Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Topic 0 1650 3064264 3054340 2022-08-25T20:59:34Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Ақмола облысы |елтаңба = Coat of Arms of Aqmola Province (new).png |карта = Akmola Region.png |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 69 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Көкшетау]] |құрылған уақыты = [[14 қазан]] [[1939 жыл]] |аудандар саны = 17 |ауылдық округтер саны = 245 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 739 778<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 10-шы |тығыздығы = 5,05 |тығыздығы бойынша орны = 7-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 50,99 %<br>[[орыстар]] 33,13 %<br>[[украиндар]] 4,39 %<br>[[немістер]] 3,53 %<br>[[татарлар]] 1,79 %<br>басқалары 6,17 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 146 219 |жер аумағы бойынша орны = 9-шы |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Мәлік Кеңесбайұлы Мырзалин]] |ISO 3166-2 коды = KZ-AKM |телефон коды = +7 7162 xx-xx-xx |пошта индекстері = 02xxxx |марапаттары = |сайты = http://akmo.gov.kz |ортаққордағы санаты = Aqmola Province }} '''Ақмола облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. [[1939 жыл]]ы құрылған. [[1961]] – [[1992|92]] жылдары Целиноград облысы болып аталды. Жер аумағы 146,2 мың км². Тұрғыны 738 611 адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге 5,05 адамнан келеді (2018)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]</ref>. Солтүстігінде [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]], шығысында [[Павлодар облысы|Павлодар]], оңтүстігінде [[Қарағанды облысы|Қарағанды]], батысында [[Қостанай облысы|Қостанай]] облыстарымен шектеседі. 14 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік ауданға бөлінген. 10 қала, 13 кент, 245 ауылдық әкімшілік округ бар. Әкімшілік орталық – [[Көкшетау]] қаласы. Ақмола облысы [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқаның]] солтүстік-батыс бөлігінде, Есіл өзенінің жоғарғы ағысындағы дала белдемінде орналасқан. Жерінің басым бөлігі абсолюттік биіктігі 400 м-ден аспайтын аласа белесті, ұсақ төбелі жазық. Солтүстігінде Көкшетау қыратының сілемдері (Сандықтау, Домбыралы, т.б. аласа таулар) орналасқан. Облыстың батыс, орталық, шығыс бөліктерін Есіл, [[Атбасар]], [[Сілеті]] жазықтары алып жатыр. Оңтүстік-батысында [[Теңіз-Қорғалжын ойысы]] бар. Облыстың батыс жағында [[Есіл]] өзеніне дейін Торғай үстіртінің шығыс шеті еніп жатыр. Есіл өзенінің оң жағалауы Атбасар, сол жағалауы Теңіз жазықтарымен шектеседі. Оңтүстік-шығысында орманды, көркем Ерейментау өңірі орналасқан. Оның негізгі бөлігі жартасты, қырқалар тізбегінен (100 – 500 м) тұрады. Жерінің [[геология]]лық құрылымы каледон және герцин қатпарлығы кезеңінде қалыптасқан. [[Палеозой]] дәуірінің соңында континенттік түзілу кезеңі басталды. Өте ұзақ мерзімге созылған тегістелудің нәтижесінде пайда болған таулы өлке мезозой дәуірінде бірте-бірте қыраттарға айналды. Облыс жері негізінен палеозойдың метаморфтанған тақтатастарынан, кварциттерінен, құмтастарынан, альбитофириттерінен, әктастарынан, конгломераттарынан түзілген. Солармен бірге интрузивті (гранит, диорит, габбро, т.б.) және эффузивті жыныстар кең таралған. Байырғы жыныстарды неоген мен төрттік дәуірлердің сарғылтым шөгінділерінің қалың қабаттары жауып жатыр.<ref>Қазақ энциклопедиясы, Қазақстан Республикасы табиғаты</ref> ==Кен байлықтары== Кен байлықтарынан [[алтын]], [[уран]], [[боксит]], [[сүрме]], [[мыс]], [[молибден]], [[кобальт]], [[көмір]], [[каолин сазы]], [[кварц құмы]], құрылыс материалдары, т.б. өндіріледі. ==Климаты== Климаты тым [[континент]]тік, қысы ұзақ (5,5 айға созылады) суық, жазы қоңыржай ыстық. Қаңтардың орташа темпертурасы –16 – 18°С, шілдеде 19 – 21°С. Тұрақты қар жамылғысы қарашаның ортасында қалыптасып, оңтүстігінде 130 – 140 күн, солтүстігінде 150 – 155 күн жатады. Қардың орташа қалыңдығы 20 – 22 см. Солтүстігінде жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 400 мм, оңтүстігінде 250 мм. Облыста солтүстіктен оңтүстіке қарай қара қоңыр, қоңыр, ашық қоңыр топырақ белдемдері бірін-бірі алмастырады. Олардың көпшілігі жыртылған. ==Өзен-көлдері== Ірі өзендері Есіл, оның салалары – [[Қалқұтан (өзен)|Қалқұтан]], [[Жабай]], [[Терісаққан]], [[Нұра]], [[Сілеті]], [[Өлеңті (өзен, Жайық алабы)|Өлеңті]], [[Құланөтпес]], т.б. Облыста көл көп, олардың 94-і тұщы. Ірі тұщы көлдері Қорғалжын, Қожакөл, Шолақшалқар, Балықтыкөл, Ұялышалқар, т.б. Ірі тұзды көлдері Теңіз, Керей, Итемген, Қыпшақ, Мамай, Үлкен Сарыоба және Астана, Сілеті бөгені бар. Олардан басқа жер суғаруға арналып 37 тоған салынған, жалпы су көл. 180,6 млн м3. Қорғалжын көл жүйесін сумен толықтыру және Астананың өнеркәсібін сумен қамтамасыз етуді жақсарту үшін Нұра өзені арқылы 70 – 74 млн м3 Ертіс суы беріледі. ==Флора мен фаунасы== Өсімдіктің 73 тұқымдасы, 800-ден астам түрі кездеседі. Негізінен қылқан, селеу, бетеге, далалық жоңышқа, таспашөп, жебіршөп, қазтабан, сәбізшөп, жусан, т.б. өзен жайылмалары мен көл жағалауында астық тұқымдас және әр түрлі шөп аралас шалғын, ұсақ шоқыларда шоқ қарағай, қайың, көктерек, түрлі бұталар өседі. Облыс табиғатына сәйкес мұнда сүтқоректілердің 55, құстың 80, бауырымен жорғалаушылардың 8, қосмекенділердің 3, балықтың 30 түрі мекендейді. Облыстың солтүстігіндегі ормандарда бұлан, сібір елігі, сілеусін, ақкіс, ақ қоян, тиін, еуропа кірпісі, орман құстары (құр, аққұр, тоқылдақ, т.б.), [[жыртқыш құстар]] (қарақұс, шаңқылдақ қыран, кезқұйрық, жамансары, күйкентай, жағалтай), сауысқан, алақарға, жауқара, т.б. кездеседі. Су құстарынан қоқиқаз, қаз, үйрек, т.б., бауырымен жорғалаушылардан сарыбас, өрнекті қарашұбар жылан, сұр жылан, секіргіш кесіртке, т.б. мекендейді. Суларында мөңке, оңғақ, лақа, алабұға, торта, шортан, аққайран өседі. Қорғалжын, [[Ерейментау]], Атбасар мемлекеттік қорықтары бар. Облыста республика халқының 4,9%-ы тұрады. Солтүстік және орталық аудандарда халық жиі қоныстанған. ==Қалалары мен өнеркәсібі== Қалалары – [[Нұр-Сұлтан]], [[Степногорск]], [[Атбасар]], [[Макинск]], [[Ақкөл]], [[Есіл (қала)|Есіл]], Ерейментау, [[Щучинск]], [[Көкшетау]] . Облыс өнеркәсібі өндіру және өңдеу салаларынан тұрады. Ауыл шаруашылық машиналарын жасауға, астық өндіруге, сүтті, етті мал өсіруге мамандандырылған. Ауыл шаруашылық жері 12501,1 мың га, оның 4806,1 мың га-сы егістік, 287,8 мың га-сы шабындық, 72,2 мың га-сы жайылымдық (2006). Орман-тоғай 224,3 мың га жерді алып жатыр. Облыс аумағындағы темір жолдыңдың ұзындығы 1531 км. Облыс жері арқылы Петропавл – Астана – Қарағанды, Қарағанды – Астана – Павлодар темір жолдары, Көкшетау – Астана – Қарағанды, Қостанай – Астана – Павлодар, Астана – Алматы автомобиль жолдары өтеді. == Халқы == Ақмола облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |970 604 |979 646 |1 061 820 |836 271 |748 167 |748 930 |747 185 |746 652 |748 559 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019!! 2020 |- |747 447 |738 824 |735 135 |733 212 |731 328 |732 947 |735 566 |736 605 |744 420<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]</ref> |734 369<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]</ref> |738 942<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]</ref> |738 587<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]</ref> |736 735<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Жыл басындағы халық саны, Қазақстан Республикасының өңірлері, 2000-2020]</ref> |} == Ақмола облысының аудандары == [[Сурет:Aqmola districts numbered.PNG|400px|right |Әкімшілік бөлінісі]] # [[Ақкөл ауданы]] # [[Аршалы ауданы]] # [[Астрахан ауданы]] # [[Атбасар ауданы]] # [[Бұланды ауданы]] # [[Бурабай ауданы|Бурабай ауданы (Щучинск ауданы)]] # [[Егіндікөл ауданы]] # [[Біржан сал ауданы]] # [[Ерейментау ауданы]] # [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] # [[Жақсы ауданы]] # [[Жарқайың ауданы]] # [[Зеренді ауданы]] # [[Қорғалжын ауданы]] # [[Сандықтау ауданы]] # [[Целиноград ауданы]] # [[Шортанды ауданы]] Ақмола облысы Қазақстан Республикасының орталық бөлігінің солтүстістігінде Қазақтың аласа белді- бетегейлі даласы (Сарыарқа) мен Теңіз жазығының арасында орналасқан. 1939 жылдың 14 қазанында құрылған. Батысында Қостанай, теріскейінде Солтүстік Қазақстан, шығысында Павлодар, оңтүстігінде Қарағанды облыстарымен шектесіп жатыр. Көлемі- 146,2 мың шаршы км. Облыс халқының саны- 739,042 мың адам (1.07.2006 жылға дейінгі мәлімет). Облыс аумағының солтүстік бөлігін Көкшетау (Көкше тауы - 947 м), Жақсыжалғызтау (730 м), Жыланды (665 м), Зеренді (587 м) тауларымен бірге Көкшетау жотасының орта тұстары алып жатыр. Облыстың оңтүстік жағы - орташа биіктігі 300-400 метр болатын бұйратты, жон-жоталы жазық. Орталық бөлігінде Сандықтау, Домбыралы таулары орналасқан, оңтүстік-батысы Теңіз-Қорғалжын ойпатымен жалғасады. Ақмола облысының климатышұғыл континенталды, жазы ыстық та құрғақ болып келсе, қысы қатал. Облыс құрамындағы екі қала - Көкшетау мен Степногорск обыстық маңызға ие, 8 қала (Ақкөл, Атбасар, Державинск, Ерейментау, Есіл, Макинск, Степняк, Щучинск) аудандық басқару жүйесінде, сондай-ақ мұнда 17ауылдық аудан (кестені қараңыз), 14кент және 244 ауылдық округ бар. ===Ақмола облысының әкімшілік-аумақтық бөлінуі=== {| class="wikitable" |- ! Аудандар, қалалар атаулары !! Облыс, аудандар орталықтарыі !! Аумақ, мың шаршы км. !! Ауылдық және кенттік елді мекендер саны !!Көкшетау қаласына дейінгі қашықтық км. !! Ауылдық және кенттік округтар саны |- | Облыс || Көкшетау қ. || 146,2 || 665|| || 259 |- | Ақкөл || Ақкөл қ. || 9,4 || 34 || 203 || 11 |- | Аршалы || Аршалы кенті || 5,8|| 35 || 364 || 13 |- | Астрахан || Астраханка а. || 7,4 || 40|| 250 || 16 |- | Атбасар || Атбасар қ.|| 10,6 || 36 || 200 || 19 |- | Бұланды || Макинск қ. || 5,1 || 38 || 120 || 11 |- | Бұрабай || Щучинск қ. || 5,9 || 54 || 70 || 11 |- | Егіндікөл || Егіндікөл а. || 5,4 || 14|| 410 || 9 |- | Еңбекшілдер || Степняк қ. || 11 || 47 || 122 || 14 |- | Ерейментау || Ерейментау қ. || 17,8 || 34 || 486 || 14 |- | Есіл || Есіл қ. || 8 || 32 || 346 || 22 |- | Жақсы|| Жақсы а. || 9,7 || 33|| 280 || 16 |- | Жарқайық || Державинск қ. || 12,1 || 24 || 380 || 19 |- | Зеренді || Зеренді а. || 7,8 || 81 || 50 || 24 |- | Қорғалжын || Қорғалжын а. || 9,3 || 22 || 470 || 8 |- | Сандықтау || Балкашино а. || 6,4 || 44 || 110 || 15 |- | Целиноград || Ақмол а. || 7,9 || 55 || 340 || 18 |- | Шортанды || Шортанды қ.|| 4,7 || 32 || 236 || 12 |- | Степногорск қ. || - || 1,5 || 7 || - || 5 |- | Көкшетау қ. || - || 0,4 || 3 || - || 2 |} == Инвестициялық тартымдылығы == ===Дамыған көлік-транзиттік әлеует=== Облыс аумағында Көкшетау халықаралық әуежайы, алты жолақты 205 шақырымдық Нұрсұлтан-Щучинск автобаны бар. Жыл сайын жергілікті автомобиль жолдарының жағдайын жақсартуды қаржыландыру ұлғаюда. Облыстың дамыған темір жол желісі бар. Көкшетау қаласы арқылы темір жолдардың 4 тармағы өтеді. Облыста республика бойынша теміржолдардың ең жоғары тығыздығы – 1000 шаршы км аумаққа 10,66 км (ҚР бойынша орташа – 5,53). ===Өткізу нарықтарына қол жеткізу=== Облыс аумағында мемлекеттің астанасы – Нұр-Сұлтан қ. орналасқан. Облыс 4 өңірмен - Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар және Қарағанды облыстарымен шектеседі. Ресей Федерациясының жақын аймақтары: Омбы, Новосибирск, Қорған, Челябинск, Түмен, Свердлов облыстары, оларға бір тәулік ішінде автомобиль көлігімен жетуге болады. ===Бай табиғи ресурстар=== Облыс пайдалы қазбаларға бай және Қазақстан Республикасының минералдық-шикізат кешенінде жетекші орындардың бірін алып жатыр. Өңірде өзінің құрамы мен ауқымдылығы жағынан бірегей алтын қоры (Ақкөл, Астрахан, Біржан сал, Бурабай, Бұланды, Зеренді, Шортанды аудандары және Степногорск қ.), уран (Ақкөл, Біржан Сал, Зеренді Сандықтау аудандары), молибден (Біржан Сал, Ерейментау, Сандықтау аудандары), техникалық алмас, каолин, мусковит және доломит (Зеренді ауданы), темір рудасы (Ақкөл, Біржан Сал, Жарқайың аудандары), тас көмір (Ерейментау, Ақкөл аудандары) жинақталған. пайдалы қазбаларды, минералдық сулары шоғырланған. Жалпы жер қоры-14,6 млн. га, оның ішінде ауыл шаруашылығы алқаптары – 10,8 млн. га: егістік-6 млн. га, жайылым-4,4 млн. га. Орман қоры-522,7 мың га, су қоры – 201,2 мың га. ===Ауыл шаруашылығы=== Ақмола облысына астықтың 25% - дан астамы, сүттің 7% - ы, еттің 8% - ы және республикада өндірілетін жұмыртқаның 16% - ы келеді. Елдің ауыл шаруашылығының жалпы өнімін өндірудегі облыстың үлесі шамамен 10% құрайды. Ақмола облысы республикада - ел бойынша ең үлкен астық жинау сынағы-4,8 млн. га, оның ішінде дәнді және дәнді-бұршақты дақылдар-4,4 млн. га. Астықтың орташа жылдық өндірісі 5,0 млн.тоннаны құрайды, астықтың орташа жылдық экспорты – 2 млн. тоннаны құрайды, соңғы 3 жылда өсімдік шаруашылығының үлесі орта есеппен 70% құрады. Облыстың барлық өңірлерінде мал шаруашылығын дамыту үшін мүмкіндіктер бар. Инвестицияларды тарту үшін ең перспективалы-Аршалы, Атбасар, Бурабай, Зеренді, Ерейментау және Целиноград аудандары. ===Өнеркәсіп=== Өнеркәсіп секторында облыс құрамында алтын бар кендерді, уранды, машина жасауды, химия өнеркәсібін өндіруге маманданған. Ақмола облысына елде өндірілетін темір жол подшипниктерінің 100% - ы, жүк автомобильдерінің 36,3% - ы, өңделмеген алтынның 30,2% - ы, өңделген сүттің 12,1% - ы және ұнның 9% - ы келеді. Өнеркәсіп өндірісінің құрылымында негізгі үлесті өңдеу өнеркәсібі алады - 80,4%, онда 533,1 млрд.теңгеге өнім өндірілді. Өңірдің өңдеу өнеркәсібі тамақ өнімдерін өндірумен, жеңіл және химиялық өнеркәсіптермен, резеңке және пластмасса бұйымдарын өндірумен, өзге де металл емес минералды өнімдерді өндірумен, түсті металлургиямен және машина жасаумен қамтылған. Өңірдің жүйе құраушы кәсіпорындары «Көкшетауминводы» АҚ алкогольді және алкогольсіз сусындарды шығару зауыты, «Altyntau Kokshetau» АҚ алтын өндіру фабрикалары, «Қазақалтын» ТКМК» АҚ, «Kazakhaltyn Technology» ЖШС, «Агрофирма TNK» ЖШС ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру және қайта өңдеу компаниясы, «ЕПК-Степногорск» АҚ подшипник зауыты болып табылады. ===Туризм=== Ақмола облысы Қазақстан Республикасының туристік аймағы көшбасшыларының бестігіне кіреді. Өңірдің туристік кластеріне туризм саласындағы 700-ден астам кәсіпорын (407 орналастыру объектісі, 45 санаторийлік-курорттық мекеме, 178 жол бойындағы сервис субъектісі, туристік қызметті жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар 68 турфирмалар, «Көкшетау», «Бурабай», «Бұйратау» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы, «Бурабай даму» ЖШС) кіреді. Кластердің мәдени-тарихи сегменті 900 ескерткіштен тұрады, олардың көпшілігі мемлекеттің қорғауында болады және экскурсиялық бағдарламаларды қамтамасыз ету кезінде пайдаланылады. Облыста туроператорлар табысты іске асыратын және туристік маршруттардың мемлекеттік тізіліміне енгізілген 80-ге жуық туристік бағыт жұмыс істейді. Оның ішінде туроператорлар Көкшетау, Бурабай, Зеренді, Қорғалжын және Ерейментау аудандарының және Ақмола облысы Біржан Сал ауданының тарихи және киелі жерлері бойынша туристік маршруттарды әзірледі. Оның ішінде 8 бекітілген қасиетті орындар бойынша. Туристік ағын жылына 813 мың келушіні құрайды. ===Баламалы энергетика=== Ақмола облысы әлемдік трендке сүйене отырып, жаңартылатын энергия көздерінің санын көбейту бойынша жоспарлы жұмыс жүргізуде. Желдің орташа жылдық жылдамдығы 6 м/с артық, бұл оларды энергетиканы дамыту үшін тартымды етеді. Жел энергетикасын дамыту үшін Аршалы, Ерейментау аудандары перспективалы аудандар болып табылады. Ақмола облысы елдің солтүстік бөлігінде орналасқанына қарамастан, облыс аумағындағы күн радиациясының әлеуеті айтарлықтай маңызды. Сонымен қатар, күн энергиясы тек электр энергиясын өндіру үшін ғана емес, сонымен қатар жылу да қолданылуы мүмкін, бұл күн қондырғыларын нүктелік енгізу мүмкіндігін, соның ішінде орталық электр және жылу жабдықтарынан алыс аудандарда да мүмкіндік береді. Белгілі бір резервке биологиялық отынды қолдану бар екендігін айта кету керек. Атап айтқанда, ауыл шаруашылығы өндірісінің қалдықтарын қайта өңдеу есебінен электр энергиясы алынуы мүмкін. ==Дін== 2020 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Ақмола облысында ресми деректер бойынша 191 тіркелген діни бірлестік жұмыс істейді: - 90 Ислам - 45 православиелік - 11 католиктік - 43 протестанттық - 1 бахаистік. - 1 Ақмола облысы Кришна санасының қоғамы. Сонымен қатар, облыста тіркелмеген Евангельдік христиан-баптистердің 10 діни бірлестігі жұмыс істегендігі туралы ресми хабарланған болатын. == Туризм == Демалыс және туризм индустриясы экономиканың басым салаларының бiрi болып табылады. Өңiрдiң туристiк кластерiне туризм саласындағы 700-ден астам кәсiпорын кiредi (375 орналастыру объектiсi,45 санаторийлық-курорттық мекеме, 266 жол бойындағы қызмет көрсету субъектiсi, 68 туристiк қызметтi жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар турфирма, 3 мемлекеттiк ұлттық табиғи парк -«Көкшетау», «Бурабай», «Бұйратау», Қорғалжын мемлекеттiк табиғи қорығы, «Бурабай даму» ЖШС). <br /> Кластердiң мәдени-тарихи сегментi 900 ескерткiштен тұрады, олардың көпшiлiгi мемлекеттiң қорғауында және экскурсиялық бағдарламаларды қамтамасыз ету кезiнде пайдаланылады. <br /> Облыста туроператорлар табысты iске асыратын және туристiк маршруттардың мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiлген 80-ге жуық туристiк бағыт жұмыс iстейдi. Оның iшiнде 10 туроператор Көкшетау, Бурабай, Зерендi, Қорғалжын және Ерейментау аудандары мен Ақмола облысы Бiржан сал ауданының тарихи және киелi жерлерi бойынша туристiк маршруттарды әзiрлеп, пайдаланады. Олардың iшiнде қасиеттi орындарға бекiтiлген 8 маршрут бар. <br /> Статистикалық мәлiметтерге сәйкес 2019 жылдың бiрiншi тоқсанында орналастыру орындарының саны 375 бiрлiктi құрады, Қордың жалпы сыйымдылығы — 5159 нөмiр, бiр жолғы сыйымдылығы 13327 төсек-орын. Орналастыру орындары 1108,1 млн.теңгеге қызмет көрсеттi, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңiнен 9,4% артық. Орналастыру орындарында қызмет көрсетiлген келушiлер саны 67950 адамды құрады (2019 жылдың бiрiншi жартыжылдығындағы статистикалық ақпарат қазiргi күнге дейiн қалыптаспаған). <br /> 2018 жылы «3 жұлдыз» санатын «ZERENDA PARK» қонақ үйi алды. «Rixos Borovoe» қонақ үйi халықаралық стандарттар шеңберiнде франшиза бойынша жұмыс iстейдi және «5 жұлдыз» санаты бар. <br /> 7 орналастыру объектiсi («Оқ-Жетпес» ЕСК шипажайы, «Park House Kokshetau» қонақ үйi, «Алмаз» шипажайы, «Green Which Hotels» қонақ үйi, «Алтын күн» қонақ үйi, «Зеленый бор» шипажайы, «HOTEL INSAR» қонақ үйi) 2018 жылдың сертификаттарын ұзартты. <br /> Өңiрде 9 сертификатталған орналастыру орындары жұмыс iстейдi. <br /> Цифрландыру процесiн жүзеге асыру аясында 3 тiлдiк www.visitaqmola.kz интернет-ресурс жұмыс iстейдi, оған «Visit Aqmola» мобильдi қосымшасы, оның функционалына аймақтың танымал орындарын сканерлеу QR-коды кiредi. Бұл сайт электрондық ақпараттық дүңгiршектермен синхрондалған (Туристiк ақпараттық дүңгiршектер Астанада — «Нұрсұлтан Назарбаев» халықаралық әуежайында, Бурабай кентiнде — «Бурабай Даму» ЖШС визит-орталығы базасында бар, Астанада «Нұрлы жол» вокзалы ғимаратында орнатылған). <br /> Өңiрдiң туристiк өнiмiнiң қолжетiмдiлiгiн қамтамасыз ету үшiн туристiң «Burabay PASS» ресми картасы (жолсiлтеме, смарт-карта және Beeline SIM-картасы) сатылымға шығарылды. А.ж. 600-ден астам сату тiркелдi. <br /> == Спорт == Дене шынықтырумен және спортпен шұғылдану үшiн Ақмола облысында 2408 спорт ғимараты бар, оның iшiнде ауылда — 1690. Былтырғы жылмен салыстырғанда спорт ғимараттарының саны 53 бiрлiкке артты. Бастауыш ұжымдар мен ауылдық округтерде 2108 штат қызметкерi жұмыс iстейдi, оның iшiнде ауылда — 1177 адам. Оның iшiнде 1117 жалпы бiлiм беретiн мектептерлiң мұғалiмдерi, 160 жоғары және орта оқу орындарының оқытушылары, 414 жаттықтырушы-оқытушы бар. <br /> Кәсiпорындар мен ауылдық округтерде жұмысты 172 спорт жөнiндегi нұсқаушы-әдiскер жүргiзедi, оның iшiнде ауылда — 160 адам, бұл ауылдық округтердiң қамтасыз етiлуiнiң 68,7% құрайды. == Мәдениет == Ақмола облыста барлық меншiк түрiнiң мәдени объектiлерiнiң 694-i жұмыс iстедi, олардың 663-i мемлекеттiк, 31-i басқа меншiк объектiлерi: <br />-276 клуб (олардың iшiнде 256 мемлекеттiк және 20 жекеменшiк); <br />-378 кiтапхана (олардың iшiнде 370 мемлекеттiк және 8 ведомстволық); <br />-11 музей; <br />-2 театр; <br />-21 мемлекеттiк архив; <br />-облыстық филармония; <br />-тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану орталығы; <br />-облыстық халық шығармашылық және мәдени тынығу орталығы; <br />-3 жекеменшiк кинотеатр. <br />Облыста 2 513 клубтық құрылымдар жұмыс істейді. <br />Облыста "Халықтық" атағы 81 адам және "Үлгілі" атағы — 18 адам. <br />99 ұжым жұмыс жасайды: хореографиялық — 31; хор — 18; фольклор — 18; вокалды топтар — 14; әуесқой театрлар — 4; отбасылық ансамбльдер, цирк студиялары, орыс халық аспаптар ансамбльдерi, ән-би ансамбльдерi, қазақ халық аспаптар ансамбльдерi — 2-еуден, ВИА, фотостудия, орыс халық аспаптар оркестрi, поэтикалық студия — 1-ден. == Денсаулық сақтау == Халыққа медициналық көмектi 568 денсаулық сақтау ұйымы көрсетедi: 23 (4%) ауруханалық ұйым, жедел медициналық жәрдем станциясы, қан орталығы, 537 амбулаторлық-емханалық көмек көрсететiн ұйым (94,5%): (3 қалалық емхана, 1 БМСК орталығы, 2 аудандық емхана, 1 ЖИТС орталығы, 100 дәрiгерлiк амбулатория (ДА), 44 фельдшерлiк- акушерлiк пункт (ФАП), 386 медициналық пункт (МП)). <br />Басқа да медициналық ұйымдар — 6 (1,6%). == Ішкі саясат == Ақмола облысында «Nur Otan», ҚКХП, «Ауыл» ХДПП, «Ақ жол», «Бірлік», ЖСДП «Қазақстан» ҚДП 6 облыстық филиалы жұмыс істейді. 2 қоғамдық-саяси бірлестік («Лад» республикалық славян қозғалысы, "Желтоқсан ақиқаты «патриоттық қозғалысы» РҚБ Ақмола облыстық филиалы). <br />Ақмола облысының аумағында 3 қоғамдық казактар ұйымы жұмыс істейді. Олар: «Дала өлкесінің казактары одағы» РҚБ Ақмола филиалы, Сібір казактарының Ақмола бөлімі, Ақмола казактары қоғамы. <br />Ақмола облысында 718 үкіметтік емес ұйым тіркелген, олардың 514 жұмыс істейді. <br />Ақмола облысында 44 этномәдени бірлестік жұмыс істейді, оның ішінде этномәдени бірлестіктер ұсынған 18 этностық топ, сонымен қатар славян және казак бірлестіктері (3 орыс, 5 славян, 11 казак, 7 поляк, 3 неміс, 3 армян, 3 әзірбайжан, 4 еврей, 2 шешен-ингуш, 2 өзбек, 1 украин, 2 корей, 2 татар-башқұрт, 1түрік, 1 чуваш, 1 күрд, 1 тәжік.) <br />12 аудан мен Көкшетау, Степногорск қалаларында этномәдени бірлестіктер құрылды. Облыс аудандарында 18 бірлестік, Көкшетау қаласында - 33, Степногорск қаласында - 2 бірлестік тіркелген. <br />Сонымен қатар, 4 Достық үйі, Қазақстан халқы Ақмола Ассамблеясы жанында «Шаңырақ» тілдерді оқытудың жексенбілік мектебі жұмыс істейді, онда 9 тіл оқытылады. <br />Ақмола облысында 37 кабинет жұмыс істейді. Жергілікті атқарушы органдарда 14 медиация кабинеті, 22-сі сотта, 1-еуі Ақмола Қазақстан халқы Ассамблеясы (Көкшетау қ., Достық үйі). == Тілдерді дамыту == <br />Облыстағы мемлекеттiк тiлдi меңгерген ересек тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2017 жылы — 70%, 2018 жылы — 74%, 2019 жылы — 76%. <br />Облыстағы орыс тiлiн меңгерген ересек тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 83,6%, 2020 жылы — 84,3%. <br />Облыстағы ағылшын тiлiн меңгерген тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 8%, 2019 жылы — 9%. <br />Облыстағы үш тiлдi (мемлекеттiк, орыс және ағылшын) меңгерген тұрғындардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 5%, 2019 жылы — 5,5%. <br />Этно-мәдени бiрлестiктер жанындағы қазақ және ана тiлдерiн оқытатын курстармен қамтылған этностардың үлесi жоспар бойынша 2018 жылы — 26%, 2019 жылы — 27%. <br />Бүгiнде облыста 614 мектепке дейiнгi мекемебар. Оларда жалпы саны 37675 бүлдiршiн оқиды, оның 23835-i (63,3%) қазақ тiлiнде тәрбиеленедi. <br />Биыл облыс бойынша 560 орта мектеп бар, оның iшiнде қазақ мектептерi — 159, аралас мектептер — 217, орыс мектептерi — 184. Оқушылардың жалпы саны — 121521, оның 58393-i, яғни 48%-ы қазақ сыныптарында оқиды. Соңғы үш жылда қазақ сыныптарында оқитын балалар санының динамикасы: 2015 жылы — 47%, 2016 жылы — 47,6%, 2017-2018 жылдары — 48%. <br />Қазiр облыста 33 колледж бар (қазақ тiлдi — 2, аралас тiлдi — 26, орыс тiлдi — 5). Оларда оқитын 21351 студенттiң 6232-i, яғни 29,1%-ы қазақ тiлiнде бiлiм алуда. <br />Қазiр облыс бойынша 20 орталық жұмыс iстейдi (17 аудандық, 2 қалалық және облыстық орталық). Олардың барлығында мемлекеттiк тiл үйретiледi, 18-де қазақ тiлiмен қатар ағылшын тiлi үйретiледi. 2017-2018 оқу жылында мемлекеттiк және ағылшын тiлдерiн оқитындар саны –5320 тыңдаушы, соның iшiнде мемлекеттiк тiлдi 4761 тыңдаушы оқуда. == Жастар саясат == <br />Облыста жастар құрамы 148 996 адамнан тұрады, бұл жалпы облыс халқының санынан 20,2 % құрайды. <br />«Қазақстан 2020: болашаққа жол» Қазақстан Республикасы мемлекеттiк жастар саясатының 2020 жылға дейiнгi тұжырымдамасын iске асыру шеңберiнде облыстың қалалары мен аудандарында жастар ресурстық орталықтары (17 орталық) жұмыс iстеуде, аталмыш орталықтарда әр адам тегiн түрде психологиялық, құқықтық, әдiстемелiк көмек алуына болады және жұмысқа орналасуға көмек көрсетiледi. <br />Жастарды жұмыспен қамту жөнiнде жұмыс жүргiзiлуде. <br />ҚР ҰЭМ Статистика комитетiнiң мәлiметi бойынша 2019 жылдың 4-тоқсанында жастар жұмыссыздығының деңгейi 3,1% құрады, бұл республикалық деңгейден 0,8 % төмен. <br />2019 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша NEET жастар үлесi (оқымайтын, жұмыс iстемейтiн және бiлiктiлiгiн жоғарылатпаған) 5,9% құрады, бұл республикалық деңгейден 1,1 % төмен. <br />Нәтижелi жұмыспен қамтуды және жаппай кәсiпкерлiктi дамытудың 2017 — 2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттiк бағдарламасын жүзеге асыру аясында а.ж. басында 2059 жастар өкiлi қатысушылар болды, оның iшiнде 2784 адам ауылды жерлерден. Әлеуметтiк жұмыс орындарына 82 адам, ал жастар iс-тәжiрибесiне 179 адам жiберiлдi. Жалпы, а.ж. басында жұмыспен қамту органдарымен 1251 адам жұмыспен қамтылды. <br />Халықты жұмыспен қамту, ауылды жерлерге кадрлар әлеуетiнiң тоғысуына жағдай жасау мақсатында облыста «Дипломмен ауылға» бағдарламасы iске асырылуда. <br />2019 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша 211 адам 372,9 млн теңге сомасына көтерме жәрдемақы алды, оның iшiнде мамандықтар бойында: бiлiм беру — 169 адам; денсаулық сақтау — 25 адам; әлеуметтiк қамтамасыз ету — 1; мәдениет — 2; спорт — 7; агроөнеркәсiптiк кешен — 7 адам. <br />Бюджеттiк несиелердi 374,5 млн теңге сомасына 502 адам алды, оның iшiнде мамандар бойынша: бiлiм беру — 72 адам, денсаулық сақтау — 21, мәдениет — 5, агроөнеркәсiптiк кешен — 4 адам. <br />Облыста әкiмдермен (облыстық, аудандық және қалалық) басқарылатын Мемлекеттiк жастар саясатын iске асыру жөнiндегi 20 кеңес жұмыс iстейдi (1 облыстық, 19 аудандық және қалалық). <br />Облыста жұмыс iстеп тұрған 24 жастар бiрлестiгi бар. Жастар ұйымдарына қолдау көрсету, әлеуметтiк бағдарламалар мен жобаларға тарту мақсатында мемлекеттiк әлеуметтiк тапсырысты iске асыру үшiн жастар саясаты мәселелерi басқармасымен жыл сайын қаржы қарастырылады. <br />Облыста әлеуметтiк қорғалмаған санаттағы жастарды қолдау, сапалы кәсiптiк бiлiм алуға ынталандыру үшiн облыс әкiмiнiң атаулы шәкiртақысы тағайындалды. 2018-2019 оқу жылында атаулы шәкiртақы иегерлерiнiң саны 275 адамға жеттi. 2019-20 жылы атаулы шәкiртақыны тағайындау үшiн облыстық бюджеттен 102,0 млн теңге бөлiндi. <br />Жастар iстерi жөнiндегi комитеттер облыстың 4 жоғары оқу орнының 3-iнде, ТжКБ-ның 38 ұйымында және облыстың 3 iрi кәсiпорын ұйымдарында жұмыс iстейдi. == Ауыл шаруашылығы == <br />2020 жылы жаздық егiс 4,9 млн. га алқапқа жоспарланған, оның iшiнде дәндi және дәндi бұршақты дақылдар — 4,4 млн га. Майлы дақылдардың егiстерiн 254,0 мың га көлемде орналастыру жоспарлануда, 16,1 мың га — картоп, көкөнiстердi 3,4 мың га-ға отырғызу жоспарланған. Мал азықтық дақылдарының жазғы егiсiн 181,0 мың га алқапқа орналастыру жоспарлануда. <br />2020 жылдың егiс науқанына 16,1 мыңнан астам бiрлiк астық тұқым сепкiштер және 1222 бiрлiк өнiмдiлiгi жоғары егiс кешендерi қатысатын болады, олар ағымдағы жылы 65% астық танабын егу жоспарланып отыр, бұл ылғал сақтау технологиялары бойынша егiс алқабын 3,3 млн. га дейiн жеткiзуге мүмкiндiк бередi. <br />Статистикалық деректер бойынша облыс шаруашылықтарының барлық санаттарындағы IҚМ басының жалпы саны 2019 жылғы 1 тамызға жағдай бойынша 466,4 мың басты құрайды (2018 жылдың сәйкес кезеңiне 104,5 %), оның iшiнде сиыр басы — 219,9 мың бас (106,5 %). <br />Жылқы басы 204,3 мың басты (108,9 %), құс — 8094,0 мың басты (122,8 %) құрады. <br />Қой мен ешкi басы 589,8 мың басты (101,1 %), шошқа 111,0 мың басты (94,1 %) құрады. == Білім == ===Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту=== 2020 жылдың 1 қаңтарына Ақмола облысында 614 мектепке дейінгі білім беру ұйымы жұмыс істейді, оның ішінде 240 балабақша және 37955 баланы қамтитын 374 мектепке дейінгі шағын орталық. ===Жалпы орта білім беру=== Облыста 579 мектеп жұмыс істейді, оның ішінде 560 мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектеп, 10 кешкі, 5 арнайы түзету, 2 ведомстводан тыс, 1 мемлекеттік емес, 1 Назарбаев Зияткерлік мектебі. Контингенті 124228 баланы құрайды. ===Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім=== Облыстың ТжКБ ұйымдарының желісін жалпы контингенті 21600 адамды құрайтын 33 мекеме құрайды. 33 колледждің ішінде: 26 — Мемлекеттік және 7 — жеке меншік. Оқыту ауыл және орман шаруашылығы, Құрылыс және коммуналдық шаруашылық, педагогика, медицина, тау-кен ісі, қызмет көрсету саласы, өнер және мәдениет, энергетика, машина жасау технологиясы, көлікті пайдалану сияқты бейіндегі 94 кәсіп (мамандық) және 139 біліктілік бойынша жүргізіледі. Облыс өңірлерін индустриялық-инновациялық дамыту жобалары үшін мамандар даярлау басымдыққа ие болып табылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Ақмола_облысы Ақмола облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225704/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D2%9B%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B0_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} * [http://www.testent.ru/publ/kazak_tili_sabagi/astana_alasy/3-1-0-54 Астана] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Ақмола облысы}} [[Санат:Ақмола облысы]] n8kerbaudivoytgaa56p0lz17c0b5ze 0 1652 3064270 3051579 2022-08-25T21:24:35Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Алматы облысы |елтаңба = Алматы облысы герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 45 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 78 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Қонаев (қала)|Қонаев]] |аудандар саны = 9 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 777 |әкімі = Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев<ref>[https://qazaqstan.tv/news/159520/ Марат Сұлтанғазиев Алматы облысының жаңа әкімі болып тағайындалды]</ref> |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл]]ы |жер аумағы = 105 263 |жер аумағы бойынша орны = 15-ші |максималды биіктігі = 7010 [[Хан Тәңірі шыңы]] |орташа биіктігі = |минималды биіктігі = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |тұрғыны = {{өсім}} 2 035 034<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 1-ші |тығыздығы = 9,08 |тығыздығы бойынша орны = 2-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 71,79 %<br />[[орыстар]] 13,58 %<br />[[ұйғырлар]] 7,73 %<br />[[түріктер]] 1,84 %<br />басқалары 5,05 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |ресми тілі = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |телефон коды = +7 728 xx x-xx-xx |пошта индекстері = 04xxxx |ISO 3166-2 коды = KZ-ALM |add1n = |add1 = |сайты = http://zhetysu-gov.kz |карта = Almaty Region.png |ортаққордағы санаты = Almaty Province }} {{мағына|Алматы (айрық)}} '''Алматы облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 105,3 мың км². Облыс аумағында 9 аудан және 1 облыстық бағыныстағы қала [[Қонаев (қала)|Қонаев]] бар. Тұрғыны 2 038 934 адам (2019). Әкімшілік орталығы — [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы. Алматы облысы батысында [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], солтүстігінде [[Балқаш көлі]] арқылы [[Қарағанды]], солтүстік-шығысында [[Жетісу облысы|Жетісу облыстарымен]], шығысында [[Қытай]] Халық Республикасымен, оңтүстігінде [[Қырғызстан]] Республикасымен шектеседі. ==Тарихы== Алматы облысының жері ежелден Сақ, Үйсін, Қаңлы тайпаларының, Ұлы жүз қазақтарының атамекені болды. 19 ғ-дың ортасында Жетісуды патшалық Ресей жаулап алды. 1848 ж. 10 қаңтарда отаршылық-әкімшілік құрылым — Ұлы Орда приставтығы құрылды. Ол 1856 ж. Алатау округі аталды. 1867 ж. Түркістан генерал-губернаторлығы құрылғанда қазіргі Алматы облысының бірталай бөлігі Верный уезі атанып, Жетісу облысының құрамына кірді. Сонымен қатар орталығы Верный (Алматы) бекінісі болып белгіленген жаңа облысқа Жаркент, Қапал, Сергиополь, Тоқмақ, Ыстықкөл уездері енді. 1882 – 97 жылдары Жетісу облысы Дала генерал-губернаторлығына қарады. 1897 ж. бастап ол Түркістан генерал-губернаторлығының, 1918 – 24 жылдары Түркістан АКСР-і құрамында болып келді. 1924 ж. Орта Азияда жүргізілген ұлттық-территориялық межелеу нәтижесінде Жетісу облысының қазақ аудандары Қазақ АКСР-іне енді. 1929 – 32 жылдары Алматы округі аталды. 1932 жылдың 10 наурызында Алматы облысы болып қайта құрылды. 1944 ж. 16 наурызда Алматы облысынан Талдықорған облысы бөлініп шықты. Талдықорған облысы 1959 – 67 жылдары Алматы облысы құрамында болып, 1967 ж. 23 желтоқсанда қайта бөлінді. 1997 ж. 22 сәуірде Талдықорған облысы таратылып, оның аудандары Алматы облысына қосылды. Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 14 сәуірдегі "Алматы облысының әкімшілік орталығын көшіру туралы" № 585 Жарлығына сәйкес 2001 жылдан бастап Талдықорған қаласы облыс орталығы болды. == Облысты басқарғандар == {| class="wikitable" ! Аты-жөні !! Басқарған жылдары |- | [[Бәйкен Әшімұлы Әшімов]] || [[1968 жыл]] – [[1970 жыл]] |- | [[Бименді Садуақасұлы Садуақасов]] || [[1970 жыл]] – [[1972 жыл]] |- | [[Әріпбай Әлібайұлы Алыбаев]] || [[1972 жыл]] – [[1978 жыл]] |- | [[Сахан Құсайынұлы Құсайынов]] || [[1978 жыл]] – [[1982 жыл]] |- | [[Әубәкір Тыныбайұлы Тынышбаев]] || [[1982 жыл]] – [[1987 жыл]] |- | [[Владислав Ануфриев]] || [[1987 жыл]] – [[1989 жыл]] |- | [[Анатолий Сергеевич Жигулин]] || [[1989 жыл]] – [[1990 жыл]] |- | [[Сағынбек Тоқабайұлы Тұрсынов]] || [[1990 жыл]] – [[1993 жыл]] |- | [[Серік Ахымбекұлы Ахымбеков]] || [[1993 жыл]] – [[1996 жыл]] |- | [[Өмірзақ Өзбекұлы Өзбеков]] || [[1996 жыл]] – [[1997 жыл]] |- | [[Заманбек Қалабайұлы Нұрқаділов]] || [[1997 жыл]] – [[2001 жыл]] |- | [[Шалбай Құлмаханұлы Құлмаханов]] || [[2001 жыл]] – [[2005 жыл]] |- | [[Серік Әбікенұлы Үмбетов]] || [[2005 жыл]] – [[2011 жыл]] |- | [[Аңсар Тұрсынханұлы Мұсаханов]] || [[2011 жыл]] – [[2014 жыл]] |- | [[Амандық Ғаббасұлы Баталов]] || [[20 тамыз]] [[2014 жыл]] – [[25 қараша]] [[2021 жыл]] |- |[[Қанат Алдабергенұлы Бозымбаев]] |[[2021 жыл]] – қазіргі уақытқа дейін |} ==Табиғаты== Облыстың табиғаты мен жер бедері ала-құла. Балқаш және Алакөлге ұласатын солтүстігі көлбеуленген құмды жазық алқап. Бұл өңір негізінен антропогеннің аллювийлік және эолдық шөгінділерінен түзілген. Оның басым бөлігін Сарыесікатыраудың, Тауқұмның, Лөкқұмның, Қарақұмның, Қорғанқұмның қырқалы және төбешікті құмды алқаптары алып жатыр. Балқаш маңы жазығының [[Іле]] аңғары өтетін атыраулық бөлігі көне құрғақ арналармен тілімделген. Солтүстік шығыста Жетісу Алатауы мен Барлық тауының аралығында [[Жетісу]] ([[Жоңғар]]) қақпасы орналасқан. Облыстың шығысын [[Жетісу Алатау]]ының сілемдері толығымен қамтыған. Олар тауаралық ойпаңдар мен қазаншұңқырлар арқылы бөлінген. Осы тұста Жетісу Алатауының ең биік тауы — Бесбақан (4442 м) орналасқан. Тау сілемдерінде 1300-ден астам мұздық бар, олардың жалпы ауданы 1,0 мың км²-ге жуық. Жетісу Алатауының кейбір сілемдері (Қолдытау, Алтынемел, Малайсары, Тышқантау, Текелі, Сайқан т.б.) өзен маңындағы жазық өңірлерге сұғына еніп жатыр. Облыстың оңт. және оңтүстік-шығысы Іле, Күнгей, Теріскей Алатаулары, Кетпен (Ұзынқара) жотасы және Солтүстік [[Тянь-Шань]] сілемдерінің т.б. жоталарынан құралған. Жетісу Алатауы мен Іле, Күнгей Алатаулары және Кетпен таулары аралығында Іле ойысы (аңғары) жатыр. Алматы облысының оңтүстік-батысын және батысын Шу, Іле таулы үстірттері мен далалары қамтыған (Жусандала, Бозой, Қараой үстірттері). ==Геологиясы== Облыстағы таулар Тянь-Шань тау жүйесінен бой түзеген және кембрийге дейінгі кристалды тақта-тасты тау жыныстары қабаттарынан түзілген. Сондай-ақ мұнда конгломераттар, туфтар, әктастар, граниттер т.б. палеозой жыныстары кеңінен тараған. Тау етегі және облыстың биіктігі орташа өңірлері плейстоцен мен антропогендік шөгінділерден түзілген. Облыстағы таулардың алғашқы қалыптаса бастау кезеңі герцин қатпарлығымен тығыз байланысты. Одан кейінгі кезеңдерде бұл таулар бірте-бірте мүжіліп, адырлы жазық (пенеплен) қалыптасқан. Плейстоцен кезеңінің басында, альпілік орогенез кезінде пенепленге айналған өңір тектоник. процестер нәтижесінде кәдімгі тауларды түзген. Мұнда осы кезге дейін тектоникалық процестер жалғасуда. Оқтын-оқтын болатын жер сілкінулер — соның айқын дәлелі. Кен байлықтарынан облыс қойнауында полиметалл (Текелі), [[вольфрам]] (Бұғыты), [[молибден]] кентасының едәуір қоры, фарфор тастары (Қапшағай), барит, бентонит сазы ([[Ақсу]], [[Алакөл ауданы|Алакөл аудандары]]), отқа төзімді балшық, [[кварц]] құмы, [[гипс]], [[тас]] және қоңыр [[көмір]] (Ойқарағай, Тышқанбай), шымтезек, тұз кен орындары және минералды жерасты сулары бар. ==Климаты== Алматы облысының климаты негізінен континенттік. Қысы қоңыржай салқын. Қаңтар айындағы орташа температура солтжазық бөлігінде — 10-16°С, оңтүстікте — 4-9°С. Жазы ыстық және қуаң. Шілде айының орташа температурасы солтүстігінде 25°С, оңтүстігінде 27°С. Бұл жазық өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлш. 110-250 мм. Тау бөктерінің климаттық жағдайы жұмсақ. Қаңтар айының орташа температурасы — 5-9°С, жылымық жиі болып тұрады. Шілде айының орташа температурасы тау бөктерінде 21-23°С, тау аңғарларында 19-22°С. Жауын-шашын тау бөктерінде 400-600 мм, тау аңғарларында 700-1000 мм. Облыс жерінде жауын-шашын негізінен көктем мен жаз айының басында жауады. Солт. өңірдің жазығы мен тау бөктерлерінде қар жамылғысының орташа қалыңд. 10-30 см, тау беткейлерінде 40-100 см. Балқаш және Алакөл жағалауларында бриз желі соғады. ==Гидрографиясы== Өзендері Балқаш — Алакөл тұйық алабында жатыр және жер беті ағын суына тапшы келеді. Олар қар, мұздық суларымен толысады. Ірі өзендері: [[Іле]], Қаратал, Ақсу, Шелек, [[Шарын (өзен)|Шарын]], Лепсі, [[Тентек (өзен, Алматы облысы)|Тентек]], [[Жаманты (өзен)|Жаманты]], Ырғайты, Шілікті, Түрген, Есік, Бүйен. Ірі көлдері: [[Балқаш]], [[Алакөл (көл)|Алакөл]], [[Жалаңашкөл (көл, Алматы облысы)|Жалаңашкөл]], [[Сасықкөл (көл, Алматы, Абай облыстары)|Сасықкөл]], (Ұялы) [[Қошқаркөл]]. Іле өзен бойында Қапшағай бөгені және СЭС-сі салынған. Тау бөктерлерінде минералды бұлақ сулары көптеп кездеседі. ==Топырағы мен өсімдік дүниесі== Облыстың топырақ және өсімдік жамылғылары вертикаль белдемдікке байланысты қалыптасқан. Жазық бөлігінде шөлдің де, даланың да қоңыр топырағы тараған. Онда жусан, өлеңшөп, жүзгін, сораң, сексеуіл, көктемде эфемер өсімдіктер басым тараған. Балқаш, Алакөл к-дерінің батпақты жағалауында, Іле өз-нің аңғары мен атырауында қамыс, құрақ өседі. Тау етегінде сұр және боз, қызыл қоңыр, тау беткейлері мен таулы үстірттерде таулы даланың қызыл қоңыр және қара топырақтары қалыптасқан. Мұндай жерлерде (биікт. 600-1300 м) астық тұқымдас өсімдіктері басым жусанды, бетегелі-боз далаға ауысады. Таулы бөлігінің бұдан жоғары жағында көктерек, қайың, алма ағашы, ал одан да жоғарырақта Тянь-Шань шыршасы, кейде биік таудың шалғыны өседі. Биік таудың альпілік шалғынында өлең шөп, алтай, қоғажайы, тастесер т.б. өсімдіктер басым. Бұл өңір — облыс малшыларының жазғы жайлауы. ==Жануарлар дүниесі== Жазық жерінде қарақұйрық, бөкен, елік, қасқыр, жабайы шошқа, түлкі, борсық, жабайы мысық; кеміргіштерден: ондатр т.б. кездеседі. Таулы бөлігінде: [[барыс]], [[сілеусін]], [[қоңыр аю]], [[ақкіс]], [[арқар]], [[тау ешкі]], [[марал]], [[аққұлақ]], [[бұлғын]]; құстардан: [[дуадақ]], [[үйрек]], [[қаз]], [[қырғауыл]], [[кекілік]], [[аққу]], [[тырна]], тау құры, [[бұлбұл]], [[ұлар]], альпілік қарға т.б. мекендейді. Бауырымен жорғалаушылардан: жылан, тасбақа, кесіртке, зиянды жәндіктерден: қарақұрт, бүйі т.б. кездеседі. Өзен-көлдері мен су айдындарында сазан, маринка, алабұға, аққайраң т.б. балықтар бар. ==Тұрғындары== Тұрғындарының орташа тығызд. 1 км²-ге 7,3 адамнан (1997), тау етегінде (теңіз деңгейінен 500-900 м) 1 км²-ге 19 адамнан, Балқаш атырабында 1 км²-ге 2,6 адамнан келеді. Олардың 30,3 пайызы (Алматы қаласын қоспағанда) қалада тұрады. Қалалары: [[Талдықорған]], [[Қапшағай]], [[Текелі]], [[Талғар]], [[Жаркент]], [[Үштөбе]], [[Үшарал]], [[Қаскелең]], [[Есік]], [[Сарқан]]. == Халқы == Алматы облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! |- |1 322 194 |1 514 807 |1 699 054 |1 558 534 |1 560 267 |1 571 194 |1 589 751 |1 603 758 |1 620 696 |1 643 278 |1 804 005 |1 836 162 |} {| class="wikitable" |- !2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019!! 2020 (1 ақпанға) |- |1 872 844 |1 908 785 |1 946 831 |1 984 572 |1 921 888 |1 947 552 |1 983 465 |2 017 277 |2 038 934 |2 057 800 |} === Этникалық құрамы === {| class="wikitable sortable standard" Алматы облысы халқының жекелеген этностар бойынша саны, 2019 жылдың басындағы мәліметтер] ! ||[[1989 жыл|1989]],<br> ад.<ref name="совр">В современных границах Алматинской области, включая бывшую Талды-Курганскую область и исключая город Алма-Ата</ref><ref >[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic1989reg-census.htm Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по регионам Казахской ССР]</ref><br> || %<ref name="совр"/> ||[[1999]] ,<br> ад.<ref >[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic1999reg-census.htm Перепись населения 1999 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана]</ref> || % ||[[2009]] , <br> ад.<ref name="перепись2009">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2009-census.htm Перепись населения 2009 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана]</ref> || % ||[[2019 жыл|2019]], <br> ад.<ref name="оценка2018">[http://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT306055 Численность населения Алматинской области по отдельным этносам на начало 2019 года]</ref>|| % |- || барлығы ||align="right" | 1642917 ||align="right" | 100,00% ||align="right" | 1558534 ||align="right" | 100,00% ||align="right" | 1807894 ||align="right" | 100,00% ||align="right" | 2038934 || align="right" | 100,00% |- || [[Қазақтар]] ||align="right" | 741737 ||align="right" | 45,15% ||align="right" | 926137 ||align="right" | 59,42% ||align="right" | 1223181 ||align="right" | 67,66% ||align="right" | 1469519 || align="right" | 72,07% |- || [[Орыстар]] ||align="right" | 518315 ||align="right" | 31,55% ||align="right" | 339984 ||align="right" | 21,81% ||align="right" | 306383 ||align="right" | 16,95% ||align="right" | 271886 || align="right" | 13,33% |- || [[Ұйғырлар]] ||align="right" | 128057 ||align="right" | 7,79% ||align="right" | 140725 ||align="right" | 9,03% ||align="right" | 144063 ||align="right" | 7,97% ||align="right" | 157655 || align="right" | 7,73% |- || [[Түріктер]] ||align="right" | 18352 ||align="right" | 1,12% ||align="right" | 29448 ||align="right" | 1,89% ||align="right" | 35599 ||align="right" | 1,97% ||align="right" | 37564 || align="right" | 1,84% |- || [[Әзірбайжандар]] ||align="right" | 18922 ||align="right" | 1,15% ||align="right" | 16073 ||align="right" | 1,03% ||align="right" | 14881 ||align="right" | 0,82% ||align="right" | 17617 || align="right" | 0,86% |- || [[Корейлер]] ||align="right" | 18483 ||align="right" | 1,13% ||align="right" | 17488 ||align="right" | 1,12% ||align="right" | 16627 ||align="right" | 0,92% ||align="right" | 14987 || align="right" | 0,74% |- || [[Күрдтер]] ||align="right" | 8966 ||align="right" | 0,55% ||align="right" | 13264 ||align="right" | 0,85% ||align="right" | 13517 ||align="right" | 0,75% ||align="right" | 15028 || align="right" | 0,74% |- || [[Татарлар]] ||align="right" | 19551 ||align="right" | 1,19% ||align="right" | 15647 ||align="right" | 1,00% ||align="right" | 13513 ||align="right" | 0,75% ||align="right" | 12448 || align="right" | 0,61% |- || [[Немістер]] ||align="right" | 94123 ||align="right" | 5,73% ||align="right" | 18927 ||align="right" | 1,21% ||align="right" | 8709 ||align="right" | 0,48% ||align="right" | 8551 || align="right" | 0,42% |- || [[Шешендер]] ||align="right" | 9304 ||align="right" | 0,57% ||align="right" | 6091 ||align="right" | 0,39% ||align="right" | 5891 ||align="right" | 0,33% ||align="right" | 5874 || align="right" | 0,29% |- || [[Өзбектер]] ||align="right" | 736 ||align="right" | 0,04% ||align="right" | 2650 ||align="right" | 0,17% ||align="right" | 3581 ||align="right" | 0,20% ||align="right" | 5252 || align="right" | 0,26% |- || [[Украиндар]] ||align="right" | 29971 ||align="right" | 1,82% ||align="right" | 13512 ||align="right" | 0,87% ||align="right" | 6458 ||align="right" | 0,36% ||align="right" | 3580 || align="right" | 0,18% |- || [[Қырғыздар]] ||align="right" | 1536 ||align="right" | 0,09% ||align="right" | 1231 ||align="right" | 0,08% ||align="right" | 2174 ||align="right" | 0,12% ||align="right" | 3736 || align="right" | 0,18% |- || [[Гректер]] ||align="right" | 5016 ||align="right" | 0,31% ||align="right" | 2052 ||align="right" | 0,13% ||align="right" | 1535 ||align="right" | 0,08% ||align="right" | 1520 || align="right" | 0,07% |- || [[Дүңгендер]]|| align="right" | 570 ||align="right" | 0,03% ||align="right" | 1542 ||align="right" | 0,10% ||align="right" | 1608 ||align="right" | 0,09% ||align="right" | 1269 || align="right" | 0,06% |- || [[Поляктар]] ||align="right" | 2909 ||align="right" | 0,18% ||align="right" | 2106 ||align="right" | 0,14% ||align="right" | 1221 ||align="right" | 0,07% ||align="right" | 1023 || align="right" | 0,05% |- || [[Беларустар]]|| align="right" | 4721 ||align="right" | 0,29% ||align="right" | 2053 ||align="right" | 0,13% ||align="right" | 879 ||align="right" | 0,05% ||align="right" | 527 || align="right" | 0,03% |- || басқалары ||align="right" | 21648 ||align="right" | 1,32% ||align="right" | 9604 ||align="right" | 0,62% ||align="right" | 8074 ||align="right" | 0,45% ||align="right" | 10898 || align="right" | 0,53% |} ==Экономикасы== Алматы облысының экономикалық әлеуеті (потенциал) көп салалы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік пен байланыс және сауда құрылымдарынан тұрады. Өнеркәсіпте электр энергетикасы (1997 ж. жалпы өнеркәсіп өнімдегі үлесі 39,9 пайыз), машина жасау және металл өңдеу (6,5 пайыз), құрылыс материалдары (6,2 пайыз), тамақ өнеркәсібі (38,2 пайыз), ұн, жарма және құрама жем (5,5 пайыз) салалары жақсы дамыған. Облыста жеңіл өнеркәсіп, ағаш өңдеу, фарфор-фаянс өндірістері қалыптасқан. 1991 — 97 ж. өнеркәсіп өнімі 2,6 есе артты. Сонымен қатар қызылша, картоп, көкөніс, бақша жеміс-жидек және жүзім шаруашылықтары айрықша дамыған. Одан тыс мал ш., құс ш., бал, сүт және қымыз өндірістік шаруашылықтары бар. Балқаш, Алакөл к-дерінен сазан, көксерке, табан балық, алабұға ауланады. Алматы облысы Еуропа, Азия және Америка құрлықтарының қырық шақты елімен сауда қатынасын жасайды. Экспортқа шығарылған өнімдерге тері шикізаттары, жүн, аккумулятор, түсті металдар жатады. Сырттан электр аппараттары, есептеу техникасы т.б. құрал-жабдықтар алынады. Қазақстанның ішкі жиынтық өніміндегі облыстың үлесі 6,5 пайыз шамасында (1997). '''Жетісу бойынша археологологиялық бағыт және бағдар''' [[Жетісу]] (Алматы облысы) мәдениет және тарихи түрлі ескерткіштердің болуы территорияның туризмнің дамуына қолайлы жерлердің бірі. Жетісуда бір күннің ішінде барлық табиғи зоналарды шөлдерден [[Іле Алатауы|Іле Алатау]]ларына дейін баруға болады. Алматының жанында тарих және мәдениет ескерткіштерінің қатары бар. Бұл бірінші көпсаналы және түрлі образдағы сәулет ескерткіштері: Іле қорғандары және сақтардың алтын бұйымдары, Ұлы Жібек жолындағы ортағасырлы қалалар және қола дәуіріндегі таулы таулы суреттері (петроглифтер). '''Жетісу территориясындағы ежелгі қоныстар''' Берілген мекенде ежелгі адамның іздері тұрақ немес еңбектің тасты бұйымдары ретінде сақталған. Мекеннің қоныстануы бірнеше жүзжылдыққа созылды. Бұл малшылар тайпасы болды. Ауа райының жылынуымен қонысты тау бөктеріне аударып, одан кейін Тянь-Шань тауларына орын ауыстыратын. Жетісуда қола дәуірінің бірнеше қоныстары қазылған. Бұл балшық қоспасымен тастан жасалған жердегі қабырғалар тереңдігі 1-2 м шым үйлер және жер кепелері. Осындай қазбаларды Түрген шатқалындағы Асы жерінде (XII –X ғ.ғ.) және Көксу өзенінің бойындағы (X – IX ғ.ғ. Құйған және Талапты қоныстар). Жетісудағы ерте темір дәуіріндегі жүйенің іздерімен ең ірі қоныс Шарын-Сары-Тоғай өзенінің бойында орналасқан. Оның ұзындығы екі метрден астам. Сыртқы көріністе шойын қазанның, ыдыстар, құмыраның, сонымен қатар еңбектің тас құралдары суреттелген. '''Жетісу территориясындағы петроглифтері Тамғалы асқан құнды адамзат мұрасы ретінде ЮНЕСКО тізіміне енгізілді.''' Тамғалы шатқалы Алматы қаласынан солтүстік-батысқа қарай 180 шақырым жердегі түрлі жануарларды, құдайларды суреттейтін 4500 петроглифтерімен ежелгі орны орналасады. Шатқал б. э.д. XIV-XIII ғ.ғ. құрылған ежелгітүрік және Сақты қола дәуірінің петроглифтерін ұсынады. Суреттер шыңдардың бетінде орналасқандықтан бірден оңай оларды көруге болады. Ежелгі суретшілер түрлі жауралардың, аңды аңлау көрініс, мифологиялық сюжеттерді суреттеген болатын. Петроглифтер маңызды ақпаратты жеткізу үшін қызмет етті. Бұл өзінідік белгілі жүйе болды. Салатын орындар сакралды болып есептелді. Бұл ескерткіштер ашық аспанның астында орналасты. [[Алматы]] –[[Талдықорған]] 110 км созылған жол Қербұлак ауылына дейін 13 км қашықтықта Тамғалытас (Жазылған тастар) шатқалы Іле өзенімен қиылысқан жолда орналасты. Бұл жерде будда құдайлардың бейнелері бейнеленген тастарды көруге болады. Бұл мекенге буддизмді миссионерлер әкелген еді. Шатқалдың шыңында қызыл тас укесегі биіктігі оның екіэтажды үймен тең. Онда үш түрлі фигуралар: діни орналасқан, йогтармен тең төрт қолды Будда суреттелегн. Будда жақтарында оның айналатын тағы екі құдайдың бейнесі беріледі. Үш басты құдайдың шығысында вертикалды кесегеде айдаһарлар ханы бейнеленген. Ойжайлау шатқалы 15-20 км солтүстігінде Қордай орында Кіндіктас тауларында Отар бекетінен батысқа қарай 40 км жерде орналасқан. Ол теңізден 1200 км биіктіктегі кішкене шектелген шоқылар таулы аймақты ұсынады. Ежелгі өзендермен, далаларымен қиылысады. Сол жағалаудағы солтүстік-батыс бөлігіндегі шатқалдарда, шыңдарда петроглиф тер қашалған. Түрік уақытының композициясы шығыста қарай 50- 70 метр. Бұнда екі салт аттылар бейнесі суреттеледі. Ешкіөлмес жотасы Жетісу Алатауының батыс бөлігі. Бағыттың ені 30 км және Талдықорған қаласынан 30 км қашықтықта созылған. Жотаның солтүстік жағынан жазық далаға көтеріліп, оңтүстік жағынан Жетісу-Көксу сулы өзендердің бір саласына құяды. Теңіз деңгейінен тереңдігі 1300 м. құрайды. Ешкіөлмес жотасы және оң жағалуы Көксу өзенінің арасындағы жолында көптеген қола дәуірінен ортағасыр дәуіріне дейінгі археологиялық ескерткіштер қоныс ежелден мекендегенін хабарлайды. '''Ерте темір дәірінің қабірлері''' Осы уақытта [[Жетісу]] аймағында сақ тайпалары қоныстанған еді. Көптеген сақ-көшпенділер қорғандары өзінің мөлшерімен таң қалдырады: диаметрі шамамен 100 метр. Үлкен қорғандарды патшалық деп аталады. Көбі ежелден ұрланған болатын. [[Ыстық көл]] қаласының жанында белгілі қорғандар сақталып, жерленген ұлдар және бірнеше жүз алтын бұйымдар табылған. Бесшатыр қызықты қорғандары [[Алтын-Емел ұлттық саябағы]]нда бір жерде 31 қорған орналасқан. Ең үлкені - диаметрі 108 м, биіктігі 17 м. Қорғандар вертикалды және горизанталды орнатылған жеті тасты топтарымен шектелген. '''Қазақстан және Жетісудың ортағасырлы қалалар''' [[Тараз]], [[Түркістан]], [[Отырар|Отрар]] ежелгі қалаларына соғатын [[Ұлы жібек жолы]] бойынша саяхат қызықты болып келеді. Жетісуда ең ірі Қоялық қаласының қалдықтры (қазіргі Қойлық ауылы) сақталған. Қаланың құрылыс қалдықтары биіктігі 5-тен 10 м дейін және периметр бойынша бірнеше километрге дейін жетеді. Шығыс Жетісудың қаласының жоспарлануы Батыстан ерекшеленеді. Шығыс Жетісу қалашықтарында қамалдар жоқ, болса да мөлшерімен кіші болады. VII ғасырдан бастап Жетісу қалалары салына басталып, олардың көбі X ғасырдан XIII ғасырға дейін салынды. Ортағасырлық қалалар керуен жолдарының бойында пайда болған. Бүгінгі күнге дейін Ұлы Жібек жолының бөліктері сақталды. Мысалы, [[Тараз]] қаласынан Құлан ауылына дейін, одан кейін [[Шу өзені]]нен Шу даласына дейін созылады. Шу өзенінің даласынан шығыс Жетісуға Қастек асуы арқылы жоғарыда орналасқан Қастек қалашығына дейін созылады. '''«Медеу» стадионы''' [[Медеу]] – Алматыдан 15 км орналасқан бейнелі шатқалы. Сұлу табиғаттан басқа – ең үлкен жоғарытаулы [[мұз]] айдыны Медеуді – қаланы селден қорғайтын [[инженер]] өнерінің шедеврі Бөгетін көріге болады. Бөгет коллекторының көлемі - 6 000 000 су кубометрі. Мұз айдынының 1972 жылы 1691,2 биіктікте бүкіл әлемге “сырғанау спортының рекордтарының жиынтығы” деп атайды. Медеу шатқалының жақсы климаты, сәулелі [[радиация]] деңгейі, [[атмосфера]]лық қысым, желсіз, таза мұзды [[өзен]] барлық әлемнің туристерін қызықтырады. Қазақстан мәдениеті және тарихи мемлекеттік ескерткіштер тізіміне енгізілді. '''"Алтын-Емел" Ұлттық паркі''' Алматы қаласынан 300 км жердегі жабайы табиғатты сүйетіндерге жер үстіндегі жұмақ ашылып – оң жағалаудағы Іле өзенімен Қапшағай суқоймасынан жоғары орналасқан "Алтын-Емел" ұлттық паркі. Бұл мекен бай және ежелгі тарихымен, сақ мәдениетінің ескерткіштерімен құпиялы болып келеді. Саябақтың аймағында ежелгі керуен жолдары өтіп, қазақ хандарының орындары, Бесшатыр моласы (б.э.д. 3-4 ғасырда), ежелгі таулы суреттері, әуенді фонтаны, Қалқанның Үлкен және Кіші таулары, Қаратау және [[Ақтау]] [[тау]]ларының айлы [[ландшафт]]ары бар “[[Шолақ]]” тауы орналасқан. Белгілі [[“Әуенді бархан”]] құмды тауының биіктігі 120 метр және шамамен 3 км ұзындығы саябақтың бір бұрышында өзеннен бірнеше километрде немесе Үлкен және Кіші Қалқан таулары арасында орналасады. Бұл құмды тау ұсақ таза құмнан, желі болғанда тау “ән” салып, даусы бірнеше километрге жетеді және органның даусын еске түсіреді. Әуенді барханды барып, үш биіктіктің біріне көтерілгенді жақсы көретін туристтер Іле Алатауының жотасы көрінісін көре алады. Егер тау дыбыс білдірмесе, келушілер “дыбыс шығаратын”. Ол үшін таудың бағытымен жүгіру қажет. Аяқ астындағы құмды қозғалтып, гуілдеу жүреді. Кейде бархан дыбыстарды білдіруден басқа жерсілкініс әсерін көрсетіп, дірілдейді. Әнші бархан Іле өзенінің құмынан пайда болды.Екі бағытта да өзенде көзге көрінбейтін Барханның өзіндік құйрықтары тартылуда. Үлкен және Кіші қалқанның бір-біріне желдің әсерінен құмның тас жоталарға соғылып, қоныстануына байланысты қалыптасады. Көптеген ғасырлар мен ғасырлар бойы қуатты құм тау көтерілді, ол шамамен 3-5 мың жыл бойы қозғалыссыз қалады. Барханның биіктігі сол аймаққа белгілі, әрдайым өзгеріп тұратын климатқа, сондай-ақ жауын-шашын мөлшеріне, Іле өзеніндегі су деңгейіне және су астындағы таулардың ағып кетуіне байланысты. '''Аксу-Жабағылы''' [[Ақсу]]-Жабағылы қорығы – [[ЮНЕСКО]] қорғауымен [[Орталық Азия]]да жалғыз қорық. 70 жылдан астам таулы ормандарда кесілуден, ал өсімдік әлемі өндіріс қалдықтарымен ластанбаған. Айнала көк шөпке толы. Грейг қызғалдағы Қорық символы ретінде таңдалған. Аксу арнасының табиғаты ерекше – алып арнаның ұзындығы 15 км және тереңдігі 500 м. Табиғатының байлығы және түрлі болуы шамамен 1200 өсімдіктер түрлері, 42 жануарлар түрлері, 238 құстар түрлерін қамтиды. '''Түрген шатқалы ''' "Түрген сарқырамасы" – Іле-Алатау ұлттық саябақтың құрамында сұлу шатқалында, Алматы облысының туристер баратын орындарының бірі. Бағыт Алматы қаласының орталығында басталады. Жолы бұрын керуендердің өтетін жолдарында [[Еуропа]]ға шығыстан – Қытайдан және Үндістаннан келетін болған. Түрген шатқалында 7 сарқырама бар. Адамдар көп баратыны: біріншісі “Аюлы” және екіншісі “Тескенсу”. Алғашқы сарқырама (биіктігі 30 метр) жасыл шыршалар және шыңдар арасындағы бейнелі орында орналасқан. Шатқалда шыңдар жерсілкініс кезінде бөлініп, мұзды кезеңге дейін іздерді сақтаған. “Аюлы” сарқырамасына баратын көпірден жоғары 300 метрде “сұлулық көз” мұзды бұлақты суымен бұлақ орналасқан. Тескенсу сарқырамасы бұлақтан шамамен 2 сағаттық жерде орналасқан. Негізгі ағынның құлау биіктігі – 40 метрді , ал егер жалпы биіктікті санайтын болсақ – 74 метрді құрайды. Шатқал өзінің Шың-Түргендік жердегі шыршалы алаңды түкті құрайтын шыршаларымен белгілі. '''Жамбыл мұражайы ''' Алматыдан батысқа қарай [[Жамбыл (Жамбыл ауданы, Алматы облысы)|Жамбыл ауылы]]на дейін – 70 км қашықтықты құрайды. Бағыт [[Алматы]]-[[Ташкент]] жолымен өтеді. Ғасырлар бұрын Қытайдан жерорта теңізіне және Орта Азияға және қайтадан оралатын түйелер жүктерімен, кішкене қоңырауларымен сыңғырлап, белгілі “Ұлы [[Жібек жолы]]мен” өтетін, қазір бұрынғы автобустар жедел өтеді. [[Ұзынағаш (Алматы облысы)|Ұзынағаш]]тан 56 километр жерде автомагистральдан оңтүстікке қарай Жамбыл ауылына жетеді. Жол таудың артында биіктікте сұрғылт граниттен жасалған ескерткіштен басталады. XX ғасырдың 60 жылдарында Жетісудың болашақ губернаторы және орыс әскері подполковнигі Г.А. Колпаковтың жетекшілігімен қазақ әскерімен бірігіп, Ұзынағаштың астындағы Қоқанды хандығын талқандайды. Тарихи жеңістің құрметіне орай алыстан көрінетін монумент салынды. Алматыдан 70 км қашықтықта жол сол бұрылады. Алдарыңызда алмалы саябақтың үстінен сәулелі күмбез Жамбыл кесенесі көрінеді. Теректермен отырғазылған ауылдың бас көшесі ақынның үй-мұражайына әкеледі. 12 бөлмеде экспозициялар орналасып, ғасырлы өмір сүрген халықтың ақынына арналып, оның биографиясымен шығармашылығын сипаттайды. Үй-мұражайдың әйнектерінен кесенеден кейін Майтөбе шоқысының төбесі көрінеді. Осы жерде Жамбыл жазда күнді жайлауда демалуды жақсы көріп және оны осы жерде жаңа өлеңдерді тудыратын. '''Жұлдыздай жарқ етіп...''' 1861 жылы көктемде қазақтың ағартушысы, географы және этнографы Шоқан Уалиханов, денсаулығына байланысты [[Санкт-Петербург]]тегі қызметін тастап, Жетісу еліне қайтып келеді. Ол өмірінің соңы 1865 жылға дейін Алтын Емел жотасының жоғары таулары Майтөбенің баурайындағы Тезек сұлтанның ауылында тұрған. Әйгілі ғалым Тезек сұлтан ауылынан алыс емес қыратында жерленген. 1881 ж. оның моласына тасты араб және орыс тілдерінде мәтін төсемнің үстіне жазылып, ал 1958 ж. Қазақстан үкіметі моласының жанында ескерткіш орналастырды. Сатылы постаменттің ортасында граниттен бесметрлі қоладан, қызыл әктастан «Шоқан Уалиханов 1835-1865» деген жазылым қойылды. Ескерткіштің оңтүстік-шығыс бөлігінде Алтын Емел жотасының қабырғасы тұр. Алматыдан [[экскурсия]] бағыты [[Сары-Өзек]] станциясына дейін ( 160 км ), одан кейін шығыс бағытта 15 км-ге дейін жүріп, оңтүстікке бұрылу қажет. Алыс жол Май-Төбе өзенінің бойымен созылып, 10 км кейін таулы суреттермен шатқалға өтіп, 10 км кейін Шанханай ауылына әкеліп, одан 2 км (оңтүстік-шығысқа қарай) жерде ғалым ексерткіші көрінетін жол торабына әкеледі. Ескерткіш – мүсінші Хәкімжан Наурызбаевтың жұмыстарының бірі. Шоқанның денесі қоладан құйылған. Ескерткіш өңделген қара габбродан жасалып, ескерткіштің сыртқы жағында [[Шоқан Уалиханов]]тың суреттері және қазақ ұлттық [[ою]]лар қолданған. == Алматы облысының аудандары == # [[Балқаш ауданы]] - Бақанас # [[Еңбекшіқазақ ауданы]] - Есік # [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] - Ұзынағаш # [[Кеген ауданы]] - Кеген # [[Қарасай ауданы]] - Қаскелең # [[Райымбек ауданы]] - Нарынқол # [[Талғар ауданы]] - Талғар # [[Ұйғыр ауданы]] - Шонжы # [[Іле ауданы]] - Өтеген батыр және облыстық бағынуға ие 1 қала: *[[Қонаев (қала)|Қонаев]] 2018 жылғы 2 сәуірде Райымбек ауданы екіге бөлінді: оның құрамынан орталығы Кеген ауылы болып, Кеген ауданы бөлініп шықты. Райымбек ауданының орталығы Нарынқол ауылы болды. 2022 жылы 8 маусымда Алматы облысынан Жетісу облысы бөлініп шықты. {| class="wikitable sortable" |+ Аудандар мен облыстық маңыздағы қалалар !№ !Атауы !Халқы, (адам. 2019 ж.) !алаңы, км² !Әкімшілік орталығы !Халқы, (адам. 2019 ж.) |- | |'''Аудандар''' | | | | |- |1 |Балқаш ауданы |30747 |37400 |Бақанас а. |4135 |- |2 |Еңбекшіқазақ ауданы |300427 |8300 |Есік қ. |33032 |- |3 |Жамбыл ауданы |166347 |19300 |Ұзынағаш |39416 |- |4 |Іле ауданы |209181 |7800 |Өтеген батыр а. |15180 |- |5 |Қарасай ауданы |270673 |2000 |Қаскелең қ. |64529 |- |6 |Кеген ауданы |32415 | |Кеген а. |5917 |- |7 |Райымбек ауданы |41732 |14200 |Нарынқол а. |7056 |- |8 |Талғар ауданы |196567 |3700 |Талғар қ. |42810 |- |9 |Ұйғыр ауданы |63288 |8787 |Шонжы а. |17263 |- | |'''Облыстық маңыздағы қалалар''' | | | | |- |10 |Қонаев қ. |61767 |3654,03 |Қонаев қ. |45524 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Алматы_облысы Алматы облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225704/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%8B_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Алматы облысы}} [[Санат:Алматы облысы]] 09frtcxeb7jggkqcg15novs69ul3ghu 0 1654 3064259 2947750 2022-08-25T20:43:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Ақтөбе облысы |елтаңба = Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png |карта = Aktobe Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 17 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 57 |lon_min = 10 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Ақтөбе]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл]] |аудандар саны = 12 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 867 828<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 7-ші |тығыздығы = 2,88 |тығыздығы бойынша орны = 14-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 81,35% <br /> [[орыстар]] 12,30% <br /> [[украиндар]] 2,82% <br /> [[татарлар]] 1,14% <br /> басқалары 2,39% (2015 ж.)<ref name="KZ2015">[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100232 2015 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 300 629 |жер аумағы бойынша орны = 2-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Оңдасын Сейілұлы Оразалин]] |ISO 3166-2 коды = KZ-AKT |телефон коды = +7 713 |пошта индекстері = 03xxxx |марапаттары = |сайты = http://aktobe.gov.kz |ортаққордағы санаты = Aqtöbe Province }} [[Сурет:X 6f42f241.jpg|thumb|right|Табиғат көрінісі]] '''Ақтөбе облысы''' — [[Қазақстан]]ның солтүстік-батыс өңірінде орналасқан әкімшілік бірлік. Территориясы бойынша Қарағанды облысынан кейінгі екінші орында. солтүстігінде&nbsp;— [[Ресей|Ресей Федерациясының]] [[Орынбор облысы]]мен, оңтүстігінде&nbsp;— [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасының]] құрамындағы [[Қарақалпақстан]]мен, батысында&nbsp;— [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]], [[Атырау облысы|Атырау]] және [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан]] облыстарымен, шығысында&nbsp;— [[Қостанай облысы|Қостанай]] облысымен, оңтүстік-шығысында&nbsp;— [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] және [[Қызылорда облысы|Қызылорда]] облысымен шектесіп жатыр. Облыс солтүстіктен оңтүстікке дейін 700 шақырым, шығыстан батысқа дейін 800 шақырым жерге созылған 300 мың шаршы шақырым аумақта орналасқан. Облыс 12 әкімшілік аудандарға бөлінген. Аумағында 6 қала, 3 [[кент]] бар. Әкімшілік орталығы&nbsp;— [[Ақтөбе]] қаласы. == Халқы == [[1999]] жылғы санағының қорытындысы бойынша облыста 682 558 адам тұрады. Оның ішінде 383,7 мың адам қалада, 298,9 мың адам ауылда тұрады. Облыста 91 ұлтттар мен ұлыстардың өкілдері бар. 2006 жылғы қортынды бойынша облыс аумағында 280 мың адам тұрса, 2009 жылы 300 мыңнан асып түсті. Ақтөбе облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007!! 2008!! 2009 |- |550 582 |629 241 |737 995 |682 558 |668 378 |671 812 |678 602 |686 698 |695 454 |703 660 |757 768 |} {| class="wikitable" |- !2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019!! 2020 |- |763 589 |777 471 |786 349 |795 817 |808 932 |822 522 |834 813 |845 679 |857 711 |869 637 |881 651 |} == Транспорт инфраструктурасы == Географиялық жағынан қолайлы орналасқан Ақтөбе облысында транспорт байланысы желісі жақсы дамыған. [[Орал]] және [[Маңғыстау]], [[Орта Азия]] және [[Еуропа]]ға қарай маңызды бағыттағы теміржолдар 1000-нан астам шақырымға созылып жатыр. Облыс территориясы арқылы [[Шымкент-Самара трансконтинентальді автокөлік магистралі]] өтеді. [[Ақтөбе халықаралық әуежайы]] Қазақстанның батыс өңірі бойынша әуе қозғалысын басқаруда қазіргі заманғы автоматтандырылған жүйемен жарақтандырылған. === Өнеркәсібі === Ақтөбе облысы теңдессіз минералды-шикізат базасын иеленіп жатыр. Оның территориясында көмірсутекті шикізатының, ([[мұнай]], [[газ]] және [[газ конденсаты]]) Қазақстан территориясындағы барланған қорының 10% және болжамды ресурстарының 30%, сондай-ақ, республикадағы жалпы қордан отандық [[хром]]ның барлық қоры, [[никель]]&nbsp;— 55%, [[титан]]&nbsp;— 40%, [[фосфор]]&nbsp;— 34%, [[мырыш]]&nbsp;— 4,7%, [[мыс]]&nbsp;— 3,6% , [[алюминий]]&nbsp;— 2%, [[көмір]]дің 1,4% жинақталған. Облыс әлемде хром рудасы қорының&nbsp;— 400 млн тн. шамасымен бірінші орынды, Қазақстанда мыс рудасынан&nbsp;— 100 млн тн.(құрамында таза мыс-1,5 млн.тн.) және өндірістік мұнай қоры&nbsp;— 900 млн.тоннасымен үшінші орынды, газ қоры бойынша Республика бойынша төртінші орынды иеленеді. Облыс Қазақстандағы ірі өнеркәсібі дамыған аймақтардың бірі болып саналады. Облыстағы экспортқа бағытталған ірі кәсіпорындары&nbsp;— «[[СНПС-Ақтөбемұнайгаз]]» ААҚ, «[[Казхром]]» ТҰҚ ААҚ-ның құрамындағы [[Ақтөбе ферроқорытпа зауыты]] және [[Дөң тау-кен байыту комбинаты]], «[[Ақтөбе хром қосындылары зауыты]]» ААҚ, «[[№406 ГА авиажөндеу зауыты]]», «[[Ақтөберентген]]» ААҚ-ның өнімдері таяу және алыс шетел рыноктарында кеңінен танымал. Облыс тау-металлургия, химия, мұнай өнеркәсібі және аспаптық жабдықтаудың қуатты базасы саналады. Қазақстанның барлық хром рудасы, хром тұздары өндірісі, рентгенаппаратура және республика бойынша өндірілетін ферроқорытпаның 45% шығаруды топтастырды. Өнеркәсіп өндірісінде түрлі меншіктегі 686 шамасында кәсіпорын істейді, оның 545-і Ақтөбе қаласында орналасқан. [[2002]] жылы олардың шығарған өнімдері 139,3 млрд теңгені құрады. === Ауыл шаруашылығы === Ақтөбе облысы&nbsp;— Қазақстан Республикасындағы ірі ауыл шаруашылық аймағы. Ақтөбе [[бидай]]ы жоғары құрамдағы ақуыз және ұлпасымен ерекшеленеді. Ауыл шаруашылығының өнімінің жалпы түсімі 2002 жылы 21,5 млрд теңгені құрады. Бір жылда өндірілген сүт көлемі '''''225,5 мың тн., жұмыртқа&nbsp;— 83,8 млн дана, ет- 70,5''''' мың тн. құрады. == Мәдениеті == Ақтөбе қаласы еліміздің батыс өңірінің ірі мәдени, білім және ғылым орталығы болып саналады. Қалада 11 жоғарғы, 16 арнаулы оқу орны бар. [[Ақтөбе мемлекеттік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе университеті]], [[Батыс Қазақстан медицина академиясы|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина Академиясы]], [[Ақтөбе жоғары әскери авиация училищесі]] және т.б. тек қана Қазақстанға ғана емес, шетелдерге де танымал оқу орындары бар. Қалада қазақ және орыс труппасы істейтін драма театры, қуыршақ театры, облыстық тарихи-өлкетану мұражайы, Кеңестер Одағының батыры [[Әлия Молдағұлова]] атындағы мұражайы қызмет істейді. =Топырағы ерекшеліктері= ==Қара топырақ== Қара топырақты жерлер облыстың солтүстігінде. Мұнда топырақтың қарашіріндісі аз, негізінен қиыршық құмды келеді. Топырағы тығыз саздауыт, стрегірек жерлері саздан қалыптасқан. Аздап дренажі бар ркльефі ойпаңдау жерлерде, жердің әсіресе тығыз қабатында сортақтану көбейе түседі. ==Ақтөбеден шыққан тұлғалар== * [[Ақтан Керейұлы]] - қазақтың халық ақыны, жырау, жыршы. * [[Ахмет Жұбанов]] - музыкант, дирижер, халық әртісі. * [[Әбілқайыр хан]] - Кіші жүз ханы * [[Әйтеке би]] - Кіші жүз биі, Әйтеке би ауданы * [[Байтақ мақсым]] - діндар, Таймас Ишанның туған ұлы, діни лауазымы "мақсым", туған жері қазіргі Байғанин ауданы. * [[Кенжеғали Кенжебаев]] - профессор, академик, қазақтың еңбек сіңірген ұлы математигі, физика-математика ғылымына үлес қосқан тұлға. * [[Көбен би]] - кіші жүздің барымта биі, әлім елі мен адай еліне төрелік еткен би. * [[Көтібар батыр]] - қазақ батыры, Сүйінғар батырдың баласы * [[Түрікпенбай палуан]] - кіші жүздің жауырыны жерге тимеген палуаны. * [[Таймас Ишан]] - көріпкелдігімен атақты әулие, туған жері қазіргі Байғанин ауданы. * [[Мөңке би]] - қазақтың ұлы биі, туған жері Шалқар қаласы * [[Мыңбай батыр]] - кіші жүздің батыры, би әрі болыс болған тұлға, "Адай көтерілісінде" орыс үкіметіне қарсы ерекше қолбасшылығымен аты қалған. * [[Есет Көтібарұлы]] - қазақтың ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қоқан ханға қарсы шыққан * [[Қазанғап Тілепбергенұлы]] - қазақтың ұлы музыканты, күйшісі. Шалқар қаласы * [[Құдайберген Жұбанов]] - Алғашқы қазақ тіл зерттеушісі, филолог * [[Қобланды батыр]] - қазақтың ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қобда ауданы, арғы аталары Торғай өзенінің бойында тұрған * [[Шығанақ Берсиев]] - Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тары, бидай өсіруден рекордшы, Ойыл ауданы * [[Нұрпейіс Байғанин]] - қазақ күйшісі, қазақтың халық ақыны * [[Жауғашты Нәбиев]] - ҚР-ның еңбек сіңірген саясаткері, қазақ комерциялық банкінің қалаушысы және басшысы, Қазақстан нарығының дамуына үлкен үлес қосқан тұлға. * [[Жарас батыр]] - Кеңес одағының батыры, М.Ғабдулиннің "Майданда" шығармасының басты кейіпкері. * [[Жұбанова Ғазиза]] - Белгілі композитор, Кеңес Одағының Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, профессор Ғазиза Ахметқызы Жұбанова 1927 жьлдың 2 желтоқсанында заманымыздың заңғар композиторы, академик Жұбанов Ахмет Қуанұлының отбасында дүниеге келді- Мәскеуде білім алды. * [[Әлия Молдағұлова]] - Екінші дүниежүзілік соғысының батыры, снайпер, ефрейтор. Туған жері Қобда ауданы * [[Оспанов Марат]] - саясат қайраткері, Қазақстан Республикасы Парлементінің спикері болған * [[Орал Бәйсенгіров]] - атақты ақын, журналист, әнші. * [[Лидия Каденова]] - қазақ және КСРО әртісі, Шалқар * [[Жанар Айжанова]] - қазақ эстрадасының әншісі, Шалқар қаласы * [[Ғалиб Жапаров]] - бокстан әлем чемпионы, Қандыағаш қаласы * [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин]] - саясаткер, Алға қаласы * [[Елшібаева Айгүл]] - «Дарын» сыйлығының лауреаты, әнші-термеші, Шалқар ауданы * [[Тахауи Ахтанов]] - Қазақтың ұлы жазушысы, драматург - (1923—1994) 25 қазанда Ақтөбе облысының Шалқар ауданы, Шетырғыз селосында туған * [[Пацаев Виктор]] - ұшқыш, космонавт, Кеңес Одағының батыры * [[Келімбердиев Сәубет]] - еңбек сіңірген хирург, бас дәрігер т.б қызметтер де елеулі жетістіктерге жеткен басшы. * [[Ксенофонтова Елена]] - ресейдің театр және кино әртісі * [[Қараұлы Бөкенбай батыр]] - Жоңғарларға қарсы күресте қол бастаған кіші жүз батыры. * [[Есен Елеукен]] - бұрынғы радиожүргізуші, қазіргі Жайдарман президенті, қазақша КВН-ге ерекше үлес қосып жүрген азамат, туған жері Шалқар ауданы. * [[Марат Жақсылықұлы Әбиев]] — қазақстандық кәсіпкер, «Қазақстандық арман» кітабының авторы, ең жас миллионер болып табылады, Forbes Kazakhstan журналының бағалауы бойынша, 2013 жылы қарашадағы Әбиев Мараттың дәулеті 11 млн АҚШ долларына бағаланған. * [[Салжанов Исламбек|Салжанов Исламбек Төлеубайұлы]] - қазақстандық кәсіпкер және меценат. "Altyn Kyran" халықаралық қайырымдылық қорының президенті. == Әкімшілік құрылымы == # [[Алға ауданы]] # [[Әйтеке би ауданы]] # [[Байғанин ауданы]] # [[Қарғалы ауданы]] # [[Қобда ауданы]] # [[Мартөк ауданы]] # [[Мұғалжар ауданы]] # [[Ойыл ауданы]] # [[Темір ауданы]] # [[Хромтау ауданы]] # [[Шалқар ауданы]] # [[Ырғыз ауданы]]<ref>Қазақстан Республикасының табиғаты туралы энциклопедия, V- том</ref><ref>А7 – Ақтөбе: Энциклопедия – Ақтөбе. “Отандастар-Полиграфия” ЖШС.</ref> == Сыртқы сілтемелер == * [http://aktobe.gov.kz Ақтөбе облыс әкімшілігі] * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Ақтөбе_облысы Ақтөбе облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D2%9B%D1%82%D3%A9%D0%B1%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }}&nbsp;— [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Ақтөбе облысы}} [[Санат:Ақтөбе облысы]] 1khmjw3x1fnqfhbjyzbdkqilzi3fytl 3064269 3064259 2022-08-25T21:22:48Z Білгіш Шежіреші 68287 Қарағанды облысы бөлінгеннен кейін wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Ақтөбе облысы |елтаңба = Aktyubinsk-obl-coat-of-arms.png |карта = Aktobe Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 17 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 57 |lon_min = 10 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Ақтөбе]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл]] |аудандар саны = 12 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 867 828<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 7-ші |тығыздығы = 2,88 |тығыздығы бойынша орны = 14-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 81,35% <br /> [[орыстар]] 12,30% <br /> [[украиндар]] 2,82% <br /> [[татарлар]] 1,14% <br /> басқалары 2,39% (2015 ж.)<ref name="KZ2015">[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100232 2015 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 300 629 |жер аумағы бойынша орны = 1-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Оңдасын Сейілұлы Оразалин]] |ISO 3166-2 коды = KZ-AKT |телефон коды = +7 713 |пошта индекстері = 03xxxx |марапаттары = |сайты = http://aktobe.gov.kz |ортаққордағы санаты = Aqtöbe Province }} [[Сурет:X 6f42f241.jpg|thumb|right|Табиғат көрінісі]] '''Ақтөбе облысы''' — [[Қазақстан]]ның солтүстік-батыс өңірінде орналасқан әкімшілік бірлік. Территориясы бойынша ең үлкен облыс. солтүстігінде&nbsp;— [[Ресей|Ресей Федерациясының]] [[Орынбор облысы]]мен, оңтүстігінде&nbsp;— [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасының]] құрамындағы [[Қарақалпақстан]]мен, батысында&nbsp;— [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]], [[Атырау облысы|Атырау]] және [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан]] облыстарымен, шығысында&nbsp;— [[Қостанай облысы|Қостанай]] облысымен, оңтүстік-шығысында&nbsp;— [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] және [[Қызылорда облысы|Қызылорда]] облысымен шектесіп жатыр. Облыс солтүстіктен оңтүстікке дейін 700 шақырым, шығыстан батысқа дейін 800 шақырым жерге созылған 300 мың шаршы шақырым аумақта орналасқан. Облыс 12 әкімшілік аудандарға бөлінген. Аумағында 6 қала, 3 [[кент]] бар. Әкімшілік орталығы&nbsp;— [[Ақтөбе]] қаласы. == Халқы == [[1999]] жылғы санағының қорытындысы бойынша облыста 682 558 адам тұрады. Оның ішінде 383,7 мың адам қалада, 298,9 мың адам ауылда тұрады. Облыста 91 ұлтттар мен ұлыстардың өкілдері бар. 2006 жылғы қортынды бойынша облыс аумағында 280 мың адам тұрса, 2009 жылы 300 мыңнан асып түсті. Ақтөбе облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007!! 2008!! 2009 |- |550 582 |629 241 |737 995 |682 558 |668 378 |671 812 |678 602 |686 698 |695 454 |703 660 |757 768 |} {| class="wikitable" |- !2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019!! 2020 |- |763 589 |777 471 |786 349 |795 817 |808 932 |822 522 |834 813 |845 679 |857 711 |869 637 |881 651 |} == Транспорт инфраструктурасы == Географиялық жағынан қолайлы орналасқан Ақтөбе облысында транспорт байланысы желісі жақсы дамыған. [[Орал]] және [[Маңғыстау]], [[Орта Азия]] және [[Еуропа]]ға қарай маңызды бағыттағы теміржолдар 1000-нан астам шақырымға созылып жатыр. Облыс территориясы арқылы [[Шымкент-Самара трансконтинентальді автокөлік магистралі]] өтеді. [[Ақтөбе халықаралық әуежайы]] Қазақстанның батыс өңірі бойынша әуе қозғалысын басқаруда қазіргі заманғы автоматтандырылған жүйемен жарақтандырылған. === Өнеркәсібі === Ақтөбе облысы теңдессіз минералды-шикізат базасын иеленіп жатыр. Оның территориясында көмірсутекті шикізатының, ([[мұнай]], [[газ]] және [[газ конденсаты]]) Қазақстан территориясындағы барланған қорының 10% және болжамды ресурстарының 30%, сондай-ақ, республикадағы жалпы қордан отандық [[хром]]ның барлық қоры, [[никель]]&nbsp;— 55%, [[титан]]&nbsp;— 40%, [[фосфор]]&nbsp;— 34%, [[мырыш]]&nbsp;— 4,7%, [[мыс]]&nbsp;— 3,6% , [[алюминий]]&nbsp;— 2%, [[көмір]]дің 1,4% жинақталған. Облыс әлемде хром рудасы қорының&nbsp;— 400 млн тн. шамасымен бірінші орынды, Қазақстанда мыс рудасынан&nbsp;— 100 млн тн.(құрамында таза мыс-1,5 млн.тн.) және өндірістік мұнай қоры&nbsp;— 900 млн.тоннасымен үшінші орынды, газ қоры бойынша Республика бойынша төртінші орынды иеленеді. Облыс Қазақстандағы ірі өнеркәсібі дамыған аймақтардың бірі болып саналады. Облыстағы экспортқа бағытталған ірі кәсіпорындары&nbsp;— «[[СНПС-Ақтөбемұнайгаз]]» ААҚ, «[[Казхром]]» ТҰҚ ААҚ-ның құрамындағы [[Ақтөбе ферроқорытпа зауыты]] және [[Дөң тау-кен байыту комбинаты]], «[[Ақтөбе хром қосындылары зауыты]]» ААҚ, «[[№406 ГА авиажөндеу зауыты]]», «[[Ақтөберентген]]» ААҚ-ның өнімдері таяу және алыс шетел рыноктарында кеңінен танымал. Облыс тау-металлургия, химия, мұнай өнеркәсібі және аспаптық жабдықтаудың қуатты базасы саналады. Қазақстанның барлық хром рудасы, хром тұздары өндірісі, рентгенаппаратура және республика бойынша өндірілетін ферроқорытпаның 45% шығаруды топтастырды. Өнеркәсіп өндірісінде түрлі меншіктегі 686 шамасында кәсіпорын істейді, оның 545-і Ақтөбе қаласында орналасқан. [[2002]] жылы олардың шығарған өнімдері 139,3 млрд теңгені құрады. === Ауыл шаруашылығы === Ақтөбе облысы&nbsp;— Қазақстан Республикасындағы ірі ауыл шаруашылық аймағы. Ақтөбе [[бидай]]ы жоғары құрамдағы ақуыз және ұлпасымен ерекшеленеді. Ауыл шаруашылығының өнімінің жалпы түсімі 2002 жылы 21,5 млрд теңгені құрады. Бір жылда өндірілген сүт көлемі '''''225,5 мың тн., жұмыртқа&nbsp;— 83,8 млн дана, ет- 70,5''''' мың тн. құрады. == Мәдениеті == Ақтөбе қаласы еліміздің батыс өңірінің ірі мәдени, білім және ғылым орталығы болып саналады. Қалада 11 жоғарғы, 16 арнаулы оқу орны бар. [[Ақтөбе мемлекеттік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе университеті]], [[Батыс Қазақстан медицина академиясы|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина Академиясы]], [[Ақтөбе жоғары әскери авиация училищесі]] және т.б. тек қана Қазақстанға ғана емес, шетелдерге де танымал оқу орындары бар. Қалада қазақ және орыс труппасы істейтін драма театры, қуыршақ театры, облыстық тарихи-өлкетану мұражайы, Кеңестер Одағының батыры [[Әлия Молдағұлова]] атындағы мұражайы қызмет істейді. =Топырағы ерекшеліктері= ==Қара топырақ== Қара топырақты жерлер облыстың солтүстігінде. Мұнда топырақтың қарашіріндісі аз, негізінен қиыршық құмды келеді. Топырағы тығыз саздауыт, стрегірек жерлері саздан қалыптасқан. Аздап дренажі бар ркльефі ойпаңдау жерлерде, жердің әсіресе тығыз қабатында сортақтану көбейе түседі. ==Ақтөбеден шыққан тұлғалар== * [[Ақтан Керейұлы]] - қазақтың халық ақыны, жырау, жыршы. * [[Ахмет Жұбанов]] - музыкант, дирижер, халық әртісі. * [[Әбілқайыр хан]] - Кіші жүз ханы * [[Әйтеке би]] - Кіші жүз биі, Әйтеке би ауданы * [[Байтақ мақсым]] - діндар, Таймас Ишанның туған ұлы, діни лауазымы "мақсым", туған жері қазіргі Байғанин ауданы. * [[Кенжеғали Кенжебаев]] - профессор, академик, қазақтың еңбек сіңірген ұлы математигі, физика-математика ғылымына үлес қосқан тұлға. * [[Көбен би]] - кіші жүздің барымта биі, әлім елі мен адай еліне төрелік еткен би. * [[Көтібар батыр]] - қазақ батыры, Сүйінғар батырдың баласы * [[Түрікпенбай палуан]] - кіші жүздің жауырыны жерге тимеген палуаны. * [[Таймас Ишан]] - көріпкелдігімен атақты әулие, туған жері қазіргі Байғанин ауданы. * [[Мөңке би]] - қазақтың ұлы биі, туған жері Шалқар қаласы * [[Мыңбай батыр]] - кіші жүздің батыры, би әрі болыс болған тұлға, "Адай көтерілісінде" орыс үкіметіне қарсы ерекше қолбасшылығымен аты қалған. * [[Есет Көтібарұлы]] - қазақтың ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қоқан ханға қарсы шыққан * [[Қазанғап Тілепбергенұлы]] - қазақтың ұлы музыканты, күйшісі. Шалқар қаласы * [[Құдайберген Жұбанов]] - Алғашқы қазақ тіл зерттеушісі, филолог * [[Қобланды батыр]] - қазақтың ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қобда ауданы, арғы аталары Торғай өзенінің бойында тұрған * [[Шығанақ Берсиев]] - Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тары, бидай өсіруден рекордшы, Ойыл ауданы * [[Нұрпейіс Байғанин]] - қазақ күйшісі, қазақтың халық ақыны * [[Жауғашты Нәбиев]] - ҚР-ның еңбек сіңірген саясаткері, қазақ комерциялық банкінің қалаушысы және басшысы, Қазақстан нарығының дамуына үлкен үлес қосқан тұлға. * [[Жарас батыр]] - Кеңес одағының батыры, М.Ғабдулиннің "Майданда" шығармасының басты кейіпкері. * [[Жұбанова Ғазиза]] - Белгілі композитор, Кеңес Одағының Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, профессор Ғазиза Ахметқызы Жұбанова 1927 жьлдың 2 желтоқсанында заманымыздың заңғар композиторы, академик Жұбанов Ахмет Қуанұлының отбасында дүниеге келді- Мәскеуде білім алды. * [[Әлия Молдағұлова]] - Екінші дүниежүзілік соғысының батыры, снайпер, ефрейтор. Туған жері Қобда ауданы * [[Оспанов Марат]] - саясат қайраткері, Қазақстан Республикасы Парлементінің спикері болған * [[Орал Бәйсенгіров]] - атақты ақын, журналист, әнші. * [[Лидия Каденова]] - қазақ және КСРО әртісі, Шалқар * [[Жанар Айжанова]] - қазақ эстрадасының әншісі, Шалқар қаласы * [[Ғалиб Жапаров]] - бокстан әлем чемпионы, Қандыағаш қаласы * [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин]] - саясаткер, Алға қаласы * [[Елшібаева Айгүл]] - «Дарын» сыйлығының лауреаты, әнші-термеші, Шалқар ауданы * [[Тахауи Ахтанов]] - Қазақтың ұлы жазушысы, драматург - (1923—1994) 25 қазанда Ақтөбе облысының Шалқар ауданы, Шетырғыз селосында туған * [[Пацаев Виктор]] - ұшқыш, космонавт, Кеңес Одағының батыры * [[Келімбердиев Сәубет]] - еңбек сіңірген хирург, бас дәрігер т.б қызметтер де елеулі жетістіктерге жеткен басшы. * [[Ксенофонтова Елена]] - ресейдің театр және кино әртісі * [[Қараұлы Бөкенбай батыр]] - Жоңғарларға қарсы күресте қол бастаған кіші жүз батыры. * [[Есен Елеукен]] - бұрынғы радиожүргізуші, қазіргі Жайдарман президенті, қазақша КВН-ге ерекше үлес қосып жүрген азамат, туған жері Шалқар ауданы. * [[Марат Жақсылықұлы Әбиев]] — қазақстандық кәсіпкер, «Қазақстандық арман» кітабының авторы, ең жас миллионер болып табылады, Forbes Kazakhstan журналының бағалауы бойынша, 2013 жылы қарашадағы Әбиев Мараттың дәулеті 11 млн АҚШ долларына бағаланған. * [[Салжанов Исламбек|Салжанов Исламбек Төлеубайұлы]] - қазақстандық кәсіпкер және меценат. "Altyn Kyran" халықаралық қайырымдылық қорының президенті. == Әкімшілік құрылымы == # [[Алға ауданы]] # [[Әйтеке би ауданы]] # [[Байғанин ауданы]] # [[Қарғалы ауданы]] # [[Қобда ауданы]] # [[Мартөк ауданы]] # [[Мұғалжар ауданы]] # [[Ойыл ауданы]] # [[Темір ауданы]] # [[Хромтау ауданы]] # [[Шалқар ауданы]] # [[Ырғыз ауданы]]<ref>Қазақстан Республикасының табиғаты туралы энциклопедия, V- том</ref><ref>А7 – Ақтөбе: Энциклопедия – Ақтөбе. “Отандастар-Полиграфия” ЖШС.</ref> == Сыртқы сілтемелер == * [http://aktobe.gov.kz Ақтөбе облыс әкімшілігі] * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Ақтөбе_облысы Ақтөбе облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D2%9B%D1%82%D3%A9%D0%B1%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }}&nbsp;— [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Ақтөбе облысы}} [[Санат:Ақтөбе облысы]] 1hjiil755mjshj4ppqrln7nif0uni81 0 1656 3064265 3059376 2022-08-25T21:00:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Атырау облысы |елтаңба = Coat of arms of Atyrau.svg |карта = Atyrau Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 07 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 51 |lon_min = 53 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Атырау]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]<ref name="Атырау облысының географиясы">[http://www.atyrau-city.kz/index.php?get_page=geography&l=r Атырау облысының географиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071214155629/http://www.atyrau-city.kz/index.php?get_page=geography&l=r |date=2007-12-14 }}</ref> |аудандар саны = 7 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 631 841<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 13-ші |тығыздығы = 5,32 |тығыздығы бойынша орны = 6-шы |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 92,43 %<br>[[орыстар]] 5,40 %<br>[[корейлер]] 0,51 %<br>[[татарлар]] 0,37 %<br>басқалары 1,28 % (2018 ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 118 631 |жер аумағы бойынша орны = 12-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-ATY |телефон коды = +7 712х xx-xx-xx |пошта индекстері = 06xxxx |марапаттары = |сайты = http://atyrau.gov.kz |ортаққордағы санаты = Atyrau Province }} '''Атырау облысы''' — [[Батыс Қазақстан]]да орналасқан облыс, аграрлы-өнеркәсіптік инвестициялық аумақ, [[1938 жыл]]ы ''Гурьев облысы'' деген атымен құрылған. [[1992 жыл]]ы қазіргі атауына ие болды. Солтүстігінде [[Батыс Қазақстан облысы]]мен, шығысында [[Ақтөбе облысы]]мен, оңтүстік-шығысында [[Маңғыстау облысы]]мен және батысында [[Ресей]]дің [[Астрахан облысы]]мен шектеседі. Сондай-ақ оңтүстік шекарасы [[Каспий теңізі]]не келіп тіреледі. Облыс орталығы - [[Атырау]] қаласы. == Жер бедері == {{main|Атырау облысының жер бедері}} Облыс аймағы Каспий ойпатының солтүстік-шығыс бөлігін, Жем қыраты мен Үстірттің батыс шетін, Каспий теңізінің солтүстік бөлігін алып жатыр. Жері солтүстігінен оңтүстікке қарай аласара түсетін [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], [[Жем (өзен)|Жем]] өзендері салаларымен тілімденген. [[File:Ryn Desert.jpg|right|thumb|200 px|Нарын құмы (сары түсті)- Атырау облысындағы ең үлкен құмды массив]] Бұл аймақты Жем қыраты мен Үстірттің батыс сілімдері [[Доңызтау]] (214 м), оның бөліктері [[Желтау (тау, Атырау облысы)|Желтау]] (221м), Тамды (175) жоталары алып жатыр. [[Қайнар (Жем алабындағы өзен)|Қайнар]] мен Жем өзендері араларында [[Иманғара]] (199 м) Қойқара қыраттары, Қарамұрат жоны, Алабие, Аққұдық, Қабылан жоталары орналасқан. Олар ақшыл ізбес тастан тұрады. [[Жайық]] өзенінің сол жақ жағалауында [[Индер (тау)|Индер]] орналасқан. Таудың биіктігі 52 м., ұзындығы 25-30 км, ені 10 км-ге жуық. Каспий маңы ойпатының оңтүстік және оңтүстік батыс бөліктерінде құмды шағылдар көп тараған. Еділ өзенінің сол жағалауы мен Каспий теңізінің жағалықтарын [[Нарын құмы]] мен [[Мыңтөбе құмы]], [[Қосдәулет]], [[Ботай]] құмдары, Ойыл мен Сағыз аралығын Тайсойған, [[Бүйрек]] құмдары, облыстың шығысын Каспий маңы Қарақұмы алып жатыр. Бұл құмдардың ең үлкені –Нарын құмы. Атырау аумағында кең тараған жер бедерінің бір түрі- [[сор]]лар. Олардың тереңдіктері 5-10 м-ге жетеді. [[Ресей]] шекарасының батыс бөлігінен [[Еділ]] өзені ағып өтеді. [[Каспий теңізі]]не құятын Еділ жəне Жайық өзендерінің аралығының барлық дерлік бөлігін Атырау облысы алып жатыр. Географиялық тұрғыдан облыстың солтүстік-батыс жағы [[Еуропа]]да, ал бүкіл шығыс жағы [[Азия]]да, негізінен шөлейттік аймақта жатыр. Сонымен қатар Атырау аумағында [[тақыр]]лар кездеседі. Ең үлкен тақыр Намаз тақыры деп аталады. Ол облыстың солтүстік- шығысында орналасқан.<ref>Е.Қаженбаев Атырау облысының географиясы ISBN 9965-741-14-х</ref> == Геологиялық құрылымы == {{main|Атырау облысының геологиялық құрылымы}} Геологиялық тұрғыдан алғанда Атырау облысы көне [[Шығыс Еуропа платформасы]]на ендеп кірген Каспий маңы ойпатының оңтүстік жағалауын алып жатыр. Атырау облысының шегінде ендік бағыты бойынша 500 км-ге созылған, ені 90—140 км Солтүстік Каспий — Биікжал аймағы бар. Оңтүстік жағында Оңтүстік Жем ылдиымен көмкеріледі, мұндагы іргетастың беті 12—13 км тереңдікте жатыр. Іргетастың үстінде шөгінді қорабы бар, ол тұз асты, тұзды, тұз үсті кешендеріне бөлінеді, [[палеозой]] және мезокайнозой кезеңдерінде қалыптасқан, жыныстарының жалпы тереңдігі 12—14 км-ден асады. Қаратон—Теңіз аймағында бірыңғай карбонатты кешен қалыптасқан. Геофизикалық зерттеулердің мәліметтері бойынша оның жалпы калыңдығы облыстың Солтүстік Каспий аймағында 1,5—3 км-ге дейін, Каспий маңындағы ойпат ернеуінің оңтүстік-шығысында 8—10 км- ге дейін өзгеріп отырады. Тұз асты кешенінің күмбезі оңтүстігінде Оңтүстік Жем инверсиялык биігінен солтүстіктегі ойпаттың орталығына қарай моноклиналды түрде енеді. Тұз асты кешенінің моноклиналды енуінің аясында 3,5—3,8 км-ден 6,0—6,4 км-ге дейінгі тереңдіктен көптеген жергілікті қатпарлар, көлемі мен аумағы жөнінен әр түрлі, көтерілетін жерлердің жолағын кұрайтын белгілер ерекшеленеді. Ерекшеленген төбешіктердің ұзындығы 6—20 км-ге дейін, ені 100-300 м-ден 2—13 км-ге дейін кұбылып отырады. Юралық-бор шөгінділер жағалаулық-теңіздік және теңіздік-терригенді, терригенді-карбонатты шөгінділер түрінде кездеседі. Бұл шөгінділердің қалыңдығы облыстың солтүстік бөлігінде 0,3—0,5 метрден Прорва аймағында 3 км-ге дейін өзгеріп отырады. Тұтастай алғанда облыстың тектоникалық дамуында жауын суының жиналу жағдайындағы сияқты сабақтастық байқалады. Сабақтастық мезгілі жөнінен геологиялық кезендерге сәйкес келеді. Аймақтың жоғарғы пермьдік-триастық, [[юра кезеңі|юра-палеогендік]], [[неоген кезеңі|неоген-төрттік]] даму кезендері айқын көрінеді. == Климаты == {{main|Атырау облысының климаты}} Атырау облысында континенттігі тым басым климат қалыптасқан. Облыс табиғи ылғалдылығы жеткіліксіз, [[аңызақ]] желді, шаңды [[дауыл]]ды, жазы ыстық, [[қуаңшылық|қуаң]], қысы қарсыз (не жұқа қарлы) болып келеді. [[Сурет:Шаңды дауыл.jpg|thumb|right|200px|Шаңды дауылдар Атырау облысында жиі болады]] Ең ыстық айы — [[шілде]], ауасының орташа температурасы 24—25°С, жалпы ыстық 35-40°С, кейде одан да астам болады. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 220—230 мм, қуаңшылық жылдары жауын-шашын мөлшері 80 мм-ден аспайды, ал ылғалдың жер, су бетінен ауаға булану мөлшері 1000 мм, кейде одан да астам болады. Облыстың солтүстігінде жыл бойына оңтүстік бағыттағы желдер басым болады. Оңтүстік аудандарда құрғақ шөлді жерлерде қыста шығыс бағыттағы желдер жиі соғады (қарқындылығы 6-7 м/сек), ең күшті желдің қарқындылығы 15 м/сек. жетеді де жыл ішінде 50 күндей соғады. Жел жаз айларында түрлі бағыттардан өзгеріп соғып отырады. Көбіне солтүстік-батыс, оңтүстік-батыс, оңтүстіктен соғатын желдер басымырақ келеді. Оңтүстік желдер аңызықтығымен, құрғақ әрі ыссылығымен ерекшеленеді. Қыс маусымы ауасының [[қаңтар]]дағы орташа температурасы —8°С, — 12°С, қиыр оңтүстігінде —5°С, —6°С. Қыста жел негізінен шығыс (оңтүстік-шығыс және солтүстік-шығыс) бағытында соғады, қарқындылығы 6—7 м/сек. Жылдык жауын-шашын мөлшерінің жартысынан астамы қыста түседі. == Пайдалы қазбалары == {{main|Атырау облысының пайдалы қазбалары}} Облыстың жер қойнауында қалың шөгінді қабаттармен байланысқан әр түрлі [[пайдалы қазбалар]]ға мол. [[File:Oil well.jpg|thumb|200px]] Олардың ішінде қоры аса бай әрі негізгісі [[мұнай]] болып табылады. Мұнай-газдан басқа пайдалы қазындылар ішінен облыс экономикасы үшін маңыздылары ретінде [[борат]] және борат тұзды кендерді, [[ас тұзы]]н, калийлі, магнийлі жыныстарды атауға болады. Құрылыс индустриясы шикізаттарынан [[бор]], бор-мергельді жыныстар,[[гипс]], [[ангидрит]], сазды, кұмды әктастар, сондай-ак битуминозды жыныстар (кирлер) мен тұщы және минералды су көздері бар. Борат кені дүние жүзінің бір-ак жерінен, тек Атырау облысының қойнауынан ғана табылып отыр. Сондай-ақ күкірт, құм-қиыршық тас қосындылары, отқа төзімді [[керамзит]] және кірпіштік саздар, ұлутас, шипалы балшық, қоңыр көмір мен минералды бояулар жасауға жарамды саз шөгінділері бар. == Топырағы== {{main|Атырау облысының топырағы}} Жалпы Каспий маңы ойпатының, сондай-ақ Атырау облысының топырақ жамылғысының құрылымы өзінін түзілу факторлары мен құрамының сан алуандығына байланысты өте күрделі болып келеді. Негізінен мұнда топырақ таралуының ендік белдеулілігі басым қалыптасқан, яғни топырақтың бір түрінің қабаты ендік бағытқа қарай созыла шашыла түзіледі де, теңізге жақындаған сайын келесі түрмен жиі және әлденеше рет ауысып отырады. Шалғынды [[Аллювий топырақ|аллювийлі]] қуаң топырақ ([[Жайық]]тың екі жағындағы кең [[жайылма]]ларында ғана тараған, құнарлы қабаты 70 см-ге дейін, негізі — аллювий шөгінділері). Бозғылт- құмды топырақ ([[Нарын]], Тайсойған және [[Ментеке]] өңірлері). Батпақты-тұзды саз топырақ (ойпаттың теңіз жағалауына ұласатын бөлігі, гумус қатапшы, шикі шымтезек аралас келеді, аса кепкен жерлерінде [[бэр төбешіктері]] қалыптасқан). Автоморфты [[қоңыр топырақ|қоңыр]] не сұр қоңыр топырақ (Жайықтың екі жағында да, әсіресе сол жағында Тайсойғанға дейінгі өңірді, Ойылдың сағалық бөлігін қамтиды, біршама құнарлы келеді, гипс пен тұз кабаттарының үстінде түзілген, облыс жерінің 20%-ынан астамын алады) Тақыр және батпақты Теңіз жағалауының топырақ құрамының ішінде 2 млн. гектар жері ащы-ашқылтым топырақтар. Бұл аймақ бұйырғынды, күзгі-қысқы жайылымға пайдаланады. Тиісті ылғалдылық жетпеуінен олар қатқылдыққа айналып, өсімдіктердің еркін өсуіне мүмкіндік бермейді.<ref>Атырау табиғаты және оны қорғау, №5-7667 0607-3. 13-15 бет</ref>. Сортаң топырақ -облыс аумағында өте көп тараған. Топырақтың беткі қабатына тұзы шығып жатады. Мұнда тұздың мөлшері 8-10 % -ке дейін жатады. == Өзендері мен көлдері == {{main| Атырау облысының өзендері мен көлдері}} Атырау облысының жер беті сулары Еділ өзенінің сол жақ тармақтарынан, Жайық, Ойыл, [[Жем (өзен)|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]] өзендерінің төменгі ағыстарынан және үлкенді-кішілі көлдерден тұрады. Негізгі өзені [[Жайық]] өзені.[[Сурет:Жайық өзені.jpg|thumb|right|200px|Жайық өзені Атырау облысында]] [[Сурет:Қамыскөл Жылой ауданы.jpg|thumb|right|200px|Қамыскөл көлі Құлсары маңында.]] '''Өзендері.''' Өзендердің жинайтын суларының тек 10-20 %-ы ғана өз облыс аумағынан, ал қалған суын басқа аймақтан әкеледі. Жайық өзені кеме арқылы әр түрлі жүк және жолаушы тасымалдауға пайдаланылады, балық ауланады. Ал қалған өзендері егістікке, шабындықты суландыруға және мал суару үшін ғана пайдаланылады. Ірі өзендері [[Жайық]], [[Жем (өзен)|Жем]], [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Қайнар (Жем алабындағы өзен)|Қайнар]]. Сол сияқты [[Бақсай (өзен, Атырау облысы)|Бақсай]], Бүгілөзек, Бағырлысай, Ақсай өзендерінің жергілікті маңызы бар. Облыс аумағында Еділ өзеніндегі салалардың тармақтары –Ахтуба, Бозан, [[Қиғаш]] т.б. өзендер бар. '''Көлдері.''' Облыста екі мыңнан астам көлдер бар. Олардың жалпы көлемі 800 шаршы шақырым шамасында. Облыс көлдері тұйық, ағынсыз болып келеді. Облыста Дүние жүзіндегі ірі көл –[[Каспий теңізі]] бар. Республика аумағындағы жағалау сызығының ұзындығы 2340 ш. Оның жартысына жуығы Атырау облысына тиеді. [[Индер (көл)|Индер]] көлінен құрамында бром калийі бар жоғары сапалы тұз өндіріледі. [[Жалтыр (көл, Атырау облысы)|Жалтыр көлі]]не Бағырлысай, Бүгілөзек секілді шағын өзендер құяды. Бұдан басқа екі мыңнан астам шағын көлдер бар. Олар: [[Қамыскөл (Атырау облысы)|Қамыскөл]], Мешер, Дәулет, Толай-сор. Олардың 65-70%-і жаз кезінде құрғап қалатын уақытша көлдер. '''Жер асты сулары.''' Облыс аумағында жер асты су қорларының алты су кен орны ашылған. Оның төртеуінің суы пайдаланылуда. Олардың ең үлкені және қоры молы Тайсойған, Бүйрек және Қоянды құмдарында орналасқан. Қабатының тереңдігі 50-120 м, қалыңдығы 30-70 м. == Әкімшілік бөлінісі == {{main| Атырау облысының әкімшілік бөлінісі}} Облыста 2 қала (облыстық маңызы бар – Атырау, аудандық маңызы бар – Құлсары), 4 кент (Индербор, Мақат, Доссор, Жаңа Қаратон), 64 ауылдық (селолық) округ, 174 село (ауыл) орналасқан. Облыс құрамына 7 аудан кіреді. [[Сурет:Atyrau Province NN.png|нобай|100|Атырау облысы аудандарының орналасуы]] * 1. Жылыой ауданы * 2. Индер ауданы * 3. Исатай ауданы * 4. Қызылқоға ауданы * 5. Құрманғазы ауданы * 6. Мақат ауданы * 7. Махамбет ауданы * Белгіленбеген аумақ - Атырау қалалық әкiмшiлiгінің ауданы === Қалалары === * [[Атырау]] * [[Құлсары]] === Аудандары === {| class="standard" valign="top" |+ Атырау облысындағы аудандар |- ! Аудандар || Аумағы<br />(мың км²) || Халқы<br />(мың адам)<ref name="2014 жылғы 1 қаңтарға облыстар, қалалар және аудандар бойынша Қазақстан Республикасы халқының саны">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT074903],Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года</ref>|| Орталығы || Құрылған жылы||Әкімшілік бөлінісі |- | [[Қызылқоға ауданы|Қызылқоға]] ||24,9 ||30,5 || [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ||1928 ||10 ауылдық округ |- | [[Құрманғазы ауданы|Құрманғазы]] || 20,9|| 57,3 || [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ||1928 ||19 ауылдық округ |- | [[Исатай ауданы|Исатай]] ||14,7 ||26,6|| [[Аққыстау]] || 1928||7 ауылдық округ |- | [[Махамбет ауданы|Махамбет]] ||9,6 || 34,8 || [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ||1938 ||9 ауылдық округ |- | [[Мақат ауданы|Мақат]] ||4,9 || 30,3 || [[Мақат]] ||1938 ||1 ауылдық округ, 2 кент |- | [[Жылыой ауданы|Жылыой]] ||29,4 ||82,9 || [[Құлсары]] ||1928 ||5 ауылдық округ, 1 кент, 1 қала |- | [[Индер ауданы|Индер]] || 10,9|| 32,1|| [[Индербор]] || 1933||6 ауылдық округ, 1 кент |} == Халқы == {{main|Атырау облысының халқы, орналасуы, этностары}} Облыстың халқы қалада, өндіріс орталықтарында және [[Жайық]] өзенінің екі жағалауында тығыз орналасқан. 2014 жылғы 1 қаңтарда қала тұрғындарының саны 276,8 мың (48,7%) адам, ауылдықтар 291,1 мың (51,3%) адам болды. Халықтың орташа орналасу тығыздығы облыс бойынша (1 шаршы км аумаққа) 4,8 адам құрайды. 2020 жылдың 1 мамырда<ref>https://stat.gov.kz/region/252311 НЕГІЗГІ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР</ref> облыс халқының саны 649 225 адам болды. '''Атырау облысы халқының саны'''<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1940 !! 1950!! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2009!! 2019 |- | 247,4|| 214,3|| 252,0|| 340,3|| 373,4|| 432,3 || 443,7|| 509,1|| 646,4 |- |} Облыс халқының өсуі соңғы жиырма жылда байқалады. 2009 жылы алдыңғы 1999 жылға қарағанда 66 мың адам қосылып 509 мыңға жетсе, 2019 жылы 10 жылда 137 мың адам қосылып 646 мыңға жетті. Қазір облыста 50 ұлттың өкілдері тұрады. Облыстың негізгі халқы қазақтар (92,5%). Содан кейін көп тараған орыстар (5,2%), корейлер (0,5%), татарлар (0,3%), өзбектер (0,2%), украиндықтар(0,1%), немістер (0,07%) т.б. {| class="wikitable" |- ! Барлық ұлттар!! қазақтар !! орыстар !!корейлер!! татарлар !! өзбектер !!украиндар !! немістер!! басқалары |- | 633 791 ||586 802 || 33 411|| 3 170 || 2 306 || 1 577 || 756 || 480 || 2 283 |} Ұлттардың облыс аумағында таралуы бір келкі емес. Олардың басым көпшілігі қалаларда, ірі жұмысшы кенттерінде, аудан орталықтарында, Жайық өзені бойындағы елді мекендерде тұрады. Ал аудандарда негізінен байырғы халықтар қазақтар тұрады. Қызылқоға ауданында-99,8%, Исатай ауданында-99,7%, Жылой ауданында-98,3%, Құрманғазы ауданында-97,8%, Мақат ауданында-97,6%, Махамбет ауданында-97,2 %, Индер ауданында-96,4%. == Тарихы == {{main| Атырау облысының тарихы}} Археологиялық деректер бойынша Атырау қаласына жақын жатқан ең ежелгі ескерткіш Жайық өзенінің сол жағасындағы Кандаур ауылының қарсы беткейі неолит (жаңа тас ғасыры) мекені. Өзен аумағындағы халықтың сол кезден күні бүгінге дейінгі негізгі кәсібі - [[мал шаруашылығы]] болған. Сол кездегі малшылардың көне тұрақтары [[Құрманғазы ауданы]] на жақын орналасқан Қоңыр құдық, Көк Мұрын, [[Қадырғали]] құмына және жаңа Үштағанға жақын [[Сазды]] қыстағынан табылды. Тұрақтардың аумағына қарағанда бұрынғы малшылар шағын жерасты үйшіктерде өмір сүрген. 1999 жылы Атырау облысы, [[Жылыой ауданы]], Аралтөбе қорғанына Ә.Марғұлан атындағы археологиялық экспедициясы қазба жұмыстарын жасап – Алтын киімді адам табылды. Ғалымдардың тұжырымдауы бойынша бұл алтын киімді адамның өмір сүру кезеңі осыдан 2 мың жыл бұрынғы сарматтар дәуіріне жатады. [[File:Saraishik.JPG|thumb|upright|Сарайшық ауылы (көне қала орны)]] Қазақ даласындағы ең көне тарихи орындардың бірі-[[Сарайшық]] қаласы.<ref>Сарайшық қалашығы туралы ақпарат</ref> Сарайшық – Атырау облысындағы [[Махамбет ауданы]]ның территориясында орналасқан ортағасырлық қала. Орда дәуірінде Сарайшық Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан маңызды діни, саяси - экономикалық орталық. [[Алтын Орда]]ның, қазақ және ноғай хандарының алғашқы [[пантеон]]ы, [[Қасым хан]] тұсында [[Қазақ хандығы]]ның алғашқы астанасы болды. ХV ғасырдан бастап Атырау өңірі Кіші жүздің тарихи орны болып қалыптасты. Қазақ халқы XVIII ғасырдың басында Алтайдан Жайыққа дейінгі ұшан теңіз даланы қамтыған бір тұтас іргелі ел болды. [[Бөкей хан]] 1801 жылы [[Еділ]] мен [[Жайық]] арасындағы отыз жыл бойы иесіз қалған ен даланы мекендеуге патшадан рұқсат алып, оған мыңдаған елді көшіріп әкеліп қондырды. Сөйтіп, бұл өңір «[[Бөкей ордасы]]» деп аталды. Бөкей ордасында феодалдық қанау мен Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы [[Исатай]] мен [[Махамбет]] бастаған ұлт - азаттық көтеріліс 1836-1838 жылдарды қамтыды. 1916 жылғы жарлыққа байланысты, ұлттық езгіге, феодалдық қанауға шыдамаған қазақ халқы қолдарына қару алып И.Таймановтың немересі Өтепқали Исатаев бастаған көтеріліс белең алды. Кейін бұл көтеріліс 1917 жылғы революцияға ұласты. Ақ гвардияшылардың көтерілісінен кейін Атырау өлкесінде мұнай байлығы және [[балық шаруашылығы]] игеріле бастады. Ұлы Отан соғысына дейін және Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдары [[мұнай мен газ]]ды игеру мақсатында көптеген ірі кәсіпорындардың құрылысы басталды. Егемендік алғаннан кейін облыстың экономикасы мен мәдениеті қарқынды дами бастады. Атырау өлкесі – Қазақстанның ірі индустриалдық орталығына айналды. == Өсімдіктер дүниесі == {{main| Атырау облысының өсімдіктер дүниесі}} Облыстың барлық аудандарында дерлік [[жусан]], [[қияқ]], [[бұйырғын]], [[ебелек]], [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[қоңырбас]], [[көкпек]] басым өседі, бұларға қосымша көктемде ойпатттарда [[селеу]], [[изен]], [[сарсазан]], [[ажырық]] т.б.араласа шығады. [[Сурет:Атырау. Құмаршық өсімдігіне арналған ескерткіш.jpg|thumb|right|200px|Атырау қаласындағы ашаршылық кезінде аштықтан құтқарған "Құмаршық" өсімдігіне ескерткіш.<ref>https://azattyq-ruhy.kz/culture/1252-atyrau-zhurty-asharshylyktan-aman-alyp-kalgan-ku-marshykk-a-arnap-eskertkish-koidy Атырау жұрты ашаршылықтан аман алып қалған құмаршыққа арнап ескерткіш қойды</ref>]] Теңіз жағасындағы батпақтарда [[қамыс]], құрақ жиі кездеседі. Шығыс жағында [[ебелек]], [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[шытыр]], [[қаңбақ]], [[ақселеу]], [[жыңғыл]], [[жүзгін]] өседі. Сонымен қатар облыс аумағында дәрілік, техникалық өсімдіктер де кездеседі. Олардың жалпы саны 50 ден асады. Дәрілік шөптерден облыс аумағында кездесетіндері: [[адыраспан]], [[ешкі тал]], [[қырықбуын]], [[құмаршық]] т.б. Жалпы Атырау облысында өсімдіктердің 945 түрі бар. Бұлардан басқа [[жантақ]], [[көкпек]], [[ошаған]], [[сүттіген]], [[шырмауық]] т.б. табиғи өсімдіктер бар. Улы шөптерден, [[есекмия]], [[меңдуана]] кездеседі. Қазақстанның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]]» енгізілген, яғни жойылып кету қаупі төнген өсімдік түрлерінен [[ақтұңғиық]], [[берік сүттіген]], [[бор рияны]], [[бор сиякөгі]], [[бор сылдыршөбі]], [[бүршікті альдрованда]], [[бүршікті феллориния]], кестелі шампиньон, [[комаров жоңышқасы]], күманды долана, қатпар гладолиус, [[мейер шытырмағы]], [[су шылымы]], [[тегеурінгүл]], т.б. кездеседі.<ref>Карта: Охраны природы Атырауской области</ref> == Жануарлар дүниесі == {{main| Атырау облысының жануарлар дүниесі }} Атырау облысында 500 ге тарта омыртқалы жануарлар түрі және мыңдаған омыртқасыз жануарлар түрлері кездеседі. Облыс аумағында құстар алуан түрлі және кең таралған. Олардың ең басты тіршілік орындарының бірі –су және оның жағалауы. Жалпы құстардың 280-дей түрлері бар. Оның ішінде [[бірқазан]], [[дегелек]], [[қаз]], [[үйрек]], [[шағала]], [[тырна]], [[дуадақ]], [[көгершін]], торғай тәрізділер көп тараған. Облыстың өзен-көлдерінде балықтардың көптеген түрлері бар. Кәсіптік маңызы бар балық түрлерінен [[Сурет:Beluga sturgeon.png|thumb|right|250px|Қортпа балық (белуга)]] [[бекіре]], [[қорытпа]], [[шоқыр]] т.б. балықтар кездеседі. Облыс суларында [[шортан]], [[сазан]], [[жайын]], [[майшабақ]], [[қаракөз]] т.б. кең тараған. Жалпы Каспий теңізінің Атыраулық аймағында бағалы балықтардың 122-ден астам түрлері кездеседі. Қосмекенділер мен бауырмен жорғалаушылардың 50 ге жуық түрлері тараған, кемірушілердің 27 түрі бар. Атырау облысында аңдардың 55 түрі, оның ішінде жыртқыш аңдардың 12 түрлері бар. Олардың кең таралғандары: [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], жанат тәрізділер, [[қабан]], [[киік]]. Облыстың пайдалы қазындылары, әсіресе мұнай-газ кендерін қарқынды игерудің нәтижесінде хайуанаттар дүниесінің таралу кеңістігі жылдан-жылға тарылуда, түр саны азаюда, тіршілік аумағы күннен-күнге кемуде. == Экономикасы және инвестициялық әлеуеті == {{main|Атырау облысының экономикалық аудандары}} Аймақ экономикасының негізін мұнай өндіру құрайды. Атырау облысының ірі кәсіпорындары: *[[Атырау мұнай өңдеу зауыты|«АМӨЗ» ЖШС]]; *[[Ембімұнайгаз|«Ембімұнайгаз» АҚ]]; *[[Теңізшевройл|«Теңізшевройл» ЖШС]]; *Солтүстік Каспий операциялық компаниясы (NCOC) Атырау облысы Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан аймақтарының бірі және әлемнің 50-ден аса елдерімен тығыз ынтымақтастықта.[[Сурет:Атырау АМӨЗ.jpg|thumb|right|250px|Атырау мұнай өңдеу зауыты]] Бұнда 1000–нан аса біріккен және шетел кәсіпорындары құрылып, сәтті жұмыс жасауда. Олардың қатарында мұнай-газ саласындағы ірі кәсіпорындар бар: [[Теңізшевройл|«Tengizchevroil»]] ЖШС, «North Caspian Operating Company» ЖШС, «Fluor Kazakhstan Inc.» ЖШС және басқалар. Атырау облысының экономикалық дамуының негізгі бағыттары: мұнай-химия, мұнай-газ машина жасау, құрылыс индустриясы, агроөнеркәсіптік кешен және балық аулау. Облыс әр түрлі табиғи ресурстардың қорларына бай. Соның ішінде: бораттар, бор, тұз рудалары, ас тұзы, калий тұздары, құрылыс материалдары. Өңірге тікелей шетел [[инвестиция]]ны тарту және инвестициялық ахуалын жақсарту мақсатында жүйелі жұмыстар жүргізілуде.<ref>«Егемен Қазақстан» 28-қараша 2018</ref> Екіжақты халықаралық қатынастарды дамыту мақсатында, инвестициялық әлеуеті зор аймаққа жыл сайын алыс және жақын шетелдерден делегациялар келіп кетеді. Атырау облысында жыл сайын «Global Oil&Gas Atyrau» мұнай-газ көрмесі өткізіліп, көрмеге әлемнің 150-ден астам елі қатысады. Аймақтағы отандық және шетелдік инвесторларға сапалы және жедел көмек, ақпараттық-аналитикалық және сервистік қолдау көрсету мақсатында «Kazakh Invest» ҰҚ» АҚ, «Атырау» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» АҚ және «Atyrau Innovations» ЖШС секілді мекемелері тиісті қызмет атқарады. Сонымен қатар, бүгінде облыста бірқатар шетелдік визалық орталықтар жұмыс істейді. == Ауыл шаруашылығы == {{main| Атырау облысының ауыл шаруашылығы }} Атырау облысының агроөнеркәсіптік кешені өңірдегі экономиканың маңызды секторларының бірі болып есептеледі, ауылдық жерлерде облыс халқының жалпы санының 42,7% өмір сүреді.[[Сурет:Атырау обл. Түйелер.jpg|thumb|right|250px| Түйе шаруашылығы бойынша Атырау облысы Республикада алдыңғы қатарда]] Облыстың ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі 9,8 млн.гектарды құрайды. Облыстың ауыл шаруашылығы мал өсіруге, әсіресе қой және ірі қара, жылқы, түйе өсіруге маманданған. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жөніндегі ұлттық бағдарламаға сәйкес ауыл шаруашылығында түбегейлі экономикалық реформа жүзеге асырылды. Климат жағдайы мен топырағының құнарсыздығына байланысты облыста егін шаруашылығы өркендемеген. Жайық өзенінің төменгі ағысымен Еділдің тарамдарында Махамбет, Құрманғазы, Индер ауданының шаруашылықтары картоп, көкөніс және бау-бақша өсірумен айналысады. Облыс ауыл шаруашылығында негізгі сала мал шаруашылығы болып есептеледі. Мал шаруашылығымен облыста Исатай, Құрманғазы, Индер және Қызылқоға аудандары айналысады. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі - 19528,1 млн теңгені, нақты көлем индексін 99,7% құрады. Ет өндіру - 47,0 мың тоннаны немесе 102,1%, сүт өндіру - 54,2 мың тоннаны (100,5%), жұмыртқа өндіру - 1,84 млн дананы (100,2%) құрады. 2010 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында ірі қара мал - 182,3 мың басты немесе 102,8%, қой және ешкі - 619 мың басты (103,1%), түйе - 31,7 мың басты (102,5%), жылқы - 46 мың басты (103,9%) құрады. 2011 жылдың 1 қаңтарына ауыл шаруашылық құрылымдарының жалпы саны 2008 бірлік құрады, соның ішінде 79 өндірістік кооператив, 1929 шаруа қожалығы болды.<ref>[http://atyrau.gov.kz/auyl-sharuashylyy/Облыстық ауыл шаруашылығы саласы]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Көлік және байланыс == Атырау облысының көлік жүйесінің дамуына оның Орал және Еділ бойы экономикалық аудандармен көрші жатуы және Орта Азия республикалаларымен транзиттік-экономикалық қатынастарының жолындағы қолайлы географиялық орны үлкен әсерін тигізді. Қазіргі таңда Атырау облысында көліктің барлық түрлері де дамыған. Оның құрамында: темір жол, автомобиль, су жолы, әуе жолы және құбыр желісі кіреді. === Темір жол көлігі. === [[Сурет:Жолаушылар поезы.jpg|thumb|right|130px|Темір жол көлігі]] {{main| Солтүстік Каспий өңіріндегі темір жол құрылысының тарихы }} Атырау облысында алғашкы тар табанды ұзындығы 92 шақырым [[темір жол]] 1925-26 ж. Гурьев-Доссор аралығында салынды. Ұзындығы 517 шақырым Қандыағаш-Гурьев темір жолы 1938 жылы басталып, Ұлы Отан соғысы кезінде іске қосылды. 1966 жылы ұзындыгы 700 шақырым Мақат-Маңғыстау темір жолы желісі пайдалануға берілді. 1970 жылы ұзындығы 333 шақырым Атырау-Астрахань темір жолы, 1989 жылы Мақат-Индер темір жолы іске қосылды. === Әуе көлігі === {{main| Атырау әуежайы }}[[Сурет:Атырау әуежайы.jpg|thumb|right|150px|Атырау әуежайы]] Атырау облысының әуе жолы өз дамуын 1931 жылы ашылған Баку-Астрахань-Гурьев-Ембі маршрутынан бастайды. 1935 жылы Ақтөбе- Гурьев, Орал-Гурьев рейстері ашылды. 1940 жылдың ақпан айында Гурьевте қазақ баскармасыныц 244-ші авиаотряды құрылды. Машиналар паркінде негізінде ПО-2 моделдері болды. Бүгінде ескірген әуе көліктерінің орнына осы заманғы жаңа лайнерлер келді. [[Әуежай]] жаңа техникамен жабдықталып, жаңадан ұшу- қону алаңдары үлкейтіліп, аэровокзал кешені салынды. === Автомобиль көлігі === [[Сурет:Атырау. Жол айрығы.png|thumb|right|150px|Атырау қаласына кіре берістегі жол айрығы]] {{main|Атырау облысының автомобиль көлігі }} Жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының ұзындығы 2752 шақырымды құрайды. Оның ішінде республикалык жолдар 900 шақырым, жалпы қолданатын жергілікті жолдар 1762 шакырым. Атырау-Ақтау автожолының облыс аумағындағы ұзындығы 270 шакырымды құрайды. Ұзындығы 488 шақырым Атырау-Орал автомобиль жолы бар. Атырау-Астрахань автожолдарын қайта жаңарту басталды. === Су жолы көлігі === {{main| Жайықтағы кеме қатынасы}} [[Сурет:Су көлігі.jpg|thumb|right|150px]] Жайық өзенінде кеме шаруашылығы 1925 жылы ұйымдастырылған болатын. 1927 жылдан бастап Жайық өзені арқылы Атырау-Орал аралығында жүк тасымалы жүргізілді. 1964 жылы Гурьев өзен порты құрылып, оны жабдықтау жүк көтеретін техникадан басталып, флот теплоходтармен, буксирлермен толықтырылды. 1982 жылы өзен порты қайта жаңартылып, механикаландырылды. Мұнда үш [[көтергіш кран]]ы кондырылып, темір жол тартылды. 1999 жылдан бастап Жайык-Каспий теңізі каналы арнасын тазарту, қазу жұмыстары басталды. === Құбыр көлігі === {{main| Атырау облысының құбыр көлігі}} [[Сурет:Теңіз-Новороссийск мұнай құбыры.jpg|thumb|right|100px|Теңіз-Новороссийск мұнай құбыры]] 1934 жылы ұзындығы 830 шақырым Каспий-Орск мұнай құбыры салынды. Атырау облысының территориясымен мемлекет аралык маңызы бар транзитті мұнай және газ құбырлары өтеді. Олар: Орта Азия-Орталық газ құбыры, ұзындығы 1500 шақырым 1968-70 жылдары салынған Өзен-Атырау-Самара мұнай құбыры, 1989 жылы салынған ұзындығы 678 шақырым Теңіз-Атырау-Грозный мұнай құбыры. Қазақстан мұнайын дүниежүзілік рынокқа шығару үшін 2001 жылы ұзындығы 1580 шақырым жылына 67 млн. тонна мұнай өткізу қабілеті бар Теңіз- Новороссийск мұнай құбыры іске қосылды. Облыстың басты газ құбырының ұзындығы 3058 шақырым, жылына өткізу қабілеті 40,8 млрд. текше метр. Облыстың басты су құбыры Астрахан-Маңғыстау тұрба құбыры. === Байланыс кәсіпорындары: === [[Сурет:Атырау. Қазақтелеком.jpg|thumb|right|200px|Атырау. Қазақтелеком]] * Облыстық телекоммуникация дирекциясы * Облыстық радиотеледидар арқылы тарату орталығы * "Қазпошта" АҚ Атырау филиалы * [[Altel]] ұялы телефон байланысы * [[Kcell]] ұялы телефон байланысы * [[Beeline]] ұялы телефон байланысы * [[Tele2]] ұялы телефон байланысы == Туризм == {{main| Атырау облысындағы туризм}} Аймақ экономикасының басым және аса мән беріліп жатырған бағыттарының бірі туризм саласын дамыту. Әлемнің 50-ден астам елінен 1000 астам шетелдік және бірлескен компаниялары қызмет етуі Іскерлік туризмнің қарқынды дамуына ықпал етуде. Атырау облысында туризмді дамытудың орны ерекше. Каспий маңында орын тепкен Атырауда туризм саласын дамыту үшін қолайлы аудан ретінде толық қарастыруға мүмкіндік бар. Болашақта емдік-сауықтыру, мәдени-танымдық, спорттық, экологияық, экстрималдық түрлерін дамытуға мүмкіндіктер бар. Спорттық туризмді дамытуда балық аулаудың өзіндік үлгісін ұсына аламыз.<ref>Д.Жайлаубаева, Атырау облысында туризмді дамытудың маңыздылығы. "Географиялық білім беруді жетілдірудің кейбір өзекті мәселелері» Конференция материалдар жинағы. Атырау 2006, ISBN 9965-741-95-6</ref> Атырау облысы бойынша да жергілікті маңызы бар тарихи және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі бекітіліп, оған 313 ескерткіш (525 нысан) кірген.<ref>Атырау облысы әкімдігінің 2010 жылғы 23 қарашадағы № 299 қаулысы</ref> [[Сурет:Сарайшық мемориалды кешені.jpg |thumb|right|200px|Сарайшық мемориалды кешені]] '''1. Ерекше бағаланатын табиғи мұра ескерткіштері.''' Бұл нысанға Атырау облысы бойынша Иманқара кешені кіреді. Иманқара кешені – Иманқара тауының батыс сілемдерінің етегінде орналасқан ерте темір дәуірлік үңгір. '''2. Археологиялық ескерткіштер және орта ғасырлық қалалық орталықтар.''' Бұл топқа Атырау облысы бойынша Аралтөбе кешені мен Сарайшық қалашығы кірген. Аралтөбе қорғандар тобы. Бұл жерден -[[Атыраудың алтын адамы|Алтын киімді адам]] табылған. Сарайшық қалашығы қазақ даласындағы ең көне тарихи орындардың бірі '''3. Діни және ғибадат орындары болып табылатын орындар.''' Бұл нысанға [[Ұшқан ата]], Ақмешіт қорымдары, [[Ақмешіт – Бекет|Құлшан ата]] жерасты мешіті кіреді. '''4. Тарихи тұлғаларға қатысты қасиетті орындар.''' Махамбет Өтемісұлы мен Исатай Тайманұлы кесенелері кіреді. Осы шаралар арқылы туризмді дамытуға жағдай жасай отырып, өлкемізді шетелдік қонақтарға таныстыруға мүмкіндіктер бар.<ref>Г.Ж.Нұрғалиева, М.С. Қуанов, Р.Ж.Әлжанова, Г.Қ.Баймұқашева, С.К.Касенов "INNOVATION MANAGEMENT AND TECHNOLOGY IN THE ERA OF GLOBALIZATION": Materials of the V International Scientific-Practical Conference January 8-11, 2018, Alexandria – Sharm El Sheikh, Egypt 206-бет</ref> == Халық ағарту ісі == {{main|Атырау облысындағы халық ағарту ісі}} [[Қазан революциясы]]на дейін облыс орталығында 1-гимназия, екі сыныптық орысша-қазақша учелище, 2 приход және 2 дін мектебі жұмыс істеген. Уездік халық ағарту бөлімі жанынан сауатсыздықты жою жөніндегі комиссия құрылып 24 мектеп ашылып, 600 адамды қамтыған. 1924-25 жылдар аралығында бірінші басқышты 40 [[мектеп]], оның төртеуі [[интернат]] болып ашылған. 1938 жылы 12 ақпанда облыстық атқару комитеті, сонымен бірге облыстық халық атқару бөлімі құрылды. Бақсай, Жылыой, Мақат, Қызылқоға, Теңіз, Индер, Маңғыстау аудандары Гурьев облысына қарады. Облыстағы білім беру жүйесі, жалпы орта білім беру, [[Мектептен тыс жұмыс|мектептен тыс тәрбие]] беру мен оқыту, кәсіптік-техникалық білім беру, орта арнаулы білім беру, [[Жоғары оқу орындары|жоғары білім беру]], жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім –кадрларының біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау салалары қалыптасып дамыды.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000 ISBN 5-7667-9129-1 84-бет</ref> [[Сурет:Дамбы ауылы. Ынтымақ балабақшасы.jpg|thumb|right|200px|Дамбы ауылындағы "Ынтымақ" балалар бақшасы]] Тәуелсіздік жылдарында Атырау облысы білім беру саласы қарыштап дамыды. 1991 жылы 17 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы жұмыс жасаса, 2000 жылдан бастап 8 оқу орны ашылып, бүгінгі күні техникалық және кәсіптік білім беруді 25 колледж жүзеге асырады. Тәуелсіздік алғаннан бері дарынды балаларды қолдау және оларға жағдай жасау мақсатында аймақта жаңа типтік үлгідегі білім беру ұйымдары: 7 мамандандырылған интернаттық мекемесі бар облыстық мектеп, 11 мектеп-гимназия, 3 мектеп-лицей, 1 лицей ашылды. 2020 жылдың 10 –қаңтардағы мәлімет бойынша Облыстың білім беру саласында 201 [[балабақша]], 129 мектепке дейінгі шағын орталық, 196 [[орта мектеп]], 5 жекеменшік мектеп, 25 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы (оның ішінде 8 – мемлекеттік емес), 3 арнайы түзету білім беру ұйымы, 45 қосымша білім беру ұйымы, 1 отбасы үлгісіндегі балалар ауылы, 1 балалар денсаулығын оңалту орталығы, 1 кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығы, 2 психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация, 7 түзету кабинеті, 1 аймақтық дене тәрбиесі және спортты дамыту орталығы, 1 облыстық әдістемелік орталығы жұмыс жасайды. == Денсаулық сақтау ісі == {{main|Атырау облысының денсаулық сақтау ісі‎}} Атырау облысының тұрғындарына дәрігерлік жәрдем көрсету туралы алғашқы деректер 1927 жылға саяды. Сол кезеңде тұңғыш фельдшерлік орын ашылған. 1928 ж. Атырау облысының аудандары мен ауылдарына арнап медицина кадрларын даярлау ісі колға алынды. 1936 ж. облыс халқына 36 дәрігер мен 279 орташа дәрежедегі медицина маманы кызмет көрсетті, жер-жерде 2074 орындык 6 [[амбулатория]] мен [[аурухана]] жұмыс істеді. Ұлы Отан соғысы жылдарында Атырау қаласына 2 госпиталь орналастырылды. [[Сурет:Махамбет ауданында да 100 адамға арналған провизорлық стационар.jpg|thumb|right|300px|Махамбет ауданында 100 адамға арналған провизорлық стационар (Коронавирус инфекциясының алдын-алу үшін)]] Соғыстан кейінгі жылдары медицина мекемелерінің жүйесі жедел қарқынмен кеңи түсті. 1967 жыл мен 1987 жылдың аралығында облыстық аурухананың, облыстық [[балалар ауруханасы]]ның, облыстық [[перзентхана]]ның, облыстық онкологиялық және туберкулезді емдеу диспансерінің жаңа үйлері іске қосылды, ал 1975 жылдан бастап Қазақ туберкулез және онкология ғылыми-зерттеу институттарының бөлімшелері ашылды. 1998 ж. қазан айында облыстық аурухана жанынан күрделі инженерлік-техникалық аппараттармен жабдықталған жаңа клиника ашылды. Үш қабатты, ауданы 4500 м2 жаңа ғимаратта орналасқан бұл аурухана өзінін оташылык-реанимациялық, күйік емдеу бөлімшелерімен дүниежүзілік деңгейде жұмыс істейтін емдеу орнына айналды. Қазіргі кезде облыс бойынша 136 денсаулық сақтау ұйымы медициналық көмек көрсетеді, оның ішінде 21 ауруханалық, 115 амбулаториялық-емханалық (8 емхана, 7 орталық аудандық ауруханалар, 55 дәрігерлік амбулатория, 12 фельдшерлік-акушерлік пункт, 23 медициналық пункт, басқа да 10 медициналық ұйым). 2018 жылғы 29 шілдеде Оңтүстік Кореяның Бундан Чанг клиникасымен меморандум жасалып, Мемарандум шеңберінде Келісім бойынша Оңтүстік Кореяға білімін жетілдіруге жолдама арқылы 7 маман оқып келді.<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Otchet_za_2018_god.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200414162245/http://atyrau.gov.kz/page/read/Otchet_za_2018_god.html |date=2020-04-14 }} 2018 ЖЫЛҒЫ ЕСЕП</ref> == Әдебиеті мен өнері == {{main|Атырау облысының әдебиеті мен өнері‎}} [[Қазтуған Сүйінішұлы]] - Нарын құмында туған, 15 ғ-да өмір сүрген жырау. [[Шалкиіз Тіленшіұлы]](1465—1560), Есет би, [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]], [[Шернияз Жарылғасұлы]], [[Қашқынбай Қожамбетұлы]] (1830—1870), [[Нұрым Шыршығұлұлы]] (1831-1908), [[Мұрат Мөңкеұлы]], (1843—1906) т. б. —[[Еділ]] мен [[Жайық]], Ойыл мен Қиыл, Жем мен [[Сағыз]] атырабының ақындары. Бұл ақындардын дәстүрлерін жалғастырған [[Бала Ораз Өтебайұлы]] (1837—1937), Хиса Көбжанұлы, Сәттіғұл Жанғабылұлы (1876— 1966), Сұраубай Үттібайұлы (1887-1970), [[Құмар Жүсіпов]] (1905-1980) болды. [[Әбу Сәрсенбаев]], [[Хамит Ерғалиев]], [[Ғабдол Сланов]], [[Зейнолла Қабдолов]] -Атыраудың түлектері. Олардың ізін ала халық ілтипатына ие болған [[Фариза Оңғарсынова]], [[Жұмекен Нәжімеденов]], Берқайыр Аманшин, Мағзом Сүндетов, [[Нәбиден Әбуталиев]], Марат Отаралиев, Мендекеш Сатыбалдиевтар болды. Республика тарихына енген талантты қаламгерлермен қатар драматург-жазушы [[Берік Қорқытов]], ақындар Жәрдем Тоғашев, [[Аманқос Ершуов]], Қадыр Жүсіпов, Сансызбай Охасов, [[Өтепберген Әлімгереев]]ті атауға болады. [[Сурет:Атырау облыстық драма театры.jpg|thumb|right|200px|Махамбет Өтемісов атындағы Атырау облысаралық драма театры]] 1957 жылы республика өмірінде тұңғыш рет облыс театрларының байқауы өткізілді. Байқау қорытындысында Гурьев театры бірінші жүлделі орынға ие болды. [[Атырау халық ұлт аспаптар оркестрі|Дина Нұрпейісова атындағы халық ұлт-аспаптар оркестрі]] 1958 жылы қазақ әдебиеті мен өнерінің Мәскеудегі онкүндігіне жолдама алып, одақтар үйінің колонна залында өнер көрсетті. Қазіргі [[Нұрмұхан Жантөрин атындағы филармония]] 1966 жылы ұйымдастырылды. Филармонияның құрамында 3 эстрадалық ансамбль, 2 қуыршақ театры істеді. Олардың қатарынан «Атырау-Жайық» эстрада ансамблін ерекше атауға болады. 1980 жылы «Нарын» ансамблі құрылды. 1992 жылы «Нарын» ансамблі Монғолияға барып қайтты. Қазақстан Республикасының халық артистері, киноактер [[Нұрмұхан Сейітахметұлы Жантөрин|Нұрмұхан Жантөрин]], биші [[Гүлжан Ізімқызы Талпақова|Гүлжан Талпақова]], күйшілер [[Бақыт Тоқсанбайқызы Қарабалина|Бақыт Қарабалина]], [[Қаршыға Ахмедияров]], [[Әзидолла Есқалиев]], [[Айгүл Нариманқызы Үлкенбаева|Айгүл Үлкенбаева]], әнші [[Ғафиз Қыдырұлы Есімов|Ғафиз Есімов]] Атырау топырағынан шыққан таланттар. Басты мәдени кешендерден [[Махамбет Өтемісұлы атындағы Атырау облыстық академиялық драма театры|Махамбет Өтемісұлы атындағы облыстық академиялық драма театры|Атырау облыстық драма театры]]н және [[Атырау облыстық өлкетану мұражайы]]н және [[Атырау облыстық өнер мұражайы]]н айтуға болады. == Баспасөзі == {{main|‎Атырау облысының баспасөзі}} * [[Атырау (газет)|«Атырау»]] газеті * [[Прикаспийская коммуна]] * Апталық «[[Ар-Честь]]» газеті [[File:Атырау ақпарат.jpg|thumb|оңға|600px|'''Атырау ақпарат''']] * Апталық [[Ақ Жайық (газет)|«Ақ Жайық»]] газеті * Апталық «Мегаполис Атырау» газеті * Апталық «[[Тұран]]» газеті * «[[Кең Жылыой]]» (Жылыой ауданы) * [[Мақат тынысы (газет)|«Мақат тынысы»]] (Мақат ауданы) * «[[Серпер (газет)|Серпер]]» (Құрманғазы ауданы) * «[[Жайық шұғыласы]]» (Махамбет ауданы) * «[[Дендер (газет)|Дендер]]» (Индер ауданы) * «[[Нарын таңы]]» (Исатай ауданы) * [[Қызылқоға (газет)|"Қызылқоға"]] (Қызылқоға ауданы) == Спорт == {{main|‎Атырау облысының спорты}} Атырау топырағынан алғашқылардың бірі болып халықаралық деңгейге көтерілген жеңіл атлетші [[Әмен Елемесұлы Тұяқов|Әмин Тұяқов]] болды. 1963-1967 жылдар аралығында 200 метрге жүгіруден тең келер ешкім болмады. Ә.Тұяқов 100 метр, 200 метр қашықтыққа жүгіруден және 100х4, 200х4 эстафетаға жүгіруден 8 рет КСРО чемпионы атанып, 10 мәрте күміс, қола жүлдеге ие болды. [[Сурет:Атырау Теннис орталығы.jpg|thumb|right|300px|Теннис орталығы]] Ел біріншілігінде Атырау балуандары да ойдағыдай нәтижелерге жетті. [[Еркін күрес]] бойынша Қазақстанның тұңғыш Атыраулық чемпионы Ж.Ысқақов ұзақ жылдар бойы дене шынықтыру мен спорт жүйесінде табысты еңбек етті. Атырау ескекшілері Д.Савин, А.Сафарян, С.Сергеев Қазақстанның бірнеше дүркін чемпиондары. [[Арман Константинұлы Шылманов|Арман Чилманов]] 84 кг салмақты таэквондодан 2008 жылғы Олимпиялық ойындардың қола медалі иегері. Атырау аруы [[Сәния Махамбетова]] самбо және дэюдо күрестері бойынша халықаралық және республикалық сайыстарда бірнеше рет жеңістерге жетті. Облыста спорттың [[бокс]], [[Байдаркада және каноэде есу|қайық есу]] , [[футбол]], [[тоғызқұмалақ]], [[баскетбол]], [[шахмат]], [[волейбол]] сияқты түрлері кең тараған. Атырау облысы бойынша футбол, волейбол, хоккей, баскетболдан еліміздің біріншілігінде Атырау спорт командалары жақсы нәтижелер көрсетіп келеді. '''[[Атырау ФК|«Атырау» футбол командасы]]''' республика чемпионатының 2 дүркін қола жүлдегері (2001 және 2002 жылдар), 2009 жылы Қазақстан кубогының иегері. Қазақстан кубогының иегері.<ref>www.rfcatyrau.kz О клубе</ref> [[Сурет:Атырау. Мұз айдыны сарайы.jpg|thumb|right|200px|Мұз айдыны сарайы]] ''' [[Бейбарыс (хоккей клубы)|«Бейбарыс» хоккей клубы]] ''' дүркін Қазақстан чемпионы (2010/2011, 2011/2012, 2015/2016 және 2018/2019).<ref>Хоккейный клуб «Бейбарыс» (Атырау) на сайте Казахстанской федерации хоккея с шайбой</ref> '''«Атырау» волейбол командасы ''' 2003 және 2006 жылғы еліміздің чемпионы, 4 рет Қазақстан кубогының иегері -2000, 2009, 2010, 2015 '''«Атырау Барыстары»''' баскетбол командасы Қазақстан біріншілігінің 2-рет алтын (2010/2011, 2015-2016), 7-дүркін күміс жүлдегері. (011/2012, 2012/2013, 2013/2014, 2016/2017, 2017/2018, 2018/2019, 2019/2020.<ref> http: //www. bcbarsyatyrau.kz/</ref> Спорт нысандарынан Атырау қаласының орталық [[Мұнайшы (стадион)|«Мұнайшы» стадионын]] атауға болады. Қасында спорт комплексі және жүзу бассейні бар. Денешынықтыру және сауықтыру орталығында (ФОК) әртүрлі спорт секциялары жұмыс жасайды. [[Атырау мұз айдыны]]нда коньки теуіп, дем алуға мүмкіндіктер қарастырылған, хоккейден еліміздің біріншілігінің ойындары өтеді. Теннис орталығында үлкен теннис ойнауға арналған 4 ашық және 4 жабық алаң бар. Мамандардың айтуынша, теннис корты халықаралық үлгідегі құрылыс талаптарына сай келеді.<ref>https://24.kz/kz/archive/zha-aly-tar/t-uelsizdikke-25-zhyl/item/154229-khaly-araly-talap-a-saj-tennis-ortaly-y-ashyldy Атырауда халықаралық талапқа сай теннис орталығы ашылды</ref> == Танымалы тұлғалары == {{main|‎Атырау облысының танымал тұлғалары}} * [[Аркадий Юрьевич Волож]] — Яндекс компаниясының бас директоры. * [[Әбу Сәрсенбаев]] – қазақ ақыны, жазушысы. * [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]] — Қазақстан Республикасы Президентінің Іс басқарушысы. * [[Ғабдол Сланов]] – жазушы. * [[Ғани Есенкелдіұлы Қасымов|Ғани Қасымов]] — Қазақстан патриоттары партиясының төрағасы. * [[Жұмекен Нәжімеденов]] — Қазақстан Республикасы Мемлекеттік әнұранының (мәтіні) авторы, көрнекті ақын, Қазақстан Жастар одағы сыйлығының иегері. * [[Зейнолла Қабдолов]] — Қазақстанның Халық жазушысы, Қазақ және Қырғыз Республикаларының еңбек сіңірген ғылым қайраткері. * [[Иманғали Тасмағамбетов]] — Қазақстан Республикасының мемлекет және қоғам қайраткері. * [[Темір Нұрбақытұлы Бекмамбетoв|Тимур Бекмамбетoв]] — кинорежиссер, клипмейкер, продюсер. * [[Фариза Оңғарсынова]] — қазақ ақыны, халық жазушысы, журналист, ҚР Парламенті Мәжілісінің I және II шақырылымдарының депутаты. * [[Хамит Ерғалиев]] — қазақ ақыны. * [[Хиуаз Доспанова]] — Екінші дүниежүзілік соғысының қазақтан шыққан жалғыз әйел-ұшқышы, жауынгер, батыр, Қазақстан Республикасының Халық Қаһарманы. == Тағы қараңыз == *[[Атырау облысының жер бедері]] *[[Атырау облысының геологиялық құрылымы]] *[[Атырау облысының климаты]] *[[Атырау облысының пайдалы қазбалары]] *[[Атырау облысының топырағы]] *[[Атырау облысының өзендері мен көлдері]] *[[Атырау облысының әкімшілік бөлінісі]] *[[Атырау облысының халқы, орналасуы, этностары]] *[[Атырау облысының тарихы]] *[[Атырау облысының өсімдіктер дүниесі]] *[[Атырау облысының жануарлар дүниесі]] *[[Атырау облысының экономикалық аудандары]] *[[Атырау облысының ауыл шаруашылығы]] *[[Атырау облысының автомобиль көлігі]] *[[Атырау облысының құбыр көлігі]] *[[Атырау облысындағы туризм]] *[[Атырау облысындағы халық ағарту ісі]] *[[Атырау облысының денсаулық сақтау ісі‎]] *[[Атырау облысының әдебиеті мен өнері]] *[[Атырау облысының баспасөзі]] *[[Атырау облысының спорты]] *[[Атырау облысының танымал тұлғалары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://atyrau.gov.kz Атырау облысы әкімдігінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607170705/http://www.atyrau.gov.kz/ |date=2012-06-07 }} * [http://www.brif.kz/maps/atyrau_region.php Атырау облысы Бриф зерттеу тобында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070617150058/http://www.brif.kz/maps/atyrau_region.php |date=2007-06-17 }} {{ru icon}} * [http://www.rubricon.com/showbigimg.asp?id=279169327 Атырау облысының физикалық картасы] {{ru icon}} ([[Рубрикон]]) * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Атырау_облысы Атырау облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225701/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} ([[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]) {{Атырау облысы}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} [[Санат:Атырау облысы]] t7ml82p46m4kwguttz5ungw25n2vprk 3064271 3064265 2022-08-25T21:25:22Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Атырау облысы |елтаңба = Coat of arms of Atyrau.svg |карта = Atyrau Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 07 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 51 |lon_min = 53 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Атырау]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]<ref name="Атырау облысының географиясы">[http://www.atyrau-city.kz/index.php?get_page=geography&l=r Атырау облысының географиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071214155629/http://www.atyrau-city.kz/index.php?get_page=geography&l=r |date=2007-12-14 }}</ref> |аудандар саны = 7 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 631 841<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 13-ші |тығыздығы = 5,32 |тығыздығы бойынша орны = 6-шы |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 92,43 %<br>[[орыстар]] 5,40 %<br>[[корейлер]] 0,51 %<br>[[татарлар]] 0,37 %<br>басқалары 1,28 % (2018 ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 118 631 |жер аумағы бойынша орны = 13-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-ATY |телефон коды = +7 712х xx-xx-xx |пошта индекстері = 06xxxx |марапаттары = |сайты = http://atyrau.gov.kz |ортаққордағы санаты = Atyrau Province }} '''Атырау облысы''' — [[Батыс Қазақстан]]да орналасқан облыс, аграрлы-өнеркәсіптік инвестициялық аумақ, [[1938 жыл]]ы ''Гурьев облысы'' деген атымен құрылған. [[1992 жыл]]ы қазіргі атауына ие болды. Солтүстігінде [[Батыс Қазақстан облысы]]мен, шығысында [[Ақтөбе облысы]]мен, оңтүстік-шығысында [[Маңғыстау облысы]]мен және батысында [[Ресей]]дің [[Астрахан облысы]]мен шектеседі. Сондай-ақ оңтүстік шекарасы [[Каспий теңізі]]не келіп тіреледі. Облыс орталығы - [[Атырау]] қаласы. == Жер бедері == {{main|Атырау облысының жер бедері}} Облыс аймағы Каспий ойпатының солтүстік-шығыс бөлігін, Жем қыраты мен Үстірттің батыс шетін, Каспий теңізінің солтүстік бөлігін алып жатыр. Жері солтүстігінен оңтүстікке қарай аласара түсетін [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], [[Жем (өзен)|Жем]] өзендері салаларымен тілімденген. [[File:Ryn Desert.jpg|right|thumb|200 px|Нарын құмы (сары түсті)- Атырау облысындағы ең үлкен құмды массив]] Бұл аймақты Жем қыраты мен Үстірттің батыс сілімдері [[Доңызтау]] (214 м), оның бөліктері [[Желтау (тау, Атырау облысы)|Желтау]] (221м), Тамды (175) жоталары алып жатыр. [[Қайнар (Жем алабындағы өзен)|Қайнар]] мен Жем өзендері араларында [[Иманғара]] (199 м) Қойқара қыраттары, Қарамұрат жоны, Алабие, Аққұдық, Қабылан жоталары орналасқан. Олар ақшыл ізбес тастан тұрады. [[Жайық]] өзенінің сол жақ жағалауында [[Индер (тау)|Индер]] орналасқан. Таудың биіктігі 52 м., ұзындығы 25-30 км, ені 10 км-ге жуық. Каспий маңы ойпатының оңтүстік және оңтүстік батыс бөліктерінде құмды шағылдар көп тараған. Еділ өзенінің сол жағалауы мен Каспий теңізінің жағалықтарын [[Нарын құмы]] мен [[Мыңтөбе құмы]], [[Қосдәулет]], [[Ботай]] құмдары, Ойыл мен Сағыз аралығын Тайсойған, [[Бүйрек]] құмдары, облыстың шығысын Каспий маңы Қарақұмы алып жатыр. Бұл құмдардың ең үлкені –Нарын құмы. Атырау аумағында кең тараған жер бедерінің бір түрі- [[сор]]лар. Олардың тереңдіктері 5-10 м-ге жетеді. [[Ресей]] шекарасының батыс бөлігінен [[Еділ]] өзені ағып өтеді. [[Каспий теңізі]]не құятын Еділ жəне Жайық өзендерінің аралығының барлық дерлік бөлігін Атырау облысы алып жатыр. Географиялық тұрғыдан облыстың солтүстік-батыс жағы [[Еуропа]]да, ал бүкіл шығыс жағы [[Азия]]да, негізінен шөлейттік аймақта жатыр. Сонымен қатар Атырау аумағында [[тақыр]]лар кездеседі. Ең үлкен тақыр Намаз тақыры деп аталады. Ол облыстың солтүстік- шығысында орналасқан.<ref>Е.Қаженбаев Атырау облысының географиясы ISBN 9965-741-14-х</ref> == Геологиялық құрылымы == {{main|Атырау облысының геологиялық құрылымы}} Геологиялық тұрғыдан алғанда Атырау облысы көне [[Шығыс Еуропа платформасы]]на ендеп кірген Каспий маңы ойпатының оңтүстік жағалауын алып жатыр. Атырау облысының шегінде ендік бағыты бойынша 500 км-ге созылған, ені 90—140 км Солтүстік Каспий — Биікжал аймағы бар. Оңтүстік жағында Оңтүстік Жем ылдиымен көмкеріледі, мұндагы іргетастың беті 12—13 км тереңдікте жатыр. Іргетастың үстінде шөгінді қорабы бар, ол тұз асты, тұзды, тұз үсті кешендеріне бөлінеді, [[палеозой]] және мезокайнозой кезеңдерінде қалыптасқан, жыныстарының жалпы тереңдігі 12—14 км-ден асады. Қаратон—Теңіз аймағында бірыңғай карбонатты кешен қалыптасқан. Геофизикалық зерттеулердің мәліметтері бойынша оның жалпы калыңдығы облыстың Солтүстік Каспий аймағында 1,5—3 км-ге дейін, Каспий маңындағы ойпат ернеуінің оңтүстік-шығысында 8—10 км- ге дейін өзгеріп отырады. Тұз асты кешенінің күмбезі оңтүстігінде Оңтүстік Жем инверсиялык биігінен солтүстіктегі ойпаттың орталығына қарай моноклиналды түрде енеді. Тұз асты кешенінің моноклиналды енуінің аясында 3,5—3,8 км-ден 6,0—6,4 км-ге дейінгі тереңдіктен көптеген жергілікті қатпарлар, көлемі мен аумағы жөнінен әр түрлі, көтерілетін жерлердің жолағын кұрайтын белгілер ерекшеленеді. Ерекшеленген төбешіктердің ұзындығы 6—20 км-ге дейін, ені 100-300 м-ден 2—13 км-ге дейін кұбылып отырады. Юралық-бор шөгінділер жағалаулық-теңіздік және теңіздік-терригенді, терригенді-карбонатты шөгінділер түрінде кездеседі. Бұл шөгінділердің қалыңдығы облыстың солтүстік бөлігінде 0,3—0,5 метрден Прорва аймағында 3 км-ге дейін өзгеріп отырады. Тұтастай алғанда облыстың тектоникалық дамуында жауын суының жиналу жағдайындағы сияқты сабақтастық байқалады. Сабақтастық мезгілі жөнінен геологиялық кезендерге сәйкес келеді. Аймақтың жоғарғы пермьдік-триастық, [[юра кезеңі|юра-палеогендік]], [[неоген кезеңі|неоген-төрттік]] даму кезендері айқын көрінеді. == Климаты == {{main|Атырау облысының климаты}} Атырау облысында континенттігі тым басым климат қалыптасқан. Облыс табиғи ылғалдылығы жеткіліксіз, [[аңызақ]] желді, шаңды [[дауыл]]ды, жазы ыстық, [[қуаңшылық|қуаң]], қысы қарсыз (не жұқа қарлы) болып келеді. [[Сурет:Шаңды дауыл.jpg|thumb|right|200px|Шаңды дауылдар Атырау облысында жиі болады]] Ең ыстық айы — [[шілде]], ауасының орташа температурасы 24—25°С, жалпы ыстық 35-40°С, кейде одан да астам болады. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 220—230 мм, қуаңшылық жылдары жауын-шашын мөлшері 80 мм-ден аспайды, ал ылғалдың жер, су бетінен ауаға булану мөлшері 1000 мм, кейде одан да астам болады. Облыстың солтүстігінде жыл бойына оңтүстік бағыттағы желдер басым болады. Оңтүстік аудандарда құрғақ шөлді жерлерде қыста шығыс бағыттағы желдер жиі соғады (қарқындылығы 6-7 м/сек), ең күшті желдің қарқындылығы 15 м/сек. жетеді де жыл ішінде 50 күндей соғады. Жел жаз айларында түрлі бағыттардан өзгеріп соғып отырады. Көбіне солтүстік-батыс, оңтүстік-батыс, оңтүстіктен соғатын желдер басымырақ келеді. Оңтүстік желдер аңызықтығымен, құрғақ әрі ыссылығымен ерекшеленеді. Қыс маусымы ауасының [[қаңтар]]дағы орташа температурасы —8°С, — 12°С, қиыр оңтүстігінде —5°С, —6°С. Қыста жел негізінен шығыс (оңтүстік-шығыс және солтүстік-шығыс) бағытында соғады, қарқындылығы 6—7 м/сек. Жылдык жауын-шашын мөлшерінің жартысынан астамы қыста түседі. == Пайдалы қазбалары == {{main|Атырау облысының пайдалы қазбалары}} Облыстың жер қойнауында қалың шөгінді қабаттармен байланысқан әр түрлі [[пайдалы қазбалар]]ға мол. [[File:Oil well.jpg|thumb|200px]] Олардың ішінде қоры аса бай әрі негізгісі [[мұнай]] болып табылады. Мұнай-газдан басқа пайдалы қазындылар ішінен облыс экономикасы үшін маңыздылары ретінде [[борат]] және борат тұзды кендерді, [[ас тұзы]]н, калийлі, магнийлі жыныстарды атауға болады. Құрылыс индустриясы шикізаттарынан [[бор]], бор-мергельді жыныстар,[[гипс]], [[ангидрит]], сазды, кұмды әктастар, сондай-ак битуминозды жыныстар (кирлер) мен тұщы және минералды су көздері бар. Борат кені дүние жүзінің бір-ак жерінен, тек Атырау облысының қойнауынан ғана табылып отыр. Сондай-ақ күкірт, құм-қиыршық тас қосындылары, отқа төзімді [[керамзит]] және кірпіштік саздар, ұлутас, шипалы балшық, қоңыр көмір мен минералды бояулар жасауға жарамды саз шөгінділері бар. == Топырағы== {{main|Атырау облысының топырағы}} Жалпы Каспий маңы ойпатының, сондай-ақ Атырау облысының топырақ жамылғысының құрылымы өзінін түзілу факторлары мен құрамының сан алуандығына байланысты өте күрделі болып келеді. Негізінен мұнда топырақ таралуының ендік белдеулілігі басым қалыптасқан, яғни топырақтың бір түрінің қабаты ендік бағытқа қарай созыла шашыла түзіледі де, теңізге жақындаған сайын келесі түрмен жиі және әлденеше рет ауысып отырады. Шалғынды [[Аллювий топырақ|аллювийлі]] қуаң топырақ ([[Жайық]]тың екі жағындағы кең [[жайылма]]ларында ғана тараған, құнарлы қабаты 70 см-ге дейін, негізі — аллювий шөгінділері). Бозғылт- құмды топырақ ([[Нарын]], Тайсойған және [[Ментеке]] өңірлері). Батпақты-тұзды саз топырақ (ойпаттың теңіз жағалауына ұласатын бөлігі, гумус қатапшы, шикі шымтезек аралас келеді, аса кепкен жерлерінде [[бэр төбешіктері]] қалыптасқан). Автоморфты [[қоңыр топырақ|қоңыр]] не сұр қоңыр топырақ (Жайықтың екі жағында да, әсіресе сол жағында Тайсойғанға дейінгі өңірді, Ойылдың сағалық бөлігін қамтиды, біршама құнарлы келеді, гипс пен тұз кабаттарының үстінде түзілген, облыс жерінің 20%-ынан астамын алады) Тақыр және батпақты Теңіз жағалауының топырақ құрамының ішінде 2 млн. гектар жері ащы-ашқылтым топырақтар. Бұл аймақ бұйырғынды, күзгі-қысқы жайылымға пайдаланады. Тиісті ылғалдылық жетпеуінен олар қатқылдыққа айналып, өсімдіктердің еркін өсуіне мүмкіндік бермейді.<ref>Атырау табиғаты және оны қорғау, №5-7667 0607-3. 13-15 бет</ref>. Сортаң топырақ -облыс аумағында өте көп тараған. Топырақтың беткі қабатына тұзы шығып жатады. Мұнда тұздың мөлшері 8-10 % -ке дейін жатады. == Өзендері мен көлдері == {{main| Атырау облысының өзендері мен көлдері}} Атырау облысының жер беті сулары Еділ өзенінің сол жақ тармақтарынан, Жайық, Ойыл, [[Жем (өзен)|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]] өзендерінің төменгі ағыстарынан және үлкенді-кішілі көлдерден тұрады. Негізгі өзені [[Жайық]] өзені.[[Сурет:Жайық өзені.jpg|thumb|right|200px|Жайық өзені Атырау облысында]] [[Сурет:Қамыскөл Жылой ауданы.jpg|thumb|right|200px|Қамыскөл көлі Құлсары маңында.]] '''Өзендері.''' Өзендердің жинайтын суларының тек 10-20 %-ы ғана өз облыс аумағынан, ал қалған суын басқа аймақтан әкеледі. Жайық өзені кеме арқылы әр түрлі жүк және жолаушы тасымалдауға пайдаланылады, балық ауланады. Ал қалған өзендері егістікке, шабындықты суландыруға және мал суару үшін ғана пайдаланылады. Ірі өзендері [[Жайық]], [[Жем (өзен)|Жем]], [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Қайнар (Жем алабындағы өзен)|Қайнар]]. Сол сияқты [[Бақсай (өзен, Атырау облысы)|Бақсай]], Бүгілөзек, Бағырлысай, Ақсай өзендерінің жергілікті маңызы бар. Облыс аумағында Еділ өзеніндегі салалардың тармақтары –Ахтуба, Бозан, [[Қиғаш]] т.б. өзендер бар. '''Көлдері.''' Облыста екі мыңнан астам көлдер бар. Олардың жалпы көлемі 800 шаршы шақырым шамасында. Облыс көлдері тұйық, ағынсыз болып келеді. Облыста Дүние жүзіндегі ірі көл –[[Каспий теңізі]] бар. Республика аумағындағы жағалау сызығының ұзындығы 2340 ш. Оның жартысына жуығы Атырау облысына тиеді. [[Индер (көл)|Индер]] көлінен құрамында бром калийі бар жоғары сапалы тұз өндіріледі. [[Жалтыр (көл, Атырау облысы)|Жалтыр көлі]]не Бағырлысай, Бүгілөзек секілді шағын өзендер құяды. Бұдан басқа екі мыңнан астам шағын көлдер бар. Олар: [[Қамыскөл (Атырау облысы)|Қамыскөл]], Мешер, Дәулет, Толай-сор. Олардың 65-70%-і жаз кезінде құрғап қалатын уақытша көлдер. '''Жер асты сулары.''' Облыс аумағында жер асты су қорларының алты су кен орны ашылған. Оның төртеуінің суы пайдаланылуда. Олардың ең үлкені және қоры молы Тайсойған, Бүйрек және Қоянды құмдарында орналасқан. Қабатының тереңдігі 50-120 м, қалыңдығы 30-70 м. == Әкімшілік бөлінісі == {{main| Атырау облысының әкімшілік бөлінісі}} Облыста 2 қала (облыстық маңызы бар – Атырау, аудандық маңызы бар – Құлсары), 4 кент (Индербор, Мақат, Доссор, Жаңа Қаратон), 64 ауылдық (селолық) округ, 174 село (ауыл) орналасқан. Облыс құрамына 7 аудан кіреді. [[Сурет:Atyrau Province NN.png|нобай|100|Атырау облысы аудандарының орналасуы]] * 1. Жылыой ауданы * 2. Индер ауданы * 3. Исатай ауданы * 4. Қызылқоға ауданы * 5. Құрманғазы ауданы * 6. Мақат ауданы * 7. Махамбет ауданы * Белгіленбеген аумақ - Атырау қалалық әкiмшiлiгінің ауданы === Қалалары === * [[Атырау]] * [[Құлсары]] === Аудандары === {| class="standard" valign="top" |+ Атырау облысындағы аудандар |- ! Аудандар || Аумағы<br />(мың км²) || Халқы<br />(мың адам)<ref name="2014 жылғы 1 қаңтарға облыстар, қалалар және аудандар бойынша Қазақстан Республикасы халқының саны">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT074903],Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года</ref>|| Орталығы || Құрылған жылы||Әкімшілік бөлінісі |- | [[Қызылқоға ауданы|Қызылқоға]] ||24,9 ||30,5 || [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ||1928 ||10 ауылдық округ |- | [[Құрманғазы ауданы|Құрманғазы]] || 20,9|| 57,3 || [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ||1928 ||19 ауылдық округ |- | [[Исатай ауданы|Исатай]] ||14,7 ||26,6|| [[Аққыстау]] || 1928||7 ауылдық округ |- | [[Махамбет ауданы|Махамбет]] ||9,6 || 34,8 || [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ||1938 ||9 ауылдық округ |- | [[Мақат ауданы|Мақат]] ||4,9 || 30,3 || [[Мақат]] ||1938 ||1 ауылдық округ, 2 кент |- | [[Жылыой ауданы|Жылыой]] ||29,4 ||82,9 || [[Құлсары]] ||1928 ||5 ауылдық округ, 1 кент, 1 қала |- | [[Индер ауданы|Индер]] || 10,9|| 32,1|| [[Индербор]] || 1933||6 ауылдық округ, 1 кент |} == Халқы == {{main|Атырау облысының халқы, орналасуы, этностары}} Облыстың халқы қалада, өндіріс орталықтарында және [[Жайық]] өзенінің екі жағалауында тығыз орналасқан. 2014 жылғы 1 қаңтарда қала тұрғындарының саны 276,8 мың (48,7%) адам, ауылдықтар 291,1 мың (51,3%) адам болды. Халықтың орташа орналасу тығыздығы облыс бойынша (1 шаршы км аумаққа) 4,8 адам құрайды. 2020 жылдың 1 мамырда<ref>https://stat.gov.kz/region/252311 НЕГІЗГІ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР</ref> облыс халқының саны 649 225 адам болды. '''Атырау облысы халқының саны'''<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1940 !! 1950!! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2009!! 2019 |- | 247,4|| 214,3|| 252,0|| 340,3|| 373,4|| 432,3 || 443,7|| 509,1|| 646,4 |- |} Облыс халқының өсуі соңғы жиырма жылда байқалады. 2009 жылы алдыңғы 1999 жылға қарағанда 66 мың адам қосылып 509 мыңға жетсе, 2019 жылы 10 жылда 137 мың адам қосылып 646 мыңға жетті. Қазір облыста 50 ұлттың өкілдері тұрады. Облыстың негізгі халқы қазақтар (92,5%). Содан кейін көп тараған орыстар (5,2%), корейлер (0,5%), татарлар (0,3%), өзбектер (0,2%), украиндықтар(0,1%), немістер (0,07%) т.б. {| class="wikitable" |- ! Барлық ұлттар!! қазақтар !! орыстар !!корейлер!! татарлар !! өзбектер !!украиндар !! немістер!! басқалары |- | 633 791 ||586 802 || 33 411|| 3 170 || 2 306 || 1 577 || 756 || 480 || 2 283 |} Ұлттардың облыс аумағында таралуы бір келкі емес. Олардың басым көпшілігі қалаларда, ірі жұмысшы кенттерінде, аудан орталықтарында, Жайық өзені бойындағы елді мекендерде тұрады. Ал аудандарда негізінен байырғы халықтар қазақтар тұрады. Қызылқоға ауданында-99,8%, Исатай ауданында-99,7%, Жылой ауданында-98,3%, Құрманғазы ауданында-97,8%, Мақат ауданында-97,6%, Махамбет ауданында-97,2 %, Индер ауданында-96,4%. == Тарихы == {{main| Атырау облысының тарихы}} Археологиялық деректер бойынша Атырау қаласына жақын жатқан ең ежелгі ескерткіш Жайық өзенінің сол жағасындағы Кандаур ауылының қарсы беткейі неолит (жаңа тас ғасыры) мекені. Өзен аумағындағы халықтың сол кезден күні бүгінге дейінгі негізгі кәсібі - [[мал шаруашылығы]] болған. Сол кездегі малшылардың көне тұрақтары [[Құрманғазы ауданы]] на жақын орналасқан Қоңыр құдық, Көк Мұрын, [[Қадырғали]] құмына және жаңа Үштағанға жақын [[Сазды]] қыстағынан табылды. Тұрақтардың аумағына қарағанда бұрынғы малшылар шағын жерасты үйшіктерде өмір сүрген. 1999 жылы Атырау облысы, [[Жылыой ауданы]], Аралтөбе қорғанына Ә.Марғұлан атындағы археологиялық экспедициясы қазба жұмыстарын жасап – Алтын киімді адам табылды. Ғалымдардың тұжырымдауы бойынша бұл алтын киімді адамның өмір сүру кезеңі осыдан 2 мың жыл бұрынғы сарматтар дәуіріне жатады. [[File:Saraishik.JPG|thumb|upright|Сарайшық ауылы (көне қала орны)]] Қазақ даласындағы ең көне тарихи орындардың бірі-[[Сарайшық]] қаласы.<ref>Сарайшық қалашығы туралы ақпарат</ref> Сарайшық – Атырау облысындағы [[Махамбет ауданы]]ның территориясында орналасқан ортағасырлық қала. Орда дәуірінде Сарайшық Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан маңызды діни, саяси - экономикалық орталық. [[Алтын Орда]]ның, қазақ және ноғай хандарының алғашқы [[пантеон]]ы, [[Қасым хан]] тұсында [[Қазақ хандығы]]ның алғашқы астанасы болды. ХV ғасырдан бастап Атырау өңірі Кіші жүздің тарихи орны болып қалыптасты. Қазақ халқы XVIII ғасырдың басында Алтайдан Жайыққа дейінгі ұшан теңіз даланы қамтыған бір тұтас іргелі ел болды. [[Бөкей хан]] 1801 жылы [[Еділ]] мен [[Жайық]] арасындағы отыз жыл бойы иесіз қалған ен даланы мекендеуге патшадан рұқсат алып, оған мыңдаған елді көшіріп әкеліп қондырды. Сөйтіп, бұл өңір «[[Бөкей ордасы]]» деп аталды. Бөкей ордасында феодалдық қанау мен Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы [[Исатай]] мен [[Махамбет]] бастаған ұлт - азаттық көтеріліс 1836-1838 жылдарды қамтыды. 1916 жылғы жарлыққа байланысты, ұлттық езгіге, феодалдық қанауға шыдамаған қазақ халқы қолдарына қару алып И.Таймановтың немересі Өтепқали Исатаев бастаған көтеріліс белең алды. Кейін бұл көтеріліс 1917 жылғы революцияға ұласты. Ақ гвардияшылардың көтерілісінен кейін Атырау өлкесінде мұнай байлығы және [[балық шаруашылығы]] игеріле бастады. Ұлы Отан соғысына дейін және Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдары [[мұнай мен газ]]ды игеру мақсатында көптеген ірі кәсіпорындардың құрылысы басталды. Егемендік алғаннан кейін облыстың экономикасы мен мәдениеті қарқынды дами бастады. Атырау өлкесі – Қазақстанның ірі индустриалдық орталығына айналды. == Өсімдіктер дүниесі == {{main| Атырау облысының өсімдіктер дүниесі}} Облыстың барлық аудандарында дерлік [[жусан]], [[қияқ]], [[бұйырғын]], [[ебелек]], [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[қоңырбас]], [[көкпек]] басым өседі, бұларға қосымша көктемде ойпатттарда [[селеу]], [[изен]], [[сарсазан]], [[ажырық]] т.б.араласа шығады. [[Сурет:Атырау. Құмаршық өсімдігіне арналған ескерткіш.jpg|thumb|right|200px|Атырау қаласындағы ашаршылық кезінде аштықтан құтқарған "Құмаршық" өсімдігіне ескерткіш.<ref>https://azattyq-ruhy.kz/culture/1252-atyrau-zhurty-asharshylyktan-aman-alyp-kalgan-ku-marshykk-a-arnap-eskertkish-koidy Атырау жұрты ашаршылықтан аман алып қалған құмаршыққа арнап ескерткіш қойды</ref>]] Теңіз жағасындағы батпақтарда [[қамыс]], құрақ жиі кездеседі. Шығыс жағында [[ебелек]], [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[шытыр]], [[қаңбақ]], [[ақселеу]], [[жыңғыл]], [[жүзгін]] өседі. Сонымен қатар облыс аумағында дәрілік, техникалық өсімдіктер де кездеседі. Олардың жалпы саны 50 ден асады. Дәрілік шөптерден облыс аумағында кездесетіндері: [[адыраспан]], [[ешкі тал]], [[қырықбуын]], [[құмаршық]] т.б. Жалпы Атырау облысында өсімдіктердің 945 түрі бар. Бұлардан басқа [[жантақ]], [[көкпек]], [[ошаған]], [[сүттіген]], [[шырмауық]] т.б. табиғи өсімдіктер бар. Улы шөптерден, [[есекмия]], [[меңдуана]] кездеседі. Қазақстанның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]]» енгізілген, яғни жойылып кету қаупі төнген өсімдік түрлерінен [[ақтұңғиық]], [[берік сүттіген]], [[бор рияны]], [[бор сиякөгі]], [[бор сылдыршөбі]], [[бүршікті альдрованда]], [[бүршікті феллориния]], кестелі шампиньон, [[комаров жоңышқасы]], күманды долана, қатпар гладолиус, [[мейер шытырмағы]], [[су шылымы]], [[тегеурінгүл]], т.б. кездеседі.<ref>Карта: Охраны природы Атырауской области</ref> == Жануарлар дүниесі == {{main| Атырау облысының жануарлар дүниесі }} Атырау облысында 500 ге тарта омыртқалы жануарлар түрі және мыңдаған омыртқасыз жануарлар түрлері кездеседі. Облыс аумағында құстар алуан түрлі және кең таралған. Олардың ең басты тіршілік орындарының бірі –су және оның жағалауы. Жалпы құстардың 280-дей түрлері бар. Оның ішінде [[бірқазан]], [[дегелек]], [[қаз]], [[үйрек]], [[шағала]], [[тырна]], [[дуадақ]], [[көгершін]], торғай тәрізділер көп тараған. Облыстың өзен-көлдерінде балықтардың көптеген түрлері бар. Кәсіптік маңызы бар балық түрлерінен [[Сурет:Beluga sturgeon.png|thumb|right|250px|Қортпа балық (белуга)]] [[бекіре]], [[қорытпа]], [[шоқыр]] т.б. балықтар кездеседі. Облыс суларында [[шортан]], [[сазан]], [[жайын]], [[майшабақ]], [[қаракөз]] т.б. кең тараған. Жалпы Каспий теңізінің Атыраулық аймағында бағалы балықтардың 122-ден астам түрлері кездеседі. Қосмекенділер мен бауырмен жорғалаушылардың 50 ге жуық түрлері тараған, кемірушілердің 27 түрі бар. Атырау облысында аңдардың 55 түрі, оның ішінде жыртқыш аңдардың 12 түрлері бар. Олардың кең таралғандары: [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], жанат тәрізділер, [[қабан]], [[киік]]. Облыстың пайдалы қазындылары, әсіресе мұнай-газ кендерін қарқынды игерудің нәтижесінде хайуанаттар дүниесінің таралу кеңістігі жылдан-жылға тарылуда, түр саны азаюда, тіршілік аумағы күннен-күнге кемуде. == Экономикасы және инвестициялық әлеуеті == {{main|Атырау облысының экономикалық аудандары}} Аймақ экономикасының негізін мұнай өндіру құрайды. Атырау облысының ірі кәсіпорындары: *[[Атырау мұнай өңдеу зауыты|«АМӨЗ» ЖШС]]; *[[Ембімұнайгаз|«Ембімұнайгаз» АҚ]]; *[[Теңізшевройл|«Теңізшевройл» ЖШС]]; *Солтүстік Каспий операциялық компаниясы (NCOC) Атырау облысы Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан аймақтарының бірі және әлемнің 50-ден аса елдерімен тығыз ынтымақтастықта.[[Сурет:Атырау АМӨЗ.jpg|thumb|right|250px|Атырау мұнай өңдеу зауыты]] Бұнда 1000–нан аса біріккен және шетел кәсіпорындары құрылып, сәтті жұмыс жасауда. Олардың қатарында мұнай-газ саласындағы ірі кәсіпорындар бар: [[Теңізшевройл|«Tengizchevroil»]] ЖШС, «North Caspian Operating Company» ЖШС, «Fluor Kazakhstan Inc.» ЖШС және басқалар. Атырау облысының экономикалық дамуының негізгі бағыттары: мұнай-химия, мұнай-газ машина жасау, құрылыс индустриясы, агроөнеркәсіптік кешен және балық аулау. Облыс әр түрлі табиғи ресурстардың қорларына бай. Соның ішінде: бораттар, бор, тұз рудалары, ас тұзы, калий тұздары, құрылыс материалдары. Өңірге тікелей шетел [[инвестиция]]ны тарту және инвестициялық ахуалын жақсарту мақсатында жүйелі жұмыстар жүргізілуде.<ref>«Егемен Қазақстан» 28-қараша 2018</ref> Екіжақты халықаралық қатынастарды дамыту мақсатында, инвестициялық әлеуеті зор аймаққа жыл сайын алыс және жақын шетелдерден делегациялар келіп кетеді. Атырау облысында жыл сайын «Global Oil&Gas Atyrau» мұнай-газ көрмесі өткізіліп, көрмеге әлемнің 150-ден астам елі қатысады. Аймақтағы отандық және шетелдік инвесторларға сапалы және жедел көмек, ақпараттық-аналитикалық және сервистік қолдау көрсету мақсатында «Kazakh Invest» ҰҚ» АҚ, «Атырау» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» АҚ және «Atyrau Innovations» ЖШС секілді мекемелері тиісті қызмет атқарады. Сонымен қатар, бүгінде облыста бірқатар шетелдік визалық орталықтар жұмыс істейді. == Ауыл шаруашылығы == {{main| Атырау облысының ауыл шаруашылығы }} Атырау облысының агроөнеркәсіптік кешені өңірдегі экономиканың маңызды секторларының бірі болып есептеледі, ауылдық жерлерде облыс халқының жалпы санының 42,7% өмір сүреді.[[Сурет:Атырау обл. Түйелер.jpg|thumb|right|250px| Түйе шаруашылығы бойынша Атырау облысы Республикада алдыңғы қатарда]] Облыстың ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі 9,8 млн.гектарды құрайды. Облыстың ауыл шаруашылығы мал өсіруге, әсіресе қой және ірі қара, жылқы, түйе өсіруге маманданған. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жөніндегі ұлттық бағдарламаға сәйкес ауыл шаруашылығында түбегейлі экономикалық реформа жүзеге асырылды. Климат жағдайы мен топырағының құнарсыздығына байланысты облыста егін шаруашылығы өркендемеген. Жайық өзенінің төменгі ағысымен Еділдің тарамдарында Махамбет, Құрманғазы, Индер ауданының шаруашылықтары картоп, көкөніс және бау-бақша өсірумен айналысады. Облыс ауыл шаруашылығында негізгі сала мал шаруашылығы болып есептеледі. Мал шаруашылығымен облыста Исатай, Құрманғазы, Индер және Қызылқоға аудандары айналысады. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі - 19528,1 млн теңгені, нақты көлем индексін 99,7% құрады. Ет өндіру - 47,0 мың тоннаны немесе 102,1%, сүт өндіру - 54,2 мың тоннаны (100,5%), жұмыртқа өндіру - 1,84 млн дананы (100,2%) құрады. 2010 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында ірі қара мал - 182,3 мың басты немесе 102,8%, қой және ешкі - 619 мың басты (103,1%), түйе - 31,7 мың басты (102,5%), жылқы - 46 мың басты (103,9%) құрады. 2011 жылдың 1 қаңтарына ауыл шаруашылық құрылымдарының жалпы саны 2008 бірлік құрады, соның ішінде 79 өндірістік кооператив, 1929 шаруа қожалығы болды.<ref>[http://atyrau.gov.kz/auyl-sharuashylyy/Облыстық ауыл шаруашылығы саласы]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Көлік және байланыс == Атырау облысының көлік жүйесінің дамуына оның Орал және Еділ бойы экономикалық аудандармен көрші жатуы және Орта Азия республикалаларымен транзиттік-экономикалық қатынастарының жолындағы қолайлы географиялық орны үлкен әсерін тигізді. Қазіргі таңда Атырау облысында көліктің барлық түрлері де дамыған. Оның құрамында: темір жол, автомобиль, су жолы, әуе жолы және құбыр желісі кіреді. === Темір жол көлігі. === [[Сурет:Жолаушылар поезы.jpg|thumb|right|130px|Темір жол көлігі]] {{main| Солтүстік Каспий өңіріндегі темір жол құрылысының тарихы }} Атырау облысында алғашкы тар табанды ұзындығы 92 шақырым [[темір жол]] 1925-26 ж. Гурьев-Доссор аралығында салынды. Ұзындығы 517 шақырым Қандыағаш-Гурьев темір жолы 1938 жылы басталып, Ұлы Отан соғысы кезінде іске қосылды. 1966 жылы ұзындыгы 700 шақырым Мақат-Маңғыстау темір жолы желісі пайдалануға берілді. 1970 жылы ұзындығы 333 шақырым Атырау-Астрахань темір жолы, 1989 жылы Мақат-Индер темір жолы іске қосылды. === Әуе көлігі === {{main| Атырау әуежайы }}[[Сурет:Атырау әуежайы.jpg|thumb|right|150px|Атырау әуежайы]] Атырау облысының әуе жолы өз дамуын 1931 жылы ашылған Баку-Астрахань-Гурьев-Ембі маршрутынан бастайды. 1935 жылы Ақтөбе- Гурьев, Орал-Гурьев рейстері ашылды. 1940 жылдың ақпан айында Гурьевте қазақ баскармасыныц 244-ші авиаотряды құрылды. Машиналар паркінде негізінде ПО-2 моделдері болды. Бүгінде ескірген әуе көліктерінің орнына осы заманғы жаңа лайнерлер келді. [[Әуежай]] жаңа техникамен жабдықталып, жаңадан ұшу- қону алаңдары үлкейтіліп, аэровокзал кешені салынды. === Автомобиль көлігі === [[Сурет:Атырау. Жол айрығы.png|thumb|right|150px|Атырау қаласына кіре берістегі жол айрығы]] {{main|Атырау облысының автомобиль көлігі }} Жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының ұзындығы 2752 шақырымды құрайды. Оның ішінде республикалык жолдар 900 шақырым, жалпы қолданатын жергілікті жолдар 1762 шакырым. Атырау-Ақтау автожолының облыс аумағындағы ұзындығы 270 шакырымды құрайды. Ұзындығы 488 шақырым Атырау-Орал автомобиль жолы бар. Атырау-Астрахань автожолдарын қайта жаңарту басталды. === Су жолы көлігі === {{main| Жайықтағы кеме қатынасы}} [[Сурет:Су көлігі.jpg|thumb|right|150px]] Жайық өзенінде кеме шаруашылығы 1925 жылы ұйымдастырылған болатын. 1927 жылдан бастап Жайық өзені арқылы Атырау-Орал аралығында жүк тасымалы жүргізілді. 1964 жылы Гурьев өзен порты құрылып, оны жабдықтау жүк көтеретін техникадан басталып, флот теплоходтармен, буксирлермен толықтырылды. 1982 жылы өзен порты қайта жаңартылып, механикаландырылды. Мұнда үш [[көтергіш кран]]ы кондырылып, темір жол тартылды. 1999 жылдан бастап Жайык-Каспий теңізі каналы арнасын тазарту, қазу жұмыстары басталды. === Құбыр көлігі === {{main| Атырау облысының құбыр көлігі}} [[Сурет:Теңіз-Новороссийск мұнай құбыры.jpg|thumb|right|100px|Теңіз-Новороссийск мұнай құбыры]] 1934 жылы ұзындығы 830 шақырым Каспий-Орск мұнай құбыры салынды. Атырау облысының территориясымен мемлекет аралык маңызы бар транзитті мұнай және газ құбырлары өтеді. Олар: Орта Азия-Орталық газ құбыры, ұзындығы 1500 шақырым 1968-70 жылдары салынған Өзен-Атырау-Самара мұнай құбыры, 1989 жылы салынған ұзындығы 678 шақырым Теңіз-Атырау-Грозный мұнай құбыры. Қазақстан мұнайын дүниежүзілік рынокқа шығару үшін 2001 жылы ұзындығы 1580 шақырым жылына 67 млн. тонна мұнай өткізу қабілеті бар Теңіз- Новороссийск мұнай құбыры іске қосылды. Облыстың басты газ құбырының ұзындығы 3058 шақырым, жылына өткізу қабілеті 40,8 млрд. текше метр. Облыстың басты су құбыры Астрахан-Маңғыстау тұрба құбыры. === Байланыс кәсіпорындары: === [[Сурет:Атырау. Қазақтелеком.jpg|thumb|right|200px|Атырау. Қазақтелеком]] * Облыстық телекоммуникация дирекциясы * Облыстық радиотеледидар арқылы тарату орталығы * "Қазпошта" АҚ Атырау филиалы * [[Altel]] ұялы телефон байланысы * [[Kcell]] ұялы телефон байланысы * [[Beeline]] ұялы телефон байланысы * [[Tele2]] ұялы телефон байланысы == Туризм == {{main| Атырау облысындағы туризм}} Аймақ экономикасының басым және аса мән беріліп жатырған бағыттарының бірі туризм саласын дамыту. Әлемнің 50-ден астам елінен 1000 астам шетелдік және бірлескен компаниялары қызмет етуі Іскерлік туризмнің қарқынды дамуына ықпал етуде. Атырау облысында туризмді дамытудың орны ерекше. Каспий маңында орын тепкен Атырауда туризм саласын дамыту үшін қолайлы аудан ретінде толық қарастыруға мүмкіндік бар. Болашақта емдік-сауықтыру, мәдени-танымдық, спорттық, экологияық, экстрималдық түрлерін дамытуға мүмкіндіктер бар. Спорттық туризмді дамытуда балық аулаудың өзіндік үлгісін ұсына аламыз.<ref>Д.Жайлаубаева, Атырау облысында туризмді дамытудың маңыздылығы. "Географиялық білім беруді жетілдірудің кейбір өзекті мәселелері» Конференция материалдар жинағы. Атырау 2006, ISBN 9965-741-95-6</ref> Атырау облысы бойынша да жергілікті маңызы бар тарихи және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі бекітіліп, оған 313 ескерткіш (525 нысан) кірген.<ref>Атырау облысы әкімдігінің 2010 жылғы 23 қарашадағы № 299 қаулысы</ref> [[Сурет:Сарайшық мемориалды кешені.jpg |thumb|right|200px|Сарайшық мемориалды кешені]] '''1. Ерекше бағаланатын табиғи мұра ескерткіштері.''' Бұл нысанға Атырау облысы бойынша Иманқара кешені кіреді. Иманқара кешені – Иманқара тауының батыс сілемдерінің етегінде орналасқан ерте темір дәуірлік үңгір. '''2. Археологиялық ескерткіштер және орта ғасырлық қалалық орталықтар.''' Бұл топқа Атырау облысы бойынша Аралтөбе кешені мен Сарайшық қалашығы кірген. Аралтөбе қорғандар тобы. Бұл жерден -[[Атыраудың алтын адамы|Алтын киімді адам]] табылған. Сарайшық қалашығы қазақ даласындағы ең көне тарихи орындардың бірі '''3. Діни және ғибадат орындары болып табылатын орындар.''' Бұл нысанға [[Ұшқан ата]], Ақмешіт қорымдары, [[Ақмешіт – Бекет|Құлшан ата]] жерасты мешіті кіреді. '''4. Тарихи тұлғаларға қатысты қасиетті орындар.''' Махамбет Өтемісұлы мен Исатай Тайманұлы кесенелері кіреді. Осы шаралар арқылы туризмді дамытуға жағдай жасай отырып, өлкемізді шетелдік қонақтарға таныстыруға мүмкіндіктер бар.<ref>Г.Ж.Нұрғалиева, М.С. Қуанов, Р.Ж.Әлжанова, Г.Қ.Баймұқашева, С.К.Касенов "INNOVATION MANAGEMENT AND TECHNOLOGY IN THE ERA OF GLOBALIZATION": Materials of the V International Scientific-Practical Conference January 8-11, 2018, Alexandria – Sharm El Sheikh, Egypt 206-бет</ref> == Халық ағарту ісі == {{main|Атырау облысындағы халық ағарту ісі}} [[Қазан революциясы]]на дейін облыс орталығында 1-гимназия, екі сыныптық орысша-қазақша учелище, 2 приход және 2 дін мектебі жұмыс істеген. Уездік халық ағарту бөлімі жанынан сауатсыздықты жою жөніндегі комиссия құрылып 24 мектеп ашылып, 600 адамды қамтыған. 1924-25 жылдар аралығында бірінші басқышты 40 [[мектеп]], оның төртеуі [[интернат]] болып ашылған. 1938 жылы 12 ақпанда облыстық атқару комитеті, сонымен бірге облыстық халық атқару бөлімі құрылды. Бақсай, Жылыой, Мақат, Қызылқоға, Теңіз, Индер, Маңғыстау аудандары Гурьев облысына қарады. Облыстағы білім беру жүйесі, жалпы орта білім беру, [[Мектептен тыс жұмыс|мектептен тыс тәрбие]] беру мен оқыту, кәсіптік-техникалық білім беру, орта арнаулы білім беру, [[Жоғары оқу орындары|жоғары білім беру]], жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім –кадрларының біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау салалары қалыптасып дамыды.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000 ISBN 5-7667-9129-1 84-бет</ref> [[Сурет:Дамбы ауылы. Ынтымақ балабақшасы.jpg|thumb|right|200px|Дамбы ауылындағы "Ынтымақ" балалар бақшасы]] Тәуелсіздік жылдарында Атырау облысы білім беру саласы қарыштап дамыды. 1991 жылы 17 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы жұмыс жасаса, 2000 жылдан бастап 8 оқу орны ашылып, бүгінгі күні техникалық және кәсіптік білім беруді 25 колледж жүзеге асырады. Тәуелсіздік алғаннан бері дарынды балаларды қолдау және оларға жағдай жасау мақсатында аймақта жаңа типтік үлгідегі білім беру ұйымдары: 7 мамандандырылған интернаттық мекемесі бар облыстық мектеп, 11 мектеп-гимназия, 3 мектеп-лицей, 1 лицей ашылды. 2020 жылдың 10 –қаңтардағы мәлімет бойынша Облыстың білім беру саласында 201 [[балабақша]], 129 мектепке дейінгі шағын орталық, 196 [[орта мектеп]], 5 жекеменшік мектеп, 25 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы (оның ішінде 8 – мемлекеттік емес), 3 арнайы түзету білім беру ұйымы, 45 қосымша білім беру ұйымы, 1 отбасы үлгісіндегі балалар ауылы, 1 балалар денсаулығын оңалту орталығы, 1 кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығы, 2 психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация, 7 түзету кабинеті, 1 аймақтық дене тәрбиесі және спортты дамыту орталығы, 1 облыстық әдістемелік орталығы жұмыс жасайды. == Денсаулық сақтау ісі == {{main|Атырау облысының денсаулық сақтау ісі‎}} Атырау облысының тұрғындарына дәрігерлік жәрдем көрсету туралы алғашқы деректер 1927 жылға саяды. Сол кезеңде тұңғыш фельдшерлік орын ашылған. 1928 ж. Атырау облысының аудандары мен ауылдарына арнап медицина кадрларын даярлау ісі колға алынды. 1936 ж. облыс халқына 36 дәрігер мен 279 орташа дәрежедегі медицина маманы кызмет көрсетті, жер-жерде 2074 орындык 6 [[амбулатория]] мен [[аурухана]] жұмыс істеді. Ұлы Отан соғысы жылдарында Атырау қаласына 2 госпиталь орналастырылды. [[Сурет:Махамбет ауданында да 100 адамға арналған провизорлық стационар.jpg|thumb|right|300px|Махамбет ауданында 100 адамға арналған провизорлық стационар (Коронавирус инфекциясының алдын-алу үшін)]] Соғыстан кейінгі жылдары медицина мекемелерінің жүйесі жедел қарқынмен кеңи түсті. 1967 жыл мен 1987 жылдың аралығында облыстық аурухананың, облыстық [[балалар ауруханасы]]ның, облыстық [[перзентхана]]ның, облыстық онкологиялық және туберкулезді емдеу диспансерінің жаңа үйлері іске қосылды, ал 1975 жылдан бастап Қазақ туберкулез және онкология ғылыми-зерттеу институттарының бөлімшелері ашылды. 1998 ж. қазан айында облыстық аурухана жанынан күрделі инженерлік-техникалық аппараттармен жабдықталған жаңа клиника ашылды. Үш қабатты, ауданы 4500 м2 жаңа ғимаратта орналасқан бұл аурухана өзінін оташылык-реанимациялық, күйік емдеу бөлімшелерімен дүниежүзілік деңгейде жұмыс істейтін емдеу орнына айналды. Қазіргі кезде облыс бойынша 136 денсаулық сақтау ұйымы медициналық көмек көрсетеді, оның ішінде 21 ауруханалық, 115 амбулаториялық-емханалық (8 емхана, 7 орталық аудандық ауруханалар, 55 дәрігерлік амбулатория, 12 фельдшерлік-акушерлік пункт, 23 медициналық пункт, басқа да 10 медициналық ұйым). 2018 жылғы 29 шілдеде Оңтүстік Кореяның Бундан Чанг клиникасымен меморандум жасалып, Мемарандум шеңберінде Келісім бойынша Оңтүстік Кореяға білімін жетілдіруге жолдама арқылы 7 маман оқып келді.<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Otchet_za_2018_god.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200414162245/http://atyrau.gov.kz/page/read/Otchet_za_2018_god.html |date=2020-04-14 }} 2018 ЖЫЛҒЫ ЕСЕП</ref> == Әдебиеті мен өнері == {{main|Атырау облысының әдебиеті мен өнері‎}} [[Қазтуған Сүйінішұлы]] - Нарын құмында туған, 15 ғ-да өмір сүрген жырау. [[Шалкиіз Тіленшіұлы]](1465—1560), Есет би, [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]], [[Шернияз Жарылғасұлы]], [[Қашқынбай Қожамбетұлы]] (1830—1870), [[Нұрым Шыршығұлұлы]] (1831-1908), [[Мұрат Мөңкеұлы]], (1843—1906) т. б. —[[Еділ]] мен [[Жайық]], Ойыл мен Қиыл, Жем мен [[Сағыз]] атырабының ақындары. Бұл ақындардын дәстүрлерін жалғастырған [[Бала Ораз Өтебайұлы]] (1837—1937), Хиса Көбжанұлы, Сәттіғұл Жанғабылұлы (1876— 1966), Сұраубай Үттібайұлы (1887-1970), [[Құмар Жүсіпов]] (1905-1980) болды. [[Әбу Сәрсенбаев]], [[Хамит Ерғалиев]], [[Ғабдол Сланов]], [[Зейнолла Қабдолов]] -Атыраудың түлектері. Олардың ізін ала халық ілтипатына ие болған [[Фариза Оңғарсынова]], [[Жұмекен Нәжімеденов]], Берқайыр Аманшин, Мағзом Сүндетов, [[Нәбиден Әбуталиев]], Марат Отаралиев, Мендекеш Сатыбалдиевтар болды. Республика тарихына енген талантты қаламгерлермен қатар драматург-жазушы [[Берік Қорқытов]], ақындар Жәрдем Тоғашев, [[Аманқос Ершуов]], Қадыр Жүсіпов, Сансызбай Охасов, [[Өтепберген Әлімгереев]]ті атауға болады. [[Сурет:Атырау облыстық драма театры.jpg|thumb|right|200px|Махамбет Өтемісов атындағы Атырау облысаралық драма театры]] 1957 жылы республика өмірінде тұңғыш рет облыс театрларының байқауы өткізілді. Байқау қорытындысында Гурьев театры бірінші жүлделі орынға ие болды. [[Атырау халық ұлт аспаптар оркестрі|Дина Нұрпейісова атындағы халық ұлт-аспаптар оркестрі]] 1958 жылы қазақ әдебиеті мен өнерінің Мәскеудегі онкүндігіне жолдама алып, одақтар үйінің колонна залында өнер көрсетті. Қазіргі [[Нұрмұхан Жантөрин атындағы филармония]] 1966 жылы ұйымдастырылды. Филармонияның құрамында 3 эстрадалық ансамбль, 2 қуыршақ театры істеді. Олардың қатарынан «Атырау-Жайық» эстрада ансамблін ерекше атауға болады. 1980 жылы «Нарын» ансамблі құрылды. 1992 жылы «Нарын» ансамблі Монғолияға барып қайтты. Қазақстан Республикасының халық артистері, киноактер [[Нұрмұхан Сейітахметұлы Жантөрин|Нұрмұхан Жантөрин]], биші [[Гүлжан Ізімқызы Талпақова|Гүлжан Талпақова]], күйшілер [[Бақыт Тоқсанбайқызы Қарабалина|Бақыт Қарабалина]], [[Қаршыға Ахмедияров]], [[Әзидолла Есқалиев]], [[Айгүл Нариманқызы Үлкенбаева|Айгүл Үлкенбаева]], әнші [[Ғафиз Қыдырұлы Есімов|Ғафиз Есімов]] Атырау топырағынан шыққан таланттар. Басты мәдени кешендерден [[Махамбет Өтемісұлы атындағы Атырау облыстық академиялық драма театры|Махамбет Өтемісұлы атындағы облыстық академиялық драма театры|Атырау облыстық драма театры]]н және [[Атырау облыстық өлкетану мұражайы]]н және [[Атырау облыстық өнер мұражайы]]н айтуға болады. == Баспасөзі == {{main|‎Атырау облысының баспасөзі}} * [[Атырау (газет)|«Атырау»]] газеті * [[Прикаспийская коммуна]] * Апталық «[[Ар-Честь]]» газеті [[File:Атырау ақпарат.jpg|thumb|оңға|600px|'''Атырау ақпарат''']] * Апталық [[Ақ Жайық (газет)|«Ақ Жайық»]] газеті * Апталық «Мегаполис Атырау» газеті * Апталық «[[Тұран]]» газеті * «[[Кең Жылыой]]» (Жылыой ауданы) * [[Мақат тынысы (газет)|«Мақат тынысы»]] (Мақат ауданы) * «[[Серпер (газет)|Серпер]]» (Құрманғазы ауданы) * «[[Жайық шұғыласы]]» (Махамбет ауданы) * «[[Дендер (газет)|Дендер]]» (Индер ауданы) * «[[Нарын таңы]]» (Исатай ауданы) * [[Қызылқоға (газет)|"Қызылқоға"]] (Қызылқоға ауданы) == Спорт == {{main|‎Атырау облысының спорты}} Атырау топырағынан алғашқылардың бірі болып халықаралық деңгейге көтерілген жеңіл атлетші [[Әмен Елемесұлы Тұяқов|Әмин Тұяқов]] болды. 1963-1967 жылдар аралығында 200 метрге жүгіруден тең келер ешкім болмады. Ә.Тұяқов 100 метр, 200 метр қашықтыққа жүгіруден және 100х4, 200х4 эстафетаға жүгіруден 8 рет КСРО чемпионы атанып, 10 мәрте күміс, қола жүлдеге ие болды. [[Сурет:Атырау Теннис орталығы.jpg|thumb|right|300px|Теннис орталығы]] Ел біріншілігінде Атырау балуандары да ойдағыдай нәтижелерге жетті. [[Еркін күрес]] бойынша Қазақстанның тұңғыш Атыраулық чемпионы Ж.Ысқақов ұзақ жылдар бойы дене шынықтыру мен спорт жүйесінде табысты еңбек етті. Атырау ескекшілері Д.Савин, А.Сафарян, С.Сергеев Қазақстанның бірнеше дүркін чемпиондары. [[Арман Константинұлы Шылманов|Арман Чилманов]] 84 кг салмақты таэквондодан 2008 жылғы Олимпиялық ойындардың қола медалі иегері. Атырау аруы [[Сәния Махамбетова]] самбо және дэюдо күрестері бойынша халықаралық және республикалық сайыстарда бірнеше рет жеңістерге жетті. Облыста спорттың [[бокс]], [[Байдаркада және каноэде есу|қайық есу]] , [[футбол]], [[тоғызқұмалақ]], [[баскетбол]], [[шахмат]], [[волейбол]] сияқты түрлері кең тараған. Атырау облысы бойынша футбол, волейбол, хоккей, баскетболдан еліміздің біріншілігінде Атырау спорт командалары жақсы нәтижелер көрсетіп келеді. '''[[Атырау ФК|«Атырау» футбол командасы]]''' республика чемпионатының 2 дүркін қола жүлдегері (2001 және 2002 жылдар), 2009 жылы Қазақстан кубогының иегері. Қазақстан кубогының иегері.<ref>www.rfcatyrau.kz О клубе</ref> [[Сурет:Атырау. Мұз айдыны сарайы.jpg|thumb|right|200px|Мұз айдыны сарайы]] ''' [[Бейбарыс (хоккей клубы)|«Бейбарыс» хоккей клубы]] ''' дүркін Қазақстан чемпионы (2010/2011, 2011/2012, 2015/2016 және 2018/2019).<ref>Хоккейный клуб «Бейбарыс» (Атырау) на сайте Казахстанской федерации хоккея с шайбой</ref> '''«Атырау» волейбол командасы ''' 2003 және 2006 жылғы еліміздің чемпионы, 4 рет Қазақстан кубогының иегері -2000, 2009, 2010, 2015 '''«Атырау Барыстары»''' баскетбол командасы Қазақстан біріншілігінің 2-рет алтын (2010/2011, 2015-2016), 7-дүркін күміс жүлдегері. (011/2012, 2012/2013, 2013/2014, 2016/2017, 2017/2018, 2018/2019, 2019/2020.<ref> http: //www. bcbarsyatyrau.kz/</ref> Спорт нысандарынан Атырау қаласының орталық [[Мұнайшы (стадион)|«Мұнайшы» стадионын]] атауға болады. Қасында спорт комплексі және жүзу бассейні бар. Денешынықтыру және сауықтыру орталығында (ФОК) әртүрлі спорт секциялары жұмыс жасайды. [[Атырау мұз айдыны]]нда коньки теуіп, дем алуға мүмкіндіктер қарастырылған, хоккейден еліміздің біріншілігінің ойындары өтеді. Теннис орталығында үлкен теннис ойнауға арналған 4 ашық және 4 жабық алаң бар. Мамандардың айтуынша, теннис корты халықаралық үлгідегі құрылыс талаптарына сай келеді.<ref>https://24.kz/kz/archive/zha-aly-tar/t-uelsizdikke-25-zhyl/item/154229-khaly-araly-talap-a-saj-tennis-ortaly-y-ashyldy Атырауда халықаралық талапқа сай теннис орталығы ашылды</ref> == Танымалы тұлғалары == {{main|‎Атырау облысының танымал тұлғалары}} * [[Аркадий Юрьевич Волож]] — Яндекс компаниясының бас директоры. * [[Әбу Сәрсенбаев]] – қазақ ақыны, жазушысы. * [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]] — Қазақстан Республикасы Президентінің Іс басқарушысы. * [[Ғабдол Сланов]] – жазушы. * [[Ғани Есенкелдіұлы Қасымов|Ғани Қасымов]] — Қазақстан патриоттары партиясының төрағасы. * [[Жұмекен Нәжімеденов]] — Қазақстан Республикасы Мемлекеттік әнұранының (мәтіні) авторы, көрнекті ақын, Қазақстан Жастар одағы сыйлығының иегері. * [[Зейнолла Қабдолов]] — Қазақстанның Халық жазушысы, Қазақ және Қырғыз Республикаларының еңбек сіңірген ғылым қайраткері. * [[Иманғали Тасмағамбетов]] — Қазақстан Республикасының мемлекет және қоғам қайраткері. * [[Темір Нұрбақытұлы Бекмамбетoв|Тимур Бекмамбетoв]] — кинорежиссер, клипмейкер, продюсер. * [[Фариза Оңғарсынова]] — қазақ ақыны, халық жазушысы, журналист, ҚР Парламенті Мәжілісінің I және II шақырылымдарының депутаты. * [[Хамит Ерғалиев]] — қазақ ақыны. * [[Хиуаз Доспанова]] — Екінші дүниежүзілік соғысының қазақтан шыққан жалғыз әйел-ұшқышы, жауынгер, батыр, Қазақстан Республикасының Халық Қаһарманы. == Тағы қараңыз == *[[Атырау облысының жер бедері]] *[[Атырау облысының геологиялық құрылымы]] *[[Атырау облысының климаты]] *[[Атырау облысының пайдалы қазбалары]] *[[Атырау облысының топырағы]] *[[Атырау облысының өзендері мен көлдері]] *[[Атырау облысының әкімшілік бөлінісі]] *[[Атырау облысының халқы, орналасуы, этностары]] *[[Атырау облысының тарихы]] *[[Атырау облысының өсімдіктер дүниесі]] *[[Атырау облысының жануарлар дүниесі]] *[[Атырау облысының экономикалық аудандары]] *[[Атырау облысының ауыл шаруашылығы]] *[[Атырау облысының автомобиль көлігі]] *[[Атырау облысының құбыр көлігі]] *[[Атырау облысындағы туризм]] *[[Атырау облысындағы халық ағарту ісі]] *[[Атырау облысының денсаулық сақтау ісі‎]] *[[Атырау облысының әдебиеті мен өнері]] *[[Атырау облысының баспасөзі]] *[[Атырау облысының спорты]] *[[Атырау облысының танымал тұлғалары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://atyrau.gov.kz Атырау облысы әкімдігінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607170705/http://www.atyrau.gov.kz/ |date=2012-06-07 }} * [http://www.brif.kz/maps/atyrau_region.php Атырау облысы Бриф зерттеу тобында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070617150058/http://www.brif.kz/maps/atyrau_region.php |date=2007-06-17 }} {{ru icon}} * [http://www.rubricon.com/showbigimg.asp?id=279169327 Атырау облысының физикалық картасы] {{ru icon}} ([[Рубрикон]]) * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Атырау_облысы Атырау облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225701/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} ([[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]) {{Атырау облысы}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} [[Санат:Атырау облысы]] lqv9lc6uo0i21qo5dydd868jxyorqqt 0 1658 3064266 3061353 2022-08-25T21:01:18Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Батыс Қазақстан облысы |елтаңба = Coat of Arms Batys Oblysy.png |карта = West Kazakhstan region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 14 |lat_sec = 00 |lon_dir = E |lon_deg = 51 |lon_min = 22 |lon_sec = 00 |облыс орталығы = [[Орал]] |құрылған уақыты = [[1932 жыл]] |аудандар саны = 12 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 651 356<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 12-ші |тығыздығы = 4,30 |тығыздығы бойынша орны = 10-шы |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 75,89 %<br>[[орыстар]] 19,65 %<br>[[украиндар]] 1,46 %<br>[[татарлар]] 1,31 %<br>басқалары 1,7 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 151 339 |жер аумағы бойынша орны = 8-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = |ISO 3166-2 коды = KZ-ZAP |телефон коды = +7 7112 xx-xx-xx |пошта индекстері = 09xxxx |марапаттары = |сайты = http://bko.gov.kz |ортаққордағы санаты = West Kazakhstan Province }} '''Батыс Қазақстан облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның солтүстік-батысындағы әкімшілік-аумақтық бөлік. Шығысында [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе]], оңтүстігінде [[Атырау облысы|Атырау]] облыстарымен, батысында Ресейдің [[Астрахан облысы|Астрахан]], [[Волгоград облысы|Волгоград]], солтүстік-батысында [[Саратов облысы|Саратов]], [[Самара облысы|Самара]], солтүстігінде [[Орынбор облысы|Орынбор]] облыстарымен шектеседі. Облыс 1932 ж. 10 наурызда ''Батыс Қазақстан облысы'' болып құрылған. 1962 жылы Орал облысы болып өзгертілген. 1992 жылдан Батыс Қазақстан облысы болып аталады. Жерінің аумағы 151,3 мың км², тұрғындары 646 828 адам (2018)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]</ref>. Әкімшілік жағынан Батыс Қазақстан облысы 12 ауылдық әкімшілік ауданға, олар 4 кенттік және 155 ауылдық әкімшілік округтерге бөлінген. Орталығы — [[Орал]] қаласы. Облыстағы 539 елді мекеннің тұрғындары біркелкі орналаспаған. Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 4,0 адамнан келеді (1999). Солтүстік аудандарда және [[Жайық]] өзенінің аңғарында халық жиі қоныстанған (1 км²-ге 9 — 12 адам). Қала халқы бүкіл халықтың 49,1% құрайды. Қалалары: [[Орал]], [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]]; ірі кенттері: [[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]], [[Деркөл (кент)|Деркөл]], [[Зашаған]], [[Круглоозерное]], [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]], [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], [[Шыңғырлау]]. == Батыс Қазақстан облысының аудандары == #[[Ақжайық ауданы]] — [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылы #[[Бәйтерек ауданы]] — [[Перемётное]] ауылы #[[Бөкей ордасы ауданы]] — [[Сайқын]] ауылы #[[Бөрлі ауданы]] — [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] ауылы #[[Жаңақала ауданы]] — [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]] ауылы #[[Жәнібек ауданы]] — [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] ауылы #[[Казталов ауданы]] — [[Казталовка]] ауылы #[[Қаратөбе ауданы]] — [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы #[[Сырым ауданы]] — [[Жымпиты]] ауылы #[[Тасқала ауданы]] — [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] (Каменка) ауылы #[[Теректі ауданы]] — [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] (Фёдоровка) ауылы #[[Шыңғырлау ауданы]] — [[Шыңғырлау]] ауылы == Табиғаты == Батыс Қазақстан облысы аумағының басым бөлігі [[Каспий маңы ойпаты]]ның солтүстігінде орналасқан. Жер бедері, негізінен, құмды алқаптар мен сор ойпаңдар алмасып жатқан жазық болып келеді. Бұл өңірдің абсолюттік биіктік 10 — 25 м-ден аспайды. Солтүстігіндегі қырат бөлігі (абсолюттік биіктігі 45 — 65 м) Сырт қырқасы арқылы [[Орал үстірті]]не ұласады. [[Жалпы Сырт]]тың осы тұстағы ең биік жері 259 м ([[Ешкітау (тау, Батыс Қазақстан облысы)|Ешкітау]]). Орал үстіртінің облыс жеріндегі бөлігі — құрғақ арналармен тілімденген жонды-белесті өңір. Оның абсолюттік биіктігі 110 — 260 м, ең биік жері — [[Бортау|Ақтау (Бортау) тауы]] (263 м). == Топырағы== Батыс Қазақстан облысының солтүстік бөлігі далалық белдемде, қалған жері шөлейт және шөл белдемдерде жатыр. Облыс жерінің 15%-ін құмды алқап алады. Қиыр солтүстік, Сырт суайрықтарында қара, Сырт және Орал үстіртінің қыратты бөліктерінде қызыл қоңыр, өзен аңғарларында шалғынды сортаң, шөгінді (құмдақ-сазды) топырақ түрлері тараған. Облыстың оңтүстік бөлігін құмды алқаптар (Нарын, Көкөзенқұм, Аққұм, [[Қарағандықұм]], т.б.) алып жатыр. == Геологиясы және кен байлықтары == Жер қыртысы бор кезеңінің мергелінен, палеогеннің құмтастарынан, әктастарынан түзілген. Олардың бетін Каспий маңы ойпатының төрттік кезең шөгінділері жапқан. Өзен аңғары [[аллювий]] шөгінділерінен құралған. Облыс жерінде тұз күмбездерінен құралған ірі тектоник құрылымдар (Сантас (Батыс Қазақстан облысы)|Сантас, [[Сасай]], т.б.) көп. Облыстың жер қойнауы мұнайға, әсіресе, газға (газ-конденсат) мейлінше бай. Мұнда [[Қазақстан]]дағы зерттелген газ-конденсаты қорының 90%-тен астамы шоғырланған ([[Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орны]]). Одан басқа облыс аумағында жанғыш тақтатас (Чернозатон, Тоғай, Новошаново), калий, магний тұздары ([[Шалқар (көл, Батыс Қазақстан облысы)|Шалқар көлі]]), цементтік шикізат (Ақсуат, Шаново), керамзиттік саз (Тұйықсай, Погодаев), т.б. құрылыс материалдары кен орындары бар. ==Қазба байлықтары== Облыс аумағында Цыганов, Ульянов, Гремячинск, Батыс Теплов, Теплов, Қарашығанақ сынды бірқатар газ конденсаттары мен мұнай кендері анықталған. Олардың ішіндегі ең ірілері : Батыс Теплов және Қарашығанақ болып табылады. Сонымен бірге Чернозатон, Түксай, Новосеменов жанғыш тақтатастар кендері табылды. Тас тұзы, калий және бор қабатындағы тұздар, гипс, әк жыныстары, бор және басқа қазба байлықтар ашылды. Құрылысқа жарамды минералды шикізаттардан облыста кірпіш және цемент өндірісі шикізаты, керамзит, әк, құрылыстық құм, құм – қиыршық қоспалары, құрылыс тастары, оларды алмастыратын басқа түзілімдер бар. Керамзитті шикізаттың Погодаев және Түксай кендері барланған. Ақтау («Белая Горка») кенінің құмы силикатты кірпіш дайындау үшін пайдаланылады. Әк өндіруге жарамды бор облыстың солт. және оңт. бөліктеріндегі аудандарда таралған : пайдалы қазбалардың өндірістік балансына Ақтау («Белая Горка») және Бөрлі кендері енгізілген ; бұлардың жиынтық қоры 16081 мың метр куб. Жылдық қуаты 1300 мың т. цемент зауытын шикізатпен толық қамтамасыз ететін қоры 1106482 мың метр куб Ақсуат кені барланды. Гидравликалық қосымша ретінде қоры 21619 мың метр куб болатын кремний сазы бар Шипов кенінің пайдаланылуы мүмкін. Қыш шикізаты Федровка с – ның жанынан ашылды, қоры 2042 мың метр куб. == Гидрографиясы == ==Өзендер== Облыстағы өзендер Каспий теңізі алабында жатыр. Ұзындығы 100 км-ден асатын 14 өзен бар. Басты су артериясы — [[Жайық өзені]] солтүстік-шығыстан оңтүстікке қарай ағады. Оның облыс жеріндегі Ұзындығы 500 км-дей. [[Жайық]]қа облыс аумағында [[Емболат]], [[Шаған (Жайық алабы)|Шаған]], [[Дерқұл]], [[Елек]], [[Шыңғырлау]], [[Барбастау]] өзендері құяды. Облыстың шығыс жағындағы шағын Өлеңті, Қалдығайты, Жақсыбай өзендері Орал үстіртінен басталып құмға сіңіп жоғалады. Өзендері қарашаның 2-жартысында қатып, сәуірдің 1-жартысында мұзы ериді. Облыстың негізгі су көзі – Жайық өзені болып табылады. Облыс шегіне Елек ауылының батыс жағынан енген өзен батыс бағытқа қарай ағып, Орал қаласына дейін жетіп, оңтүстікке шұғыл бұрылады да, Солтүстік Каспий маңын кесіп өтеді. Облыс шегіндегі ұзындығы – 761 км, су жинайтын алабы – 116678 шаршы км. Жайықтың облыс аумағындағы салалары – Елек, Шыңғырлау, Шаған, Барбастау, Емболат, Быковка, Рубежка. Барбастау өзенінен төменірек Жайықтан Көшім (Қабыршақты) бөлініп шығады.Жайық өзені бүкіл облыс жерін жер беті ағын суларының жиілігі әр түрлі қос торапқа ажыратады. Сол жағалаулық өзен торы тығыздығының коэффициенті К – 0,54 км/км квадрат мөлшерімен сипатталады, оң жағалаулық бөліктегі өзен торы тығыздығының коэффициенті К – 0,26 км/км квадрат. Бүкіл облыс үшін өзен торының тығыздығы Жайық өзенісіз – 0,036 км/км квадрат, Жайықпен қосып есептегенде 0,040 км/км квадрат коэффицентпен сипатталады. Жалпы облыста үлкенді – кішілі 200 - ден астам өзен бар, олардың 65 - і жазда кеуіп құрғақ арналарға айналады ; ұзындығы 10 км – ден аспайтын шағын жылға – өзендер де баршылық. Ұзындығы 200 км – ден асатын өзендер небәрі – 8. Қараөзен, Сарыөзен, Елек жерінде тек өздерінің сағалық бөлігі мен ғана ағады, олардың жалпы ағыны шегінен тыс қалыптасады. Өңірдің жер бедері мен топырақ қабатының ерекшелігіне байланысты көптеген өзендердің арналары өте ирелең қалыптасқан. Мыс., Барбастаудың ирелеңдеу коэффициенті К – 1,4, Шолаңқаты – К -1,04, Жақсыбай – 1,07, Ащыөзек – К – 1,75, Мұқыр – К – 1,4 – ке тең келеді. ==Көлдері== Батыс Қазақстан облысы-нда 140-тан астам көл бар. Оның 9-ның су айдыны 10 км²-ден асады. Суы тұщы маңызды көлдері: Қамысты Самар, Итмұрынкөл, Сұлукөл; ірі тұзды көлдері: Шалқар, Аралсор, Жалтыр, [[Жалтыркөл (көл, Сырым ауданы)|Жалтыркөл]], Боткөл, т.б. Жер бетіндегі ағынды суды реттеу үшін облыс аумағында бірнеше бөгендер салынған. Олар негізінен Көшім суландыру жүйесінде және [[Үлкен Өзен (өзен)|Қараөзен (Үлкенөзен)]] бойында (Бітік, Дөңгелек, Киров, Пятимар, Сарышаған, Айдархан) орналасқан. Облыстағы көлдің таралу коэффициенті 10% (жайылма суларды есепке алмағанда) ; олардың айдындарының аумағы 1532 шаршы км. Облыстың өзен бойларына жуық өңірлерінде жайылма су (қарасу) айдындары көп. Мысалы Шежін жайылмасы 2200 шаршы км ауданды алып жатыр. Дүре – 700 км², Қараөзен – 600 – 700 км², Сарыөзен – 200 – 300 км², ал Бұлдырты – 100 км² жуық жерге жайылған. Облыс аумағында көлдер әркелкі орналасқан : Елек алабында – 5, Өлеңті алабында – 1 - 2, Бұлдырты алабында – 10 – нан аса, Қалдығайты алабында – 20 – дан аса (оның ішінде жазда тартылып қалатын Итмұрын тұзды көлінің шарасы – 112 км²), Жақсыбай алабында 5 – 6 шағын көл бар. Ойыл сағасындағы Аралсор (Өзенсор) көлінің ауданы – 112 км². Бұл көлдердің бәрі Жайықпен ұласпайтын өзендердің алаптарында орналасқан. Облыстың оңтүстік – батыс бөлігі көлді келеді. Олар Дүре – Шежін жайылма суларының оңтүстік бөлігінде, Көшім және Мұқыр өзендерінің сағалық жағында Қараөзен, Сарыөзен сағаларында (Қамыс – Самар көлдері) шоғырланған. Бұлардың арасында 200 км² ауданды алып жатқан Балықты Сакрыл, Сарай, Қамыс – Самар көлдерін бөліп атауға болады. Облыстың осы бөлігінде су айдыны 1 – ден 4 км² дейін тұзды, кеуіп қалатын көлдер көп, олардың да ауданы 72 км² тұзды Боткөл бар. Оның ең терең әрі уқымды су айдыны Шалқар көлі, ауданы – 242 км². ==Жануарлар дүниесі. == Батыс Қазақстан облысының тоғайлы-орманды өңірлерінде бұлан, елік, өзендер бойындағы қалың қамыс арасында қабан, оңтүстігіндегі құмды жағында ақбөкен, түлкі, қарсақ, қасқыр, қоян, күзен, құндыз; кеміргіштерден сарышұнақ, құм тышқаны, т.б. мекендейді. Облыста құстардың көптеген түрлері (аққу, қоңырқаз, сұрқаз, тырна, бірқазан, балықшы, құр, ақиық, кезқұйрық, безгелдек, қаршыға, т.б.) кездеседі. Өзен-көлдері балыққа бай (сазан, көксерке, аққайраң, табан, жайын, шортан, т.б.). Жайық өзенінде бекіретәріздестер (бекіре, шоқыр) кездеседі. Облыс аумағында сүтқоректілердің 70 түрі, құстардың 310 – ға жуық, рептилияның 19, қос мекенділердің 7, балықтардың 51, әр алуан омыртқасыздардың мыңдаған және дөңгелек ауыздылар мекендейді. Сүтқоректілерден өздерінің алуан түрлілігімен ерекшелінетін кеміргіштер де бар. Олардың ішінде әсіресе кішкентай сарышұнақ, кәдімгі сұртышқан, дала алақоржыны кеңінен таралған. Қамысты – қоғалы қалың нудың арасында, кейбір өзендер мен ірі көлдерде аңдатр (су тышқаны) мекендейді. Жайықтың ескі арналарында қайтадан құндыз кездесе бастады. Орқоян кең таралған, ал облыстың солт. бөлігінде аққоян мен дала шақылдағы кездеседі. Жыртқыштардан қасқыр, түлкі, аққұлақ, аққіс мекендейді, сондай – ақ қарсақ, дала мен борсықты, кейде шұбаркүзенді көруге болады, оңтүстік – батыстағы адырлы құмдарда жабайы мысық бар, кейде бұл ауданда жанат тәрізді ит кездеседі. Оқта – текте тоғай тауығы, кәмшат, еуропа қара күзені, тіпті сілеусінді ұшырастыруға болады. Жәндік қоректілерден кәдімгі және құлақты кірпі, жертесердің бірнеше түрі, жұпартышқан кеңінен таралған, жарқанат едәуір көп (8 түрі бар). Тұяқтылардан киік көп тараған. Жайылмалық орман – тоғайларда бұлан мен елік мекендейді. Құстардың ішінде ең көбі торғай тектестер (120 – ға жуық түрі бар). Орман – тоғайда қызылторғай, мысықторғай, сарышымшық, қызылқұйрық, мақтанторғай, құрқылтай, барқылдақ торғай кездеседі. Орман алаңқайларында сұлусары, бақторғай сұр мақтанторғай, өзен жағалауларын, ескі арналарды бойлай өскен бұталарда құрқылдақторғай, жасымықторғай, Жайын жайылмасының солт. бөлігінде шырылдақторғай, сарықасторғайлар бар. Облыста бауырымен жорғалаушылардан кесірткенің 10 түрі, жыландардың сегіз түрі және тасбақа (батпақты) бар. Облыстың өзендері мен көлдері өздерінің балыққа байлығымен және әр алуандығымен ерекшелінеді. Ең көбі тұқы тәрізділер (28 түр), олардың ішінде әсіресе жерсінгендері – ақамур мен дөңмаңдай. Тұщы суларда табан, мөңке, сазан, ақбалық, көксерке, т.б. кездеседі. Жайық өзені аса бағалы бекіре тұқымдастарға (шоқыр, бекіре, қортпа) бай. Омыртқасыздар ішінде буынаяқтылары, әсіресе жәндіктер (2,5 мың түрге жуық) көп және қоңыздар басым болып табылады (1,2 мың түрге жуық). Көбелектер отрядының 400 – ге жуық түрі бар, екі қанатты және жарғақ қанаттылар 150 – 200 түрден саналады. Әр түрлі типтегі омыртқасыздар негізінен топырақ қабатында таралған. Олардың ішінде қарапайымдылар мен ірі құрттардың – 10 – 15, өрмекші, кенелердің 100 – ден астам түрі бар. Су түбін мекендеушілерден, әдетте, әр түрлі құрттар, буынаяқтылар мен олардың дернәсілдері (шамамен 100 түрден), сондай – ақ молюскалар кездеседі. Планктонның негізгі массасын шаян тәрізділер (дафния, циклоптар), қарапайымдар (инфузория, арцелдер), жәндіктердің дернәсілдері, хиромид және басқалары құрайды. ==Өсімдіктер дүниесі. == Облыстың солтүстік бөлігінде бетегелі дала өсімдіктері мен шөлейт белдемнің өсімдік түрі басым. Өзен жайылымдарында астық тұқымдасты шөп түрлері, кей жерлерде қалың қамыс, құрақ өскен. Жайық аңғарында терек, емен, қайың, тал, Сырт және Орал үстіртінде, Елек өзені алабында шоқ қайың орманы көптеп кездеседі. Облыстың флорасында 106 тұқымдасқа жатқызылатын гүлді өсімдіктердің 1300 – ге жуық түрі, олардың ішінде күрделі гүлді (220), атбас бұршақты (139), астық тұқымдас (118), көкпек (113), зиягүл (104) түрлері бар. Өсімдіктерді эндимиктік түрлері : Талиев гүлкекіресі, қатты жапырақты келерия, майысқақ боз, Еділ майқарағайы және т.б. Облыстың өсімді жамылғысында үш белдем (зона) элемент кездеседі. Солтүстіктен нағыз дала белдем өтеді, орталықтың едәуір бөлігі шөл дала немесе шөлейіт белдемге енеді, ал оңт. аудандар шөлдің солт. шегіне ұласады. Жалпы өсімдік жамылғысында бір кездері далалық сипаттың басым болғаны байқалады, бірақ оны пайдалану барысында табиғи жағдайының өзгеруінен бірте – бірте шөлге айналу құбылысы етек жаюда. Негізінен нағыз дала зонасы облыстың солт. бөлігін алып жатыр және бұл өңір боз әрі бетегелі дала болып табылады. Боз даланың оңт. шегі Еруслан бастауынан Қараөзен және Сарыөзен арқылы, Ершов кентінен 2025 км оңтүстікке, одан әрі Жалпы Сырт сілемдерімен Красный кентіне дейін, Дарьинск арқылы Шалқар көлінімен солт. жағалаумен, содан соң Елек және Қобда су айырығын бөле шығысқа қарай өтеді. Бұнда далалық боздың әр алуан түрлерімен қатар қылтанақсыз арпабас, бедетүнгі шегіргүл, дала шиесі, талбұршақ және т.б. кездеседі.Облыстың шөптесін қорының бсты түрі – жайылмалық шалғындар. Жайықтың төңірегінен биіктеу белесті – жады келетін жайылмаларында бидайық тектес және жусанды – бидайық аралас өскен шалғын көп кездеседі. Жайылмалық шалғындарда көбіне миямен араласа бидайық, сұлыбас өседі. Жайылмалардың ең төмен учаскелерін өлең шөбі басым батпақты шалғындар алып жатыр. Облыстың орман – тоғай өсімдіктерін зерттеген кезде дала тоғайларының негізінен қосымша ылғалды белдемдерге ұштасып келетіні анықталды. Облыстағы орман алқаптары – жайылмалық орман – тоғай, құмайт масивтердегі бұталы алқап және көлтабан ойпандарындағы массивтер түрінде өскен ; жайылмалық тоғай көбіне өзен аңғарларымен байланысты. Мұнда аралас өскен бұталы үйеңкі, қара және ақтерек, шегіршін, көктерек, қайың, емен ағаштары ұзақ уақыт суда қалуға бейімделген.Құмайт массивтердегі тоғай шегі оңтүстікке қарай сұғына түсіп, 49 градус солт. ендікке дейін жетеді. == Климаты == Облыстың климаты тым континенттік. Қысы суық, жазы ыстық әрі құрғақ. Қаңтар айының орташа температурасы –11 — 14 °С, кейде —40 °С-қа дейін төмендейді, шілде айындағы температура 22 — 25 °С, кейде 40 °С-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашынның көп жылдық орташа мөлш. 190 (оңт-те) — 350 мм (солтүстікте). Қар жамылғысы 70 күннен (оңтүстікте) 140 күнге (солтүстікте) дейін жатады. Жыл бойына екпінді желдер (кейде 15 — 20 м/с-қа дейін) болып тұрады. Өсімдіктердің вегетациялық кезеңі 150 — 170 тәулік. == Шаруашылығы == Батыс Қазақстан облысы экономикасында ауыл шаруашылық өндірісінің үлесі басым. Мұнда астық егу, жайылымдық мал шаруашылығы, етті-сүтті сиыр өсіру дамыған. Облыс шаруашылығының негізгі саласының бірі — өнеркәсіп. Облыста мұнай, газ өндіру, металл өңдеу және машина жасау, тамақ, жеңіл, құрылыс материалдары, ауыл шаруашылық техникасын жөндеу, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, т.б. салалар жақсы дамыған. Ірі өндірістерден Қарашығанақ газ-конденсат комбинаты, “Металлист”, “Зенит”, “Металл өңдеу”, “Омега” зауыттары, жеңіл және тамақ өнеркәсібінде “Надежда” тігін-тоқыма комбинаты, былғары аяқ киім з-ты, аң терісін өңдеу, балық комбинаттары, арақ-шарап, сыра з-ты, нан комбинаты, сондай-ақ, “Жайықжылужарық”, Оралоблгаз, “Диана”, “Орал-Алма”, “Нұржанар”, Оралагрореммаш, т.б. кәсіпорындары жұмыс істейді. Батыс Қазақстан облысы-нда республикадағы табиғи газдың 30%-тен астамы өндіріледі. Облыстағы а. ш.-на тиімді жер 13,9 млн га (1997). Оның ішінде жыртылатын жер аумағы 1,4 млн га, шабындық 940 мың га, жайылымы 8,2 млн га. Астық дақылдары 934 мың га жерге, тех. дақылдар 34,1 мың га, картоп және көкөніс-бақша дақылдары 7,6 мың га, жемшөп дақылдары 222 мың га жерге егіледі. Мал ш-нда сиыр саны 444 мың, қой мен ешкі 904 мың, шошқа 28,5 мың, жылқы 94 мың, түйе 3,9 мың, құстың саны 371 мың (1997). Облыстағы ауыл шаруашылығы бағытындағы өндіріс кооперативтері мен шаруа қожалықтарының жалпы саны 2467 (1997). Олар мемлекет қарауындағы ұжымдық шаруашылықтарға (25), ұжымшарларға (3), серіктестіктер мен өндірістік кооперативтерге (400-ге жуық), акцион. қоғамдарға (21) және шаруа (фермер) қожалықтарына (2017) біріктірілген. Сонымен қатар шет елдермен бірлескен кәсіпорындар да (17) жұмыс істейді (1997). === Жолдары === Батыс Қазақстан облысында темір жол, автомобиль жолы және су жолы көлігі дамыған. Темір жолдың жалпы ұзындығы 417 км. Автомобиль жолдарының ұзындығы 8,5 мың км, оның ішінде 2,5 мың км жол асфальттанған. Негізгі автомагистралдары: Орал—Атырау, Орал—Ақтөбе, Орал—Орынбор. Жайық өзенінен Атырауға дейін кеме қатынайды. Қазақстанның ірі қалаларымен және кейбір шет ел қалаларымен әуе қатынасы бар.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8</ref> ==Өңірдің мәдени өмірі== Батыс Қазақстан облысы бай тарихи және мәдени мұраларға ие. Оның аумағында 6 мыңнан астам әртүрлі дәуірдегі археологиялық ескерткіштер және 500-ден астам тарих, сәулет және монументалды өнер ескерткіштері бар, олардың 14-і республикалық маңызы бар ескерткіштер болып табылады. Мәдениет және өнер жүйесінде облыста 717 мәдениет мекемелері қызмет етеді. Облыста тарихи-мәдени мұраны насихаттау мақсатында 22 тарихи-өлкетану, мемориалдық музейлері халыққа қызмет көрсетеді, олардың 13-і ауылдық жерде орналасқан. Облыс кітапханалары жүйесінде 377 көпшілік кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. ==Халқы== Батыс Қазақстан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |513 077 |581 499 |630 887 |616 800 |602 133 |603 832 |606 534 |609 291 |612 479 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |615 310 |598 341 |603 828 |608 280 |612 498 |617 640 |623 977 |629 932 |} Қазіргі Батыс Қазақстан облысының жерінің ерте дәуірлерден қазақ халқының құрамына кіретін Кіші жүз, соның ішінде Байұлы, Жетіру тайпа бірлестіктері, сондай-ақ Әлімұлының кейбір рулары жайылады. Байырғы тұрғындар негізінен мал бағу, егін егумен айналысты. Ел билеушілердің алауыздығы мен бақталастығы салдарынан әлемге айбынын асырған ''Алтын Орда'' құлап, ''Ноғай Ордасы'' ыдырағаннан кейін өлкеге жатжұрттықтар келе бастады. XVI ғасырдың орта шенінде Ресейде жерсіз, кәсіпсіз қалып, қаңғып жүрген еркін қауымдастықтар мен қарақшы топтар Жайық бойына жетіп, құнарлы жерлерге қоныстана бастады. Үш ғасырға созылған Ресей империясының отарлау саясатының негізінде, өлкенің бастапқы бет-бейнесі өзгеріп, байырғы тұрғындар - қазақ ұлты экономикалық-әлеуметтік қысымшылыққа ұшырады, құнарлы қоныстарынан қазақтарды шөл-шөлейт аймақтарға ығыстырды. Әсіресе XIX ғасырдың 2-жартысында Ресей империясының әкімшілік реформасының нәтижесінде, дәстүрлі саяси-билік еркіндігінен айырылып, отар елге айналған қазақ өлкесіне, Батыс Қазақстан облысына орыс және украин шаруасы ағыла бастады. 1871 жылғы халық санағы бойынша облыс жеріндегі қазақтардың үлесі 71,3%, орыстар 14,9% болды. 1897 жылы облыс тұрғындарының жалпы саны 678 мың адамға, Орал қаласы бойынша 45,5 мың адамға жеткен. Саяси-әлеуметттік құқылар қорғаусыз қалған қазақтардың ұлттық мүдделері ескерілмей, ғасырлар бойы қоныс тепкен мекендерінен күшпен қуытылды. Орыс әкімшілік озбырлығына қарсы шығып, қару көтерген бірнеше ұлт-азаттық көтерілістер аяғы қанға боялып тыңды. 1890 жылдың соңында 100 мыңнан астам қазақ, өзінің құнарлы жерінен айырылды, облыстың оңтүстігіндегі қуаң далаға көшті. Босаған барлық жерге орыстар қоныс етті. Ресей мемлекетінің озыбырлығы мен отарлау әскерінің, сондай-ақ Кеңес өкіметінің асыра сілтеу саясатының салдарынан облыс тұрғындарының, оның ішінде қазақтар саны өсудің орнына, күннен күге азайып отырған. Мысалы, * 1920 жылы облыс халқы 500 мың, * 1926 жылы осы көрсеткіш 325 мың адамға кеміп кеткен * 1959 жылы облыс тұрғындарының саны 23,8% -ке қазақтар саны 43,1% -ке кеміген. * 1950 жылдардың ортасынан бастап қала тұрғындарының саны көбейе бастады. Оған халықтың тұрмысқа қолайлы қалалық жерлерге қоныс аудару әсер етті. * 1960 жылдарына дейін ауыл тұрғындарының саны кеми берді. * Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде ауыл тұрғындары азадап көбейгенмен, 1970-жылдары қайта төмендеп кетті. Қала халқының механикалық өсімінің негізгі бөлігін ауылдан келгендер құрады. * 1920 жылы облыстағы қала тұрғындарының үлес салмағы 9,9% болса, 1992 жылы бұл көрсеткіш 35,7%-ке көтерілді. XX ғасыр басына дейін облыс аумағында халықтың ұдайы өсу көрсеткіші де, сондай-ақ өлім-жітімі де жоғары деңгейде болды. Бұл жағдай 1940 жылға дейін сақталды, кейінгі кездерде ахуал біршама жақсарып, әсіресе оңтүстік аудандарда халықтың ұдайы өсімі жоғарылады, бірақ Теректі, Бәйтерек ауданы мен облыс орталығында бұл көрсеткіш әлі төмендеу. 1950 жылдардағы туу коэффицентінің төмендеуі де халықтың табиғи өсуіне елеулі түрінде кері әсерін тигізді. Жалпы облыста ер адамдарға қарағанда, әйел адамдар саны көбірек болды. Некеге отырушылар қатары жыл сайын кеми түсуде. Орта есеппен әр отбасында - 4 адам, ал қалада – 3,4; Сырым, Казталов, Қаратөбе аудандарында 5 адамнан бар. Соңғы мәлімет бойынша, облыста 100-ге жеткен 24 адам бар. === Білім беру === Облыста 4 жоғарғы оқу орны бар, олардың барлығы Орал қаласында орналасқан, атап өткенде Махамбет Өтемісұлы атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті, Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-технологиялық университеті, Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық университеті, Еуразия академиясы. ==Машина жасау және металл өңдеу== Қазіргі кезде бұл саладағы өндірістің негізгі бөлігі «''Орал-Зенит зауыты''», «''Орал «Металлист» зауыты''», АҚҚ, «''Омега''», «''Гидроприбор''» ҒЗИ, «''Орал арматура зауыты''» - ның үлесіне тиіп отыр. Бұл кәсіпорындарда осы заман талабына сай кәсіп өндірістік корпустар мен құрал-жабдықтар бар, тәжібиелі де ьілекті жұмысшы және инженер-техник кадрлар легі қалыптасқан. Олардың шығарған өнімдері ТМД елдеріне де, шетел тұтынушыларына да кеңінен танымал. ==Құрылыс материалдары мен құрылыс өндірісі == Облыста құрылыс материалдары өнеркәсібін дамытуға мүмкіндігі мол. Геологтар 100-ден астам кен орындар барлап, цемент өндіруге шикізаттар көзін, құм-қиыршық қоспасын, бетон мен қабырға материалдарын ауыстыратынжеңіл түзілімдер қорын тапты. Мұның келешекте облыс аумағына шеттен цемент, гипс, қиыршық тас, құм және тағы басқа материалдар тасымалдау шығынын шегеруге мүмкіндік бермек. Қазіргі кезде жергілікті құрылыс индустриясының сапында «''Орал құрылыс материалдарды өндірістік белгісі''» (УПОСМ), «''Орал әк зауыты''» (УИЗ), «''Орал силикатты кірпіш зауыты''» (УЗСК), акциялық қоғамдары толық өндірістік қуатпен жұмыс істеуде. Соңғы кездерде Ақсуат пен Тасқала маңындағы шикізат игеру мақсатында, «Орал цемент» кәсіпорыны құрылып, зәру өнім түрімен Батыс Қазақстан аумағын - Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе сондай-ақ, Қызылорда мен Қостанай облыстың құрылыс алаңдарын қамтамасыз етуге жұмсануда. Жол құрылысын жақсарту үшін Орпл асфальт-бетон зауытымен қатар Ақсай қаласы мен Жәнібек ауданында осындай кәсіп орые іске қосылмақ. Орман және ағаш өңдеу кәсібінде де 1997 жылдан өндіріс көлемі артып келеді. 1963 жылдан бастап, Орал қаласында іске қосылған «Орал жиһазы» комбинатының «Сатурн», «Слава», тағы басқа үй жиһаздары әлі күнге дейін жоғары сұранысқа ие. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Батыс_Қазақстан_облысы Батыс Қазақстан облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225657/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%91%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Батыс Қазақстан облысы}} [[Санат:Батыс Қазақстан облысы]] 3t10d0muabhnm1u9moz8sysk1zr8nkd 0 1660 3064253 3051422 2022-08-25T20:34:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Жамбыл облысы |елтаңба = Zhambyl province seal.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 44 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 72 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Тараз]] |аудандар саны = 10 |ауылдық округтер саны = 149 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 4 |ауылдар саны = 371 |әкімі = Нұрлан Молдиярұлы Нұржігітов <ref>https://taraztv.kz/kz/news/society/nurzhan-nurzhigitov-zhambyl-oblysynyn-ekimi ҚР президенті жарлығымен, мәслихат депутаттарының келісімімен Нұржан Нұржігітов Жамбыл облысының әкімі болып тағайындалды.</ref> |құрылған уақыты = [[14 қазан]] [[1939 жыл]]ы |жер аумағы = 144 264 |жер аумағы бойынша орны = 10-шы |максималды биіктігі = |орташа биіктігі = |минималды биіктігі = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |тұрғыны = {{өсім}} 1 123 687<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 5-ші |тығыздығы = 7,78 |тығыздығы бойынша орны = 3-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 72,62 %<br>[[орыстар]] 9,95 %<br>[[хуэй халқы|дүнгендер]] 5,12 %<br>[[түріктер]] 3,03 %<br>[[өзбектер]] 2,51 %<br>басқалары 6,76 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |ресми тілі = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |телефон коды = +7 7262 xx-xx-xx |пошта индекстері = 08xxxx |ISO 3166-2 коды = KZ-ZHA |add1n = |add1 = |сайты = http://www.zhambyl.kz |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Жамбыл облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |ортаққордағы санаты = Zhambyl Province }} '''Жамбыл облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігінде орналасқан. Шығысында [[Алматы облысы|Алматы]], батысында [[Түркістан облысы|Түркістан]], солтүстігінде [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарымен және оңтүстігінде [[Қырғызстан]]ның [[Талас облысы|Талас]] пен [[Шу облысы|Шу]] облыстарымен көршілес болып табылады. Облыстың аты қазақ және кеңес ақыны [[Жамбыл Жабайұлы]]ның құрметіне қойылған. Жамбыл облысының территориясы [[Бетпақдала]]дан [[Тянь-Шань]]ға, [[Шу (өзен)|Шу]]дан [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау]]ға дейін созылып жатыр. Жер аумағы — 144,2 мың км². Облыс орталығы, әрі ең үлкен қаласы — [[Тараз]]. Облыста барлығы 10 аудан, 4 қала, 153 кенттік және ауылдық округтерде 379 ауыл бар.<ref>Жамбыл облысының топономикалық атауларының анықтамалығы</ref> == Географиясы == Географиялық тұрғыдан облыс аумағы негізінен жазықтық. Климаты – едәуір құрғақ және континентальды. == Табиғаты == [[Сурет:E7829-Shu-steppe.jpg|thumb|300px|right| Шу алқабы (пойыздан көрініс)]] Облыстың айтарлықтай аумағын [[Бетпақдала]] және [[Мойынқұм (құмды алқап, Түркістан, Жамбыл облыстары)|Мойынқұм]] алады, тек оңтүстік-батыс, оңтүстік және оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген (Қаратау, Қырғыз және Шу-Іле Алатау таулары). Рельефтің бұл ерекшелігі облыс климатына әртүрлілік ендіреді. Табиғи ландшафтардың флорасы мен фаунасы кең және әртүрлі. Облыста өсімдіктердің 3 мыңнан астам түрі бар. Аң аулайтын өңірдің жалпы алаңы 13,9 мың га құрайды, онда жануарлардың 40-тан астам түрі мекендейді. 27,8 мың га алаңды құрайтын [[балық]] шаруашылық қоры 74 су айдынынан тұрады, оның ішінде 73 су айдыны балық шаруашылығына жарамды. Ірі бөгендерден Тасөткел және Теріс-Ащыбұлақ бар. Балық аулау кәсібінде толстолобик, ақмарқа, карп, сазан, көк серке, тыран балық, краль, торта балықтарын аулау кең таралған. Облыс аумағында 3 мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумалы бар: * '''Мемлекеттік (кешенді) қаумал «Берікқара шатқалы»''' — 17,5 мың га алаңды алады, онда қызыл кітапқа енгізілген аса бағалы ағаш бұтасының және шөп өсімдігінің 50-ден астам түрін, ал жануарлардан – арқарды, үнді жайрасын, жұмақ шыбыншыны кездестіруге болады; * Жалпы алаңы 3,07 мың га құрайтын '''мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумал «Қарақоңыз шатқалы»''' (ботаникалық), Зайлы Алатаудың батыс сілемінде орналасқан. [[Алма]], [[шие]], [[алша]], [[жүзім]] ағаштарының жемісті көшеттері үйеңкі орманның, боз қарағанның, тұт ағашының, түйе жаңғағының алаңдарымен ауыстырылады; * Жалпы алаңы 1000 мың га құрайтын '''Андасай мемлекеттік (кешенді) қаумал''' (зоологиялық) Мойынқұм ауылынан батысқа [[Шу (өзен)|Шу өзені]]нің жағасының бойында орналасқан. Өсімдік қабатында селеу шөбі, бетеге, қара сексеуіл, талдың ну бұтасы басымды. Жануарлар әлемінде [[арқар]]лар, [[құлан]]дар, [[жайран]]дар, [[елік]]тер, [[жабайы шошқа|қабан]]дар, [[қояндар]], [[қырғауыл]]дар, [[құр]]лар басым.<ref>[http://www.zhambyl.kz/?action=contents&page=122&lan=kaz ''Облыс туралы ақпарат'' Жамбыл облысының ресми сайтынан]</ref> ==Тарихы== Облыстың әкімшілік орталығы Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан [[Тараз]] қаласы болып есептеледі. Тараз қаласы республиканың ежелгі қалаларының бірі болғандығын б.э.д. 1 ғасырдың ортасындағы қытай жазбаларынан көруге болады. [[Ресей империясы|Патшалық Ресей]]дің 1863-64 жылдары әскери жаулап алушылық әрекетінің нәтижесінде бұрын [[Қоқан хандығы]]ның қол астында болып келген [[Ұлы жүз]]дің жерлері империяның құрамына кірген. Осы өңірлерде Сырдария және Жетісу уездері құрылып, олар Түркістан генерал-губернаторлығына бағынған. Үкіметтің 1867 жылғы 11 маусымда қабылдаған жаңа жерлерді басқару жөніндегі "Уаықтша Ережеге" сәйкес [[Әулиеата уезі]] құрылған, ол [[Сырдария облысы]]на қараған. Оның аумағы батысында Түлкібас стансасы, шығысы Шу өзенінің батыс жағалауына, оңтүстігі Сусамыр алабына (қазіргі Қырғызстан Республикасының Талас облысы), солтүстігі Шудың төменгі ағысына дейінгі жерді алып жатқан. Орталығы Әулиета шаһары болған. 1917 жылы Қазақ төңкерісінен кейін уезд - 1918 жылғы 30 сәуірде құрылған автономиялық Түркістан Кеңестік социалистік республикасының құрамында болған. 1924 жылы Орта Азиядағы Ұлттық-аумақтық межелеуге байланысты уезд Сырдария облысының, кейінірек Алматы округінің құрамын енген. 1927 жылы әкімшілік-аумақтық аудандастыруға сәйкес уезд негізінде 6 аудан құрылған: Жамбыл, Луговой, Меркі, Сарысу, Талас, Свердлов. Олар Оңтүстік Қазақстан облысы құрамына кірген. Өлкенің өндіргіш күштерін шапшаң дамыту және оны әлеуметтік-мәдени тұрғыдан түлету жөніндегі проблемаларды шешу мақсатында 1939 жылғы 14 қазанда өз алдына Жамбыл облысы құрылған. Оның құрамына аталған 6 ауданнан басқа Алматы облысынан Қордай, Красногор, Шу, ал 1951 жылы Оңтүстік Қазақстаннан Жуалы ауданы алынған. == Сәулеттік ескерткіштер == [[Сурет:Aisha bib elevation.png|thumb|200px|left|Айша бибі кесенесі]] Жамбыл облысында бірнеше сәулеттік ескерткіштер бар. Барлығы Алматы-Самара жолында немесе Тараз қаласының маңайында орналасқан. * [[Айша бибі кесенесі]]. Айша бибі ауылының орталығында Тараз қаласынан 12 км қашықтықта орналасқан. Айша бибі кесенесі – ХІ-ХІІ ғ.ғ. ортағасыр сәулет ескерткіштерінің бірі. Қараханидтер сәулет ескерткіштері ішінен Орта Азия және Қазақстан аумағында сәулет-құрылыс мәдениетінде бұл ескерткіш кереметі болып саналады. 60 түрлі ою-өрнектері бар эпиграфикалық белдеумен жасалған. Ескерткіш туристтерді тек қана ерекше сәулетімен ғана емес, сонымен қатар сұлу Айша-бибі мен батыр Қарахан арасындағы шексіз махаббаты туралы аңыз да қызықтырады. Айша әйгілі шығыс ақылшысы [[Зеңгі Баба|Зеңгі бабаның]] қызы болып келеді. Аңыз бойынша Айша өзінің ғашығы Қараханға бара жатқан жолында жыланның шаққанынан қайтыс болған. * Бабаджа Хатун кесенесі. Айша бибі мазары жанында орналасқан. Бұл кесене де XI- XIIғ.ғ. сәулет ескерткіші болып саналады. Кесене ерекше қарапайымдылығымен бағаланады. Соңғы жаңартылуы [[2002]] жылы болған. Эпиграфикалық жазба бойынша ол жерде жерленген әйел адамның атын оқып білген. Аңыз бойынша ол әйел Айшаның қамқоршысы болған. Ол Айшаны сапар кезінде қасында болған. Айша қайтыс болған соң, оның мазары үстінде жағылып тұрған алауды ұстап тұрған. Бұл екі [[кесене]] сәулет ескерткіші ретінде және қажылық дәстүрін өткізетін мұсылманның қасиетті жерлері болып есептеледі. [[Қарахан кесенесі|Қарахан]], Дауытбек және Тектұрмас кесенелері Тараз қаласының ортасында орналасқан. Осы кесенелердің алыс емес жерде Хал-Юнус шығыс моншасы орын тепкен. * ХІ ғ. Қарахан (Әулие-Ата) ортағасырда пайда болған Тараз қаласының аймағында мәдени-мемориальды комплекске кіреді. Алғашқы құрылыс қарахандықтар дәуірінде ХІ ғ. басталады. Құрылыста алғашқы жоспарлау және сәулет өнерінің принциптері сақталған. Ортағасырдағы мәдени сәулеттің типтік образы — монументалды порталды-куполды қамалды құрайды. Жерленген тұлғаның тарихы осы жерде қоныстанған Х-ХІІ ғ.ғ. [[Қарахан мемлекеті|Қарахандықтар]] хандығымен байланысты. [[Мұсылман]] әлемінде қасиеттісіне жатады. Соған байланысты «Әулие Ата» деген екінші атқа тең. Комплексті көптеген сенушілер аралайды. * Дауытбек кесенесі ([[Шамансұр күмбезі|Шамансұр]]) Қарахан кесенесімен бірге мемориалды-культті комплекске кіреді. Дәстүрлі порталды-куполды формасында ХІІІ ғ. ірі саяси басшының қабірінің үстінен салынған. Кесененің ортасында араб тілімен қашалған жазуы бар тасты ескерткіш орналасқан. Жазу жерленгеннің адамның аты мен қайтыс болған уақытын хабар етеді. Екі кесененің де территориясы да барлық жағынана жабдықталған. * ХІХ ғ. Кали-Юнус [[шығыс моншасы]] ХІХ ғ. [[Әулие Ата]] қаласының тұрғынымен құрылған монша. Салуда сәулет композицияның принциптері және ортағасырдағы шығыс моншалар жылыту жүйелері қолданылған. Бұл көптеген туристердің қызығушылығын оятады. XX ғ. елуінші жылдарына дейін монша істе болған. Қазіргі уақытта ол қалпына қайта келтіріліп, сәулет ескерткішіне айналдырылған. Монша туристік орынға айналған еді. *VIII-IХ ғ.ғ. [[Ақыртас]] сарайлық комплексі Жамбыл облысының және Қазақстан территориясында қызықты және құпиялы орындардың бірі. Ақыртас тарихы 130 жыл зерттеліп және қазір де зерттелуде. Қазіргі уақытта комплекс территориясында Қазақстан Республикасы ҰАҒ археология этнографиясы институтымен басқарылған археологиялық қазбалар жүргізілуде. Бұдан ірі «Мәдени мұра» республикалық бағдарламасы аясында музейлік комплексті құру жоспарланды. Археологиялық зерттеулердің нәтижесінде алынған соңғы мәліметтер бойынша Ақыртасты [[Ұлы Жібек жолы]]ндағы ортағасыр қаласы Қасрибаспен теңестіреді. Ғалымдардың көпшілігі ойларынша Ақыртас [[1714]]-[[1715]] ж.ж. араб қолбасшысы Күтейбі бұйрығымен салынған. Сарай комплексінің іргетасының тереңдігі 4 м құрайды. * Тектұрмас сәулет кешені Х-ХIV ғғ. Бұл ежелгі діни орындарының бірі. VII-XІ ғғ. [[Ислам]] дінінің келуіне дейін комплекс құрыла бастаған болатын. Кесене ислам кезеңінде салынып, [[1935]] ж. жойылды. Қазіргі уақытта оны орнында ортағасыр типімен жаңа кесене қалпына келтірілді. Кесененің жанында қазақ батыры Мәмбеттің моласы бар. Кешен территориясы барлық жағынан жабдықталған. Кесене орнатылған таудың үстінен төменде жатқан Тараз қаласына сұлу көріністі көруге болады. Ежелгі қалаға атау болатын жанында ағып жатқан [[Талас өзені]] әсерді күшейтеді. Осы жерде Х-ХIII ғасырларды Тараз қаласы арқылы өтетін керуендер өтетін тас көпір орналасқан. == Демографиясы == Жамбыл облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |794 320 |933 426 |1 048 546 |988 840 |980 072 |985 552 |992 089 |1 001 094 |1 009 210 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |1 018 845 |1 020 791 |1 034 487 |1 046 497 |1 055 813 |1 069 874 |1 084 482 |1 098 740 |1 110 907 |1 115 307 |1 117 220 |1 125 442 |} [[2011]] жылдың 1 қаңтарына халық саны 1043,6 млн адамды құрайды. Халықтың құрамы 90-нан астам ұлттан тұрады, оның 71,4% -ы [[қазақтар]]. {|class="standard sortable" |+Облыстың этникалық құрамы:<ref>[http://www.stat.kz/publishing/Pages/Archives_2000.aspx ҚР статистика агенттігі. Архив] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131113161633/http://www.stat.kz/publishing/Pages/Archives_2000.aspx |date=2013-11-13 }}: [http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760179.rar ҚР және облыс халқының ұлттық құрамы (1 том)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110816232455/http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760179.rar |date=2011-08-16 }}</ref><ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar 1 қаңтар 2010 ж облыс, аудан, қала мен ауыл халқының көбею көрсеткіші] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/68j77qjAC?url=http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2012-06-27 }}</ref> ! ||Халық саны <br />[[1989]] жылы ||% ||Халық саны <br />[[1999]] жылы || % ||Халық саны <br />[[2010]] жылы || % |- || Барлығы || align="right" | 1038667 ||align="right" | 100,00 % ||align="right" | 988840 ||align="right" | 100,00 % ||align="right" | 1043843 ||align="right" | 100,00 % |- || [[Қазақтар]] ||align="right" | 507302 ||align="right" | 48,84 % ||align="right" | 640346 ||align="right" | 64,76 % ||align="right" | 722627 ||align="right" | 69,23 % |- || [[Орыстар]] ||align="right" | 275424 ||align="right" | 26,52 % ||align="right" | 179258 ||align="right" | 18,13 % ||align="right" | 141829 ||align="right" | 13,59 % |- || [[Дүнгендер]] ||align="right" | 23555 ||align="right" | 2,27 % ||align="right" | 30333 ||align="right" | 3,07 % ||align="right" | 42404 ||align="right" | 4,06 % |- || [[Түріктер]] ||align="right" | 17145 ||align="right" | 1,65 % ||align="right" | 24823 ||align="right" | 2,51 % ||align="right" | 29354 ||align="right" | 2,81 % |- || [[Өзбектер]] ||align="right" | 21512 ||align="right" | 2,07 % ||align="right" | 22501 ||align="right" | 2,28 % ||align="right" | 24986 ||align="right" | 2,39 % |- || [[Күрттер]] ||align="right" | 8796 ||align="right" | 0,85 % ||align="right" | 10855 ||align="right" | 1,10 % ||align="right" | 13220 ||align="right" | 1,27 % |- || [[Корейлер]] ||align="right" | 13360 ||align="right" | 1,29 % ||align="right" | 14000 ||align="right" | 1,42 % ||align="right" | 12452 ||align="right" | 1,19 % |- || [[Әзірбайжандар]] ||align="right" | 11653 ||align="right" | 1,12 % ||align="right" | 10593 ||align="right" | 1,07 % ||align="right" | 12185 ||align="right" | 1,17 % |- || [[Татарлар]] ||align="right" | 16618 ||align="right" | 1,60 % ||align="right" | 12576 ||align="right" | 1,27 % ||align="right" | 10651 ||align="right" | 1,02 % |- || [[Қырғыздар]] ||align="right" | 5279 ||align="right" | 0,51 % ||align="right" | 4966 ||align="right" | 0,50 % ||align="right" | 7752 ||align="right" | 0,74 % |- || [[Немістер]] ||align="right" | 70150 ||align="right" | 6,75 % ||align="right" | 11394 ||align="right" | 1,15 % ||align="right" | 6695 ||align="right" | 0,64 % |- || [[Украиндар]] ||align="right" | 33903 ||align="right" | 3,26 % ||align="right" | 10013 ||align="right" | 1,01 % ||align="right" | 3888 ||align="right" | 0,37 % |- || [[Ұйғырлар]] ||align="right" | 2805 ||align="right" | 0,27 % ||align="right" | 2569 ||align="right" | 0,26 % ||align="right" | 2783 ||align="right" | 0,27 % |- || [[Шешендер]] ||align="right" | 881 ||align="right" | 0,08 % ||align="right" | 2438 ||align="right" | 0,25 % ||align="right" | 2548 ||align="right" | 0,24 % |- || [[Гректер]] ||align="right" | 9273 ||align="right" | 0,89 % ||align="right" | 2024 ||align="right" | 0,20 % ||align="right" | 1637 ||align="right" | 0,16 % |- || [[Белорустар]] ||align="right" | 3986 ||align="right" | 0,38 % ||align="right" | 1481 ||align="right" | 0,15 % ||align="right" | 870 ||align="right" | 0,08 % |- || Басқалары || align="right" | 17025 ||align="right" | 1,64 % ||align="right" | 8670 ||align="right" | 0,83 % ||align="right" | 7962 ||align="right" | 0,76 % |} == Жамбыл облысының әкімшілік бөлінісі == Облыста 10 аудан, облыстық мәндегі Тараз қаласы және аудандық мәндегі [[Қаратау (қала)|Қаратау]], [[Жаңатас]], [[Шу]] сияқты үш қала, 367 елді мекен бар. === Облыстың аудандары === [[Сурет:Taraz image1.jpg|thumb|220px|right|Облыс орталығы [[Тараз]]]] * [[Байзақ ауданы]] — [[Сарыкемер]] ауылы * [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] — [[Аса (ауыл)|Аса]] ауылы * [[Жуалы ауданы]] — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Момышұлы]] ауылы * [[Қордай ауданы]] — [[Қордай]] * [[Меркі ауданы]] — [[Меркі]] ауылы * [[Мойынқұм ауданы]] — [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] * [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] — [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы * [[Сарысу ауданы]] — [[Жаңатас]] қаласы * [[Талас ауданы]] — [[Қаратау (қала)|Қаратау]] * [[Шу ауданы]] — [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би ауылы]] == Экономикасы == Облыстың жалпы ішкі өнімі: * 23,8 % — өнеркәсіп * 20,2 % — ауыл шаруашылығы * 16,6 % — көлік және байланыс * 6,5 % — құрылыс өнімі * 9,2 % — сауда * 23,7 % — басқа салалар == [[Қазақстан облыстарының әкімдерінің тізімі|Әкімдері]] == # [[Өмірбек Бәйгелді]] (1990—1995) # [[Амалбек Қозыбақұлы Тшанов]] (1995—1998) # [[Сарыбай Сұлтанұлы Қалмырзаев]] (1998—1999) # [[Серік Әбікенұлы Үмбетов]] (ақпан 1999 — 14 мамыр 2004) # [[Бөрібай Биқожаұлы Жексембин]] (14 мамыр 2004 — 30 қараша 2009) # [[Қанат Алдабергенұлы Бозымбаев]] (30 қараша 2009 — 20 желтоқсан 2013) # [[Кәрім Насбекұлы Көкірекбаев]] (30 желтоқсан 2013 — 18 қаңтар 2018) # [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов]] (18 қаңтар 2018 — 10 ақпан 2020) # [[Бердiбек Машбекұлы Сапарбаев]] (10 ақпан 2020 — 7 сәуір 2022) # [[Нұрлан Молдиярұлы Нұржігіт]] (7 сәуір 2022 жылдан бастап) == Жамбыл облысынан шыққан атақты тұлғалар == [[Сурет:Жамбыл облысының Құрметті азаматтары.jpeg|thumb|right|200px|Жамбыл облысының Құрметті азаматтары]] * [[Төле би]] (1663 – 1756) – ''қазақ халқының бас биі.'' * [[Жамбыл Жабайұлы]] (28.02.1846 – 22.06.1945) – ''қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы, өлең сөздің дүлдүлі, жырау, жыршы.'' * [[Балуан Шолақ]] (1864 – 1919) – ''қазақтың халық композиторы, жауырыны жерге тимеген балуан.'' * [[Кенен Әзірбаев]] (08.05.1884 – 12.04.1976) – ''қазақтың әйгілі халық ақыны, композитор. Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері.'' * [[Бауыржан Момышұлы]] (24.12.1910 – 10.06.1982) – ''қазақтың батыры, Екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы, стратег және тактик, Кеңес одағының батыры, жазушы.'' * [[Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков|Қайрат Рысқұлбеков]] (13.03.1966 – 21.05.1988) – ''Желтоқсан оқиғасына қатысушы, Халық Қаһарманы.'' * [[Асанбай Асқарұлы Асқаров|Асанбай Асқаров]] (15.09.1922 – 10.08.2001) – ''мемлекет қайраткері, Социалистік еңбек ері (1982), соғыс ардагері, ақын.'' * [[Шона Смаханұлы]] (05.10.1924 – 1988) – ''ақын, сықақшы.'' * [[Шерхан Мұртазаұлы Мұртаза|Шерхан Мұртаза]] (28.09.1932 – 08.10.2018) – ''Қазақстанның халық жазушысы, қоғам қайраткері.'' * [[Асанәлі Әшімұлы Әшімов|Асанәлі Әшімұлы]] (08.05.1937) – ''кино және театр актері, КСРО халық әртісі (1980).'' * [[Берік Шаханұлы]] (1943-2020) - жазушы, прозаик ''«Алаш» халықаралық әдеби сыйлығының лауреаты; «[[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері»]]. [[Сарысу ауданы|Сарысу ауданының]] [[Құрметті азамат|Құрметті азаматы]] Халықаралық "Махмұд Қашқари" сыйлығының лауреаты.'' * [[Амангелді Нақыпұлы Сембин]] (9.5.1945 - 2005) [[әнші]], [[педагог]], ''Қазақстанның еңбек сіңірген артисі (1976). Мәскеу консерваториясының вокалдық бөлімін бітірген. Италияның Милан қаласындағы "[[Ла Скала]]" да ән шырқаған тұңғыш қазақ.'' * Дулат Каппарұлы Алиев (5.01.1948) сүретшi педагог. ''1986 "Қазақстан Мемлекеттік Премиясының" иегері. Шығармалары Ресей "Третьяков галереясының" қорында.'' * [[Сарыбай Қалмырзаев]] (10.06.1949 – 27.07.2012) – ''мемлекет қайраткері'' * [[Алтынбек Қоразбайұлы Қоразбаев|Алтынбек Қоразбаев]] (01.02.1948) – ''композитор, Қазақстанның халық әртісі (1993).'' * [[Тұңғышбай Қадырұлы Жаманқұлов|Тұңғышбай Жаманқұлов]] (02.10.1948) – ''кино және театр актері, Қазақстанның халық әртісі (1992)'' * [[Жақсылық Әмірәліұлы Үшкемпіров|Жақсылық Үшкемпіров]] (06.05.1951 — 2.08.2020) – ''қазақ халқынан шыққан алғашқы олимпиада чемпионы (Мәскеу, 1980), классикалық күрестен спорт шебері.'' * [[Серік Керімбекұлы Қонақбаев|Серік Қонақбаев]] (25.10.1959) – ''бокстан Олимпиаданың күміс жүлдегері (Мәскеу, 1980).'' * [[Мейрамбек Әбіләшімұлы Бесбаев|Мейрамбек Бесбаев]] (08.11.1976) – ''әнші, “МұзАРТ” тобының мүшесі.'' * [[Бақтияр Ғарифоллаұлы Артаев|Бақтияр Артаев]] (14.03.1983) – ''бокстан Олимпиада чемпионы (Афины, 2004).'' * [[Ермахан Сағиұлы Ыбрайымов|Ермахан Ыбрайымов]] (01.01.1972) – ''бокстан Олимпиада чемпионы (Сидней, 2000).'' * [[Ислам Байрамуков]] (12.06.1971) – ''еркін күрестен Олимпиаданың күміс жүлдегері (Сидней, 2000).'' * [[Болат Нұретдинұлы Жұмаділов|Болат Жұмаділов]] (22.04.1973) – ''бокстан Олимпиаданың екі дүркін күміс жүлдегері (Атланта, 1996,Сидней, 2000).'' * [[Болат Ниязымбетов]] (19.09.1972) – ''бокстан Олимпиаданың қола жүлдегері (Атланта, 1996).'' * [[Ақжүрек Достықұлы Таңатаров|Ақжүрек Таңатаров]] (03.09.1986) – ''еркін күрестен Олимпиаданың қола жүлдегері (Лондон, 2012).'' * [[Сейділда Байшақов]] (28.08.1950) – ''КСРО құрамасының және “Қайрат”, “Энергетик” (Тараз) командаларының қорғаушысы.'' * [[Олег Маскаев]] (02.03.1969) – ''кәсіпқой бокстың WBC жүйесі бойынша әлем чемпионы (2006-2008).'' * [[Алексей Ни]] (24.07.1961) – ''ауыр атлетикадан Қазақстан құрамасының бас бапкері.'' * [[Марат Мәзімбаев]] (03.01.1974) – ''қазақ халқынан шыққан алғашқы кәсіпқой бокстан әлем чемпионы (IBA, 2005-2007).'' * [[Олег Федорович Литвиненко|Олег Литвиненко]] (22.11.1973 – 18.11.2007) – ''Қазақстан құрамасының шабуылшысы, Қазақстан чемпионаттарының ең мерген футболшысы (148 гол).'' == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Жамбыл_облысы Жамбыл облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225702/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%96%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D1%8B%D0%BB_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] * [http://www.zhambyl.kz Жамбыл Облысы Әкімінің ресми сайты] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Жамбыл облысы}} [[Санат:Жамбыл облысы]] c4ich3lskhodm3zgh6zmnvt1ckw7wah 3064267 3064253 2022-08-25T21:04:15Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Жамбыл облысы |елтаңба = Zhambyl province seal.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 44 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 72 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Тараз]] |аудандар саны = 10 |ауылдық округтер саны = 149 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 4 |ауылдар саны = 371 |әкімі = Нұрлан Молдиярұлы Нұржігітов <ref>https://taraztv.kz/kz/news/society/nurzhan-nurzhigitov-zhambyl-oblysynyn-ekimi ҚР президенті жарлығымен, мәслихат депутаттарының келісімімен Нұржан Нұржігітов Жамбыл облысының әкімі болып тағайындалды.</ref> |құрылған уақыты = [[14 қазан]] [[1939 жыл]]ы |жер аумағы = 144 264 |жер аумағы бойынша орны = 10-шы |максималды биіктігі = |орташа биіктігі = |минималды биіктігі = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |тұрғыны = {{өсім}} 1 123 687<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 5-ші |тығыздығы = 7,78 |тығыздығы бойынша орны = 3-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 72,62 %<br>[[орыстар]] 9,95 %<br>[[хуэй халқы|дүнгендер]] 5,12 %<br>[[түріктер]] 3,03 %<br>[[өзбектер]] 2,51 %<br>басқалары 6,76 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |ресми тілі = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |телефон коды = +7 7262 xx-xx-xx |пошта индекстері = 08xxxx |ISO 3166-2 коды = KZ-ZHA |add1n = |add1 = |сайты = http://www.zhambyl.kz |карта = Jambyl Region.png |ортаққордағы санаты = Zhambyl Province }} '''Жамбыл облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігінде орналасқан. Шығысында [[Алматы облысы|Алматы]], батысында [[Түркістан облысы|Түркістан]], солтүстігінде [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарымен және оңтүстігінде [[Қырғызстан]]ның [[Талас облысы|Талас]] пен [[Шу облысы|Шу]] облыстарымен көршілес болып табылады. Облыстың аты қазақ және кеңес ақыны [[Жамбыл Жабайұлы]]ның құрметіне қойылған. Жамбыл облысының территориясы [[Бетпақдала]]дан [[Тянь-Шань]]ға, [[Шу (өзен)|Шу]]дан [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау]]ға дейін созылып жатыр. Жер аумағы — 144,2 мың км². Облыс орталығы, әрі ең үлкен қаласы — [[Тараз]]. Облыста барлығы 10 аудан, 4 қала, 153 кенттік және ауылдық округтерде 379 ауыл бар.<ref>Жамбыл облысының топономикалық атауларының анықтамалығы</ref> == Географиясы == Географиялық тұрғыдан облыс аумағы негізінен жазықтық. Климаты – едәуір құрғақ және континентальды. == Табиғаты == [[Сурет:E7829-Shu-steppe.jpg|thumb|300px|right| Шу алқабы (пойыздан көрініс)]] Облыстың айтарлықтай аумағын [[Бетпақдала]] және [[Мойынқұм (құмды алқап, Түркістан, Жамбыл облыстары)|Мойынқұм]] алады, тек оңтүстік-батыс, оңтүстік және оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген (Қаратау, Қырғыз және Шу-Іле Алатау таулары). Рельефтің бұл ерекшелігі облыс климатына әртүрлілік ендіреді. Табиғи ландшафтардың флорасы мен фаунасы кең және әртүрлі. Облыста өсімдіктердің 3 мыңнан астам түрі бар. Аң аулайтын өңірдің жалпы алаңы 13,9 мың га құрайды, онда жануарлардың 40-тан астам түрі мекендейді. 27,8 мың га алаңды құрайтын [[балық]] шаруашылық қоры 74 су айдынынан тұрады, оның ішінде 73 су айдыны балық шаруашылығына жарамды. Ірі бөгендерден Тасөткел және Теріс-Ащыбұлақ бар. Балық аулау кәсібінде толстолобик, ақмарқа, карп, сазан, көк серке, тыран балық, краль, торта балықтарын аулау кең таралған. Облыс аумағында 3 мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумалы бар: * '''Мемлекеттік (кешенді) қаумал «Берікқара шатқалы»''' — 17,5 мың га алаңды алады, онда қызыл кітапқа енгізілген аса бағалы ағаш бұтасының және шөп өсімдігінің 50-ден астам түрін, ал жануарлардан – арқарды, үнді жайрасын, жұмақ шыбыншыны кездестіруге болады; * Жалпы алаңы 3,07 мың га құрайтын '''мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумал «Қарақоңыз шатқалы»''' (ботаникалық), Зайлы Алатаудың батыс сілемінде орналасқан. [[Алма]], [[шие]], [[алша]], [[жүзім]] ағаштарының жемісті көшеттері үйеңкі орманның, боз қарағанның, тұт ағашының, түйе жаңғағының алаңдарымен ауыстырылады; * Жалпы алаңы 1000 мың га құрайтын '''Андасай мемлекеттік (кешенді) қаумал''' (зоологиялық) Мойынқұм ауылынан батысқа [[Шу (өзен)|Шу өзені]]нің жағасының бойында орналасқан. Өсімдік қабатында селеу шөбі, бетеге, қара сексеуіл, талдың ну бұтасы басымды. Жануарлар әлемінде [[арқар]]лар, [[құлан]]дар, [[жайран]]дар, [[елік]]тер, [[жабайы шошқа|қабан]]дар, [[қояндар]], [[қырғауыл]]дар, [[құр]]лар басым.<ref>[http://www.zhambyl.kz/?action=contents&page=122&lan=kaz ''Облыс туралы ақпарат'' Жамбыл облысының ресми сайтынан]</ref> ==Тарихы== Облыстың әкімшілік орталығы Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан [[Тараз]] қаласы болып есептеледі. Тараз қаласы республиканың ежелгі қалаларының бірі болғандығын б.э.д. 1 ғасырдың ортасындағы қытай жазбаларынан көруге болады. [[Ресей империясы|Патшалық Ресей]]дің 1863-64 жылдары әскери жаулап алушылық әрекетінің нәтижесінде бұрын [[Қоқан хандығы]]ның қол астында болып келген [[Ұлы жүз]]дің жерлері империяның құрамына кірген. Осы өңірлерде Сырдария және Жетісу уездері құрылып, олар Түркістан генерал-губернаторлығына бағынған. Үкіметтің 1867 жылғы 11 маусымда қабылдаған жаңа жерлерді басқару жөніндегі "Уаықтша Ережеге" сәйкес [[Әулиеата уезі]] құрылған, ол [[Сырдария облысы]]на қараған. Оның аумағы батысында Түлкібас стансасы, шығысы Шу өзенінің батыс жағалауына, оңтүстігі Сусамыр алабына (қазіргі Қырғызстан Республикасының Талас облысы), солтүстігі Шудың төменгі ағысына дейінгі жерді алып жатқан. Орталығы Әулиета шаһары болған. 1917 жылы Қазақ төңкерісінен кейін уезд - 1918 жылғы 30 сәуірде құрылған автономиялық Түркістан Кеңестік социалистік республикасының құрамында болған. 1924 жылы Орта Азиядағы Ұлттық-аумақтық межелеуге байланысты уезд Сырдария облысының, кейінірек Алматы округінің құрамын енген. 1927 жылы әкімшілік-аумақтық аудандастыруға сәйкес уезд негізінде 6 аудан құрылған: Жамбыл, Луговой, Меркі, Сарысу, Талас, Свердлов. Олар Оңтүстік Қазақстан облысы құрамына кірген. Өлкенің өндіргіш күштерін шапшаң дамыту және оны әлеуметтік-мәдени тұрғыдан түлету жөніндегі проблемаларды шешу мақсатында 1939 жылғы 14 қазанда өз алдына Жамбыл облысы құрылған. Оның құрамына аталған 6 ауданнан басқа Алматы облысынан Қордай, Красногор, Шу, ал 1951 жылы Оңтүстік Қазақстаннан Жуалы ауданы алынған. == Сәулеттік ескерткіштер == [[Сурет:Aisha bib elevation.png|thumb|200px|left|Айша бибі кесенесі]] Жамбыл облысында бірнеше сәулеттік ескерткіштер бар. Барлығы Алматы-Самара жолында немесе Тараз қаласының маңайында орналасқан. * [[Айша бибі кесенесі]]. Айша бибі ауылының орталығында Тараз қаласынан 12 км қашықтықта орналасқан. Айша бибі кесенесі – ХІ-ХІІ ғ.ғ. ортағасыр сәулет ескерткіштерінің бірі. Қараханидтер сәулет ескерткіштері ішінен Орта Азия және Қазақстан аумағында сәулет-құрылыс мәдениетінде бұл ескерткіш кереметі болып саналады. 60 түрлі ою-өрнектері бар эпиграфикалық белдеумен жасалған. Ескерткіш туристтерді тек қана ерекше сәулетімен ғана емес, сонымен қатар сұлу Айша-бибі мен батыр Қарахан арасындағы шексіз махаббаты туралы аңыз да қызықтырады. Айша әйгілі шығыс ақылшысы [[Зеңгі Баба|Зеңгі бабаның]] қызы болып келеді. Аңыз бойынша Айша өзінің ғашығы Қараханға бара жатқан жолында жыланның шаққанынан қайтыс болған. * Бабаджа Хатун кесенесі. Айша бибі мазары жанында орналасқан. Бұл кесене де XI- XIIғ.ғ. сәулет ескерткіші болып саналады. Кесене ерекше қарапайымдылығымен бағаланады. Соңғы жаңартылуы [[2002]] жылы болған. Эпиграфикалық жазба бойынша ол жерде жерленген әйел адамның атын оқып білген. Аңыз бойынша ол әйел Айшаның қамқоршысы болған. Ол Айшаны сапар кезінде қасында болған. Айша қайтыс болған соң, оның мазары үстінде жағылып тұрған алауды ұстап тұрған. Бұл екі [[кесене]] сәулет ескерткіші ретінде және қажылық дәстүрін өткізетін мұсылманның қасиетті жерлері болып есептеледі. [[Қарахан кесенесі|Қарахан]], Дауытбек және Тектұрмас кесенелері Тараз қаласының ортасында орналасқан. Осы кесенелердің алыс емес жерде Хал-Юнус шығыс моншасы орын тепкен. * ХІ ғ. Қарахан (Әулие-Ата) ортағасырда пайда болған Тараз қаласының аймағында мәдени-мемориальды комплекске кіреді. Алғашқы құрылыс қарахандықтар дәуірінде ХІ ғ. басталады. Құрылыста алғашқы жоспарлау және сәулет өнерінің принциптері сақталған. Ортағасырдағы мәдени сәулеттің типтік образы — монументалды порталды-куполды қамалды құрайды. Жерленген тұлғаның тарихы осы жерде қоныстанған Х-ХІІ ғ.ғ. [[Қарахан мемлекеті|Қарахандықтар]] хандығымен байланысты. [[Мұсылман]] әлемінде қасиеттісіне жатады. Соған байланысты «Әулие Ата» деген екінші атқа тең. Комплексті көптеген сенушілер аралайды. * Дауытбек кесенесі ([[Шамансұр күмбезі|Шамансұр]]) Қарахан кесенесімен бірге мемориалды-культті комплекске кіреді. Дәстүрлі порталды-куполды формасында ХІІІ ғ. ірі саяси басшының қабірінің үстінен салынған. Кесененің ортасында араб тілімен қашалған жазуы бар тасты ескерткіш орналасқан. Жазу жерленгеннің адамның аты мен қайтыс болған уақытын хабар етеді. Екі кесененің де территориясы да барлық жағынана жабдықталған. * ХІХ ғ. Кали-Юнус [[шығыс моншасы]] ХІХ ғ. [[Әулие Ата]] қаласының тұрғынымен құрылған монша. Салуда сәулет композицияның принциптері және ортағасырдағы шығыс моншалар жылыту жүйелері қолданылған. Бұл көптеген туристердің қызығушылығын оятады. XX ғ. елуінші жылдарына дейін монша істе болған. Қазіргі уақытта ол қалпына қайта келтіріліп, сәулет ескерткішіне айналдырылған. Монша туристік орынға айналған еді. *VIII-IХ ғ.ғ. [[Ақыртас]] сарайлық комплексі Жамбыл облысының және Қазақстан территориясында қызықты және құпиялы орындардың бірі. Ақыртас тарихы 130 жыл зерттеліп және қазір де зерттелуде. Қазіргі уақытта комплекс территориясында Қазақстан Республикасы ҰАҒ археология этнографиясы институтымен басқарылған археологиялық қазбалар жүргізілуде. Бұдан ірі «Мәдени мұра» республикалық бағдарламасы аясында музейлік комплексті құру жоспарланды. Археологиялық зерттеулердің нәтижесінде алынған соңғы мәліметтер бойынша Ақыртасты [[Ұлы Жібек жолы]]ндағы ортағасыр қаласы Қасрибаспен теңестіреді. Ғалымдардың көпшілігі ойларынша Ақыртас [[1714]]-[[1715]] ж.ж. араб қолбасшысы Күтейбі бұйрығымен салынған. Сарай комплексінің іргетасының тереңдігі 4 м құрайды. * Тектұрмас сәулет кешені Х-ХIV ғғ. Бұл ежелгі діни орындарының бірі. VII-XІ ғғ. [[Ислам]] дінінің келуіне дейін комплекс құрыла бастаған болатын. Кесене ислам кезеңінде салынып, [[1935]] ж. жойылды. Қазіргі уақытта оны орнында ортағасыр типімен жаңа кесене қалпына келтірілді. Кесененің жанында қазақ батыры Мәмбеттің моласы бар. Кешен территориясы барлық жағынан жабдықталған. Кесене орнатылған таудың үстінен төменде жатқан Тараз қаласына сұлу көріністі көруге болады. Ежелгі қалаға атау болатын жанында ағып жатқан [[Талас өзені]] әсерді күшейтеді. Осы жерде Х-ХIII ғасырларды Тараз қаласы арқылы өтетін керуендер өтетін тас көпір орналасқан. == Демографиясы == Жамбыл облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |794 320 |933 426 |1 048 546 |988 840 |980 072 |985 552 |992 089 |1 001 094 |1 009 210 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |1 018 845 |1 020 791 |1 034 487 |1 046 497 |1 055 813 |1 069 874 |1 084 482 |1 098 740 |1 110 907 |1 115 307 |1 117 220 |1 125 442 |} [[2011]] жылдың 1 қаңтарына халық саны 1043,6 млн адамды құрайды. Халықтың құрамы 90-нан астам ұлттан тұрады, оның 71,4% -ы [[қазақтар]]. {|class="standard sortable" |+Облыстың этникалық құрамы:<ref>[http://www.stat.kz/publishing/Pages/Archives_2000.aspx ҚР статистика агенттігі. Архив] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131113161633/http://www.stat.kz/publishing/Pages/Archives_2000.aspx |date=2013-11-13 }}: [http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760179.rar ҚР және облыс халқының ұлттық құрамы (1 том)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110816232455/http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760179.rar |date=2011-08-16 }}</ref><ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar 1 қаңтар 2010 ж облыс, аудан, қала мен ауыл халқының көбею көрсеткіші] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/68j77qjAC?url=http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2012-06-27 }}</ref> ! ||Халық саны <br />[[1989]] жылы ||% ||Халық саны <br />[[1999]] жылы || % ||Халық саны <br />[[2010]] жылы || % |- || Барлығы || align="right" | 1038667 ||align="right" | 100,00 % ||align="right" | 988840 ||align="right" | 100,00 % ||align="right" | 1043843 ||align="right" | 100,00 % |- || [[Қазақтар]] ||align="right" | 507302 ||align="right" | 48,84 % ||align="right" | 640346 ||align="right" | 64,76 % ||align="right" | 722627 ||align="right" | 69,23 % |- || [[Орыстар]] ||align="right" | 275424 ||align="right" | 26,52 % ||align="right" | 179258 ||align="right" | 18,13 % ||align="right" | 141829 ||align="right" | 13,59 % |- || [[Дүнгендер]] ||align="right" | 23555 ||align="right" | 2,27 % ||align="right" | 30333 ||align="right" | 3,07 % ||align="right" | 42404 ||align="right" | 4,06 % |- || [[Түріктер]] ||align="right" | 17145 ||align="right" | 1,65 % ||align="right" | 24823 ||align="right" | 2,51 % ||align="right" | 29354 ||align="right" | 2,81 % |- || [[Өзбектер]] ||align="right" | 21512 ||align="right" | 2,07 % ||align="right" | 22501 ||align="right" | 2,28 % ||align="right" | 24986 ||align="right" | 2,39 % |- || [[Күрттер]] ||align="right" | 8796 ||align="right" | 0,85 % ||align="right" | 10855 ||align="right" | 1,10 % ||align="right" | 13220 ||align="right" | 1,27 % |- || [[Корейлер]] ||align="right" | 13360 ||align="right" | 1,29 % ||align="right" | 14000 ||align="right" | 1,42 % ||align="right" | 12452 ||align="right" | 1,19 % |- || [[Әзірбайжандар]] ||align="right" | 11653 ||align="right" | 1,12 % ||align="right" | 10593 ||align="right" | 1,07 % ||align="right" | 12185 ||align="right" | 1,17 % |- || [[Татарлар]] ||align="right" | 16618 ||align="right" | 1,60 % ||align="right" | 12576 ||align="right" | 1,27 % ||align="right" | 10651 ||align="right" | 1,02 % |- || [[Қырғыздар]] ||align="right" | 5279 ||align="right" | 0,51 % ||align="right" | 4966 ||align="right" | 0,50 % ||align="right" | 7752 ||align="right" | 0,74 % |- || [[Немістер]] ||align="right" | 70150 ||align="right" | 6,75 % ||align="right" | 11394 ||align="right" | 1,15 % ||align="right" | 6695 ||align="right" | 0,64 % |- || [[Украиндар]] ||align="right" | 33903 ||align="right" | 3,26 % ||align="right" | 10013 ||align="right" | 1,01 % ||align="right" | 3888 ||align="right" | 0,37 % |- || [[Ұйғырлар]] ||align="right" | 2805 ||align="right" | 0,27 % ||align="right" | 2569 ||align="right" | 0,26 % ||align="right" | 2783 ||align="right" | 0,27 % |- || [[Шешендер]] ||align="right" | 881 ||align="right" | 0,08 % ||align="right" | 2438 ||align="right" | 0,25 % ||align="right" | 2548 ||align="right" | 0,24 % |- || [[Гректер]] ||align="right" | 9273 ||align="right" | 0,89 % ||align="right" | 2024 ||align="right" | 0,20 % ||align="right" | 1637 ||align="right" | 0,16 % |- || [[Белорустар]] ||align="right" | 3986 ||align="right" | 0,38 % ||align="right" | 1481 ||align="right" | 0,15 % ||align="right" | 870 ||align="right" | 0,08 % |- || Басқалары || align="right" | 17025 ||align="right" | 1,64 % ||align="right" | 8670 ||align="right" | 0,83 % ||align="right" | 7962 ||align="right" | 0,76 % |} == Жамбыл облысының әкімшілік бөлінісі == Облыста 10 аудан, облыстық мәндегі Тараз қаласы және аудандық мәндегі [[Қаратау (қала)|Қаратау]], [[Жаңатас]], [[Шу]] сияқты үш қала, 367 елді мекен бар. === Облыстың аудандары === [[Сурет:Taraz image1.jpg|thumb|220px|right|Облыс орталығы [[Тараз]]]] * [[Байзақ ауданы]] — [[Сарыкемер]] ауылы * [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] — [[Аса (ауыл)|Аса]] ауылы * [[Жуалы ауданы]] — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Момышұлы]] ауылы * [[Қордай ауданы]] — [[Қордай]] * [[Меркі ауданы]] — [[Меркі]] ауылы * [[Мойынқұм ауданы]] — [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] * [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] — [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы * [[Сарысу ауданы]] — [[Жаңатас]] қаласы * [[Талас ауданы]] — [[Қаратау (қала)|Қаратау]] * [[Шу ауданы]] — [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би ауылы]] == Экономикасы == Облыстың жалпы ішкі өнімі: * 23,8 % — өнеркәсіп * 20,2 % — ауыл шаруашылығы * 16,6 % — көлік және байланыс * 6,5 % — құрылыс өнімі * 9,2 % — сауда * 23,7 % — басқа салалар == [[Қазақстан облыстарының әкімдерінің тізімі|Әкімдері]] == # [[Өмірбек Бәйгелді]] (1990—1995) # [[Амалбек Қозыбақұлы Тшанов]] (1995—1998) # [[Сарыбай Сұлтанұлы Қалмырзаев]] (1998—1999) # [[Серік Әбікенұлы Үмбетов]] (ақпан 1999 — 14 мамыр 2004) # [[Бөрібай Биқожаұлы Жексембин]] (14 мамыр 2004 — 30 қараша 2009) # [[Қанат Алдабергенұлы Бозымбаев]] (30 қараша 2009 — 20 желтоқсан 2013) # [[Кәрім Насбекұлы Көкірекбаев]] (30 желтоқсан 2013 — 18 қаңтар 2018) # [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов]] (18 қаңтар 2018 — 10 ақпан 2020) # [[Бердiбек Машбекұлы Сапарбаев]] (10 ақпан 2020 — 7 сәуір 2022) # [[Нұрлан Молдиярұлы Нұржігіт]] (7 сәуір 2022 жылдан бастап) == Жамбыл облысынан шыққан атақты тұлғалар == [[Сурет:Жамбыл облысының Құрметті азаматтары.jpeg|thumb|right|200px|Жамбыл облысының Құрметті азаматтары]] * [[Төле би]] (1663 – 1756) – ''қазақ халқының бас биі.'' * [[Жамбыл Жабайұлы]] (28.02.1846 – 22.06.1945) – ''қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы, өлең сөздің дүлдүлі, жырау, жыршы.'' * [[Балуан Шолақ]] (1864 – 1919) – ''қазақтың халық композиторы, жауырыны жерге тимеген балуан.'' * [[Кенен Әзірбаев]] (08.05.1884 – 12.04.1976) – ''қазақтың әйгілі халық ақыны, композитор. Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері.'' * [[Бауыржан Момышұлы]] (24.12.1910 – 10.06.1982) – ''қазақтың батыры, Екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы, стратег және тактик, Кеңес одағының батыры, жазушы.'' * [[Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков|Қайрат Рысқұлбеков]] (13.03.1966 – 21.05.1988) – ''Желтоқсан оқиғасына қатысушы, Халық Қаһарманы.'' * [[Асанбай Асқарұлы Асқаров|Асанбай Асқаров]] (15.09.1922 – 10.08.2001) – ''мемлекет қайраткері, Социалистік еңбек ері (1982), соғыс ардагері, ақын.'' * [[Шона Смаханұлы]] (05.10.1924 – 1988) – ''ақын, сықақшы.'' * [[Шерхан Мұртазаұлы Мұртаза|Шерхан Мұртаза]] (28.09.1932 – 08.10.2018) – ''Қазақстанның халық жазушысы, қоғам қайраткері.'' * [[Асанәлі Әшімұлы Әшімов|Асанәлі Әшімұлы]] (08.05.1937) – ''кино және театр актері, КСРО халық әртісі (1980).'' * [[Берік Шаханұлы]] (1943-2020) - жазушы, прозаик ''«Алаш» халықаралық әдеби сыйлығының лауреаты; «[[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері|Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері»]]. [[Сарысу ауданы|Сарысу ауданының]] [[Құрметті азамат|Құрметті азаматы]] Халықаралық "Махмұд Қашқари" сыйлығының лауреаты.'' * [[Амангелді Нақыпұлы Сембин]] (9.5.1945 - 2005) [[әнші]], [[педагог]], ''Қазақстанның еңбек сіңірген артисі (1976). Мәскеу консерваториясының вокалдық бөлімін бітірген. Италияның Милан қаласындағы "[[Ла Скала]]" да ән шырқаған тұңғыш қазақ.'' * Дулат Каппарұлы Алиев (5.01.1948) сүретшi педагог. ''1986 "Қазақстан Мемлекеттік Премиясының" иегері. Шығармалары Ресей "Третьяков галереясының" қорында.'' * [[Сарыбай Қалмырзаев]] (10.06.1949 – 27.07.2012) – ''мемлекет қайраткері'' * [[Алтынбек Қоразбайұлы Қоразбаев|Алтынбек Қоразбаев]] (01.02.1948) – ''композитор, Қазақстанның халық әртісі (1993).'' * [[Тұңғышбай Қадырұлы Жаманқұлов|Тұңғышбай Жаманқұлов]] (02.10.1948) – ''кино және театр актері, Қазақстанның халық әртісі (1992)'' * [[Жақсылық Әмірәліұлы Үшкемпіров|Жақсылық Үшкемпіров]] (06.05.1951 — 2.08.2020) – ''қазақ халқынан шыққан алғашқы олимпиада чемпионы (Мәскеу, 1980), классикалық күрестен спорт шебері.'' * [[Серік Керімбекұлы Қонақбаев|Серік Қонақбаев]] (25.10.1959) – ''бокстан Олимпиаданың күміс жүлдегері (Мәскеу, 1980).'' * [[Мейрамбек Әбіләшімұлы Бесбаев|Мейрамбек Бесбаев]] (08.11.1976) – ''әнші, “МұзАРТ” тобының мүшесі.'' * [[Бақтияр Ғарифоллаұлы Артаев|Бақтияр Артаев]] (14.03.1983) – ''бокстан Олимпиада чемпионы (Афины, 2004).'' * [[Ермахан Сағиұлы Ыбрайымов|Ермахан Ыбрайымов]] (01.01.1972) – ''бокстан Олимпиада чемпионы (Сидней, 2000).'' * [[Ислам Байрамуков]] (12.06.1971) – ''еркін күрестен Олимпиаданың күміс жүлдегері (Сидней, 2000).'' * [[Болат Нұретдинұлы Жұмаділов|Болат Жұмаділов]] (22.04.1973) – ''бокстан Олимпиаданың екі дүркін күміс жүлдегері (Атланта, 1996,Сидней, 2000).'' * [[Болат Ниязымбетов]] (19.09.1972) – ''бокстан Олимпиаданың қола жүлдегері (Атланта, 1996).'' * [[Ақжүрек Достықұлы Таңатаров|Ақжүрек Таңатаров]] (03.09.1986) – ''еркін күрестен Олимпиаданың қола жүлдегері (Лондон, 2012).'' * [[Сейділда Байшақов]] (28.08.1950) – ''КСРО құрамасының және “Қайрат”, “Энергетик” (Тараз) командаларының қорғаушысы.'' * [[Олег Маскаев]] (02.03.1969) – ''кәсіпқой бокстың WBC жүйесі бойынша әлем чемпионы (2006-2008).'' * [[Алексей Ни]] (24.07.1961) – ''ауыр атлетикадан Қазақстан құрамасының бас бапкері.'' * [[Марат Мәзімбаев]] (03.01.1974) – ''қазақ халқынан шыққан алғашқы кәсіпқой бокстан әлем чемпионы (IBA, 2005-2007).'' * [[Олег Федорович Литвиненко|Олег Литвиненко]] (22.11.1973 – 18.11.2007) – ''Қазақстан құрамасының шабуылшысы, Қазақстан чемпионаттарының ең мерген футболшысы (148 гол).'' == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Жамбыл_облысы Жамбыл облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225702/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%96%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D1%8B%D0%BB_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] * [http://www.zhambyl.kz Жамбыл Облысы Әкімінің ресми сайты] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Жамбыл облысы}} [[Санат:Жамбыл облысы]] 6ywpjwoa305ye8taoqvhd1roqhwo3o2 0 1662 3064273 3057569 2022-08-25T21:28:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Қарағанды облысы |елтаңба = Coat of Arms of Karagandy Province.svg |карта = Karaganda Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 48 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 71 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Қарағанды]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл]]ы |аудандар саны = 7 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{құлдырау}} 1 379 061<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 4-ші |тығыздығы = 3,22 |тығыздығы бойынша орны = 13-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 51,31&nbsp;%<br>[[орыстар]] 35,83&nbsp;%<br>[[украиндар]] 2,98&nbsp;%<br>[[немістер]] 2,34&nbsp;%<br>[[татарлар]] 2,24&nbsp;%<br>другие 5,29&nbsp;% (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 239 045 |жер аумағы бойынша орны = 2-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Орталық Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек]] |ISO 3166-2 коды = KZ-KAR |телефон коды = +7 721 |пошта индекстері = 100000 |марапаттары = |сайты = http://www.karaganda-region.kz/ |ортаққордағы санаты = Qaraghandy Province }} '''Қарағанды облысы''' – [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1932 ж. 10 наурызда құрылған. Жер аумағы 239,0 мың км². Тұрғыны 1 380 280 адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге 3,2 адамнан келеді (2018)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]</ref>. Солтүстігінде [[Ақмола облысы|Ақмола]], [[Павлодар облысы|Павлодар]], шығысында [[Абай|Абай облысы]], батысында [[Ұлытау облысы|Ұлытау]], оңтүстігінде [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], оңтүстік-шығысында [[Алматы облысы|Алматы]], [[Жетісу облысы|Жетісу]], солтүстік-батысында [[Қостанай облысы|Қостанай]] облыстарымен шектеседі. Облыс 7 ауылдық, 2 қалалық әкімшілік аудандарға бөлінеді. 8 қала, 39 кент, 168 ауылдық әкімшілік округі бар. Әкімшілік орталық – Қарағанды қаласы. == Тарихы == '''Қарағанды облысының''' тарихы [[1932]] жылдан бастау алады. Сол жылы орталығы [[Петропавл қаласы]] болып белгіленген Қарағанды облысы құрылды. Арада төрт жыл өткенде ол екіге бөлінді. Біреуі [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] аталып, екіншісі Қарағанды қаласы және 14 аудан қараған жаңа аймаққа айналды. ҚОАК-тің Қарағанды облысы бойынша Ұйымдық комитетінің төрағасы, өлкелік партия комитетінің ұйымдастыру бюросының мүшесі Абдолла Асылбеков болды. Осы өңірдің тумасы, сол замандағы қоғамдық құбылыстардың, өзгерістердің ұйытқысы, ұлттық басшылық құрамның көрнекті өкілі '''Абдолла Әбдірахманұлы Асылбеков''' облыстық кеңес атқару комитетінің тұңғыш төрағасы болып сайланды. Бірақ ол [[1937]] жылдың зобалаңына ұшырап, нақақтан нақақ ауыр жазаға кесілді. [[1938]] жылдың қыркүйегінде Қарағандыда екі жылдық мұғалімдер институтының құрылды. Ол кейін педагогикалық институттың, бұдан соң қазіргі Е.А.Бөкетов атындағы мемлекеттік [[университет]]тің негізін қалаған облыстағы тұңғыш жоғары оқу орны болды. Бұл уақытта қала тұрғындарының саны 162 мың адамға ұлғайып, бүгінгі орталық бөлігіндегі ғимараттар мен үйлердің салынуы басталды. [[1939]] жылы құрамынан Ақмола облысы бөлініп шығып, әкімшілік-аумақтық құрылымы жүйелене түсті. [[1943]] жылы Қарағандыда облыстар арасынан алғаш рет өткізілген әйгілі ақындар айтысы болды. Облыстың барлық қалаларына, аудан орталықтарына, ірі кәсіпорындарына радио арқылы тыңдатылған бұл айтыста атақты халық ақындары Доскей Әлімбаев, [[Шашубай]] Қошқарбаев, [[Қайып Айнабеков]], Жолдыкей Нұрмағамбетов, [[Нартай Бекежанов]],[[Ғабдиман Игенсартов]], [[Нұрлыбек Баймұратов]], Көшен Елеуовтер жыр додасын қыздырды. [[1944]] жылдың 31 желтоқсанында Теміртаудағы Қазақ металлургиялық қайта өңдеу зауытының бірінші мартен пешінің қатарға қосылып, қазақстандық тұңғыш болат алынды. [[1947]] жылы 12 миллион 565 мың тонна көмір өндіріліп, [[Қарағанды]] Одақтағы үшінші отын ошағы ретінде танылды. Қазақ металлургия зауытында екінші мартен пеші іске қосылып, экономиканың нығаюы басталды. [[1949]] жылдың 16-21 маусымы аралығында қалада «Орталық Қазақстанның өндіргіш күштерін зерттеп, игеру проблемалары» жөніндегі Қазақ КСР Ғылым академиясының көшпелі сессиясы өткізілуі аймақ ғылымының дамуына тың қозғау салды. Геология басқармасы құрылып, жаңа кен көздерін іздестіріп табу істерін кең ауқымды жүргізу жолға қойылды. [[1949]] жылдың 29 тамызында Семей полигонында тұңғыш атом бомбасының сыналуы облыс тарихындағы қаралы таңба болып қалды. Төрт жылдан кейін Дегелең тауы тұсында сутегі қаруы жарылып, Егіндібұлақ аймағы өңірі тұрғындарына тағы ауыр зардап әкелді. [[1949]]-[[1962]] жылдары бір кездегі әсем өңірдің ашық аспанында дүлей қарудың 266 жарылысы жасалды. Содан кейінгі уақытта да сынақтар тоқталмай, дала 300 рет ғаламат жарылыстардан сілкінді. [[1950]] жылдың 17 қазанында облыстағы екінші жоғары оқу орны&nbsp;— Қарағанды медициналық институты ашылды. Аймақтың өз білікті дәрігерлерін көптеп даярлауына мүмкіндік туды. Облыс елуінші жылдары тек өнеркәсібі дамуымен ерекшеленбей сондай-ақ ауыл шаруашылығын да өркендетті. [[1956]]-[[1957]] жылдары аймақта ірі қара саны&nbsp;— 36,5 мың, қой мен ешкі 358,7 мың басқа жетті. Сонымен қатар бұл кезеңде тұрғын үй құрылысы кең қанат жайды. Облыс бойынша [[1958]] жылы [[1957]] жылмен салыстырғанда осы мақсатқа жұмсалған қаржы мөлшері 13 пайызға өсіп, тұрғын үйлерді пайдалануға беру 28 пайызға артты. [[1953]] жылдың қыркүйегінде облыстағы үшінші жоғары оқу орны Қарағанды тау-кен институты (қазіргі мемлекеттік техникалық университет) тұңғыш рет студенттер қабылдады. Бұл жылы Ғабиден Мұстафиннің «Қарағанды» және [[Ғабит Мүсірепов]]тің «Оянған өлке» романдары қарағандылық оқырмандардың қолына тиді. Қарағандының түбіндегі Жауыртау етегінде туып-өскен Ғабиден Мұстафин бұдан соң аймақ өткендегісін баяндаған «Дауылдан кейін» және «Көз көрген» кітаптарын жазды. === Тың === Елуінші жылдардың орта шенінде облыстың топырағы құнарлы бөліктерінде тың игеру науқанының басталуы елеулі оқиғалардың бірі болды. Осынау іс жері егін өсіруге қолайлы Нұра және Осакаров аудандарында кең өріс алды. Алғашқы тың шаруашылықтары «Донской», «Родниковский», «Киевский», «Энтузиаст», «Шахтер», «Индустриальный», «Шербаковский», «Киргизия» т.б. құрылды. [[1954]] жылы Жезқазғанға қала мәртебесі берілді. [[1957]] жылдың 3 желтоқсанында Кеңес одағындағы ең ірі металлургиялық зауыт Қазақстан Магниткасында бірінші домнаның іргетасы қаланды. [[1958]] жылдың қазан айында облыс Ленин орденімен марапатталды. Ол астық және ауыл шаруашылығының басқа да өнімдерін өндірудегі зор жетістіктер үшін берілген еді. === Қоныстандыру === {{main|19-20 ғасырларда Қарағанды облысының аумағын қоныстандыру тарихы}} [[Орталық Қазақстан]]ның этникалық құрылымының құрылуы мен дамуының тарихы ұзақ. Өлкені қоныстандыру әртүрлі уақыттарда және түрліше жүргізілді. Орталық [[Қазақстан]] аумағында адам баласы ежелгі кезеңнен өмір сүргені белгілі, бірақ, өлкені қоныстандыру және игеру үдерісі XX ғасырға дейін созылды. Бұл кезең [[Қазақстан]] аумағында өз позициясын нығайту мақсатында күрес жүргізген Ресей империясының аймақта өз қызметін жандандыруымен сипатталады. [[1822]] жылғы «[[Сібір]] [[қырғыздар]]ы туралы [[Жарғы]]» бойынша қазіргі Қарағанды облысының аумағы [[Баянауыл]], [[Ақмола]], [[Қарқаралы]] округтерінің құрамына кірді. Өз әсерінің күшін нығайту және өлкені игеруге қажетті жағдай жасау үшін патша үкіметі шекара бойына нығайтылған шептер ұйымдастырды. Осы шептер бойында сібір казактары мекендеген [[Қарқаралы]] (1824 ж.), [[Ұлытау]] (1841 ж.), [[Ақтау]] (1837 ж.) және тағы да басқа осылар сияқты алғашқы елді мекен-станицалар пайда болды. Орта жүздің ірі руларының бірі арғындардың негізгі бұқарасы Орталық Қазақстанда шоғырланғаны белгілі. Деректік мәліметтер бойынша олардың саны уездер бойынша келесідегідей болған: Қарқаралы уезінде – 87 381 шаруашылық, Ақмолада- шамамен 100 мың, Атбасарда – 32 207 болған. Бұнымен қоса осы жерлерде найман руынан шыққан қазақтар да көшіп-қонып жүрген. Атбасар уезінде олар 38 375 шаруашылық болды. ==Саяси, әлеуметтік-экономикалық дамуы== {{main|Темір жол транспорты (Қарағанды облысы)}} [[Орталық Қазақстан]] өнеркәсіптік даму деңгейі тұрғысында республика аймақтары арасында бірінші орын алады. Онда қуатты екі өнеркәсіптік торап құрылған. Бірі [[Қарағанды]]-[[Теміртау]] көмір-металлургиялық кешені, оған Қарағанды, [[Теміртау]], [[Саран]], [[Абай]], [[Шахтинск]], [[Ақтау]], [[Жезқазған]] қалаларындағы [[электр]] [[энергетика]]сы, [[машина жасау]], [[металл өңдеу]], [[химия]], жеңіл, азық-түлік өнеркәсібінің көптеген кәсіпорындары кіреді, екіншісі [[Балқаш]] түсті металлургия өнеркәсіптік кешені, ол негізінен мыс кендерін өндіру және өңдеуге тазартылмаған және тазартылған [[мыс]]ты, түсті прокатты, сондай-ақ [[марганец]], [[қорғасын]], [[мырыш]] және басқа [[полиметалл]] концентраттарын шығаруга маманданған. Осынау кәсілорындық торап Жезқазган, Балқаш, [[Сәтпаев]], [[Қаражал]] қалаларының, Жәйрем, [[Жезді (кент)|Жезді]], [[Қоңырат]], [[Саяқ]], [[Ақшатау]] кенттерінін кеніштері мең [[шахта]]ларын, байыту [[фабрика]]ларын, мыс қорыту зауыттарын, өнеркәсіптін химия, азық-түлік және басқа салаларын біріктірген. Облыс [[экономика]]сының қазіргі жағдайы экономикалық және әлеуметтік құрылымдардағы елеулі өзгерістермен сипатталады. Облыстың республикадағы өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлеміндегі үлес салмағы 15% пайыздан асып жығылады. Бүгінде аймақта 300-ден астам бірлескен және шетелдік кәсіпорындар жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең ірілері мыналар: «Қазақмыс» корпорациясы ААҚ, ол көп қырлы, өндірісі аяқталған циклды кен-металлургия кәсіпорны, әрі бірқатар зауыттар, кеніштер және энергетикалық нысаңдардьі біріктіреді; «Арселор Миттал» ААҚ, ол толық металлургиялық циклді кәсіпорындардын барлығының Қарағанды бассейнінің көмір шахталарының ЖЭО, қосалқы және басқа да қызмет көрсететін өндірістік инфрақұрылымының басын қосқан. Марганецтің ірі өндірушісі «Жәйрем КБК» ААҚ болып табылады. Мәшине жасау және металл өңдеудегі жетекші кәсіпорындар Пархоменко атындағы мәшине жасау зауыты, «Қарағандыкенмаш» НТЭК» ЖАҚ, «Қарағанды құю-мәшине жасау зауыты» ААҚ, «Техол» ЗПХ ЖАҚ, «Қазкарметавтоматика» ААҚ және басқа кәсіпорындар есептеледі. Резеңке және пластмасса бұйымдар шығаратын негізгі өнеркәсіптік кәсіпорындар қатарына «Қарағанды резеңке техника» ЖШС, «Саранрезеңкетехника» ААҚ, «Восход» ЖШС жатады. Химиялык өнеркәсіпте «Теміртау химия-металлургиялық зауыт», «Монета Дитерджентс жуғыш заттары зауыты» ЖШС жұмыс істейді. Құрылыс материалдарды өндірумен «Сеntral Аzia Cement» ААҚ және «Қарағанды асбоцементтік бұйымдары» ЖШС айналысады. Жеңіл өнеркәсіптің ірі кәсіпорындары «Гүлден» ЖШС және «Тоmiris» ЖШС, азық-түлік өндірісінде «Тұлпар» фирмасы саналады. Өндірістік мәселелерді шешу және тұрғындардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, сондай-ақ жаңа технологияларды енгізу үшін тың өндірістік куаттар және нысандар іске қосылуда, әртүрлі мәшинелер мен тау-кен және өңдеу өнеркәсібінің техникалық жабдықтарына қосалқы бөлшектер өндіру және тұтыну тауарларын даярлау ауқымы ұлғая түсуде. == Ұлттық-мәдени орталықтар == Қарағанды облысы бойынша 55 ұлттық-мәдени орталықтар жұмыс істейді. 20 орталықта кешкілік мектептер жұмыс жасайды.Әр мектепте оқып үйренушілер саны орта есеппен 25 адамды құрайды. Аса белсенді ұлттық-мәдени орталықтарға Қарағанды қаласы, Жезқазған қаласы, Сатпаев, Теміртау, Бұхар-Жырау аудандары кіреді. Қарағанды облысы Қазақстан Республикасының орталығында орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлік. 1932 жылы, 10 наурызда құрылған. Жерінің аумағы 428,0 мың км². Тұрғыны 1333, 6 мың адам. Солтүстігінде Ақмола, Павлодар, шығысында [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]], оңтүстігінде Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, батысында Ақтөбе, Қостанай облыстарымен шектеседі. Облыс 9 ауылдық, 2 қалалық, әкімшілік ауданға бөлінеді. 11 қала, 39 кент, 168 ауылдық әкімшілік округі бар. Әкімшілік орталығы-Қарағанды қаласы. Қарағанды облысы Сарыарқаның оңтүстік жарты бөлігінде орналасқан. Қиыр батысын Торғай қолатының шығысы мен Тұран ойпатының сотүстік-шығысы, солтүстігін Теңіз-Қорғалжын ойысы, Есіл жазығы, Ерейментау, Қызылтау және басқа ұсақ таулар, шығысында Ащысу, Дағанбай өзендерінің аңғары, оңтүстігін Бетпақдалада сазды шөлі мен Балқаш көлі алып жатыр. Бедері негізінен ұсақ шоқылы, төбелі-белесті болып келеді. Олардың арасында ерте кездегі өте биік қатпарлы таулардың жұрнақтары-гранитті тау массивтері көптеп кездеседі. Қарағанды облысының шығысын көтеріңкі келген Балқаш-Ертіс суайрығын құрайтын таулар тізбегі-Қарқаралы (Жиренсақал тауы, 1403 м), Кент тауы, Қу, Қарақуыс тауы, Қызылтас тауы, Қызыларай тауы т.б. көптеген таулар алып жатыр. Қарағанды облысы өзендерінің ішіндегі шаруашылыққа маңыздылары Балқаш-Ертіс су айрығынан басталып, Теңіз-Қорғалжын көліне құятын Нұра, оның сол салалары - [[Шерубайнұра]] және [[Құланөтпес]] пен Көң өзендері. Облыстың оңтүстік-шығысын Мойынты, Жәмші, Тоқырауын, Құсақ, т.б. өзендер суландырады. Қарағанды облысы - Қазақстанның ірі өнеркәсіп кен байлықтары мен ауылшаруашылығы шикізатының негізінде көмір өндіру, энергетика, қара және түсті металлургия , химия өнеркәсібі, машина жасау және металл өңдеу, құрылыс индустриясы, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері дамыған , облыс экономикасының ірі орталығы. Халқының саны 1 миллион 381,6 мың адам,оның ішінде 1 миллион 138,5 мың адам қалаларда тұрады. Облыста [[республика]] халқының 9% -ы тұрады. Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км².- 3,2 адамнан келеді. Қалалары : Қарағанды, Абай, Балқаш, Жезқазған, Қаражал, Қарқаралы, Приозерск, Саран, Сәтбаев, Теміртау, Шахтинск. Қарағанды облысында қазақтардан (37,6 %) басқа көптеген ұлт өкілдері мекендейді: орыстар (43,6%), украинлар (5%), беларусьтер (4.0%), немістер.(0.2%) , басқалары (7.5%). Облыс республикадағы марганецтің баланстық қорының 100 пайызын, вольфрамның 80, молибденнің 64, қорғасынның 54, мырыштың 40, мыстың 36, көмірдің 32, соның ішінде коксті көмірдің 100, баридің 70 пайызының қоры бар. Кеңес өкіметі жылдары облыста жергілікті кен байлықтары мен ауыл шаруашылығы шикізатының негізінде көмір өндіру, энергетика, қара және түсті металлургия, химия өнеркәсібі, машина жасау және металл өңдеу, құрылыс индустриясы, жеңіл және тамақ-өнеркәсіптері дамып, облыс экономикасының негізгі салаларына айналды. Қарағанды облысы 2001 жылы республикада жалпы ішкі өнімнің 10,1% -ын (290,6 млрд.теңге) берді. Облыстың энергетикасы жергілікті көмірге негізделген. Ірі аудандық және жылу электр станциялары Қарағанды, Теміртау, Жезқазған, Балқаш, Тентек, Топар, Қаражал елді мекендерінде, ұсақтары Қарсақбай, Атасу, Жамбыл, Мойынты, Сарышағанда орналасқан. Өнеркәсіптің басты салаларының бірі-көмір өндіру, кокс шығару. Түсті металлургия мыс кендерін өндіру мен қорыту және полиметалл мен сирек кездесетін металл кентастарын шығару мен байыту салаларынан тұрады. Облыста мыс өнеркәсібі екі орталықта дамыған. Оның біріншісі «Қазақмысә корпорациясына қарайтын Жезқазған кен-металлургия комбинатында. Оның құрамында Жезқазған кентінде, Сәтбаев қаласында 10-ға жуық механикаландырылған шахталар, екі карьер, екі байыту фабрикасы, мыс қорыту зауыты бар. Екіншісі-«Балқашмыс» кен-металлургия комбинаты. Оның құрамында Қоңырат, Саяқ, [[Шатыркөл|Шатыркөл карьерлері]], байыту фабрикасы, мыс қорыту, қақтау зауыттары бар. [[Жезқазған]], [[Балқаш]] кен-металлургия комбинаттары мыс балқытумен қатар таза алтын, күміс, т.б. сирек металдар алумен шұғылданады. [[Полиметалл]] мен сирек кездесетін металдарды өндіру өнеркәсібі дамып келеді. Оныің ірі орталығыАқжол (қорғаысн, мырыш), Ақшатау, Жамбыл (вольфрам, молибден), Қарағайлы, Жоғарғы Қайрақты (полиметалл, сирек металдар). Облыста Балқаш, Жезқазған, Теміртау зауыттарынан шығатын газ, әк-тас, минералды түз кендерінің негізінде химия өнеркәсібі дамып келеді. Химия кәсіпорындарынан Теміртауда химияда химия- металлургия зауыты, «Қарағанды химя өнеркәсібі» ЖШС-і, Саранда екі машина жөндеу зауыттары бар. Машина жасау және металл өңдеу кәсіпорындары негізінен Қарағанды қаласында орналасқан. Мұнда құю-машина жасау зауыты, «Қарағанды кен-машина-ИТЭКС» ААҚ, Энергия, сауда-техника комбинаты,турбо-механикалық, Пархоменко атындағы машина жасау, көмір машинасын жасау, №1 машина жасау, тұрмыстықтехника заттары, [[Теміртау]]да «Шығысэнергияжөндеу-SEE», «Энергия жөндеу-Т» ЖШС-рі, «Энергоприбор» өндірістік кооперативі, Жезқазғанда «Салаларалық өндіріс-өндіру фирмасы» өндіріс кооперативі жұмыс істейді. Облыс қалаларында және кейбір ірі кенттерде,аудан орталықтарында тұрмыс қажетін өтеу комбинаттары, баспаханалар жұмыс істейді. Балқаш көлінде балық ауланады.Ол Шашубай кентіндегі (Балқаш қаласы жағалауында) балық зауытында өңделеді. Қарағанды облысында 95 аурухана, 359 [[амбулатория]] мен емхана болды Оларда 5777 дәрігер, 10866 орта медициналық мамандар жұмыс істеді. 298 кітапхана, қазақ, орыс драматетрлары, филармония, музыкалық комедия театры. 33 клуб пен мәдениет үйі, 8 мұражай, цирк бар. 1931 жылдан 2 облыстық («Орталық Қазақстан», «Индустриальная Караганда») және бір қалалық (Темиртауский рабочий») газеті шығады.Бір сөзбен айтқанда, Қарағанды қаласының облыс орталығы болуы оның жан-жақты, түрлі салада дамып, одан әрі өсіп өркендеуіне мүмкіндік берді. == Әкімшілік бөлінісі == Облыста 8 қала бар: [[Абай (қала)|Абай]], [[Балқаш (қала)|Балқаш]], [[Қарағанды]], [[Қарқаралы]], [[Приозерск]], [[Саран (қала)|Саран]], [[Теміртау]], [[Шахтинск]]. Кенттер: [[Ағадыр]], [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]], [[Ақтас (Ұлытау облысы)|Ақтас]], [[Ақтау (кент)|Ақтау]], [[Ақшатау (Қарағанды облысы)|Ақшатау]], [[Жаңаарқа]], [[Жоғарғы Қайрақты]], [[Гүлшат]], [[Дария]], [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]], [[Жәйрем]], [[Жамбыл (Қарағанды облысы)|Жамбыл]], [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Жарық]] (Сейфуллин), [[Жезді (кент)|Жезді]], [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]], [[Изумрудное (Қарағанды облысы)|Изумрудный]], [[Қайрақты (Қарағанды облысы)|Қайрақты]], [[Қарабас (Қарағанды облысы)|Қарабас]], [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]], [[Қарсақпай]], [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]], [[Қоңырат (кент)|Қоңырат]], [[Қушоқы]], [[Қызылжар (Ұлытау облысы)|Қызылжар]], [[Мойынты (кент)|Мойынты]], [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]], [[Новодолинский]], [[Осакаровка]], [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]], [[Саяқ]], [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]], [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]], [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]], [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шақан]], [[Шашубай]], [[Шұбаркөл (кент)|Шұбаркөл]], [[Южный (Қарағанды облысы)|Южный]]. Ауылдар — 273. {| class="wikitable sortable standard" !қалалар мен аудандар ||халық саны(2007 г) ||ауданы(км кв.) ||әкімшілік орталығы ||құрылған жылы ||әкімшілік бөлінісі |- |[[Қарағанды]] ||453 400 ||543 ||- ||1934 ||1 а.о. |- |[[Теміртау]] ||171 900 ||300 ||- ||1945 ||1п |- |[[Балқаш (қала)|Балқаш]] ||73 700 ||5 900 ||- ||1937 ||4 п |- |[[Саран]] ||50 700 ||174 ||- ||1954 ||1п |- |[[Шахтинск]] ||56 600 ||200 ||- ||1961 ||3п |- |[[Приозерск]] ||12 800 ||54 ||- ||1956 ||- |- |[[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]]||54 700 ||6 500 ||[[Абай қаласы|Абай]] ||1997(1973) ||10 а.о. және 4 к. |- |[[Бұқар жырау ауданы]] ||60 700||14 600||[[Ботақара]] ||1938 ||27 а.о. және 3 к. |- |[[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]]||18 900 ||52 000 ||[[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ||1928 ||15 а.о. және 2 к. |- |[[Шет ауданы]]||46 500 ||65 700 ||[[Ақсу-Аюлы]] ||1928 ||18 а.о. және 9 к. |- |[[Нұра ауданы]]||30 600 ||46 300 ||[[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] ||1928 ||25 а.о. және 2 к. |- |[[Осакаров ауданы]]||36 800 ||11 200 ||[[Осакаровка]] ||1940 ||22 а.о. және 2 к. |- |[[Қарқаралы ауданы]]||42 500 ||35 500 ||[[Қарқаралы]] ||1930 ||23 а.о. және 1 к. 1 қ |- |} а.о. – ауылдық округ к. – кент қ - қала ==Қарағанды облысының аудандары == # [[Бұқар жырау ауданы]] # [[Осакаров ауданы]] # [[Қарқаралы ауданы]] # [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] # [[Шет ауданы]] # [[Нұра ауданы]] # [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] == Қалалары == Облыстық қалалар #[[Қарағанды]] #[[Теміртау]] #[[Балқаш]] #[[Саран]] #[[Шахтинск]] #[[Приозерск]] Аудандық қалалар #[[Абай]] #[[Қарқаралы]] ==Табиғаты== Қарағанды облысы [[Сарыарқа]]ның оңтүстік жарты бөлігінде орналасқан. Қиыр батысын [[Торғай]] қолатының шығысы мен [[Тұран ойпаты]]ның солтүстік-шығысы, солтүстігін Теңіз – Қорғалжын ойысы, Есіл жазығы, [[Ерейментау]], Қызылтау және басқа ұсақ таулар, шығысында Ащысу, Дағанделі өзендерінің аңғары, оңтүстігін [[Бетпақдала]] сазды шөлі мен Балқаш көлі алып жатыр. Бедері негізінен ұсақ шоқылы, төбелі-белесті болып келеді. Олардың арасында ерте кездегі өте биік қатпарлы таулардың жұрнақтары – гранитті тау массивтері көптеп кездеседі. Мұндай аласа тауларды тауаралық кең жазықтар, өзен аңғарлары, көл ойыстары бөліп тұрады. Облыстың батыс бөлігін Ұлытау (1131 м), Арғанаты, Желдіадыр, т.б. таулар, ұсақ, орташа [[Абсолюттік биіктік|Абсолюттік биіктігі]] 300 – 500 м Сарысу төбелі-белесті жазығы алып жатыр. Қарағанды облысының шығысын көтеріңкі келген Балқаш – Ертіс суайрығын құрайтын таулар тізбегі – [[Қарқаралы]] (Жиренсақал тауы, 1403 м), [[Кент тауы]] (1469 м), Қу (1356 м), Қарақуыс тауы (1342 м), [[Қызылтас]] тауы (Қушоқы, 1283 м), Қызыларай тауы (Ақсораң, 1565 м, Сарыарқаның ең биік нүктесі), Кешубай (Сарыобалы, 1320 м), Қоңыртемірші тауы (Қарасораң, 1368 м), т.б. көптеген таулар алып жатыр. Шығыс бөлігі өзінің биіктігімен (орташа Абсолюттік биіктігі 500 – 1000 м) және жер бетінің қатты тілімденгендігімен ерекшеленеді. Облыстың бұл бөлігі солтүстіктен оңтүстікке қарай бірте-бірте аласарады. Үлкенді-кішілі ойыс пен қазаншұңқырлар бір-бірімен алмасып жатады. Аласа тау массивтерінің салыстырмалы биікт. 500 – 600 м, бұлардың арасында белесті қырат немесе көптеген шашыранды ұсақ шоқылар, дөңесті бұйраттар, адырлар кездеседі. Облыстың солтүстігінде Ерейментаудың оңтүстік сілемдері – Ақдің (899 м), Нияз (833 м), Айыртау (814 м), Желтау, т.б. таулар, Қарасор көлінің ойысы бар. Облыстың оңтүстік-батысы мен оңтүстігінде Арал маңы Қарақұмы, Мойынқұм, Жетіқоңыр, Қарақойын, Сарықұм сияқты құм массивтері жайғасқан. ==Геологиялық құрылымы және пайдалы қазбалары == Облыстың жер аумағы каледон және герцин құрылымдарын қамтитын Орталық Қазақстан палеозоидының ортаңғы бөлігінде орналасқан. [[Каледон қатпарлығы]]на Шыңғыс-Тарбағатай мегаантиклинориі мен Шыңғысалды синклинориі және Семізбұғы синклинориі, каледонид пен герцинидтің орта тұсында орналасқан Қарағанды синклинориі герциндік Теңіз ойысы мен Карағанды синклинорийіне батыс бөлігінен келіп жалғасатын Сарысу-Теңіз көтерілімі жатады. Құрамына [[Спасск]] антиклинорийі, Қарасор және Өспен синклинорийі, Жоңғар-Балқаш қатпарлы жүйесінің сож. доғасы кіретін герциндік құрылым Қарағанды синклинориінен оңтүстікте орналасқан. Бұл құрылымдар түрлі құрамды құмтас, әктас, кварцит, жаңғыш тақтатас, вулканиттерден түзілген. Әртүрлі бағыттағы жарылыстары мен опырылыстары бар интрузиялар жыныстарды қатпарлыққа жаншып, қиып өткен. Геологиялық құрылымдар ішінде егжей-тегжейлі зерттелгені ендік бағытқа жақын созылып жатқан Қарағанды синклинорийі. Синклинорийдің орта тұсын Қарағанды көмір бассейні алып жатыр. Қарағанды [[синклинорий]]інің батыс бөлігі грабен-синклинальды девон және төменгі палеозойдың вулканогеңді-терригенді қабаттарынан түзілген майысулар мен көтерілімдердің кезектесіп отыруымен сипатталады. Мұнда Самар және Завьяловка тас көмір кен орындары орналасқан. Грабен-синклинальдар шығыс және батыс жағынан меридиан бағыттағы жарылыстармен шектелген. Бассейннен солтүстікке таман фамен және турней ярусының карбонатты жыныстарымен, сол сияқты төменгі карбонның көмірлі қабаттарынан түзілген брахисинклинальдардың және мульдалардың көтеріңкі учаскілерімен кезектесіп отыратыны байқалады. Бұл тұсқа көміріндегі күл мөлшері жоғары Қушоқы және Бөрілі кен орындарының қабаттары сай келеді. [[Қарағанды көмір алабы|Қарағанды көмір бассейнінің]] оңтүстік жиегінде қорғасын-мырышты руда жүлгілері мен Жалайыр барит кені белгілі. Бассейннің түрлі бөліктерінен металлургия, химия және цемент өнеркәсібіне пайдалануға жарамды әктастың бірнеше кен орны анықталды. Бұлардың қатарына барланып, пайдалануға берілген Астахов, Сарыапан, Волын, Оңтүстік Топар әктас кен орындары жатады. Құмтас-қиыршықтас кенорындарының негізгі зертгелген бөлігі өзен аңғарларында шоғырланған. Юра шөгінділері үстіне жиналған саз балшық аязға төзімді құрылыс кірпішін, керамиқалық бұйымдар, отқа төзімді материалдар даярлауға пайдаланылады. Актас, Сасыққарасу саз кені пайдаланылуда. Девон эффузияларынан құрылысқа жарамды тас кені жан-жақты зерттеліп, игерілуде. Қарағанды [[синклинорий]]інін оңтүстігін ала, Тектұрмас [[антиклинорий]]інен солтүстікке таман шығыс-солтүстік-шығыс бағытта ұзындығы 250 км, ені 5-15 км-лік Спасск жаншылу зонасы орналасқан. Бұл зонада Орталық Қазақстанның девондық жанартаулық белдеуінің жыныстары солтүстік-шығыс бағытқа қарай созылған. Мұнда 20 шақты жанартаулық-тұнбалы мыс кені (Жалғызтөбе, Жетімшоқы, Қызылшоқы, Қожақонған, Қызылөгіз, Көктал, Көктасжал, Сарыадыр, Алтынтөбе және т.б. кен орындары) және 250-ден астам мыс белгілері мен бірнеше геохимиялық аномалиялар анықталды. Пирофиллит, мәрмәр кендері де табылып, барланды (Спасск). Зонаның оңтүстігіне таман ендік бағытқа жақын силурдың терригендік жыныстарынан түзілген, кіші гранодиоритгі интрузияларымен байланысы бар Нұра синклинорийі өтеді. Гранит және жоғарғы фамен туфы, туфогенді құм тасы бар гранодиориттің солтүстік массивтерінде кремнийпиритті-магнетитті-гематитті кен орыңдары (Кентөбе темір кен орны) ұштасып жатыр. Облыс жерінде батыс жағынан қоршап жатқан Сарысу-Теңіз көтерілімі әр кездері грабен-синклиналь және горст-антиклиналь түзейтін қатпарлық пен жарылыстың бұзылуға жиі ұшырап отырған жанартаулық шөгінді және интрузивті жыныстардан түзілген. Көтерілімнің орталық белігін алып жатқан Шұбаркөл грабен-синклиналіне күлділігі аз (2-10%), қоры 2 млрд.т [[Шұбаркөл]] көмір кені орналасқан юра ойысы, ал Қызылжар горст-антиклиналіне Баршын липарит және кірпіштік саз кендері сай келеді. Шыңғысалды синклинорийі мен Шыңғыс-[[Тарбағатай]] мегаантиклинорийінің батыс бөлігін тұтас қамтитын палеозой жыныстарынан түзілген. Мұнда карбонның порфирлі гранитоидтарының ұсақ интрузияларымен байланысты келетін мысты-порфирлік типті плутогенді-гидротермальды рудалану (Көктасжал кен орны) және колчедандық типке жақындайтын ұсақ мыс кен орындары анықталған. Ұлытау-Жезқазған аймағының геологиялық құрылымы тау жыныстарының әр түрлі үш кешендерінен қалыптасқан: 1-кембрийге дейінгі күрделі дислокацияға ұшыраған метаморфтық жыныстар; 2-палеозойдың жанартаулық тұнба қатпарлы жыныстары; 3-мезозой және [[кайнозой]]дың құмтасты-сазды платформалық құрылымдары. Ұлытау-Жезқазған аймағы шегінде мыстың аса ірі кен орындары, марганецтің, қорғасын және мырыштың ірі кен орындары, темірдің, никельдің, кобальттың, көмірдің, асбестің құрылыстық және флюстік шикізаттардың орташа және шағын кен орындары, алтынның, [[хром]], [[никель]], [[мыс]], [[платина]] руда түзілу белгілерінің, бейруда пайдалы қазбалары — [[магнезит]], [[тальк]], [[барит]], [[кварц]], [[флюорит]], [[асбест]] шоғырланған. Қара және түсті металдар рудаларында күміс, [[рений]], [[кадмий]], [[таллий]], [[германий]] және т.б. шашыранды элементтердің құнды қоспалары кездеседі. [[Темір рудалары]] ның жер бетіне шығып жатқан ірі орындары Қарсақбай зауыты ауданында 40 км-ге созылып жатыр. Мұнда Керегетас, [[Балбырауын темір кен орны|Балбырауын]], [[Қаратас мыс-молибден кен орны|Қаратас]], [[Қарашоқы обалары|Қарашоқы]] және [[Сазтөбе]] кен орындары орналасқан. Керегетас және Балбырауын кен орындарының [[темір]]лі кварциттің қалынды{{start citation}}{{end citation|қайнары=}}ғы 10 м-ден 220 м-ге баратын 5-7 горизонты бар. Бүкіл 400 км-лік өн бойындағы темірдің қоры миллиард тонна деп бағаланып отыр. Ұлытау-Жезқазған аймағы марганец рудаларының қоры бойынша Қазақстаңда негізгі аудандарға жатады. Жезді кен орны ауданында темірлі-марганецті руда белгілері бар Балажал, Емельяновское, Батыс Керегетас, Жаман Кергетас орыңдары белгілі. 20 ғ-дың 80-жылдарының ортасында [[Қаптыадыр]] тауының оңтүстігін ала Айдарлы фабен-синклиналінде марганецтің жаңа кен орындары (Богач, Тур 1, Тур II және т.б.) ашылды. Қазіргі танда мыс рудалы формацияларының ішіндегі [[өнеркәсіп]]тік маңыздысы — Жезқазған рудалы формациясы. Осы формацияның [[Жезқазған]], Жыланды тобы ([[Итауыз мыс кен орны|Итауыз]], [[Сарыоба темір кен орны|Сарыоба]], Қарашошақ, Қыпшақбай, Аралбай, Жаманайбат және т.б. ұсақ кен орындары төменагі, орта және жоғарғы карбон және төменгі пермьнің терригендік шөгінділеріне байланысты түзілген. Никель және кобальт кен орындары Шайтантас, Ешкіөлмес, [[Талдысай ауылдық округі|Талдысай]] массивтерінің желмен үгілген гипербазиттері негізінде шоғырланған, бетін миоцен шөгінділері жапқан. Шу-Сарысу ойпаңының шығыс жапсарындағы кең алаптағы көне үгілу қыртысында бокситтің қоры анықталуда. Жезқазған-Ұлытау өңірінде жанғыш пайдалы қазындылардан Байкоңыр ауылының маңында юраның коңыр [[көмір кені]] (Байкоңыр және Қияқты кені) кездеседі. Қоры 100 млн т. шамасында. Шұбаркөл кенішіндегі көмір қоры 1,7 млрд т. деп есептеледі. Байкоңыр поселкесінен оңтүстік-батысқа қарай 170 км жерден Оңтүстік-Торғай мұнай-газ провинциясы (Құмкел тобы) ашылды. Шу-Сарысу ойпаңынан 14 мұнайлы-газды мүмкіндігі мол құрылымдар анықталды және Шу көтерілімінен [[Придорожное газ кен орны]] ашылды.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> ==Геологиясы== Жерінің геологиялық құрылымы каледон және герцин қатпарлығы кезеңінде қалыптасқан. Палеозой дәуірінің соңында континенттік түзілу кезеңі басталды. Өте ұзақ мерзімге созылған тегістелудің нәтижесінде пайда болған таулы өлке мезозой дәуірінде бірте-бірте қыраттарға айналды. Облыс жері негізінен палеозойдың метаморфтанған тақтатастарынан, кварциттерінен, құмтастарынан, әктастары және конгломераттарынан түзілген. Солармен бірге интрузивті ([[гранит]], [[диорит]], [[габбро]], т.б.) және эффузивті жыныстар кең таралған. Байырғы жыныстарды неоген мен төрттік кезеңдердің сарғыш шөгінділерінің қалың қабаттары жауып жатыр. Облыс минералдық шикізат ресурстарына өте бай. Мұнда көмір, мыс, қорғасын, темір, мырыш, марганец, вольфрам кендерінің мол қоры бар. [[Күшәла]], [[кобальт]], [[никель]], сирек металдар да кездеседі. Бейкентас шикізатынан – құрылыс тасы, әктас, цемент шикізатының, отқа төзімді саздың, пирофилиттің, құмның мол қорлары кездеседі. ==Климаты== Климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]] және өте құрғақ. Негізгі климат түзуші факторлардың бірі — күн сәулесінің ұзақтығы, ол жылына 2300-2500 сағат; ең жоғары орта айлық мәні шілдеге келеді. Жылдық жиынтық радиация мөлшері 110-120 ккал/см², шашыранды радиация 45-50 ккал/см². Облыс аймағы негізгі үш түрлі ауа массалары ықпалында болады: арктикалық, полярлық (қоңыржай белдеу ауасы), тропиктік. Жылдың суық мезгіліндегі ауа райының қалыптасуына азия антициклонының батыс тармағы үлкен әсерін тигізеді. Қыста ашық ауа райы басым. Ең суық ай - қантардың орташа температурасы Солтүстікте — 18°С, Оңтүстікте — 14°С байқалады. Абсолюттік минимум — 52°-44°С аралығында ауытқиды. Көктемдеде антициклондық [[ауа райы]] режимі сақталып, құрғақ әрі желді ауа райы қалыптасады: күндіз өте жылы, түнде үсік байқалады. Жалпы көктемгі ауа райы тұрақсыздығымен ерекшеленеді. Жазда Орталық Қазақстанның дала аймағы тұсындағы ауа массалары қатты қызып, бұлтсыз, ашық әрі ыстық ауа райы орнайды. Ең жылы ай — шілденің орташа температурасы Солтүстікте + 18°С, Оңтүстік аймағында +22°С болады. Ең жоғары температура +40-43°С мөлшерінде. Жоғары температура (30°С және одан жоғары) шілдеде орта шамамен 7-8 күннен, 10-15 күнге дейін созылады. Ауа температурасының орташа жылдық мөлшері 1,2-3,5°С аралығында. Жылы мерзім ұзақтығы облыстың қыратты бөліктерінде (Қарқаралы, Ақтоғай таулы аймақтары) 198 күннен — 207-220 күнге (Ұлытау, Жаңаарқа, Шет аудандары) дейін ауытқиды. Аязсыз мерзім ұзақтығы тиісінше 90-100 және 110-135 күнге жақын. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығының ең жоғары мәндері қыста байқалады. Облыс аймағында қарашадан наурызға дейін оның орта айлық мөлшері 78-82%. Жылы мерзімде салыстырмалы ылғалдылық Солтүстік бағыттан Оңтүстікке қарай кемиді. Маусым-шілде айларында ең төмен орташа айлық мөлшері 53-58% байқалады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері көпшілік жерде 200-300 мм, Шығыс бөлігінде 330 мм түседі. Ең жоғары айлық орташа мәні шілдеде 40-47 мм, ең төмені қаңтарда 8-18 мм. Көктемде жылдық жауын-шашынның 25% жауады. Жазда жауатын мөлшері (маусым-тамыз) 120 мм, яғни жылдық норманың 40%-ын құрайды, әрі нөсерлі болады. Қыркүйекте 23 мм, қазанда 27 мм жауын-шашын жауады. Ең бірінші қар жаууы қыркүйектің бірінші онкүндігінде байқалады. Желдің орташа жылдық жылдамдығы — 5,5 м/сек. Ең жоғары айлық орташа мәні наурызда — 6,8 м/сек, сәл төмен мөлшері ақпан мен желтоқсанға келеді (6,5 және 6,1 м/сек). Ең бәсең жел жылдамдығы тамызда — 4,3 м/сек. Жылы мерзімдегі жел режимінің қалыптасуы айқын білінбейтін төмен қысымды бариқалық өріспен байланысты. Қарашадан наурызға дейін айлық орташа жел жылдамдығы өсіп отырады; Қарағандыда оның ең жоғары көрсеткіші 37 м/сек. және шамамен 20 жылда бір қайталанады. Облыс аймағының басым бөлігінде күшті жел соғуы (15 м/с және одан жоғары) үш күннен аспайды. Ал Қарағандыда ондай күндер саны наурызда 5-6 күнге созылады. Қыста жиі боран байқалады, боранды күндер саны 21-38-ге дейін жетсе, кейде 50 күнге дейін барады. Жылы маусымда құрғақшылық, желді жағдайда шаңды дауыл қалыптасады. Жыл бойынша ондай күндер саны орта есеппен 1-ден (Қарқаралы) 12-17 күнге дейін (дала аймақтарында) байқалады. [[Шөлейт]]ті, [[шөл]]ді аймақтарында шаң дауылды күндер саны жылына 20-38 күнге дейін жетеді. Жазда, кейде көктем мен күз мезгілдерінде облыс аумағында найзағай байқалып, дауыл, нөсер жаңбыр, бұршақпен қабаттасады. Жылына [[найзағай]]лы күндер саны 20-24 күн, ал Қарқаралыда 28 күн мөлшеріңде. Ең жиі байқалатын кезең жаз, оның ішінде шілде айы (6-8 күн). Найзағайдың орташа ұзақтығы — 1,8 сағат. Бұршақ жылы мерзімде сирек байқалады; әрі біркелкі емес, ені мен ұзындығы бірнеше шақырым жолақпен жауып өтеді. Орта есеппен жыл бойы [[бұршақ]] жауған күндер саны 2-3, кейде 4-8-ге жетеді. Күз, көктем айларында жер беті қатты суынып, антициклондық ауа райы жағдайында тұман қалыптасады. Облыста жылына тұманды күндер саны 16-28 күн аралығында болса, Қарағандыда шамамен 37 күн, ал ең жоғары айлық орташа көрсеткіші — наурызда. Облыс климатының айқын білінетін ерекшелігінің бірі — қуаңшылық. Күшті қуаңшылық орта есеппен 10-12 жылда бір қайталанады. Сәуірден қыркүйекке дейін аңызақ жел соғатын күндер саны 60-100 күн аралығында. Аңызақ, құрғақ желдер жазда Солтүстіктен келген арктикалық ауа массаларынан қалыптасады. Ауыл шаруашылығына үлкен шығын әкеледі. Облыс аймағындағы қыс кейбір жылдары тым қатаң болып, 5-5,5 айға созылады. Тұрақты қар жамылғысы әдетте қарашаның ортасында қалыптасып, 110-150 күндей жатады. Қаңтарда аяз күшейеді, -25°С және одан төмен температуралы күндер саны аймақ бойынша қыс ішінде 40-50 күннен (Солтүстікте), 10—15 күнге дейін (Оңтүстікте) ауытқиды, ал кейбір жылдары айына 20-25 күнге дейін жетеді. Қар жамылғысының орташа қалыңдығы — 20-26 см-ден 10-15 смге Солтүстіктен Оңтүстікке өзгереді. Қарлы жылдары оның қалындығы таулы аймақтарда 40-50 см-ге жетеді. Көктем наурыздың екінші жартысында басталып, 1,5-2 айға созылады. Орташа тәуліктік ауа температурасының 0°С көтерілуі әдетте 4-10 сәуірде байқалады. Қар жамылғысының ерте еруі — 16-28 наурызда, кеш еруі — 20-25 сәуірде. Түнгі үсіктің түсуі мамырдын 23-28-нде аяқталады. Жазы 3-4 айға созылып, ыссы әрі құрғақ болады. Күзі қыркүйектің басынан қазанның аяғына дейін созылады, әрі жазға қарағанда куаң келеді. Бұл айдың орташа температурасы Солтүстіктен Оңтүстіке қарай 10°-14°С аралығыңда өзгереді. Әдетте, айдың бірінші онкүңдігіңде түнде тұрақты үсік басталады. Жылу мен ылғал таралуына байланысты, облыс аймағы 4 климаттық ауданға бөлінеді: қоңыржай-салқын қуаң ұсақ шоқылы; қоңыржай-жылы қуаң ұсақ шоқылы; қоныржай-жылы өте қуан. Біріншісіне біршама ылғалды, алайда ылғалды өсімдіктің еркін өсуіне жеткіліксіз таулы аймақ (Қаркаралы, Актоғай) жатады. Гидротермиялық коэффициент (ГТК) — 0,7-0,8; әсерлі температуралар жиынтығы (яғни орта тәулік температурасы +10°С жоғары) 2000°С жуық. Өсімдіктердің өсіп-өну мерзім ұзақтығы орта шамамен 130 күн. [[Агроклиматология|Агроклиматтық жағдайы]] ерте себілетін жаздық дәнді дақылдар, [[Қарақұмық жармасы|қарақұмық]], [[Орамжапырақ тұқымдасы|орамжапырақ]], картоп, қияр т.б. өсіруге қолайлы. Жер бедеріне байланысты, көпшілік шаруашылықтар мал шаруашылығымен, онымен қоса, егіншілікпен шұғылданады. Қоныржай-жылы қуаң ұсақ шоқылы аудан — облыстың неғұрлым ойпаң өңірін қамтиды. Оған Бұқар жырау, Абай, Нұра, Осакаров ауданының Солтүстік-Шығыс, Қарқаралы ауданының Солтүстік-Шығыс кіреді. ГТК - 0,7-0,8. Әсерлі температуралар жиынтығы 2000-2200°С. Өсімдіктердің өсіп-өну мерзім ұзақтығы 130-135 күн. Қоңыржай-жылы өте қуаң ауданға Осакаров ауданының басым бөлігі, Жаңаарқа ауданының Солтүстік, Қарқаралы ауданының Оңтүстік-Шығысы жатады. ГТК — 0,5-0,7. Әсерлі температуралар жиынтығы (+10°С жоғары) 2000-2600°С. Осакаров ауданында егіншілік кеңінен дамыған. Жылы өте қуаң аудан облыстың Батыс және Оңтүстік аймақтарын (шөлейтті, шөлді) толығымен қамтиды. ГТК — 0,5-0,7. Әсерлі температуралар жиынтығы 2200-2800°С. Мұнда қой шаруашылығы басым дамыған.  ==Өзендері мен көлдері== Қарағанды облысы өзендерінің ішіндегі шаруашылыққа маңыздылары Балқаш – Ертіс суайрығынан басталып, Теңіз – Қорғалжын көліне құятын Нұра, оның сол салалары – Шерубайнұра және Құланөтпес пен Көң өзендері. Сонымен қатар Қарасор көлі алабының өзендері – Жарлы, Қарқаралы, Талды және Ертіс алабына жататын Есіл, Өлеңті, Шідерті, Түндік өзендерінің де маңызы айтарлықтай. Облыстың батыс жағын суландыруда Сарысудың, Терісаққан, Торғай, Ұлы Жыланшық өзендерінің Жоғарғы ағыстарының және Байқоңыр, Қалмаққырылған, т.б. көптеген кіші өзендердің маңызы өте зор. Облыстың оңтүстік-шығысын Мойынты, Жәмші, Тоқырауын, Қусақ, т.б. өзендер суландырады. Өзендерінің суы аз, тек көктемде қар еріген кезде ғана суы молаяды да біраз күн тасиды. Жаз ортасында кіші өзендер саязданып, сулары кермектеніп, қарасуларға бөлініп қалады, кіші өзендер тартылып қалады. Қарағанды облысында жалпы ауданы 926 км² болатын 1910 көл бар (бұрынғы Теңіз ауданын қоспағанда). Олардың 90%-ы облыстың солтүстік аудандарында шоғырланған. Облысты екіге бөлетін 48 параллельден оңтүстікке қарай тек 108 көл ғана бар. Барлық көлдердің тек 131-інің ғана ауданы 1 км²-ден асады. Оларда 576 млн м³ су жиналады. Көлдердің көпшілігі көктемде суға толып, жазда құрғап, күзде сорға айналады. Ірілері: Балқаш, Қарасор, Қыпшақ, Керей, Қарақойын, Қияқты, Шошқакөл, Балықтыкөл, Шыбынды, Тассуат, Ащысу. Облыста 460 тоған мен бөген бар. Олардың ірілері: Нұра өзеніндегі Самарқан, Шерубайнұра, Жартас, Самар, Кеңгірдегі Кеңгір, Жезді, Атасудағы Қылыш, Сарысаздағы Ақтасты, Поливное, Қумоладағы Қарсақпай бөгендері. Ертіс – Қарағанды – Жезқазған каналдары Атасу кентіне дейін салынды. Оның бойында 6 бөген бар. Жер асты тұщы сулары кеңінен пайдаланылады. ===Көлдері=== Облыс аймағында 1600-ге жуық көл бар, оның ішінде 200-ден астамының ауданы 1 шаршы км-ден асады. Облыс жерінің онтүстік-шығыс бөлігінде су айдыны көлемі жағынан Қазақстаңдағы үшінші көл — [[Балқаш]] жағалауы кіреді. Көл Батыстан Шығысқа қарай созылыңқы (614 км) орналасқан. Ауданы 18,2 мың км², су көлемі 106 км³, су айдынының теңіз деңгейінен биіктігі 342 м. Тереңдігі 6-12 м-ден (Батыс), 15 м-ге дейін (Шығыс) ауытқиды, ең терең жері — 26 м. Тұздылығы біркелкі таралмаған, Батыс бөлігі Іле өзенінің суымен тұщыланады, Шығысында тұздылық мөлшері 5г/л дейін жоғарылайды. [[Антропоген]]дік әсерден [[Балқаш көлі]]нің деңгейі 2 м төмендеп, суының сапасы да нашарлаған. Аласа таулы және қыратты суайрықтар мен үлкен тұйық ағынсыз алап көлдеріне қарағанда, анғарлық-арналық көлдер түрі көп тараған. Айдын ауданы 0,5-1,5 м² ұсақ көлдер куаң жылдары жазда кеуіп қалады. Көлдер суының орта минералдылығы 1-10 г/л аралығында. Облыстың аласа таулы және қыратты Шығыс, Оңтүстік-Шығыс аймақтарындағы көлдердің қазаншұңқырлары кіші, таяз, аласа жағалаулы болып келеді. Қуаң жылдары олар құрғап қалады. Неғұрлым терең көлдерінің суы жыл бойы сақталады (Үлкенкөл). Үлкен тұйық ойыстардағы көлдер бежі және жер асты су ағындарының негізі болып саналады. Солардың бірі — Қаркаралы ауданында орналасқан Қарасор адырлы-жазықты тұйық ойыс. Ол өңірде 50-ге жуық (Қарасор, Саумалкөл, Балықтыкөл, т.б.) көлдер бар. Орта тереңдіктері 1 м, кей жерде 4-5м, орта тұздылығы 35-41 г/л. Көл түбінде емдеу мақсатында пайдаланатын күкіртгі-сутекті шипалы балшық тұнған. Облыстың Солтүстік-Батысында мына көлдер орналасқан — Шошқакөл, Барақкөл, Саумалкөл, Құнақай, Әжібексор, Тассуат т.б., Солтүстігінде Шыбынды, Қаракөл, Оңтүстік-Батысында — Дөңсары, [[Алакөл]], орталық аймағында — Көктіңкөлі т.б. Тұздылығына байланысты олардың суы аса пайдаланылмайды. Облысты сумен тұрақты қамтамасыз етуде су қоймалары мен каналдардың маңызы зор. Су қоймалары: Самарқан (Нұра өзені), [[Шерубай-Нұра]] (Шерубай-Нұра өзені), Кеңгір (Кеңгір өзені), Жезді (Жезді өзені) т.б., сонымен қоса кіші өзендерде көптеген тоғандар салынған. 1973 жылдан бері облыс аймағында Ертіс—Қарағанды каналы жұмыс істейді. Бұл алып гидротехникалық құрылымның (суды төменнен жоғары деңгейге тасымалдайды) ұзындығы 458 км. Орта шамамен 75 м³/с су тасымалдап, Қарағанды, Теміртау сияқты ірі, және кіші қалаларды сумен қамтамасыздандырады. Су тасымалдау үшін 20-ға жуық насос стансалары іске қосылған. Облыс аймағында беткі су қорлары жеткіліксіз болғандықтан, жер асты суларының маңызы зор. Әр түрлі тереңдіктерде, яғни 10-100 м аралығында өспе су көздері мол. Бірақ көпшілік аймақта (шөлейтті, шөлді) олардың минералдылығы, оның ішінде кермектік қасиеті жоғары болғандықтан, ауыз су ретінде қолдану біраз қиындық келтіреді. Облыс аймағыңда 200-600 м жер қыртысы қабаттарында көзі тереңде жатқан жер асты сулары кең таралған. Олардың шаруашылықта кеңінен қолданылуы техникалық тұрғыдан әлі шешілмеген. Аймақта ғасырлардан бері пайдаланып келе жатқан көптеген құдықтар қолданылады (мал шаруашылығында). Олардың тереңдігі орта шамамен 4-10 м, сағатына шамамен 300-500 л су бере алады.  ==Топырақтары== Қарағанды облысының солтүстігіндегі дала белдемінде оңт-тің карбонатты қара және күңгірт қоңыр, қоңыр топырақтары қалыптасқан. Қарқаралы, Кент, Бақты, Қу, т.б. тауларда таудың қара топырағы тараған. Облыстың орталық өңірін алып жатқан шөлейтті белдемде сортаңды карбонатты қоңыр, ашық қоңыр топырақ басым. Облыстың оңтүстік шөл белдемінде сұр және сұрғылт қоңыр топырақ тараған. Өзен аңғарларында шалғынды қоңыр топырақ түрлері кездеседі. ==Халқы== Қарағанды облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |1 552 056 |1 715 502 |1 848 157 |1 410 218 |1 333 656 |1 330 927 |1 331 702 |1 334 438 |1 339 368 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |1 342 081 |1 341 207 |1 346 810 |1 352 178 |1 357 878 |1 362 743 |1 369 667 |1 378 298 |} Қазіргі кезенде аймақтың демографиялық дамуының басты ерекшелігі тұрғындардың абсолютті санының динамикалық өзгеріп отыруымен сипатталады. [[Республика]] тұрғындарының 1989-1992 жыддар аралығында өсіп-енуінің орташа жылдық қарқыны 0,7%-ға жетсе, 1999 ж. орташа жылдық төмендеу қарқыны 0,9%ды құрады. Келесі жылдары тұрғындар санының төмендеу деңгені шұғыл түрде азайды. 2005 ж. алғаш рет тұрақты өсім көрсеткіші тіркелді. Бұл кезең халық санының азаюына себепші болған қолайсыз [[демография]]лық жағдаймен сипатталады. Қазақстан Республикасы тұрғындар санының тіркелуі бойынша 1999 ж. [[Орталық Қазақстан]] тұрғындарының саны 1 410 218 адам, яғни 1989 жылмен салыстырғанда 19,1%, келесі жылдары тағы 5,6%-ға азайып, 2006 жылдың басында 1 331 702 адамға түсті. Аймақта қалаға шоғырлану үрдісі жалғасып жатыр. Облыс тұрғындарының құрамында кала тұрғындарының үлесі үнемі өсуде, ал ауыл тұрғындарының үлес салмағы керісінше азаюда. Мысалы, егер 1989 ж. қала мен ауыл тұрғындары санының қатынасы 82,1% және 17,9% болса, 2006 жылдың басында — 83,8% және 16,2% болды. Ұлттық құрылымда 1980 жылдың аяғында басталған аймақтың компоненттерінің абсолютті және қатысты көрсеткіштердің өзгеру үрдісі жалғасуда. Егер 1989 - 2005 ж. аралығында қазақтардың абсолютті саны 18,4%-ға өсіп, 551 536 адамға жетті, ал аймақ тұрғындарының құрамындағы үлесі 41,4%-ды құрады, бұл көрсеткіш 1989 ж. 25,8% болған еді. Орыстардың саны 553 058 адамға дейін немесе 48%-ға жуық азайған, ал үлес салмағы 41,5%-ға тең болды, бұл көрсеткіш 1989 ж. 46,9% болатын. Аймақтың басқа да көптеген [[этнос]]тарының абсолютті саны да азайды: [[немістер]] 4 есе (1899 ж. - 159 208 адам; 2005 жылдың басында - 40 135 адам); [[белорустар]] — 2 есеге жуық (35331 -ден 18229-ға); [[Украиндар|украиндықтар]] - 2 есе (128547-ден 67496-ға); [[татарлар]] - 1,5 есе (52769-дан 35640-қа); [[корейлер]] 1,1 есе (14672-ден 13519-ге-түскен) азайған. Аймақтың ұлттық құрамында төмендегі ұлттардың үлес салмағы да өзгерді: немістер 1989 жылғы 9,1%-дан 2005 жылдың басында 3%-ға; белорустар — 2%-дан 1,4%-ға; украиндар — 7,4%-дан 5,1%-ға; татарлар - 3%-дан 2,7%-ға; корейлер — 0,8%-дан 1%-ға дейін өзгерген. [[Орталық Қазақстан]] тұрғындарының табиғи қозғалыс ерекшелігі аталған аймақтың ұлттық құрамындағы орыс тұрғындарының үлес салмағының жоғары болу ерекшелігіне байланысты. Табиғи өсім қазақтар (13,5 [[промилле]]) мен өзбектер (22,0 [[промилле]]) арасында біршама жоғары деңгейде; жыл сайын [[орыстар]]дың (-4,9 промилле), [[украиндар]] мен [[белорустар]]дың (-8,6 промилле) сан жағынан азаюы байқалуда. 90-жылдардың 2-жартысында табиғи өсім коэффициенті бірыңғай теріс мәнге ие болды, яғни аймақта адамдар өлімі туу санына қарағанда жоғары еді. 2002 жылдан бастап, бұл көрсеткіштер тұрақты түрде оң динамиканы көрсете бастады, алайда өсім деңгейі төмен болды — 1,44 [[промилле]] (1000 тұрғынға шаққанда). Жалпы [[республика]] бойынша жүрген миграция үрдісі Орталық Қазақстан өнірінде қамтыды. 1991-2003 жылдар аралығында ішкі миграция сальдосы -313 838 адамды құрады. Халықтың орналасуы аймақ бойынша біркелкі емес. Облыс халқының орташа тығыздығы 1 шаршы км-ге 3,1 адамнан келеді. [[Қарағанды]]-[[Теміртау]] өнеркәсіпті ауданы аймағында бұл көрсеткіш 80 адамнан асты. Облыстың солтүстік және орталық бөлігінде халық тығыздығы 1 шаршы км-ге 5-6 адамнан келеді. Бұкар жырау, [[Осакаров ауданы|Осакаров]] және [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай аудандарының]] тұрғындары басқа аудандарға қарағанда тығыз орналасқан — 4,4; 3,5; 1 шаршы км-ге 8,9 адам. [[Ертіс]] — Қарағанды каналы аймағында, қала маңында халықтың тығыздығы біршама артты; облыс аумағының батыс бөлігінде 1 шаршы км-ге келетін орташа мөлшер 0,4 адамнан, кей жерлерде [[Ұлытау]], Нұра ауданының батысында тығыздық көрсеткіші 1 адамнан да кем — 0,1 адам. Шығыс бөліктегі, негізінен ауыл шаруашылығына маманданған [[Қарқаралы ауданы]]ның жерінде халықтың орналасу тығыздығы 1 шаршы км-ге 1,3 адамнан келеді. Қарқаралы орманды шұратында халық жиірек қоныстанған. Жезқазған өңірінің солтүстік-батысыңда және ауылды жерлерде халықтың тығыздығы өте төмен. Мәселен, 1966 ж. әрбір шаршы километрге 1,36 адамнан келсе, бұл көрсеткіш 1976 ж. 1,48, ал 1988 ж. 1,58 адам болды. Жезқазған - Балқаш өңіріңде 5 қала, 4 аудан, 22 қалашық, 53 ауылдық аймақ бар. 1998 ж. 20-дан артық тұрғыны бар 256 елді мекен болды. Халықтың басым көпшілігі [[Жезқазған]], [[Балқаш]], [[Сәтбаев]], [[Қаражал]] қалалары мен оның төңірегіне топтасқан. Онда әрбір шаршы километрде 18,8 адам тұрады. [[Ұлытау ауданы]]нда әрбір шаршы километрге 0,1 ғана адамнан, оның оңтүстігінде 1 шаршы километрге бір адамнан келеді. Ал халықтың тығыздығы Шет ауданында бір шаршы километрге 0,7 адам, [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданында]] 0,4 адам, Жаңаарқа ауданында 0,5 адамнан келеді. Облыс жерінде 11 қала, 39 қалашық және 171 ауыл-селолық округтер (3 ірі қала - Қарағанды, Теміртау және Жезқазған, ауданы жағынан орташа 4 кала — Балқаш, Саран, Шахтинск, Абай және 4 шағын кала - Қарқаралы, Қаражал,Сәтбаев, Приозерск) орналасқан. Аймақтағы ең ірі Қарағанды-Теміртау қалалық агломерациясы соғыстан кейінгі жылдары қалыптасып, дамыған [[Қарағанды]] мен [[Теміртау]]да бүкіл облыс халқының 42%-ы және қала халқының 70,5%-ы тұрады (2005). Мұның өзі бұл қалаларда халықтың көп шоғырланғандығын сипаттайды. Олардың төңірегіңде [[Саран]] (48,2 мың адам), [[Шахтинск]] (59,9 мың адам) қалалары және [[Қарабас]], НовоДолинка, Топар, Южный, Ақтас, Долинка, Шахан, Ақтау, Мұстафин, [[Қушоқы]] сияқты кенттер орналасқан. Бұлардың барлығы көмір кен орындарының қарқынды игерілуіне, шахталар, қара және түсті металлургия, химия, машина жасау кәсіпорындарының салынуына байланысты пайда болды. Облыста 558 ауылдық елді мекендер бар (2004). Кеңшарлардың тарауы, шаруа қожалықтарының, өндірістік кооперативтердің, [[акционерлік қоғам]]дардың құрылуы, ауылда нарық катынастарының қиындықпен енгізілуі жекеменшік шаруашылықтардың көптеп жабылуына өз әсерін тигізді. Қазіргі уақытта тарихи қалыптасқан ауыл-селолық орналасу жүйесін қайта құру іске асырылуда. ==Флорасы== Облыстың дала белдемінде, негізінен, бөрте жусан, бетеге, селеу және жіңішке қоңырбас, қозықұлақ, сарыбас беде, бұйырғын, жебіршөп, борпылдақ шөп, т.б. жазық жерінде қараған, тобылғы, итмұрын, қыраттарында жатаған арша, ырғай, тасжарған, т.б. бұталар өседі. Грунт суы таяу тауаралық өлкелер мен өзен аңғарларының жайылмаларын бидайық, шалғындық көде мен түлкі құйрық сияқты өсімдіктер жапқан. Қарқаралы, Кент, Қу, Бақты, Қызыларай, т.б. гранитті тауларда қарағай, ал олардың сайларында [[қайың]], [[Көктерек (ағаш)|көктерек]], өзен бойында түрлі тал, шілік өседі. Облыстың шөлейт белдемінде [[бетеге]], [[селеу]], т.б. түрлі шөп пен эфемерлер өседі. Шоқылардың тастақты беткейлерінде жусан басым. Шоқыаралық ойыстарда түрлі бұта кездеседі. Ұлытау, Қараағаш, Бектауата тауларында қайың, көк терек, қандыағаш, оңтүстігіндегі шөл далада жусан мен әр түрлі сораң шөп тараған. ==Фаунасы== Облыс өңірін арқар, елік, бөкен, қарақұйрық, қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, аққұлақ, ақкіс, сасық күзен, ақ тиін, қоян, сарышұнақ, суыр, қосаяқ, көл қамыстарында жабайы шошқа, ондатр; құстардан дуадақ, тырна, құр, шіл, бүркіт, кезқұйрық, қарақұс, күйкентай, безгелдек, үкі, жапалақ, қасқалдақ, қаз, үйрек, шағала, т.б. су құстары мекендейді. Көлдері мен өзендерінде мөңке, оңғақ, лақа, алабұға, торта, шортан, аққайран, көкбас балықтары бар. Балқаш көлінде ақ амур, ақмарқа, табан, тұқы, жайын, көксерке, қаяз, пілмай жерсіндірілген. ==Өндірісі== Кеңес өкіметі жылдары облыста жергілікті кен байлықтары мен ауыл шаруашылығы шикізатының негізінде көмір өндіру, энергетика, қара және түсті металлургия, химия өнеркәсібі, машина жасау және металл өңдеу, құрылыс индустриясы, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері дамып, облыс экономикасының негізгі салаларына айналды. Қарағанды облысының ауыл шаруашылығына пайдалануға жарамды жері 34257,1 мың га, оның ішінде егістік жер 1062,2 мың га, шабындық 389,6 мың га, жайылымы 31724,9 мың га жерді құрайды. Ауыл шаруашылығының басты салалары – жаздық астық өсіру, етті-сүтті [[сиыр]], [[қой]], [[жылқы]] өсіру. Өнеркәсіп орталықтарына таяу жерде қала маңына тән ауыл шаруашылығы дамыған (сүтті сиыр, құс, шошқа өсіру, картоп, көкөніс өсіру). 2002 ж. егістік аумағы (мың га) 1316,7 болды. Облысты қамтитын Сарыарқа темір жолының Ұзындығы 1827 км. Сарыарқа әуежайы облыс тұрғындарын көптеген шет елдермен және республиканың басқа қалаларымен байланыстырады. Облыс жері арқылы [[Павлодар]] – [[Шымкент]] мұнай құбыры өтеді.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]]</ref> == Әкімдер == # [[Идеал Ғалиұлы Мүсәлімов]] (1990—1991) # [[Пётр Петрович Нефёдов]] (1992—1997) # [[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев]] (шілде 1997 — қазан 1999) # [[Камалтин Ескендірұлы Мұхамеджанов]] (қазан 1999 — 19 қантар 2006) # [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин]] (19 қантар 2006 — 19 қараша 2009) # [[Серік Нығметұлы Ахметов]] (19.11.2009 — 01.2012) # [[Әбілғазы Қалиақпарұлы Құсайынов]] (20 қантар 2012 — 28 қантар 2013) # [[Бауыржан Түйтеұлы Әбдішев]] (29 қантар 2013 — 20 маусым 2014) # [[Нұрмұхамбет Қанапияұлы Әбдібеков]] (20 маусым 2014 — 14 наурыз 2017) # [[Ерлан Жақанұлы Қошанов]] (14 наурыз 2017 - 18 қыркүйек 2019) # [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек]] 18 қыркүйек 2019 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қарағанды облысының мемлекеттік мұрағаты]] * [[Қарағанды облысының жер-су аттары]] * [[Қарағанды облысының мәдениеті]] * [[Қарағанды облысындағы байланыс]] * [[Қарағанды облысының ауыл шаруашылығы]] * [[Қарағанды облысындағы радиохабар тарихы]] * [[Қарағанды облысының ғарыш саласы]] * [[Қарағанды облысынан Ұлы Отан соғысына қатысушылар]] == Сыртқы сілтеме == * [http://www.egemen.kz/?act=readarticle&id=1874 Өндірісті өлке өрнектері] * [http://www.karaganda.kz/ Карағанды торабы]{{ref-ru}} * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Қарағанды_облысы Қарағанды облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225656/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D2%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Қарағанды облысы}} [[Санат:Қарағанды облысы|*]] rtbob1y9jji729gafqwh6mzrv1ycjdj 0 1664 3064260 3060781 2022-08-25T20:47:59Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Қостанай облысы |елтаңба = Logo Kostanay Province.png |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Қостанай облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 12 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 63 |lon_min = 38 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Қостанай]] |құрылған уақыты = [[29 шілде]] [[1936 жыл]] |аудандар саны = 16 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{құлдырау}}873 444<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 6-шы |тығыздығы = 4,45 |тығыздығы бойынша орны = 9-шы |ұлттық құрамы = [[орыстар]] — 41,28 % <br>[[қазақтар]] — 40,27 %<br> [[украиндар]] — 8,37 %<br> [[немістер]] — 3,14 %<br>[[татарлар]] — 1,84 %<br> басқалары — 5,1 % (2018 ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 196 001 |жер аумағы бойынша орны = 6-шы |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Архимед Бегежанұлы Мұхамбетов|Архимед Мұхамбетов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-KUS |телефон коды = +7 7142 |пошта индекстері = 11xxxx |марапаттары = |сайты = http://www.kostanay.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = Qostanay Province }} '''Қостанай облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]і. [[1936 жыл]]ы [[29 шілде]]де бұрынғы Қостанай мен Торғай [[губерния]]ларының негізінде құрылған. Облыс орталығы – [[Қостанай]] қаласы ([[1879 жыл]]ы құрылған). Жер аумағы 196 мың км².<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref> == Географиялық орны == Қостанай облысы [[солтүстік]]-[[батыс]]ы мен солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]] облыстарымен, шығысында және оңтүстік-шығысында [[Қазақстан]]ның [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]], [[Ақмола облысы|Ақмола]], [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] және [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] облыстарымен, оңтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы]]мен шектеседі. == Рельефі == Облыс аумағы негізінен [[жазық]] [[дала]]. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тым созылып жатуына байланысты (740 км) әр түрлі физикалық-[[географиялық белдеулер]]ден тұрады: * батыс жағында [[Орал]] маңы [[үстірт]]ін (250-400 м); * солтүстігінде [[Батыс Сібір ойпаты]]ның (150-200 м) оңтүстік бөлігін; * оңтүстігінде [[Торғай үстірті]]нің басым бөлігін (250-300 м); * қиыр оңтүстік-шығысында [[Сарыарқа]]ның батыс бөлігін (450-500 м) қамтиды. Орал маңы үстірті негізінен, шығысқа қарай еңісетене келіп, солтүстігінде Золотая сопка ([[Алтын шоқы]]) тұсымен, оңтүстігінде [[Тобыл өзені]]нің жоғарғы ағысының [[аңғар]]ымен шектеледі. Мұның оңтүстік жағында жекелеген [[шоқы]]лар ([[Жетіқара]] тауы, 414 м, т.б.) кездеседі. <br /> Батыс Сібір ойпатының оңтүстігін [[көл]] [[қазаншұңқыр]]лары бар Қостанай жазығы мен [[Обаған]]-[[Есіл]] суайрығы және [[Есіл жазығы]] алыпжатыр. <br /> Облыстың оңтүстігіндегі Торғай үстіртінің солтүстік бөлігін көл қазаншұңқырлары мол Солтүстік Торғай жазығы ([[Құсмұрын (көл)|Құсмұрын]] көлінен Тобыл өзеніне дейінгі [[суайрық]]ты), орта бөлігін Сыпсыңағаш [[қолат]]ымен және [[Өлкейек]], [[Қабырға]], [[Теке]], [[Сарысу]] өзендерімен тілімделген Торғай үстіртінің орта бөлігін қамтыған. Мұндағы суайрықтарда [[Қарғалытау]] (310 м), [[Теке]] (262 м), [[Қызбелтау]] (219 м) және Сарыадыр (360 м) [[төрткіл тау]] [[жұрнақ]]тары, қиыр солтүстік-батысында [[Қоңыртау (тау, Қостанай облысы)|Қоңыртау]] таулары орналасқан. Торғай үстіртінің жалғасы саналатын Оңтүстік Торғай жазығы [[Сарықопа]] көлінің оңтүстік бөлігін қамтиды. Ол Торғай мен Ұлы Жыланшық өзендерімен тілімделген. <br /> Облыс аумағының бір ерекшелігі - оның қиыр оңтүстік-батыстан солтүстікке қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне дейін жететін ұзындығы 700 км Торғай қолаты жатыр. <br /> Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген Сарыарқа бөлігі. Мұнда [[Қарақұс]] ([[Шарықты]] [[шың]]ы 397 м), [[Көкшетау тауы|Көкшетау]] (478 м!, [[Қайыңдышоқы]] (569 м), т.б. көптеген тау шоқылары кездеседі. <br /> Ұлы Жыланшық пен Қараторғай өзендерінің суайрығын [[Жыланшықтүрме]] [[қырат]]ы алып жатыр == Кен байлықтары == Қостанай облысы [[кен байлықтары]]на өте бай. Мұнда [[магнетит]]тік және оолиттік [[темір]] кендерінің, [[боксит]]тің, [[алтын]]ның, [[никель]]дің, [[асбес]]тің, [[қоңыр көмір]]дің, [[құрылыс материалдары]]ның ([[цемент]]тің, [[флюс]]тік [[әктас]]тың), [[доломит]]тің, [[от]]қа төзімді [[балшық]]тың, қыш және [[кірпіш]] балшықтарының, [[әйнек]]тік [[құм]]ның, [[гранит]]тің, [[диорит]]тің, [[құмтас]]тың, т.б. мол [[қор]]ы бар. == Климаты == Облыс [[климат]]ы тым континеттік. [[Қыс]]ы [[суық]] және ызғарлы, [[қаңтар]]дың орташа [[температура]]сы солтүстігінде -18-19°С, оңтүстігінде -16-17°С. Кейбір қатаң жылдары -40°С-тан да төмен болады. Қысы ұзақ, [[қар жамылғысы]] 5 [[ай]]ға дейін жатады. <br /> [[Жаз]]ы біршама [[ыстық]], [[шілде]]нің орташа температурасы 19-20°С. Кей жылдары 35-40°С-қа дейін жетеді. <br /> Жылдық [[жауын-шашын]]ның орташа мөлшері солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 мм-ден 170 мм-ге дейінгі аралықта, оның 70-75% -ы жылдың жылы мезгілінде жауады. <br /> Облыста [[қуаңшылық]] болып тұрады. Кейінгі [[50 жыл]]дың мәліметі бойынша қуаңшылық әр 10 жылда 3-4 рет қайталанған. <br /> [[Жел]]сіз күндер аз. Желдің жылдық орташа жылдамдығы солтүстігінде 4-4,5 м/с-тан, оңтүстігінде 5-6 м/с-қа жетеді. Солтүстігінде оңтүстік-батыс және оңтүстік желдер, оңтүстігінде солтүстік және солтүстік-шығыс желдер басым. == Топырағы == Қостанай облысының аумағы үш ірі [[топырақ]] [[белдем]]інде орналасқан: * солтүстік жағын [[қара топырақ]], ал оңтүстік бөлігін [[сұр]] топырақ белдемі алып жатыр; * қара және қоңыр қызғылт топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен [[мал шаруашылығы]]н өркендетуге қолайлы. Облыс жеріндегі топырақ жамылғысының [[бойлық]] бағытта белдемдік байланыстағы [[өсімдік жамылғысы]] таралған. == Белдемдері == Қостанай облысының солтүстік жіңішке бөлігін [[орман]]ды-[[дала]] белдемі алып жатыр. Орманды жерлері негізінен әр түрлі [[бұта]]лар өскен [[терек]] аралас қайыңды [[шоқ]]тардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын [[қайыңды орман]] өңірлерін құрайды. Дала белдемі әр түрлі шөбі басым [[селеу]] мен [[боз]]дан тұрады, ал құрғақ дала белдемінде, негізінен, әр түрлі шөптер араласқан [[бетеге]]лі-[[селеу]]лі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдемдерінің құмдақ топырақты жерлерінде қайың мен [[қарағай]]ы басым Наурызымқарағай ормандары өскен. Наурызымқарағай шоқ орманы негізінде [[1930]] жылы мемлекеттік [[қорық]] ([[Наурызым қорығы]]) ұйымдастырылған. == Жануарлар дүниесі == Облыстың жануарлар дүниесі әр түрлі. [[Жыртқыш аңдар]]дан - [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]] жиі кездеседі. [[Ақ қоян]], [[ор қоян]], [[құм тышқаны]], [[сарышұнақ]], [[аламан тышқаны]], [[қосаяқ]] секілді [[кеміргіштер]] көп тараған. Орманды дала белдемінде [[елік]], оңтүстіктің шөлейтті жерлерінде [[ақбөкен]]дер жайылады. <br /> Облыста [[құстар]]дың да сан алуан түрлері мекендейді. == Су торабы == Қостанай облысы [[өзен]]дер мен [[көл]]дерге бай. Өзендер Тобыл мен Торғай және Ұлы Жыланшық өзендерінің алабына жатады. <br /> Тобыл өзенінің алабына жататын өзендер (Үй, Тоғызақ, [[Әйет]], Желқуар, [[Шортанды]]) бастауларын Орал маңы үстіртінен, ал Обаған өзені Торғай қолатының орталық тұсынан алады. <br /> Торғай алабындағы өзендер, негізінен, Торғай және оның салалары бастауларын Торғай үстіртінен ([[Өлкейек]], Қабырға, [[Теке]]) және Сарыарқаның батыс беткейінен ([[Сарыөзен (өзен, Торғай алабы)|Сарыөзен]], [[Мойылды (өзен, Шалқартеңіз алабы)|Мойылды]] және [[Үлкен Дәмді]], [[Жалдама (өзен)|Жалдама]], [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды]], Тасты, [[Ащытасты]], Қараторғай, Сарыторғай, [[Үлкен Сабасалды]], Сабасалды, т.б.) алады. <br /> Облыстың қиыр оңтүстігінде Торғай өзені алабынан бастау алатын Ұлы Жыланшық өзені Жақсы Ақкөлге құяды. <br /> Қостанай облысында 7 мыңнан астам көл бар. Олар көбіне тұщы келеді. [[Тұзды көл]]дер Солтүстік Торғай жазығында, Сыпсыңағаш пен Торғай қолаттарының орталық тұстарында шоғырланған. Көлдердің ең ірілері Торғай қолатында (Сарықопа, [[Күйіккөл|Күйік]], [[Ақсуат]], [[Сарымойын]], Құсмұрын, Алакөл, Теңіз, т.б.), облыстың солтүстік-шығысында ([[Қойбағар (Обаған алабындағы көл)|Қойбағар]], [[Алабота]], [[Тімтәуір]], [[Жаншора]], [[Биесойған]], [[Сарыкөл (көл, Қостанай облысы)|Сарыкөл]], [[Сарыоба (көл)|Сарыоба]], Жасылбағар, [[Қарақамыс (көл, Меңдіқара ауданы)|Қарақамыс]], Тоқта, т.б.), солтүстік-батысында ([[Шұбаркөл]], [[Сасықкөл (көл, Қостанай облысы)|Сасықкөл]], Үлкен Бөрілі, Тоқтас, Жолжарған, т.б.), Солтүстік Торғай жазығында (Шыбындысор, Айқамыс, Қарасор мен Тентексор көлдер топтары, т.б.), Сыпсыңағаш қолатында ([[Қулыкөл]], [[Кіндікті]], [[Орқаш]], [[Жақсыбай]], Шоғыркөл, Мамыркөл, т.б.) және оңтүстігінде ([[Жалтырсор]], Барақсор, Тентексор, [[Жаман Ақкөл]], Жақсы Ақкөл, Ащы Ақкөл, т.б.) орналасқан. Кейбір тұзды көлдердің (Әулиесор, [[Сабынды (көл)|Сабынды]], Қарабасты, Қарақалпақ, Жылысор, [[Балықты]], Ақсуатсор, т.б.) емдік және [[курорт]]тық маңызы бар. <br /> Тобыл мен Торғай өзендеріне және олардың салаларында көптеген [[бөген]]дер мен суғару жүйелері салынған. Олар Тобыл өзені мен оның салаларында Жайылма, Жоғары Тобыл, Қаратомар, Қостанай, Желқуар, Шортанды бөгендері, Торғай өзенінде Албарбөгет суғару жүйесі мен Үлкен Дәмді өзеніндегі көлдетіп суғару жүйесі, т.б. <br /> Жер асты сулары облыстың барлық жерінде бар. Олар мезо-кайназойдың құмды-[[сазды шөгінділер]]і мен [[палеозой]] жыныстарында шоғырланған. == Халқы == Тұрғыны 886,2 мың [[адам]], орташа тығыздығы 1 км²-ге шаққанда 4,5 адамнан келеді ([[2010]]). <br /> Облыста 100-ден астам [[ұлт]] өкілдері тұрады. Олардың ішінде 34,9% [[қазақ]]тар, 41,2% - [[орыс]]тар, 11,9% - [[украин]]алықтар, 3,8% - [[неміс]]тер, қалған 8,2% - басқа ұлттар ([[2008]]). Қостанай облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |984 551 |1 084 383 |1 220 750 |1 017 729 |919 558 |913 435 |907 396 |903 178 |900 333 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |894 192 |886 328 |883 333 |881 544 |879 454 |879 941 |880 776 |881 456 |} == Елді мекендері мен аудандары == [[Сурет:Kostanaycentre.jpg|thumb|right|200px|Қостанай қаласының орталығы]] Қостанай облысы [[құрам]]ында 5 [[қала]] ([[Арқалық]], [[Жітіқара]], [[Лисаковск]], [[Рудный]], [[Қостанай]]), 13 [[кент]], 16 [[аудан]] бар, 808 [[ауылдық мекендер]] бар ([[2010]]). * Аудандары: # [[Алтынсарин ауданы]] # [[Амангелді ауданы]] # [[Әулиекөл ауданы]] # [[Денисов ауданы]] # [[Жангелді ауданы]] # [[Жітіқара ауданы]] # [[Қамысты ауданы]] # [[Қарабалық ауданы]] # [[Қарасу ауданы]] # [[Қостанай ауданы]] # [[Меңдіқара ауданы]] # [[Науырзым ауданы]] # [[Сарыкөл ауданы]] # [[Бейімбет Майлин ауданы]] # [[Ұзынкөл ауданы]] # [[Федоров ауданы]] == Экономикалық және инвестициялық әлеует == Қостанай облысы Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан өңірі болып табылады. Облыс айтарлықтай экономикалық, өнеркәсіптік әлеуетке, тауарлар мен қызметтерді өткізудің үлкен нарығына, дамыған инфрақұрылымға, жоғары білікті кадрларға ие. Қолайлы іскерлік климаттың маңызды факторы дамушы экономика болып табылады: облыстың жалпы өңірлік өнімі соңғы 10 жылда 5 есеге артты. Қостанай облысының негізгі Өңірлік өнімдері темір өнімдері, алюминий кені, [[асбест]], [[ұн]], ауыл шаруашылығы өнімдері, [[кондитер өнімдері|кондитерлік өнімдер]] және көлік құралдары болып табылады. Облыста республиканың темір жол өнімдерінің '''90%''' - дан астамы, темір кенді шекемтастар мен асбест '''100%''' өндіріледі. Қазіргі уақытта облыс кәсіпорындарының сыртқы экономикалық байланыстарының географиясы 80 мемлекетті қамтиды. Облыстың сыртқы сауда айналымы 2019 жылы '''2 276,2''' млн. АҚШ долл.құрады, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда '''13,2%''' - ға өсті ('''2 011,0''' млн. АҚШ). Өнім негізінен Қытайға, Германияға, Ресей Федерациясына, Швейцарияға, Украинаға, Белоруссияға, Өзбекстанға және әлемнің басқа да елдеріне экспортталады. Импорттық өнімнің ірі жеткізушілері Ресей Федерациясы, Жапония, Қытай, Германия және басқалар болып табылады. Қостанай облысы-аграрлы-өнеркәсіптік аймақ. Қостанай облысының аумағы '''19,2''' млн гектарды құрайды. Облыс аймақтағы ірі астық шаруашылықтарының біріне кіреді. Қазақстан Республикасында республикалық көлемнен '''30%''' - ға дейін астық шығара отырып. Жыл сайын орта есеппен '''1,5''' млн.тонна көлемінде әлемнің '''33''' еліне, оның ішінде '''21''' алыс және '''12''' таяу шетелдерге экспортталады. Облыста жылына '''2''' млн тонна астық өңдейтін '''70''' диірмен кешені бар. Машина жасау маңызды негіз болып табылады экономика Қостанай облысының жетекші өнеркәсіп саласы өңір. Машина жасаудың ірі ірі кәсіпорындары: «СарыарқаАвтоПром» ЖШС, «АгромашХолдинг KZ» ақ, «Композит Групп Казахстан» ЖШС, «Олжа Агротехмаш» ЖШС, «Дормаш» ЖШС, «Дон Мар» ЖШС, «Костанайский Тракторный завод» ЖШС болып табылады. === Жұмыс істеп тұрған ірі кәсіпорындар === Кәсіпорындармен ауыл шаруашылығы техникасын, оған қосалқы бөлшектерді, комбайндарды, тракторларды, жеңіл және жүк автомобильдерін, автобустарды өндіру жүзеге асырылады. Қостанай облысында 5 қала құраушы кәсіпорын жұмыс істейді: 1. "Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі" АҚ ([[Рудный]] қ.). 2. "Қостанай минералдары" АҚ ([[Жітіқара]] қ.). 3. "Комаровское тау-кен кәсіпорны" ЖШС (Жітіқара қ.). 4. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Торғай боксит кен басқармасы ([[Арқалық қаласы|Арқалық]] қ.). 5. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Краснооктябрь боксит кен басқармасы ([[Лисаковск]] қ.). === Индустриялық аймақ және бизнесті дамыту институттары === Қостанай облысының экономикалық саясатының негізгі басымдылығы инвестицияларды тарту және өңірде инвестициялық процесті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылады.[http://investinkostanay.kz/ru/] Қостанай қаласында аумағы '''400 Га''' индустриялық аймақ дамуда. Қазіргі уақытта индустриялық аймақ аумағында ауыл шаруашылығы машиналарын жасау саласында 2 жоба іске қосылды («Беларус» және «Кировец» тракторларын өндіру). Агроөнеркәсіп кешені мен машина жасау саласындағы жобалар іске асырылу сатысында. Индустриялық аймақтың аумағында орналастырудың екі нұсқасы ұсынылады: гринфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен жер учаскесі және браунфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен және дайын өндірістік үй-жаймен жер учаскесі. Инвесторға тек қана құрал-жабдықтарды алып, жұмыс істеуді бастау қажет. Облыста бизнесті дамытудың мынадай институттары жұмыс істейді. '''«Тобыл» ӘКК» АҚ'''-инвестицияларды тарту және инвестициялық, оның ішінде әлеуметтік жобаларды іске асыруға қатысу арқылы Қостанай облысының өсу нүктелерінде экономикалық белсенділікті ынталандыратын Өңірлік даму институты. Ұйымның мақсаты Қостанай облысының өсу нүктелерінде бизнес-бастамаларды қолдау және экономикалық белсенділікті ынталандыру болып табылады. [http://www.spk-tobol.kz/ru/] '''Қостанай облысының кәсіпкерлер палатасы''' – аумақтық бөлімшесі, ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының құрылған қалыптастыру мақсатында институционалдық негіздері өсуінің және одан әрі дамуының өтті. Кәсіпкерлер палатасы кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға, бизнес жұмысының заңнамалық және өзге де нормативтік ережелерін қалыптастыру процесіне барлық кәсіпкерлерді кеңінен қамту мен тартуды қамтамасыз етуге бағытталған. Палатаның қызметі іскерлік, инвестициялық ахуалды және тұрақтылықты жақсартуға, өңірде кәсіпкерлікті жүргізу үшін жағдайларды дамытуға бағытталған. [https://kostanay.atameken.kz/] '''«Даму» КДҚ» АҚ''' – «Даму» Қорының филиалдары Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында жұмыс істейді, жергілікті кәсіпкерлермен, қоғамдық ұйымдармен және жергілікті атқарушы билік органдарымен айтарлықтай жұмыс тәжірибесі бар. Ұйымның миссиясы Қазақстан Республикасында шағын, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың кешенді және тиімді құралдарын іске асыру арқылы тұрақты дамытуда белсенді рөл болып табылады. '''«KAZAKH INVEST» ҰК» АҚ РП''' - ұйымның мақсаты экономиканың басым секторларына шетелдік инвестицияларды тарту және инвестициялық жобаларды кешенді сүйемелдеу арқылы Қазақстан Республикасының Тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына жәрдемдесу болып табылады.[https://invest.gov.kz/ru/] == Ауыл шаруашылығы == Қостанай облысы [[Қазақстан]]дағы ең ірі егін және мал шаруашылығымен айналысатын [[аймақ]]. Мұнда республиканың 18%-ға жуық егіс алқабы және 13%-дай [[ірі қара]] [[мал]]ы шоғырланған. <br /> [[Ауыл шаруашылығы]] жерінің жалпы аумағы 19,6 млн. [[га]], оның 5659,3 мың га-сы егістік жер, 351,6 мың га-сы [[шабындық]], 120,7 мың га-сы [[жайылым]] ([[2008]]). == Туризм == Қостанай облысы табиғи және мәдени мұраның бай әлеуетіне ие. Аймақ мәдени мұраға, көптеген көрікті жерлерге, бірегей табиғи ландшафттарға бай. Емдеу-сауықтыру демалысы [[Алтынсарин ауданы]]ның көркем курорттық аймағында ұсынылған, онда біздің өңірдің сауықтыру орны «Сосновый бор» шипажайы орналасқан. Мұнда: «ЖайлауКЗ» сауықтыру-ойын-сауық кешені, «Селена», «Деревенька в бору» демалыс базалары және 3 ірі сауықтыру балалар лагері орналасқан. Негізгі емдік фактор-[[Минералды су]]. «Сосновый бор» шипажайының минералды суы «Пятигорский» курортының минералды көздеріне жақын, сондай-ақ «Моршин», «Карловы Вары» және «Ессентуки 17» суларының аналогы болып табылады. Егер мәдени-танымдық туризмнің дамуы туралы айтатын болсақ, онда көрнекті жерлерге, мұражайларға, тарих және сәулет ескерткіштеріне бару, облыстың аудандары мен қалаларында туристерге қызықты нысандар бар. Облыста 1141 тарих және мәдениет ескерткіші бар, оның ішінде 38 киелі орын. Мысалы, [[Лисаковск]] қаласынан 30 км радиуста археологиялық кешен орналасқан. Қазба жұмыстары кезінде мұнда шамамен бір жарым жүзге жуық жерлеу құрылыстары табылды (тас қоршаулары мен [[Қорған]]дар), сондай-ақ [[қола дәуірі]]нің тайпалары қонысы үлкен көлемде табылды. [[Денисов ауданы]]ның аумағында б. з. д. 17-16 ғ. жататын бірегей археологиялық кешен орналасқан, ол «Қаз.АРК» - Қазақстан Арқайым, ал халық арасында Арқайым-2 деп аталатын, өйткені уақыт бойынша да, мәдениет жағынан да біздің ескерткіш Челябі облысының қонысымен сәйкес келеді. Сондай – ақ, Қостанай облысының аумағында 60 геоглиф анықталды және олардың барлығы бір жерде – «Торғай иірімінде» немесе «Торғайда» орналасқан. Далалар ары қарай да созылып жатыр, бірақ оларда мұндай суреттер бұдан былай кездеспейді. Геоглифтер тек биіктіктен жақсы көрінеді. Қазақстанда және әлемде еш жерде мұндай нысандар әлі табылған жоқ. Кейбір құрылыстардың жасы б. з. д. IX-VIII ғғ. жатады. Экологиялық туризм Қостанай облысының ең қызықты көрікті жерлерінің бірі - [[Наурызым қорығы|Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы]], ол [[ЮНЕСКО]]-ның мәдени мұра нысандарының тізбесіне енгізілген. Жабайы табиғаттың алуан түрлілігі мен байлығы мұнда өңірдің экологиялық туризмін дамытуға мүмкіндік береді. Қорық аумағында 6 экскурсиялық соқпақ бар, 2 экскурсиялық бағыт әзірленді. Туристерді қабылдау үшін орман насихаттау үйі, 11 төсек-орынға арналған 3 қонақ үйі бар. «Наурызым – Жұмбақ жер» Визит – орталығы ашылды, онда мұражай экспозициялары, конференц-зал және шағын кафе, сондай-ақ [[Науырзым ауданы]]нда, туристерді 6 бөлмелі, 12 кереуеттік қормен қамтамасыз ететін, жайлы қонақ үй салынған. Аң аулауды ұйымдастырумен отандық және шетелдік туристерге қызмет көрсететін 25 табиғат пайдаланушы айналысады. Аңшылық туризм кластеріне, 106 аңшылық шаруашылығы мен 225 балық шаруашылығы су айдындары ұсынған, аңшылық және балық аулау кіреді. == Коммуникациялар == Қостанай облысының аумағы арқылы [[Қостанай]]-[[Тобыл (кент)|Тобыл]]-[[Жітіқара]], Қостанай-Тобыл-[[Алтынсарин]]-[[Хромтау]] ([[Ақтөбе облысы]]), Қостанай-Алтын шоқы, Қостанай-[[Көкшетау]], Горняцкое-[[Қашар]]-[[Жаркөл]] телімі өтеді. <br /> Негізгі автомобиль жолдары: Қостанай-[[Троицк]], Қостанай-[[Троебратский]], Қостанай-[[Әулиекөл]]-[[Шолақсай]]-[[Амангелді]], Қостанай-Әулиекөл-[[Қосағал]]-Аралкөл-Торғай, Қостанай-Әулиекөл-Есіл-Арқалық, Қостанай-Сарыкөл-Көкшетау. <br /> Облысты халықаралық «[[Екатеринбург]]–[[Алматы]]» [[автокөлік]] [[жол]]ы кесіп өтеді. [[Теміржол]]дың ұзындығы – 1452,3 шақырым, автожолдардың ұзындығы – 9514,3 шақырым, [[газ құбыры]] – 2491,4 шақырым, [[жылу]] құбырлары – 778,8 шақырым, [[су құбыры]] – 5937,1 шақырымға созылады. == Әлеуметтік сала == 1 қантар 2008 жылы облыста 644 [[мектеп]], 91 [[балабақша]], 28 арнай оқу орындары, 9 ЖОО, 48 [[емхана]], 8 емхана, 3 [[театр]], 10 [[мұражай]], 393 [[кітапхана]], 278 [[мәдениет]] [[үй]]і, 2 [[спорт]] [[сарай]]ы, 39 спорт орындары және 29 [[стадион]] саналған. == Тағы қараңыз == * [[Қостанай Мемлекеттік Университеті]] * [[Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты]] * [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Қостанай уезі]] * [[Қостанай Таңы]] * [[Қостанай жылқысы]] * [[Қостанай]] * [[Наурызым қорығы]] * [[Қостанай темір кенді алабы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.kostanai.info/ Қостанай облысы портал] {{ru icon}} * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Қостанай_облысы Қостанай облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D2%9A%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Қостанай облысы}} [[Санат:Қостанай облысы]] 4c2t2ntutvpqgvc4yuyv4djmmkust7g 3064261 3064260 2022-08-25T20:50:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Қостанай облысы |елтаңба = Logo Kostanay Province.png |карта = Kostanay region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 12 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 63 |lon_min = 38 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Қостанай]] |құрылған уақыты = [[29 шілде]] [[1936 жыл]] |аудандар саны = 16 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{құлдырау}}873 444<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 6-шы |тығыздығы = 4,45 |тығыздығы бойынша орны = 9-шы |ұлттық құрамы = [[орыстар]] — 41,28 % <br>[[қазақтар]] — 40,27 %<br> [[украиндар]] — 8,37 %<br> [[немістер]] — 3,14 %<br>[[татарлар]] — 1,84 %<br> басқалары — 5,1 % (2018 ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 196 001 |жер аумағы бойынша орны = 6-шы |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Архимед Бегежанұлы Мұхамбетов|Архимед Мұхамбетов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-KUS |телефон коды = +7 7142 |пошта индекстері = 11xxxx |марапаттары = |сайты = http://www.kostanay.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = Qostanay Province }} '''Қостанай облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]і. [[1936 жыл]]ы [[29 шілде]]де бұрынғы Қостанай мен Торғай [[губерния]]ларының негізінде құрылған. Облыс орталығы – [[Қостанай]] қаласы ([[1879 жыл]]ы құрылған). Жер аумағы 196 мың км².<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref> == Географиялық орны == Қостанай облысы [[солтүстік]]-[[батыс]]ы мен солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]] облыстарымен, шығысында және оңтүстік-шығысында [[Қазақстан]]ның [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]], [[Ақмола облысы|Ақмола]], [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] және [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] облыстарымен, оңтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы]]мен шектеседі. == Рельефі == Облыс аумағы негізінен [[жазық]] [[дала]]. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тым созылып жатуына байланысты (740 км) әр түрлі физикалық-[[географиялық белдеулер]]ден тұрады: * батыс жағында [[Орал]] маңы [[үстірт]]ін (250-400 м); * солтүстігінде [[Батыс Сібір ойпаты]]ның (150-200 м) оңтүстік бөлігін; * оңтүстігінде [[Торғай үстірті]]нің басым бөлігін (250-300 м); * қиыр оңтүстік-шығысында [[Сарыарқа]]ның батыс бөлігін (450-500 м) қамтиды. Орал маңы үстірті негізінен, шығысқа қарай еңісетене келіп, солтүстігінде Золотая сопка ([[Алтын шоқы]]) тұсымен, оңтүстігінде [[Тобыл өзені]]нің жоғарғы ағысының [[аңғар]]ымен шектеледі. Мұның оңтүстік жағында жекелеген [[шоқы]]лар ([[Жетіқара]] тауы, 414 м, т.б.) кездеседі. <br /> Батыс Сібір ойпатының оңтүстігін [[көл]] [[қазаншұңқыр]]лары бар Қостанай жазығы мен [[Обаған]]-[[Есіл]] суайрығы және [[Есіл жазығы]] алыпжатыр. <br /> Облыстың оңтүстігіндегі Торғай үстіртінің солтүстік бөлігін көл қазаншұңқырлары мол Солтүстік Торғай жазығы ([[Құсмұрын (көл)|Құсмұрын]] көлінен Тобыл өзеніне дейінгі [[суайрық]]ты), орта бөлігін Сыпсыңағаш [[қолат]]ымен және [[Өлкейек]], [[Қабырға]], [[Теке]], [[Сарысу]] өзендерімен тілімделген Торғай үстіртінің орта бөлігін қамтыған. Мұндағы суайрықтарда [[Қарғалытау]] (310 м), [[Теке]] (262 м), [[Қызбелтау]] (219 м) және Сарыадыр (360 м) [[төрткіл тау]] [[жұрнақ]]тары, қиыр солтүстік-батысында [[Қоңыртау (тау, Қостанай облысы)|Қоңыртау]] таулары орналасқан. Торғай үстіртінің жалғасы саналатын Оңтүстік Торғай жазығы [[Сарықопа]] көлінің оңтүстік бөлігін қамтиды. Ол Торғай мен Ұлы Жыланшық өзендерімен тілімделген. <br /> Облыс аумағының бір ерекшелігі - оның қиыр оңтүстік-батыстан солтүстікке қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне дейін жететін ұзындығы 700 км Торғай қолаты жатыр. <br /> Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген Сарыарқа бөлігі. Мұнда [[Қарақұс]] ([[Шарықты]] [[шың]]ы 397 м), [[Көкшетау тауы|Көкшетау]] (478 м!, [[Қайыңдышоқы]] (569 м), т.б. көптеген тау шоқылары кездеседі. <br /> Ұлы Жыланшық пен Қараторғай өзендерінің суайрығын [[Жыланшықтүрме]] [[қырат]]ы алып жатыр == Кен байлықтары == Қостанай облысы [[кен байлықтары]]на өте бай. Мұнда [[магнетит]]тік және оолиттік [[темір]] кендерінің, [[боксит]]тің, [[алтын]]ның, [[никель]]дің, [[асбес]]тің, [[қоңыр көмір]]дің, [[құрылыс материалдары]]ның ([[цемент]]тің, [[флюс]]тік [[әктас]]тың), [[доломит]]тің, [[от]]қа төзімді [[балшық]]тың, қыш және [[кірпіш]] балшықтарының, [[әйнек]]тік [[құм]]ның, [[гранит]]тің, [[диорит]]тің, [[құмтас]]тың, т.б. мол [[қор]]ы бар. == Климаты == Облыс [[климат]]ы тым континеттік. [[Қыс]]ы [[суық]] және ызғарлы, [[қаңтар]]дың орташа [[температура]]сы солтүстігінде -18-19°С, оңтүстігінде -16-17°С. Кейбір қатаң жылдары -40°С-тан да төмен болады. Қысы ұзақ, [[қар жамылғысы]] 5 [[ай]]ға дейін жатады. <br /> [[Жаз]]ы біршама [[ыстық]], [[шілде]]нің орташа температурасы 19-20°С. Кей жылдары 35-40°С-қа дейін жетеді. <br /> Жылдық [[жауын-шашын]]ның орташа мөлшері солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 мм-ден 170 мм-ге дейінгі аралықта, оның 70-75% -ы жылдың жылы мезгілінде жауады. <br /> Облыста [[қуаңшылық]] болып тұрады. Кейінгі [[50 жыл]]дың мәліметі бойынша қуаңшылық әр 10 жылда 3-4 рет қайталанған. <br /> [[Жел]]сіз күндер аз. Желдің жылдық орташа жылдамдығы солтүстігінде 4-4,5 м/с-тан, оңтүстігінде 5-6 м/с-қа жетеді. Солтүстігінде оңтүстік-батыс және оңтүстік желдер, оңтүстігінде солтүстік және солтүстік-шығыс желдер басым. == Топырағы == Қостанай облысының аумағы үш ірі [[топырақ]] [[белдем]]інде орналасқан: * солтүстік жағын [[қара топырақ]], ал оңтүстік бөлігін [[сұр]] топырақ белдемі алып жатыр; * қара және қоңыр қызғылт топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен [[мал шаруашылығы]]н өркендетуге қолайлы. Облыс жеріндегі топырақ жамылғысының [[бойлық]] бағытта белдемдік байланыстағы [[өсімдік жамылғысы]] таралған. == Белдемдері == Қостанай облысының солтүстік жіңішке бөлігін [[орман]]ды-[[дала]] белдемі алып жатыр. Орманды жерлері негізінен әр түрлі [[бұта]]лар өскен [[терек]] аралас қайыңды [[шоқ]]тардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын [[қайыңды орман]] өңірлерін құрайды. Дала белдемі әр түрлі шөбі басым [[селеу]] мен [[боз]]дан тұрады, ал құрғақ дала белдемінде, негізінен, әр түрлі шөптер араласқан [[бетеге]]лі-[[селеу]]лі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдемдерінің құмдақ топырақты жерлерінде қайың мен [[қарағай]]ы басым Наурызымқарағай ормандары өскен. Наурызымқарағай шоқ орманы негізінде [[1930]] жылы мемлекеттік [[қорық]] ([[Наурызым қорығы]]) ұйымдастырылған. == Жануарлар дүниесі == Облыстың жануарлар дүниесі әр түрлі. [[Жыртқыш аңдар]]дан - [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]] жиі кездеседі. [[Ақ қоян]], [[ор қоян]], [[құм тышқаны]], [[сарышұнақ]], [[аламан тышқаны]], [[қосаяқ]] секілді [[кеміргіштер]] көп тараған. Орманды дала белдемінде [[елік]], оңтүстіктің шөлейтті жерлерінде [[ақбөкен]]дер жайылады. <br /> Облыста [[құстар]]дың да сан алуан түрлері мекендейді. == Су торабы == Қостанай облысы [[өзен]]дер мен [[көл]]дерге бай. Өзендер Тобыл мен Торғай және Ұлы Жыланшық өзендерінің алабына жатады. <br /> Тобыл өзенінің алабына жататын өзендер (Үй, Тоғызақ, [[Әйет]], Желқуар, [[Шортанды]]) бастауларын Орал маңы үстіртінен, ал Обаған өзені Торғай қолатының орталық тұсынан алады. <br /> Торғай алабындағы өзендер, негізінен, Торғай және оның салалары бастауларын Торғай үстіртінен ([[Өлкейек]], Қабырға, [[Теке]]) және Сарыарқаның батыс беткейінен ([[Сарыөзен (өзен, Торғай алабы)|Сарыөзен]], [[Мойылды (өзен, Шалқартеңіз алабы)|Мойылды]] және [[Үлкен Дәмді]], [[Жалдама (өзен)|Жалдама]], [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды]], Тасты, [[Ащытасты]], Қараторғай, Сарыторғай, [[Үлкен Сабасалды]], Сабасалды, т.б.) алады. <br /> Облыстың қиыр оңтүстігінде Торғай өзені алабынан бастау алатын Ұлы Жыланшық өзені Жақсы Ақкөлге құяды. <br /> Қостанай облысында 7 мыңнан астам көл бар. Олар көбіне тұщы келеді. [[Тұзды көл]]дер Солтүстік Торғай жазығында, Сыпсыңағаш пен Торғай қолаттарының орталық тұстарында шоғырланған. Көлдердің ең ірілері Торғай қолатында (Сарықопа, [[Күйіккөл|Күйік]], [[Ақсуат]], [[Сарымойын]], Құсмұрын, Алакөл, Теңіз, т.б.), облыстың солтүстік-шығысында ([[Қойбағар (Обаған алабындағы көл)|Қойбағар]], [[Алабота]], [[Тімтәуір]], [[Жаншора]], [[Биесойған]], [[Сарыкөл (көл, Қостанай облысы)|Сарыкөл]], [[Сарыоба (көл)|Сарыоба]], Жасылбағар, [[Қарақамыс (көл, Меңдіқара ауданы)|Қарақамыс]], Тоқта, т.б.), солтүстік-батысында ([[Шұбаркөл]], [[Сасықкөл (көл, Қостанай облысы)|Сасықкөл]], Үлкен Бөрілі, Тоқтас, Жолжарған, т.б.), Солтүстік Торғай жазығында (Шыбындысор, Айқамыс, Қарасор мен Тентексор көлдер топтары, т.б.), Сыпсыңағаш қолатында ([[Қулыкөл]], [[Кіндікті]], [[Орқаш]], [[Жақсыбай]], Шоғыркөл, Мамыркөл, т.б.) және оңтүстігінде ([[Жалтырсор]], Барақсор, Тентексор, [[Жаман Ақкөл]], Жақсы Ақкөл, Ащы Ақкөл, т.б.) орналасқан. Кейбір тұзды көлдердің (Әулиесор, [[Сабынды (көл)|Сабынды]], Қарабасты, Қарақалпақ, Жылысор, [[Балықты]], Ақсуатсор, т.б.) емдік және [[курорт]]тық маңызы бар. <br /> Тобыл мен Торғай өзендеріне және олардың салаларында көптеген [[бөген]]дер мен суғару жүйелері салынған. Олар Тобыл өзені мен оның салаларында Жайылма, Жоғары Тобыл, Қаратомар, Қостанай, Желқуар, Шортанды бөгендері, Торғай өзенінде Албарбөгет суғару жүйесі мен Үлкен Дәмді өзеніндегі көлдетіп суғару жүйесі, т.б. <br /> Жер асты сулары облыстың барлық жерінде бар. Олар мезо-кайназойдың құмды-[[сазды шөгінділер]]і мен [[палеозой]] жыныстарында шоғырланған. == Халқы == Тұрғыны 886,2 мың [[адам]], орташа тығыздығы 1 км²-ге шаққанда 4,5 адамнан келеді ([[2010]]). <br /> Облыста 100-ден астам [[ұлт]] өкілдері тұрады. Олардың ішінде 34,9% [[қазақ]]тар, 41,2% - [[орыс]]тар, 11,9% - [[украин]]алықтар, 3,8% - [[неміс]]тер, қалған 8,2% - басқа ұлттар ([[2008]]). Қостанай облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |984 551 |1 084 383 |1 220 750 |1 017 729 |919 558 |913 435 |907 396 |903 178 |900 333 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |894 192 |886 328 |883 333 |881 544 |879 454 |879 941 |880 776 |881 456 |} == Елді мекендері мен аудандары == [[Сурет:Kostanaycentre.jpg|thumb|right|200px|Қостанай қаласының орталығы]] Қостанай облысы [[құрам]]ында 5 [[қала]] ([[Арқалық]], [[Жітіқара]], [[Лисаковск]], [[Рудный]], [[Қостанай]]), 13 [[кент]], 16 [[аудан]] бар, 808 [[ауылдық мекендер]] бар ([[2010]]). * Аудандары: # [[Алтынсарин ауданы]] # [[Амангелді ауданы]] # [[Әулиекөл ауданы]] # [[Денисов ауданы]] # [[Жангелді ауданы]] # [[Жітіқара ауданы]] # [[Қамысты ауданы]] # [[Қарабалық ауданы]] # [[Қарасу ауданы]] # [[Қостанай ауданы]] # [[Меңдіқара ауданы]] # [[Науырзым ауданы]] # [[Сарыкөл ауданы]] # [[Бейімбет Майлин ауданы]] # [[Ұзынкөл ауданы]] # [[Федоров ауданы]] == Экономикалық және инвестициялық әлеует == Қостанай облысы Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан өңірі болып табылады. Облыс айтарлықтай экономикалық, өнеркәсіптік әлеуетке, тауарлар мен қызметтерді өткізудің үлкен нарығына, дамыған инфрақұрылымға, жоғары білікті кадрларға ие. Қолайлы іскерлік климаттың маңызды факторы дамушы экономика болып табылады: облыстың жалпы өңірлік өнімі соңғы 10 жылда 5 есеге артты. Қостанай облысының негізгі Өңірлік өнімдері темір өнімдері, алюминий кені, [[асбест]], [[ұн]], ауыл шаруашылығы өнімдері, [[кондитер өнімдері|кондитерлік өнімдер]] және көлік құралдары болып табылады. Облыста республиканың темір жол өнімдерінің '''90%''' - дан астамы, темір кенді шекемтастар мен асбест '''100%''' өндіріледі. Қазіргі уақытта облыс кәсіпорындарының сыртқы экономикалық байланыстарының географиясы 80 мемлекетті қамтиды. Облыстың сыртқы сауда айналымы 2019 жылы '''2 276,2''' млн. АҚШ долл.құрады, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда '''13,2%''' - ға өсті ('''2 011,0''' млн. АҚШ). Өнім негізінен Қытайға, Германияға, Ресей Федерациясына, Швейцарияға, Украинаға, Белоруссияға, Өзбекстанға және әлемнің басқа да елдеріне экспортталады. Импорттық өнімнің ірі жеткізушілері Ресей Федерациясы, Жапония, Қытай, Германия және басқалар болып табылады. Қостанай облысы-аграрлы-өнеркәсіптік аймақ. Қостанай облысының аумағы '''19,2''' млн гектарды құрайды. Облыс аймақтағы ірі астық шаруашылықтарының біріне кіреді. Қазақстан Республикасында республикалық көлемнен '''30%''' - ға дейін астық шығара отырып. Жыл сайын орта есеппен '''1,5''' млн.тонна көлемінде әлемнің '''33''' еліне, оның ішінде '''21''' алыс және '''12''' таяу шетелдерге экспортталады. Облыста жылына '''2''' млн тонна астық өңдейтін '''70''' диірмен кешені бар. Машина жасау маңызды негіз болып табылады экономика Қостанай облысының жетекші өнеркәсіп саласы өңір. Машина жасаудың ірі ірі кәсіпорындары: «СарыарқаАвтоПром» ЖШС, «АгромашХолдинг KZ» ақ, «Композит Групп Казахстан» ЖШС, «Олжа Агротехмаш» ЖШС, «Дормаш» ЖШС, «Дон Мар» ЖШС, «Костанайский Тракторный завод» ЖШС болып табылады. === Жұмыс істеп тұрған ірі кәсіпорындар === Кәсіпорындармен ауыл шаруашылығы техникасын, оған қосалқы бөлшектерді, комбайндарды, тракторларды, жеңіл және жүк автомобильдерін, автобустарды өндіру жүзеге асырылады. Қостанай облысында 5 қала құраушы кәсіпорын жұмыс істейді: 1. "Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі" АҚ ([[Рудный]] қ.). 2. "Қостанай минералдары" АҚ ([[Жітіқара]] қ.). 3. "Комаровское тау-кен кәсіпорны" ЖШС (Жітіқара қ.). 4. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Торғай боксит кен басқармасы ([[Арқалық қаласы|Арқалық]] қ.). 5. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Краснооктябрь боксит кен басқармасы ([[Лисаковск]] қ.). === Индустриялық аймақ және бизнесті дамыту институттары === Қостанай облысының экономикалық саясатының негізгі басымдылығы инвестицияларды тарту және өңірде инвестициялық процесті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылады.[http://investinkostanay.kz/ru/] Қостанай қаласында аумағы '''400 Га''' индустриялық аймақ дамуда. Қазіргі уақытта индустриялық аймақ аумағында ауыл шаруашылығы машиналарын жасау саласында 2 жоба іске қосылды («Беларус» және «Кировец» тракторларын өндіру). Агроөнеркәсіп кешені мен машина жасау саласындағы жобалар іске асырылу сатысында. Индустриялық аймақтың аумағында орналастырудың екі нұсқасы ұсынылады: гринфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен жер учаскесі және браунфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен және дайын өндірістік үй-жаймен жер учаскесі. Инвесторға тек қана құрал-жабдықтарды алып, жұмыс істеуді бастау қажет. Облыста бизнесті дамытудың мынадай институттары жұмыс істейді. '''«Тобыл» ӘКК» АҚ'''-инвестицияларды тарту және инвестициялық, оның ішінде әлеуметтік жобаларды іске асыруға қатысу арқылы Қостанай облысының өсу нүктелерінде экономикалық белсенділікті ынталандыратын Өңірлік даму институты. Ұйымның мақсаты Қостанай облысының өсу нүктелерінде бизнес-бастамаларды қолдау және экономикалық белсенділікті ынталандыру болып табылады. [http://www.spk-tobol.kz/ru/] '''Қостанай облысының кәсіпкерлер палатасы''' – аумақтық бөлімшесі, ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының құрылған қалыптастыру мақсатында институционалдық негіздері өсуінің және одан әрі дамуының өтті. Кәсіпкерлер палатасы кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға, бизнес жұмысының заңнамалық және өзге де нормативтік ережелерін қалыптастыру процесіне барлық кәсіпкерлерді кеңінен қамту мен тартуды қамтамасыз етуге бағытталған. Палатаның қызметі іскерлік, инвестициялық ахуалды және тұрақтылықты жақсартуға, өңірде кәсіпкерлікті жүргізу үшін жағдайларды дамытуға бағытталған. [https://kostanay.atameken.kz/] '''«Даму» КДҚ» АҚ''' – «Даму» Қорының филиалдары Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында жұмыс істейді, жергілікті кәсіпкерлермен, қоғамдық ұйымдармен және жергілікті атқарушы билік органдарымен айтарлықтай жұмыс тәжірибесі бар. Ұйымның миссиясы Қазақстан Республикасында шағын, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың кешенді және тиімді құралдарын іске асыру арқылы тұрақты дамытуда белсенді рөл болып табылады. '''«KAZAKH INVEST» ҰК» АҚ РП''' - ұйымның мақсаты экономиканың басым секторларына шетелдік инвестицияларды тарту және инвестициялық жобаларды кешенді сүйемелдеу арқылы Қазақстан Республикасының Тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына жәрдемдесу болып табылады.[https://invest.gov.kz/ru/] == Ауыл шаруашылығы == Қостанай облысы [[Қазақстан]]дағы ең ірі егін және мал шаруашылығымен айналысатын [[аймақ]]. Мұнда республиканың 18%-ға жуық егіс алқабы және 13%-дай [[ірі қара]] [[мал]]ы шоғырланған. <br /> [[Ауыл шаруашылығы]] жерінің жалпы аумағы 19,6 млн. [[га]], оның 5659,3 мың га-сы егістік жер, 351,6 мың га-сы [[шабындық]], 120,7 мың га-сы [[жайылым]] ([[2008]]). == Туризм == Қостанай облысы табиғи және мәдени мұраның бай әлеуетіне ие. Аймақ мәдени мұраға, көптеген көрікті жерлерге, бірегей табиғи ландшафттарға бай. Емдеу-сауықтыру демалысы [[Алтынсарин ауданы]]ның көркем курорттық аймағында ұсынылған, онда біздің өңірдің сауықтыру орны «Сосновый бор» шипажайы орналасқан. Мұнда: «ЖайлауКЗ» сауықтыру-ойын-сауық кешені, «Селена», «Деревенька в бору» демалыс базалары және 3 ірі сауықтыру балалар лагері орналасқан. Негізгі емдік фактор-[[Минералды су]]. «Сосновый бор» шипажайының минералды суы «Пятигорский» курортының минералды көздеріне жақын, сондай-ақ «Моршин», «Карловы Вары» және «Ессентуки 17» суларының аналогы болып табылады. Егер мәдени-танымдық туризмнің дамуы туралы айтатын болсақ, онда көрнекті жерлерге, мұражайларға, тарих және сәулет ескерткіштеріне бару, облыстың аудандары мен қалаларында туристерге қызықты нысандар бар. Облыста 1141 тарих және мәдениет ескерткіші бар, оның ішінде 38 киелі орын. Мысалы, [[Лисаковск]] қаласынан 30 км радиуста археологиялық кешен орналасқан. Қазба жұмыстары кезінде мұнда шамамен бір жарым жүзге жуық жерлеу құрылыстары табылды (тас қоршаулары мен [[Қорған]]дар), сондай-ақ [[қола дәуірі]]нің тайпалары қонысы үлкен көлемде табылды. [[Денисов ауданы]]ның аумағында б. з. д. 17-16 ғ. жататын бірегей археологиялық кешен орналасқан, ол «Қаз.АРК» - Қазақстан Арқайым, ал халық арасында Арқайым-2 деп аталатын, өйткені уақыт бойынша да, мәдениет жағынан да біздің ескерткіш Челябі облысының қонысымен сәйкес келеді. Сондай – ақ, Қостанай облысының аумағында 60 геоглиф анықталды және олардың барлығы бір жерде – «Торғай иірімінде» немесе «Торғайда» орналасқан. Далалар ары қарай да созылып жатыр, бірақ оларда мұндай суреттер бұдан былай кездеспейді. Геоглифтер тек биіктіктен жақсы көрінеді. Қазақстанда және әлемде еш жерде мұндай нысандар әлі табылған жоқ. Кейбір құрылыстардың жасы б. з. д. IX-VIII ғғ. жатады. Экологиялық туризм Қостанай облысының ең қызықты көрікті жерлерінің бірі - [[Наурызым қорығы|Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы]], ол [[ЮНЕСКО]]-ның мәдени мұра нысандарының тізбесіне енгізілген. Жабайы табиғаттың алуан түрлілігі мен байлығы мұнда өңірдің экологиялық туризмін дамытуға мүмкіндік береді. Қорық аумағында 6 экскурсиялық соқпақ бар, 2 экскурсиялық бағыт әзірленді. Туристерді қабылдау үшін орман насихаттау үйі, 11 төсек-орынға арналған 3 қонақ үйі бар. «Наурызым – Жұмбақ жер» Визит – орталығы ашылды, онда мұражай экспозициялары, конференц-зал және шағын кафе, сондай-ақ [[Науырзым ауданы]]нда, туристерді 6 бөлмелі, 12 кереуеттік қормен қамтамасыз ететін, жайлы қонақ үй салынған. Аң аулауды ұйымдастырумен отандық және шетелдік туристерге қызмет көрсететін 25 табиғат пайдаланушы айналысады. Аңшылық туризм кластеріне, 106 аңшылық шаруашылығы мен 225 балық шаруашылығы су айдындары ұсынған, аңшылық және балық аулау кіреді. == Коммуникациялар == Қостанай облысының аумағы арқылы [[Қостанай]]-[[Тобыл (кент)|Тобыл]]-[[Жітіқара]], Қостанай-Тобыл-[[Алтынсарин]]-[[Хромтау]] ([[Ақтөбе облысы]]), Қостанай-Алтын шоқы, Қостанай-[[Көкшетау]], Горняцкое-[[Қашар]]-[[Жаркөл]] телімі өтеді. <br /> Негізгі автомобиль жолдары: Қостанай-[[Троицк]], Қостанай-[[Троебратский]], Қостанай-[[Әулиекөл]]-[[Шолақсай]]-[[Амангелді]], Қостанай-Әулиекөл-[[Қосағал]]-Аралкөл-Торғай, Қостанай-Әулиекөл-Есіл-Арқалық, Қостанай-Сарыкөл-Көкшетау. <br /> Облысты халықаралық «[[Екатеринбург]]–[[Алматы]]» [[автокөлік]] [[жол]]ы кесіп өтеді. [[Теміржол]]дың ұзындығы – 1452,3 шақырым, автожолдардың ұзындығы – 9514,3 шақырым, [[газ құбыры]] – 2491,4 шақырым, [[жылу]] құбырлары – 778,8 шақырым, [[су құбыры]] – 5937,1 шақырымға созылады. == Әлеуметтік сала == 1 қантар 2008 жылы облыста 644 [[мектеп]], 91 [[балабақша]], 28 арнай оқу орындары, 9 ЖОО, 48 [[емхана]], 8 емхана, 3 [[театр]], 10 [[мұражай]], 393 [[кітапхана]], 278 [[мәдениет]] [[үй]]і, 2 [[спорт]] [[сарай]]ы, 39 спорт орындары және 29 [[стадион]] саналған. == Тағы қараңыз == * [[Қостанай Мемлекеттік Университеті]] * [[Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты]] * [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Қостанай уезі]] * [[Қостанай Таңы]] * [[Қостанай жылқысы]] * [[Қостанай]] * [[Наурызым қорығы]] * [[Қостанай темір кенді алабы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.kostanai.info/ Қостанай облысы портал] {{ru icon}} * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Қостанай_облысы Қостанай облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D2%9A%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Қостанай облысы}} [[Санат:Қостанай облысы]] 4mmgv37r21lmwziiacrpk47vf0vub35 3064274 3064261 2022-08-25T21:29:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Қостанай облысы |елтаңба = Logo Kostanay Province.png |карта = Kostanay region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 12 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 63 |lon_min = 38 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Қостанай]] |құрылған уақыты = [[29 шілде]] [[1936 жыл]] |аудандар саны = 16 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{құлдырау}}873 444<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 6-шы |тығыздығы = 4,45 |тығыздығы бойынша орны = 9-шы |ұлттық құрамы = [[орыстар]] — 41,28 % <br>[[қазақтар]] — 40,27 %<br> [[украиндар]] — 8,37 %<br> [[немістер]] — 3,14 %<br>[[татарлар]] — 1,84 %<br> басқалары — 5,1 % (2018 ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 196 001 |жер аумағы бойынша орны = 4-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Архимед Бегежанұлы Мұхамбетов|Архимед Мұхамбетов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-KUS |телефон коды = +7 7142 |пошта индекстері = 11xxxx |марапаттары = |сайты = http://www.kostanay.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = Qostanay Province }} '''Қостанай облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]і. [[1936 жыл]]ы [[29 шілде]]де бұрынғы Қостанай мен Торғай [[губерния]]ларының негізінде құрылған. Облыс орталығы – [[Қостанай]] қаласы ([[1879 жыл]]ы құрылған). Жер аумағы 196 мың км².<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref> == Географиялық орны == Қостанай облысы [[солтүстік]]-[[батыс]]ы мен солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]] облыстарымен, шығысында және оңтүстік-шығысында [[Қазақстан]]ның [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]], [[Ақмола облысы|Ақмола]], [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] және [[Ұлытау облысы|Ұлытау]] облыстарымен, оңтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы]]мен шектеседі. == Рельефі == Облыс аумағы негізінен [[жазық]] [[дала]]. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тым созылып жатуына байланысты (740 км) әр түрлі физикалық-[[географиялық белдеулер]]ден тұрады: * батыс жағында [[Орал]] маңы [[үстірт]]ін (250-400 м); * солтүстігінде [[Батыс Сібір ойпаты]]ның (150-200 м) оңтүстік бөлігін; * оңтүстігінде [[Торғай үстірті]]нің басым бөлігін (250-300 м); * қиыр оңтүстік-шығысында [[Сарыарқа]]ның батыс бөлігін (450-500 м) қамтиды. Орал маңы үстірті негізінен, шығысқа қарай еңісетене келіп, солтүстігінде Золотая сопка ([[Алтын шоқы]]) тұсымен, оңтүстігінде [[Тобыл өзені]]нің жоғарғы ағысының [[аңғар]]ымен шектеледі. Мұның оңтүстік жағында жекелеген [[шоқы]]лар ([[Жетіқара]] тауы, 414 м, т.б.) кездеседі. <br /> Батыс Сібір ойпатының оңтүстігін [[көл]] [[қазаншұңқыр]]лары бар Қостанай жазығы мен [[Обаған]]-[[Есіл]] суайрығы және [[Есіл жазығы]] алыпжатыр. <br /> Облыстың оңтүстігіндегі Торғай үстіртінің солтүстік бөлігін көл қазаншұңқырлары мол Солтүстік Торғай жазығы ([[Құсмұрын (көл)|Құсмұрын]] көлінен Тобыл өзеніне дейінгі [[суайрық]]ты), орта бөлігін Сыпсыңағаш [[қолат]]ымен және [[Өлкейек]], [[Қабырға]], [[Теке]], [[Сарысу]] өзендерімен тілімделген Торғай үстіртінің орта бөлігін қамтыған. Мұндағы суайрықтарда [[Қарғалытау]] (310 м), [[Теке]] (262 м), [[Қызбелтау]] (219 м) және Сарыадыр (360 м) [[төрткіл тау]] [[жұрнақ]]тары, қиыр солтүстік-батысында [[Қоңыртау (тау, Қостанай облысы)|Қоңыртау]] таулары орналасқан. Торғай үстіртінің жалғасы саналатын Оңтүстік Торғай жазығы [[Сарықопа]] көлінің оңтүстік бөлігін қамтиды. Ол Торғай мен Ұлы Жыланшық өзендерімен тілімделген. <br /> Облыс аумағының бір ерекшелігі - оның қиыр оңтүстік-батыстан солтүстікке қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне дейін жететін ұзындығы 700 км Торғай қолаты жатыр. <br /> Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген Сарыарқа бөлігі. Мұнда [[Қарақұс]] ([[Шарықты]] [[шың]]ы 397 м), [[Көкшетау тауы|Көкшетау]] (478 м!, [[Қайыңдышоқы]] (569 м), т.б. көптеген тау шоқылары кездеседі. <br /> Ұлы Жыланшық пен Қараторғай өзендерінің суайрығын [[Жыланшықтүрме]] [[қырат]]ы алып жатыр == Кен байлықтары == Қостанай облысы [[кен байлықтары]]на өте бай. Мұнда [[магнетит]]тік және оолиттік [[темір]] кендерінің, [[боксит]]тің, [[алтын]]ның, [[никель]]дің, [[асбес]]тің, [[қоңыр көмір]]дің, [[құрылыс материалдары]]ның ([[цемент]]тің, [[флюс]]тік [[әктас]]тың), [[доломит]]тің, [[от]]қа төзімді [[балшық]]тың, қыш және [[кірпіш]] балшықтарының, [[әйнек]]тік [[құм]]ның, [[гранит]]тің, [[диорит]]тің, [[құмтас]]тың, т.б. мол [[қор]]ы бар. == Климаты == Облыс [[климат]]ы тым континеттік. [[Қыс]]ы [[суық]] және ызғарлы, [[қаңтар]]дың орташа [[температура]]сы солтүстігінде -18-19°С, оңтүстігінде -16-17°С. Кейбір қатаң жылдары -40°С-тан да төмен болады. Қысы ұзақ, [[қар жамылғысы]] 5 [[ай]]ға дейін жатады. <br /> [[Жаз]]ы біршама [[ыстық]], [[шілде]]нің орташа температурасы 19-20°С. Кей жылдары 35-40°С-қа дейін жетеді. <br /> Жылдық [[жауын-шашын]]ның орташа мөлшері солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 мм-ден 170 мм-ге дейінгі аралықта, оның 70-75% -ы жылдың жылы мезгілінде жауады. <br /> Облыста [[қуаңшылық]] болып тұрады. Кейінгі [[50 жыл]]дың мәліметі бойынша қуаңшылық әр 10 жылда 3-4 рет қайталанған. <br /> [[Жел]]сіз күндер аз. Желдің жылдық орташа жылдамдығы солтүстігінде 4-4,5 м/с-тан, оңтүстігінде 5-6 м/с-қа жетеді. Солтүстігінде оңтүстік-батыс және оңтүстік желдер, оңтүстігінде солтүстік және солтүстік-шығыс желдер басым. == Топырағы == Қостанай облысының аумағы үш ірі [[топырақ]] [[белдем]]інде орналасқан: * солтүстік жағын [[қара топырақ]], ал оңтүстік бөлігін [[сұр]] топырақ белдемі алып жатыр; * қара және қоңыр қызғылт топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен [[мал шаруашылығы]]н өркендетуге қолайлы. Облыс жеріндегі топырақ жамылғысының [[бойлық]] бағытта белдемдік байланыстағы [[өсімдік жамылғысы]] таралған. == Белдемдері == Қостанай облысының солтүстік жіңішке бөлігін [[орман]]ды-[[дала]] белдемі алып жатыр. Орманды жерлері негізінен әр түрлі [[бұта]]лар өскен [[терек]] аралас қайыңды [[шоқ]]тардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын [[қайыңды орман]] өңірлерін құрайды. Дала белдемі әр түрлі шөбі басым [[селеу]] мен [[боз]]дан тұрады, ал құрғақ дала белдемінде, негізінен, әр түрлі шөптер араласқан [[бетеге]]лі-[[селеу]]лі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдемдерінің құмдақ топырақты жерлерінде қайың мен [[қарағай]]ы басым Наурызымқарағай ормандары өскен. Наурызымқарағай шоқ орманы негізінде [[1930]] жылы мемлекеттік [[қорық]] ([[Наурызым қорығы]]) ұйымдастырылған. == Жануарлар дүниесі == Облыстың жануарлар дүниесі әр түрлі. [[Жыртқыш аңдар]]дан - [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]] жиі кездеседі. [[Ақ қоян]], [[ор қоян]], [[құм тышқаны]], [[сарышұнақ]], [[аламан тышқаны]], [[қосаяқ]] секілді [[кеміргіштер]] көп тараған. Орманды дала белдемінде [[елік]], оңтүстіктің шөлейтті жерлерінде [[ақбөкен]]дер жайылады. <br /> Облыста [[құстар]]дың да сан алуан түрлері мекендейді. == Су торабы == Қостанай облысы [[өзен]]дер мен [[көл]]дерге бай. Өзендер Тобыл мен Торғай және Ұлы Жыланшық өзендерінің алабына жатады. <br /> Тобыл өзенінің алабына жататын өзендер (Үй, Тоғызақ, [[Әйет]], Желқуар, [[Шортанды]]) бастауларын Орал маңы үстіртінен, ал Обаған өзені Торғай қолатының орталық тұсынан алады. <br /> Торғай алабындағы өзендер, негізінен, Торғай және оның салалары бастауларын Торғай үстіртінен ([[Өлкейек]], Қабырға, [[Теке]]) және Сарыарқаның батыс беткейінен ([[Сарыөзен (өзен, Торғай алабы)|Сарыөзен]], [[Мойылды (өзен, Шалқартеңіз алабы)|Мойылды]] және [[Үлкен Дәмді]], [[Жалдама (өзен)|Жалдама]], [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды]], Тасты, [[Ащытасты]], Қараторғай, Сарыторғай, [[Үлкен Сабасалды]], Сабасалды, т.б.) алады. <br /> Облыстың қиыр оңтүстігінде Торғай өзені алабынан бастау алатын Ұлы Жыланшық өзені Жақсы Ақкөлге құяды. <br /> Қостанай облысында 7 мыңнан астам көл бар. Олар көбіне тұщы келеді. [[Тұзды көл]]дер Солтүстік Торғай жазығында, Сыпсыңағаш пен Торғай қолаттарының орталық тұстарында шоғырланған. Көлдердің ең ірілері Торғай қолатында (Сарықопа, [[Күйіккөл|Күйік]], [[Ақсуат]], [[Сарымойын]], Құсмұрын, Алакөл, Теңіз, т.б.), облыстың солтүстік-шығысында ([[Қойбағар (Обаған алабындағы көл)|Қойбағар]], [[Алабота]], [[Тімтәуір]], [[Жаншора]], [[Биесойған]], [[Сарыкөл (көл, Қостанай облысы)|Сарыкөл]], [[Сарыоба (көл)|Сарыоба]], Жасылбағар, [[Қарақамыс (көл, Меңдіқара ауданы)|Қарақамыс]], Тоқта, т.б.), солтүстік-батысында ([[Шұбаркөл]], [[Сасықкөл (көл, Қостанай облысы)|Сасықкөл]], Үлкен Бөрілі, Тоқтас, Жолжарған, т.б.), Солтүстік Торғай жазығында (Шыбындысор, Айқамыс, Қарасор мен Тентексор көлдер топтары, т.б.), Сыпсыңағаш қолатында ([[Қулыкөл]], [[Кіндікті]], [[Орқаш]], [[Жақсыбай]], Шоғыркөл, Мамыркөл, т.б.) және оңтүстігінде ([[Жалтырсор]], Барақсор, Тентексор, [[Жаман Ақкөл]], Жақсы Ақкөл, Ащы Ақкөл, т.б.) орналасқан. Кейбір тұзды көлдердің (Әулиесор, [[Сабынды (көл)|Сабынды]], Қарабасты, Қарақалпақ, Жылысор, [[Балықты]], Ақсуатсор, т.б.) емдік және [[курорт]]тық маңызы бар. <br /> Тобыл мен Торғай өзендеріне және олардың салаларында көптеген [[бөген]]дер мен суғару жүйелері салынған. Олар Тобыл өзені мен оның салаларында Жайылма, Жоғары Тобыл, Қаратомар, Қостанай, Желқуар, Шортанды бөгендері, Торғай өзенінде Албарбөгет суғару жүйесі мен Үлкен Дәмді өзеніндегі көлдетіп суғару жүйесі, т.б. <br /> Жер асты сулары облыстың барлық жерінде бар. Олар мезо-кайназойдың құмды-[[сазды шөгінділер]]і мен [[палеозой]] жыныстарында шоғырланған. == Халқы == Тұрғыны 886,2 мың [[адам]], орташа тығыздығы 1 км²-ге шаққанда 4,5 адамнан келеді ([[2010]]). <br /> Облыста 100-ден астам [[ұлт]] өкілдері тұрады. Олардың ішінде 34,9% [[қазақ]]тар, 41,2% - [[орыс]]тар, 11,9% - [[украин]]алықтар, 3,8% - [[неміс]]тер, қалған 8,2% - басқа ұлттар ([[2008]]). Қостанай облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |984 551 |1 084 383 |1 220 750 |1 017 729 |919 558 |913 435 |907 396 |903 178 |900 333 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |894 192 |886 328 |883 333 |881 544 |879 454 |879 941 |880 776 |881 456 |} == Елді мекендері мен аудандары == [[Сурет:Kostanaycentre.jpg|thumb|right|200px|Қостанай қаласының орталығы]] Қостанай облысы [[құрам]]ында 5 [[қала]] ([[Арқалық]], [[Жітіқара]], [[Лисаковск]], [[Рудный]], [[Қостанай]]), 13 [[кент]], 16 [[аудан]] бар, 808 [[ауылдық мекендер]] бар ([[2010]]). * Аудандары: # [[Алтынсарин ауданы]] # [[Амангелді ауданы]] # [[Әулиекөл ауданы]] # [[Денисов ауданы]] # [[Жангелді ауданы]] # [[Жітіқара ауданы]] # [[Қамысты ауданы]] # [[Қарабалық ауданы]] # [[Қарасу ауданы]] # [[Қостанай ауданы]] # [[Меңдіқара ауданы]] # [[Науырзым ауданы]] # [[Сарыкөл ауданы]] # [[Бейімбет Майлин ауданы]] # [[Ұзынкөл ауданы]] # [[Федоров ауданы]] == Экономикалық және инвестициялық әлеует == Қостанай облысы Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан өңірі болып табылады. Облыс айтарлықтай экономикалық, өнеркәсіптік әлеуетке, тауарлар мен қызметтерді өткізудің үлкен нарығына, дамыған инфрақұрылымға, жоғары білікті кадрларға ие. Қолайлы іскерлік климаттың маңызды факторы дамушы экономика болып табылады: облыстың жалпы өңірлік өнімі соңғы 10 жылда 5 есеге артты. Қостанай облысының негізгі Өңірлік өнімдері темір өнімдері, алюминий кені, [[асбест]], [[ұн]], ауыл шаруашылығы өнімдері, [[кондитер өнімдері|кондитерлік өнімдер]] және көлік құралдары болып табылады. Облыста республиканың темір жол өнімдерінің '''90%''' - дан астамы, темір кенді шекемтастар мен асбест '''100%''' өндіріледі. Қазіргі уақытта облыс кәсіпорындарының сыртқы экономикалық байланыстарының географиясы 80 мемлекетті қамтиды. Облыстың сыртқы сауда айналымы 2019 жылы '''2 276,2''' млн. АҚШ долл.құрады, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда '''13,2%''' - ға өсті ('''2 011,0''' млн. АҚШ). Өнім негізінен Қытайға, Германияға, Ресей Федерациясына, Швейцарияға, Украинаға, Белоруссияға, Өзбекстанға және әлемнің басқа да елдеріне экспортталады. Импорттық өнімнің ірі жеткізушілері Ресей Федерациясы, Жапония, Қытай, Германия және басқалар болып табылады. Қостанай облысы-аграрлы-өнеркәсіптік аймақ. Қостанай облысының аумағы '''19,2''' млн гектарды құрайды. Облыс аймақтағы ірі астық шаруашылықтарының біріне кіреді. Қазақстан Республикасында республикалық көлемнен '''30%''' - ға дейін астық шығара отырып. Жыл сайын орта есеппен '''1,5''' млн.тонна көлемінде әлемнің '''33''' еліне, оның ішінде '''21''' алыс және '''12''' таяу шетелдерге экспортталады. Облыста жылына '''2''' млн тонна астық өңдейтін '''70''' диірмен кешені бар. Машина жасау маңызды негіз болып табылады экономика Қостанай облысының жетекші өнеркәсіп саласы өңір. Машина жасаудың ірі ірі кәсіпорындары: «СарыарқаАвтоПром» ЖШС, «АгромашХолдинг KZ» ақ, «Композит Групп Казахстан» ЖШС, «Олжа Агротехмаш» ЖШС, «Дормаш» ЖШС, «Дон Мар» ЖШС, «Костанайский Тракторный завод» ЖШС болып табылады. === Жұмыс істеп тұрған ірі кәсіпорындар === Кәсіпорындармен ауыл шаруашылығы техникасын, оған қосалқы бөлшектерді, комбайндарды, тракторларды, жеңіл және жүк автомобильдерін, автобустарды өндіру жүзеге асырылады. Қостанай облысында 5 қала құраушы кәсіпорын жұмыс істейді: 1. "Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі" АҚ ([[Рудный]] қ.). 2. "Қостанай минералдары" АҚ ([[Жітіқара]] қ.). 3. "Комаровское тау-кен кәсіпорны" ЖШС (Жітіқара қ.). 4. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Торғай боксит кен басқармасы ([[Арқалық қаласы|Арқалық]] қ.). 5. "Қазақстан алюминийі" АҚ филиалы Краснооктябрь боксит кен басқармасы ([[Лисаковск]] қ.). === Индустриялық аймақ және бизнесті дамыту институттары === Қостанай облысының экономикалық саясатының негізгі басымдылығы инвестицияларды тарту және өңірде инвестициялық процесті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылады.[http://investinkostanay.kz/ru/] Қостанай қаласында аумағы '''400 Га''' индустриялық аймақ дамуда. Қазіргі уақытта индустриялық аймақ аумағында ауыл шаруашылығы машиналарын жасау саласында 2 жоба іске қосылды («Беларус» және «Кировец» тракторларын өндіру). Агроөнеркәсіп кешені мен машина жасау саласындағы жобалар іске асырылу сатысында. Индустриялық аймақтың аумағында орналастырудың екі нұсқасы ұсынылады: гринфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен жер учаскесі және браунфилд-алаң-инженерлік инфрақұрылымды жеткізумен және дайын өндірістік үй-жаймен жер учаскесі. Инвесторға тек қана құрал-жабдықтарды алып, жұмыс істеуді бастау қажет. Облыста бизнесті дамытудың мынадай институттары жұмыс істейді. '''«Тобыл» ӘКК» АҚ'''-инвестицияларды тарту және инвестициялық, оның ішінде әлеуметтік жобаларды іске асыруға қатысу арқылы Қостанай облысының өсу нүктелерінде экономикалық белсенділікті ынталандыратын Өңірлік даму институты. Ұйымның мақсаты Қостанай облысының өсу нүктелерінде бизнес-бастамаларды қолдау және экономикалық белсенділікті ынталандыру болып табылады. [http://www.spk-tobol.kz/ru/] '''Қостанай облысының кәсіпкерлер палатасы''' – аумақтық бөлімшесі, ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасының құрылған қалыптастыру мақсатында институционалдық негіздері өсуінің және одан әрі дамуының өтті. Кәсіпкерлер палатасы кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға, бизнес жұмысының заңнамалық және өзге де нормативтік ережелерін қалыптастыру процесіне барлық кәсіпкерлерді кеңінен қамту мен тартуды қамтамасыз етуге бағытталған. Палатаның қызметі іскерлік, инвестициялық ахуалды және тұрақтылықты жақсартуға, өңірде кәсіпкерлікті жүргізу үшін жағдайларды дамытуға бағытталған. [https://kostanay.atameken.kz/] '''«Даму» КДҚ» АҚ''' – «Даму» Қорының филиалдары Қазақстан Республикасының барлық аймақтарында жұмыс істейді, жергілікті кәсіпкерлермен, қоғамдық ұйымдармен және жергілікті атқарушы билік органдарымен айтарлықтай жұмыс тәжірибесі бар. Ұйымның миссиясы Қазақстан Республикасында шағын, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың кешенді және тиімді құралдарын іске асыру арқылы тұрақты дамытуда белсенді рөл болып табылады. '''«KAZAKH INVEST» ҰК» АҚ РП''' - ұйымның мақсаты экономиканың басым секторларына шетелдік инвестицияларды тарту және инвестициялық жобаларды кешенді сүйемелдеу арқылы Қазақстан Республикасының Тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына жәрдемдесу болып табылады.[https://invest.gov.kz/ru/] == Ауыл шаруашылығы == Қостанай облысы [[Қазақстан]]дағы ең ірі егін және мал шаруашылығымен айналысатын [[аймақ]]. Мұнда республиканың 18%-ға жуық егіс алқабы және 13%-дай [[ірі қара]] [[мал]]ы шоғырланған. <br /> [[Ауыл шаруашылығы]] жерінің жалпы аумағы 19,6 млн. [[га]], оның 5659,3 мың га-сы егістік жер, 351,6 мың га-сы [[шабындық]], 120,7 мың га-сы [[жайылым]] ([[2008]]). == Туризм == Қостанай облысы табиғи және мәдени мұраның бай әлеуетіне ие. Аймақ мәдени мұраға, көптеген көрікті жерлерге, бірегей табиғи ландшафттарға бай. Емдеу-сауықтыру демалысы [[Алтынсарин ауданы]]ның көркем курорттық аймағында ұсынылған, онда біздің өңірдің сауықтыру орны «Сосновый бор» шипажайы орналасқан. Мұнда: «ЖайлауКЗ» сауықтыру-ойын-сауық кешені, «Селена», «Деревенька в бору» демалыс базалары және 3 ірі сауықтыру балалар лагері орналасқан. Негізгі емдік фактор-[[Минералды су]]. «Сосновый бор» шипажайының минералды суы «Пятигорский» курортының минералды көздеріне жақын, сондай-ақ «Моршин», «Карловы Вары» және «Ессентуки 17» суларының аналогы болып табылады. Егер мәдени-танымдық туризмнің дамуы туралы айтатын болсақ, онда көрнекті жерлерге, мұражайларға, тарих және сәулет ескерткіштеріне бару, облыстың аудандары мен қалаларында туристерге қызықты нысандар бар. Облыста 1141 тарих және мәдениет ескерткіші бар, оның ішінде 38 киелі орын. Мысалы, [[Лисаковск]] қаласынан 30 км радиуста археологиялық кешен орналасқан. Қазба жұмыстары кезінде мұнда шамамен бір жарым жүзге жуық жерлеу құрылыстары табылды (тас қоршаулары мен [[Қорған]]дар), сондай-ақ [[қола дәуірі]]нің тайпалары қонысы үлкен көлемде табылды. [[Денисов ауданы]]ның аумағында б. з. д. 17-16 ғ. жататын бірегей археологиялық кешен орналасқан, ол «Қаз.АРК» - Қазақстан Арқайым, ал халық арасында Арқайым-2 деп аталатын, өйткені уақыт бойынша да, мәдениет жағынан да біздің ескерткіш Челябі облысының қонысымен сәйкес келеді. Сондай – ақ, Қостанай облысының аумағында 60 геоглиф анықталды және олардың барлығы бір жерде – «Торғай иірімінде» немесе «Торғайда» орналасқан. Далалар ары қарай да созылып жатыр, бірақ оларда мұндай суреттер бұдан былай кездеспейді. Геоглифтер тек биіктіктен жақсы көрінеді. Қазақстанда және әлемде еш жерде мұндай нысандар әлі табылған жоқ. Кейбір құрылыстардың жасы б. з. д. IX-VIII ғғ. жатады. Экологиялық туризм Қостанай облысының ең қызықты көрікті жерлерінің бірі - [[Наурызым қорығы|Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы]], ол [[ЮНЕСКО]]-ның мәдени мұра нысандарының тізбесіне енгізілген. Жабайы табиғаттың алуан түрлілігі мен байлығы мұнда өңірдің экологиялық туризмін дамытуға мүмкіндік береді. Қорық аумағында 6 экскурсиялық соқпақ бар, 2 экскурсиялық бағыт әзірленді. Туристерді қабылдау үшін орман насихаттау үйі, 11 төсек-орынға арналған 3 қонақ үйі бар. «Наурызым – Жұмбақ жер» Визит – орталығы ашылды, онда мұражай экспозициялары, конференц-зал және шағын кафе, сондай-ақ [[Науырзым ауданы]]нда, туристерді 6 бөлмелі, 12 кереуеттік қормен қамтамасыз ететін, жайлы қонақ үй салынған. Аң аулауды ұйымдастырумен отандық және шетелдік туристерге қызмет көрсететін 25 табиғат пайдаланушы айналысады. Аңшылық туризм кластеріне, 106 аңшылық шаруашылығы мен 225 балық шаруашылығы су айдындары ұсынған, аңшылық және балық аулау кіреді. == Коммуникациялар == Қостанай облысының аумағы арқылы [[Қостанай]]-[[Тобыл (кент)|Тобыл]]-[[Жітіқара]], Қостанай-Тобыл-[[Алтынсарин]]-[[Хромтау]] ([[Ақтөбе облысы]]), Қостанай-Алтын шоқы, Қостанай-[[Көкшетау]], Горняцкое-[[Қашар]]-[[Жаркөл]] телімі өтеді. <br /> Негізгі автомобиль жолдары: Қостанай-[[Троицк]], Қостанай-[[Троебратский]], Қостанай-[[Әулиекөл]]-[[Шолақсай]]-[[Амангелді]], Қостанай-Әулиекөл-[[Қосағал]]-Аралкөл-Торғай, Қостанай-Әулиекөл-Есіл-Арқалық, Қостанай-Сарыкөл-Көкшетау. <br /> Облысты халықаралық «[[Екатеринбург]]–[[Алматы]]» [[автокөлік]] [[жол]]ы кесіп өтеді. [[Теміржол]]дың ұзындығы – 1452,3 шақырым, автожолдардың ұзындығы – 9514,3 шақырым, [[газ құбыры]] – 2491,4 шақырым, [[жылу]] құбырлары – 778,8 шақырым, [[су құбыры]] – 5937,1 шақырымға созылады. == Әлеуметтік сала == 1 қантар 2008 жылы облыста 644 [[мектеп]], 91 [[балабақша]], 28 арнай оқу орындары, 9 ЖОО, 48 [[емхана]], 8 емхана, 3 [[театр]], 10 [[мұражай]], 393 [[кітапхана]], 278 [[мәдениет]] [[үй]]і, 2 [[спорт]] [[сарай]]ы, 39 спорт орындары және 29 [[стадион]] саналған. == Тағы қараңыз == * [[Қостанай Мемлекеттік Университеті]] * [[Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты]] * [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Қостанай уезі]] * [[Қостанай Таңы]] * [[Қостанай жылқысы]] * [[Қостанай]] * [[Наурызым қорығы]] * [[Қостанай темір кенді алабы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.kostanai.info/ Қостанай облысы портал] {{ru icon}} * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Қостанай_облысы Қостанай облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D2%9A%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Қостанай облысы}} [[Санат:Қостанай облысы]] 2vlwk60w86ds7flvut7iciu524d5dp9 0 1666 3064256 3061105 2022-08-25T20:38:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Қызылорда облысы |елтаңба = Kyzylorda province seal.svg |карта = Kyzylorda Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 45 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 64 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Қызылорда]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]ы |аудандар саны = 7 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 792 562<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 8-ші |тығыздығы = 3,5 |тығыздығы бойынша орны = 12-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 96,15 %<br />[[орыстар]] 1,89 %<br />[[корейлер]] 0,97 % <br />басқалары 0,99 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 226 076 |жер аумағы бойынша орны = 4-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев]] |ISO 3166-2 коды = KZ-KZY |телефон коды = +7 7242 xx-xx-xx |пошта индекстері = 12xxxx |марапаттары = |сайты = http://www.e-kyzylorda.kz/ |ортаққордағы санаты = Kyzylorda Province }} '''Қызылорда облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. Облыс [[1938 жыл]]дың [[15 қаңтар]] күні құрылған. Жер аумағы 226 мың км² (Қазақстан жерінің 8,3% -ы). Тұрғыны 783 099 адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге шаққанда 3,4 адамнан келеді. (2018)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]</ref>. Облыс орталығы - [[Қызылорда|Қызылорда қаласы]] (кезінде Перовск және Ақмешіт деп аталған). Қала тұрғындары - 212 мың адам. Қызылорда қаласы 1925 жылдан Қазақ АКСР-ның астанасы болды, 1927 жылы астана мәртебесі Алматы қаласына ауысты,<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref>. [[1997 жыл]]дың [[17 маусым]]ында [[Қазақстан Республикасы Президенті]]нің жарлығымен қаланың орысша транскрипциясы Кзыл-Ордадан Кызылордаға, ал облыс аты Кзыл-Орда облысынан Кызылорда облысына өзгертілді. Қызылорда облысы - [[Арал теңізі]]нің шығысында, [[Сырдария өзені]]нің төменгі ағысында және [[Тұран ойпаты]]нда орналасқан. Қазақстан Респуликасының бірнеше облыстарымен, оның ішінде шығыс және оңтүстік–шығысында [[Түркістан облысы]]мен, солтүстігінде – [[Ұлытау облысы]]мен, солтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы]]мен және оңтүстік-батысында [[Қарақалпақстан Республикасы]]мен, оңтүстігінде Өзбекстанның [[Науаи облысы]]мен шектеседі. Жер көлемі жөнінен республика бойынша 4 - орында. == Тарихы == ==== Ежелгі дәуір ==== Қызылорда облысының басым бөлігі кезінде [[сақ]] - [[массагет]] иелігінде болған, қалған бөлігін [[қаңлы]]лар басқарған. [[Ғұн]] тайпаларының батысқа қоныс аударуы кезінде Сырдарияның төменгі ағыстарына жетті. Б.з. 93 жылы Арал маңын мекендеген ғұндар [[эфталиттер]] мемлекетінің негізін қалайды. 427 жылы эфталиттер [[Үндістан]]ға жорықтары нәтижесінде Сотүстік-Батыс Үндістан, [[Орта Азия]], Шығыс Иран және [[Ауғанстан]] территориялары кірген үлкен мемлекетті құрайды. VIII ғасырда Орталық Азияны және Қазақстан оңтүстігін [[арабтар]] бағындырып [[Ислам]] дінін таратады. IX-X ғасырларда Сырдарияның төменгі және ортаңғы ағыстарында [[Оғыз мемлекеті|оқыз тайпаларының]] ерте феодалдық мемлекеті құралады. Ортағасырлық қалалардың [[Ұлы Жібек жолы]] бойында орналасуы оғыз тайпаларына пайда әкелді ХІІІ ғасырларда [[моңғолдар]]дың шапқыншылықтары нәтижесінже [[Жент]], [[Сығанақ]], [[Асанас]], [[Өзкент]], [[Баршынкент]], [[Жанкент (көне қала орны)|Жанкент]] қалалары қиратылды. [[Әбілхайыр|Әбілқайыр хан]]ның билігі кезінде [[Әбілхайыр хандығы|көшпелі өзбектер хандығы]]ның орталығы Сығанақ қаласы болған. XV ғасырдың ортасында қала аймақтың әкімшілік орталығына айналды. XVI ғасырда Сырдарияның оң жағалауы [[Қазақ хандығы]]ның қарамағына енді. [[File:Perovsk seal. Kyzylorda.jpg|thumb|right|300px|Перовск қаласының таңбасы]] ==== Ресей Империясы ==== Ақмешіт [[1820 жыл]]ы [[Қоқан хандығы]] кезінде Сырдария бойында алғаш қорған ретінде салынған. Оның ішіндегі ақ кірпіштен өрілген мешіттің түсіне сай бекініс Ақмешіт деп аталды. [[1847 жыл]]дан бастап [[Ресей Империясы|патшалық Ресей]] Сыр жағалауы мен Аралды өз империясына қосу саясатын бастады; [[1853 жыл]]ғы [[28 шілде]]де Орынбор генерал-губернаторы [[Василий Алексеевич Перовский|В.А.Перовский]] Сыр қазақтарын қорғауды сылтауратып орыс әскерлерімен қамалға басып кіріп, қоқандықтарды қаладан қуып шығады. Қала Перовск аталып, [[1867 жыл]]ы ол Сырдария уезінің орталығына айналады. Қалада 4 сыныптық мектеп, кірпіш зауыты, жел диірмен, ұста дүкендері жұмыс істей бастайды. 1867 жылы [[Түркістан генерал-губернаторлығы]] құрылған кезде осы қамал [[Болыс (әкімшілік бөлініс)|болыс орталығы]] болып, қала мәртебесін алды. Бастауыш мектептер ашылды, кірпіш зауыты, жел диірмендері, шеберханалар мен дүкендер жұмыс істей бастады. Қалада мешіттермен қатар шіркеулер де жұмыс жасады – 70-жылдардан бастап қалада мұсылман мешіттері пайда болды; [[1868 жыл]]ы Перовскіде уездік пошта бөлімі ашылды; [[1905 жыл]]ы [[Түрксіб|«Оренбург-Ташкент»]] темір жолы қолдануға берілгеннен кейін үйлестіруші логистикалық құрылым (бекеттер, вокзал, депо, қоймалар) салынды; ==== Кеңес Өкіметі ==== [[File:Kyzylorda region seal USSR.jpg|thumb|left|300px|Қызылорда облысының Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы кезіндегі таңбасы]] [[1917 жыл]]дың [[30 қазан]]ында Перовскіде [[Кеңес үкіметі|Кеңес билігі]] орнады. [[1922 жыл]]ы қала қайтадан Ақмешіт деп аталды. Осы жылы бірінші ағаш өңдейтін ұстахана ашылды, кірпіш зауыты қалпына келтірілді; [[1925 жыл]]ы [[15 сәуір]]де қалада [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (1925-1936)|Қазақ Автономдық Республикасы]]ның Бүкілодақтық еңбекшілер съезді болды, сол жерде қаланы Қызыл-Орда («қызыл астана») деп атау және оған республика астанасы дәрежесін беру шешімі қабылданды. Сол уақыттағы қала халқының саны 22 мың 577 адам болатын. Осы жылдары бірінші рет электрэнергиясы қосылды, қаланың барлық жерлерінде құрылыс жүріп жатты, жаңа үлгідегі үйлер салынды, оқу орындары, халық ағарту институттары және т.б. тұрғызылды; [[1929 жыл]]ы астана [[Алматы]] қаласына көшірілді, ал Қызыл-Орда округ орталығы болды; 1930-1940-жылдары аймақтың және қаланың халық саны [[КСРО]]-ның басқа бөліктерінен келгендердің: саяси қуғындардың, [[Белоруссия]] мен Батыс Украинадан депортирленген [[поляктар]]дың, [[немістер]]дің, [[Корейлер|кәрістер]]дің, Қырым мен [[Солтүстік Кавказ]] халықтарының [[Үшінші Рейх|Фашистік Германия]] жаулап алған аймақтардың эвакуанттарының есебінен едәуір артты; [[1938 жыл]]дың [[15 қаңтар]]ында Қызылорда облысы құрылып, Қызылорда қаласына облыс орталығының дәрежесі берілді; 1960-70-жылдары целлюлиттік-картонды, механикалық, күріш зауыттарымен және аяқ-киім фабрикасымен қатар Гагарин, Титов Қыстағы секілді тұрғын-үй кешендері құрылды. Осы жылдары «Главриссовхпзстрой» тресті ашылды; ==== Қазақстан Республикасы ==== 1997 жылдың 17 маусымында Қазақстан Президентінің Жарлығымен қаланың Қызыл-Орда атауы Қызылорда, ал облыс атауы Қызыл-Орда атауынан Қызылордаға ауысты. 1992 жылдың қаңтарында [[Возрождение аралы|«Возрождение» аралы]]нда сынақ полигоны жабылды, бұл [[оба]], [[сібір язвасы]], [[лепра]] ауруларының таралуына тосқауыл болды. [[Барсакелмес қорығы|«Барсакелмес» қорығын]]дағы өмір қайта басталды. ==== Әкімдер (1991 - )==== {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = Қызылорда облысының әкімдері |мазмұны = [[Сейілбек Шаухаманов]] (10.02.1992 - 29.09.1995) * [[Бердібек Сапарбаев]] (29.09.1995 - 07.1999 ) * [[Серікбай Өрікбайұлы Нұрғисаев|Серікбай Нұрғисаев]] (07.1999 - 04.2004) * [[Икрам Адырбеков]] (04.2004 - 01.2007) * [[Мұхтар Құл-Мұхаммед]] (01.2007 - 05.2008) * [[Болатбек Баянұлы Қуандықов]] (05.2008 - 01.2013) * [[Қырымбек Көшербаев]] (17.01.2013) }} ==== Облыстық комитетінің бірінші хатшылары (1938-1991) ==== {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = Қызылорда облыстық комитеттің бірінші хатшылары |мазмұны = [[Розыбакиев Абдолла Ахметұлы|Розыбақиев Абдулла Ахметұлы]] (05.1929 -03.1930) * [[Құсайынбек Әміров|Әміров Құсайынбек]] (03-06.1938) * [[Әбдірахманов Халил Уәлиұлы]], 05.1938 -03.1940) * [[Рақымбай Төлебаев|Төлебаев Рахымбай]] (03.1940 - 10.1945) * [[Бектелеев Сафар Темірханұлы]] (10.1945 - 07.1947) * [[Ибрагимов Баймахан Ескендірұлы]] (08.1947 - 08.1950) * [[Бектелеев Сафар Темірханұлы]] (08.1950 - 08.1952) * [[Арынғазы Қайсаханов|Қайсақанов Арынғазы]] (09.1952 -01.1954) * [[Жанбаев Сағалбай]] (01.-06.1954) * [[Сужиков Мұхамедғали Әленұлы]] (07.1954 -02.1958) * [[Оспанов Сейдолла]] (02.1958 -08.1959) * [[Илиясов Ғұбайдолла]] (31.08.1959 - 02.1961) * [[Тоқтамысов Сәлімгерей]] (02.1961 - 01.1963) * [[Ықсанов Мұстахым Біләлұлы]] (01.1963 -11.1966) * [[Хасан Шаяхметұлы Бектұрғанов]] (11.1966 - 06.1972) * [[Әбдікәрімов Исатай]] (06.1972 - 12.1978) * [[Тәкей Есетов]] (12.1978 - 01.1985) * [[Әуелбеков Еркін Нұржанұлы|Әуелбеков Еркін]] (01.1985 - 07.1989) * [[Шаухаманов Сейілбек]] (07.1989 - 01. 1990)}} == Әкімшілік құрылымы == Солтүстігінде [[Қарағанды]], солтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе]] облыстарымен, оңтүстік-батысы мен оңтүстігінде [[Өзбекстан Республикасы|Өзбекстан]], шығысында [[Түркістан облысы|Түркістан]] облысымен шектеседі. <br /> Облыс құрамында 7 әкімшілік [[аудан]], 1 қала облыс орталығы — [[Қызылорда]], 1 республикалық маңызы бар қала — [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] бар: # [[Арал ауданы]], орталығы — [[Арал қаласы]] # [[Қазалы ауданы]], орталығы — [[Әйтеке би кенті]] # [[Қармақшы ауданы]], орталығы — [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] # [[Жалағаш ауданы]], орталығы — [[Жалағаш]] кенті # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]], орталығы — [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] # [[Шиелі ауданы]], орталығы — [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] # [[Жаңақорған ауданы]], орталығы — [[Жаңақорған]] кенті #[[Қызылорда]] қаласы #[[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] қаласы == Географиясы == Облыс Арал теңізінің шығысында Сырдария өзенінің төменгі ағысында орналасқан. Аумақтың негізгі бөлігі Тұран ойпатында орналасқан (биіктігі 50-200 м.) * облыстың батыс бөлігі Арал теңізімен шектеседі; * оңтүстік-шығысы мен солтүстік-батысында Қаратаудың тау жоталары мен жазықтығы орналасқан; * батысында – Қарақұм арал маңы құмдарының төбелері бар. Сырдарияның сол жақ жағалауында – Жаңадария мен Қуаңдария өзендерінің құрғақ арналары кесіп өтетітн Қызылқұм топырағының төбелері мен кең жазықтығы, оң жақ жағалауында үстірттері (Егізқара, 288 м.), құм учаскелері (Арысқұм және өзгелері), сорға толы таяз шұңқырлар кездеседі. Солтүстігінде – құм төбелері массивтері (Кішкентай Барсұқ және Қарақұм топырағы) бар. Оңтүстік-шығыс бөлігінде Қызылорда облысының аумағына Қаратау тауының жоталары кіреді (биіктігі 1419 м-ге дейін). Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа дейін облыс орталығы арқылы ағып өтетін, ұзындығы 1 мың км. созылған, көптеген арналар мен ағыстарға тараған үлкен иреңді арнасы бар Сырдария өзені-ең ірі жалғыз өзен болып табылады. Тасқындардан қорғану мақсатында өзен жағалауының бойымен қорғаныс бөгеттері салынған; 1956 жылы Сырдария өзеніне Қызылорда плотинасы салынды; Для защиты от паводков вдоль берегов реки построены дамбы; в 1956 на реке Сырдарья сооружена Кзыл-Ординская плотина; 1958 жылы Жаңадария арнасымен жайылымдар мен егістікті суландыруға өзен суы жіберілді. Жазды күндері кеуіп кететін көптеген тұзды көлдер бар (Жақсықылыш, Қамыслыбас, Арыс және т,б.); Көпек және Терескен көлдерінде — емдік қасиетке ие батпақтары бар. Қызылорда облысының шегінде солтүстік-шығысында Сарысу өзенінің сағасы кіреді. Аумақтың біршама бөлігі өсімдігі аз топырақтары орналасқан; яғни қатайған жерлерінде жусанды бетегелер, тұзға бейімделген өсімдіктер, көктемде құмдақ және сортаң жерлерде тұрақсыз өсімдіктер сорты; құмдардың арасында дүзгіндер өседі. Құм төбешіктері сексеуіл, жыңғылдар, теріскен, бұйырғандар, жусандармен бекіген. Облыс аумағының негізгі бөлігі Тұран ойпатында, шығысында Қаратау тауының жоталары, солтүстік-батысында Арал маңы Қарақұмы, оңтүстік-батысында Қызылқұм орналасқан. Қызылорда облысының климаты жазы ұзақ мерзімді ыстық және қары аз қысқа мерзімді суық, күрт өзгермелі континентті. Мұндай климаттық режим еуроазиялық материгінің ішінде орналысуымен, оңтүстік аймаққа жақындығымен, атмосфераның ауысымдылығының ерекшелігімен және өзге де факторлармен сипатталады. === Табиғи ресурстар === [[Аймақ]]тың [[кен байлықтары]] толық зерттелмеген. Кен байлықтарынан [[ас тұзы]], [[сульфат]], [[мирабилит]], [[тенардит]] тұздарының өнеркәсіптік маңызы зор. [[Құрылыс]]қа қажетті ұсақ [[қиыршықтас]]тар, [[әйнек]] және [[шыны]] [[бұйым]]дарын жасайтын [[кварц]] [[құм]]ы, [[қыш]], [[гипс]], [[алебастр]], [[цемент]] балшығы, құрылыс тастары, [[әктас]], [[тақтатас]] (Майлыбас), [[қоңыр көмір]] (Құланды) кен байлықтарының мол [[қор]]ы бар. <br /> Қызылорда облысы түсті [[металл]] кені бойынша Қазақстанда 3-орын алады. Сонымен қатар ас тұзы 60%, [[мұнай]] мен [[газ]] [[конденсат]]ы 21,4%, [[мырыш]] 15,1%, [[уран]] қоры 14%. Оңтүстік [[Торғай]] [[иін]]інің облысы бөлігінде 350 млн.т мұнай, 100 млрд.м³ газ қоры анықталды. Арал теңізі маңында 73 млн.т мұнай, 2 трлн.30 млрд.м³ газ қоры бар. === Климаты === Климаттың континенталдығы көптеген метеорологиялық элементтердің тәуліктік, айлық және жылдық өзгеруімен байқалады. Жазы ыстық және ұзақ мерзімді. Бұл кезеңде температурадағы күрт өзгеру сипаты байқалмайды. Кейбір жерлерде шілде айының орташа температурасы 36-39 0С. Облыс аумағының басым бөлігінде температураның абсолютты максимумы 44-48 0С құрайды. Қыс мезгілінде облыстың солтүстік және оңтүстік аймақтарынының арасында температурада айтарлықтай айырмашылықтары бар. Мысалы, ең салқын ай - қаңтардағы орташа температура - 35 -360 С градусты құрайды. Солтүстікке ашықтылық қасиеті облыс аумағына кедергісіз салқын ауа массасыынң енуіне мүмкіндік береді және нәтижесінде қыс айларында күрт салқындайды. Ауа температурасының абсолютты минимумы 420 С градусқа дейін жетеді. Құрғақшылық – облыс климатының ерекшелектерінің бірі. Жауын-шашын өте аз жауады. Орташа жылдық мөлшері 100-190 мм аспайды және жыл маусымдарында оның түсімі біркелкі емес: барлық жауын-шашынның 60 пайызы көктемгі-қысқы кезеңдерге тиесілі. Облыс аумағының барлық бөлігінде солтүстік-шығыс бағытындағы күшті және жиі желдер болып тұрады. Оның орташа жылдық жылдамдығы секундына 3,1 метрден 6 метрге дейін ауытқып отырады. Қыс мезгілдеріндегі күшті желдер төменгі температура жағдайында жер бедерлерінің биік беткейлеріндегі қар жамылғыларын ұшырып кетеді, нәтижесінде топырақтың беткі қабаттарының терең қатуына және жарылуына әкеліп соғады. Жазғы уақытта шаңды дауылдар байқалады. <br /> [[Жауын-шашын]]ның орташа мөлшері 100-115 мм. Арал теңізінің тартылуынан, [[Байқоңыр ғарыш алаңы]] тарататын [[у]]лы заттары және [[экология]]лық ортаның нашарлауына байланысты [[қышқыл жауын-шашын]] жауатын болды. === Су қоры === [[Сурет:Syrdrya River.jpg|thumb|left|180px|Сырдария өзені, Қызылорда.]] Облыс жерімен Сырдария өзенінің 1 мың км-ге жуық төменгі ағысы өтеді. [[1956]] жылы маусымда Сырдария өзенінде Қызылорда бөгеті іске қосылды. [[1958]] жылы Сырдарияның ескі арнасы [[Жаңадария (ескі арна)|Жаңадария]]ға өзен суы жіберілді. [[1950]]-[[1960]] жылдары Қызылорда су тораптарының сол жақ және оң жақ [[канал]]дары қазылды. [[1969]] жылы [[Қазалы]] су торабы егіс даласы мен [[жайылым]]дық жерлерді суғаруға берілді. Өзендер суының [[теңіз]]ге құю мөлшерінің кемуінен Арал теңізі Үлкен Арал және [[Солтүстік Арал теңізі]] болып екі көлге бөлінді. ==== Сырдарья ==== ==== Арал теңізі ==== === Флора мен фауна === Облыстың едәуір бөлігін құм басып жатыр. Топырағы [[қоңыр]], құмдақ [[сұр]], [[сортаң]] болып келеді. [[Жусан]], [[бетеге]], [[сексеуіл]], [[жыңғыл]], [[тал]], [[тораңғы]], [[қамыс]] өседі. Ауыл шаруашылығына қолайлы жер аумағының 12%-ы Сырдария өзенінің жайылмасында, 23%-ы [[шөлейт]]те, 65%-ы [[шөл]] аймағында орналасқан. <br /> Жануарлар дүниесінен [[ақ бөкен]], [[құлан]], [[қарақұйрық]], [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қоян]], [[қарсақ]], [[шибөрі]], [[қосаяқ]], [[күзен]], [[сарышұнақ]] тіршілік етеді. Құстардан [[бүркіт]], [[қаршыға]], [[қырғауыл]], [[қаз]], [[үйрек]], көлдерде балықтың [[алабұға]], [[сазан]], [[жайын]], [[бекіре]] түрлері кездеседі. == Экономикасы == === Қызылорда облысының агроөнеркәсіп кешені === ====Егіс көлемі ==== 2007 жылы облыс бойынша 153,7 мың гектар алқапқа ауыл шаруашылдығы дақылдары орналастырылады. Оның 84,9 мың гектары дәнді дақылдар осының ішінде күріш егісінің үлесі 73,2 мың гектар болып отыр. ====Тұқым шаруашылығы==== Соңғы жылдары облыста сорт жаңалау, сорталмастыру жүйесі қалыптасып келеді. Облыс бойынша 2- бастапқы (бірегей), 3- элита, және 7- І-ІІІ- репродукциялы тұқым өндіретін тұқым шаруашылықтар жұмыс істейді. 2007 жылы тұқым шаруашылықтарын қолдауға 22,1 млн теңге субсидия бөлініп, оның 18,2 млн. теңгесі игерілді, қалған сомасы жоспар бойынша желтоқсан айында игерілді. Өткен жылы өндіріске «Арал 202» жаңа сорты берілсе биылғы жылы облыста қолдануға рұқсат етілген сорттар қатарына «Мадина», «Лиман» және «Ару» сорттары ендіріліп, биылғы жылы «Түгіскен-1» сорты келешегі бар сорттар тізбесіне ендірілді. ====Минералдық тыңайтқыш==== Облыс ауыл шаруашылы тауарын өндірушілер 2006 жылы барлығы 51458 тонна азотты және 8723 тонна фосфорлы минералдық тыңайтқыш пайдаланса, соның 25125 тонна азотты және 614 тонна фосфорлы минералдық тыңайтқышы арзандатылған бағамен алынды. Минералдық тыңайтқыш бағасын арзандатуға бөлінген субсидия толығымен игерілді. Ал, биылғы жылғы қажеттілік 35,9 мың тонна азотты және 8,9 мың тонна фосфорлы және 250 тонна калий тыңайтқышы пайдаланылды. ====Машина-трактор паркін жаңалау==== 2007 жылы облыста ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер тарапынан машина-трактор паркін жаңалауда бір шама жұмыстар жүргізілді, өткен үш жылда шаруашылық құрылымдары барлығы 625 жаңа техника сатып алды. Ал, биылғы жылдың 9 айында, облыс бойынша 270 техника алынды. Оның 205 данасы лизингілік негізде болса, 65 данасы шаруашылықтардың өз қаржысы есебінен алынды. ====ЖЖМ==== Көктемгі дала және егін жинау жұмыстарын жүргізуге 32 мың тонна дизель отыны қажет болса, ол толығымен қамтамасыз етілді.Қолда бар күздік, жаздық бидай толығымен жиналып, барлығы 14,7 мың тонна астық алынды. Дән құрамында клейковинаның төмендігіне байланысты өндірілген билдай мал азығына пайдаланылады. Облыста жоңышқа, дәндік жүгері, картоп, көкөніс, бақша дақылдарын жинау жұмыстары жалғасуда. Облыста картоп, көкөніс, бақша және басқа дақылдарды жинау жұмыстары жүргізілуде. Бүгінгі күнге дәндік жүгері, күнбағыс, мақсары, мақта, сорго дақылдарының егіс көлемі толық жиналса, картоптың – 88,9 %, көкөністің - 95,0 %, бақшаның – 97,0 % жиналып, картоптың 1 гектарынан орташа 129,3 цн өнім жиналса, көкөністен -138,8 цн және бақшадан 151,3 цн. өнім жиналуда.Мал азығын дайындау жұмыстары жалғасуда, бүгінгі күні облыс бойынша барлығы 596,2 мың тн. шөп дайындалса, оның 89 мың тоннасы жоңышқа шөбі. ====Мал шаруашылығы==== Облыс бойынша 2007 жылы төрт түлік малдың басын өткен жылмен салыстырғанда мүйізді ірі қара 6,1 пайызға, қой мен ешкі – 3,6, жылқы – 5,0, түйе – 6,9, шошқа 27,5 пайызға көбейіп, мал өнімдерін өндіруде біршама көбейіп отыр. Бүгінгі күні облыста 23 шаруашылық асыл тұқымды мал өсірумен айналысады. Осы шаруашылықтардың ішінде 4 сүт, 1 ет бағытындағы мүйізді ірі қарамен, 8-і асыл тұқымды қаракөл қойымен, 3 шаруашылық жабы және мұғалжар тектес жылқымен, 7-і қазақтың айыр түйесін бағумен айналысады. 2007 жылы осы шаруашылықтарда мүйізді ірі қара-1607 бас, қой- 36362 бас, жылқы- 2497 бас, түйе- 2560 бас болып, 2006 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда, мүйізді ірі қара-0,9, қой -0,6, жылқы 7,8, түйе тиісінше 1,4 пайызға көбейген.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> == Демографиясы == Қызылорда облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |491 780 |566 365 |651 323 |596 215 |603 804 |607 491 |612 048 |618 249 |625 070 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |632 234 |677 732 |689 008 |700 502 |712 878 |726 781 |739 776 |753 148 |} == Мәдениеті == === Қорқыт ата кесенесі === === Көне қалалар === [[Сурет:Altynasar.JPG|thumb|left|180px|Алтынасар қорғаны]] Қызылорда облысы [[Ұлы Жібек жолы]]ның тарихи орталығы болады, оның дәлелі 500-ден астам [[қазақ халқы]]ның мәдени және тарихи ескерткіштердің мекенінің дамуында ерекше орынға ие. Бұл қазақ халқы өкілдерінің [[сәулет]], [[археологиялық ескерткіштер]]і және [[кесене]]лері. <br /> Ежелгі жерде өмір сүрген [[Қорқыт]] баба, [[Әйтеке би]] және [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы]], [[Жанқожа батыр|Жанқожа]], Бұхарбай, [[Тоғанас Бәйтікұлы|Тоғанас]] [[батыр]]лары халықтың мақтанышы. Осы жерде туған [[Ғани Мұратбаев]], [[Мұстафа Шоқай]] және белгілі жер өңдеуші [[Ыбырай Жақаев]] – өз елінің батыр ұлдары. Олардың аттары өлкетану тарихына кіріп, үйлердің қабырғаларында қашалған. <br /> [[Сурет:KorkytAta Memorial Karmakshi 04.jpg|thumb|left|180px|Қорқыт ата мемориалдық кешені]] Тарихи қалалар [[Сауран]] және [[Сығанақ]], археологиялық ескерткіштері және кесенелер [[Сунақ]] Ата, [[Айғожа ишан күмбезі|Айқожа ишан]], Қарасопы, Оқшы Ата, [[Досбол би]], Есабыз, [[Ақтас мешіті (Жаңақорған ауданы)|Ақтас мешіті]], [[Қорқыт ата]] мемориалдық кешені Ұлы Жібек жолының туристік бағыттарына кіреді. <br /> ==== Жетіасар ==== [[Жетіасар]] — қалалар тобы б.э.д. соңы I мың жылдың аяғы — б.э.[[8 ғасыр]]да ежелгі Сырдарияның солтүстік бөлігінде орналасқан. Қаланың негізгі бөлігі Қазақстанның Қызылорда облысының қазіргі [[Байқоңыр]] қаласы және Жусалы ауылынан оңтүстікте 45-90 км қашықтықта орналасқан. [[Жетіасар мәдениеті]]нің барлық қалашықтары [[өзен]]дер маңайында, қоғамдық үйлердің орнында қызмет ететен бірнеше бір-екі этажды қорғандардан тұрады. Тұрғындары балық, мал, жерді өңдеу шаруашылығымен айналысып, қалашық аудандары арқылы [[Тянь-Шань]]нан [[Волга]]ға дейін маңызды [[караван]]ды жол өтетін болған. [[Жетіасар мәдениеті]] археологтарды ежелгі тохарлар және эфталиттермен, басқа канғой тайпаларының мәдениетімен байланысты болады. <br /> ==== Алтынасар ==== [[Алтынасар]], Құрайлыасар, Қараасар, Базарасар, [[Томпақасар]], [[Жалпақасар]] [[қорған]]дары маңызды болып келеді. Қалашықтардың биіктігі қоршаған ортаның үстінен екіден он метрге дейін. <br /> [[1946]]-[[1951]] жылдары ескерткіштер С.П. Толстовтың жетекшілігімен [[КСРО]] [[Ғылым академиясы]] Хивин экспедициясымен алғашқы рет зерттелген болатын. [[1973]]-[[1993]] жылдары зерттеулер Л.М. Левиннің жетекшілігімен жалғасқан болатын. Алтынасар қаласының маңызды қазбалары және ескерткіштерге қосымша [[1980]] жылдың екінші ортасында – [[1990]] жылы Ленинск (қазіргі Байқоңыр) қаласымен [[Қызылқұм]]да артезианның су көздері біріктіретін су құбырларын салуда сақтау жұмыстары ретінде орындалған еді. <br /> ==== Сығанақ ==== [[Сығанақ]] – қалашық, қазіргі Қызылорда облысының шығысында, Түмен-Арық [[теміржол]] станциясынан солтүстік-шығысқа қарай 18 км, Сырдария өзненінің солтүстігінде 20 км қашықтықта орналасқан. Қаланың көлемі 10 га шамасында 15 төбемен құрылған сақталған қабырғаларымен қапталған. Орынның жалпы көлемі 13 га шамасындай бекітілген. [[Мешіт]]тер, кесенелер, [[ғимарат]]тардың бөліктері сақталды. Сырдариядан Түмен-Арқадан, одан басқа таулы өзендер [[Қаратау]] баурайларынан 20 километрден тұратын каналы қалаға дейін созылған. Қала алғашқы рет [[10 ғасыр]]дағы [[араб]] георграфы Махсиди жазуларында айтылатын оғыздар қаласы, [[11 ғасыр]]дың ортасындағы [[Каспий]]дің солтүстік жағалауынан [[Тянь-Шань]] тауларынан Сырдариямен өтетін [[керуен]] жолдарының ірі кәсіпті және [[сауда]] орталығы, [[қыпшақ]]тардың астанасы. [[1219]] жылы қала [[моңғол]]дармен жойылып, [[13 ғасыр]]дың екінші жартысында [[Алтын Орда]]ның [[ақша]] орталықтарының бірі пайда болған еді. [[14 ғасыр]]дың ортасында – [[Ақ орда]]ның астанасы, 14-ші ғасыр және [[15 ғасыр]]дың бірінші жартысында [[Түркістан]] және Сауранмен тең, [[Қазақ хандығы]]ның орталығы болған. <br /> [[1948]] жылы алғашқы [[археологиялық қазбалар]] [[мәскеу]] археологтарымен жүргізіліп, б.э. 5 ғасырдағы заттар табылған болатын. [[2004]] жылдан бастап қаланы зерттеу «[[Мәдени мұра]]» Қазақстан мемлекеттік бағдарламасының аясында жүргізіліп, зерттелуде. == Білімі == == Спорт == == Тұлғалары == {{main|Қызылорда облысының құрметті азаматтарының тізімі }} {{Навигациялық кесте |аты = Қызылорда облысы |state = uncollapsed |сурет = сурет |тақырып = Қызылорда облысынан шыққан тұлғалар |үсті = |бөлім1 = Әдебиет |тізім1 = [[Нартай Бекежанов]] * [[Кете Жүсіп Ешниязұлы|Кете Жүсіп]] * [[Тұрмағамбет Ізтілеуұлы]] * [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] |бөлім2 = Мәдениет |тізім2 = [[Алмас Алматов]] * [[Роза Бағланова]] * [[Сәбира Майқанова]] |бөлім3 = Ғылым |тізім3 = [[Асқар Жұмаділдаев]] |бөлім4 = Спорт |тізім4 = [[Илья Ильин]] * [[Марат Сатыбалдиев]] * [[Александр Зайчиков]] |бөлім5 = Саясат |тізім5 = [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс баһадүр]] * [[Ғани Мұратбаев]] * [[Темірбек Қараұлы Жүргенов|Темірбек Жүргенов]] * [[Бердібек Сапарбаев]] * [[Қырымбек Көшербаев]] * [[Гүлшара Әбдіқалықова]] |бөлім6 = Әскер |тізім6 = [[Жанқожа батыр]] |асты = }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану мұражайы]] * [[Қызылорда облыстық мемлекеттік архиві]] * [[Қызылорда облыстық филармониясы]] * [[Н. Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық музыкалық драма театры]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Қызылорда облысы}} [[Санат:Қызылорда облысы]] meujfrxav1ivlohut4telyx3xys4z2i 3064275 3064256 2022-08-25T21:29:29Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Қызылорда облысы |елтаңба = Kyzylorda province seal.svg |карта = Kyzylorda Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 45 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 64 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Қызылорда]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]ы |аудандар саны = 7 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 792 562<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 8-ші |тығыздығы = 3,5 |тығыздығы бойынша орны = 12-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 96,15 %<br />[[орыстар]] 1,89 %<br />[[корейлер]] 0,97 % <br />басқалары 0,99 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 226 076 |жер аумағы бойынша орны = 3-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев]] |ISO 3166-2 коды = KZ-KZY |телефон коды = +7 7242 xx-xx-xx |пошта индекстері = 12xxxx |марапаттары = |сайты = http://www.e-kyzylorda.kz/ |ортаққордағы санаты = Kyzylorda Province }} '''Қызылорда облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. Облыс [[1938 жыл]]дың [[15 қаңтар]] күні құрылған. Жер аумағы 226 мың км² (Қазақстан жерінің 8,3% -ы). Тұрғыны 783 099 адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге шаққанда 3,4 адамнан келеді. (2018)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]</ref>. Облыс орталығы - [[Қызылорда|Қызылорда қаласы]] (кезінде Перовск және Ақмешіт деп аталған). Қала тұрғындары - 212 мың адам. Қызылорда қаласы 1925 жылдан Қазақ АКСР-ның астанасы болды, 1927 жылы астана мәртебесі Алматы қаласына ауысты,<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref>. [[1997 жыл]]дың [[17 маусым]]ында [[Қазақстан Республикасы Президенті]]нің жарлығымен қаланың орысша транскрипциясы Кзыл-Ордадан Кызылордаға, ал облыс аты Кзыл-Орда облысынан Кызылорда облысына өзгертілді. Қызылорда облысы - [[Арал теңізі]]нің шығысында, [[Сырдария өзені]]нің төменгі ағысында және [[Тұран ойпаты]]нда орналасқан. Қазақстан Респуликасының бірнеше облыстарымен, оның ішінде шығыс және оңтүстік–шығысында [[Түркістан облысы]]мен, солтүстігінде – [[Ұлытау облысы]]мен, солтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы]]мен және оңтүстік-батысында [[Қарақалпақстан Республикасы]]мен, оңтүстігінде Өзбекстанның [[Науаи облысы]]мен шектеседі. Жер көлемі жөнінен республика бойынша 4 - орында. == Тарихы == ==== Ежелгі дәуір ==== Қызылорда облысының басым бөлігі кезінде [[сақ]] - [[массагет]] иелігінде болған, қалған бөлігін [[қаңлы]]лар басқарған. [[Ғұн]] тайпаларының батысқа қоныс аударуы кезінде Сырдарияның төменгі ағыстарына жетті. Б.з. 93 жылы Арал маңын мекендеген ғұндар [[эфталиттер]] мемлекетінің негізін қалайды. 427 жылы эфталиттер [[Үндістан]]ға жорықтары нәтижесінде Сотүстік-Батыс Үндістан, [[Орта Азия]], Шығыс Иран және [[Ауғанстан]] территориялары кірген үлкен мемлекетті құрайды. VIII ғасырда Орталық Азияны және Қазақстан оңтүстігін [[арабтар]] бағындырып [[Ислам]] дінін таратады. IX-X ғасырларда Сырдарияның төменгі және ортаңғы ағыстарында [[Оғыз мемлекеті|оқыз тайпаларының]] ерте феодалдық мемлекеті құралады. Ортағасырлық қалалардың [[Ұлы Жібек жолы]] бойында орналасуы оғыз тайпаларына пайда әкелді ХІІІ ғасырларда [[моңғолдар]]дың шапқыншылықтары нәтижесінже [[Жент]], [[Сығанақ]], [[Асанас]], [[Өзкент]], [[Баршынкент]], [[Жанкент (көне қала орны)|Жанкент]] қалалары қиратылды. [[Әбілхайыр|Әбілқайыр хан]]ның билігі кезінде [[Әбілхайыр хандығы|көшпелі өзбектер хандығы]]ның орталығы Сығанақ қаласы болған. XV ғасырдың ортасында қала аймақтың әкімшілік орталығына айналды. XVI ғасырда Сырдарияның оң жағалауы [[Қазақ хандығы]]ның қарамағына енді. [[File:Perovsk seal. Kyzylorda.jpg|thumb|right|300px|Перовск қаласының таңбасы]] ==== Ресей Империясы ==== Ақмешіт [[1820 жыл]]ы [[Қоқан хандығы]] кезінде Сырдария бойында алғаш қорған ретінде салынған. Оның ішіндегі ақ кірпіштен өрілген мешіттің түсіне сай бекініс Ақмешіт деп аталды. [[1847 жыл]]дан бастап [[Ресей Империясы|патшалық Ресей]] Сыр жағалауы мен Аралды өз империясына қосу саясатын бастады; [[1853 жыл]]ғы [[28 шілде]]де Орынбор генерал-губернаторы [[Василий Алексеевич Перовский|В.А.Перовский]] Сыр қазақтарын қорғауды сылтауратып орыс әскерлерімен қамалға басып кіріп, қоқандықтарды қаладан қуып шығады. Қала Перовск аталып, [[1867 жыл]]ы ол Сырдария уезінің орталығына айналады. Қалада 4 сыныптық мектеп, кірпіш зауыты, жел диірмен, ұста дүкендері жұмыс істей бастайды. 1867 жылы [[Түркістан генерал-губернаторлығы]] құрылған кезде осы қамал [[Болыс (әкімшілік бөлініс)|болыс орталығы]] болып, қала мәртебесін алды. Бастауыш мектептер ашылды, кірпіш зауыты, жел диірмендері, шеберханалар мен дүкендер жұмыс істей бастады. Қалада мешіттермен қатар шіркеулер де жұмыс жасады – 70-жылдардан бастап қалада мұсылман мешіттері пайда болды; [[1868 жыл]]ы Перовскіде уездік пошта бөлімі ашылды; [[1905 жыл]]ы [[Түрксіб|«Оренбург-Ташкент»]] темір жолы қолдануға берілгеннен кейін үйлестіруші логистикалық құрылым (бекеттер, вокзал, депо, қоймалар) салынды; ==== Кеңес Өкіметі ==== [[File:Kyzylorda region seal USSR.jpg|thumb|left|300px|Қызылорда облысының Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы кезіндегі таңбасы]] [[1917 жыл]]дың [[30 қазан]]ында Перовскіде [[Кеңес үкіметі|Кеңес билігі]] орнады. [[1922 жыл]]ы қала қайтадан Ақмешіт деп аталды. Осы жылы бірінші ағаш өңдейтін ұстахана ашылды, кірпіш зауыты қалпына келтірілді; [[1925 жыл]]ы [[15 сәуір]]де қалада [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (1925-1936)|Қазақ Автономдық Республикасы]]ның Бүкілодақтық еңбекшілер съезді болды, сол жерде қаланы Қызыл-Орда («қызыл астана») деп атау және оған республика астанасы дәрежесін беру шешімі қабылданды. Сол уақыттағы қала халқының саны 22 мың 577 адам болатын. Осы жылдары бірінші рет электрэнергиясы қосылды, қаланың барлық жерлерінде құрылыс жүріп жатты, жаңа үлгідегі үйлер салынды, оқу орындары, халық ағарту институттары және т.б. тұрғызылды; [[1929 жыл]]ы астана [[Алматы]] қаласына көшірілді, ал Қызыл-Орда округ орталығы болды; 1930-1940-жылдары аймақтың және қаланың халық саны [[КСРО]]-ның басқа бөліктерінен келгендердің: саяси қуғындардың, [[Белоруссия]] мен Батыс Украинадан депортирленген [[поляктар]]дың, [[немістер]]дің, [[Корейлер|кәрістер]]дің, Қырым мен [[Солтүстік Кавказ]] халықтарының [[Үшінші Рейх|Фашистік Германия]] жаулап алған аймақтардың эвакуанттарының есебінен едәуір артты; [[1938 жыл]]дың [[15 қаңтар]]ында Қызылорда облысы құрылып, Қызылорда қаласына облыс орталығының дәрежесі берілді; 1960-70-жылдары целлюлиттік-картонды, механикалық, күріш зауыттарымен және аяқ-киім фабрикасымен қатар Гагарин, Титов Қыстағы секілді тұрғын-үй кешендері құрылды. Осы жылдары «Главриссовхпзстрой» тресті ашылды; ==== Қазақстан Республикасы ==== 1997 жылдың 17 маусымында Қазақстан Президентінің Жарлығымен қаланың Қызыл-Орда атауы Қызылорда, ал облыс атауы Қызыл-Орда атауынан Қызылордаға ауысты. 1992 жылдың қаңтарында [[Возрождение аралы|«Возрождение» аралы]]нда сынақ полигоны жабылды, бұл [[оба]], [[сібір язвасы]], [[лепра]] ауруларының таралуына тосқауыл болды. [[Барсакелмес қорығы|«Барсакелмес» қорығын]]дағы өмір қайта басталды. ==== Әкімдер (1991 - )==== {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = Қызылорда облысының әкімдері |мазмұны = [[Сейілбек Шаухаманов]] (10.02.1992 - 29.09.1995) * [[Бердібек Сапарбаев]] (29.09.1995 - 07.1999 ) * [[Серікбай Өрікбайұлы Нұрғисаев|Серікбай Нұрғисаев]] (07.1999 - 04.2004) * [[Икрам Адырбеков]] (04.2004 - 01.2007) * [[Мұхтар Құл-Мұхаммед]] (01.2007 - 05.2008) * [[Болатбек Баянұлы Қуандықов]] (05.2008 - 01.2013) * [[Қырымбек Көшербаев]] (17.01.2013) }} ==== Облыстық комитетінің бірінші хатшылары (1938-1991) ==== {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = Қызылорда облыстық комитеттің бірінші хатшылары |мазмұны = [[Розыбакиев Абдолла Ахметұлы|Розыбақиев Абдулла Ахметұлы]] (05.1929 -03.1930) * [[Құсайынбек Әміров|Әміров Құсайынбек]] (03-06.1938) * [[Әбдірахманов Халил Уәлиұлы]], 05.1938 -03.1940) * [[Рақымбай Төлебаев|Төлебаев Рахымбай]] (03.1940 - 10.1945) * [[Бектелеев Сафар Темірханұлы]] (10.1945 - 07.1947) * [[Ибрагимов Баймахан Ескендірұлы]] (08.1947 - 08.1950) * [[Бектелеев Сафар Темірханұлы]] (08.1950 - 08.1952) * [[Арынғазы Қайсаханов|Қайсақанов Арынғазы]] (09.1952 -01.1954) * [[Жанбаев Сағалбай]] (01.-06.1954) * [[Сужиков Мұхамедғали Әленұлы]] (07.1954 -02.1958) * [[Оспанов Сейдолла]] (02.1958 -08.1959) * [[Илиясов Ғұбайдолла]] (31.08.1959 - 02.1961) * [[Тоқтамысов Сәлімгерей]] (02.1961 - 01.1963) * [[Ықсанов Мұстахым Біләлұлы]] (01.1963 -11.1966) * [[Хасан Шаяхметұлы Бектұрғанов]] (11.1966 - 06.1972) * [[Әбдікәрімов Исатай]] (06.1972 - 12.1978) * [[Тәкей Есетов]] (12.1978 - 01.1985) * [[Әуелбеков Еркін Нұржанұлы|Әуелбеков Еркін]] (01.1985 - 07.1989) * [[Шаухаманов Сейілбек]] (07.1989 - 01. 1990)}} == Әкімшілік құрылымы == Солтүстігінде [[Қарағанды]], солтүстік-батысында [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе]] облыстарымен, оңтүстік-батысы мен оңтүстігінде [[Өзбекстан Республикасы|Өзбекстан]], шығысында [[Түркістан облысы|Түркістан]] облысымен шектеседі. <br /> Облыс құрамында 7 әкімшілік [[аудан]], 1 қала облыс орталығы — [[Қызылорда]], 1 республикалық маңызы бар қала — [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] бар: # [[Арал ауданы]], орталығы — [[Арал қаласы]] # [[Қазалы ауданы]], орталығы — [[Әйтеке би кенті]] # [[Қармақшы ауданы]], орталығы — [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] # [[Жалағаш ауданы]], орталығы — [[Жалағаш]] кенті # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]], орталығы — [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] # [[Шиелі ауданы]], орталығы — [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] # [[Жаңақорған ауданы]], орталығы — [[Жаңақорған]] кенті #[[Қызылорда]] қаласы #[[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] қаласы == Географиясы == Облыс Арал теңізінің шығысында Сырдария өзенінің төменгі ағысында орналасқан. Аумақтың негізгі бөлігі Тұран ойпатында орналасқан (биіктігі 50-200 м.) * облыстың батыс бөлігі Арал теңізімен шектеседі; * оңтүстік-шығысы мен солтүстік-батысында Қаратаудың тау жоталары мен жазықтығы орналасқан; * батысында – Қарақұм арал маңы құмдарының төбелері бар. Сырдарияның сол жақ жағалауында – Жаңадария мен Қуаңдария өзендерінің құрғақ арналары кесіп өтетітн Қызылқұм топырағының төбелері мен кең жазықтығы, оң жақ жағалауында үстірттері (Егізқара, 288 м.), құм учаскелері (Арысқұм және өзгелері), сорға толы таяз шұңқырлар кездеседі. Солтүстігінде – құм төбелері массивтері (Кішкентай Барсұқ және Қарақұм топырағы) бар. Оңтүстік-шығыс бөлігінде Қызылорда облысының аумағына Қаратау тауының жоталары кіреді (биіктігі 1419 м-ге дейін). Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа дейін облыс орталығы арқылы ағып өтетін, ұзындығы 1 мың км. созылған, көптеген арналар мен ағыстарға тараған үлкен иреңді арнасы бар Сырдария өзені-ең ірі жалғыз өзен болып табылады. Тасқындардан қорғану мақсатында өзен жағалауының бойымен қорғаныс бөгеттері салынған; 1956 жылы Сырдария өзеніне Қызылорда плотинасы салынды; Для защиты от паводков вдоль берегов реки построены дамбы; в 1956 на реке Сырдарья сооружена Кзыл-Ординская плотина; 1958 жылы Жаңадария арнасымен жайылымдар мен егістікті суландыруға өзен суы жіберілді. Жазды күндері кеуіп кететін көптеген тұзды көлдер бар (Жақсықылыш, Қамыслыбас, Арыс және т,б.); Көпек және Терескен көлдерінде — емдік қасиетке ие батпақтары бар. Қызылорда облысының шегінде солтүстік-шығысында Сарысу өзенінің сағасы кіреді. Аумақтың біршама бөлігі өсімдігі аз топырақтары орналасқан; яғни қатайған жерлерінде жусанды бетегелер, тұзға бейімделген өсімдіктер, көктемде құмдақ және сортаң жерлерде тұрақсыз өсімдіктер сорты; құмдардың арасында дүзгіндер өседі. Құм төбешіктері сексеуіл, жыңғылдар, теріскен, бұйырғандар, жусандармен бекіген. Облыс аумағының негізгі бөлігі Тұран ойпатында, шығысында Қаратау тауының жоталары, солтүстік-батысында Арал маңы Қарақұмы, оңтүстік-батысында Қызылқұм орналасқан. Қызылорда облысының климаты жазы ұзақ мерзімді ыстық және қары аз қысқа мерзімді суық, күрт өзгермелі континентті. Мұндай климаттық режим еуроазиялық материгінің ішінде орналысуымен, оңтүстік аймаққа жақындығымен, атмосфераның ауысымдылығының ерекшелігімен және өзге де факторлармен сипатталады. === Табиғи ресурстар === [[Аймақ]]тың [[кен байлықтары]] толық зерттелмеген. Кен байлықтарынан [[ас тұзы]], [[сульфат]], [[мирабилит]], [[тенардит]] тұздарының өнеркәсіптік маңызы зор. [[Құрылыс]]қа қажетті ұсақ [[қиыршықтас]]тар, [[әйнек]] және [[шыны]] [[бұйым]]дарын жасайтын [[кварц]] [[құм]]ы, [[қыш]], [[гипс]], [[алебастр]], [[цемент]] балшығы, құрылыс тастары, [[әктас]], [[тақтатас]] (Майлыбас), [[қоңыр көмір]] (Құланды) кен байлықтарының мол [[қор]]ы бар. <br /> Қызылорда облысы түсті [[металл]] кені бойынша Қазақстанда 3-орын алады. Сонымен қатар ас тұзы 60%, [[мұнай]] мен [[газ]] [[конденсат]]ы 21,4%, [[мырыш]] 15,1%, [[уран]] қоры 14%. Оңтүстік [[Торғай]] [[иін]]інің облысы бөлігінде 350 млн.т мұнай, 100 млрд.м³ газ қоры анықталды. Арал теңізі маңында 73 млн.т мұнай, 2 трлн.30 млрд.м³ газ қоры бар. === Климаты === Климаттың континенталдығы көптеген метеорологиялық элементтердің тәуліктік, айлық және жылдық өзгеруімен байқалады. Жазы ыстық және ұзақ мерзімді. Бұл кезеңде температурадағы күрт өзгеру сипаты байқалмайды. Кейбір жерлерде шілде айының орташа температурасы 36-39 0С. Облыс аумағының басым бөлігінде температураның абсолютты максимумы 44-48 0С құрайды. Қыс мезгілінде облыстың солтүстік және оңтүстік аймақтарынының арасында температурада айтарлықтай айырмашылықтары бар. Мысалы, ең салқын ай - қаңтардағы орташа температура - 35 -360 С градусты құрайды. Солтүстікке ашықтылық қасиеті облыс аумағына кедергісіз салқын ауа массасыынң енуіне мүмкіндік береді және нәтижесінде қыс айларында күрт салқындайды. Ауа температурасының абсолютты минимумы 420 С градусқа дейін жетеді. Құрғақшылық – облыс климатының ерекшелектерінің бірі. Жауын-шашын өте аз жауады. Орташа жылдық мөлшері 100-190 мм аспайды және жыл маусымдарында оның түсімі біркелкі емес: барлық жауын-шашынның 60 пайызы көктемгі-қысқы кезеңдерге тиесілі. Облыс аумағының барлық бөлігінде солтүстік-шығыс бағытындағы күшті және жиі желдер болып тұрады. Оның орташа жылдық жылдамдығы секундына 3,1 метрден 6 метрге дейін ауытқып отырады. Қыс мезгілдеріндегі күшті желдер төменгі температура жағдайында жер бедерлерінің биік беткейлеріндегі қар жамылғыларын ұшырып кетеді, нәтижесінде топырақтың беткі қабаттарының терең қатуына және жарылуына әкеліп соғады. Жазғы уақытта шаңды дауылдар байқалады. <br /> [[Жауын-шашын]]ның орташа мөлшері 100-115 мм. Арал теңізінің тартылуынан, [[Байқоңыр ғарыш алаңы]] тарататын [[у]]лы заттары және [[экология]]лық ортаның нашарлауына байланысты [[қышқыл жауын-шашын]] жауатын болды. === Су қоры === [[Сурет:Syrdrya River.jpg|thumb|left|180px|Сырдария өзені, Қызылорда.]] Облыс жерімен Сырдария өзенінің 1 мың км-ге жуық төменгі ағысы өтеді. [[1956]] жылы маусымда Сырдария өзенінде Қызылорда бөгеті іске қосылды. [[1958]] жылы Сырдарияның ескі арнасы [[Жаңадария (ескі арна)|Жаңадария]]ға өзен суы жіберілді. [[1950]]-[[1960]] жылдары Қызылорда су тораптарының сол жақ және оң жақ [[канал]]дары қазылды. [[1969]] жылы [[Қазалы]] су торабы егіс даласы мен [[жайылым]]дық жерлерді суғаруға берілді. Өзендер суының [[теңіз]]ге құю мөлшерінің кемуінен Арал теңізі Үлкен Арал және [[Солтүстік Арал теңізі]] болып екі көлге бөлінді. ==== Сырдарья ==== ==== Арал теңізі ==== === Флора мен фауна === Облыстың едәуір бөлігін құм басып жатыр. Топырағы [[қоңыр]], құмдақ [[сұр]], [[сортаң]] болып келеді. [[Жусан]], [[бетеге]], [[сексеуіл]], [[жыңғыл]], [[тал]], [[тораңғы]], [[қамыс]] өседі. Ауыл шаруашылығына қолайлы жер аумағының 12%-ы Сырдария өзенінің жайылмасында, 23%-ы [[шөлейт]]те, 65%-ы [[шөл]] аймағында орналасқан. <br /> Жануарлар дүниесінен [[ақ бөкен]], [[құлан]], [[қарақұйрық]], [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қоян]], [[қарсақ]], [[шибөрі]], [[қосаяқ]], [[күзен]], [[сарышұнақ]] тіршілік етеді. Құстардан [[бүркіт]], [[қаршыға]], [[қырғауыл]], [[қаз]], [[үйрек]], көлдерде балықтың [[алабұға]], [[сазан]], [[жайын]], [[бекіре]] түрлері кездеседі. == Экономикасы == === Қызылорда облысының агроөнеркәсіп кешені === ====Егіс көлемі ==== 2007 жылы облыс бойынша 153,7 мың гектар алқапқа ауыл шаруашылдығы дақылдары орналастырылады. Оның 84,9 мың гектары дәнді дақылдар осының ішінде күріш егісінің үлесі 73,2 мың гектар болып отыр. ====Тұқым шаруашылығы==== Соңғы жылдары облыста сорт жаңалау, сорталмастыру жүйесі қалыптасып келеді. Облыс бойынша 2- бастапқы (бірегей), 3- элита, және 7- І-ІІІ- репродукциялы тұқым өндіретін тұқым шаруашылықтар жұмыс істейді. 2007 жылы тұқым шаруашылықтарын қолдауға 22,1 млн теңге субсидия бөлініп, оның 18,2 млн. теңгесі игерілді, қалған сомасы жоспар бойынша желтоқсан айында игерілді. Өткен жылы өндіріске «Арал 202» жаңа сорты берілсе биылғы жылы облыста қолдануға рұқсат етілген сорттар қатарына «Мадина», «Лиман» және «Ару» сорттары ендіріліп, биылғы жылы «Түгіскен-1» сорты келешегі бар сорттар тізбесіне ендірілді. ====Минералдық тыңайтқыш==== Облыс ауыл шаруашылы тауарын өндірушілер 2006 жылы барлығы 51458 тонна азотты және 8723 тонна фосфорлы минералдық тыңайтқыш пайдаланса, соның 25125 тонна азотты және 614 тонна фосфорлы минералдық тыңайтқышы арзандатылған бағамен алынды. Минералдық тыңайтқыш бағасын арзандатуға бөлінген субсидия толығымен игерілді. Ал, биылғы жылғы қажеттілік 35,9 мың тонна азотты және 8,9 мың тонна фосфорлы және 250 тонна калий тыңайтқышы пайдаланылды. ====Машина-трактор паркін жаңалау==== 2007 жылы облыста ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер тарапынан машина-трактор паркін жаңалауда бір шама жұмыстар жүргізілді, өткен үш жылда шаруашылық құрылымдары барлығы 625 жаңа техника сатып алды. Ал, биылғы жылдың 9 айында, облыс бойынша 270 техника алынды. Оның 205 данасы лизингілік негізде болса, 65 данасы шаруашылықтардың өз қаржысы есебінен алынды. ====ЖЖМ==== Көктемгі дала және егін жинау жұмыстарын жүргізуге 32 мың тонна дизель отыны қажет болса, ол толығымен қамтамасыз етілді.Қолда бар күздік, жаздық бидай толығымен жиналып, барлығы 14,7 мың тонна астық алынды. Дән құрамында клейковинаның төмендігіне байланысты өндірілген билдай мал азығына пайдаланылады. Облыста жоңышқа, дәндік жүгері, картоп, көкөніс, бақша дақылдарын жинау жұмыстары жалғасуда. Облыста картоп, көкөніс, бақша және басқа дақылдарды жинау жұмыстары жүргізілуде. Бүгінгі күнге дәндік жүгері, күнбағыс, мақсары, мақта, сорго дақылдарының егіс көлемі толық жиналса, картоптың – 88,9 %, көкөністің - 95,0 %, бақшаның – 97,0 % жиналып, картоптың 1 гектарынан орташа 129,3 цн өнім жиналса, көкөністен -138,8 цн және бақшадан 151,3 цн. өнім жиналуда.Мал азығын дайындау жұмыстары жалғасуда, бүгінгі күні облыс бойынша барлығы 596,2 мың тн. шөп дайындалса, оның 89 мың тоннасы жоңышқа шөбі. ====Мал шаруашылығы==== Облыс бойынша 2007 жылы төрт түлік малдың басын өткен жылмен салыстырғанда мүйізді ірі қара 6,1 пайызға, қой мен ешкі – 3,6, жылқы – 5,0, түйе – 6,9, шошқа 27,5 пайызға көбейіп, мал өнімдерін өндіруде біршама көбейіп отыр. Бүгінгі күні облыста 23 шаруашылық асыл тұқымды мал өсірумен айналысады. Осы шаруашылықтардың ішінде 4 сүт, 1 ет бағытындағы мүйізді ірі қарамен, 8-і асыл тұқымды қаракөл қойымен, 3 шаруашылық жабы және мұғалжар тектес жылқымен, 7-і қазақтың айыр түйесін бағумен айналысады. 2007 жылы осы шаруашылықтарда мүйізді ірі қара-1607 бас, қой- 36362 бас, жылқы- 2497 бас, түйе- 2560 бас болып, 2006 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда, мүйізді ірі қара-0,9, қой -0,6, жылқы 7,8, түйе тиісінше 1,4 пайызға көбейген.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.</ref> == Демографиясы == Қызылорда облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |491 780 |566 365 |651 323 |596 215 |603 804 |607 491 |612 048 |618 249 |625 070 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |632 234 |677 732 |689 008 |700 502 |712 878 |726 781 |739 776 |753 148 |} == Мәдениеті == === Қорқыт ата кесенесі === === Көне қалалар === [[Сурет:Altynasar.JPG|thumb|left|180px|Алтынасар қорғаны]] Қызылорда облысы [[Ұлы Жібек жолы]]ның тарихи орталығы болады, оның дәлелі 500-ден астам [[қазақ халқы]]ның мәдени және тарихи ескерткіштердің мекенінің дамуында ерекше орынға ие. Бұл қазақ халқы өкілдерінің [[сәулет]], [[археологиялық ескерткіштер]]і және [[кесене]]лері. <br /> Ежелгі жерде өмір сүрген [[Қорқыт]] баба, [[Әйтеке би]] және [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы]], [[Жанқожа батыр|Жанқожа]], Бұхарбай, [[Тоғанас Бәйтікұлы|Тоғанас]] [[батыр]]лары халықтың мақтанышы. Осы жерде туған [[Ғани Мұратбаев]], [[Мұстафа Шоқай]] және белгілі жер өңдеуші [[Ыбырай Жақаев]] – өз елінің батыр ұлдары. Олардың аттары өлкетану тарихына кіріп, үйлердің қабырғаларында қашалған. <br /> [[Сурет:KorkytAta Memorial Karmakshi 04.jpg|thumb|left|180px|Қорқыт ата мемориалдық кешені]] Тарихи қалалар [[Сауран]] және [[Сығанақ]], археологиялық ескерткіштері және кесенелер [[Сунақ]] Ата, [[Айғожа ишан күмбезі|Айқожа ишан]], Қарасопы, Оқшы Ата, [[Досбол би]], Есабыз, [[Ақтас мешіті (Жаңақорған ауданы)|Ақтас мешіті]], [[Қорқыт ата]] мемориалдық кешені Ұлы Жібек жолының туристік бағыттарына кіреді. <br /> ==== Жетіасар ==== [[Жетіасар]] — қалалар тобы б.э.д. соңы I мың жылдың аяғы — б.э.[[8 ғасыр]]да ежелгі Сырдарияның солтүстік бөлігінде орналасқан. Қаланың негізгі бөлігі Қазақстанның Қызылорда облысының қазіргі [[Байқоңыр]] қаласы және Жусалы ауылынан оңтүстікте 45-90 км қашықтықта орналасқан. [[Жетіасар мәдениеті]]нің барлық қалашықтары [[өзен]]дер маңайында, қоғамдық үйлердің орнында қызмет ететен бірнеше бір-екі этажды қорғандардан тұрады. Тұрғындары балық, мал, жерді өңдеу шаруашылығымен айналысып, қалашық аудандары арқылы [[Тянь-Шань]]нан [[Волга]]ға дейін маңызды [[караван]]ды жол өтетін болған. [[Жетіасар мәдениеті]] археологтарды ежелгі тохарлар және эфталиттермен, басқа канғой тайпаларының мәдениетімен байланысты болады. <br /> ==== Алтынасар ==== [[Алтынасар]], Құрайлыасар, Қараасар, Базарасар, [[Томпақасар]], [[Жалпақасар]] [[қорған]]дары маңызды болып келеді. Қалашықтардың биіктігі қоршаған ортаның үстінен екіден он метрге дейін. <br /> [[1946]]-[[1951]] жылдары ескерткіштер С.П. Толстовтың жетекшілігімен [[КСРО]] [[Ғылым академиясы]] Хивин экспедициясымен алғашқы рет зерттелген болатын. [[1973]]-[[1993]] жылдары зерттеулер Л.М. Левиннің жетекшілігімен жалғасқан болатын. Алтынасар қаласының маңызды қазбалары және ескерткіштерге қосымша [[1980]] жылдың екінші ортасында – [[1990]] жылы Ленинск (қазіргі Байқоңыр) қаласымен [[Қызылқұм]]да артезианның су көздері біріктіретін су құбырларын салуда сақтау жұмыстары ретінде орындалған еді. <br /> ==== Сығанақ ==== [[Сығанақ]] – қалашық, қазіргі Қызылорда облысының шығысында, Түмен-Арық [[теміржол]] станциясынан солтүстік-шығысқа қарай 18 км, Сырдария өзненінің солтүстігінде 20 км қашықтықта орналасқан. Қаланың көлемі 10 га шамасында 15 төбемен құрылған сақталған қабырғаларымен қапталған. Орынның жалпы көлемі 13 га шамасындай бекітілген. [[Мешіт]]тер, кесенелер, [[ғимарат]]тардың бөліктері сақталды. Сырдариядан Түмен-Арқадан, одан басқа таулы өзендер [[Қаратау]] баурайларынан 20 километрден тұратын каналы қалаға дейін созылған. Қала алғашқы рет [[10 ғасыр]]дағы [[араб]] георграфы Махсиди жазуларында айтылатын оғыздар қаласы, [[11 ғасыр]]дың ортасындағы [[Каспий]]дің солтүстік жағалауынан [[Тянь-Шань]] тауларынан Сырдариямен өтетін [[керуен]] жолдарының ірі кәсіпті және [[сауда]] орталығы, [[қыпшақ]]тардың астанасы. [[1219]] жылы қала [[моңғол]]дармен жойылып, [[13 ғасыр]]дың екінші жартысында [[Алтын Орда]]ның [[ақша]] орталықтарының бірі пайда болған еді. [[14 ғасыр]]дың ортасында – [[Ақ орда]]ның астанасы, 14-ші ғасыр және [[15 ғасыр]]дың бірінші жартысында [[Түркістан]] және Сауранмен тең, [[Қазақ хандығы]]ның орталығы болған. <br /> [[1948]] жылы алғашқы [[археологиялық қазбалар]] [[мәскеу]] археологтарымен жүргізіліп, б.э. 5 ғасырдағы заттар табылған болатын. [[2004]] жылдан бастап қаланы зерттеу «[[Мәдени мұра]]» Қазақстан мемлекеттік бағдарламасының аясында жүргізіліп, зерттелуде. == Білімі == == Спорт == == Тұлғалары == {{main|Қызылорда облысының құрметті азаматтарының тізімі }} {{Навигациялық кесте |аты = Қызылорда облысы |state = uncollapsed |сурет = сурет |тақырып = Қызылорда облысынан шыққан тұлғалар |үсті = |бөлім1 = Әдебиет |тізім1 = [[Нартай Бекежанов]] * [[Кете Жүсіп Ешниязұлы|Кете Жүсіп]] * [[Тұрмағамбет Ізтілеуұлы]] * [[Әбдіжәміл Нұрпейісов]] |бөлім2 = Мәдениет |тізім2 = [[Алмас Алматов]] * [[Роза Бағланова]] * [[Сәбира Майқанова]] |бөлім3 = Ғылым |тізім3 = [[Асқар Жұмаділдаев]] |бөлім4 = Спорт |тізім4 = [[Илья Ильин]] * [[Марат Сатыбалдиев]] * [[Александр Зайчиков]] |бөлім5 = Саясат |тізім5 = [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс баһадүр]] * [[Ғани Мұратбаев]] * [[Темірбек Қараұлы Жүргенов|Темірбек Жүргенов]] * [[Бердібек Сапарбаев]] * [[Қырымбек Көшербаев]] * [[Гүлшара Әбдіқалықова]] |бөлім6 = Әскер |тізім6 = [[Жанқожа батыр]] |асты = }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану мұражайы]] * [[Қызылорда облыстық мемлекеттік архиві]] * [[Қызылорда облыстық филармониясы]] * [[Н. Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық музыкалық драма театры]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Қызылорда облысы}} [[Санат:Қызылорда облысы]] n6vja9zhb83kqg2f5lq7l76hva7lkbc 0 1668 3064276 3062989 2022-08-25T21:30:23Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Маңғыстау облысы |елтаңба = Маңғыстау логотибі.jpg |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Маңғыстау облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 52 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 052 |lon_min = 00 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Ақтау]] |құрылған уақыты = [[20 наурыз]] [[1973 жыл]] |аудандар саны = 5 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 678 199<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2019 жылдың басынан 2019 жылдың 1 шілдесіне дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2019 |халық саны бойынша орны = 11-ші |тығыздығы = 4,09 |тығыздығы бойынша орны = 11-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 90,99 %<br>[[орыстар]] 5,42 %<br>[[әзірбайжандар]] 0,90 %<br>басқалары 2,69 % (2019ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 165 642 |жер аумағы бойынша орны = 7-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Серікбай Өтелгенұлы Тұрымов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-MAN |телефон коды = +7 7292 |пошта индекстері = 13xxxx |марапаттары = |сайты = http://mangystau.gov.kz |ортаққордағы санаты = Mangystau Province }} '''Маңғыстау облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның қиыр оңтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бірлігі. Маңғыстау облысы [[Атырау облысы]]мен және [[Түрікменстан|Түркіменстан Республикасы]] мен [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасы]] және [[Каспий теңізі]] арқылы [[Әзірбайжан]], [[Иран]] елдерімен шектеседі. Облыс [[1973 жыл]]ы [[20 наурыз]]да құрылды. [[1988 жыл]]дың [[2 маусым]]ында таратылып [[1990 жыл]]дың [[17 тамыз]]ында тарихи "Маңғыстау" деген атпен қайта облыс болып құрылды. [[Облыс орталығы]] - [[Ақтау|Ақтау қаласы]]. Қазақстанның теңізбен байланыстыратын жалғыз су бекеті [[Ақтау халықаралық теңіз сауда порты]] бар. Маңғыстау жерінің тумасы жазушы [[Әбіш Кекілбайұлы]] Маңғыстауды "Ұйқыдағы аруға" теңеген. Сонымен қатар ғарыштан түсірілген сурттерде [[Маңғыстау түбегі]]нің контуры жас келіншектің профиліне ұқсайды. [[Сурет:Caspian Sea from orbit.jpg|300px|thumb|right| Каспий теңізінің ғарыштан түсірілген суреті]] Маңғыстау аймағы ежелгі кезеңдерден бері мал ш-мен айналысады. Топырағы сортаң, өсімдігі бұталы, ащылы, қысы ұзақ емес, бірақ желді, қара суық ызғырықты, ылғалы аз, көктемі созылмалы, континентті шөл далаға жатады. == Этимологиясы == [[Сурет:Sherqala.jpg|thumb|right|300px|Шерқала, Маңғыстау]] '''Маңғыстау''' сөзінің шығу тегіне қатысты сан түрлі пікірлер бар. Соның бірі көшпелілердің құтты мекен, мың ауыл немесе мың қыстау дегені халық арасында кең таралған. [[1985 жыл]]ы жарық көрген Е.Қойшыбаевтың ''"Қазақстанның жер-су атаулары атты сөздігі"'' кітабында Маңғыстау атауының шығу тегі туралы төрт болжам келтірілген. Біріншісі, өлке аты ''"мың"'' және ''"қыстау"'' тіркесінен шыққан. Екіншісі - ноғайдың ''"менк"'' деген тайпасының атынан ауысқан. Үшіншісі көне түркі тіліндегі ''"мен"'' төрт жастағы қой сөзіне ''"қышлақ"'' жалғауы арқылы қалыптасса, төртіншісі Е.Қойшыбаевтың өз болжамы бойынша ''"Маңғыштағ"'' ''"Құбыжықтар тауы"'' дегенді білдіреді <ref>Серікбол Қондыбай, Маңғыстау географиясы. Маңғыстау мен Үстірттің киелі орындары. Толық шағрамалар жинағы, 3 том, Арыс баспасы, Алматы ұаласы, 2008 жыл, ISBN 9965-17-507-1 (3T)</ref>. Маңғыстаудың өлкетанушы ғалым [[Серікбол Әділбекұлы Қондыбай|Серікбол Қондыбай]] ''"құбыжықтарға"'' қатысты болжам дұрыс деген ой айтады. Шығыс түркі () және [[моңғол мифологиясы]]нда ''"маңғыш"'' (маңғыс, мангус) айдахар, кеоемет құбыжықтар дегенді білдіреді. [[Моңғолдар]]да ол тек зұлым, зиянды сипатқа ие болса, түркілерді екіұдай жақсы жаман қасиетке ие ретінде баяндалады. Қондыбайдың айтуы бойынша Маңғыстауда мекен еткен оғыз түркмен тайпалардың арасында ''"салыр"'' руы болған, бүгінгі түрікмен ұллытының құрамында ''"салор"'' ірі руы тайпасы бар. Сонымен қатар [[Қытай]]дағы Цинхай өлкесіндегі түркітілдес ''салыр'' мен осы ''салор'' арасында тарихи генетикалық байланыс бар деген тұжырым айтады. Маңғыстауға келген оғыздар Қаратауды "Маңғыштағ" деп атаған. Айдахар туралы аңыздар түрікмен халқында да, қазақ халқында да (Айназар батыр туралы) бар. Оғыз салылар "Маңғыштағ" атауын өздеріне дейінгі аңыздарға негіздеп жасаған, аударма (калька) топоним. Сондықтан "Маңғыстауды" маңғыш тау қорқынышты алып айдаұһардың мекендеген тауы немесе "айдаһартау" дегенді білдіреді деген тоқтам жасауға болады. == Географиясы == : ''Қосымша қараңыз'' ''[[Маңғыстау географиясы]]'' Маңғыстау өңірі – [[Қазақстан]]ның оңтүстік -батыс бөлігінде орналасқан. Облыстың батысы мен солтүстігін қоршай орналасқан [[Каспий теңізі]] арқылы [[Шығыс Еуропа]]ға шығуға толықтай мүмкіндік болса, оңтүстігінде [[Түрікменстан]], оңтүстік-шығысында [[Қарақалпақстан]], солтүстігі мен солтүстік-шығысында [[Атырау]], [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облыстарымен]] шектеседі. '''Облыстың шеткі нүктелері:''' * Батыс - Каспий теңізіндегі Құлалы аралы ш.б. * Шығыс Қазақстанның Ақтөбе облысы және Өзбекстан, Маңғыстаудың шектескен жерінде * Оңтүстік - Түркіменстан шекарасындағы Қапыланқыр шыңдарының жар қабағы * Солтүстік - Атырау облысымен шкарадағы Желтау болып табылады. Маңғыстау облысының ең биік нүктесі - [[Шығыс Қаратау]] жотасындағы [[Бесшоқы (тау, Маңғыстау облысы)|Бесшоқы]] тауы (556 м). Ең төменгі нүктесі Қарақия немесе Батыр ойысының түбі (), Бұл ойыс өзінің тереңдігі жөнінен дүниежүзінде бесінші орын алады. ==Өсімдік жамылғысы == Маңғыстау өлкесінің дүниесін зерттеу жұмыстары ерте кезден басталып, 150 жыл бұрын ботаник және әуесқой табиғат зерттеушілері: А. Шренк, И.Борщов, П. Семенов-Тянь-Шаньский, И. Северцов, Эйхвальдтардың еңбектері арқылы ғылымға белгілі бола бастады. Оның ішінде 1825-26 ж.ж. жарық көрген Эйхвальдтың – Каспий теңізінің Маңғыстаудан Шағадамға дейінгі жағалауындағы өсімдіктер дүниесі туралы еңбегі айрықша маңызды. Г.С. Карелин 1832 ж. Каспий теңізінің терістік шығысынан қамал салу үшін қолайлы орын іздей жүріп, Маңғыстаудың өсімдіктер дүниесі жөнінде құнды пікірлер қалдырды. И.Г. Борщовтың 1965 ж. жарық көрген «Арал-Каспий аймағының ботаникалық географиясына материалдар» атты еңбегінде Маңғыстау жарты аралының өсімдіктер дүниесі жөнінде көптеген ескертпелер жасалды. Маңғыстау жерін зерттеген атақты геологтар Барбот де Марин, Баярунас, Андрусов, Алексейчиктердің еңбектерінен де бұл аймақтың өсімдіктердүниесі туралы көптеген мағлұматтар алуға болады. Маңғыстаудың құмды аймақтары мен Үстірт жонындағы түйелер де, сондай-ақ, Сам, Матай құмадарында: сексеуіл, жүзген, жыңғыл, қоянсүйек, ақшаотау, шағыр, құсқанбас, Орталық Үстірт жонының шығыс, терістік шығыс бөлігінде баялыш; тау бойы мен Түпқараған аймағында және Оңтүстік Маңғыстау жазығының ойпаң тұстарында қарағаш, қаттықара, қараған, түйесіңір өседі. Сонымен қатар, жердің бедері мен құрылымына, топырағының ащы, тұщылығына қарай теріскен, күйреуік, жантақ; құм жағаларында – сүттіген, Бозашы түбегінің теңіз жағалауында сораң мен садақ, Оңтүстік Маңғыстау жазығының үштен екі бөлігінде тітір шөбі өседі. Итсигекпен адыраспан,құрқашаш пен сүттіген көбіне елді мекенде немесе мал көп жайлаған тұяқкесті жерлерде кездеседі. Маңғыстаудағы жайылымның негізін құрайтын басты мал азығы – жусан. Жусан аймақтың барлық жерінде өседі. Жусаннан кейінгі төрт түлік мал талғамай жейтін шөп – күйреуік. Қоныссыз жылдары күйреуік жақсы шықса, малшы қауым жусанды көп іздемей,қанағат тұтады. Ал бұйрығынды көктемей тұрғанда, не шала көктеу кезінде, содан кейін күз, қыс қарсаңында жақсы пайдаланылады. Сондай-ақ,изен, жапақ, тітір,жантақ барлық жерде біркелкі кездесе бермейді, бірақ төртеуінің де малға жұғымдылығы, қоректік сапасы өте жоғары. Маңғыстауда тұрақты қоныс бола бермейді. Қысы қарлы, көктемі желсізжылы,жазы жаңбырлы болған жылдары шөптің қай түрі де: қызғалдық, сарғалдақ, раң, мортық, сіргеқара, беде, мысыққұйрық, аққайың, жауылша, қазтабан, шытыр, қоңырбас, сіңбірік, қоянжын; таулы жерлерде: киікоты, ерқұны, қына, түйежапырақ, қызылша; ащылы жерлерде: көкпек, домалатпа, түйеқарын, алабұта, кекіре, торғайот,балықкөз т.б. қаптап шығып,дала құлпырып кетеді. Бірақ, бұл сирек, 7-10 жылда бір кездесетін өзгермелі құбылыс. Көктемгі төл шөптердің ішінде шаруашылық үшін ең пайдалысы – мортық. Мортық қонысты жылдары Маңғыстаудың көптеген жерлерінде шығады. Көктемде бас жарғанға дейін мал жақсы жейді. Кей жылдары мортықты мал азығы үшін де дайындайды. Азықтық және шығымдылық сапасы жағынан мортықпен деңгейлес шөптердің бірі – ебелек. Ол да мортық сияқты Маңғыстаудың көпшілік жерінде кездеседі. Мортықтан ерекшелігі – жаңбырлы жылдары көктемнен қоңыр күзге дейін мезгіл таңдамай шыға береді. Малдың барлық түрлі, оның ішінде жылқы малы ебелекті жақсы жейді. Дәнденіп, қатайған уақытта қозы үшін тиімсіз. Әдетте қазан айының соңғы он күндігінен бастап ебелек ұша бастайды. Малға жағымдылығы жағынан бағалы шөптердің бірі – ажырық. Ол тау қойнауларында, ағыстардың түйіскен, су жиналатын жартылай тақыр тегістіктерінде тұтас өседі. Ғылымда ажырықты мал семірткіш азық деп бағалайды. Шаруашылықтар қалың шыққан жылдары ажырықты малазығы үшін де дайындайды. Маңғыстау даласында ши басқа өсімдіктер сияқты кең көлемде кездесе бердейді. Бұл су сағалайтын, жоғарғы қабаттағы тұщы сулардан нәр алатын өсімдік. Шиді тау бөктерлерінде, ызалы, еспелі бұлақтар маңында , құмның қоңырлыққа айқасар сулы, тепсенді алқаптарында кездестіруге болады. Ши сақалдарын мал жақсы жейді. Ал шидің өзін тартып дайындап, тоқып үй тұрмысына және малға ықтасын ретінде пайдаланады. Суармалы жерлерде мал азығы үшін жоңышқа, жүгері, судан шөбі жақсы өседі. Бірақ су көздерінің тапшылығына байланысты, өсімдіктің бұл түрлері кең көлемде тарамаған. Өзен, көл, жайылма судың жоқтығына байланысты Маңғыстауда тұрақты шабындық жоқ. Қоныс реттеріне қарай әр жылда әр жерден мал азығы дайындалады. Дәрілік өсімдіктер. Маңғыстаудың байтақ даласында кездесетін сан алуан өсімдіктер дүниесінде емдік шөптердің алатын орны ерекше. Маңғыстауда дәрілік өсімдіктердің қоры өте көп, олар болашақта мұқият зерттеуді қажет етеді. Осыған орай Маңғыстау даласының табиғат жайылымында өскен малдың етінің ерекше дәмді болуы да тегін емес. Адыраспан. Маңғыстаудың барлық аймақтарында кездеседі. Оның биіктігі 30-60 см. Мамыр, шілде айларында гүлдейді. Жемісі қоңыр түсті, ірі ұрығы бар шар тәріздес қауашақ. Негізінен ескі жұрт маңдарында өседі. Емдік мақсатқа алдараспанның шөбін яғни бұтақтарын, жапырақтары мен гүледрін пайдаланады. Алдараспан – ежелден белгілі дәрілік өсімдік.Әбу Әли Ибн Сина оны сегізкөздік жүйкесінің қабынуы кезінде болатын шаншуларды басатын дәрі ретінде пайдаланған. Халық медицинасында адыраспанды ревматизм, қышыма, тері ауруларын булауға пайдаланады. Ал шөбінен жасалған қайнатындыны суық тигенде,безгек, жүйке жүйесінің әлсіреуіне пайдаланады. Шөбін жағып үйді, қойманы зарасыздандырады. Ұрығын зығыр тұқымымен қосып демікпені емдейді. Қара не қызылбұрышқа қосып, теңге қотырға жағады. Ақ тұт. Түпқараған түбегі тауларында өседі. Тұт тұқымдас бұта, ақшыл-жасыл жемісі бар. Биіктігі 5-15 м-дей. Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Қазіргі кезеңдерде тұт ағаштары күтімсіздіктен азып, жабайыланып, тұқымы азайып барады. Ақ тұттың жемістерінің, бұтақтарының қабығы мен тамырларының шипалық қасиеті бар. Жемісі қанды көбейтеді. Зат алмасуды реттейді, терлетеді,зәр айдайды, қақырық түсіреді. Діңінің қабығын жараға жапсырады, ал жапырақтары дене қызуын төмендетеді. Ақ тұт тамыры, қабығының суға қосылып жасалған тұнбасымен гипертонияны, бронхитті және демікпені емдейді. Бәйшешек. Биіктігі 15-30 см. Иісті сары гүлдер шатырға ұқсас. Жемісі жұмыртқа тәріздес қауашақ мамыр-маусым айларында гүлдейді. Бәйшешек тамыры бронхит аурулары кезінде қақырық түсіретін дәрі ретінде қолданылады. Витамин үшін жапырақтарын салат жасап жейді. Қақырық түсіреді, несеп жүргізеді, іш өткізеді. Гүлдерін бастың сақинасына, бастың айналуына, тамырын сүтке қайнатып туберкулезге, сабағы мен жапырақтарынан қайнатынды жасап, күн өткенле, аяқ-қол калтырағанда, буын сырқырағанда, ұйқы қашқанда ішуге болады. Бозжиде. Ірі тікендері, тармақтары бар ағаш тәрізді, биіктігі 10 м-ге жуық. Жапырағы сопақша, ақшыл тікенді түктері бар. Гүлдері бал иісті ашық сары, шоғырланып өседі. Шілдеде гүл жарып, қыркүйек, қазан айларында жеміс береді. Дәрілік мақсатта гүлдері мен жапырақтары, жемісі пайдаланылады. Бозжиде жемісі іш өткенде де пайдаланылады. Гүлінен қайнатып жүрек-қан тамырлары ауруларын, гипертониялық ауруларды емдеуге пайдалы тұнба жасайды. Сондай-ақ бозжиде жемісін тыныс органдары қабынғанда қақырық түсіруге де қоладанылады. Ғылыми медицинада бозжидеден асқазан ауруларын емдейтін лохпектан жән пшатин препараттарын жасайды. Жантақ. Бұршақ тұқымдас, тікенді, көп жылдық өсімдік. Маусым, тамыз айларында гүлдейді. Маңғыстаудың құм етегі көлдеу тепсендерінде, тау шатқалы аңғарларында, сулы жерлерінде кездеседі. Емдік мақсатында жантақтың жапырақтары мен тамырын пайдаланады. Жантақ шөбін қайнатып, сүзгіден өткізгеннен кейін сұйығын күніне 3 рет 2 стаканнан ішеді. Қуыққа тас байланғанда сұйық дәрет жүргізу үшін, өт тазарту, іш жүргізуге пайдаланылады. Сондай-ақ бүйрек, қуық қабынуларына да пайдаланады. Жантақ қайнатындысынан геморройға қарсы ванна жасайды. Изен. Алабұта тұқымдас, тік өсетін, жапырағы ұсақ, гүлдері де ұсақ, жасыл, қызғылт түсті болып келеді. Маңғыстауда құмды, бұйратты, қоңырлық жерлерде өседі. Емдік мақсатында изеннің дәндерін пайдаланады. Дәнін қыркүйек, қазан айларында жинайды. Қытай халық медицинасында изенді несеп жүргізетін, жүрек қызметін реттейтін емдік препарат ретінде қолданады. Сонымен қатар изенді тері мен тырнақтың кейбір ауруларын емдеу үшін пайдаланады. Киікоты. Көп жылдық өсімдік. Көп сабақты. Киікотын гүлдеген кезде жинап көлеңкеде кептіріп қағаз қалтада сақтайды. Киікотының қайнатындысымен асқазан мен ішек және кеңірдек ауруларын, ақ жатыр ауруын емдейді. Бірақ киікотын екіқабат әйелге пайдалануға болмайды. Ас қорыту жүйелерінің жиырылуы, созылу қасиеті перистальтикасы бұзылғанда пайдаланады. Киікоты тұнбасын жөтелге, етеккірді реттеуге де пайдаланады. Тұнба тәбет ашады. Қақырық түсіреді. Хош иісті ванна, компресс жасауға да болады. Киікотының ас қорыту және қолқа бездерінің жұмысын жақсартатын қасиеттері де бар. Киікотынан дайындалған тұнбамен ревматизм, құрысуды, жалпы қан тамырының соғысын көтереді. Киікотынан жасалған дәрі майды дененің салданған мүшесіне, іш желденгенде қарын сыртына жағып сылайды. ( [[Маңғыстау энциклопедиясы]]нан алынған) ===Жануарлар дүниесі === Маңғыстау өңірінің миллиондаған жылдармен өлшенетін тарихы, соған сәйкес, сан алуан табиғат жаратылыстары мен жануарлар дүниесінің болғаны белгілі. Қазіргі кезеңде Маңғыстаудың қай түпкірінен болса да тіршіліктің маусымдық ерекшеліктеріне байланысты:хайуанаттардың, бауырымен жорғалаушылардың, сүтқоректілердің, кемірушілердің, жыртқыш аңдар мен құстардың шөл далаға тән өкілдерін кездестіруге болады. Олардың ішінде: кірпі, дала тасбақалары, кесірткелер, жыланбас пен улы қарашұбар жылан, оқ жылан, су жылан, құм жылан, сарыүйек, ешкіемерден бастап, дала тышқандары: қосаяқ, сарышұнақ, күзен, қарсақ, түлкі, қасқыр т.б. жиі кездеседі. Ал, мәлін, борсық, қарақұлақ өте сирек, оларды шалғайдағы қалыңдықтар мен мемлекеттік корықтардан ғана кездестіруге болады. Сондай-ақ, көктем шыға келетін кішкентай көк және сары шымшықтар мен күзгі салқындықтың хабаршысы суықторғайдан бастап, дала құстарының үйреншікті түрлері: қарға, бозторғай, қараторғай, қарабауыр, шыл, жек, қарлығаш, көкек пен кептер, жыртқыш құстар: қаршыға мен әр түрлі қарақұстар, дала бүркіттері кездессе, теңіз жағалауы мен аралдарда: қасқалдақ, шағала, үйрек, торалақаз, қоқиқаз, аққу сияқты су құстары мекен етеді. Ақтау қаласы маңындағы Қаракөл заказнигінде жоғарыда аталған су құстарынынң бірсыпырасын кездестіруге болады. Сонымен қатар, Бозашы, Ембі заказнигі мен Үстірт-Қарамая, Кендірлі қорығының таулы, шыңды жерлерінде – арқар; Жазық, Жайылма коңырлықтарында қарақұйрықтар мекен етеді. Бозашы түбегінің терістігі мен терістік шығысы, қарағайлы Кент, Тасорпа бетінде, Үстірт жонындағы үлейлерде, Сам, Матай құмы төңірегінде киіктер жиі ұшырасады. Үй жануарларынан жергілікті халықтың өсіретін малдары: кәдімгі қазақтың түсайыр түйесі, Адай тұқымды жылқы, қаракөл қойы, жеке қожалықтарда сиыр, ешкі түліктері. Бұлардың ішінде Адай жылқысы мен қазақтың түсайыр түйесі – ғасырлар бойы түбектің табиғи ерекшелігіне сай қалыптасқан, өміршеңдігі мен экономикалық тиімділігі жоғары тұқымдық қор болып есептеледі. ( [[Маңғыстау энциклопедиясы]]нан алынған) === Климаты === : ''Қосымша қараңыз'' ''[[Маңғыстау климаты]]'' Маңғыстау облысының климаттық жағдайы өңірдің Еуразия материгінің орталығында, әлемдік теңіз және мұхиттан алыс қашықтықта орналасуына байланысты қалыптасады. Аймаққа тән сипаттама: жазы өте ыстық, осы ендік бойынша қысы суық; жылдық және тәуліктік температураның күрт ауытқуы; жауын-шашыны аз және жыл мезгілі бойынша тең таралмаған, ауасы қүрғақ; бүлтты аспаннан гөрі, ашық күндері мол. Осының бәрі аймақтың қиыр солтүстігінде және солтүстік-батысында дала, орталығында шөлейт және оңтүстігінде нағыз шөлді өңірлердің қалыптасуына әкеліп соқтырады Жыл бойы ауа ағымының негізгі үш түрі әсер етеді: * арктикалық, * полюстік (немесе қоңыржай белдеулік) * торпикалық. Аймақ қоңыржай белдеудің оңтүстік белігінде жатқандықтан, қоңыржай ендік ауасының әсері басымырақ. Аймақтың ауа райына [[Атлант мұхиты|Атлант]] және [[Солтүстік Мұзды мұхит|Солтүстік Мұзды]] мұхиттар да әсер етеді. Таулы кедергінің жоқтығынан, ауа ағымдары солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа қарай еркін етеді. Атлант мұхитының теңіздерінен келетін ауа үлкен қашықтықтардан өте отырып, көп ылғалын жоғалтады. Сейте тұра, батыстан атмосфералық жауын-шашынның ең негізгі белігін әкеліп, қысқы температураны жоғарылатады да, жаздғы температураны төмендетеді. Солтүстік Мұзды мүхит аймағында қалыптасатын континенттік арктикалық ауаға қыста да, жазда да төмен температура және аз ылғалдылық тән. Осындай ауаның келуіне байланысты антициклондық ашық күндер орнайды. Мүндайда қыста аяз, жазда ыстық болады. Арктиканың континенттік ауа массасы аймаққа жылдың мезгіл аралық кезеңінде жиірек өтіп кетуіне байланысты,көктемде тым кеш (бесқонақ), күзде ертерек суық түсу мысалдары ұшырасады. Каспий теңізінің климатқа әсері шектеулі. Оның әсері жағалауға жақын жерлерде ғана байқалады, атап айтсақ, ауаның ылғалдылығы шамалы артып, қыста температурасы жоғарылайды, ал жазда төмендейді, температураның жылдық және тәуліктік амплитудасы кемиді.Осы жайттардың әсерінен тым қүрғақ континенттік климат қалыптасады. . Атырау қаласында атмосфералық қысымының орташа жылдық мөлшері 1022 мб, қыста 1027 мб, жазда 1012 мб, яғни Қазақстаннан басқа аймақтарына қарағанда жоғары. Шығыстан және оңтүстік-шығыстан соғатын желдердің жиі қайталанып келетіні байқалады. Қыста Каспийдің суы, іргелес жатқан құмды шөлдермен салыстырғанда, аз ғана суиды. Осыған байланысты суық ауа ағымының шөлден Каспийгө қарай ауысу тенденциясы қалыптасқан. Аймақта жел қуатының қоры мол, оны шаруашылықта пайдалануға болады. Күшті жел бұл аймаққа тән құбылыс. [[Каспий]] теңізінің жағалауы қатты желімен ерекшеленеді, оның жыл сайынғы орташа жылдамдығы 6-7 м/сек, бүл Қазақстан бойынша ең жоғары көрсеткіш. Мұнымен қоса, жазда жергілікті жел - бриз (күндіз теңізден қүрлыққа қарай, ал түнде, керісінше, құрлықтан теңізге қарай соғады) байқалады. Жылдың ең суық айы - қаңтар. Қиыр солтүстікте және солтүстік-шығыста қаңтардың орташа айлық температурасы минус 10-15,6° С ([[Ақтөбе]]). Маңғыстау облысының оңтүстігінде минус 5,5°С ([[Аққұдық]]). Жалпы алғанда, қысы қоңыр салқын, ал аймақтың солтүстігі, сол ендікте жатқан Украинамен және Солтүстік Кавказбен салыстырғанда, біраз суықтау. Солтүстігінде қыс 4,0 - 4,5 айға созылады, ал оңтүстігінде мерзімі қысқа да жұмсақтау. Қар жамылғысының қалыңдығы солтүстігінде 15-20 см, оңтүстігінде 10 см-ден кем, солтүстікке қар мызғымай 3 ай бойы жатса, оңтүстігінде 1,5-2 ай ғана жатады. Кей мезгілде, қысы біршама суық жылдары, аяздың көрсеткіші: [[Орал]] қаласында -43°С, Ақтөбеде -34°С,Маңғыстау облысының оңтүстігінде -26°С. Алқаптың біраз бөлігінің жазы ыстық, құрғақ, күні ашық. Шілде айының (ең ыстық ай) орташа температурасы солтүстігінде (Орал) +22,0°С, оңтүстігінде (Аққұдық) +28,6°С. Кей жылдары ауаның температурасы +47°С-қа дейін (Аққұдық) көтеріледі. Аймаққа үзақ мерзімді аязсыз кезең тән, бұл көрсеткіш 160-215 тәулік аралығында өзгереді. Мол жылу қоры аймақта жылусүйгіш ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру мүмкіндігін туғызады. Бірақ жауын-шашын мөлшері, тым аз, әсіресе Маңғыстау облысының оңтүстігінде оның орташа жылдық мөлшері солтүстігінде (Орал)360 мм, оңтүстігінде (Аққұдық) 150 мм. Өсімдік өсуге қажетті ылғал мөлшері жеткіліксіз, сондықтан мұнда, негізінен,суармалы егістік алқаптары орналасқан. Жазда температураның жоғары болуынан булану да артады. Мұны дақылдардың көпшілігінің вегетациялық даму көзеңіндегі ылғалдылық жиынтығының жетімсіздік көрсеткішінен (1105-2860) байқауға болады.<ref>Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1</ref> Тіркелген ең суық күн 1969 жылы 10 акпан -28 градус ыстык 43 градус (14.08.2006) ортага температура 12б2 орташа жылдык жауын шашын 167 мм <ref>[http://www.kazhydromet.kz/kk/inforeg/ Облыстық орталықтар бойынша климаттық ақпарат және климат туралы ақпарат ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130502031505/http://kazhydromet.kz/kk/inforeg/ |date=2013-05-02 }}</ref> === Жер бедері === : ''Қосымша қараңыз'' ''[[Маңғыстау жер бедері]]'' Облыс көлемінің бедері әр түрлі. Солтүстік жартысын [[Желтау (қырат)]] (221 м), Мың-суалмас (148 м) және құм алқабы ([[Қарақұм]], [[Сам]] және басқалар), көлемді сор ([[Өліқолтық]], [[Қайдақ]], Қаратүлей, [[Қаракешу]] және басқа) және Бозашы түбегі орналасқан Каспий жағалауы алып жатыр. Орталық бөлігін Маңғыстау (Ақтау, Қаратау 556 м) таулары, Маңғыстау үстірті жәнеТМД дағы ең терең ойпат (-132 м.) [[Қарақия ойпаты]] орналасқан [[Маңғыстау түбегі]] алып жатыр. Оңтүстік батысында Кендірлі-Қаясан үстірті орналасқан, оңтүстігінде - [[Қарынжарық]] ойпаты. Облыстың шығысын [[Үстірт]] шоқысы алып жатыр == Әкімшілік құрылымы == {| class="wikitable" |- ! #!! Атауы!! Орталығы !! Халық саны !! Құрылған жылы |- | 1. || [[Ақтау қалалық әкімдігі]] || [[Ақтау]] || 185 100 || 1963 |- | 2. || [[Жаңаөзен қалалық әкімдігі]] || [[Жаңаөзен]] || 142 000 || 1968 |- | 3. || [[Бейнеу ауданы]] || [[Бейнеу]] || 62 586 || 1973 |- | 4. || [[Қарақия ауданы]] || [[Құрық (ауыл)|Құрық]] || 34 066 || 1973 |- | 5. || [[Маңғыстау ауданы]] || [[Шетпе]] || 35 963 || 1928 |- | 6. || [[Мұнайлы ауданы]]|| [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] || 128 750 || 2007 |- | 7. || [[Түпқараған ауданы]] || [[Форт-Шевченко]] || 24 128 || 1992 |} === Тарихи кезең === Маңғыстау өңірі өткен ғасырларда әртүрлі құрамда болып, дәстүрлі көшпелі шаруашылық әкімшілік бөліктерге бөлінген. Нақты географиялық шекараның нышанға ие болуы он тоғызыншы ғасырдың орта шенінен басталады. [[1848 жыл]]ы [[Ресей империясы]]на қосылған өлке (Маңғыстау, Үстірт, Жем бойы, Доңызтау) Жоғарғы және Төменгі Адай дистанцияларына бөлінеді. Олар болыстардан (волость) тұрды. Болыстар ең төменгі әкімшілік-саяси құрылым ретінде [[1928 жыл]]ға дейін өмір сүрді. Территориялық, сандық тұрғыдан тұрақсыз болған болыстар саны 20-30 шамасында болатын. [[1869 жыл]]ы "Жаңа ережеге" сәйкес Орал облысының құрамында Маңғыстау приставтығы құрылып, ол 20 мың қазақ шаңырағын біріктірді. Сол жылы [[Иса-Досан көтерілісі|Иса-Досан]] бастаған халық көтерілісіне байланысты бұл приставтық Кавказ әскери округіне қаратылды. [[1881 жыл]]ы приставтық Маңғыстау уезіне айналып, [[1899 жыл]]ы [[Түркістан генерал-губернаторлығы]]на қарасты Закаспий облысының (орталығы - [[Ашхабад|Ашхабад қаласы]]) құрамына кіргізілді. Сол кездері уездің жер ауданы 190 мың шаршы километр болды. [[1920 жыл]]дың шілдесінде Кеңес билігі толық орнаған соң, үлкен Адай уезі құрылып, ол губерниялық құқықққа ие болды. [[Тобанияз Әлниязұлы]]ның басшылығымен бұл өлке [[Қазақ АКСР]]-інің құрамына еніп, өзінің ұлттық мемлекетіне түпкілікті қосылды. [[1928 жыл]]ы Адай уезі таратылып, Маңғыстау округі аз уақыттан соң Маңғыстау ауданы болып қайта құрылды. 1930-81 жылдары аралығында Маңғыстау-Үстірт жері оқтын-оқтын қайта пішінделіп, әр кезеңде Шевченко, Мұнайлы бөлікке бөлінді. [[1973 жыл]]ы [[20 наурыз]]ында жеке әкімшілік облысқа айналып, өзінің территориялық құрылымын [[1990 жыл]]ы қалыптастырып болды. === Бүгінгі жағдайы === [[Сурет:Адми деление Мангыстауской области.png|thumb|right|300px|Маңғыстау обылысының администрациялық картасы]] Маңғыстау облысының жер көлемі 16 564,2 мың га құрайды. Облыстың әкімшілік-аумақтық құрылымы 5 ауданнан, 5 облыстық маңызы бар қаладан, 6 кенттен,55 ауылдық елді мекеннен және 43 ауылдық округтен тұрады <ref>[http://www.auzr.kz/ru/lands/835-2012-02-28-04-58-17 -{Площадь земель, количество административных районов и населенных пунктов по областям на}- 1 қараша 2011 ж.]</ref>. Қала халқының саны 274,6 мың адамды құрайды (76%), ал ауыл тұрғындарының саны - 87,1 мың адам (24%). Облыс орталығы - Ақтау қаласы, бұрынғы атауы Шевченко қаласы. Қаланың алғашқы іргетасы [[1963 жыл]]ы Ленинград жобасымен Каспий теңізінің жағасында салына бастады. Халқы 2005 жылдың басында Ақтау қаласының халқы 159,2 мың адамды құрады. Бұл барлық облыс халқының 44%. Ақтаудан [[Астана]]ға дейінгі ара қашықтық - 2413 км. Ақтау қалалық әкімшілігіне мынадай поселкелер кіреді: Маңғыстау (тұрғындарының саны 19,4 мың адам) және Өмірзақ (1,4 мың адам). Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері алғашқы құрылған аудан Маңғыстау облысында Мұнайлы ауданы болып құрылды. Екінші аудан [[Алматы қаласы]]ндағы [[Алатау ауданы]]. Мұнайлы ауданы Ақтау қаласының маңына жақын шет елдерден отанына орала бастаған және қоныстана бастаған саяжайларды дамыту мақсатында құрылды. == Тарихы == : {{main|Маңғыстау тарихы}} [[Сурет:Shakpak-Ata.jpg|thumb|right|300px|[[Шақпақ ата жер асты мешіті]]]] Маңғыстау облысы Маңғыстау түбегінде орналасқан. Облыстың атауы географиялық орналасуына байланысты берілген. Маңыстау туралы ежелгі деректер 950-960 жылдар шамасында араб авторы Мұқаддасидің шығармасындағы [[хазарлар]]дың Джурджан жағындағы шкарасы Бенкишлах деген қала атауы болған. Маңғышлақ атауы аталған [[Махмұд Қашқари]]дың [[Диуани лұғат ат-түрк]] (Түрік тілі сөздігі) еңбегінде жазылған дерек 1070 жж-дар шамасында болған. Маңғыстау туралы алғашқы жазба дерек 922 жылы [[Бағдат]]тан Еділ Бұлғармясына барған араб елшісі Ахмед ибн Фадлан қазіргі [[Хорезм облысы|Хорезм]] өңірінде болып, одан әрі [[Үстірт]] үстімен жалғастырып, жолшыбай 4 наурызда [[оғыздар]] еліне жетеді. Жолда өткізген уақыттың қысқалығына қарағанда бұл мекен [[Бейнеу]] мен [[Жылыой ауданы]]ның аралығында болғаны анық. Ибн Фадлан "Ар Рисале" атты еңбегінде оғыздар туралы біраз ақпарат келтірген.<ref>Серікбол Қондыбай. Маңғыстау географиясы, 14 бет</ref> Әйгілі [[жібек долы]]ның бір тармағы Маңғыстау жерінен өткен, негізгі керуен жолдары ретінде Хазариядан Хорезмге дейінгі жолдар пайдаланылған. === Археология === : {{main|Маңғыстау археологиясы}} == [[Демография]]сы == Маңғыстау облысы халық ең сирек орналасқан облыстың бірі. Өлкедегі археологиялық ізденістер осындан 180-200 мың жыл бұрын ([[палеолит]]) [[кейінгі неолит]], [[қола дәуірі]]лерінде адам мекендегенін анықтап, Үстірт пен Маңғыстаудағы ежелгі қоныс іздерін тапты. Маңғыстау халқының саны туралы алғашқы мәлімет [[1745 жыл]]ы тіркелді. Маңғыстауда сол жылы болған капитан В.Копытовскийдің журналында Мұрат Нияз деген кісінің түбекте түрікменнің алты руынан 1400 үй мекендейтінін айтқаны туралы жазылған. Сол кездері түбекті мекендеген қазақ халқымен бірге қосып санағанда бұл ймақта 15-20 мың адам өмір сүрген. === Халық саны === [[1897 жыл]]ы алғашқы [[халық санағы]] ол кезде уезд болатын облыс аумағында 63 468 адам тұрғандығын анықтады. Серікбол Қондыбай Маңғыстаудың демографиялық тарихын 2-3 кезеңге бөледі: * '''Бірінші кезең - [[1916 жыл]]ға дейінгі уақыт''' - Ресей Империясына бағындырылған өлке оқтын оқтын болып тұрған қазақ-хиуа қақтығыстары мен орыс үкіметінің жазалау экспедицияларына қарамастан халықтың баяу да болса табиғи өсімі байқалады. * '''Екінші кезең - [[1916]] - [[1959 жыл]]дар аралығы''' - 1916 жылдан басталған көтерілістің арты үлкен [[азамат соғысы]]на ұласты. Осы жылдары болған соғыс және аштық кесірінен халық санынынң 42 пайызына дейін кеміген. Ал кейінгі байларды тәркілеу уақыты кезінде де халық саны қатты кеміді. * '''Үшінші кезең - [[1959]] - [[1990 жыл]]дар алағы''' - Мұнай мен стратегиялық маңызы бар шикізат қорларының игерілуіне байланысты Маңғыстауды қоныстану тез қарқынмен жүрді, небәрі 15-18 жылдың ішінде 10 есе өсті. Сырттан келу қарқынның жоғары болуымен қатар жергілікті халықтың да туу көрсеткіштері өте жоғары дәрежеде болды. * '''Төртінші кезең - тоқсаныншы жылдар''' - [[Кеңес Одағы]]ның ыдырауы демографиялық өзгерістерге әкелді. Басқа ұлт өкілдерінің өз тарихи отандарына оралуы мен Иран, Өзбекстан Түрікменстаннан қазақтардың елге орала бастауымен ерекшеленді. ====Маңғыстау облысының соңғы он жылдағы демографиялық динамикасы==== {| class="wikitable" |- ! Маңғыстау облысының орташа демографиялық көрсеткіштері !! [[2001]] !! [[2002]] !! [[2003]] !! [[2004]] !! [[2005]] !! [[2006]] !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]] * !! [[2010]] !! [[2011]] !! [[2014]] !! [[2015]] !! [[2016]] !! [[2017]] !! [[2018]] !! [[2019]] |- | Халық саны, ''мың адам'' || 323,728 || 333,728 || 344,140 || 355,711 || 368,092 || 382,481 || 398,967 || 416,544 || 492,948 || 513,721 || 534,950|| 587,419 || 606,892 || 626,793 || 642,824 || 660,317 || 678,199 |} * - ''2009 жылғы халық санағының ресми қорытындысы'' {| class="wikitable" |- ! Жыл басына, мың адам !! 2008 !! 2009 !! 2010 !! 2011 !! 2016 !! 2019 |- | '''Маңғыстау облысы''' || 407,4 || 425,7 || 446,2|| 524,2 || 633,1 || 678,2 |- | [[Ақтау қаласы]] || 149,4 || 154,5 || 158,5 || 177,7 || 185,3 || 187,7 |- | [[Жаңаөзен қаласы]] || 87,1 || 90,2 || 93,7 || 118,7 || 142,0 || 151,1 |- | [[Бейнеу ауданы]] || 42,7 || 45,1 || 47,7|| 51,7 || 62,5 || 69,6 |- | [[Қарақия ауданы]] || 28,2|| 28,8 || 29,6 || 30,8 || 34,0 || 37,6 |- | [[Маңғыстау ауданы]] || 29,0 || 30,3 || 30,6 || 32,0 || 35,9 || 39,1 |- | [[Мұнайлы ауданы]] || - || 59,6 || 68,3|| 91,8 || 128,7 || 161,2 |- | [[Түпқараған ауданы]] || 16,7 || 17,2|| 17,8 ||21,6 || 24,1 || 31,7 |} ==== Облыстағы туу және өлім көрсеткіштері==== {| class="wikitable" |- ! Дүниеге келгендер !! 2003 !! 2004 !! 2005 !! 2006 !! 2007 !! 2008 !! 2009 !! 2010 !! 2011 |- | мың адам|| 8,086 || 9,385 || 9,898 || 11,248 || 12,201 || 13,348 || 14,236|| 14,676 || 16,025 |- | 1000 адамға шаққанда|| 23.50 || 26.38 || 26.89 || 29.41 || 30.58 || 32.04 || 32.00|| 28.57 || 29.96 |} === Қала және ауыл халқы=== 2016 жылы облыста 633.1 мың адам тұрды, оның ішінде қала халқы – 303,7 мың немесе 49%, ауыл халқы – 329,4 мың адам (51%). 2011 жылдың басымен салыстырғанда халық саны 98,1 мың адамға немесе 34,2% өсті <ref name="source7">МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ CТАТИСТИКА ДЕПАРТАМЕНТІ, 2016 жыл, http://stat.gov.kz/faces/mangystau/regPublications/reg_OperData/reg_Public22/reg_Public22_Arch2016?_afrLoop=24145283132216529#%40%3F_afrLoop%3D24145283132216529%26_adf.ctrl-state%3Du9ys18526_4.</ref>. === [[Миграция]] === Егемендік алған 15 жыл ауқымында көршілес республикалардан Отанына оралған қандастарымыздың есебінен аймақтағы адам саны, оның ішінде қазақтардың үлес салмағы соңғы жылдары едәуір өсті. Есеп-санақ басқармасының (2007) мәліметі бойынша облыс көлеміндегі адам саны 390,0 мыңға жетті. Түбектегі барлық халықтың 1/3-іне жуығы ауыл шаруашылығы саласында еңбек етеді. Олар негізінен осы жердің байырғы тұрғындары. === Ұлттық құрамы === : {{main|Маңғыстау облысының ұлттық құрамы}} Бұл республика халқының 2,5%-ға жуығы. Халықтың басым бөлігін қазақтар құрайды (90,26%): қалғандары орыстар (6,10%), әзербайжандар (0,91%), украиндар (0,31%), өзбек (0,35%), татарлар (0,27%), корейлер (0,14%), шешендер (0,11%), басқа ұлттар (1,38%). Облыс тұрғындарының 49,9%-ы (303,7 мың адам) қалада, 50,1%-ы (329,4 мың адам) ауылда тұрады. Халқының орташа тығызд. 1 км²-ге 3,6 адамнан келеді. Халық негізінен темір жол бойы және облыстың батысындағы Ақтау, Қаратау таулары етегінде қоныстанған. Кейінгі жылдары мұнай кен орындарының игерілуіне байланысты халық осы кен орындарына шоғырлана бастады. Қалалары – Ақтау, Жаңаөзен, Форт-Шевченко. === Өмір сүру көрсеткіштері === '''Халықтың тұрмыс деңгейінің негізгі [[әлеуметтік-экономикалық индикатор]]ы''' {| class="wikitable" |- ! Атауы !! [[2006]] !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]] !! [[2010]] |- | Халықтың атаулы ақшалай табысын бағалау (орташа жан басына шаққанда, бір айда), теңге|| 38 317|| 43 914|| 62 194 || 55 851||67 580 |- | Халықтың нақты ақшалай табысы индексі, өткен жылға пайызбен || 118,0 || 104,5 || 103,0 || 102,5 || 114,6 |- | Бір қызметкердің атаулы орташа айлық жалақысы, теңге || 72 086 || 82 055 || 98 743 || 112 907 || 133 148 |- | Тағайындалған бір айлық зейнетақының орташа мөлшері (жыл соңына) ||10 264 || 10 956|| 13 940 || 17 723 || 20 991 |- | Күнкөрістің ең төменгі мөлшері (орташа жан басына шаққанда), теңге || 10 322 ||11 823 || 15 050 ||15 883 || 17 261 |- | Еңбекақы төлеудің ең төменгі мөлшері (орташа бір жылға), теңге|| 9 200 ||10 515 || 12 025 ||14 952 || 15 999 |} == [[Экономика]]сы == {{main|Маңғыстау экономикасы}} Маңғыстау облысы Қазақстанның негізгі донор өңірі болып табылады. Облыстың экономикалық белсенділігі негізінен өңірдегі пайдалы қазбалардың көп болуына, соның ішінде мұнай және газ кен орындарының игерілуіне байланысты. Соңғы 20 жылдың ішінде Каспий теңізінде орналасқан көптеген ірі мұнай және газ кен орындары игеріле бастады. Маңғыстау облысы Каспий теңізінің бойында орналасқандықтан және басқа елдермен шекаралас болғандықтан жүк тасымалдау қарқыны да жыл сайын өсіп келе жатыр. Облыста "Жер-Теңіз-Аспан" ықпалдастық жобасы да қарқынды дамып келе жатыр. Облыстың 2010 жыл қорытындысы бойынша экономикалқ даму көрсеткіштері: * Жалпы аймақтық өнім - 1 422,9 млрд теңге (5 орын) * Өндіріс өнімдерінің жалпы көлемі- 1647, 4 млрд теңге (2 орын) * Ауылшаруашылығының өнімі - 4.4 млрд теңге (14 орын) * Негізгі капиталға жасалған инвестиция - 372 млрд теңге (3 орын) * Бөлшекті сауда көлемі - 78 млрд теңге (14 орын) === Облыстың әлеуметтік экономикалық көрсеткіштерінің динамикасы === {| class="wikitable" |- ! !! [[2006]] !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]] !! [[2010]] |- | '''[[Жалпы аймақтық өнім]]''', ''(млн. теңге)'' || 593 994,0 || 756 591,8 ||1 095 816,2 ||1 108 520,5 || 1 484 848,4 |- | '''Жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнім''', ''(мың теңге)'' ||1 552,9 || 1 896,2 ||2 631,0 ||2 248,8 || 2 890,4 |- | '''Жалпы өңірлік өнімдегі аймақтардың үлесі''', (%) || 5,8 || 5,9 || 6,8 || 6,5 || 6,8 |} === Рейтингтері === [[File:Port Aktau.jpg|250px|left|Port Aktau]] Жер қойнауы [[мұнай]], [[газ]], фосфорит, [[көмір]], [[марганец]], әр түрлі [[тұздар]], [[ұлутас]] қорларымен бай. 2004 жылы облыс бойынша жалпы қо-сымша құн 282,1 млрд теңге құрады, ал негізгі қорлар (2004 жыл соңына қалдық құны бойынша) - 324,9 млрд теңге. 2004 жылы негізгі капиталға инвестициялар 101 млрд теңге, немесе 2003 жылғы деңгейдің 126,9% құрады. 2004 жылы құрылыстық мердігерлер келісімімен жасалған жұмыс көлемі бағалау бойын-ша 27,7 млрд теңгені құрады, ол 2003 жылға қарағанда 1,3 есеге артық. Облыс үшін айқындайтын салаға кен өндіру өнеркәсібі жатады. 2004 жылы бұған негізгі капиталға инвестициялардың жалпы көлемінің 63% жұмсалмаған. ==Туризмның дамуы== ==Мәдениеті== {{main|Маңғыстау мәдениеті}} === Маңғыстау күй мектебі === === Маңғыстаудың салт дәтүрлері === === Бекет Ата === === Маңғыстаудың жерасты мешіттері === : {{main|Маңғыстау жерасты мешіттері}} === Маңғыстау туралы шығармалар === ==Білім беру жүйесі== : {{main|Маңғыстаудың білім беру жүйесі}} Облыста 117 күндізгі жалпы білім беретін мектеп (олардағы қатысушылар саны 88,1 мың), 13 [[колледж]] (10,3 мың қатысушы) 4 жоғары оқу орны (17,8 мың студент) жұмыс жасайды. Ең үлкен оқу орны Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті. 2010 жылы Ақтау қаласында Жер-Аспан-Теңіз мега жобасының аясында салынған университеттің жаңа оқу корпусы ашылды. Жаңа кампусты ашуға Қазақстан Республикасының Президенті [[Нұрсұлтан Назарбаев]] қатысты. ==Денсаулық сақтау жүйесі== : {{main|Маңғыстау медицинасы}} Денсаулық сақтау ісі жөнінде Маңғыстау облысы әлі де артта қалып келеді. Дегенмен соңғы жылдары осы саладағы көптеген көрсеткіштер жақсарып келе жатыр. Облыста барлық мамандық бойынша 1,2 мың дәрігер қызмет ететін және 3,1 мың орта медицина қызметкерлері бар 36 аурухана мекемелері бар. == Өнеркәсіп == : {{main|Маңғыстау өнеркәсібі}} === Ірі компаниялар === * Каспий Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация * Маңғыстаумұнайгаз * Өзенмұнайгаз * ПМК * Ақтау порты * Казмортрансфлот * Қаражанбасмұнайгаз * Қарақұдықмұнай * Бозачи * Каспий меруерті оперейтинг * Н оперейтинг * Құрманғазы Петролеум * Хазар * Ерсай * МАЭК * КазАзот * Keppel Kazakhstan * Теңіз сервис ===Мұнай өндірісі === : {{main|Маңғыстау облысының мұнай және газ өндірісі}} Тарихи кезеңдер {| class="wikitable" |- ! # !! Кен орынның атауы !! Ашылған жылы !! Операторы !! Жалпы қоры |- | 1. || Қаламқас || || Маңғыстаумұнайгаз || |- | 2. || Жетібай || || Маңғыстаумұнайгаз || |- | 3. || Өзен || || ҚазМұнайГаз Барлау және Өндіру || |- | 4. || Қаражанбас || || Қаражанбасмұнай || |- | 5. || Жемчужина || || Каспий меруерті оперейтинг компани || |- | 6. || Қарақұдық || || Қарақұдықмұнай || |- | 7. || Арман || || Арман || |- | 8. || Блок Н || || Н Оперейтинг компани || |- | 9. || Құрманғазы || || Құрманғазы Петролеум || |- | 10. || Дунга || || Маерск || |} ==Ауыл шаруашылығы== : {{main|Маңғыстаудың ауылшаруашылығы}} Облыстың ауыл шаруашылығы (850 ша-руа (фермер) қожалығы, ауылшаруашылық өндірісінің басқа кәсіпорындары мен ұйым-дары, халықтың жеке қожалығы) 2004 жылы өндірілген жалпыреспубликалық ауылшаруашылық жалпы өнімі көлемінің 0,2% береді. Облыста 6,9 млн.гектар ауыл шаруашы-лығы пайдаланатын жер бар, оның 0,4 мың га. егіндік жерлер. 2004 жылы 0,7 мың тонна көкөніс, 9,4 мың тонна ет (сойылған салмағы-мен), 5,3 мың тонна сүт, 0,7 мың тонна жүн (нақты салмағымен), 27,2 мың қаракөл терісі өндірілді. 2004 жылдың соңында ірі қара малдың саны - 7,2 мың бас (оның 4,1 мыңы - сиыр), қой мен ешкі - 430 мың, шошқа - 0,2 мың, жылқы - 30 мың және түйе - 34 мың бас құрады. 2004 жылы 15,5 млн тонна шикі мұнай, 2,8 млрд тк. метр табиғи газ шығарылған, 2,9 млрд кВт сағат электр энергиясы, 74 тонна тіс пастасы мен ұнтағы, 311 тонна өңделген сұйық сүт пен кілегей өндіріледі. == Билік органдары == Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес облыс дәрежесіндегі әкімшілік бірліктің басшысы - әкім деп аталады. Әкімді Президент тағайындайды. {| class="wikitable" |- ! # !! Жылдар !! Аты-жөні !! Қосымша |- | 1.|| [[қыркүйек]] [[1995 жыл]] - [[қазан]] [[1997 жыл]] || [[Вячеслав Леонидович Левитин]] || |- | 2. || [[қазан]] [[1997 жыл]] - [[1999 жыл]] || [[Николай Иванович Баев]] || |- | 3. || [[1999 жыл]] - [[2002 жыл]] || [[Ләззат Кетебайұлы Қиынов]] || |- | 4. || [[2002 жыл]] - [[2006 жыл]] || [[Болат Әбілқасымұлы Палымбетов]] || |- | 5. || [[24 қаңтар]] [[2006 жыл]] - [[22 желтоқсан]] [[2011 жыл]] || [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев]] || |- | 6. || [[22 желтоқсан]] [[2011 жыл]] - [[16 қаңтар]] [[2013 жыл]] || [[Бауыржан Әлімұлы Мұхаметжанов]] || |- | 7. || [[16 қаңтар]] [[2013 жыл]] - [[14 наурыз]] [[2017 жыл]]|| [[Алик Серікұлы Айдарбаев]] || |- | 8. || [[14 наурыз]] [[2017 жыл]] - [[13 маусым]] [[2019 жыл]]|| [[Ералы Лұқпанұлы Тоғжанов]] || |- | 9. || [[13 маусым]] [[2019 жыл]] - || [[Серікбай Өтелгенұлы Тұрымов]] || |} ==Тағы қараңыз== * [[Бесшоқы (тау, Маңғыстау облысы)|Бесшоқы]] * [[Қарақия ойысы]] * [[Өзенмұнайгаз]] * [[Кендірлі]] * Ақтау сити * Шерқала * [[Бекет Мырзағұлұлы]] * [[Жаңаөзен оқиғасы (1989 жыл)]] * [[Жаңаөзен оқиғасы (2011 жыл)]] ==Сыртқы сілтеме== * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Маңғыстау_облысы Маңғыстау облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225702/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9C%D0%B0%D2%A3%D2%93%D1%8B%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%83_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] * [http://mangystau.kz Маңғыстау облысы әкімдігінің ресми веб сайты] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Маңғыстау облысы}} [[Санат:Маңғыстау облысы]] 4lrch6p1d0ddrqj5m65c6w5lh4rh0md 0 1670 3064251 3055788 2022-08-25T20:30:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Түркістан облысы |елтаңба = South Kazakhstan province seal.png |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Түркістан облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 00 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 68 |lon_min = 30 |lon_sec = |region = KZ-ZHA |облыс орталығы = [[Түркістан (қала)|Түркістан]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл|1932]] жылы |аудандар саны = 11 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 1 973 331<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 2-ші |тығыздығы = 16,97 |тығыздығы бойынша орны = 1-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (72,90 %)<br>[[өзбектер]] (17,18 %)<br>[[орыстар]] (4,40 %)<br>[[тәжіктер]] (1,26 %)<br>басқалары (4,26 %)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 116 280 |жер аумағы бойынша орны = 13-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = қазақша |әкімі = [[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |ISO 3166-2 коды = KZ-YUZ |телефон коды = +7 725х xx-xx-xx |пошта индекстері = 16 xxxx |kólik kody =13 |сайты = http://ontustik.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = South Kazakhstan Province }} '''Түркістан облысы''' (2018 ж. дейін Оңтүстік Қазақстан облысы) – [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігіндегі [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. 1962–1992 жылы Шымкент облысы деп аталды. Ал 2018 жылғы 19 маусымда Қазақстан Президентінің жарлығымен Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан деп аталды, ал оның әкімшілік орталығы Шымкенттен Түркістанға ауыстырылды; Шымкент республикалық маңызы бар қала мәртебесін алып, Оңтүстік Қазақстан облысының құрамынан алынды. Аумағы 117,3 мың км². Тұрғыны 2000000 адам (2018 ж.). Орталығы – [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы. Солтүстігінде [[Ұлытау облысы|Ұлытау]], шығысында [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], батысында [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыстарымен]], оңтүстігінде [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасымен]] шектеседі. Облыс құрамында 11 әкімшілік аудан, 4 қалалық әкімдік, 7 қала (Шымкенттен басқа), 13 кент, 171 ауылдық округ, 932 ауыл бар.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том</ref> == Табиғаты == [[Жер бедері]]. Түркістан облысының жер бедері негізінен жазық (орташа биіктігі 200 – 500 м). Солтүстігінде тасты-сазды Бетпақдала шөлінің оңтүстік-батысы, Ащыкөл ойысы, Тоғызкентау жоны, Шу өзенінің төменгі ағысы және Мойынқұм құмды алқабының батыс бөлігі орналасқан. Облыстың орталық бөлігін Қаратау жотасы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай екіге бөліп жатыр. Оның ең биік жері – Бессаз (Мыңжылқы) тауы (2176 м). Қаратаудың оңтүстік-шығысында [[Боралдай жотасы|Боралдай]] (1400 – 1600 м) жотасы орналасқан. Облыс жерінің оңтүстік-шығысын Батыс Тянь-Шань-ның сілемдері (Өгем жотасы), Қаржантау (2800 – 2900 м), Қазығұрт тауы (1700 м), Талас Алатауының батыс сілемдері – Кіші Ақсу (2577 м), [[Алатау таулары|Алатау]] (3137 м) таулары қамтиды. Облыстың ең биік жері – Сайрам шыңы (4299 м). Оңтүстік-батысында [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] құмы, [[Қарақтау]] тауы (388 м), оңтүстігінде Шардара даласы, Ызақұдық құмы, Қауынбай молда (321 м), Белтау (592 м) жоталары, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр. == Геологиясы мен кен байлықтары == Облыс жерінің көпшілік бөлігі [[Тұран]][ плитасының құрамына кіреді. Геологиялық құрылымы негізінен кембрийлік, девондық, тас көмірлік жыныстардан (тақтатас, құмтас, әктас), таулы бөлігі төменгі палеозойлық жыныстардан (құмтас, гранит, конгломерат, жоталар аралығындағы ойыстар девонның қызыл түсті шөгінділеріне толған) түзілген. Жер қойнауынан полиметалл, қоңыр көмір, темір, уран кентастары, фосфорит, вермикулит, тальк, барит, гипс, отқа төзімді саз, әктас, гранит, мәрмәр, кварц, т.б. кен байлықтары барланған. Қаратауда Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай қорғасын-мырыш кеніштері 20 ғасырдың 40- 40-жылдарынан жұмыс істейді. Республикада уран кентастарының қоры жағынан бірінші орын, фосфорит және темір кентасының қоры жағынан үшінші орын алады. == Климаты == Облыстың [[климат]]ы континенттік. Қысы қысқа, жұмсақ, қар жамылғысы жұқа, тұрақсыз. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы солтүстігінде –7 – 9°С, оңт-нде –2 – 4°С. Жазы ұзақ, ыстық, қуаң және аңызақты. [[Шілде]] айының жылдық орташа температурасы 25 – 29°С. Шөлді аймағында жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 – 150 мм, тау алдында 300 – 500 мм, биік таулы бөлігінде 800 мм. == Гидрографиясы == [[Сурет:Kzk delenie.png|thumb|alt=A.|Түркістан облысы]] Өзендері облыс аумағында біркелкі таралмаған. Түркістан облысы жерінің оңтүстігінен солтүстік-батысына қарай Сырдария өзені ағып өтеді. Сырдарияға [[Арыс]] (378 км), [[Келес]] (241 км), [[Құркелес]] (98 км) өзендері құяды. Халқы тығыз орналасқан оңтүстік-шығысында [[Арыс өзені]]нің салалары: Бадам, Сайрамсу, Ақсу, Жабағылы, Машат, Дауылбаба, Боралдай өзендерінің шаруашылық маңызы зор. Қаратау жотасынан басталатын Бөген, Шаян, Арыстанды, [[Шылбыр]], [[Байылдыр]], [[Көксарай өзені|Көксарай]], т.б. өзендер облыс орталығын сумен қамтамасыз етеді. Шу өз-нің төм. ағысында суы аз, тек көктемде қар еріген кезде ғана суы молайып, Созақ ауданының шаруашылықтарын суландырады. Шардара (ауданы 400 км², су көлемі 5200 млн м³), Бөген (су көлемі 377 млн м³), Бадам (су көлемі 61,5 млн м³), т.б. бөгендер салынған. Арыс өзенінен Арыс – Түркістан, Өзбекстан жеріндегі Сырдариядан Достық (бұрынғы Киров атындағы), Шардара ауданында Қызылқұм магистралды каналдары тартылған. Облыс көлдері негізінен таяз және тұзды, көктемде суға толып, жазда құрғап, сорға айналады. Ірі көлдері: Ақжайқын (48,2 км²), Қызылкөл (17,5 км²), одан басқа Қалдыкөл, Шүйнеккөл, Тұздықдүме, т.б. ұсақ көлдер бар. Жер асты суының қоры мол.[[Сурет:Syrdrya River.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Сырдария өзені]]''.]] == Топырағы, өсімдік және жануарлар дүниесі == Облыстың жазық бөлігінде топырақ жамылғысын сұр, сортаңды сұр, бозғылт сұр, құмды, құмдақты топырақ құрайды. Тау етегінде шалғындық, таудың қызыл қоңыр топырағы таралған. Негізінен шөл белдеміне тән өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Сексеуіл, жүзгін, жусан, күйреуік, бұйырғын, ши, жантақ, еркекшөп; [[Сырдария]], [[Шу (өзен)|Шу өзенінің]] аңғарларында жиде, жыңғыл, тал; тау етегінде бетегелі-жусанды дала, тауларында жеміс ағаштары, арша, альпілік шалғын өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, елік, арқар, таутеке, жабайы шошқа, қоңыр аю, барыс, сусар, борсық, шөлді аймақтарда бауырымен жорғалаушылардың түрлері тіршілік етеді. Құстардан ұлар, кекілік, бүркіт, шіл, торғайдың көптеген түрлері мекендейді. Табиғи өсімдіктерді, жануарлар дүниесін сақтап қалу үшін [[Төле би ауданы|Төле би]], [[Түлкібас ауданы|Түлкібас]] аудандары аумағында мемлекеттік [[Ақсу-Жабағылы қорығы]] (1926) ұйымдастырылған. == Халқы == [[Сурет:The ark in Shymkent-city 2.jpg|thumb| alt=A.|[[Шымкент]] қаласы]] Түркістан облысында республика халқының 15%-ы тұрады (2011). Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км²-ге 18,6 адамнан келеді. Республика бойынша бала туу жөніндегі ең жоғарғы көрсеткішке (1000 адамға 22,6 сәбиден келеді) және халық санының табиғи өсуінің ең жоғары шамасына (32,5 мың адамнан астам) жетті. Облыс халқының басым бөлігін [[қазақтар]] (70,24%) құрайды, одан басқа өзбек (17,1%), орыс (7,2%), татар (1,2%), Әзірбайжан, тәжік, түрік, т.б. ұлт өкілдері тұрады. Мақтаарал, Шардара, Сайрам, [[Сарыағаш ауданы]]нда тұрғындар жиі қоныстанған. Облыс тұрғындарының 47%-ы қалада, 53%-ы ауылда тұрады. Түркістан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |1 287 431 |1 566 794 |1 831 486 |1 978 339 |2 111 893 |2 150 256 |2 193 556 |2 233 568 |2 282 474 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! |- |2 331 505 |2 462 782 |2 511 698 |2 567 707 |2 621 488 |2 678 889 |2 733 279 |2 788 404 |2 841 307 |} == Шаруашылығы == Түркістан облысы – республикадағы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының барлық салалары дамыған, еңбек ресурстары жеткілікті аймақ. Облыс кәсіпорындары Қазақстандағы барлық өнеркәсіп өнімдерінің 5,9%-ын өндіреді. Елімізде шығарылатын трансформаторлардың 98,6%-ы, фармацевтикалық препараттардың 70,1%-ы, минералды және газды сулардың 51,5%-ы, мотор майының, бензиннің 38,9%-ы, рафинатты қорғасынның 23,6%-ы, сыраның 23,6%-ы, цементтің 19,7%-ы, экскаватор, мақта талшығы, мақта майының барлығы дерлік Түркістан облысында өндіріледі. Облыс тері шикізаты, жеміс, көкөніс, жүзім, бақша, макарон өнімдерінің ірі өндірушісі болып табылады. == Өнеркәсібі == Облыстың өнеркәсіп мүмкіндіктерін негізінен [[мұнай]] өңдеуші және металлургия кәсіпорындары құрайды. Түсті металлургия, машина жасау, химия, мұнай өңдеу, [[тамақ]] өнеркәсібі, әсіресе, Шымкент, [[Кентaу]] қалаларында жақсы дамуда. Облыс өнеркәсібінде 147 ірі және орта кәсіпорын бар. Мұнай-химия өнеркәсібі саласындағы ірі кәсіпорындар: “ПетроКазахстанОйл Продактс” ААҚ (мұнай өңдеу) және “ИнтеркомШина” ААҚ (шина шығару). Металлургия өнеркәсібіндегі басты кәсіпорын “Южполиметалл” ЖАҚ (қорғасын, мырыш, т.б. өнімдер); машина жасау саласының жетекші кәсіпорындары: “Карданвал” ААҚ (автомобильдер мен тракторлар үшін кардан біліктерін шығаратын), “Южмаш-К” ЖАҚ (ұстаханалық-престеу машиналары мен қосалқы бөлшектерін шығару), “Экскаватор” ААҚ, “Кентау трансформатор зауыты” ААҚ, “Түркістан-насос” ААҚ; құрылыс өнеркәсібінен “Шымкентцемент” ААҚ; химия өнеркәсібінен – “Химфарм” ААҚ (дәрі-дәрмек өнімдерін шығару); жеңіл өнеркәсіптен “Восход” ААҚ, “Эластик” ААҚ, “Адал” ЖШС, т.б. жұмыс істеуде. Тамақ өнеркәсібі саласындағы жетекші кәсіпорындарды “Шымкент-май”, “Қайнар”, “Шымкент сыра”, “Бахус-Деронсек” АҚ-дары, “Арай”, “Амангелді” ЖШС-тері, т.б. құрайды. Сарыағаштың минералды суын шығарумен “Әсем-ай”, “Алекс” ЖШС-тері айналысады. [[Темекі]] өнімдерін JTL “Central Asіa” ЖАҚ-ы шығарады. == Ауыл шаруашылығы == Облыстың ауыл шаруашылығына жарамды жерінің аумағы 10,3 млн га, оның ішінде жыртылатын жер аумағы 0,8 млн га. [[Ауыл шаруашылығы]]нда 63,3 мың шаруа (фермер) қожалығы, 956 ӨК, 6 АҚ, 608 ЖШС жұмыс істейді. Олар жалпы респ. ауыл шаруашылығы өнімінің 12,2%-ын береді. Ауыл шаруашылығының басты саласына стратегиялық маңызы бар мақта өсіру мен өндіру жатады. Оның егіс көлемі 170 мың га-ға (егіс көлемінің 30%-ы) жетті. Шитті мақтаны өңдеумен жылдық қуаты 650 мың тонналық 19 мақта зауыты айналысады. Олар облыстың Мақтаарал, Сарыағаш, Шардара ауданында және Түркістан қалалық әкімдігі жерінде орналасқан. Облыс әкімшілігі 2003 жылдың соңында мақта иіру фабрикаларының құрылысын бастады. [[Егін]]нің орташа жылдық өнімі: бидай – 400 мың т, күріш – 10 мың т, шитті мақта – 360 мың т, көкөніс – 400 мың т, бақша өнімдері – 291 мың т, картоп – 115 мың т. 2004 ж. мал саны: ірі қара – 603 мың, қой-ешкі – 3 млн., жылқы – 119 мың, түйе – 14 мың, құс – 1,8 млн., шошқа – 22 мың басқа жетті. == Көлігі == [[Сурет:Boeing 747-Shymkent.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Шымкент әуежайы]]''.]] Облыс экономикасының тұрақты дамуында темір жол тасымалының үлесі басым. Маңызды темір жол тармақтары: [[Орынбор]] – Ташкент, [[Түркістан (қала)|Түркістан]] – Сібір темір жол Темір жолдың жалпы ұзындығы 443 км-ден асады, қызмет ету шектері Шеңгелді – Арыс және Түркістан – Арыс – Түлкібас станцияларының аралықтары. Автомобиль жолының жалпы ұзындығы 5200 км, оның 800 км-ден астамы республикалық, 4470 км жергілікті маңызы бар жолдар. Облыс жеріндегі ірі автомагистралдар: Алматы – [[Ташкент]], Шымкент – Қызылорда, Шымкент – Жуантөбе. Әуе көлігі жүйесінде “Шымкент әуежайы” ААҚ халықаралық тікелей және транзиттік авиарейстерді жүзеге асыруға қолайлы. Облыс жерінен Бұхара – Шымкент – Алматы газ құбыры, Омбы – Павлодар – Шымкент мұнай құбыры өтеді. == Білім беру, денсаулық сақтау, мәдениеті және мәдени мұралары == Облыста жалпы білім беретін 1007 мектеп, 22 кәсіптік-техникалық мектеп, 36 колледж, 115 мектепке дейінгі мекеме бар (2004). М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медицина академиясы, М.Сапарбаев атынд. Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық институты, [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожа Ахмет Иасауи]] атындағы халықаралық қазақ-түрік университетті және бірнеше мемлекеттік емес жоғарұы оқу орындары студенттерге білім беруде. Облыста 931 мемлекеттік медицина ұйым, оның ішінде 542 фельдштік-акушерлік пункт, 131 отбасылық дәрігерлік амбулатория, 60 ауылдық телімдік аурухана, 12 орталық аудандық және 5 аудандық аурухана, санспединстанция-эпидемиологиялық станция жұмыс істейді. Қарт адамдарға арнап “Ардагерлер үйі”, балаларға “Тау самалы” оқыту-сауықтыру орталық ашылған. Облыс аумағында елімізге белгілі Сарыағаш минералды суына негізделіп ашылған “Сарыағаш” шипажайы, “[[Арман]]” санаторийі, “Манкент” санаторий-профилакторийі, т.б. “Шымған”, “Денсаулық”, “Мейірім” сауықтыру орталықтары бар. 365 кітапхана, 9 музей, 6 кинотеатр, 6 театр (3 драма, 2 сазды, 1 қуыршақ), хайуанаттар саябағы, 366 мәдени-демалыс, 2865 спорт-сауықтыру мекемесі жұмыс істейді. Облыстық “Оңтүстік Қазақстан”, “Южный Казахстан”, “Жанубий Қозоғистон” газеттері қазақ, орыс, өзбек тілдерінде шығады. Облыс аумағында Ұлы Жібек жолы өткен көне қалалар (Исфиджаб, Иасы, Сауран, Отырар, т.б.) мен қорғандар болған. 802 тарихи және мәдени ескерткіш, оның ішінде 582 археологиялық, 42 тарихи, 11 монументтік өнер ескерткіштері; дүние жүзіне белгілі қасиетті Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Түркістан қаласында орналасқан. Бәйдібек ата кесенесі, Домалақ ана кесенесі, Қарабатыр кесенесі (Бәйдібек ауданы), Арыстан баб кесенесі (Отырар ауданы), Баб ата күмбезі, Қарабура әулие кесенесі (Созақ ауданы), Қарашаш ана күмбезі, Ибраһим ата күмбезі, [[Қажымұқан Мұңайтпасұлы]]ның кесенесі мен мұражайы (Ордабасы ауданы) бар. ==Әкімшілік бөлінісі == [[File:Туркестанская область 2018.png|350px]] Әкімшілік-аумақтық бөлінісінде 14 аудан және 3 қала бар. # [[Бәйдібек ауданы]] # [[Жетісай ауданы]] # [[Қазығұрт ауданы]] # [[Келес ауданы]] # [[Мақтаарал ауданы]] # [[Ордабасы ауданы]] # [[Отырар ауданы]] # [[Сайрам ауданы]] # [[Сарыағаш ауданы]] # [[Сауран ауданы]] # [[Созақ ауданы]] # [[Төле би ауданы]] # [[Түлкібас ауданы]] # [[Шардара ауданы]] # [[Арыс]] қаласы # [[Кентау|Кентау]] қаласы # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы == Түркістан облысының экономикасы == Облыс экономикасын дамытуға 293,9 млрд теңге инвестиция тартылып, алдыңғы жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 6,2 пайызға артты. Негізгі инвестициялық салымдарды шағын кәсіпорындар жүзеге асырған, олардың көлемі 144,4 млрд теңгені құрап, өткен жылдың сәйкес мерзімімен 23,4 пайызға артты. ===Еңбек ресурстары=== Түркістан облысының өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері мол. Олардың негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткілікті еңбек ресурстары құрайды. Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы бойынша – үшінші орынды иеленеді. ===Қазбалардың баланстық қоры=== Жалпы, қатты пайдалы қазбалардың баланстық қоры мен болжам ресурстары бойынша облыстағы жер қойнауының байлығы 240 млрд АҚШ долларына тең бағаланады. Оның ішінде:<br /> − бокситтер,<br /> − темір рудасы,<br /> − уран,<br /> − қорғасын мен мырыш,<br /> − көмір маңызды орында. <br /> ===Кен орындары=== Барланған кен орындары мен геологиялық барлау нысандарын игеруге қажетті ресурстарды өнеркәсіптік дәрежеге ауыстыруға, оларды игеру жұмыстарына 2,0 млрлд АҚШ доллары шамасында қаражат қажет. Алғашқы кезекте мынадай кен орындары игерілуі тиіс:<br /> - Шу-Сарысу және Сырдария ойпаттарындағы уран кен орындары (Жалпақ және Мыңқұдық);<br /> - Күмісті кенді ауданындағы алтын кен орны;<br /> - Жабағылыдағы Ванадий кен орны;<br /> - Өгем жотасындағы қорғасын, мырыш, вольфрам кен орны;<br /> - Придорожный мен орталықтағы көмірсутектер кен орны. ===Ірі кәсіпорындар=== Мақта, тері шикізаттарын, өсімдік майын, жеміс-жидек, көкөніс, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да алкогольсіз сусын өнімдерін өндіріп, тапсыруды қамтамасыз ететін ең ірі кәсіпорындар осы облыста. Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мұнай өнімдері, күкірт қышқылы, шифер, автотрактор шиналары, экскаватор, трансформаторлар, майлы ажыратқыштар, шұлық-ұйық, тігін бұйымдары, жиһаз түрлері шығарылады. ===Автокөлік саласы=== Облыста екі бағыт бойынша жалпы ұзындығы 445 километр темір жолдар, ұзындығы 5,3 мың километр автокөлік жолдары, оның ішінде қатты жабындылы 5,1 мың километр жол бар. Азаматтық авация ұзындығы 27000 ауа белдеулерінде жұмыс істейді. Облыс орталығы халықаралық Орынбор-Ташкент және Түсркістан-Сібір теміржол тораптарының тоғысында орналасқан. Сонымен қатар, облыс аумағы арқылы Ташкент-Шымкент-Тараз-Алматы және Ташкент-Шымкент-Түркістан-Самара автокөлік күре жолдары өтіп жатыр<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref>. == Түркістан облысының кәсіпкерлік саласы == “Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы” 33825 кәсіпкерге көмек көрсетті,10147 кәсіпкерді бейімдеу курстарынан өткізді, 2359 рұқсат құжаттарын “1 терезе” арқылы рәсімдеді, 2178 жобаның қаржыландыруына септігін тигізді. ===Жетістіктері=== Ағымдағы жылдың 1-шілдесінде белсенді шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны 114,7 мыңға жетті. <br /> Сонымен бірге, кәсіпкерлерді қолдау мақсатында Шымкент қаласында “кәсіпкерлер мектебі” ашылды. Ағымдағы жылы типтік жоба бойынша барлық аудан, қалаларда кәсіпкерлік мектептерінің құрылыс басталды. ===Жаңа жобалар=== Жыл басынан “Бизнестің жол картасы - 2020” бағдарламасы аясында 50,7 млрд теңгеге 93 жоба мақұлданды (2013жылы - 82 жоба, 24,2 млрд тг)(5 жылда 2009-2010 жж – 4095 жоба, 6737 жұмыс орны ашылды). Оның ішінде :<br /> - несиелердің пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау үшін құны 21,7 млрд теңгені құрайтын 57 жоба;<br /> - несиелерді ішінара кепілдендіру арқылы жалпы құны 293,7 млн теңгені құрайтын 7 жоба;<br /> - қажиетті инфрақұрылмен қамтамасыз ету бойынша құны 28,7 млрд тг құрайтын 21 жоба;<br /> - “гранттық қаржыландыру” бойынша 35,9 млн тг грант 8 жобаға бөлінді. “Максисум” АИО тарпынан есепті кезеңде 2,4 млрд теңгеге 776 жоба қаржыландырылып, 578 тұрақты жұмыс орны ашылды. Жобаның 90 пайыздан астамы ауылдық жерлерде (5 жылда 2009-2013 жылдары – 8673 жобы, 27915 жұмыс орны ашылды). ===Шетел технологияларын трансферттеу=== Шетел технологияларын трансферттеуге және инвестиция тарту мақсатында құрылған “Шымкент инновация” ЖШС-інің жұмыс ауқымы артуда. Азия (Малайзия, Индонезия және Оңтүстік Корея) және Түркия елдеріне іскрелік қарым-қатынас орнату нәтижесінде машина жасау, фармацевтика, ауыл шаруашылығы, тамақ өндірісі, құрылыс, индустрия және туризм салаларында 19 жоғары технологиялық жобаларды өңірде жүзеге асыру жөнінде алдын ала келісімшарт түзілді. Осы жобалар есебінен облысқа 400млн АҚШ доллардан астам инвестиция тарту күтілуде. Өңірге 10-нан астам дипломатиялық миссиялар және шетелдік компаниялардың өкілдері қабылданды (Малайзия, АҚШ, Италия, Болгария, Түркия, Оңтүстік Корея, Индонезия, Ресей, Австрия және т.б.). 2014 жылдың қаңтар-мамырында сыртқы сауда айналымының көлемі 1,5 млрд АҚШ доллар, оның ішінде: экспорт – 869,9 млн АҚШ доллар, импорт – 638,0 млн АҚШ доллар құрады.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Түркістан облысының жылыжай шаруашылығы == Жылыжай көлемі 5 жылда 126 гектардан 900 гектарға жетті (7 есе). Республикадағы үлесі – 87%. ===Ерекшелігі=== Түркістан облысы – елдегі жылыжай шаруашылығын дамытуда сөзсіз көшбасшылық орынды иеленді. ОҚО ауылшаруашылық басқармасының деректері бойынша, ҚР-дағы жыл бойы көкөніс өндіруге бөлінген аудандардың 85 пайызы ОҚО-на тиесілі екен. ===Тамшылатып суғару әдісі=== Тамшылатып суғару әдісі 5 жылда 2,1 мың гектардан 33 мың гектарға жетті (16 есе). Республикадағы үлесі – 83%. Республика халқын жеміс-жидек өнімімен және жүзіммен толық қамтамасыз ету үшін облыста озық технологияларды енгізу, соның ішінде бақ егу жұмыстары қарқынды жүргізілуде. Бұл бағытта облыста “Бақ өсіру және жүзім шаруашылығын қарқынды дамыту шараларының 2014-2016 жылдарғы арналған кешенді жоспары” бекітілді. ===Жылыжайда ағаш өсіру=== Шымкент қаласының жасыл белдеуі1564 га жерге 1 млн түп ағаш көшеттері егілген. 8 су ұңғымасы іске қосылған, оған қоса тағы 2 су ұңғымасының құрылысы қолға алынған. Бүгінгі таңда мұнда қарағаш, үйеңкі, шаған, бадм, өрік, алма сынды ағаш көшеттері бой алып, халқы күн санап артып келе жатқан қаланың экологиялық ахуалын жақсартып келеді.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Оңтүстік_Қазақстан_облысы Түркістан облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225658/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9E%D2%A3%D1%82%D2%AF%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Түркістан облысы}} [[Санат:Түркістан облысы]] jqqyk49914tn7nlafmrs29i4adtnukh 3064252 3064251 2022-08-25T20:31:32Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Түркістан облысы |елтаңба = South Kazakhstan province seal.png |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Түркістан облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 00 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 68 |lon_min = 30 |lon_sec = |region = KZ-ZHA |облыс орталығы = [[Түркістан (қала)|Түркістан]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл|1932]] жылы |аудандар саны = 11 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 1 973 331<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 2-ші |тығыздығы = 16,97 |тығыздығы бойынша орны = 1-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (72,90 %)<br>[[өзбектер]] (17,18 %)<br>[[орыстар]] (4,40 %)<br>[[тәжіктер]] (1,26 %)<br>басқалары (4,26 %)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 116 280 |жер аумағы бойынша орны = 13-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = қазақша |әкімі = [[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |ISO 3166-2 коды = KZ-YUZ |телефон коды = +7 725х xx-xx-xx |пошта индекстері = 16 xxxx |kólik kody =13 |сайты = http://ontustik.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = South Kazakhstan Province }} '''Түркістан облысы''' (2018 ж. дейін Оңтүстік Қазақстан облысы) – [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігіндегі [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. 1962–1992 жылы Шымкент облысы деп аталды. Ал 2018 жылғы 19 маусымда Қазақстан Президентінің жарлығымен Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан деп аталды, ал оның әкімшілік орталығы Шымкенттен Түркістанға ауыстырылды; Шымкент республикалық маңызы бар қала мәртебесін алып, Оңтүстік Қазақстан облысының құрамынан алынды. Аумағы 117,3 мың км². Тұрғыны 2000000 адам (2018 ж.). Орталығы – [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы. Солтүстігінде [[Ұлытау облысы|Ұлытау]], шығысында [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], батысында [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыстарымен]], оңтүстігінде [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасымен]] шектеседі. Облыс құрамында 14 әкімшілік аудан, 4 қалалық әкімдік, 7 қала (Шымкенттен басқа), 13 кент, 171 ауылдық округ, 932 ауыл бар.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том</ref> == Табиғаты == [[Жер бедері]]. Түркістан облысының жер бедері негізінен жазық (орташа биіктігі 200 – 500 м). Солтүстігінде тасты-сазды Бетпақдала шөлінің оңтүстік-батысы, Ащыкөл ойысы, Тоғызкентау жоны, Шу өзенінің төменгі ағысы және Мойынқұм құмды алқабының батыс бөлігі орналасқан. Облыстың орталық бөлігін Қаратау жотасы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай екіге бөліп жатыр. Оның ең биік жері – Бессаз (Мыңжылқы) тауы (2176 м). Қаратаудың оңтүстік-шығысында [[Боралдай жотасы|Боралдай]] (1400 – 1600 м) жотасы орналасқан. Облыс жерінің оңтүстік-шығысын Батыс Тянь-Шань-ның сілемдері (Өгем жотасы), Қаржантау (2800 – 2900 м), Қазығұрт тауы (1700 м), Талас Алатауының батыс сілемдері – Кіші Ақсу (2577 м), [[Алатау таулары|Алатау]] (3137 м) таулары қамтиды. Облыстың ең биік жері – Сайрам шыңы (4299 м). Оңтүстік-батысында [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] құмы, [[Қарақтау]] тауы (388 м), оңтүстігінде Шардара даласы, Ызақұдық құмы, Қауынбай молда (321 м), Белтау (592 м) жоталары, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр. == Геологиясы мен кен байлықтары == Облыс жерінің көпшілік бөлігі [[Тұран]][ плитасының құрамына кіреді. Геологиялық құрылымы негізінен кембрийлік, девондық, тас көмірлік жыныстардан (тақтатас, құмтас, әктас), таулы бөлігі төменгі палеозойлық жыныстардан (құмтас, гранит, конгломерат, жоталар аралығындағы ойыстар девонның қызыл түсті шөгінділеріне толған) түзілген. Жер қойнауынан полиметалл, қоңыр көмір, темір, уран кентастары, фосфорит, вермикулит, тальк, барит, гипс, отқа төзімді саз, әктас, гранит, мәрмәр, кварц, т.б. кен байлықтары барланған. Қаратауда Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай қорғасын-мырыш кеніштері 20 ғасырдың 40- 40-жылдарынан жұмыс істейді. Республикада уран кентастарының қоры жағынан бірінші орын, фосфорит және темір кентасының қоры жағынан үшінші орын алады. == Климаты == Облыстың [[климат]]ы континенттік. Қысы қысқа, жұмсақ, қар жамылғысы жұқа, тұрақсыз. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы солтүстігінде –7 – 9°С, оңт-нде –2 – 4°С. Жазы ұзақ, ыстық, қуаң және аңызақты. [[Шілде]] айының жылдық орташа температурасы 25 – 29°С. Шөлді аймағында жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 – 150 мм, тау алдында 300 – 500 мм, биік таулы бөлігінде 800 мм. == Гидрографиясы == [[Сурет:Kzk delenie.png|thumb|alt=A.|Түркістан облысы]] Өзендері облыс аумағында біркелкі таралмаған. Түркістан облысы жерінің оңтүстігінен солтүстік-батысына қарай Сырдария өзені ағып өтеді. Сырдарияға [[Арыс]] (378 км), [[Келес]] (241 км), [[Құркелес]] (98 км) өзендері құяды. Халқы тығыз орналасқан оңтүстік-шығысында [[Арыс өзені]]нің салалары: Бадам, Сайрамсу, Ақсу, Жабағылы, Машат, Дауылбаба, Боралдай өзендерінің шаруашылық маңызы зор. Қаратау жотасынан басталатын Бөген, Шаян, Арыстанды, [[Шылбыр]], [[Байылдыр]], [[Көксарай өзені|Көксарай]], т.б. өзендер облыс орталығын сумен қамтамасыз етеді. Шу өз-нің төм. ағысында суы аз, тек көктемде қар еріген кезде ғана суы молайып, Созақ ауданының шаруашылықтарын суландырады. Шардара (ауданы 400 км², су көлемі 5200 млн м³), Бөген (су көлемі 377 млн м³), Бадам (су көлемі 61,5 млн м³), т.б. бөгендер салынған. Арыс өзенінен Арыс – Түркістан, Өзбекстан жеріндегі Сырдариядан Достық (бұрынғы Киров атындағы), Шардара ауданында Қызылқұм магистралды каналдары тартылған. Облыс көлдері негізінен таяз және тұзды, көктемде суға толып, жазда құрғап, сорға айналады. Ірі көлдері: Ақжайқын (48,2 км²), Қызылкөл (17,5 км²), одан басқа Қалдыкөл, Шүйнеккөл, Тұздықдүме, т.б. ұсақ көлдер бар. Жер асты суының қоры мол.[[Сурет:Syrdrya River.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Сырдария өзені]]''.]] == Топырағы, өсімдік және жануарлар дүниесі == Облыстың жазық бөлігінде топырақ жамылғысын сұр, сортаңды сұр, бозғылт сұр, құмды, құмдақты топырақ құрайды. Тау етегінде шалғындық, таудың қызыл қоңыр топырағы таралған. Негізінен шөл белдеміне тән өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Сексеуіл, жүзгін, жусан, күйреуік, бұйырғын, ши, жантақ, еркекшөп; [[Сырдария]], [[Шу (өзен)|Шу өзенінің]] аңғарларында жиде, жыңғыл, тал; тау етегінде бетегелі-жусанды дала, тауларында жеміс ағаштары, арша, альпілік шалғын өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, елік, арқар, таутеке, жабайы шошқа, қоңыр аю, барыс, сусар, борсық, шөлді аймақтарда бауырымен жорғалаушылардың түрлері тіршілік етеді. Құстардан ұлар, кекілік, бүркіт, шіл, торғайдың көптеген түрлері мекендейді. Табиғи өсімдіктерді, жануарлар дүниесін сақтап қалу үшін [[Төле би ауданы|Төле би]], [[Түлкібас ауданы|Түлкібас]] аудандары аумағында мемлекеттік [[Ақсу-Жабағылы қорығы]] (1926) ұйымдастырылған. == Халқы == [[Сурет:The ark in Shymkent-city 2.jpg|thumb| alt=A.|[[Шымкент]] қаласы]] Түркістан облысында республика халқының 15%-ы тұрады (2011). Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км²-ге 18,6 адамнан келеді. Республика бойынша бала туу жөніндегі ең жоғарғы көрсеткішке (1000 адамға 22,6 сәбиден келеді) және халық санының табиғи өсуінің ең жоғары шамасына (32,5 мың адамнан астам) жетті. Облыс халқының басым бөлігін [[қазақтар]] (70,24%) құрайды, одан басқа өзбек (17,1%), орыс (7,2%), татар (1,2%), Әзірбайжан, тәжік, түрік, т.б. ұлт өкілдері тұрады. Мақтаарал, Шардара, Сайрам, [[Сарыағаш ауданы]]нда тұрғындар жиі қоныстанған. Облыс тұрғындарының 47%-ы қалада, 53%-ы ауылда тұрады. Түркістан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |1 287 431 |1 566 794 |1 831 486 |1 978 339 |2 111 893 |2 150 256 |2 193 556 |2 233 568 |2 282 474 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! |- |2 331 505 |2 462 782 |2 511 698 |2 567 707 |2 621 488 |2 678 889 |2 733 279 |2 788 404 |2 841 307 |} == Шаруашылығы == Түркістан облысы – республикадағы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының барлық салалары дамыған, еңбек ресурстары жеткілікті аймақ. Облыс кәсіпорындары Қазақстандағы барлық өнеркәсіп өнімдерінің 5,9%-ын өндіреді. Елімізде шығарылатын трансформаторлардың 98,6%-ы, фармацевтикалық препараттардың 70,1%-ы, минералды және газды сулардың 51,5%-ы, мотор майының, бензиннің 38,9%-ы, рафинатты қорғасынның 23,6%-ы, сыраның 23,6%-ы, цементтің 19,7%-ы, экскаватор, мақта талшығы, мақта майының барлығы дерлік Түркістан облысында өндіріледі. Облыс тері шикізаты, жеміс, көкөніс, жүзім, бақша, макарон өнімдерінің ірі өндірушісі болып табылады. == Өнеркәсібі == Облыстың өнеркәсіп мүмкіндіктерін негізінен [[мұнай]] өңдеуші және металлургия кәсіпорындары құрайды. Түсті металлургия, машина жасау, химия, мұнай өңдеу, [[тамақ]] өнеркәсібі, әсіресе, Шымкент, [[Кентaу]] қалаларында жақсы дамуда. Облыс өнеркәсібінде 147 ірі және орта кәсіпорын бар. Мұнай-химия өнеркәсібі саласындағы ірі кәсіпорындар: “ПетроКазахстанОйл Продактс” ААҚ (мұнай өңдеу) және “ИнтеркомШина” ААҚ (шина шығару). Металлургия өнеркәсібіндегі басты кәсіпорын “Южполиметалл” ЖАҚ (қорғасын, мырыш, т.б. өнімдер); машина жасау саласының жетекші кәсіпорындары: “Карданвал” ААҚ (автомобильдер мен тракторлар үшін кардан біліктерін шығаратын), “Южмаш-К” ЖАҚ (ұстаханалық-престеу машиналары мен қосалқы бөлшектерін шығару), “Экскаватор” ААҚ, “Кентау трансформатор зауыты” ААҚ, “Түркістан-насос” ААҚ; құрылыс өнеркәсібінен “Шымкентцемент” ААҚ; химия өнеркәсібінен – “Химфарм” ААҚ (дәрі-дәрмек өнімдерін шығару); жеңіл өнеркәсіптен “Восход” ААҚ, “Эластик” ААҚ, “Адал” ЖШС, т.б. жұмыс істеуде. Тамақ өнеркәсібі саласындағы жетекші кәсіпорындарды “Шымкент-май”, “Қайнар”, “Шымкент сыра”, “Бахус-Деронсек” АҚ-дары, “Арай”, “Амангелді” ЖШС-тері, т.б. құрайды. Сарыағаштың минералды суын шығарумен “Әсем-ай”, “Алекс” ЖШС-тері айналысады. [[Темекі]] өнімдерін JTL “Central Asіa” ЖАҚ-ы шығарады. == Ауыл шаруашылығы == Облыстың ауыл шаруашылығына жарамды жерінің аумағы 10,3 млн га, оның ішінде жыртылатын жер аумағы 0,8 млн га. [[Ауыл шаруашылығы]]нда 63,3 мың шаруа (фермер) қожалығы, 956 ӨК, 6 АҚ, 608 ЖШС жұмыс істейді. Олар жалпы респ. ауыл шаруашылығы өнімінің 12,2%-ын береді. Ауыл шаруашылығының басты саласына стратегиялық маңызы бар мақта өсіру мен өндіру жатады. Оның егіс көлемі 170 мың га-ға (егіс көлемінің 30%-ы) жетті. Шитті мақтаны өңдеумен жылдық қуаты 650 мың тонналық 19 мақта зауыты айналысады. Олар облыстың Мақтаарал, Сарыағаш, Шардара ауданында және Түркістан қалалық әкімдігі жерінде орналасқан. Облыс әкімшілігі 2003 жылдың соңында мақта иіру фабрикаларының құрылысын бастады. [[Егін]]нің орташа жылдық өнімі: бидай – 400 мың т, күріш – 10 мың т, шитті мақта – 360 мың т, көкөніс – 400 мың т, бақша өнімдері – 291 мың т, картоп – 115 мың т. 2004 ж. мал саны: ірі қара – 603 мың, қой-ешкі – 3 млн., жылқы – 119 мың, түйе – 14 мың, құс – 1,8 млн., шошқа – 22 мың басқа жетті. == Көлігі == [[Сурет:Boeing 747-Shymkent.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Шымкент әуежайы]]''.]] Облыс экономикасының тұрақты дамуында темір жол тасымалының үлесі басым. Маңызды темір жол тармақтары: [[Орынбор]] – Ташкент, [[Түркістан (қала)|Түркістан]] – Сібір темір жол Темір жолдың жалпы ұзындығы 443 км-ден асады, қызмет ету шектері Шеңгелді – Арыс және Түркістан – Арыс – Түлкібас станцияларының аралықтары. Автомобиль жолының жалпы ұзындығы 5200 км, оның 800 км-ден астамы республикалық, 4470 км жергілікті маңызы бар жолдар. Облыс жеріндегі ірі автомагистралдар: Алматы – [[Ташкент]], Шымкент – Қызылорда, Шымкент – Жуантөбе. Әуе көлігі жүйесінде “Шымкент әуежайы” ААҚ халықаралық тікелей және транзиттік авиарейстерді жүзеге асыруға қолайлы. Облыс жерінен Бұхара – Шымкент – Алматы газ құбыры, Омбы – Павлодар – Шымкент мұнай құбыры өтеді. == Білім беру, денсаулық сақтау, мәдениеті және мәдени мұралары == Облыста жалпы білім беретін 1007 мектеп, 22 кәсіптік-техникалық мектеп, 36 колледж, 115 мектепке дейінгі мекеме бар (2004). М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медицина академиясы, М.Сапарбаев атынд. Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық институты, [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожа Ахмет Иасауи]] атындағы халықаралық қазақ-түрік университетті және бірнеше мемлекеттік емес жоғарұы оқу орындары студенттерге білім беруде. Облыста 931 мемлекеттік медицина ұйым, оның ішінде 542 фельдштік-акушерлік пункт, 131 отбасылық дәрігерлік амбулатория, 60 ауылдық телімдік аурухана, 12 орталық аудандық және 5 аудандық аурухана, санспединстанция-эпидемиологиялық станция жұмыс істейді. Қарт адамдарға арнап “Ардагерлер үйі”, балаларға “Тау самалы” оқыту-сауықтыру орталық ашылған. Облыс аумағында елімізге белгілі Сарыағаш минералды суына негізделіп ашылған “Сарыағаш” шипажайы, “[[Арман]]” санаторийі, “Манкент” санаторий-профилакторийі, т.б. “Шымған”, “Денсаулық”, “Мейірім” сауықтыру орталықтары бар. 365 кітапхана, 9 музей, 6 кинотеатр, 6 театр (3 драма, 2 сазды, 1 қуыршақ), хайуанаттар саябағы, 366 мәдени-демалыс, 2865 спорт-сауықтыру мекемесі жұмыс істейді. Облыстық “Оңтүстік Қазақстан”, “Южный Казахстан”, “Жанубий Қозоғистон” газеттері қазақ, орыс, өзбек тілдерінде шығады. Облыс аумағында Ұлы Жібек жолы өткен көне қалалар (Исфиджаб, Иасы, Сауран, Отырар, т.б.) мен қорғандар болған. 802 тарихи және мәдени ескерткіш, оның ішінде 582 археологиялық, 42 тарихи, 11 монументтік өнер ескерткіштері; дүние жүзіне белгілі қасиетті Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Түркістан қаласында орналасқан. Бәйдібек ата кесенесі, Домалақ ана кесенесі, Қарабатыр кесенесі (Бәйдібек ауданы), Арыстан баб кесенесі (Отырар ауданы), Баб ата күмбезі, Қарабура әулие кесенесі (Созақ ауданы), Қарашаш ана күмбезі, Ибраһим ата күмбезі, [[Қажымұқан Мұңайтпасұлы]]ның кесенесі мен мұражайы (Ордабасы ауданы) бар. ==Әкімшілік бөлінісі == [[File:Туркестанская область 2018.png|350px]] Әкімшілік-аумақтық бөлінісінде 14 аудан және 3 қала бар. # [[Бәйдібек ауданы]] # [[Жетісай ауданы]] # [[Қазығұрт ауданы]] # [[Келес ауданы]] # [[Мақтаарал ауданы]] # [[Ордабасы ауданы]] # [[Отырар ауданы]] # [[Сайрам ауданы]] # [[Сарыағаш ауданы]] # [[Сауран ауданы]] # [[Созақ ауданы]] # [[Төле би ауданы]] # [[Түлкібас ауданы]] # [[Шардара ауданы]] # [[Арыс]] қаласы # [[Кентау|Кентау]] қаласы # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы == Түркістан облысының экономикасы == Облыс экономикасын дамытуға 293,9 млрд теңге инвестиция тартылып, алдыңғы жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 6,2 пайызға артты. Негізгі инвестициялық салымдарды шағын кәсіпорындар жүзеге асырған, олардың көлемі 144,4 млрд теңгені құрап, өткен жылдың сәйкес мерзімімен 23,4 пайызға артты. ===Еңбек ресурстары=== Түркістан облысының өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері мол. Олардың негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткілікті еңбек ресурстары құрайды. Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы бойынша – үшінші орынды иеленеді. ===Қазбалардың баланстық қоры=== Жалпы, қатты пайдалы қазбалардың баланстық қоры мен болжам ресурстары бойынша облыстағы жер қойнауының байлығы 240 млрд АҚШ долларына тең бағаланады. Оның ішінде:<br /> − бокситтер,<br /> − темір рудасы,<br /> − уран,<br /> − қорғасын мен мырыш,<br /> − көмір маңызды орында. <br /> ===Кен орындары=== Барланған кен орындары мен геологиялық барлау нысандарын игеруге қажетті ресурстарды өнеркәсіптік дәрежеге ауыстыруға, оларды игеру жұмыстарына 2,0 млрлд АҚШ доллары шамасында қаражат қажет. Алғашқы кезекте мынадай кен орындары игерілуі тиіс:<br /> - Шу-Сарысу және Сырдария ойпаттарындағы уран кен орындары (Жалпақ және Мыңқұдық);<br /> - Күмісті кенді ауданындағы алтын кен орны;<br /> - Жабағылыдағы Ванадий кен орны;<br /> - Өгем жотасындағы қорғасын, мырыш, вольфрам кен орны;<br /> - Придорожный мен орталықтағы көмірсутектер кен орны. ===Ірі кәсіпорындар=== Мақта, тері шикізаттарын, өсімдік майын, жеміс-жидек, көкөніс, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да алкогольсіз сусын өнімдерін өндіріп, тапсыруды қамтамасыз ететін ең ірі кәсіпорындар осы облыста. Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мұнай өнімдері, күкірт қышқылы, шифер, автотрактор шиналары, экскаватор, трансформаторлар, майлы ажыратқыштар, шұлық-ұйық, тігін бұйымдары, жиһаз түрлері шығарылады. ===Автокөлік саласы=== Облыста екі бағыт бойынша жалпы ұзындығы 445 километр темір жолдар, ұзындығы 5,3 мың километр автокөлік жолдары, оның ішінде қатты жабындылы 5,1 мың километр жол бар. Азаматтық авация ұзындығы 27000 ауа белдеулерінде жұмыс істейді. Облыс орталығы халықаралық Орынбор-Ташкент және Түсркістан-Сібір теміржол тораптарының тоғысында орналасқан. Сонымен қатар, облыс аумағы арқылы Ташкент-Шымкент-Тараз-Алматы және Ташкент-Шымкент-Түркістан-Самара автокөлік күре жолдары өтіп жатыр<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref>. == Түркістан облысының кәсіпкерлік саласы == “Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы” 33825 кәсіпкерге көмек көрсетті,10147 кәсіпкерді бейімдеу курстарынан өткізді, 2359 рұқсат құжаттарын “1 терезе” арқылы рәсімдеді, 2178 жобаның қаржыландыруына септігін тигізді. ===Жетістіктері=== Ағымдағы жылдың 1-шілдесінде белсенді шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны 114,7 мыңға жетті. <br /> Сонымен бірге, кәсіпкерлерді қолдау мақсатында Шымкент қаласында “кәсіпкерлер мектебі” ашылды. Ағымдағы жылы типтік жоба бойынша барлық аудан, қалаларда кәсіпкерлік мектептерінің құрылыс басталды. ===Жаңа жобалар=== Жыл басынан “Бизнестің жол картасы - 2020” бағдарламасы аясында 50,7 млрд теңгеге 93 жоба мақұлданды (2013жылы - 82 жоба, 24,2 млрд тг)(5 жылда 2009-2010 жж – 4095 жоба, 6737 жұмыс орны ашылды). Оның ішінде :<br /> - несиелердің пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау үшін құны 21,7 млрд теңгені құрайтын 57 жоба;<br /> - несиелерді ішінара кепілдендіру арқылы жалпы құны 293,7 млн теңгені құрайтын 7 жоба;<br /> - қажиетті инфрақұрылмен қамтамасыз ету бойынша құны 28,7 млрд тг құрайтын 21 жоба;<br /> - “гранттық қаржыландыру” бойынша 35,9 млн тг грант 8 жобаға бөлінді. “Максисум” АИО тарпынан есепті кезеңде 2,4 млрд теңгеге 776 жоба қаржыландырылып, 578 тұрақты жұмыс орны ашылды. Жобаның 90 пайыздан астамы ауылдық жерлерде (5 жылда 2009-2013 жылдары – 8673 жобы, 27915 жұмыс орны ашылды). ===Шетел технологияларын трансферттеу=== Шетел технологияларын трансферттеуге және инвестиция тарту мақсатында құрылған “Шымкент инновация” ЖШС-інің жұмыс ауқымы артуда. Азия (Малайзия, Индонезия және Оңтүстік Корея) және Түркия елдеріне іскрелік қарым-қатынас орнату нәтижесінде машина жасау, фармацевтика, ауыл шаруашылығы, тамақ өндірісі, құрылыс, индустрия және туризм салаларында 19 жоғары технологиялық жобаларды өңірде жүзеге асыру жөнінде алдын ала келісімшарт түзілді. Осы жобалар есебінен облысқа 400млн АҚШ доллардан астам инвестиция тарту күтілуде. Өңірге 10-нан астам дипломатиялық миссиялар және шетелдік компаниялардың өкілдері қабылданды (Малайзия, АҚШ, Италия, Болгария, Түркия, Оңтүстік Корея, Индонезия, Ресей, Австрия және т.б.). 2014 жылдың қаңтар-мамырында сыртқы сауда айналымының көлемі 1,5 млрд АҚШ доллар, оның ішінде: экспорт – 869,9 млн АҚШ доллар, импорт – 638,0 млн АҚШ доллар құрады.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Түркістан облысының жылыжай шаруашылығы == Жылыжай көлемі 5 жылда 126 гектардан 900 гектарға жетті (7 есе). Республикадағы үлесі – 87%. ===Ерекшелігі=== Түркістан облысы – елдегі жылыжай шаруашылығын дамытуда сөзсіз көшбасшылық орынды иеленді. ОҚО ауылшаруашылық басқармасының деректері бойынша, ҚР-дағы жыл бойы көкөніс өндіруге бөлінген аудандардың 85 пайызы ОҚО-на тиесілі екен. ===Тамшылатып суғару әдісі=== Тамшылатып суғару әдісі 5 жылда 2,1 мың гектардан 33 мың гектарға жетті (16 есе). Республикадағы үлесі – 83%. Республика халқын жеміс-жидек өнімімен және жүзіммен толық қамтамасыз ету үшін облыста озық технологияларды енгізу, соның ішінде бақ егу жұмыстары қарқынды жүргізілуде. Бұл бағытта облыста “Бақ өсіру және жүзім шаруашылығын қарқынды дамыту шараларының 2014-2016 жылдарғы арналған кешенді жоспары” бекітілді. ===Жылыжайда ағаш өсіру=== Шымкент қаласының жасыл белдеуі1564 га жерге 1 млн түп ағаш көшеттері егілген. 8 су ұңғымасы іске қосылған, оған қоса тағы 2 су ұңғымасының құрылысы қолға алынған. Бүгінгі таңда мұнда қарағаш, үйеңкі, шаған, бадм, өрік, алма сынды ағаш көшеттері бой алып, халқы күн санап артып келе жатқан қаланың экологиялық ахуалын жақсартып келеді.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Оңтүстік_Қазақстан_облысы Түркістан облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225658/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9E%D2%A3%D1%82%D2%AF%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Түркістан облысы}} [[Санат:Түркістан облысы]] trn4jhtmjpo3wn1i5jed8rbfj5mfcf8 3064255 3064252 2022-08-25T20:36:39Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Түркістан облысы |елтаңба = South Kazakhstan province seal.png |карта = South Kazakhstan Turkistan Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 00 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 68 |lon_min = 30 |lon_sec = |region = KZ-ZHA |облыс орталығы = [[Түркістан (қала)|Түркістан]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл|1932]] жылы |аудандар саны = 11 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 1 973 331<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 2-ші |тығыздығы = 16,97 |тығыздығы бойынша орны = 1-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (72,90 %)<br>[[өзбектер]] (17,18 %)<br>[[орыстар]] (4,40 %)<br>[[тәжіктер]] (1,26 %)<br>басқалары (4,26 %)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 116 280 |жер аумағы бойынша орны = 13-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = қазақша |әкімі = [[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |ISO 3166-2 коды = KZ-YUZ |телефон коды = +7 725х xx-xx-xx |пошта индекстері = 16 xxxx |kólik kody =13 |сайты = http://ontustik.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = South Kazakhstan Province }} '''Түркістан облысы''' (2018 ж. дейін Оңтүстік Қазақстан облысы) – [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігіндегі [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. 1962–1992 жылы Шымкент облысы деп аталды. Ал 2018 жылғы 19 маусымда Қазақстан Президентінің жарлығымен Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан деп аталды, ал оның әкімшілік орталығы Шымкенттен Түркістанға ауыстырылды; Шымкент республикалық маңызы бар қала мәртебесін алып, Оңтүстік Қазақстан облысының құрамынан алынды. Аумағы 117,3 мың км². Тұрғыны 2000000 адам (2018 ж.). Орталығы – [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы. Солтүстігінде [[Ұлытау облысы|Ұлытау]], шығысында [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], батысында [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыстарымен]], оңтүстігінде [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасымен]] шектеседі. Облыс құрамында 14 әкімшілік аудан, 4 қалалық әкімдік, 7 қала (Шымкенттен басқа), 13 кент, 171 ауылдық округ, 932 ауыл бар.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том</ref> == Табиғаты == [[Жер бедері]]. Түркістан облысының жер бедері негізінен жазық (орташа биіктігі 200 – 500 м). Солтүстігінде тасты-сазды Бетпақдала шөлінің оңтүстік-батысы, Ащыкөл ойысы, Тоғызкентау жоны, Шу өзенінің төменгі ағысы және Мойынқұм құмды алқабының батыс бөлігі орналасқан. Облыстың орталық бөлігін Қаратау жотасы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай екіге бөліп жатыр. Оның ең биік жері – Бессаз (Мыңжылқы) тауы (2176 м). Қаратаудың оңтүстік-шығысында [[Боралдай жотасы|Боралдай]] (1400 – 1600 м) жотасы орналасқан. Облыс жерінің оңтүстік-шығысын Батыс Тянь-Шань-ның сілемдері (Өгем жотасы), Қаржантау (2800 – 2900 м), Қазығұрт тауы (1700 м), Талас Алатауының батыс сілемдері – Кіші Ақсу (2577 м), [[Алатау таулары|Алатау]] (3137 м) таулары қамтиды. Облыстың ең биік жері – Сайрам шыңы (4299 м). Оңтүстік-батысында [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] құмы, [[Қарақтау]] тауы (388 м), оңтүстігінде Шардара даласы, Ызақұдық құмы, Қауынбай молда (321 м), Белтау (592 м) жоталары, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр. == Геологиясы мен кен байлықтары == Облыс жерінің көпшілік бөлігі [[Тұран]][ плитасының құрамына кіреді. Геологиялық құрылымы негізінен кембрийлік, девондық, тас көмірлік жыныстардан (тақтатас, құмтас, әктас), таулы бөлігі төменгі палеозойлық жыныстардан (құмтас, гранит, конгломерат, жоталар аралығындағы ойыстар девонның қызыл түсті шөгінділеріне толған) түзілген. Жер қойнауынан полиметалл, қоңыр көмір, темір, уран кентастары, фосфорит, вермикулит, тальк, барит, гипс, отқа төзімді саз, әктас, гранит, мәрмәр, кварц, т.б. кен байлықтары барланған. Қаратауда Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай қорғасын-мырыш кеніштері 20 ғасырдың 40- 40-жылдарынан жұмыс істейді. Республикада уран кентастарының қоры жағынан бірінші орын, фосфорит және темір кентасының қоры жағынан үшінші орын алады. == Климаты == Облыстың [[климат]]ы континенттік. Қысы қысқа, жұмсақ, қар жамылғысы жұқа, тұрақсыз. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы солтүстігінде –7 – 9°С, оңт-нде –2 – 4°С. Жазы ұзақ, ыстық, қуаң және аңызақты. [[Шілде]] айының жылдық орташа температурасы 25 – 29°С. Шөлді аймағында жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 – 150 мм, тау алдында 300 – 500 мм, биік таулы бөлігінде 800 мм. == Гидрографиясы == [[Сурет:Kzk delenie.png|thumb|alt=A.|Түркістан облысы]] Өзендері облыс аумағында біркелкі таралмаған. Түркістан облысы жерінің оңтүстігінен солтүстік-батысына қарай Сырдария өзені ағып өтеді. Сырдарияға [[Арыс]] (378 км), [[Келес]] (241 км), [[Құркелес]] (98 км) өзендері құяды. Халқы тығыз орналасқан оңтүстік-шығысында [[Арыс өзені]]нің салалары: Бадам, Сайрамсу, Ақсу, Жабағылы, Машат, Дауылбаба, Боралдай өзендерінің шаруашылық маңызы зор. Қаратау жотасынан басталатын Бөген, Шаян, Арыстанды, [[Шылбыр]], [[Байылдыр]], [[Көксарай өзені|Көксарай]], т.б. өзендер облыс орталығын сумен қамтамасыз етеді. Шу өз-нің төм. ағысында суы аз, тек көктемде қар еріген кезде ғана суы молайып, Созақ ауданының шаруашылықтарын суландырады. Шардара (ауданы 400 км², су көлемі 5200 млн м³), Бөген (су көлемі 377 млн м³), Бадам (су көлемі 61,5 млн м³), т.б. бөгендер салынған. Арыс өзенінен Арыс – Түркістан, Өзбекстан жеріндегі Сырдариядан Достық (бұрынғы Киров атындағы), Шардара ауданында Қызылқұм магистралды каналдары тартылған. Облыс көлдері негізінен таяз және тұзды, көктемде суға толып, жазда құрғап, сорға айналады. Ірі көлдері: Ақжайқын (48,2 км²), Қызылкөл (17,5 км²), одан басқа Қалдыкөл, Шүйнеккөл, Тұздықдүме, т.б. ұсақ көлдер бар. Жер асты суының қоры мол.[[Сурет:Syrdrya River.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Сырдария өзені]]''.]] == Топырағы, өсімдік және жануарлар дүниесі == Облыстың жазық бөлігінде топырақ жамылғысын сұр, сортаңды сұр, бозғылт сұр, құмды, құмдақты топырақ құрайды. Тау етегінде шалғындық, таудың қызыл қоңыр топырағы таралған. Негізінен шөл белдеміне тән өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Сексеуіл, жүзгін, жусан, күйреуік, бұйырғын, ши, жантақ, еркекшөп; [[Сырдария]], [[Шу (өзен)|Шу өзенінің]] аңғарларында жиде, жыңғыл, тал; тау етегінде бетегелі-жусанды дала, тауларында жеміс ағаштары, арша, альпілік шалғын өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, елік, арқар, таутеке, жабайы шошқа, қоңыр аю, барыс, сусар, борсық, шөлді аймақтарда бауырымен жорғалаушылардың түрлері тіршілік етеді. Құстардан ұлар, кекілік, бүркіт, шіл, торғайдың көптеген түрлері мекендейді. Табиғи өсімдіктерді, жануарлар дүниесін сақтап қалу үшін [[Төле би ауданы|Төле би]], [[Түлкібас ауданы|Түлкібас]] аудандары аумағында мемлекеттік [[Ақсу-Жабағылы қорығы]] (1926) ұйымдастырылған. == Халқы == [[Сурет:The ark in Shymkent-city 2.jpg|thumb| alt=A.|[[Шымкент]] қаласы]] Түркістан облысында республика халқының 15%-ы тұрады (2011). Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км²-ге 18,6 адамнан келеді. Республика бойынша бала туу жөніндегі ең жоғарғы көрсеткішке (1000 адамға 22,6 сәбиден келеді) және халық санының табиғи өсуінің ең жоғары шамасына (32,5 мың адамнан астам) жетті. Облыс халқының басым бөлігін [[қазақтар]] (70,24%) құрайды, одан басқа өзбек (17,1%), орыс (7,2%), татар (1,2%), Әзірбайжан, тәжік, түрік, т.б. ұлт өкілдері тұрады. Мақтаарал, Шардара, Сайрам, [[Сарыағаш ауданы]]нда тұрғындар жиі қоныстанған. Облыс тұрғындарының 47%-ы қалада, 53%-ы ауылда тұрады. Түркістан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |1 287 431 |1 566 794 |1 831 486 |1 978 339 |2 111 893 |2 150 256 |2 193 556 |2 233 568 |2 282 474 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! |- |2 331 505 |2 462 782 |2 511 698 |2 567 707 |2 621 488 |2 678 889 |2 733 279 |2 788 404 |2 841 307 |} == Шаруашылығы == Түркістан облысы – республикадағы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының барлық салалары дамыған, еңбек ресурстары жеткілікті аймақ. Облыс кәсіпорындары Қазақстандағы барлық өнеркәсіп өнімдерінің 5,9%-ын өндіреді. Елімізде шығарылатын трансформаторлардың 98,6%-ы, фармацевтикалық препараттардың 70,1%-ы, минералды және газды сулардың 51,5%-ы, мотор майының, бензиннің 38,9%-ы, рафинатты қорғасынның 23,6%-ы, сыраның 23,6%-ы, цементтің 19,7%-ы, экскаватор, мақта талшығы, мақта майының барлығы дерлік Түркістан облысында өндіріледі. Облыс тері шикізаты, жеміс, көкөніс, жүзім, бақша, макарон өнімдерінің ірі өндірушісі болып табылады. == Өнеркәсібі == Облыстың өнеркәсіп мүмкіндіктерін негізінен [[мұнай]] өңдеуші және металлургия кәсіпорындары құрайды. Түсті металлургия, машина жасау, химия, мұнай өңдеу, [[тамақ]] өнеркәсібі, әсіресе, Шымкент, [[Кентaу]] қалаларында жақсы дамуда. Облыс өнеркәсібінде 147 ірі және орта кәсіпорын бар. Мұнай-химия өнеркәсібі саласындағы ірі кәсіпорындар: “ПетроКазахстанОйл Продактс” ААҚ (мұнай өңдеу) және “ИнтеркомШина” ААҚ (шина шығару). Металлургия өнеркәсібіндегі басты кәсіпорын “Южполиметалл” ЖАҚ (қорғасын, мырыш, т.б. өнімдер); машина жасау саласының жетекші кәсіпорындары: “Карданвал” ААҚ (автомобильдер мен тракторлар үшін кардан біліктерін шығаратын), “Южмаш-К” ЖАҚ (ұстаханалық-престеу машиналары мен қосалқы бөлшектерін шығару), “Экскаватор” ААҚ, “Кентау трансформатор зауыты” ААҚ, “Түркістан-насос” ААҚ; құрылыс өнеркәсібінен “Шымкентцемент” ААҚ; химия өнеркәсібінен – “Химфарм” ААҚ (дәрі-дәрмек өнімдерін шығару); жеңіл өнеркәсіптен “Восход” ААҚ, “Эластик” ААҚ, “Адал” ЖШС, т.б. жұмыс істеуде. Тамақ өнеркәсібі саласындағы жетекші кәсіпорындарды “Шымкент-май”, “Қайнар”, “Шымкент сыра”, “Бахус-Деронсек” АҚ-дары, “Арай”, “Амангелді” ЖШС-тері, т.б. құрайды. Сарыағаштың минералды суын шығарумен “Әсем-ай”, “Алекс” ЖШС-тері айналысады. [[Темекі]] өнімдерін JTL “Central Asіa” ЖАҚ-ы шығарады. == Ауыл шаруашылығы == Облыстың ауыл шаруашылығына жарамды жерінің аумағы 10,3 млн га, оның ішінде жыртылатын жер аумағы 0,8 млн га. [[Ауыл шаруашылығы]]нда 63,3 мың шаруа (фермер) қожалығы, 956 ӨК, 6 АҚ, 608 ЖШС жұмыс істейді. Олар жалпы респ. ауыл шаруашылығы өнімінің 12,2%-ын береді. Ауыл шаруашылығының басты саласына стратегиялық маңызы бар мақта өсіру мен өндіру жатады. Оның егіс көлемі 170 мың га-ға (егіс көлемінің 30%-ы) жетті. Шитті мақтаны өңдеумен жылдық қуаты 650 мың тонналық 19 мақта зауыты айналысады. Олар облыстың Мақтаарал, Сарыағаш, Шардара ауданында және Түркістан қалалық әкімдігі жерінде орналасқан. Облыс әкімшілігі 2003 жылдың соңында мақта иіру фабрикаларының құрылысын бастады. [[Егін]]нің орташа жылдық өнімі: бидай – 400 мың т, күріш – 10 мың т, шитті мақта – 360 мың т, көкөніс – 400 мың т, бақша өнімдері – 291 мың т, картоп – 115 мың т. 2004 ж. мал саны: ірі қара – 603 мың, қой-ешкі – 3 млн., жылқы – 119 мың, түйе – 14 мың, құс – 1,8 млн., шошқа – 22 мың басқа жетті. == Көлігі == [[Сурет:Boeing 747-Shymkent.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Шымкент әуежайы]]''.]] Облыс экономикасының тұрақты дамуында темір жол тасымалының үлесі басым. Маңызды темір жол тармақтары: [[Орынбор]] – Ташкент, [[Түркістан (қала)|Түркістан]] – Сібір темір жол Темір жолдың жалпы ұзындығы 443 км-ден асады, қызмет ету шектері Шеңгелді – Арыс және Түркістан – Арыс – Түлкібас станцияларының аралықтары. Автомобиль жолының жалпы ұзындығы 5200 км, оның 800 км-ден астамы республикалық, 4470 км жергілікті маңызы бар жолдар. Облыс жеріндегі ірі автомагистралдар: Алматы – [[Ташкент]], Шымкент – Қызылорда, Шымкент – Жуантөбе. Әуе көлігі жүйесінде “Шымкент әуежайы” ААҚ халықаралық тікелей және транзиттік авиарейстерді жүзеге асыруға қолайлы. Облыс жерінен Бұхара – Шымкент – Алматы газ құбыры, Омбы – Павлодар – Шымкент мұнай құбыры өтеді. == Білім беру, денсаулық сақтау, мәдениеті және мәдени мұралары == Облыста жалпы білім беретін 1007 мектеп, 22 кәсіптік-техникалық мектеп, 36 колледж, 115 мектепке дейінгі мекеме бар (2004). М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медицина академиясы, М.Сапарбаев атынд. Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық институты, [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожа Ахмет Иасауи]] атындағы халықаралық қазақ-түрік университетті және бірнеше мемлекеттік емес жоғарұы оқу орындары студенттерге білім беруде. Облыста 931 мемлекеттік медицина ұйым, оның ішінде 542 фельдштік-акушерлік пункт, 131 отбасылық дәрігерлік амбулатория, 60 ауылдық телімдік аурухана, 12 орталық аудандық және 5 аудандық аурухана, санспединстанция-эпидемиологиялық станция жұмыс істейді. Қарт адамдарға арнап “Ардагерлер үйі”, балаларға “Тау самалы” оқыту-сауықтыру орталық ашылған. Облыс аумағында елімізге белгілі Сарыағаш минералды суына негізделіп ашылған “Сарыағаш” шипажайы, “[[Арман]]” санаторийі, “Манкент” санаторий-профилакторийі, т.б. “Шымған”, “Денсаулық”, “Мейірім” сауықтыру орталықтары бар. 365 кітапхана, 9 музей, 6 кинотеатр, 6 театр (3 драма, 2 сазды, 1 қуыршақ), хайуанаттар саябағы, 366 мәдени-демалыс, 2865 спорт-сауықтыру мекемесі жұмыс істейді. Облыстық “Оңтүстік Қазақстан”, “Южный Казахстан”, “Жанубий Қозоғистон” газеттері қазақ, орыс, өзбек тілдерінде шығады. Облыс аумағында Ұлы Жібек жолы өткен көне қалалар (Исфиджаб, Иасы, Сауран, Отырар, т.б.) мен қорғандар болған. 802 тарихи және мәдени ескерткіш, оның ішінде 582 археологиялық, 42 тарихи, 11 монументтік өнер ескерткіштері; дүние жүзіне белгілі қасиетті Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Түркістан қаласында орналасқан. Бәйдібек ата кесенесі, Домалақ ана кесенесі, Қарабатыр кесенесі (Бәйдібек ауданы), Арыстан баб кесенесі (Отырар ауданы), Баб ата күмбезі, Қарабура әулие кесенесі (Созақ ауданы), Қарашаш ана күмбезі, Ибраһим ата күмбезі, [[Қажымұқан Мұңайтпасұлы]]ның кесенесі мен мұражайы (Ордабасы ауданы) бар. ==Әкімшілік бөлінісі == [[File:Туркестанская область 2018.png|350px]] Әкімшілік-аумақтық бөлінісінде 14 аудан және 3 қала бар. # [[Бәйдібек ауданы]] # [[Жетісай ауданы]] # [[Қазығұрт ауданы]] # [[Келес ауданы]] # [[Мақтаарал ауданы]] # [[Ордабасы ауданы]] # [[Отырар ауданы]] # [[Сайрам ауданы]] # [[Сарыағаш ауданы]] # [[Сауран ауданы]] # [[Созақ ауданы]] # [[Төле би ауданы]] # [[Түлкібас ауданы]] # [[Шардара ауданы]] # [[Арыс]] қаласы # [[Кентау|Кентау]] қаласы # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы == Түркістан облысының экономикасы == Облыс экономикасын дамытуға 293,9 млрд теңге инвестиция тартылып, алдыңғы жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 6,2 пайызға артты. Негізгі инвестициялық салымдарды шағын кәсіпорындар жүзеге асырған, олардың көлемі 144,4 млрд теңгені құрап, өткен жылдың сәйкес мерзімімен 23,4 пайызға артты. ===Еңбек ресурстары=== Түркістан облысының өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері мол. Олардың негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткілікті еңбек ресурстары құрайды. Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы бойынша – үшінші орынды иеленеді. ===Қазбалардың баланстық қоры=== Жалпы, қатты пайдалы қазбалардың баланстық қоры мен болжам ресурстары бойынша облыстағы жер қойнауының байлығы 240 млрд АҚШ долларына тең бағаланады. Оның ішінде:<br /> − бокситтер,<br /> − темір рудасы,<br /> − уран,<br /> − қорғасын мен мырыш,<br /> − көмір маңызды орында. <br /> ===Кен орындары=== Барланған кен орындары мен геологиялық барлау нысандарын игеруге қажетті ресурстарды өнеркәсіптік дәрежеге ауыстыруға, оларды игеру жұмыстарына 2,0 млрлд АҚШ доллары шамасында қаражат қажет. Алғашқы кезекте мынадай кен орындары игерілуі тиіс:<br /> - Шу-Сарысу және Сырдария ойпаттарындағы уран кен орындары (Жалпақ және Мыңқұдық);<br /> - Күмісті кенді ауданындағы алтын кен орны;<br /> - Жабағылыдағы Ванадий кен орны;<br /> - Өгем жотасындағы қорғасын, мырыш, вольфрам кен орны;<br /> - Придорожный мен орталықтағы көмірсутектер кен орны. ===Ірі кәсіпорындар=== Мақта, тері шикізаттарын, өсімдік майын, жеміс-жидек, көкөніс, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да алкогольсіз сусын өнімдерін өндіріп, тапсыруды қамтамасыз ететін ең ірі кәсіпорындар осы облыста. Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мұнай өнімдері, күкірт қышқылы, шифер, автотрактор шиналары, экскаватор, трансформаторлар, майлы ажыратқыштар, шұлық-ұйық, тігін бұйымдары, жиһаз түрлері шығарылады. ===Автокөлік саласы=== Облыста екі бағыт бойынша жалпы ұзындығы 445 километр темір жолдар, ұзындығы 5,3 мың километр автокөлік жолдары, оның ішінде қатты жабындылы 5,1 мың километр жол бар. Азаматтық авация ұзындығы 27000 ауа белдеулерінде жұмыс істейді. Облыс орталығы халықаралық Орынбор-Ташкент және Түсркістан-Сібір теміржол тораптарының тоғысында орналасқан. Сонымен қатар, облыс аумағы арқылы Ташкент-Шымкент-Тараз-Алматы және Ташкент-Шымкент-Түркістан-Самара автокөлік күре жолдары өтіп жатыр<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref>. == Түркістан облысының кәсіпкерлік саласы == “Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы” 33825 кәсіпкерге көмек көрсетті,10147 кәсіпкерді бейімдеу курстарынан өткізді, 2359 рұқсат құжаттарын “1 терезе” арқылы рәсімдеді, 2178 жобаның қаржыландыруына септігін тигізді. ===Жетістіктері=== Ағымдағы жылдың 1-шілдесінде белсенді шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны 114,7 мыңға жетті. <br /> Сонымен бірге, кәсіпкерлерді қолдау мақсатында Шымкент қаласында “кәсіпкерлер мектебі” ашылды. Ағымдағы жылы типтік жоба бойынша барлық аудан, қалаларда кәсіпкерлік мектептерінің құрылыс басталды. ===Жаңа жобалар=== Жыл басынан “Бизнестің жол картасы - 2020” бағдарламасы аясында 50,7 млрд теңгеге 93 жоба мақұлданды (2013жылы - 82 жоба, 24,2 млрд тг)(5 жылда 2009-2010 жж – 4095 жоба, 6737 жұмыс орны ашылды). Оның ішінде :<br /> - несиелердің пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау үшін құны 21,7 млрд теңгені құрайтын 57 жоба;<br /> - несиелерді ішінара кепілдендіру арқылы жалпы құны 293,7 млн теңгені құрайтын 7 жоба;<br /> - қажиетті инфрақұрылмен қамтамасыз ету бойынша құны 28,7 млрд тг құрайтын 21 жоба;<br /> - “гранттық қаржыландыру” бойынша 35,9 млн тг грант 8 жобаға бөлінді. “Максисум” АИО тарпынан есепті кезеңде 2,4 млрд теңгеге 776 жоба қаржыландырылып, 578 тұрақты жұмыс орны ашылды. Жобаның 90 пайыздан астамы ауылдық жерлерде (5 жылда 2009-2013 жылдары – 8673 жобы, 27915 жұмыс орны ашылды). ===Шетел технологияларын трансферттеу=== Шетел технологияларын трансферттеуге және инвестиция тарту мақсатында құрылған “Шымкент инновация” ЖШС-інің жұмыс ауқымы артуда. Азия (Малайзия, Индонезия және Оңтүстік Корея) және Түркия елдеріне іскрелік қарым-қатынас орнату нәтижесінде машина жасау, фармацевтика, ауыл шаруашылығы, тамақ өндірісі, құрылыс, индустрия және туризм салаларында 19 жоғары технологиялық жобаларды өңірде жүзеге асыру жөнінде алдын ала келісімшарт түзілді. Осы жобалар есебінен облысқа 400млн АҚШ доллардан астам инвестиция тарту күтілуде. Өңірге 10-нан астам дипломатиялық миссиялар және шетелдік компаниялардың өкілдері қабылданды (Малайзия, АҚШ, Италия, Болгария, Түркия, Оңтүстік Корея, Индонезия, Ресей, Австрия және т.б.). 2014 жылдың қаңтар-мамырында сыртқы сауда айналымының көлемі 1,5 млрд АҚШ доллар, оның ішінде: экспорт – 869,9 млн АҚШ доллар, импорт – 638,0 млн АҚШ доллар құрады.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Түркістан облысының жылыжай шаруашылығы == Жылыжай көлемі 5 жылда 126 гектардан 900 гектарға жетті (7 есе). Республикадағы үлесі – 87%. ===Ерекшелігі=== Түркістан облысы – елдегі жылыжай шаруашылығын дамытуда сөзсіз көшбасшылық орынды иеленді. ОҚО ауылшаруашылық басқармасының деректері бойынша, ҚР-дағы жыл бойы көкөніс өндіруге бөлінген аудандардың 85 пайызы ОҚО-на тиесілі екен. ===Тамшылатып суғару әдісі=== Тамшылатып суғару әдісі 5 жылда 2,1 мың гектардан 33 мың гектарға жетті (16 есе). Республикадағы үлесі – 83%. Республика халқын жеміс-жидек өнімімен және жүзіммен толық қамтамасыз ету үшін облыста озық технологияларды енгізу, соның ішінде бақ егу жұмыстары қарқынды жүргізілуде. Бұл бағытта облыста “Бақ өсіру және жүзім шаруашылығын қарқынды дамыту шараларының 2014-2016 жылдарғы арналған кешенді жоспары” бекітілді. ===Жылыжайда ағаш өсіру=== Шымкент қаласының жасыл белдеуі1564 га жерге 1 млн түп ағаш көшеттері егілген. 8 су ұңғымасы іске қосылған, оған қоса тағы 2 су ұңғымасының құрылысы қолға алынған. Бүгінгі таңда мұнда қарағаш, үйеңкі, шаған, бадм, өрік, алма сынды ағаш көшеттері бой алып, халқы күн санап артып келе жатқан қаланың экологиялық ахуалын жақсартып келеді.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Оңтүстік_Қазақстан_облысы Түркістан облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225658/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9E%D2%A3%D1%82%D2%AF%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Түркістан облысы}} [[Санат:Түркістан облысы]] a6jjlqel8a2vwzi9v12pjqiuypu4d2y 3064278 3064255 2022-08-25T21:31:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Түркістан облысы |елтаңба = South Kazakhstan province seal.png |карта = South Kazakhstan Turkistan Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 00 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 68 |lon_min = 30 |lon_sec = |region = KZ-ZHA |облыс орталығы = [[Түркістан (қала)|Түркістан]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл|1932]] жылы |аудандар саны = 11 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 1 973 331<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 2-ші |тығыздығы = 16,97 |тығыздығы бойынша орны = 1-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (72,90 %)<br>[[өзбектер]] (17,18 %)<br>[[орыстар]] (4,40 %)<br>[[тәжіктер]] (1,26 %)<br>басқалары (4,26 %)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 116 280 |жер аумағы бойынша орны = 14-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Оңтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = қазақша |әкімі = [[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |ISO 3166-2 коды = KZ-YUZ |телефон коды = +7 725х xx-xx-xx |пошта индекстері = 16 xxxx |kólik kody =13 |сайты = http://ontustik.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = South Kazakhstan Province }} '''Түркістан облысы''' (2018 ж. дейін Оңтүстік Қазақстан облысы) – [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның оңтүстігіндегі [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. 1962–1992 жылы Шымкент облысы деп аталды. Ал 2018 жылғы 19 маусымда Қазақстан Президентінің жарлығымен Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан деп аталды, ал оның әкімшілік орталығы Шымкенттен Түркістанға ауыстырылды; Шымкент республикалық маңызы бар қала мәртебесін алып, Оңтүстік Қазақстан облысының құрамынан алынды. Аумағы 117,3 мың км². Тұрғыны 2000000 адам (2018 ж.). Орталығы – [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы. Солтүстігінде [[Ұлытау облысы|Ұлытау]], шығысында [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], батысында [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыстарымен]], оңтүстігінде [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасымен]] шектеседі. Облыс құрамында 14 әкімшілік аудан, 4 қалалық әкімдік, 7 қала (Шымкенттен басқа), 13 кент, 171 ауылдық округ, 932 ауыл бар.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том</ref> == Табиғаты == [[Жер бедері]]. Түркістан облысының жер бедері негізінен жазық (орташа биіктігі 200 – 500 м). Солтүстігінде тасты-сазды Бетпақдала шөлінің оңтүстік-батысы, Ащыкөл ойысы, Тоғызкентау жоны, Шу өзенінің төменгі ағысы және Мойынқұм құмды алқабының батыс бөлігі орналасқан. Облыстың орталық бөлігін Қаратау жотасы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай екіге бөліп жатыр. Оның ең биік жері – Бессаз (Мыңжылқы) тауы (2176 м). Қаратаудың оңтүстік-шығысында [[Боралдай жотасы|Боралдай]] (1400 – 1600 м) жотасы орналасқан. Облыс жерінің оңтүстік-шығысын Батыс Тянь-Шань-ның сілемдері (Өгем жотасы), Қаржантау (2800 – 2900 м), Қазығұрт тауы (1700 м), Талас Алатауының батыс сілемдері – Кіші Ақсу (2577 м), [[Алатау таулары|Алатау]] (3137 м) таулары қамтиды. Облыстың ең биік жері – Сайрам шыңы (4299 м). Оңтүстік-батысында [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] құмы, [[Қарақтау]] тауы (388 м), оңтүстігінде Шардара даласы, Ызақұдық құмы, Қауынбай молда (321 м), Белтау (592 м) жоталары, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр. == Геологиясы мен кен байлықтары == Облыс жерінің көпшілік бөлігі [[Тұран]][ плитасының құрамына кіреді. Геологиялық құрылымы негізінен кембрийлік, девондық, тас көмірлік жыныстардан (тақтатас, құмтас, әктас), таулы бөлігі төменгі палеозойлық жыныстардан (құмтас, гранит, конгломерат, жоталар аралығындағы ойыстар девонның қызыл түсті шөгінділеріне толған) түзілген. Жер қойнауынан полиметалл, қоңыр көмір, темір, уран кентастары, фосфорит, вермикулит, тальк, барит, гипс, отқа төзімді саз, әктас, гранит, мәрмәр, кварц, т.б. кен байлықтары барланған. Қаратауда Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай қорғасын-мырыш кеніштері 20 ғасырдың 40- 40-жылдарынан жұмыс істейді. Республикада уран кентастарының қоры жағынан бірінші орын, фосфорит және темір кентасының қоры жағынан үшінші орын алады. == Климаты == Облыстың [[климат]]ы континенттік. Қысы қысқа, жұмсақ, қар жамылғысы жұқа, тұрақсыз. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы солтүстігінде –7 – 9°С, оңт-нде –2 – 4°С. Жазы ұзақ, ыстық, қуаң және аңызақты. [[Шілде]] айының жылдық орташа температурасы 25 – 29°С. Шөлді аймағында жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 – 150 мм, тау алдында 300 – 500 мм, биік таулы бөлігінде 800 мм. == Гидрографиясы == [[Сурет:Kzk delenie.png|thumb|alt=A.|Түркістан облысы]] Өзендері облыс аумағында біркелкі таралмаған. Түркістан облысы жерінің оңтүстігінен солтүстік-батысына қарай Сырдария өзені ағып өтеді. Сырдарияға [[Арыс]] (378 км), [[Келес]] (241 км), [[Құркелес]] (98 км) өзендері құяды. Халқы тығыз орналасқан оңтүстік-шығысында [[Арыс өзені]]нің салалары: Бадам, Сайрамсу, Ақсу, Жабағылы, Машат, Дауылбаба, Боралдай өзендерінің шаруашылық маңызы зор. Қаратау жотасынан басталатын Бөген, Шаян, Арыстанды, [[Шылбыр]], [[Байылдыр]], [[Көксарай өзені|Көксарай]], т.б. өзендер облыс орталығын сумен қамтамасыз етеді. Шу өз-нің төм. ағысында суы аз, тек көктемде қар еріген кезде ғана суы молайып, Созақ ауданының шаруашылықтарын суландырады. Шардара (ауданы 400 км², су көлемі 5200 млн м³), Бөген (су көлемі 377 млн м³), Бадам (су көлемі 61,5 млн м³), т.б. бөгендер салынған. Арыс өзенінен Арыс – Түркістан, Өзбекстан жеріндегі Сырдариядан Достық (бұрынғы Киров атындағы), Шардара ауданында Қызылқұм магистралды каналдары тартылған. Облыс көлдері негізінен таяз және тұзды, көктемде суға толып, жазда құрғап, сорға айналады. Ірі көлдері: Ақжайқын (48,2 км²), Қызылкөл (17,5 км²), одан басқа Қалдыкөл, Шүйнеккөл, Тұздықдүме, т.б. ұсақ көлдер бар. Жер асты суының қоры мол.[[Сурет:Syrdrya River.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Сырдария өзені]]''.]] == Топырағы, өсімдік және жануарлар дүниесі == Облыстың жазық бөлігінде топырақ жамылғысын сұр, сортаңды сұр, бозғылт сұр, құмды, құмдақты топырақ құрайды. Тау етегінде шалғындық, таудың қызыл қоңыр топырағы таралған. Негізінен шөл белдеміне тән өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Сексеуіл, жүзгін, жусан, күйреуік, бұйырғын, ши, жантақ, еркекшөп; [[Сырдария]], [[Шу (өзен)|Шу өзенінің]] аңғарларында жиде, жыңғыл, тал; тау етегінде бетегелі-жусанды дала, тауларында жеміс ағаштары, арша, альпілік шалғын өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, елік, арқар, таутеке, жабайы шошқа, қоңыр аю, барыс, сусар, борсық, шөлді аймақтарда бауырымен жорғалаушылардың түрлері тіршілік етеді. Құстардан ұлар, кекілік, бүркіт, шіл, торғайдың көптеген түрлері мекендейді. Табиғи өсімдіктерді, жануарлар дүниесін сақтап қалу үшін [[Төле би ауданы|Төле би]], [[Түлкібас ауданы|Түлкібас]] аудандары аумағында мемлекеттік [[Ақсу-Жабағылы қорығы]] (1926) ұйымдастырылған. == Халқы == [[Сурет:The ark in Shymkent-city 2.jpg|thumb| alt=A.|[[Шымкент]] қаласы]] Түркістан облысында республика халқының 15%-ы тұрады (2011). Тұрғындарының орташа тығыздығы 1 км²-ге 18,6 адамнан келеді. Республика бойынша бала туу жөніндегі ең жоғарғы көрсеткішке (1000 адамға 22,6 сәбиден келеді) және халық санының табиғи өсуінің ең жоғары шамасына (32,5 мың адамнан астам) жетті. Облыс халқының басым бөлігін [[қазақтар]] (70,24%) құрайды, одан басқа өзбек (17,1%), орыс (7,2%), татар (1,2%), Әзірбайжан, тәжік, түрік, т.б. ұлт өкілдері тұрады. Мақтаарал, Шардара, Сайрам, [[Сарыағаш ауданы]]нда тұрғындар жиі қоныстанған. Облыс тұрғындарының 47%-ы қалада, 53%-ы ауылда тұрады. Түркістан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |1 287 431 |1 566 794 |1 831 486 |1 978 339 |2 111 893 |2 150 256 |2 193 556 |2 233 568 |2 282 474 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! |- |2 331 505 |2 462 782 |2 511 698 |2 567 707 |2 621 488 |2 678 889 |2 733 279 |2 788 404 |2 841 307 |} == Шаруашылығы == Түркістан облысы – республикадағы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының барлық салалары дамыған, еңбек ресурстары жеткілікті аймақ. Облыс кәсіпорындары Қазақстандағы барлық өнеркәсіп өнімдерінің 5,9%-ын өндіреді. Елімізде шығарылатын трансформаторлардың 98,6%-ы, фармацевтикалық препараттардың 70,1%-ы, минералды және газды сулардың 51,5%-ы, мотор майының, бензиннің 38,9%-ы, рафинатты қорғасынның 23,6%-ы, сыраның 23,6%-ы, цементтің 19,7%-ы, экскаватор, мақта талшығы, мақта майының барлығы дерлік Түркістан облысында өндіріледі. Облыс тері шикізаты, жеміс, көкөніс, жүзім, бақша, макарон өнімдерінің ірі өндірушісі болып табылады. == Өнеркәсібі == Облыстың өнеркәсіп мүмкіндіктерін негізінен [[мұнай]] өңдеуші және металлургия кәсіпорындары құрайды. Түсті металлургия, машина жасау, химия, мұнай өңдеу, [[тамақ]] өнеркәсібі, әсіресе, Шымкент, [[Кентaу]] қалаларында жақсы дамуда. Облыс өнеркәсібінде 147 ірі және орта кәсіпорын бар. Мұнай-химия өнеркәсібі саласындағы ірі кәсіпорындар: “ПетроКазахстанОйл Продактс” ААҚ (мұнай өңдеу) және “ИнтеркомШина” ААҚ (шина шығару). Металлургия өнеркәсібіндегі басты кәсіпорын “Южполиметалл” ЖАҚ (қорғасын, мырыш, т.б. өнімдер); машина жасау саласының жетекші кәсіпорындары: “Карданвал” ААҚ (автомобильдер мен тракторлар үшін кардан біліктерін шығаратын), “Южмаш-К” ЖАҚ (ұстаханалық-престеу машиналары мен қосалқы бөлшектерін шығару), “Экскаватор” ААҚ, “Кентау трансформатор зауыты” ААҚ, “Түркістан-насос” ААҚ; құрылыс өнеркәсібінен “Шымкентцемент” ААҚ; химия өнеркәсібінен – “Химфарм” ААҚ (дәрі-дәрмек өнімдерін шығару); жеңіл өнеркәсіптен “Восход” ААҚ, “Эластик” ААҚ, “Адал” ЖШС, т.б. жұмыс істеуде. Тамақ өнеркәсібі саласындағы жетекші кәсіпорындарды “Шымкент-май”, “Қайнар”, “Шымкент сыра”, “Бахус-Деронсек” АҚ-дары, “Арай”, “Амангелді” ЖШС-тері, т.б. құрайды. Сарыағаштың минералды суын шығарумен “Әсем-ай”, “Алекс” ЖШС-тері айналысады. [[Темекі]] өнімдерін JTL “Central Asіa” ЖАҚ-ы шығарады. == Ауыл шаруашылығы == Облыстың ауыл шаруашылығына жарамды жерінің аумағы 10,3 млн га, оның ішінде жыртылатын жер аумағы 0,8 млн га. [[Ауыл шаруашылығы]]нда 63,3 мың шаруа (фермер) қожалығы, 956 ӨК, 6 АҚ, 608 ЖШС жұмыс істейді. Олар жалпы респ. ауыл шаруашылығы өнімінің 12,2%-ын береді. Ауыл шаруашылығының басты саласына стратегиялық маңызы бар мақта өсіру мен өндіру жатады. Оның егіс көлемі 170 мың га-ға (егіс көлемінің 30%-ы) жетті. Шитті мақтаны өңдеумен жылдық қуаты 650 мың тонналық 19 мақта зауыты айналысады. Олар облыстың Мақтаарал, Сарыағаш, Шардара ауданында және Түркістан қалалық әкімдігі жерінде орналасқан. Облыс әкімшілігі 2003 жылдың соңында мақта иіру фабрикаларының құрылысын бастады. [[Егін]]нің орташа жылдық өнімі: бидай – 400 мың т, күріш – 10 мың т, шитті мақта – 360 мың т, көкөніс – 400 мың т, бақша өнімдері – 291 мың т, картоп – 115 мың т. 2004 ж. мал саны: ірі қара – 603 мың, қой-ешкі – 3 млн., жылқы – 119 мың, түйе – 14 мың, құс – 1,8 млн., шошқа – 22 мың басқа жетті. == Көлігі == [[Сурет:Boeing 747-Shymkent.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Шымкент әуежайы]]''.]] Облыс экономикасының тұрақты дамуында темір жол тасымалының үлесі басым. Маңызды темір жол тармақтары: [[Орынбор]] – Ташкент, [[Түркістан (қала)|Түркістан]] – Сібір темір жол Темір жолдың жалпы ұзындығы 443 км-ден асады, қызмет ету шектері Шеңгелді – Арыс және Түркістан – Арыс – Түлкібас станцияларының аралықтары. Автомобиль жолының жалпы ұзындығы 5200 км, оның 800 км-ден астамы республикалық, 4470 км жергілікті маңызы бар жолдар. Облыс жеріндегі ірі автомагистралдар: Алматы – [[Ташкент]], Шымкент – Қызылорда, Шымкент – Жуантөбе. Әуе көлігі жүйесінде “Шымкент әуежайы” ААҚ халықаралық тікелей және транзиттік авиарейстерді жүзеге асыруға қолайлы. Облыс жерінен Бұхара – Шымкент – Алматы газ құбыры, Омбы – Павлодар – Шымкент мұнай құбыры өтеді. == Білім беру, денсаулық сақтау, мәдениеті және мәдени мұралары == Облыста жалпы білім беретін 1007 мектеп, 22 кәсіптік-техникалық мектеп, 36 колледж, 115 мектепке дейінгі мекеме бар (2004). М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медицина академиясы, М.Сапарбаев атынд. Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық институты, [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожа Ахмет Иасауи]] атындағы халықаралық қазақ-түрік университетті және бірнеше мемлекеттік емес жоғарұы оқу орындары студенттерге білім беруде. Облыста 931 мемлекеттік медицина ұйым, оның ішінде 542 фельдштік-акушерлік пункт, 131 отбасылық дәрігерлік амбулатория, 60 ауылдық телімдік аурухана, 12 орталық аудандық және 5 аудандық аурухана, санспединстанция-эпидемиологиялық станция жұмыс істейді. Қарт адамдарға арнап “Ардагерлер үйі”, балаларға “Тау самалы” оқыту-сауықтыру орталық ашылған. Облыс аумағында елімізге белгілі Сарыағаш минералды суына негізделіп ашылған “Сарыағаш” шипажайы, “[[Арман]]” санаторийі, “Манкент” санаторий-профилакторийі, т.б. “Шымған”, “Денсаулық”, “Мейірім” сауықтыру орталықтары бар. 365 кітапхана, 9 музей, 6 кинотеатр, 6 театр (3 драма, 2 сазды, 1 қуыршақ), хайуанаттар саябағы, 366 мәдени-демалыс, 2865 спорт-сауықтыру мекемесі жұмыс істейді. Облыстық “Оңтүстік Қазақстан”, “Южный Казахстан”, “Жанубий Қозоғистон” газеттері қазақ, орыс, өзбек тілдерінде шығады. Облыс аумағында Ұлы Жібек жолы өткен көне қалалар (Исфиджаб, Иасы, Сауран, Отырар, т.б.) мен қорғандар болған. 802 тарихи және мәдени ескерткіш, оның ішінде 582 археологиялық, 42 тарихи, 11 монументтік өнер ескерткіштері; дүние жүзіне белгілі қасиетті Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Түркістан қаласында орналасқан. Бәйдібек ата кесенесі, Домалақ ана кесенесі, Қарабатыр кесенесі (Бәйдібек ауданы), Арыстан баб кесенесі (Отырар ауданы), Баб ата күмбезі, Қарабура әулие кесенесі (Созақ ауданы), Қарашаш ана күмбезі, Ибраһим ата күмбезі, [[Қажымұқан Мұңайтпасұлы]]ның кесенесі мен мұражайы (Ордабасы ауданы) бар. ==Әкімшілік бөлінісі == [[File:Туркестанская область 2018.png|350px]] Әкімшілік-аумақтық бөлінісінде 14 аудан және 3 қала бар. # [[Бәйдібек ауданы]] # [[Жетісай ауданы]] # [[Қазығұрт ауданы]] # [[Келес ауданы]] # [[Мақтаарал ауданы]] # [[Ордабасы ауданы]] # [[Отырар ауданы]] # [[Сайрам ауданы]] # [[Сарыағаш ауданы]] # [[Сауран ауданы]] # [[Созақ ауданы]] # [[Төле би ауданы]] # [[Түлкібас ауданы]] # [[Шардара ауданы]] # [[Арыс]] қаласы # [[Кентау|Кентау]] қаласы # [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы == Түркістан облысының экономикасы == Облыс экономикасын дамытуға 293,9 млрд теңге инвестиция тартылып, алдыңғы жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 6,2 пайызға артты. Негізгі инвестициялық салымдарды шағын кәсіпорындар жүзеге асырған, олардың көлемі 144,4 млрд теңгені құрап, өткен жылдың сәйкес мерзімімен 23,4 пайызға артты. ===Еңбек ресурстары=== Түркістан облысының өндірістік-экономикалық мүмкіндіктері мол. Олардың негізін орасан зор табиғи қорлар мен жеткілікті еңбек ресурстары құрайды. Уран қоры жөнінен облыс Қазақстанда бірінші, фосфориттер мен темір рудасы бойынша – үшінші орынды иеленеді. ===Қазбалардың баланстық қоры=== Жалпы, қатты пайдалы қазбалардың баланстық қоры мен болжам ресурстары бойынша облыстағы жер қойнауының байлығы 240 млрд АҚШ долларына тең бағаланады. Оның ішінде:<br /> − бокситтер,<br /> − темір рудасы,<br /> − уран,<br /> − қорғасын мен мырыш,<br /> − көмір маңызды орында. <br /> ===Кен орындары=== Барланған кен орындары мен геологиялық барлау нысандарын игеруге қажетті ресурстарды өнеркәсіптік дәрежеге ауыстыруға, оларды игеру жұмыстарына 2,0 млрлд АҚШ доллары шамасында қаражат қажет. Алғашқы кезекте мынадай кен орындары игерілуі тиіс:<br /> - Шу-Сарысу және Сырдария ойпаттарындағы уран кен орындары (Жалпақ және Мыңқұдық);<br /> - Күмісті кенді ауданындағы алтын кен орны;<br /> - Жабағылыдағы Ванадий кен орны;<br /> - Өгем жотасындағы қорғасын, мырыш, вольфрам кен орны;<br /> - Придорожный мен орталықтағы көмірсутектер кен орны. ===Ірі кәсіпорындар=== Мақта, тері шикізаттарын, өсімдік майын, жеміс-жидек, көкөніс, жүзім, бау-бақша, макарон, темекі, сыра және басқа да алкогольсіз сусын өнімдерін өндіріп, тапсыруды қамтамасыз ететін ең ірі кәсіпорындар осы облыста. Сонымен бірге, облыста қорғасын, цемент, мұнай өнімдері, күкірт қышқылы, шифер, автотрактор шиналары, экскаватор, трансформаторлар, майлы ажыратқыштар, шұлық-ұйық, тігін бұйымдары, жиһаз түрлері шығарылады. ===Автокөлік саласы=== Облыста екі бағыт бойынша жалпы ұзындығы 445 километр темір жолдар, ұзындығы 5,3 мың километр автокөлік жолдары, оның ішінде қатты жабындылы 5,1 мың километр жол бар. Азаматтық авация ұзындығы 27000 ауа белдеулерінде жұмыс істейді. Облыс орталығы халықаралық Орынбор-Ташкент және Түсркістан-Сібір теміржол тораптарының тоғысында орналасқан. Сонымен қатар, облыс аумағы арқылы Ташкент-Шымкент-Тараз-Алматы және Ташкент-Шымкент-Түркістан-Самара автокөлік күре жолдары өтіп жатыр<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref>. == Түркістан облысының кәсіпкерлік саласы == “Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы” 33825 кәсіпкерге көмек көрсетті,10147 кәсіпкерді бейімдеу курстарынан өткізді, 2359 рұқсат құжаттарын “1 терезе” арқылы рәсімдеді, 2178 жобаның қаржыландыруына септігін тигізді. ===Жетістіктері=== Ағымдағы жылдың 1-шілдесінде белсенді шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны 114,7 мыңға жетті. <br /> Сонымен бірге, кәсіпкерлерді қолдау мақсатында Шымкент қаласында “кәсіпкерлер мектебі” ашылды. Ағымдағы жылы типтік жоба бойынша барлық аудан, қалаларда кәсіпкерлік мектептерінің құрылыс басталды. ===Жаңа жобалар=== Жыл басынан “Бизнестің жол картасы - 2020” бағдарламасы аясында 50,7 млрд теңгеге 93 жоба мақұлданды (2013жылы - 82 жоба, 24,2 млрд тг)(5 жылда 2009-2010 жж – 4095 жоба, 6737 жұмыс орны ашылды). Оның ішінде :<br /> - несиелердің пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау үшін құны 21,7 млрд теңгені құрайтын 57 жоба;<br /> - несиелерді ішінара кепілдендіру арқылы жалпы құны 293,7 млн теңгені құрайтын 7 жоба;<br /> - қажиетті инфрақұрылмен қамтамасыз ету бойынша құны 28,7 млрд тг құрайтын 21 жоба;<br /> - “гранттық қаржыландыру” бойынша 35,9 млн тг грант 8 жобаға бөлінді. “Максисум” АИО тарпынан есепті кезеңде 2,4 млрд теңгеге 776 жоба қаржыландырылып, 578 тұрақты жұмыс орны ашылды. Жобаның 90 пайыздан астамы ауылдық жерлерде (5 жылда 2009-2013 жылдары – 8673 жобы, 27915 жұмыс орны ашылды). ===Шетел технологияларын трансферттеу=== Шетел технологияларын трансферттеуге және инвестиция тарту мақсатында құрылған “Шымкент инновация” ЖШС-інің жұмыс ауқымы артуда. Азия (Малайзия, Индонезия және Оңтүстік Корея) және Түркия елдеріне іскрелік қарым-қатынас орнату нәтижесінде машина жасау, фармацевтика, ауыл шаруашылығы, тамақ өндірісі, құрылыс, индустрия және туризм салаларында 19 жоғары технологиялық жобаларды өңірде жүзеге асыру жөнінде алдын ала келісімшарт түзілді. Осы жобалар есебінен облысқа 400млн АҚШ доллардан астам инвестиция тарту күтілуде. Өңірге 10-нан астам дипломатиялық миссиялар және шетелдік компаниялардың өкілдері қабылданды (Малайзия, АҚШ, Италия, Болгария, Түркия, Оңтүстік Корея, Индонезия, Ресей, Австрия және т.б.). 2014 жылдың қаңтар-мамырында сыртқы сауда айналымының көлемі 1,5 млрд АҚШ доллар, оның ішінде: экспорт – 869,9 млн АҚШ доллар, импорт – 638,0 млн АҚШ доллар құрады.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Түркістан облысының жылыжай шаруашылығы == Жылыжай көлемі 5 жылда 126 гектардан 900 гектарға жетті (7 есе). Республикадағы үлесі – 87%. ===Ерекшелігі=== Түркістан облысы – елдегі жылыжай шаруашылығын дамытуда сөзсіз көшбасшылық орынды иеленді. ОҚО ауылшаруашылық басқармасының деректері бойынша, ҚР-дағы жыл бойы көкөніс өндіруге бөлінген аудандардың 85 пайызы ОҚО-на тиесілі екен. ===Тамшылатып суғару әдісі=== Тамшылатып суғару әдісі 5 жылда 2,1 мың гектардан 33 мың гектарға жетті (16 есе). Республикадағы үлесі – 83%. Республика халқын жеміс-жидек өнімімен және жүзіммен толық қамтамасыз ету үшін облыста озық технологияларды енгізу, соның ішінде бақ егу жұмыстары қарқынды жүргізілуде. Бұл бағытта облыста “Бақ өсіру және жүзім шаруашылығын қарқынды дамыту шараларының 2014-2016 жылдарғы арналған кешенді жоспары” бекітілді. ===Жылыжайда ағаш өсіру=== Шымкент қаласының жасыл белдеуі1564 га жерге 1 млн түп ағаш көшеттері егілген. 8 су ұңғымасы іске қосылған, оған қоса тағы 2 су ұңғымасының құрылысы қолға алынған. Бүгінгі таңда мұнда қарағаш, үйеңкі, шаған, бадм, өрік, алма сынды ағаш көшеттері бой алып, халқы күн санап артып келе жатқан қаланың экологиялық ахуалын жақсартып келеді.<ref>Өркендеген, көркемдеген Оңтүстік кітабы. “АСА” баспа үйі” ЖШС, 2014</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Оңтүстік_Қазақстан_облысы Түркістан облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225658/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9E%D2%A3%D1%82%D2%AF%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Түркістан облысы}} [[Санат:Түркістан облысы]] s0pjtmuam818qp238pcg3b7y6ci628x 0 1672 3064262 3056939 2022-08-25T20:57:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Павлодар облысы |елтаңба = Logo Pavlodar region.png |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Павлодар облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 18 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 76 |lon_min = 57 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Павлодар]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]ы<ref>{{cite web | first = AlexG | datepublished = 14/01/2008 | url = http://www.pavlodar.gn.kz/News.html&file=article&sid=5987&mode=&order=0&thold=0 | title = Павлодар облысы туған күні | publisher = pavlodar.gn.kz | accessdate = [[15 қаңтар]] [[2008]] | lang = ru | description = }}</ref> |аудандар саны = 10 |ауылдық округтер саны = 165 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 408 |тұрғыны = {{өсім}} 754 016<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 9-шы |тығыздығы = 6,04 |тығыздығы бойынша орны = 4-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] — 51,77%,<br> [[орыстар]] — 35,86%<br> [[украиндар]] — 4,40%<br> [[немістер]] — 2,72%<br> [[татарлар]] — 1,86% (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 124 755 |жер аумағы бойынша орны = 11-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Болат Жұмабекұлы Бақауов|Болат Бақауов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-PAV |телефон коды = +7 7182 xx-xx-xx |пошта индекстері = 14xxxx |марапаттары = |сайты = http://www.pavlodar.gov.kz |ортаққордағы санаты = Pavlodar Province }} '''Павлодар облысы''' — [[1938]] жылғы қаңтар айында құрылған. Облыс орталығы – [[Павлодар қаласы]], ол [[Қазақстан]]ның аса ірі өзені болып табылатын [[Ертіс]] жағасында орналасқан. Облыс [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте – [[Ресей Федерация]]сының Омбы, солтүстік-шығыста – [[Новосібір облысы|Новосібір]] облыстарымен, шығыста – [[Алтай өлкесі]]мен, оңтүстікте – [[Қазақстан Республикасы]]ның [[Абай облысы|Абай]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарымен, батыста – [[Ақмола облысы|Ақмола]] және [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] облыстарымен шектесіп жатыр. == Физико-географиялық мінездеме == === Географиялық жайлау === Облыс Қазақстанның солтүстік-шығысында орналасқан. Павлодар облысы аумағының көп бөлігі [[Ертіс]] өзенінің орта ағысындағы Батыссібір жазығының оңтүстік шегінде орын алған, қазіргі кезде 127,5 мың ш.км. аймақты алып отыр. Солтүстігінде облыс Ресей Федерациясымен ([[Омбы облысы]]), оңтүстігінде – [[Қарағанды облысы]]мен, шығысында – [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс-Қазақстан облысымен]], батысында – Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарымен шектеседі. === Климаты === Павлодар облысының климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]] және [[Аридтік климат|құрғақ]]. Қыста ашық және аязды ауа райын түзейтін [[Сібір антициклоны]] әсер етсе, жазда құрғақ және ыстық ауа, қуаншылық пен қарадауыл әкелетін [[Тұран ауа массасы]]ның әсері күшті. Қаңтар айының орташа температурасы 17 – 19,4ӘC, кей жылдары ол 48&nbsp;°C-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 19&nbsp;°C-тан 22,2&nbsp;°C-қа дейін жоғарылайды, кей күндері 41&nbsp;°C-қа дейін барады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшесі солтүстіктен оңтүстікке қарай 292 мм-ден 194 мм-ге дейін кемиді. Баянаула тауларында 340 мм. Жылдың суық мезгілінде жел көбінесе оңтүстік-батыс бағытта, жылы мезгілде солтүстік-батыс бағытта соғады. Олардың орташа жылдамдығы 4,0 – 4,5 м/с. Көктем мен күзде жылдамд. 15 м/с-қа дейін баратын қатты дауылды желдер де соғып тұрады. Павлодар облысында көктем қысқа, жаз айлары ыстық, құрғақ және желді келеді. Күзі қысқа, салқын және жаңбырлы. Алғашқы үсік тамыз айының соңғы онкүндігінде болады. Қыркүйектің соңғы онкүндігі мен қазанның басында алғашқы қар түседі.<ref name="pavlodar.gov.kz">[http://www.pavlodar.gov.kz/page.php?page_id=2718&lang=2 Павлодар облысы әкімдігінің ресми сайты]</ref> [[File:Pavlodar-Fiume Irtysh.JPG|thumb|Ертіс өзені]] === Жер бедері және гидрологиясы === Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс [[Сібір]] ойпатының жалғасы – [[Ертіс]] жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін [[Cарыарқа]]ның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120 – 150 м биіктікте, [[Ертіс]] аңғарында 100 – 110 м шамасында. [[Сарыарқа]] бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда [[Баянаула]] (1026 м), [[Қызылтау]] (облыстың ең биік жері – [[Әулие тау]]ы, 1055 м), Желтау (959 м) және [[Семізбұлақ]] таулары орналасқан. [[Ертіс]] өзені облыс жерін шығыстан солтүстік-батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см-ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын Ертіс – [[Қарағанды]] каналы [[Екібастұз]] қ. мен [[Ақсу]] кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім [[Өлеңті (өзен, Еріс алабы)|Өлеңті]] және [[Шідерті өзені|Шідерті]] өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл). [[Баянаул таулары|тауларында]] көлдер тектоникалық ойыстарда ([[Жасыбай]], [[Торайғыр]], [[Сабындыкөл]]), [[Ертіс]] бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан.<br /> '''Ірі көлдері:''' [[Сілетітеңіз]] (ауданы 965 км²), [[Жалаулы (көл)|Жалаулы]] (398 км²), [[Қызылқақ]] (180 км²), [[Үлкен Әжболат]] (110 км²), [[Маралды (көл)|Маралды]] (80 км²). Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтістікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. [[Сарыарқа]] жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816,5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118,5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты Ертіс [[артезиан]] алабында орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4,4 – 5,5 г/дм3. Құрамы [[бром]]ды, [[йод]]-[[бром]]ды келген. Олардың жалпы минералдығы 8,0 г/дм3.3 * [[Павлодар облысының өзендері]] * [[Павлодар облысының көлдері]] * [[Павлодар облысының жерасты сулары]] === Пайдалы кендер === Облысымыз Қазақстан Республикасының [[минерал]]дық шикізат кешенінде жетекші рөл атқарады. [[Ертіс]]тің [[Павлодар]] өңірінің қатты пайдалы қазбаларының баланстық қорының жалпы құны 460 миллиард долларға бағаланады. Бұл – [[алтын]]ды, құрылыс материалдары мен өзгелерін қоса алғанда, [[көмір]] мен әр түрлі [[металдар]]. Кен орындарының бір бөлігі ертеден және табысты өндірілуде, қалғандарында қосымша геологиялық барлау жұмыстары жүргізілуде, пайдалы қазбалардың нақты көлемдері, өндіру жағдайлары анықталуда. Павлодар облысында Қазақстанның барлық [[көмір]] қорының үштен бір бөлігінен астамы шоғырланған. Ең ірі кен орындары – [[Екібастұз]] және Майкөбен, оларда сәйкесінше 10,5 миллиард және 2,2 миллиард тонна энергетикалық шикізат сақталған. Жалпы [[көмір]] қоры үш миллиард тоннадай болатын басқа да тоғыз кен орнын болашақта өндіруге болады. Барлық кен орындарының ерекшелігі көмірдің тереңде жатпағандығы, ал кей жерлерде тікелей жер бетіне шығып жатқандығы болып табылады. Сондықтан ол ашық үнемді әдіспен өндіріледі. Екібастұз бассейнінің көмірін өндірудің бірінші жарты ғасырында 2 миллиард тонна көмір өндірілді. Барлау жүргізілген қалған көлемдері бірнеше жүзжылдыққа жетеді. “Бозшакөл” мыс-порфироидтық ірі кен орны өндіруге дайын. Мұнда руда жер бетіне жақын орналасқан және өндірістік шоғырлануында тек қана [[мыс]] емес, [[молибден]], [[күміс]], басқа да құнды металдар бар. Барлық кен орындарындағы мыстың жалпы қоры үш жарым миллион тоннаны құрайды. [[Сурет:Kraftwerk Ekibastus.jpg|thumb|left|Екібастұз ЖЭО-ы]] [[Алтын]] кен орнының болжалды қоры шамамен 150 тоннаға бағалануда, онда осы бағалы металдан басқа күміс, мыс, мырыш, барит бар. [[Кобальт]] кен орындары 14 мың тоннаға, никельдікі – 251 мың тоннаға, марганецтікі – 70 мың тоннаға бағаланады. Аймақтық рудалық қорлардың маңызды ерекшелігі – олардың құрамының көп құрамдас болуы: негізгі аталған металдардан басқа онда молибден, бериллий, индий, таллий, галлий, кадмий, германий, селен, теллур және тағы басқалары бар. Облыста малахит пен ферузаның кен орындары табылды. Кейбір мамандар техникалық және зергерлік алмаздарды табу үшін нақты алғышарттар бар деп есептейді. Ертістің Павлодар өңірінде әзірше мұнай мен газдың ашылған кен орындары жоқ. Бұл болашақтың еншісінде. Облыстың жарты аумағын Ертіс өңірі ойпаты алып жатыр, геологтар көмірсутегі шикізатының мол қоры жағынан оның болашағы зор деп есептейді. Мұнайдың болжалды ресурстары - 315 миллион тоннаға, ал газдікі – 148 миллиард текше метрге бағаланады. Облыста кең тараған деп аталатын пайдалы қазбалардың 89 кен орны бар деп есептеледі: бұл – әр түрлі құрылыс материалдарын өндіруге, өнеркәсіп мұқтаждықтарына және басқа да мақсаттарға арналған шикізат. Мысалы, қорама құмының Қарасор кен орны – ТМД-дағы ең ірісі. Каолин (ақ күйдірілген) отқа төзімді саздың Суханов кен орнында шамамен 700 миллион тонна құнды шикізат сақталған. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Флора және жануарлар дүниесі === [[Сурет:Гусь.JPG|250px|thumb|Каз]] [[Сурет:Лиса возле озера.JPG|250px|thumb|Түлкі]] Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары [[плейстоцен]] кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. [[Сарыарқа]] шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән селеулі-бетегелі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44,0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-жусанды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған. Облыстың кең даласында [[қоян]], [[сарышұнақ]], [[суыр]], [[қосаяқ]], [[аламан тышқаны]], т.б. мекендейді. [[Бесқарағай]] мен [[Баянаула қарағайлы ормандары]]нда [[тиін]]дер жиі кездеседі. [[Жыртқыш]] аңдардан [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[құндыз]] сияқты жануарлар тараған. Оңтүстік-шығысындағы қарағай ормандарында еуропалық [[құндыз]], Ертістің жағалаулық ормандары мен қайың шоқтарында [[елік]], Баянаула тауларында [[арқар]] кездеседі. Облыста ақ және сары [[шымшық]], [[бозторғай]], жыртқыш құстардан дала [[бүркіт]]і, [[кезқұйрық]], [[күйкентай]], [[қырғи]], [[жапалақ]], қарағайлы орманда [[құр]], [[шіл]], [[саңырау құр]], [[тоқылдақ]] мекендейді. Жазда өзендер мен көлдерден [[аққу]], [[қаз]], [[үйрек]], [[қасқалдақ]], [[шағала]], көл жағаларында [[қызғыш]], [[тауқұдірет]], [[жылқышы]], т.б. құстарды кездестіруге болады. Ертіс өзенінде [[ақбалық]], [[бекіре]], [[нәлім]], [[шортан]], [[алабұға]], [[шабақ]] көптеп кездеседі. === Экология === Негізгі өндіріс саласы кен өндірісі, мұнайды қайта өндеу, химиялық өндіріс, қара және түсті металлургия, энергетика болғандықтан, Павлодар облысының жоғары техногенді ластануға шалдығу қаупі зор. Ластанудың басты көзі жоғары козолды Екібастұз көмірін тұқанды агрегаттар оттығында жағу технологиясын пайдаланатын жылу электр станциялары болып табылады. Шығарылып тасталынатын негізгі масса Екібастұз (46 %), Ақсу (26,5 %) және Павлодар (25,5 %) қалаларында орналасқан өнеркәсіп кәсіпорындарына тиесілі, облыстың қалған аудандарына шығарылып тасталынатын өнімнің 2%-на жуығы тиесілі. ===[[Павлодар облысының табиғат және табиғи ресурстары]]=== == Халқы == Павлодар облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |697 947 |805 660 |943 745 |806 983 |748 651 |745 238 |743 826 |742 911 |744 860 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! |- |746 454 |742 276 |744 363 |746 163 |747 055 |749 154 |752 793 |755 778 |758 479 |757 014 |} === Демография === Облыс халқы 2012 жылғы 1 қаңтарда 747,1 мың адамды құрады. Облыс бойынша (1 км² аумаққа) халық тығыздығы орта есеппен 6 адамды құрайды. Қала және ауыл тұрғындарының саны 514,4 мың мен 232,7 мың адамға тең. Облыста әйел тұрғындар тұрғындардың жалпы санының 52,9%, ал ер адамдар — 47,1% құрайды. 2012 жылғы 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Павлодар облысында 0-15 жас (жалпы санның 21,2%) аралығындағы балалар саны - 158,2 мың, 16-63 (58) жастағы тұлғалардың саны - 491,7 мың (65,8 %), 63 (58) жастағы егде адамдар мен олардан жоғары жастағы адамдар саны — 97,2 мың (13 %). 2011 жылы халық санының табиғи артуы 4682 адамды немесе халықтың 1000 адамына 6,3 құрады, бұл орта республикалық көрсеткіштің 54,3% немесе екі еседен артық болып табылады. 2011 жылы 1000 адамға неке қию саны 9,4 және 1000 адамға ажырасу саны— 4,0 құрады. Павлодар облысы халықтың жоғары көші-қонымен ерекшеленеді, көші-қон айырмасы соңғы бес жыл ішінде теріс сипатта келеді. Көшіп-қонушылар көп бөлігініңТМД елдеріне жылыстауы байқалады. Өзге елдерден көшіп-қону айырмасы соңғы бес жылда оң көрсеткішті көрсетіп келеді. === Санның серпінділікі === Халық саныңың серпінділігі соңғы бес жылда (2007—2011) біртіндеп дамуда және 2008 жылғы төмендеуден кейін 2007 жылғы көрсеткішке қайта жетуде. === Этникалық құрам === Облыстың этникалық құрамы халықтың келесі этникалық топтарымен айқындалады - қазақтар, орыстар, украиндер, немістер, татарлар, белорустар, молдовандар, азербайжандар, шешендер, ингуштар, башқұрттар, корейлер, поляктар, болгарлар, чуваштар, мордвалар, удмурттар және басқалары. 2012 жылдың басында барлық этникалық топтардың ішінде халықтың жалпы санының көп бөлігін қазақтар — 48,8% және орыстар— 37,9% құрады. Өзге этностар мен этникалық топтардың үлесі облыс халқының 13,3% болып табылады. 2012 жылғы 1 қаңтарда қазақтардың саны 364,9 мың, орыстардың саны — 283,4 мың, украиндердің саны — 37,9 мың, немістердің саны — 21,1 мың, татарлардың саны — 14,2 мың, белорустердің саны — 5,1 мың, өзге ұлттардың саны — 19,3 мың адамды құрады. === Дін === Павлодар облысы халқының ішінде әр түрлі діни сенімдер, соның ішінде ислам, православиелік және католиктік христиан, протестантизм, иудаизм және өзге де аз санды діндерді ұстанатындар байқалады. 2011 ж. 1 қаңтарында облыста 172 діни бірлестіктер мен топтар тіркелген, оның ішінде мұсылмандық — 94 (54,7 %), православиелік — 17 (10 %), католиктік — 8 (4,7 %), иудейлік — 1(0,6 %), протестанттық пен өзгесі — 52 (30 %). Облыста 126 діни ғимараттар бар. == Тарихы == === Этимология === Облыс атауы облыстың әкімшілік орталығы болып табылатын Павлодар қаласы атауымен аталады. Негізі 1720 жылы орыстың Ертіс бойындағы әскери бекіністерінің алдағы шебі ретінде қаланған; шебтің атауы одан 20 км жерде орналасқан Коряковка тұзды көлінен алынған. 1838 ж. шеп Коряковская станицасы болып өзгертіледі.1860 ж. аяғында жергілікті көпестер станицаны Александр II-нің жаңа дүниеге келген Павл ұлының құрметіне Павлодар қаласы деп өзгертуге өтініш білдіреді. Бұл өтініш іске асырылы, 1861 жылы Павлодар қаласы пайда болды. === Облыстың таңбасы === 2011 жылдың 3 қазанының сессияда - облыстың маслихат депутаттары облыстың тарихында бірінші логотипты бекітті. Сол конкурстың қорытындысының аймақтың мәдениетінің басқармасымен жарияланды. Ең сәтті үлгімен комиссия Қасымханның Жапанованың жұмысын мойындады. [[Сурет:Logo Pavlodar region.png|200px|.png|thumb|Павлодар облысының таңбасы]] Логотипте Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің белгілері бар. Таңбаның түсі мемлекеттік рәміздер түсіне негізделген – көгілдір түстің алтын түспен үйлесуі тәуелсіз мемлекет халықтарының бірлігі мен гүлденуінің белгісі. Өткен салт-дәстүрлерімізді ұстану белгісі ретінде логотипте қазақ ұлттық ою-өрнегі бейнеленген. Орталық бөлігінде Қазақстан Республикасы елтаңбасының негізгі идеясынан алынған – киіз үйдің шаңырағы бар. Шаңырақ – отбасы құт-берекесінің, бейбітшілік пен тыныштықтың нышаны. Киіз үйдің түндігі көгілдір ашық аспан астындағы жарқыраған күнді елестетеді. Ал таңбаның ортасынан бастап көгілдір кеңістік бойымен таралған уықтар - өмір мен жылудың көзі есептелетін күн сәулесі іспеттес. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Ең ескі тарих === [[Павлодар облысының ескі тарихы]] Археологиялық зерттеулер Ертіс өңірінде тарихқа дейінгі кезде адамдар саны көп тайпалар өмір сүргенін көрсетеді. Ежелгі адамдардың тұрақтау іздері Баянауыл ауданында, Ертіс өзенінің жиегінде табылды. Тастан жасалған қарулар, жебелер мен найзалардың кремнийден жасалған ұштары табылды. Мыңжылдықтар өз кезегімен өтіп жатты, Ертіс өңірінде тұрып жатқан түрлі тайпалардың мәдениеті өзгеріп отырды. Бұнда қимақтар, үйсіндер, қаңлылар, наймандар көшіп жүрді. [[Павлодар Ертіс өңірінің жартастағы жазулары]] Қазіргі заманғы Ертістің Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды. Сол жылдары 19-шы ғасырдың басында ауыл шаруашылығының өсуі, ауылшаруашылық шикізатты қайта өңдеу салаларының, тау-кен ісінің дамуы көзделіп еді. 19-шы ғасырдың екінші жартысынан бастап Екібастұзда көмір өндіруді әзірлеу жұмысы, Коряков және Үлкен Қалқаман көлдерінде тұз өндірісі жүргізілді. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> [[XIX - XX ғ. басындағы Павлодар Ертіс өңірі]]. === [[XX ғасырдағы Павлодар облысы|Советтік кез]] === 20-шы ғасырдың бірінші жартысында Құлынды-Павлодар (1923) темір жолының құрылысымен және Ертісте кеме қатынасының дамуымен шаруашылық тез қарқынмен дамыды. 1938 жылы облыс орталығы болған Павлодар кеме қатынасы бар Ертіс өзені мен темір жолдың қиылысында қалып, Екібастұз, Орал, Сібірмен тұрақты байланыс орнатты. Бұл қала мен облыс экономикасының одан әрі дамуына негіз болды. Шағын шеберханалардың орнында ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар бой көтерді. [[Ұлы Отан Соғысы жылдарындағы Павлодар Ертіс өңірі]] 1956 жылдан бастап Павлодар тың және тыңайған жерлерді игеру орталықтарының бірі болды. Тыңды көтеру нәтижесінде облыстың егістік аумақтары он есе көбейді. Көмірді өндіру және тың игеру Павлодар облысындағы өндірістік күштерінің дамуына мықты серпін берді. [[Тың игеру (Павлодар облысы)]]. Қолайлы экономикалық-географиялық орналасуы, бай ресурстары, көлік жолдары мен Ертіс-Қарағанды арнасының бар болуы 1957 жылы құрамына Павлодар, Екібастұз, Ақсу (Ермак) қалалары енген Павлодар-Екібастұз аумақтық-өнеркәсіптік кешеннің құрылуына әсер етті. Арзан Екібастұз көмірі негізінде энергетикалық база құрылған және өнеркәсіптің жаңа салалары: қара және түрлі түсті металлургия, машинажасау, алюминий, мұнай өндіру және химия салалары дамыды.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Қазіргі === # [[1991]], [[30 желтоқсан]] — Павлодарда Кутузов к-сі бойымен Ломов к-сі қиылысына дейін өтетін трамвай желісі іске қосылды. # [[1993]] — 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Ленин кентін қоса есептегенде Павлодарда 367,4 мың адам тұрды. # [[1993]], [[4 мамыр]] — Ермак қаласы Ақсу қаласына өзгертілді, Краснокутск ауданы Ақтоғай ауданы болып өзгертілді. # [[1993]], [[7 қазан]] —Краснокутск ауылы Ақтоғай ауылы болып өзгертілді. # [[1993]], желтоқсан —Екібастұздық ГРЭС-2-нің екінші энергоблогы іске қосылды. # [[1994]], маусым — Индустриалды және педагогикалық институттар Павлодар мемлекеттік [[университет]]і болып біріктірілді. # [[1994]] — Павлодар қаласындағы Свердлов көшесі Ломов көшесі болып, Тургенев көшесі - М. Қайырбаев көшесі болып, Қызыләскер көшесі— И. Кривенко көшесі болып өзгертілді. # [[1994]] — Екібастұзда православиелік Серафим-Иверск храмының іргесі қаланды. # [[1996]] —тұрғын-коммуналды шаруашылық монополиясыздандырылды, КСК-лар құрылды. [[1996]], [[21 маусым]] — Железинка ауылында Свято-Троицк храмының негізі қаланды. # [[1997]], [[9 мамыр]] — Павлодардың Орталық алаңында алғашқы рет әуесқой автожарыстар өтті, ол жарыс [[1997]] ж.-дан [[2008]] ж.-ға дейін қаланың бас алаңында өтетін мерекелік шаралардың ажырамас бөлігі болып келді. # [[1997]], қазан — Павлодарда халықаралық «Айналайын Ертіс — 97» фестивалі өтті. # [[1998]], [[17 мамыр]] — Ақсу-Конечная теміржол желісінің құрылысы басталды.. # [[1998]], [[24 қараша]] — [[Қазақстан]] Президенті Н. Назарбаев қатысқан Павлодар облысының 60 жылдығына арналған салтанатты шаралар өтті. # [[1999]], [[28 тамыз]] — Павлодар қаласында Әулие Николай кіші шіркеуін дәріптеу шарасы өтті. [[1999]], [[23 қазан]] — Павлодар қ. Игілік кафедралды соборының салтанытты ашылуы болды және Павлодардың бас мешітінің алғашқы тасы қаланды. XXI ғасыр # [[2000]], [[23 қыркүйек]] — Жаңа жағалаудың сәулет ансамблі ашылып, алғашқы рет қалалық ипподромда жылқы-спорттық сайыстар өткен Павлодар қаласы Күні мерекелік шарасы аталып өтті. # [[2000]], [[17 қазан]] — Павлодар қ. Рим-католиктік Шіркеуінің Иса нәресте әулие Терезаның келуін дәріптеу шарасы өтті. # [[2000]], [[25 қазан]] — Павлодар қ. облыстық көркемөнер мұражайының ғимараты жанында ақын, философ Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналған ескерткіш ашылды. # [[2000]], желтоқсан — Аксу-Конечная теміржолын төсеп жатқан екі бригада Май ауданының Көктөбе ауылында түйісті. [[2001]] ж. ортасында құрылыс аяқталғаннан кейін Аксу-Конечная теміржолы тәуелсіз [[Қазақстан]]да салынған ең алғашқы темір жол болды. # [[2007]], [[21 шілде]] — алғашқы рет қала әкімшілігінің қолдауымен «open air RELAX Summer Sun Party» музыкалық фестивалі өтті. # [[2010]], [[12 сәуір]] — Павлодар қ. әкімшілігінің жанында Қаныш Имантайұлы Сәтбевқа арналған ескерткіштің ашылуы болды. # [[2011]], [[24 қаңтар]] — VII Қысқы Азия ойындары алауының эстафетасы өтті. Бүгінгі күні Павлодар облысы барлық облыстардың арасында жоғары өнеркәсіптік әлеуетімен ерекшеленеді, көп салалы ауыл шаруашылығы бар, ауылшаруашылық өнімдерімен өзін толық көлемде қамтамасыз етеді. Бұнда су көлігінен басқа көліктің және өндірістік емес саланың барлық түрлері дамыған.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Әкімшілік бөлініс == === Аудандары === #[[Аққулы ауданы]] #[[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] #[[Баянауыл ауданы]] #[[Ертіс ауданы]] #[[Железин ауданы]] #[[Май ауданы]] #[[Павлодар ауданы]] #[[Тереңкөл ауданы]] #[[Успен ауданы]] #[[Шарбақты ауданы]] #[[Ақсу]] қаласы #[[Екібастұз]] қаласы #[[Павлодар]] қаласы<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Атқару органдары === Атқарушы өкімет Павлодардың облысының әкімі болып табылады. Атқару органдарының аймақтағы құрылымдары: * Павлодар облысы әкімінің аппараты * Қаланың және ауданның әкімдерінің аппараттары * Павлодардың облысының басқармалары * Аумақтық мемлекеттік органдар === Павлодардың облысының басқармалары: === * Павлодар облысының сәулет және қала құрылысы басқармасы * Павлодар облысының ішкі саясат басқармасы * Павлодар облысының денсаулық сақтау басқармасы * Павлодар облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы * Павлодар облысының мәдениет басқармасы * Павлодар облыстық жұмылдыру дайындығы, азаматтық қорғаныс, авариялар мен дүлей апаттардың алдын алу және жоюды ұйымдастыру басқармасы * Павлодар облысының білім беру басқармасы * Павлодар облысының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы * Павлодар облысының кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасы * Павлодар облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы * Павлодар облысының ауыл шаруашылығы басқармасы * Павлодар облысының құрылыс басқармасы * Павлодар облысының қаржы басқармасы * Павлодар облысының экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы * Павлодар облысының мұрағаттар және құжаттама басқармасы * Павлодар облысының жер қатынастары басқармасы * Павлодар облысының тілдерді дамыту жөніндегі басқармасы * Павлодар облысының туризм, дене тәрбиесi және спорт басқармасы * Павлодар облысының энергетика және коммуналдық шаруашылық басқармасы === Аумақтық мемлекеттік органдар === * Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі Павлодар облысының Төтенше жағдайлар департаменті * Павлодар облысы бойынша Кедендік бақылау департаменті * Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты жанындағы Сот әкімшілігі жөніндегі комитетінің Павлодар облысының Соттар әкімшісі * Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Павлодар облысы бойынша басқармасы * Павлодар облысының мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармасы * Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Павлодар облысы бойынша басқармасы * Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс комитетінің «Ертіс» өңіраралық департаментінің Павлодар облысы бойынша филиалы * Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық және фармацевтикалық қызметті бақылау комитетінің Павлодар облысы бойынша департаменті * Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Медициналық қызметке ақы төлеу комитетінің Павлодар облысы бойынша департаменті * Павлодар облысының Әділет департаменті * Павлодар облысының Ішкі істер департаменті * Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің «Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының Павлодар облыстық филиалы * Павлодар облысы Статистика департаменті === Павлодардың облысының бастықтары === Облыс әкімі: * [[Ерлан Мұхтарұлы Арын|Арын, Ерлан Мұхтарұлы]], * [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев]], * [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов]], * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * Ғалымжан Бадылжанұлы Жақиянов, * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]]. Облыс әкімі аппаратының басшысы: * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * Асығат Асиұлы Жабағин. Облысты халық депутаттары атқару комитетінің төрағасы: * Жақсылық Ғабдуллинұлы Исқақов, * [[Рысбек Мырзашев]] * Махмет Кайрбайұлы Қайрбаев, * [[Темеш Садуақасов]], * Жақыпбек Жанғозин. Коммунистік партияның облыстың комитетінің бірінші хатшысы: * Борис Васильевич Исаев, * Юрий Алексеевич Мещеряков, * Петр Иванович Ерпилов, * Борис Васильевич Исаев, * Иван Михайлович Буров, * Иван Гаврилович Слажнев, * Василий Кузьмич Шишонков. == Экономика == Павлодар облысы – Қазақстанның басты индустриалдық өңірлерінің бірі. Мұнда дәстүрлі күрделі өндірістер мен минералдық және көмірсутекті шикізатты игерумен айналысатын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесімділігі бар ТМД-нің экономикалық кеңістігіндегі аса ірі аумақтық-өндірістік кешен тарихи қалыптасқан. Облыстың орасан зор табиғи-ресурстық әлеуеті, дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымының бар болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті, оның Орталық Азия мен Сібір арасындағы байланыстырушы рөлі түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің мұқият назарын аударуда. Сонымен қатар, экономикалық деңгейдің осы көрсеткіштеріне өңірдің өзге де тартымды сипаттарын: дамыған банк саласын, шағын және орта бизнестің серпінді дамуын, біліктілігі жоғары мамандардың болуын, қазіргі заманғы көліктік-коммуникациялық инфрақұрылымды, шетелдік инвесторлардың, мемлекеттік даму бағдарламаларының бар болуын да қосуға болады Павлодар облысының аумағында көп салалы индустриалдық кешен қалыптасты. Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті ірі экспортқа бағдарланған өнеркәсіптік компаниялармен айқындалады. Олар көмірді, электр және жылу энергиясын, алюминий тотығын, ферроқорытпаларды өндіреді. Облыс үлесіне республиканың өнеркәсіптік өндірісінің 7%-ы, республикалық көмір өндірісінің 70%-ы, ферроқорытпалар өндірісінің 3/4, электр энергиясы мен мұнай өнімдері өндірісінің 40%-ы тиесілі. Облыстың әлеуеті химия, машинажасау және металл өңдеу салалары кәсіпорындарының дамуына жеткілікті. Облыста түрлі меншік нысанындағы 5 мыңға жуық кәсіпорын белсенді қызмет етеді. Бұдан басқа, өңірде ауылшаруашылық өнімдерінің шикізат базасы мен оларды өңдеуге арналған өндірістік қуаттылықтар бар. Қазақстанның энергетикалық жүрегі – аса ірі Екібастұз электр станциялары, Ақсу ГРЭС, сондай-ақ Павлодар өнеркәсіп кешенінің энергияны қажетсінетін кәсіпорындарына қызмет ететін бірқатар ірі жылу станциялары болып табылады. Осы электр станцияларының даусыз артықшылығы көмір көздеріне және электр мен жылу энергиясын тұтынушыларға жақын орналасқандығы болып табылады.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Өнеркәсіп === Облыс экономикасы Қазан революциясына дейін жергілікті шикізатты өңдеуге негізделген шағын 242 диірмен (оның ішінде 4 су, 47 ат күшімен істейтін және 191 жел диірмені) мен тоң май, сабын және кірпіш зауыттарынан, [[Қалқаман]] мен [[Тобылжан]] көлдеріндегі тұз өндіру кәсіпшілігінен тұрды (1908). Облыс қойнауының кен байлықтарына мол екенін білген шетелдік кәсіпкерлер 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында тау-кен өнеркәсібіне инвестиция берді. Орыс кәсіпкері Попов 1839 ж. Благодатно-Стефанов зауытын салды. Онда қорғасын, күміс және мыс балқытылды. Павлодар көпесі Деров София, Надежда және Царицын-Александровский кеніштерінде мыс өндірді. 1893 ж. [[Деров]] [[Екібастұз]] тас көмір кенін иеленіп, 9 шахта ашты. 1913 ж. оны ағылшын концессионері [[Л.Уркварт]] иеленіп, “Қырғыз тау-кен өнеркәсібі акцион. қоғамы” деп атады. Ондағы 24 кокс пеші жылына 7 мың тонн кокс беріп тұрды. Көмірмен бірге қорғасын және мыс өндіру дами түсті. 1916 ж. бұл жерде 25 мың тонн мырыш, 13 мың т. қорғасын, 1 мың т. мыс, 210 т күміс және 18 т алтын өндірілді. 1917 ж. Павлодар уезінде бумен істейтін 40 диірмен болды. Ол жылына 3,5 млн пұт ұн өндіретін. Одан басқа уезд аумағында су көлігінің механикалық шеберханасы, [[Мочалин]]нің механика зауыты, электрикалық станция, темекі фабрикасы, сабын қайнататын, тері илейтін зауыттар жұмыс істеген. 1938 ж. П. о. құрылып, оның құрамына [[Павлодар]], [[Каганович]], [[Цюрупин]], [[Ертіс]], [[Куйбышев]], [[Өрлітөбе]], [[М.Горький]], [[Бесқарағай]], [[Лозов]] аудандары және [[Қарағанды облысы]]нан бөлініп шыққан [[Баянауыл]] ауданы кірді. Облыс жаңа құрылған кезде шағын кәсіпорындардың ең ірілері – полиметалл кентастарын өндіретін [[“Майқайыңалтын”]] комбинат, [[“Павлодар-тұз”]] тресі және [[Екібастұз]] кірпіш зауыты болды. А. ш. құрайтын 95,6% шаруа қожалықтарының 465-і шаруашылық болған. 1940 ж. облыс аумағында жүргізілген геологиялық барлау нәтижесінде Екібастұз көмір алабының жалпы қоры (1 млрд т-дан астам) анықталды. Облыс орталығы – Павлодарда [[хром]], балық зауыттары, нан комбинат, т.б. салынды. 2-дүниежүз. соғыс кезінде [[КСРО]]-ның батыс аймағынан көшіріліп келген зауыт, фабрика, т.б. кәсіпорындар облыс экономикасының жедел дамуына ықпалын тигізді. 1942 ж. облыста 41 цех және 4 өнеркәсіп орны пайда болды. 1954 ж. тың және тыңайған жерлерді игеруге байланысты 1 млн га-дан астам жер жыртылды. Жаңадан 32 астық өсіретін кеңшар, 8 МТС пайда болды. Амал шамамен бірге облыстың өнеркәсібі де жедел дамыды. [[Екібастұз]] көмірін және [[Майкөбен]]нің қоңыр көмірін өндіру ұлғая түсті. [[Павлодар]], [[Екібастұз]] және [[Өрлітөбе]] ағаш өңдеу кәсіпорындары жұмыс істей бастады. 1950 – 70 ж. облыс индустриясының өркендеу кезеңі болды. 1960 ж. [[Ертіс]] жағалауында [[МАЭС]] ([[ГРЭС]]), темір қорытпалары, құрылыс материалдары зауыттары, т.б. ірі кәсіпорындар салына бастады. 1965 ж. машина жасау зауыты және [[ЖЭС-2]] іске қосылды. Бұрынғы машина жасау зауыты 1966 ж. трактор зауыты болып қайта құрылды. Нәтижесінде 60-жылдардың ортасынан бастап облыста [[Павлодар]] – [[Екібастұз]] энергетик. өнеркәсіп торабы өсіп қалыптасты. 1971 ж. [[Ертіс]] – [[Қарағанды]] каналы іске қосылды. Канал суы 100 мың га-дан астам жерді суғарды және суландырды. 1974 ж. картон-[[рубероид]] зауыты жұмыс істей бастады. 80-жылдары 100-ге жуық кәсіпорындар мен цехтар іске қосылды. Өнеркәсіп өнімінің көлемі 28,8%-ға өсті. 1990 – 94 ж. осыған дейін болған өндірістік және оны мат.-тех. қамтамасыз ету жүйесінің “бұзылуы” салдарынан өнеркәсіп өнімдерінің барлық саласы өз өнімдерін азайтты. 90-жылдардың ортасында мемлекетсіздендіру және жекешелендіру процесі басталды. Нәтижесінде 2001 жылдың басында жекеменшік формадағы кәсіпорындар жалпы кәсіпорындардың 78,9%-н, мемлекетке қарасты кәсіпорындар 20,8%-ды, шетелдік кәсіпорындар 0,3%-ды иеленді. 2002 – 03 ж. облыстың әлеумет-экономикалық негізгі көрсеткіштері жақсарды. Сыртқы сауда балансының сальдосы 2001 жылға қарағанда 30,2%-ға өсіп, 143,9 млн. [[АҚШ]] долларын құрады. Мұндай өсу негізінен металлургия кәсіпорындардағы қуат көздерін қайта құру және техника қайта жабдықтау нәтижесінде іске асырылды. Облыстың өнеркәсіптік өнім құрылымында кен өндіру өнеркәсібінің үлесі 18,3%-ды құраса, өңдеу өнеркәсібі саласында 52,1%, электр энергиясы, газ және су ш-ның үлес салмағы 29,6% болды (2003). Павлодар облысы—Қазақстанның ірі индустриалды орталығы, ол электрэнергия, балшық, мұнай қайта өндеу өнімдері, машиноқұрылысы, тағам өнеркәсібі және құрылыс материалдарын өндіруге бағытталған көпсалалы өнеркәсіп кешенін құрайды. Аймақтағы жетекші сала өндірістің 70% қамтамасыз ететін металлургия өнеркісібі мен металдарды өндеу болып табылады. * Қара металлургия Сала облыста Ақсу қаласындағы зауыты арқылы әйгілі. Ферроқорыту Ақсу зауыты —ТНК «Казхром» АҚ филиалы болып табылады, феррохром, ферросилиций, ферросиликомарганец, ферросиликохром секілді әлемдік нарықта сұранысқа ие жоғары сапалы өнімдерді өндіреді. Ақсу қаласындағы ферроқорыту зауыты— әлемдегі ең ірілердің бірі — пайдалануға 1968 жылы берілген. Жылына 1 млн тонна өнім өндіреді. Дайын өнімді зауыт Теміртауға, ТМД (Ресей, Украина, Белоруссия, Грузия, Өзбекстан) мен қиыр шетелдердің (Люксембург, Жапония, Германия, Австрия, Швеция, Болгария, Румыния және т.б.) металлургиялық зауыттары мен комбинаттарына жібереді. * Түсті металлургия Өнеркәсіптің жас саласы. Бұл глиноземді өндіру, Майқайыннан алынған полиметаллдық кендер мен Бозшакөлден алынған мыс кендерін байыту. Қазақстанның алюминий өндірісінің алғашқысы – Павлодар қаласындағы «Қазақстан Алюминийі» , қуаттылығы жылына 1,5 млн тонна, 1964 жылы қазан айында салынған және пайдалануға берілген. Кәсіпорын алюминий, сонымен қатар керамика, отқа берік материалдар мен электр өнеркәсібі материалдарын өндіру үшін қажет шикізат болып табылатын глинозем өндіреді. Жолай бокситтардан галлий мен пятиокись ванадия шығарылады. Галлий — шетелдерде үлкен сұранысқа ие сирек металл. Ол Жапонияға, Германия мен АҚШ-қа экспортталады. Республикада түсті металлургия кластерін құру мен дамыту мақсатында облыста бастапқы алюминийді өндіру үшін «Қазақстан электролизді зауыты» АҚ салынып, іске қосылды. 2009 жылы Павлодар алюминийі ресми түрде Лондон металл биржасында тіркелді, ол Қазақстандық электролизді зауыты өнімдерінің халықаралық стандартта екендігін дәлелдеді және бастапқы алюминийді биржалық бағада жеткізуге жол ашты. «Кастинг» ЖШС Павлодар филиалы. Кәсіпорында болат дайындау мен прокат, қайыс шарларын, өзектер мен арматураларды өндіру игерілген. Мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларды үздіксіз-құю өндірісін кеңейту бойынша жұмыстар жалғасуда. «Кастинг» ЖШС-нің дамуының негізгі бағыты сорттық прокат, құрылыс арматуралары, құбыр мен сымдар, сонымен қатар мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларын өндіру болып табылады. Болатты үздіксіз құю мен пластикалық деформациялау жаңа технологиясы негізінде тау-металлургия кешені үшін қайыс өнімдерін өндіру жалғастырылуда Облыста алтын, күміс, мыс, цинк полиметаллдық кен орындары бар. Бұл кен орындары «Майқайын алтын» АҚ –мен өнделеді. Майқайын комбинатында кен ошақтары мен байыту фабрикасы бар. «Майқайналтын» АҚ мысты мыс концентратында, цинкті цинк концентратында, алтыны бар концентраттарды шығарады «Майкаин» кен орны — кешенді алтын-барит-колчеданды-полиметалды кен орны, Қазақстан Республикасында Астана қ. 400 км жерде орналасқан, 1924 ж. ашылған. «Майқайыналтын» БАҚ РМК-ні 2005 жылы алған. Қазіргі кезде кәсіпорында «Майқайын В» жер асты кеніші қызмет етеді. 2006 жылдың сәуірінен бастап «Алпыс» кен орнында жер асты кенішінің құрылысы жүргізіліп, өнімділікті 500 мың тонна кенге дейін артумен байыту фабрикасы қайта құрылуда. * Машинажасау және металл өңдеу Павлодар Ертіс өңірінің алғашқы ауылшаруашылық машинажасау кәсіпорны — «Октябрь» зауыты (1942). Бұл техникалық құрал-жабдық шығаруға: жинау жұмыстары құралдарын механизациялау мен автоматизациялау (автомат-станоктар мен жартылай автоматтар, жинау конвейерлері, сынақ стендтері) мамандандырылған тәжірибелі-эксперименталды кәсіпорын болды. Бүгінде зауыт стандартты емес диірмен құрал-жабдығын, сауда құрал-жабдығын (стеллаждар), металлосайдингтер мен металлжабынғыштар, қол және электрлі стеллаждар шығарады. Перспективті мұнайгаз машинажасауды дамыту мақсатында «Құрал-жабдық зауыты» ЖШС-нда саңылауларды жөндеу мен апаттардың алдын-алу үшін қажет құрал-саймандар, бұрғы кілттеріне арналған қосалқы бөлшектер, жағалай бағандарға арналған жабдықтар, бұрғы сорғыштарына арналған қосалқы бөлшектер дайындалады. Мұнайгаз секторына жіберілетін өнімдердің номенклатурасы 60 атаудан тұрады. Зауытта сонымен қатар локомотив пен жүк вагондарын жөндеуге арналған қосалқы бөлшектерді өндіру де игерілген. «[[Павлодар машина жасау зауыты]]» АҚ-да көпірлі және айналма жүк көтергіштерін өндіру ұлғайып келеді. Кәсіпорында 55 тоннаға дейін жүк көтеретін жүк көтергіштерді жасау игерілген. * Химиялық өнеркәсіп Облыстың кәсіпорны мұнайды қайта өндеу кәсіпорнының қалдықтары негізінде жұмыс істейді, шикізат ТМД елдерінен, ең алдымен Ресейден әкелінеді. Шығарылатын өнімнің сұрыпталымы көп: полимер негізіндегі сыр мен лактар, майлау материалдары, антифриздар, пластмасса мен полиэтилен бұйымдары, хлор, каустикалық сода. «Реагент-Восток» ЖШС «Павлодар химиялық зауыты» АҚ –ның өндіріс қуаттылығының бөлігін бөлу жолымен 2002 жылдың маусым айында құрылған. Өндіріс қуаттылығы – жылына 3,5 мың тонна химимялық өнім. Өнімнің негізгі түрлері: натри-бутилды флотореагент, ДФБ присадкасы, «Дезостерил» дезинфекциялық құралы. Өнім Қазақстан мен Ресейдің тау-байыту комбинаттарына жіберіледі. Республикадағы негізгі пайдаланушылар —«Казцинк» АҚ, " «Казахмыс Корпорациясы» АҚ, "Техснаб «Майқайыналтын» ЖШС, шетелде —«Норильск-Никель» БРҰ.. «Каустик» АҚ Павлодар химиялық зауытының негізінде 2002 жылы тамыз айында құрылған. Қызметінің негізгі түрі – сұйық хлорды шағын ыдыста сақтау мен құю. Жолай келесі өнімдерді өндіреді: техникалық натрийдің гипохлориті, «Белизна» ағартқыш құралдары, газ тәрізді азот, оттегі, полиэтиленді ыдыс. * Мұнайды қайта өңдеу өнеркәсібі Облыста Республикадағы мұнай өнімін өңдеу бойынша ірі кәсіпорындардың бірі— «Павлодар мұнайхимиялық зауыты» АҚ қызмет етеді, ол Омбы арқылы Батыс Сібірден әкелінетін мұнаймен жұмыс істейді. Зауыт қуаттылығы — 7,5 млн тонна. Зауыт өнімі Павлодар облысы мен Қазақстанның өзге облыстарына таралады, Ресей мен Орта Азия елдеріне шығарылады. Облыста шығарылатын мұнай өнімдерінің құрылымында жетекші орында моторлы отын (бензин) мен газойлдар тұр. * Отын-энергетикалық кешен 1954 жылы Екібастұзда қуатты көмір өнеркәсібі бастама алды. Геологиялық бағалаулар бойынша тас көмірінің жалпы қоры — 12,8 млрд тоннаны құрайды. 2005 жылы 56,9 млн тонна көмір шығарылды, бұл Қазақстандағы көмір шығарудың 65% құрайды. Шығарылатын көмірдің көп бөлігі Оралға, Батыс Сібірге экспортталады және Қазақстан өзге облыстарына жөнелтіледі. Павлодар облысында 8 көмір орындары бар. Олардың ішіндегі ең ірілері Екібастұз және Майкөбе бассейндері. Осы орындардың қорлары шағын аумақта жерден тереңде емес қабатта орналасқан, бұл көмірді ашық тәсілмен алуға мүмкіндік береді. Бұл - көмір шығарудың өнімді әрі арзан тәсілі. Екібастұз бассейні аумағында бірнеше разрездер бар, оның ішінде ең ірісі — «Богатырь». Бұл тек Қазақстандағы ғана емес, бүкіл әлемдегі ең ірі разрез. «Богатырь Аксес Комир» ЖШС көмірді «Богатырь» және «Северный» разрездерінен шығарады. Көмірді шығару бойынша өндіріс қуаттылығы — 40 млн тонна. «БАК» ЖШС шығаратын көмір үлесі Қазақстанның көмір шығаратын компанияларының арасында 44% құрайды. «Еуроазиаттық энергетикалық корпорация» АҚ («Восточный» разрезі). Көмір шығаратын разрездің өндірістік қуаттылығы – жылына 20 млн тонна тас көмір. Қоңыр көмір - лигнитті шығару Майкөбелік көмір орнында іске асырылады ( «Майкубен-Вест» ЖШС). * Құрылыс материалдарының өнеркәсібі Таралған пайдалы қазбалардың белсенді игерілуі (күйдіргіш отқа төзімді балшықтар, сәндік қаптағыш тастар, габбро, гранит, мрамор және әк) құрылыс индустриясының өндірісін ұйымдастыруға мүмкіншілік береді. Қазіргі кезде облыста құрылыс материалдары мен заттарының құрамы ретінде пайдалануға болатын өнеркәсіптің (қосалқы өнімдері мен қалдықтары (қасиеті, агрегаттық жағдайы және жойылу перспективасы жағынан әр түрлі) көп. «Құрылыс материалдары зауыттарының бірлестігі» ЖШС. 2003 жылдың қыркүйек айында бұрынғы ЖБИ-4 негізінде силикатты кірпіш өндіретін цех қалпына келтіріліп, іске қосылды.Зауыттың жоспарлы қуаттылығы — жылына 20 млн дана кірпіш.Силикатты кірпішті өндіруге арналған шикізат әк пен кварцті құм болып табылады. «Траст-Элстром» ЖШС. Зауыт импортты алмастыру бағдарламасы шеңберінде 2003 жылдың қараша айында іске қосылды және қазіргі кезде Қазақстан Республикасының жиһаз индустриясы ағаш жоңқалы материалды импорттауға бағытталған, сондықтан да зауыт нарықты өз материалымен қамтамасыз ету сұранысына ие. Кәсіпорын Польша технологиясы бойынша көпқабатты, жазық түрде сығымдалған ағаш жоңқалы плиталарды шығарады. Аз уақыт қызмет еткенінен қарамастан, «Траст-Элстром» ЖШС «Қазақстанның үздік тауарлары» конкурсына, «Промстройиндустрия-Астана-2004» V Қазақстандық Халықаралық көрмесіне қатысып, «Жыл жаңалығы» дипломының иегері атанды, сонымен қатар ИСО 9000 халықаралық стандарт бойынша сапа менеджменті жүйесін енгізу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізеді. Қазақстандық жиһазшыларға тиімді экономикалық жағдайларда өз өндірушісінен қажет материалды алуға мүмкіндік беретін ағаш жоңқалы плиталарды қаптау бойынша желі өз жұмысын сәтті атқаруда. «Павлодар картонды-рубероидті зауыт» АҚ 1975 жылы іске қосылды. 1994 жылы кәсіпорын акционерлік қоғам болып өзгертілді. * Жиһаз өнеркәсібі Жиһаз өнеркәсібін Павлодар жиһаз фабрикасы, «Азимут» ЖШС фирмасы, «Heaven House» АҚ ЖШС Павлодар филиалы мен заманауи және сапалы материал пайдалана отырып ас үй, офистік, жұмсақ жиһаз шығаратын шағын бизнес субъектілері айқындайды. «Heaven House» АҚ. 1966 жылдан кәсіпорын «Арай» жиһаз фабрикасы ретінде қызмет етті, 1999 жылдан - «Павлодар-Пинскдрев», 2002 жылдан — «Асыл-Агаш-Павлодар» ЖШС. 2005 жылдың инаурызынан - «Heaven House» АҚ болды. 2005 жылы «Қазақстанның инвестициялық қоры» қаржыландыруымен офистік және тұрмыс жиһазын өндіруді дамыту бойынша жоба іске аса бастады. Инвестициялық қордың қатысу үлесі 650 млн теңгені (49 %) құрайды === Ауыл шаруашылық === Облыста ауыл шаруашылығына да көп мән беріледі. Өңірдің ауылшаруашылық алқаптарының ауданы 11,2 млн га құрайды. Облыста негізгі өндірілетін дақыл – бидай болып табылады, ол егіс алқаптарының жартысынан көбінде егіледі. Егіс алқаптарының 15-17%-ға жуығы басқа дәнді дақылдарға тиесілі. Бұдан басқа, облыста картоп, көкөніс және бақша дақылдары өсіріледі.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> Павлодар облысы аумағында ауылшаруашылық өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығымен тең дәрежеде байқалады. Облыстың өсімдік шаруашылығы —2 түрде, бұл дәнді дақылдар, азықтық дақылдар мен көкөністі, сонымен қатар картофель, күнбағыс, рапс және зығырды өсіру. Басым ауылшаруашылық дақылдар: жаздық бидай, күздік қара бидай, қарақұмық, тары, арпа, сұлы,майлы, картофель, көкөніс және бақша, азықтық, көп жылдық бұршақты шөптер, жабық топырақты көкөністер болып табылады. Облыста мал шаруашылығы салалары, ет-сүт өнімдерінің өндірісі, құс шаруашылығы, сонымен қатар балық шаруашылығы мен орман шаруашылығы жеткілікті түрде дамыған.Облыста балық шаруашылығы мен балық аулау үшін балық шаруашылық су қоры мен жағымды жағдайлар жасаоынған. Суаттардан жыл сайынғы балық аулау 120 тоннаны, Қ. Сәтбаев атындағы су қоймасынан— 90 тоннаны құрайды. Жергілікті 268 суаттар бар,178 табиғатты пайдаланушылармен, 90 — резервті қормен бекітілген. Павлодар облысы қауіпті егін шаруашылығы аймағында орналасқан, мында ауылшаруашылықтың дамуына арналған негізгі лимиттеуші жағдай сумен қамтамасыз ету тапшылығы болып табылады. Қолмен суарылмаған жағдайда өсірілген дақылдар су тапшылығын тартуда, картофель өндіру қиынға соғады, ал көкөніс өсіру тіптен мүмкін емес. Павлодар облысы астық өндіруге, ет-сүт бағытындағы ірі қара, ет-жүн бағытындағы [[қой]], [[жылқы]], [[шошқа]], [[құс]] өсіруге маманданған. 2002 ж. барлық а. ш-на пайдаланылған жердің Аумағы 2,67 млн га болды. Ауыл шаруашылығымен 3050 фермер айналысады. Олар 2002 ж. 2673 мың т. астық, 745,7 мың т. ет өндірді. 2002 ж. облыста 242,9 мың бас ірі қара, 185,7 мың бас қой мен ешкі, 48,3 мың бас шошқа, 48,1 мың бас жылқы, 624,1 мың бас үй құсы болды. [[File:Pavlodar train station.jpg|thumb|Павладар темір жол вокзалының ескі орны]] Ауылшаруашылық өнімдерін қолмен суармай қайта өндеу бойынша басым жағдайды Павлодар қ. алып отыр, мында ірі қайта өндеу кәсіпорындары орналасқан: «РубиКОМ» ЖШС, «Золотой теленок» ЖШС, «ПХБК» ЖШС, «Сут» АҚ, «Павлодармолоко» АҚ, «КЭММИ» АҚ және басқалар. Облыс бойынша шұжық өнімдерін өндіру бойынша Павлодар қаласының үлестік салмағы 88,6%, сүт −84 %,ұн — 95%, макаронды өнімдер— 96%. === Энергетика === Облыстың энергетикасы келесі ірі кәсіпорындармен танылады: * «Қазақстан Алюминийі» АҚ ТЭЦ Электростанцияда 350 МВт электр қуаты мен 1125 Гкал/сағ.жылу қуаты белгіленген 8 котлоагрегат мен 6 турбиналар орнатылған. * ТЭЦ-2 «Павлодарэнерго» АҚ Электростанцияда 5 котлоарегат пен 3 турбоагрегат орнатылған. Белгіленген электр қуаты— 110 МВт, жылу — 392 Гкал/сағ. * ТЭЦ-3 «Павлодарэнерго» АҚ Электростанцияда 6 котлоарегат пен 5 турбоагрегат орнатылған. Белгіленген электр қуаты — 440 МВт, жылу — 808 Гкал/сағ. * «AES Экибастуз» ЖШС «AES Экибастуз» ЖШС — облыстың ең ірі электростанциясы, жұмыс істейтін блоктардың қуаты 2500 МВт құрайды. * «Станция Экибастузская ГРЭС-2» АҚ Электростанцияда жалпы қуаты 1000 МВт 2 энергоблок орнатылған. * «Еуроазиаттық энергетикалық корпорация» АҚ (Аксу электростанциясы) Электростанцияда жалпы қуаты 2100 МВт 7 энергоблоктар орнатылған. Облыста шығарылатын электроэнергияның көлемі аймақтың электр мұқтаждығынан анағұрлым жоғары. Павлодар облысының электростанциялары Қазақстан мен Ресейдің шектес аймақтарына электр жеткізуші болып табылады. Облыста электрберу желілері бойынша ауылдық аудандарды электрқамсыздандыруды іске асыратын 110 кВ үш энерготүйін қалыптасқан. Қазіргі кезде облыс аумағында жұмысқа қабілетті жабдықтың белгіленген жиынтық электр қуаты 6525 МВт бар 6 электростанциялары жұмыс істейді. Павлодар блысының барлық электростанциялары негізгі отын ретінде Екібастұз кен орнының КСНР-0.300. маркалы тас көмірін пайдаланады. 220—500 кВ электр қуатын беру желілері блоктық электростанцияларды Қазақстанның, Оралдың және Батыс Сібірдің аймақтық энерго жүйелерімен қосады. Облыс аумағымен 1150 кВ қуатты Барнаул-Екібастұз-Көкшетау-Челябинск бірегей желісі өтеді. Облыс аумағында 35 кВ пен одан да жоғары кернеуімен 7687 км электр қуатын беру желісі салынған. Іске асуы үшін орталығы Екібастұз қаласындағы жүйеаралық электр желілерінің Солтүстік филиалы құрылған 220—1150 кВ кернеуімен электр қуатын беру желісі «KEGOC» АҚ балансында. 110 кВ мен одан төмен кернеудегі электр желілері «Павлодарэнергосервис» АҚ — аймақтық энергокомпанияларында іске асырылады. === Сауда және қызмет атқарудың шеңбері === * Бөлшек сауда Бөлшек сауданың айналымы 2012 жылдың қаңтар-мамыр айлары аралығында 62,4 млрд теңгені құрады, 2011 жылдың сәйкес кезеңмен салыстырғанда 13,3% өсті, бұл көрсеткіш көп жағдайда жеке тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің базарлардағы саудасы есебінен құралады, бұл бөлшек сауданың жалпы көлемінің 62,8% құрайды. Саудамен айналысатын кәсіпорындардың көлемі есеп беру кезеңінде алдағы жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 13% -ке өсті. 2012 жылдың 1 маусымында бөлшек саудадағы сауда кәсіпорындарының тауар қорының көлемі 6,3 млрд.теңгені құрады. * Көтерме сауда Ағымдағы жылдың қаңтар-мамыр айларында көтерме сауда айналымы 196 млрд теңгені немесе өткен жылдың сәйкес кезеңі деңгейінің 155,5% құрады. Ағымдағы жылдың мамыр айында өткен жылдың сәйкес айымен салыстырғанда көтерме сауда 3,7%-ке азайды. Жалпы көлемде тауарларды өткізудің 195,1 млрд теңге немесе 99,5% заңды тұлғаларға тиесілі. 2012 жылдың 2 маусымында саудамен айналысатын кәсіпорындардың тауар қоры 18,4 млрд теңгені құрады. * Тамақтану азықтары мен сусындарды (қоғамдық тамақтану) ұсыну бойынша қызметтер Тамақтану азықтары мен сусындарды ұсыну бойынша қызметтердің көлемі 2012 жылдың қаңтар-мамыр айларында 1823,8 млн теңгені құрады немесе өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 13,4% -ға жоғары көрсеткішті көрсетті. 2012 жылдың 1 маусымында ШОК белсенді субъекттерінің жалпы санында жеке кәсіпкерлердің үлесі 81%, шаруа немесе фермалық шаруашылық үлесі — 9,6%, орта және шағын кәсіпкерліктің заңды тұлғаларының үлесі— 9,3%. 2012 жылдың 1-тоқсанында Павлодар облысының кәсіпорындары мен ұйымдары 9,6 млрд теңгеге қызмет көрсетті, қызметтің жалпы көлемінің 69,9% шағын кәсіпорындар, 23,7% — орта кәсіпорындар және 64% — ірі кәсіпорындарға тиесілі. Көрсетілген қызметтің 5,9% ауылдық жерлерде орналасқан кәсіпорындардың еншісінде. 2012 жылдың қаңтар-сәуір айларында Павлодар облысы мен Кедендің одақ елдерімен өзара саудасы 1261 млн АҚШ долларын құрады. Өзара сауда құрылымында импорт — 69,1%, немесе 871,7 млн АҚШ долларын, ал экспорт 30,9%, немесе 389,3 млн АҚШ долларын құрады. Тауар айналымы жалпы көлемінің 99,5% Ресейге, 0,5% — Беларусия Республикасына тиесілі. === Көлігі === Облыстың тиімді орналасуы оған басқа мемлекеттермен және Қазақстан облыстарымен Онтүстік-Сібір және Ортасібір теміржол магистральдері бойынша автомобильдік, авиациялық, электрондық, құбырлық және өзендік көлік түрлерімен қатынас жасауға мүмкіндік береді. Облыс жерін солтүстігінде батыстан шығысқа қарай Орта Сібір мен орталық өңірінде Оңтүстік Сібір ([[Маралды (Павлодар ауданы)|Маралды]] – [[Тұз]], [[Спутник]] – [[Ақсу]], [[Коряковка – Сольветка]]) темір жол басып өтеді. м 2002 ж. Ақсу – Конечная т. ж. Шығыс Қазақстан облысындағы Шар қаласына дейін ұзартылды. Оңтүстік Сібір т. ж. бойында Павлодар, Екібастұз сияқты ірі темір жол станиялары өсіп қалыптасты. Темір жолдардың ұзындығы 800 км-ден астам. Өзен көлік қатынасы (420 км) Ертіс өз. бойынша іске асырылады. Автомобильдік жолының ұзындығы 5150 км.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> Павлодар облысында құрамында теміржол, автомобильді, әуе және өзен көлігі кіретін көлік кешені бар. Көліктің барлық түрі бір-бірін толықтырады және біртұтас көліктік-коммуникациялық желіні құрайды. * Автомобильді көлік Облыс аумағы арқылы республикалық маңызды жалпы ұзындығы 1517 км 7 жол өтеді.Жалпы пайдаланылатын автомобильді жолдардың үзындығы 5666 км, оның ішінде 4917 км қатты қапталымы бар автомобильді жолдарды құрайды. Жалпы пайдаланылатын қатты қапталымы бар автожолдардың тығыздығы 1000 ш.км -ге 39,4 км келеді. 2012 жылдың 2 маусымы кезеңінде 59 ішкі облыстық бағыттар кызмет етуде. Ауылдық аймақ елді мекендері мен аудандық орталық арасындағы автобустық (микроавтобустық) қатынасты қамтамасыз ету үшін 42 ішкі аудандық бағыттар жұмыс істейді. * Теміржол көлігі Облыстағы теміржол тасымалының негізгі операторы "Павлодар жол бөлімі" ҚТЖ ҰК “ АҚ болып табылады. Павлодар бөлімінің іске берілген теміржол ұзындығы 1069,2 км, бас жолдардың ашық жолының ұзындығы 1436,7 км құрайды. Жалпы ұзындығы 893,3 км, оның ішінде 381,8 км электрленген. Павлодар бөліміндегі жолдардың қызмет етуінің қамтамасыз ету үшін 43 пункт, оның ішінде 35 станция, 5 разъезд, 1 жету пункті, 2 жол бекеті бар. * Азаматтық авиация Облыстың азаматтық авиациясы саласында «Аэропорт Павлодар» АҚ қызмет атқарады.Әуе көлігінің жолаушы айналымы 2010 ж. 9,8 млн пкм құрады. * Өзен көлігі Павлодар облысы өзен көлігі саласында "Павлодар өзен порты" АҚ қызметін атқаруда, ол облыстың құрылыс обьекттеріне қажет өзен құмын алу және тасымалдаумен айналысады, сонымен қатар транзиттік қатынаста жүк тасымалдауды да іске асырады. Флот тіркемелі жылукемелерінен және т.б. тұрады. Құбыр көлігі Магистральді құбырлардың ұзындығы 2010 ж. 2577 км, ал магистральді құбырлардың жүк айналымы 12,6 млрд ткм құрады. * Трамвай көлігі Іске қосылған трамвай жолдарының ұзындығы 44,6 км тең, 2010 ж. трамвай арқылы жолаушы тасымалдау 21,5 млн адамды, жолаушы айналымы 118,2 млн пкм құрады.[[File:Pavlodar Friendship House.JPG|thumb|Достық үйі]] === Байланыс және БАҚ === Павлодар облысында келесі байланыс түрлері бар: пошта және шабарман байланысы, телекоммуникациялық (оның ішінде телефондық, телеграфтық, факсималды, телевизиялық, радиобайланыс, Интернет), мобильді байланыс. * «Казпочта» АҚ Павлодар облыстық филиалы пошта байланысының 12 нүктесі бар, оның ішінде 10 пошта байланысының аудандық нүктелері (ПБАН), 2 қалалық пошта нүктесі Ақсу және Екібастұз қалаларында, пошта байланысының 29 қалалық бөлімі (ПБҚБ), 104 пошта байланысының ауылдық бөлімі (ПБАБ), сонымен қатар пошта байланысының 113 пункті бар. Облыс бойынша пошташылардың штаты 228 адамды құрайды, оның ішінде Павлодар қаласы бойынша 71. * Көп қызметтерімен бірге «Казпошта» «EMS-Kazpost» жедел пошта қызметін ұсынады, бұл қызмет арқылы бүкіл әлем бойынша жедел түрде хат-хабар жеткізеді. Павлодар облысы филиалы KРILS жаңа технологиясын тиімді қолданады, бұл жөнелтушіден алушыға дейін пошта жөнелтілімдерінің өту жолын бақылауға мүмкіндік береді. * Облыстағы телекоммуникациялық байланысты «Қазақтелеком» АҚ Павлодар облысы бойынша телекоммуниация дирекциясы, «Қазақстан» РТРК АҚ Павлодар облысы филиалы және басқа да республикалық және облыстық деңгейдегі теле- и радиоарналар қамтамасыз етеді. Облыста дүниежүзі бойынша ірі IP-телефония (интернет-телефония), қалааралық және халықаралық телефон байланысы, жергілікті телефон байланысы, мобильді телекоммуниациялық байланыс (жылжымалы радио/ радиотелефондық, транкингтік және пейджингтік байланыс), сонымен қатар мәліметтерді жіберу қызметін ірі жеткізушілердің филиалдары қызмет етеді. Мобильді ұялы байланыс операторлары «Алтел» АҚ, GSM Қазақстан ЖШС, «Казахтелеком» БАҚ және «КаР-Тел» ЖШС болып табылады === Туризм === Қазіргі кезде Павлодар облысында туристтік қызметті ісе асыруға рұқсат қағазы бар 72 туристтік ұйым тіркелген және қызмет етеді. [[Баянауыл ұлттық паркі|Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи]] бағында тұрғын орнын, қайық, катамаран, экскурсияға арналған автобус, жазғы кезеңге айналған мәдениет шараларын ұсынумен 35 демалыс үйі бар, оның ішінде 28 – [[Жасыбай|Жасыбай көлінде]], 5 – [[Сабындыкөл]] көлінде, 2 – Торыайғырда және 2 балалар лагері тіркелген. Қазіргі таңда ұлттық бақ аумағында 37 археологиялық ескерткіш, табиғат ескерткіштері мен көрсету орындары бар. Туризмді дамыту мақсатында бақ аумағында 208,5 км ұзындықтағы және 1 ботаникалық орман жолымен 11 туристтік бағыттар әзірленіп, бекітіліген. Облыс өз емдік орындарымен де бай. Павлодар қ. Солүстік-шығысында емдік-сауықтыру орны – «Мойылды» санаторийі орналасқан. Мойылды өзені мен оның сазының емдік қасиеттері туралы Ертіс өңірінің халқы бұрыннан білген. Павлодар облысының шығыс жағында Ертісің оң жағалауында ««Ертіс орманы» мемлекеттік орман табиғи резерваты» ММ бар. Шекарасының ұзындығы 556 км. «Ертіс орманы» МОТР екі филиалдан тұрады – Шалдай (ауданы 143247 га, орталығы Шарбақты ауданының Шалдай ауылы), Бесқарағай (ауданы134714 га, орталығы Аққулы ауданының Шақа ауылы) және 16 орман шаруашылығы. Аумақ «ерекше бағалы орман массивтері» сақтаудың бір санатымен ұсынылған. Шығыс-қазақстан және жартылай Павлодар облысы - Қазақстан бойынша мұз кезеңінен бері сақталынған жолақты қарағай ормандары бар жалғыз облыстар болып табылады. Ертіс өзенінің оң жағасында Республикалық маңызды «Қаздар ұшуы» атты табиғи Палеонтологиялық ескерткіш бар. Осыдан 7-10 млн жыл бұрын өмір сүрген неогендік қазба жануарлардың – гиппарионның, көріктің, мүйізтұмсықтың, азу тісті жолбарыстардың және т.б. көмінділері 6-8 м тереңдікте жатыр. Гиппариондық фаунаның көмінділері Еуразия бойынша ірі болып табылады. Болашақта ескерткіш орнында палеонтологиялық бақ пен қазба павильонды құру жоспарланған. Палеонтологиялық бақ пен қазба павильонын құру ғылым үшін қажет бірегей ескерткішті сақтап қалуға ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның өзге аймақтары мен шетел туристтерін тартуға, сол арқылы аймақтың туристтік және экономикалық жағдайын көтеруге мүмкіндік береді. == Әлеуметтік шеңбер == === Білім және ғылым === Облыстың білім беру жүйесі білім алушыларға оқу орны, білім алу деңгейі сияқты әр түрлі оқу түрін таңдауға шынайы мүмкіншіліктерді ұсынады. Облыста инновациялық оқу орындары қызмет етеді: жалпы білім беру лицейлері мен гимназиялар, дарынды балаларға арналған мектептер. Білім берудің мектептен тыс жүйесі қалыптасқан, бұл - облыстық оқушылар Сарайы мен аудандардағы мен қалалардағы балалар шығармашылығы үйлері, жас натуралистер, техниктер станциялары, қалалар шағын аудандарының жасөспірім клубтары. Облыста мектептерді, бастауыш және орта кәсіби білім беру мекемелерін компьютерлендіру толығымен аяқталған. Internet желісіне барлық мектептер қосылған, облыста білім беру ұйымдарын мультимедиялық кабинеттермен, интерактивті тақталарамен және проекорлармен, лингафондармен жабдықтау жүргізілуде, компьютерлік техника жаңартылуда. Білім беру жүйесінің дамуына қаржыландыру көлемінің артуы көп септігін тигізуде. 1998 жылдан 2010 жылға дейін білім беру шығындары 6 есеге артқан (4,2 млрд-тан 25,5 млрд теңгеге дейін). * Мектепалды білім беру Мектепалды білім беру жүйесі облыста тұрғындардың сұранысына бағытталған және бала дамуының жас және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленген білім берудің әр түрлі қызметтерін ұсынатын мектепалды білім берудің негізгі жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын көпқызметті жалпы беру мекемелерінің желісімен байқалады. 2010 жылы 0 мен 7 жас аралығында балалар саны артты және 2010 жылдың 1 қазанында 71451 адамды (2009 жылы — 71250, 2008 жылы — 70866) құрады. Облыстың 2008-2010 жылдарға арналған білім берудің мектепалды ұйымдарын қалпына келтіру мен салу бойынша білім беруді дамыту Бағдарламасының шаралары орындалды. Бір жылда 14 қалпына келтірілді, 1 салынды, қызмет етуші 5 балабақша ауданы 2270 орынға ұлғайтылды. Павлодар облысында 144 мектепалды ұйымдары бар: Павлодар қ.— 66; Екібастұз қ. — 23; Ақсу қ. — 10; Ақоғай ауданында — 2; Баянауыл ауданында— 5; Железинка ауданында — 3; Ертіс ауданында — 4; Тереңкөл ауданында — 3; Аққулы ауданында— 7; Май ауданында— 7; Павлодар ауданында — 7; Успен ауданында— 3; Шарбақты ауданында — 4. * Орта білім Павлодар облысының орта білім беру жүйесі 416 мектеп және мектеп-интернатты қамтиды: Павлодар қ.— 45; Екібастұз қ. — 49; Ақсу қ, — 34; Ақтоғай ауданы — 30; Баянауыл ауданы — 33; Железинка ауданы — 36; Ертіс ауданы — 31; Тереңкөл ауданы — 31; Аққулы ауданы — 23; Май ауданы — 14; Павлодар ауданы — 28; Успен ауданы — 20; Шарбақты ауданы — 28; Дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептер — 14.[27] Облыста 2 гимназия мен 2 лицей, 12 мамандандырылған мектеп бар. Оның құрамына дарынды балаларға арналған 3 гимназия, дарынды балаларға арналған 5 мектеп лицей, дарынды балаларға арналған мамандандырылған кадеттік мектеп-интернат, дарынды балаларға арналған мамандандырылған музыкалық мектеп-интернат, «Жас дарын» (Павлодар қ.) және «Зерде» (Екібастұқ қ.) мемлекеттік тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған 2 мектеп. 2010 жылы мамандандырылған мектептер қатарына Ақсу қаласының мемлекеттік тілде оқытатын гимназиясы қосылды. 128 мектеп (30,1 %) жаңа 12-жылдық орта білім беру моделінің құрылымы мен мазмұнын апробациялау, ағылшын тілін 2 сыныптан бастап, үштілді және бейінді оқыту эксперименті аясында британдық «Макмиллан» баспасының ОӘК-нін апробациялау, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды апробациялау бойынша республикалық және облыстық тәжірибелік алаң болып табылады. Облыста 25 кәсіптік мектеп пен лицей бар: Павлодар қ. — 12, Екібастұз және Ақсу қалаларында — 2 мектептен, Қашыр, Железинка, Ертіс, Шарбақты, Успен, Ақтоғай, Баянауыл, Лебяжі және Май аудандарында — 1 мектептен. Облыста 29 колледж жұмыс істейді, олардың 22-сі Павлодар қаласында орналасқан, Екібастұз қ. — 5, Ақсу қаласы мен Красноярка ауылында — 1 колледжден. * Жоғары білім Облыс аумағында төрт жоғары оқу орны жұмысын атқарады, олардың үшеуі Павлодар қаласында, біреуі Екібастұз қаласында орналасқан: # С.Торайғыров атындағы Павлодар Мемлекеттік Университеті # Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Институты # Инновациялық Еуразия Университеті # Академик Қ.Сәтбаев атындағы Екібастұз Инженерлік-Техникалық Институты[29] Сонымен қатар, Павлодар облысында Мемлекеттік Медициналық Университет (Семей қ.), Алматы Экономика және Статистика Академиясы (Алматы қ.) сияқты басқа да жоғары оқу орындарының филиалдары орналасқан. Павлодар облысының білім беру басқармасының бастығы Бексейітова Бақыт Мақанқызы болып табылады.[30] === Денсаулық сақтау === Павлодар облысы денсаулық сақтауының тарихы 1905 жылы облыстағы бірінші медициналық мекеме Павлодар ауруханасынан басталады. 1907 жылы земство қаражатына Песчаное, 1912 жылы Ертіс ауылдарында он орындық емханалар ашылды. Бұл уақытқа қарай сегіз болыста фельдшерлік пункттер жұмыс атқарып жатты. 1920 жылдың қаңтарында Павлодар уездік атқару комитеті жанынан денсаулық сақтау бөлімі ашылды. 1926 жылы Павлодар уезінде 391 орындық 10 аурухана, 6 дәрігер мен 51 дәрігер көмекшісі, 1939 жылы 871 орындық 34 аурухана (10 қалалық және 24 ауылдық), 40 амбулаториялық-емханалық ұйым, 53 фельдшерлік-акушерлік пункт, маляриямен күрес бойынша 2 тірек пункт және 1 автокөлігі бар жедел жәрдем станциясы жұмыс атқарды. Екі ауруханада рентген кабинеттері мен клиникалық-диагностикалық лабораториялар болды. Дәрігерлер саны 30 адамға дейін өсті, ауылдық жерлерде олардың саны 10 адамға жетті. Бүгінгі күні облыста 403 медициналық объект жұмыс атқарады, олардың ішінде 65 заңды тұлға: 34 ауруханалық ұйым, 7 диспансер, 12 амбулаториялық-емханалық ұйым және басқа 12 медициналық ұйым. Одан басқа, ОАА мен емханалар құрамына 3 ауылдық учаскелік аурухана, 76 дәрігерлік амбулатоия, 22 фельдшерлік-акушерлік пункт пен 237 медициналық пункт кіреді. Мемлекеттік медициналық ұйымдарда 2467 дәрігер мен 6072 орта буын медицина қызметкерлері жұмыс істейді. Дәрігерлермен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 33,0 құраса, орта буын медицина қызметкерлерімен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 81,3 құрайды. Мемлекеттік медициналық ұйымдардан басқа облыста 120 жекеменшік ұйымдар жұмысын атқарады. Олардың ішіндегі 95 заңды тұлға, ал 22 жеке кәсіпкер болып табылады. Бұл ұйымдарда 506 дәрігер мен 898 орта буын медицина қызметкері жұмысын істейді. * Павлодар теміржол ауруханасы * Областық диагностикалық орталық * Жедел медициналық жәрдем ауруханасы және т.б. Облыста денсаулық сақтауға көп көңіл бөлінеді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» Жолдауы аясында 2012-2015 жылдары 2 емхана, 14 дәрігерлік амбулатория, 3 фельдшер-акушерлік пункт, 43 медициналық пункт құрылысы туралы мәселе шешілді. Облыста белсенді түрде мобильді медицина дамуда, ол 11 жылжымалы қондырғыдан тұрады: 6 стоматологиялық, 4 флюорографиялық, 3 амбулаториялық және 1 маммографиялық жылжымалы кешен. 2011 жылы заманауи жабдықталумен қамтамасыз ету мақсатында әр түрлі көздерден 1 миллиард 353 миллион теңге бөлінді. Павлодар облысының денсаулық сақтау басқармасының бастығы Қасымов Нұрлан Кәукенүлы болып табылады === Спорт === Павлодар облысында жыл сайын дене тәрбиесі мен спорт дамуының көрсеткіші өсуде. 1991 жылы спортпен шұғылданатындар саны 97136 болса, 2001 жылы 102032 адам (+ 4896 адам), ал 2010 жылы бұл сан 162545 дейін өскен (1991 жылмен салыстырғанда + 65409 адам). Дәстүрлі ат жарыстары, қазақша күрес пен тоғызқұмалақтан басқа аударыспақ, теңге алу, қыз қуу және кұсбегілік сияқты ұлттық спорт түрлерінің спортшылары тұрақты түрде республикалық жарыстарға қатысады. Бүгінгі күні ұлттық спорт түрлерімен шамамен 9000 адам айналысады. Спортшылардың денсаулығын тексеру, бақылау және қалыптандыру мақсатында 2004 жылы дәрігерлік-физкультуралық диспансер жаңа ғимаратта өз жұмысын жалғастырды. Жыл сайын диспансер 6000 жуық спортшымен жұмыс жасайды. 2006 жылы 50 адамдық Олимпиадалық резерв дайындау орталығы құрылды. Спорттық мектептерде 19248 оқушы білім алады (2001 жылмен салыстырғанда +6205). Павлодарда 20 спорттық мекеме жұмыс істейді, оларға «Астана» мұз айдыны мен мамандандырылған бокс орталығы да кіреді. Екібастұз қаласында 5 балалар мен жасөспірімдер спорттық мектеп жұмыс істесе, Ақсу мен аудан орталықтарында бұндай спорттық мектептер – біреуден. * Футбол: Павлодар облысының футбол клубтары: # «Ертіс» ФК # «Екибастузец» ФК # «Батыр» ФК * Бокс: 2011 жылдың 17 мен 21 мамыр аралығында Павлодарда КСРО-ның спорт шебері,екі мәрте Еуропаны чемпионы, Павлодар тумасы Серік Конақбаевқа арналған бокстан халықаралық турнир өтті. Бұл шарада 12 мемлекеттен барлығы 190 боксшы қатысты. Сонымен қатар, 2011 жылдың 12-інші мен 16-шы желтоқсанда Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген бапкері, ПМУ профессоры – Рафаэль Вахитовқа арналған IV ашық турнирі өтіп, онда 12 мемлекеттен 135 боксшы қатысы. 2011 жылдың 13 желтоқсанында Павлодар Мұнайхимия зауыты демеушілік еткен бокстың Мамандандырылған орталығы ашылды. == Мәдениет және өнер == Павлодар өңірі құнды мәдени әлеуетке ие, жүздеген кітапханалары, екі кәсіпқой театры, түрлі бағыттағы ондаған мұражайлары, көптеген тарихи және архитекторлық ескерткіштері бар өңір болып табылады. === Әдебиет=== [[Павлодар]]дың [[Ертіс]] өңірінің – талантты, сирек кездесетін дипломаттары, ақындары, жазушылары және әншілері қоғам қайраткерлері мен өнер адамдары өте көп, рухани да табиғи байлығы мол өлке. Мәселен, XVIII ғасырдың қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілі - [[Бұқар жырау Қалқаманұлы]] халық басына түскен ауыртпашылық жылдары хандар мен батырлар төңірегіне бірігу идеясын ұсынды. Бұхар жырау өзінің толғаулары мен өлеңдерінде өз заманының зәру мәселелерін арқау етіп, оларға жауап беруге тырысты. XVIII ғасырдың екінші жартысында жырау шығармашылығымен қатар, ақындар қызметі айтарлықтай таныла бастады. Олар өз шығармаларында негізінен философиялық проблемеларды көтеріп, батырлардың ерлігін жырлады, адамдар арасындағы қарым-қатынастарға, олардың сезіну әлеміне үңіліп, мінез-қаракеттерін ашуға көңіл бөлді. Ақындар адамдар өміріндегі проблемаларының аздығы мен көптігіне қарамастан оған көңіл бөлуді өздерінің парыздары санаған. Бұл ретте Көтеш, Қобылан, Сақау және басқа ақындардың поэзиялары көрнекті болды. XX ғасырдың әдебиетіне қазан төңкерісінің оқиғалары ықпал жасады, әбеби шығармалар ағартушылық ойдың мәні сипатында өрбіді. Ж.Аймауытовтың, С.Торайғыровтың, С.Дөнентаевтың, Қ.Кемеңгеровтің және басқаларының шығармалары жеке кітап болып шықты. XX ғасырдың 30-жылдарындағы қазақ поэзиясында біздің жерлес ақындарымыз – Қ.Бекқожин, Д.Әбілев, И.Байзақов көрнекті орын алды. Қазақ поэзиясында И.Байзақовтың «Алтайда» (1934), «Ұлы құрылыс» (1934), Д.Әбіловтің «Шалқыма» (1936) поэзиялары елеулі құбылыс болды. Соғыстан кейін А.Шамкенов (кейін Д.Неру атындағы халықаралық сыйлықтың иегері), Н.Шакенов, Қ.Ыдырысов, М.Әлімбаев (қазір Қазақстанның Халық жазушысы) - ақындардың; Қ.Исабаев, З.Ақышев, Вс.Иванов, З.Шашкин және басқа жазушылар құнды шығармаларымен елге танылды. А.Жақсыбаев, С.Шевченко сияқты жазушылар өндіріс тақырыбында елеулі еңбек етті. Елімізде болып жатқан оқиғалар Р.Тоқтаровтың (кейін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері) орын алды. Ондай-ақ, М.Жаманбалинов, Е.Ерботин - балалар ақындарының, Н.Черновой, Д.Примак, А.Қаниев, Қ.Смағұлов, Ж.Қоғабаев - ақындардың, М.Асылғазин, Ғ.Жұматов – жазушылардың есімдері елге белгілі. Қазір облыста 1955 жылы ашылған И.Байзақов атындағы (бірінші жеткешісі Ә.Нұршайықов, қазіргі жетекшісі Ғ.Жұматов) және П.Васильев атындағы (жетекшісі ақын С.Музалевский) әдеби бірлестіктер жұмыс істейді. === Кітапханалар === Павлодардың ірі кітапханалары: С.Торайғыров атындағы облыстық кітапхана, Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана, Көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтар үшін арналған облыстық арнайы кітапханасы, П.Васильев атындағы орталық кітапхана, А.Гайдар атындағы балаларға арналған орталық кітапхана, Павлодар қаоласының орталық кітапханалар желісі, Ұлттық кітап кітапханасы, Қазақ әдебиеті кітапханасы және т.б. Облыс бойынша 12 ірі кі тапхана бар, олардың арасында Ақсу қаласының орталық кітапханасы,Қазалжар ауылының модельдік кітапханасы /Ақсу қ. АОК/, Береговая ауылының модельдік кітапханасы /Қашырлық АОК/, Ақтоғай ауданының орталық кітапханасы, Мұткенов ауылының модельдік кітапханасы /Ақтоғай АОК/, Шарбақты ауданының орталық кітапханасы, Орлов ауылының модельдік кітапханасы /Шарбақты АОК/, Успен ауданының орталық кітапханасы, Галиц ауылының модельдік кітапханасы /Успен АОК/, Железинка ауданының орталық кітапханасы [[Сурет:Библиотека Торайгырова ПО.jpg|250px|thumb| С.Торайғыров атындағы облыстық кітапана]] Облысымыздың бас кітапханасы болып табылатын С. Торайғыров атындағы Павлодар облыстық кітапханасы ерекше орын алуда. Павлодар облыстық ғылыми әмбебап кітапхана ұзақ даму жолдарын бастан кешірген. Қазіргі таңда, С.Торайғыров атындағы кітапхана еліміздің үздік кітапханаларының бірі саналады. Оның қорында Павлодар облысының ірі білім, ғылыми, көркемөнер және өлкетану әдебиеттері бар. Жыл бойы кітапханада 32 мың адам болып, оларға 900 мың журнал мен кітап даналары беріледі. Бүгінгі күні, кітапхана құрылымы бойынша ақпараттық-кітапнамалық, кітапханалық қызмет көрсету және мәдени-ағартушылық бағыттар бойынша жұмыс істейтін 14 бөлімнен тұрады. 1985 жылдан бері М. А. Жиенбаева кітапхана басшысы болып табылады. === Мұражайлар === [[Сурет:Музей Потанина ПО.jpg|250px|thumb| Потанин атындағы музеі]] * Г. Н. Потанин атындағы тарихи-өлкетану кітапханасы Павлодар облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1942 жылы облыстық «Қазақстанды зерттеу қоғамы» бөлімі аясында құрылған болатын. 1959 жылы оған Павлодар облысының тумасы, саяхаттаушы, Орталық Азия зерттеушісі – Г.Н.Потанин есімі берілді. Мұражайдың негізін өлкетанушы, фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев қалаған. Мұражай экспозициясы өлкеміздің тарихы мен мәдениетін ашатын 8 залдан тұрады. Мұражай жинағының негізін төмендегідей коллекциялар құрайды: археологиялық, палеонтологиялық, этнографиялық, нумизматика, фотобейне коллекциясы, деректі, жаратылыстану-ғылыми, өндірістік, қару – оқ және суық қару. Дәріс және экскурсиялық жұмыстармен қатар, мұражай республикалық музейлер қорларынан, өз қорынан көрмелер презентацияларын ұйымдастырады. Мастер-кластар, өлкетанулық сабақтар, дәріс-концерттер, шығармашылық кештер өткізеді. Тарихи-өлкетану мұражайы жанынан Павлодар өңірін зерттеу мақсатында археологиялық және этнографиялық экспедициялар жүргізіледі. * [[Дмитрий Поликарпович Багаев|Д. П. Багаев]] атындағы үй мұражайы Д.Багаевтың мемориалды үй мұражайы 2001 жылдың 30 қаңтарында ашылды. Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиалы болып табылады. Бұл үйде өлкетанушы, Павлодар өңірінің жылнамашысы, Облыстық өлкетану мұражайының негізін қалаушы және бірінші директоры, Қазақстан ғана емес, шетелде де әйгілі фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев өмір сүрген және жұмысын атқарған. Бұл Павлодар қаласындағы жалғыз мемориалды мұражай және Қазақстандағы жалғыз фотограф мұражайы. Мұражай төмендегідей кешеннен тұрады: үш бөлмелі үй, ерекше фотопавильон, қорықша. Мұражай экспозициясында жиырмасыншы ғасыр басындағы шебердің заттары, өткен жылдардағы фотожабдықтау, және, ең маңыздысы, өлкенің тарихын бейнелейтін фотосуреттер. Бұл фотосуреттер тақырыбы өзгертіліп, үнемі көрмеде тұрады. Музей сонымен қатар басқа фотографтардың жұмыстары көрмеге қойылады: Германия, Аргентина, Ресей (Екатеринбург, Новосибирск, Мәскеу) және Қазақстан қалалары — Алматы, Қарағанды, Теміртау, Өскемен. * М. Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы Үйі Майра Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы үйі мұражайы Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиаы болып табылады. Мұражай 201 жылы 30 қаңтарда ашылды. Мұражай 2 залдан тұрады. Бірінші экспозициялық зал келушілерді өткен ғасырдың 20-жылдарының танымал әншісі мен сазгері Майра Уәлиқызы Шамсутдинованың өмірі мен шығармашылығымен таныстырады. Бұл залдың экспозициясы әншінің өмірлік және шығармашылық жолын сипаттайтын құжаттар мен фотосуреттерден тұрады. Мұражайға келушілерді Майраның жеке заттары ерекше қызықтырады: үлкен пиала, қызыл жібек шапаны. Осы залда Майраның жолын қуған Қазына Сүбекованың 1916 жылғы гармоны да көрмеге қойылған. Осы залда сонымен бірге келушілердің назарын тағы бір ерекше экспонат аудартады. Бұл халықта «контрамарка» деген атқа ие болған үлкен пеш. * Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы 1964 жылы ашылды. Бұл Қазақстанда құрылған екінші көркемөнер мұражайы. Бұған дейін осындай мұражай тек астанада, Алматы қаласында, Г.Т.Шевченко атындағы Қазақ мемлекеттік көркемөнер галереясы жұмыс істеген. 1965 жылы 18 желтоқсанда мұражай келушілерге ашылды. Сол кезде қорларда 369 экспонат болатын. 1979 жылы мұражай жаңа ғимаратқа көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы көркем сурет, графика, мүсін, сәндік-қолданбалы өнер туындыларының ерекше қорын жинаған. Мұражай қорларында 5500 астам экспонаттар бар. Жыл сайын мұражай 15 астам экспозициялар ұсынады. Оған мұражай қорының дәстүрлі тақырыптық жинақтары, павлодарлық суретшілердің есептік және жеке көрмелері, фотокөрмелер, «М*АРТ» жастар жобасының көрмелері, балалар суретінің көрмелері, алдыңғы қатарлы мұражайлардың жинақтарынан құралған жылжымалы көрмелер жатады. Мұражай өткізетін суретшілермен кездесу, мастер-кластар, экскурсиялар, әдеби-көркемөнер және музыкалық кештер, презентациялар, көркем сурет тарихына шолу жасайтын видеофильмдер қойылымдары аса назарға ие. Мұражай консультациялық-сараптамалық қызмет көрсетеді, қала мен облыс білім беру мекемелеріндегі білім беру бағдарламаларына белсене қатысады. Серіктестер арасында тек Қазақстандық мұражайлық қоғам ғана емес, сонымен бірге Омбы, Новосібір мұражайлары, Британ Кеңесі, Гете Институты, Алматы заманауи шығармашылық орталығы, «Открытый музей» Халықаралық Ассоциациясы, Ресей мұражайларының Ассоциациясы да бар. [[Сурет:Музей Бухар Жырау ПО.jpg|250px|thumb| Бухар Жырау атындағы музеі]] [[Сурет:Музей Павла Васильева ПО.jpg|250px|thumb| Васильев атындағы музеі]] * Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы 1992 жылы ашылды. Мұражай экспозициясы 8 залда орналасқан. * Ақын Павел Васильевтің үй-мұражайы Үй-мұражайдың салтанатты ашылуы 1994 жылы 23 желтоқсанда, П.Васильевтің туған күніне орай өткізілді. Жаңа мұражай экспонаттарының көп бөлігі Е.А.Вялова, ақынның қызы Н.П.Фурман және ағасы В.Н.Васильев атынан тапсырылды. Келесі жылдары Үй-мұражай қоры тек П.Васильев қана емес, оның замандастарының өмірі мен шығармашылығы туралы деректер беретін құжаттар мен материалдарға тола бастады. Бұл ақпарат ақының өмірі мен шығармашылығын терең түсінуге ықпалын тигізді. Павлодарлықтар Үй-мұражайды «васильевтік қорық» деп атайды, сонымен бірге, мұражайда поэзия сүйетіндерге арнап әдеби-музыкалық кештер, танымал әдебиетшілермен кездсулер, П.Васильев атындағы Әдеби қоғам отырыстары өтеді. Үй-мұражайда АҚШ, Франция, Польша, Белоруссия, Ресей және Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген қонақтар болды. П.Васильев туындылары көптеген әлем тілдеріне аударылды. * Г. Н. Шафер Үйі «Шафер Үйі» - Қазақстандағы жалғыз грампластинкалар мұражайы. Ол 2001 жылы 21 ақпанда Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры, музыкатанушы, И.О.Дунаевский шығармашылығын зерттеуші, сазгер Наум Григорьевич Шафердің бірегей коллекциясы негізінде ашылды. Коллекцияда 25000 грампластинка, 1500 магнитофон жазбасының бобинасы, 1500 аудиокассета бар. Картотекада (сазгерлер мен орындаушылар бойынша жүйеленген) 500 мыңнан астам карточка саналады. Жұма күндері (әр апта сайын) павлодарлық жазушылар, музыканттар, әртістер қатысуымен «Шафер Үйінің» концерттік залында дыбыс жазу кештері мен әдеби-музыкалық кештер өтеді. Сонымен бірге облыста төмендегідей мұражайлар орналасқан: * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Екібастұз қ. * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Ақсу қ. * Қ.Сәтбаев атындағы мемориалды мұражай. Баянауыл а. * Ақын С.Торайғыров атындағы мұражай, Торайғыр а. * Шарбақты аудандық тарихи-өлкетанулық мұражай, Шарбақты а. * Успен тарихи-өлкетанулық мұражай. Константиновка а. === Театрлар === [[Сурет:Театр Аймаутова ПО.jpg|250px|thumb| Ж. Аймаутов атындағы облыстық драма театры]] [[Сурет:Театр Чехова ПО.jpg|250px|thumb| А.П.Чехов атындағы драма театры]] * А. П. Чехов атындағы драма театры А. П. Чехов атындағы драма театры — Павлодардың ең ірі театры. Театр қойылымдарының арасында У.Шекспирдің «Он екінші түні», А.П.Чеховтың «Чайкасы», Дж.Патриктің «Оғаш мінезді миссис Сэвиджі», Н.Коляданың «Ақымақтар кемесі» және тағы басқалары. Театрдың директоры-шығармашылық жетекшісі Қазақстан Республикасы еңбегі сіңген қайраткері, Қазақстан Республикасының театр қайраткерлері Одағының басқарма мүшесі, педагогикалық ғылымдар кандидаты Виктор Аввакумов болып табылады. * Ж.Аймауытов атындағы Павлодар облыстық қазақ музыкалық драма театры 1990 жылы 1 сәуірде ашылды. Директоры, шығармашылық жетекшісі – ҚазССР еңбегі сіңген әртісі, М.С.Щелкин атындағы Мәскеу театр училищесін бітірген Манап Мұхтархан Сәдуақасұлы. Театрдың ағымдағы репертуары 78 спектакльден тұрады, 2007-2011 жылдар арасында 35 жаңа қойылым жүзеге асты. Театр жылына 7 премьера қояды. * «Промень» Жастар театры «Промень» театрының тарихы Павлодар қаласының Католик шіркеуінде 2000 жылдан бастап монахинялар, 2003 жылдан бастап Деркульская Ольга мен Аверьянов Денис жетекшілігіндегі театр үйірмесінен басталады. 2009 жылдың 5 қаңтарында «Промень» Жастар Қоғамдық Бірлестігі Мәдени-Бос уақыт Студиясы Естай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайының ғимаратына көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. === Бос уақыт орталықтар және концерттік қонақ бөлмелер === * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайы – 1800 шаршы метр жерді алып жатқан бірегей ғимарат. Басты орынды жасанды мұздан жасалған 250 конькишіге арналған мұз айдыны иеленеді. Оның ерекшелігі сонда – жасанды мұз бетін ерекше полимер партофлормен жапса, мұз айдыны баскетболдан, волейболдан және т.б. жарыс өткізетін спорт залына айналады. Залдың сыйымдылығы 2800 адам, бірақ оны 3000 адам сыятындай етіп кеңейтуге болады. Тоңазытқыш қондырғылар тәулік бойы жұмыс істейді, олар ғимарат ауасына ерекше тазалық беріп тұрады. Мұзды тазалау және түзетуге арналған арнайы машина бар. Сонымен қатар, жаңа заманғы жаттықтырғыштар және душ кабиналарымен жабдықталған ерлер және әйелдер жаттығу залдары бар. Онда тәжірибелі жаттықтырушы мамандардан кеңес алуға болады. Әйелдер фитнес клубы, бассейні бар сауна, 6 теннис үстелі, буфет, спорт киімі дүкені бар. Ұтымды бағамен спортпен және дене шынықтырумен айналысуға және белсенді мәдени демалуға барлық мүмкіндік жасалған /сағатына 200 теңге/. Үлкен холлда боулинг-клубын ашу көзделеді. Қазіргі кезде хоккей және конькимен мәнерлеп тебу секциялары жұмыс істейді. Қазақстан және Ресейдің хоккей клубтары арасында кездесу жарыстары өткізіледі. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> * «Достық Үйі» мәдени-бос уақыт орталығы 2008 жылдың күзінде Павлодар қаласында облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени құрамалары аңсаған Достық үйі ашылды. Оның ашылуына Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Бұл орталықта қала мен облыстың барлық этномәдени бірлестіктерінің ошақтары орналасқан. * «Шаңырақ» мәдени-бос уақыт орталығы Павлодар облысының мәдениет департаментіне қарасты халық шығармашылығының облыстық орталығы. * Астай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайы * «Достық» концерттік залы * «Колос» балалар мәдени-бос уақыт орталығы === Кинотеатрлар === * «Шакен Айманов атындағы 3D» кинотеатры Strong (АҚШ) проекциялық жүйемен және DOLBY DIGITAL дыбыс жүйесімен жабдықталған үш залды кинотеатр. Фильмдерді 3D форматында көрсету. * «Ertis-Cinema 3D» кинотеатры Әлемдік премьералар мен ең кассалық фильмдер. Зал – 346 орын, ыңғайлы орындықтар мен үлкен экран (16м/6м). Кинотеатр ойын автоматтарымен (би алаңы, ату, жарыстар, балықтар, үлкен және кішкентай аэрохоккей) жабдықталған. * «Cinema Star» кинотеатры Dolby Digital Surround форматының сандық сапасы фильмнің әр алуан дыбысталуымен тамсануға мүмкіндік береді. 90 орындық зал мен 20 орындық VIP-алаң. * «Қазақстан» кинотеары, Екібастұз қ. Фиьмдерді дыбыстық сүйемелдеу Mono/Dolby-A/Dolby-SR/Dolby-Digital/Surround EX форматтарында жүзеге асырылады. Көпканалды көлемді дыбыс пен жоғары сапалы бейне экрандағы әрекетке қосылу сезімін тудырады. 2004 жылғы қыркүйекте болған қалпына келтіруден кейін 344 орындық кинозал, сонымен бірге 14 орындық VIP-алаңы бар. == Көрікті орындар == Павлодар облысы назар аударарлық орындарға толы. Павлодарлықтар өз халқының тарихы мен мәдениетінің ескерткіштерін ерекше құрметтейді. Олардың көбі Қазақстандағы ең ірі өзен Ертіс жағалауындағы облыс орталығы Павлодар қаласында орналасқан. Қаланың кең көшелері, көлеңкелі саябақтары мен аллеялары, гүлбақшалары мен фонтандары көз тартарлық әдемі. Қала өз тазалығымен, жайлылығымен ерекшеленеді. Аумақтың назар аударарлық орындарына табиғи, тарихи, архитектуралық және діни құрылыстарды атқызуға болады. Павлодар өңірі археологиялық ескерткіштерге де (өңірде көптеген тұрақтар, қорымдар, обалар, қоныстар бар), мәдени демалыс орындарына да бай. Бұл бөлімдеаумақтың негізгі назар аударарлық орындары, ғимараттар мен құрылыстар, ескерткіштер, мемориалдар, мүсін объектілері мен діни құрылыстар туралы ақпарат беріледі. === Табиғи ескерткіштер === * Баянауыл Ұлттық табиғи саябағы Баянауыл – қырдың ортасындағы табиғаттың көрікті аймағы. Тау қыраттары мен далалы аймақтарөсімдік түрлерінің сан алуандығымен көзге түседі. Баянауыл тауларында бір болған адам табиғаттың көріктігі мен денсаулыққа жағымдығы орынды үйлесетін табиғи баққа үнемі қайта орылғысы келеді. Туристік жолдар, өңірдің халқы – барлығы сізді Қазақстанның айрықша сұлу табиғи бағымен жақынырақ таныстырады. Баянауыл өңірінің атауын қазақтың сұлу қызы, танымал лирикалық поэмаға негіз болған қазақ Джульеттасының есімімен байланыстырады. 21 мың шаршы километр жер бойжеткеннің атымен аталады. Алайда, Баянауыл жерінің аталуы туралы бақа да пікірлер бар. Шоқан Уәлихановтың айтуынша, Баянауыл (Баян-Ола) сөзі баянды өлке, бақыт пен сәттілікті білдіреді. Баянауыл микроклиматы ең қаһарлы қыс кезінде де малдың қыстаудан аман-есен шығуына мүмкіндік береді. * Павлодар облысының геологиялық объектілері Облыс территориясында мемлекеттік табиғи-қорықтық қорға кіретін, республикалық және халқаралық маңызы бар геологиялық, геоморфологиялық және гидрологиялық объектілер бар. Олар ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени құндылыққа ие және ерекше қорғалатын табиғи аймақтар қатарына енгізіген. Республикалық маңызы бар объектілерге Драверта, Кувшин, Әулие және Қоңырәулие үңгірлері, Әулиебұлақ және Телеубұлақ бұлақтары, Айманбұлақ, Рахай және Үшсала шатқалдары жатады. * Мемлекеттік қаумал — Қызылтау Мемлекеттік қаумал — Қызылтау — Баянауыл ауданының оңтүстік-батысында, Сарыарқаның солтүстік-шығысында орналасқан. Жалпы аумағы 60 000 га. Сирек кездесетін жануарлар ме олардың мекенін қорғау мен жануарлардың түрлерін шығару мақсатында ұйымдастырылған. Табиғи аумақ жүйесіндегі орны – бірқалыпты белдеудің далалық ландшафттық аймағы, бетегелі даланың оңтүстік аумақшасы, Қазақ платосы және ұсақ шоқылар жері, Баянауыл-Қарқаралы округы, Баянауыл ауданы. * Зоологиялық қаумал — Ертіс жағалауы «Ертіс жағалауы» мемлекеттік зоологиялық қаумалы сол жақ жағалаудың 1-ден 10-12 км-ге дейінгі жерін, ал оң жақ жағалаудың 4-тен 6 км-ге дейінгі жерін алады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылдың 27 маусымынан №877 «Мемлекеттік қорықшалар мен республикалық маңызы бар табиғат ескерткіштері туралы» қаулысымен «Ертіс жағалауы» қаумалы (кешенді) бекітілді. Ертіс жағалауы Павлодар облысының территориясында, Батыс-Сібір ойпатының оңтүстігінде орналасқан. Жазықты оң жақ жағалаудағы Объ-Ертіс өзенаралығы (Құлынды) мен сол жақ жағалаудағы Ертіс маңындағы далаларға бөледі. «Ертіс жағалауы» қаумалының аумағы 377133 га. жер болса, қорғалған аумағы жоқ. Өзен жағалауы Батыс Сібірдің орманды аумағының оңтүстігін және далалық жерін толықтай қамтиды. Бұл 3 мың км жерге дейін жетеді. Ертістің қазіргі жағалауы биіктігі 7-8 метрге жететін алқапты құрайды, Павлодар облысының батыс шекарасына қарай 87 метрге жетеді, шығыс шекара аумағында – 112 м. Рельефтің дамуы бойынша Ертіс жағалауы көптеген протоколдарға, ескі арналарға, құмды аумақтарға толы. * [[Мойылды (Павлодар облысы)|Шарбақты ауданындағы Маралды көлінің жерасты байлықтары]] Павлодар облысы халықаралық курорт дәрежесіне сай келе алатын аймақтардың көптігімен ерекшеленеді. Тұзды Маралды көлінің сазы мен шипалы суы көптеген ауруларды емдей алады. Ертеректе Павлода облысының территориясында көптеген санаторийлер мен профилакторийлер болған. Павлодар облысының кейбір көлдері тек жергілікті халықтың ғана емес, шет жерлердегі қонақтардың да әулие орындарына айналған. Ең көп назарға Ямышевское, Маралды және Мойылды көлдері ие. Маралды көлінің жерасты сазының қасиеттері әлі де соңына дейін зерттелмеген. Оларың әсер ету спектрі өте кең. Маралды көлінің шипалы сазы жыл сайын көптеген бас июшілерін табады. Көлдің түбіндегі температура су бетіндегі температурадан 10-15 градусқа жоғары. Маралды көлінің сазы рвматизм мен буын ауруларын емдей алады, және, болжамдарға сәйкес, шипалы саз қоры 100 мың метр кубке жетеді. Одан басқа, көл түбінде көгілдір косметикалық саздың бар екендігі анықталған. * Шалдай орманы Шалдай орманы – Павлодар өңірінің басты назар аударарлық орындарының бірі. Бұл табиғи ескерткіштің масштабы тек Павлодар өңірімен шектелмейді, оның масштабы планеталық деуге де болады – ғарыштан жасалған фотосуреттерде орманның созылыңқы таспасы (жүздеген километр) Объ пен Ертіс өзенаралығында өте әсерлі көрінеді. Осындай орман таспалары бесеу, бірақ олардың арасында тек екеуі ғана ресей-қазақстандың шекараны кесіп өтіп, Ертіске қарай созылады: біреуі кішірігім ғана, Семей қаласының маңында, екіншісі – Павлодар облысында. Кейбір пікірлер бойынша, таспалы ормандар көне мұздық солтүстік-шығысқа қарай қозғалып, ормансыз далаға ағаштардың тұқымын әкелген. Шалдай таспалы орманында жергілікті тиіндердің түрі – телеутка – тиінімен танымал. Бұл тиін түрі өте кең таралған, кішкене көгілдірленген терісін кеңестік кезде Италияға дейін жіберген. * «Қаз қайтуы» табиғи ескерткіші Ескерткіш Павлодар облысында, Ертіс өзенінің оң жақ жағалауында, Павлодар қаласының солтүстігінде, темір жол көпірінен 500 м оңтүстікке қарай орналасқан. Ескерткіш 1928 жылы мәскеулік палеонтолог Ю.А. Орловпен ашылғаннан кейін, бұл жерде 1929-1930 жылдары палеонтологиялық қазбалар жүргізілген. Қазба нәтижесінде бірнеше мың сүйек қалдықтары табылған, бұл сүйектер плиоцен-миоцен кезеңіндегі жануарларға (қазіргі африкалық фаунаның ата тегі) тән болатын. Палеонтологиялық институт шағын ғана жерге қазба жүргізген кезде бұғының 20 түрі, керіктің 40 түрі, мүйізтұмсықтың 130 түрі, гиппариондардың 200 түрі және т.б. тапқан. Палеонтологиялық жаңалық «Қаз қайтуы» ескерткішіне палеозоолог мамандардың үлкен назарын аудартты. Өкінішке орай, табылған барлық палеоматериал ғалымдармен бірге олардың зерттеу институттарына кетіп қалды, себебі, біріншіден, Павлодарда ол кзедері өлкетанулық мұражай болмады, ал екіншіден, палеонтологиялық қалдықтарды сақтауды қамтамасыз ететін ғылыми ұйым болмады. Орловтың бастамасын 1960 жылы ҚазССР ҒА Зоология институтының палеобиология бөлімінің экспелициясы жалғастырды. Електен ортаңғы және төменг қабаттарды жуып-шаю кезінде омыртқалылардың үлкен коллекциясы табылды. Олардың арасында қояндар, шақылдақтар, қосаяқтаржәне кішкентай құстар болды. Ескерткіш қала аумағында болғандықтан, «Қаз қайтуы» ескерткішіне павлодарлықтардың да, қала қонақтарының да тарапынан келушілер саны өте көп. «Қаз қайтуы» неоген дәуірі жануарларының ең танымал және эталонды жерлену орны болып саналады. «Қаз қайтуы» бойынша әлемдегі барлық осы дәуір жерленулері салыстырылады. Қазіргі күні қазба жұмыстары жерінде ашық аспан астындағы мұражай кейпіндегі саябақ кешені жоспарануда, кез келген адам қазба жұмыстарының өту үрдісін бақылай алатын болады. === Ғимараттар === Павлодар қаласы: * Ұлы Отан Соғысында қаза болған жауынгерлерге Ескерткіш Қалалық мәдениет және демалыс бағынан кең аллеяда болаттан жасалған 16-метрлік ескерткіш көрінеді. Бұл ескерткіш ҰОС қайтпаған жауынгерлерге Жеңістің 25 жылдығына орай ұрпақтардан ағыс ретінде 1970 жылы 8 мамырда ашылды. Монумент көптеген күміс жіптерден құралған стела кейпінде бейнеленген. Оның алдыңғы жағында – алқагүл мен алғыс жазуы бар тақта бекітілген. * Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіш. 2000 жылы ақын С.Торайғыровқа ескеткіш Павлодар қаласының көркемөнер мұражайының алдында орнатылып, алдыңғы жағымен Торайғыров көшесіне қаратылған еді. 2009 жылы ескерткіш Ак.Сәтбаев көшесі бойына, фонтандарға қарай 150 м жерге орнын ауыстырды. Мүсінші – Е.Сергебаев. * Тұғырдағы Т-34 танкі. Павлодарлықтардың 1941-1945жж. Ұлы Отан соғысындағы көрсеткен әскери және еңбек ерліктеріне мемориал * Ішкі әскер жауынгерлеріне даңқ ескерткіші * В.И.Ленинге Павлодар облысындағы бірінші ескерткіш 1928 жлы Павлодар қаласында орнатылған (Ленпарк). * Даңқ мемориалы Павлодар қаласында 1975 жылы орнатылған (1 Мамыр саябағы). * Кеңес Одағының батыры К.Камзинге ескерткіш 1979 жылы Павлодар қаласында, Камзин – Толстой көшелерінің қиылысында орнатылды. * Павел Васильевке ескерткіш Танымал еуразиялық ақын Павел Васильев (1910-1937) ескерткіші мен оның атындағы саябақ Павлодарда 2011 жылдың 23 қыркүйегінде ашылды. Павел Васильев мүсіні П.Васильев үй мұражайының ауласында орналасқан. Мүсінші Е.[[Еркін Тілекұлы Мергенов|Мергенов]], сәулетші К.Монтахаев. * Қ.И.Сәтбаевқа ескерткіш 2012 жылдың 12 сәуірінде академик, Қазақстан Ғылым академиясының президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаевқа ескерткіш Павлодар қаласының орталығында, қала әкімдігінің жанынан орнатылды. Мүсін мен тұғырнаманың ортақ биіктігі – 8,5 метр. Ескерткіш авторы – мүсінші, ТМД және Қазақстан суретшілер Одағының мүшесі, Шоқан Уәлиханов атындағы мемлекеттік сыйлық лауреаты, Қазақстан Республикасы көркемөнер академиясының академигі Ольга Прокопьева. Тұғырнама авторы – еліміздің еңбегі сіңген сәулетшісі Кацев. * Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы Павлодарда 2011 жылдың қарашасында Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы ашылды. Орталық Кутузов көшесінде оналасқан аллея бойында ұлттардың таныма символдары орналасқан. Олар Павлодар облысындағы басқа этностардың рухани мәдениетін сипаттайды. Барлығы аллеяда он сегіз кішігірім мүсін орналасқан. * Аштық құрбандарына ескерткіш Өткен ғасырдың 30-жылдарындағы аштық құрбандарына ескерткіш Павлодар қаласында 2012 жылдың 31 мамырында ашылды. Ескерткіш қала кіреберісінде, аштық кезінде қаза болғандарды жаппай жерлеу өткен ескі мұсылман зиратының жанынан көтерген. * [[Ағартушылар мен академиктардың мүсін аллеясы]] * Орталық почтамт ғимаратының сағат мұнарасы. Сағат мұнара Павлодар қаласының символы болып саналады. Осы сағатпен барлық павлодарлықтар сағатын салыстырады. Сағат «Қазпошта» АҚ Павлодар филиалының ғимаратында 1983 жылы орнатылды. * Павлодар қаласының орталық жағалауы Павлодарлықтар мен қала қонақтарының сүйікті дмалыс орны болып Ертіс өзенінің жағалауы саналады. Жағалау рельефке сәйкес террасалық қағидаға сәйкес оратылған. Жоғарғы терраса – саябақ, негізгі терраса – барлық аллеяларды біріктіретін орталық аллея. Төменгі терраса – жағажай. * «Ескі қала» Ленин атындағы көшені «ескі қала» деп атайды, себебі бұл жерде ескі ғимараттар сақталған. Көпес Сорокин Үйі; Халықтық Үй; Майра атындағы ән шығармашылығы үй мұражайы; Владимирлік училище; Педтехникум; Көпес А.Деровтың сауда үйі; Ленин көшесіндегі сауда қатарлары; А.П.Чехов атындағы орыс драма театрының ғимараты; Көпес Охапкин үйі; Д.П.Багаев мемориалды үй мұражайы. [41] * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайын салтанатты түрде Қазақстан Республикасының Презиенті Нұрсұлтан Назарбаев 2003 жылдың 16 қазанында ашты. «Астана» МС басты назар аударары – мұз айдыны, оның жалпы ауданы 1830 шаршы км. Бұл айдында шайбалы хоккей мен мәнерлеп сырғанаудан сайыстар, мұз шоуларын жоғары деңгейде өткізу мүмкіндігін береді. Трибуналар 3 мыңға дейін көрөрменге арналған.[42] * Достық үйі. 2008 жылдың күзінде Павлодар облысындағы Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени қауымдары аңсаған Достық үйі ашылды. * Қазақстан Республикасының туы бар колоннада Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің жиырма жылдығын тойлау қарсаңында 40 метр биіктіктегі тутұғыры бар колоннада жоспарланды. Мерейтойлық объект Қазақстан Республикасы Конституация күнін тойлау кезінде салтанатты түрде ашылып, қала тұрғындарының сүйікті демалыс орнына айналды. Павлодар облысының геоақпараттық жүйесі. Аудандар мен облыс қалалары: * С. Мүткенова (1913—1944 жж.) мүсіні — Кеңес Одағының батыры С.Мүткенов мүсіні 1965 жылы Ақтоғай ауданының Мүткенов ауылында орнатылған. * Ж. Тіленшин мүсіні — ағартушы Ж.Тіленшин мүсіні 1967 жылы Ақтоғай ауданының Қожамжар ауылында орнатылған. * С. И. Царев (1882—1918) мүсіні — Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Ақсу қаласының саябағында орнатылды. * К. Камзин, Кеңес Одағының батыры (1913—1944) мүсіні 1966 жылы Ақсу ауданының Жолқұдық ауылында орнатылған. * И. В. Бабин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1965 жылы Железинка ауданының Железинка ауылында орнатылды. * А. Н. Елгин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1964 жылы Қашыр аудынының Қашыр ауылында орнатылған. * С. И. Царев, Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Екібастұз қаласында оның атымен аталған көшеде орнатылды. * Бұхар жырау ескерткіші. 1993 жылы ақын, ойшыл және мемлекет қайраткерінің ескерткіші Баянауыл ауылының орталығында Бұхар жыраудың туғанына 325 жылдығына орай орнатылды. * Иса Байзақов ескерткіші. 1979 жылы ақын, әнші, сазер әрі актер Иса Байзақов ескерткіші Ертіс ауылында, Мәдениет үйінің саябағында орнатылды. Мүсінші Е.Ершов, сәулетші Б.Мұстафин. * Жаяу Мұса Байжанұлының ескерткіші. 2008 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға ескерткіш орнатылды. Жасыбай көлінің солтүстік жағалауында, Баянауыл ауылынан 12 км жерде орналасқан. Мүсінші М.Е.Сергебаев. * Жаяу Мұса Байжанұлының мүсіні. 1972 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға Жаңатілек ауылының орталығында, саябақта мүсін орнатылды. * Құдайберген Әлсейітұлының мүсіні. Железинка ауылында Мәдениет үйінің алдындағы алаңда аақын әрі сазгер Құдайберген Әлсейітұлына мүсін орнатылды. [40] * Саяси репрессиялар құрбандарына ескерткіш Екібастұз қаласында орнатылды. Биіктігі 5 метр композиция «Кебін» деп аталатын стильде орындалған. Бұл нақты келбеті мен дене пішіні көрінбейтін фигуралар, ал бес күлді жұлдыз фонында жақындарын жоқтаған әйел мен баланың фигуралары. * Гиннестің рекордтар кітабына еген Екібастұздық ГРЭС-2 Станцияның биіктігі 420 метр айрықша тұрбасы Гиннестің рекордтар кітабына енген. ГРЭС-2 бірінші блогының жұмысы 1990 жылдың желтоқсанында, ал екінші энергоблок жұмысы 1993 жылдың 22 желтоқсанында басталды. ГРЭС-2 энергиясы Қазақстанның солтүстігін энергиямен қамтамасыз етуге бағытталған және республиканың энергия тұтынуның 15% қамтиды. Энергия тұтынушылары қатарына тек қазақстандық емес, соынмен бірге ресейлік компаниялар да кіреді. Олардың арасында «Қазақстан Темір Жолы» АҚ, «Байқоңыр» ғарыш айлағы, Ертіс-Қарағанды каналы. === Діни ғимараттар === * [[Мәшһүр Жүсіп мешіті|Павлодар қаласындағы басты мешіт]] Павлодар қаласында 6 гектар жерді алып жатқан паркі, медресесі, Кутузов, Кривенко, Қайырбаев көшелерінен кіру есіктері бар 1500 орындық Бас Мешіт сәулет ансамблі салынды. Бас мешіттің жобасын «Алматыгипрогор» АҚ жобалау институты әзірледі. Мешіт құрылысының басты мердігері «Иртыштрансстрой» ассоциациясының «Путь» ЖШС болды, «Иртыштрансстрой» ассоциациясының басшы-төрағасы М.А. Зыков. Мешіт ғимараты 48*48 метрлік сегізбұрышты жұлдыз түрінде салынған, диаметрі 30 метр 1200 орындық ерлер намаз оқитын зал, күмбездің биіктігі 33 метр. Мешіт ғимаратының көлемі 48*48 метр, мұнараларының биіктігі – 63 метр, аймен бірге күмбездің биіктігі – 54 метр, жалпы ауданы 7240 шаршы метр. Бірінші қабатта медресенің оқу сыныптары, неке қию залы, 200 орындық асхана және оның қосалқы бөлмелері, 300 орындық әйелдер намаз оқитын зал, дәрет алу жайлары, холл орналасқан. Неке қию залы және асхана екі көлемді бір үлкен залға айналдыру үшін жылжымалы қабырғамен бөлінген. Ғимаратқа кіру сатылармен екінші қабат деңгейіне көтереді, онда 1200 орындық балконы бар намаз оқу залы, ислам мәдениетінің мұражайы, кітапхана, бейнезал, қызметтік жайлар, холл орналасқан. [[Сурет:Blagoveschenskij sobor Pavlodar 001.JPG|250px|thumb|Благовещенск кафедралы соборы.]] Негізгі ғимараттың екі қабаты және мұнаралары кірпіштен, күмбезі темір құрылымдардан жасалған.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> * [[Благовещенск кафедралы соборы (Павлодар)|Благовещенск кафедралы соборы]] 1999 жылдың 23 қазаны Ертістің Павлодар өңірі үшін маңызды есте қаларлық күн болды. Бұл күні Павлодарда Благовещенски кафедралы соборы ашылды. Павлодарлық архитекторлар Ресейдің қалаларына барып, храмның әр түрлерін көріп, Мәскеудегі бір соборға тоқтады. Бұл тек негіз ғана болды. Мәскеулік храм кішірек және қарапайымдау еді. Павлодарлықтар өз соборын жобалағанда қала тұрғындарын таң қалдырарлық жаңалықтар енгізді. Благовещенск соборының қоңыраулары Мәскеуден әкелінді. Олар паникадило АҚКЗ-да құйылған және шіркеулік бұйымдар Мәскеу жанындағы Софринодан жеткізілді, онда мәскеулік патриархияның зауыты бар. Православиенің заңдарына сәйкес онда тоғыз қоңырау қойылған. Ең үлкен қоңыраудың салмағы – 1024 кг, ең кішкентайының салмағы – 4 кг. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Белгілі адамдар == [[Михаил Иванович Исиналиев|Исиналиев, Михаил Иванович]] - қазақстандық мемлекеттік және партия қайраткері, дипломат. Қазақ ССР-дің сыртқы істер Министрі. ===[[Павлодарлықтар – Кеңес Одағының Батырлары]]=== # [[Кривенко, Иван Илларионович]] - танкист, [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945), Павлодар қаласының құрметті азаматы # [[Елгин, Андрей Николавеич]] - автоматшылар бөлімшесінің командирі, Азаматтық және [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945) қайтыс болғаннан кейін. ===[[Павлодарлықтар – Социалистік Еңбек Ерлері]]=== ===[[Павлодарлықтар – КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегерлері]]=== ===Ғалымдар=== # [[Ақышев Кемел|Ақышев Кемел Ақышұлы]] – т.ғ.д. (1924-2003) # Арғынбаев Халел Арғынбайұлы – т.ғ.д., профессор (1924-1998) # [[Бейсембаев Серікбай]] Бейсембайұлы – тарих ғ.д., академик (1912-1990) # [[Ғинаят Рахметоллаұлы Бекжанов|Бекжанов Ғинаят Рахметоллаұлы]] – г-м.ғ.д., академик (1927) # [[Ермұхан Бекмаханұлы]] – тарих ғ.д. профессор (1915-1966) # [[Әбікен Бектұров|Бектұров Әбікен Бектұрұлы]] – техн.ғ.д., академик (1901-1985) # Ержанов Жақан Сүлейменұлы – техн.ғ.д., академик (1922-2003) # Әбділдин Жабайхан Мүбәракұлы – филол.ғ.д., академик (1933) # Әбділдин Мейірхан Мүбәракұлы – ф-м.ғ.д., профессор (1938) # Жұматов Хамза Жұматұлы – мед.ғ.д., академик (1912-1972) # Каюпов Арықтай Каюпұлы – г-м.ғ.д., академик (1914-1993) # Қасымов Қамар – ҚазКСР еңбек сіңірген өнер қайраткері (1893-1966) # [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Марғұлан Әлкей Хақанұлы]] – филол.ғ.д., академик (1904-1985) # Онаев Ибрагим Әбілғазыұлы – техн.ғ.д., академик (1913-1994) # [[Григорий Николаевич Потанин|Потанин Григорий]] — орыс географ, этнограф, көсемсөзші, фольклортануш, ботаник # Сағынов Әбілқас Сағынұлы – техн.ғ.д., академик (1915) # [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Сәтбаев Қаныш Имантайұлы]] – г-м.ғ.д., ҒА бірінші президенті (1899-1964) # Цефт Адриан Лукоянович – техн.ғ.д., академик (1904-1971) # Шөкин Шафық Шөкіұлы – техн.ғ.д., академик (1912-2003) ===Шығармашылық адамдар=== # Абилев Дихан — қазақ советтік ақын # [[Шәкен Кенжетайұлы Айманов|Айманов Шәкен]] - актер, алғашқы қазақ кинорежиссер (1914-1970) # [[Жүсіпбек Аймауытов|Аймауытов Жүсіпбек]] – драматург, жазушы (1889-1931) # Ақышев Зейтін – жазушы, драматург (1911-1991) # [[Жаяу Мұса Байжанұлы|Байжанов Жаяу Мұса]] – ақын, композитор (1835-1929) # Байжанов Қали – ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі (1877-1966) # [[Иса Байзақов|Байзақов Иса]] – ақын, әнші (1900-1946) # [[Қайыржан Нұрғожаұлы Бекқожин]] - журналист, қазақ баспасының тарихшысы, тарих ғылымдарының докторы (1965), профессор (1976]). КСРО журналистер Одағының мүшесі. # [[Қалижан Нұрғожаұлы Бекхожин]] - [[ақын]], драматург, аудармашы. # [[Бұқар жырау Қалқаманұлы|Бұқар жырау]] — қазақ ақын, жырау. # Әбілев Дихан – ақын, жазушы (1907) # [[Шахимардан Қайдарұлы Әбілев|Әбілев Шахимардан]] - опералық әнші, педагог, Қазақстан Республикасы еңбек сіңірген әртісі (1994). # [[Қуат Әшірбекұлы Әбусейітов]] - кинорежиссер, актер (1925) # Әбусейітов Суат - әртіс (1929-1992) # [[Мұзафар Әлімбаев|Әлімбаев Мұзафар]] - [[Қазақстанның халық жазушысы]], Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінде соғыс сұрапылын бастан кешіп келген қаламгер шоғырының бірі. # [[Естай Беркімбайұлы|Естай Беркімбаев]] — қазақтың көрнекті [[әншісі]], [[ақын]]-[[сазгер]]і, [[ҚазССР]]-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері (1939). # Жаманбалинов Мүбәрак – ақын, жазушы (1924) # Иманжүсіп Құтпанұлы – суырып салма ақын (1863-1929) # Исабаев Қалмұқан – жазушы, өлкетанушы (1925) # [[Қабдыл-Ғалым Насырұлы Қаржасов]] - сүретші, кескіндемеші # Кемеңгеров Қошмұхамбет – драматург, әдебиеттанушы (1898-1937) # Кенжетаев Кәукен – ҚазКСР халық әртісі (1916) # [[Мәшһүр Жүсіп Көпеев|Көпеев Мәшхүр-Жүсіп]] – ақын, фольклор жинаушы (1857-1931) # Прокофьев, Владислав Юрьевич — атайы әнші, мәдениеттің қайраткері. # [[Сұлтанмахмұт Торайғыров|Торайғыров Сұлтанмахмұт]] – ақын, демократ (1893-1920) # [[Майра Уәлиқызы Шамсутдинова|Шамсутдинова Майра]] – әнші, композитор (1890-1927) # [[Жұмат Шанин|Шанин Жұмат]] – режиссер, драматург (1892-1938) # [[Зейін Жүнісбекұлы Шашкин|Шашкин Зейін]] – жазушы, драматург (1912-1966) ===Спортшылар=== # [[Аширов Ахат Сенорович]]- дзюдодан халықаралық класстағы спорт шебері (1997) # [[Марат Төлегенұлы Жыланбаев|Жыланбаев Марат Төлегенұлы]] — Гиннесстің рекордының кітабының жеті рет рекордсмені. Марат Жыланбаев ғаламшардың ең ірі шөлдерді Азияның, Африканың, Австралияның және Американың жалғыз зу ету бірден-бір адамымен болып табылатын. Марафоншы, халықаралық сыныптың спортының шебері. Қазақстанның мәртебелі азаматы. # [[Серік Керімбекұлы Қонақбаев|Қонақбаев Серік Керімбекұлы]] — Күміс жүлдегер ХХII 1980 граммның жаздғы олимпиадалық ойындарының, Европаның (1979, 1981 жж.) чемпионы, әлем(1982 г) чемпионатының күміс жүлдегері, әлемнің (1979, 1981 жж.) кубогының жеңімпазы, КСРО 3-еселік чемпионы, КСРО спортының еңбек сіңірген шебері. # [[Людмила Вячеславовна Прокашева|Прокашева, Людмила]] — спортсмен - конькимен жүгіру. Әлемнің чемпионатының күміс жүлдегері 1995 жылдың классикалық көпсайыста, қысқы азиялық ойынның екі рет чемпионы 1996 жылдың.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> ==Cуреттер жинағы== <gallery> <left> Image:P8250004.JPG|Павлодардағы [[В. И. Ленин]] ескерткіші . Image:T-34-85_Pavlodar_tank_front_view.JPG|Соғыс және еңбек ерлігінің Даңқ мемориалы Image:P8250020.JPG|Женіс саябағының Мәңгілік алаудың қасындағы Абырой ескерткіші Image:Город Павлодар, Казахстан. Здание акимата Павлодарской области.jpg|Павлодар облысының әкімшілік ғимараты Image:P8250025.JPG| «Иртыш» қонақ үйі Image:P8250001.JPG|«[[Ер Төстік]]» — ескерткіш Image:Здание кинотеатра «Иртыш», г. Павлодар, Казахстан.jpg|«Иртыш» кинотеатыры Image:Kazpost building in Pavlodar, Kazakhstan. Central post office in city.jpg|Орталық поштамт ғимараты </left> </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Павлодар_облысы Павлодар облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] * [http://city-pavlodar.gov.kz/Ресми торабы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://pavlodar.gov.kz/ Павлодар облысының әкімшілігі] * [http://www.pavlodar-online.kz/ Павлодар кала бетше босағасы] * [http://www.pavlodar.stat.kz/ Павлодар облысының статистика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120502075728/http://pavlodar.stat.kz/ |date=2012-05-02 }} * [http://economika-pavl.kz/ Павлодар облысының экономика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070223145111/http://www.economika-pavl.kz/ |date=2007-02-23 }} * [http://museums.pavlodar.kz/ Павлодардың мұражайы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100707115012/http://museums.pavlodar.kz/ |date=2010-07-07 }} pavlodar.kz торабынды * [http://www.karta.kz Павлодар Картасы] * [http://www.pavlodar-wrestling.com Павлодардағы күрес туралы спорт торабы ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210302014758/http://pavlodar-wrestling.com/ |date=2021-03-02 }} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Павлодар облысы}} [[Санат:Павлодар облысы]] mxlrvqia1exg0mywoce23wz89ltgg6u 3064263 3064262 2022-08-25T20:58:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Павлодар облысы |елтаңба = Logo Pavlodar region.png |карта = Pavlodar Region.png |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 18 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 76 |lon_min = 57 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Павлодар]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]ы<ref>{{cite web | first = AlexG | datepublished = 14/01/2008 | url = http://www.pavlodar.gn.kz/News.html&file=article&sid=5987&mode=&order=0&thold=0 | title = Павлодар облысы туған күні | publisher = pavlodar.gn.kz | accessdate = [[15 қаңтар]] [[2008]] | lang = ru | description = }}</ref> |аудандар саны = 10 |ауылдық округтер саны = 165 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 408 |тұрғыны = {{өсім}} 754 016<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 9-шы |тығыздығы = 6,04 |тығыздығы бойынша орны = 4-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] — 51,77%,<br> [[орыстар]] — 35,86%<br> [[украиндар]] — 4,40%<br> [[немістер]] — 2,72%<br> [[татарлар]] — 1,86% (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 124 755 |жер аумағы бойынша орны = 11-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Болат Жұмабекұлы Бақауов|Болат Бақауов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-PAV |телефон коды = +7 7182 xx-xx-xx |пошта индекстері = 14xxxx |марапаттары = |сайты = http://www.pavlodar.gov.kz |ортаққордағы санаты = Pavlodar Province }} '''Павлодар облысы''' — [[1938]] жылғы қаңтар айында құрылған. Облыс орталығы – [[Павлодар қаласы]], ол [[Қазақстан]]ның аса ірі өзені болып табылатын [[Ертіс]] жағасында орналасқан. Облыс [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның солтүстік-шығысында орналасқан және солтүстікте – [[Ресей Федерация]]сының Омбы, солтүстік-шығыста – [[Новосібір облысы|Новосібір]] облыстарымен, шығыста – [[Алтай өлкесі]]мен, оңтүстікте – [[Қазақстан Республикасы]]ның [[Абай облысы|Абай]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарымен, батыста – [[Ақмола облысы|Ақмола]] және [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] облыстарымен шектесіп жатыр. == Физико-географиялық мінездеме == === Географиялық жайлау === Облыс Қазақстанның солтүстік-шығысында орналасқан. Павлодар облысы аумағының көп бөлігі [[Ертіс]] өзенінің орта ағысындағы Батыссібір жазығының оңтүстік шегінде орын алған, қазіргі кезде 127,5 мың ш.км. аймақты алып отыр. Солтүстігінде облыс Ресей Федерациясымен ([[Омбы облысы]]), оңтүстігінде – [[Қарағанды облысы]]мен, шығысында – [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс-Қазақстан облысымен]], батысында – Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарымен шектеседі. === Климаты === Павлодар облысының климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]] және [[Аридтік климат|құрғақ]]. Қыста ашық және аязды ауа райын түзейтін [[Сібір антициклоны]] әсер етсе, жазда құрғақ және ыстық ауа, қуаншылық пен қарадауыл әкелетін [[Тұран ауа массасы]]ның әсері күшті. Қаңтар айының орташа температурасы 17 – 19,4ӘC, кей жылдары ол 48&nbsp;°C-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа температурасы солтүстіктен оңтүстікке қарай 19&nbsp;°C-тан 22,2&nbsp;°C-қа дейін жоғарылайды, кей күндері 41&nbsp;°C-қа дейін барады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшесі солтүстіктен оңтүстікке қарай 292 мм-ден 194 мм-ге дейін кемиді. Баянаула тауларында 340 мм. Жылдың суық мезгілінде жел көбінесе оңтүстік-батыс бағытта, жылы мезгілде солтүстік-батыс бағытта соғады. Олардың орташа жылдамдығы 4,0 – 4,5 м/с. Көктем мен күзде жылдамд. 15 м/с-қа дейін баратын қатты дауылды желдер де соғып тұрады. Павлодар облысында көктем қысқа, жаз айлары ыстық, құрғақ және желді келеді. Күзі қысқа, салқын және жаңбырлы. Алғашқы үсік тамыз айының соңғы онкүндігінде болады. Қыркүйектің соңғы онкүндігі мен қазанның басында алғашқы қар түседі.<ref name="pavlodar.gov.kz">[http://www.pavlodar.gov.kz/page.php?page_id=2718&lang=2 Павлодар облысы әкімдігінің ресми сайты]</ref> [[File:Pavlodar-Fiume Irtysh.JPG|thumb|Ертіс өзені]] === Жер бедері және гидрологиясы === Павлодар облысының жер бедері екі бөлікке бөлінеді. Солтүстігінінің негізгі бөлігін Батыс [[Сібір]] ойпатының жалғасы – [[Ертіс]] жазығы, оңтүстік-шығыс бөлігін [[Cарыарқа]]ның солтүстік-шығыс сілемі, солтүстік-шығысын Құлынды даласы алып жатыр. Жер беті мұнда теңіз деңгейінен 120 – 150 м биіктікте, [[Ертіс]] аңғарында 100 – 110 м шамасында. [[Сарыарқа]] бөлігі көбінесе ұсақ төбелермен алмасып отыратын жазықтардан тұрады. Мұнда [[Баянаула]] (1026 м), [[Қызылтау]] (облыстың ең биік жері – [[Әулие тау]]ы, 1055 м), Желтау (959 м) және [[Семізбұлақ]] таулары орналасқан. [[Ертіс]] өзені облыс жерін шығыстан солтүстік-батысқа қарай ұзына бойы қиып өтеді. Өзеннің облыс бөлігіндегі ұзындығы 420 км және оған бір де бір сала қосылмайды. Оң жағалауы биік жарқабақты, сол жағалауы жайпақ. Қараша айының орта кезінде өзен суы қатып, наурыз айында мұздың қалыңдығы 115 см-ге дейін жетеді. Облыс жеріндегі ұзындығы 147 км болатын Ертіс – [[Қарағанды]] каналы [[Екібастұз]] қ. мен [[Ақсу]] кентін сумен қамтамасыз етеді. Облыстың батыс жағымен кішігірім [[Өлеңті (өзен, Еріс алабы)|Өлеңті]] және [[Шідерті өзені|Шідерті]] өзендері ағып өтеді. Облыста көлдер көп (1210 көл). [[Баянаул таулары|тауларында]] көлдер тектоникалық ойыстарда ([[Жасыбай]], [[Торайғыр]], [[Сабындыкөл]]), [[Ертіс]] бойындағы көлдер жайылмадағы қазаншұңқырлар мен ескі арналарда, ал жазықта әр түрлі көлемді қазаншұңқырларда орналасқан.<br /> '''Ірі көлдері:''' [[Сілетітеңіз]] (ауданы 965 км²), [[Жалаулы (көл)|Жалаулы]] (398 км²), [[Қызылқақ]] (180 км²), [[Үлкен Әжболат]] (110 км²), [[Маралды (көл)|Маралды]] (80 км²). Тұщы көлдер көбінесе Ертіс жағасы мен облыстың солтүстік бөлігінде тараған. Одан оңтістікке қарай тұзды көлдер саны арта береді. Жер асты суларының құрамы әр түрлі. [[Сарыарқа]] жағындағы тау жарықшақтарында жер асты сулары жер бетіне әр түрлі бұлақтар арқылы шығады. Жалпы, облыс аумағында тәулігіне 3816,5 мың м3 болатын пайдалануға жарайтын жер асты суының 11 кен орны барланған. Қазіргі кезде тәулігіне 118,5 мың м3 су беретін 6 су көзі пайдаланылады. Жер асты суының негізгі горизонты Ертіс [[артезиан]] алабында орналасқан. Мұнда судың минералдығы 4,4 – 5,5 г/дм3. Құрамы [[бром]]ды, [[йод]]-[[бром]]ды келген. Олардың жалпы минералдығы 8,0 г/дм3.3 * [[Павлодар облысының өзендері]] * [[Павлодар облысының көлдері]] * [[Павлодар облысының жерасты сулары]] === Пайдалы кендер === Облысымыз Қазақстан Республикасының [[минерал]]дық шикізат кешенінде жетекші рөл атқарады. [[Ертіс]]тің [[Павлодар]] өңірінің қатты пайдалы қазбаларының баланстық қорының жалпы құны 460 миллиард долларға бағаланады. Бұл – [[алтын]]ды, құрылыс материалдары мен өзгелерін қоса алғанда, [[көмір]] мен әр түрлі [[металдар]]. Кен орындарының бір бөлігі ертеден және табысты өндірілуде, қалғандарында қосымша геологиялық барлау жұмыстары жүргізілуде, пайдалы қазбалардың нақты көлемдері, өндіру жағдайлары анықталуда. Павлодар облысында Қазақстанның барлық [[көмір]] қорының үштен бір бөлігінен астамы шоғырланған. Ең ірі кен орындары – [[Екібастұз]] және Майкөбен, оларда сәйкесінше 10,5 миллиард және 2,2 миллиард тонна энергетикалық шикізат сақталған. Жалпы [[көмір]] қоры үш миллиард тоннадай болатын басқа да тоғыз кен орнын болашақта өндіруге болады. Барлық кен орындарының ерекшелігі көмірдің тереңде жатпағандығы, ал кей жерлерде тікелей жер бетіне шығып жатқандығы болып табылады. Сондықтан ол ашық үнемді әдіспен өндіріледі. Екібастұз бассейнінің көмірін өндірудің бірінші жарты ғасырында 2 миллиард тонна көмір өндірілді. Барлау жүргізілген қалған көлемдері бірнеше жүзжылдыққа жетеді. “Бозшакөл” мыс-порфироидтық ірі кен орны өндіруге дайын. Мұнда руда жер бетіне жақын орналасқан және өндірістік шоғырлануында тек қана [[мыс]] емес, [[молибден]], [[күміс]], басқа да құнды металдар бар. Барлық кен орындарындағы мыстың жалпы қоры үш жарым миллион тоннаны құрайды. [[Сурет:Kraftwerk Ekibastus.jpg|thumb|left|Екібастұз ЖЭО-ы]] [[Алтын]] кен орнының болжалды қоры шамамен 150 тоннаға бағалануда, онда осы бағалы металдан басқа күміс, мыс, мырыш, барит бар. [[Кобальт]] кен орындары 14 мың тоннаға, никельдікі – 251 мың тоннаға, марганецтікі – 70 мың тоннаға бағаланады. Аймақтық рудалық қорлардың маңызды ерекшелігі – олардың құрамының көп құрамдас болуы: негізгі аталған металдардан басқа онда молибден, бериллий, индий, таллий, галлий, кадмий, германий, селен, теллур және тағы басқалары бар. Облыста малахит пен ферузаның кен орындары табылды. Кейбір мамандар техникалық және зергерлік алмаздарды табу үшін нақты алғышарттар бар деп есептейді. Ертістің Павлодар өңірінде әзірше мұнай мен газдың ашылған кен орындары жоқ. Бұл болашақтың еншісінде. Облыстың жарты аумағын Ертіс өңірі ойпаты алып жатыр, геологтар көмірсутегі шикізатының мол қоры жағынан оның болашағы зор деп есептейді. Мұнайдың болжалды ресурстары - 315 миллион тоннаға, ал газдікі – 148 миллиард текше метрге бағаланады. Облыста кең тараған деп аталатын пайдалы қазбалардың 89 кен орны бар деп есептеледі: бұл – әр түрлі құрылыс материалдарын өндіруге, өнеркәсіп мұқтаждықтарына және басқа да мақсаттарға арналған шикізат. Мысалы, қорама құмының Қарасор кен орны – ТМД-дағы ең ірісі. Каолин (ақ күйдірілген) отқа төзімді саздың Суханов кен орнында шамамен 700 миллион тонна құнды шикізат сақталған. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Флора және жануарлар дүниесі === [[Сурет:Гусь.JPG|250px|thumb|Каз]] [[Сурет:Лиса возле озера.JPG|250px|thumb|Түлкі]] Павлодар облысының жері түгелдей дерлік қызғылт қоңыр топырақ белдемінде орналасқан. Ертістің шығыс жағының жер қыртысы негізінен құм, құмдауыт және саздақ топырақтан, ал сол жағалық аңғары [[плейстоцен]] кезеңінің сортаңданған бозғылт топырағы мен ауыр саздақ топырақтан түзілген. [[Сарыарқа]] шоқыларында көбінесе тастақты-қиыршықтасты қоңыр топырақ, ал шоқыаралық жазықтарда сортаң, саздақ топырақтар дамыған. Облыстың өсімдік жамылғысы қызғылт қоңыр топырақ белдеміне тән селеулі-бетегелі астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Облыстың қиыр солтүстігін қайың мен теректен тұратын ормандар алып жатыр. Олар 44,0 мың га жерді қамтиды. Оңтүстікке қарай даланың сұр, қызғылт қоңыр топырағында бетегелі-жусанды дала қалыптасқан. Оңтүстік-шығысындағы құмды өңірде қарағай ормандары, Ертіс өзенінің жайылмасында шалғындар мен тоғайлар тараған. Облыстың кең даласында [[қоян]], [[сарышұнақ]], [[суыр]], [[қосаяқ]], [[аламан тышқаны]], т.б. мекендейді. [[Бесқарағай]] мен [[Баянаула қарағайлы ормандары]]нда [[тиін]]дер жиі кездеседі. [[Жыртқыш]] аңдардан [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[құндыз]] сияқты жануарлар тараған. Оңтүстік-шығысындағы қарағай ормандарында еуропалық [[құндыз]], Ертістің жағалаулық ормандары мен қайың шоқтарында [[елік]], Баянаула тауларында [[арқар]] кездеседі. Облыста ақ және сары [[шымшық]], [[бозторғай]], жыртқыш құстардан дала [[бүркіт]]і, [[кезқұйрық]], [[күйкентай]], [[қырғи]], [[жапалақ]], қарағайлы орманда [[құр]], [[шіл]], [[саңырау құр]], [[тоқылдақ]] мекендейді. Жазда өзендер мен көлдерден [[аққу]], [[қаз]], [[үйрек]], [[қасқалдақ]], [[шағала]], көл жағаларында [[қызғыш]], [[тауқұдірет]], [[жылқышы]], т.б. құстарды кездестіруге болады. Ертіс өзенінде [[ақбалық]], [[бекіре]], [[нәлім]], [[шортан]], [[алабұға]], [[шабақ]] көптеп кездеседі. === Экология === Негізгі өндіріс саласы кен өндірісі, мұнайды қайта өндеу, химиялық өндіріс, қара және түсті металлургия, энергетика болғандықтан, Павлодар облысының жоғары техногенді ластануға шалдығу қаупі зор. Ластанудың басты көзі жоғары козолды Екібастұз көмірін тұқанды агрегаттар оттығында жағу технологиясын пайдаланатын жылу электр станциялары болып табылады. Шығарылып тасталынатын негізгі масса Екібастұз (46 %), Ақсу (26,5 %) және Павлодар (25,5 %) қалаларында орналасқан өнеркәсіп кәсіпорындарына тиесілі, облыстың қалған аудандарына шығарылып тасталынатын өнімнің 2%-на жуығы тиесілі. ===[[Павлодар облысының табиғат және табиғи ресурстары]]=== == Халқы == Павлодар облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |697 947 |805 660 |943 745 |806 983 |748 651 |745 238 |743 826 |742 911 |744 860 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! |- |746 454 |742 276 |744 363 |746 163 |747 055 |749 154 |752 793 |755 778 |758 479 |757 014 |} === Демография === Облыс халқы 2012 жылғы 1 қаңтарда 747,1 мың адамды құрады. Облыс бойынша (1 км² аумаққа) халық тығыздығы орта есеппен 6 адамды құрайды. Қала және ауыл тұрғындарының саны 514,4 мың мен 232,7 мың адамға тең. Облыста әйел тұрғындар тұрғындардың жалпы санының 52,9%, ал ер адамдар — 47,1% құрайды. 2012 жылғы 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Павлодар облысында 0-15 жас (жалпы санның 21,2%) аралығындағы балалар саны - 158,2 мың, 16-63 (58) жастағы тұлғалардың саны - 491,7 мың (65,8 %), 63 (58) жастағы егде адамдар мен олардан жоғары жастағы адамдар саны — 97,2 мың (13 %). 2011 жылы халық санының табиғи артуы 4682 адамды немесе халықтың 1000 адамына 6,3 құрады, бұл орта республикалық көрсеткіштің 54,3% немесе екі еседен артық болып табылады. 2011 жылы 1000 адамға неке қию саны 9,4 және 1000 адамға ажырасу саны— 4,0 құрады. Павлодар облысы халықтың жоғары көші-қонымен ерекшеленеді, көші-қон айырмасы соңғы бес жыл ішінде теріс сипатта келеді. Көшіп-қонушылар көп бөлігініңТМД елдеріне жылыстауы байқалады. Өзге елдерден көшіп-қону айырмасы соңғы бес жылда оң көрсеткішті көрсетіп келеді. === Санның серпінділікі === Халық саныңың серпінділігі соңғы бес жылда (2007—2011) біртіндеп дамуда және 2008 жылғы төмендеуден кейін 2007 жылғы көрсеткішке қайта жетуде. === Этникалық құрам === Облыстың этникалық құрамы халықтың келесі этникалық топтарымен айқындалады - қазақтар, орыстар, украиндер, немістер, татарлар, белорустар, молдовандар, азербайжандар, шешендер, ингуштар, башқұрттар, корейлер, поляктар, болгарлар, чуваштар, мордвалар, удмурттар және басқалары. 2012 жылдың басында барлық этникалық топтардың ішінде халықтың жалпы санының көп бөлігін қазақтар — 48,8% және орыстар— 37,9% құрады. Өзге этностар мен этникалық топтардың үлесі облыс халқының 13,3% болып табылады. 2012 жылғы 1 қаңтарда қазақтардың саны 364,9 мың, орыстардың саны — 283,4 мың, украиндердің саны — 37,9 мың, немістердің саны — 21,1 мың, татарлардың саны — 14,2 мың, белорустердің саны — 5,1 мың, өзге ұлттардың саны — 19,3 мың адамды құрады. === Дін === Павлодар облысы халқының ішінде әр түрлі діни сенімдер, соның ішінде ислам, православиелік және католиктік христиан, протестантизм, иудаизм және өзге де аз санды діндерді ұстанатындар байқалады. 2011 ж. 1 қаңтарында облыста 172 діни бірлестіктер мен топтар тіркелген, оның ішінде мұсылмандық — 94 (54,7 %), православиелік — 17 (10 %), католиктік — 8 (4,7 %), иудейлік — 1(0,6 %), протестанттық пен өзгесі — 52 (30 %). Облыста 126 діни ғимараттар бар. == Тарихы == === Этимология === Облыс атауы облыстың әкімшілік орталығы болып табылатын Павлодар қаласы атауымен аталады. Негізі 1720 жылы орыстың Ертіс бойындағы әскери бекіністерінің алдағы шебі ретінде қаланған; шебтің атауы одан 20 км жерде орналасқан Коряковка тұзды көлінен алынған. 1838 ж. шеп Коряковская станицасы болып өзгертіледі.1860 ж. аяғында жергілікті көпестер станицаны Александр II-нің жаңа дүниеге келген Павл ұлының құрметіне Павлодар қаласы деп өзгертуге өтініш білдіреді. Бұл өтініш іске асырылы, 1861 жылы Павлодар қаласы пайда болды. === Облыстың таңбасы === 2011 жылдың 3 қазанының сессияда - облыстың маслихат депутаттары облыстың тарихында бірінші логотипты бекітті. Сол конкурстың қорытындысының аймақтың мәдениетінің басқармасымен жарияланды. Ең сәтті үлгімен комиссия Қасымханның Жапанованың жұмысын мойындады. [[Сурет:Logo Pavlodar region.png|200px|.png|thumb|Павлодар облысының таңбасы]] Логотипте Қазақстан Республикасы мемлекеттік рәміздерінің белгілері бар. Таңбаның түсі мемлекеттік рәміздер түсіне негізделген – көгілдір түстің алтын түспен үйлесуі тәуелсіз мемлекет халықтарының бірлігі мен гүлденуінің белгісі. Өткен салт-дәстүрлерімізді ұстану белгісі ретінде логотипте қазақ ұлттық ою-өрнегі бейнеленген. Орталық бөлігінде Қазақстан Республикасы елтаңбасының негізгі идеясынан алынған – киіз үйдің шаңырағы бар. Шаңырақ – отбасы құт-берекесінің, бейбітшілік пен тыныштықтың нышаны. Киіз үйдің түндігі көгілдір ашық аспан астындағы жарқыраған күнді елестетеді. Ал таңбаның ортасынан бастап көгілдір кеңістік бойымен таралған уықтар - өмір мен жылудың көзі есептелетін күн сәулесі іспеттес. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Ең ескі тарих === [[Павлодар облысының ескі тарихы]] Археологиялық зерттеулер Ертіс өңірінде тарихқа дейінгі кезде адамдар саны көп тайпалар өмір сүргенін көрсетеді. Ежелгі адамдардың тұрақтау іздері Баянауыл ауданында, Ертіс өзенінің жиегінде табылды. Тастан жасалған қарулар, жебелер мен найзалардың кремнийден жасалған ұштары табылды. Мыңжылдықтар өз кезегімен өтіп жатты, Ертіс өңірінде тұрып жатқан түрлі тайпалардың мәдениеті өзгеріп отырды. Бұнда қимақтар, үйсіндер, қаңлылар, наймандар көшіп жүрді. [[Павлодар Ертіс өңірінің жартастағы жазулары]] Қазіргі заманғы Ертістің Павлодар өңірі аумағына жасалған бірінші экспедициялар Сібірде мемлекеттік биліктің нығайтылуынан және Тобол губерниясын белгілегеннен кейін басталды. Коряков пошталық форпост Ертістің жағасында 1720 жылы пайда болды. 1838 жылы форпост аттас станица болып өзгерді, ал 1861 жылы - Павлодар қаласы деп аталды. Сол жылдары 19-шы ғасырдың басында ауыл шаруашылығының өсуі, ауылшаруашылық шикізатты қайта өңдеу салаларының, тау-кен ісінің дамуы көзделіп еді. 19-шы ғасырдың екінші жартысынан бастап Екібастұзда көмір өндіруді әзірлеу жұмысы, Коряков және Үлкен Қалқаман көлдерінде тұз өндірісі жүргізілді. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> [[XIX - XX ғ. басындағы Павлодар Ертіс өңірі]]. === [[XX ғасырдағы Павлодар облысы|Советтік кез]] === 20-шы ғасырдың бірінші жартысында Құлынды-Павлодар (1923) темір жолының құрылысымен және Ертісте кеме қатынасының дамуымен шаруашылық тез қарқынмен дамыды. 1938 жылы облыс орталығы болған Павлодар кеме қатынасы бар Ертіс өзені мен темір жолдың қиылысында қалып, Екібастұз, Орал, Сібірмен тұрақты байланыс орнатты. Бұл қала мен облыс экономикасының одан әрі дамуына негіз болды. Шағын шеберханалардың орнында ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар бой көтерді. [[Ұлы Отан Соғысы жылдарындағы Павлодар Ертіс өңірі]] 1956 жылдан бастап Павлодар тың және тыңайған жерлерді игеру орталықтарының бірі болды. Тыңды көтеру нәтижесінде облыстың егістік аумақтары он есе көбейді. Көмірді өндіру және тың игеру Павлодар облысындағы өндірістік күштерінің дамуына мықты серпін берді. [[Тың игеру (Павлодар облысы)]]. Қолайлы экономикалық-географиялық орналасуы, бай ресурстары, көлік жолдары мен Ертіс-Қарағанды арнасының бар болуы 1957 жылы құрамына Павлодар, Екібастұз, Ақсу (Ермак) қалалары енген Павлодар-Екібастұз аумақтық-өнеркәсіптік кешеннің құрылуына әсер етті. Арзан Екібастұз көмірі негізінде энергетикалық база құрылған және өнеркәсіптің жаңа салалары: қара және түрлі түсті металлургия, машинажасау, алюминий, мұнай өндіру және химия салалары дамыды.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Қазіргі === # [[1991]], [[30 желтоқсан]] — Павлодарда Кутузов к-сі бойымен Ломов к-сі қиылысына дейін өтетін трамвай желісі іске қосылды. # [[1993]] — 1 қаңтардағы кезеңге сәйкес Ленин кентін қоса есептегенде Павлодарда 367,4 мың адам тұрды. # [[1993]], [[4 мамыр]] — Ермак қаласы Ақсу қаласына өзгертілді, Краснокутск ауданы Ақтоғай ауданы болып өзгертілді. # [[1993]], [[7 қазан]] —Краснокутск ауылы Ақтоғай ауылы болып өзгертілді. # [[1993]], желтоқсан —Екібастұздық ГРЭС-2-нің екінші энергоблогы іске қосылды. # [[1994]], маусым — Индустриалды және педагогикалық институттар Павлодар мемлекеттік [[университет]]і болып біріктірілді. # [[1994]] — Павлодар қаласындағы Свердлов көшесі Ломов көшесі болып, Тургенев көшесі - М. Қайырбаев көшесі болып, Қызыләскер көшесі— И. Кривенко көшесі болып өзгертілді. # [[1994]] — Екібастұзда православиелік Серафим-Иверск храмының іргесі қаланды. # [[1996]] —тұрғын-коммуналды шаруашылық монополиясыздандырылды, КСК-лар құрылды. [[1996]], [[21 маусым]] — Железинка ауылында Свято-Троицк храмының негізі қаланды. # [[1997]], [[9 мамыр]] — Павлодардың Орталық алаңында алғашқы рет әуесқой автожарыстар өтті, ол жарыс [[1997]] ж.-дан [[2008]] ж.-ға дейін қаланың бас алаңында өтетін мерекелік шаралардың ажырамас бөлігі болып келді. # [[1997]], қазан — Павлодарда халықаралық «Айналайын Ертіс — 97» фестивалі өтті. # [[1998]], [[17 мамыр]] — Ақсу-Конечная теміржол желісінің құрылысы басталды.. # [[1998]], [[24 қараша]] — [[Қазақстан]] Президенті Н. Назарбаев қатысқан Павлодар облысының 60 жылдығына арналған салтанатты шаралар өтті. # [[1999]], [[28 тамыз]] — Павлодар қаласында Әулие Николай кіші шіркеуін дәріптеу шарасы өтті. [[1999]], [[23 қазан]] — Павлодар қ. Игілік кафедралды соборының салтанытты ашылуы болды және Павлодардың бас мешітінің алғашқы тасы қаланды. XXI ғасыр # [[2000]], [[23 қыркүйек]] — Жаңа жағалаудың сәулет ансамблі ашылып, алғашқы рет қалалық ипподромда жылқы-спорттық сайыстар өткен Павлодар қаласы Күні мерекелік шарасы аталып өтті. # [[2000]], [[17 қазан]] — Павлодар қ. Рим-католиктік Шіркеуінің Иса нәресте әулие Терезаның келуін дәріптеу шарасы өтті. # [[2000]], [[25 қазан]] — Павлодар қ. облыстық көркемөнер мұражайының ғимараты жанында ақын, философ Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналған ескерткіш ашылды. # [[2000]], желтоқсан — Аксу-Конечная теміржолын төсеп жатқан екі бригада Май ауданының Көктөбе ауылында түйісті. [[2001]] ж. ортасында құрылыс аяқталғаннан кейін Аксу-Конечная теміржолы тәуелсіз [[Қазақстан]]да салынған ең алғашқы темір жол болды. # [[2007]], [[21 шілде]] — алғашқы рет қала әкімшілігінің қолдауымен «open air RELAX Summer Sun Party» музыкалық фестивалі өтті. # [[2010]], [[12 сәуір]] — Павлодар қ. әкімшілігінің жанында Қаныш Имантайұлы Сәтбевқа арналған ескерткіштің ашылуы болды. # [[2011]], [[24 қаңтар]] — VII Қысқы Азия ойындары алауының эстафетасы өтті. Бүгінгі күні Павлодар облысы барлық облыстардың арасында жоғары өнеркәсіптік әлеуетімен ерекшеленеді, көп салалы ауыл шаруашылығы бар, ауылшаруашылық өнімдерімен өзін толық көлемде қамтамасыз етеді. Бұнда су көлігінен басқа көліктің және өндірістік емес саланың барлық түрлері дамыған.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Әкімшілік бөлініс == === Аудандары === #[[Аққулы ауданы]] #[[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] #[[Баянауыл ауданы]] #[[Ертіс ауданы]] #[[Железин ауданы]] #[[Май ауданы]] #[[Павлодар ауданы]] #[[Тереңкөл ауданы]] #[[Успен ауданы]] #[[Шарбақты ауданы]] #[[Ақсу]] қаласы #[[Екібастұз]] қаласы #[[Павлодар]] қаласы<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Атқару органдары === Атқарушы өкімет Павлодардың облысының әкімі болып табылады. Атқару органдарының аймақтағы құрылымдары: * Павлодар облысы әкімінің аппараты * Қаланың және ауданның әкімдерінің аппараттары * Павлодардың облысының басқармалары * Аумақтық мемлекеттік органдар === Павлодардың облысының басқармалары: === * Павлодар облысының сәулет және қала құрылысы басқармасы * Павлодар облысының ішкі саясат басқармасы * Павлодар облысының денсаулық сақтау басқармасы * Павлодар облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы * Павлодар облысының мәдениет басқармасы * Павлодар облыстық жұмылдыру дайындығы, азаматтық қорғаныс, авариялар мен дүлей апаттардың алдын алу және жоюды ұйымдастыру басқармасы * Павлодар облысының білім беру басқармасы * Павлодар облысының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы * Павлодар облысының кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасы * Павлодар облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы * Павлодар облысының ауыл шаруашылығы басқармасы * Павлодар облысының құрылыс басқармасы * Павлодар облысының қаржы басқармасы * Павлодар облысының экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы * Павлодар облысының мұрағаттар және құжаттама басқармасы * Павлодар облысының жер қатынастары басқармасы * Павлодар облысының тілдерді дамыту жөніндегі басқармасы * Павлодар облысының туризм, дене тәрбиесi және спорт басқармасы * Павлодар облысының энергетика және коммуналдық шаруашылық басқармасы === Аумақтық мемлекеттік органдар === * Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі Павлодар облысының Төтенше жағдайлар департаменті * Павлодар облысы бойынша Кедендік бақылау департаменті * Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты жанындағы Сот әкімшілігі жөніндегі комитетінің Павлодар облысының Соттар әкімшісі * Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Павлодар облысы бойынша басқармасы * Павлодар облысының мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармасы * Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Павлодар облысы бойынша басқармасы * Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс комитетінің «Ертіс» өңіраралық департаментінің Павлодар облысы бойынша филиалы * Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық және фармацевтикалық қызметті бақылау комитетінің Павлодар облысы бойынша департаменті * Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Медициналық қызметке ақы төлеу комитетінің Павлодар облысы бойынша департаменті * Павлодар облысының Әділет департаменті * Павлодар облысының Ішкі істер департаменті * Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің «Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының Павлодар облыстық филиалы * Павлодар облысы Статистика департаменті === Павлодардың облысының бастықтары === Облыс әкімі: * [[Ерлан Мұхтарұлы Арын|Арын, Ерлан Мұхтарұлы]], * [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев]], * [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов]], * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * Ғалымжан Бадылжанұлы Жақиянов, * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]]. Облыс әкімі аппаратының басшысы: * [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]], * Асығат Асиұлы Жабағин. Облысты халық депутаттары атқару комитетінің төрағасы: * Жақсылық Ғабдуллинұлы Исқақов, * [[Рысбек Мырзашев]] * Махмет Кайрбайұлы Қайрбаев, * [[Темеш Садуақасов]], * Жақыпбек Жанғозин. Коммунистік партияның облыстың комитетінің бірінші хатшысы: * Борис Васильевич Исаев, * Юрий Алексеевич Мещеряков, * Петр Иванович Ерпилов, * Борис Васильевич Исаев, * Иван Михайлович Буров, * Иван Гаврилович Слажнев, * Василий Кузьмич Шишонков. == Экономика == Павлодар облысы – Қазақстанның басты индустриалдық өңірлерінің бірі. Мұнда дәстүрлі күрделі өндірістер мен минералдық және көмірсутекті шикізатты игерумен айналысатын кәсіпорындардың оңтайлы үйлесімділігі бар ТМД-нің экономикалық кеңістігіндегі аса ірі аумақтық-өндірістік кешен тарихи қалыптасқан. Облыстың орасан зор табиғи-ресурстық әлеуеті, дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымының бар болуы, жоғары ғылыми-техникалық әлеуеті, оның Орталық Азия мен Сібір арасындағы байланыстырушы рөлі түрлі елдер мен континенттердің өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлерінің мұқият назарын аударуда. Сонымен қатар, экономикалық деңгейдің осы көрсеткіштеріне өңірдің өзге де тартымды сипаттарын: дамыған банк саласын, шағын және орта бизнестің серпінді дамуын, біліктілігі жоғары мамандардың болуын, қазіргі заманғы көліктік-коммуникациялық инфрақұрылымды, шетелдік инвесторлардың, мемлекеттік даму бағдарламаларының бар болуын да қосуға болады Павлодар облысының аумағында көп салалы индустриалдық кешен қалыптасты. Өңірдің өнеркәсіптік әлеуеті ірі экспортқа бағдарланған өнеркәсіптік компаниялармен айқындалады. Олар көмірді, электр және жылу энергиясын, алюминий тотығын, ферроқорытпаларды өндіреді. Облыс үлесіне республиканың өнеркәсіптік өндірісінің 7%-ы, республикалық көмір өндірісінің 70%-ы, ферроқорытпалар өндірісінің 3/4, электр энергиясы мен мұнай өнімдері өндірісінің 40%-ы тиесілі. Облыстың әлеуеті химия, машинажасау және металл өңдеу салалары кәсіпорындарының дамуына жеткілікті. Облыста түрлі меншік нысанындағы 5 мыңға жуық кәсіпорын белсенді қызмет етеді. Бұдан басқа, өңірде ауылшаруашылық өнімдерінің шикізат базасы мен оларды өңдеуге арналған өндірістік қуаттылықтар бар. Қазақстанның энергетикалық жүрегі – аса ірі Екібастұз электр станциялары, Ақсу ГРЭС, сондай-ақ Павлодар өнеркәсіп кешенінің энергияны қажетсінетін кәсіпорындарына қызмет ететін бірқатар ірі жылу станциялары болып табылады. Осы электр станцияларының даусыз артықшылығы көмір көздеріне және электр мен жылу энергиясын тұтынушыларға жақын орналасқандығы болып табылады.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> === Өнеркәсіп === Облыс экономикасы Қазан революциясына дейін жергілікті шикізатты өңдеуге негізделген шағын 242 диірмен (оның ішінде 4 су, 47 ат күшімен істейтін және 191 жел диірмені) мен тоң май, сабын және кірпіш зауыттарынан, [[Қалқаман]] мен [[Тобылжан]] көлдеріндегі тұз өндіру кәсіпшілігінен тұрды (1908). Облыс қойнауының кен байлықтарына мол екенін білген шетелдік кәсіпкерлер 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында тау-кен өнеркәсібіне инвестиция берді. Орыс кәсіпкері Попов 1839 ж. Благодатно-Стефанов зауытын салды. Онда қорғасын, күміс және мыс балқытылды. Павлодар көпесі Деров София, Надежда және Царицын-Александровский кеніштерінде мыс өндірді. 1893 ж. [[Деров]] [[Екібастұз]] тас көмір кенін иеленіп, 9 шахта ашты. 1913 ж. оны ағылшын концессионері [[Л.Уркварт]] иеленіп, “Қырғыз тау-кен өнеркәсібі акцион. қоғамы” деп атады. Ондағы 24 кокс пеші жылына 7 мың тонн кокс беріп тұрды. Көмірмен бірге қорғасын және мыс өндіру дами түсті. 1916 ж. бұл жерде 25 мың тонн мырыш, 13 мың т. қорғасын, 1 мың т. мыс, 210 т күміс және 18 т алтын өндірілді. 1917 ж. Павлодар уезінде бумен істейтін 40 диірмен болды. Ол жылына 3,5 млн пұт ұн өндіретін. Одан басқа уезд аумағында су көлігінің механикалық шеберханасы, [[Мочалин]]нің механика зауыты, электрикалық станция, темекі фабрикасы, сабын қайнататын, тері илейтін зауыттар жұмыс істеген. 1938 ж. П. о. құрылып, оның құрамына [[Павлодар]], [[Каганович]], [[Цюрупин]], [[Ертіс]], [[Куйбышев]], [[Өрлітөбе]], [[М.Горький]], [[Бесқарағай]], [[Лозов]] аудандары және [[Қарағанды облысы]]нан бөлініп шыққан [[Баянауыл]] ауданы кірді. Облыс жаңа құрылған кезде шағын кәсіпорындардың ең ірілері – полиметалл кентастарын өндіретін [[“Майқайыңалтын”]] комбинат, [[“Павлодар-тұз”]] тресі және [[Екібастұз]] кірпіш зауыты болды. А. ш. құрайтын 95,6% шаруа қожалықтарының 465-і шаруашылық болған. 1940 ж. облыс аумағында жүргізілген геологиялық барлау нәтижесінде Екібастұз көмір алабының жалпы қоры (1 млрд т-дан астам) анықталды. Облыс орталығы – Павлодарда [[хром]], балық зауыттары, нан комбинат, т.б. салынды. 2-дүниежүз. соғыс кезінде [[КСРО]]-ның батыс аймағынан көшіріліп келген зауыт, фабрика, т.б. кәсіпорындар облыс экономикасының жедел дамуына ықпалын тигізді. 1942 ж. облыста 41 цех және 4 өнеркәсіп орны пайда болды. 1954 ж. тың және тыңайған жерлерді игеруге байланысты 1 млн га-дан астам жер жыртылды. Жаңадан 32 астық өсіретін кеңшар, 8 МТС пайда болды. Амал шамамен бірге облыстың өнеркәсібі де жедел дамыды. [[Екібастұз]] көмірін және [[Майкөбен]]нің қоңыр көмірін өндіру ұлғая түсті. [[Павлодар]], [[Екібастұз]] және [[Өрлітөбе]] ағаш өңдеу кәсіпорындары жұмыс істей бастады. 1950 – 70 ж. облыс индустриясының өркендеу кезеңі болды. 1960 ж. [[Ертіс]] жағалауында [[МАЭС]] ([[ГРЭС]]), темір қорытпалары, құрылыс материалдары зауыттары, т.б. ірі кәсіпорындар салына бастады. 1965 ж. машина жасау зауыты және [[ЖЭС-2]] іске қосылды. Бұрынғы машина жасау зауыты 1966 ж. трактор зауыты болып қайта құрылды. Нәтижесінде 60-жылдардың ортасынан бастап облыста [[Павлодар]] – [[Екібастұз]] энергетик. өнеркәсіп торабы өсіп қалыптасты. 1971 ж. [[Ертіс]] – [[Қарағанды]] каналы іске қосылды. Канал суы 100 мың га-дан астам жерді суғарды және суландырды. 1974 ж. картон-[[рубероид]] зауыты жұмыс істей бастады. 80-жылдары 100-ге жуық кәсіпорындар мен цехтар іске қосылды. Өнеркәсіп өнімінің көлемі 28,8%-ға өсті. 1990 – 94 ж. осыған дейін болған өндірістік және оны мат.-тех. қамтамасыз ету жүйесінің “бұзылуы” салдарынан өнеркәсіп өнімдерінің барлық саласы өз өнімдерін азайтты. 90-жылдардың ортасында мемлекетсіздендіру және жекешелендіру процесі басталды. Нәтижесінде 2001 жылдың басында жекеменшік формадағы кәсіпорындар жалпы кәсіпорындардың 78,9%-н, мемлекетке қарасты кәсіпорындар 20,8%-ды, шетелдік кәсіпорындар 0,3%-ды иеленді. 2002 – 03 ж. облыстың әлеумет-экономикалық негізгі көрсеткіштері жақсарды. Сыртқы сауда балансының сальдосы 2001 жылға қарағанда 30,2%-ға өсіп, 143,9 млн. [[АҚШ]] долларын құрады. Мұндай өсу негізінен металлургия кәсіпорындардағы қуат көздерін қайта құру және техника қайта жабдықтау нәтижесінде іске асырылды. Облыстың өнеркәсіптік өнім құрылымында кен өндіру өнеркәсібінің үлесі 18,3%-ды құраса, өңдеу өнеркәсібі саласында 52,1%, электр энергиясы, газ және су ш-ның үлес салмағы 29,6% болды (2003). Павлодар облысы—Қазақстанның ірі индустриалды орталығы, ол электрэнергия, балшық, мұнай қайта өндеу өнімдері, машиноқұрылысы, тағам өнеркәсібі және құрылыс материалдарын өндіруге бағытталған көпсалалы өнеркәсіп кешенін құрайды. Аймақтағы жетекші сала өндірістің 70% қамтамасыз ететін металлургия өнеркісібі мен металдарды өндеу болып табылады. * Қара металлургия Сала облыста Ақсу қаласындағы зауыты арқылы әйгілі. Ферроқорыту Ақсу зауыты —ТНК «Казхром» АҚ филиалы болып табылады, феррохром, ферросилиций, ферросиликомарганец, ферросиликохром секілді әлемдік нарықта сұранысқа ие жоғары сапалы өнімдерді өндіреді. Ақсу қаласындағы ферроқорыту зауыты— әлемдегі ең ірілердің бірі — пайдалануға 1968 жылы берілген. Жылына 1 млн тонна өнім өндіреді. Дайын өнімді зауыт Теміртауға, ТМД (Ресей, Украина, Белоруссия, Грузия, Өзбекстан) мен қиыр шетелдердің (Люксембург, Жапония, Германия, Австрия, Швеция, Болгария, Румыния және т.б.) металлургиялық зауыттары мен комбинаттарына жібереді. * Түсті металлургия Өнеркәсіптің жас саласы. Бұл глиноземді өндіру, Майқайыннан алынған полиметаллдық кендер мен Бозшакөлден алынған мыс кендерін байыту. Қазақстанның алюминий өндірісінің алғашқысы – Павлодар қаласындағы «Қазақстан Алюминийі» , қуаттылығы жылына 1,5 млн тонна, 1964 жылы қазан айында салынған және пайдалануға берілген. Кәсіпорын алюминий, сонымен қатар керамика, отқа берік материалдар мен электр өнеркәсібі материалдарын өндіру үшін қажет шикізат болып табылатын глинозем өндіреді. Жолай бокситтардан галлий мен пятиокись ванадия шығарылады. Галлий — шетелдерде үлкен сұранысқа ие сирек металл. Ол Жапонияға, Германия мен АҚШ-қа экспортталады. Республикада түсті металлургия кластерін құру мен дамыту мақсатында облыста бастапқы алюминийді өндіру үшін «Қазақстан электролизді зауыты» АҚ салынып, іске қосылды. 2009 жылы Павлодар алюминийі ресми түрде Лондон металл биржасында тіркелді, ол Қазақстандық электролизді зауыты өнімдерінің халықаралық стандартта екендігін дәлелдеді және бастапқы алюминийді биржалық бағада жеткізуге жол ашты. «Кастинг» ЖШС Павлодар филиалы. Кәсіпорында болат дайындау мен прокат, қайыс шарларын, өзектер мен арматураларды өндіру игерілген. Мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларды үздіксіз-құю өндірісін кеңейту бойынша жұмыстар жалғасуда. «Кастинг» ЖШС-нің дамуының негізгі бағыты сорттық прокат, құрылыс арматуралары, құбыр мен сымдар, сонымен қатар мұнайгаз саласы үшін болат жапсарсыз құбырларын өндіру болып табылады. Болатты үздіксіз құю мен пластикалық деформациялау жаңа технологиясы негізінде тау-металлургия кешені үшін қайыс өнімдерін өндіру жалғастырылуда Облыста алтын, күміс, мыс, цинк полиметаллдық кен орындары бар. Бұл кен орындары «Майқайын алтын» АҚ –мен өнделеді. Майқайын комбинатында кен ошақтары мен байыту фабрикасы бар. «Майқайналтын» АҚ мысты мыс концентратында, цинкті цинк концентратында, алтыны бар концентраттарды шығарады «Майкаин» кен орны — кешенді алтын-барит-колчеданды-полиметалды кен орны, Қазақстан Республикасында Астана қ. 400 км жерде орналасқан, 1924 ж. ашылған. «Майқайыналтын» БАҚ РМК-ні 2005 жылы алған. Қазіргі кезде кәсіпорында «Майқайын В» жер асты кеніші қызмет етеді. 2006 жылдың сәуірінен бастап «Алпыс» кен орнында жер асты кенішінің құрылысы жүргізіліп, өнімділікті 500 мың тонна кенге дейін артумен байыту фабрикасы қайта құрылуда. * Машинажасау және металл өңдеу Павлодар Ертіс өңірінің алғашқы ауылшаруашылық машинажасау кәсіпорны — «Октябрь» зауыты (1942). Бұл техникалық құрал-жабдық шығаруға: жинау жұмыстары құралдарын механизациялау мен автоматизациялау (автомат-станоктар мен жартылай автоматтар, жинау конвейерлері, сынақ стендтері) мамандандырылған тәжірибелі-эксперименталды кәсіпорын болды. Бүгінде зауыт стандартты емес диірмен құрал-жабдығын, сауда құрал-жабдығын (стеллаждар), металлосайдингтер мен металлжабынғыштар, қол және электрлі стеллаждар шығарады. Перспективті мұнайгаз машинажасауды дамыту мақсатында «Құрал-жабдық зауыты» ЖШС-нда саңылауларды жөндеу мен апаттардың алдын-алу үшін қажет құрал-саймандар, бұрғы кілттеріне арналған қосалқы бөлшектер, жағалай бағандарға арналған жабдықтар, бұрғы сорғыштарына арналған қосалқы бөлшектер дайындалады. Мұнайгаз секторына жіберілетін өнімдердің номенклатурасы 60 атаудан тұрады. Зауытта сонымен қатар локомотив пен жүк вагондарын жөндеуге арналған қосалқы бөлшектерді өндіру де игерілген. «[[Павлодар машина жасау зауыты]]» АҚ-да көпірлі және айналма жүк көтергіштерін өндіру ұлғайып келеді. Кәсіпорында 55 тоннаға дейін жүк көтеретін жүк көтергіштерді жасау игерілген. * Химиялық өнеркәсіп Облыстың кәсіпорны мұнайды қайта өндеу кәсіпорнының қалдықтары негізінде жұмыс істейді, шикізат ТМД елдерінен, ең алдымен Ресейден әкелінеді. Шығарылатын өнімнің сұрыпталымы көп: полимер негізіндегі сыр мен лактар, майлау материалдары, антифриздар, пластмасса мен полиэтилен бұйымдары, хлор, каустикалық сода. «Реагент-Восток» ЖШС «Павлодар химиялық зауыты» АҚ –ның өндіріс қуаттылығының бөлігін бөлу жолымен 2002 жылдың маусым айында құрылған. Өндіріс қуаттылығы – жылына 3,5 мың тонна химимялық өнім. Өнімнің негізгі түрлері: натри-бутилды флотореагент, ДФБ присадкасы, «Дезостерил» дезинфекциялық құралы. Өнім Қазақстан мен Ресейдің тау-байыту комбинаттарына жіберіледі. Республикадағы негізгі пайдаланушылар —«Казцинк» АҚ, " «Казахмыс Корпорациясы» АҚ, "Техснаб «Майқайыналтын» ЖШС, шетелде —«Норильск-Никель» БРҰ.. «Каустик» АҚ Павлодар химиялық зауытының негізінде 2002 жылы тамыз айында құрылған. Қызметінің негізгі түрі – сұйық хлорды шағын ыдыста сақтау мен құю. Жолай келесі өнімдерді өндіреді: техникалық натрийдің гипохлориті, «Белизна» ағартқыш құралдары, газ тәрізді азот, оттегі, полиэтиленді ыдыс. * Мұнайды қайта өңдеу өнеркәсібі Облыста Республикадағы мұнай өнімін өңдеу бойынша ірі кәсіпорындардың бірі— «Павлодар мұнайхимиялық зауыты» АҚ қызмет етеді, ол Омбы арқылы Батыс Сібірден әкелінетін мұнаймен жұмыс істейді. Зауыт қуаттылығы — 7,5 млн тонна. Зауыт өнімі Павлодар облысы мен Қазақстанның өзге облыстарына таралады, Ресей мен Орта Азия елдеріне шығарылады. Облыста шығарылатын мұнай өнімдерінің құрылымында жетекші орында моторлы отын (бензин) мен газойлдар тұр. * Отын-энергетикалық кешен 1954 жылы Екібастұзда қуатты көмір өнеркәсібі бастама алды. Геологиялық бағалаулар бойынша тас көмірінің жалпы қоры — 12,8 млрд тоннаны құрайды. 2005 жылы 56,9 млн тонна көмір шығарылды, бұл Қазақстандағы көмір шығарудың 65% құрайды. Шығарылатын көмірдің көп бөлігі Оралға, Батыс Сібірге экспортталады және Қазақстан өзге облыстарына жөнелтіледі. Павлодар облысында 8 көмір орындары бар. Олардың ішіндегі ең ірілері Екібастұз және Майкөбе бассейндері. Осы орындардың қорлары шағын аумақта жерден тереңде емес қабатта орналасқан, бұл көмірді ашық тәсілмен алуға мүмкіндік береді. Бұл - көмір шығарудың өнімді әрі арзан тәсілі. Екібастұз бассейні аумағында бірнеше разрездер бар, оның ішінде ең ірісі — «Богатырь». Бұл тек Қазақстандағы ғана емес, бүкіл әлемдегі ең ірі разрез. «Богатырь Аксес Комир» ЖШС көмірді «Богатырь» және «Северный» разрездерінен шығарады. Көмірді шығару бойынша өндіріс қуаттылығы — 40 млн тонна. «БАК» ЖШС шығаратын көмір үлесі Қазақстанның көмір шығаратын компанияларының арасында 44% құрайды. «Еуроазиаттық энергетикалық корпорация» АҚ («Восточный» разрезі). Көмір шығаратын разрездің өндірістік қуаттылығы – жылына 20 млн тонна тас көмір. Қоңыр көмір - лигнитті шығару Майкөбелік көмір орнында іске асырылады ( «Майкубен-Вест» ЖШС). * Құрылыс материалдарының өнеркәсібі Таралған пайдалы қазбалардың белсенді игерілуі (күйдіргіш отқа төзімді балшықтар, сәндік қаптағыш тастар, габбро, гранит, мрамор және әк) құрылыс индустриясының өндірісін ұйымдастыруға мүмкіншілік береді. Қазіргі кезде облыста құрылыс материалдары мен заттарының құрамы ретінде пайдалануға болатын өнеркәсіптің (қосалқы өнімдері мен қалдықтары (қасиеті, агрегаттық жағдайы және жойылу перспективасы жағынан әр түрлі) көп. «Құрылыс материалдары зауыттарының бірлестігі» ЖШС. 2003 жылдың қыркүйек айында бұрынғы ЖБИ-4 негізінде силикатты кірпіш өндіретін цех қалпына келтіріліп, іске қосылды.Зауыттың жоспарлы қуаттылығы — жылына 20 млн дана кірпіш.Силикатты кірпішті өндіруге арналған шикізат әк пен кварцті құм болып табылады. «Траст-Элстром» ЖШС. Зауыт импортты алмастыру бағдарламасы шеңберінде 2003 жылдың қараша айында іске қосылды және қазіргі кезде Қазақстан Республикасының жиһаз индустриясы ағаш жоңқалы материалды импорттауға бағытталған, сондықтан да зауыт нарықты өз материалымен қамтамасыз ету сұранысына ие. Кәсіпорын Польша технологиясы бойынша көпқабатты, жазық түрде сығымдалған ағаш жоңқалы плиталарды шығарады. Аз уақыт қызмет еткенінен қарамастан, «Траст-Элстром» ЖШС «Қазақстанның үздік тауарлары» конкурсына, «Промстройиндустрия-Астана-2004» V Қазақстандық Халықаралық көрмесіне қатысып, «Жыл жаңалығы» дипломының иегері атанды, сонымен қатар ИСО 9000 халықаралық стандарт бойынша сапа менеджменті жүйесін енгізу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізеді. Қазақстандық жиһазшыларға тиімді экономикалық жағдайларда өз өндірушісінен қажет материалды алуға мүмкіндік беретін ағаш жоңқалы плиталарды қаптау бойынша желі өз жұмысын сәтті атқаруда. «Павлодар картонды-рубероидті зауыт» АҚ 1975 жылы іске қосылды. 1994 жылы кәсіпорын акционерлік қоғам болып өзгертілді. * Жиһаз өнеркәсібі Жиһаз өнеркәсібін Павлодар жиһаз фабрикасы, «Азимут» ЖШС фирмасы, «Heaven House» АҚ ЖШС Павлодар филиалы мен заманауи және сапалы материал пайдалана отырып ас үй, офистік, жұмсақ жиһаз шығаратын шағын бизнес субъектілері айқындайды. «Heaven House» АҚ. 1966 жылдан кәсіпорын «Арай» жиһаз фабрикасы ретінде қызмет етті, 1999 жылдан - «Павлодар-Пинскдрев», 2002 жылдан — «Асыл-Агаш-Павлодар» ЖШС. 2005 жылдың инаурызынан - «Heaven House» АҚ болды. 2005 жылы «Қазақстанның инвестициялық қоры» қаржыландыруымен офистік және тұрмыс жиһазын өндіруді дамыту бойынша жоба іске аса бастады. Инвестициялық қордың қатысу үлесі 650 млн теңгені (49 %) құрайды === Ауыл шаруашылық === Облыста ауыл шаруашылығына да көп мән беріледі. Өңірдің ауылшаруашылық алқаптарының ауданы 11,2 млн га құрайды. Облыста негізгі өндірілетін дақыл – бидай болып табылады, ол егіс алқаптарының жартысынан көбінде егіледі. Егіс алқаптарының 15-17%-ға жуығы басқа дәнді дақылдарға тиесілі. Бұдан басқа, облыста картоп, көкөніс және бақша дақылдары өсіріледі.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> Павлодар облысы аумағында ауылшаруашылық өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығымен тең дәрежеде байқалады. Облыстың өсімдік шаруашылығы —2 түрде, бұл дәнді дақылдар, азықтық дақылдар мен көкөністі, сонымен қатар картофель, күнбағыс, рапс және зығырды өсіру. Басым ауылшаруашылық дақылдар: жаздық бидай, күздік қара бидай, қарақұмық, тары, арпа, сұлы,майлы, картофель, көкөніс және бақша, азықтық, көп жылдық бұршақты шөптер, жабық топырақты көкөністер болып табылады. Облыста мал шаруашылығы салалары, ет-сүт өнімдерінің өндірісі, құс шаруашылығы, сонымен қатар балық шаруашылығы мен орман шаруашылығы жеткілікті түрде дамыған.Облыста балық шаруашылығы мен балық аулау үшін балық шаруашылық су қоры мен жағымды жағдайлар жасаоынған. Суаттардан жыл сайынғы балық аулау 120 тоннаны, Қ. Сәтбаев атындағы су қоймасынан— 90 тоннаны құрайды. Жергілікті 268 суаттар бар,178 табиғатты пайдаланушылармен, 90 — резервті қормен бекітілген. Павлодар облысы қауіпті егін шаруашылығы аймағында орналасқан, мында ауылшаруашылықтың дамуына арналған негізгі лимиттеуші жағдай сумен қамтамасыз ету тапшылығы болып табылады. Қолмен суарылмаған жағдайда өсірілген дақылдар су тапшылығын тартуда, картофель өндіру қиынға соғады, ал көкөніс өсіру тіптен мүмкін емес. Павлодар облысы астық өндіруге, ет-сүт бағытындағы ірі қара, ет-жүн бағытындағы [[қой]], [[жылқы]], [[шошқа]], [[құс]] өсіруге маманданған. 2002 ж. барлық а. ш-на пайдаланылған жердің Аумағы 2,67 млн га болды. Ауыл шаруашылығымен 3050 фермер айналысады. Олар 2002 ж. 2673 мың т. астық, 745,7 мың т. ет өндірді. 2002 ж. облыста 242,9 мың бас ірі қара, 185,7 мың бас қой мен ешкі, 48,3 мың бас шошқа, 48,1 мың бас жылқы, 624,1 мың бас үй құсы болды. [[File:Pavlodar train station.jpg|thumb|Павладар темір жол вокзалының ескі орны]] Ауылшаруашылық өнімдерін қолмен суармай қайта өндеу бойынша басым жағдайды Павлодар қ. алып отыр, мында ірі қайта өндеу кәсіпорындары орналасқан: «РубиКОМ» ЖШС, «Золотой теленок» ЖШС, «ПХБК» ЖШС, «Сут» АҚ, «Павлодармолоко» АҚ, «КЭММИ» АҚ және басқалар. Облыс бойынша шұжық өнімдерін өндіру бойынша Павлодар қаласының үлестік салмағы 88,6%, сүт −84 %,ұн — 95%, макаронды өнімдер— 96%. === Энергетика === Облыстың энергетикасы келесі ірі кәсіпорындармен танылады: * «Қазақстан Алюминийі» АҚ ТЭЦ Электростанцияда 350 МВт электр қуаты мен 1125 Гкал/сағ.жылу қуаты белгіленген 8 котлоагрегат мен 6 турбиналар орнатылған. * ТЭЦ-2 «Павлодарэнерго» АҚ Электростанцияда 5 котлоарегат пен 3 турбоагрегат орнатылған. Белгіленген электр қуаты— 110 МВт, жылу — 392 Гкал/сағ. * ТЭЦ-3 «Павлодарэнерго» АҚ Электростанцияда 6 котлоарегат пен 5 турбоагрегат орнатылған. Белгіленген электр қуаты — 440 МВт, жылу — 808 Гкал/сағ. * «AES Экибастуз» ЖШС «AES Экибастуз» ЖШС — облыстың ең ірі электростанциясы, жұмыс істейтін блоктардың қуаты 2500 МВт құрайды. * «Станция Экибастузская ГРЭС-2» АҚ Электростанцияда жалпы қуаты 1000 МВт 2 энергоблок орнатылған. * «Еуроазиаттық энергетикалық корпорация» АҚ (Аксу электростанциясы) Электростанцияда жалпы қуаты 2100 МВт 7 энергоблоктар орнатылған. Облыста шығарылатын электроэнергияның көлемі аймақтың электр мұқтаждығынан анағұрлым жоғары. Павлодар облысының электростанциялары Қазақстан мен Ресейдің шектес аймақтарына электр жеткізуші болып табылады. Облыста электрберу желілері бойынша ауылдық аудандарды электрқамсыздандыруды іске асыратын 110 кВ үш энерготүйін қалыптасқан. Қазіргі кезде облыс аумағында жұмысқа қабілетті жабдықтың белгіленген жиынтық электр қуаты 6525 МВт бар 6 электростанциялары жұмыс істейді. Павлодар блысының барлық электростанциялары негізгі отын ретінде Екібастұз кен орнының КСНР-0.300. маркалы тас көмірін пайдаланады. 220—500 кВ электр қуатын беру желілері блоктық электростанцияларды Қазақстанның, Оралдың және Батыс Сібірдің аймақтық энерго жүйелерімен қосады. Облыс аумағымен 1150 кВ қуатты Барнаул-Екібастұз-Көкшетау-Челябинск бірегей желісі өтеді. Облыс аумағында 35 кВ пен одан да жоғары кернеуімен 7687 км электр қуатын беру желісі салынған. Іске асуы үшін орталығы Екібастұз қаласындағы жүйеаралық электр желілерінің Солтүстік филиалы құрылған 220—1150 кВ кернеуімен электр қуатын беру желісі «KEGOC» АҚ балансында. 110 кВ мен одан төмен кернеудегі электр желілері «Павлодарэнергосервис» АҚ — аймақтық энергокомпанияларында іске асырылады. === Сауда және қызмет атқарудың шеңбері === * Бөлшек сауда Бөлшек сауданың айналымы 2012 жылдың қаңтар-мамыр айлары аралығында 62,4 млрд теңгені құрады, 2011 жылдың сәйкес кезеңмен салыстырғанда 13,3% өсті, бұл көрсеткіш көп жағдайда жеке тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің базарлардағы саудасы есебінен құралады, бұл бөлшек сауданың жалпы көлемінің 62,8% құрайды. Саудамен айналысатын кәсіпорындардың көлемі есеп беру кезеңінде алдағы жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 13% -ке өсті. 2012 жылдың 1 маусымында бөлшек саудадағы сауда кәсіпорындарының тауар қорының көлемі 6,3 млрд.теңгені құрады. * Көтерме сауда Ағымдағы жылдың қаңтар-мамыр айларында көтерме сауда айналымы 196 млрд теңгені немесе өткен жылдың сәйкес кезеңі деңгейінің 155,5% құрады. Ағымдағы жылдың мамыр айында өткен жылдың сәйкес айымен салыстырғанда көтерме сауда 3,7%-ке азайды. Жалпы көлемде тауарларды өткізудің 195,1 млрд теңге немесе 99,5% заңды тұлғаларға тиесілі. 2012 жылдың 2 маусымында саудамен айналысатын кәсіпорындардың тауар қоры 18,4 млрд теңгені құрады. * Тамақтану азықтары мен сусындарды (қоғамдық тамақтану) ұсыну бойынша қызметтер Тамақтану азықтары мен сусындарды ұсыну бойынша қызметтердің көлемі 2012 жылдың қаңтар-мамыр айларында 1823,8 млн теңгені құрады немесе өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 13,4% -ға жоғары көрсеткішті көрсетті. 2012 жылдың 1 маусымында ШОК белсенді субъекттерінің жалпы санында жеке кәсіпкерлердің үлесі 81%, шаруа немесе фермалық шаруашылық үлесі — 9,6%, орта және шағын кәсіпкерліктің заңды тұлғаларының үлесі— 9,3%. 2012 жылдың 1-тоқсанында Павлодар облысының кәсіпорындары мен ұйымдары 9,6 млрд теңгеге қызмет көрсетті, қызметтің жалпы көлемінің 69,9% шағын кәсіпорындар, 23,7% — орта кәсіпорындар және 64% — ірі кәсіпорындарға тиесілі. Көрсетілген қызметтің 5,9% ауылдық жерлерде орналасқан кәсіпорындардың еншісінде. 2012 жылдың қаңтар-сәуір айларында Павлодар облысы мен Кедендің одақ елдерімен өзара саудасы 1261 млн АҚШ долларын құрады. Өзара сауда құрылымында импорт — 69,1%, немесе 871,7 млн АҚШ долларын, ал экспорт 30,9%, немесе 389,3 млн АҚШ долларын құрады. Тауар айналымы жалпы көлемінің 99,5% Ресейге, 0,5% — Беларусия Республикасына тиесілі. === Көлігі === Облыстың тиімді орналасуы оған басқа мемлекеттермен және Қазақстан облыстарымен Онтүстік-Сібір және Ортасібір теміржол магистральдері бойынша автомобильдік, авиациялық, электрондық, құбырлық және өзендік көлік түрлерімен қатынас жасауға мүмкіндік береді. Облыс жерін солтүстігінде батыстан шығысқа қарай Орта Сібір мен орталық өңірінде Оңтүстік Сібір ([[Маралды (Павлодар ауданы)|Маралды]] – [[Тұз]], [[Спутник]] – [[Ақсу]], [[Коряковка – Сольветка]]) темір жол басып өтеді. м 2002 ж. Ақсу – Конечная т. ж. Шығыс Қазақстан облысындағы Шар қаласына дейін ұзартылды. Оңтүстік Сібір т. ж. бойында Павлодар, Екібастұз сияқты ірі темір жол станиялары өсіп қалыптасты. Темір жолдардың ұзындығы 800 км-ден астам. Өзен көлік қатынасы (420 км) Ертіс өз. бойынша іске асырылады. Автомобильдік жолының ұзындығы 5150 км.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> Павлодар облысында құрамында теміржол, автомобильді, әуе және өзен көлігі кіретін көлік кешені бар. Көліктің барлық түрі бір-бірін толықтырады және біртұтас көліктік-коммуникациялық желіні құрайды. * Автомобильді көлік Облыс аумағы арқылы республикалық маңызды жалпы ұзындығы 1517 км 7 жол өтеді.Жалпы пайдаланылатын автомобильді жолдардың үзындығы 5666 км, оның ішінде 4917 км қатты қапталымы бар автомобильді жолдарды құрайды. Жалпы пайдаланылатын қатты қапталымы бар автожолдардың тығыздығы 1000 ш.км -ге 39,4 км келеді. 2012 жылдың 2 маусымы кезеңінде 59 ішкі облыстық бағыттар кызмет етуде. Ауылдық аймақ елді мекендері мен аудандық орталық арасындағы автобустық (микроавтобустық) қатынасты қамтамасыз ету үшін 42 ішкі аудандық бағыттар жұмыс істейді. * Теміржол көлігі Облыстағы теміржол тасымалының негізгі операторы "Павлодар жол бөлімі" ҚТЖ ҰК “ АҚ болып табылады. Павлодар бөлімінің іске берілген теміржол ұзындығы 1069,2 км, бас жолдардың ашық жолының ұзындығы 1436,7 км құрайды. Жалпы ұзындығы 893,3 км, оның ішінде 381,8 км электрленген. Павлодар бөліміндегі жолдардың қызмет етуінің қамтамасыз ету үшін 43 пункт, оның ішінде 35 станция, 5 разъезд, 1 жету пункті, 2 жол бекеті бар. * Азаматтық авиация Облыстың азаматтық авиациясы саласында «Аэропорт Павлодар» АҚ қызмет атқарады.Әуе көлігінің жолаушы айналымы 2010 ж. 9,8 млн пкм құрады. * Өзен көлігі Павлодар облысы өзен көлігі саласында "Павлодар өзен порты" АҚ қызметін атқаруда, ол облыстың құрылыс обьекттеріне қажет өзен құмын алу және тасымалдаумен айналысады, сонымен қатар транзиттік қатынаста жүк тасымалдауды да іске асырады. Флот тіркемелі жылукемелерінен және т.б. тұрады. Құбыр көлігі Магистральді құбырлардың ұзындығы 2010 ж. 2577 км, ал магистральді құбырлардың жүк айналымы 12,6 млрд ткм құрады. * Трамвай көлігі Іске қосылған трамвай жолдарының ұзындығы 44,6 км тең, 2010 ж. трамвай арқылы жолаушы тасымалдау 21,5 млн адамды, жолаушы айналымы 118,2 млн пкм құрады.[[File:Pavlodar Friendship House.JPG|thumb|Достық үйі]] === Байланыс және БАҚ === Павлодар облысында келесі байланыс түрлері бар: пошта және шабарман байланысы, телекоммуникациялық (оның ішінде телефондық, телеграфтық, факсималды, телевизиялық, радиобайланыс, Интернет), мобильді байланыс. * «Казпочта» АҚ Павлодар облыстық филиалы пошта байланысының 12 нүктесі бар, оның ішінде 10 пошта байланысының аудандық нүктелері (ПБАН), 2 қалалық пошта нүктесі Ақсу және Екібастұз қалаларында, пошта байланысының 29 қалалық бөлімі (ПБҚБ), 104 пошта байланысының ауылдық бөлімі (ПБАБ), сонымен қатар пошта байланысының 113 пункті бар. Облыс бойынша пошташылардың штаты 228 адамды құрайды, оның ішінде Павлодар қаласы бойынша 71. * Көп қызметтерімен бірге «Казпошта» «EMS-Kazpost» жедел пошта қызметін ұсынады, бұл қызмет арқылы бүкіл әлем бойынша жедел түрде хат-хабар жеткізеді. Павлодар облысы филиалы KРILS жаңа технологиясын тиімді қолданады, бұл жөнелтушіден алушыға дейін пошта жөнелтілімдерінің өту жолын бақылауға мүмкіндік береді. * Облыстағы телекоммуникациялық байланысты «Қазақтелеком» АҚ Павлодар облысы бойынша телекоммуниация дирекциясы, «Қазақстан» РТРК АҚ Павлодар облысы филиалы және басқа да республикалық және облыстық деңгейдегі теле- и радиоарналар қамтамасыз етеді. Облыста дүниежүзі бойынша ірі IP-телефония (интернет-телефония), қалааралық және халықаралық телефон байланысы, жергілікті телефон байланысы, мобильді телекоммуниациялық байланыс (жылжымалы радио/ радиотелефондық, транкингтік және пейджингтік байланыс), сонымен қатар мәліметтерді жіберу қызметін ірі жеткізушілердің филиалдары қызмет етеді. Мобильді ұялы байланыс операторлары «Алтел» АҚ, GSM Қазақстан ЖШС, «Казахтелеком» БАҚ және «КаР-Тел» ЖШС болып табылады === Туризм === Қазіргі кезде Павлодар облысында туристтік қызметті ісе асыруға рұқсат қағазы бар 72 туристтік ұйым тіркелген және қызмет етеді. [[Баянауыл ұлттық паркі|Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи]] бағында тұрғын орнын, қайық, катамаран, экскурсияға арналған автобус, жазғы кезеңге айналған мәдениет шараларын ұсынумен 35 демалыс үйі бар, оның ішінде 28 – [[Жасыбай|Жасыбай көлінде]], 5 – [[Сабындыкөл]] көлінде, 2 – Торыайғырда және 2 балалар лагері тіркелген. Қазіргі таңда ұлттық бақ аумағында 37 археологиялық ескерткіш, табиғат ескерткіштері мен көрсету орындары бар. Туризмді дамыту мақсатында бақ аумағында 208,5 км ұзындықтағы және 1 ботаникалық орман жолымен 11 туристтік бағыттар әзірленіп, бекітіліген. Облыс өз емдік орындарымен де бай. Павлодар қ. Солүстік-шығысында емдік-сауықтыру орны – «Мойылды» санаторийі орналасқан. Мойылды өзені мен оның сазының емдік қасиеттері туралы Ертіс өңірінің халқы бұрыннан білген. Павлодар облысының шығыс жағында Ертісің оң жағалауында ««Ертіс орманы» мемлекеттік орман табиғи резерваты» ММ бар. Шекарасының ұзындығы 556 км. «Ертіс орманы» МОТР екі филиалдан тұрады – Шалдай (ауданы 143247 га, орталығы Шарбақты ауданының Шалдай ауылы), Бесқарағай (ауданы134714 га, орталығы Аққулы ауданының Шақа ауылы) және 16 орман шаруашылығы. Аумақ «ерекше бағалы орман массивтері» сақтаудың бір санатымен ұсынылған. Шығыс-қазақстан және жартылай Павлодар облысы - Қазақстан бойынша мұз кезеңінен бері сақталынған жолақты қарағай ормандары бар жалғыз облыстар болып табылады. Ертіс өзенінің оң жағасында Республикалық маңызды «Қаздар ұшуы» атты табиғи Палеонтологиялық ескерткіш бар. Осыдан 7-10 млн жыл бұрын өмір сүрген неогендік қазба жануарлардың – гиппарионның, көріктің, мүйізтұмсықтың, азу тісті жолбарыстардың және т.б. көмінділері 6-8 м тереңдікте жатыр. Гиппариондық фаунаның көмінділері Еуразия бойынша ірі болып табылады. Болашақта ескерткіш орнында палеонтологиялық бақ пен қазба павильонды құру жоспарланған. Палеонтологиялық бақ пен қазба павильонын құру ғылым үшін қажет бірегей ескерткішті сақтап қалуға ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның өзге аймақтары мен шетел туристтерін тартуға, сол арқылы аймақтың туристтік және экономикалық жағдайын көтеруге мүмкіндік береді. == Әлеуметтік шеңбер == === Білім және ғылым === Облыстың білім беру жүйесі білім алушыларға оқу орны, білім алу деңгейі сияқты әр түрлі оқу түрін таңдауға шынайы мүмкіншіліктерді ұсынады. Облыста инновациялық оқу орындары қызмет етеді: жалпы білім беру лицейлері мен гимназиялар, дарынды балаларға арналған мектептер. Білім берудің мектептен тыс жүйесі қалыптасқан, бұл - облыстық оқушылар Сарайы мен аудандардағы мен қалалардағы балалар шығармашылығы үйлері, жас натуралистер, техниктер станциялары, қалалар шағын аудандарының жасөспірім клубтары. Облыста мектептерді, бастауыш және орта кәсіби білім беру мекемелерін компьютерлендіру толығымен аяқталған. Internet желісіне барлық мектептер қосылған, облыста білім беру ұйымдарын мультимедиялық кабинеттермен, интерактивті тақталарамен және проекорлармен, лингафондармен жабдықтау жүргізілуде, компьютерлік техника жаңартылуда. Білім беру жүйесінің дамуына қаржыландыру көлемінің артуы көп септігін тигізуде. 1998 жылдан 2010 жылға дейін білім беру шығындары 6 есеге артқан (4,2 млрд-тан 25,5 млрд теңгеге дейін). * Мектепалды білім беру Мектепалды білім беру жүйесі облыста тұрғындардың сұранысына бағытталған және бала дамуының жас және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленген білім берудің әр түрлі қызметтерін ұсынатын мектепалды білім берудің негізгі жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын көпқызметті жалпы беру мекемелерінің желісімен байқалады. 2010 жылы 0 мен 7 жас аралығында балалар саны артты және 2010 жылдың 1 қазанында 71451 адамды (2009 жылы — 71250, 2008 жылы — 70866) құрады. Облыстың 2008-2010 жылдарға арналған білім берудің мектепалды ұйымдарын қалпына келтіру мен салу бойынша білім беруді дамыту Бағдарламасының шаралары орындалды. Бір жылда 14 қалпына келтірілді, 1 салынды, қызмет етуші 5 балабақша ауданы 2270 орынға ұлғайтылды. Павлодар облысында 144 мектепалды ұйымдары бар: Павлодар қ.— 66; Екібастұз қ. — 23; Ақсу қ. — 10; Ақоғай ауданында — 2; Баянауыл ауданында— 5; Железинка ауданында — 3; Ертіс ауданында — 4; Тереңкөл ауданында — 3; Аққулы ауданында— 7; Май ауданында— 7; Павлодар ауданында — 7; Успен ауданында— 3; Шарбақты ауданында — 4. * Орта білім Павлодар облысының орта білім беру жүйесі 416 мектеп және мектеп-интернатты қамтиды: Павлодар қ.— 45; Екібастұз қ. — 49; Ақсу қ, — 34; Ақтоғай ауданы — 30; Баянауыл ауданы — 33; Железинка ауданы — 36; Ертіс ауданы — 31; Тереңкөл ауданы — 31; Аққулы ауданы — 23; Май ауданы — 14; Павлодар ауданы — 28; Успен ауданы — 20; Шарбақты ауданы — 28; Дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектептер — 14.[27] Облыста 2 гимназия мен 2 лицей, 12 мамандандырылған мектеп бар. Оның құрамына дарынды балаларға арналған 3 гимназия, дарынды балаларға арналған 5 мектеп лицей, дарынды балаларға арналған мамандандырылған кадеттік мектеп-интернат, дарынды балаларға арналған мамандандырылған музыкалық мектеп-интернат, «Жас дарын» (Павлодар қ.) және «Зерде» (Екібастұқ қ.) мемлекеттік тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған 2 мектеп. 2010 жылы мамандандырылған мектептер қатарына Ақсу қаласының мемлекеттік тілде оқытатын гимназиясы қосылды. 128 мектеп (30,1 %) жаңа 12-жылдық орта білім беру моделінің құрылымы мен мазмұнын апробациялау, ағылшын тілін 2 сыныптан бастап, үштілді және бейінді оқыту эксперименті аясында британдық «Макмиллан» баспасының ОӘК-нін апробациялау, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдарды апробациялау бойынша республикалық және облыстық тәжірибелік алаң болып табылады. Облыста 25 кәсіптік мектеп пен лицей бар: Павлодар қ. — 12, Екібастұз және Ақсу қалаларында — 2 мектептен, Қашыр, Железинка, Ертіс, Шарбақты, Успен, Ақтоғай, Баянауыл, Лебяжі және Май аудандарында — 1 мектептен. Облыста 29 колледж жұмыс істейді, олардың 22-сі Павлодар қаласында орналасқан, Екібастұз қ. — 5, Ақсу қаласы мен Красноярка ауылында — 1 колледжден. * Жоғары білім Облыс аумағында төрт жоғары оқу орны жұмысын атқарады, олардың үшеуі Павлодар қаласында, біреуі Екібастұз қаласында орналасқан: # С.Торайғыров атындағы Павлодар Мемлекеттік Университеті # Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Институты # Инновациялық Еуразия Университеті # Академик Қ.Сәтбаев атындағы Екібастұз Инженерлік-Техникалық Институты[29] Сонымен қатар, Павлодар облысында Мемлекеттік Медициналық Университет (Семей қ.), Алматы Экономика және Статистика Академиясы (Алматы қ.) сияқты басқа да жоғары оқу орындарының филиалдары орналасқан. Павлодар облысының білім беру басқармасының бастығы Бексейітова Бақыт Мақанқызы болып табылады.[30] === Денсаулық сақтау === Павлодар облысы денсаулық сақтауының тарихы 1905 жылы облыстағы бірінші медициналық мекеме Павлодар ауруханасынан басталады. 1907 жылы земство қаражатына Песчаное, 1912 жылы Ертіс ауылдарында он орындық емханалар ашылды. Бұл уақытқа қарай сегіз болыста фельдшерлік пункттер жұмыс атқарып жатты. 1920 жылдың қаңтарында Павлодар уездік атқару комитеті жанынан денсаулық сақтау бөлімі ашылды. 1926 жылы Павлодар уезінде 391 орындық 10 аурухана, 6 дәрігер мен 51 дәрігер көмекшісі, 1939 жылы 871 орындық 34 аурухана (10 қалалық және 24 ауылдық), 40 амбулаториялық-емханалық ұйым, 53 фельдшерлік-акушерлік пункт, маляриямен күрес бойынша 2 тірек пункт және 1 автокөлігі бар жедел жәрдем станциясы жұмыс атқарды. Екі ауруханада рентген кабинеттері мен клиникалық-диагностикалық лабораториялар болды. Дәрігерлер саны 30 адамға дейін өсті, ауылдық жерлерде олардың саны 10 адамға жетті. Бүгінгі күні облыста 403 медициналық объект жұмыс атқарады, олардың ішінде 65 заңды тұлға: 34 ауруханалық ұйым, 7 диспансер, 12 амбулаториялық-емханалық ұйым және басқа 12 медициналық ұйым. Одан басқа, ОАА мен емханалар құрамына 3 ауылдық учаскелік аурухана, 76 дәрігерлік амбулатоия, 22 фельдшерлік-акушерлік пункт пен 237 медициналық пункт кіреді. Мемлекеттік медициналық ұйымдарда 2467 дәрігер мен 6072 орта буын медицина қызметкерлері жұмыс істейді. Дәрігерлермен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 33,0 құраса, орта буын медицина қызметкерлерімен қамтамасыздандыру 10 мың адамға 81,3 құрайды. Мемлекеттік медициналық ұйымдардан басқа облыста 120 жекеменшік ұйымдар жұмысын атқарады. Олардың ішіндегі 95 заңды тұлға, ал 22 жеке кәсіпкер болып табылады. Бұл ұйымдарда 506 дәрігер мен 898 орта буын медицина қызметкері жұмысын істейді. * Павлодар теміржол ауруханасы * Областық диагностикалық орталық * Жедел медициналық жәрдем ауруханасы және т.б. Облыста денсаулық сақтауға көп көңіл бөлінеді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» Жолдауы аясында 2012-2015 жылдары 2 емхана, 14 дәрігерлік амбулатория, 3 фельдшер-акушерлік пункт, 43 медициналық пункт құрылысы туралы мәселе шешілді. Облыста белсенді түрде мобильді медицина дамуда, ол 11 жылжымалы қондырғыдан тұрады: 6 стоматологиялық, 4 флюорографиялық, 3 амбулаториялық және 1 маммографиялық жылжымалы кешен. 2011 жылы заманауи жабдықталумен қамтамасыз ету мақсатында әр түрлі көздерден 1 миллиард 353 миллион теңге бөлінді. Павлодар облысының денсаулық сақтау басқармасының бастығы Қасымов Нұрлан Кәукенүлы болып табылады === Спорт === Павлодар облысында жыл сайын дене тәрбиесі мен спорт дамуының көрсеткіші өсуде. 1991 жылы спортпен шұғылданатындар саны 97136 болса, 2001 жылы 102032 адам (+ 4896 адам), ал 2010 жылы бұл сан 162545 дейін өскен (1991 жылмен салыстырғанда + 65409 адам). Дәстүрлі ат жарыстары, қазақша күрес пен тоғызқұмалақтан басқа аударыспақ, теңге алу, қыз қуу және кұсбегілік сияқты ұлттық спорт түрлерінің спортшылары тұрақты түрде республикалық жарыстарға қатысады. Бүгінгі күні ұлттық спорт түрлерімен шамамен 9000 адам айналысады. Спортшылардың денсаулығын тексеру, бақылау және қалыптандыру мақсатында 2004 жылы дәрігерлік-физкультуралық диспансер жаңа ғимаратта өз жұмысын жалғастырды. Жыл сайын диспансер 6000 жуық спортшымен жұмыс жасайды. 2006 жылы 50 адамдық Олимпиадалық резерв дайындау орталығы құрылды. Спорттық мектептерде 19248 оқушы білім алады (2001 жылмен салыстырғанда +6205). Павлодарда 20 спорттық мекеме жұмыс істейді, оларға «Астана» мұз айдыны мен мамандандырылған бокс орталығы да кіреді. Екібастұз қаласында 5 балалар мен жасөспірімдер спорттық мектеп жұмыс істесе, Ақсу мен аудан орталықтарында бұндай спорттық мектептер – біреуден. * Футбол: Павлодар облысының футбол клубтары: # «Ертіс» ФК # «Екибастузец» ФК # «Батыр» ФК * Бокс: 2011 жылдың 17 мен 21 мамыр аралығында Павлодарда КСРО-ның спорт шебері,екі мәрте Еуропаны чемпионы, Павлодар тумасы Серік Конақбаевқа арналған бокстан халықаралық турнир өтті. Бұл шарада 12 мемлекеттен барлығы 190 боксшы қатысты. Сонымен қатар, 2011 жылдың 12-інші мен 16-шы желтоқсанда Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген бапкері, ПМУ профессоры – Рафаэль Вахитовқа арналған IV ашық турнирі өтіп, онда 12 мемлекеттен 135 боксшы қатысы. 2011 жылдың 13 желтоқсанында Павлодар Мұнайхимия зауыты демеушілік еткен бокстың Мамандандырылған орталығы ашылды. == Мәдениет және өнер == Павлодар өңірі құнды мәдени әлеуетке ие, жүздеген кітапханалары, екі кәсіпқой театры, түрлі бағыттағы ондаған мұражайлары, көптеген тарихи және архитекторлық ескерткіштері бар өңір болып табылады. === Әдебиет=== [[Павлодар]]дың [[Ертіс]] өңірінің – талантты, сирек кездесетін дипломаттары, ақындары, жазушылары және әншілері қоғам қайраткерлері мен өнер адамдары өте көп, рухани да табиғи байлығы мол өлке. Мәселен, XVIII ғасырдың қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілі - [[Бұқар жырау Қалқаманұлы]] халық басына түскен ауыртпашылық жылдары хандар мен батырлар төңірегіне бірігу идеясын ұсынды. Бұхар жырау өзінің толғаулары мен өлеңдерінде өз заманының зәру мәселелерін арқау етіп, оларға жауап беруге тырысты. XVIII ғасырдың екінші жартысында жырау шығармашылығымен қатар, ақындар қызметі айтарлықтай таныла бастады. Олар өз шығармаларында негізінен философиялық проблемеларды көтеріп, батырлардың ерлігін жырлады, адамдар арасындағы қарым-қатынастарға, олардың сезіну әлеміне үңіліп, мінез-қаракеттерін ашуға көңіл бөлді. Ақындар адамдар өміріндегі проблемаларының аздығы мен көптігіне қарамастан оған көңіл бөлуді өздерінің парыздары санаған. Бұл ретте Көтеш, Қобылан, Сақау және басқа ақындардың поэзиялары көрнекті болды. XX ғасырдың әдебиетіне қазан төңкерісінің оқиғалары ықпал жасады, әбеби шығармалар ағартушылық ойдың мәні сипатында өрбіді. Ж.Аймауытовтың, С.Торайғыровтың, С.Дөнентаевтың, Қ.Кемеңгеровтің және басқаларының шығармалары жеке кітап болып шықты. XX ғасырдың 30-жылдарындағы қазақ поэзиясында біздің жерлес ақындарымыз – Қ.Бекқожин, Д.Әбілев, И.Байзақов көрнекті орын алды. Қазақ поэзиясында И.Байзақовтың «Алтайда» (1934), «Ұлы құрылыс» (1934), Д.Әбіловтің «Шалқыма» (1936) поэзиялары елеулі құбылыс болды. Соғыстан кейін А.Шамкенов (кейін Д.Неру атындағы халықаралық сыйлықтың иегері), Н.Шакенов, Қ.Ыдырысов, М.Әлімбаев (қазір Қазақстанның Халық жазушысы) - ақындардың; Қ.Исабаев, З.Ақышев, Вс.Иванов, З.Шашкин және басқа жазушылар құнды шығармаларымен елге танылды. А.Жақсыбаев, С.Шевченко сияқты жазушылар өндіріс тақырыбында елеулі еңбек етті. Елімізде болып жатқан оқиғалар Р.Тоқтаровтың (кейін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының иегері) орын алды. Ондай-ақ, М.Жаманбалинов, Е.Ерботин - балалар ақындарының, Н.Черновой, Д.Примак, А.Қаниев, Қ.Смағұлов, Ж.Қоғабаев - ақындардың, М.Асылғазин, Ғ.Жұматов – жазушылардың есімдері елге белгілі. Қазір облыста 1955 жылы ашылған И.Байзақов атындағы (бірінші жеткешісі Ә.Нұршайықов, қазіргі жетекшісі Ғ.Жұматов) және П.Васильев атындағы (жетекшісі ақын С.Музалевский) әдеби бірлестіктер жұмыс істейді. === Кітапханалар === Павлодардың ірі кітапханалары: С.Торайғыров атындағы облыстық кітапхана, Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана, Көзі көрмейтін және нашар көретін азаматтар үшін арналған облыстық арнайы кітапханасы, П.Васильев атындағы орталық кітапхана, А.Гайдар атындағы балаларға арналған орталық кітапхана, Павлодар қаоласының орталық кітапханалар желісі, Ұлттық кітап кітапханасы, Қазақ әдебиеті кітапханасы және т.б. Облыс бойынша 12 ірі кі тапхана бар, олардың арасында Ақсу қаласының орталық кітапханасы,Қазалжар ауылының модельдік кітапханасы /Ақсу қ. АОК/, Береговая ауылының модельдік кітапханасы /Қашырлық АОК/, Ақтоғай ауданының орталық кітапханасы, Мұткенов ауылының модельдік кітапханасы /Ақтоғай АОК/, Шарбақты ауданының орталық кітапханасы, Орлов ауылының модельдік кітапханасы /Шарбақты АОК/, Успен ауданының орталық кітапханасы, Галиц ауылының модельдік кітапханасы /Успен АОК/, Железинка ауданының орталық кітапханасы [[Сурет:Библиотека Торайгырова ПО.jpg|250px|thumb| С.Торайғыров атындағы облыстық кітапана]] Облысымыздың бас кітапханасы болып табылатын С. Торайғыров атындағы Павлодар облыстық кітапханасы ерекше орын алуда. Павлодар облыстық ғылыми әмбебап кітапхана ұзақ даму жолдарын бастан кешірген. Қазіргі таңда, С.Торайғыров атындағы кітапхана еліміздің үздік кітапханаларының бірі саналады. Оның қорында Павлодар облысының ірі білім, ғылыми, көркемөнер және өлкетану әдебиеттері бар. Жыл бойы кітапханада 32 мың адам болып, оларға 900 мың журнал мен кітап даналары беріледі. Бүгінгі күні, кітапхана құрылымы бойынша ақпараттық-кітапнамалық, кітапханалық қызмет көрсету және мәдени-ағартушылық бағыттар бойынша жұмыс істейтін 14 бөлімнен тұрады. 1985 жылдан бері М. А. Жиенбаева кітапхана басшысы болып табылады. === Мұражайлар === [[Сурет:Музей Потанина ПО.jpg|250px|thumb| Потанин атындағы музеі]] * Г. Н. Потанин атындағы тарихи-өлкетану кітапханасы Павлодар облыстық тарихи-өлкетану мұражайы 1942 жылы облыстық «Қазақстанды зерттеу қоғамы» бөлімі аясында құрылған болатын. 1959 жылы оған Павлодар облысының тумасы, саяхаттаушы, Орталық Азия зерттеушісі – Г.Н.Потанин есімі берілді. Мұражайдың негізін өлкетанушы, фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев қалаған. Мұражай экспозициясы өлкеміздің тарихы мен мәдениетін ашатын 8 залдан тұрады. Мұражай жинағының негізін төмендегідей коллекциялар құрайды: археологиялық, палеонтологиялық, этнографиялық, нумизматика, фотобейне коллекциясы, деректі, жаратылыстану-ғылыми, өндірістік, қару – оқ және суық қару. Дәріс және экскурсиялық жұмыстармен қатар, мұражай республикалық музейлер қорларынан, өз қорынан көрмелер презентацияларын ұйымдастырады. Мастер-кластар, өлкетанулық сабақтар, дәріс-концерттер, шығармашылық кештер өткізеді. Тарихи-өлкетану мұражайы жанынан Павлодар өңірін зерттеу мақсатында археологиялық және этнографиялық экспедициялар жүргізіледі. * [[Дмитрий Поликарпович Багаев|Д. П. Багаев]] атындағы үй мұражайы Д.Багаевтың мемориалды үй мұражайы 2001 жылдың 30 қаңтарында ашылды. Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиалы болып табылады. Бұл үйде өлкетанушы, Павлодар өңірінің жылнамашысы, Облыстық өлкетану мұражайының негізін қалаушы және бірінші директоры, Қазақстан ғана емес, шетелде де әйгілі фотограф Дмитрий Поликарпович Багаев өмір сүрген және жұмысын атқарған. Бұл Павлодар қаласындағы жалғыз мемориалды мұражай және Қазақстандағы жалғыз фотограф мұражайы. Мұражай төмендегідей кешеннен тұрады: үш бөлмелі үй, ерекше фотопавильон, қорықша. Мұражай экспозициясында жиырмасыншы ғасыр басындағы шебердің заттары, өткен жылдардағы фотожабдықтау, және, ең маңыздысы, өлкенің тарихын бейнелейтін фотосуреттер. Бұл фотосуреттер тақырыбы өзгертіліп, үнемі көрмеде тұрады. Музей сонымен қатар басқа фотографтардың жұмыстары көрмеге қойылады: Германия, Аргентина, Ресей (Екатеринбург, Новосибирск, Мәскеу) және Қазақстан қалалары — Алматы, Қарағанды, Теміртау, Өскемен. * М. Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы Үйі Майра Шамсутдинова атындағы ән шығармашылығы үйі мұражайы Г.Потанин атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетанулық мұражайының филиаы болып табылады. Мұражай 201 жылы 30 қаңтарда ашылды. Мұражай 2 залдан тұрады. Бірінші экспозициялық зал келушілерді өткен ғасырдың 20-жылдарының танымал әншісі мен сазгері Майра Уәлиқызы Шамсутдинованың өмірі мен шығармашылығымен таныстырады. Бұл залдың экспозициясы әншінің өмірлік және шығармашылық жолын сипаттайтын құжаттар мен фотосуреттерден тұрады. Мұражайға келушілерді Майраның жеке заттары ерекше қызықтырады: үлкен пиала, қызыл жібек шапаны. Осы залда Майраның жолын қуған Қазына Сүбекованың 1916 жылғы гармоны да көрмеге қойылған. Осы залда сонымен бірге келушілердің назарын тағы бір ерекше экспонат аудартады. Бұл халықта «контрамарка» деген атқа ие болған үлкен пеш. * Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы 1964 жылы ашылды. Бұл Қазақстанда құрылған екінші көркемөнер мұражайы. Бұған дейін осындай мұражай тек астанада, Алматы қаласында, Г.Т.Шевченко атындағы Қазақ мемлекеттік көркемөнер галереясы жұмыс істеген. 1965 жылы 18 желтоқсанда мұражай келушілерге ашылды. Сол кезде қорларда 369 экспонат болатын. 1979 жылы мұражай жаңа ғимаратқа көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. Павлодар облыстық көркемөнер мұражайы көркем сурет, графика, мүсін, сәндік-қолданбалы өнер туындыларының ерекше қорын жинаған. Мұражай қорларында 5500 астам экспонаттар бар. Жыл сайын мұражай 15 астам экспозициялар ұсынады. Оған мұражай қорының дәстүрлі тақырыптық жинақтары, павлодарлық суретшілердің есептік және жеке көрмелері, фотокөрмелер, «М*АРТ» жастар жобасының көрмелері, балалар суретінің көрмелері, алдыңғы қатарлы мұражайлардың жинақтарынан құралған жылжымалы көрмелер жатады. Мұражай өткізетін суретшілермен кездесу, мастер-кластар, экскурсиялар, әдеби-көркемөнер және музыкалық кештер, презентациялар, көркем сурет тарихына шолу жасайтын видеофильмдер қойылымдары аса назарға ие. Мұражай консультациялық-сараптамалық қызмет көрсетеді, қала мен облыс білім беру мекемелеріндегі білім беру бағдарламаларына белсене қатысады. Серіктестер арасында тек Қазақстандық мұражайлық қоғам ғана емес, сонымен бірге Омбы, Новосібір мұражайлары, Британ Кеңесі, Гете Институты, Алматы заманауи шығармашылық орталығы, «Открытый музей» Халықаралық Ассоциациясы, Ресей мұражайларының Ассоциациясы да бар. [[Сурет:Музей Бухар Жырау ПО.jpg|250px|thumb| Бухар Жырау атындағы музеі]] [[Сурет:Музей Павла Васильева ПО.jpg|250px|thumb| Васильев атындағы музеі]] * Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы Бұхар Жырау атындағы әдебиет пен өнер мұражайы 1992 жылы ашылды. Мұражай экспозициясы 8 залда орналасқан. * Ақын Павел Васильевтің үй-мұражайы Үй-мұражайдың салтанатты ашылуы 1994 жылы 23 желтоқсанда, П.Васильевтің туған күніне орай өткізілді. Жаңа мұражай экспонаттарының көп бөлігі Е.А.Вялова, ақынның қызы Н.П.Фурман және ағасы В.Н.Васильев атынан тапсырылды. Келесі жылдары Үй-мұражай қоры тек П.Васильев қана емес, оның замандастарының өмірі мен шығармашылығы туралы деректер беретін құжаттар мен материалдарға тола бастады. Бұл ақпарат ақының өмірі мен шығармашылығын терең түсінуге ықпалын тигізді. Павлодарлықтар Үй-мұражайды «васильевтік қорық» деп атайды, сонымен бірге, мұражайда поэзия сүйетіндерге арнап әдеби-музыкалық кештер, танымал әдебиетшілермен кездсулер, П.Васильев атындағы Әдеби қоғам отырыстары өтеді. Үй-мұражайда АҚШ, Франция, Польша, Белоруссия, Ресей және Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген қонақтар болды. П.Васильев туындылары көптеген әлем тілдеріне аударылды. * Г. Н. Шафер Үйі «Шафер Үйі» - Қазақстандағы жалғыз грампластинкалар мұражайы. Ол 2001 жылы 21 ақпанда Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының профессоры, музыкатанушы, И.О.Дунаевский шығармашылығын зерттеуші, сазгер Наум Григорьевич Шафердің бірегей коллекциясы негізінде ашылды. Коллекцияда 25000 грампластинка, 1500 магнитофон жазбасының бобинасы, 1500 аудиокассета бар. Картотекада (сазгерлер мен орындаушылар бойынша жүйеленген) 500 мыңнан астам карточка саналады. Жұма күндері (әр апта сайын) павлодарлық жазушылар, музыканттар, әртістер қатысуымен «Шафер Үйінің» концерттік залында дыбыс жазу кештері мен әдеби-музыкалық кештер өтеді. Сонымен бірге облыста төмендегідей мұражайлар орналасқан: * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Екібастұз қ. * Тарихи-өлкетанулық мұражай, Ақсу қ. * Қ.Сәтбаев атындағы мемориалды мұражай. Баянауыл а. * Ақын С.Торайғыров атындағы мұражай, Торайғыр а. * Шарбақты аудандық тарихи-өлкетанулық мұражай, Шарбақты а. * Успен тарихи-өлкетанулық мұражай. Константиновка а. === Театрлар === [[Сурет:Театр Аймаутова ПО.jpg|250px|thumb| Ж. Аймаутов атындағы облыстық драма театры]] [[Сурет:Театр Чехова ПО.jpg|250px|thumb| А.П.Чехов атындағы драма театры]] * А. П. Чехов атындағы драма театры А. П. Чехов атындағы драма театры — Павлодардың ең ірі театры. Театр қойылымдарының арасында У.Шекспирдің «Он екінші түні», А.П.Чеховтың «Чайкасы», Дж.Патриктің «Оғаш мінезді миссис Сэвиджі», Н.Коляданың «Ақымақтар кемесі» және тағы басқалары. Театрдың директоры-шығармашылық жетекшісі Қазақстан Республикасы еңбегі сіңген қайраткері, Қазақстан Республикасының театр қайраткерлері Одағының басқарма мүшесі, педагогикалық ғылымдар кандидаты Виктор Аввакумов болып табылады. * Ж.Аймауытов атындағы Павлодар облыстық қазақ музыкалық драма театры 1990 жылы 1 сәуірде ашылды. Директоры, шығармашылық жетекшісі – ҚазССР еңбегі сіңген әртісі, М.С.Щелкин атындағы Мәскеу театр училищесін бітірген Манап Мұхтархан Сәдуақасұлы. Театрдың ағымдағы репертуары 78 спектакльден тұрады, 2007-2011 жылдар арасында 35 жаңа қойылым жүзеге асты. Театр жылына 7 премьера қояды. * «Промень» Жастар театры «Промень» театрының тарихы Павлодар қаласының Католик шіркеуінде 2000 жылдан бастап монахинялар, 2003 жылдан бастап Деркульская Ольга мен Аверьянов Денис жетекшілігіндегі театр үйірмесінен басталады. 2009 жылдың 5 қаңтарында «Промень» Жастар Қоғамдық Бірлестігі Мәдени-Бос уақыт Студиясы Естай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайының ғимаратына көшіп, бүгінгі күнге дейін сонда орналасқан. === Бос уақыт орталықтар және концерттік қонақ бөлмелер === * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайы – 1800 шаршы метр жерді алып жатқан бірегей ғимарат. Басты орынды жасанды мұздан жасалған 250 конькишіге арналған мұз айдыны иеленеді. Оның ерекшелігі сонда – жасанды мұз бетін ерекше полимер партофлормен жапса, мұз айдыны баскетболдан, волейболдан және т.б. жарыс өткізетін спорт залына айналады. Залдың сыйымдылығы 2800 адам, бірақ оны 3000 адам сыятындай етіп кеңейтуге болады. Тоңазытқыш қондырғылар тәулік бойы жұмыс істейді, олар ғимарат ауасына ерекше тазалық беріп тұрады. Мұзды тазалау және түзетуге арналған арнайы машина бар. Сонымен қатар, жаңа заманғы жаттықтырғыштар және душ кабиналарымен жабдықталған ерлер және әйелдер жаттығу залдары бар. Онда тәжірибелі жаттықтырушы мамандардан кеңес алуға болады. Әйелдер фитнес клубы, бассейні бар сауна, 6 теннис үстелі, буфет, спорт киімі дүкені бар. Ұтымды бағамен спортпен және дене шынықтырумен айналысуға және белсенді мәдени демалуға барлық мүмкіндік жасалған /сағатына 200 теңге/. Үлкен холлда боулинг-клубын ашу көзделеді. Қазіргі кезде хоккей және конькимен мәнерлеп тебу секциялары жұмыс істейді. Қазақстан және Ресейдің хоккей клубтары арасында кездесу жарыстары өткізіледі. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> * «Достық Үйі» мәдени-бос уақыт орталығы 2008 жылдың күзінде Павлодар қаласында облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени құрамалары аңсаған Достық үйі ашылды. Оның ашылуына Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Бұл орталықта қала мен облыстың барлық этномәдени бірлестіктерінің ошақтары орналасқан. * «Шаңырақ» мәдени-бос уақыт орталығы Павлодар облысының мәдениет департаментіне қарасты халық шығармашылығының облыстық орталығы. * Астай атындағы Қалалық Мәдениет Сарайы * «Достық» концерттік залы * «Колос» балалар мәдени-бос уақыт орталығы === Кинотеатрлар === * «Шакен Айманов атындағы 3D» кинотеатры Strong (АҚШ) проекциялық жүйемен және DOLBY DIGITAL дыбыс жүйесімен жабдықталған үш залды кинотеатр. Фильмдерді 3D форматында көрсету. * «Ertis-Cinema 3D» кинотеатры Әлемдік премьералар мен ең кассалық фильмдер. Зал – 346 орын, ыңғайлы орындықтар мен үлкен экран (16м/6м). Кинотеатр ойын автоматтарымен (би алаңы, ату, жарыстар, балықтар, үлкен және кішкентай аэрохоккей) жабдықталған. * «Cinema Star» кинотеатры Dolby Digital Surround форматының сандық сапасы фильмнің әр алуан дыбысталуымен тамсануға мүмкіндік береді. 90 орындық зал мен 20 орындық VIP-алаң. * «Қазақстан» кинотеары, Екібастұз қ. Фиьмдерді дыбыстық сүйемелдеу Mono/Dolby-A/Dolby-SR/Dolby-Digital/Surround EX форматтарында жүзеге асырылады. Көпканалды көлемді дыбыс пен жоғары сапалы бейне экрандағы әрекетке қосылу сезімін тудырады. 2004 жылғы қыркүйекте болған қалпына келтіруден кейін 344 орындық кинозал, сонымен бірге 14 орындық VIP-алаңы бар. == Көрікті орындар == Павлодар облысы назар аударарлық орындарға толы. Павлодарлықтар өз халқының тарихы мен мәдениетінің ескерткіштерін ерекше құрметтейді. Олардың көбі Қазақстандағы ең ірі өзен Ертіс жағалауындағы облыс орталығы Павлодар қаласында орналасқан. Қаланың кең көшелері, көлеңкелі саябақтары мен аллеялары, гүлбақшалары мен фонтандары көз тартарлық әдемі. Қала өз тазалығымен, жайлылығымен ерекшеленеді. Аумақтың назар аударарлық орындарына табиғи, тарихи, архитектуралық және діни құрылыстарды атқызуға болады. Павлодар өңірі археологиялық ескерткіштерге де (өңірде көптеген тұрақтар, қорымдар, обалар, қоныстар бар), мәдени демалыс орындарына да бай. Бұл бөлімдеаумақтың негізгі назар аударарлық орындары, ғимараттар мен құрылыстар, ескерткіштер, мемориалдар, мүсін объектілері мен діни құрылыстар туралы ақпарат беріледі. === Табиғи ескерткіштер === * Баянауыл Ұлттық табиғи саябағы Баянауыл – қырдың ортасындағы табиғаттың көрікті аймағы. Тау қыраттары мен далалы аймақтарөсімдік түрлерінің сан алуандығымен көзге түседі. Баянауыл тауларында бір болған адам табиғаттың көріктігі мен денсаулыққа жағымдығы орынды үйлесетін табиғи баққа үнемі қайта орылғысы келеді. Туристік жолдар, өңірдің халқы – барлығы сізді Қазақстанның айрықша сұлу табиғи бағымен жақынырақ таныстырады. Баянауыл өңірінің атауын қазақтың сұлу қызы, танымал лирикалық поэмаға негіз болған қазақ Джульеттасының есімімен байланыстырады. 21 мың шаршы километр жер бойжеткеннің атымен аталады. Алайда, Баянауыл жерінің аталуы туралы бақа да пікірлер бар. Шоқан Уәлихановтың айтуынша, Баянауыл (Баян-Ола) сөзі баянды өлке, бақыт пен сәттілікті білдіреді. Баянауыл микроклиматы ең қаһарлы қыс кезінде де малдың қыстаудан аман-есен шығуына мүмкіндік береді. * Павлодар облысының геологиялық объектілері Облыс территориясында мемлекеттік табиғи-қорықтық қорға кіретін, республикалық және халқаралық маңызы бар геологиялық, геоморфологиялық және гидрологиялық объектілер бар. Олар ерекше экологиялық, ғылыми және мәдени құндылыққа ие және ерекше қорғалатын табиғи аймақтар қатарына енгізіген. Республикалық маңызы бар объектілерге Драверта, Кувшин, Әулие және Қоңырәулие үңгірлері, Әулиебұлақ және Телеубұлақ бұлақтары, Айманбұлақ, Рахай және Үшсала шатқалдары жатады. * Мемлекеттік қаумал — Қызылтау Мемлекеттік қаумал — Қызылтау — Баянауыл ауданының оңтүстік-батысында, Сарыарқаның солтүстік-шығысында орналасқан. Жалпы аумағы 60 000 га. Сирек кездесетін жануарлар ме олардың мекенін қорғау мен жануарлардың түрлерін шығару мақсатында ұйымдастырылған. Табиғи аумақ жүйесіндегі орны – бірқалыпты белдеудің далалық ландшафттық аймағы, бетегелі даланың оңтүстік аумақшасы, Қазақ платосы және ұсақ шоқылар жері, Баянауыл-Қарқаралы округы, Баянауыл ауданы. * Зоологиялық қаумал — Ертіс жағалауы «Ертіс жағалауы» мемлекеттік зоологиялық қаумалы сол жақ жағалаудың 1-ден 10-12 км-ге дейінгі жерін, ал оң жақ жағалаудың 4-тен 6 км-ге дейінгі жерін алады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылдың 27 маусымынан №877 «Мемлекеттік қорықшалар мен республикалық маңызы бар табиғат ескерткіштері туралы» қаулысымен «Ертіс жағалауы» қаумалы (кешенді) бекітілді. Ертіс жағалауы Павлодар облысының территориясында, Батыс-Сібір ойпатының оңтүстігінде орналасқан. Жазықты оң жақ жағалаудағы Объ-Ертіс өзенаралығы (Құлынды) мен сол жақ жағалаудағы Ертіс маңындағы далаларға бөледі. «Ертіс жағалауы» қаумалының аумағы 377133 га. жер болса, қорғалған аумағы жоқ. Өзен жағалауы Батыс Сібірдің орманды аумағының оңтүстігін және далалық жерін толықтай қамтиды. Бұл 3 мың км жерге дейін жетеді. Ертістің қазіргі жағалауы биіктігі 7-8 метрге жететін алқапты құрайды, Павлодар облысының батыс шекарасына қарай 87 метрге жетеді, шығыс шекара аумағында – 112 м. Рельефтің дамуы бойынша Ертіс жағалауы көптеген протоколдарға, ескі арналарға, құмды аумақтарға толы. * [[Мойылды (Павлодар облысы)|Шарбақты ауданындағы Маралды көлінің жерасты байлықтары]] Павлодар облысы халықаралық курорт дәрежесіне сай келе алатын аймақтардың көптігімен ерекшеленеді. Тұзды Маралды көлінің сазы мен шипалы суы көптеген ауруларды емдей алады. Ертеректе Павлода облысының территориясында көптеген санаторийлер мен профилакторийлер болған. Павлодар облысының кейбір көлдері тек жергілікті халықтың ғана емес, шет жерлердегі қонақтардың да әулие орындарына айналған. Ең көп назарға Ямышевское, Маралды және Мойылды көлдері ие. Маралды көлінің жерасты сазының қасиеттері әлі де соңына дейін зерттелмеген. Оларың әсер ету спектрі өте кең. Маралды көлінің шипалы сазы жыл сайын көптеген бас июшілерін табады. Көлдің түбіндегі температура су бетіндегі температурадан 10-15 градусқа жоғары. Маралды көлінің сазы рвматизм мен буын ауруларын емдей алады, және, болжамдарға сәйкес, шипалы саз қоры 100 мың метр кубке жетеді. Одан басқа, көл түбінде көгілдір косметикалық саздың бар екендігі анықталған. * Шалдай орманы Шалдай орманы – Павлодар өңірінің басты назар аударарлық орындарының бірі. Бұл табиғи ескерткіштің масштабы тек Павлодар өңірімен шектелмейді, оның масштабы планеталық деуге де болады – ғарыштан жасалған фотосуреттерде орманның созылыңқы таспасы (жүздеген километр) Объ пен Ертіс өзенаралығында өте әсерлі көрінеді. Осындай орман таспалары бесеу, бірақ олардың арасында тек екеуі ғана ресей-қазақстандың шекараны кесіп өтіп, Ертіске қарай созылады: біреуі кішірігім ғана, Семей қаласының маңында, екіншісі – Павлодар облысында. Кейбір пікірлер бойынша, таспалы ормандар көне мұздық солтүстік-шығысқа қарай қозғалып, ормансыз далаға ағаштардың тұқымын әкелген. Шалдай таспалы орманында жергілікті тиіндердің түрі – телеутка – тиінімен танымал. Бұл тиін түрі өте кең таралған, кішкене көгілдірленген терісін кеңестік кезде Италияға дейін жіберген. * «Қаз қайтуы» табиғи ескерткіші Ескерткіш Павлодар облысында, Ертіс өзенінің оң жақ жағалауында, Павлодар қаласының солтүстігінде, темір жол көпірінен 500 м оңтүстікке қарай орналасқан. Ескерткіш 1928 жылы мәскеулік палеонтолог Ю.А. Орловпен ашылғаннан кейін, бұл жерде 1929-1930 жылдары палеонтологиялық қазбалар жүргізілген. Қазба нәтижесінде бірнеше мың сүйек қалдықтары табылған, бұл сүйектер плиоцен-миоцен кезеңіндегі жануарларға (қазіргі африкалық фаунаның ата тегі) тән болатын. Палеонтологиялық институт шағын ғана жерге қазба жүргізген кезде бұғының 20 түрі, керіктің 40 түрі, мүйізтұмсықтың 130 түрі, гиппариондардың 200 түрі және т.б. тапқан. Палеонтологиялық жаңалық «Қаз қайтуы» ескерткішіне палеозоолог мамандардың үлкен назарын аудартты. Өкінішке орай, табылған барлық палеоматериал ғалымдармен бірге олардың зерттеу институттарына кетіп қалды, себебі, біріншіден, Павлодарда ол кзедері өлкетанулық мұражай болмады, ал екіншіден, палеонтологиялық қалдықтарды сақтауды қамтамасыз ететін ғылыми ұйым болмады. Орловтың бастамасын 1960 жылы ҚазССР ҒА Зоология институтының палеобиология бөлімінің экспелициясы жалғастырды. Електен ортаңғы және төменг қабаттарды жуып-шаю кезінде омыртқалылардың үлкен коллекциясы табылды. Олардың арасында қояндар, шақылдақтар, қосаяқтаржәне кішкентай құстар болды. Ескерткіш қала аумағында болғандықтан, «Қаз қайтуы» ескерткішіне павлодарлықтардың да, қала қонақтарының да тарапынан келушілер саны өте көп. «Қаз қайтуы» неоген дәуірі жануарларының ең танымал және эталонды жерлену орны болып саналады. «Қаз қайтуы» бойынша әлемдегі барлық осы дәуір жерленулері салыстырылады. Қазіргі күні қазба жұмыстары жерінде ашық аспан астындағы мұражай кейпіндегі саябақ кешені жоспарануда, кез келген адам қазба жұмыстарының өту үрдісін бақылай алатын болады. === Ғимараттар === Павлодар қаласы: * Ұлы Отан Соғысында қаза болған жауынгерлерге Ескерткіш Қалалық мәдениет және демалыс бағынан кең аллеяда болаттан жасалған 16-метрлік ескерткіш көрінеді. Бұл ескерткіш ҰОС қайтпаған жауынгерлерге Жеңістің 25 жылдығына орай ұрпақтардан ағыс ретінде 1970 жылы 8 мамырда ашылды. Монумент көптеген күміс жіптерден құралған стела кейпінде бейнеленген. Оның алдыңғы жағында – алқагүл мен алғыс жазуы бар тақта бекітілген. * Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіш. 2000 жылы ақын С.Торайғыровқа ескеткіш Павлодар қаласының көркемөнер мұражайының алдында орнатылып, алдыңғы жағымен Торайғыров көшесіне қаратылған еді. 2009 жылы ескерткіш Ак.Сәтбаев көшесі бойына, фонтандарға қарай 150 м жерге орнын ауыстырды. Мүсінші – Е.Сергебаев. * Тұғырдағы Т-34 танкі. Павлодарлықтардың 1941-1945жж. Ұлы Отан соғысындағы көрсеткен әскери және еңбек ерліктеріне мемориал * Ішкі әскер жауынгерлеріне даңқ ескерткіші * В.И.Ленинге Павлодар облысындағы бірінші ескерткіш 1928 жлы Павлодар қаласында орнатылған (Ленпарк). * Даңқ мемориалы Павлодар қаласында 1975 жылы орнатылған (1 Мамыр саябағы). * Кеңес Одағының батыры К.Камзинге ескерткіш 1979 жылы Павлодар қаласында, Камзин – Толстой көшелерінің қиылысында орнатылды. * Павел Васильевке ескерткіш Танымал еуразиялық ақын Павел Васильев (1910-1937) ескерткіші мен оның атындағы саябақ Павлодарда 2011 жылдың 23 қыркүйегінде ашылды. Павел Васильев мүсіні П.Васильев үй мұражайының ауласында орналасқан. Мүсінші Е.[[Еркін Тілекұлы Мергенов|Мергенов]], сәулетші К.Монтахаев. * Қ.И.Сәтбаевқа ескерткіш 2012 жылдың 12 сәуірінде академик, Қазақстан Ғылым академиясының президенті Қаныш Имантайұлы Сәтбаевқа ескерткіш Павлодар қаласының орталығында, қала әкімдігінің жанынан орнатылды. Мүсін мен тұғырнаманың ортақ биіктігі – 8,5 метр. Ескерткіш авторы – мүсінші, ТМД және Қазақстан суретшілер Одағының мүшесі, Шоқан Уәлиханов атындағы мемлекеттік сыйлық лауреаты, Қазақстан Республикасы көркемөнер академиясының академигі Ольга Прокопьева. Тұғырнама авторы – еліміздің еңбегі сіңген сәулетшісі Кацев. * Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы Павлодарда 2011 жылдың қарашасында Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығына арналған этномәдени бірлестіктер аллеясы ашылды. Орталық Кутузов көшесінде оналасқан аллея бойында ұлттардың таныма символдары орналасқан. Олар Павлодар облысындағы басқа этностардың рухани мәдениетін сипаттайды. Барлығы аллеяда он сегіз кішігірім мүсін орналасқан. * Аштық құрбандарына ескерткіш Өткен ғасырдың 30-жылдарындағы аштық құрбандарына ескерткіш Павлодар қаласында 2012 жылдың 31 мамырында ашылды. Ескерткіш қала кіреберісінде, аштық кезінде қаза болғандарды жаппай жерлеу өткен ескі мұсылман зиратының жанынан көтерген. * [[Ағартушылар мен академиктардың мүсін аллеясы]] * Орталық почтамт ғимаратының сағат мұнарасы. Сағат мұнара Павлодар қаласының символы болып саналады. Осы сағатпен барлық павлодарлықтар сағатын салыстырады. Сағат «Қазпошта» АҚ Павлодар филиалының ғимаратында 1983 жылы орнатылды. * Павлодар қаласының орталық жағалауы Павлодарлықтар мен қала қонақтарының сүйікті дмалыс орны болып Ертіс өзенінің жағалауы саналады. Жағалау рельефке сәйкес террасалық қағидаға сәйкес оратылған. Жоғарғы терраса – саябақ, негізгі терраса – барлық аллеяларды біріктіретін орталық аллея. Төменгі терраса – жағажай. * «Ескі қала» Ленин атындағы көшені «ескі қала» деп атайды, себебі бұл жерде ескі ғимараттар сақталған. Көпес Сорокин Үйі; Халықтық Үй; Майра атындағы ән шығармашылығы үй мұражайы; Владимирлік училище; Педтехникум; Көпес А.Деровтың сауда үйі; Ленин көшесіндегі сауда қатарлары; А.П.Чехов атындағы орыс драма театрының ғимараты; Көпес Охапкин үйі; Д.П.Багаев мемориалды үй мұражайы. [41] * «Астана» мұз сарайы «Астана» мұз сарайын салтанатты түрде Қазақстан Республикасының Презиенті Нұрсұлтан Назарбаев 2003 жылдың 16 қазанында ашты. «Астана» МС басты назар аударары – мұз айдыны, оның жалпы ауданы 1830 шаршы км. Бұл айдында шайбалы хоккей мен мәнерлеп сырғанаудан сайыстар, мұз шоуларын жоғары деңгейде өткізу мүмкіндігін береді. Трибуналар 3 мыңға дейін көрөрменге арналған.[42] * Достық үйі. 2008 жылдың күзінде Павлодар облысындағы Қазақстан халқы Ассамблеясының барлық этномәдени қауымдары аңсаған Достық үйі ашылды. * Қазақстан Республикасының туы бар колоннада Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің жиырма жылдығын тойлау қарсаңында 40 метр биіктіктегі тутұғыры бар колоннада жоспарланды. Мерейтойлық объект Қазақстан Республикасы Конституация күнін тойлау кезінде салтанатты түрде ашылып, қала тұрғындарының сүйікті демалыс орнына айналды. Павлодар облысының геоақпараттық жүйесі. Аудандар мен облыс қалалары: * С. Мүткенова (1913—1944 жж.) мүсіні — Кеңес Одағының батыры С.Мүткенов мүсіні 1965 жылы Ақтоғай ауданының Мүткенов ауылында орнатылған. * Ж. Тіленшин мүсіні — ағартушы Ж.Тіленшин мүсіні 1967 жылы Ақтоғай ауданының Қожамжар ауылында орнатылған. * С. И. Царев (1882—1918) мүсіні — Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Ақсу қаласының саябағында орнатылды. * К. Камзин, Кеңес Одағының батыры (1913—1944) мүсіні 1966 жылы Ақсу ауданының Жолқұдық ауылында орнатылған. * И. В. Бабин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1965 жылы Железинка ауданының Железинка ауылында орнатылды. * А. Н. Елгин, Кеңес Одағының батыры мүсіні 1964 жылы Қашыр аудынының Қашыр ауылында орнатылған. * С. И. Царев, Екібастұз кмір кенінің комиссарының мүсіні 1974 жылы Екібастұз қаласында оның атымен аталған көшеде орнатылды. * Бұхар жырау ескерткіші. 1993 жылы ақын, ойшыл және мемлекет қайраткерінің ескерткіші Баянауыл ауылының орталығында Бұхар жыраудың туғанына 325 жылдығына орай орнатылды. * Иса Байзақов ескерткіші. 1979 жылы ақын, әнші, сазер әрі актер Иса Байзақов ескерткіші Ертіс ауылында, Мәдениет үйінің саябағында орнатылды. Мүсінші Е.Ершов, сәулетші Б.Мұстафин. * Жаяу Мұса Байжанұлының ескерткіші. 2008 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға ескерткіш орнатылды. Жасыбай көлінің солтүстік жағалауында, Баянауыл ауылынан 12 км жерде орналасқан. Мүсінші М.Е.Сергебаев. * Жаяу Мұса Байжанұлының мүсіні. 1972 жылы ақын әрі сазгер Жаяу Мұсаға Жаңатілек ауылының орталығында, саябақта мүсін орнатылды. * Құдайберген Әлсейітұлының мүсіні. Железинка ауылында Мәдениет үйінің алдындағы алаңда аақын әрі сазгер Құдайберген Әлсейітұлына мүсін орнатылды. [40] * Саяси репрессиялар құрбандарына ескерткіш Екібастұз қаласында орнатылды. Биіктігі 5 метр композиция «Кебін» деп аталатын стильде орындалған. Бұл нақты келбеті мен дене пішіні көрінбейтін фигуралар, ал бес күлді жұлдыз фонында жақындарын жоқтаған әйел мен баланың фигуралары. * Гиннестің рекордтар кітабына еген Екібастұздық ГРЭС-2 Станцияның биіктігі 420 метр айрықша тұрбасы Гиннестің рекордтар кітабына енген. ГРЭС-2 бірінші блогының жұмысы 1990 жылдың желтоқсанында, ал екінші энергоблок жұмысы 1993 жылдың 22 желтоқсанында басталды. ГРЭС-2 энергиясы Қазақстанның солтүстігін энергиямен қамтамасыз етуге бағытталған және республиканың энергия тұтынуның 15% қамтиды. Энергия тұтынушылары қатарына тек қазақстандық емес, соынмен бірге ресейлік компаниялар да кіреді. Олардың арасында «Қазақстан Темір Жолы» АҚ, «Байқоңыр» ғарыш айлағы, Ертіс-Қарағанды каналы. === Діни ғимараттар === * [[Мәшһүр Жүсіп мешіті|Павлодар қаласындағы басты мешіт]] Павлодар қаласында 6 гектар жерді алып жатқан паркі, медресесі, Кутузов, Кривенко, Қайырбаев көшелерінен кіру есіктері бар 1500 орындық Бас Мешіт сәулет ансамблі салынды. Бас мешіттің жобасын «Алматыгипрогор» АҚ жобалау институты әзірледі. Мешіт құрылысының басты мердігері «Иртыштрансстрой» ассоциациясының «Путь» ЖШС болды, «Иртыштрансстрой» ассоциациясының басшы-төрағасы М.А. Зыков. Мешіт ғимараты 48*48 метрлік сегізбұрышты жұлдыз түрінде салынған, диаметрі 30 метр 1200 орындық ерлер намаз оқитын зал, күмбездің биіктігі 33 метр. Мешіт ғимаратының көлемі 48*48 метр, мұнараларының биіктігі – 63 метр, аймен бірге күмбездің биіктігі – 54 метр, жалпы ауданы 7240 шаршы метр. Бірінші қабатта медресенің оқу сыныптары, неке қию залы, 200 орындық асхана және оның қосалқы бөлмелері, 300 орындық әйелдер намаз оқитын зал, дәрет алу жайлары, холл орналасқан. Неке қию залы және асхана екі көлемді бір үлкен залға айналдыру үшін жылжымалы қабырғамен бөлінген. Ғимаратқа кіру сатылармен екінші қабат деңгейіне көтереді, онда 1200 орындық балконы бар намаз оқу залы, ислам мәдениетінің мұражайы, кітапхана, бейнезал, қызметтік жайлар, холл орналасқан. [[Сурет:Blagoveschenskij sobor Pavlodar 001.JPG|250px|thumb|Благовещенск кафедралы соборы.]] Негізгі ғимараттың екі қабаты және мұнаралары кірпіштен, күмбезі темір құрылымдардан жасалған.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> * [[Благовещенск кафедралы соборы (Павлодар)|Благовещенск кафедралы соборы]] 1999 жылдың 23 қазаны Ертістің Павлодар өңірі үшін маңызды есте қаларлық күн болды. Бұл күні Павлодарда Благовещенски кафедралы соборы ашылды. Павлодарлық архитекторлар Ресейдің қалаларына барып, храмның әр түрлерін көріп, Мәскеудегі бір соборға тоқтады. Бұл тек негіз ғана болды. Мәскеулік храм кішірек және қарапайымдау еді. Павлодарлықтар өз соборын жобалағанда қала тұрғындарын таң қалдырарлық жаңалықтар енгізді. Благовещенск соборының қоңыраулары Мәскеуден әкелінді. Олар паникадило АҚКЗ-да құйылған және шіркеулік бұйымдар Мәскеу жанындағы Софринодан жеткізілді, онда мәскеулік патриархияның зауыты бар. Православиенің заңдарына сәйкес онда тоғыз қоңырау қойылған. Ең үлкен қоңыраудың салмағы – 1024 кг, ең кішкентайының салмағы – 4 кг. <ref name="pavlodar.gov.kz"/> == Белгілі адамдар == [[Михаил Иванович Исиналиев|Исиналиев, Михаил Иванович]] - қазақстандық мемлекеттік және партия қайраткері, дипломат. Қазақ ССР-дің сыртқы істер Министрі. ===[[Павлодарлықтар – Кеңес Одағының Батырлары]]=== # [[Кривенко, Иван Илларионович]] - танкист, [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945), Павлодар қаласының құрметті азаматы # [[Елгин, Андрей Николавеич]] - автоматшылар бөлімшесінің командирі, Азаматтық және [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысушы, [[Кеңес Одағының Батыры]] (1945) қайтыс болғаннан кейін. ===[[Павлодарлықтар – Социалистік Еңбек Ерлері]]=== ===[[Павлодарлықтар – КСРО Мемлекеттік сыйлығының иегерлері]]=== ===Ғалымдар=== # [[Ақышев Кемел|Ақышев Кемел Ақышұлы]] – т.ғ.д. (1924-2003) # Арғынбаев Халел Арғынбайұлы – т.ғ.д., профессор (1924-1998) # [[Бейсембаев Серікбай]] Бейсембайұлы – тарих ғ.д., академик (1912-1990) # [[Ғинаят Рахметоллаұлы Бекжанов|Бекжанов Ғинаят Рахметоллаұлы]] – г-м.ғ.д., академик (1927) # [[Ермұхан Бекмаханұлы]] – тарих ғ.д. профессор (1915-1966) # [[Әбікен Бектұров|Бектұров Әбікен Бектұрұлы]] – техн.ғ.д., академик (1901-1985) # Ержанов Жақан Сүлейменұлы – техн.ғ.д., академик (1922-2003) # Әбділдин Жабайхан Мүбәракұлы – филол.ғ.д., академик (1933) # Әбділдин Мейірхан Мүбәракұлы – ф-м.ғ.д., профессор (1938) # Жұматов Хамза Жұматұлы – мед.ғ.д., академик (1912-1972) # Каюпов Арықтай Каюпұлы – г-м.ғ.д., академик (1914-1993) # Қасымов Қамар – ҚазКСР еңбек сіңірген өнер қайраткері (1893-1966) # [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Марғұлан Әлкей Хақанұлы]] – филол.ғ.д., академик (1904-1985) # Онаев Ибрагим Әбілғазыұлы – техн.ғ.д., академик (1913-1994) # [[Григорий Николаевич Потанин|Потанин Григорий]] — орыс географ, этнограф, көсемсөзші, фольклортануш, ботаник # Сағынов Әбілқас Сағынұлы – техн.ғ.д., академик (1915) # [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Сәтбаев Қаныш Имантайұлы]] – г-м.ғ.д., ҒА бірінші президенті (1899-1964) # Цефт Адриан Лукоянович – техн.ғ.д., академик (1904-1971) # Шөкин Шафық Шөкіұлы – техн.ғ.д., академик (1912-2003) ===Шығармашылық адамдар=== # Абилев Дихан — қазақ советтік ақын # [[Шәкен Кенжетайұлы Айманов|Айманов Шәкен]] - актер, алғашқы қазақ кинорежиссер (1914-1970) # [[Жүсіпбек Аймауытов|Аймауытов Жүсіпбек]] – драматург, жазушы (1889-1931) # Ақышев Зейтін – жазушы, драматург (1911-1991) # [[Жаяу Мұса Байжанұлы|Байжанов Жаяу Мұса]] – ақын, композитор (1835-1929) # Байжанов Қали – ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі (1877-1966) # [[Иса Байзақов|Байзақов Иса]] – ақын, әнші (1900-1946) # [[Қайыржан Нұрғожаұлы Бекқожин]] - журналист, қазақ баспасының тарихшысы, тарих ғылымдарының докторы (1965), профессор (1976]). КСРО журналистер Одағының мүшесі. # [[Қалижан Нұрғожаұлы Бекхожин]] - [[ақын]], драматург, аудармашы. # [[Бұқар жырау Қалқаманұлы|Бұқар жырау]] — қазақ ақын, жырау. # Әбілев Дихан – ақын, жазушы (1907) # [[Шахимардан Қайдарұлы Әбілев|Әбілев Шахимардан]] - опералық әнші, педагог, Қазақстан Республикасы еңбек сіңірген әртісі (1994). # [[Қуат Әшірбекұлы Әбусейітов]] - кинорежиссер, актер (1925) # Әбусейітов Суат - әртіс (1929-1992) # [[Мұзафар Әлімбаев|Әлімбаев Мұзафар]] - [[Қазақстанның халық жазушысы]], Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінде соғыс сұрапылын бастан кешіп келген қаламгер шоғырының бірі. # [[Естай Беркімбайұлы|Естай Беркімбаев]] — қазақтың көрнекті [[әншісі]], [[ақын]]-[[сазгер]]і, [[ҚазССР]]-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері (1939). # Жаманбалинов Мүбәрак – ақын, жазушы (1924) # Иманжүсіп Құтпанұлы – суырып салма ақын (1863-1929) # Исабаев Қалмұқан – жазушы, өлкетанушы (1925) # [[Қабдыл-Ғалым Насырұлы Қаржасов]] - сүретші, кескіндемеші # Кемеңгеров Қошмұхамбет – драматург, әдебиеттанушы (1898-1937) # Кенжетаев Кәукен – ҚазКСР халық әртісі (1916) # [[Мәшһүр Жүсіп Көпеев|Көпеев Мәшхүр-Жүсіп]] – ақын, фольклор жинаушы (1857-1931) # Прокофьев, Владислав Юрьевич — атайы әнші, мәдениеттің қайраткері. # [[Сұлтанмахмұт Торайғыров|Торайғыров Сұлтанмахмұт]] – ақын, демократ (1893-1920) # [[Майра Уәлиқызы Шамсутдинова|Шамсутдинова Майра]] – әнші, композитор (1890-1927) # [[Жұмат Шанин|Шанин Жұмат]] – режиссер, драматург (1892-1938) # [[Зейін Жүнісбекұлы Шашкин|Шашкин Зейін]] – жазушы, драматург (1912-1966) ===Спортшылар=== # [[Аширов Ахат Сенорович]]- дзюдодан халықаралық класстағы спорт шебері (1997) # [[Марат Төлегенұлы Жыланбаев|Жыланбаев Марат Төлегенұлы]] — Гиннесстің рекордының кітабының жеті рет рекордсмені. Марат Жыланбаев ғаламшардың ең ірі шөлдерді Азияның, Африканың, Австралияның және Американың жалғыз зу ету бірден-бір адамымен болып табылатын. Марафоншы, халықаралық сыныптың спортының шебері. Қазақстанның мәртебелі азаматы. # [[Серік Керімбекұлы Қонақбаев|Қонақбаев Серік Керімбекұлы]] — Күміс жүлдегер ХХII 1980 граммның жаздғы олимпиадалық ойындарының, Европаның (1979, 1981 жж.) чемпионы, әлем(1982 г) чемпионатының күміс жүлдегері, әлемнің (1979, 1981 жж.) кубогының жеңімпазы, КСРО 3-еселік чемпионы, КСРО спортының еңбек сіңірген шебері. # [[Людмила Вячеславовна Прокашева|Прокашева, Людмила]] — спортсмен - конькимен жүгіру. Әлемнің чемпионатының күміс жүлдегері 1995 жылдың классикалық көпсайыста, қысқы азиялық ойынның екі рет чемпионы 1996 жылдың.<ref name="pavlodar.gov.kz"/> ==Cуреттер жинағы== <gallery> <left> Image:P8250004.JPG|Павлодардағы [[В. И. Ленин]] ескерткіші . Image:T-34-85_Pavlodar_tank_front_view.JPG|Соғыс және еңбек ерлігінің Даңқ мемориалы Image:P8250020.JPG|Женіс саябағының Мәңгілік алаудың қасындағы Абырой ескерткіші Image:Город Павлодар, Казахстан. Здание акимата Павлодарской области.jpg|Павлодар облысының әкімшілік ғимараты Image:P8250025.JPG| «Иртыш» қонақ үйі Image:P8250001.JPG|«[[Ер Төстік]]» — ескерткіш Image:Здание кинотеатра «Иртыш», г. Павлодар, Казахстан.jpg|«Иртыш» кинотеатыры Image:Kazpost building in Pavlodar, Kazakhstan. Central post office in city.jpg|Орталық поштамт ғимараты </left> </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Павлодар_облысы Павлодар облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225700/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] * [http://city-pavlodar.gov.kz/Ресми торабы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://pavlodar.gov.kz/ Павлодар облысының әкімшілігі] * [http://www.pavlodar-online.kz/ Павлодар кала бетше босағасы] * [http://www.pavlodar.stat.kz/ Павлодар облысының статистика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120502075728/http://pavlodar.stat.kz/ |date=2012-05-02 }} * [http://economika-pavl.kz/ Павлодар облысының экономика департаменті] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070223145111/http://www.economika-pavl.kz/ |date=2007-02-23 }} * [http://museums.pavlodar.kz/ Павлодардың мұражайы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100707115012/http://museums.pavlodar.kz/ |date=2010-07-07 }} pavlodar.kz торабынды * [http://www.karta.kz Павлодар Картасы] * [http://www.pavlodar-wrestling.com Павлодардағы күрес туралы спорт торабы ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210302014758/http://pavlodar-wrestling.com/ |date=2021-03-02 }} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Павлодар облысы}} [[Санат:Павлодар облысы]] 8lbvi7p33kmb0cpe9m6yomv51mnppit 0 1674 3064268 2881491 2022-08-25T21:06:11Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Солтүстік Қазақстан облысы |елтаңба = North Kazakhstan province seal.svg |карта = North Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 54 |lat_min = 53 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 69 |lon_min = 10 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Петропавл]] |құрылған уақыты = [[29 шілде]] [[1936 жыл]] |аудандар саны = 13 |ауылдық округтер саны = 190 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 689 |тұрғыны = {{құлдырау}} 555 485<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 14-ші |тығыздығы = 5,66 |тығыздығы бойынша орны = 5-ші |ұлттық құрамы = [[орыстар]] — 49,73 %<br />[[қазақтар]] — 34,73 %<br />[[украиндар]] — 4,21 %<br />[[немістер]] — 3,55 %<br />[[татарлар]] — 2,18 %<br />[[поляктар]] — 2,11 %<br />басқалары 4,61 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 97 993 |жер аумағы бойынша орны = 14-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-SEV |телефон коды = +7 7152 xx-xx-xx |пошта индекстері = 15 xxxx |марапаттары = |сайты = http://sko.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = North Kazakhstan Province |түсініктемелер = }} '''Солтүстік Қазақстан облысы''' — республиканың солтүстік қақпасы. Облыс [[1936|1936 жылдың]] 29 шілдесінде құрылды, бүгінгі шекарасы [[1999|1999 жылдың]] 8 сәуірінде бекітілді. Облыстың ауданы 97, 99 мың шаршы км. тең және республика аумағының 3, 6% құрайды. Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы – [[Петропавл]] қаласы, [[1752|1752 жылы]] негізі қаланды. Облыста 13 әкімшілік аудан бар; 5 қала – [[Петропавл]], [[Булаев]], [[Мамлют]], [[Тайынша]], [[Сергеев]]; 4 қала типтес кенттер – [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]], [[Талшық]], [[Еңбек (Есіл ауданы)|Еңбек]], [[Кішкенекөл]]. Облыс аумағы Қазақстанның [[Қостанай облысы|Қостанай]] және [[Ақмола облысы|Ақмола]] облыстарымен және [[Ресей Федерациясы]]ның [[Қорған облысы|Қорған]], [[Түмен облысы|Түмен]], [[Омбы облысы|Омбы]] облыстарымен шекараласады. == Әкімшілік бөлінісі == #[[Айыртау ауданы]] #[[Ақжар ауданы]] #[[Аққайың ауданы]] #[[Мағжан Жұмабаев ауданы]] #[[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есiл ауданы]] #[[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] #[[Қызылжар ауданы]] #[[Мамлют ауданы]] #[[Ғабит Мүсірепов ауданы]] #[[Тайынша ауданы]] #[[Тимирязев ауданы]] #[[Уәлиханов ауданы]] #[[Шал ақын ауданы]] #[[Петропавл]] қ. == Халқы == Солтүстік Қазақстан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |873 916 |889 530 |921 416 |725 980 |682 148 |674 497 |665 936 |663 126 |660 950 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |653 921 |597 530 |592 746 |589 308 |583 598 |579 636 |575 766 |571 759 |} == Географиясы == Солтүстік Қазақстан облысы (СҚО) Қазақстанның солтүстігінде орналасқан, ал физика-географиялық қатынаста – [[Батыс-Сібір жазығы]]ның оңтүстік шетін және қазақ кең даласының бір бөлігін алады. Жер бедерінде көп [[көл]] төмендеулерi, сахаралық [[ойық]]тар, аласалау жалдар және жал шұңқырларымен алмасушы бөктерлер бар. Солтүстік-шығыста биіктік 115-120 м, оңтүстік және оңтүстік-шығыста 200 м. Облыс [[Ресей]]дің [[Калуга]], [[Тула]], [[Томск]] облыстары орналасқан кеңістікте жайғасады. Бірақ, көлдер мен [[өзен]]дердің жоқ болуына байланысты ауа райының кенет құрылықтығымен сипатталып, табиғат жағдайы жағынан олардан әлдеқайда ерекшеленеді. Оның ортақ жазықтығы және шектi аумағы еркiн меридиан мен ендiк ауамен алмасуға мүмкiндiк туғызады. Ауа-райы кенет құрылықты. Қысы аязды және созылмалы (5 айдан көп), аз қарлы, кеуіп қалатын ауа – райының басымдылығынан жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы −18,5&nbsp;°C, −19,5&nbsp;°C, шілденің +18,8&nbsp;°C , +19,5&nbsp;°C. Аязсыз кезеңнің созылуы 109-129 тәулік. Тұңбаның орташа шамамен түсуі 300-340 мм, соның ішінде 4-тен 3-і жылдың жылу уақытында. Өзендері Обы хауызына жатады. Солтүстік Қазақстан облысының маңында [[Есіл өзені]]нің (400 км) орта ағысы Иман –Бұрлық және Ақан-Бұрлық қиылысы бар. Солтүстік-Қазақстан облысында 1000-нан аса көлдер бар, ең бастысы солтүстік-батыста орналасқан. Олардың көбісі мезгілді кеуіп қалады. Тұщы су көлдері басым болады. Аса ірілері: [[Шағалалытеңіз]], Солтүстік және Оңтүстік [[Қақ]], [[Таранкөл]], [[Меңкесер]]. Облыстың аумағын Есіл өзенінің орталық бөлігі, [[Ащықарасу]], [[Ащысу]] өзендері, сондай-ақ [[Сілеті (өзен)|Сілеті]] өзенінің төменгі ағысы басып өтеді. Шаруашылық үшін Есілдің маңызы ерекше. Солтүстік Қазақстан облысы - көлдерге өте бай облыстардың бірі. Ең ірі көлдері: [[Толыбай]], [[Үлкен Қарақамыс]], [[Тоқты]], [[Ақсуат (өзен)|Ақсуат]], [[Үлыкөл]], [[Тораңғыл]], [[Үлкен Қоскөл]], Саумалкөл, Теке, [[Көксеңгірсор]], [[Сілетітеңіз]], т.б. Аудан аумағына Батыс Сібір жазығының оңтүстік, Қазақстан ұсақ шоқысының солтүстік бөлігі кіреді. Аудан аумағына әктас, шыны құмы, отқа төзімді саз, т.б құрылыс материалдары кездеседі. == Табиғаты == Ішкі құрылықтың ішкі облыс табиғаты мен экономикасының ерекшеліктерін айқындайды. Бұған климаттың шапшаң континентігі, ылғалдық жетіспеуі және шектес жатқан аумақтың жалпы жазықтығы ауаның меридиан және ендік бағыттарымен еркін алмауына жағдай жасайды. Сонымен жазық аумақты тұтастай дерлік игеруге мүмкіндік берді.<br /> '''Облыс'''- орманды-далалық табиға аймақта және далалы табиғи аймақта орналасқан, бұл оның ландшафын, табиғи ортаның сапасын , негізгі табиға ресурстарын айқындайды. Ол егін шаруашылығы үшін қауіпті аймаққа жатады. Облыс аймағын географиялық та, тарихи да аймақ ретінде көбінесе ''Петропавлдық Есіл'' бойы деп атайды. == Жер бедері == Облыс аумағы Батыс-Сібір жазығының оңтүстік қиырында және жарым-жартылай Қазақтың ұсақ шоқысы деп аталатын [[Сарыарқа]] аясында орналасқан.[[Батыс Сібір жазығы]]ның [[Солтүстік Қазақстан]] бөлігі (Солтүстік Қазақ жазығы) ылдиды жазықтың ішкі белдеміне ұштасқан. Оның жер бедеріне , толқынды бетінің солтүстікке және солтүстік-шығысқа қарай жалпы еңкіштелген жазық тән. Облыстың жазық бөлігі геоморфологиялық аудандалуы жағынан [[Тобыл]] мен [[Ертіс]] өзендері аңғарлары арасындағы үлкен кеңістікті алып жатқан Батыс Сібірдің көне көлдік неогенді үстіртіне жатады. Бұл аумақтағы өзендер аралығының беткі жақтары неогендік жастағы тығыз балшықты жыныстардан және көлдік генезистен түзілген. Өзен аралықтарындағы төртінші тік кезеңнің жамылғысы мардымсыз. Облыстың жазық келген жер беті теңіз деңгейінен 125-200 м биіктікте. Ең аз шамадағы белгілер облыстың оңтүстік-шығыс жағындағы ірі тұзды көлдердің: '''Қалыбек , Үлкен Қараой, Теке, Сілетітеңіз шұңқырларына''' ұштасқан. [[Көл]]дердің өзі таяз болғанымен, қазақшұңқырлардың тереңдігі 40-60 м. Теке көлінің қазаншұңқырында облыстың беткі жер қабатының ең төменгі жері теңіз деңгейінен 29 м төменде жатыр, ең биік шыңы- [[Жақсы Жалғызтау (тау)|Жақсы Жалғызтау]] (731 м.).<br /> Облыстың оңтүстік-батыс бөлігі Сарыарқаның көтеріңкі тұсында Көкшетау қыраты аумағындағы, - толқынды-жонды келген денудацияланған еңкіш тұғырлы жазықпен үйлескен. [[Батыс-Сібір жазығы]]ның шекаралық оңтүстік шетіндегі жартасты жыныстар тым тереңде жатпайтын, көбіне бірден топырақ қабатының астында болатын көне абразиялы және абразиялы-шоғырлы толқынды-жонды жазық болып табылады. Бірқалыпты үстіртті жазық бетінде жеке төбелер немесе аласа (20-дан 30 м-ге дейін) шоқылар көтеріледі. Одан да биік шоқылар сирек кездеседі, олардың арасында- Сырымбет (Жаманшоқы), Бүркітті таулары- облыс жер бедерінің төменгі қатпарындағы солтүстік аралдық таулар. Теңіз деңгейінен 372 м биіктікте. Жергілікті халық оны "Жаманшоқы" деп атайды. Жер бедерінің теріс формаларының арасында уақытша су жүретін саяз аңғарлар, көлдік қазаншұңқырлар кездеседі. Жер бедерінің ортаңғы қатпары облыстық биіктіктен 230-300 м-де орналасқан сатыланып келген Көкшетау қыраты жатады. Сатыланған оңтүстік жағынан кемерленіп, өте айқын көрінетін Көкшетау тауы орналасқан. Облыс жер бедерінің үшінші қатпары -Көкшетау үстіртінің беті. Онда аралдық аласа таулы сілемдерде 360-400 м биіктіктердегі тегістелген үстірт басым, олардың кейбіреулерінің тік жартасты шыңдары 600-700 м биік. Мұнда облыстың ең көтеріңкі нүктесі- Жақсы Жалғызтау тұр. Ол 370 м биік тік жарқабақтанып, құрайды да өзі аттас көл жағалауына тіреледі. Имантау гранитоидті сілемдер морфологиясы да осы тәрізді. Көкшетау үстіртінің аралдық таулары мен аласа белестері кайназойда едәуір жылжыған кесек тектоникаға орай пайда болды. Денудациямен және жерге мүжіліп бет жағы ашылып қалған Көкшетаудың аласа тауларын түзетін гранитті құрам жыныстары көптеген таң қаларлықтай мүсіндерді кескіндейді. Құлаған қалдықтар мұнара тәрізді бөлек-бөлек қатпарлы жер бедерін түзеді. <br /> Көкшетау үстіртіне кейде палеоген бен көлдік аллювиалді түзілімдерге толған, тым тереңдеген, неогеннің көлдік-аллювиалді қалың қабаты бар, жарым-жартылай қазіргі заманғы гидрожүйемен игерілген эрозиялық-тектоникалық және эрозиялық аңғарлар жүйесі тән.<br /> Облыс аумағы меридионалді бағытта Есіл өзенінің терең және жақсы дамыған аңғарымен қиылысқан. Ол өзендер аралығындағы жазықтарға 30-50 м сұғына енген. Облыстың Есіл-Тобыл өзендері аралығының бөлігі болып табылатын жағалау бойы ескі ордың жыра-жылғаларымен күрделенген, бірақ шын мәнінде көмілген және Суери, Кизак,Емца өзендерінің аңғарлары байқалады. Сол жағалауға қазаншұңқырлы -жон - бұйратты жер бедері, көл шұңқырлары мен ойпаңдардың молдығы тән. <br /> Облыстың оң жағалауының жартысында [[Есіл]]-[[Ертіс]] өзендері аралығында бірқалыпты жазық бар, ол шығыс-солтүстік-шығыс бағытында жайпақ, кең ойпат- Қамыстысай (Камышлов) басып өтеді. Қамыстысай-19 ғасырдың ортасында, жуырда құрып кеткен Қамыста зені аңғары. Сілеті және Шағалалы (Чаглинка) өзендері аңғары жер бедерінде нашар білінеді. Оң жағалаудың тұйықталған қазаншұңқырлары жайпақ-түпті, жер бедерінде анық білінбейді, ойпаңдар сияқты. Суер (Пресновская) ескі аңғаоры орта және төменгі жақтарында анық бейнеленген, яғни Преснов аңғарының солтүстігі ірі көлдер: '''Семилов, Филатов, Қолтық, Суер''' және т.б. жапсарлана орналасқан. Суер көлінен төменде қазіргі Суер өзенінің жоғары сағасы- Тобылдың оң тармағы ағып жатыр. Ескі Қазақ аңғарының жоғарғы жағы, бұрынғылау мәліметтер бойынша, Новорыбин аңғары ауданынан белгіленіп, ал көне Емца -Мәңгісор (Менгисер) көленен басталады. Емца аңғарының құрыған учаскелері облыстан тысқары, сайма-сай үйлеспейтін ірі көлдер : Медвежье, Горькое, Кабанье, Ақкөо т.б. тізбегімен айқын білінеді. 20-30 м қалыңдыққа жететін , аллювийлі және көлдік-аллювийлі түзілімге толған, аталған көне аңғарлар жер асты суларын , сонымен қатар тұщы сулардың қорларын сақтайды. Көміліп қалған басқа аңғарларға қарағанда, Қамыстысай жақсы білінеді. Ол Басқарасу өзеншесі жылжып ағатын Үлкен Тораңғыл көліне құятын және [[Көкшетау]] үстіртінен ағатын Қамысақты бұлағынан басталады. Қамыстысай сайының түбінен төменде Балықты, Жыланды, Бозарал көлдері және т.б. Ертіске дейін 500 км-ге жуық созыла, толассыз тұнып тұр. Қазіріг сай көне палеоген-неоген палеоқамысты аңғарына жапсарлас. Сайдың ені бірнеше километрге жетеді, тереңдігі-10-20 м. Түбіндегі аллювиалді түзілімдердің қалыңдығы-20-25 м. == Жалды жер бедері == Есілдің сол жағасын алып жатқан облыстың солтүстік ендігінде (Сергеев қаласы) жалды келген жер бедері дамыған. Облыс аумағында оның жалпы ұзындығы 15 км-ге жетеді. Жалпы биіктігі -3-4 м-ден 15-18 м-ге, ал ені 500-1500 м-ге жетеді. Жалдардың өзіндік ерекшеліктеріне біркелкі келген жер бедері тән. Олардың остері батыс, оңтүстік-батыстан шығыс, солтүстік-шығыс бағытта бойлоай жатыр. Қырқалардың төбесі әдетте ұзына бойы доғалдана созылған, кейде бойлық бағытта ассиметриялы келген. Жалдар көбіне көл қазаншұңқырларымен ұштасқан. Көлдердің шығыс беткейлерінен басталғандай болып және аша болып айырыла келген жалпақ ұштарымен қазаншұңқырларды қамтыған. Ұзындығы 4 км, ені 800 м -ден асатын, биіктігі 10 м болатын ірі қырқалар Петропавлдық Есіл бойындағы 600 қырқаның 32 %-ін құрайды. Ұзындығы 40 м-ден 2 км-ге дейін, биіктігі 10-5 м, ені 800-600 м орташа қырқалар 53 %-ті, ал одан да ұсақ қырқалар 15 %-ті құорайды. Баяндап отырған кешенді жер бедері пішіндерін қамтитын көлдер мен қазаншұңқырларынан басқа оған әдетте көл қазаншұңқырларының шығыс бөлігінің оорақ тәрізді жартылай шеңбер жасап жатқан көл маңындағы төбешіктер де кіреді. <br /> Қырқалар мен төбелер механикалық жағынан да жасы жағынан да әр түрлі материалдардан құралған. Көптеген қырқалар төрттік кезеңнің толығымен дерлік сарғыш-сұр құмдағымен, сазды-құмдақты карбонатты топырақтарымен жабылған. Кейбір жағдайларда тығыздалған саздың түпқабаттары , кейде төрттік кезеңнің жалды шөгінділері астында жер бедерінің жалға дейінгі беткі қабаты кездеседі. == Жерасты сулары == Облыс аумағындағы жер бетіндегі ғана емес, жер асты суларының да шектеулі қоры бар. Бекітілген қорлар тәулігіне 150 мың m³-ге жуық су бере алады. Облыс аумағында [[Сарыарқа]]ның солтүстік бөлігі мен [[Батыс сібір артезиан алабы|Батыс Сібір артезиан алабы]]ның оңтүстік бөлігі шекарасында орналасуы , аймақтың гидрологиялық жағдайларының күрделі жатысы, циркуляция сипаты, минералдану жағдайлары мен сулы дыныстардың суының молдығы жер асты суларының әрқилылығына себепкер болды. Облыс аумағында әр жастағы және әр құрамдағы жыныстарға қатысты бірнеше сулы кешендер бар. Бұлар: палеозойға дейінгі және палеозойдағы жарықшақ тау жыныстарының сулы кешендері облыстың оңтүстігінде дамыған, 1 г/л-ге дейінгі минералданған тұщы су кешендері жас жыныстарымен жабылған учаскелерде , 3 г/л -ге дейінгі және одан да көп минералданған тұзды су кездеседі, борлы түзілімдердің сулы кешендері облыстың солтүстік бөлігінде кең дамыған. Олар жер астындағы сапалы сулардың көп мөлшерде қалыптасуына қолайсыз табиғи-геологиялық жағдай кедергі етеді. Эоцендік түзілімдердің сулы кешендері кеңінен таралған, құмдауыт түзілімдер сулы болып саналады, минералдығы 0,8-1,1-ден 4,6 г/л-ге дейін өзгереді, олигоценді және олигоценді-миоценді түзілімнің сулы қабаты кеңінен таралған, судың минералдығы 1,0-ден 3,0 г/л-ге дейін өзгереді, суының молдығы әр түрлі, төрттік аллювийлі түзілімдердің сулы қабаты өзен аңғарларына жанасқан; сайлардың тұщы көлдері химиялық құрамы жөнінен әрқилы келген. <br /> Соңғы жылдары тұщы суды шаруашылық-ауыз су қажеттіліктерге пайдалану жан басына шаққанда 2 есеге қысқарды және бұл республика бойынша ең төмен көрсеткіш болып табылады. <br /> Кестеде 1995-2002 ж. облыстағы табиғи көздерден су алу динамикасы көрсетілген. Бұдан көрсетілген уақытта су алудың жалпы көлемі үш есеге жуық азайды және 2001 ж. бір адамға 72 m³-ді (немесе тәулігіне 197 л) құрады. Салыстырмалы түрде алсақ, планетаның әрбір адамына шаққанда жалпы су алу орташа есеппен 7 000 m³, яғни жүз есе көп. Ауыл шаруашылық қажеттілігіне су пайдалану үш есеге қысқарды. Шаруашылық-ауыз су қажеттілігіне әрбір солтүстік-қазақстандық орташа алғанда жылына 22 m³, немесе тәулігіне 60 л-ді пайдаланады.<br /> Аймақты сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешу үшін (Ауыз су! бағдарламасы жүзеге асуда, жарым-жартылай қайта құру мен су құбыры жүйесін сегменттеу, соның есебімен жер асты суларын қанықтыру, елді мекендерді ауыз судың басқа көздеріне көшіру қарастырылуда.<br /> Су объектілерінің ластану көздері : өнеркәсіптік, ауыл шаруашылықтық және тұрмыстық ақаба сулар, көктемде жайылатын сулар, т.б. Ластайтын заттардың біразы Есіл өзені су алабының жоғары жағынан -Ақмола облысынан келеді. ==Табиғи ресурстары == Облыста алуан түрлі дәрежедегі [[пайдалы қазбалар]] шығарылған және зерттелген. 286 шыққан жері барланған. Олардың ішінде 34-металлды, 2-металлды емес, 217-құрылыс және технологиялық [[шикізат]] пен 33- [[жер асты сулары]], оның 6-уы минералды. Облыс аумағы Солтүстік Қазақстанның уранды-кенді, [[алмаз]]ды және сирек маталлды [[қалайы]]лы түкпірі болып саналады. Онда минералды шикізаттың маңызды бөліктері табылған, олар [[Қазақстан]] Республикасының балансын құрайды: [[қалайы]] бойынша -65%, [[цирконий]]ға -36,6%, [[уран]]ға -19%, [[титан]]ға -5%, [[вольфрам]]ға -1,1%. Минералды - шикізат базасының кең өсуі, әсіресе, оңтүстік-батыс облысында қаралған. Бұнда маңызды [[алтын]]ның шыққан жері мен пайда болуы, [[күміс]]тің, техникалық және зергерлік алмаздардың, қалайының, [[титан]]ның, түрлі-түсті және сирек металлдардың, бұрғыланған [[көмір]]лердің тізімі бар. Иеленуге дайын болып [[Грачевское]], [[Косачинское]], [[Семизбайское]] уранының шыққан жері саналады. [[Кеспелтек]] - титан - цирконий кендерi, [[Сырымбет (Солтүстік Қазақстан облысы)|Сырымбет]] - қалайы, алтынның шыққан жерi - Солтүстiк Батыстысы және [[Домбыралы]] – 2 шыққан жеріне өндірістік өңдеу жүргізіліп жатыр. Пайдалануда тек кейбір құрылыс тастары мен құмдарының шыққан жерлері бар. Теке өзені мен [[Жақсытұз көлі]]нің шыққан жерінде қайнатылған тұзға зерттеу жүргізіліп, қазба шығару жұмыстары жүргізіліп жатыр. [[Тұз]]дың қорлары мемлекеттiк балансқа алынған. Есіл және [[Айыртау аудан]]дарында алтын мен күмістің шыққан жеріне өндірістік баға беру мақсатында геологиялық зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. == Сілтеме == * [http://www.sko.kz СҚО ресми сайты] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Солтүстік Қазақстан облысы}} [[Санат:Солтүстік Қазақстан облысы| ]] rmvpil8qevjh889p6p51qaktximtygo 3064277 3064268 2022-08-25T21:31:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Солтүстік Қазақстан облысы |елтаңба = North Kazakhstan province seal.svg |карта = North Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 54 |lat_min = 53 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 69 |lon_min = 10 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Петропавл]] |құрылған уақыты = [[29 шілде]] [[1936 жыл]] |аудандар саны = 13 |ауылдық округтер саны = 190 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 689 |тұрғыны = {{құлдырау}} 555 485<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 14-ші |тығыздығы = 5,66 |тығыздығы бойынша орны = 5-ші |ұлттық құрамы = [[орыстар]] — 49,73 %<br />[[қазақтар]] — 34,73 %<br />[[украиндар]] — 4,21 %<br />[[немістер]] — 3,55 %<br />[[татарлар]] — 2,18 %<br />[[поляктар]] — 2,11 %<br />басқалары 4,61 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 97 993 |жер аумағы бойынша орны = 16-шы |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Солтүстік Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-SEV |телефон коды = +7 7152 xx-xx-xx |пошта индекстері = 15 xxxx |марапаттары = |сайты = http://sko.gov.kz/ |ортаққордағы санаты = North Kazakhstan Province |түсініктемелер = }} '''Солтүстік Қазақстан облысы''' — республиканың солтүстік қақпасы. Облыс [[1936|1936 жылдың]] 29 шілдесінде құрылды, бүгінгі шекарасы [[1999|1999 жылдың]] 8 сәуірінде бекітілді. Облыстың ауданы 97, 99 мың шаршы км. тең және республика аумағының 3, 6% құрайды. Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы – [[Петропавл]] қаласы, [[1752|1752 жылы]] негізі қаланды. Облыста 13 әкімшілік аудан бар; 5 қала – [[Петропавл]], [[Булаев]], [[Мамлют]], [[Тайынша]], [[Сергеев]]; 4 қала типтес кенттер – [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]], [[Талшық]], [[Еңбек (Есіл ауданы)|Еңбек]], [[Кішкенекөл]]. Облыс аумағы Қазақстанның [[Қостанай облысы|Қостанай]] және [[Ақмола облысы|Ақмола]] облыстарымен және [[Ресей Федерациясы]]ның [[Қорған облысы|Қорған]], [[Түмен облысы|Түмен]], [[Омбы облысы|Омбы]] облыстарымен шекараласады. == Әкімшілік бөлінісі == #[[Айыртау ауданы]] #[[Ақжар ауданы]] #[[Аққайың ауданы]] #[[Мағжан Жұмабаев ауданы]] #[[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есiл ауданы]] #[[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] #[[Қызылжар ауданы]] #[[Мамлют ауданы]] #[[Ғабит Мүсірепов ауданы]] #[[Тайынша ауданы]] #[[Тимирязев ауданы]] #[[Уәлиханов ауданы]] #[[Шал ақын ауданы]] #[[Петропавл]] қ. == Халқы == Солтүстік Қазақстан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |873 916 |889 530 |921 416 |725 980 |682 148 |674 497 |665 936 |663 126 |660 950 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |653 921 |597 530 |592 746 |589 308 |583 598 |579 636 |575 766 |571 759 |} == Географиясы == Солтүстік Қазақстан облысы (СҚО) Қазақстанның солтүстігінде орналасқан, ал физика-географиялық қатынаста – [[Батыс-Сібір жазығы]]ның оңтүстік шетін және қазақ кең даласының бір бөлігін алады. Жер бедерінде көп [[көл]] төмендеулерi, сахаралық [[ойық]]тар, аласалау жалдар және жал шұңқырларымен алмасушы бөктерлер бар. Солтүстік-шығыста биіктік 115-120 м, оңтүстік және оңтүстік-шығыста 200 м. Облыс [[Ресей]]дің [[Калуга]], [[Тула]], [[Томск]] облыстары орналасқан кеңістікте жайғасады. Бірақ, көлдер мен [[өзен]]дердің жоқ болуына байланысты ауа райының кенет құрылықтығымен сипатталып, табиғат жағдайы жағынан олардан әлдеқайда ерекшеленеді. Оның ортақ жазықтығы және шектi аумағы еркiн меридиан мен ендiк ауамен алмасуға мүмкiндiк туғызады. Ауа-райы кенет құрылықты. Қысы аязды және созылмалы (5 айдан көп), аз қарлы, кеуіп қалатын ауа – райының басымдылығынан жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы −18,5&nbsp;°C, −19,5&nbsp;°C, шілденің +18,8&nbsp;°C , +19,5&nbsp;°C. Аязсыз кезеңнің созылуы 109-129 тәулік. Тұңбаның орташа шамамен түсуі 300-340 мм, соның ішінде 4-тен 3-і жылдың жылу уақытында. Өзендері Обы хауызына жатады. Солтүстік Қазақстан облысының маңында [[Есіл өзені]]нің (400 км) орта ағысы Иман –Бұрлық және Ақан-Бұрлық қиылысы бар. Солтүстік-Қазақстан облысында 1000-нан аса көлдер бар, ең бастысы солтүстік-батыста орналасқан. Олардың көбісі мезгілді кеуіп қалады. Тұщы су көлдері басым болады. Аса ірілері: [[Шағалалытеңіз]], Солтүстік және Оңтүстік [[Қақ]], [[Таранкөл]], [[Меңкесер]]. Облыстың аумағын Есіл өзенінің орталық бөлігі, [[Ащықарасу]], [[Ащысу]] өзендері, сондай-ақ [[Сілеті (өзен)|Сілеті]] өзенінің төменгі ағысы басып өтеді. Шаруашылық үшін Есілдің маңызы ерекше. Солтүстік Қазақстан облысы - көлдерге өте бай облыстардың бірі. Ең ірі көлдері: [[Толыбай]], [[Үлкен Қарақамыс]], [[Тоқты]], [[Ақсуат (өзен)|Ақсуат]], [[Үлыкөл]], [[Тораңғыл]], [[Үлкен Қоскөл]], Саумалкөл, Теке, [[Көксеңгірсор]], [[Сілетітеңіз]], т.б. Аудан аумағына Батыс Сібір жазығының оңтүстік, Қазақстан ұсақ шоқысының солтүстік бөлігі кіреді. Аудан аумағына әктас, шыны құмы, отқа төзімді саз, т.б құрылыс материалдары кездеседі. == Табиғаты == Ішкі құрылықтың ішкі облыс табиғаты мен экономикасының ерекшеліктерін айқындайды. Бұған климаттың шапшаң континентігі, ылғалдық жетіспеуі және шектес жатқан аумақтың жалпы жазықтығы ауаның меридиан және ендік бағыттарымен еркін алмауына жағдай жасайды. Сонымен жазық аумақты тұтастай дерлік игеруге мүмкіндік берді.<br /> '''Облыс'''- орманды-далалық табиға аймақта және далалы табиғи аймақта орналасқан, бұл оның ландшафын, табиғи ортаның сапасын , негізгі табиға ресурстарын айқындайды. Ол егін шаруашылығы үшін қауіпті аймаққа жатады. Облыс аймағын географиялық та, тарихи да аймақ ретінде көбінесе ''Петропавлдық Есіл'' бойы деп атайды. == Жер бедері == Облыс аумағы Батыс-Сібір жазығының оңтүстік қиырында және жарым-жартылай Қазақтың ұсақ шоқысы деп аталатын [[Сарыарқа]] аясында орналасқан.[[Батыс Сібір жазығы]]ның [[Солтүстік Қазақстан]] бөлігі (Солтүстік Қазақ жазығы) ылдиды жазықтың ішкі белдеміне ұштасқан. Оның жер бедеріне , толқынды бетінің солтүстікке және солтүстік-шығысқа қарай жалпы еңкіштелген жазық тән. Облыстың жазық бөлігі геоморфологиялық аудандалуы жағынан [[Тобыл]] мен [[Ертіс]] өзендері аңғарлары арасындағы үлкен кеңістікті алып жатқан Батыс Сібірдің көне көлдік неогенді үстіртіне жатады. Бұл аумақтағы өзендер аралығының беткі жақтары неогендік жастағы тығыз балшықты жыныстардан және көлдік генезистен түзілген. Өзен аралықтарындағы төртінші тік кезеңнің жамылғысы мардымсыз. Облыстың жазық келген жер беті теңіз деңгейінен 125-200 м биіктікте. Ең аз шамадағы белгілер облыстың оңтүстік-шығыс жағындағы ірі тұзды көлдердің: '''Қалыбек , Үлкен Қараой, Теке, Сілетітеңіз шұңқырларына''' ұштасқан. [[Көл]]дердің өзі таяз болғанымен, қазақшұңқырлардың тереңдігі 40-60 м. Теке көлінің қазаншұңқырында облыстың беткі жер қабатының ең төменгі жері теңіз деңгейінен 29 м төменде жатыр, ең биік шыңы- [[Жақсы Жалғызтау (тау)|Жақсы Жалғызтау]] (731 м.).<br /> Облыстың оңтүстік-батыс бөлігі Сарыарқаның көтеріңкі тұсында Көкшетау қыраты аумағындағы, - толқынды-жонды келген денудацияланған еңкіш тұғырлы жазықпен үйлескен. [[Батыс-Сібір жазығы]]ның шекаралық оңтүстік шетіндегі жартасты жыныстар тым тереңде жатпайтын, көбіне бірден топырақ қабатының астында болатын көне абразиялы және абразиялы-шоғырлы толқынды-жонды жазық болып табылады. Бірқалыпты үстіртті жазық бетінде жеке төбелер немесе аласа (20-дан 30 м-ге дейін) шоқылар көтеріледі. Одан да биік шоқылар сирек кездеседі, олардың арасында- Сырымбет (Жаманшоқы), Бүркітті таулары- облыс жер бедерінің төменгі қатпарындағы солтүстік аралдық таулар. Теңіз деңгейінен 372 м биіктікте. Жергілікті халық оны "Жаманшоқы" деп атайды. Жер бедерінің теріс формаларының арасында уақытша су жүретін саяз аңғарлар, көлдік қазаншұңқырлар кездеседі. Жер бедерінің ортаңғы қатпары облыстық биіктіктен 230-300 м-де орналасқан сатыланып келген Көкшетау қыраты жатады. Сатыланған оңтүстік жағынан кемерленіп, өте айқын көрінетін Көкшетау тауы орналасқан. Облыс жер бедерінің үшінші қатпары -Көкшетау үстіртінің беті. Онда аралдық аласа таулы сілемдерде 360-400 м биіктіктердегі тегістелген үстірт басым, олардың кейбіреулерінің тік жартасты шыңдары 600-700 м биік. Мұнда облыстың ең көтеріңкі нүктесі- Жақсы Жалғызтау тұр. Ол 370 м биік тік жарқабақтанып, құрайды да өзі аттас көл жағалауына тіреледі. Имантау гранитоидті сілемдер морфологиясы да осы тәрізді. Көкшетау үстіртінің аралдық таулары мен аласа белестері кайназойда едәуір жылжыған кесек тектоникаға орай пайда болды. Денудациямен және жерге мүжіліп бет жағы ашылып қалған Көкшетаудың аласа тауларын түзетін гранитті құрам жыныстары көптеген таң қаларлықтай мүсіндерді кескіндейді. Құлаған қалдықтар мұнара тәрізді бөлек-бөлек қатпарлы жер бедерін түзеді. <br /> Көкшетау үстіртіне кейде палеоген бен көлдік аллювиалді түзілімдерге толған, тым тереңдеген, неогеннің көлдік-аллювиалді қалың қабаты бар, жарым-жартылай қазіргі заманғы гидрожүйемен игерілген эрозиялық-тектоникалық және эрозиялық аңғарлар жүйесі тән.<br /> Облыс аумағы меридионалді бағытта Есіл өзенінің терең және жақсы дамыған аңғарымен қиылысқан. Ол өзендер аралығындағы жазықтарға 30-50 м сұғына енген. Облыстың Есіл-Тобыл өзендері аралығының бөлігі болып табылатын жағалау бойы ескі ордың жыра-жылғаларымен күрделенген, бірақ шын мәнінде көмілген және Суери, Кизак,Емца өзендерінің аңғарлары байқалады. Сол жағалауға қазаншұңқырлы -жон - бұйратты жер бедері, көл шұңқырлары мен ойпаңдардың молдығы тән. <br /> Облыстың оң жағалауының жартысында [[Есіл]]-[[Ертіс]] өзендері аралығында бірқалыпты жазық бар, ол шығыс-солтүстік-шығыс бағытында жайпақ, кең ойпат- Қамыстысай (Камышлов) басып өтеді. Қамыстысай-19 ғасырдың ортасында, жуырда құрып кеткен Қамыста зені аңғары. Сілеті және Шағалалы (Чаглинка) өзендері аңғары жер бедерінде нашар білінеді. Оң жағалаудың тұйықталған қазаншұңқырлары жайпақ-түпті, жер бедерінде анық білінбейді, ойпаңдар сияқты. Суер (Пресновская) ескі аңғаоры орта және төменгі жақтарында анық бейнеленген, яғни Преснов аңғарының солтүстігі ірі көлдер: '''Семилов, Филатов, Қолтық, Суер''' және т.б. жапсарлана орналасқан. Суер көлінен төменде қазіргі Суер өзенінің жоғары сағасы- Тобылдың оң тармағы ағып жатыр. Ескі Қазақ аңғарының жоғарғы жағы, бұрынғылау мәліметтер бойынша, Новорыбин аңғары ауданынан белгіленіп, ал көне Емца -Мәңгісор (Менгисер) көленен басталады. Емца аңғарының құрыған учаскелері облыстан тысқары, сайма-сай үйлеспейтін ірі көлдер : Медвежье, Горькое, Кабанье, Ақкөо т.б. тізбегімен айқын білінеді. 20-30 м қалыңдыққа жететін , аллювийлі және көлдік-аллювийлі түзілімге толған, аталған көне аңғарлар жер асты суларын , сонымен қатар тұщы сулардың қорларын сақтайды. Көміліп қалған басқа аңғарларға қарағанда, Қамыстысай жақсы білінеді. Ол Басқарасу өзеншесі жылжып ағатын Үлкен Тораңғыл көліне құятын және [[Көкшетау]] үстіртінен ағатын Қамысақты бұлағынан басталады. Қамыстысай сайының түбінен төменде Балықты, Жыланды, Бозарал көлдері және т.б. Ертіске дейін 500 км-ге жуық созыла, толассыз тұнып тұр. Қазіріг сай көне палеоген-неоген палеоқамысты аңғарына жапсарлас. Сайдың ені бірнеше километрге жетеді, тереңдігі-10-20 м. Түбіндегі аллювиалді түзілімдердің қалыңдығы-20-25 м. == Жалды жер бедері == Есілдің сол жағасын алып жатқан облыстың солтүстік ендігінде (Сергеев қаласы) жалды келген жер бедері дамыған. Облыс аумағында оның жалпы ұзындығы 15 км-ге жетеді. Жалпы биіктігі -3-4 м-ден 15-18 м-ге, ал ені 500-1500 м-ге жетеді. Жалдардың өзіндік ерекшеліктеріне біркелкі келген жер бедері тән. Олардың остері батыс, оңтүстік-батыстан шығыс, солтүстік-шығыс бағытта бойлоай жатыр. Қырқалардың төбесі әдетте ұзына бойы доғалдана созылған, кейде бойлық бағытта ассиметриялы келген. Жалдар көбіне көл қазаншұңқырларымен ұштасқан. Көлдердің шығыс беткейлерінен басталғандай болып және аша болып айырыла келген жалпақ ұштарымен қазаншұңқырларды қамтыған. Ұзындығы 4 км, ені 800 м -ден асатын, биіктігі 10 м болатын ірі қырқалар Петропавлдық Есіл бойындағы 600 қырқаның 32 %-ін құрайды. Ұзындығы 40 м-ден 2 км-ге дейін, биіктігі 10-5 м, ені 800-600 м орташа қырқалар 53 %-ті, ал одан да ұсақ қырқалар 15 %-ті құорайды. Баяндап отырған кешенді жер бедері пішіндерін қамтитын көлдер мен қазаншұңқырларынан басқа оған әдетте көл қазаншұңқырларының шығыс бөлігінің оорақ тәрізді жартылай шеңбер жасап жатқан көл маңындағы төбешіктер де кіреді. <br /> Қырқалар мен төбелер механикалық жағынан да жасы жағынан да әр түрлі материалдардан құралған. Көптеген қырқалар төрттік кезеңнің толығымен дерлік сарғыш-сұр құмдағымен, сазды-құмдақты карбонатты топырақтарымен жабылған. Кейбір жағдайларда тығыздалған саздың түпқабаттары , кейде төрттік кезеңнің жалды шөгінділері астында жер бедерінің жалға дейінгі беткі қабаты кездеседі. == Жерасты сулары == Облыс аумағындағы жер бетіндегі ғана емес, жер асты суларының да шектеулі қоры бар. Бекітілген қорлар тәулігіне 150 мың m³-ге жуық су бере алады. Облыс аумағында [[Сарыарқа]]ның солтүстік бөлігі мен [[Батыс сібір артезиан алабы|Батыс Сібір артезиан алабы]]ның оңтүстік бөлігі шекарасында орналасуы , аймақтың гидрологиялық жағдайларының күрделі жатысы, циркуляция сипаты, минералдану жағдайлары мен сулы дыныстардың суының молдығы жер асты суларының әрқилылығына себепкер болды. Облыс аумағында әр жастағы және әр құрамдағы жыныстарға қатысты бірнеше сулы кешендер бар. Бұлар: палеозойға дейінгі және палеозойдағы жарықшақ тау жыныстарының сулы кешендері облыстың оңтүстігінде дамыған, 1 г/л-ге дейінгі минералданған тұщы су кешендері жас жыныстарымен жабылған учаскелерде , 3 г/л -ге дейінгі және одан да көп минералданған тұзды су кездеседі, борлы түзілімдердің сулы кешендері облыстың солтүстік бөлігінде кең дамыған. Олар жер астындағы сапалы сулардың көп мөлшерде қалыптасуына қолайсыз табиғи-геологиялық жағдай кедергі етеді. Эоцендік түзілімдердің сулы кешендері кеңінен таралған, құмдауыт түзілімдер сулы болып саналады, минералдығы 0,8-1,1-ден 4,6 г/л-ге дейін өзгереді, олигоценді және олигоценді-миоценді түзілімнің сулы қабаты кеңінен таралған, судың минералдығы 1,0-ден 3,0 г/л-ге дейін өзгереді, суының молдығы әр түрлі, төрттік аллювийлі түзілімдердің сулы қабаты өзен аңғарларына жанасқан; сайлардың тұщы көлдері химиялық құрамы жөнінен әрқилы келген. <br /> Соңғы жылдары тұщы суды шаруашылық-ауыз су қажеттіліктерге пайдалану жан басына шаққанда 2 есеге қысқарды және бұл республика бойынша ең төмен көрсеткіш болып табылады. <br /> Кестеде 1995-2002 ж. облыстағы табиғи көздерден су алу динамикасы көрсетілген. Бұдан көрсетілген уақытта су алудың жалпы көлемі үш есеге жуық азайды және 2001 ж. бір адамға 72 m³-ді (немесе тәулігіне 197 л) құрады. Салыстырмалы түрде алсақ, планетаның әрбір адамына шаққанда жалпы су алу орташа есеппен 7 000 m³, яғни жүз есе көп. Ауыл шаруашылық қажеттілігіне су пайдалану үш есеге қысқарды. Шаруашылық-ауыз су қажеттілігіне әрбір солтүстік-қазақстандық орташа алғанда жылына 22 m³, немесе тәулігіне 60 л-ді пайдаланады.<br /> Аймақты сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешу үшін (Ауыз су! бағдарламасы жүзеге асуда, жарым-жартылай қайта құру мен су құбыры жүйесін сегменттеу, соның есебімен жер асты суларын қанықтыру, елді мекендерді ауыз судың басқа көздеріне көшіру қарастырылуда.<br /> Су объектілерінің ластану көздері : өнеркәсіптік, ауыл шаруашылықтық және тұрмыстық ақаба сулар, көктемде жайылатын сулар, т.б. Ластайтын заттардың біразы Есіл өзені су алабының жоғары жағынан -Ақмола облысынан келеді. ==Табиғи ресурстары == Облыста алуан түрлі дәрежедегі [[пайдалы қазбалар]] шығарылған және зерттелген. 286 шыққан жері барланған. Олардың ішінде 34-металлды, 2-металлды емес, 217-құрылыс және технологиялық [[шикізат]] пен 33- [[жер асты сулары]], оның 6-уы минералды. Облыс аумағы Солтүстік Қазақстанның уранды-кенді, [[алмаз]]ды және сирек маталлды [[қалайы]]лы түкпірі болып саналады. Онда минералды шикізаттың маңызды бөліктері табылған, олар [[Қазақстан]] Республикасының балансын құрайды: [[қалайы]] бойынша -65%, [[цирконий]]ға -36,6%, [[уран]]ға -19%, [[титан]]ға -5%, [[вольфрам]]ға -1,1%. Минералды - шикізат базасының кең өсуі, әсіресе, оңтүстік-батыс облысында қаралған. Бұнда маңызды [[алтын]]ның шыққан жері мен пайда болуы, [[күміс]]тің, техникалық және зергерлік алмаздардың, қалайының, [[титан]]ның, түрлі-түсті және сирек металлдардың, бұрғыланған [[көмір]]лердің тізімі бар. Иеленуге дайын болып [[Грачевское]], [[Косачинское]], [[Семизбайское]] уранының шыққан жері саналады. [[Кеспелтек]] - титан - цирконий кендерi, [[Сырымбет (Солтүстік Қазақстан облысы)|Сырымбет]] - қалайы, алтынның шыққан жерi - Солтүстiк Батыстысы және [[Домбыралы]] – 2 шыққан жеріне өндірістік өңдеу жүргізіліп жатыр. Пайдалануда тек кейбір құрылыс тастары мен құмдарының шыққан жерлері бар. Теке өзені мен [[Жақсытұз көлі]]нің шыққан жерінде қайнатылған тұзға зерттеу жүргізіліп, қазба шығару жұмыстары жүргізіліп жатыр. [[Тұз]]дың қорлары мемлекеттiк балансқа алынған. Есіл және [[Айыртау аудан]]дарында алтын мен күмістің шыққан жеріне өндірістік баға беру мақсатында геологиялық зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. == Сілтеме == * [http://www.sko.kz СҚО ресми сайты] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Солтүстік Қазақстан облысы}} [[Санат:Солтүстік Қазақстан облысы| ]] qx31eyjw7ycmsx2up49zhmd40sohqgv 0 1676 3064280 3055456 2022-08-25T21:32:50Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Шығыс Қазақстан облысы |елтаңба = Coats of arms of East Kazakhstan Province.svg |карта = East Kazakhstan region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 57 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 82 |lon_min = 37 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Өскемен]] |құрылған уақыты = [[10 наурыз]] [[1932 жыл]]ы |аудандар саны = 9 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 752 |тұрғыны = {{құлдырау}} 717,6 мың<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2022 |халық саны бойынша орны = 3-ші |тығыздығы = 4,87 |тығыздығы бойынша орны = 8-ші |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] — 60,04% <br> [[орыстар]] — 36,50% <br> [[татарлар]] — 1,19% <br> басқалары — 2,27% (2018 ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 97,8 мың |жер аумағы бойынша орны = 17-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Шығыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-VOS |телефон коды = +7 7232 |пошта индекстері = 07xxxx |марапаттары = |сайты = http://akimvko.gov.kz |ортаққордағы санаты = East Kazakhstan Province }} [[Сурет:Akimat oskemen.jpg|thumb|250px|Облыстық әкімшілік ғимараты ([[Өскемен]])]] '''Шығыс Қазақстан облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның солтүстік-шығысындағы әкімшілік-аумақтық бөлігі. * 1932 жылы 10 наурызда құрылған * 1997 жылғы 23 мамырдағы № 3528 [[Қазақстан Республикасы]] Президентінің Жарлығымен облыс құрамына таратылған [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей облысы]]ның территориясы қосылды ==Географиясы== *Облыс орталығы - [[Өскемен]] (1720 жылы негізі қаланған) * Жер аумағы - 283 300 км² *халқының саны (2006) - 1 430 000 адам; *[[Өскемен]] - [[Астана]] - 1084 шақырым *[[Өскемен]] - [[Алматы]] - 1100 шақырым === Әкімшілік-аумақтық құрылысы === *Ауылдық аудан - 9 *Қала - 6 **Аудандық маңыздылығы бар қала - 4 **Облыстық маңыздылығы бар қала - 2 *Кент - 24 * Ауыл - 826 == Әкімшілік бөлінісі == [[File:East Kazakhstan Province 2022.png|400px|thumb|Облыстың 2022 жылғы әкімшілік бөлінісі]] Облыс құрамында 9 аудан: # [[Алтай ауданы]] # [[Глубокое ауданы]] # [[Зайсан ауданы]] # [[Катонқарағай ауданы]] # [[Күршім ауданы]] # [[Самар ауданы]] # [[Тарбағатай ауданы]] # [[Ұлан ауданы]] # [[Шемонаиха ауданы]] 2 облыстық маңызы бар қала бар: # [[Риддер]] # [[Өскемен]] ==Тарихы== [[Сурет:Вко.jpg|250 px|thumb|Ескі көрінісі]] [[Сурет:Stamp of Kazakhstan 551.jpg|200px|thumb|Түркістан – Сібір темір жолына арналған марка]] Шығыс Қазақстан облысының аумағы ежелгі заманнан қоныстанған. Оның куәгері есебінде [[Алтай таулары|Алтай]]да, [[Зайсан қазаншұңқыры]]нда, [[Тарбағатай жотасы|Тарбағатай]] мен [[Сауыр жоталары]]нда ежелгі кеніштердің, суландыру жүйелерінің, бекіністер мен қоныстардың іздері сақталған. 15 ғасырдың бас кезінде [[Ертіс]] өзені алабының жоғарғы бөлігін ойраттар басып алғаннан кейін бұл жер Жоңғар хандығының құрамында болды. 1758 ж. Қытай әскерлері Жоңғар хандығын жойып жібергеннен кейін, қалмақтар [[Еділ]] өзенінің арғы бетіне кетті. Ал қалмақтардан ығысып, негізінде Сарыарқаны мекендеген қазақ рулары өздерінің ежелгі қоныстарына қайтып оралды. 18 ғасырдың бас кезінде патшалық [[Ресей]] қазақ жерін тереңдей отарлау мақсатымен қазақтарды ата қонысынан тықсыра отырып, қазіргі облыс аумағында Ертіс бекіністер желісін салды. Осы желінің бойымен біртіндеп бекіністер мен форпосттар жүйесі, ал одан кейініректе казак-орыс станицалары құрылды (1718 ж. [[Семей]], 1720 ж. [[Өскемен]], 1763 ж. Бұқтырма бекіністері) салынды. Казак-орыстардың мекендері Ертістің оң жағалауы мен оның салаларының бойында пайда болды. Ертіс өзенінің екі бірдей жағынан он шақырымдық шұрайлы жерлер (“Иртышская десятиверстная полоса”) қазақтардан тартып алынып, казак-орыстардың пайдалануына берілді. Яғни, қазақтарға Ертіс өзеніне 10 км-ден жақын жерде қоныстануға тыйым салынды. Қазақтар ең шұрайлы жерлерінен айрылып, ата қоныстарының атауларын жоғалтты, олардың орнына карта беттерінде сақталған орысша атаулар пайда болды. Бүкіл Ертіс өзеніне құятын салалары мен жыра-сайлар, жылғалар орысша аталып кетті. Станицалар біртіндеп оңтүстікке және оңтүстік-батысқа қарай жылжи берді. 1826 ж. Қалба жотасының етегінде Көкпекті бекінісі, 1831 ж. Аягөз өзенінің оң жағасына таяу қазіргі Аягөз қаласына жақын жерде Сергиополь бекінісі, [[Шәуешек]] жолының бойында станицалар пайда болды. Казак-орыс отарлауымен бірге Алтайдың тау аңғарларының шалғайдағы жетуі қиын тайгалық түпкірінде патша өкіметінен тығылып, қашып жүрген орыстар келе бастады. Олар кержактар (ескі ғұрыпты адамдар) мен Оралдың және Алтайдың зауыттары мен кеніштерінен қашқан жұмысшылар мен қолөнершілер еді. Бұлар Бұқтырманың жоғарғы ағысы мен оның салаларының және [[Нарын өзені|Нарын]] мен [[Қалжыр]] өзендері бойларында қоныстанды. Осы кезде Қатонқарағай, Белая, Черновая, т.б. ауылдар пайда болды. 18 ғасырдың 60-жылдарында Алтайдың солтүстік-батыс жағында Оба мен Үлбі өзенінің аңғарларында Ресейдің ішкі губернияларынан “поляктар” деп аталған шаруалар келіп қоныстанды. 18 ғасырдың соңында Кенді Алтайдың шегінде кен өнеркәсібі пайда болды. Мұнда бірінен кейін бірі [[Риддер-Сокольный полиметалл кен орны|Риддер]] (1784), [[Зырянов кен байыту кешені|Зырянов]] (1794), [[Белоусов полиметалл кен орны|Белоусов]] (1797), Сокольный (1822), т.б. түсті металл кеніштері іске қосылды. 1844 жылдан Зырянов кеніші Алтай кен зауытттарының шикізат базасына айналды. Ресейде басыбайлылық құқықтың жойылуы салдарынан арзан жұмыс күшінен айрылған және тех. қайта құруды керек еткен Алтайдың кен өнеркәсібі күрт құлдырай бастады. Оны осы кезде Алтайдың кен өнеркәсібінің негізгі өнімі болып саналатын – күміс бағасының арзандауы ушықтырып жіберді. Алтай зауыттарының түгелдей дерлік жабылуымен бірге Алтайдың басыбайлылық кен өнеркәсібі ауданы, кейбір полиметалл кеніштері австралиялық, ағылшындық, франциялық, т.б. шетелдік капиталға концессияға берді. 19 ғасырдың соңынан бастап Семей қаласында өңдеу өнеркәсібі біршама дами бастады. Оның негізгі салалары: ұн тарту мен жүн жуу болды. Жиналған астық пен бидай ұны Ертіс арқылы кемемен 600 км-дей жердегі Сібір темір жолына жеткізіліп тұрды. Ал Қазақстанның бүкіл шығыс бөлігінен және ішінара Шыңжаң аймағынан (Қытайдан) жиналып әкелініп Семейде жуылған жүн алғашқы өңдеуден өткеннен соң, еуропалық Ресейдің шұға фабрикаларына жеткізілді. Өнеркәсіптің бұл екі саласынан басқа облыс жерінің әр тұсында орналасқан ірі елді мекендерде арақ-шарап пен сыра қайнату, сондай-ақ тері илеу, тон тігу, май және сабын қайнату өндірістері де болды. [[Зайсан (көл)|Зайсан]], [[Марқакөл (көл)|Марқакөл]], [[Алакөл (көл)|Алакөл]] көлдері мен Ертіс өзенінің салаларында балық аулау кәсібі, [[Риддер]] мен [[Алтай (қала)|Алтай]] ағаш және темір ұсталық кәсіптер орын алды. 19 ғасырдың екінші жартысында Ертіс өзенінде пайда болған кеме жол қатынасының маңызы күшейді. Кемелер Семейден Омбыға дейін, Зайсан көлі мен Қара Ертіс бойымен жоғары көтерілді. Шығыс Қазақстан облысы Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында елеулі дами қойған жоқ. Тек 20 ғасырдың 30-жылдары ауыл шаруашылығын ұйымдастыру және елді индустрияландыру науқанын жүзеге асыруға байланысты Кенді Алтай Қазақстандағы түсті металлургия мен кен өнеркәсібінің ең ірі орталығына айналды. Алтайдың қазақтар тұратын бөліктерінде сан алуан елді мекендер пайда болды. Облыс экономикасының әрі қарай дамуына [[Түрксіб|Түркістан – Сібір темір жолы]] мен Локоть – Риддер және Өскемен – Зырянов темір жолын салу, Ертіс өзенінің көліктік маңызын көтеру, Түрксіб темір жолы Жаңғызтөбе стансасынан басталатын “Шығыс айналма жолы” деп аталған жақсартылған қара жол салу едәуір әсер етті. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі жылдары облыс экономикасы тез қарқынмен дамыды. Ертіс өзенінде [[Бұқтырма су электр станциясы|Бұқтырма]], [[Өскемен су электр станциясы|Өскемен]] және [[Шүлбі су электр станциясы|Шүлбі электр стасасылары]] салынды. Кенді Алтай бойында түсті металл өндіретін жаңа кеніштер мен оны өңдейтін металлургиялық кәсіпорындар, Семейде бұрынғы одақ көлемінде қуаты жағынан [[КСРО]]-да екінші орын алған ет комбинатының қуаты артып, Өскеменде титан-магний комбинаты, жасанды жібек комбинаты сияқты көптеген өнеркәсіп орындары пайда болды. Республикалық маңызы бар Алматы – Семей және облыс ішінде өнеркәсіп орындарын темір жолы стансасыларымен және ауылдық елді мекендерді ірі қалалармен, аудан орталықтарымен байланыстыратын облыстық маңызы бар көптеген автомобильдік жолдары салынды. ==Табиғаты== ===Жердің рельефі=== [[Сурет:Altai, Tienschan-Orte.png|thumb|right|200px|Алтай таулы жүйесінің картасы]] [[Сурет:Katun.jpg|200px|thumb|Алтай тауларындағы Қатын өзені]] Шығыс Қазақстан облысының жер бедерінің құрылысы өте күрделі. Таулары мен жоталары [[Сурет:Kazakhstan Altay 2.jpg|200px|thumb|Алтай тауларын]] *Ертіс өзенінен шығысында: [[Кенді Алтай]], [[Тікирек жотасы|Тікирек]], Черный, Оба, [[Становой таулы қыраты|Становой]], [[Көксу (жота)|Көксу]], [[Иванов жотасы|Иванов]], Қоржын, [[Үлбі жотасы|Үлбі]], [[Қызылқарағай жотасы|Қызылқарағай]], [[Нарын жотасы|Нарын]], [[Сарымсақты (жота, Оңтүстік Алтай)|Сарымсақты]], Тарбағатай, [[Оңтүстік Алтай жотасы|Оңтүстік Алтай]], [[Күршім жотасы|Күршім]] және [[Азутау]] жоталары мен олардың сілемдері *Ертіс өзенінен батыста:[[Қалба жотасы]], [[Семейтау|Семей]], [[Арқалық (тау, Семейтау тауы)|Арқалық]], Мыржық, [[Қараадыр (Ханшыңғыс жота)|Қараадыр]] таулары, Ханшыңғыс, [[Шыңғыстау]], [[Ақшатау (жота)|Ақшатау]] жоталары *Зайсан көлінің оңтүстігінен: Тарбағатай, Сауыр және [[Маңырақ]] жоталары. *Ертіс өзенінің екі жағындағы жоталар аралықтарында оқшаулана орналасқан таулар мен шоқылар: [[Майлықара]], [[Белтерек]], [[Айыртау (Шығыс Қазақстан облысы)|Айыртау]], [[Арқат тауы|Арқат]], Сандықтас, [[Жағалбайлы (тау)|Жағалбайлы]], Көктас, Атбас, [[Арасантау]], т.б. *Облыстың оңтүстік мен оңтүстік-шығысына [[Сасықкөл (көл, Алматы, Абай облыстары)|Сасықкөл]], [[Қошқаркөл]] және Алакөл көлдері орналасқан [[Балқаш-Алакөл ойысы|Балқаш – Алакөл ойысының]] солтүстік-шығыс бөлігі мен Зайсан көлінің қазаншұңқыры орналасқан. *Облыстың қиыр солтүстік-батыс бөлігін [[Бесқарағай ауданы]]ның бүкіл аумағын қамтитын [[Балапан (жон)|Балапан жоны]] алып жатыр. ===Пайдалы қазбалар=== Шығыс Қазақстан облысының жер қойнауы кен байлықтарына бай. Мұнда [[мырыш]], [[қорғасын]], [[мыс]], [[күміс]], [[алтын]], [[кадмий]], [[сүрме]], [[күшәла]], [[темір]], [[күкірт]], [[висмут]], [[индий]], [[галий]], [[селен]], [[теллур]], [[сынап]], [[қалайы]], [[тантал]], [[ниобий]], [[молибден]], [[вольфрам]], [[титан]], [[никель]], [[кобальт]], [[көмір]], [[жанғыш тақтатас]], сондай-ақ әр түрлі химиялық шикізаттар мен [[құрылыс материалдары]]ның кен орындары бар. ===Климат=== Облыстың климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]]. *Температурасы: **Қаңтардың жылдық орташа ауа температурасы ***жазық өңірінде –17°С ***биік тауаралық тұйық қазаншұңқырларында –26°С-қа дейін барады **Шілдеде 19 – 23°С. *[[Жауын-шашын]]: **солтүстік-шығысында 350 – 380 мм **оңтүстік-шығысында 250 – 300 мм **батысында 200 – 250 мм аралығында **Кенді Алтайдың батыс бөлігінде 1000 – 1500 мм Облыс бойынша вегетациялық кезең 175 – 200 тәулікті құрайды. ===Су ресурстары=== [[Сурет:Balkhash labeled ru.jpg|thumb|200px|Балқаш]] [[Сурет:Markakol 3.jpg|thumb|200px|Марқакөл]] Облыстың, әсіресе Кенді Алтай өңірі жер беті суларына бай. Олар Ертіс өзені мен Балқаш – Алакөл алаптарына жатады және негізінен өзендерден тұрады. [[Сурет:Semey Bridge.jpg|thumb|200px|right|Семейдегі Ертіс өзені үстінен өтетін аспалы көпір]] *Өзендер **Ертіс (республикадағы ең үлкен өзені):Ол облыс аймағын [[Қытай Халық Республикасы]] шекарасынан бастап солтүстік-батыс бағытта қиып өтеді. Зайсан көліне дейінгі бөлігін Қара Ертіс деп атайды. Ертіс өзенінің ең ірі салалары: Қытай, [[Қалжыр]], [[Қалғұтты]], [[Күршім өзені|Күршім]] , [[Нарын (Ертіс алабының өзені)|Нарын]], [[Қайыңды (Ертіс алабы)|Қайыңды]], [[Бұқтырма (өзен)|Бұқтырма]], [[Үлбі өзені|Үлбі]], [[Оба өзені|Оба]], Шүлбі, [[Жарма (өзен)|Жарма]], [[Құсты (өзен)|Құсты]], Еспе, Шорға, Боғас, [[Жүзағаш]], Бөкен, Манат, [[Тайынты]], [[Абылайкит]], Ұлан, [[Дресвянка (өзен)|Дресвянка]], [[Жартас өзені|Жартас]], Құрық, [[Қызылсу (Ертіс алабындағы өзен)|Қызылсу]], [[Шар (өзен)|Шар]], [[Шаған (өзен, Абай облысы)|Шаған]]. **Балқаш – Алакөл көлдерінің алабындағы ең үлкен өзендері ([[Еміл]], [[Қатынсу]], [[Үржар]], Үлкен Текебұлақ, [[Қарақол (Алакөл алабындағы өзен)|Қарақол]], [[Ай (өзен)|Ай]], [[Аягөз өзені|Аягөз]], [[Бақанас өзені|Бақанас]]) бастауын Тарбағатай, Ақшатау, Шыңғыстау, Ханшыңғыс жоталары мен [[Көкшетау (таулар)|Көкшетау]]дан алады. *Көлдер **Облыс көлдерге онша бай болмаса да, мұнда Қазақстандағы ірі көлдер – Зайсан мен Марқакөл, оңтүстік-шығысында Алакөл мен Сасықкөл орналасқан. Басқа көлдері ұсақ және олар облыстың оңтүстік-батыс жағында, көбінесе Шар мен Шаған өзендерінің және Аягөз бен Ай өзендерінің ұсақ шоқылы, жазықтау келген суайрықтарында орналасқан. Облыста Ертіс өзені мен оның салалары суының өнеркәсіп пен халықты сумен қамтамасыз етуде үлкен маңызы бар. Сондықтан оларда ірі [[Бұқтырма су электр станциясы|Бұқтырма]], [[Өскемен су электр станциясы|Өскемен]] және [[Шүлбі бөгені|Шүлбі бөгендері]] мен СЭС-тер салынған. Бұларға қоса Нарын, Бұқтырма, Үлбі, Оба және Шүлбі өзендері ағаш ағызуға кеңінен пайдаланылады. Өзендер мен көлдердің (Зайсан, Алакөл, Марқакөл, т.б.) балық аулауда да едәуір маңызы бар. Облыстың Алтай аймағында минералды шипалық көлдер көп. Шығыс Қазақстан облысы жер асты суына да бай. Ол халықтың тұрмыстық қажетін өтеу және мал суаруға ғана емес, онымен бірге сан-алуан кеніштер мен кәсіпорындарды да сумен қамтамасыз етуге пайдаланылады. ===Топырақтары=== [[Сурет:Schgrfso.png|right|200px||Топырақтар]] Облыстың [[топырақ|топырағы]] мен өсімдік жамылғысы жазық бөлігінде ендік белдем бойынша, ал таулы аудандарда биіктік белдем бойынша тараған. Бірақ бірқатар жерлерде бұл белдемдер жер бедерінің, жергілікті климаттың ерекшеліктеріне, өзендер мен көлдердің жақын болуларына байланысты айтарлықтай өзгеріске ұшыраған. Облыстың батыс жағында, ұсақ шоқылар тараған аудандарда солтүстіктен оңтүстікке қарай топырақ жамылғысы оңтүстіктің қара топырағынан шөлді-далалық топырақтарға ауысады. Ертістің оң жағалауындағы құмдақ топырақта таспалы қарағай орманы, ал оңтүстік қара топырақта бетегелі-селеулі өсімдіктер тараған. Қызғылт қоңыр топырақ Шыңғыстау жотасының етегінде бозғылт қоңыр топыраққа ауысады. Бұл топырақта бетегелі-селеулі өсімдіктермен аралас жусан да көп өседі. [[Қалба]] мен [[Шыңғыстау]] жоталарының гранитті қыраттарында кішігірім қарағайлы және қайыңды-теректі ормандар кездеседі. Зайсан мен Алакөл қазаншұңқырларында шөлдің сұр, сұрғылт және далалық топырағы (сұр топырақ) тараған. Зайсан қазаншұңқырында бұл топырақ арасында аздап сор және сортаң топырақ кездеседі. Ал Алакөл қазаншұңқырында олар әдетте сортаңданған. Зайсан қазаншұңқырында бозғылт қоңыр топырақ пен құмды алқаптар ([[Бозайғыр]] және [[Ақжан]]) тараған. Қазаншұңқырлардағы өзен жайылмаларында шалғынды-батпақты топырақ қалыптасқан. Зайсан қазаншұңқырында өсімдіктерден шашақты селеу, жусан, ал шағын өзен аңғарларында далалық шалғындар, Зайсан көлі мен Ертіс өзенінің жағаларында қамыс-құрақ көптеп кездеседі. Шығыс Қазақстан облысының таулы аудандарының топырақ және өсімдік жамылғыларында биіктік белдемдер айқын байқалады. Кенді Алтайдың төменгі биіктіктеріндегі далаларда ауыр саздақ және саздақ қара топырақ тараған. Олардан жоғары сұр топырақ пен күлгінденген қара топырақ, ал одан биікте таулық сұр күлгін топырақ тараған. Келесі белдеуде таулық шалғынды топыраққа, одан кейін таулық тундраға ауысады. Оңтүстік Алтай мен Сауыр таулары жоталарының төменгі бөліктерінде (тиісінше 600 – 800 м-ге және 1200 – 1300 м-ге дейін) түпкі жыныстардың және саздақ шөгінділердің үстінде таулық күрең топырақ тараған. Олардан жоғары қаратопырақ белдеуі, тау беткейінде таулық қарашіріндісі аз және шымтезекті топырақ, тауаралық қазаншұңқырларда таулық қошқыл қаратопырақ қалыптасқан. Ең биік жерлерде таулық тундра топырағы орын алған. Тарбағатайда қызғылт қоңыр және қаратопырақпен бірге шөптесін өсімдікті таулық шалғынды және орманды телімдерде орманның сұр топырағы тараған. ===Өсімдіктер=== [[Сурет:Winter in Kharkiv.jpg|thumb|right|200px|Тянь-Шань шыршасы]] Алтайдың баурайын шымды-астық тұқымдас шөптер даласы, одан төменірек бетегелі-селеулі, ал жоғарырақта қайыңды-теректі шоқтоғай аралас шөпті-селеулі дала алып жатыр. 700 м және одан биіктеу жерлерде астық дақылды аралас шөпті шалғын алмасқан қылқан жапырақты орман белдеуі басталады. Кенді Алтайда самырсынды-шыршалы-қара самырсынды ормандар басым келеді, ал Оңтүстік Алтайда олармен сібір қара самырсыны аралас өседі. Сауыр жотасының жапырақты ормандарында [[Тянь-Шань шыршасы]] өседі. [[Кенді Алтай]]да орманды белдеуден жоғары субальпілік, альпілік шалғындар өседі, одан биікте олар қыналарға ауысады. Тарбағатайда [[алма]] ағаштары және теректі ормандар тараған. ===Жануарлар=== Шығыс Қазақстан облысының жануарлар дүниесі өте бай. Мұнда табиғатының әр түрлі болуына байланысты таулық жануарлармен бірге қарағайлы ормандар, далалар және шөлейт жануарлары көп тараған. Алтай мен Сауырдың және Ертіс маңы ормандарында [[тиін]], [[ақтышқан]], [[кәмшат]] сияқты қымбат елтірілі аңдардың және құстардың кәсіпшілік маңызы бар. [[Алакөл ойысы|Алакөл]] мен [[Зайсан қазаншұңқыры|Зайсан]] қазаншұңқырларының су қоймаларында ондатра жақсы жерсіндірілген. Ертіс пен оның салаларында, Марқакөл, Зайсан және Алакөлде, Ертіс бойындағы Бұқтырма, Өскемен және Шүлбі бөгендерінде балықтың көптеген түрлері, оның ішінде [[стерлядь]], [[таймень]], [[хариус]] сияқты бағалы балықтар көптеп кездеседі. Олардың негізінде балық аулау мен балық өңдеу кәсіпшілігі ұйымдастырылған. ==Халқы== Шығыс Қазақстан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |1 559 078 |1 646 039 |1 771 769 |1 531 024 |1 465 931 |1 455 412 |1 442 097 |1 431 180 |1 424 513 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |1 417 384 |1 396 866 |1 398 219 |1 398 083 |1 395 059 |1 393 964 |1 394 018 |1 395 324 |}в Облыста Қазақстан халқының 9,4%-ы шоғырланған. *59,4%-ы қалалық жерлерде *40,6%-ы ауылдық жерлерде *Адамдардың саны **[[Өскемен]] - 340,0 мың **[[Семей]] - 322,0 мың **[[Риддер]] - 52,0 мың **[[Зырянов]] - 40,1 мың **[[Аягөз]] - 36,6 мың **[[Зайсан]] -15,2 мың **[[Шемонаиха]] -16,1 мың **[[Шар]] - 7,5 мың **[[Курчатов]] - 10,1 мың **[[Серебрянск]] - 0,3 мың **[[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]], [[Үлбі]], [[Шүлбі]], [[Жезкент]], [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]], [[Жаңа Бұқтырма]], т.б. кенттерде, өнеркәсіптік маңызына қарай тұрғындар саны 0,3 мыңнан 10,0 мыңға дейін жетеді. ===Тығыздығы=== Облыс халқының орташа тығыздығы әр 1 км²-ге шаққанда 5,1 адам. Халықтың ең жиі қоныстанған жерлері – Ертістің оң жағалауы, әсіресе Кенді Алтайдың тауаралық жазықтары. Глубоков, Бородулиха және [[Шемонаиха ауданы]]нда бұл көрсеткіш 9-дан 12,7 адамға, ал Өскемен қаласының төңірегінде 186 адамға, Семей қаласының төңірегінде 133,5 адамға дейін барады. Ауылдық жердің қоныстануы да әркелкі. ===Ұлттық құрамы=== *[[қазақтар]] - 61% астам *[[орыстар]] - 35% астам *басқа ұлттар - шамамен 4% ==Экономика== Шығыс Қазақстан облысы Қазақстанның ең ірі индустриялды-аграрлық аймағы саналады. Шаруашылығының басты саласы – [[өнеркәсіп]]. Оның құрамында кен өндіру, [[түсті металлургия]], энергетика, машина жасау, құрылыс материалдар өнеркәсібі, ағаш өңдеу, тамақ және жеңіл өнеркәсіптері дамыған. 2006 ж. облыс өнеркәсібінің барлық салалары 399,1 млрд теңге көлемінде өнім өндірді, бұл бүкіл ел өнеркәсібі өндірісінің 6,2%-на тең. ===Кен өндіру өнеркәсібі=== [[Сурет:KM logo.gif|right|thumb|«[[Қазақмыс]]»]] [[Сурет:Jezkazgan 04.JPG|250px|thumb|Кен өндіру өнеркәсібі («Казахмыс»)]] [[Сурет:Автогрейдер с АСУ G-506.jpg|thumb|right|200px|Кен өндіру өнеркәсібі]] [[Сурет:Salt Cars.jpg|thumb|right|200px|Шахта]] Облыс өнеркәсібінің негізін кен өндіру өнеркәсібі құрайды. Бұл салада 197 нысан жұмыс істейді (2006). Негізгі өндірілетін өнімдері – [[Түсті металлургия|түсті металл]] ([[мыс]], [[мырыш]], [[күміс]]), [[алтын]], [[титан]], [[көмір]]. 2005 ж. облыс бойынша 10,8 млн т түсті металл кентасы өндірілді. Кентасты негізінен [[Риддер]] және [[Зырянов]] [[полиметалл]] кен аудандарындағы “Қазақмырыш” АҚ-на қарасты кеніштер, [[Ертіс]] маңы полиметалл кенді ауданындағы [[Қазақмыс|“Қазақмыс корпорациясына”]] қарасты кәсіпорындар өндіреді. Асыл металл өндіру саласы бойынша Шығыс Қазақстан облысында 27 кәсіпорын бар. Оларда 3,5 мыңнан астам адам жұмыс істейді, 17,3 т алтын өндіріледі. Негізгі алтын өндірушілерге “Бақыршық” кен кәсіпорны, “ФИК”, “Алел”, “Алтынтөбе” АҚ-ның, “Андас Алтын”, “Даңқ”, “Жерек”, “Іnter Gold Capital” ЖШС-терінің кеніштері жатады. 2006 ж. Өскеменнің титан-магний комбинатын жергілікті шикізатпен қамтамасыз ететін (Көкпекті ауданында) Сәтбаев атындағы ильменит құмының кен орны іске қосылды. Ол жылына 15,0 мың т ильменит концентратын береді. Облыстағы көмір өндіру 6 нысан бойынша жүзеге асырылады. Ол негізінен “Қаражыра ЛТД” ЖШС-не қарасты Қаражыра, Кендірлік және [[Алакөл көмір кені|Алакөл кен]] орындары. Облыс өнеркәсібінің басты түсті металлургиясы[[Қазмырыш|“Қазмырыш”]], “[[Өскемен титан-магний комбинаты]]”, "[[Үлбі металлургиялық зауыты]]" АҚ-дары, "[[Қазақмыс]] корпорациясы” АҚ-ның “Шығыс Қазмыс” бөлімшесін, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінің РМК “Қазақстан монета сарайы”, “Қазниобий Ертіс химия-металлургия зауыты”, “Ертіс сирек элементті компаниясы”, “Қазмырыштех” ЖШС-терін қамтиды. Бұл кәсіпорындар өздерінің шығарған сан алуан, бағалы өнімдері бойынша дүние жүзіне белгілі. ===Электр энергетикалық кешені=== Облыстың электр энергетикалық кешенінің құрамында Ертіс өзеніндегі [[Бұқтырма су электр станциясы|Бұқтырма]], [[Өскемен су электр станциясы|Өскемен]], [[Шүлбі су электр станциясы|Шүлбі СЭС]]-тері, [[Үлбі]] мен [[Громотуха]] өзендері бойындағы Риддер СЭС каскадтары, Өскемен, Риддер, [[Семей жылу-электр орталығы|Семей ЖЭС]]-тері, т.б. кәсіпорындар бар. ===Машина жасау және металл өңдеу өнеркәсіп=== [[Сурет:SemAZ.jpg|thumb|right|500px|Семейдегі автобус жинайтын цех]] Облыстың машина жасау және металл өңдеу өнеркәсіп кешені 18 ірі және қуаты орташа кәсіпорындарын біріктіреді де, мұнай кәсіпшілік және металлургия өнеркәсібі жабдықтарын, тұрмыстық электр қозғалтқыш пен сорғыларды, конденсаторлар, техникалық және кабельдік өнімдер, металл бұйымдарын пісіретін электродтар, т.б. көптеген өнімдер жасап шығарады. *2006 ж. бұл саланың кәсіпорындары 26,8 млрд теңге өнеркәсіп өнімдерін өндірді. Кейінгі жылдары облыстың машина жасау өнеркәсібі жаңа кәсіпорындармен толықты. *2003 ж. Өскемен “Бипэк-Авто” компаниясы АвтоВАЗ компаниясымен бірлесіп жеңіл автомобиль зауытын іске қосты. *2005 – 2006 ж. осында “Шкода” жеңіл автомобильдерін құрастыру жөніндегі линиялар, “Семей машина зауыты” АҚ-ның негізінде автомобиль агрегаттары мен түйіндерін шығаратын желі іске қосылды. *Болашақта Өскемен, Семей қалаларында, т.б. жаңа машина жасау кәсіпорындарын орналастыру көзделген. ===Ағаш өңдеу өнеркәсібі=== [[Сурет:Puchberg Gattersäge in Sonnleiten.jpg|thumb|250px|right|Ағаш өңдеу өнеркәсібі]] Шығыс Қазақстан облысының ағаш өңдеу өнеркәсібі негізінен “Ертістрансойл”, “Жаңасемейшпалзауыты”, “Өскемен Иннотекс”, "[[Өскемен жиһаз комбинаты]]" сияқты құрамында бірнеше нысандары бар 4 ірі және орташа қуатты кәсіпорындарды қамтитын ЖШС-терден тұрады. Олар кесілген ағаш материалдарын, дайындамалар, үй салуға қажет бөренелер, терезе мен есік жақтауларын жасауға маманданған. Жиїаз жасау өнеркәсібінің құрамында 119 кәсіпорын бар, олардың алтауы ірі және орта қуатты. Жылына 30 мың м³ фанера, жиһаздық тақта, ДСП шығаратын өндіріс Бородулиха ауданында іске қосылды. ===Жеңіл өнеркәсібі=== Облыстың жеңіл өнеркәсібі тігін және тоқыма бұйымдарын, мата-жүн, аяқ киім, құрылыс киізін, тон және былғары бұйымдарын өндіретін “Рауан” АҚ-н, “Семмамжабдық фирмасын”, “Ника”, “Семей байпақ-шұлық фабрикасы”, “НИМЭКС-Текстиль” ЖШС-терін, “Қазруно” СФ АҚ-ын, “Роза”, “Тыныс-V” және “Семей былғары-аң терісі комбинаты” ЖШС-ын қамтиды. Бұлардың құрамында 133 кәсіпорын бар, олардың 118 тоқыма және тігін саласына, 15 былғары, былғары аяқ киім және бұйымдар шығаратын салаға жатады. Бұл өнімдердің біраз бөлігін зағиптар мен кереңдер қоғамдарының оқу-өндірістік кәсіпорындары жасайды. ===Тамақ өнеркәсібі=== Шығыс Қазақстан облысыда тамақ өнеркәсібі саласы да жақсы дамыған. Оның құрамында "[[Семей ет комбинаты]]" АҚ, “Шемазат” ЖШС (Риддер ет комб.), “Эмиль” ЖШС, “Шығыс-сүт” корпорациясы жұмыс істейді. 2005 ж. бұл сала (толықты): *Зайсан ауданы Қарабұлақ ауылындағы балық өңдейтін “Балық Продукт Восток” *Глубоков ауданындағы “Аргонавт ШҚ” *Зырянов ауданындағы картоп өңдейтін “Плюс” *Вафли өндіретін “Смик” ЖШС-і *Шұжық бұйымдарын өндіретін “Хорс” *Аягөз қаласында салынған мал соятын және ет өңдейтін “Рауан” *Қатонқарағай ауданындағы “Заготпромторг” ЖШС. ===Құрылыс материалдары өнеркәсібі=== Құрылыс материалдары өнеркәсібінің құрамында “Силикат”, “Өскемен арматура зауыты”, “Семейцемент зауыты” АҚ-тары, т.б. ірі және орташа қуатты кәсіпорындар жұмыс істейді. Ең ірі кәсіпорындарда құрылыс материалдарын өндірудің жаңа технологиялары енгізілуде. ===Ауыл шаруашылығы=== Шығыс Қазақстан облысында 1997 жылға дейін ауыл шаруашылығымен әр түрлі саладағы - *55 ұжымшар *199 кеңшар *57 мемлекеттік ауыл шаруашылық кәсіпорындар айналысты. Таратылған ұжымшарлар мен кеңшарлар негізінде облыста жаңадан әр нысандағы шаруашылықтар құрылып, олардың саны 15,5 мыңға жетті. Оның ішінде 15,1 мыңы – шаруа қожалықтары. Облыс бойынша 10,48 млн га ауыл шаруашылық жер бар: *1419,6 мың га егістік *736,1 мың га шабындық *8247,9 мың га жайылым 2005 ж. облыста егіс аумағы 1018,5 мың га-ға жетті, оның 65,4%-ы [[Бородулиха ауданы|Бородулиха]], [[Үржар]], [[Шемонаиха]], [[Глубокое felfys|Глубокое]] және [[Көкпекті ауданы|Көкпекті]] аудандарында орналасқан. Шығыс Қазақстан облысының өсімдік шаруашылық [[Дәнді бұршақ дақылдары|дәнді-бұршақ дақылдарын]], [[картоп]], [[көкөніс]], [[күнбағыс]], мал азықтық дақылдар өсіруге маманданған. 2005 ж. шаруашылықтың барлық санаты бойынша (жетті): *дәнді бұршақ дақылдар егісі 586,4 мың га-ға *картоп 25,7 мың га-ға *көкөніс 9,7 мың га-ға *малазықтық дақылдар 128,3 мың га-ға *күнбағыс егісі 264,6 мың га-ға - бұл бүкіл Қазақстандағы күнбағыс егісінің 58,2%-на тең. Мал шаруашылығы [[ірі қара]], [[жылқы]], [[қой]] мен [[ешкі]], [[шошқа]], [[құс]] және [[ара]] өсіруге маманданған. 2005 ж. облыста (жетті) *ірі қара мал саны 734,8 мың (оның 312,1 мыңы сиыр) *жылқы 149,6 мың *қой мен ешкі 1762,7 мың *шошқа 104,3 мың *құс саны 2877,6 мың Соның негізінде облыстағы шаруашылықтардың барлық санаттары бойынша *91,3 мың [[ет]] *634,6 мың [[сүт]] *3,5 мың т [[жүн]] *280,9 млн дана [[жұмыртқа]] өндірілді. ===Транспорт=== Шығыс Қазақстан облысында темір, автомобиль, су және әуе жолы қатынастары дамыған. 2005 ж. облыс бойынша: *автомобиль жолының ұзындығы 11830 км *темір жолдың ұзындығы 1203 км *су жолының ұзындығы1084 км болды. Автомобиль және су жолының ұзындығы бойынша Шығыс Қазақстан облысы республикада 1-орынды алады. Темір жол көлігі облыс орталығы [[Өскемен]] қаласын [[Семей]], [[Аягөз]], [[Шемонаиха]], [[Риддер]] және [[Алтай (қала)|Алтай]] қалаларымен байланыстырады. Облысты шетке шығаратын темір жолы тармақтары: *Семей – Алматы *Семей – Локоть *“Защита” – Локоть 2005 ж. Курчатов – Шар темір жолы салынды, ал оның жалғасы (ұзындығы 150 км) 2007 ж. облыс орталығы Өскемен қаласына дейін жететін болды. Сөйтіп облыста Түркістан – Сібір темір жолымен қиылысатын екінші темір жолы – Курчатов – Шар – Өскемен темір жолы іске қосылатын болады. Автомобиль көлігі автожолдар мен темір жолдар қиылысатын ірі қалалар мен аудан орталықтарында үлкен жол тораптарын жасай отырып, жолаушылар мен жүк тасу жұмыстарын іске асыруда үлкен рөл атқарады. *Бұл көліктің жұмысы республикалық маңызы бар: **Алматы – Семей **Семей – Павлодар **Семей – Курчатов **Жаңғызтөбе – Өскемен **Георгиевка – Көкпекті – Зайсан **Аягөз – Үржар – Бақты; *облыстық маңызы бар **Аягөз – Баршатас – Қайнар **Семей – Қарауыл – Қайнар **Көкпекті – Самара – Өскемен **Үлкен Нарын – Қатонқарағай – Бергіел **Өскемен – Шемонаиха **Өскемен – Риддер **Өскемен – Алтай **Күршім – Қалжыр **Семей – Қайнар Автомобильді жолының жиілігі бойынша (әр 1000 км²-ге шаққанда 38,9 км). Шығыс Қазақстан облысы республикада Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Оңтүстік Қазақстан және Алматы облыстарынан кейін 5-орынды алады. Су жолы қатынасы түгелдей Ертіс өзені арқылы іске асырылады. Ертіске автомобиль жолдары келіп түйісетін тұстардағы 15-ке жуық елді мекенде өзен айлақтары жұмыс істейді. Өзен жолы арқылы Шығыс Қазақстан облысы [[Павлодар облысы]]мен, одан әрі [[Ресей]]дің [[Омбы облысы]]мен қатынасады. Әуе жолы облыс орталығы мен [[Семей]] қаласын [[Астана]], [[Алматы]] қалаларымен және республиканың басқа облыс орталықтарымен жалғастырады. Шығыс Қазақстан облысы көліктің барлық түрімен жүк тасымалдаудың көлемі бойынша республикада 1-орында, жолаушылар тасымалдаудың көлемі бойынша Алматы қаласы мен [[Қарағанды облысы]]нан кейін 3-орында келеді. 2005 ж. олардың жалпы көлемі тиісінше 257,1 млн т-ға және 969,7 млн адамға жетті. Жүк және жолаушылар айналымы бойынша да облыс республикада елеулі орындарға ие. 2005 ж. көліктің барлық түрі бойынша жүк айналымы 4904,1 млн тонна-километр, жолаушылар айналымы 7959 млн жолаушы-километр болды. ==Білім алу== [[Сурет:ШКМТУ-3.jpg||right|thumb|[[Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті]]|250px]] 2005 ж. Шығыс Қазақстан облысында мектепке дейінгі балалар мекемесі 80-ге, ал ондағы балалар саны 11952-ге жетті; 2005 – 06 оқу жылында оқытудың барлық санаттары бойынша оқушылардың саны 331,5 мың болды. *230,3 мыңы жалпы білім беретін мектептерде *13,0 мыңы кәсіптік-техникалық мектептер мен лицейлерде *35,4 мыңы колледждерде *52,8 мыңы жоғары оқу орындарында оқыды. Білім беретін мекемелер *834 мектептер *39 кәсіптік-техникалық мектептер *43 колледждер *10 жоғары оқу орны *678 орта білім беру мектептер ==Медицина== Шығыс Қазақстан облысында халықты емдеумен 1600 дәрігер, 11560 орта білімді медициналық қызметкерлер айналысады. Әр 10 мың адамға шаққанда тиісінше 38,8 дәрігер және 80,8 медициналық қызметкерден келеді, бұл орта республикалық көрсеткіштен біршама жоғары. Медициналық мекемелері: *106 аурухана *414 амбулатория мен емханалар Бұл мекемелерде 113 әйелдер консультациялары, 4 ана босанатын үйлер, 36 медициналық жедел жәрдем стансасылары, 60 дербес стоматологиялық емханалар бар. Қазіргі кезде облыстың ауруханаларында 11347 төсек бар, бұл 10000 адамға шаққанда 79,3 төсектен келеді, ал ауру балаларға 1747 төсек, жүкті және босанатын аналарға 788 төсек жабдықталған. ==Мәдениет== [[Сурет:Dramteatr-oskemen.jpg|thumb|250px|[[Шығыс Қазақстан облыстық орыс драма театры (Өскемен)]]]] *Драма театрлары: **[[Шығыс Қазақстан облыстық орыс драма театры (Өскемен)]] **[[Ф. Достоевский атындағы Семей мемлекеттік орыс драма театры]] *276,7 мыңға жуық экспонаты бар 11 мұражайлар: **Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың музейі **Облыстық этнографиялық музей **Семей қаласындағы Невзоровтар отбасы атындағы бейнелеу өнерінің облыстық музейі **Облыстық тарихи өлкетану-музейі **Шығыс Қазақстан көркемөнер музейі. ==Архитектура== [[Сурет:Enlik-Kebek cinema in Semey.jpg|thumb|250px|Еңлік-Кебек кинотеатры, Семей]] [[Сурет:Abay Library in Semey.jpg|thumb|250px|Абай атындағы кітапханасы, Семей]] *Тарихи және мәдениет ескерткіштерінен Ұлан ауданындағы “Абылайкит” ғибадатханасының ескі қонысы *16 нысаннан тұратын Семей қаласындағы тарихи-архитектуралық ескерткіштер *844,8 мың дана кітап қоры бар 267 кітапхана *183 клубтық мекемелер *7 киноқондырғы *34 туристік мекеме *55 қонақ үйлер ==Туризм== Шығыс Қазақстан облысының мәдени-танымдық туризмді дамыту үшін үлкен әлеуеттік мүмкіндіктері бар. ШҚО-ның тек қазақстандық қана емес, сонымен қатар әлемдік туристік нарықта әлеуетті бәсекеге қабілеттілігін көрсете алатын айырықша табиғи-географиялық, климаттық, бальнеологиялық, мәдени-тарихи ресурстары бар. ШҚО туристік саласының дамуына байланысты Алматы мен Астана қалаларынан кейін 3-орынды иеленеді. 2020 жылдарға дейінгі Қазақстан Республикасының туристік саласын дамыту Тұжырымында «Шығыс Қазақстан кластері «Табиғат таңғажайыптары әлемі» және экологиялық туризмді дамыту орталығы ретінде» белгіленетіні жайлы айтылған. Шығыс Қазақстан кластеріне ШҚО-ның солтүстік және шығыс бөліктері енеді. Кластердің орталығы кластердің орталығы болады, оған туристік қызығушылық тудыратын 8 басты жер енгізіледі: 1) «Берел» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайының нысандары; 2) Бұқтырма су қоймасы; 3) Ертіс өзені мен Жайсан көлі; 4) Катон-Қарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркі; 5) Қалжыр өткелі; 6) Риддер-Анатау және Иванов таулары; 7) Алакөл көлі; 8) Семей қаласы. Қазақстанның халықаралық туризмге енуінің өзіндік болашағы бары белгілі. Біздің әлеуетті нарықтарымыз - Ресей, Қытай, Еуропа, Таяу Шығыс. Тек Ресей мен Қытаййдың өзі ғана 150 миллионнан астам туристермен қамтамасыз етеді. Бүгінде Қазақстан 52 елмен визасыз режимге көшу жөнінде келісімдер жасалған. Одан басқа «ЭКСПО-2017»-ні өткізуге айындық барысында басқа да көптеген елдермен виза реимін қарапайымдандыру жұмыстары жүргізілуде. Солай бола тұра Қазақстан туризмінің бүгінгі даму қарқыны бар әлеуетті толық пайдалануға мүмкіндік бермей отыр. Әлемде біз жайлы туристік мақсатпен баруға тұратын ел ретінде әлі өте аз біледі. Бірнеше халықаралық жәрмеңкелерге қатысу күтетін әсерге қол жеткізуге мүмкіндік бермей отыр. Туристік саланың дамуының төмен деңгейі елдің туристер үшін жағымды имиджін қалыптастыру мәселесіне қатысты ғылыми зерттеулердің жоқтығымен де тікелей байланысты. Қазақстанда туризм саласында белсенді PR-кампаниялар, имидждік жобалар жасау мәселесі бойынша кешенді және жүйелі талдаулар жүргізетін ғылыми-зерттеу құрылымы жоқ. Елімізде қалалар мен аймақтардың туристік имиджін көтерумен шұғылданатын мықты мемлекеттік-жекеменшік ұйымдар да жоқ. Аналитиктердің айтуынша, «туркомпаниялардың 80 пайызынан астамы қазақстандықтардың шет елдерде демалуын ұйымдастырумен шұғылданады, демек, олар шетелдік турөнімдерді сату-сатып алумен айналысады». Осыдан келіп, республиканың қазіргі туристік нарығындағы жағдай маркетингті қолдануды, жаңа тұтынушының басты ерекшеліктерін зерттеуді, туристік қызметтерді олданушының уәждемесі мен мінез-құлық ерекшеліктерін айқындауды талап етеді. Сол себепті туристерге арналған экспресс-жолсілтеуші ақпараттық өнімдерді дайындаудың маңыздылығы өз-өзінен айқындалады. == Тағы қараңыз == *[[Аустрия жолы]] ==Сілтемелер== *[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том *[Электронды ресурс]: http://www.kit.gov.kz/html/koncepcia.html{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *Депутат Д.Назарбаева: Формирование имиджа Казахстана за рубежом должно вестись системно // [Электронды ресурс]: http://www.zakon.kz/4593836-deputat-d.nazarbaeva-formirovanie.html *Дуйсенгалиев Т. Мировой опыт развития туристической индустрии в применении к нашей стране // [Электронды ресурс]: http://www.zakon.kz/217500-mirovojj-opyt-razvitija-turisticheskojj.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141205003655/http://www.zakon.kz/217500-mirovojj-opyt-razvitija-turisticheskojj.html |date=2014-12-05 }} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Шығыс_Қазақстан_облысы Шығыс Қазақстан облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225703/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%A8%D1%8B%D2%93%D1%8B%D1%81_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} * [http://www.akimvko.gov.kz/region.htm/ Шығыс Қазақстан облысы әкiмiнiң ресми сайты айдарларының тiзбесi] * [http://altaynews.kz/kaz/ Шығыс Қазақстан облысының жаңалықтары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131202235720/http://altaynews.kz/kaz/ |date=2013-12-02 }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шығыс Қазақстан облысы}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы]] [[Санат:Алтай]] [[Санат:1932 жылы пайда болғандар]] 466n8jkf0jcxy8rt25tmc7xw7vutrnr 0 5196 3064174 3044445 2022-08-25T16:41:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Сәтбаев''' (''Sätbajev'', {{lang-ru|'''Сатпаев''', Satpajev}}) сөйлемі мынадай мағыналарға жатуға мүмкін: * [[Қаныш Имантайұлы‎ Сәтбаев]] – геолог-ғалым, минерология ғылымдарының докторы, профессор, академик. '''Елді мекендер:''' * [[Сәтбаев (Абай облысы)|Сәтбаев]] – [[Абай облысы]] [[Ақсуат ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]]‎ – [[Ұлытау облысы]]ндағы қала. * [[Сәтбаев (Ұлытау облысы)|Сәтбаев]]‎ – [[Ұлытау облысы]] [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Сәтбаев (Түркістан облысы)|Сәтбаев]] – [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл. '''Басқа мағыналар:''' * [[Сәтбаев (көшесі)]]‎ {{айрық}} klm5s4tudehgpwf19wavcbit8bxotu9 0 5293 3064221 3007714 2022-08-25T17:52:23Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер|атауы=Оғыз мемлекеті|статусы=Тарихы мемлекет|p1=Екінші Түрік қағанаты|p2=Қаңғар одағы|flag_p2=Қаңғарлар.png|құрылуы=[[766 жыл]]|ыдырауы=[[1055 жыл]]|s1=Селжүк империясы|flag_s1=Seljuk Empire locator map.svg|s2=Қимақ қағанаты|flag_s2=Қимақтар.png|карта=Оғыз даласы.png|астана=[[Жанкент (көне қала орны)|Жанкент]]|қалалары=[[Жент (қала)|Жент]], [[Сығанақ]]|тілі=[[Оғыз тілі]]|діні=[[Тәңіршілдік]], <br/>кейін оғыз тайпалары исламды қабылдады.|аумағы=1,000,000 км²|халқы=[[Оғыздар]], [[Қимақтар]], [[Құмандар]], [[Бұлғарлар]], [[Хазарлар]], [[Қыпшақтар]], [[Қарлұқтар]]}} '''Оғыз мемлекеті''' немесе '''Оғыз Жабғу мемлекеті''' ([[766 жыл]] – [[1055 жыл]]) — IX ғасырдың ортасында [[Сырдария]]ның орта және төменгі ағысында, сонымен қатар Батыс [[Қазақстан]]ды да қосып алатын территориясында оғыз тайпаларының саяси бірлестігі құрылды. «Оғыз» деген терминнің этимологиясы әлі де анықталмаған. Алайда "оғыз" сөзінің пайда болуы туралы әр түрлі пікірлер жоқ емес. Кейбір ғалымдар "уыз" сөзінен шықты десе, екінші біреулері "садақтың оғы" деген сөзден пайда болған дейді. Ал үшінші бір ғалымдар "өгіз" деген тотемдік сөзден пайда болды деп дәлелдеуге тырысады. [[Махмуд Қашқари]], әл-Марвази еңбектерінде, оғыздарға жататын руларды атап кеткен: қынық, баят, язғыр, имур, қарабулақ, тутырка, т.б. Оғыздар 2 экзогамды фрактриядан құрылған. Бұлар — ''боз оқ'' және ''үш оқ'' (учук). VIII ғасыр ортасында түргештер мұрасы үшін қарлұқтармен болған күресте оғыздардың едәуір бөлігі [[Жетісу]]ды тастап, [[Шу]] алқабына кетеді. Осы жерде олардың «Көне Гузия>> деп аталатын ордасы болды. IX ғасырдың бас кезінде оғыздардың көсемі қарлұқтармен, қимақтармен одақтасып, кангар-печенег бірлестігін күйретеді, сөйтіп [[Сырдария]]ның төменгі жағы мен [[Арал]] өңірі мен даласын басып алады. IX ғасыр соңында олар хазарлармен одақ құрып, печенегтерді жеңеді де, [[Орал]] мен [[Еділ]] арасын қол астына қаратады.{{Қазақстан тарихы}}Печенегтермен соғыс олардың саяси бірлігін күшейтіп, тайпалардың оғыздық одағын құруға мүмкіндік берді. Оғыздар құрамына [[Сырдария]] алқабы мен [[Арал-Каспий далаларының тайпалары|Арал-Каспий]] далаларының үнді-еуропа, финн-угор тектес ежелгі компоненттері және [[Жетісу]] мен [[Сібір]]дің халаджылар, жағарлар, чаруктер, қарлұқтар, имурлер, байандұрлар тайпалар кірді. Оғыздардың этникалық қауымдастығының құрылуы ұзақ процесс болды. IX ғасырдың соңы мен XI ғасырдың басында оғыз тайпалары [[Сырдария]]ның төменгі ағысынан [[Еділ]]дің төменгі бойына дейінгі орасан зор территорияны мекендейді. Оғыздар туралы алғашқы деректер IX-X ғасырлардың басанда араб деректерінде (мысалы, әл-Якубидің (IX ғасыр) еңбегінде) айтылады. [[Орта Азия]] мен Шығыс [[Еуропа]]ға және Орталық [[Азия]]ға баратын керуен жолдарының тоғысқан жерінде жатқан ''Янгикент'' қаласы 10 ғасырда оғыз мемлекетінің астанасына айналды. Оғыз мемлекетінің халқы түркі және иран тілінде сөйлеген. «Жабғу» атағы бар жоғарғы билеуші Оғыз мемлекетінің басшысы болған. Оғыз жабғуларының орынбасарларын Күл-еркін деп атаған. Жоғарғы билеушілер өкіметі мұрагерге — «иналға» беріліп отырған. Жабғу мемлекетінде оғыз әскерінің сюбашиы» деп аталатын бас қолбасшысы маңызды рөл атқарған. Оғыздар мал шаруашылығымен айналысты. Отырықшылық та қатар дамыды. Жент, Сауран, Қарнақ, Сүткент, Фараб, Сығанақ деген қалалары болды. Құл саудасы дамыды. Оғыздар мәжусилер болып, бақсы-балгерлерге табынды. Біртіндеп ислам діні де ене бастады. Оғыз мемлекеті [[Еуразия]]ның саяси және әскери тарихында маңызды орын алды. 965 жылы олар Киев Русымен одақтасып хазар қағанатын талқандайды. 985 жылы оғыз жабғуы орыс кінәздарымен бірлесіп [[Еділ]] Булғариясын талқандады. Осының бәрі оғыз мемлекетінің саяси күш-қуаты өсуіне әсер етті. X-XI ғасырлар Оғыз мемлекеті елеулі дағдарысқа ұшырайды. Оған алым-салыққа қарсылық білдірген оғыз тайпаларының көтерілістері себеп болды. Салжұқтармен, қыпшақтармен болған соғыстарға шыдамай, оғыз мемлекеті XI ғасырдың ортасында біржола құлайды. Жартысы қыпшақтардың қысымынан Шығыс [[Еуропа]] мен Кіші [[Азия]]ға, жартысы [[Мәуереннахр]]дағы қарахандарға, Хорасан салжұқтарына, қалғаны [[Дешті-Қыпшақ]] тайпаларына араласып кетті.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 7 том, 4 бөлім</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> [[Оғыздар]] мемлекеті [[Еуразия]]ның саяси және әскери тарихында маңызды рөл атқарды. 965 жылы оғыз жабғуы мен Киев князі Святославтың арасында хазарларға қарсы бағытталған әскери одақ жасалды. Мұның нәтижесінде [[Хазар]] қағанаты талқандалды. Киев Русінің оғыздармен әскери-саяси одағы олардың саяси және сауда-экономикалық мүдделерінің бір болуынан туындады. Хазариямен бәсекелес болған ежелгі орыс мемлекетіне одақтас керек болды; екінші жағынан, феодалданып келе жатқан көшпелі оғыз шонжарлары өздерінің малына жайылымға, Дон және Қара теңіз маңындағы далаларға өте мұқтаж болды, ал оған жетуге Хазария бөгет жасады. [[Оғыздар]]ды Еділ бойынан, Маңғыстаудан, Үстірттен өтіп, Еуропаны Азиямен жалғастыратын аса маңызды жолдар барынша қызықтырды. Бұл сауда жолдарын өз бақылауында ұстауға ертедегі орыс мемлекеті де мүдделі болатын. Хазарияның талқандалуы орыс көпестеріне [[Шығыс]] елдерінің бай рыногына жол ашты. Осының бәрі оғыз жабғуларын сыртқы саяси бағытында орыс князьдерімен одақ жасасуға бағдар алуға итермеледі. 965 жылы [[Хазария]] жеңілгенге дейін оғыздар хазар қағандарымен ұзақ уақыт күрес жүргізді. Оғыздардың хазарлармен қан төгіс шайқастары, Маңғыстауға батыс жағынан іргелесетін далаларда өткен болса керек. X ғасырдың орта кезінде Каспий теңізінін солтүстік-шығыс жағасына дейін жеткен Хазар державасының шекарасы осы жерден басталатын еді. Хазар қағанатының талқандалуы оғыз державасының саяси қуатынын өсуіне себепші болды. X ғасырдың аяғында оғыз жабғулары орыс князьдерімен біріге отырып, [[Еділ]] [[Бұлғария]]сын да күйрете жеңді. Орыс шежірешілері 985 жылы князь Владимирдің торктармен (оғыздармен) одақтаса отырып, бұлғарларға жорық жасағаны туралы айтады. Князь әскерлері Еділмен немесе Камамен қайықпен жүзді, ал торктар жағамен өздерінің жауға мінетін аттарымен жүріп отырды. X — XI ғасырлар шегінде оғыз мемлекеті құлдырай бастайды. Алым-салықтардың жыртқыштықпен жиналуына наразы болған оғыз тайпаларының көтерілістері жиілей түседі. Оғыздардың тарихи аңыздарына қарағанда, бұл көтерілістер өкімет басына X ғасырдың орта кезінде немесе оның екінші жартысының бас кезінде келген Әли ханның басқаруына қарсы жүргізіледі. X ғасырдың соңы - XI ғасырдың басында оғыз мемлекеті құлдырай бастады. Бұл , бір жағынан, Әли хан тұсындағы алым-салықтың өсуіне халық наразылығының күшеюімен, екінші жағынан, Шығыстан төнген салжұқ тайпаларының толассыз шабуылдарымен түсіндіріледі. Әли ханның мұрагері Шах Мәлік тұсында Оғыз мемлекеті қайта күшейді. Тіпті 1041 жылы Хорезмді басып алды. Ішкі талас-тартыс, салжұқтарға қарсы сыртқы шабуылдар оғыз мемлекетін әлсіретті. Осы тұста солтүстік-шығыста қыпшақ тайпаларының шабуылдары күшейді. Бұл оғыз мемлекетінің өмір сүруін тоқтатуына алып келді. Араб деректерінде «Мафазат әл –Ғұз» деп аталған Оғыздар даласы Дешті Қыпшақ құрамына енгендігі айтылады. ==Оғыз мемлекетінің құрылуы== Оғыз тайпасының бастапқы мекендеген аумағы Жетісудың батысы болды. Түркештер мұрасы үшін болған қарлұқ пен оғыз тайпаларының арасындағы күрес нәтижесінде Жетісуда билікке қарлұқтар келіп (756 жылы), оғыз тайпалары батысқа Сырдарияға қарай қоныс аударды. Бұл кезде Сырдарияның орта, төменгі ағыстары мен Арал теңізі аралығында араб деректеріндегі Сырдарияның Кангар атауымен аталған кангар тайпалары мекендеген еді. VIII ғасырда кангар атауының орнына жаңа печенег деген атау қалыптасты. VIII ғасырдың басында Сырдария алқабы печенег - кангар тайпаларының басшылығымен біріккен саяси конфедерацияға енді. Саяси орталығы Отырар қаласы болды. VIII ғасырдың 2- жартысында печенег- кангарлар Жетісудан ығысқан оғыз тайпаларымен кездесіп Сырдария алқабы үшін күрес басталды. Нәтижесінде, оғыз тайпалары печенег - кангарларды талқандап Сырдарияның орта, төменгі ағыстарын Арал өңірін тұтастай иеленді. IX ғасырдың соңында оғыз шонжарлары Аралдың солтүстік өңіріндегі билікті өз қолдарына алып, Жайық, Еділ өзендерінің бойына қоныс тепті. Қаратау бөктері, Шу бойы, Балқаш маңы, Орал, Ырғыз, Ембі, Ойыл, өзендері тұтастай оғыздар мекеніне айналды. Бұл оқиғалар оғыздардың саяси топтасуына себепші болды. Араб деректерінің мәліметтеріне қарағанда, IX ғасырдың соңы - X ғасырдың басында оғыздарда мемлекет қалыптасты. Оғыз конфедерациясына кангар печенегтер, Арал, Каспийдің солтүстік төңірегінің тайпалары енді. Оғыздармен бірге Сырдарияға көшкен халаж, қарлұқ тайпалары, Шу мен Талас аңғарын мекендеуші жағр, шарұқ тайпалары да кірді. Шығыс Түрік тайпаларының кейбір топтары да болды. Олардың ішінде имек кимек тайпалары, байандұрлар, имурлер, кай тайпалары бар. Махмұд Қашғари «Диуани лұғат – ат түрікте» XI ғасырда оғыздарда 22 тайпа болды деп, олардың тізімін береді. Әл- Марвази 12 тайпадан тұрды деген пікірді ұстанады. Келесі бір дерек «Джами ат– Тауарих» оғыздар екі үлкен тайпалық топтан- бұзұқтар мен ұшұқтардан тұрғандығын мәлімдейді. Оғыз мемлекеті кең байтақ аумақты алып жатты. Батыста Ырғыз, Жайық, Жем, Ойыл, Арал маңын, Шығыста Балқаш көлінің оңтүстігіне дейінгі жерлерді, Сырдария аңғарын, Қаратау баурайын, Шу өңірін мекендеді. Оңтүстікте Хорезм, Мәуереннахр, Хорасанмен шектесті. Оғыз мемлекетінің астанасы Янгикент немесе Жаңа Гузия қаласы болды. Янгикент өте қолайлы жерде орналасқан қала еді. Қала Хорезм, Мәуереннахрмен шектесіп, Кимектер даласы арқылы Сарысу, Кеңгір, Есіл, Нұра бойларына баратын маңызды керуен жолының үстінде орналасты. Оғыз мемлекетінің билеушісі «жабғу» лауазымына ие болды. Жабғу билігі мұрагерлік жүйеге негізделді. Жабғу мұрагерлері «Инал» атағына ие болған. Жабғудың «Күл-еркін» лауазымына ие орынбасарлары және «Сюбашы» аталған әскер басшылары сарай өмірінде үлкен роль атқарды. Сонымен қатар, оғыз мемлекетінің бір ерекшелігі жабғудың әйелі – «хатун» билікке араласты. Мүліктік теңсіздік малға жеке меншікке негізделді. Ибн Фадлан «бай оғыз он мың бас жылқысы бар оғыз»,- деп көрсетеді. Деректерде мұндай бай топтар бай, бек, әмірлер деп аталады. Кедей топ М.Қашғаридің «Диуани лұғат –ат түрікінде» ерлер деп аталған. Олар малға қарау, киім тігу, тамақ даярлау сияқты үй жұмыстарымен айналысқан. Махмұд Қашғари «Оғыз кедейлері ятуктер соғыстарға қатыстырылмаған», - деп жазады. Кедей ауырып қалған жағдайда, оларды құлдар сияқты қараусыз далада қалдырған. М. Қашғари оларды йоксул, джиған деп атайды. Оғыздардың Хорезммен, Хорасанмен экономикалық байланыстары интенсивті,яғни қарқынды түрде жүріп, олардың малдары Хорасанда үлкен сұранысқа ие болды. Ірі сауда орталығы- Сырдарияның орта ағысындағы Сауран қаласы.. Хорасаннан оғыздар еліне лазуритке ұқсас малахит пен азурит әкелінген. ==Этникалық және тайпалық құрамы== Ертедегі оғыз тобының орныға бастауы [[Батыс Жетісу]]мен байланысты. Оғыздардың тарихи аңыздары да осы пікірді қуаттайды, оларда оғыздардың алғашқы ата-бабаларының бірінін [[Ыстықкөл]] маңында болғаны айтылады. Бұл арада жетісулық (ежелгі оғыздық) рулық-тайпалық бөліністер еске алынып отырса керек, олар кейін калыптасқан оғыз тайпалар одағына кірген болатын. Атақты Оғыз ханның [[Талас]]тан [[Еділ]]ге дейінгі аралықтағы жерлерді жаулап алғаны туралы тарихи аңыздарда, онын әскерлерінде өздерін «октуғра-оғызбыз» деп атайтын бірнеше мың үйдің болғаны айтылады90. Бұл атаудағы «оқ» деген термин назар аудартады, ол «жебе», «ру», «тайпа» деген ұғымдарды білдірген. Айтарлықтай бір жай сол, неғұрлым кейінгі кезде жебе белгісі ұшұктардың — оғыз әскерінің сол қанатына жататын бір фратрияның эмблемасы болды. [[Махмуд Қашқари]] оғыздар алғашында 24 тайпадан құралған дейді. Алайда неғұрлым кейінгі авторлар оның ішінде Марвази оғыздардың 12 тайпасы жөнінде ғана айтады. Деректемелердің айырмашылықтарын оғыздардың екі экзогамиялық фратрияға: тиісінше олардың әскерлерінің оң және сол қанатына кірген бұзұктар мен үшұқтарға бөлінуімен түсіндіруге болар. Әрбір топта 24 тайпадан болды, бұлардың өзі де тепе-тең екіге бөлінеді. Оғыздардың тарихи аңыздарына қарағанда, бұзұқтар оң қанатқа, «аға» тайпалар қатарына жатады да, ал ұшұқтар сол канаттың «кіші» тайпаларына жатады. Жоғарғы ханды «сайлағанда» бұзұктардың (ұшұқтарға қарағанда) көп артықшылықтары болған. Жалпы алғанда оғыз мемлекеті этникалық құрамы жөнінен ала-құла болып ерекшеленбеген.<ref name="ReferenceA">«Қазақстан тарихы» (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 1-том. — Алматы: Атамұра, 2010.—59ISBN 978-601-282-027-0,1-т. ISBN 978-601-282-026-3</ref> ==Оғыздар Қазақстан аумағында== Оғыз тайпалары кең-байтақ жерді мекендеді. Оғыздардың қоныстары Ырғызда, Жайықта, Жемде, Ойылда, Аралсор көлінің оң жак жағасында болды, шығыста оғыздардың кейбір топтары Балқаш көлінің оңтүстік жағасына дейін барды, мұнда олардың Ғорғұз деген бекінісі болды. Оғыздар, сондай-ак Арал маңын, Сырдария аңғарын, Қаратау баурайын, Шу оңірін мекендеді; бірақ олар бұл жерлердің бәрінде бірдей көп болған жоқ. Олар Каспийдің солтүстік өңірінде, Сырдарияның төменгі ағысында мейлінше тутас қоныстанды. Огыздар билеушілерінің бірінің бекіністі ордасы Дахлан каласы болды. «Нұзхат әл-мүштақ» шығармасында оғыздардың әскері көп болғаны және олардың Таразға жасаған шапқыншылықтары туралы айтылады. Соғыстардан кейін бітім жасалып, сауда жүргізіліп тұрды. Мұнда Шаштан мұсылман көпестері келіп, мал, негізінен түйе мен жылқы сатып алып жүрген.<ref name="ReferenceA"/> == Шаруашылығы == * Жартылай көшпелі, жартылай отырықшы мал шаруашылығы * Егін шаруашылығы * Кәсіпшілік пен қолөнер Оғыз мемлекеті Еуразияның саяси әскери тарихында елеулі роль атқарды. 965 жылы оғыз жабғуы мен Киев князі Святослав арасында Хазарларға қарсы әскери одақ құрылып, Хазар қағанатын талқандайды. Бұл одақ екі жақтың да көздеген мақсаттарынан, сауда-экономикалық мүдделерінен туындады. Егер Хазар мемлекетін талқандау орыс көпестері үшін Шығыс елдерінің бай базарларына жол ашса, оғыздар үшін Дон, Қара теңіз маңындағы далалар мен мал жайылымдары қажет болды. 985 жылы князь Владимирмен одақтасып, Еділ бұлғарларын талқандауға қатысады. X ғасырдың соңы - XI ғасырдың басында оғыз мемлекеті құлдырай бастады. Бұл , бір жағынан, Әлихан тұсындағы алым-салықтың өсуіне халық наразылығының күшеюімен, екінші жағынан, Шығыстан төнген селжұқ тайпаларының толассыз шабуылдарымен түсіндіріледі. Әлиханның мұрагері Шах Мәлік тұсында Оғыз мемлекеті қайта күшейді. Тіпті 1041 жылы Хорезмді басып алды. Ішкі талас-тартыс, селжұқтарға қарсы сыртқы шабуылдар оғыз мемлекетін әлсіретті. Осы тұста солтүстік-шығыста қыпшақ тайпаларының шабуылдары күшейді. Бұл оғыз мемлекетінің өмір сүруін тоқтатуына алып келді. Араб деректерінде «Мафазат әл –Ғұз» деп аталған Оғыздар даласы Дешті Қыпшақ құрамына енді. ==Сілтемелер== *[[Оғыздар]] *[[Оғыз қаған]] ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Тарих]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] {{stub}} [[an:Oguzes]] [[ar:غز]] [[az:Oğuz Türkləri]] [[nl:Oguzen]] [[tr:Oğuz Türkleri]] [[zh:昭武九姓]] jvcako6dbz434xybi9r24rn2itysj9b 4 6718 3064285 3055071 2022-08-25T23:17:21Z MediaWiki message delivery 28897 /* The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == Wiki Loves Folklore == [[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|100px|right|frameless]] '''Hello Folks,''' Wiki Loves Love is back again in 2020 iteration as '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]]''' from 1 February, 2020 - 29 February, 2020. Join us to celebrate the local cultural heritage of your region with the theme of folklore in the international photography contest at [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wllove Wikimedia Commons]. Images, videos and audios representing different forms of folk cultures and new forms of heritage that haven’t otherwise been documented so far are welcome submissions in Wiki Loves Folklore. Learn more about the contest at [[m:Wiki Loves Folklore|Meta-Wiki]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Commons]]. '''Kind regards,'''<br/> [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|'''Wiki Loves Folklore International Team''']]<br/> <small>&mdash;&nbsp;[[User:Tulsi Bhagat|<font color="black">'''Tulsi Bhagat'''</font>]] <small>([[Special:Contributions/Tulsi Bhagat|<font color="black">contribs</font>]] &#124; [[User talk:Tulsi Bhagat|<font color="black">talk</font>]])</small><br/> sent using [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 12:14, 2020 ж. қаңтардың 18 (+06)</small> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=19716850 тізімін пайдаланып User:Tulsi Bhagat@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Movement Learning and Leadership Development Project == Hello The Wikimedia Foundation’s Community Development team is seeking to learn more about the way volunteers learn and develop into the many different roles that exist in the movement. Our goal is to build a movement informed framework that provides shared clarity and outlines accessible pathways on how to grow and develop skills within the movement. To this end, we are looking to speak with you, our community to learn about your journey as a Wikimedia volunteer. Whether you joined yesterday or have been here from the very start, we want to hear about the many ways volunteers join and contribute to our movement. To learn more about the project, [[:m:special:MyLanguage/Movement Learning and Leadership Development Project|please visit the Meta page]]. If you are interested in participating in the project, please complete [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSegM07N1FK_s0VUECM61AlWOthwdn5zQOlVsa2vaKcx13BwZg/viewform?usp=sf_link this simple Google form]. Although we may not be able to speak to everyone who expresses interest, we encourage you to complete this short form if you are interested in participating! -- [[user:LMiranda (WMF)|LMiranda (WMF)]] ([[user talk:LMiranda (WMF)|talk]]) 01:01, 2020 ж. қаңтардың 23 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&oldid=19738989 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Additional interface for edit conflicts on talk pages == ''Sorry, for writing this text in English. If you could help to translate it, it would be appreciated.'' You might know the new interface for edit conflicts (currently a beta feature). Now, Wikimedia Germany is designing an additional interface to solve edit conflicts on talk pages. This interface is shown to you when you write on a discussion page and another person writes a discussion post in the same line and saves it before you do. With this additional editing conflict interface you can adjust the order of the comments and edit your comment. We are inviting everyone to have a look at [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|the planned feature]]. Let us know what you think on our [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|central feedback page]]! -- For the Technical Wishes Team: [[m:User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 20:15, 2020 ж. ақпанның 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=19845780 тізімін пайдаланып User:Max Klemm (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[Жоба:Уики-көктем 2020]] == 2020 жылдың 21 наурызынан 31 мамырға дейін [[Жоба:Уики-көктем 2020|Уики-көктем 2020]] конкурсы өтеді. Ең көп сапалы мақалалар жазған қатысушыларға жүлделер бар. Барлықтарыңызды қатысуға шақырамын. Ережелері жоба бетінде.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 14:53, 2020 ж. наурыздың 22 (+06) == Annual contest Wikipedia Pages Wanting Photos == [[File:WPWP logo 1.png|150px|right|Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP)]] This is to invite you to join the Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP) campaign to help improve Wikipedia articles with photos and win prizes. The campaign starts today 1st July 2020 and closes 31st August 2020. The campaign primarily aims at using images from Wikimedia Commons on Wikipedia articles that are lacking images. Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. Please visit the '''[[m:Wikipedia Pages Wanting Photos|campaign page]]''' to learn more about the WPWP Campaign. With kind regards, Thank you, Deborah Schwartz Jacobs, Communities Liaison, On behalf of the Wikipedia Pages Wanting Photos Organizing Team - 14:24, 2020 ж. шілденің 1 (+06) ''feel free to translate this message to your local language when this helps your community'' <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Romaine/MassMessage&oldid=20232618 тізімін пайдаланып User:Romaine@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feedback on movement names == {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{int:please-translate}} if necessary. {{Int:Feedback-thanks-title}} There are a lot of conversations happening about the future of our movement names. We hope that you are part of these discussions and that your community is represented. Since 16 June, the Foundation Brand Team has been running a [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9G2dN7P0T7gPqpD survey] in 7 languages about [[m:Special:MyLanguage/Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|3 naming options]]. There are also community members sharing concerns about renaming in a [[m:Special:MyLanguage/Community open letter on renaming|Community Open Letter]]. Our goal in this call for feedback is to hear from across the community, so we encourage you to participate in the survey, the open letter, or both. The survey will go through 7 July in all timezones. Input from the survey and discussions will be analyzed and published on Meta-Wiki. Thanks for thinking about the future of the movement, --[[:m:Talk:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project|The Brand Project team]], 01:44, 2020 ж. шілденің 3 (+06) ''Note: The survey is conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the [[foundation:Special:MyLanguage/Naming Convention Proposals Movement Feedback Survey Privacy Statement|survey privacy statement]].'' <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20238836 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Announcing a new wiki project! Welcome, Abstract Wikipedia == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hi all, It is my honor to introduce Abstract Wikipedia, a new project that has been unanimously approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. Abstract Wikipedia proposes a new way to generate baseline encyclopedic content in a multilingual fashion, allowing more contributors and more readers to share more knowledge in more languages. It is an approach that aims to make cross-lingual cooperation easier on our projects, increase the sustainability of our movement through expanding access to participation, improve the user experience for readers of all languages, and innovate in free knowledge by connecting some of the strengths of our movement to create something new. This is our first new project in over seven years. Abstract Wikipedia was submitted as a project proposal by Denny Vrandečić in May 2020 <ref>[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]</ref> after years of preparation and research, leading to a detailed plan and lively discussions in the Wikimedia communities. We know that the energy and the creativity of the community often runs up against language barriers, and information that is available in one language may not make it to other language Wikipedias. Abstract Wikipedia intends to look and feel like a Wikipedia, but build on the powerful, language-independent conceptual models of Wikidata, with the goal of letting volunteers create and maintain Wikipedia articles across our polyglot Wikimedia world. The project will allow volunteers to assemble the fundamentals of an article using words and entities from Wikidata. Because Wikidata uses conceptual models that are meant to be universal across languages, it should be possible to use and extend these building blocks of knowledge to create models for articles that also have universal value. Using code, volunteers will be able to translate these abstract “articles” into their own languages. If successful, this could eventually allow everyone to read about any topic in Wikidata in their own language. As you can imagine, this work will require a lot of software development, and a lot of cooperation among Wikimedians. In order to make this effort possible, Denny will join the Foundation as a staff member in July and lead this initiative. You may know Denny as the creator of Wikidata, a long-time community member, a former staff member at Wikimedia Deutschland, and a former Trustee at the Wikimedia Foundation <ref>[[m:User:Denny|User:Denny]]</ref>. We are very excited that Denny will bring his skills and expertise to work on this project alongside the Foundation’s product, technology, and community liaison teams. It is important to acknowledge that this is an experimental project, and that every Wikipedia community has different needs. This project may offer some communities great advantages. Other communities may engage less. Every language Wikipedia community will be free to choose and moderate whether or how they would use content from this project. We are excited that this new wiki-project has the possibility to advance knowledge equity through increased access to knowledge. It also invites us to consider and engage with critical questions about how and by whom knowledge is constructed. We look forward to working in cooperation with the communities to think through these important questions. There is much to do as we begin designing a plan for Abstract Wikipedia in close collaboration with our communities. I encourage you to get involved by going to the project page and joining the new mailing list <ref>[[mail:abstract-wikipedia|Abstract Wikipedia mailing list]]</ref>. We recognize that Abstract Wikipedia is ambitious, but we also recognize its potential. We invite you all to join us on a new, unexplored path. Yours, Katherine Maher (Executive Director, Wikimedia Foundation) <references/> </div> <small>Sent by [[:m:User:Elitre (WMF)]] 02:06, 2020 ж. шілденің 10 (+06) - '''[[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/July 2020 announcement]]''' </small> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&oldid=20265889 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The Universal Code of Conduct (UCoC): we want to hear from you. == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies that you may not be reading this message in your native language: translations of the following message may be available on [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Message to small and medium sized wikis|Meta]]. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''<br> At times, our contributor communities and projects have suffered from a lack of guidelines that can help us create an environment where free knowledge can be shared safely without fear. There has been talk about the need for a global set of conduct rules in different communities over time. Recently, the Wikimedia Foundation Board of Trustees announced a [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/May_2020_-_Board_of_Trustees_on_Healthy_Community_Culture,_Inclusivity,_and_Safe_Spaces|Community Culture Statement]], asking for new standards to address harassment and promote inclusivity across projects. The universal code of conduct will be a binding minimum set of standards across all Wikimedia projects, and will apply to all of us, staff and volunteers alike, all around the globe. It is of great importance that we all participate in expressing our opinions and thoughts about UCoC and its values. We should think about what we want it to cover or include and what it shouldn’t include, and how it may create difficulties or help our groups. This is the time to talk about it. Before starting drafting the code of conduct, we would like to hear from you and to solicit the opinions and feedback of your colleagues. In order for your voice to be heard, we encourage and invite you to read more about [[:m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct|the universal code of conduct (UCoC)]] and then write down your opinions or feedback [[:m:Talk:Universal_Code_of_Conduct|on the discussion page]]. To reduce language barriers during the process, you are welcome to translate [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Universal+Code+of+Conduct&language=en&action=page&filter= the universal code of conduct main page] from English into your respective local language. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]] 22:42, 2020 ж. шілденің 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Message_to_small_and_medium_sized_wikis/List&oldid=20303398 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Technical Wishes: FileExporter and FileImporter become default features on all Wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> The [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter and FileImporter]] will become a default features on all wikis until August 7, 2020. They are planned to help you to move files from your local wiki to Wikimedia Commons easier while keeping all original file information (Description, Source, Date, Author, View History) intact. Additionally, the move is documented in the files view history. How does it work? Step 1: If you are an auto-confirmed user, you will see a link "Move file to Wikimedia Commons" on the local file page. Step 2: When you click on this link, the FileImporter checks if the file can in fact be moved to Wikimedia Commons. These checks are performed based on the wiki's [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons/Configuration_file_documentation|configuration file]] which is created and maintained by each local wiki community. Step 3: If the file is compatible with Wikimedia Commons, you will be taken to an import page, at which you can update or add information regarding the file, such as the description. You can also add the 'Now Commons' template to the file on the local wiki by clicking the corresponding check box in the import form. Admins can delete the file from the local wiki by enabling the corresponding checkbox. By clicking on the 'Import' button at the end of the page, the file is imported to Wikimedia Commons. If you want to know more about the [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter extension]] or the [[m:WMDE_Technical_Wishes|Technical Wishes Project]], follow the links. --For the Technical Wishes Team: </div>[[User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] 15:13, 2020 ж. тамыздың 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=20343133 тізімін пайдаланып User:Max Klemm (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Important: maintenance operation on September 1st == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|{{int:please-translate}}]] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will be testing its secondary data centre. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic to the secondary data centre on '''Tuesday, September 1st 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, September 1st. The test will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200901T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday September 2). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of September 1st, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. '''Please share this information with your community.''' </div></div> <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 19:48, 2020 ж. тамыздың 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20384955 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Invitation to participate in the conversation == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''{{int:Hello}}. Apologies for cross-posting, and that you may not be reading this message in your native language: translations of the following announcement may be available on '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review/Invitation (long version)|Meta]]'''. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' We are excited to share '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|a draft of the Universal Code of Conduct]]''', which the Wikimedia Foundation Board of Trustees called for earlier this year, for your review and feedback. The discussion will be open until October 6, 2020. The UCoC Drafting Committee wants to learn which parts of the draft would present challenges for you or your work. What is missing from this draft? What do you like, and what could be improved? Please join the conversation and share this invitation with others who may be interested to join, too. To reduce language barriers during the process, you are welcomed to translate this message and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|Universal Code of Conduct/Draft review]]. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages. To learn more about the UCoC project, see the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] page, and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|FAQ]], on Meta. Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]], 23:55, 2020 ж. қыркүйектің 10 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Draft_review/Invitation_(long_version)/List&oldid=20440292 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki of functions naming contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Please-translate}}. {{int:Hello}}. Please help pick a name for the new Wikimedia wiki project. This project will be a wiki where the community can work together on a library of [[m:Special:MyLanguage/Abstract_Wikipedia/Wiki_of_functions_naming_contest#function|functions]]. The community can create new functions, read about them, discuss them, and share them. Some of these functions will be used to help create language-independent Wikipedia articles that can be displayed in any language, as part of the Abstract Wikipedia project. But functions will also be usable in many other situations. There will be two rounds of voting, each followed by legal review of candidates, with voting beginning on 29 September and 27 October. Our goal is to have a final project name selected on 8 December. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest|please learn more and vote now]]''' at meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 03:20, 2020 ж. қыркүйектің 30 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&oldid=20492310 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for feedback about Wikimedia Foundation Bylaws changes and Board candidate rubric == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. Today the Wikimedia Foundation Board of Trustees starts two calls for feedback. One is about changes to the Bylaws mainly to increase the Board size from 10 to 16 members. The other one is about a trustee candidate rubric to introduce new, more effective ways to evaluate new Board candidates. The Board welcomes your comments through 26 October. For more details, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/October 2020 - Call for feedback about Bylaws changes and Board candidate rubric|check the full announcement]]. {{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Qgil-WMF|Qgil-WMF]] ([[m:User talk:Qgil-WMF|talk]]) 23:17, 2020 ж. қазанның 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Board&oldid=20519859 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Important: maintenance operation on October 27 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, October 27. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 14:00 UTC] (14:00 WET, 15:00 CET, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 03:00 NZDT on Wednesday October 28). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of October 26, 2020. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2020_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> -- <span dir=ltr>[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])</span> 23:10, 2020 ж. қазанның 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20519839 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki of functions naming contest - Round 2 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:Hello}}. Reminder: Please help to choose the name for the new Wikimedia wiki project - the library of functions. The finalist vote starts today. The finalists for the name are: <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Wikicode, Wikicodex, Wikifunctions, Wikifusion, Wikilambda, Wikimedia Functions</span>. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest/Names|please learn more and vote now]]''' at Meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] </div> 04:10, 2020 ж. қарашаның 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20564572 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Invitation|Community Wishlist Survey 2021]] == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] The '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]''' is now open! This survey is the process where communities decide what the [[m:Community Tech|Community Tech]] team should work on over the next year. We encourage everyone to submit proposals until the deadline on '''{{#time:j xg|2020-11-30|{{PAGELANGUAGE}}}}''', or comment on other proposals to help make them better. The communities will vote on the proposals between {{#time:j xg|2020-12-08|{{PAGELANGUAGE}}}} and {{#time:j xg|2020-12-21|{{PAGELANGUAGE}}}}. The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors. You can write proposals in any language, and we will translate them for you. Thank you, and we look forward to seeing your proposals! </div> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">[[m:user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]</span> 00:09, 2020 ж. қарашаның 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot policy proposal: invitation to a Meta discussion == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project currently is opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. Under this policy, bots that fix double redirects or maintain interwiki links are allowed to operate under a global bot flag that is assigned directly by the stewards. As the Wikimedia projects developed, the need for the current global bot policy decreased, and in the past years, no bots were appointed via that policy. That is mainly given Wikidata were estabilished in 2013, and it is no longer necessary to have dozens of bots that maintain interwiki links. A [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|proposal]] was made at Meta-Wiki, which proposes that the stewards will be authorized to determine whether an uncontroversial task may be assigned a global bot flag. The stewards already assign permissions that are more impactful on many wikis, namely, [[:m:GS|global sysops]] and [[:m:GR|global renamers]], and I do not think that trust should be an issue. The stewards will assign the permission only to time-proven bots that are already approved at a number of projects, like [[:m:User:ListeriaBot|ListeriaBot]]. By this message, I would like to invite you to comment [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|in the global RFC]], to voice your opinion about this matter. Thank you for your time. Best regards,<br /> [[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) 17:49, 2020 ж. қарашаның 24 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/sand&oldid=20709229 тізімін пайдаланып User:Martin Urbanec@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikidata descriptions changes to be included more often in Recent Changes and Watchlist == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> ''Sorry for sending this message in English. Translations are available on [[m:Special:MyLanguage/Announcements/Announcement Wikidata descriptions in watchlist|this page]]. Feel free to translate it in more languages!'' As you may know, you can include changes coming from Wikidata in your Watchlist and Recent Changes ([[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist|in your preferences]]). Until now, this feature didn’t always include changes made on Wikidata descriptions due to the way Wikidata tracks the data used in a given article. Starting on December 3rd, the Watchlist and Recent Changes will include changes on the descriptions of Wikidata Items that are used in the pages that you watch. This will only include descriptions in the language of your wiki to make sure that you’re only seeing changes that are relevant to your wiki. This improvement was requested by many users from different projects. We hope that it can help you monitor the changes on Wikidata descriptions that affect your wiki and participate in the effort of improving the data quality on Wikidata for all Wikimedia wikis and beyond. Note: if you didn’t use the Wikidata watchlist integration feature for a long time, feel free to give it another chance! The feature has been improved since the beginning and the content it displays is more precise and useful than at the beginning of the feature in 2015. If you encounter any issue or want to provide feedback, feel free to use [[Phab:T191831|this Phabricator ticket]]. Thanks! [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 20:39, 2020 ж. қарашаның 30 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/wikis&oldid=20728482 тізімін пайдаланып User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2020 Coolest Tool Award Ceremony on December 11th == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello all, The ceremony of the 2020 [[m:Coolest_Tool_Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on Friday, December 11th, at 17:00 GMT. This award is highlighting tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects, and the ceremony will be a nice moment to show appreciation to the tools developers and maybe discover new tools! You will find more information [[m:Coolest_Tool_Award|here]] about the livestream and the discussions channels. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 16:55, 2020 ж. желтоқсанның 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20734978 тізімін пайдаланып User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Community Wishlist Survey 2021 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]] '''We invite all registered users to vote on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]. You can vote from now until {{#time:j xg|2020-12-21|en}} for as many different wishes as you want.''' In the Survey, wishes for new and improved tools for experienced editors are collected. After the voting, we will do our best to grant your wishes. We will start with the most popular ones. We, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]], are one of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation|Wikimedia Foundation]] teams. We create and improve editing and wiki moderation tools. What we work on is decided based on results of the Community Wishlist Survey. Once a year, you can submit wishes. After two weeks, you can vote on the ones that you're most interested in. Next, we choose wishes from the survey to work on. Some of the wishes may be granted by volunteer developers or other teams. '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Tracking|You can view and vote all proposals here.]]''' We are waiting for your votes. Thank you! </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 06:52, 2020 ж. желтоқсанның 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&oldid=20689939 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Moving Wikimania 2021 to a Virtual Event == <div class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Wikimania_logo_with_text_2.svg|right|alt=Wikimania's logo.|75px]] ''{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}'' [[:m:Wikimania 2021|Wikimania will be a virtual event this year]], and hosted by a wide group of community members. Whenever the next in-person large gathering is possible again, [[:m:ESEAP Hub|the ESEAP Core Organizing Team]] will be in charge of it. Stay tuned for more information about how ''you'' can get involved in the planning process and other aspects of the event. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2021-January/096141.html Please read the longer version of this announcement on wikimedia-l]. ''ESEAP Core Organizing Team, Wikimania Steering Committee, Wikimedia Foundation Events Team'', 21:15, 2021 ж. қаңтардың 27 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Wikimania21&oldid=21014617 тізімін пайдаланып User:Elitre (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Project Grant Open Call == This is the announcement for the [[m:Grants:Project|Project Grants program]] open call that started on January 11, with the submission deadline of February 10, 2021.<br> This first open call will be focussed on Community Organizing proposals. A second open call focused on research and software proposals is scheduled from February 15 with a submission deadline of March 16, 2021.<br> For the Round 1 open call, we invite you to propose grant applications that fall under community development and organizing (offline and online) categories. Project Grant funds are available to support individuals, groups, and organizations to implement new experiments and proven ideas, from organizing a better process on your wiki, coordinating a campaign or editathon series to providing other support for community building. We offer the following resources to help you plan your project and complete a grant proposal:<br> * Weekly proposals clinics via Zoom during the Open Call. Join us for [[m:Grants:Project|#Upcoming_Proposal_Clinics|real-time discussions]] with Program Officers and select thematic experts and get live feedback about your Project Grants proposal. We’ll answer questions and help you make your proposal better. We also offer these support pages to help you build your proposal: * [[m:Grants:Project/Tutorial|Video tutorials]] for writing a strong application<br> * General [[m:Grants:Project/Plan|planning page]] for Project Grants <br> * [[m:Grants:Project/Learn|Program guidelines and criteria]]<br> Program officers are also available to offer individualized proposal support upon request. Contact us if you would like feedback or more information.<br> We are excited to see your grant ideas that will support our community and make an impact on the future of Wikimedia projects. Put your idea into motion, and [[m:Grants:Project/Apply|submit your proposal]] by February 10, 2021!<br> Please feel free to get in touch with questions about getting started with your grant application, or about serving on the Project Grants Committee. Contact us at projectgrants{{at}}wikimedia.org. Please help us translate this message to your local language. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 14:01, 2021 ж. қаңтардың 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=20808431 тізімін пайдаланып User:RSharma (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reply tool as a Beta Feature == The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] today. You can try this by going to [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures]] and enabling "Discussion tools". You can read [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|the help page]] and [[mw:Help:DiscussionTools/Why can't I reply to this comment?|the troubleshooting guide]] for more information. If you have questions or advice for the software developers, please ping me or post to [[mw:Special:MyLanguage/Talk:Talk pages project/replying]]. [[Қатысушы:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:Whatamidoing (WMF)|талқылауы]]) 00:54, 2021 ж. ақпанның 2 (+06) == Wiki Loves Folklore 2021 is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2021|Wiki Loves Folklore 2021]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the 1st till the 28th of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2021 submitting] them in this commons contest. Please support us in translating the [[:c:Commons: Wiki Loves Folklore 2021|project page]] and a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:Translate?group=Centralnotice-tgroup-wikiloveslove2020&language=en&filter=%21translated&action=translate|one-line banner message] to help us spread the word in your native language. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 19:25, 2021 ж. ақпанның 6 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&oldid=21073884 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism & Folklore 1 February - 31 March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[m:Feminism and Folklore 2021|Feminism and Folklore]] writing contest'''. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women's biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, etc. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles centered on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch-hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of [[:m:Feminism and Folklore 2021/List of Articles|suggested articles here]]. You can also support us in translating the [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]]. Thank you. Feminism and Folklore team, [[m:User:Joy Agyepong|Joy Agyepong]] ([[m:User talk:Joy Agyepong|talk]]) 08:40, 2021 ж. ақпанның 16 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=20421065 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wikifunctions logo contest == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="kk" dir="ltr"> {{Int:Hello}}. Өтінемін, жаңа уикипедия вики логотипінің дизайн тұжырымдамасын таңдауға көмектесіңіз. Дауыс беру бүгін басталады және 2 апта бойы ашық болады. Егер сіз қатысқыңыз келсе, онда '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wikifunctions logo concept/Vote|көбірек біліп, қазір дауыс беріңіз]]''' Meta-Wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]</div> 07:47, 2021 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21087740 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Универсальный Кодекс Поведения == <div lang="ru" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> === Вторая фаза Универсального Кодекса Поведения === [[:wmf:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Универсальный кодекс поведения (УКП)]] обеспечивает универсальную основу приемлемого поведения для всего движения Викимедиа и всех его проектов. В настоящее время проект находится на фазе 2, где намечаются четкие пути правоприменения. Вы можете прочитать больше о проекте на [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|странице самого проекта]]. ==== Редакционный Комитет: Прием заявок ==== Фонд Викимедиа набирает добровольцев для подключения их к комитету по разработке процесса, чтобы сделать кодекс применимым. Добровольцы в комитете будут посвящать от 2 до 6 часов в неделю с конца апреля по июль и снова в октябре и ноябре. Важно, чтобы комитет был разнообразным и инклюзивным, и имел широкий спектр опыта, включая как опытных пользователей, так и новичков, а также тех, кто получил или ответил на них, также тех, кто был ложно обвинен в преследовании. Чтобы подать заявку и узнать больше об этом процессе, см. [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|страницу редакционного комитета]]. ==== Общественные консультации 2021 года: Уведомление и набор добровольцев/переводчиков ==== С 5 апреля по 5 мая 2021 года во многих проектах Викимедиа будут вестись дискуссии о том, как обеспечить соблюдение УКП. Мы ищем добровольцев для перевода ключевых материалов, а также для проведения консультаций на их родных языках или проектах с использованием предложенных [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations/Discussion|ключевых вопросов]]. Если вы заинтересованы в добровольном участии в любой из этих ролей, пожалуйста, [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/2021 consultations|свяжитесь с нами]] на любом языке, который вам наиболее удобен. Подробнее об этой работе и других обсуждениях, читайте в разделе [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations|УКП/Консультации 2021]]. -- [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[User talk:Xeno (WMF)|обсуждение]]) </div> 02:24, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Russian_announcement&oldid=21301475 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot policy changes == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project is currently opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. As such, I want to let you know about some changes that were made after the [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|global RfC]] was closed. *Global bots are now subject to a 2 week discussion, and it'll be publicized via a MassMessage list, available at [[:m:Bot policy/New global bot discussion|Bot policy/New global bot discussion]] on Meta. Please subscribe yourself or your wiki if you are interested in new global bots proposals. *For a bot to be considered for approval, it must demonstrate it is welcomed in multiple projects, and a good way to do that is to have the bot flag on at least 5 wikis for a single task. *The bot operator should make sure to adhere to the wiki's preference as related to the use of the bot flag (i.e., if a wiki doesn't want a bot to use the flag as it edits, that should be followed). Thank you for your time. Best regards,<br /> —'''''<span style="font-family:Candara">[[User:Tks4Fish|<span style="color:black">Thanks for the fish!</span>]] ^{[[User Talk:Tks4Fish|<span style="color:blue">talk</span>]]•[[Special:Contribs/Tks4Fish|contribs]]}</span>''''' 00:48, 2021 ж. сәуірдің 7 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tks4Fish/temp&oldid=21306363 тізімін пайдаланып User:Tks4Fish@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Line numbering coming soon to all wikis == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Technical_Wishes_–_Line_numbering_-_2010_wikitext_editor.png|thumb|Example]] From April 15, you can enable line numbering in some wikitext editors - for now in the template namespace, coming to more namespaces soon. This will make it easier to detect line breaks and to refer to a particular line in discussions. These numbers will be shown if you enable the syntax highlighting feature ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror extension]]), which is supported in the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010]] and [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017]] wikitext editors. More information can be found on [[m:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|this project page]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:talk:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|on this talk page]]. </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 21:08, 2021 ж. сәуірдің 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21329014 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Suggested Values == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> From April 29, it will be possible to suggest values for parameters in templates. Suggested values can be added to [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData|TemplateData]] and will then be shown as a drop-down list in [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|VisualEditor]]. This allows template users to quickly select an appropriate value. This way, it prevents potential errors and reduces the effort needed to fill the template with values. It will still be possible to fill in values other than the suggested ones. More information, including the supported parameter types and how to create suggested values: [[mw:Help:TemplateData#suggestedvalues|[1]]] [[m:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters|[2]]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Suggested values for template parameters|on this talk page]]. </div> [[m:User:Timur Vorkul (WMDE)|Timur Vorkul (WMDE)]] 20:08, 2021 ж. сәуірдің 22 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=21361904 тізімін пайдаланып User:Timur Vorkul (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct News – Issue 1 == <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Universal Code of Conduct News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 1, June 2021'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1|Read the full newsletter]]</span> ---- Welcome to the first issue of [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct News]]! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code, and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC. Please note, this is the first issue of UCoC Newsletter which is delivered to all subscribers and projects as an announcement of the initiative. If you want the future issues delivered to your talk page, village pumps, or any specific pages you find appropriate, you need to [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|subscribe here]]. You can help us by translating the newsletter issues in your languages to spread the news and create awareness of the new conduct to keep our beloved community safe for all of us. Please [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|add your name here]] if you want to be informed of the draft issue to translate beforehand. Your participation is valued and appreciated. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Affiliate consultations''' – Wikimedia affiliates of all sizes and types were invited to participate in the UCoC affiliate consultation throughout March and April 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec1|continue reading]]) * '''2021 key consultations''' – The Wikimedia Foundation held enforcement key questions consultations in April and May 2021 to request input about UCoC enforcement from the broader Wikimedia community. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec2|continue reading]]) * '''Roundtable discussions''' – The UCoC facilitation team hosted two 90-minute-long public roundtable discussions in May 2021 to discuss UCoC key enforcement questions. More conversations are scheduled. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec3|continue reading]]) * '''Phase 2 drafting committee''' – The drafting committee for the phase 2 of the UCoC started their work on 12 May 2021. Read more about their work. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec4|continue reading]]) * '''Diff blogs''' – The UCoC facilitators wrote several blog posts based on interesting findings and insights from each community during local project consultation that took place in the 1st quarter of 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec5|continue reading]])</div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 05:06, 2021 ж. маусымның 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Other_languages&oldid=21578291 тізімін пайдаланып User:SOyeyele (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch+2020&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. <!-- They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. --> Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 29 June 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1624975200 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday 30 June). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. *There will be code freezes for the week of June 28. Non-essential code deployments will not happen. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2021_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 07:19, 2021 ж. маусымның 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21463754 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello everyone, We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well. Summary: <div style="font-style:italic;"> We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]]. </div> === Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year === In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published. However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]]. We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist. === Encouraging wider participation from historically excluded communities === We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes. === A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet === We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe. We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon! === Brainstorm and draft proposals before the proposal phase === If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes! === Feedback === * What should we do to improve the Wishlist pages? * How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]] * What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022? * What will help more people participate in the Wishlist 2022? Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings. </div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 06:23, 2021 ж. қыркүйектің 7 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy announces [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|the Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee]]. The Call opens August 2, 2021 and closes September 14, 2021. The Committee is expected to represent [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|diversity in the Movement]]. Diversity includes gender, language, geography, and experience. This comprises participation in projects, affiliates, and the Wikimedia Foundation. English fluency is not required to become a member. If needed, translation and interpretation support is provided. Members will receive an allowance to offset participation costs. It is US$100 every two months. We are looking for people who have some of the following [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|skills]]: * Know how to write collaboratively. (demonstrated experience is a plus) * Are ready to find compromises. * Focus on inclusion and diversity. * Have knowledge of community consultations. * Have intercultural communication experience. * Have governance or organization experience in non-profits or communities. * Have experience negotiating with different parties. The Committee is expected to start with 15 people. If there are 20 or more candidates, a mixed election and selection process will happen. If there are 19 or fewer candidates, then the process of selection without election takes place. Will you help move Wikimedia forward in this important role? Submit your candidacy [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|here]]. Please contact strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org with questions.<section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:01, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22002240 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Server switch == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September). *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''</div></div> [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 06:45, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Talk to the Community Tech == [[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]] [[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] Hello! As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join''']. '''Agenda''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]] * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022 * Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes * Questions and answers '''Format''' The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English. We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org. [[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting. '''Invitation link''' * [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online] * Meeting ID: 898 2861 5390 * One tap mobile ** +16465588656,,89828615390# US (New York) ** +16699006833,,89828615390# US (San Jose) * [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location] See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 09:03, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=21980442 тізімін пайдаланып User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == A elongation: The questions for the candidates into Drafting Committee Movement_Charter == Into 2021-09-'''29''' 11:59:59 UTC You can [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|suggest the questions]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] into [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Қатысушы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Қатысушы талқылауы:Dušan Kreheľ|талқылауы]]) 00:16, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06) == Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter == Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Қатысушы:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Қатысушы талқылауы:Dušan Kreheľ|талқылауы]]) 05:01, 2021 ж. қыркүйектің 30 (+06) == Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|{{int:otherlanguages}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open. In total, 70 Wikimedians from around the world are running for 7 seats in these elections. '''Voting is open from October 12 to October 24, 2021.''' The committee will consist of 15 members in total: The online communities vote for 7 members, 6 members will be selected by the Wikimedia affiliates through a parallel process, and 2 members will be appointed by the Wikimedia Foundation. The plan is to assemble the committee by November 1, 2021. Learn about each candidate to inform your vote in the language that you prefer: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates> Learn about the Drafting Committee: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee> We are piloting a voting advice application for this election. Click yourself through the tool and you will see which candidate is closest to you! Check at <https://mcdc-election-compass.toolforge.org/> Read the full announcement: <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> '''Go vote at SecurePoll on:''' <https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections> Best, Movement Strategy & Governance Team, Wikimedia Foundation <section end="announcement-content"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:25, 2021 ж. қазанның 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&oldid=22185710 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans == <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy Implementation grants now provide more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about [[:m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply]].<section end="annoumcent-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)#top|talk]]) 13:30, 29 October 2021 (UTC) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22247589 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Meet the new Movement Charter Drafting Committee members == <section begin="announcement-content"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Movement Charter Drafting Committee election and selection processes are complete. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|election results have been published]]. 1018 participants voted to elect seven members to the committee: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''. * The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] has selected six members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''. * The Wikimedia Foundation has [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] two members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''. The committee will convene soon to start its work. The committee can appoint up to three more members to bridge diversity and expertise gaps. If you are interested in engaging with [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] drafting process, follow the updates [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] and join the [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group]. With thanks from the Movement Strategy and Governance team<section end="announcement-content"/> 21:53, 2021 ж. қарашаның 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22300322 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == :''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022. While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback: * What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board? * What involvement should candidates have during the election? While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions. '''Do you want to help organize local conversation during this Call?''' Contact the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy_and_Governance Movement Strategy and Governance team] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg@wikimedia.org. Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday. Best, Movement Strategy and Governance [[Қатысушы:AAkhmedova (WMF)|AAkhmedova (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:AAkhmedova (WMF)|талқылауы]]) 17:24, 2021 ж. желтоқсанның 27 (+06) == Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content /> :''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022. While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback: * What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board? * What involvement should candidates have during the election? While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions. '''Do you want to help organize local conversation during this Call?''' Contact the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org. Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday. Best, Movement Strategy and Governance<section end="announcement-content" /> </div> {{int:thank-you}} [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:56, 2021 ж. желтоқсанның 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22502754 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 19:15, 2022 ж. қаңтардың 9 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22560402 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]]. You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... Thank you. '''Feminism and Folklore Team''', [[User:Tiven2240|Tiven2240]] --11:49, 2022 ж. қаңтардың 11 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&oldid=22574381 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now open and will close on 7 February 2022. With this Call for Feedback, the Movement Strategy and Governance team is taking a different approach. This approach incorporates community feedback from 2021. Instead of leading with proposals, the Call is framed around key questions from the Board of Trustees. The key questions came from the feedback about the 2021 Board of Trustees election. The intention is to inspire collective conversation and collaborative proposal development about these key questions. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Join the conversation.]] Best, Movement Strategy and Governance<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:04, 2022 ж. қаңтардың 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22610145 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Dear community members, Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories. Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]]. More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]]. For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org. ------ <div style="text-align: center;"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|<span style="color:#8B0000">'''ZI Jony'''</span>]] [[User talk:ZI Jony|^{<span style="color:Green"><i>(Talk)</i></span>}]], {{<includeonly>subst:</includeonly>#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)</div></div> </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&oldid=21244129 тізімін пайдаланып User:ZI Jony@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Movement Strategy and Governance News – Issue 5 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ucoc-newsletter"/> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 5, January 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the fifth issue of Movement Strategy and Governance News (formerly known as Universal Code of Conduct News)! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while more frequent Updates will also be delivered weekly or bi-weekly to subscribers. Please remember to subscribe [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive these updates. <div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Call for Feedback about the Board elections''' - We invite you to give your feedback on the upcoming WMF Board of Trustees election. This call for feedback went live on 10th January 2022 and will be concluded on 16th February 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification''' - In 2021, the WMF asked communities about how to enforce the Universal Code of Conduct policy text. The revised draft of the enforcement guidelines should be ready for community vote in March. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|continue reading]]) *'''Movement Strategy Implementation Grants''' - As we continue to review several interesting proposals, we encourage and welcome more proposals and ideas that target a specific initiative from the Movement Strategy recommendations. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|continue reading]]) *'''The New Direction for the Newsletter''' - As the UCoC Newsletter transitions into MSG Newsletter, join the facilitation team in envisioning and deciding on the new directions for this newsletter. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|continue reading]]) *'''Diff Blogs''' - Check out the most recent publications about MSG on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|continue reading]])</div><section end="ucoc-newsletter"/> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 09:27, 2022 ж. қаңтардың 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22704115 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Updates on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines Review == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The Wikimedia Foundation Board of Trustees released a [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/January 2022 - Board of Trustees on Community ratification of enforcement guidelines of UCoC|statement on the ratification process]] for the '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]]'''. The [[m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The UCoC and the Enforcement Guidelines were written by [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|volunteer-staff drafting committees]] following community consultations. The revised guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. There is a [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Changes|list of changes made]] to the guidelines after the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|enforcement draft guidelines review]]. '''Comments about the guidelines can be shared [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on the Enforcement Guidelines talk page on Meta-wiki]].''' To help to understand the guidelines and process, the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team will be hosting Conversation Hours on 4 February 2022 at 15:00 UTC, 25 February 2022 at 12:00 UTC, and 4 March 2022 at 15:00 UTC. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|Join the conversation hours to speak with the UCoC project team and drafting committee members about the updated guidelines and voting process]].''' The [[m:Universal Code of Conduct/Project#Timeline|timeline is available on Meta-wiki]]. The voting period is March 7 to 21. All eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the Enforcement guidelines, and share why. '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|See the voting information page for more details]].''' Many participants from across the movement have provided valuable input in these ongoing conversations. The UCoC and MSG teams want to thank the Drafting Committee and the community members for their contributions to this process. Sincerely, Movement Strategy and Governance<br/> Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 09:55, 2022 ж. ақпанның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22704115 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work. The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. This Meta page shares the proposal for a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|Leadership Development Task Force]] and how [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|you can help.]] Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:35, 2022 ж. ақпанның 9 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&oldid=22796821 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore is extended till 15th March == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">{{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] Greetings from Wiki Loves Folklore International Team, We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc. We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language. Best wishes, '''International Team'''<br /> '''Wiki Loves Folklore''' [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 10:50, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Coming soon == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> === Several improvements around templates === Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki: * Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]), * Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]), * and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right). All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. </div> - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 18:38, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=22907463 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Remember to Participate in the UCoC Conversations and Ratification Vote!</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|'''vote in SecurePoll from 7 to 21 March 2022''']] is scheduled as part of the ratification process for the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement guidelines. Eligible voters are invited to answer a poll question and share comments. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information|Read voter information and eligibility details.]] During the poll, voters will be asked if they support the enforcement of the Universal Code of Conduct based on the proposed guidelines. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|revised enforcement guidelines]] were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. A [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/January_2022_-_Board_of_Trustees_on_Community_ratification_of_enforcement_guidelines_of_UCoC|Wikimedia Foundation Board statement]] calls for a [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|ratification process]] where eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the UCoC Enforcement guidelines in a vote. Wikimedians are invited to [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/Volunteer|translate and share important information]]. For more information about the UCoC, please see the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|project page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|frequently asked questions]] on Meta-wiki. There are events scheduled to learn more and discuss: * A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations/Panel_Q&A|community panel]] recorded on 18 February 2022 shares perspectives from small- and medium-sized community participants. * The [[m:Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team is hosting Conversation Hours on 4 March 2022 at 15:00 UTC. Please [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations|'''sign-up''']] to interact with the project team and the drafting committee about the updated enforcement guidelines and the ratification process. See the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2022_conversation_hour_summaries|Conversation Hour summaries]] for notes from 4 February 2022 and 25 February 2022. You can comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact either team by email: msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org or ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance <br /> Wikimedia Foundation <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:17, 2022 ж. наурыздың 2 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22916674 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]]. You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Sincerely, Movement Strategy and Governance Wikimedia Foundation<section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 06:52, 2022 ж. наурыздың 8 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22962850 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Invitation to Hubs event: Global Conversation on 2022-03-12 at 13:00 UTC</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" />Hello! The Movement Strategy and Governance team of the Wikimedia Foundation would like to invite you to the next event about "Regional and Thematic Hubs". The Wikimedia Movement is in the process of understanding what Regional and Thematic Hubs should be. Our workshop in November was a good start ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|read the report]]), but we're not finished yet. Over the last weeks we conducted about 16 interviews with groups working on establishing a Hub in their context ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|see Hubs Dialogue]]). These interviews informed a report that will serve as a foundation for discussion on March 12. The report is planned to be published on March 9. The event will take place on March 12, 13:00 to 16:00 UTC on Zoom. Interpretation will be provided in French, Spanish, Arabic, Russian, and Portuguese. Registration is open, and will close on March 10. Anyone interested in the topic is invited to join us. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|More information on the event on Meta-wiki]]'''. Best regards, [[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]<br />Movement Strategy <section end="announcement-content" /> </div> 07:31, 2022 ж. наурыздың 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22974079 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow == [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]] International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. ([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram]) The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]] A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]]. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 20:40, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=22754428 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Leadership Development Working Group: Apply to join! (14 March to 10 April 2022)</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, Thank you to everyone who participated in the feedback period for the [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]] initiative. A [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] can be found on Meta-wiki. This feedback will be shared with the working group to inform their work. The application period to join the Working Group is now open and will close on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure#3._How_is_the_working_group_formed_and_structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and '''[[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Participate#1._How_to_participate|apply if you are interested]]'''. Thank you, From the Community Development team<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 08:20, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=22974079 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Feminism and Folklore 2022 ends soon == [[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]] [[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on <b>31 March 2022 11:59 UTC</b>. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as <i>folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more</i> Keep an eye on the project page for declaration of Winners. We look forward for your immense co-operation. Thanks Wiki Loves Folklore international Team [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 20:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&oldid=23060054 тізімін пайдаланып User:Rockpeterson@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Greetings, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work. The final results from the voting process will be announced [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Best regards, Movement Strategy and Governance<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:53, 2022 ж. наурыздың 30 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23079949 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 6</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 6, April 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]]) *'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]]) *'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]]) *'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]]) *'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]]) *'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> Also, a draft of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|'''2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan''']] has been published. Input is being sought on-wiki and during [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations|'''several conversations''' with Wikimedia Foundation CEO Maryana Iskander]]. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|See full announcement on Meta-wiki]]. [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 07:45, 2022 ж. сәуірдің 22 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23184989 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Coming soon: Improvements for templates == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!--T:11--> [[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]] Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon: The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]] In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]] Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. We would love to hear your feedback on our talk pages! </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 17:13, 2022 ж. сәуірдің 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 тізімін пайдаланып User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == 2022 Board of Trustees Call for Candidates == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']] The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees. The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees. The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team. ;Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]]. Thank you for your support, Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees<br /><section end="announcement-content" /> 16:39, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello all, We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct. After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself. Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments! The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals. On behalf of the UCoC project team <br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 04:56, 2022 ж. маусымның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:Xeno (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Propose statements for the 2022 Election Compass == :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]] An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. ;Here is the timeline for the Election Compass: * July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass * July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements * July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements * August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements * August 5 - 12: candidates align themselves with the statements * August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 17:34, 2022 ж. шілденің 14 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23215441 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 7</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="msg-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 7, July-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation. The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]]) * '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]]) * '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]]) * '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]]) * '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]]) * '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]]) * '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]]) * '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]]) * '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]]) * '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]]) </div><section end="msg-newsletter"/> </div> Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 07:37, 2022 ж. шілденің 18 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23529147 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election == <section begin="announcement-content"/> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, '''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The selected 2022 Board of Trustees candidates are: * Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) * Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]]) * Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]]) * Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]]) * Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) * Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]]) You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election. Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation. Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia. Thank you to those who followed the Affiliate process for this Board election. You may review the results of the Affiliate selection process. '''The next part of the Board election process is the community voting period.''' [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline|You may view the Board election timeline here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with in the following ways: * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&A]]. * See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]]. * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles. * Encourage others in your community to take part in the election. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 20:03, 2022 ж. шілденің 27 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote for Election Compass Statements == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi all, Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki. An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views. Here is the timeline for the Election Compass: *<s>July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass</s> *<s>July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements</s> *July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements *August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements *August 5 - 12: candidates align themselves with the statements *August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee'' </div><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 03:01, 2022 ж. шілденің 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23530132 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open == <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hi everyone, The Community Voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is now open. Here are some helpful links to get you the information you need to vote: * Try the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Election Compass]], showing how candidates stand on 15 different topics. * Read the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|candidate statements]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Affiliate_Organization_Participation/Candidate_Questions|answers to Affiliate questions]] * [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Learn more about the skills the Board seeks]] and how the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee found candidates align with those skills]] If you are ready to vote, you may go to [[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2022|SecurePoll voting page]] to vote now. '''You may vote from August 23 at 00:00 UTC to September 6 at 23:59 UTC.''' To see about your voter eligibility, please visit the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Voter_eligibility_guidelines|voter eligibility page]]. Best, Movement Strategy and Governance ''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''<br /><section end="announcement-content" /> [[User:MNadzikiewicz_(WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&oldid=23708360 тізімін пайдаланып User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> kh0nw7pzmkktciak1crvjbfrj8o8rx0 0 11796 3064118 3053851 2022-08-25T15:17:23Z Malik Nursultan B 111493 Сурет қостым, бір-екі жерді дұрыстап жібердім. wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы=Башқұрттар |саны=2,000,000 (аса) |аймақ1 = {{RUS}} |саны1 = 1 584 554<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref><ref name="этнорф2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010]</ref><br> {{flagicon image|Flag of Bashkortostan.svg|border}} [[Башқұртстан]]: 1 172 287 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{KAZ}} |саны2 = 41 000<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24255#topmenu People Group|Project]</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{UKR}} |саны3 = 4 253<ref name="un.org">[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003]{{ref-en}}</ref> |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{UZB}} |саны4 = 47 000 — 58 500<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24658#topmenu Национальный состав по оценкам People Group]</ref> |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{KGZ}} |саны5 = 1 111<ref>[Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года]</ref> |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{TKM}} |саны6 = 8000<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TX Bashkir in Turkmenistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{байрақ|Молдова}} |саны7 = 610<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=9 Демоскоп. МССР. 1989]</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/MD Bashkir in Moldova | Joshua Project<!--MD Bashkir in Moldova | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{GEO}} |саны8 = 379<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=6 Демоскоп. Груз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{AZE}} |саны9 = 533<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 Демоскоп. Аз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{ARM}} |саны10 = 145<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=13 Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{LVA}} |саны11 = 230 - 300<ref>https://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD_2020.pdf</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LG Bashkir in Latvia| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер11 = |аймақ12 = {{BLR}} |саны12 = 1200<ref>ww.joshuaproject.net/people_groups/10705/BO Bashkir in Belarus | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер12 = |аймақ13 = {{LTU}} |саны13 = 136 - 400<ref name="un.org"/><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LH Bashkir in Lithuania| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер13 = |аймақ14 = {{EST}} |саны14 = 112<ref>[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PCE04&lang=1 PCE04: ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011] {{ref-en}}</ref> |түсініктемелер14 = |аймақ15 = {{TJK}} |саны15 = 8400<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TI Bashkir in Tajikistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер15 = |тілдері = [[Башқұрт тілі|башқұртша]] және[[Орыс тілі|орысша]] |діні =[[Сунниттер|Сунни]] [[Ислам]] |этникалық топтары = басқа [[түркілер|түркі халықтары]] |сурет=Bashkir people.jpg|төл атауы={{Lang-ba|Башҡорттар}}|сурет тақырыбы=Кейбір башқұрт тұлғалары (солдан оңға және жоғарыдан төменге): {{iw|Мұртаза Ғұбайдоллаұлы Рәхимов|Мұртаза Рәхимов|ru|Рахимов, Муртаза Губайдуллович}}, [[Зәки Уәлиди Тоған]], [[Шайықзада Мұхаметзакирұлы Бабич|Шайықзада Бабич]], {{iw|Ғалимян Ғирфанұлы Таған|Ғалимян Таған|ru|Таган, Галимьян Гирфанович}}, {{iw|Ирек Айратұлы Зарипов|Ирек Зарипов|ru|Зарипов, Ирек Айратович}}}} '''Башқұрттар''' ({{Lang-ba|башҡорттар}}; ''башҡорт'', яғни бас құрт (түркіше ''бас бөрі'')) — [[Түркі тілдері|түркі тілдес]] және [[Түркілер|түркі халықтары]] топтарына жатқызылатын ұлт, [[Башқұртстан|Башқұртстан Республикасының]] байырғы халқы. Ресейдің [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]], [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Пермь облысы|Пермь]], [[Свердловск облысы|Свердловск]], [[Саратов облысы|Саратов]] облыстарында, және [[Қазақстан]] мен [[Орта Азия|Орта Азияда]] да тұрады. Жалпы саны 1,5 миллион адам (1995); оның 1 миллионындай Башқұртстанда тұрады. == Тілі == [[Түркі тілі]]нің [[қыпшақ]] бұтағына жататын башқұрт тілінде сөйлейді. [[Орыс]] және [[татар]] тілдерін де қолданады. Жазуы [[кириллица]]ға негізделген. Кирилшаға негізделген башқорт әліпбиінде 42 әріп бар. == Діні == Мұсылман дінінің сүннит бұтағын ұстанады. == Тарихы == Башқұрттар этногенезінің қалыптасуына VII - X ғ-лардағы әр алуан түркі тайпалары ([[үсерген]], [[байлар]], [[сұраш]], [[маңғауыр]], [[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]], [[тама]], [[бешуыл]], [[кедей]], [[табын]], мың, [[керей]], [[қаңлы]], [[арғын]], [[байұлы]], т.б.) ұйытқы болды. XI-XIII ғ-ларда қазіргі башқұрт жерін мекендеген бесене, [[Еділ]] бұлғары мен [[мадияр]] тайпаларына қыпшақтардың әсері күшейіп, көне башқұрт этносының қыпшақтану бағытында дамуы арта түсті. [[Бату]] шапқыншылығы, башқұрт жеріне [[Қыпшақ]] даласынан халықтың көптеп қоныс аударуы башқұрттардың қыпшақтану процесін одан әрі жеделдетті. [[Қазақ]] халқының этногенезінде шешуші орын алатын түркі тайпаларының басым көпшілігі башқұрт халқының құрамында да кездеседі. [[File:Allan, David - Bashkirs - 1814.jpg|thumb|''[[:ru:Башкиры (картина)|Башқұрттар]]''. Аллан Вильям (1814), [[Эрмитаж]] <ref>[http://www.hermitagemuseum.org/fcgi-bin/db2www/descrPage.mac/descrPage?selLang=Russian&indexClass=PICTURE_RU&PID=GJ-9579&numView=1&ID_NUM=2&thumbFile=%2Ftmplobs%2FOLYLDK%24SNUHYSE3W6.jpg&embViewVer=last&comeFrom=quick&sorting=no&thumbId=6&numResults=43&tmCond=%B2%D8%DB%EC%EF%DC+%B0%DB%DB%D0%DD&searchIndex=TAGFILRU&author=%B0%DB%DB%D0%DD%2C%26%2332%3B%C3%D8%DB%EC%EF%DC http://www.hermitagemuseum.org/]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>]] Қыпшақ дәуірі башқұрт халқының қалыптасуының (XV - XVI ғ-лар) басты кезеңі болып табылады. XVI ғ-дың орта кезінен Башқұрттар Ресей ипериясының отарына айналды. Башқұрттар әскери қызметке, алтын кен орындарына жұмысқа тартылды. ==Рулық-тайпалық құрылымы== Негізгі рулық-тайпалық төлсиппаттар (атрибут): тамға, ұран, аруақ (башқ. ''онгон'') Тарихи оқиғалар шежіреде атап өтілген. Тайпаның басшысы - би. Құрылтайлар, жиындар және ақсақалдар кеңесі жергілікті басқару органдары ретінде қызмет етті. XVIII-XIX ғасырларда башқұрттар өміріндегі маңызды орын алған рулық-тайпалық құрылым өзінің маңызын жоғалтып, дәстүр ретінде ғана сақталған. [[File:Bashkirsi in Yurta.jpg| thumb|Киіз үйдің ішінде башқұрттар]] ==Этнографиялық топтары== Башқұрт халқының қоныстануы мен этникалық тарихы кезінде төмендегідей этнографиялық топтар қалыптасқан: * Солтүстік-шығыс топ: дуан, қалмақ, қатай, мырзалар, табын, сызғы, сырзы, құмрұқ, бадрақ, бесұл, қуақан. * Солтүстік-батыс топ: байлар, балықшы, таз, ұран. қырғыз, қаңлы, еней, танып, ерікті. * Оңтүстік-шығыс топ: қыпшақ, үсерген, таңғауыр, тамиан, юрмат. * Оңтүстік-батыс топ: мың. == Кәсібі == Бұрынғы кезде Башқұрттартар негізінен көшпелі мал ш-мен шұғылданып, аң ауласа, XVII-XIX ғ-ларда егіншілікпен айналысып, отырықшылыққа көшті. Тілі мен мәдениеті, қоршаған ортасы татарларға жақын болғанымен, ұлттық тұрмыс-тіршілігі мен дәстүрінде қазақ халқына ұқсастық басым. Мысаслы, қайыстан, теріден жасалған бұйымдар, [[ер-тұрман]], үй жиһазы, ыдыс-аяғы, [[киіз]] басу, [[кілем]] мен [[алаша]] тоқу кәсібі қазақ [[қолөнер]]іне ұқсас.<br /> Далалы жерлерде кірпіштен, орманды-далалы аймақтарда ағаштан қима үйлер салады. ==Мәдениеті== Ұлттық тағамдары да қазақ халқының ұлттық тағамдарына ұқсайды: [[айран]], құрт-ірімшік, [[қаймақ]], [[қымыз]], т.б. Бишбармақ, құлдама, салма, чурпаря аталатын тағам түрлері де бар.<br /> Ұлттық киім үлгісінде: әйелдер “кюлдэк” аталатын ұзын, кең етекті қынама көйлек, зерлі қамзол, әсем тақия, ерлер кең балақты шалбар, бағалы аң терісінен тігілген дөңгелек бөрік, тымақ киеді.<br /> Кең тараған музыка аспабына қазақтың сыбызғысына ұқсас қурай, шаңқобызына ұқсас қобыз, варган, домра жатады. Жыл сайын [[ораза]] мен [[құрбан айт]]ы, [[наурыз мейрамы]], көктемгі егіс жұмыстарынан кейін сабантой тойланады.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Қазақстандағы башқұрттар == 1755 ж. башқұрт халқының Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы бағытталған ірі көтерілісі болды. Көтеріліс жеңіліс тапқан шақта башқұрттар Кіші жүздің шекаралас аумағына көшіп барды. Патша жазалауынан қорыққан олардың біршамасы қазақтардың арасына барып пана тапты. Кеңес үкіметі орнағаннан кейінгі жылдары да әртүрлі себептермен башқұрттардың Қазақстанға қоныс аударуы болып отырды. 2014 жылғы есеп бойынша Қазақстанда 17 мыңнан астап башқұрттар тұрады.<ref>Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 130-132-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} <references /> [[Қазақ энциклопедиясы]] [[Санат:Түркі этникалық топтары]] [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Башқұрттар]] 94wm9pw5ngi2dp9qtuirh7i477yes2q 3064119 3064118 2022-08-25T15:18:52Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы=Башқұрттар |саны=2,000,000 (аса) |аймақ1 = {{RUS}} |саны1 = 1 584 554<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref><ref name="этнорф2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010]</ref><br> {{flagicon image|Flag of Bashkortostan.svg|border}} [[Башқұртстан]]: 1 172 287 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{KAZ}} |саны2 = 41 000<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24255#topmenu People Group|Project]</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{UKR}} |саны3 = 4 253<ref name="un.org">[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003]{{ref-en}}</ref> |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{UZB}} |саны4 = 47 000 — 58 500<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24658#topmenu Национальный состав по оценкам People Group]</ref> |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{KGZ}} |саны5 = 1 111<ref>[Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года]</ref> |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{TKM}} |саны6 = 8000<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TX Bashkir in Turkmenistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{байрақ|Молдова}} |саны7 = 610<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=9 Демоскоп. МССР. 1989]</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/MD Bashkir in Moldova | Joshua Project<!--MD Bashkir in Moldova | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{GEO}} |саны8 = 379<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=6 Демоскоп. Груз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{AZE}} |саны9 = 533<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 Демоскоп. Аз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{ARM}} |саны10 = 145<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=13 Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{LVA}} |саны11 = 230 - 300<ref>https://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD_2020.pdf</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LG Bashkir in Latvia| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер11 = |аймақ12 = {{BLR}} |саны12 = 1200<ref>ww.joshuaproject.net/people_groups/10705/BO Bashkir in Belarus | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер12 = |аймақ13 = {{LTU}} |саны13 = 136 - 400<ref name="un.org"/><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LH Bashkir in Lithuania| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер13 = |аймақ14 = {{EST}} |саны14 = 112<ref>[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PCE04&lang=1 PCE04: ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011] {{ref-en}}</ref> |түсініктемелер14 = |аймақ15 = {{TJK}} |саны15 = 8400<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TI Bashkir in Tajikistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер15 = |тілдері = [[Башқұрт тілі|башқұртша]] және[[Орыс тілі|орысша]] |діні =[[Сунниттер|Сунни]] [[Ислам]] |этникалық топтары = басқа [[түркілер|түркі халықтары]] |сурет=Bashkir people.jpg|төл атауы={{Lang-ba|Башҡорттар}}|сурет тақырыбы=Кейбір башқұрт тұлғалары (солдан оңға және жоғарыдан төменге): {{iw|Мұртаза Ғұбайдоллаұлы Рәхимов|Мұртаза Рәхимов|ru|Рахимов, Муртаза Губайдуллович}}, [[Зәки Уәлиди Тоған]], [[Шайықзада Мұхаметзакирұлы Бабич|Шайықзада Бабич]], {{iw|Ғалимян Ғирфанұлы Таған|Ғалимян Таған|ru|Таган, Галимьян Гирфанович}}, {{iw|Ирек Айратұлы Зарипов|Ирек Зарипов|ru|Зарипов, Ирек Айратович}}}} '''Башқұрттар''' ({{Lang-ba|башҡорттар}}; ''башҡорт'', яғни бас құрт (түркіше ''бас бөрі'')) — [[Түркі тілдері|түркі тілдес]] және [[Түркілер|түркі халықтары]] топтарына жатқызылатын ұлт, [[Башқұртстан|Башқұртстан Республикасының]] байырғы халқы. Ресейдің [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]], [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Пермь облысы|Пермь]], [[Свердловск облысы|Свердловск]], [[Саратов облысы|Саратов]] облыстарында, және [[Қазақстан]] мен [[Орта Азия|Орта Азияда]] да тұрады. Жалпы саны 1,5 миллион адам (1995); оның 1 миллионындай Башқұртстанда тұрады. == Тілі == {{Mainarticle|Башқұрт тілі}} [[Түркі тілдері|Түркі тілдерінің]] [[Қыпшақ тілдері|қыпшақ]] бұтағына жататын [[Башқұрт тілі|башқұрт тілінде]] сөйлейді. [[Орыс тілі|Орыс]] және [[Татар тілі|татар]] тілдерін де қолданады. Жазуы [[кириллица]]ға негізделген. Қазір қолданыстағы башқұрт әліпбиінде 42 әріп бар. == Діні == Мұсылман дінінің сүннит бұтағын ұстанады. == Тарихы == Башқұрттар этногенезінің қалыптасуына VII - X ғ-лардағы әр алуан түркі тайпалары ([[үсерген]], [[байлар]], [[сұраш]], [[маңғауыр]], [[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]], [[тама]], [[бешуыл]], [[кедей]], [[табын]], мың, [[керей]], [[қаңлы]], [[арғын]], [[байұлы]], т.б.) ұйытқы болды. XI-XIII ғ-ларда қазіргі башқұрт жерін мекендеген бесене, [[Еділ]] бұлғары мен [[мадияр]] тайпаларына қыпшақтардың әсері күшейіп, көне башқұрт этносының қыпшақтану бағытында дамуы арта түсті. [[Бату]] шапқыншылығы, башқұрт жеріне [[Қыпшақ]] даласынан халықтың көптеп қоныс аударуы башқұрттардың қыпшақтану процесін одан әрі жеделдетті. [[Қазақ]] халқының этногенезінде шешуші орын алатын түркі тайпаларының басым көпшілігі башқұрт халқының құрамында да кездеседі. [[File:Allan, David - Bashkirs - 1814.jpg|thumb|''[[:ru:Башкиры (картина)|Башқұрттар]]''. Аллан Вильям (1814), [[Эрмитаж]] <ref>[http://www.hermitagemuseum.org/fcgi-bin/db2www/descrPage.mac/descrPage?selLang=Russian&indexClass=PICTURE_RU&PID=GJ-9579&numView=1&ID_NUM=2&thumbFile=%2Ftmplobs%2FOLYLDK%24SNUHYSE3W6.jpg&embViewVer=last&comeFrom=quick&sorting=no&thumbId=6&numResults=43&tmCond=%B2%D8%DB%EC%EF%DC+%B0%DB%DB%D0%DD&searchIndex=TAGFILRU&author=%B0%DB%DB%D0%DD%2C%26%2332%3B%C3%D8%DB%EC%EF%DC http://www.hermitagemuseum.org/]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>]] Қыпшақ дәуірі башқұрт халқының қалыптасуының (XV - XVI ғ-лар) басты кезеңі болып табылады. XVI ғ-дың орта кезінен Башқұрттар Ресей ипериясының отарына айналды. Башқұрттар әскери қызметке, алтын кен орындарына жұмысқа тартылды. ==Рулық-тайпалық құрылымы== Негізгі рулық-тайпалық төлсиппаттар (атрибут): тамға, ұран, аруақ (башқ. ''онгон'') Тарихи оқиғалар шежіреде атап өтілген. Тайпаның басшысы - би. Құрылтайлар, жиындар және ақсақалдар кеңесі жергілікті басқару органдары ретінде қызмет етті. XVIII-XIX ғасырларда башқұрттар өміріндегі маңызды орын алған рулық-тайпалық құрылым өзінің маңызын жоғалтып, дәстүр ретінде ғана сақталған. [[File:Bashkirsi in Yurta.jpg| thumb|Киіз үйдің ішінде башқұрттар]] ==Этнографиялық топтары== Башқұрт халқының қоныстануы мен этникалық тарихы кезінде төмендегідей этнографиялық топтар қалыптасқан: * Солтүстік-шығыс топ: дуан, қалмақ, қатай, мырзалар, табын, сызғы, сырзы, құмрұқ, бадрақ, бесұл, қуақан. * Солтүстік-батыс топ: байлар, балықшы, таз, ұран. қырғыз, қаңлы, еней, танып, ерікті. * Оңтүстік-шығыс топ: қыпшақ, үсерген, таңғауыр, тамиан, юрмат. * Оңтүстік-батыс топ: мың. == Кәсібі == Бұрынғы кезде Башқұрттартар негізінен көшпелі мал ш-мен шұғылданып, аң ауласа, XVII-XIX ғ-ларда егіншілікпен айналысып, отырықшылыққа көшті. Тілі мен мәдениеті, қоршаған ортасы татарларға жақын болғанымен, ұлттық тұрмыс-тіршілігі мен дәстүрінде қазақ халқына ұқсастық басым. Мысаслы, қайыстан, теріден жасалған бұйымдар, [[ер-тұрман]], үй жиһазы, ыдыс-аяғы, [[киіз]] басу, [[кілем]] мен [[алаша]] тоқу кәсібі қазақ [[қолөнер]]іне ұқсас.<br /> Далалы жерлерде кірпіштен, орманды-далалы аймақтарда ағаштан қима үйлер салады. ==Мәдениеті== Ұлттық тағамдары да қазақ халқының ұлттық тағамдарына ұқсайды: [[айран]], құрт-ірімшік, [[қаймақ]], [[қымыз]], т.б. Бишбармақ, құлдама, салма, чурпаря аталатын тағам түрлері де бар.<br /> Ұлттық киім үлгісінде: әйелдер “кюлдэк” аталатын ұзын, кең етекті қынама көйлек, зерлі қамзол, әсем тақия, ерлер кең балақты шалбар, бағалы аң терісінен тігілген дөңгелек бөрік, тымақ киеді.<br /> Кең тараған музыка аспабына қазақтың сыбызғысына ұқсас қурай, шаңқобызына ұқсас қобыз, варган, домра жатады. Жыл сайын [[ораза]] мен [[құрбан айт]]ы, [[наурыз мейрамы]], көктемгі егіс жұмыстарынан кейін сабантой тойланады.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Қазақстандағы башқұрттар == 1755 ж. башқұрт халқының Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы бағытталған ірі көтерілісі болды. Көтеріліс жеңіліс тапқан шақта башқұрттар Кіші жүздің шекаралас аумағына көшіп барды. Патша жазалауынан қорыққан олардың біршамасы қазақтардың арасына барып пана тапты. Кеңес үкіметі орнағаннан кейінгі жылдары да әртүрлі себептермен башқұрттардың Қазақстанға қоныс аударуы болып отырды. 2014 жылғы есеп бойынша Қазақстанда 17 мыңнан астап башқұрттар тұрады.<ref>Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 130-132-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} <references /> [[Қазақ энциклопедиясы]] [[Санат:Түркі этникалық топтары]] [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Башқұрттар]] ibxszoe01t8nwskxhfakxvbzrd373h5 3064121 3064119 2022-08-25T15:19:23Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы=Башқұрттар |саны=2,000,000 (аса) |аймақ1 = {{RUS}} |саны1 = 1 584 554<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref><ref name="этнорф2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010]</ref><br> {{flagicon image|Flag of Bashkortostan.svg|border}} [[Башқұртстан]]: 1 172 287 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{KAZ}} |саны2 = 41 000<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24255#topmenu People Group|Project]</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{UKR}} |саны3 = 4 253<ref name="un.org">[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003]{{ref-en}}</ref> |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{UZB}} |саны4 = 47 000 — 58 500<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24658#topmenu Национальный состав по оценкам People Group]</ref> |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{KGZ}} |саны5 = 1 111<ref>[Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года]</ref> |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{TKM}} |саны6 = 8000<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TX Bashkir in Turkmenistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{байрақ|Молдова}} |саны7 = 610<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=9 Демоскоп. МССР. 1989]</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/MD Bashkir in Moldova | Joshua Project<!--MD Bashkir in Moldova | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{GEO}} |саны8 = 379<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=6 Демоскоп. Груз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{AZE}} |саны9 = 533<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 Демоскоп. Аз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{ARM}} |саны10 = 145<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=13 Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{LVA}} |саны11 = 230 - 300<ref>https://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD_2020.pdf</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LG Bashkir in Latvia| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер11 = |аймақ12 = {{BLR}} |саны12 = 1200<ref>ww.joshuaproject.net/people_groups/10705/BO Bashkir in Belarus | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер12 = |аймақ13 = {{LTU}} |саны13 = 136 - 400<ref name="un.org"/><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LH Bashkir in Lithuania| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер13 = |аймақ14 = {{EST}} |саны14 = 112<ref>[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PCE04&lang=1 PCE04: ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011] {{ref-en}}</ref> |түсініктемелер14 = |аймақ15 = {{TJK}} |саны15 = 8400<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TI Bashkir in Tajikistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер15 = |тілдері = [[Башқұрт тілі|башқұртша]] және[[Орыс тілі|орысша]] |діні =[[Сунниттер|Сунни]] [[Ислам]] |этникалық топтары = басқа [[түркілер|түркі халықтары]] |сурет=Bashkir people.jpg|төл атауы={{Lang-ba|Башҡорттар}}|сурет тақырыбы=Кейбір башқұрт тұлғалары (солдан оңға және жоғарыдан төменге): {{iw|Мұртаза Ғұбайдоллаұлы Рәхимов|Мұртаза Рәхимов|ru|Рахимов, Муртаза Губайдуллович}}, [[Зәки Уәлиди Тоған]], [[Шайықзада Мұхаметзакирұлы Бабич|Шайықзада Бабич]], {{iw|Ғалимян Ғирфанұлы Таған|Ғалимян Таған|ru|Таган, Галимьян Гирфанович}}, {{iw|Ирек Айратұлы Зарипов|Ирек Зарипов|ru|Зарипов, Ирек Айратович}}}} '''Башқұрттар''' ({{Lang-ba|башҡорттар}}; ''башҡорт'', яғни бас құрт (түркіше ''бас бөрі'')) — [[Түркі тілдері|түркі тілдес]] және [[Түркілер|түркі халықтары]] топтарына жатқызылатын ұлт, [[Башқұртстан|Башқұртстан Республикасының]] байырғы халқы. Ресейдің [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]], [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Пермь облысы|Пермь]], [[Свердловск облысы|Свердловск]], [[Саратов облысы|Саратов]] облыстарында, және [[Қазақстан]] мен [[Орта Азия|Орта Азияда]] да тұрады. Жалпы саны 1,5 миллион адам (1995); оның 1 миллионындай Башқұртстанда тұрады. == Тілі == {{Mainarticle|Башқұрт тілі}} [[Түркі тілдері|Түркі тілдерінің]] [[Қыпшақ тілдері|қыпшақ]] бұтағына жататын [[Башқұрт тілі|башқұрт тілінде]] сөйлейді. [[Орыс тілі|Орыс]] және [[Татар тілі|татар]] тілдерін де қолданады. Жазуы [[кириллица]]ға негізделген. Қазір қолданыстағы башқұрт әліпбиінде 42 әріп бар. == Діні == [[Ислам]] дінінің [[Сунниттер|сүннит бұтағын]] ұстанады. == Тарихы == Башқұрттар этногенезінің қалыптасуына VII - X ғ-лардағы әр алуан түркі тайпалары ([[үсерген]], [[байлар]], [[сұраш]], [[маңғауыр]], [[Жағалбайлы (ру)|жағалбайлы]], [[тама]], [[бешуыл]], [[кедей]], [[табын]], мың, [[керей]], [[қаңлы]], [[арғын]], [[байұлы]], т.б.) ұйытқы болды. XI-XIII ғ-ларда қазіргі башқұрт жерін мекендеген бесене, [[Еділ]] бұлғары мен [[мадияр]] тайпаларына қыпшақтардың әсері күшейіп, көне башқұрт этносының қыпшақтану бағытында дамуы арта түсті. [[Бату]] шапқыншылығы, башқұрт жеріне [[Қыпшақ]] даласынан халықтың көптеп қоныс аударуы башқұрттардың қыпшақтану процесін одан әрі жеделдетті. [[Қазақ]] халқының этногенезінде шешуші орын алатын түркі тайпаларының басым көпшілігі башқұрт халқының құрамында да кездеседі. [[File:Allan, David - Bashkirs - 1814.jpg|thumb|''[[:ru:Башкиры (картина)|Башқұрттар]]''. Аллан Вильям (1814), [[Эрмитаж]] <ref>[http://www.hermitagemuseum.org/fcgi-bin/db2www/descrPage.mac/descrPage?selLang=Russian&indexClass=PICTURE_RU&PID=GJ-9579&numView=1&ID_NUM=2&thumbFile=%2Ftmplobs%2FOLYLDK%24SNUHYSE3W6.jpg&embViewVer=last&comeFrom=quick&sorting=no&thumbId=6&numResults=43&tmCond=%B2%D8%DB%EC%EF%DC+%B0%DB%DB%D0%DD&searchIndex=TAGFILRU&author=%B0%DB%DB%D0%DD%2C%26%2332%3B%C3%D8%DB%EC%EF%DC http://www.hermitagemuseum.org/]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>]] Қыпшақ дәуірі башқұрт халқының қалыптасуының (XV - XVI ғ-лар) басты кезеңі болып табылады. XVI ғ-дың орта кезінен Башқұрттар Ресей ипериясының отарына айналды. Башқұрттар әскери қызметке, алтын кен орындарына жұмысқа тартылды. ==Рулық-тайпалық құрылымы== Негізгі рулық-тайпалық төлсиппаттар (атрибут): тамға, ұран, аруақ (башқ. ''онгон'') Тарихи оқиғалар шежіреде атап өтілген. Тайпаның басшысы - би. Құрылтайлар, жиындар және ақсақалдар кеңесі жергілікті басқару органдары ретінде қызмет етті. XVIII-XIX ғасырларда башқұрттар өміріндегі маңызды орын алған рулық-тайпалық құрылым өзінің маңызын жоғалтып, дәстүр ретінде ғана сақталған. [[File:Bashkirsi in Yurta.jpg| thumb|Киіз үйдің ішінде башқұрттар]] ==Этнографиялық топтары== Башқұрт халқының қоныстануы мен этникалық тарихы кезінде төмендегідей этнографиялық топтар қалыптасқан: * Солтүстік-шығыс топ: дуан, қалмақ, қатай, мырзалар, табын, сызғы, сырзы, құмрұқ, бадрақ, бесұл, қуақан. * Солтүстік-батыс топ: байлар, балықшы, таз, ұран. қырғыз, қаңлы, еней, танып, ерікті. * Оңтүстік-шығыс топ: қыпшақ, үсерген, таңғауыр, тамиан, юрмат. * Оңтүстік-батыс топ: мың. == Кәсібі == Бұрынғы кезде Башқұрттартар негізінен көшпелі мал ш-мен шұғылданып, аң ауласа, XVII-XIX ғ-ларда егіншілікпен айналысып, отырықшылыққа көшті. Тілі мен мәдениеті, қоршаған ортасы татарларға жақын болғанымен, ұлттық тұрмыс-тіршілігі мен дәстүрінде қазақ халқына ұқсастық басым. Мысаслы, қайыстан, теріден жасалған бұйымдар, [[ер-тұрман]], үй жиһазы, ыдыс-аяғы, [[киіз]] басу, [[кілем]] мен [[алаша]] тоқу кәсібі қазақ [[қолөнер]]іне ұқсас.<br /> Далалы жерлерде кірпіштен, орманды-далалы аймақтарда ағаштан қима үйлер салады. ==Мәдениеті== Ұлттық тағамдары да қазақ халқының ұлттық тағамдарына ұқсайды: [[айран]], құрт-ірімшік, [[қаймақ]], [[қымыз]], т.б. Бишбармақ, құлдама, салма, чурпаря аталатын тағам түрлері де бар.<br /> Ұлттық киім үлгісінде: әйелдер “кюлдэк” аталатын ұзын, кең етекті қынама көйлек, зерлі қамзол, әсем тақия, ерлер кең балақты шалбар, бағалы аң терісінен тігілген дөңгелек бөрік, тымақ киеді.<br /> Кең тараған музыка аспабына қазақтың сыбызғысына ұқсас қурай, шаңқобызына ұқсас қобыз, варган, домра жатады. Жыл сайын [[ораза]] мен [[құрбан айт]]ы, [[наурыз мейрамы]], көктемгі егіс жұмыстарынан кейін сабантой тойланады.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Қазақстандағы башқұрттар == 1755 ж. башқұрт халқының Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы бағытталған ірі көтерілісі болды. Көтеріліс жеңіліс тапқан шақта башқұрттар Кіші жүздің шекаралас аумағына көшіп барды. Патша жазалауынан қорыққан олардың біршамасы қазақтардың арасына барып пана тапты. Кеңес үкіметі орнағаннан кейінгі жылдары да әртүрлі себептермен башқұрттардың Қазақстанға қоныс аударуы болып отырды. 2014 жылғы есеп бойынша Қазақстанда 17 мыңнан астап башқұрттар тұрады.<ref>Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 130-132-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} <references /> [[Қазақ энциклопедиясы]] [[Санат:Түркі этникалық топтары]] [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Башқұрттар]] fty06h6nhxbe1c9gv9p0dbo6om5wpvg 3064122 3064121 2022-08-25T15:23:39Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы=Башқұрттар |саны=2,000,000 (аса) |аймақ1 = {{RUS}} |саны1 = 1 584 554<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref><ref name="этнорф2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010]</ref><br> {{flagicon image|Flag of Bashkortostan.svg|border}} [[Башқұртстан]]: 1 172 287 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{KAZ}} |саны2 = 41 000<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24255#topmenu People Group|Project]</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{UKR}} |саны3 = 4 253<ref name="un.org">[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003]{{ref-en}}</ref> |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{UZB}} |саны4 = 47 000 — 58 500<ref>[https://www.peoplegroups.org/explore/GroupDetails.aspx?peid=24658#topmenu Национальный состав по оценкам People Group]</ref> |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{KGZ}} |саны5 = 1 111<ref>[Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года]</ref> |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{TKM}} |саны6 = 8000<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TX Bashkir in Turkmenistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{байрақ|Молдова}} |саны7 = 610<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=9 Демоскоп. МССР. 1989]</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/MD Bashkir in Moldova | Joshua Project<!--MD Bashkir in Moldova | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{GEO}} |саны8 = 379<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=6 Демоскоп. Груз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{AZE}} |саны9 = 533<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 Демоскоп. Аз. ССР 1989]</ref> |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{ARM}} |саны10 = 145<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=13 Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей]</ref> |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{LVA}} |саны11 = 230 - 300<ref>https://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD_2020.pdf</ref><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LG Bashkir in Latvia| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер11 = |аймақ12 = {{BLR}} |саны12 = 1200<ref>ww.joshuaproject.net/people_groups/10705/BO Bashkir in Belarus | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер12 = |аймақ13 = {{LTU}} |саны13 = 136 - 400<ref name="un.org"/><ref>[https://www.joshuaproject.net/countries/LH Bashkir in Lithuania| Joshua Project]</ref> |түсініктемелер13 = |аймақ14 = {{EST}} |саны14 = 112<ref>[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PCE04&lang=1 PCE04: ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011] {{ref-en}}</ref> |түсініктемелер14 = |аймақ15 = {{TJK}} |саны15 = 8400<ref>[https://www.joshuaproject.net/people_groups/10705/TI Bashkir in Tajikistan | Joshua Project]</ref> |түсініктемелер15 = |тілдері = [[Башқұрт тілі|башқұртша]] және[[Орыс тілі|орысша]] |діні =[[Сунниттер|Сунни]] [[Ислам]] |этникалық топтары = басқа [[түркілер|түркі халықтары]] |сурет=Bashkir people.jpg|төл атауы={{Lang-ba|Башҡорттар}}|сурет тақырыбы=Кейбір башқұрт тұлғалары (солдан оңға және жоғарыдан төменге): {{iw|Мұртаза Ғұбайдоллаұлы Рәхимов|Мұртаза Рәхимов|ru|Рахимов, Муртаза Губайдуллович}}, [[Зәки Уәлиди Тоған]], [[Шайықзада Мұхаметзакирұлы Бабич|Шайықзада Бабич]], {{iw|Ғалимян Ғирфанұлы Таған|Ғалимян Таған|ru|Таган, Галимьян Гирфанович}}, {{iw|Ирек Айратұлы Зарипов|Ирек Зарипов|ru|Зарипов, Ирек Айратович}}}} '''Башқұрттар''' ({{Lang-ba|башҡорттар}}; ''башҡорт'', яғни бас құрт (түркіше ''бас бөрі'')) — [[Түркі тілдері|түркі тілдес]] және [[Түркілер|түркі халықтары]] топтарына жатқызылатын ұлт, [[Башқұртстан|Башқұртстан Республикасының]] байырғы халқы. Ресейдің [[Челябі облысы|Челябі]], [[Қорған облысы|Қорған]], [[Орынбор облысы|Орынбор]], [[Пермь облысы|Пермь]], [[Свердловск облысы|Свердловск]], [[Саратов облысы|Саратов]] облыстарында, және [[Қазақстан]] мен [[Орта Азия]]да тұрады. Жалпы саны 1,5 миллион адам (1995); оның 1 миллионындай Башқұртстанда тұрады. == Тілі == {{Mainarticle|Башқұрт тілі}} [[Түркі тілдері|Түркі тілдерінің]] [[Қыпшақ тілдері|қыпшақ]] бұтағына жататын [[башқұрт тілі]]нде сөйлейді. [[Орыс тілі|Орыс]] және [[Татар тілі|татар]] тілдерін де қолданады. Жазуы [[кириллица]]ға негізделген. Қазір қолданыстағы башқұрт әліпбиінде 42 әріп бар. == Діні == [[Ислам]] дінінің [[Сунниттер|сүннит бұтағын]] ұстанады. == Тарихы == Башқұрттар этногенезінің қалыптасуына VII - X ғ-лардағы әр алуан түркі тайпалары (үсерген, байлар, сұраш, маңғауыр, жағалбайлы, тама, бешуыл, кедей, табын, мың, керей, қаңлы, арғын, байұлы, т.б.) ұйытқы болды. XI-XIII ғ-ларда қазіргі башқұрт жерін мекендеген бесене, [[Еділ]] бұлғары мен [[мадияр]] тайпаларына қыпшақтардың әсері күшейіп, көне башқұрт этносының қыпшақтану бағытында дамуы арта түсті. [[Бату]] шапқыншылығы, башқұрт жеріне [[Қыпшақ]] даласынан халықтың көптеп қоныс аударуы башқұрттардың қыпшақтану процесін одан әрі жеделдетті. [[Қазақтар|Қазақ халқы]]ның этногенезінде шешуші орын алатын түркі тайпаларының басым көпшілігі башқұрт халқының құрамында да кездеседі. [[File:Allan, David - Bashkirs - 1814.jpg|thumb|''[[:ru:Башкиры (картина)|Башқұрттар]]''. Аллан Вильям (1814), [[Эрмитаж]] <ref>[http://www.hermitagemuseum.org/fcgi-bin/db2www/descrPage.mac/descrPage?selLang=Russian&indexClass=PICTURE_RU&PID=GJ-9579&numView=1&ID_NUM=2&thumbFile=%2Ftmplobs%2FOLYLDK%24SNUHYSE3W6.jpg&embViewVer=last&comeFrom=quick&sorting=no&thumbId=6&numResults=43&tmCond=%B2%D8%DB%EC%EF%DC+%B0%DB%DB%D0%DD&searchIndex=TAGFILRU&author=%B0%DB%DB%D0%DD%2C%26%2332%3B%C3%D8%DB%EC%EF%DC http://www.hermitagemuseum.org/]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>]] Қыпшақ дәуірі башқұрт халқының қалыптасуының (XV - XVI ғ-лар) басты кезеңі болып табылады. XVI ғ-дың орта кезінен Башқұрттар Ресей ипериясының отарына айналды. Башқұрттар әскери қызметке, алтын кен орындарына жұмысқа тартылды. ==Рулық-тайпалық құрылымы== Негізгі рулық-тайпалық төлсиппаттар (атрибут): тамға, ұран, аруақ ({{lang-ba|онгон}}) Тарихи оқиғалар шежіреде атап өтілген. Тайпаның басшысы - би. Құрылтайлар, жиындар және ақсақалдар кеңесі жергілікті басқару органдары ретінде қызмет етті. XVIII-XIX ғасырларда башқұрттар өміріндегі маңызды орын алған рулық-тайпалық құрылым өзінің маңызын жоғалтып, дәстүр ретінде ғана сақталған. [[File:Bashkirsi in Yurta.jpg| thumb|Киіз үйдің ішінде башқұрттар]] ==Этнографиялық топтары== Башқұрт халқының қоныстануы мен этникалық тарихы кезінде төмендегідей этнографиялық топтар қалыптасқан: * Солтүстік-шығыс топ: дуан, қалмақ, қатай, мырзалар, табын, сызғы, сырзы, құмрұқ, бадрақ, бесұл, қуақан. * Солтүстік-батыс топ: байлар, балықшы, таз, ұран. қырғыз, қаңлы, еней, танып, ерікті. * Оңтүстік-шығыс топ: қыпшақ, үсерген, таңғауыр, тамиан, юрмат. * Оңтүстік-батыс топ: мың. == Кәсібі == Бұрынғы кезде Башқұрттартар негізінен көшпелі мал ш-мен шұғылданып, аң ауласа, XVII-XIX ғ-ларда егіншілікпен айналысып, отырықшылыққа көшті. Тілі мен мәдениеті, қоршаған ортасы татарларға жақын болғанымен, ұлттық тұрмыс-тіршілігі мен дәстүрінде қазақ халқына ұқсастық басым. Мысаслы, қайыстан, теріден жасалған бұйымдар, [[ер-тұрман]], үй жиһазы, ыдыс-аяғы, [[киіз]] басу, [[кілем]] мен [[алаша]] тоқу кәсібі қазақ [[қолөнер]]іне ұқсас.<br /> Далалы жерлерде кірпіштен, орманды-далалы аймақтарда ағаштан қима үйлер салады. ==Мәдениеті== Ұлттық тағамдары да қазақ халқының ұлттық тағамдарына ұқсайды: [[айран]], құрт-ірімшік, [[қаймақ]], [[қымыз]], т.б.. Бишбармақ, құлдама, салма, чурпаря аталатын тағам түрлері де бар. Ұлттық киім үлгісінде: әйелдер “кюлдэк” аталатын ұзын, кең етекті қынама көйлек, зерлі қамзол, әсем тақия, ерлер кең балақты шалбар, бағалы аң терісінен тігілген дөңгелек бөрік, тымақ киеді. Кең тараған музыка аспабына қазақтың сыбызғысына ұқсас қурай, шаңқобызына ұқсас қобыз, варган, домра жатады. Жыл сайын [[ораза]] мен [[құрбан айт]]ы, [[наурыз мейрамы]], көктемгі егіс жұмыстарынан кейін сабантой тойланады.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Қазақстандағы башқұрттар == 1755 жылы башқұрт халқының [[Ресей империясы]]ның отаршылдық саясатына қарсы бағытталған ірі көтерілісі болды. Көтеріліс жеңіліс тапқан шақта башқұрттар Кіші жүздің шекаралас аумағына көшіп барды. Патша жазалауынан қорыққан олардың біршамасы [[қазақтар]]дың арасына барып пана тапты. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес үкіметі]] орнағаннан кейінгі жылдары да әртүрлі себептермен башқұрттардың Қазақстанға қоныс аударуы болып отырды. 2014 жылғы есеп бойынша Қазақстанда 17 мыңнан астап башқұрттар тұрады.<ref>Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 130-132-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Түркі этникалық топтары]] [[Санат:Ресей халықтары]] [[Санат:Башқұрттар]] akt9hrkkqxdkq00b0xq9ngsvsi9lnn7 0 12336 3064281 3060061 2022-08-25T22:17:29Z Roman Kubanskiy 91018 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |түс=үкімет басшысы | Қазақша есімі = Дмитрий Анатольевич Медведев | Шынайы есімі = {{lang-ru|Дмитрий Анатольевич Медведев}} | Суреті =Дмитрий Медведев (08-04-2022).jpg | Сурет ені = | Премьер = | Атауы = |Титулы = [[Ресей Қауіпсіздік Кеңесі]] төрағасының орынбасары | Ту = Emblem Security Council of Russia.svg | Ту2 = Flag of Russia.svg | Реті = | Басқара бастады =[[16 қаңтар]] [[2020 жыл]] | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = ''лауазым ұйымдастырылды'' | Ізбасары = | Президент = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | Титулы_2 = «[[Біртұтас Ресей]]» партиясының төрағасы | Ту_2 =ЕдРо (лог).svg | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 =[[26 мамыр]] [[2012 жыл]] | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = Министрлер Кеңесінің Төрағасы — [[Одақтас мемлекет]]тің Жоғарғы Мемлекеттік Кеңесінің мүшесі | Ту_3 = Flag of Russia.svg | Ту2_3 = Flag of Belarus.svg | Реті_3 = | Басқара бастады_3 =[[18 шілде]] [[2012 жыл]] | Басқаруын аяқтады_3 =[[16 қаңтар]] [[2020 жыл]] | Ізашары_3 = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | Ізбасары_3 = [[Михаил Владимирович Мишустин|Михаил Мишустин]] | Президент_3 = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | Титулы_4 = [[Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы]] | Ту_4 = Government.ru logo.svg | Ту2_4 = Flag of Russia.svg | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = [[8 мамыр]] 2012 | Басқаруын аяқтады_4 = [[16 қаңтар]] 2020<br><small>(<abbr title="міндеттерін атқарушы" class="nowrap">м.&thinsp;а.</abbr> 18 мамыр [[2012 жыл]] — [[16 қаңтар]] [[2020 жыл|2020]])</small> | Ізашары_4 = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | Ізбасары_4 = [[Михаил Владимирович Мишустин|Михаил Мишустин]] | Президент_4 = [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] | Титулы_5 = [[Ресей]]дің 3-ші [[Ресей президенті|Президенті]] | Ту_5 =Standard of the President of the Russian Federation.svg | Ту2_5 = Flag of Russia.svg | Реті_5 = 3 | Басқара бастады_5 = [[7 мамыр]] 2008 | Басқаруын аяқтады_5 = [[8 мамыр]] 2012 | Ізашары_5 = Владимир Путин | Ізбасары_5 = Владимир Путин | Титулы_6 = [[ТМД мемлекет басшыларының кеңесі]]нің төрағасы | Ту_6 = Emblem of CIS.svg | Ту2_6 = Flag of the CIS.svg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 = [[1 қаңтар]] 2010 | Басқаруын аяқтады_6 = [[31 желтоқсан]] 2010 | Ізашары_6 = [[Михай Фёдорович Гимпу|Михай Гимпу]] | Ізбасары_6 =[[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмон]] | Титулы_7 = [[Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы|Премьер-министр]]дің орынбасары | Ту_7 = Coat of Arms of the Russian Federation.svg | Ту2_7 = Flag of Russia.svg | Реті_7 = | Басқара бастады_7 = [[14 қараша]] 2005 | Басқаруын аяқтады_7 = [[7 мамыр]] 2008 | Ізашары_7 = ''лауазым ұйымдастырылды'' | Ізбасары_7 =[[Виктор Алексеевич Зубков|Виктор Зубков]] | Титулы_8 = Ресей Федерациясы Президентінің Әкімшілігі | Ту_8 = Coat of Arms of the Russian Federation.svg | Ту2_8 = Flag of Russia.svg | Реті_8 = | Басқара бастады_8 = [[14 қараша]] 2005 | Басқаруын аяқтады_8 = [[7 мамыр]] 2008 | Ізашары_8 =[[Александр Стальевич Волошин|Александр Волошин]] | Ізбасары_8 =[[Сергей Семёнович Собянин|Сергей Собянин]] | Туған күні = 14.09.1965 | Туған жері = {{туғанжері|Санкт-Петербург|Санкт-Петербургте}}, [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = [[Православ шіркеуі|православие]] | Әкесі = Анатолий Афанасьевич Медведев | Анасы = Юлия Вениаминовна Шапошникова | Жұбайы = [[Светлана Владимировна Медведева|Светлана Медведева]] | Балалары = Илья Дмитриевич Медведев | Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] (1991 ж. дейін); <br />«[[Біртұтас Ресей]]» (1991 ж. бастап) | Білімі = [[Санкт-Петербург мемлекеттік университетінің заң факультеті|Санкт-Петербург мемлекеттік университет]]і | Мамандығы = [[заңгер]] | Қолтаңбасы = Signature_of_Dmitry_Medvedev.svg | Сайты = [http://www.kremlin.ru Kremlin.ru] | Commons = Dmitry Medvedev | Марапаттары ={{Астанаға 10 жыл медалі}} [[File:Лента Ордена Уацамонга.png|30px]] [[File:Ribbon bar of Order of Glory.png|30px]] [[File:Ribbon bar of Order of Glory.png|30px]] [[File:KRG Order Danaker.png|30px]] [[File:VEN Order of the Liberator - Knight BAR.png|30px]] [[File:1000 anniversary of Kazan rib.png|30px]] |Премьер_5=[[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]|Президент_8=Владимир Путин}} {{мағына|Медведев}} '''Дмитрий Анатольевич Медведев''' ({{audio-ru|Дми́трий Анато́льевич Медве́дев|Ru-DmitryMedvedev.ogg}}; {{IPA-ru|ˈdmʲitrʲɪj ɐnɐˈtolʲjɪvʲɪtɕ mʲɪˈdvʲedʲɪf}}; [[14 қыркүйек]], [[1965 жыл]], [[Санкт-Петербург|Ленинград]]) — [[Ресей]]дің мемлекет және [[Саясаткер|саясат]] қайраткері. [[2020 жыл]]дың 16 қаңтарынан бастап [[Ресей Қауіпсіздік Кеңесі]] төрағасының орынбасары.<ref>[https://sputniknews.kz/Russia/20200116/12558913/Putin-Medvedev.html Медведев Ресей Қауіпсіздік кеңесі басшысының орынбасары болды Әрі қарай оқу: 16.01.2020]</ref>. [[Ресей]]дің үшінші [[Ресей президенті|президенті]]. [[2008 жыл]]дың 2 наурызында өткен президент сайлауында Дмитрий Медведев халықтың 70,28% даусына ие болып, жеңіс тұғырына көтерілді. 42 жасқа аяқ басқан Медведев Ресейдің соңғы 100 жылғы тарихындағы ең жас басшы болып шықты. [[2012 жыл]]ғы 8 мамырдан бастап<ref>[https://sputniknews.kz/Russia/20200115/12550034/Medvedev-Resey-ukimeti.html Ресей үкіметі отставкаға кетті Әрі қарай оқу: 01.15.2020]</ref> [[2020 жыл]]ғы 15 қаңтарға дейін [[Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы]]<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/lib/14160889/|title=Медведев, Дмитрий — председатель правительства Российской Федерации|publisher=''[[Лента.ру]]''|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HKcwU6tO?url=http://lenta.ru/lib/14160889/|archivedate=2013-06-12|accessdate=2006-12-22|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|url=http://da-medvedev.ru/biography|title=Дмитрий Медведев — биография|publisher=''Личный сайт Дмитрия Анатольевича Медведева''|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HKcxa8vv?url=http://da-medvedev.ru/biography|archivedate=2013-06-12|accessdate=2013-06-12|deadlink=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://premier.gov.ru/biography/|title=Биография премьер-министра России Д.А. Медведева|author=|website=|date=|publisher=premier.gov.ru|lang=ru|accessdate=2018-09-01}}</ref>. 2012 жылғы 26 мамырдан бастап «[[Біртұтас Ресей]]<nowiki/>» партиясының төрағасы. 2008 жылғы 7 мамырдан 2012 жылғы 7 мамырға дейін [[Ресей президенті|Ресей Федерациясының Президенті]]. 2000-2001, 2002-2008 жж - «Газпром» ААҚ Директорлар кеңесінің төрағасы. 2005 жылғы 14 қарашадан 2008 жылғы 7 мамырға дейін Ресей Федерациясы Премьер-министрінің бірінші орынбасары, ұлттық басым жобалардың кураторы болды. ==Өмірбаяны== ===Шығу тегі=== Әкесі, Медведев Анатолий Афанасьевич (1926-2004), Ленсовет атындағы Ленинград технологиялық институтының (қазіргі Санкт-Петербург мемлекеттік технологиялық институты) профессоры. [[Курск губерниясы]]ның шаруаларының ұрпағы, 1952 жылдан бастап [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|БКО]] (б) мүшесі.<ref>{{Cite web |url=http://www.rost.ru/official/2008/01/240000_12571.shtml |title=Приоритетные национальные проекты / Стенограммы / Стенограмма беседы первого заместителя председателя Правительства Российской Федерации Дмитрия Медведева с представителями СМИ Центрального федерального округа… |accessdate=2008-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110824030318/http://www.rost.ru/official/2008/01/240000_12571.shtml |archivedate=2011-08-24 |deadlink=yes }}</ref><ref name="medvedev.kremlin.ru">[https://web.archive.org/web/20090903083428/http://medvedev.kremlin.ru/biography Биография на персональном сайте] 1 сентября 2009</ref> Үлкен атасы Афанасий Федорович Медведев (1904 жылы Курск губерниясы, Щигровский ауданының Мансурово ауылында дүниеге келген, 1994 жылы 20 мамырда қайтыс болған) 1933 жылдан бастап партия қызметкері. Ұлы Отан соғысының қатысушысы, капитан. 1944 ж., № 231 бұйрығымен 30.12.1944 ж. 49-оқулық арқылы. Дивизия парағының капитаны А. Медведев «Кавказды қорғағаны үшін» медалімен марапатталды. 1946-1951 жылдары Павлов ауданындағы партияның аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Краснодар өлкесі), 1955-1958 жылдары Кореновск қаласында КОКП Кореновский аудандық комитетінің хатшысы, кейін Краснодар облыстық комитетінде нұсқаушы болып жұмыс істеді. 1985 жылы 2-дәрежелі Отан соғысы орденімен марапатталған. Әжесі Надежда Васильевна Медведева үй шаруасындағы әйел, бала тәрбиелеп өсірді:<ref>{{Cite web|accessdate = 2015-12-03|title = Память народа :: Документ о награде :: Медведев Афанасий Федорович, Медаль «За оборону Кавказа»|url = https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie1531134030/|publisher = pamyat-naroda.ru}}</ref> Светлана және Анатолия<ref>{{Cite web|accessdate = 2015-12-03|title = Память народа :: Документ о награде :: Медведев Афанасий Федорович, Орден Отечественной войны II степени|url = https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_yubileinaya_kartoteka1516595484/|publisher = pamyat-naroda.ru}}</ref>, 1990 жылы 24 мамырда қайтыс болды. Анасы, Юлия Вениаминовна (21 қараша 1939 жылы туған),<ref>{{Cite web|accessdate = 2015-12-03|title = Память народа :: Донесение о безвозвратных потерях :: Шапошников Вениамин Сергеевич, 14.07.1942, попал в окружение (освобожден),|url = https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_kartoteka79802482/|publisher = pamyat-naroda.ru}}</ref><ref>{{Cite web|accessdate = 2015-12-03|title = ОБД Мемориал|url = http://www.obd-memorial.ru/html/info.htm?id=79802482|publisher = www.obd-memorial.ru}}</ref> Вениамин Сергеевич Шапошниковтың қызы және Мелания Васильевна Ковалева; А. Герцен педагогикалық институтында сабақ берген филолог, кейінірек Павловскіде гид болып жұмыс істеді. Оның ата-бабалары - Сергей Иванович пен Екатерина Никитична Шапошниковтар, Василий Александрович және Анфия Филипповна Ковалев - Алексеевка аймағынан шыққан.<ref name="medvedev.kremlin.ru" /><ref>{{Cite web |url=http://www.kremlin.ru/articles/69272.shtml |title=Дмитрий Медведев о себе |accessdate=2009-12-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090813161532/http://kremlin.ru/articles/69272.shtml |archivedate=2009-08-13 |deadlink=yes }}</ref> ===Балалық және жастық шағы=== [[Сурет:Dmitry Medvedev baby photo.jpg|нобай|оңға|Дмитрий Медведев 1967 жылы (шамамен екі жасында)]] 1965 жылы 14 қыркүйекте [[Санкт-Петербург|Ленинградта]] дүниеге келді. Ол Ленинградтың «ұйықтайтын жері» Купчино ауданында (Бела Куна көшесі, 6) тұратын [[Отбасы|отбасындағы]] жалғыз бала болды.<ref>http://epic-hero.ru/2011/03/06/bg/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110310234406/http://epic-hero.ru/2011/03/06/bg/ |date=2011-03-10 }} № 74 // Статья о детстве и юности Медведева в Epic-Hero.ru</ref> Дмитрий Медведев өзінің бұрынғы № 305 мектебімен байланыста. Мұғалім Вера Смирнова былай деп еске алды: «Ол көп күш жұмсады, бар уақытын оқуға арнады. Оны көшеде жігіттермен кездестіру сирек болатын. Ол кішкентай қария сияқты еді ». Дмитрий Медведев университетке түскенде Николай Кропачевпен (қазір Санкт-Петербург мемлекеттік университетінің ректоры) кездесті,<ref name="who">[http://newtimes.ru/articles/detail/12733/ Президент Олбанской федерации. Who is Mr Medvedeff?] // Камышев Виталий, Колесников Андрей, «Новое время», 21 мая 2007 г.</ref> ол оны былай сипаттады: «Жақсы, мықты студент. Спортпен, [[Ауыр атлетика|ауыр атлетика]] мен айналысты. Тіпті факультет үшін бір нәрсе ұтып алды. Бірақ негізгі курста ол бәрімен бірдей болды. Тек өте ынталы » Ол туралы Мемлекеттік Дума төрағасының бірінші орынбасары Олег Морозов «жас, жігерлі, одан ештеңе шықпайды» деп айтқан.<ref>http://www.echo.msk.ru/news/411917.html Сегодня назван кандидатом в президенты от партии власти</ref> 1987 жылы А.Жданов атындағы Ленинград мемлекеттік университетінің заң факультетін, 1990 жылы Ленинград мемлекеттік университетін бітірген. Жас кезінен ол қатты рокты жақсы көреді, өзінің сүйікті топтарының арасында ол «Терең күлгін», «Қара сенбі» және «Лед Цеппелин» туралы айтады;<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2007/dec/10/russia Putin’s Purple reign man (Guardian)]</ref> осы және басқа топтардың жазбаларын жинайды (атап айтқанда, ол [[Deep Purple]] тобының толық жазбаларын жинаған). Сонымен қатар ол ресейлік рок-топтарды, атап айтқанда «Чайфты» тыңдайды. Студенттік жылдары ол фотографияны жақсы көрді, ауыр атлетикамен айналысты, өзінің салмақ дәрежесінде университетте ауыр атлетикадан жарыстарда жеңіске жетті. 1979 жылдан комсомол мүшесі.{{citation needed|date=Januari 2017}} Университетте Д. А. Медведев партияға қосылды, 1991 жылдың тамызына дейін КОКП мүшесі болды.<ref>[http://www.scilla.ru/works/pret08/medvedev.html Медведев Дмитрий Анатольевич («Претенденты-2008»)]</ref> Д.Медведев [[Тынық мұхиты мемлекеттік университеті|Тынық мұхиты университеті]]нің студенттеріне берген сұхбатында заң тәжірибесін бастамас бұрын, тазалаушы болып жұмыс істеп, айына 120 рубль, сонымен қатар 50 рубль стипендия алғанын айтты. Дмитрий Медведев КА-да қызмет етпеді (оның ЛМУ-дағы жас шоғыры, басқа университеттерден және сол ЛМУ-дың бірнеше жас ұрпақтарынан айырмашылығы, студенттердің кейінге қалдырылуын жаппай жою процесі әсер етпеді). Хухоямаки ([[Карелия Республикасы|Карелия]]) қаласында 1,5 айлық әскери дайындықтан өтті.<ref>[https://web.archive.org/web/20090124234447/http://www.mk.ru/blogs/MK/2008/01/17/society/333734/ Сержант из Хухоямяки — будущий главнокомандующий России] // [[Московский комсомолец]], 17 января 2008 г.</ref> Университетте оқып жүргенде ол теміржолда жүктерді күзетумен және алып жүрумен айналысатын студенттік отрядта болған (КСРО темір жол министрлігінің әскерилендірілген күзетінде)<ref>[http://www.kp.ru/daily/24342.4/532925 Медведев рассказал, как охранял железную дорогу]// [[Комсомольская правда]], 13 августа 2009 г., статья Елены Кривякиной</ref>. ===Оқыту және зерттеу=== 1988 жылдан бастап Ленинград мемлекеттік университетінің заң факультетінде, содан кейін Санкт-Петербург мемлекеттік университетінде [[Азаматтық құқық|азаматтық]] және [[Рим құқығы|рим құқығы]] пәнінен сабақ берді. Кандидаттық диссертациясының тақырыбы: «Мемлекеттік кәсіпорынның азаматтық-құқықтық тұлғасын жүзеге асыру мәселелері», заң ғылымдарының кандидаты (Л., 1990). А.П.Сергеев пен Ю.К.Толстой өңдеген үш томдық «Азаматтық құқық» оқулығының авторларының бірі ол үшін 4 бөлім жазды (мемлекеттік және коммуналдық кәсіпорындар, несие және есеп айырысу міндеттемелері, көлік құқығы, алименттік міндеттемелер туралы). Ол 1999 жылы Мәскеуге көшуіне байланысты сабақ беруді тоқтатты.<ref>[https://web.archive.org/web/20071213082922/http://www.echomsk.spb.ru/content/store/default.asp?shmode=2&ids=438&ida=62962&idt=news Эхо Москвы в Санкт-Петербурге — 91.5 FM]</ref> 2006 жылдың қыркүйегінен бастап Сколково Мәскеу басқару мектебінің Халықаралық қамқоршылық кеңесін басқарады. ===[[Санкт-Петербург]]тегі мансап=== 1990-1997 жылдары Санкт-Петербург мемлекеттік университетінде сабақ берді. Сонымен бірге, 1990-1995 жылдары ол Ленинград қалалық халық депутаттары кеңесі төрағасының кеңесшісі, содан кейін Владимир Путиннің төрағалығымен Санкт-Петербург мэриясының сыртқы байланыстар комитетінің сарапшысы болды. Смольныйда Медведев мәмілелерді, келісімшарттарды және әртүрлі инвестициялық жобаларды әзірлеуге және орындауға қатысты. [[Швеция]]да жергілікті [[Жергілікті өзін-өзі басқару|өзін-өзі басқару]] мәселелері бойынша тағылымдамадан өтті. Ұлттық стратегия институтының президенті Станислав Белковский Дмитрий Медведевті жұмсақ, психологиялық тұрғыдан тәуелді - Владимир Путин үшін әрқашан психологиялық тұрғыдан ыңғайлы деп сипаттайды. Басқа адамдардың пікірінше, Медведев «жұмсақ емес, бірақ өте үстем».<ref name="newtimes.ru">[https://web.archive.org/web/20070616185741/http://newtimes.ru/magazine/issue_46/article_5.htm Владимир Милов. ''Путин не сумеет сохранить власть''.] «[[The New Times]]» № 46 от 24 декабря 2007.</ref> Саясаттанушы Алексей Мухиннің пікірінше, Медведев Владимир Путинді 1992 жылы әкімнің сыртқы байланыстар жөніндегі комитеті тергеуінен кейін Владимир Путинді тағылған айыптардан қорғауға үлкен үлес қосты.<ref>[http://www.iamik.ru/?op=full&what=content&ident=39214 Медведев — добрый герой, изготовленный в Кремле]//Le Figaro</ref> 1993 ж. - «Финцелл» ЖАҚ құрылтайшысы, 50% қатысу үлесі. 1993-1998 жылдары ол «Илим Палп Интерпрайз» корпорациясының құқықтық мәселелер бойынша бірлескен құрылтайшысы және директоры, 20% қатысу үлесінің иесі болды. 1998 жылы «Братск ағаш өңдеу кешені» ААҚ Директорлар кеңесінде «Илим» компаниясының өкілі болды.<ref>http://kotlaslib.aonb.ru/doc/10_let.pdf</ref> 1994 жылы «Балфорт Консалтинг Фирмасы» ЖАҚ-ның тең құрылтайшысы болды.<ref>Иду на ВАС. — Профиль, 31.01.2005</ref> Бірнеше БАҚ-тың хабарлауынша, 1990 жылдан 1995 жылға дейін ол Санкт-Петербургтегі «Рус» акционерлік сақтандыру компаниясында адвокат болып жұмыс істеген, оны Владислав Резник басқарған.<ref>[http://www.zaks.ru/new/archive/view/15127-0/ Ху из ху: Владислав Матусович Резник: страховщик в медвежьей шкуре // ЗАКС.РУ 21 февраля 2005]</ref><ref>[http://lenta.ru/lib/14160410/ Резник, Владислав. Депутат Государственной Думы РФ // Лентапедия]</ref><ref name="NewIzv2001">[http://varhivah.net/gazety/politika-kak-samyjj-vygodnyjj-biznes.html Политика как самый выгодный бизнес // Новые известия 29.11.2001, электронная копия Вархивах.нет]</ref> [[1996 жыл]]ы сайлауда Анатолий Собчак жеңілгеннен кейін ол Смолныйда жұмысын тоқтатты<ref>Ирина Вьюнова. Кремлёвский Визирь. — Профиль, 01.11.2003. — № 43 (362)</ref>. ===[[Мәскеу]]дегі мансап=== [[File:Vladimir Putin with Dmitry Medvedev-3.jpg|thumb|250px|[[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведев]] пен Владимир Путин 2000 жылы 27 наурызда, Путин [[Ресейдегі президент сайлауы (2000)|президенттік сайлаудан]] жеңгеннен кейінгі екінші күні.]] 1999 жылғы қарашада ол Ресей Федерациясы Үкіметі Аппарат басшысының орынбасары болып тағайындалды; оны Ресей Федерациясының үкіметінің төрағасы етіп тағайындалған Владимир Путин Мәскеуге шақырды. 1999-2000 жылдары [[Борис Николаевич Ельцин|Борис Ельцин]] президент қызметінен кеткен соң, ол [[Ресей президенті|Ресей Федерациясының Президент]]і әкімшілігі басшысының орынбасары болды;<ref>[http://kremlin.ru/text/news/1999/12/119602.shtml Исполняющий обязанности президента России Владимир Путин назначил Александра Волошина руководителем Администрации президента России]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Август 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=060011 |title=Указ президента Российской Федерации от 31 декабря 1999 года № 1766 |accessdate=2009-11-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110603231545/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=060011 |archivedate=2011-06-03 |deadlink=yes }}</ref> Владимир Путиннің Александр Смоленскийге тиесілі Александр үйіндегі үгіт-насихат штабын басқарды, ол жерде сол кезде Герман Греф стратегиялық зерттеулер орталығы орналасқан; 2000 жылдың маусымында Владимир Путиннің президенттік сайлаудағы жеңісінен кейін Медведев президент әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары болды.<ref>[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=16528 Владимир на шее. На прошлой неделе окончательно определился круг лиц, которые поведут Владимира Путина к заветному креслу.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080617093704/http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=16528 |date=2008-06-17 }} Журнал «Власть» № 7(358) от 22.02.2000</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20131126042739/http://putin2000.ru/05.html В. В. Путин: предвыборный штаб]</ref> Саяси сарапшы Станислав Белковскийдің айтуынша, сол кезде Александр Волошин мен [[Роман Аркадьевич Абрамович|Роман Абрамович]] Медведевтің кандидатурасын өздері ұсынған. Волошин 2003 жылы қазанда отставкаға кеткеннен кейін оның орнына Медведев келді.<ref>[http://kremlin.ru/text/news/2000/06/124485.shtml Владимир Путин своим указом назначил Дмитрия Медведева первым заместителем руководителя Администрации президента]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> 2000-2001 жылдары - «Газпром» директорлар кеңесінің төрағасы, 2001 жылы - «Газпром» директорлар кеңесі төрағасының орынбасары, 2002 жылғы маусымнан 2008 жылғы мамырға дейін - «Газпром» директорлар кеңесінің төрағасы. 2003 жылғы қазаннан 2005 жылғы қарашаға дейін Ресей Президенті Әкімшілігінің басшысы болды.<ref>[http://kremlin.ru/text/news/2003/10/54738.shtml Президент России подписал Указ о назначении Дмитрия Медведева Руководителем Администрации президента России]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> 2003 жылғы 12 қарашада Медведев Ресей Федерациясы Қауіпсіздік Кеңесінің мүшесі болып тағайындалды, 2004 жылдың сәуірінде ол Ресейдің Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі мәртебесін алды.<ref>{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=19928&PSC=1&PT=3&Page=1 |title=Указ президента Российской Федерации от 12 ноября 2003 года № 1342 |accessdate=2009-11-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110603231340/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=19928&PSC=1&PT=3&Page=1 |archivedate=2011-06-03 |deadlink=yes }}</ref> [[2005 жыл]]дың 21 қазанынан 2008 жылдың 10 шілдесіне дейін - Ұлттық басым жобаларды іске асыру және демографиялық саясат жөніндегі Президент кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, ол іс жүзінде басым ұлттық жобаларды басқаруды бастады.<ref>{{Cite web |url=http://kremlin.ru/text/docs/2005/10/95791.shtml |title=Состав Совета при президенте Российской Федерации по реализации приоритетных национальных проектов |accessdate=2009-11-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070805042910/http://www.kremlin.ru/text/docs/2005/10/95791.shtml |archivedate=2007-08-05 |deadlink=yes }}</ref> 2005 жылғы 14 қарашада Ресей Федерациясы Премьер-министрінің бірінші орынбасары болып тағайындалды (<ref>{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=030518 |title=Указ президента Российской Федерации от 14 ноября 2005 года № 1320 |accessdate=2009-11-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110603231509/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=030518 |archivedate=2011-06-03 |deadlink=yes }}</ref><ref name=autogenerated6>[https://web.archive.org/web/20071223024849/http://www.government.ru/archiv/government/minister/index.html-he_id_1069.htm Архив Сайта Правительства Российской Федерации]</ref>2007 жылғы 24 қыркүйекте осы лауазымға тағайындалды)<ref>{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=041652 |title=Указ президента Российской Федерации от 24 сентября 2007 года № 1254 |accessdate=2009-11-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110603231355/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=041652 |archivedate=2011-06-03 |deadlink=yes }}</ref>. [[Сурет:Vladimir Putin 11 March 2008-1.jpg|thumb|right|200px|Медведев және Владимир Путин мен 2006 жыл]] 2006 жылғы 13 шілдеден 2008 жылғы 10 шілдеге дейін - басым ұлттық жобаларды іске асыру жөніндегі Кеңес Төралқасының төрағасы.<ref>{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=34677&PSC=1&PT=3&Page=1 |title=Распоряжение президента Российской Федерации от 13 июля 2006 года № 323-рп |accessdate=2009-11-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110603231452/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=34677&PSC=1&PT=3&Page=1 |archivedate=2011-06-03 |deadlink=yes }}</ref> ==Ресейдегі президент сайлауына қатысу== {{main|Ресейдегі президент сайлауы (2008)}} [[File:Dmitry Medvedev 21 November 2009 1.jpg|thumb|200px|Дмитрий Медведевтің «[[Біртұтас Ресей]]» партиясының XI съезінде сөйлеген сөзі. 21 қараша, 2009 жыл]] * 2005 жылғы 14 қарашада Дмитрий Медведевтің ұлттық жобалар бойынша бірінші вице-премьер-министр лауазымына қайта тағайындалуымен<ref>[http://www.government.ru/archiv/government/minister/sphere.html-he_id_1076.htm Сфера ведения]{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070304182716/http://www.government.ru/government/governmentactivity/sferyvediniy/6082880.htm Сфера деятельности]</ref> (Юрий Ковальчуктың ұлы Борис Ковальчук<ref>[https://web.archive.org/web/20080508211050/http://www.government.ru/government/rfgovernment/rfgovernmentmanagement/structure/prioritetnih_nats_proektov/2a0644ba-7777-4326-a854-fda6823578a8.htm Директор Департамента приоритетных национальных проектов Правительства Российской Федерации Ковальчук Борис Юрьевич]</ref> Медведевтің көмекшісі және ұлттық жобалар департаментінің [http://medvedev2008.ru/ директоры болып тағайындалды]) [[Де-факто]] оның орталық телеарналардағы [[Қоғаммен қарым-қатынас|науқаны басталды]]. Сол жылы оның сайлау учаскесі тіркелді. * [[2006 жыл]]ғы ақпанда ресейлік баспасөз оны президенттік емес науқанның (президент Владимир Путиннің көзқарасы бойынша) сүйіктісі деп атады<ref>{{cite web|author=[[Быков, Дмитрий Львович|Дмитрий Быков]]|url=http://www1.sobesednik.ru/issues/104/rubr/1100/karyera/?3337|title=Плюшевый Медведев. Может ли Визирь стать преемником Путина?|publisher=[[Собеседник (газета)|Собеседник]]|datepublished=28 февраля 2006, № 08|accessdate=2009-01-12|description=« Пиаровская кампания против министра обороны России Сергея Иванова четко обозначила курс Кремля на победу другого путинского преемника — человека, известного под кличкой Визирь.»|deadlink=unknown-host}}{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. * 2007 жылдың қаңтарында Дмитрий Медведев Ресей президенттігіне басты үміткер болды.<ref>{{Cite web |url=http://newsinfo.ru/news/2006/12/news1341658.php |title=Дмитрий Медведев — главный кандидат в президенты: NewsInfo |accessdate=2007-01-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070716215422/http://newsinfo.ru/news/2006/12/news1341658.php |archivedate=2007-07-16 |deadlink=yes }}</ref> Юрий Левада аналитикалық орталығының мәліметінше, президент сайлауының бірінші турында сайлаушылардың 33% Медведевке, екінші турда 54% дауыс беруге дайын болған.<ref>{{Cite web |url=http://www.levada.ru/press/2007012602.html |title=Левада-Центр > архив > пресс-выпуски |accessdate=2007-01-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080531004841/http://www.levada.ru/press/2007012602.html |archivedate=2008-05-31 |deadlink=yes }}</ref> * 2007 жылдың мамырында Дмитрий Медведев өз кандидатурасын биліктен басқа кандидат [[Сергей Борисович Иванов|Сергей Ивановқа]] берді. «Левада» орталығының сауалнамаларына сәйкес, респонденттердің 18% -ы бірінші турда Медведевке дауыс беруге дайын болса, 19% -ы Ивановқа дайын болған. Егер Иванов пен Медведев екеуі екінші раундқа шықса, онда сауалнамаға сәйкес, Ивановтың мүмкіндігі жақсырақ (ол үшін 55%)<ref name="autogenerated1">{{Cite web |url=http://www.levada.ru/press/2007050305.html |title=Левада-Центр > архив > пресс-выпуски |accessdate=2007-05-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080531004852/http://www.levada.ru/press/2007050305.html |archivedate=2008-05-31 |deadlink=yes }}</ref>. * 2007 жылдың 18 қазанынан бастап Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы [[Виктор Алексеевич Зубков|Виктор Зубков]] журналистерге арналған үкіметтік жиналыстарды тарату тәжірибесінен бас тартқаннан кейін Медведевтің үгіт-насихатының белсенді кезеңі басталды.<ref>[http://www.regnum.ru/news/904199.html Сергей Миронов поддерживает закрытость заседаний Правительства Российской Федерации — Новости России — ИА REGNUM]</ref> * [[2007 жыл]]дың [[10 желтоқсан]]ында Владимир Путин Дмитрий Медведевтің Ресей Федерациясының президенттігіне кандидатурасын қолдады . «Дмитрий Анатольевич Медведевтің кандидатурасына келетін болсақ, мен оны 17 жылдан астам уақыттан бері жақсы білемін және мен бұл кандидатураны толығымен және толық қолдаймын», - деп түсіндірді Президент Путин. «Біртұтас», «Әділетті Ресей», Аграрлық партия және «Азаматтық билік» партиялары Дмитрий Медведевті өз партияларынан жалғыз кандидат ретінде ұсынды. Алайда, қолданыстағы заңға сәйкес, президенттікке кандидатты тек бір саяси партия ғана ұсына алады. * [[2007 жыл]]дың [[10 желтоқсан]]ында Владимир Путин Дмитрий Медведевтің Ресей Федерациясының президенттігіне кандидатурасын қолдады. ''Дмитрий Анатольевич Медведевтің кандидатурасына келетін болсақ, мен оны 17 жылдан астам уақыттан бері жақсы білемін және мен бұл кандидатураны толығымен және толық қолдаймын''<ref>Сообщение агентства «Интерфакс» от 10.12.07</ref>, - деп түсіндірді Президент Путин. «[[Біртұтас Ресей]]», «[[Әділетті Ресей]]», Аграрлық партия және «Азаматтық билік»<ref>[https://ria.ru/politics/20071210/91655942.html «Единая Россия», эсеры, аграрии и «Гражданская сила» предлагают в кандидаты в президенты Дмитрия Медведева, Путин поддерживает] «РИА Новости», 10.12.2007</ref> партиялары Дмитрий Медведевті өз партияларынан жалғыз кандидат ретінде ұсынды. Алайда, қолданыстағы заңға сәйкес, президенттікке кандидатты тек бір саяси партия ғана ұсына алады. * 2007 жылы 11 желтоқсанда Дмитрий Медведев мемлекеттік теледидарда көрсеткен мәлімдемесінде: «Мен оған [Путинге] біздің елдің жаңа президенті сайланғаннан кейін Ресей үкіметін басқаруға түбегейлі келісім беруді сұрап өтініш білдіремін» деді.<ref>[http://newsru.com/russia/11dec2007/futureisclear.html Медведев попросил Путина стать премьером после выборов президента] NEWSru.com 11 декабря 2007 г.</ref> * 2007 жылғы 17 желтоқсанда Дмитрий Медведев «Біртұтас Ресей»<ref>[https://ria.ru/politics/20071210/91663566.html Единороссы официально выдвинут Медведева кандидатом в президенты на съезде 17 декабря] «РИА Новости», 10.12.2007</ref> партиясының съезінде Ресей президенттігіне үміткер ретінде ұсынылды. Жасырын дауыс беру кезінде Медведевке 478 делегат дауыс берсе, 1 делегат қарсы дауыс берді. * [[2007 жыл]]ғы 20 желтоқсанда Дмитрий Медведев Ресей Орталық сайлау комиссиясының кандидатурасын жариялады. * [[2008 жыл]]ғы [[28 қаңтар]]да Дмитрий Медведев өзінің сайлау алдындағы пікірсайысқа қатысудан бас тартқаны туралы хабарлады<ref>[http://www.lenta.ru/news/2008/01/28/medvedev/ Lenta.ru: Политика: Медведев отказался от участия в дебатах]</ref>. * [[2008 жыл]]ғы 2 наурызда Медведев президенттік сайлауда 70,28% дауыс жинап жеңіске жетті. Медведевтің кандидатура ретінде ұсынылуын бірнеше діни ұйымдардың ресми өкілдері қолдады: Орыс православие шіркеуі, [[Ресей мұсылмандары діни басқармасы|Ресейдің Еуропалық бөлігі мұсылмандары]] діни басқармасы, Ресейдің еврей [[Діни бірлестіктер|діни бірлестіктері]] мен ұйымдары конгресі<ref>[http://www.regions.ru/news/2114173/ REGIONS.RU — новости Федерации | Религиозные лидеры считают, что Путин и Медведев сработаются]</ref>. Дмитрий Медведев салмағын жоғалтты, бұл үшін оның кеңсесінде жүгіру жолы орнатылды<ref>[http://www.peoples.ru/state/minister/russia/dmitry_medvedev/ Дмитрий Анатольевич Медведев // Peoples.Ru]</ref><ref>[http://www.kp.ru/daily/23811/60137/ Как власть меняет человека // Комсомольская правда, 22 ноября 2006]</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/dyn_images/img45498.jpg Фотография со страницы руководителя администрации президента России Дмитрия Медведева]{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. [[Сурет:Dmitry Medvedev in Tatarstan, June 2011-9.jpeg|thumb|right|200px|Медведев сапарлары [[Татарстан]] Ресей Республикасы]] Халықаралық экономика институтының аға ғылыми қызметкері Петерсон (''The Peter G. Peterson Institute for International Economics'') [[Андерс Ослунд]] 2007 жылдың соңында Кремльдегі ұлтаралық ұлтаралық күрес аясында Дмитрий Медведевтің Кремльге жалғыз кандидат болып тағайындалуы алдын-ала тұжырым болған жоқ деп санайды.<ref>[http://www.inosmi.ru/translation/238444.html Андерс Ослунд (Anders Aslund). ''Путин — весь вечер на арене.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080117114739/http://www.inosmi.ru/translation/238444.html |date=2008-01-17 }} русский перевод статьи в [[The Moscow Times]] от [[14 декабря]] [[2007 год]]а</ref> Ол сонымен бірге Медведевтің тағайындауынан кейін қалыптасқан жағдайды «төңкеріс қарсаңындағы классикалық жағдай» деп бағалады.<ref>[https://web.archive.org/web/20080110013334/http://www.inosmi.ru/stories/07/04/23/3507/238785.html Андерс Аслунд (Anders Aslund). ''Чистка или переворот?''] русский перевод статьи в [[The Moscow Times]] от [[9 января]] [[2008 год]]а</ref> ==Президенттік== ===Сайлау және қызметке кірісу=== [[File:Medvedev campaign poster.JPG|thumb|250px|Мәскеудегі [[Манежная алаңы (Мәскеу)|Манежная алаңында]] Ресей Федерациясының президенттігіне кандидат Д. Медведевтің 2008 жылғы президенттік сайлаудағы сайлау ұраны: «Біз бірге жеңеміз»]] [[File:Inauguration of Dmitry Medvedev, 7 May 2008-7.jpg|thumb|250px|[[Ресей президенті]] ретінде Дмитрий Медведевтің [[Инаугурация|ұлықтау]].]] [[2007 жыл]]ғы [[10 желтоқсан]]да «Біртұтас Ресей» партиясынан Ресей Федерациясының президенттігіне кандидат ретінде ұсынылды. Дәл сол күні Медведевтің кандидатурасын «Әділеті Ресей» партиясы, Ресейдің Аграрлық партиясы және Азаматтық билік партиясы қолдады. Мұндай шешім Президент Владимир Путиннің, Медведевтің, сонымен қатар Мемлекеттік Думаның төрағасы [[Борис Вячеславович Грызлов|Борис Грызловтың]], Федерация Кеңесінің төрағасы [[Сергей Михайлович Миронов|Сергей Мироновтың]] және Аграрлық партияның жетекшілері [[Владимир Николаевич Плотников|Владимир Плотников]] пен Азаматтық билік партиясының жетекшісі [[Михаил Юрьевич Барщевский|Михаил Барщевскийдің]] Кремльдегі кездесуінде қабылданды. Владимир Путин Медведевтің кандидатурасын мақұлдады, оның кандидатура бойынша ресми ұсынысы 2007 жылдың 17 желтоқсанында өтті. Медведев бұған дейін президент Путинмен бірге өзінің кандидатурасын талқылады.<ref name="medvedev.kremlin.ru" /> 2007 жылғы 20 желтоқсанда Ресей Федерациясының Орталық сайлау комиссиясына құжаттар тапсыру кезінде ол заңға сәйкес Ресей президенті болып сайланса,<ref>[http://echo.msk.ru/news/413688.html Радиостанция «Эхо Москвы» / Новости / Четверг, 20.12.2007 / Дмитрий Медведев сделал несколько заявлений]</ref> «Газпром» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы қызметінен кететінін мәлімдеді. Дмитрий Медведевтің сайлауалды штабын Президент Әкімшілігінің басшысы [[Сергей Семёнович Собянин|Сергей Собянин]] басқарды, ол онда жұмыс істеген кезде демалыста болған. Науқанның негізгі тақырыптары мен ұрандары.<ref name=autogenerated6 /> * халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын көтеру, басым ұлттық жобалар бойынша жұмысты жалғастыру; * мемлекеттік саясаттың негізі ретінде «бостандық емес еркіндіктен гөрі» қағидатын қалыптастыру ... (V Красноярск экономикалық форумындағы «Ресей 2008-2020. Өсуді басқару» 2008 жылғы 15 ақпанда);<ref>[https://web.archive.org/web/20080203083933/http://www.medvedev2008.ru/program.htm Дмитрий Медведев. Официальный сайт кандидата на должность президента России. Программные выступления]</ref> * «... біздің еліміз үшін ең бастысы - тыныш және тұрақты дамуды жалғастыру. Тұрақты дамудың онжылдықтары жай қажет. ХХ ғасырда біздің елден айырылған нәрсе - бұл ондаған қалыпты өмір және мақсатты жұмыс »(II Бүкілресейлік Азаматтық форумда сөйлеген сөзі, 2008 ж., 22 қаңтар); * 2020 тұжырымдамасының идеяларын ұстана отырып - институттарды, инфрақұрылымды, инновацияларды, инвестицияларды дамыту, сондай-ақ ынтымақтастық пен бизнесті қолдау; * Ресейдің әлемдік держава мәртебесіне оралуы және оның әрі қарай дамуы, әлемдік қатынастарға интеграциялануы, барлық негізгі халықаралық мәселелер бойынша өзіндік ұстанымы, Ресей мүдделерін кеңінен қолдау. 2008 жылғы 2 наурызда ол Ресей Федерациясының Президенті болып сайланды. Үкімет мүшесі бола отырып, ол президенттік ұлықтау үшін Ресей Федерациясының ұлықтау Ресей Федерациясының дейін президенті болып сайланды. 2008 жылғы 3 наурызда Президент [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] «Ресей Федерациясының жаңадан сайланған және президент болып табылмайтын президентінің мәртебесі туралы» № 295 Жарлыққа қол қойды. [[Ресей Федерациясының Конституциясы|Конституцияға]] сәйкес, Д. А. Медведев Ресей Федерациясының Президенті лауазымын 2008 жылғы сайлау қорытындылары шығарылғаннан кейін 2 айдан кейін және Владимир Путиннің 2004 жылы ресми түрде тағайындалғанынан 4 жыл өткен соң - 2008 жылғы 7 мамырда (түнгі сағат 12-де 09 минут Мәскеу уақыты)<ref>{{Cite web |url=http://www.uznai-prezidenta.ru/index.php?p=6-5&v=fh2 |title=Президент России — гражданам школьного возраста |accessdate=2008-05-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120120072130/http://www.uznai-prezidenta.ru/index.php?p=6-5&v=fh2 |archivedate=2012-01-20 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://www.regnum.ru/news/966307.html Инаугурация нового президента России запланирована на 7 мая — Новости России — ИА REGNUM]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080901195804/http://medvedev2008.ru/news_51.htm Сайт кандидата в президенты Медведева]</ref>. Өзінің кіріспе сөзінде ол «азаматтық және экономикалық бостандықтарды одан әрі дамыту, жаңа азаматтық мүмкіндіктер құру» жаңа лауазымның басымдығы болып саналатынын айтты. Мен бұл бағытты әлеуметтік салаға тікелей қатысты алғашқы жарлықтарға қол қою арқылы растадым. Атап айтқанда,</ref>. Подтвердил этот курс подписанием свои<ref>[http://www.rian.ru/politics/20080507/106773205.html Медведев назвал свои важнейшие задачи на посту президента]</ref><ref>[http://www.rian.ru/society/20080507/106804337.html Ветеранов обеспечат жильём до 2010 года]</ref><ref>[http://www.regnum.ru/news/997176.html Ветераны получат жильё через два года]</ref> алғашқы құжат - 2010 жылдың мамырына дейін жақсы тұрғын үйге мұқтаж [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] барлық ардагерлеріне федералды бюджет есебінен тұрғын үй беруді қарастыратын федералды заң болды. Тиісті инфрақұрылымды модернизациялау аясында «Тұрғын үй құрылысын дамыту жөніндегі шаралар туралы» келесі қаулы тұрғын үйді жылжытудың Федералды қорын құруды қарастырады. Оның негізгі мақсаты көбінесе жеке тұрғын үй құрылысын дамытуға жәрдемдесу болады: ол қол жетімді тұрғын үй нарығын қалыптастыру процесінде өтпелі буын ретінде қарастырылады және федералды жер учаскелерін болашақта жеке меншіктің одан әрі дамуына арналған аймақ ретінде пайдалану. Сонымен қатар, ғылымды, білім мен өндірісті біріктіру және инновациялық экономиканың ұзақ мерзімді қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін білікті кадрлар даярлау арқылы жоғары кәсіптік білімді жүйелі түрде жаңғыртуды жеңілдету мақсатында Федералды университеттер туралы жарлық білім беру процесінің,<ref>[http://www.rosbalt.ru/2008/05/07/481800.html В России появится Фонд содействия развитию жилищного строительства]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080510080618/http://www.kremlin.ru/text/docs/2008/05/200298.shtml Указ президента РФ «О мерах по развитию жилищного строительства»]</ref> ғылыми зерттеулер мен зерттеулердің [[Жоғары оқу орындары|Жоо]] деңгейін қамтамасыз ететін федералды университеттер желісін құруды жалғастыруды жоспарлайды.<ref>{{Cite web |url=http://www.kremlin.ru/text/news/2008/05/200302.shtml |title=Указ президента Российской Федерации от 7 мая 2008 года «О федеральных университетах» |accessdate=2008-05-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510190545/http://www.kremlin.ru/text/news/2008/05/200302.shtml |archivedate=2008-05-10 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://www.rian.ru/society/20080507/106807458.html РИА-Новости: в России появится новый федеральный университет]</ref> технологиялық әзірлемелер. Осы Жарлыққа сәйкес Президент Үкіметке бұрыннан құрылған [[Сібір федералды университеті|Сібір]] және [[Оңтүстік федералды университеті|Оңтүстік федералды университеттерімен]] қатар Қиыр Шығыс федералды университетін құруды қарастыруды тапсырды. [[2008 жыл]]дың 27 мамырында Дмитрий Медведев «Газпром» директорлар кеңесінің төрағасы қызметінен кетті,<ref>{{Cite web |url=http://kremlin.ru/appears/2008/05/27/1941_type63376type63378_201622.shtml |title=Начало встречи с членами совета директоров компании «Газпром» |accessdate=2009-11-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080630060230/http://www.kremlin.ru/appears/2008/05/27/1941_type63376type63378_201622.shtml |archivedate=2008-06-30 |deadlink=yes }}</ref> бір айдан кейін Медведевтің премьер-министрдің бірінші орынбасары ретінде Виктор Зубков оның мұрагері болады.<ref>[https://web.archive.org/web/20090707001730/http://old.gazprom.ru/subjects/29438.shtml Совет директоров ОАО «Газпром»]</ref> [[2008 жыл]]дың [[3 шілде]]сінде Д. А. Медведев жаңа «Ресей Федерациясының орыс казактарына қатысты мемлекеттік саясатының тұжырымдамасын» қабылдады, оның мақсаты орыс казактарының қайта тірілуі туралы Ресей Федерациясының мемлекеттік саясатын әзірлеу, Ресей Федерациясының мемлекеттік саясатының қағидаларын орыс казактары мен міндеттеріне қатысты жалпылау болып табылады. Мемлекеттік қызмет саласындағы казактар, казактар мен казак қоғамдастықтарының мемлекеттік және муниципалды органдармен өзара әрекеті. Осы тұжырымдамаға сәйкес «казактар тарихи маңызы бар және жергілікті дәстүрлерді ескере отырып, жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге белсенді атсалысады». Казактар саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаттары - бұл орыс казактарының мемлекетін және басқа да қызметтерін қалыптастыру және дамыту, орыс казактарының рухани және мәдени негіздерін қалпына келтіру және дамыту, олар үшін қаржылық, құқықтық, әдістемелік, ақпараттық және ұйымдастырушылық тетіктер мен барлық қажетті жағдайлар жасалады және жасалады. 2009 ж. [[10 қыркүйек|10 қыркүйегінде]] Интернетте «Ресей, алға!» Атты мақала жарияланды, онда ол Ресейдің болашағы туралы өз көзқарасын білдірді және технологиялық модернизацияның басым бағыттарын атады.<ref>[http://kremlin.ru/news/5413 Россия, вперёд! Статья Дмитрия Медведева]</ref> [[2011 жыл]]ғы [[24 қыркүйек]]те «Біртұтас Ресей» партиясының XII съезінде Дмитрий Медведев конгресс 2012 жылғы президенттік сайлауда Владимир Путиннің кандидатурасын қолдайтындығын және Ресейдің премьер-министрі болуға дайын екендігін мәлімдеді.<ref>[http://wra.ucoz.ru/news/medvedev_predlozhil_putina_na_post_prezidenta_rf/2011-09-24-335 Медведев предложил Путина на пост президента РФ — 24 Сентября 2011 — Информационно-развлекательный портал «WRA»<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> ===Инновациялық қызмет. Сколково=== [[Сурет:Medvedev in RIAN.jpeg|thumb|right|200px|2011 жылғы 23 маусымда Медведев Викимедиа [[Ортаққор|Commons]]-қа жеке фотосуретті жүктеді.]] [[File:Campus-night.jpg|thumb|Сколково мектебіндегі кампус жобасы]] Ресей Федерациясының Президентінің 2009 жылғы 12 қарашада жыл сайынғы жолдауында Д. А. Медведев: ''Ресейде барлық басым бағыттарды, атап айтқанда барлық салаларды қолдауға шоғырланған қуатты ғылыми-зерттеу орталығын құру туралы ұсыныстарды әзірлеуді аяқтау қажет. Бұл, егер сіз қаласаңыз, [[Силикон алқабы|Силикон алқабы]] және басқа да шетелдік орталықтардың үлгісімен жүретін заманауи технологиялық орталықты құру туралы''.<ref>{{cite web|url=http://www.kremlin.ru/transcripts/5979|title=Послание президента России Федеральному собранию|date=2009-11-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CSZzjuI|archivedate=2011-08-25}}</ref> Д.Медведев [[2009 жыл]]ғы 31 желтоқсанда «Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды дамыту және олардың нәтижелерін коммерциализациялау үшін географиялық тұрғыдан бөлек кешен құру жобасын әзірлеу жөніндегі жұмыс тобы туралы» № 889-А / қаулы шығарды.<ref>[http://text.document.kremlin.ru Распоряжение президента РФ от 31 декабря 2009 г. № 889-рп «О рабочей группе по разработке проекта создания территориально обособленного комплекса для развития исследований и разработок и коммерциализации их результатов»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Май 2019 |bot=InternetArchiveBot }} (текст находится поиском «31 декабря 2009»)</ref> Жыл басында президент әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары, модернизациялау комиссиясы төрағасының орынбасары [[Владислав Юрьевич Сурков|Владислав Сурков]] жұмыс тобының жетекшісі болып тағайындалды. [[2010 жыл]]ғы [[18 наурыз]]да Олимпиаданың жеңімпаз студенттерімен кездесуде Д. А. Медведев Сколковода жаңа технологияларды дамыту және коммерциализациялау үшін Мәскеу басқару бизнес мектебінің негізінде Сколковода ультрадыбыстық ғылыми-технологиялық кешен құру туралы жоспарын жариялады.<ref>[http://www.rg.ru/printable/2010/03/19/vstrecha-olimp.html Президент учил жизни таланты]</ref><ref name="rian918">[http://www.rian.ru/science/20100318/215146918.html РИА Новости. Российская «Кремниевая долина» будет построена в Сколково — Медведев.]</ref> 23 наурызда Дмитрий Медведев [[Ханты-Мансийск]]іде Президенттік модернизациялау комиссиясының отырысында «[[Ренова]]» компаниялар тобының жетекшісі [[Виктор Феликсович Вексельберг|Виктор Вексельберг]] Сколководағы ресейлік инновациялық орталықты басқаратынын мәлімдеді.<ref>[http://www.pcweek.ru/themes/detail_print.php?ID=122579&print=Y На зависть Кампанелле]</ref> «Сколково инновациялық орталығы туралы» Ресей Федерациясының № 244-ФЗ Федералды заңына 2010 жылғы 28 қыркүйекте Президент Медведев қол қойған. Президент Медведевтің пікірінше, «Сколково» жобасы [[Инновация|инновацияны]] тудыратын халықаралық зияткерлік капиталды шоғырландыру үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған.<ref name="zakon"/> Медведев қордың қамқоршылар кеңесін басқарды,<ref name="zakon">[http://www.rg.ru/2010/09/30/skolkovo-dok.html ФЕДЕРАЛЬНЫЙ ЗАКОН от 28.09.2010 № 244-ФЗ «ОБ ИННОВАЦИОННОМ ЦЕНТРЕ „СКОЛКОВО“» (принят ГД ФС РФ 21.09.2010)]</ref> мұны Сколково идеясын Ресейде және шетелде кеңінен тарату қажеттілігімен түсіндірді: «Сколково тек жақсы бренд қана емес, сонымен бірге біздің қоғамның өмірін сақтайтын идеологияға айналуы керек». Президент жеке өзі жобаны шет елдерде насихаттап жүргенін, бұл туралы шетелдік жетекшілермен сөйлесетінін айтты.<ref>[http://президент.рф/news/11079 Совместное заседание Комиссии по модернизации и Попечительского совета фонда «Сколково»]</ref> Кейіннен, 2011 жылдың 18 мамырында Дмитрий Медведев Сколково Мәскеу басқару мектебінің аумағында баспасөз мәслихатын өткізді. Президент журналистермен кездесу орнын таңдауды елді модернизациялау қажеттілігімен түсіндірді: «Бірақ мен бұл туралы Сколковода сөйлескеніме өте қуаныштымын, өйткені бұл ... маңызды, маңызды мәнге ие арнайы платформа, өйткені жаңа технологиялар дамып жатқан жерде, Сколковский осында құрылды. университет, Сколково мектебі, инновациялық орталық болады ... Сколково модернизациядағы маңызды буын болады, ең бастысы, бірақ, әрине, жалғыз емес»<ref>[http://президент.рф/news/11259 Пресс-конференция Президента России//президент.рф, 18 мая 2011 года]</ref> ===Бес күндік соғыс=== {{main|Оңтүстік Осетиядағы қарулы қақтығыс (2008)|Оңтүстік Осетиядағы қарулы қақтығыстарға халықаралық реакция (2008))}} [[File:Medvedev interview "In August of 2008".ogg|thumb|250px|Медведевтің Оңтүстік Осетияда әскери қақтығыстың басталғаны туралы естеліктері]] [[File:Medvedev-Sarkozy.jpg|thumb|250px|Медведев пен Саркозидің Кремльдегі баспасөз конференциясы, 12 тамыз 2008 ж]] [[File:Medvedev meets with Kokoity and Bagapsh.jpg|thumb|250px|Дмитрий Медведев Кремльде Эдуард Кокойтты және Сергей Багапшпен кездесті, 14 тамыз 2008 жыл]] [[2008 жыл]]дың 7-8 тамызына қараған түні грузин әскерлері [[Оңтүстік Осетия]]ның астанасы Цхинвальды және оған жақын орналасқан аудандарды қарулы түрде атқылауға кірісті;<ref name="VlChron">[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1011909 Пятидневная война] {{Архивировано|url=https://www.webcitation.org/66D03jHFK?url=http://www.kommersant.ru/doc/1011909 |date=2012-03-16 }} Хроника грузино-российского конфликта с 7 по 14 августа в журнале «[[Коммерсантъ|Власть]]» № 32(785) от 18 августа 2008 г.</ref> бірнеше сағаттан кейін қала грузиндік бронды машиналар мен жаяу әскерлердің шабуылына ұшырады. Шабуыл нәтижесінде Ресейдің бітімгершілік күштерінің оннан астам әскери қызметшісі қаза тауып, ондаған адам жарақат алды.<ref name="news-bbc"> {{cite web |url = http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_7548000/7548633.stm |title = Красный Крест просит эвакуировать из Цхинвали раненых |publisher = http://news.bbc.co.uk |datepublished = 2008-08-08 |accessdate = 2008-08-18 |deadlink = no }} </ref> В результате атаки более десяти военнослужащих российских миротворческих сил было убито, несколько десятков — ранено. Официальным поводом для атаки на Цхинвал, по заявлениям грузинской стороны, послужило нарушение режима прекращения огня со стороны Южной Осетии, которая, в свою очередь, утверждает, что первой огонь открыла Грузия.<ref> {{cite web |datepublished = 2008-08-09 |url = http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1009540 |title = Первая миротворческая война |publisher = [[Коммерсантъ]] |accessdate = 2008-09-13 |deadlink = no }} </ref> [[Цхинвал]]ға жасалған шабуылдың ресми себебі,<ref name="SMIRokki">[http://newsru.com/russia/11sep2008/voshli.html СМИ: российские войска вошли в Южную Осетию ещё до начала боевых действий] [[NEWSru]] 11 сентября 2008 г.</ref> грузин тарапының пікірінше,</ref><ref>[http://newsru.com/russia/15sep2008/udaleno.html С сайта «Красной звезды» удалено интервью капитана Сидристого о вторжении российских войск в ЮО до нападения Грузии] [[NEWSru.com]] 15 сентября 2008 г.</ref> Оңтүстік Осетиямен атысты тоқтату бұзылған,<ref name="NYTFreshev">[https://www.nytimes.com/2008/09/16/world/europe/16georgia.html?_r=1&ref=world&oref=slogin Georgia offers fresh evidence on war’s start] [[The New York Times]] 15 сентября 2008 г.</ref><ref name="NEWSRNYT">[http://newsru.com/world/16sep2008/razveddannye.html NYT: Грузия нашла факты, что Россия «начала первой». Запад не убежден, но разбирается] [[NEWSru.com]] 16 сентября 2008 г.</ref> бұл Грузия өз кезегінде бірінші болып оқ атқан деп мәлімдейді. Ресейдің бірнеше газеттеріндегі бірқатар хабарларға,<ref name="spiegel">[http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,578273,00.html Did Saakashvili lie?] // [[Spiegel]], 16 сентября 2008 ([https://web.archive.org/web/20080918092725/http://www.inosmi.ru/stories/06/06/13/3482/244054.html перевод inosmi.ru])</ref><ref name="Le Monde">Литтель Д. [https://web.archive.org/web/20081014005026/http://www.inosmi.ru/stories/06/06/13/3482/244584.html Путевые заметки из Грузии] // [[Le Monde]], 12 октября 2008 (перевод inosmi.ru)</ref><ref>[http://www.businessweek.com/globalbiz/blog/europeinsight/archives/2008/11/the_russia-geor.html The Russia-Georgia War revisited // Business Week, 10 ноября 2008]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.inosmi.ru/translation/245254.html |title=И снова к вопросу о войне России и Грузии // ИноСМИ, 11 ноября 2008 |accessdate=2009-03-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090823072032/http://www.inosmi.ru/translation/245254.html |archivedate=2009-08-23 |deadlink=yes }}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090103143908/http://www.inosmi.ru/stories/06/06/13/3482/245262.html Безрассудная Грузия] // [[ИноСМИ]], [[11 ноября]] [[2008]]</ref> сондай-ақ бір айдан кейін шыққан грузиндік барлау мәлімдемесіне сәйкес, 2008 жылдың қыркүйегінде Ресейдің 58-ші армиясының жекелеген бөлімшелері 2008 жылдың 7 тамызынан бастап Оңтүстік Осетияға орналастырылды. Алайда, ресейлік мәліметтерге, сондай-ақ бірқатар Батыс ақпарат құралдары мен саясаткерлерінің хабарламаларына сәйкес, грузин тарапының Ресей әскерін мерзімінен бұрын орналастыру туралы айыптары жалған болып табылады.<ref> {{cite web |author = |last = |first = |authorlink = |coauthors = |datepublished = 2008-08-08 |url = http://cominf.org/2008/08/08/print:page,1,1166477945.html |title = Президент Южной Осетии Эдуард Кокойты заявил о многочисленных жертвах среди мирных жителей Цхинвала |work = |publisher = [[Государственный комитет по информации и печати Республики Южная Осетия]] |accessdate = 2008-08-25 |lang = |description = |deadlink = yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20080814021458/http://cominf.org/2008/08/08/print:page,1,1166477945.html |archivedate = 2008-08-14 }} </ref> Сол күні кешке Грузия мен Оңтүстік Осетияның жанжалға қатысушы тараптары бір-бірін атысты тоқтату ережелерін бұзды деп айыптады. 8 тамызда таңертең [[Грузия президенті]] Михаил Саакашвили теледидар арқылы жасаған мәлімдемесінде Цинагар және [[Знаурский район|Знаур аудандарының]], Дмениси, Громи және Хетагурово ауылдарының, сонымен қатар Цхинвалидің көп бөлігін Грузияның күш құрылымдары «босатылғанын» мәлімдеді; ол Ресейді Грузия территориясын бомбалады деп айыптап, оны «классикалық халықаралық агрессия» деп атады; Грузияда жалпы мобилизация жарияланды. Сол күні Оңтүстік Осетия президенті Эдуард Кокойтей Оңтүстік Осетияда бейбіт тұрғындар арасында көптеген шығындар болғанын хабарлады және Грузия президенті [[Михаил Николаевич Саакашвили|Михаил Саакашвилиді]] осетин халқының геноцидінде айыптады. Әскери қақтығыс кезінде екі тарап бір-бірін түрлі қылмыстар жасады деп айыптады. 2008 жылы 8 тамызда Президент Медведев мәлімдеді: {{дәйексөз|''«Бүгін түнде Оңтүстік Осетияда грузин әскерлері Ресей бітімгерлері мен бейбіт тұрғындарға қарсы агрессия жасады. <...> Біз отандастарымыздың жазасыз өлуіне жол бермейміз. Кінәлілер жазасын алады »<ref name=rg.makarychev>Макарычев М. [http://www.rg.ru/2008/12/29/2008-osetia.html Кавказский узел] // [[Российская газета]], 29 декабря 2008 г.</ref>''|date=2008-27-02}} Кейін Медведев атап өтті: {{дәйексөз|''«Сайып келгенде, біз біраз уақыт бойына бұл әлі де болса арандатудың бір түрі болмайды деп үміттенген едік. Бірақ зымыран мылтығы шынымен жұмыс істей бастаған сәтте, танктер атыла бастады, және менің азаматтарымыздың, оның ішінде бітімгерлердің қаза тапқаны туралы хабардар болдым, бір минуттан да тартынбадым және жеңіліске және жазалау шараларына бұйрық бердім »''<ref name=rg.makarychev>Макарычев М. [http://www.rg.ru/2008/12/29/2008-osetia.html Кавказский узел] // [[Российская газета]], 29 декабря 2008 г.</ref>.|date=2008-27-02}} [[9 тамыз]]да Дмитрий Медведев Қорғаныс министрі [[Анатолий Эдуардович Сердюков|Анатолий Сердюков]] пен және Қарулы Күштердің Бас штабының бастығы [[Николай Егорович Макаров|Н. Макаров]] пен кездесуді бастады: ''«Біздің бітімгерлеріміз және оларға бекітілген бөлімдер қазір грузиялық тарапты бейбітшілікке шақыру үшін операция жүргізуде»''. 58-ші армия мен басқа бөлімшелер жұмыс істей бастаған ресми құжат ([[Жоғарғы қолбасшы|Жоғарғы қолбасшының]] жарлығы немесе бұйрығы) туралы ақпарат жария етілмеді. Ресей Федерациясы Қарулы Күштері Бас штабы бастығының орынбасары генерал-полковник [[Анатолий Алексеевич Ноговицын|А.Ноговицынның]] [[2008 жыл]]ғы 9 тамыздағы мәлімдемесіне сәйкес, Ресей ол кезде Грузиямен соғысқан емес: ''Цхинвалиге келген 58-ші армияның барлық бөлімшелері мұнда қамтамасыз ету үшін осында жіберілді. «Грузия армиясының бөлімдерінің өз позицияларын жауып тастауы нәтижесінде ауыр шығынға ұшыраған Ресейдің бітімгершілік батальонына көмек''<ref name="Nogov">[http://www.rian.ru/defense_safety/20080809/150224350.html Россия не находится в состоянии войны с Грузией — Генштаб] [[РИА «Новости»]] 9 августа 2008 г.</ref>. [[12 тамыз]]да Медведев «Грузия билігін бейбітшілікке мәжбүрлеу» операциясын аяқтау туралы шешім қабылдағанын мәлімдеді.<ref>[http://www.rian.ru/osetia/20080812/150302824.html Россия завершает операцию по принуждению Грузии к миру — Медведев] [[РИА «Новости»]] 18 августа 2008 г.</ref> Сол күні Медведев [[Франция президенті]] [[Николя Саркози]] мен келіссөздер өткізді, Грузиядағы қарулы қақтығысты шешу жоспары (Медведев-Саркози жоспары) қабылданды,<ref>{{Cite web |url=http://www.kremlin.ru/appears/2008/08/12/2004_type63374type63377type63380type82634_205199.shtml |title=Заявления для прессы и ответы на вопросы журналистов по итогам переговоров с президентом Франции Николя Саркози, &#91;&#91;12 августа&#93;&#93; &#91;&#91;2008 год&#93;&#93;а, Москва, Кремль (текстовая расшифровка пресс-конференции, аудиозапись, видеозапись) |accessdate=2008-08-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090124231941/http://www.kremlin.ru/appears/2008/08/12/2004_type63374type63377type63380type82634_205199.shtml |archivedate=2009-01-24 |deadlink=yes }}</ref> Медведев грузин армиясының әрекетін грузин-оңтүстік осетин қақтығысы аймағында [[Геноцид|геноцид]] және [[Этникалық тазарту|этникалық тазарту]]<ref name="kremlin.ru">{{Cite web |url=http://www.kremlin.ru/appears/2008/08/12/2004_type63374type63377type63380type82634_205199.shtml |title=Заявления для прессы и ответы на вопросы журналистов по итогам переговоров с Президентом Франции Николя Саркози |accessdate=2008-08-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090124231941/http://www.kremlin.ru/appears/2008/08/12/2004_type63374type63377type63380type82634_205199.shtml |archivedate=2009-01-24 |deadlink=yes }}</ref> деп сипаттады. Медведев Саакашвилидің толық атысты тоқтату туралы мәлімдемесіне қарамастан, іс жүзінде ''«Грузия тарапында атысты тоқтату болған жоқ»'' және бейбітшілік күштері оқ атуды жалғастырды деп атап өтті. Бұл әрекеттерін сипаттай отырып, ол Грузия басшылығын «қан иісі бар қоқысшылармен» салыстырды.<ref name="kremlin.ru" /> Ресейдің көрші мемлекет аумағындағы әскери әрекеттері батыс мемлекеттерінің көпшілігінде жағымсыз баға мен сын туғызды. [[14 тамыз]]да (Грузиядағы белсенді соғыс қимылдары аяқталған кезде) Медведев Кремльде Абхазия Республикасының Президенті [[Сергей Васильевич Багапш|Сергей Багапш]] пен және Оңтүстік Осетия Республикасының Президенті [[Эдуард Джабеевич Кокойты|Эдуард Кокойты]] мен ресми түрде кездесті. Кездесу барысында Кокоиты мен Багапш бұған дейін Медведев пен Саркози әзірлеген грузин-оңтүстік осетин және грузин-абхаз қақтығысын реттеудің алты қағидасына қол қойды; танылмаған республикалардың президенттеріне Ресейдің Оңтүстік Осетия мен Абхазия мәртебесі туралы кез келген шешімді осы республикалардың халықтары қабылдайтынын қолдайтындығы туралы хабарланды.<ref>{{Cite web |url=http://www.kremlin.ru/appears/2008/08/14/1535_type63374type63377type82634type205158_205303.shtml |title=Встреча с Президентом Южной Осетии Эдуардом Кокойты и Президентом Абхазии Сергеем Багапшем |accessdate=2008-08-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080818213006/http://www.kremlin.ru/appears/2008/08/14/1535_type63374type63377type82634type205158_205303.shtml |archivedate=2008-08-18 |deadlink=yes }}</ref> 2008 ж. 23-24 тамызында жүргізілген POF сауалнамасына сәйкес, елдің әртүрлі аймақтарында сауалнамаға қатысқан ресейліктердің 80% -ы «қазіргі Ресейді ұлы держава деп атауға болады»; 69% Ресейдің сыртқы саясаты «өте тиімді» деп санайды; Сауалнамаға қатысқандардың басым көпшілігі - 82% «Ресей әлемдегі ең ықпалды ел болуға ұмтылуы керек» деп мәлімдеді. ҚПФ зерттеуінің деректерін талдай отырып, ФТ 2008 жылдың 23 қыркүйегінде: ''Ресей қоғамы, көбінесе, соғысты қолдайды, қатал саясаттың негізіне айналды'' деп жазды.<ref name="FTFOMEn">[https://web.archive.org/web/20090124015615/http://www.ft.com/cms/s/0/5b791c9a-8907-11dd-a179-0000779fd18c.html?nclick_check=1 Hardline stance backed as views of US hit new low] [[Financial Times]] 23 сентября 2008 г.</ref><ref name="FTFOMruss">[http://www.inopressa.ru/ft/2008/09/23/12:16:08/antiamericanisme Россияне поддерживают жесткий курс, неприязнь к США вновь бьет рекорды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080925222230/http://www.inopressa.ru/ft/2008/09/23/12:16:08/antiamericanisme |date=2008-09-25 }} Русский перевод статьи на [[ИноСМИ.ру]]</ref> ===Әлеуметтік-экономикалық саясат=== 2008 жылғы мамырда Д. А. Медведев «Кәсіпкерлікке әкімшілік шектеулерді жою бойынша шұғыл шаралар туралы» қаулыға қол қойды, онда үкіметке федералды заңдардың жобаларын Мемлекеттік Думаға әзірлеу және ұсыну тапсырылды, атап айтқанда<ref name="turizm0508">[http://www.interfax.ru/tourism/tourisminf.asp?id=15489 Владимир Стржалковский, глава Федерального агентства по туризму: «Об эффективности обновлённого закона о туризме говорит возросшее число досудебных решений по конфликтным ситуациям»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110525094142/http://www.interfax.ru/tourism/tourisminf.asp?id=15489 |date=2011-05-25 }} // Интерфакс, 31 мая 2008</ref><ref>[http://www.rg.ru/2008/05/17/biznes-podderjka-dok.html Указ Президента Российской Федерации от 15 мая 2008 года № 797 «О неотложных мерах по ликвидации административных ограничений при осуществлении предпринимательской деятельности»] // Российская газета</ref>: * негізінен бизнесті бастау туралы хабарлама беру, оны жүзеге асыру үшін қажетті рұқсаттардың санын азайту, өндірушінің өнімнің сапасы туралы декларациялау (негізінен) ауыстыру; * қызметтің жекелеген түрлерін лицензиялауды міндетті сақтандыру немесе қаржылық кепілдіктермен алмастыру. [[2008 жыл]]ғы [[16 желтоқсан]]да Д. А. Медведев «Космотранс», «Космотранс», «Космотранс», «Космотранс», «Космотранс», «Космотранс», «ОКБ Вымпел», «Ғарыштық инфрақұрылым объектілерін пайдалану орталығы» федералды мемлекеттік унитарлық кәсіпорнын қайта құру туралы »Жарлыққа қол қойды.<ref name="rkp">[https://web.archive.org/web/20090804205242/http://www.tsenki.com/NewsDoSele.asp?NEWSID=590 О реорганизации ФГУП «ЦЭНКИ»]</ref> «[[Байқоңыр (ғарыш орталығы)|Байқоңыр» ФКК]]». Қайта құру ғарыштық және жерүсті жүйелерін құрудың федералды бағдарламасын іске асыру үшін ресейлік зымыран-ғарыш саласының зияткерлік, өндірістік және қаржылық ресурстарын сақтау, дамыту және пайдалануды оңтайландыру мақсатында жүргізілді.<ref name="rkp" /> ===Ауыл шаруашылығы=== Президент ретінде Д. Медведев В.В.Путиннің ауыл шаруашылығы саласындағы саясатын жалғастырды<ref name="lf1">[http://www.lefigaro.fr/matieres-premieres/2010/04/16/04012-20100416ARTFIG00408-la-russie-remporte-la-course-au-ble-devant-les-etats-unis-.php Россия обошла США по урожаю пшеницы] // Le Figaro, 19 апреля 2010, [http://www.inosmi.ru/economic/20100419/159413226.html перевод на русский]</ref> [[2009 жыл]]ғы 5 маусымда Медведев астық өндіруді басым бағыттардың бірі деп атады: «Интенсивті егіншілік әдістерін енгізумен, астық өсіру технологиясын ұстанумен және бидайдың орташа өнімділігін гектарына 24 центнерге дейін өсірумен (біз 2008 жылы қол жеткіздік), жылына 112-115 млн тонна астық шығара аламыз . Ал қосымша егіс алқаптарын енгізу арқылы - 133-136 миллион тонна»<ref name="lf1" />. 2010 жылдың сәуірінде Le Figaro газеті Ресейде бидай өндірісі тарихта алғаш рет АҚШ-тағы түсімнен асып түсуі мүмкін деп жазды,<ref name="lf1" /> газеттің мәліметі бойынша бұл көрсеткіш Ресейдің жаңа агроөнеркәсіптік стратегиясының нәтижесі.<ref name="lf1" /> Amundi Funds Global Agriculture басқарушы директоры Николас Фрагно 2010 жылы Ресей астықты үшінші ірі экспорттаушы бола алады және осы көрсеткіш бойынша Еуропалық Одаққа жақындай алады деп болжады.<ref name="lf1" /> ====2008 жылғы қаржы дағдарысы және Ресейдегі ішкі саяси ахуал==== {{main|Ресейдегі қаржы-экономикалық дағдарыс (2008–2010)}} Әлемдік қаржы дағдарысы Ресей экономикасының дамуына әсер етті. Медведевтің 2008 жылғы [[31 шілде]]дегі '''қорқынышты бизнесті тоқтату''' туралы талабын кейбір бақылаушылар «тікелей қақтығыста» деп бағалады, бірнеше күн бұрын (24 шілде) премьер-министр Владимир Путиннің [[Мечель]] басшылығына айтқан қатал мәлімдемесі. [[The Financial Times]] газетінің 2008 жылғы 18 қыркүйектегі Ресей экономикасын талдауға арналған материалында Ресейдің қор нарығының құлдырауының негізгі себептері, өтімділік дағдарысы және 2008 жылдың тамыз-қыркүйек айларындағы капиталдың кетуі елдің ішкі проблемаларына қатысты: «<...> ''Ресейдің қаржы секторы - ең мықты АҚШ-тағы несие дағдарысынан зардап шекті.<ref name="FTRetreat">[http://www.ft.com/cms/s/0/af5f1488-84e1-11dd-b148-0000779fd18c.html?nclick_check=1 Retreat from Moscow: Investors take flight as global fears stoke Russian crisis] [[Financial Times]] от 18 сентября 2008 г (дата бумажного номера газеты)</ref><ref name="InoReatreat">[http://inosmi.ru/translation/244123.html Бегство из Москвы. Инвесторы отступают, тревога нарастает, кризис подступает ближе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080922015625/http://inosmi.ru/translation/244123.html |date=2008-09-22 }} Перевод статьи на Иносми.ру</ref> Мәскеу биржалары мен банктері үшін халықаралық дағдарыс қалыптасқан дағдарыстық жағдайға байланысты шиеленісе түсті, оған негізінен ішкі факторлар, яғни тамыз-грузин соғысы себеп болды »''. 2008 жылғы [[19 қыркүйек]]те [[Standard & Poor's]] халықаралық рейтинг агенттігі Ресей Федерациясының тәуелсіз несиелік рейтингтерінің болжамын «Позитивтіден» «Тұрақтыға» қайта қарады; Шетел валютасындағы міндеттемелер (BBB +) және ұлттық валютадағы міндеттемелер (A-) бойынша ұзақ мерзімді несиелік рейтингтер, сондай-ақ қысқа мерзімді тәуелсіз несиелік рейтингтер (A-2) расталды.<ref name="SPNeUv">[http://www.finmarket.ru/z/nws/hotnews.asp?id=942635 Standard & Poor’s не уверено в будущем России, понизило прогноз рейтингов] Агентство Финмаркет 19 сентября 2008 г.</ref> [[1 қазан]]да Ресей премьер-министрі [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] қаржы дағдарысының кінәсін АҚШ үкіметі мен «жүйеге» жүктеді және былай деді: {{дәйексөз|''«Бүгінгі таңда экономика және қаржы саласында болып жатқанның бәрі, АҚШ-та басталды. Көптеген экономикалар тап болған бүкіл дағдарыс және, ең өкініштісі, тиісті шешімдер қабылдай алмау - бұл енді нақты адамдардың жауапсыздығы емес, жүйенің жауапсыздығы. Көшбасшылықты талап ететін жүйе. Бірақ біз оның көшбасшылық қабілетті ғана емес, тіпті дағдарыстық құбылыстарды жеңу үшін қажетті, қажетті шешімдерді қабылдай алмайтындығын көреміз ».''<ref name="PutBlame"> [https://web.archive.org/web/20081007141507/http://www.government.ru/content/governmentactivity/mainnews/archive/2008/10/01/1254237.htm Председатель Правительства России В. В. Путин провел заседание Правительства Российской Федерации.] Официальный сайт Правительства РФ 1 октября 2008 г.</ref>|date=2008-27-02}} Үкіметтің сол отырысында кәсіпорындардың жалақы қорларына салық ауыртпалығын күрт арттыру туралы шешім қабылданды: 2010 жылдан бастап бірыңғай әлеуметтік салық (UST) 26% ставкамен жалақы қорының 34% құрайтын үш сақтандыру жарнасына ауыстырылуы керек.<ref name="KommESN">[http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1034382 Налог на добавленную пенсию] «[[Коммерсантъ]]» № 178(3995) от 2 октября 2008 г.</ref> UST-ны жою туралы шешім ресейлік бизнестің жағымсыз реакциясын тудырды; 2008 жылғы 2 қазанда «Бизнес Ресей» Путинге әлемдік нарықтардағы қаржы дағдарысы аяқталғанға дейін кез-келген салықтық инновацияларға мораторий жариялау туралы ұсыныс жасады. ҚДБ стратегиялық талдау департаментінің директоры Игорь Николаев тиімді мөлшерлемені 20-22% -дан 30% -ға дейін көтеру «өте көп» деп атап өтті:<ref name="ESNTitov">[https://web.archive.org/web/20081003234257/http://www.rbcdaily.ru/2008/10/03/focus/383594 Бизнесмены вступились за ЕСН] [[РБК Daily]] 3 октября 2008 г.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090124192933/http://www.deloros.ru/press/news/9319 «Деловая Россия» предлагает объявить мораторий на любые налоговые новации] На сайте общественной организации «Деловая Россия» 2 октября 2008 г.</ref> ''«Бұл өте нашар шешім, қор нарығындағы және жалпы экономикадағы мәселелер күшті ынталандырулармен толықтырылады. Біз экономикалық өсу қарқынын төмендетіп қана қоймай, келесі жылы нөлдік деңгейге көтереміз. Егер салық ауыртпалығын арттырудың ең сәтсіз сәтін таңдауға болатын болса, онда ол таңдалады»<ref name="ESNNikKom">[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1034382 Налог на добавленную пенсию] [[Коммерсантъ]] № 178 (3995) от 2 октября 2008 г.</ref>''. [[2008 жыл]]ғы [[6 қазан]]да РТС индексі төмендеді: тәулігіне 19,1% - 866,39 тармаққа дейін;<ref name="StockCr">[http://newsru.com/finance/06oct2008/stocks.html Российский фондовый рынок вновь рухнул, побив рекорд «черного вторника».] [[NEWSru]] 6 октября 2008 г.</ref> [[Лондон]]дағы сауда тоқтамады, ресейлік «көк фишкалар» 30-50% -ға арзандады)<ref name="VedFisch">[http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2008/10/07/163810 Биржи в коме] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090605220403/http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2008%2F10%2F07%2F163810 |date=2009-06-05 }} «[[Ведомости]]» № 189 (2211) от 7 октября 2008 г.</ref>. [[2008 жыл]]ғы 7 қазанда Д. А. Медведев үкіметтің экономикалық блогымен кездесуден кейін мемлекет Ресей банктеріне кемінде бес жыл мерзімге 950 млрд. Рубльге дейінгі реттелген несие беретіндігін жариялады. Бұл жаңалық қор нарығының уақытша өсуіне себеп болды.<ref name="Subcr">[http://newsru.com/finance/07oct2008/support2.html Медведев: Российским банкам предоставят кредит на 950 млрд рублей на пять лет] [[NEWSru]] 7 октября 2008 г.</ref> Дүниежүзілік банктің мәліметтері бойынша Ресейдің қаржы жүйесін нығайту шаралары «өтімділіктің тапшылығы жағдайында банк жүйесін тұрақтандыруға қол жеткізуге және халық арасында дүрбелеңнің алдын алуға мүмкіндік берді: банк жүйесінен депозиттердің таза ағымы тұрақтанды, шетел валютасындағы депозиттердің өсуі басталды,<ref name="NewsSack">[http://newsru.com/finance/08oct2008/gotsacked.html Российские компании начинают увольнять сотрудников, чтобы смягчить последствия экономического кризиса] [[NEWSru]] 8 октября 2008 г.</ref> ірі банктер арасында банкроттыққа жол берілмеді және банк секторын шоғырландыру процесі қайта басталды »<ref name="doklad18">[http://siteresources.worldbank.org/INTRUSSIANFEDERATION/Resources/rer18rus.pdf «Доклад об экономике России» № 18] // Всемирный банк</ref>. [[2008 жыл]]дың қазанында мұнай және газ алпауыттары ([[Лукойл]], [[Роснефть]], ТНК-ВР және [[Газпром]]) үкіметтен сыртқы қарыздар бойынша қарызды өтеу үшін қолдау сұрады.<ref name="Subcr" /> [[2008 жыл]]ы 8 қазанда Президент Медведев [[Эвьян-ле-Бен|Эвиандағы]] ([[Франция]]) Әлемдік саясат жөніндегі конференцияда сөйлеген сөзінде экономикалық дағдарыстың сипаты мен сабақтары туралы өз пікірін білдірді: оның пікірінше, «бірқатар елдердің экономикалық« эгоизмі »дағдарысқа әкелді.<ref name="KrFive">[http://kremlin.ru/appears/2008/10/08/1619_type63374type63377type82634_207422.shtml Выступление на Конференции по мировой политике] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081011044848/http://kremlin.ru/appears/2008/10/08/1619_type63374type63377type82634_207422.shtml |date=2008-10-11 }} На официальном сайте Президента Российской Федерации 8 октября 2008 г.</ref><ref name="NewsrFive">[http://newsru.com/finance/08oct2008/medvedev.html Медведев назвал 5 принципов выхода из кризиса и 5 принципов нового Договора о евробезопасности] [[NEWSru]] 8 октября 2008 г.</ref> Ол 5 тармақтан тұратын бағдарламаны ұсынды, оның біріншісі: «жаңа жағдайларда ұлттық және халықаралық реттеуші институттарды жетілдіріп, жүйеге енгізу керек». Сол күні ресейлік компаниялардың шенеуніктер мен уәделерге қайшы келетініне қарамастан, қысқарта бастағандығы туралы хабарлады. сарапшылардың болжамдары, сондай-ақ [[Горький автомобиль зауыты|ГАЗ]] конвейерлерін тоқтату және [[КамАЗ]]-да жұмыс күндерінің санын қысқарту.<ref name="GazKamaz">[http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1037547 Кризис вырулил на автозаводы // ГАЗ остановил конвейер, а КамАЗ уменьшил число рабочих дней] «Коммерсантъ» № 182 (3999) от 8 октября 2008 г.</ref> Мемлекеттік Думаның бірқатар заң жобаларын қабылдауына және В.Путиннің Даму Банкі (Внешэкономбанк),<ref name="Duma">[http://money.newsru.com/article/10Oct2008/gossredstva Госдума законодательно утвердила пакет мер по поддержке финансовой системы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716143504/http://money.newsru.com/article/10Oct2008/gossredstva |date=2017-07-16 }} [[NEWSru]] 10 октября 2008 г.</ref> ол өзінің бақылау кеңесінің төрағасы болып, мемлекеттік қорларды (оның ішінде Ресей Ұлттық әл-ауқат қорының қаражатын) ресейлік акциялар мен облигацияларға орналастырудың операторы ретінде әрекет етеді, [[Ресейлік Newsweek]] газетінің 2008 жылғы 13 қазандағы хабарлауынша,<ref name="SelectBus">[http://runewsweek.ru/economics/25528/ Отборный бизнес] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081016104532/http://runewsweek.ru/economics/25528/ |date=2008-10-16 }} [[Русский Newsweek]] 13 октября 2008 г.</ref> ВЭБ кепілдікке ресейлік кәсіпорындардың кепілдікке алынған акцияларын қайтарып алады, бұл «ұлттандыру» және мүлікті қайта бөлу қаупін тудырады.<ref name="SelectBus"/> [[2008 жыл]]ғы 13 қазанда Д. А. Медведев жеке тұлғалардың банктік салымдарындағы кепілдіктерді 700 мың рубльге дейін арттыратын жарлыққа қол қойды<ref name="amrp">[http://www.rian.ru/crisis_spravki/20090914/185012904.html Антикризисные меры правительства России 2008-09 гг. Справка] // РИА Новости, 14 сентября 2009 г.</ref>. [[2008 жыл]]дың 4 желтоқсанында премьер-министрдің «тікелей жолынан» кейін Путин [[Би-Би-Си]]ге келесі президенттік сайлау 2012 жылы өткізілетінін және оның Медведевпен ынтымақтастығы «тиімді тандем<ref name="BBCTandem">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7765052.stm|title=Putin rules out early Kremlin bid|publisher=[[БиБиСи]]|datepublished=2008-12-04|accessdate=2008-12-05|description=Russian PM Vladimir Putin has ruled out an early return to the presidency|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CSatqY1?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7765052.stm|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref>» екенін айтты; Телерадиокорпорация «тікелей желі» премьер-министр Путиннің (және президент Медведев емес) жүргізгенін «Путин президенттіктен кеткеннен бері нақты биліктен қол үзгенін» дәлелдеді. Путин мұны оның биліктегі партия төрағасы (Мемлекеттік Думадағы «[[Біртұтас Ресей]]» партиясының көпшілігіне сілтеме жасай отырып) деп түсіндірді. [[Федералды мемлекеттік статистикалық қызмет|Росстат]]тың [[2009 жыл]]ғы қаңтарда жарияланған мәліметтеріне сәйкес, желтоқсанда халықтың нақты қолдағы табысының төмендеуі қарашамен салыстырғанда екі есе артып, 11,6% -ды құрады (өткен жылдың желтоқсан айымен салыстырғанда)<ref name="BBCTandem"/>, нақты жалақы 4,6% -ға (+7,2) төмендеді. қарашада%), 4-тоқсандағы жұмыссыздардың орташа айлық өсу қарқыны ІІІ тоқсандағы 5,6% -бен салыстырғанда 23% құрады (2007 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда).<ref>{{cite web|url=http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2009/01/28/178956|title=Социальный кризис|publisher=[[Ведомости]]|datepublished=2008-01-28|accessdate=2009-01-29|description=Экономика закончила год с минусом: в декабре упали капинвестиции, производство, реальные доходы и зарплаты, резко сократился рост торговли, отчитался Росстат. Эти показатели могут не выйти из минуса по итогам всего 2009 года|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110813203642/http://www.vedomosti.ru/newspaper/article/178956/|archivedate=2011-08-13}}</ref> [[2009 жыл]]дың 30 желтоқсанында [[Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы|Ресейдің Премьер-Министрі]] Владимир Путин Ресейдегі экономикалық дағдарыстың белсенді кезеңі еңсерілгенін мәлімдеді.<ref>[http://russian.people.com.cn/31520/6856672.html В. Путин: активная фаза кризиса преодолена, возобновился экономический рост] // Жэньминь Жибао, 31 декабря 2009 г.</ref> [[2010 жыл]]ғы наурыздағы Дүниежүзілік банктің есебінде Ресейдің экономикалық шығындары дағдарыс басталған кезде күтілгеннен аз болғандығы айтылды.<ref name="vb240310">[http://top.rbc.ru/economics/24/03/2010/383833.shtml Всемирный банк поверил в Россию] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140116084312/http://top.rbc.ru/economics/24/03/2010/383833.shtml |date=2014-01-16 }} // РБК, 24 марта 2010 г.</ref> Дүниежүзілік банктің мәліметі бойынша, бұл ішінара үкімет қабылдаған дағдарысқа қарсы ауқымды шаралармен байланысты болды.<ref name="vb240310" /> ====Протекционистік шаралар==== [[Сурет:Dmitry Medvedev in Germany, July 2011-19.jpeg|thumb|right|300px|Медведев [[Германия Федералдық канцлері|Германия канцлері]] [[Ангела Меркель]] мен [[Германия]]да 2011 жылдың шілдесінде]] [[2009 жыл]]ғы 12 қаңтарда Ресей Федерациясы Үкіметінің 2008 жылғы 5 желтоқсанда премьер-министр Владимир Путин қол қойған «Кейбір автомобильдер үшін кедендік тарифке өзгерістер енгізу туралы»<ref>[http://newsru.com/finance/12jan2009/poshliny.html Вступают в силу новые ставки таможенных пошлин на ввоз иномарок: они выросли в среднем на треть] NEWSru 12 января 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rg.ru/2008/12/12/tamozh-dok.html|title=Постановление Правительства Российской Федерации от 5 декабря 2008 г. № 903 г. Москва «О внесении изменений в Таможенный тариф Российской Федерации в отношении некоторых моторных транспортных средств»|publisher=[[Российская газета]]|datepublished=2008-12-12|accessdate=2009-01-12}}</ref> қаулысына сәйкес жаңа әкелінгендерге [[Кедендік баж салығы|кедендік баж салығы]] артты.<ref>{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1098046|title=Перекати-пошлины|publisher=[[Коммерсантъ]]|datepublished=2008-12-22|accessdate=2009-01-12|description=«Новые акции протеста автомобилистов прошли по всей России»|deadlink=no}}</ref> [[Ресей]]ге, шетелдік жүк көліктері мен автомобильдер. Үкіметтің бұл шешімі Қиыр Шығыстағы, Сібірде және басқа да облыстарда 2008 жылдың желтоқсанында, негізінен саяси ұрандармен жалғасқан 2009 жылғы қаңтардың басында жалғасқан жаппай наразылықтарды тудырды.<ref>{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1101263|title=Автомобилисты спешились под знамена|publisher=[[Коммерсантъ]]|datepublished=2009-01-11|accessdate=2009-01-12|description=«К акциям протеста против повышения пошлин примкнули партии и движения»|deadlink=no}}</ref> 28 қаңтар 2009 ж. [[Бүкіләлемдік экономикалық форум|Давоста]] В.Путин өз сөзінде: «Сіз оқшаулану мен кеңейтілген экономикалық эгоизмге ене алмайсыз. G20 саммитінде әлемнің жетекші экономикаларының көшбасшылары әлемдік сауда мен капитал қозғалысына кедергілер жасаудан бас тартуға келісті. Ресей осы пікірлермен бөліседі. Тіпті, дағдарыс жағдайында протекционизмнің белгілі бір өсуі сөзсіз болып табылатын болса, біз оны, өкінішке орай, бүгінде көріп отырмыз, сондықтан бұл жерде бәрімізде пропорцияны білуіміз керек»<ref>[http://www.polit.ru/news/2009/01/29/davos.html Путин в Давосе: чрезмерное вмешательство государства не поможет в борьбе с кризисом] [[Polit.ru]] [[29 января]] 2009.</ref><ref>[http://www.rian.ru/mm/20090129/160467863.html Антикризисный рецепт от Владимира Путина. Выступление в Давосе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090201034320/http://www.rian.ru/mm/20090129/160467863.html |date=2009-02-01 }} [[РИА «Новости»]] [[29 января]] 2009.</ref>. ====Рецессия. Ішкі саясат (2009)==== Федералды мемлекеттік статистикалық қызмет 2009 жылғы қаңтарда жариялаған мәліметтерге сәйкес, 2008 жылғы желтоқсанда Ресейдегі өнеркәсіп өндірісінің төмендеуі 2007 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда (қарашада - 8,7%), бұл соңғы онжылдықтағы өндірістің ең терең құлдырауы болды; тұтастай алғанда, 2008 жылғы 4-тоқсанда өнеркәсіп өндірісінің төмендеуі 2007 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 6,1% құрады.<ref name="Plav">{{cite web|url=http://www.ng.ru/economics/2009-01-26/4_industry.html|title=Производство попало под обвал|publisher=[[Независимая газета]]|datepublished=2009-01-26|accessdate=2009-01-28|description=Промышленность расплачивается за плавную девальвацию рубля|deadlink=no}}</ref> 2009 жылдың қаңтар-қазан айлары бойынша өнеркәсіп өндірісінің индексі 2008 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 86,7% құрады (Ресей [[Ресей Федерациясының Экономикалық даму министрлігі|Экономика министрлігінің]] деректері)<ref name="Probilo">{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1108255|title=Программа «500 пунктов» выполнена|publisher=[[Коммерсантъ]]|datepublished=2009-01-24|accessdate=2009-01-24|description=Фондовый рынок упал на шесть лет назад|deadlink=no}}</ref>. Өнеркәсіптік өндірісті тұрақтандырудың кейбір белгілері 2009 жылдың соңына қарай айтарлықтай жақсаруға себеп бермейді, инфляцияны жылдың аяғында 8,8% деңгейіне дейін төмендетуді қоспағанда (Росстат мәліметтері). 2009 жылдың он айында ЖІӨ 9,6% төмендеді. ===2008 жылғы Президенттің жолдауы. Конституцияға өзгерістер енгізу туралы заң=== Ресей Федерациясының Президентінің [[2008 жыл]]ғы [[23 қазан]]да жоспарланған Федералды жиналысқа жыл сайынғы жолдауын жариялау белгісіз мерзімге кейінге қалдырылды<ref>{{cite web|url=http://newsru.com/russia/20oct2008/poslanie.html|title=В Послании Федеральному Собранию Медведев расскажет про финансовый кризис|publisher=[[NEWSru]]|datepublished=2008-10-20|accessdate=2008-10-23|deadlink=no}}</ref>; Медведев оған дағдарысқа қарсы түзетулер енгізуге ниетті екендігі туралы хабарлады. Дәл сол күні БАҚ сарапшылардың пікіріне сүйене отырып,<ref>{{cite web|url=http://www.svobodanews.ru/news/2008/10/23.html?id=470017|title=Сегодняшнее послание президента Медведева перенесено|publisher=[[Радио «Свобода»]]|datepublished=2008-10-23|accessdate=2008-10-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CSmIUvN?url=http://www.svobodanews.ru/content/news/470017.html|archivedate=2011-08-25|deadlink=yes}}</ref> «әлемдік қаржы дағдарысы Ресей азаматтарының өміріне әсер ете бастады» деп мәлімдеді.<ref>[http://newsru.com/finance/23oct2008/crisis.html Из-за кризиса россияне сократят разговоры по сотовым, потеряют в цене квартир и перестанут покупать новые авто] [[NEWSru]] 23 октября 2008 г.</ref> [[2008 жыл]]дың [[5 қараша]]сында [[Үлкен Кремль сарайы]]ның Әулие Георгий залында оқылған (барлығының бәрі Кремльдің Мәрмәр залында) Медведев Құрама Штаттарды сынға алды және Ресей Конституциясына өкілеттіктерді ұзартатын түзетулер енгізуді ұсынды («[[Ресей Конституциясына түзетулер|конституциялық түзету]]» деп аталады)<ref name="FullPosl">[http://kremlin.ru/appears/2008/11/05/1349_type63372type63374type63381type82634_208749.shtml Послание Федеральному Собранию Российской Федерации] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090819094940/http://kremlin.ru/appears/2008/11/05/1349_type63372type63374type63381type82634_208749.shtml |date=2009-08-19 }} На официальном сайте Президента России 5 ноября 2008 г.</ref>. Президент және Мемлекеттік Дума тиісінше алты және бес жылға дейін; Президенттің жаңа ұсынысы «тұрақты қолдаумен» қабылданды. Президент «саяси ахуалдың шиеленісуіне себеп болатындарға» «ескерту жасады»<ref name="Predlovats">[http://newsru.com/russia/05nov2008/6years.html Медведев продлевает полномочия себе и депутатам Госдумы] [[NEWSru]] 5 ноября 2008 г.</ref><ref name="Posl">[http://newsru.com/russia/05nov2008/poslanie1.html Медведев выступил с революционным Посланием: он ответил на ПРО США и увеличил срок президентства до 6 лет] 5 ноября 2008 г.</ref>: «Біз әлеуметтік және этникалық араздықты қоздыруға,<ref name="FullPosl"/> адамдарды алдап, оларды заңсыз әрекеттерге тартуға жол бермейміз». «Ведомости» газетінің аты аталмаған «президент әкімшілігіне жақын дереккөзге» сәйкес 6 қарашада «Путиннің басқару мерзімінің мерзімін 2007 жылға дейін ұзарту жоспары жасалды» және оның Кремльге ұзақ мерзімге оралуы қарастырылды;<ref name="Veddosr">{{cite web|url=http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2008/11/06/167527|title=Шесть лет Путину|publisher=[[Ведомости]]|datepublished=2008-11-06|accessdate=2008-11-06|description=«Медведев объявил об увеличении сроков полномочий президента и Госдумы. Реформа была задумана ещё при президентстве Путина, говорят в Кремле, ему и послужит.»|deadlink=no}}</ref> ақпарат көзі сценарий бойынша «Медведев өз өкілеттілігін мерзімінен бұрын отставкаға кетуі мүмкін,<ref>[http://runewsweek.ru/country/25849/ Дело особой срочности] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090125182300/http://runewsweek.ru/country/25849/ |date=2009-01-25 }} [[Русский Newsweek]] 10 ноября 2008 г.</ref> бұл Конституцияны өзгерту арқылы мүмкін» деп болжайды.<ref name="Veddosr"/> Осындай пікірді 10 қарашада ресейлік Newsweek журналы үкіметіндегі ақпарат көздері айтты. Ресей премьер-министрінің Владимир Путиннің өкілі [[Дмитрий Сергеевич Песков|Дмитрий Песков]] «Ведомости» газетіне: «Мен Путиннің келесі жылы президенттік қызметке оралуына ешқандай себеп таппаймын, өйткені қазіргі президент 2009 жылы жалғасады» деді.<ref name="Edrossmeet">[http://www.edinros.ru/news.html?id=147312 Партия реализует Послание Президента]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }} На официальном сайте «Единой России» 7 ноября 2008 г.</ref> 7 қараша күні кешке «Единая Россия» партиясының жетекшісі, премьер-министр Владимир Путин партия басшылығымен кездесуде, оған Ресей Президенті Әкімшілігі Аппараты басшысының бірінші орынбасары [[Владислав Юрьевич Сурков|Владимир Сурков]] және Ресей Үкіметі Аппаратының басшысы Сергей Собянин қатысты:<ref name="Edrossmeet"/><ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=221599 Путин: «Единая Россия» должна обеспечить поддержку положений Послания президента] «[[Вести (телеканал)|Вести]]» 7 ноября 2008 г.</ref> «Менің ойымша, «[[Біртұтас Ресей]]» ''Президенттің ұстанымын қолдауы керек және оның саяси ресурсы есебінен Президенттің ұсыныстарын федералды парламент арқылы, қажет болған жағдайда заң шығарушы жиналыстар арқылы өткізуді қамтамасыз етуі керек. иондық''. Ұсыныс оппозиция мен адам құқығын қорғаушылардың наразылығын тудырды<ref name="ProtPopr">[http://newsru.com/russia/05nov2008/srok.html Предложение Медведева увеличить президентский срок требует изменения Конституции. Правозащитники протестуют] 5 ноября 2008 г.</ref>. [[2008 жыл]]ғы 11 қарашада Президент Медведев Ресей Федерациясы Конституциясының 134-бабына және «Ресей Федерациясының Конституциясына өзгертулерді қабылдау және күшіне енгізу тәртібі туралы» Федералды заңның 3-бабына сәйкес Мемлекеттік Думаға Ресей Федерациясының Конституциясына өзгерістер енгізу туралы заң жобаларын енгізді: «Мерзімді өзгерту туралы». Ресей Федерациясы Президентінің және Мемлекеттік Думаның өкілеттіктері »және« Ресей Федерациясының Үкіметіне қатысты Мемлекеттік Думаның бақылау өкілеттіктері туралы»<ref name="Vnespr">[http://newsru.com/russia/11nov2008/vnios.html Процесс пошел: Медведев внёс в Госдуму законы об увеличении президентского и депутатского сроков] [[NEWSru]] 11 ноября 2008 г.</ref>. [[File:Dmitry Medvedev 20 November 2008-4.jpg|thumb|250px|2008 жылғы 20 қарашада «Біртұтас Ресей» партиясының 10-шы съезінде]] [[2008 жыл]]ғы 13 қарашада Ресейдің кейбір бұқаралық ақпарат құралдары Мемлекеттік Думаның кейбір депутаттарының айтуынша, сол жылы 20 қарашада «Единая Россия» конгресінде Владимир Путин партияға кіріп, Мемлекеттік Думаның төрағасы бола алады; Парламенттің төменгі палатасына қайта сайлау мүмкіндігі жоққа шығарылмады<ref name="NGGD">[http://newsru.com/russia/13nov2008/putiner.html Чтобы спасти имидж, Путин может оставить премьерский пост и вступить в «Единую Россию»] [[NEWSru]] 13 ноября 2008 г</ref><ref>{{cite web|url=http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2008/11/14/169012|title=На реформу дается месяц|publisher=«[[Ведомости]]»|datepublished=2008-11-14|accessdate=2008-11-14|description=«Партийное руководство рекомендовало региональным парламентариям одобрить поправки президента Дмитрия Медведева в конституцию до 23 декабря. Московские товарищи подсказывают регионалам, как составлять положительные отзывы на законопроект.»|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110813203355/http://www.vedomosti.ru/newspaper/article/169012/|archivedate=2011-08-13}}</ref>. 19 қарашада Мемлекеттік Думада Конституцияға түзетулер екінші оқылымда қабылданған кезде қарсы дауыс берген РФКП фракциясымен бірге [[Ресейдің либералды-демократиялық партиясы|РЛДП]] фракциясы Мемлекеттік Думаның конституциялық заңнама жөніндегі комитетінің РЛДП конституциялық бастамаларын талқылауға ұсынудан бас тартуына байланысты қатыспады.<ref>{{cite web|url=http://www.ng.ru/politics/2008-11-20/3_discussion.html|title=Дискуссию признали вредной|publisher=«[[Независимая газета]]»|datepublished=2008-11-20|accessdate=2008-11-20|description=«Второе чтение поправок к Конституции прошло по весьма оригинальной схеме.»|deadlink=no}}</ref> 12 желтоқсанда Ресей Федерациясының Президенті Дмитрий Медведевтің Мемлекеттік Кремль сарайында конституцияның 15 жылдығына арналған конференцияда сөйлеген сөзінде «Түзетулерден ұят!» Деп айқай-шу естілді. Қауіпсіздік бұл адамды залдан шығарды, дегенмен президент қол тигізбеуін өтінді. «Шын мәнінде, сіз еш жерде тазалаудың қажеті жоқ, оған қалуға және тыңдауға мүмкіндік беріңіз», - деді Медведев. Ол «конституция әркімнің өз көзқарасын білдіруге құқығы бар деп қабылданды» деп қосты. «Бұл да ұстаным, оны құрметтеуге болады», - деді РФ Президенті және залда шапалақтау естілді, деп хабарлайды агенттіктер. Бұл оқиға Бірінші арна мен Бүкілресейлік мемлекеттік телерадиокомпаниясының эфирінен алынды.<ref>[http://lenta.ru/news/2008/12/12/pozor/ Выступление Медведева в Кремле сопроводили выкриками «Позор!»]</ref> [[2008 жыл]]ғы [[30 желтоқсан]]да өзгерістер туралы заңға Медведев қол қойып, келесі күні күшіне енді<ref>{{cite web|url=http://www.rg.ru/2008/12/31/konstitucia-popravki-dok.html |title=Федеральный закон Российской Федерации о поправке к Конституции Российской Федерации от 30 декабря 2008 г. № 6-ФКЗ «Об изменении срока полномочий Президента Российской Федерации и Государственной Думы» |publisher=«[[Российская газета]]» |datepublished=2008-12-31|accessdate=2009-01-14}}</ref>. Американдық ''[[Freedom House]]'' ұйымы президенттік және парламенттік өкілеттіктердің артуы Ресейді «одан да азат елге айналдырды»<ref>{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc-y.aspx?DocsID=1102305|title=Российские свободы понесли военные потери|publisher=«[[Коммерсантъ]]»|datepublished=2008-01-14|accessdate=2009-01-14|deadlink=no}}</ref><ref>[http://newsru.com/russia/14jan2009/fhdoklad.html Правозащитники Freedom House вновь признали Россию несвободной страной] [[NEWSru]] 14 января 2009.</ref> деп сендірді.<ref>{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc-y.aspx?DocsID=1102305|title=Российские свободы понесли военные потери|publisher=«[[Коммерсантъ]]»|datepublished=2008-01-14|accessdate=2009-01-14|deadlink=no}}</ref><ref>[http://newsru.com/russia/14jan2009/fhdoklad.html Правозащитники Freedom House вновь признали Россию несвободной страной] [[NEWSru]] 14 января 2009.</ref> Ресей Мемлекеттік Думасының Коммунистік партия фракциясының депутаты [[Валерий Фёдорович Рашкин|Валерий Рашкин]] 2008 жылғы президенттік жолдауында айтылған бастамалар (Конституцияға енгізілген өзгерістерді қоспағанда) бос декларация болып қалғанын атап өтті. 2009 жылғы 7 мамырда Ресей Федерациясының Конституциялық Сотының Төрағасы Валерий Зоркин «Коммерсант» газетіне берген сұхбатында Дмитрий Медведевтің президенттігінің бірінші жылдығына орайластырылып, Конституциялық Сотқа Негізгі Заңға ұсынылған түзетулерді қабылданар алдында олардың заңдылығын тексеру құқығы берілуі керек деп мәлімдеді (Конституциялық Сотта қазір мұндай құқық бар) жоқ): {{quotation|—«Біздің ондай құқығымыз жоқ, сондықтан өзгерістерге байланысты барлық шығындарға саясаткерлер жауап береді, олар тіпті Конституция идеясын жоя алады. Ал Конституциялық сот өзіне бекітілген конституция аясында әрекет етуі керек. Ол оны түсіндіре алады, бірақ ол басқа конституция жасай алмайды. Менің ойымша, бүгін оған өзгертулер енгізу тетігі туралы заңға өзгеріс енгізетін кез келді ... Қоғам мен заң шығарушыны конституциялық емес норма қабылдаудан қорғау үшін жаңа түзетуді конституциялық бақылау органының көмегімен тексеру керек. Себебі ол қабылданған және бекітілген кезде оны ешкім тексере алмайды », - деп түсіндірді Зоркин|}} <ref>[http://lenta.ru/news/2009/05/07/amend/ Зорькин призвал проверять поправки в Конституцию в суде]</ref>. Зоркиннің ескертулеріне жауап ретінде Дмитрий Медведев келесі күні Мемлекеттік Думаға Конституциялық соттың төрағасын тағайындау тәртібін өзгертуді ұсынды. Президент парламентке ұсынған заң жобасына сәйкес, мемлекет басшысының ұсынысы бойынша Конституциялық сот төрағасы мен оның орынбасарларын Федерация кеңесі тағайындайды. Қазіргі уақытта судьялар төраға мен төрағаның орынбасарларын сайлайды.<ref>[http://lenta.ru/news/2009/05/08/court/ Медведев предложил отменить выборы главы Конституционного суда]</ref> ===Сыртқы саясат=== {{main|Оңтүстік Осетиядағы қарулы қақтығыстың салдары (2008)|Абхазия мен Оңтүстік Осетияның тәуелсіздік жариялауына халықаралық реакция}} ===2008 жыл=== [[File:Dmitry Medvedev address on 26 August 2008 regarding Abkhazia & South Ossetia.ogg|thumb|250px|Дмитрий Медведев Ресейдің Абхазия мен Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін мойындағанын жариялады]] 2008 жылғы 17 маусымда Дмитрий Медведев Латвия және [[Эстония]] азаматтары емес,<ref>{{Cite web |url=http://www.fmsrm.ru/doc_186.html |title=Указ Президента Российской Федерации от 17 июня 2008 г. № 977 «О порядке въезда в Российскую Федерацию и выезда из Российской Федерации лиц без гражданства, состоявших в гражданстве СССР и проживающих в Латвийской Республике или Эстонской Республике» |accessdate=2010-04-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090302105332/http://www.fmsrm.ru/doc_186.html |archivedate=2009-03-02 |deadlink=yes }}</ref> бұрынғы [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] азаматтары Ресей Федерациясының шекарасын кесіп өтуге арналған визасыз режим туралы Жарлыққа қол қойды. 2008 жылғы 27 маусымда визасыз режим жұмыс істей бастады.<ref>[http://www.rg.ru/2008/06/27/granica-latviya-anons.html На латвийско-российской границе начал действовать безвизовый режим для неграждан Латвии] // Российская газета, 27 июня 2008 .</ref> [[2008 жыл]]ғы 12 шілдеде Дмитрий Медведев Ресейдің сыртқы саясатының жаңа тұжырымдамасын бекітті [[2008 жыл]]ғы 26 тамызда Дмитрий Медведев «[[Абхазия Республикасы]]н тану туралы» және «Оңтүстік Осетия республикасын тану туралы» жарлықтарға қол қойды, соған сәйкес Ресей Федерациясы екі республиканы «егемен және тәуелсіз мемлекет» деп таныды және олардың әрқайсысымен дипломатиялық қатынастар орнатуға міндеттеме алды. достық,<ref>[http://www.kremlin.ru/text/docs/2008/08/205759.shtml Указ «О признании Республики Абхазия».]{{Недоступная ссылка|date=Май 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>[http://www.kremlin.ru/text/docs/2008/08/205758.shtml Указ «О признании Республики Южная Осетия».]{{Недоступная ссылка|date=Май 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ынтымақтастық және өзара көмек туралы келісім жасаңыз. Ресейдің Грузия аймақтарының тәуелсіздігін мойындауы Батыс елдерінің көпшілігінің айыптауына әкелді; [[ТМД]]-ның басқа бірде-бір мемлекеті қолдаған жоқ. Бес күннен кейін, 2008 жылдың 31 тамызында, Ресейдің Сочидегі үш телеарнасына берген сұхбатында Медведев бес «ұстанымды» жариялады, ол Ресей Федерациясының сыртқы саясатын құруға ниет білдірді.<ref name="princ">[http://kremlin.ru/text/appears/2008/08/205991.shtml Интервью Дмитрия Медведева телеканалам «Россия», Первому, НТВ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081018130412/http://kremlin.ru/text/appears/2008/08/205991.shtml |date=2008-10-18 }} На официальном сайте Президента России 31 августа 2008 г.</ref> Ол «ұстанымдардың» біріншісі:<ref name="princ"/> ''Ресей өркениетті халықтар арасындағы қатынастарды анықтайтын [[Халықаралық құқықтың принциптері|халықаралық]] [[Халықаралық құқық|құқықтың негізгі]] қағидаттарының басымдылығын мойындайды'' деп мәлімдеді. Бесінші «ұстаным» жарияланды: «Ресей, әлемнің басқа елдері сияқты, артықшылықтары бар аймақтарға ие<ref name="princ"/>. мүдделері. Бұл аймақтарда бізде дәстүрлі достық, жылы қарым-қатынастар және тарихи ерекше қатынастар бар елдер бар<ref name="LaRep">[http://inopressa.ru/repubblica/2008/09/03/13:34:07/yalta Новая Ялта: сегодняшние правители и сферы влияния] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080905152610/http://inopressa.ru/repubblica/2008/09/03/13:34:07/yalta |date=2008-09-05 }} Русский перевод статьи в [[La Repubblica]] от 3 сентября 2008 г.</ref>. Біз осы аймақтарда мұқият жұмыс істейміз және осы мемлекеттермен, жақын көршілерімізбен осындай достық қарым-қатынасты дамыта береміз «. Итальяндық La Repubblica газеті 3 қыркүйектегі» Жаңа Ялта: бүгінгі билеушілер мен ықпал ету салалары «мақаласында Медведевтің соңғы» ұстанымын «былай түсіндірді. Ресейдің «орыс азшылықтары тұратын бұрынғы кеңестік аумақтардың бір бөлігін қамтыған» аймаққа деген талабы. Осы мақаладан бір күн бұрын Дмитрий Медведев Грузия Республикасының басшылығына өз көзқарасын білдірді: «Ал ше? tsya грузин органдары - АҚШ-тың өмір сүрмесе, ол «саяси мәйіті» ''Президент Михаил Саакашвили, біз үшін банкрот режимін міндетін атқарушы''<ref>[http://kremlin.ru/appears/2008/09/02/2155_type63379_206080.shtml Интервью итальянскому телеканалу РАИ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080903235149/http://kremlin.ru/appears/2008/09/02/2155_type63379_206080.shtml |date=2008-09-03 }} На официальном сайте Президента России 2 сентября 2008 г.</ref>. [[The Wall Street Journal]] журналында 2008 ж. 10 қыркүйектегі «Украина Ресейдің келесі нысанаға айналуы мүмкін» атты мақаласында Ресейдің зерттеу бағдарламасының директоры және American Enterprise Institute ғылыми қызметкері Леон Арон «Ресейдің Грузияға басып кіруі және елді одан әрі басып алуы»<ref name="WSLDoctrine">{{cite web|url=http://online.wsj.com/article/SB122100831438617621.html?mod=hps_us_at_glance_opinion|title=Russia's Next Target Could Be Ukraine|publisher=[[Wall Street Journal]]|datepublished=2008-09-10|accessdate=2008-09-10|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CSwaMC1?url=http://online.wsj.com/article/SB122100831438617621.html?mod=hps_us_at_glance_opinion|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref><ref>[http://www.inopressa.ru/wsj/2008/09/10/13:46:42/ukraina Следующей мишенью России может стать Украина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080912085724/http://www.inopressa.ru/wsj/2008/09/10/13:46:42/ukraina |date=2008-09-12 }} вариант русского перевода на [[ИноСМИ.ру]] 10 сентября 2008 г.</ref> оқшауланған жағдай емес деп санайды. дегенмен, «ұлттық және сыртқы саясаттың әртүрлі және терең алаңдаушы доктринасының алғашқы көрінісі». Сол жылдың [[1 қыркүйек|1 қыркүйегінде]] [[Newsweek]] журналында Стэнфорд университетінің Халықаралық қатынастар институтының аға қызметкері (Stanford’s Institute for International Studies) Джозеф Джофф Президент Медведевтің басқаруындағы Ресейдің жаңа сыртқы саясаты туралы: {{дәйексөз|«Қырық жыл бұрын [[Брежневтің доктринасы]]:« Социалистік елдер социалистік болуды тоқтата алмайды »деп жариялады және бұл« Прага көктемін »басқан шабуылға сылтау болды. Біз Путиннің: «Ресейге тиесілі болған нәрсені оған тиесілі бола береміз бе?» Доктринасын аламыз ба?|date=2008-27-02}} [[Мәскеу]] мен [[Вашингтон]]ның Грузияға қатысты жанжалына байланысты, бақылаушылардың пікірінше, «Мәскеудің сыртқы саяси қызметі [[Латын Америкасы]]на айтарлықтай ауытқып кетті». 2008 жылдың қыркүйек айының ортасында Премьер-Министрдің орынбасары [[Игорь Иванович Сечин|Игорь Сечин]] бастаған Ресей делегациясының сапары тек экономикалық ынтымақтастық мәселелерін ғана емес,<ref name="KommVoyg">{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1027436&NodesID=5|title=Игорь Сечин открыл союзную Америку|publisher=[[Коммерсантъ]]|datepublished=2008-09-18|accessdate=2008-09-18|deadlink=no}}</ref> сонымен бірге Венесуэла мен Кубамен одақтастық қатынастардың дамуы, бұл Мәскеудің көзқарасы бойынша «посткеңестік кеңістіктегі АҚШ-тың белсенді әрекетіне лайықты жауап болады». 18 қыркүйектегі «Ведомости» газеті Ресейдің пікірін келтіреді сарапшы: ''«[[Венесуэла]] мен әскери ынтымақтастықты дамыту - бұл Американың [[Грузия]]ны қолдағанына Мәскеудің жауабы»''. [[2008 жыл]]ғы [[18 қыркүйек]]те [[АҚШ Мемлекеттік хатшысы]] [[Кондолиза Райс]] Германия-Маршалл қорының Вашингтондағы өкілдігінде АҚШ-Ресей қарым-қатынасы туралы сөз сөйледі, атап айтқанда:<ref name="VedVoyg">{{cite web|url=http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2008/09/18/161558|title=Против США|publisher=[[Ведомости]]|datepublished=2008-09-18|accessdate=2008-09-18|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110813204430/http://www.vedomosti.ru/newspaper/article/161558/|archivedate=2011-08-13}}</ref> {{дәйексөз|«Ресейдің Грузияға басып кіруі ұзақ мерзімді стратегиялық мақсатқа жетпейді және қол жеткізе де алмайды. <...> Америка Құрама Штаттары мен Еуропа мұндай мінез-құлыққа және оны қолдайтындардың барлығына қарсы тұруы керек »<ref name="Ricespen">[https://web.archive.org/web/20080919223202/http://www.state.gov/secretary/rm/2008/09/109954.htm Secretary Rice Addresses U.S.-Russia Relations At The German Marshall Fund] Речь К.&nbsp;Райс 18 сентября 2008 года на сайте Госдепа США</ref><ref name="RiceNEWSru">[http://newsru.com/world/18sep2008/rice.html Госсекретарь Райс отчитала Россию: «анахроничная» демонстрация военной мощи не повернет вспять ход истории] [[NEWSru]] 18 сентября 2008 г.</ref>.|date=2008-27-02}} Медведевтің [[АҚШ Мемлекеттік хатшысы]]на сырттай жауап беруі, байқаушылардың пікірінше, ол келесі күні Кремльде «қоғамдық ұйымдардың өкілдерімен кездесуінде» айтқан, НАТО-ны Кавказ бен АҚШ-тағы қақтығысты қоздырды деп айыптады - ішкі істерге араласып кетті деп тезистері болды. Ресейлік істер, атап айтқанда:<ref name="MedKr">[http://kremlin.ru/appears/2008/09/19/1615_type63374type63376, на которой он обвинил НАТО в провоцировании конфликта на Кавказе и США — во вмешательстве во внутренние дела России, сказав, в частности:type82634_206639.shtml Встречи с представителями различных сообществ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080923022634/http://kremlin.ru/appears/2008/09/19/1615_type63374type63376type82634_206639.shtml |date=2008-09-23 }} На официальном сайте Президента России</ref> {{дәйексөз|«Кавказдағы оқиғалардан кейін үлкен еуропалық келісім жасасудың өзектілігі күн сайын арта түсуде. Мұны тіпті менімен жеке сөйлесулерде, жеке әңгімелерде ештеңе қажет емес деп айтқан адамдар да түсінеді: САКҰ бәрін қамтамасыз етеді, САКҰ бәрін шешеді. САКҰ қандай шешім қабылдады, ол нені қамтамасыз етті? Тек жанжал тудырды, бұдан басқа ештеңе жоқ. <...> Мен бүгін таңертең «сүйікті» Интернетті ашамын, қараңыз: американдық достарымыз біз Ресей Федерациясында мұғалімдерге, дәрігерлерге, ғалымдарға, кәсіподақ жетекшілеріне және судьяларға қолдау көрсетуді жалғастырамыз дейді. Мен үшін соңғысы ерекше болды. Бұл нені білдіреді, олар біздің судьяларды тамақтандырмақ па, олар жемқорлықты қолдай ма? Егер біз бірлескен бағдарламалар туралы айтатын болсақ, онда олар негізгі әлемдік процестерді қабылдауға жақын елдермен бірге жүзеге асырылады. Егер ол осылай жалғаса берсе, жақында олар бізді президенттерді таңдайды »<ref name="MedKr"/>.|date=2008-27-02}} [[Сурет:Dmitry Medvedev 8 October 2008-5.jpg|thumb|200px|[[Ресей президенті|Ресей Президенті]] Дмитрий Медведев 2008 жылдың 8 қазанында Францияның [[Эвиан-лес-Бенс]] қаласында өткен Әлемдік саясат жөніндегі конференцияда сөйлеген сөзінде.]] [[2008 жыл]]ғы 2 қазанда [[Петербордағы Диалог]] форумы аясында Германия канцлері [[Ангела Меркель]] мен кездесу барысында ол тағы да «еуропалық қауіпсіздік туралы заңды күші бар жаңа келісім» жасауға шақырды. Әлемдік қаржы дағдарысы тақырыбына тоқтала отырып, ол «бүгінгі таңда дамыған жүйе халықаралық қаржы жүйесін теңгерімді күйде ұстау бойынша ешқандай міндеттерді орындамайды» деген пікір білдірді.<ref>[http://kremlin.ru/appears/2008/10/02/2156_type63377type63380_207176.shtml Совместная пресс-конференция с Федеральным канцлером Германии Ангелой Меркель по итогам российско-германских межгосударственных консультаций] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081006025901/http://kremlin.ru/appears/2008/10/02/2156_type63377type63380_207176.shtml |date=2008-10-06 }} На официальном сайте Президента РФ 2 октября 2008 г.</ref><ref name="MedMerkPtb">[http://newsru.com/russia/02oct2008/dialog.html Медведев перед Меркель раскритиковал мировой порядок: не работают системы глобальной безопасности и финансовых сдержек] [[NEWSru]] 2 октября 2008 г.</ref> Медведев сонымен бірге әлемді [[Суық соғыс|қырғи қабақ соғысқа]] қайтарудың мүмкін еместігін атап өтті<ref name="Medvkhol">[http://newsru.com/russia/02oct2008/merkel.html Медведев и Меркель провели «петербургский диалог»: канцлер снова обвинила Россию в непропорциональных действиях на Кавказе] [[NEWSru]] 2 октября 2008 г.</ref>. [[2008 жыл]]ғы [[8 қазан]]да [[Франция]]ның [[Эвьян-ле-Бен|Эвиан]] қаласында өткен Дүниежүзілік саясат конференциясында ол АҚШ үкіметінің ғаламдық сыртқы саясатын «2001 жылдың 11 қыркүйегінен кейін» және «[[Ауғанстан]]дағы Талибан режимін құлатқаннан кейін»<ref name="KrFive" />, оның пікірінше, кездесті. «Біржақты әрекеттердің басталды», атап айтқанда: {{дәйексөз|«Содан кейін, өкінішке орай, Америка Құрама Штаттарының өзінің жаһандық үстемдігін« нығайтуға »ұмтылуының салдарынан халықаралық өмірді деидеологиялық тұрғыдан шешуге және шынымен демократиялық дүниежүзілік тәртіпті орнатуға тарихи мүмкіндік жіберіліп алынды. САКҰ-ның кеңеюі ерекше құмарлықпен жүзеге асырылады. Бүгін САҚҰ мен Грузияның САҚҰ-ға кіруі белсенді талқылануда. <...> Альянс өзінің әскери инфрақұрылымын еліміздің шекараларына жақындастырады және Еуропада қазір батыс және оңтүстік шекараларымызда жаңа «бөлуші сызықтар» тартады. Олардың айтпағанына қарамастан, біз бұл әрекеттерді бізге қарсы бағытталған іс-әрекеттер деп санайтынымыз табиғи»<ref name="InterFive">[http://www.interfax.ru/politics/txt.asp?id=38002 Мир нуждается в срочном ремонте] [[Интерфакс]] 8 октября 2008 г.</ref>.|date=2008-27-02}} [[Сурет:Dmitry Medvedev in Azerbaijan 3 July 2008-2.jpg|left|250px|thumb|Дмитрий Медведев [[Әзірбайжан президенті|Әзірбайжан Президенті]] [[Ильхам Хейдарұлы Әлиев|Ильхам Әлиев]] пен. [[Баку]], 2008 жыл.]] [[Сурет:Dmitry Medvedev in Turkmenistan 13 September 2009-1.jpg|250px|thumb|left|Жібек жолы ралли-2009 финалының салтанатты рәсімдерінде. [[Ресей президенті|Ресей Президенті]] Дмитрий Медведев, [[Түркіменстан президенті|Түркіменстан Президенті]] [[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхамедов]] (ортада) және [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]].]] [[Сурет:Dmitry Medvedev in Turkmenistan December 2009-7.jpg|250px|thumb|Дмитрий Медведев және Түркіменстан Президенті [[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов|Құрбанқұлы Бердімұхамедов]].]] Медведевтің пікірінше, «біртұтас және қауіпсіздіктің кешенді жүйесін құруға» шақырылған жаңа Еуропалық қауіпсіздік туралы шарттың «элементтері» болды.<ref name="KrFive"/><ref name="InterFive"/> [[2008 жыл]]ғы 5 қарашада оқылған Федералды жиналысқа жолдаған хатында ол «нақты уақытта АҚШ әкімшілігінің Еуропадағы жаһандық зымыранға қарсы қорғаныс жүйесінің жаңа элементтеріне табанды түрде қарсы тұру үшін нақты шаралар қабылдауға ниет білдірген» нақты шараларды алғаш рет жариялады: үш зымыран полкін жоюдан бас тарту,<ref name="FullPosl"/><ref name="Otvetka">[http://newsru.com/russia/05nov2008/pro2008.html Россия отвечает на ПРО в Европе: отказ от ликвидации трёх ракетных полков и «Искандеры» под Калининградом] [[NEWSru]] 5 ноября 2008 г.</ref> [[Калининград облысы]]нда «[[Искандер (зымыран жүйесі)|Искандер]]» зымыран жүйелерін орналастыруға және американдық зымыранға қарсы қорғанысты электронды түрде тоқтатуға ниет білдірді.<ref name="Natocrit">[http://newsru.com/world/05nov2008/medved_reax.html В Европе обеспокоены намерением России разместить ракеты в Калининграде в ответ на ПРО США у её границ. Вашингтон «весьма огорчен»] [[NEWSru]] 5 ноября 2008 г.</ref><ref name="Natocrit"/> Медведевтің мәлімдемесін АҚШ үкіметі және САҚҰ-ға мүше басқа елдер сынға алды; Польшаның премьер-министрі [[Дональд Туск]], атап айтқанда: «Мен бұл декларацияларға тым көп мән бермеймін» деді.<ref>[http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1053113&NodesID=5 Оружие массового раздражения] [[Коммерсантъ]] от 7 ноября 2008 г № 202(4019)</ref> [[Еуропа одағы|Еуропалық Одақ]] пен Батыс ақпарат құралдары Мәскеудің әскери жоспарларын сынға алды,<ref name="pressctrit">[http://newsru.com/world/06nov2008/inopressa.html Западные СМИ: Медведев бросил вызов Обаме и российской Конституции] [[NEWSru]] 6 ноября 2008 г.</ref> олардың кейбіреулері оларды Америка Құрама Штаттарының сайланған президенті Б.Обамаға қарсы сынақ ретінде қабылдады.<ref name="Obamamail">{{cite web|url=http://www.themoscowtimes.com/article/1110/42/372422.htm|title=Medvedev Learned His PR Skills From Chavez|publisher=[[The Moscow Times]]|datepublished=2008-11-17|accessdate=2008-11-20|description=«By laying down this marker, Medvedev unintentionally made it much more difficult for Obama to back down from the missile-defense deployments»|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CT4psYP?url=http://www.themoscowtimes.com/opinion/article/medvedev-learned-his-pr-skills-from-chavez/372422.html|archivedate=2011-08-25|deadlink=yes}}</ref> Медведевтің «Обаманы ашық түрде шантаждау әрекеті» туралы жазған шолушылар [[Мәскеу]]дің оған зымыранға қарсы қорғаныс жоспарларынан бас тартуға кедергі келтіретінін атап өтті.<ref name="Obamamail" /><ref>{{cite web|url=http://www.iht.com/articles/2008/11/16/europe/russia.php|title=Medvedev sets bar high for better ties with U.S.|publisher=[[International Herald Tribune]]|datepublished=17 ноября 2008 (бумажная версия)|accessdate=2008-11-20|description=«But reversing the program now, after agreements had been negotiated with Poland and the Czech Republic, both NATO allies, could be seen as backing down in the face of Russian threats.»|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CT6jdnG?url=http://www.nytimes.com/2008/11/16/world/europe/16iht-russia.1.17858166.html|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref> Осыған байланысты саясаттанушы [[Александр Матвеевич Гольц|А.Гольц]] Медведев «Обама сайланған күндері Ресейдің АҚШ-пен бұрыннан шиеленіскен қатынастарының күрделілігі мен шиеленісін барынша көбейту мақсатын көздеді» деп санайды<ref name="Obamshant">{{cite web|url=http://www.moscowtimes.ru/article/1016/42/372282.htm|title=Medvedev's Missile Myth|publisher=[[The Moscow Times]]|datepublished=2008-11-11|accessdate=2008-11-20|description=«By convincing Medvedev to immediately go for the jugular the day Obama was elected president, the siloviki were probably hoping that by provoking the new U.S. president with the threat of Iskander missiles in Kaliningrad, this would force Obama to take a more hawkish stance toward Russia.»|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CT7QOMx?url=http://www.themoscowtimes.com/opinion/article/medvedevs-missile-myth/372282.html|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref>, бұл Ресейдің [[Силовики|силовики]] партиясы үшін пайдалы.<ref name="Obamshant"/> [[2008 жыл]]ғы [[13 қараша]]да [[Таллин]]де САҚҰ-ға мүше елдердің қорғаныс министрлерінің отырысында АҚШ Қорғаныс министрі [[Роберт Гейтс]] Медведевтің Ресейдің батыс шекараларына [[Польша]] мен [[Чехия]]ға АҚШ зымыранға қарсы қорғаныс элементтерін орналастырмаса, Ресейдің батыс шекараларына зымырандарды орналастырудан бас тарту туралы ұсынысын қабылдамады; Сонымен қатар<ref name="MedProp">{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/topNews/idUSTRE4AC1OD20081113|title=Medvedev: ready to respond if U.S. ends missile plan|publisher=[[Reuters]]|datepublished=2008-11-17|accessdate=2008-11-20|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CT9MiCS?url=http://www.reuters.com/article/2008/11/13/us-russia-medvedev-idUSTRE4AC1OD20081113|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref>, Гейтс: «Шынын айтсам, Калининградқа зымырандар қажет болатынына сенімді емеспін. Соңында Ресей шекарасындағы жалғыз нақты перспективалық қауіп Иран болып табылады және менің ойымша, «Искандер» зымырандары сол жерден [[Иран]]ға жете алмайды. Бұл сұрақ, әрине, біздің және орыстардың арасында. Неліктен олардың Еуропа елдеріне зымырандарды ұшырамын деп қорқытқаны мен үшін жұмбақ болып тұр ». Гейтс қарсаңында Балтық жағалауы елдерінен, Украинадан және Ресейдің басқа да көршілес елдеріндегі әріптестерін Америка өз мүдделерін сақтайды деп сендірді<ref name="GatesVOA">{{cite web|url=http://voanews.com/english/2008-11-13-voa21.cfm?rss=topstories|title=Gates Criticizes Latest Russian Missile Threats|publisher=[[Голос Америки]]|datepublished=2008-11-13|accessdate=2008-11-14|lang=en|deadlink=404}}{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090131055750/http://voanews.com/russian/2008-11-13-voa21.cfm Министр обороны США против предложения президента России] Русская версия материала Голоса Америки 13 ноября 2008 г.</ref> Накануне Гейтс заверил коллег из Балтии, Украины и других стран-соседей России, что Америка твёрдо стоит на страже их интересов<ref>[https://web.archive.org/web/20090125163335/http://voanews.com/russian/2008-11-12-voa13.cfm Роберт Гейтс выражает поддержку США бывшим республикам СССР] Служба новостей «Голоса Америки» 12 ноября 2008 г.</ref>. 2008 жылғы 15 қарашада Дмитрий Медведев Вашингтонда өткен [[G20 дағдарысқа қарсы саммиті|G20 саммиті]]нде [[Үлкен жиырмалық|қаржы жүйесінің]] барлық институттарын күрделі жөндеуді ұсынды; Ресей Федерациясы президентінің пікірінше жаңа құрылым «ашық, мөлдір және біркелкі, тиімді және заңды» болуы керек;<ref>[http://newsru.com/world/15nov2008/g20.html Медведев на саммите G20: надо перекроить всю финансовую систему] [[NEWSru]] 15 ноября 2008 г.</ref>; также сделал ряд иных предложений в своём выступлении<ref>[http://www.kremlin.ru/appears/2008/11/15/1421_type63374type63377_209229.shtml Выступление на рабочем заседании глав государств и правительств «Группы двадцати»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090419205020/http://www.kremlin.ru/appears/2008/11/15/1421_type63374type63377_209229.shtml |date=2009-04-19 }} На официальном сайте Президента РФ 15 ноября 2008 г.</ref> сонымен қатар өз сөзінде бірқатар басқа ұсыныстар айтты. Медведевтің Вашингтонда сөйлеген сөздеріне байланысты «[[Мәскеулік Эхо]]» газетінің редакторы [[Юлия Леонидовна Латынина|Ю.Латынинаның]] 17 қарашада: ''Медведев [[Вашингтон]]да не деді? Мұны талқылау мағынасыз. Вашингтонда олар бізді G8 тобынан шығарды. Ельциннің басшылығымен «жеті» «сегізге» дейін кеңейтілді, бірақ Мечелдегі дәрігерден, Грузиядағы танктерден және жарылған орыс көпіршігінен кейін бізді «жетіліктің» кездесуіне шақырмады, бірақ «жиырмалықтың» отырысына, [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]], [[Индонезия]] және [[Сауд Арабиясы]] мен бірге шақырды. Арабстан бойынша. Бізді нашар үлгергені үшін қуып жіберді, бірақ бізді жалпы жиналысқа шақырды. Үлгерімі нашар оқудан шығарылған студенттен не күтуге болады? Ол орнынан тұрып: «Мен өзімді математикадан аламын» дейді. Ол орнынан тұрып: «Менің деканаттың жұмысын қалай өзгерту керектігі туралы ойым бар», - деді. Бұл соншалықты күлкілі, мен Медведевтің қарғысы әдейі жасалды деп күдіктенемін''<ref>[http://ej.ru/?a=note&id=8575 Киндерсюрприз-2, или Экономика дуршлага] [[Латынина, Юлия Леонидовна|Ю. Л. Латынина]] ej.ru 17 ноября 2008.</ref>. 2008 жылғы 4 желтоқсанда Хельсинкиде өткен [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]] Сыртқы істер министрлері кеңесінің отырысында АҚШ пен Ұлыбританияның ресми тұлғалары Медведевтің сол жылғы шілдеде қолданыстағы құрылымдардың жеткіліктілігін негіздей отырып<ref>[http://newsru.com/world/09jul2008/medv_itog.html Медведев подвел черту саммиту G8: все конструктивно, но ПРО США в Чехии «нас огорчает»] [[NEWSru]] 9 июля 2008.</ref>, жаңа еуропалық қауіпсіздік архитектурасын құру туралы бастамасын қабылдамады.<ref>[http://newsru.com/world/04dec2008/eurobez.html Британия и США отказались от «медведевского» плана европейской безопасности] [[NEWSru]] 4 декабря 2008 г.</ref><ref>{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1090256|title=Инициатива отказуема|publisher=[[Коммерсантъ]]|datepublished=2008-12-06|accessdate=2008-12-06|description=«все позиции России сформулированы настолько нечетко, что никто не понимает, чего же в итоге хотят русские. Если Москва хочет быть услышанной, надо проявлять большую прозрачность и ясность.»|deadlink=no}}</ref> [[Сурет:Medvedev-obama1024.JPG|thumb|250px|Президенттер [[Барак Обама|Обама]] мен Медведев [[Мәскеу]]де [[2009 жыл]]ғы 6 шілде,]] ===2009–2010 жылдар=== [[АҚШ президенті]] [[Барак Обама]]ның 2009 жылғы 20 қаңтарда қабылдаған болжамына байланысты, ресейлік-американдық саясаттанушы [[Николай Васильевич Злобин|Николай Злобин]] Ведомостиде 2009 жылдың 28 қаңтарында: ''Обаманың сыртқы саясаты жеке психологияға, ұнататын және ұнамайтын негізге алынбайды, өйткені ол Тексан Бушпен, оның ішінде Путинмен достық қарым-қатынаста. Обама саясаттағы «ұл» қарым-қатынас стилі мен нормаларды қабылдамайды. Ол мұны эмоциялар мен «түсініктер» емес, ұтымды есептеулер негізінде жүргізеді''. [[2009 жыл]]ы 13-14 ақпанда Римде өткен [[Үлкен жиырмалық |G7]] елдерінің қаржы министрлерінің кездесуіне байланысты<ref>[http://newsru.com/finance/14feb2009/g7.html G7: кризис невозможно преодолеть без открытой системы мировой торговли] [[NEWSru]] 14 февраля 2009.</ref>, оған А. Кудрин шақырылды, Рейтер агенттігі Мәскеудің жетілікке қатысты бұрынғы амбициялары дағдарыс пен мұнай бағасының құлдырауына ықпал ете алмады деп хабарлайды<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE51E1JL20090216?feedType=RSS&feedName=worldNews|title=Crisis leaves Russian ambitions thwarted at Rome G7|publisher=[[Reuters]]|datepublished=2009-02-15|accessdate=2009-02-16|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CTCSK5C?url=http://www.reuters.com/article/2009/02/16/us-g7-russia-idUSTRE51E1JL20090216?feedType=RSS|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref>. [[2009 жыл]]дың наурыз айының басында АҚШ-тың Президенті Обама Медведевтің [[The New York Times]] газетінде жарияланған «құпия» деп жарияланған хатының айналасында Ресей мен Америка баспасөзінде интрига пайда болды,<ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2009/03/03/washington/03prexy.html?_r=1&scp=3&sq=Medvedev%20letter&st=cse|title=Obama Offered Deal to Russia in Secret Letter|publisher=[[New York Times]]|datepublished=2009-03-02|accessdate=2009-03-07|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CTD7y1Z?url=http://www.nytimes.com/2009/03/03/washington/03prexy.html?_r=1|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref> онда АҚШ-тың жаңа әкімшілігінің бас тартуы болуы мүмкін кейбір «алмасу» туралы ұсыныс болған. ракеталарға қарсы қорғаныс жүйесін Еуропада орналастыру. Сол жылы 3 наурызда Медведев өзінің АҚШ президентімен хабарлама алмасуына түсініктеме беріп: «Егер біз қандай-да бір айырбас немесе алмасу туралы сөйлесетін болсақ, мен сізге айта аламын, мәселе бұл жолмен қойылмаған, ол нәтижесіз». Осындай көзқарас білдірілді және айтылды Президент Обама. 7 наурыздағы ФТ-да Ресей жаңа АҚШ әкімшілігінің Ресейге жасаған бірқатар символдық жеңілдіктерін тізімге алып,<ref name="inosmi.ru/stories/08/11/05/3535/247774.html">https://web.archive.org/web/20090310010348/http://inosmi.ru/stories/08/11/05/3535/247774.html Команда Обамы стремится пересмотреть отношения с Россией («The Washington Post», США)</ref><ref name="inopressa.ru/article/03Mar2009/nytimes/obama.html">http://inopressa.ru/article/03Mar2009/nytimes/obama.html Питер Бейкер | The New York Times Секретное письмо Обамы: американский президент предложил российскому президенту сделку</ref><ref name="http://www.expert.ru/news/2009/03/03/pismo_obama">https://web.archive.org/web/20090306104411/http://www.expert.ru/news/2009/03/03/pismo_obama Секретное письмо</ref> оларды премьер-министр Путиннің адресаты деп санады:<ref>[http://newsru.com/russia/03mar2009/promedved.html Медведев: никаких «разменов» в области ПРО с США не будет, особенно по Ирану] [[NEWSru]] 3 марта 2009.</ref> «Әлем Владимир Путин алдын-ала болжанбайтын және иррационалды тұлға рөлінде қалғысы келетінін немесе ол ересек адам екенін білгісі келеді. ол әлемнің үлкен мәселелерін шешуге шынымен ұмтылады»<ref> {{cite web |url = http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1129614&NodesID=5 |title = Неразменное письмо |publisher = [[Коммерсантъ]] |datepublished = 2009-03-05 |accessdate = 2009-03-07 |description = Оба президента заявили, что речь в посланиях не шла о «каких-то разменах», но дали понять, что предмет для переговоров имеется |deadlink = no }} </ref>. [[2009 жыл]]ы маусымда Дмитрий Медведев пен [[Қытай Халық Республикасының Төрағасы|Қытай Халық Республикасының Төрағасы]] [[Ху Цзиньтао]] арасында келіссөздер өтті,<ref name="sdelk">[http://www.vesti.ru/doc.html?id=294361 Россия и Китай заключили «сделку века»] // Вести, 17 июня 2009 г.</ref> содан кейін Медведев энергетика саласындағы Ресей-Қытай келісімшартының шамамен 100 млрд. Бұл Ресей мен Қытай арасындағы қарым-қатынастар тарихындағы ең үлкен келісім.<ref name="sdelk" /> 2009 жылғы 6-8 шілдеде Дмитрий Медведев Мәскеуге ресми сапары кезінде [[Барак Обама]] мен келіссөздер өткізді<ref>[https://web.archive.org/web/20090708090335/http://www.america.gov/ru/obama_moscow.html Обама в России — начало новых отношений]</ref>. АҚШ әскери жүктерін Ресей аумағы арқылы Ауғанстанға транзиті туралы екіжақты келісімдерге қол қойылды, стратегиялық шабуылдаушы қаруды қысқарту жөніндегі нұсқаулықтар баяндалды. [[Сурет:Obama and Medvedev sign Prague Treaty 2010.jpeg|thumb|300px|[[Барак Обама]] мен Дмитрий Медведев, [[Прага бекініс|Прага сарайында]] [[СНВ-III]]-ге қол қойғаннан кейін, 8 сәуір, 2010 жыл]] 2009 жылғы [[28 қараша]]да Д.Медведев, Беларусь Президенті [[Александр Григорьевич Лукашенко|А.Г.Лукашенко]] және Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев [[Минск]]іде 2010 жылдың 1 қаңтарында [[Еуразиялық экономикалық одақ аясындағы кеден одағы|Ресей, Беларусь және Қазақстанда бірыңғай кедендік кеңістік]] құру туралы келісімге қол қойды. 2010 жылдың шілдесінде Беларусь, Қазақстан және Ресейдің Кеден одағы жұмыс істей бастады. Кейбір бағалауларға сәйкес, Кеден одағын құру экономикалық дамуды ынталандырады және қатысушы елдердің ЖІӨ-ге 2015 жылға қарай қосымша 15% қамтамасыз етуі мүмкін<ref>[https://stud.kz/referat/show/73861 Қазақстанның дамуы және еуразиялық интеграция.]</ref>. 2009 жылдың желтоқсан айының басында Дмитрий Медведев Ватиканға қысқа жұмыс сапарымен барды, сапар барысында президент [[Папалық|Рим папасы]] [[XVI Бенедикт|Бенедикт XVI]]-мен бірге аудиторияда болды. 2009 жылғы 9 желтоқсанда Ресей мен Ватикан арасында [[Елшілік|елшілік]] деңгейінде дипломатиялық қатынастар орнату туралы жарлыққа қол қойылды (1990 жылдың наурызынан бастап қатынастар тұрақты миссиялардың көмегімен жүзеге асырылды)<ref name="RIAN2009">{{cite news|url=http://www.ivgorod.ru/news/3578|title=Медведев начал новый этап в отношениях РФ и Ватикана|date=2009-12-04|publisher=[[РИА Новости]]|accessdate=2014-05-02}}</ref><ref name="РБК">{{cite web |author = |authorlink = |coauthors = |date = |url = http://top.rbc.ru/politics/22/03/2010/382909.shtml |title = В Ватикане откроется посольство России |format = |work = |publisher = РБК |accessdate = 2013-04-02 |lang = ru |description = |deadlink = yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20140503072826/http://top.rbc.ru/politics/22/03/2010/382909.shtml |archivedate = 2014-05-03 }}</ref>. 2010 жылы 8 сәуірде [[Ресей президенті]] Дмитрий Медведев пен [[АҚШ президенті]] [[Барак Обама]] [[Прага]]да 10 жылдық [[СНВ-III|стратегиялық шабуылдаушы қаруды қысқарту туралы келісімге қол қойды]]<ref name="Медведев и Обама подписали новое соглашение о СНВ">{{cite web|datepublished=2010-04-08|url=http://www.lenta.ru/news/2010/04/08/start3/|title=Медведев и Обама подписали новое соглашение о СНВ|accessdate=2010-04-08|lang=рус|deadlink=no}}</ref>. Д.А.Медведев келісімге қол қою «Ресей мен АҚШ-тың қауіпсіздігін ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлемдік қауымдастықтың қауіпсіздігін нығайтты» деді. Сондай-ақ, президенттің пікірінше, «келісім АҚШ-тың зымыранға қарсы қорғаныс жүйесінің мүмкіндіктері сандық және сапалық түрде қалыптаспаған жағдайда ғана жарамды және өміршең болады». Ресей Қарулы Күштері армиясы [[Ресей Федерациясы Қарулы Күштерінің Бас штабы|Бас штабының бастығы генерал]] Николай Макаровтың пайымдауынша, «III СНВ-те қол жеткізілген келісімдер өзара алаңдаушылықты жояды және толығымен.<ref name="НАТО зовет Россию под общую крышу">{{cite web|url=http://www.newsru.com/world/08apr2010/snw.html|title=НАТО зовет Россию под общую крышу|accessdate=2010-04-08|lang=рус|deadlink=no}}</ref> Ресейдің қауіпсіздік мүдделеріне сай келеді ». Федерация Кеңесінің Халықаралық істер жөніндегі комитетінің төрағасы [[Михаил Витальевич Маргелов|Михаил Маргеловтың]] айтуынша, СНВ III Ресейге «қару-жарақтың модернизациясын баяулатпай, жеткізіліп жатқан көлік құралдарын қайта жарақтандыруда миллиардтаған доллар үнемдеуге» мүмкіндік береді.<ref name="Сенатор Маргелов считает, что Договор СНВ сэкономит России миллиарды долларов">{{cite web|datepublished=2010-04-08|url=http://www.newsru.com/finance/08apr2010/margelov.html|title=Сенатор Маргелов считает, что Договор СНВ сэкономит России «миллиарды долларов»|accessdate=2010-04-08|lang=рус|deadlink=no}}</ref> 2010 жылдың сәуірінде Д.А. Медведев Украина Президенті [[Віктор Федорович Янукович|В.Ф. Янукович]] пен келіссөздер өткізді, содан кейін [[Харьков келісімдері]]не қол қойылып, Ресейдің [[Қара теңіз флоты]]н 2017 жылдан кейін Қырымда орналастыруды жалғастыру туралы келісім жасалды.<ref>[http://www.rian.ru/politics/20100421/225089320.html Украина разрешила ЧФ оставаться в Крыму после 2017 года] // РИА Новости, 21 апреля 2010</ref> [[Сурет:Medvedev on the missile defense system in Europe.jpeg|left|thumb|Президенттің Еуропадағы САКҰ елдерінің зымыранға қарсы қорғаныс жүйесі төңірегінде қалыптасқан жағдай туралы мәлімдемесі]] [[2011 жыл]]ғы 23 қарашада Дмитрий Медведев Ресей азаматтарына үндеу тастап, САКҰ-ның Еуропада зымыранға қарсы қорғаныс жүйесін орналастыруды жоспарлап отырғанына алаңдаушылық білдірді. Ол Ресей өзінің мүдделерін қорғауға дайын және жауап беруге дайын екенін айтты. Сонымен бірге Ресей Еуропа үшін «келіссөздер есігін жауып отырған жоқ» және Ресейдің ұлттық мүдделерін ескере отырып, диалогқа дайын.<ref>[http://www.1tv.ru/news/polit/191766 Россия примет жесткие меры в ответ на развёртывание США системы ПРО в Европе] // Первый канал, 23 ноября 2011</ref><ref>[http://kremlin.ru/news/13637 Заявление Президента в связи с ситуацией, которая сложилась вокруг системы ПРО стран НАТО в Европе] // Kremlin.ru, 23 ноября 2011</ref> ===Сталинге деген көзқарас=== Көптеген шетелдік БАҚ Медведевтің Ресейдегі сталинизмді жеңу керектігін мәлімдегеніне назар аударды<ref>[http://inosmi.ru/politic/20100523/160084240.html Как Медведев взялся за Сталина («SME», Словакия) Александре Гайдамацкий]</ref>. Кейбір шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары бұл «қоғам назарын басқа проблемалардан алшақтатады» деген пікірде. Басқалары президенттің әрекетін жоғары бағалайды.<ref>[http://www.boston.com/bostonglobe/editorial_opinion/editorials/articles/2010/05/17/medvedev_putting_stalin_in_proper_perspective/ Medvedev: Putting Stalin in proper perspective//The Boston Globe, May 17, 2010]</ref> Отандық оппозициялық БАҚ-та бақылаушылар бұл «жоғарыдағы» келісімдердің көрінісі ме,<ref>[http://www.ng.ru/columnist/2009-10-30/100_presidente.html Президент сказал: «Хватит!» Станислав Минин — обозреватель НГ.]</ref> әлде бұл оның жеке бастамасы ма екен деп ойлайды. Саясаттанушы [[Дмитрий Борисович Орешкин|Дмитрий Орешкин]] «Сталин шынымен болған нәрсе ешқандай рөл атқармайды. Бұл қазіргі саяси күрес»<ref name=autogenerated2>[http://www.inosmi.ru/social/20091031/156466354.html Слова Медведева о Сталине — сигнал обществу?(«BBCRussian.com», Великобритания)]</ref>. Құқық қорғаушы [[Людмила Михайловна Алексеева|Людмила Алексеева]] Медведевтің бастамасын жоғары бағалады: «Медведев өз блогында сталинизмге баға бергеніне қуаныштымын»<ref name=autogenerated2 />.. Медведев сонымен қатар Ресейде Иосиф Сталин бейнеленген плакаттар болмайтынын айтты.<ref>[http://www.grani.ru/Society/History/m.177788.html Медведев: Ренессанса сталинизма не будет.]</ref> Осыдан кейін Мәскеу мэрі Сталинге арналған плакаттардан бас тартты, бірақ Санкт-Петербургте жеке [[Автобус жеңіс|автобус]] пен Сталинді [[Невский даңғылы]] жүгіріп бара жатқан Сталиннің портреті бейнеленген.<ref>[http://www.grani.ru/Society/History/m.177788.html Медведев: Ренессанса сталинизма не будет.]</ref> Медведевпен сұхбат берген журналист [[Николай Карлович Сванидзе|Сванидзе]] Медведевтің Сталин туралы пікірін ұзақ уақыт бойы халықтан жасырғанын айтады, өйткені көпшілік Сталинде [[Екінші дүниежүзілік соғыс|Екінші дүниежүзілік соғыстың]] жеңімпазы ғана емес, сонымен бірге экономикалық жетістікке жеткен жақсы мемлекет қайраткерін көреді: «[[КСРО-да индустрияландыру|индустрияландыру]], қалыптасу супер державалар, өмірді болжау »және оған құрмет пен жанашырлықпен қарау<ref>[https://web.archive.org/web/20100617032829/http://inosmi.ru/social/20100512/159877431.html Сванидзе: «В глазах большинства Сталин остается победителем»(«Der Spiegel», Германия) 'In the Eyes of the Majority, Stalin Is a Winner' 05/06/2010]</ref>. ===Әскери құрылыс=== {{main|Ресей Қарулы Күштерін реформалау (2008–2020)}} [[File:Дмитрий Медведев за пулемётом Максим.jpg|thumb|left|282px|[[Ресей президенті]] Дмитрий Медведев [[Мәскеу]]ге жақын жерде ([[Серпухов]] маңында) [[Максим пулеметі|Максим пулеметінен]] оқ атуда]] [[Сурет:Dmitry Medvedev in Cyprus 7 October 2010-14.jpeg|thumb|right|200px|Кипрдің [[Никосия]]дағы Ресей-[[Кипр]] келіссөздерінен кейінгі баспасөз конференциясы]] 2008 жылдың қыркүйегінде үкімет үш жылдық бюджетті әскери шығындардың едәуір өсуіне байланысты түзету туралы шешім қабылдады: 2009 жылы қорғаныс шығыстарын қаржыландырудың өсуі шамамен 27% құрады.<ref name="MilitRBC">[https://web.archive.org/web/20080926102430/http://www.rbcdaily.ru/2008/09/26/focus/382227 Танки против самолётов] [[РБК Daily]] 26 сентября 2008 г.</ref> «Новая газетаның» әскери шолушысы Владимир Мухин 2008 жылдың қазан айының басында әскери шығындардың ұлғаюына қарамастан «армияны модернизациялауға арналған қаражат келесі үш жылдық бюджетке кірмейді» деп сенген.<ref name="NGNoCash">[http://www.ng.ru/politics/2008-10-08/3_kartblansh.html Перевооружения не будет. Военный бюджет не предусматривает модернизации армии и флота] «[[Независимая газета|НГ]]» 8 октября 2008 г.</ref> Ресей Федерациясының жаңа Қарулы Күштерін құрудың «параметрлерінің» бірі, Президент 2008 жылғы 15 қыркүйекте бекіткен тұжырымдама бойынша, 2012 жылға дейінгі кезең үшін жедел әрекет ету күштерін құру болуы керек.<ref>[http://newsru.com/russia/01oct2008/fastforce.html Россия вслед за НАТО тоже создает Силы быстрого реагирования] [[NEWSru]] 1 октября 2008 г.</ref><ref name="NGreduct">[http://www.ng.ru/politics/2008-10-09/2_ofitsery.html Революционные шаги Сердюкова. Офицерский корпус будет сокращен вдвое] «[[Независимая газета|НГ]]» 9 октября 2008 г.</ref> 2008 жылғы 8 қыркүйекте Қорғаныс министрі А.Сердюков Ресей Федерациясының Қарулы Күштерінің саны 2012 жылға қарай 1 миллион адамға дейін - 1 миллион 134 мың 800 адамнан; Бұған дейін Қорғаныс министрлігінің орталық аппаратында,<ref name="MilRed">[http://newsru.com/russia/08oct2008/1mln2012.html Армию России к [[2012 год]]у сократят до 1 миллиона военнослужащих] [[NEWSru]] 8 октября 2008 г.</ref> оның ішінде Бас штабтың негізгі бөлімдерінде айтарлықтай қысқартулар басталды деп хабарланған болатын.<ref name="StaffRed">[http://newsru.com/russia/01oct2008/genshtab.html Армии России уменьшат «голову»: Генштаб сократят на 50 %] [[NEWSru]] 1 октября 2008 г.</ref> Министр алдына міндет қойды: «енді Ресей Федерациясының Қарулы Күштері негізінен тұрақты дайындық бөліктерінен тұрады»<ref name="NGreduct"/>. 2008 жылғы [[14 қазан]]да Қорғаныс министрі Анатолий Сердюков алдағы реформалар туралы егжей-тегжейлі айтты: бір уақытта кіші офицерлер санының өсуі, командалық құрамның қайта құрылуы және әскери білім беру жүйесіндегі түбегейлі өзгеріспен қатар аға және аға офицерлердің саны едәуір қысқарды. Атап айтқанда,<ref name="GenerRed">[http://newsru.com/russia/14oct2008/reformer.html Глава Минобороны намерен сократить 200 генералов] [[NEWSru]] 14 октября 2008 г.</ref> «әскерлерді жедел басқару және бақылауды жетілдіру» үшін дәстүрлі төрт деңгейлі құрылымнан (әскери округ - [[Әскер|әскер]] - дивизия - полк) үш деңгейлі құрылымға ([[Әскери округ|әскери округ]] - жедел басқару - бригада) көшу жоспарланған.<ref name="GenerRed"/><ref name="NGTryokhzv">[http://www.ng.ru/politics/2008-10-15/1_army.html?mthree=1 Разукрупнить и разофицерить. Таких реформ Российская армия не знала с 1990-х] «[[Независимая газета|НГ]]» 15 октября 2008 г.</ref> 2012 жылға қарай генералдар санын 1100-ден 900-ге дейін қысқарту керек<ref name="GenerRed"/>; кіші офицерлердің саны (лейтенанттар мен аға лейтенанттар) - 50 мыңнан 60 мыңға дейін. 2008 жылғы 1 қарашада Коммунистік партиядан шыққан Мемлекеттік Думаның депутаттары Медведевке қарулы күштерді реформалау тұжырымдамасын қабылдамауға шақырып,<ref name="GenerRed"/> оны «қымбат және ойластырылған кадрлық реформа» деп атады; Мемлекеттік думаның депутаты, [[Әскерді қолдау қозғалысы|Әскерді қолдау қозғалысының жетекшісі]] [[Виктор Иванович Илюхин|Виктор Илюхин]]: «Біз сенімдіміз:<ref name="KPRFProtiv">[http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2008/11/05/167354 КПРФ ополчилась на министра] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090519045919/http://www.vedomosti.ru/newspaper/article.shtml?2008%2F11%2F05%2F167354 |date=2009-05-19 }} «[[Ведомости]]» № 209 (2231) 5 ноября 2008 г.</ref> бұл қарулы күштерді жоюдың соңғы кезеңі», - деді.<ref name="KPRFProtiv"/><ref>[http://kprf.ru/rus_soc/59588.html Депутат Госдумы Виктор Илюхин назвал реформу Вооружённых Сил провальной и предложил министру обороны А. Сердюкову уйти в отставку] Сайт КПРФ 10 сентября 2008 г.</ref> 2008 жылғы [[29 қараша]]да «[[Коммерсант]]<ref>{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1085793|title=Перестройку армии проведут без гласности|publisher=«[[Коммерсантъ]]»|datepublished=2008-11-29|accessdate=2008-11-29|description=«О военной реформе разболтали много лишнего»|deadlink=no}}</ref>» газеті сол жылдың 11 қарашасында Бас штабтың бастығы Николай Макаровтың «Ресей Федерациясының Қарулы Күштерін реформалау туралы ақпараттың жария етілуіне жол бермеу туралы» директивасына қол қойғанын хабарлады; Басылым сонымен бірге «Қорғаныс министрлігіндегі дереккөздерге» сілтеме жасап, жұмыстан босату туралы есепті [[Бас штабтың Бас дирекциясы|ББД]] бастығы, армия генералы [[Валентин Владимирович Корабельников|Валентин Корабельников]] және тағы бірнеше аға генералдар ұсынғанын куәландырады. Жұмыстан босатылғаны туралы ақпаратты сол күні Ресей қорғаныс министрлігі баспасөз қызметі мен ақпарат басқарушысы полковник Дробышевский ақпараты жоққа шығарды.<ref>[http://newsru.com/russia/29nov2008/lozh.html Минобороны: сообщения об отставках высших военачальников — «гнусная ложь»] [[NEWSru]] 29 ноября 2008.</ref> [[File:Медведев, Высоцкий, Сердюков.jpeg|thumb|right|300px|Дмитрий Медведев [[Ресей Федерациясының Әскери-теңіз күштері|Ресей әскери-теңіз күштерінің бас қолбасшысы]] [[Владимир Сергеевич Высоцкий|Владимир Высоцкий]] мен және қорғаныс министрі [[Анатолий Эдуардович Сердюков|Анатолий Сердюков]] пен]] 22 қаңтардағы «[[Ресей газеті]]» әскерде басталған қайта құру «кеңестік де, орыс тарихын да білмейтінін» және «біз мүлдем жаңа қарулы күштерді құрып жатырмыз» деп мәлімдеді. 2009 жылы [[17 наурыз]]да министр Сердюков президент Медведевтің қатысуымен Ресей қорғаныс министрлігінің кеңейтілген алқа мәжілісінде сөйлеген сөзінде [[2025 жыл]]ға дейінгі кезеңге Қарулы Күштердің қолбасшылық жүйесін дамыту тұжырымдамасы бекітілді;<ref>[http://newsru.com/russia/17mar2009/serduk.html Глава Минобороны Сердюков рассказал об армии, реформе и растущих опасностях] [[NEWSru]] 17 марта 2009.</ref> Өз сөзінде Медведев «күн тәртібінде барлық жауынгерлік бөлімдер мен құрамаларды тұрақты дайындық санатына ауыстыру туралы» айтты.<ref>[http://newsru.com/russia/17mar2009/army.html Медведев заявил о необходимости повысить боеготовность и модернизировать российскую армию] [[NEWSru]] 17 марта 2009.</ref> ===Сыбайлас жемқорлықпен күрес=== 2008 жылдың мамырында Медведев сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі кеңесті құру туралы жарлыққа қол қойды<ref>[http://ria.ru/politics/20080519/107769989.html Медведев подписал указ о мерах по противодействию коррупции | РИА Новости<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. Сол жылдың шілде айында ол сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөніндегі бірқатар шараларды қамтитын Сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарға қол қойды. Желтоқсан айында Медведев сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдар пакетіне қол қойды.<ref>[http://ria.ru/politics/20080731/115336045.html Медведев сообщил, что подписал план по противодействию коррупции | РИА Новости]</ref><ref>[http://ria.ru/spravka/20120404/615122656.html История борьбы с коррупцией в современной России | РИА Новости<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.rg.ru/2008/08/05/plan-dok.html Национальный план противодействия коррупции — Российская Газета<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://ria.ru/politics/20081225/158088414.html Медведев подписал пакет антикоррупционных законов | РИА Новости]</ref> ''[[Transparency International ұйымы|Transparency International]]''<ref name="TrIntern">[http://rian.ru/politics/20080923/151518478.html Россия вошла в число наиболее коррумпированных стран] [[РИА «Новости»]] 23 сентября 2008 г.</ref> халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі халықаралық үкіметтік емес ұйымның 2008 жылғы 23 қыркүйекте жарияланған есебіне сәйкес Ресей сыбайлас жемқорлық деңгейі жоғары елдердің бірі болып табылады;<ref name="TrIntern">[http://rian.ru/politics/20080923/151518478.html Россия вошла в число наиболее коррумпированных стран] [[РИА «Новости»]] 23 сентября 2008 г.</ref> 2008 жылы Ресей [[Сыбайлас жемқорлықты түйсіну индексі бойынша елдер тізімі|рейтинг]]те 147 орынға ие болды (сыбайлас жемқорлық деңгейі он балдық шкала бойынша бағаланды, он балл ең төменгі деңгей) - оның индексі 2,1 тармақты құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 0,2 тармаққа аз. ел 143 орынға ие болды. Ресейдің жоғары лауазымды шенеуніктері 2008 жылдың қыркүйегінде елдегі сыбайлас жемқорлық деңгейіне ұқсас баға берді.<ref name="MzdNar">[http://newsru.com/russia/24sep2008/korrupz.html Российские правоохранители: Уровень коррупции в России зашкаливает, раскрываемость — низкая, до суда доходит лишь мелочь] [[NEWSru]] 24 сентября 2008 г.</ref><ref name="NarKorr">[http://newsru.com/russia/28sep2008/na.html «Масштабы коррупции в России достигли таких размеров, что терпеть больше нельзя», — заявил Нарышкин] [[NEWSru]] 28 сентября 2008 г</ref> Сыбайлас жемқорлыққа қарсы кеңестің 2008 жылғы 30 қыркүйектегі отырысында сөйлеген сөзінде Медведев өзінің кіріспе сөзінде, атап айтқанда: ''«Біздің елімізде сыбайлас жемқорлық тек кең ауқымды емес, ауқымды сипатқа ие болды, ол біздің өмірімізді сипаттайтын таныс, күнделікті құбылыс болды»''<ref>[http://kremlin.ru/appears/2008/09/30/1625_type63374type63378type82634_207054.shtml Вступительное слово на заседании Совета по противодействию коррупции] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081006025818/http://kremlin.ru/appears/2008/09/30/1625_type63374type63378type82634_207054.shtml |date=2008-10-06 }} На официальном сайте Президента России 30 сентября 2008 года</ref>. [[2010 жыл]]ы Ресей индексі 2,1 балмен 180-тің 154-ші орнын алды. Transparency International Ресейдің бас директоры Елена Панфилова: «Өткен жылы Ресей бұл рейтингте 146-шы орынды иеленді. Қорытынды - бір жыл ішінде рейтингтегі көршілерден басқа - Папуа Жаңа Гвинея, Кения, Лаос және Тәжікстаннан басқа ештеңе өзгерген жоқ ». Алайда, 2011 жылы Ресей Transparency International рейтингісіндегі орнын сәл жақсартып, 182 елдің ішінен 143 орынға көтерілді<ref>[http://www.rian.ru/infografika/20101027/289524140.html Рейтинг восприятия коррупции в странах мира] {{V|28|1|2011}}</ref>. Однако, в 2011 году Россия несколько улучшила свои позиции в рейтинге Transparency International, поднявшись на 143 место из 182 стран<ref>[http://ria.ru/society/20111201/503135867.html Уровень коррупции в РФ за год снизился — Transparency International | РИА Новости]</ref>. [[2011 жыл]]дың соңында [[PricewaterhouseCoopers]] халықаралық консалтингтік компаниясы Ресейде сыбайлас жемқорлықтың төмендейтіні туралы есеп жариялады. PWC баяндамасында «осы тақырып тудыратын кең қоғамдық резонанс және Ресей үкіметінің құқықтық салада қабылдаған шаралары, сонымен қатар компаниялардың ішінде сәйкестік жүйесін нығайту және қызметкерлер арасында этикалық мінез-құлықты қалыптастыру бойынша жұмыс жасау, барлығы өз жемісін береді» делінген »<ref>[http://www.pwc.ru/ru/forensic-services/crime-survey-2011.jhtml Россия, Всемирный обзор экономических преступлений 2011] // PWC; [http://www.pwc.ru/en_RU/ru/forensic-services/assets/Economic-survey-2011-Russia-ru.pdf]</ref>. [[2012 жыл]]дың көктемінде жүргізілген британдық [[Ernst & Young]] аудиторлық компаниясының зерттеуіне сәйкес, 2011 жылы Ресейде сыбайлас жемқорлық тәуекелі едәуір төмендеді және көп жағдайда әлемдік деңгейден төмен болды. «Эрнст энд Янг» зерттеуіне 43 елдің 1500-ден астам топ-менеджерлері қатысты. Мәселен, егер 2011 жылы Ресейде сауалнамаға қатысқан менеджерлердің 39% -ы бизнесті қорғау немесе корпоративті пайда алу үшін қолма-қол ақшамен пара беру керектігін айтқан болса, 2012 жылы 16% болды.<ref>[http://www.vedomosti.ru/career/news/1794687/ey_korrupciya_v_rossii_padaet ВЕДОМОСТИ — Ernst & Young отметила снижение коррупционных рисков в России]</ref> 2012 жылғы наурызда Медведев Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың 2012-2013 жылдарға арналған ұлттық жоспарын бекітті, оған сәйкес мемлекеттік қызметшілердің шығындарын бақылау күшейтілді<ref>{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/13/03/2012/641550.shtml |title=Собственность нечестных чиновников отнимут в пользу государства:: Политика:: Top.rbc.ru |accessdate=2012-11-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120620143655/http://top.rbc.ru/politics/13/03/2012/641550.shtml |archivedate=2012-06-20 |deadlink=yes }}</ref>. 2016 жылдың қазан айында Ресей үкіметінің бірінші орынбасары [[Игорь Иванович Шувалов|Игорь Шувалов]] (2015 жылы Медведевтен 8,76 миллионға қарсы 97,2 миллион рубль тапқан) Медведевтің президенттігі кезінде ол «сыбайлас жемқорлық тақырыбын асырып, оған назар аударған» деген пікір білдірді. шамадан тыс »<ref>{{cite news|first=|last=|title=Шувалов: Медведев, будучи президентом, "чрезмерно" много внимания привлек к теме коррупции|url=http://www.newsru.com/russia/27oct2016/shuvalov.html|publisher=NEWSru.com|date=2016-10-27|accessdate=2016-10-27}}</ref>. ===Афоризмдер=== Медведев өзінің формализмімен мақтанады: «[[Ақша жоқ, бірақ сіз ұстайсыз|Ақша жоқ, бірақ сен оны ұстап тұр!]]», «2007 жылы ешкім ешқашан оралмайды», «Менің айтқандарымның бәрі гранитке құйылған». Оның ең маңыздыларының бірі - Медведевтің 2008 жылғы ақпанда Красноярск экономикалық форумында президенттікке кандидат ретінде үлкен бағдарламалық баяндамамен сөйлеген сөзі - «Бостандық емес еркіндікке қарағанда жақсы»<ref>[https://ria.ru/politics/20120505/641550536.html РИА Новости, 5 мая 2012. «Отлитые в граните»: 10 цитат президента Медведева]</ref>. ===ІІМ реформасы=== {{main|Ресей Ішкі істер министрлігінің реформасы}}<br />{{main|«Полиция туралы» Федералдық заң}} [[2008 жыл]]ғы 6 қыркүйекте «Ресей Федерациясының Ішкі істер министрлігінің кейбір мәселелері туралы» № 1316 қаулысымен ол Ұйымдасқан қылмыспен және терроризммен күрес департаментін<ref>{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=47712&PSC=1&PT=3&Page=1 |title=Указ Президента РФ от 06.09.2008 № 1316 |accessdate=2009-05-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111101052806/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=47712&PSC=1&PT=3&Page=1 |archivedate=2011-11-01 |deadlink=yes }}</ref>, сондай-ақ Ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес департаментінің бүкіл аймақтық жүйесін таратты. [[2011 жыл]]ғы 7 ақпанда Дмитрий Медведев «[[«Полиция туралы» Федералдық заң|Полиция туралы]]» Федералдық заңға қол қойды.<ref name="PoliceLaw">[http://news.kremlin.ru/media/events/files/41d353ffa2cb21213c58.pdf Федеральный закон о полиции] PDF-версия закона на [[kremlin.ru]]</ref><ref name="PoliceLawNews">[http://kremlin.ru/news/10256 Дмитрий Медведев подписал Федеральный закон «О полиции»] На официальном сайте Президента РФ 7 февраля 2011 г.</ref> 2011 жылғы 1 наурызда Ресей Федерациясында полиция ресми түрде тоқтатты. Қызметкерлерді қайта аттестациялау Ішкі істер министрлігінің орталық аппараты мен аумақтық органдарының басшыларынан басталды, содан кейін ішкі істер органдарының аға, орта және кіші командалық құрамы оны өткізе бастады. Аттестаттаудан өтпеген немесе оны тапсырудан бас тартқан қызметкерлер ІІМ қатарынан шығарылды. ===2012 жылғы Президент сайлауы=== {{main|Ресейдегі президент сайлауы (2012)}} [[File:Dmitry Medvedev United Russia Congress September 2011-4.jpeg|thumb|left|Дмитрий Медведев пен Владимир Путин «Біртұтас Ресей» конгресінде, 2011 жылғы 24 қыркүйек]] 24 қыркүйек 2011 жылы «Единая Россия» партиясының съезінде Владимир Путин 2012 жылы президенттікке үміткер болатыны және Дмитрий Медведев жеңіске жетсе, үкіметті басқаратыны айтылды. Президент Медведев премьер-министр [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путиннің]] Думадағы сайлауда «[[Біртұтас Ресей]]» партиясын басқару туралы ұсынысын қабылдады және 2012 жылы Владимир Путин президенттік сайлауға түсуі керек деді.<ref name="Путин подтвердил своё выдвижение на президентских выборах">[http://lenta.ru/news/2011/09/24/putinprez/ Путин подтвердил своё выдвижение на президентских выборах]</ref> Делегаттар тұрғанда бұл мәлімдемені қол шапалақтады.<ref name="Путин уверен в победе «Единой России»">{{Cite web |url=http://inotv.rt.com/2011-09-24/Putin-uveren-v-pobede-Edinoj |title=Путин уверен в победе «Единой России» |accessdate=2011-09-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927103852/http://inotv.rt.com/2011-09-24/Putin-uveren-v-pobede-Edinoj |archivedate=2013-09-27 |deadlink=yes }}</ref> Медведев дереу жауап беріп, қол шапалақтау Путиннің халық арасында танымал екендігін дәлелдейді дейді.<ref name="Медведев возглавит список Единой России">{{Cite web |url=http://inotv.rt.com/2011-09-24/Medvedev-vozglavit-spisok-Edinoj-Rossii |title=Медведев возглавит список «Единой России» |accessdate=2011-09-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927103856/http://inotv.rt.com/2011-09-24/Medvedev-vozglavit-spisok-Edinoj-Rossii |archivedate=2013-09-27 |deadlink=yes }}</ref> Медведевтің сөйлеген сөзі отырысқа он мыңға жуық қатысушыны тыңдады<ref name="Медведев рекомендовал Путина в президенты">{{Cite web |url=http://inotv.rt.com/2011-09-24/Medvedev-rekomendoval-Putina-v-prezidenti |title=Медведев рекомендовал Путина в президенты |accessdate=2011-09-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130929015541/http://inotv.rt.com/2011-09-24/Medvedev-rekomendoval-Putina-v-prezidenti |archivedate=2013-09-29 |deadlink=yes }}</ref>. Медведевтің сайлауға қатыспау туралы шешімі кейбір ресейліктердің теріс пікірін тудырды. [[Twitter]]-де 2011 жылдың күзінен бастап #бақытсыз [[Хештег|хештег]] таралды. 2012 жылғы 7 желтоқсанда ол Twitter-дің әлемдік трендтерінде екінші орынға ие болды, оған премьер-министр Дмитрий Медведевтің бес телеарна өкілдеріне берген сұхбаты себеп болды<ref name="Л">[http://lenta.ru/news/2012/12/07/jalky/ Хештег «#жалкий» вышел в лидеры мировых трендов Twitter]</ref>. ==Үкімет төрағасы (2012–2020)== {{main|Бірінші Медведев үкіметі}} 2012 жылғы 7 мамырда [[Ресей президенті|Ресей Федерациясының Президенті]] Владимир Путин Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы болып тағайындалуға келісім алу үшін Думаға Дмитрий Медведевтің кандидатурасын ұсынды. Келісім 8 мамырда алынды (Медведевтің кандидатурасын «Единая Россия», [[РЛДП]] және «Әділеті Ресей» фракциясының 5 депутаты қолдады,<ref name=autogenerated3>{{Cite web |url=http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15230 |title=Владимир Путин внёс кандидатуру Дмитрия Медведева на пост председателя Правительства |accessdate=2019-08-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130420170130/http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15230 |archivedate=2013-04-20 |deadlink=yes }}</ref> ал 54 спортшы мен Коммунистік партия фракциясы қарсы дауыс берді). Дмитрий Медведевтің төрағалығымен Ресей Федерациясының Үкіметі 21 мамырда құрылды.<ref>[http://ria.ru/politics/20120508/644171181.html Госдума поддержала назначение Медведева премьер-министром России.]</ref> Үкімет құрамы Ресей Федерациясы Президентінің 2012 жылғы 21 мамырдағы № 636 Жарлығымен бекітілген. 2012 жылғы 26 мамырда Д. Медведев «Біртұтас Ресей» партиясының төрағасы болып сайланды<ref name=autogenerated4>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=804994 Дмитрий Медведев избран председателем «Единой России»], 26.05.2012, Vesti.ru</ref>. {{main|Екінші Медведев үкіметі}} 2018 жылғы [[7 мамыр]]да Ресейдің қазіргі президенті Владимир Путин Ресей Федерациясы Үкіметінің төрағасы болып тағайындалуға келісім алу үшін қайтадан Дмитрий Медведевтің кандидатурасын Ресейдің Мемлекеттік Думасына ұсынды. 2018 жылғы 8 мамырда Мемлекеттік Дума келісімін берді («[[Біртұтас Ресей]]<ref>{{cite web|url=http://kremlin.ru/acts/news/57432|title=Президент назначил Дмитрия Медведева Председателем Правительства. Владимир Путин подписал Указ «О Председателе Правительства Российской Федерации»|date=2018-05-08|publisher=[[Kremlin.ru]]|lang=ru|accessdate=2018-05-08}}</ref>» мен [[РЛДП]] 374 депутаты Медведевтің премьер-министр болып тағайындалуына дауыс берді, ал «Әділет Ресей» мен Коммунистік партияның 56 депутаты қарсы дауыс берді). Медведевтің екінші үкіметі ақыры 2018 жылы 18 мамырда құрылды<ref>{{cite web|url=http://www.duma.gov.ru/news/26901/|title=Государственная Дума согласовала Дмитрия Медведева на пост Председателя Правительства РФ. Кандидатуру Дмитрия Медведева Государственной думе представил Президент РФ Владимир Путин. Депутаты по итогам пленарного заседания поддержали его большинством голосов|date=2018-05-08|publisher=Сайт «[[Государственная Дума Федерального Собрания Российской Федерации|Государственной Думы РФ]]»|lang=ru|accessdate=2018-05-08}}</ref>. 2018 жылдың [[8 мамыр]]ында Медведев премьер-министр лауазымына үміткер ретінде алғашқы сөзінде зейнетақы реформасы туралы [[Ресейдегі зейнетақы реформасы туралы заң жобасы (2018 ж.)|заң]] жобасын тезірек Мемлекеттік Думаға енгізуге уәде берді. Ол мұндай заң жобасын 14 маусымда ресейліктерге ұсынды, ал екі күннен кейін оны Думаға ұсынды. Халықтың наразылығына қарамастан, заң жазда және қыркүйекте қаралды және 3 қазанда қабылданды. [[Ресейдегі зейнетақы реформасы (2019-2028 жж.<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/08/05/2018/5af07c3c9a794736a9af9694|title=Госдума утвердила Медведева в должности премьера|publisher=[[РБК]]|lang=ru|date=2018-05-08|accessdate=2018-05-08}}</ref>)|Реформа]] 2019 жылдың 1 қаңтарында басталды.<ref>{{Cite news|title=Утвержден состав нового правительства РФ|url=http://www.interfax.ru/russia/613286|work=Interfax.ru|date=2018-05-18|accessdate=2018-05-18|language=ru-RU}}</ref> {{main|Ресейдегі зейнетақы реформасы (2019-2028 жж.)}} Зейнетақы туралы заң жобасымен бір уақытта, 2018 жылдың 14 маусымында премьер-министр Дмитрий Медведев ҚҚС 20% -ға дейін ұлғайтылатынын мәлімдеді. 24 шілдеде Мемлекеттік Дума ҚҚС туралы заңды қорытынды оқылымда қабылдады, содан кейін оны Федерация Кеңесі мақұлдады. ҚҚС өсіру туралы жаңа заң 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енді<ref>[https://www.rbc.ru/economics/14/06/2018/5b2237879a79474a23f0b576 Медведев объявил о повышении НДС в России]</ref>. [[2020 жыл]]дың [[15 қаңтар]]ында Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путиннің [[Ресей Президентінің Федералдық жиналысқа жолдауы|Федералды жиналысқа жолдауын]] жариялағаннан екі сағат өткен соң, Медведев үкіметтің толықтай биліктен кететінін жариялап<ref>[https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/367681-resej-kimeti-otstavka-a-ketti Ресей үкіметі отставкаға кетті 2020.15.01]</ref>, президент осы жолдауда [[Ресей Федерациясының Конституциясы|Конституцияға]] енгізілген түбегейлі өзгерістер аясында осындай шешім қабылдады. Путин ескі құрамға жаңа үкімет тағайындалғанға дейін міндеттерді орындауды тапсырды және Дмитрий Медведевті оған арнайы құрылған Ресей Қауіпсіздік кеңесі төрағасының орынбасары қызметіне тағайындауды ұсынды. ==Ресей Қауіпсіздік кеңесі төрағасының орынбасары== Президенттің 2020 жылғы 16 қаңтардағы [[Ресей Президентінің Жарлығы|жарлығы]] мен ол [[Ресей Федерациясының Қауіпсіздік Кеңесі|Ресей Федерациясының Қауіпсіздік кеңесі]] төрағасының орынбасары болып тағайындалды<ref>[https://www.trt.net.tr/kazakh/liem/2020/01/16/riesiei-ukimieti-otstavkag-a-kietti-1341540 Ресей премьер-министрі Дмитрий Медведев үкіметтің отставкаға кеткенін жариялады. TRT 2020.16.01]</ref> ==Бизнес== 1993 жылы ол Финцелл негізін салушылардың бірі болды, ол көп ұзамай Ресейдің ағаш ісі алыптарының бірі - «[[Илим (компания)|Илим]] пульп кәсіпорны» [[Мемлекеттік емес акционерлік қоғам|ЖАҚ]] құрды. Жаңа серіктестікте Медведев құқықтық мәселелер жөніндегі директор болды. Сонымен бірге Медведев «Финцелл» ЖАҚ-да 50%, ал «Илим пульп» кәсіпорнында 20% иелік етеді.<ref>''Ольга Проскурнина, Мария Рожкова, Ирина Резник''. Самый человечный преемник // Ведомости, № 234 (2008), [[11 декабря]] 2007 г.</ref> 1998 жылы ол компанияның иелігіндегі ең ірі кәсіпорындардың бірі - Братск ағаш өңдеу зауытының директорлар кеңесіне кірді. Президент Медведев қызметінен кеткен соң, саясаттанушы [[Станислав Александрович Белковский|Белковскийдің]] пікірінше, ол «Илим пульп» кәсіпорнындағы маңызды үлесті сақтап қалды. Ол сонымен қатар компанияны [[Олег Владимирович Дерипаска|Дерипаска]]ның шабуылдарынан құтқарды, ол оны бақылауға алғысы келді, бірақ компанияның бір бөлігі (Байкал целлюлоза және қағаз фабрикасы) жоғалды. Екінші жағынан, BLPK2 бас директорының қоғаммен байланыс жөніндегі бұрынғы орынбасары Сергей Беспалов «оның айтуынша, Медведевтің Илим Пульпке үлесі жоқ» деп мәлімдеді<ref name=who />. ==Ақпараттық технологиялар саласында== [[File:Dmitry Medvedev on laptop.jpg|thumb|250px|Дмитрий Медведев, әлемдік қаржы дағдарысына арналған бейне-хабарлама кезінде, 23 қазан 2008 ж.]] Дмитрий Медведев - ақпараттық технологиялардың үлкен жанкүйері, өз сөздерінде компьютерлер мен Интернет<ref>{{cite web|url=http://izvestia.ru/pobeda/article3141617/|title=Дмитрий Медведев: «Нам не надо стесняться рассказывать правду о войне — ту правду, которую мы выстрадали»|date=2010-05-07|work=[[Известия]]|accessdate=2010-05-07|archiveurl=https://www.webcitation.org/61CTyNndv?url=http://izvestia.ru/news/361448|archivedate=2011-08-25|deadlink=no}}</ref>, [[Электронды кітап (құрылғы)|электрондық кітаптар]] туралы жиі айтады. ===Бірінші компьютер=== Медведев өміріндегі алғашқы компьютер [[Кеңестік компьютерлік жүйелер тізімі|кеңестік]] [[Компьютерлік технологияның жиынтық жүйесі|М-6000]] компьютері болды, ол әкесімен [[Санкт-Петербург мемлекеттік технологиялық институты|Технологиялық институтта]] жұмыс істеген кезде, Ленинград мемлекеттік университетінің заң факультетінде бірінші курс студенті, заңгер ретінде жұмыс істеген<ref>[http://www.itogi.ru/Paper2008.nsf/Article/Itogi_2008_02_17_01_1958.html № 8 (610) Простые истины]</ref>. ===Әлеуметтік желілер, сайттар және блог=== Дмитрий Медведев [[Twitter|Твиттер]]де, [[ВКонтакте]]де тіркелген және өзінің жеке блогы бар. Ол - Ресейдің алғашқы президенті, ол адамдармен бейне блог арқылы байланыс орната бастады, ол бастапқыда блог емес, өйткені оған [[Бейнелогтар]] немесе мәтіндік түсініктеме қалдыру мүмкін болмады. Кейінірек жеке '''blog.kremlin.ru''' сайтын құрғаннан кейін түсініктеме қосу мүмкіндігі қосылды<ref>[http://lenta.ru/news/2008/10/07/videoblog/ Дмитрий Медведев стал видеоблогером]</ref>, бірақ блогқа жіберілмес бұрын пікірлер модерацияланады.<ref>[http://lenta.ru/news/2009/01/12/comments/ Медведев разрешил оставлять комментарии в своем блоге]</ref> [[Тірі Журнал]]-да «Дмитрий Медведевтің блогы» атты қоғамдастық бар, ол Президенттің ресми бейне блогындағы эфир аккаунты, ал Тірі Журнал пайдаланушылары Медведевтің видео және мәтіндік хабарламаларын талқылауға мүмкіндік алады.<ref name="blogLJ">[http://community.livejournal.com/blog_medvedev/profile blog_medvedev — Community Profile<!-- Название сгенерировано ботом -->]</ref><ref>[http://lenta.ru/news/2009/04/21/blogmedvedev/ Дмитрий Медведев завел ЖЖ]</ref> Саясаткер [[Instagram]] әлеуметтік желісінде де тіркелген, онда фотосуреттер мен бейнелерді жариялаумен қатар, басқа адамдардың посттарына да түсініктеме береді. 2017 жылдың қыркүйек айында ол жерде 2,8 миллионнан астам жазылушы болды.<ref>[https://meduza.io/shapito/2017/09/25/medvedevu-rasskazali-chto-u-nego-bolshe-podpischikov-v-instagrame-chem-u-navalnogo-on-obradovalsya Медведеву рассказали, что у него больше подписчиков в инстаграме, чем у Навального. Он обрадовался 😜] «Meduza», 25.09.2017</ref><ref>[https://meduza.io/shapito/2017/03/10/okazyvaetsya-dmitriy-medvedev-otreagiroval-na-rassledovanie-fbk-tolko-etogo-pochti-nikto-ne-zametil Оказывается, Дмитрий Медведев отреагировал на расследование ФБК. Только этого почти никто не заметил] «Meduza», 10.03.2017</ref><ref>[http://www.rosbalt.ru/like/2017/09/26/1648722.html Медведев вышел на тропу войны с Навальным в Instagram] «Росбалт», 26.09.2017</ref> Мемлекеттік басқару блогы мен '''government.ru/government.rf''' сайтынан басқа Медведевтің үш сайты бар: '''medvedev-da.ru, d-a-medvedev.ru''' және президенттікке үміткердің '''medvedev2008.ru''' сайты. Соңғысының домені 2005 жылы тіркелген<ref>[http://www.who.is/whois/medvedev2008.ru/ REGISTRY WHOIS FOR MEDVEDEV2008.RU]</ref>. ===Дмитрий Медведев және еркін бағдарламалық қамтамасыз ету=== Бұрын Дмитрий Медведев [[Тегін бағдарламалық қамтамасыз ету|тегін]] OC Linux-ны ([[Linux|GNU / Linux]]) сынға алды. Алайда<ref>[http://www.3dnews.ru/news/pravitelstvo_rf_nemereno_borotsya_s_piratskim_softom/ Правительство РФ намерено бороться с пиратским софтом | Новости Hardware — 3DNews — Daily Digital Digest<!-- Название сгенерировано ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200128140130/https://3dnews.ru/news/pravitelstvo_rf_nemereno_borotsya_s_piratskim_softom/ |date=2020-01-28 }}</ref>, 2007 жылдан бастап Дмитрий Медведев Ресейде бағдарламалық қамтамасыз ету проблемаларын үш жылдан кейін шешеді деп үміттеніп, Ресейдің мемлекеттік және оқу [[Тегін бағдарламалық қамтамасыздандыру|орындарында]] ақысыз бағдарламалық жасақтамаға көшуді қолдаушылардың бірі болды. Атап айтқанда, лицензиялық бағдарламалық қамтамасыз етуі қымбат [[Microsoft]] коммерциялық компаниясының қызметтерінен біртіндеп бас тартуға және [[GNU|GNU]] / Linux негізіндегі ақысыз бағдарламалық қамтамасыздандыру өнімдерін біртіндеп енгізуге байланысты<ref>{{cite web|url=http://replay.waybackmachine.org/20090125171755/http://www.minsvyaz.ru/news/?id_news=6386|title=Новости|date=2007-09-21|work=Официальный сайт|publisher=Министерство связи и массовых коммуникаций РФ|accessdate=2011-04-08}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gzt.ru/topnews/business/136463.html?comment=399546|title=Форточка Медведева|author=Андрей Лавров, Андрей Бирюков|date=2007-09-23|publisher=GZT.RU|accessdate=2011-04-08|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110520132853/http://www.gzt.ru/topnews/business/136463.html?comment=399546|archivedate=2011-05-20}}</ref>. ===Желілік қауымдастықтың өзекті мәселелеріне көзқарас=== [[Рунет]]-те Дмитрий Медведев пен Медведевтің [[Мем]] [[Превед]] мемлекетінен байланысы мем болып қалды, бұл тақырыпта [[Карикатура|карикатуралар]] мен «фото-моншақтар» жиі кездеседі. Интернеттегі субмәдениеттерге,<ref name="medved-e1">[http://www.e1.ru/news/spool/news_id-284136.html «Екатеринбург Он-Лайн», 10 декабря 2007]</ref> атап айтқанда, өрескелдікке деген қарым-қатынас туралы сұрағанда, Медведев ол құбылысты жақсы білетінін және оның өмір сүруге құқығы бар деп санайтынын айтты<ref>[https://web.archive.org/web/20071225082159/http://www.themoscowtimes.com/stories/2007/11/02/001.html A Soft-Spoken, 'Smart-Kid' Lawyer], The Moscow Times, [[2 ноября]] [[2007]].</ref><ref>{{Ref-ru}} [http://lenta.ru/news/2007/03/05/medved/ Дмитрий Медведев: учите олбанский!], Lenta.ru, [[5 марта]] [[2007]].</ref><ref>{{Ref-ru}} [http://www.polit.ru/event/2007/12/10/medvedev1.html Превед, Медвед], Polit.ru, [[18 декабря]] [[2007]].</ref>. [[29 наурыз]] 2019 жылы Дмитрий Медведев Рунеттің 25 жылдығына арналған ресейлік Mail.ru Group және Яндекс интернет-компанияларының топ-менеджерлерімен кездесу өткізді. Премьер-Министр Ресейдің цифрлық экономикасы жылына 15% өсіп келе жатқанын, бұл жалпы Ресей экономикасының өсімінен едәуір жоғары екенін айтты. Медведев мемлекет цифрлық экономикаға шамамен 2 трлн рубль инвестиция салуға ниетті екенін айтты. Сонымен бірге ол Интернет-индустрияның мемлекет үшін бірқатар сұрақтары бар екеніне назар аударды және үкіметтің араласуын «кез-келген бизнеске қатысты ең күшті қару» деп атады<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3929785|title=Медведев встретился с руководством Mail.ru Group и «Яндекса»|date=2019-03-29|publisher=www.kommersant.ru|lang=ru|accessdate=2019-03-31}}</ref>. ===Дмитрий Медведевпен VKLive=== 2019 жылы 29 наурызда премьер-министр Медведев [[ВКонтакте]] әлеуметтік желісінде бірінші эфирге шықты, ол барысында қолданушылардың сұрақтарына жауап берді<ref>[https://vk.com/dmlive #VKLive c Дмитрием Медведевым]</ref><ref>[https://www.vedomosti.ru/politics/news/2019/03/23/797212-medvedev-otvetit-na-voprosi Медведев впервые в прямом эфире ответит на вопросы пользователей «В контакте»]</ref><ref>[https://ria.ru/20190323/1552053111.html Медведев ответит на вопросы пользователей «ВКонтакте» в прямом эфире]</ref>. ===СЖҚ айыптаулары және одан кейінгі наразылықтар=== {{main|Ол Димон емес}} [[2016 жыл]]дың 15 қыркүйегінде [[Алексей Анатольевич Навальный|Алексей Навальный]] Медведевтің [[Жазғы үй|жазғы]] резиденциясы - 2008 жылдан бері қолданып келе жатқан [[Плёс (қала)|Плёс]] қаласындағы ескі [[Миловка (жылжымайтын мүлік)|Миловка]] ғимараты туралы жазылған [[Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қор|сыбайлас жемқорлыққа қарсы]] қордың тергеуін жариялады. Аэрофототүсірілім жариялаған Навальныйдың айтуынша,{{citation needed|date=June 2016}} [[Еділ]]ге жақын орналасқан кешен аумағында жеке пирстер, шаңғы базасы, үш тікұшақ, бірнеше үй, қонақ үй, жабық және ашық бассейндер мен басқа да ғимараттар орналасқан, оның жалпы ауданы 80 га құрайды. Меншік қоршаумен қоршалған, негізгі үй үйі басқа, ішкі қоршаумен қоршалған. СЖҚ жылжымайтын мүлікті және құрылыстың қалған бөлігін қалпына келтіруді 25-30 миллиард рубльге бағалады. Оның болжамына сәйкес, Дар қоры аумақты сатып алды, [[Новатэк]] акционерлері қайырымдылыққа бөлген 33 миллиард рубль сайтты сатып алуға және көркейтуге кетті. 2011 жылдан кейін кешен «Тарихи-мәдени мұраны сақтау қорына» берілді - осылайша резиденция Медведевтің меншігінде емес, бірақ ол үнемі осында тұрады. Медведевтің ерлі-зайыпты Дар-қорының аумақты иемденуінде Алексей Навальный сыбайлас жемқорлықтың белгілерін көреді. Тергеу жарияланғаннан кейін екі күн өткеннен кейін Навальный мүліктің үстіндегі әуе кеңістігі рейстер үшін жабылды деп мәлімдеді.<ref>[https://meduza.io/news/2016/09/15/fbk-ulichil-medvedeva-v-remonte-dachi-na-blagotvoritelnye-dengi ФБК рассказал о секретной даче Дмитрия Медведева] // ''Meduza'', 15 сентября 2016.</ref>. Через два дня после публикации расследования Навальный заявил, что воздушное пространство над имением было закрыто для полётов<ref>[http://www.svoboda.org/a/27997293.html Навальный: над «дачей Медведева» закрыто воздушное пространство] // «Радио Свобода», 17 сентября 2016.</ref> [[2017 жыл]]ғы 2 наурызда Алексей Навальный мен оның [[Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қор|сыбайлас жемқорлыққа қарсы қоры]] «[[Ол Димон емес|Ол сен үшін димон емес]]» тергеу фильмін жариялады. Фильм Дмитрий Медведевтің болжалды меншігі туралы баяндайды. Фильм авторларының айтуынша, қайырымдылық қорлары мен заңды түрде Медведевтің сенімді адамдарында тіркелген ұйымдар (оның ішінде туыстары мен сыныптастары) олигархтардан және [[Газпромбанк|Газпромбанк]] несиелерінен сатып алынған деген болжаммен қымбат жылжымайтын мүлікке иелік етеді. Медведев Навальныйдың айыптауларын «саяси алаяқтардың жалған өнімі» деп атады.<ref>[http://www.rbc.ru/society/02/03/2017/58b7f3959a79474158912948 Фонд борьбы с коррупцией рассказал о «тайной недвижимости» Медведева] // РБК, 2 марта 2016</ref>. Медведев назвал обвинения Навального «лживыми продуктами политических проходимцев»<ref>[https://ria.ru/politics/20170419/1492569984.html Медведев о нападках Навального: «лживые продукты политических проходимцев»]</ref> [[Сурет:CPRF demonstration 1 may 2017.jpg|thumb|250px|2017 жылғы 1 мамырдағы демонстрациядағы ұран.]] 22 наурызда Мемлекеттік Думаның Коммунистік партиядан шыққан депутаты [[Валерий Фёдорович Рашкин|Валерий Рашкин]] [[Ресейдің тергеу комитеті|Ресейдің тергеу комитетінің]] басшысына, сондай-ақ [[Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі|ФҚҚ]], [[Ресей Федерациясының Ішкі істер министрлігі|ІІМ]] және [[Ресей Федерациясының прокуратурасы|Бас прокуратура]] басшыларына СЖҚ тергеуінде сипатталған Дмитрий Медведевтің сыбайлас жемқорлық әрекеті туралы деректерді тексеруді сұрап,<ref>[http://www.rbc.ru/politics/22/03/2017/58d228b29a7947b85300c9ef Депутат от КПРФ попросил Чайку проверить расследование ФБК о Медведеве]</ref> 2017 жылдың 20 сәуірінде РФ СК Ол оған фильмде көрсетілген фактілер тергеуді бастау үшін негіз болып табылмайтынын айтты және оның үндеуі Бас прокурорға жолданды.<ref>{{Cite news|author=Анна Трунина|title=СКР не нашел оснований для проверки сведений из фильма ФБК о Медведеве|url=http://www.rbc.ru/politics/21/04/2017/58fa27889a7947d7b1ad18e5|work=[[РБК]]|accessdate=2017-04-21}}</ref> 2017 жылғы [[26 наурыз]]да Ресейдің 100 қаласында «Ол сен үшін емес Димон» фильмінде жарияланған [[2017 жылғы 26 наурызда Ресейде сыбайлас жемқорлыққа қарсы наразылық|биліктің жоғарғы эшелондарындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы жиналыстар өтті]]. Олар өз сөздерінде премьер-министрге тағылған айыптарға жауап беруді талап етті. «Дмитрий Медведев бұл күнді қалай өткізді?» Деген сұраққа Үкімет басшысы өзінің Инстаграмдағы блогында «Жаман емес, мен шаңғы тебдім» деп жауап берді, бұл бұқаралық ақпарат құралдарында сыни реакция тудырды.<ref>[http://www.bbc.com/russian/news-39401681?ocid=socialflow_facebook Медведев рассказал, что делал в день массовых акций протеста] BBC</ref><ref>[http://www.rosbalt.ru/russia/2017/03/27/1602151.html Медведев рассказал, чем занимался в день массовых протестов в России] РОСБАЛТ</ref><ref>[http://echo.msk.ru/blog/day_photo/1951606-echo/ «Неплохо, на лыжах покатался»] Эхо Москвы</ref><ref>[http://www.mk.ru/politics/2017/03/27/na-lyzhakh-pokatalsya-medvedev-otvetil-na-massovye-protesty.html «На лыжах покатался»: Медведев ответил на массовые протесты] MK.RU</ref> 2017 жылғы 5 сәуірде Ресей Мемлекеттік Думасы Алексей Навальныйдың Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қорының Дмитрий Медведевке арналған материалдарын тексеру туралы РКПФ ұсынысын қабылдамады<ref>[http://www.bbc.com/russian/news-39508152 «Госдума отказалась проверять расследование Навального о Медведеве»], BBC Russian, 5.04.2017</ref>. 2017 жылдың 11 сәуірінде [[Әлішер Бұрханұлы Усманов|Әлішер Усманов]] «Ол сен үшін Димон емес» фильмінде ұсынылған «ар-намыс пен қадір-қасиетті қорлайтын» ақпаратты жариялағаны үшін Навальный мен СЖҚ-ке жала жапқаны үшін сотқа жүгінді<ref>[https://web.archive.org/web/20120515101631/http://da-medvedev.ru/svetlana-medvedeva/biography Дмитрий Медведев — личный сайт<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. 2017 жылдың 31 мамырында Мәскеудің Люблин аудандық соты бұл талапты қанағаттандырды және сотталушыға фильмдегі барлық бейнелер мен материалдарды алып тастауды<ref>{{Cite web|url=http://www.rbc.ru/society/31/05/2017/592e5f559a79479e9ee6768a?from=main|title=Суд обязал Навального удалить фильм о Медведеве|website=[[РБК]]|date=2017-05-31|publisher=}}</ref>, сондай-ақ теріске шығаруды жариялауды бұйырды, бірақ бұл жасалмады және фильмді әлі де [[YouTube]] және басқа видео хостинг сайттарында көруге болады. ==Жеке өмірі== ===Отбасы=== [[Сурет:Dmitry Medvedev and his wife Svetlana Medvedeva.jpg|250px|thumb|Дмитрий Медведев жұбайы [[Светлана Владимировна Медведева|Светлана]] мен]] Ол [[1993 жыл]]ы сол мектепте оқыған [[Светлана Владимировна Медведева|Светлана Линникке]] үйленді. Менің әйелім [[Санкт-Петербург мемлекеттік экономика университеті|ЛФЭИ]] бітірді, Мәскеуде жұмыс істейді және Санкт-Петербургте әлеуметтік шаралар ұйымдастырады. Баласы Илья (1995 ж.т.)<ref>[https://web.archive.org/web/20120502020012/http://medvedev.kremlin.ru/biography Дмитрий Медведев — личный сайт]</ref>, «адал кастингтен» өтіп, 2007 және 2008 жылдары өз атымен [[Ералаш|Ералаш]] телехикаясында шықты (№ 206 және № 219 шығарылым)<ref>[http://www.eralash.ru/library/2007/206 «Ералаш», выпуск № 206]</ref> и 2008<ref>[http://www.eralash.ru/library/2008/219 «Ералаш», выпуск № 219]</ref>. 2012 жылдың жазында Илья Медведев Ресейдің үш университетіне ([[Мәскеу мемлекеттік университеті|ММУ]], [[Санкт-Петербург мемлекеттік университеті|СПМУ]] және [[Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институты|ММХҚИ]]) өтініш бергені туралы хабарланды, бірақ ол оқу үшін [[Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институты|ММХҚИ]]-ны таңдады.<ref>[http://www.km.ru/news/prezidentskii-eralash-ili-chastnaya-zhizn-pervogo-litsa Президентский «Ералаш», или Частная жизнь первого лица], ''km.ru'', 14 октября 2011</ref> Тамыздың соңында Илья Медведев [[Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институты|ММХҚИ]])-ның Халықаралық құқық факультетінде оқитын студенттер тізіміне енгізілді. Бұл тізімде Илья конкурсқа жалпы негізде түскені көрсетілген ([[Бірыңғай мемлекеттік емтихан|БМЕ]] бағалар - ағылшын тілі - 94 балл<ref>[http://www.vedomosti.ru/politics/news/2541621/syn_dmitriya_medvedeva_vybral_mgimo Сын Дмитрия Медведева выбрал МГИМО]</ref>, әлеуметтік ғылымдар - 83 балл, орыс тілі - 87 балл, қосымша емтихан - 100 мүмкіндіктен 95 балл)<ref>{{Cite web |url=http://abiturient.mgimo.ru/1kurs2012/MO-MO(Byudzhetnoe).xml.xls |title=Списки зачисленных в МГИМО по приказу с 1 сентября из числа рекомендованных приёмной комиссией лиц, прошедших по конкурсу (2012) |accessdate=2012-08-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130121135714/http://abiturient.mgimo.ru/1kurs2012/MO-MO(Byudzhetnoe).xml.xls |archivedate=2013-01-21 |deadlink=yes }}</ref>. Тәтесі (әкесінің әпкесі) - Медведева Светлана Афанасьевна, «Халықтар достығы» орденінің иегері, КСРО-ның құрметті студенті, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген мұғалімі, Ресей Жазушылар мен Журналистер одағының мүшесі, тоғыз өлең жинағының авторы, оның екеуі әндер (композитор Игорь Корчмарскиймен бірлесіп жазылған) ) [[Краснодар]]да тұрады.<ref>{{Cite web |url=http://korvesti.ru/201102061601/Novosti/Obschestvo/Svetlana_Medvedeva_otmetila_svoy_yubiley.html |title=Светлана Медведева отметила свой юбилей |accessdate=2012-09-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130621194535/http://korvesti.ru/201102061601/Novosti/Obschestvo/Svetlana_Medvedeva_otmetila_svoy_yubiley.html |archivedate=2013-06-21 |deadlink=yes }}</ref> Үй жануарларының ішінде Медведевтер отбасында ақшыл сұр [[Сібір мысығы|Нева Маскарадтың]] мысықтары Дорофей және төрт ит бар: жұп ағылшын сетерлері (ағасы мен әпкесі - Дэниел мен Джоли), Альдо алтын іздеуші және ортаазиялық шопан. Медведев көрмеде бірінші және екінші орындарды иеленді.<ref>[http://www.trud.ru/article/05-01-2000/5_kot_dorofej_vyshel_v_svet.html Газета «Труд» о коте Медведева]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.newizv.ru/lenta/86577 |title=Газета «Новые известия» о коте Медведева |accessdate=2010-07-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101121202140/http://www.newizv.ru/lenta/86577 |archivedate=2010-11-21 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://www.aif.ru/politic/article/16692 Журнал «Тайны звёзд» и газета «Аргументы и факты» о коте Медведева]</ref><ref>[http://www.kotdorofey.ucoz.ru «Персональный сайт первого кота России»]</ref> и четыре собаки: пара английских сеттеров (брат и сестра — Дэниэл и Джоли), золотистый ретривер Альду и среднеазиатская овчарка. Сеттеры Медведева занимали первое и второе места на выставках<ref>[http://www.newsru.com/russia/02mar2009/dogsout.html Домашние питомцы Медведева поучаствовали в выставке собак]</ref><ref>[http://www.newsru.com/russia/04nov2008/setter.html У кота-кастрата Дорофея не получилось быть преемником Кони: Медведев предпочел выводить в свет английского сеттера ]</ref> ===Жеке меншік=== Орталық сайлау комиссиясы 2007 жылғы желтоқсанда оған табыс туралы декларацияға сәйкес Медведевтің 367,8 шаршы метр пәтері бар; [[2006 жыл]]ғы кірістер 2 миллион 235 мың рубльді құрады.<ref>[http://www.gazeta.ru/politics/elections2008/2007/12/21_a_2456622.shtml Элина Билевская. ''Преемник богаче Путина''.] gazeta.ru 21 декабря 2007 г.</ref> «[[Новая газета]]ның» 2008 жылғы 10 қаңтардағы хабарлауынша,<ref name="NGazMed">[http://www.novayagazeta.ru/data/2008/01/00.html Сергей Канев. ''По следам налоговых деклараций кандидатов в президенты. Часть I. Кандидат Д. Медведев: «Золотые ключи-1», Тихвинская, д. 4.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080116080528/http://www.novayagazeta.ru/data/2008/01/00.html |date=2008-01-16 }} [[Новая газета]] № 01 от 10 января 2008 г.</ref> 2000 жылғы 22 тамыздан бастап Минская көшесі, 1 А, пәтер мекен-жайы бойынша «Золотые ключи-1» тұрғын үй кешеніндегі көп пәтерде 364,5 м² болатын жеке пәтерде тіркелген. 38. «Новая газетаның» хабарлауынша, 2005 жылғы үй иелерінің бірыңғай тізілімінен алынған мәліметтерге сәйкес Дмитрий Медведев Мәскеуде Тихвинская көшесі, №4 үй, пәтер мекен-жайы бойынша тағы бір пәтерге ие болды. 35; жалпы ауданы - 174 м²<ref name="NGazMed"/>. [[2008 жыл]]ғы 18 қыркүйектегі '''vsedoma.ru''' сайтының хабарлауынша, Медведевтер іс жүзінде бұған дейін [[Борис Николаевич Ельцин|Борис Ельцин]] мен оның жанұясымен бірге тұрған [[Горки-9]] президенттік резиденциясында тұрған.<ref name="VsedomaMedv">[http://realty.newsru.com/article/23sep2008/medvedev Какой недвижимостью владеет Дмитрий Медведев] [[NEWSru]] 23 сентября 2008 г.</ref>{{citation needed|date=June 2008}} 2008 жылдан бастап Медведев және оның жанұясы жазғы демалыста [[Еділ]] бойындағы [[Плёс (қала)|Плёс]] қаласындағы Миловка үйін, Медведев ''[[Financial Times]]'' деп атайды.<ref name="ЛП">[http://www.lenpravda.ru/today/277298.html Поместье четы Медведевых в Плёсе (ФОТО)]</ref><ref>[http://www.inopressa.ru/article/08Jul2013/ft/dacha.html Dacha моей мечты]</ref><ref>[http://flb.ru/infoprint/48862.html Тихий Плёс президента. Медведев.]</ref><ref>[http://rublev-museum.livejournal.com/346931.html rublev_museum: Светлана Медведева — новая «царица» Плёса]</ref> [[2010 жыл]]ы [http://news.kremlin.ru/news/10897 Дмитрий Медведевтің табысы] 3 378 673,63 рубльді құрады. Банктік шоттар 4 961 528,98 рубльді құрайды. Жалға беру шартымен Ресейде 4700 м² жер телімі бар. Сонымен қатар, Дмитрий Медведевтің 1948 жылғы ГАЗ 20 Победа жеңіл автокөлігі бар. Дмитрий Медведевтің әйелі мен ұлы 2010 жылы ешқандай кіріс жарияламады және банктік шоттарда ақша жоқ.{{citation needed|date=June 2010}} [[2018 жыл]]ғы кіріс 9,917 миллион рубльді құрады<ref>{{Cite web|url =https://ria.ru/20190412/1552649799.html|title =Путин в 2018 году заработал более восьми миллионов рублей|publisher = РИА «Новости»|date = 2019-04-12|accessdate=2019-04-12}}</ref>. ===Хобби=== [[File:Dmitry Medvedev Zenit.jpg|250 px|thumb|Дмитрий Медведев «Зенит» - «Шахтер» матчында, 2 қараша, 2011 жыл]] [[File:Sergey Skachkov Zemlyane + Dmitriy Medvedev prezident Russia, 21.01.2012(1).jpg|250px|thumb|[[Сергей Ростиславович Скачков|Сергей Скачков]], «[[Земляне (тобы)|Земляне]]» тобы Дмитрий Медведев, Сочи, 21 қаңтар, 2012 жыл]] БАҚ-тың хабарлауынша (2007 жылғы желтоқсанда) Дмитрий Медведев бала кезінен қатты [[Хард-рок|рокты жақсы]] көрді<ref>[http://www.guardian.co.uk/russia/article/0,,2225307,00.html Putin’s Purple reign man] Guardian Unlimited, December 10, 2007</ref>, [[Жүзу|жүзу]] мен және [[Йога|йога]] мен айналысқан. Дмитрий Медведев [[Apple]] өнімдерінің белсенді қолданушысы ретінде танымал. Мәселен<ref>[http://www.echo.msk.ru/inopress/510709-echo.html «Серые» телефоны iPhone пользуются спросом у российской элиты]</ref>, Дмитрий Медведев бұл телефон Ресейге ресми түрде жеткізілмеген және сертификатталмаған кезде де [[iPhone|Apple iPhone]]-ны пайдаланды және 2010 жылы Ресей президенті iPad-тың иесі болды, дегенмен ол кезде бұл құрылғылар Ресейде сатылмаған болатын.<ref>[http://www.lenta.ru/news/2010/05/18/ipad/ У Дмитрия Медведева появился iPad]</ref> Сондай-ақ,<ref>{{Cite web |url=http://apple-ria.ru/articles/023.php |title=MacBook президента РФ Дмитрия Медведева |accessdate=2008-12-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090328172925/http://apple-ria.ru/articles/023.php |archivedate=2009-03-28 |deadlink=yes }}</ref> Ресей Президентінің веб-сайтында бейнелерді қарау кезінде Apple [[MacBook Pro|MacBook Pro]] ноутбуктері және [[MacBook Black]]-дің бюджеттік нұсқасы бар Президенттік мекен-жайлардың бейнелері табылды. Сонымен қатар, [[Стив Джобс]] (Apple басшысы) Дмитрий Медведевке 2010 жылдың маусымында АҚШ дүкендер сөрелерінде пайда болғанға дейін iPhone 4 сыйлады.<ref>[https://archive.is/20120912091951/www.rbcdaily.ru/2010/06/24/media/489226 Джобс подарил президенту России iPhone 4]</ref> Санкт-Петербургтегі «[[Зенит (футбол клубы, Санкт-Петербург)|Зенит]]<ref>{{Cite web |url=http://www.dni.ru/sport/2008/5/15/142401.html |title=Как Дмитрий Медведев болел за «Зенит» |accessdate=2008-12-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080923225513/http://www.dni.ru/sport/2008/5/15/142401.html |archivedate=2008-09-23 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://www.gazeta.spb.ru/413724-0/ Дмитрий Медведев: «„Зенит“ всегда был для меня особым клубом»]</ref>» кәсіби [[Футбол]] клубының жанкүйері ретінде белгілі, ол бүкіл өмірі үшін жанкүйер болды. [[Deep Purple]] тобы - Қою күлгін.<ref>{{Cite web |url=http://www.dni.ru/sport/2008/5/15/142401.html |title=Как Дмитрий Медведев болел за «Зенит» |accessdate=2008-12-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080923225513/http://www.dni.ru/sport/2008/5/15/142401.html |archivedate=2008-09-23 |deadlink=yes }}</ref><ref>[http://www.gazeta.spb.ru/413724-0/ Дмитрий Медведев: «„Зенит“ всегда был для меня особым клубом»]</ref><ref>{{cite news|url=http://ria.ru/photolents/20090420/168686649.html|title=Deep Purple — любимая группа Дмитрия Медведева в российском клубе|publisher=РИА Новости|accessdate=2011-10-12}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.lifenews.ru/news/54298|title=Медведев встретился с Deep Purple|date=2011-03-23|publisher=LifeNews|accessdate=2011-10-12}}</ref><ref>{{cite news|url=http://lenta.ru/news/2011/03/23/deeppurple/|title=Дмитрий Медведев выпил чаю с Deep Purple|date=2011-03-23|publisher=Лента.ру|accessdate=2011-10-12}}</ref> Кейде Дмитрий Медведев [[Linkin Park]]-тің музыкасын тыңдайды: оның жанкүйері Дмитрий Анатольевич Ильяның ұлы.<ref>[http://lenta.ru/news/2009/12/24/linkinftw/ Сын Медведева приучил отца слушать Linkin Park] Lenta.ru</ref> Сондай-ақ, олардың бірлескен музыкалық талғамдарының арасында: «[[Машина времени]]», «[[Сплин]]», «Земляне» сияқты ресейлік орындаушылар.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=8-vWxJIgm2k Дмитрий Медведев слушает Linkin Park // Источник: Youtube.com]</ref> Медведев фотографияға қызығушылық танытады. Ол бала кезінен [[Смена-8М]] камерасында суретке түсе бастады.<ref name="photocameras">[http://kremlin.ru/news/6824 Дмитрий Медведев: «Смысл фотографии — в особой печали о той частичке времени, которая уже никогда не вернётся»]</ref> Президент ретінде ол 2010 жылдың наурыз айында Мәскеудегі Тверьский бульварында өткен «Әлем Ресейдің көзімен» атты ашық аспан астындағы фотокөрмеге қатысты.<ref name="like-photo">{{Cite web |url=http://mediasmi.com/2010/05/23/president-photo/ |title=Президент, по совместительству — фотограф |accessdate=2010-06-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110714070330/http://mediasmi.com/2010/05/23/president-photo/ |archivedate=2011-07-14 |deadlink=yes }}</ref> Бүгінгі таңда Медведевтің арсеналында [[Leica]], [[Nikon]] және [[Canon]] камералары бар.<ref name="photocameras" /> Медведевтің өзі суретке деген құштарлығы туралы айтты: {{дәйексөз|Әрине, мен адамдарды суретке түсіргенді ұнатамын. Бірақ адамдарды ату мен үшін оңай емес. Шынында да, менің жұмысым бір сәтте камерамен жүгіріп, біреуді суретке түсіре бастасам, таңқаларлық болып көрінеді. Адамдар мені түсінбейді деп қорқамын<ref name="like-photo" />|date=2010-27-02}} Ол өзінің төртінші курсында темекіні тастады, бұған дейін ол күніне 5-7 темекі шегетін<ref>{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/07/12/2012/835556.shtml |title=Д. Медведев о следователях: Козлы они, конечно, что приходят в 7 утра:: Политика:: Top.rbc.ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2012-12-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121209085816/http://top.rbc.ru/politics/07/12/2012/835556.shtml |archivedate=2012-12-09 |deadlink=yes }}</ref>. Медведев [[Блогосфера|блогосфера]]да таралған Димонның үндеуіне мейіріммен қарайды және оны Интернет үшін жұмсақ деп санайды. Сондай-ақ, талғамға байланысты сыныптастар мен сыныптастар оған жүгіне алады.<ref>{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/society/26/05/2013/859202.shtml |title=Д. Медведев рассказал, для кого он — Димон:: Общество:: Top.rbc.ru<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2013-05-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130531103552/http://top.rbc.ru/society/26/05/2013/859202.shtml |archivedate=2013-05-31 |deadlink=yes }}</ref> ===Дін және ұлттық сұраққа қатынасы=== [[File:Dmitry Medvedev 1 October 2009-2.jpg|thumb|250px|Дмитрий Медведев, [[Курск]] [[Знаменский соборы (Курск)|Знаменский соборында]], 1 қазан 2009 ж]] Өзінің мойындауы бойынша Дмитрий Медведев [[Орыстар|орыс]]<ref name="video.obra.den.znan.">[https://www.youtube.com/watch?v=nmjlOyquZ_M Видеообращение к школьникам 2:05]</ref>, 23 жаста, өзінің шешімі бойынша «[[Православие]] [[Шомылдыру рәсімі|шомылдыру рәсімін]] Санкт-Петербургтегі орталық соборлардың бірінде» қабылдады, содан кейін, оның пікірінше, «ол үшін тағы бір өмір басталды »<ref>[http://www.itogi.ru/Paper2008.nsf/Article/Itogi_2008_02_17_01_1958.html Андрей Ванденко. ''Простые истины''.] Интервью с кандидатом на пост президента России «[[Итоги (журнал)|Итоги]]» No. 8 (610) 24 февраля 2008 г.</ref>. Жұбайы Светлана Медведева - Хегумен Киприан (Ященко) басқаратын «Ресейдің жас ұрпағының рухани-адамгершілік мәдениеті» мақсатты кешенді бағдарламасының қамқоршылар кеңесінің басшысы.<ref>[http://portal-credo.ru/site/?act=news&id=59106&topic=554 Православная программа, которой руководят супруга Дмитрия Медведева и иеромонах [[РПЦ]] МП, может получить новое развитие, считает эксперт.] [[Портал-Credo.Ru]] 14 декабря 2007 г.</ref><ref>[http://www.ogoniok.com/5028/16/ Александр Солдатов. ''Духовные внуки''.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110924211210/http://www.ogoniok.com/5028/16/ |date=2011-09-24 }} [[Огонёк (журнал)|Огонёк]] 24—30 декабря 2007 года.</ref><ref>[http://www.dnkrus.ru/issue.shtml/oprog/ О программе.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120527054205/http://www.dnkrus.ru/issue.shtml/oprog/ |date=2012-05-27 }} на сайте целевой комплексной программы «Духовно-нравственная культура подрастающего поколения России».</ref> 2007 жылғы қарашада [[Қазан]]да болған кезде Дмитрий Медведев: «Діни білімді арттыру - мемлекеттің, діни бірлестіктердің және отандық білім беру жүйесінің міндеті»<ref>[http://www.newsru.com/religy/12nov2007/medvedev.html В России необходимо развивать собственную полноценную систему исламского образования, считает Дмитрий Медведев] [[NEWSru.com]] [[12 ноября]] 2007 года</ref>, - деді. Онда ол «теологиялық білім беру ұйымдарына өздерінің білім беру бағдарламаларын мемлекеттік стандарттарға сәйкес аккредиттеу құқығын беру туралы ұсынысты» қолдады. Ол Мемлекеттік Думаның жаңа құрамы,<ref>[http://www.interfax-religion.ru/?act=news&div=21358 Медведев поддерживает идею предоставления духовным учебным заведениям права выдавать дипломы гособразца.] Интерфакс.ru 12 ноября 2007 года</ref> бірінші кезекте, мемлекеттік емес, оның ішінде діни, оқу орындары үшін білім беру бағдарламаларын мемлекеттік аккредиттеу туралы заң қабылдайды деп үміттенеді.<ref>[http://www.rian.ru/society/education/20071205/90998519.html Медведев выступает за госаккредитацию религиозных учебных заведений.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071213140623/http://www.rian.ru/society/education/20071205/90998519.html |date=2007-12-13 }} РИАН 05.12.2007.</ref> Сондай-ақ, Қазанда ол мұсылман ұйымдары өкілдерінің Ресейдегі дәстүрлі діндердің жетекшілеріне федералды телеарналарда сөйлеу құқығын беру туралы ұсынысын қолдады<ref>[http://www.rosbalt.ru/2007/11/13/430590.html Медведев и религия.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080319023313/http://www.rosbalt.ru/2007/11/13/430590.html |date=2008-03-19 }} [[Росбалт]] 13.11.2007.</ref>. Армияда діни лидерлердің болуы орынды деп санайды<ref>[http://www.regions.ru/news/science/2113078/ Дмитрий Медведев выступил за признание «религиозных» дипломов и за армейское духовенство] regions.ru 05.12.2007.</ref>. Ол дін қайраткерлеріне Ресей азаматтығын берудің жеңілдетілген тетіктерін жасауды жақтайды<ref>[http://religion.sova-center.ru/events/13B742E/13CC9F1/A3E9074 СОВА / SOVA. Религия в светском обществе / Religion in Secular Society // Д. Медведев считает необходимым создать особый механизм предоставления российского гражданства религио…]</ref>. 24 тамызда, 2009 ж., [[Иволгинский дацан]]да, ол [[Тара (буддизм)|Ақ Тараның]] бейнесі - [[Буддизм|буддизмдегі]] [[Бодхисаттва]]аның жоғары мәртебелі нұсқасы деп жарияланды. Бастау рәсімі ешқандай рәсімсіз өтті, Дмитрий Медведев былай деді: {{дәйексөз|Салт-дәстүрлеріңізді құрметтеңіз|date=2009-27-02}} ===Денсаулық жағдайы=== [[2018 жыл]]дың [[23 тамыз]]ында Кремльдегі ақпарат көздеріне сілтеме жасай отырып,<ref>[https://tjournal.ru/75413-proekt-so-ssylkoy-na-istochniki-v-kremle-soobshchil-o-propazhe-medvedeva «Проект» со ссылкой на источники в Кремле сообщил о пропаже Медведева]</ref> Жобаның жариялануы премьер-министр Медведевтің Камчаткаға [[11 тамыз]]да жасаған соңғы сапарынан кейін қоғамдық кеңістіктен жоғалып кеткені туралы хабарлады. Премьер-министрдің барлық кездесулері соңғы сәтте тоқтатылды, бірақ алдын-ала емес. Кейін Ресей Үкіметі Төрағасының баспасөз қызметі оның спорттық жарақат алғанын және қазіргі уақытта қағазбастылықпен айналысып жатқанын хабарлады. 28 тамызда Медведев алдымен Нижний Новгород облысының губернаторы Никитинмен кездесуде көпшілік алдында көрінді. Алайда, әлеуметтік желіні қолданушылар премьер-министрдің баяу сөйлей бастағанын, дауысы өзгергенін байқады.<ref>[https://www.rbc.ru/society/23/08/2018/5b7ee2319a7947665b0e118b Правительство объяснило «пропажу» Медведева]</ref> Сонымен қатар, үкімет басшысының оң жақ қасы сол жаққа қарағанда жоғары көтерілгені айтылды<ref>[https://ura.news/news/1052348825 СМИ: после травмы Медведев начал говорить странно]</ref><ref>[https://www.bfm.ru/news/393516?from=popular_1 Странный голос Дмитрия Медведева]</ref>. == Фильмография == * [[Шырша (фильм)]] ''[[Камео]]''<ref>[http://www.imdb.com/title/tt1782568/fullcredits#cast Ёлки — в ролях] на [[IMDB]]</ref> * 2017 — «[[Ол Димон емес|Ол сен үшін Димон емес]]», СЖҚ тергеу фильмі<ref>[https://dimon.navalny.com/#mansurovo Он вам не Димон. Дворцы, яхты и виноградники — тайная жизнь Дмитрия Медведева]</ref> ==Атақтар, марапаттар, атақтар== ===Мараптаттар=== '''Ресей Марапаттары''' [[File:Dmitry Medvedev receives the Saint Sava award from Serbian Orthodox Church.jpg|thumb|250px|Дмитрий Медведев Сербия православ шіркеуінің жоғары наградасының - 1 дәрежелі Әулие Сава орденінің иегері болды.]] * I дәрежелі «Отанға сіңірген еңбегі үшін» ордені (14 қыркүйек 2015 ж.) - ''мемлекетке сіңірген еңбегі, Ресей Федерациясының әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесі үшін''<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201510140046 Указ Президента Российской Федерации от 14.09.2015 № 459 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ I степени Медведева Д. А.» ]</ref><ref name="орден">{{cite web|url=http://www.interfax.ru/russia/473442|title=Медведев награждён орденом "За заслуги перед Отечеством" I степени|publisher=[[Интерфакс]]|date=2015-10-14}}</ref>. * II дәрежелі «Отанға сіңірген еңбегі үшін» ордені (2005)<ref>[http://premier<ref.gov.ru/biography/ Биография Д. А. Медведева на сайте Правительства Российской Федерации]</ref> * «Қазанның 1000 жылдығына арналған» медалі.<ref>[http://gimyrf.ru/persona/medvedev_dmitrij_anatolevich/ Медведев Дмитрий Анатольевич — ГиМУ в России]</ref> * Ресей Федерациясы Президентінің Алғыс хаты (20 мамыр 2002 ж.) -'' Ресей Федерациясы Президентінің 2002 жылғы Ресей Федерациясы Федералды Жиналысына Жолдауын дайындауға белсенді қатысқаны үшін''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/18097 Распоряжение Президента Российской Федерации от 20 мая 2002 года № 222-рп «О поощрении активных участников подготовки Послания Президента Российской Федерации Федеральному Собранию Российской Федерации на 2002 год»]</ref> * Ресей Федерациясы Президентінің Алғыс хаты (8 шілде 2003 ж.) - Ресей Федерациясы Президентінің 2003 жылға арналған Федералдық жиналысқа Жолдауын дайындауға белсенді қатысқаны үшін<ref>[https://archive.is/20120907030517/www.pravoteka.ru/pst/850/424527.html Распоряжение Президента Российской Федерации от 8 июля 2003 года № 343-рп «О поощрении активных участников подготовки Послания Президента Российской Федерации Федеральному Собранию на 2003 год»]</ref>. * 2001 ж. Ресей Федерациясы Үкіметінің білім саласындағы сыйлығының лауреаты (2002 ж. 30 тамыз) -'' жоғары кәсіби білім беру оқу орындарына арналған «Азаматтық құқық» оқулығын жасағаны үшін''.<ref>[https://web.archive.org/web/20070729003245/http://www.government.ru/government/governmentactivity/rfgovernmentdecisions/archive/2002/09/02/imported-news6653.htm Постановление Правительства Российской Федерации от 30 августа 2002 года № 647 «О присуждении премий Правительства Российской Федерации в области образования за 2001 год»]</ref> Горчаковтың естелік медалі (Ресей СІМ, 2008 ж.) * Крапове Берет - ішкі әскерлердің арнайы құрамын құруға қосқан үлесі үшін (жеткізу күні белгісіз)<ref>[http://www.mid.ru/Nsite-sv.nsf/arh/8C333072E2CCBCA1C3257488004CEE25?OpenDocument Дипломаты наградили Президента (16 июля 2008 года, «Время новостей»)]</ref> '''Шетелдік марапаттар''' * [[Перу Күні ордені]]нің гауһарымен Ұлы Крест кавалері (2008)<ref>[http://www.rian.ru/world/20081124/155794510.html Президент Перу наградил Медведева Орденом Солнца]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090126231821/http://www.cronicaviva.com.pe/content/view/64274/36/ Se inicia reunión entre García y Medvédev en Palacio de Gobierno]{{ref-es}}</ref>. * Либератор орденінің үлкен тізбегі (Венесуэла, 2008)<ref>[http://www.interfax.ru/news.asp?id=47990 Президент Венесуэлы наградил Медведева Орденом освободителя]. [[Интерфакс]]. 27 ноября 2008 года</ref><ref>[http://www.vtv.gob.ve/videos-destacadas-en-video/11924 Condecorado Presidente Medvedev con la Orden Libertador]{{Недоступная ссылка|date=Сентябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. * Юбилейная [[медаль «10 лет Астане»]] ([[Казахстан]], 2008 год)<ref>[https://web.archive.org/web/20091002131157/http://www.uniformius.ru/index/kazahstan/nagradikaz/nagradigoskaz/kazmed013.htm Медеаль Казахстана «10 жыл Астана» (10 лет Астане)]</ref>. * [[File:Medal10Astana.png|50px]] «[[Астанаға 10 жыл (медаль)|Астананың 10 жылдығы» мерейтойлық медалі]] ([[Қазақстан]], 2008)<ref>[https://web.archive.org/web/20091002131157/http://www.uniformius.ru/index/kazahstan/nagradikaz/nagradigoskaz/kazmed013.htm Медеаль Казахстана «10 жыл Астана» (10 лет Астане)]</ref>. * «Атаулы атыс қаруы» ерекшелігі (10 тамыз 2010 ж., Украина)<ref>Указ Президента Украины № 803/2010 от 10 августа 2010 г.; см. [http://ukranews.com/publication/1857-oruzhye-ot-prezydenta-polnyy-spysok-vladelcev-ymennykh-pystoletov Оружие от президента. Полный список владельцев именных пистолетов] // Александр Хорольский, Денис Иванеско / ІнА «Українські Новини», 8 декабря 2016 г.</ref> * Құрметті «атыс қаруы» (1 қыркүйек 2011 ж., Украина)<ref>Указ Президента Украины № 897/2011 от 1 сентября 2011 г.; см. [http://ukranews.com/publication/1857-oruzhye-ot-prezydenta-polnyy-spysok-vladelcev-ymennykh-pystoletov Оружие от президента. Полный список владельцев именных пистолетов] // Александр Хорольский, Денис Иванеско / ІнА «Українські Новини», 8 декабря 2016 г.</ref> * Палестина жұлдызының ордені (Палестина ұлттық басқармасы, 2011)<ref>[http://www.b-port.com/news/item/49486.html Медведеву вручен орден «Звезда Палестины»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170715045421/http://www.b-port.com/news/item/49486.html |date=2017-07-15 }}</ref><ref>[http://www.kp.ru/daily/25622/789635/ Медведев открыл русский парк-музей на библейской земле]</ref> * Даңқ ордені (Армения, 4 қазан 2011 ж.) - Армения мен Ресей халықтары арасындағы дәстүрлі достық қатынастарды нығайтуға, Армения Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы одақтас стратегиялық қатынастарды тереңдетуге және * кеңейтуге, сонымен қатар бейбітшілік пен халықаралық қауіпсіздікті қорғауға қосқан жеке үлесі үшін.<ref>[https://www.president.am/hy/decrees/item/641/ Указ Президента Республики Армения от 4 октября 2011 года «О награждении Президента Российской Федерации Д. А. Медведева орденом Славы»]</ref><ref>{{Cite web |url=http://top.rbc.ru/politics/05/10/2011/618747.shtml |title=Президент Армении наградил Д. Медведева орденом Славы |accessdate=2011-10-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005194516/http://top.rbc.ru/politics/05/10/2011/618747.shtml |archivedate=2011-10-05 |deadlink=yes }}</ref> * «Данакер» ордені (Қырғызстан, 12 қыркүйек 2015 ж.) - Қырғыз Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы стратегиялық ынтымақтастықты дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін, сондай-ақ екі елдің халықтары арасындағы жан-жақты байланыстарды нығайтқаны үшін.<ref>[http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/68891 Указ Президента Кыргызской Республики от 12 сентября 2015 года УП № 182 «О награждении орденом „Данакер“ Д. А. Медведева»]</ref><ref>[http://www.news-asia.ru/view/politics/politics/8710 Дмитрий Медведев удостоен почётной награды «Данакер»]</ref> * «Уацамонга» ордені (Оңтүстік Осетия, 2018) - «Грузияның Оңтүстік Осетия Республикасына жасаған агрессиясын жоюдағы ерекше еңбегі», сонымен қатар «Оңтүстік Осетия Республикасының тәуелсіздігін бекітуге қосқан жеке үлесі үшін»<ref>[https://www.kp.ru/online/news/3215124/ Президент РФ Владимир Путин и премьер-министр Дмитрий Медведев удостоились высшей государственной награды Южной Осетии — ордена «Уацамонга»]</ref>. ====Конфессиялық марапаттар==== * Қасиетті Апостол Маркының Жұлдызы (Александрия Православие шіркеуі, 2009)<ref>[http://www.mospat.ru/index.php?page=45242 Президент России встретился с Блаженнейшим Патриархом Александрийским]</ref>. * Бірінші дәрежелі Сент-Сава ордені (Серб православие шіркеуі, 2009)<ref>[http://www.regions.ru/news/2245624/ Сербская Церковь наградила Дмитрия Медведева своим высшим орденом]</ref>. ====Құрметті академиялық атақтар==== * Құрметті заң ғылымдарының докторы, заң факультеті, Санкт-Петербург мемлекеттік университеті.<ref>.[http://www.law.edu.ru/person/person.asp?persID=1120638 RELP. Дмитрий Анатольевич Медведев]</ref> * Өзбекстан СІМ жанындағы Әлемдік экономика және дипломатия университетінің құрметті докторы (2009 ж.) - Ресей мен Өзбекстан арасындағы қатынастарды, достық пен ынтымақтастықты дамыту мен нығайтуға қосқан үлесі үшін. * Баку мемлекеттік университетінің құрметті докторы (Әзірбайжан, 3 қыркүйек 2010 ж.) - білім беруді дамытудағы және Ресей-Әзірбайжан қатынастарын нығайтудағы сіңірген еңбегі үшін.<ref>[http://www.lifenews.ru/news/36422 Медведев стал почётным доктором БГУ]</ref> * Құрметті заң ғылымдарының докторы, Корея университеті (Корея Республикасы, 2010)<ref>[http://www.pravo.ru/interpravo/news/view/41844/ Дмитрий Медведев стал почётным доктором юридических наук]</ref>. ====Жүлде==== * 2007 жылы «Мемлекеттік қызмет» номинациясындағы Фемис сыйлығының лауреаты ''Азаматтық кодекстің төртінші бөлігін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және заң жобасын Мемлекеттік Думада жеке көрсеткені үшін''<ref>[http://www.vsluh.ru/news/politics/134533.html Дмитрий Медведев не встретится с «Фемидой» до 2 марта.]</ref>. * «Православие халықтарының бірлігі халықаралық қоры» сыйлығының лауреаты. «Православие халықтарының бірлігін нығайту жолындағы ерен еңбегі үшін». Христиандық құндылықтарды қоғам өмірінде мақұлдағаны және насихаттағаны үшін »2009 жылғы Әулие Патриарх Алексий II атындағы (2010 жылғы 21 қаңтар)<ref>[http://www.itar-tass.com/level2.html?NewsID=14739976 К вручению премий Фонда единства православных народов]//[[ИТАР-ТАСС]], 21.01.2010, 07.48</ref><ref>[http://www.patriarchia.ru/db/text/1046209.html Святейший Патриарх Московский и всея Руси Кирилл возглавил X церемонию вручения премий Международного фонда единства православных народов]</ref>. ====Басқа марапаттар==== * Ұжымдық [[Ұжымдық қауіпсіздік келісімі|қауіпсіздік туралы шарт ұйымының]] Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің Құрмет грамотасы (2011 жылғы 20 желтоқсан) - ''Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы аясындағы әскери-саяси ынтымақтастықты дамыту және тереңдету бойынша белсенді және нәтижелі жұмысы үшін''. * Сенаттың және Генерал Кортес Конгресінің алтын медалдері (Испания, 3 наурыз 2009 ж.). * Мадридтің алтын кілті (Испания, 2 наурыз 2009 ж.). * «Ғылым белгісі» медалі (2007). ====Салқындату дәрежесі==== * 2000 жылғы 17 қаңтардан бастап - Ресей Федерациясының мемлекеттік кеңесшісі, 1-сынып<ref>{{Cite web |url=http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=003306 |title=Указ Президента Российской Федерации от 17 января 2000 года № 59 |accessdate=2009-01-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110603231531/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=003306 |archivedate=2011-06-03 |deadlink=yes }}</ref>. ====Әскери атағы==== * Қор полковнигі<ref>[http://www.aif.ru/politic/dontknow/2391 …Какое у Медведева звание?] // АиФ № 30 от 22 июля 2009</ref>. ====Деректер==== * 2009 жылы [[Лондон]]да өткен [[Үлкен жиырмалық|G-20]] саммиті кезінде Дмитрий Медведевтің телефонына американдық барлау телефон соғылды.<ref>[http://runews24.ru/politics/wiretapping-dmitry-medvedev.html Разведка США прослушивала телефон Медведева в 2009 году]</ref> * 2012 жылы қаңтарда Дмитрий Медведевтің құрметіне [[Палестина]]ның [[Иерихон]] көшелерінің біріне есім берілді.<ref>{{cite web|url=http://www.vz.ru/news/2012/1/20/555110.html|title=В честь Медведева названа улица в одном из древнейших городов мира|date=2012-01-20|publisher=Взгляд|accessdate=2012-01-20|deadlink=no}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{навигация|Портал = Ресей}} {{s-start}} {{s-off}} {{s-bef|before=[[Александр Стальевич Волошин|Александр Волошин]]}} {{s-ttl|title=Президент Әкімшілігінің Басшысы|years=2003 – 2005}} {{s-aft|after=[[Сергей Семёнович Собянин|Сергей Собянин]]}} {{s-new|reason=Пошта құрылды}} {{s-ttl|title=Әкімшілік басшысы Ресей Федерациясының Президенті<br /><small>since [[2007]] with [[Сергей Борисович Иванов|Сергей Иванов]]</small>|years=2005 – 2008 }} {{s-aft|after=[[Виктор Алексеевич Зубков|Виктор Зубков]]<br />[[Игорь Иванович Шувалов|Игорь Шувалов]]}} {{s-bef|before=[[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]}} {{s-ttl|title=[[Ресей президенті]]|years=2008 – 2012}} {{s-aft|after=[[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]}} {{s-end}} {{Ресейдің президенті}} [[Санат:Санкт-Петербург мемлекеттік университеті түлектері]] [[Санат:Заң ғылымдарының кандидаттары]] [[Санат:Ресей Федерациясы президенттері]] [[Санат:КСРО заңгерлері]] [[Санат:Ресей заңгерлері]] [[Санат:1 дәрежелі Отан алдындағы қызметі үшін орденінің иегерлері]] [[Санат:Қазанның 1000 жылдығынан естелік медалінің иегерлері]] [[Санат:Білім беру саласындағы РФ Үкіметі сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Даңқ орденінің (Армения) иегерлері]] [[Санат:Перу Күні орденінің Үлкен крестінің иегерлері]] [[Санат:Азат етуші орденінің Үлкен шынжырының иегерлері]] [[Санат:Палестина Жұлдызы орденінің иегерлері]] [[Санат:Данакер орденінің иегерлері]] [[Санат:Уацамонг орденінің иегерлері]] [[Санат:Атаулы оқ ататын қару белгісінің (Украина) иегерлері]] [[Санат:Санкт-Петербург мемлекеттік университеті оқытушылары]] [[Санат:Ресей президенттігіне (2008) үміткерлер]] [[Санат:Ресей Федерациясы президенті әкімшілігінің басшылары]] [[Санат:Ресей қауіпсіздік кеңесі мүшелері]] [[Санат:Ресей премьер-министрлері]] [[Санат:Ресей Федерациясы үкіметі төрағаларының орынбасарлары]] [[Санат:А. М. Горчаков медалінің иегерлері]] [[Санат:Дмитрий Медведев]] [[Санат:Санкт-Петербург мемлекеттік университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:XXI ғасыр саясаткерлері]] [[Санат:Газпром директорлар кеңесі мүшелері]] [[Санат:КОКП мүшелері]] [[Санат:Единая Россия мүшелері]] [[Санат:Баку мемлекеттік университетінің құрметті докторлары]] [[Санат:XXI ғасырдағы Еуропа билеушілері]] [[Санат:Қырым дағдарысы тұлғалары]] [[Санат:Құқықтану оқулықтарының авторлары]] mbd90gz8n761viav2tkv374pgs4rqo8 0 14376 3064078 3063867 2022-08-25T13:39:50Z Nurlybek07 122649 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңақорған ауданы |елтаңба =Jañaqorğan seal.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 47 |lat_sec =32 |lon_dir = E |lon_deg = 67 |lon_min = 22 |lon_sec =05 |облысы = Қызылорда облысы |аудан орталығы = [[Жаңақорған]] |ауылдық округтер саны = 26 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 36 |кенттер саны = 2 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 16,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 84 474<ref>[http://www.zhanakorgan.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қызылорда облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,12%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,27%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,61%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = 72435 |пошта индексі = 120300 |сайты = |карта = Zhanakorgan District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңақорған ауданы''' — [[Қызылорда облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — [[Жаңақорған]] кенті. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау жотасы]]ның солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың [[Өгізмүйіз]] тауы етегінде [[Шалқия полиметалл кен орны|Шалқия]] кеніші орналасқан. == Қазба байлықтары == Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді. == Халқы == Тұрғындар саны – 84 474 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 99,12%, [[орыстар]] – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%. Аудандағы ірі елді мекендер Жаңақорған - 28289 Төменарық - 4069 Түгіскен - 3766 Келінтөбе - 3527 == Әкімшілік бөлінісі == 38 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Аққорған ауылдық округі]] • [[Ақүйек ауылдық округі]] • [[Байкенже ауылдық округі]] • [[Екпінді ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Екпінді ауылдық округі]] • [[Жайылма ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жайылма ауылдық округі]] • [[Жаманбай батыр ауылдық округі]] • [[Жаңаарық ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңаарық ауылдық округі]] • [[Жаңақорған ауылдық округі]] • [[Кейден ауылдық округі]] • [[Келінтөбе ауылдық округі]] • [[Көктөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Көктөбе ауылдық округі]] • [[Қандөз ауылдық округі]] • [[Қаратөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] • [[Қожакент ауылдық округі]] • [[Қожамберді ауылдық округі]] • [[Қосүйеңкі ауылдық округі]] • [[Қыраш ауылдық округі]] • [[Қыркеңсе ауылдық округі]] • [[Манап ауылдық округі]] • [[Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі]] • [[Өзгент ауылдық округі]] • [[Сунақата ауылдық округі]] • [[Сүттіқұдық ауылдық округі]] • [[Талап ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Талап ауылдық округі]] • [[Төменарық ауылдық округі]] • [[Шалқия ауылдық округі]] == Кәсіпорындары == Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар. == Ауыл шаруашылығы == Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды. == Әлеуметтік құрылымдары == Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған. == Тарихи ескерткіштері == Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы [[Сығанақ]] қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен [[Қызылорда]]–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді. == Жаңақорғанан шықан атақты адамдар == * [[Исатай Әбдікәрімов]], * [[Сұлтан Сартайұлы Сартаев]], * [[Оңалбек Сапиев]], * [[Сейілбек Шауқаманов]], * [[Қалтай Мұхамеджанов]], * [[Дүкенбай Досжан]], * [[Тынымбай Нұрмағамбетов]], * [[Жадыра Дәрібаева]], * [[Мәлібек Жандарбеков]], * [[Төлепберген Әбдірашев]] — дирижер, * [[Мұхтар Әлиұлы Әлиев]] — дәрігер-хирург, * [[Бірлесбек Алдияров]] — академик, * [[Сейфулла Әбдірайымов]], * [[Қалила Нематұлы Омаров]] — режиссер, * [[Әнуар Әбутәліпов]] — Кеңес Одағының батыры. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы]] mbibzt6gr62syin2py63d6d4ehqhan2 3064079 3064078 2022-08-25T13:42:23Z Nurlybek07 122649 /* Халқы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңақорған ауданы |елтаңба =Jañaqorğan seal.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 47 |lat_sec =32 |lon_dir = E |lon_deg = 67 |lon_min = 22 |lon_sec =05 |облысы = Қызылорда облысы |аудан орталығы = [[Жаңақорған]] |ауылдық округтер саны = 26 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 36 |кенттер саны = 2 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 16,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 84 474<ref>[http://www.zhanakorgan.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қызылорда облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,12%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,27%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,61%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = 72435 |пошта индексі = 120300 |сайты = |карта = Zhanakorgan District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңақорған ауданы''' — [[Қызылорда облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — [[Жаңақорған]] кенті. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау жотасы]]ның солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың [[Өгізмүйіз]] тауы етегінде [[Шалқия полиметалл кен орны|Шалқия]] кеніші орналасқан. == Қазба байлықтары == Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді. == Халқы == Тұрғындар саны – 84 474 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 99,12%, [[орыстар]] – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%. Аудандағы ірі елді мекендер Жаңақорған - 28289 [[Төменарық ауылдық округі]] - 4069 Түгіскен - 3766 Келінтөбе - 3527 == Әкімшілік бөлінісі == 38 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Аққорған ауылдық округі]] • [[Ақүйек ауылдық округі]] • [[Байкенже ауылдық округі]] • [[Екпінді ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Екпінді ауылдық округі]] • [[Жайылма ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жайылма ауылдық округі]] • [[Жаманбай батыр ауылдық округі]] • [[Жаңаарық ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңаарық ауылдық округі]] • [[Жаңақорған ауылдық округі]] • [[Кейден ауылдық округі]] • [[Келінтөбе ауылдық округі]] • [[Көктөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Көктөбе ауылдық округі]] • [[Қандөз ауылдық округі]] • [[Қаратөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] • [[Қожакент ауылдық округі]] • [[Қожамберді ауылдық округі]] • [[Қосүйеңкі ауылдық округі]] • [[Қыраш ауылдық округі]] • [[Қыркеңсе ауылдық округі]] • [[Манап ауылдық округі]] • [[Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі]] • [[Өзгент ауылдық округі]] • [[Сунақата ауылдық округі]] • [[Сүттіқұдық ауылдық округі]] • [[Талап ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Талап ауылдық округі]] • [[Төменарық ауылдық округі]] • [[Шалқия ауылдық округі]] == Кәсіпорындары == Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар. == Ауыл шаруашылығы == Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды. == Әлеуметтік құрылымдары == Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған. == Тарихи ескерткіштері == Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы [[Сығанақ]] қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен [[Қызылорда]]–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді. == Жаңақорғанан шықан атақты адамдар == * [[Исатай Әбдікәрімов]], * [[Сұлтан Сартайұлы Сартаев]], * [[Оңалбек Сапиев]], * [[Сейілбек Шауқаманов]], * [[Қалтай Мұхамеджанов]], * [[Дүкенбай Досжан]], * [[Тынымбай Нұрмағамбетов]], * [[Жадыра Дәрібаева]], * [[Мәлібек Жандарбеков]], * [[Төлепберген Әбдірашев]] — дирижер, * [[Мұхтар Әлиұлы Әлиев]] — дәрігер-хирург, * [[Бірлесбек Алдияров]] — академик, * [[Сейфулла Әбдірайымов]], * [[Қалила Нематұлы Омаров]] — режиссер, * [[Әнуар Әбутәліпов]] — Кеңес Одағының батыры. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы]] gmoeie9wphmx1skjvuj0llug3070guw 3064080 3064079 2022-08-25T13:44:26Z Nurlybek07 122649 /* Халқы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңақорған ауданы |елтаңба =Jañaqorğan seal.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 47 |lat_sec =32 |lon_dir = E |lon_deg = 67 |lon_min = 22 |lon_sec =05 |облысы = Қызылорда облысы |аудан орталығы = [[Жаңақорған]] |ауылдық округтер саны = 26 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 36 |кенттер саны = 2 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 16,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 84 474<ref>[http://www.zhanakorgan.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қызылорда облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,12%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,27%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,61%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = 72435 |пошта индексі = 120300 |сайты = |карта = Zhanakorgan District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңақорған ауданы''' — [[Қызылорда облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — [[Жаңақорған]] кенті. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау жотасы]]ның солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың [[Өгізмүйіз]] тауы етегінде [[Шалқия полиметалл кен орны|Шалқия]] кеніші орналасқан. == Қазба байлықтары == Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді. == Халқы == Тұрғындар саны – 84 474 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 99,12%, [[орыстар]] – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%. Аудандағы ірі елді мекендер [[Жаңақорған]] - 28289 [[Төменарық]] - 4069 [[Түгіскен]] - 3766 [[Келінтөбе]] - 3527 == Әкімшілік бөлінісі == 38 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Аққорған ауылдық округі]] • [[Ақүйек ауылдық округі]] • [[Байкенже ауылдық округі]] • [[Екпінді ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Екпінді ауылдық округі]] • [[Жайылма ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жайылма ауылдық округі]] • [[Жаманбай батыр ауылдық округі]] • [[Жаңаарық ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңаарық ауылдық округі]] • [[Жаңақорған ауылдық округі]] • [[Кейден ауылдық округі]] • [[Келінтөбе ауылдық округі]] • [[Көктөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Көктөбе ауылдық округі]] • [[Қандөз ауылдық округі]] • [[Қаратөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] • [[Қожакент ауылдық округі]] • [[Қожамберді ауылдық округі]] • [[Қосүйеңкі ауылдық округі]] • [[Қыраш ауылдық округі]] • [[Қыркеңсе ауылдық округі]] • [[Манап ауылдық округі]] • [[Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі]] • [[Өзгент ауылдық округі]] • [[Сунақата ауылдық округі]] • [[Сүттіқұдық ауылдық округі]] • [[Талап ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Талап ауылдық округі]] • [[Төменарық ауылдық округі]] • [[Шалқия ауылдық округі]] == Кәсіпорындары == Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар. == Ауыл шаруашылығы == Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды. == Әлеуметтік құрылымдары == Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған. == Тарихи ескерткіштері == Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы [[Сығанақ]] қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен [[Қызылорда]]–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді. == Жаңақорғанан шықан атақты адамдар == * [[Исатай Әбдікәрімов]], * [[Сұлтан Сартайұлы Сартаев]], * [[Оңалбек Сапиев]], * [[Сейілбек Шауқаманов]], * [[Қалтай Мұхамеджанов]], * [[Дүкенбай Досжан]], * [[Тынымбай Нұрмағамбетов]], * [[Жадыра Дәрібаева]], * [[Мәлібек Жандарбеков]], * [[Төлепберген Әбдірашев]] — дирижер, * [[Мұхтар Әлиұлы Әлиев]] — дәрігер-хирург, * [[Бірлесбек Алдияров]] — академик, * [[Сейфулла Әбдірайымов]], * [[Қалила Нематұлы Омаров]] — режиссер, * [[Әнуар Әбутәліпов]] — Кеңес Одағының батыры. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы]] luqpiybt445e4w64fpgcs28lnag91qe 3064081 3064080 2022-08-25T13:45:30Z Nurlybek07 122649 /* Халқы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңақорған ауданы |елтаңба =Jañaqorğan seal.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 47 |lat_sec =32 |lon_dir = E |lon_deg = 67 |lon_min = 22 |lon_sec =05 |облысы = Қызылорда облысы |аудан орталығы = [[Жаңақорған]] |ауылдық округтер саны = 26 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 36 |кенттер саны = 2 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 16,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 84 474<ref>[http://www.zhanakorgan.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қызылорда облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,12%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,27%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,61%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = 72435 |пошта индексі = 120300 |сайты = |карта = Zhanakorgan District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңақорған ауданы''' — [[Қызылорда облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — [[Жаңақорған]] кенті. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау жотасы]]ның солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың [[Өгізмүйіз]] тауы етегінде [[Шалқия полиметалл кен орны|Шалқия]] кеніші орналасқан. == Қазба байлықтары == Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді. == Халқы == Тұрғындар саны – 84 474 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 99,12%, [[орыстар]] – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%. Аудандағы ірі елді мекендер [[Жаңақорған]] - 26523 [[Төменарық]] - 4069 [[Түгіскен]] - 3766 [[Келінтөбе]] - 3569 == Әкімшілік бөлінісі == 38 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Аққорған ауылдық округі]] • [[Ақүйек ауылдық округі]] • [[Байкенже ауылдық округі]] • [[Екпінді ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Екпінді ауылдық округі]] • [[Жайылма ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жайылма ауылдық округі]] • [[Жаманбай батыр ауылдық округі]] • [[Жаңаарық ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңаарық ауылдық округі]] • [[Жаңақорған ауылдық округі]] • [[Кейден ауылдық округі]] • [[Келінтөбе ауылдық округі]] • [[Көктөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Көктөбе ауылдық округі]] • [[Қандөз ауылдық округі]] • [[Қаратөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] • [[Қожакент ауылдық округі]] • [[Қожамберді ауылдық округі]] • [[Қосүйеңкі ауылдық округі]] • [[Қыраш ауылдық округі]] • [[Қыркеңсе ауылдық округі]] • [[Манап ауылдық округі]] • [[Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі]] • [[Өзгент ауылдық округі]] • [[Сунақата ауылдық округі]] • [[Сүттіқұдық ауылдық округі]] • [[Талап ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Талап ауылдық округі]] • [[Төменарық ауылдық округі]] • [[Шалқия ауылдық округі]] == Кәсіпорындары == Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар. == Ауыл шаруашылығы == Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды. == Әлеуметтік құрылымдары == Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған. == Тарихи ескерткіштері == Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы [[Сығанақ]] қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен [[Қызылорда]]–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді. == Жаңақорғанан шықан атақты адамдар == * [[Исатай Әбдікәрімов]], * [[Сұлтан Сартайұлы Сартаев]], * [[Оңалбек Сапиев]], * [[Сейілбек Шауқаманов]], * [[Қалтай Мұхамеджанов]], * [[Дүкенбай Досжан]], * [[Тынымбай Нұрмағамбетов]], * [[Жадыра Дәрібаева]], * [[Мәлібек Жандарбеков]], * [[Төлепберген Әбдірашев]] — дирижер, * [[Мұхтар Әлиұлы Әлиев]] — дәрігер-хирург, * [[Бірлесбек Алдияров]] — академик, * [[Сейфулла Әбдірайымов]], * [[Қалила Нематұлы Омаров]] — режиссер, * [[Әнуар Әбутәліпов]] — Кеңес Одағының батыры. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы]] 8bxnbqn8m982vzyzdzu3zaa0gk6hbqg 3064202 3064081 2022-08-25T17:08:38Z Kasymov 10777 /* Халқы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңақорған ауданы |елтаңба =Jañaqorğan seal.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 47 |lat_sec =32 |lon_dir = E |lon_deg = 67 |lon_min = 22 |lon_sec =05 |облысы = Қызылорда облысы |аудан орталығы = [[Жаңақорған]] |ауылдық округтер саны = 26 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 36 |кенттер саны = 2 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 16,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 84 474<ref>[http://www.zhanakorgan.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қызылорда облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,12%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,27%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,61%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = 72435 |пошта индексі = 120300 |сайты = |карта = Zhanakorgan District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңақорған ауданы''' — [[Қызылорда облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — [[Жаңақорған]] кенті. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау жотасы]]ның солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың [[Өгізмүйіз]] тауы етегінде [[Шалқия полиметалл кен орны|Шалқия]] кеніші орналасқан. == Қазба байлықтары == Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді. == Халқы == Тұрғындар саны – 84 474 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 99,12%, [[орыстар]] – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%. == Әкімшілік бөлінісі == 38 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Аққорған ауылдық округі]] • [[Ақүйек ауылдық округі]] • [[Байкенже ауылдық округі]] • [[Екпінді ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Екпінді ауылдық округі]] • [[Жайылма ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жайылма ауылдық округі]] • [[Жаманбай батыр ауылдық округі]] • [[Жаңаарық ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңаарық ауылдық округі]] • [[Жаңақорған ауылдық округі]] • [[Кейден ауылдық округі]] • [[Келінтөбе ауылдық округі]] • [[Көктөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Көктөбе ауылдық округі]] • [[Қандөз ауылдық округі]] • [[Қаратөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] • [[Қожакент ауылдық округі]] • [[Қожамберді ауылдық округі]] • [[Қосүйеңкі ауылдық округі]] • [[Қыраш ауылдық округі]] • [[Қыркеңсе ауылдық округі]] • [[Манап ауылдық округі]] • [[Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі]] • [[Өзгент ауылдық округі]] • [[Сунақата ауылдық округі]] • [[Сүттіқұдық ауылдық округі]] • [[Талап ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Талап ауылдық округі]] • [[Төменарық ауылдық округі]] • [[Шалқия ауылдық округі]] == Кәсіпорындары == Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар. == Ауыл шаруашылығы == Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды. == Әлеуметтік құрылымдары == Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған. == Тарихи ескерткіштері == Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы [[Сығанақ]] қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен [[Қызылорда]]–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді. == Жаңақорғанан шықан атақты адамдар == * [[Исатай Әбдікәрімов]], * [[Сұлтан Сартайұлы Сартаев]], * [[Оңалбек Сапиев]], * [[Сейілбек Шауқаманов]], * [[Қалтай Мұхамеджанов]], * [[Дүкенбай Досжан]], * [[Тынымбай Нұрмағамбетов]], * [[Жадыра Дәрібаева]], * [[Мәлібек Жандарбеков]], * [[Төлепберген Әбдірашев]] — дирижер, * [[Мұхтар Әлиұлы Әлиев]] — дәрігер-хирург, * [[Бірлесбек Алдияров]] — академик, * [[Сейфулла Әбдірайымов]], * [[Қалила Нематұлы Омаров]] — режиссер, * [[Әнуар Әбутәліпов]] — Кеңес Одағының батыры. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы]] qe2n5l0bmaf2kapzj2t3p7l8asxqnae 0 14493 3064175 3063669 2022-08-25T16:41:57Z Kasymov 10777 /* Алюминийдің қолданылуы */ wikitext text/x-wiki {{Химиялық элемент|нөмірі=13|иондалу энергиясы 3=2744.8|тор параметрлері=4,050|Дебай температурасы=394|жылуөткізгіштік=237|дыбыс жылдамдығы=5200|топ=13|период=3|блок=p|сурет=Aluminium.jpg|иондалу энергиясы 2=1816.7|қб қысымы 1=1482|тор құрылымы=текше бетке бағытталған|қб қысымы 10=1632|қб қысымы 100=1817|қб қысымы 1 k=2054|қб қысымы 10 k=2364|қб қысымы 100 k=2790|CAS тіркелу нөмірі=7429-90-5|Моос қаттылығы=2.75|Пуассон коэффициенті=0.35|Юнг модульі=70|Тор құрылымы=текше бетке бағытталған|молярлық көлем=10,0|асты=[[Галлий|Ga]]|ион радиусы=51 (+3e)|үсті=[[Бор (элемент)|B]]|символ=Al|сыртқы түрі=жұмсақ, жеңіл және иілгіш металл күміс-ақ түсті.|атауы=Алюминий|атомдық масса=26,9815386(8)|конфигурация=[Ne] 3s² 3p¹|атом радиусы=143|ковалентті радиус=121 ± 4|Ван-дер-Ваальс радиусы=184|электрондық қабықшасы=2, 8, 3|жылусыйымдылығы=24,35|электртерістілігі=1,61|электродты потенциал=−1,66 В|тотығу дәрежелері=0; +3|иондалу энергиясы 1=577,5 (5,984)|фаза=Қатты дене|тығыздық=2,6989|балқу температурасы=660 °C, 933,5|қайнау температурасы=2518,82 °C, 2792|балқу жылуы=10,75|булану жылуы=284,1|Бринеллий қаттылығы=160–550|тип=Басқа [[металдар]]}} [[Сурет:Aluminum.svg|солға|сүрмесіз|104x104 нүкте]] '''Алюминий''' ({{lang-la|Aluminium}}; '''Al''') — элементтердің [[периодтық кесте|периодтық]] жүйесінің ІІІ тобындағы [[Химиялық элементтер|химиялық элемент]], реттік нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездескендіктен, оның көпшілігі – алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат – боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик [[Ханс Кристиан Эрстед]] алған. Алюминий – күміс түсті ақ [[Металдар|металл]], жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 г/см3; балқу температурасы 660℃, қайнау температурасы 2500℃; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алюминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий – практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы – дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% [[мыс]] және аздаған [[магний]], [[марганец]], [[темір]], [[кремний]] болады.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңделген, толықтырылған 2-бас. / Н. Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембина, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 208 бет: суретті. ISBN 9965-36-702-7</ref><ref>Қазақстан балалар энциклопедиясы</ref> == Алюминийдің қолданылуы == * ас үй жабдықтарында; * терезелер, есіктер мен монтаж сымдарын жасауда, құрылыс өндірісінде; * аэроғарыш пен басқа да көлік индустриясында; * электр қуатын өткізу үшін электрөткізгіш ретінде; * алюминий фольгасы сияқты орауыш материалдар, сыра мен басқа да сусын- дар ыдыстары, бояулар салған түтік пен үй өнімдерін сақтайтын ыдыстар жасауда; * алюминий ұнтағы бояулар мен қатаң зымыран отындарда қолданылады. == Алюминий өндірісі химиясы == # Тау кеңінен бокситтер алу. # Глинозем өндіру. Бокситті бөлшектеу, су қосу, құрамындағы кремнийді ығыстыру үшін жоғары температурада қыздыру. # Сілтісіздендіру. Автоклавқа салу, сілтімен өңдеу, оттек сілті ерітіндіге өтеді, қалғаны қызыл шлам түрде түзіледі. # Декомпозиция. Натрий алюминат ерітіндісін декомпозерде бірнеше тәулік араластыру, алюминий оксидінің глиноземі тұнба ретте пайда болуы. # Алюминий электролизі. 950&nbsp;°C-дағы ваннаға криолетпен салу, 400kA тоқ өткізу, алюминий мен оттек атом байланыстары үзіледі, ванна түбінде сұйық металл п.б. # Алғашқы алюминий. Кесек түрде тұтынушыға жеткізу. # Алюминий құймасы. Формаға құю арқылы өнім жасау, кремний/мыс/магний қосу. Автобөлшектер, авиақозғалтқыш, көлік дискілерін жасау. # Прокат. Алюминий созылымдылығы арқасында 9м тіртөртбұрыш кесек жасау. Қақтама/жұқалтыр, сусын банкалары, автобөлшектер жасау. # Экструзия. Арнайы пішін алу үшін металді тесу. Көзілдірік ілдірігі, телефон корпусы, ұшақ фюзеляжы, ғарыш кемесін жасау. # Қайта құю. Алюминий коррозияға ұшырамайды, қайта қолдану мүмкіндігі бар. Бірінші алюминий өндіруге кеткен энергияның 9% алады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Менделеевтің периодтық кестесі}} {{wikify}} [[Санат:Бояғыштар]] [[Санат:Химиялық элементтер]] [[Санат:Тағам қоспалары]] [[Санат:Жеңіл металлдар]] [[Санат:Алюминий]] {{Chem-stub}} jcuhi83vi9wrfuhf34d5q6v7w5cpx02 3064183 3064175 2022-08-25T16:50:26Z Kasymov 10777 /* Алюминийдің қолданылуы */ wikitext text/x-wiki {{Химиялық элемент|нөмірі=13|иондалу энергиясы 3=2744.8|тор параметрлері=4,050|Дебай температурасы=394|жылуөткізгіштік=237|дыбыс жылдамдығы=5200|топ=13|период=3|блок=p|сурет=Aluminium.jpg|иондалу энергиясы 2=1816.7|қб қысымы 1=1482|тор құрылымы=текше бетке бағытталған|қб қысымы 10=1632|қб қысымы 100=1817|қб қысымы 1 k=2054|қб қысымы 10 k=2364|қб қысымы 100 k=2790|CAS тіркелу нөмірі=7429-90-5|Моос қаттылығы=2.75|Пуассон коэффициенті=0.35|Юнг модульі=70|Тор құрылымы=текше бетке бағытталған|молярлық көлем=10,0|асты=[[Галлий|Ga]]|ион радиусы=51 (+3e)|үсті=[[Бор (элемент)|B]]|символ=Al|сыртқы түрі=жұмсақ, жеңіл және иілгіш металл күміс-ақ түсті.|атауы=Алюминий|атомдық масса=26,9815386(8)|конфигурация=[Ne] 3s² 3p¹|атом радиусы=143|ковалентті радиус=121 ± 4|Ван-дер-Ваальс радиусы=184|электрондық қабықшасы=2, 8, 3|жылусыйымдылығы=24,35|электртерістілігі=1,61|электродты потенциал=−1,66 В|тотығу дәрежелері=0; +3|иондалу энергиясы 1=577,5 (5,984)|фаза=Қатты дене|тығыздық=2,6989|балқу температурасы=660 °C, 933,5|қайнау температурасы=2518,82 °C, 2792|балқу жылуы=10,75|булану жылуы=284,1|Бринеллий қаттылығы=160–550|тип=Басқа [[металдар]]}} [[Сурет:Aluminum.svg|солға|сүрмесіз|104x104 нүкте]] '''Алюминий''' ({{lang-la|Aluminium}}; '''Al''') — элементтердің [[периодтық кесте|периодтық]] жүйесінің ІІІ тобындағы [[Химиялық элементтер|химиялық элемент]], реттік нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездескендіктен, оның көпшілігі – алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат – боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик [[Ханс Кристиан Эрстед]] алған. Алюминий – күміс түсті ақ [[Металдар|металл]], жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 г/см3; балқу температурасы 660℃, қайнау температурасы 2500℃; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алюминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий – практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы – дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% [[мыс]] және аздаған [[магний]], [[марганец]], [[темір]], [[кремний]] болады.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңделген, толықтырылған 2-бас. / Н. Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембина, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 208 бет: суретті. ISBN 9965-36-702-7</ref><ref>Қазақстан балалар энциклопедиясы</ref> == Қолданылуы == * ас үй жабдықтарында; * терезелер, есіктер мен монтаж сымдарын жасауда, құрылыс өндірісінде; * аэроғарыш пен басқа да көлік индустриясында; * электр қуатын өткізу үшін электрөткізгіш ретінде; * алюминий фольгасы сияқты орауыш материалдар, сыра мен басқа да сусын- дар ыдыстары, бояулар салған түтік пен үй өнімдерін сақтайтын ыдыстар жасауда; * алюминий ұнтағы бояулар мен қатаң зымыран отындарда қолданылады. == Алюминий өндірісі химиясы == # Тау кеңінен бокситтер алу. # Глинозем өндіру. Бокситті бөлшектеу, су қосу, құрамындағы кремнийді ығыстыру үшін жоғары температурада қыздыру. # Сілтісіздендіру. Автоклавқа салу, сілтімен өңдеу, оттек сілті ерітіндіге өтеді, қалғаны қызыл шлам түрде түзіледі. # Декомпозиция. Натрий алюминат ерітіндісін декомпозерде бірнеше тәулік араластыру, алюминий оксидінің глиноземі тұнба ретте пайда болуы. # Алюминий электролизі. 950&nbsp;°C-дағы ваннаға криолетпен салу, 400kA тоқ өткізу, алюминий мен оттек атом байланыстары үзіледі, ванна түбінде сұйық металл п.б. # Алғашқы алюминий. Кесек түрде тұтынушыға жеткізу. # Алюминий құймасы. Формаға құю арқылы өнім жасау, кремний/мыс/магний қосу. Автобөлшектер, авиақозғалтқыш, көлік дискілерін жасау. # Прокат. Алюминий созылымдылығы арқасында 9м тіртөртбұрыш кесек жасау. Қақтама/жұқалтыр, сусын банкалары, автобөлшектер жасау. # Экструзия. Арнайы пішін алу үшін металді тесу. Көзілдірік ілдірігі, телефон корпусы, ұшақ фюзеляжы, ғарыш кемесін жасау. # Қайта құю. Алюминий коррозияға ұшырамайды, қайта қолдану мүмкіндігі бар. Бірінші алюминий өндіруге кеткен энергияның 9% алады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Менделеевтің периодтық кестесі}} {{wikify}} [[Санат:Бояғыштар]] [[Санат:Химиялық элементтер]] [[Санат:Тағам қоспалары]] [[Санат:Жеңіл металлдар]] [[Санат:Алюминий]] {{Chem-stub}} r4c6ur1sg93lml3tc75vdv0bll6kpib 0 15313 3064135 3052061 2022-08-25T16:03:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Облыстық маңыздағы қала |атауы = Арқалық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Аркалык новый герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =50 |lat_min =14 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =66 |lon_min =54 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қостанай облысы |кестедегі облыс = Қостанай |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Әмірхан Біркенұлы Асанов]]<ref>[http://arkalyk.kostanay.gov.kz/kz/administratsiya/akim/ Арқалық қаласы әкімінің интернет-ресурсы]</ref> |құрылған уақыты = 1956 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1965 |жер аумағы = 1558 мың га |климаты = |тұрғыны = 27360 <ref>[https://docviewer.yandex.ru/view/0/?*=NsTA5WN6%2Fb%2Btyq9TC%2BoEZo9AwDN7InVybCI6InlhLWRpc2stcHVibGljOi8vR3ROMjRHQmFIWDMwRmFLalhwYU1YYTRzQlVERzdTcE1yYjN2WnFXRGwyWXRPa0RZUHFRNDU5K29naitFM0JnTnEvSjZicG1SeU9Kb25UM1ZvWG5EYWc9PSIsInRpdGxlIjoi0KHQv9GA0LDQstC60LAgINC90LAg0YDRg9GBLi54bHMiLCJub2lmcmFtZSI6ZmFsc2UsInVpZCI6IjAiLCJ0cyI6MTU3NjUxMTQxODczOCwieXUiOiI1NzM4NTkxNjUxNDkzNzIyNTY2In0%3D СПРАВКА о социально - экономическом развитии города Аркалыка, по состоянию на 1 октября 2019 года]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 71430 |пошта индексі = 110300 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://arkalyk.kostanay.gov.kz/ |сайт тілі = kk }} '''Арқалық''' — [[Қостанай облысы]]ндағы қала, [[Арқалық қалалық әкімдігі]] орталығы. Ол бұрынырақ [[Торғай облысы]]ның орталығы болған. Қаланың негізі [[1956 жыл|1956]] жылы салынды, қала статусына [[1965 жыл|1965]] жылы ие болды. [[Google Карталар|Гугл Карталар]] мәліметтеріне сәйкес, Арқалық қаласынан [[Қостанай облысы|облыс]] орталығы [[Қостанай]] қаласына дейінгі қашықтық — 463 км, [[Нұр-Сұлтан]] қаласына дейінгі қашықтық — 554 км. Арқалық қаласы әкімдігінің ресми сайтындағы мәліметтерге сәйкес 2019 жылы 1-ші қазан күні тұрғындар саны 40690 адамды, оның ішінде: қалалықтар - 27360, ауылдықтар - 13330 құраған.<ref>[https://docviewer.yandex.ru/view/0/?*=NsTA5WN6%2Fb%2Btyq9TC%2BoEZo9AwDN7InVybCI6InlhLWRpc2stcHVibGljOi8vR3ROMjRHQmFIWDMwRmFLalhwYU1YYTRzQlVERzdTcE1yYjN2WnFXRGwyWXRPa0RZUHFRNDU5K29naitFM0JnTnEvSjZicG1SeU9Kb25UM1ZvWG5EYWc9PSIsInRpdGxlIjoi0KHQv9GA0LDQstC60LAgINC90LAg0YDRg9GBLi54bHMiLCJub2lmcmFtZSI6ZmFsc2UsInVpZCI6IjAiLCJ0cyI6MTU3NjUxMTQxODczOCwieXUiOiI1NzM4NTkxNjUxNDkzNzIyNTY2In0%3D СПРАВКА о социально - экономическом развитии города Аркалыка, по состоянию на 1 октября 2019 года]</ref> Қала облыс орталығымен теміржол арқылы байланысқан ([[Державинск]]-Арқалық темір жолының [[Есіл (қала)|Есіл]] бұтағының ақырғы станциясы). Қостанай қаласынан Арқалық қаласына апаратын автожол асфальтталған, бірақ қазіргі кезде жолдың күйі мәз емес, күрделі жөндеуді қажет етеді. [[Жезқазған]] бағытындағы автожолмен жеңіл көлікпен өту қиын, тас төселінбеген, жауын-шашынды ауа-райында жүк таситын көлікпен жүрудің өзі қиын. == Тарихы == Арқалық геологтерді 1956 жылы қала поселкеге және құрылысшылар негізделген. Ол өз тууімен (алюминиды өндіріске арналған шикізат) бокситтердің шоғырларының соғыстан кейін жылдарында ашуға бүл жерде міндетті. 17 мамыр 1956 СОКП және жеке жолға орналастырған ССРОның министрлардың кеңесінің ОКы бірлескен қаулымен қабылданды: «Бокситтердің Амангелді туған жерлерін базасында Торғай боксит кеніштері пайдалануға құрыстырып енгізу». Арқалық қаласы [[1960]] бүкіл одақтық екпінді комсомол құрылыспен жариялап, жинағы ССРОдан жастар мұнда ағып кете бастады. [[1965]] Арқалыққа қаланың мәртебесін алды, [[1971]] Торғай облысының қайта жасалынғаны орталық болды. Қала [[1980]] өз құлпыра гүлдеуіне жетті: радиобөлшектердің, ет комбинаты, сүт зауыт, элеватор, керамика фабрикасы, тігін фабрикасы, зауыттары бұл жерде жұмыс істеді. Авиамотор зауытының құрылысы, (ТБРУ) Торғай боксит руда басқармасы басталған ССРОға 20% боксит кеніне дейін тапты. Бірақ, оның экономикасы Қазақстанның басқа өлкелері, өйткені өнеркәсіптік өндірістің жетістіктері, мешеуленнің Торғай облысының экономикасы неткенмендер аграрлық бағыт 90%ке болды. Облыс республикалық бюджетте дотациялары үнемі талап етті, сондықтан [[1988]] ол маусымда жойылып, оның аумағы Қостанай және Ақмола облыстарының арасындағы бөлген. Мысалы, областық орталық болуға басылған қалалардан областық радиостанцияның инфрақұрылымының бөлігі апарып, перспективалы өнеркәсіптік объекттердің қатары қатырылды. Арқалықтың [[1989]] белсенді тұрғындарына Торғай облысы [[1990]] жылдың тамызындағы республиканың басқаруына арқасында үндеуіне қайта құрастырылған Торғай облысының қалпына келтіруі бойынша оргкомитет құрастырылып,Арқалық жаңадан облыстық орталық болған болды.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref> == Халқы == Тұрғыны: * 40 690 адам ([[2019 жыл|2019]]); * 40 813 адам ([[2010 жыл|2010]]); * 46 084 адам ([[1999 жыл|1999]]). * 62 367 адам ([[1989 жыл|1989]]); * 15 108 адам ([[1970 жыл|1970]]); == Географиялық орналасқан жері == Арқалық қаласы 1956 жылы құрылған, Қостанай облысының оңтүстік жағында орналасқан. Қала Қостанай облысының Амангелді ауданымен, Ақмола облысының Жарқайың ауданымен, Қарағанды облысының Ұлытау ауданымен шектеседі. Жер бедері. Қала аумағы негізінен Қазақ жазық бедерімен сипатталады. Жергілікті жер шығысында Терісаққкан, батысында Ашутасты өзенінің арасындағы жазықта, Торғай үстірті манында орналасқан. Қаланың шығыс бөлігінде (403м) ең биік, Ақжар өзенінің жазығы бойынша негізгі абсолюттік (305м) төменгі белгілері байқалады. Ауданың абсолюттік белгісі 330-380м болып табылады. Топырағы. Арқалық қаласы құрғақ дала аймағында орналасқан. Қаланың солтүстік (көп) бөлігі сарғылт шағын аймағына жатады, аймақтың оңтүстігі –теңбілденген сортаң ашық сарғылт топырақтан тұрады. Қаланың жалпы жерінің аумағы 1558,7 мың га құрайды. Ауылшаруашылығы жер-суының аумағы 1516,9 мың га, оның ішінде 355,1 мың га, немесе 23,4% - егістік, 1148,8 мың га (75,7%) – жайылым жерін алып жатыр. Арқалық қаласының жері өзінің табиғи ерекшелігіне қарай негізінде ауылшарушылық жерінен (97%) тұрады, орман ауданы мен көгалдандыру алаңдары қаланың жер қоры құрылымында небары 0,36%, су асты және саз батпақ 0,53%, әр түрлі қажеттіліктерге 2,11% құрайды. Өсімдігі. Қаланың солтүстік бөлігінде көбінесе қызыл селеу және әр түрлі шөпті қара топырақ, оңтүстік бөлігінде топырағы ашық қоңыр бетегелі-селеу және жусан шөпті болып келеді.<ref>[http://arkalyk-kostanay.kz/kaz/geo_kaz/ Арқалық қаласы әкімнің интернет-ресурсы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Табиғи ауа-райы жағдайы == Ауа райы жазы ыстық және қысы суық, күрт континентальді (күрт өзгермелі). Орташа ауа температурасы қаңтарда -17 С градус, шілдеде +21...+24 С градус. Жылдық жауын-шашын мөлшері - 270 мм, Вегетациялық кезеңнің ұзақтығы - 170-180 тәулік. Тұрақты қар жабынының ұзақтығы - 139 күн. <ref>[http://arkalyk.kostanay.gov.kz/o-gorode/prirodno-klimaticheskie-usloviya/ Природно-климатические условия г. Аркалык]</ref> == Аймақта экономиканың мамандануы == Қаланың негізгі ресурстарында өнеркәсіптік саланың рөлі басым. Қалада тау-кен қазушы, өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындары жұмыс жасап жатыр, тау-кен өңдеу өнеркәсіптері және электр энергиясын, газ және су өндіру мен тарату жөніндегі кәсіпорындар қызмет етеді. Қазіргі заманғы көп салалы өнеркәсіп заманауи ірі, орта, шағын кәсіпорындардан тұрады. Шағын Арқалық қаласының өзіндік ерекшелігі негізгі саның бар болуы, қала құрылысының және өмір салтының артықтылығы болып табылады. Жетекші қала құрушы ірі кәсіпорын – «Қазақстан Алюминийі» АҚ филиалы Торғай боксит кеніш басқармасы кәсіпорны. 2011 жылдың 1 қаңтары жағдайы бойынша кәсіпорын жұмысшыларының саны 1073 адамды құрады. Кәсіпорын бокситтерді және отқа төзімді сазбалшықтарды өндірумен айналысады. Павлодар алюминий зауытына - бокситтер, Ресейге - отқа төзімді сазбалшықтар шикізаттары жеткізіліп жатыр. Ауыл шаруашылығы – қаланың материалдық өндірісінің екінші жетекші саласы болып табылады. Ауылшаруашылық тауарларын өндірумен 30 ЖШС, 316 шаруа қожалығы, және 3 мемлекеттік заңды тұлғалар (АҚ, РМК, МҚК және т.с.с) айналысып, 2019 жылдың 01 қазанындағы жағдай бойынша жалпы - 9851,9 млн тг, оның ішінде: 4,712,8 млн тг - өсімдік шаруашылығы өнімдерін, 5136,5 млн тг - мал шаруашылығы өнімдерін өндіріп, 2,6 млн тг құызмет көрсету арқылы табыс түсірген. 2019 жылдың 01 қазанындағы жағдай бойынша қалалық аумақтағы сиырлар - 8771, жылқылар - 7477, түйелер - 23, қойлар - 22983, ешкілер - 8581, шошқалар - 5642, құстар - 719156 бас. Арқалық қаласы бойынша 2019 жылғы 01 қазанындағы реси мәліметтерге сәйкес орташа еңбекақы мөлшері 2018 жылға қарағанда (95554 теңге) 14,5% өсіп, 109406 теңгені құрады.<ref>[https://docviewer.yandex.ru/view/0/?*=NsTA5WN6%2Fb%2Btyq9TC%2BoEZo9AwDN7InVybCI6InlhLWRpc2stcHVibGljOi8vR3ROMjRHQmFIWDMwRmFLalhwYU1YYTRzQlVERzdTcE1yYjN2WnFXRGwyWXRPa0RZUHFRNDU5K29naitFM0JnTnEvSjZicG1SeU9Kb25UM1ZvWG5EYWc9PSIsInRpdGxlIjoi0KHQv9GA0LDQstC60LAgINC90LAg0YDRg9GBLi54bHMiLCJub2lmcmFtZSI6ZmFsc2UsInVpZCI6IjAiLCJ0cyI6MTU3NjUxMTQxODczOCwieXUiOiI1NzM4NTkxNjUxNDkzNzIyNTY2In0%3D СПРАВКА о социально - экономическом развитии города Аркалыка, по состоянию на 1 октября 2019 года]</ref> == Қаладағы оқу орындары == Арқалық қаласы әкімдігінің ресми сайтының мәліметтеріне сәйкес, 2018 жылдың 1 қаңтарында қалада жалпы білім беретін 26 мектеп жұмыс жасаған. Оның ішінде 16 – орта, 8 – негізгі, 2 –бастауыш мектептер. 12 мектепте білім мемлекеттік тілде, 13 мектепте – қазақ және орыс тілдерінде, ал 1 мектепте – орыс тілінде беріледі. 2018 жылдың 1 желтоқсанындағы мәліметтерге сәйкес қала мен оған қарасты ауылдық аймақтарда орта білім алушылар саны - 6700 оқушыны құраған <ref>[http://arkalyk.kostanay.gov.kz/analitika/obrazovanie/ Информация О развитии системы образования г. Аркалыка на 1 января 2018 года]</ref>. * Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты * Торғай гуманитарлық колледжі * Торғай агро-техникалық колледжі * Арқалық медицина колледжі * "Қазтұтынуодағы" Арқалық экономика және құқық колледжі * Ы.Алтынсарин атындағы гимназия * №1 Ш. [[Уәлиханов]] атындағы орта мектеп * №2 орта мектеп * №3 Б.Майлин атындағы орта мектеп * №4 Кейкі батыр атындағы орта мектеп * №5 М.Әуезов атындағы орта мектеп * №6 А.Құнанбайұлы атындағы орта мектеп * №8 орта мектеп * №10 орта мектеп 2000 жылға дейін №7,9,11 орта мектептер жабылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.arkalyk-kostanay.kz Арқалық қаласының ресми сайты] * [http://photofile.ru/users/arkalyk/1039539/ Арқалық қаласының фотоальбомы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080308170110/http://photofile.ru/users/arkalyk/1039539/ |date=2008-03-08 }} {{Қазақстан қалалары}} {{Қостанай облысы}} {{Арқалық қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Арқалық қалалық әкімдігі елді мекендері]] e4warnnu3hxaxwwpq1s83y7ojd260hs 0 15794 3064340 3062156 2022-08-26T06:27:24Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Абай |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Абай.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Медеу ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Жетісу |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 78 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = Бәсен, Рүстемов, Нұрпейісов |Әрлеушілер = Мұқанов |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]]<br>([[Қонаев атындағы көше (Алматы)|Қонаев көшесімен]] қиылысы) |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Абай»''' — [[Алматы метросы]]ның 4-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Алмалы (метро бекеті)|Алмалы]]<nowiki/>» және «[[Байқоңыр (метро бекеті)|Байқоңыр]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. == Тарихы == Бекет [[2011 жыл|2011 жылдың]] [[1 желтоқсан|1 желтоқсанында]] [[Алматы метросы|Алматы метрополитенінің]] «[[Райымбек батыр (метро бекеті)|Райымбек батыр]]<nowiki/>» — «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бірінші іске қосу учаскесінің құрамында ашылды. Өз атауын [[Абай даңғылы (Алматы)|аттас даңғылдан]] алған. Жобада «Жетісу» деп аталды. == Құрылысы == * ''1996 жылғы шілде'' — бекеттің көлбеу жүрісін салу басталды. * ''2007 жылғы мамыр'' — «Алмалы» бекеті жағынан оң аралық туннельдің түйісуі. * ''2007 жылғы маусым'' — «Алмалы» бекеті жағынан сол аралық туннельдің түйісуі. * ''2008 жылғы наурыз'' — оң жақ бекет туннельін салу басталды. * ''2008 жылғы сәуір'' — «Байқоңыр» бекеті жағынан оң аралық туннельдің түйісуі. * ''2008 жылғы шілде'' — «Байқоңыр» бекеті жағынан сол аралық туннельдің түйісуі.<ref>{{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|title=Метрополитен құрылысының тарихы|publisher=metroalmaty.kz|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190103034839/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|archivedate=05-01-2019}} </ref> == Техникалық сипаттамасы == Терең орналасқан бекет (тереңдігі 78 м) колонналық типтегі жол аралығы 18.1 м. Үш залдан тұрады — орталық және екі бүйірлік, олар ені 15,2 м, ұзындығы 104 м жалпы островтық платформаны құрайды. Көтеру биіктігі 46,0 м, ұзындығы 92,0 м эскалаторлар бойынша (4 таспа) бекетке түсіру-көтеру​. == Архитектурасы мен безендірілуі == «Абай» — терең қабатта орналасатын метро бекеті. Қазақтың ұлы ақыны, композиторы, ағартушысы, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы [[Абай Құнанбайұлы]] құрметіне аталған. Бекеттің осы заманғы мәнерде безендірілген. Бекеттің сәулет-сурет шешімі заманауи стильде жасалған. Қабырғалары сарғыш және қоңыр түсті мәрмәрмен әрленген. Едендерге сұр-сарғыш және қоңыр түсті гранит төселген. Карниз тоттанбаған болаттан жасалған. Платформаның шет жағында суреттік панно [[барельеф]] қолада және «[[Мозаика|флорентиялық мозаика]]<nowiki/>» орналасқан. Композиция заманауи стильде орындалған. Абай Құнанбаев бейнеленген қола рельеф, тас бетінде ойылған, онда Абай шығармасынан үзінділер жазылған​. <gallery> Abay metro stantion Almaty.JPG| Abai Metro Station..JPG| Абай станциясы. Метро..jpg| Алматинское метро 004.JPG| Алматинское метро 005.JPG| </gallery> == Жақын орналасқан нысандар == * [[Республика Сарайы|Республика сарайы]] * [[Қазақстан (қонақ үй)|«Қазақстан» қонақ үйі]] * «Арман» кинотеатры * Көк-Төбе арқанды жолы * "Француз үйі" дүкені * [[Республика алаңы]] * [[М.Ю. Лермонтов атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры|Лермонтов атындағы Драма театры]] * [[Қазақстан Республикасының ұлттық кітапханасы|Ұлттық кітапхана]] * Университеттер: [[Қазақстан менеджмент, экономика және болжау институты|ҚМЭжБИ]], [[Халықаралық бизнес университеті|UIB]], [[Қазақ ұлттық аграрлық университеті|ҚазҰАУ]], [[Тұран (университет)|Тұран]] * Құрылыс және менеджмент колледжі * Алматы қаласының Әкімдігі == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://www.metroalmaty.kz/?q=kk/node/730|title=«Абай» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220416053245/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/730|archivedate=19-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] rg17ozsxcyc10m481r2nzy8tqtu78qi 0 15924 3064343 3061458 2022-08-26T06:29:44Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Алатау |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Алатау.jpg |өлшемі = 300px |Сурет атауы = Алатау метро бекеті |Орналасуы = [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = |Түрі = бір күмбезді, таяз |Тереңдігі = |Платформалар саны = 2 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 5,4 м |Сәулетшілер = Т. С. Әбілда,<br>Б. К. Мұсырғалиев,<br>А. М. Жүнісов |Әрлеушілер = Г. А. Ешкенов,<br>А. Ж. Жамхан |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]], [[Гагарин даңғылы (Алматы)|Гагарин даңғылы]], [[Жароков көшесі (Алматы)|Жароков көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Алатау»''' — [[Алматы метросы]]ның 7-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Мұхтар Әуезов атындағы театры (метро бекеті)|Мұхтар Әуезов атындағы театры]]<nowiki/>» және «[[Сайран (метро бекеті)|Сайран]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылының]] оңтүстігіне қарай, [[Жароков көшесі (Алматы)|Жароков көшесі]] мен [[Гагарин даңғылы (Алматы)|Гагарин даңғылының]] арасында орналасқан. == Құрылысы == * ''1990 жыл'' — сол жақ аралық туннельді «М. Әуезов атындағы театры» бекетіне дейін үңгілеу басталды. * ''1991 жыл'' — оң жақ аралық туннельді «М. Әуезов атындағы театры» бекетіне дейін үңгілеу басталды. * ''2001 жылғы қараша'' — «М. Әуезов атындағы театры» бекетіне дейінгі сол жақ аралық туннельдің түйісуі. * ''2004 жылғы желтоқсан'' — «М. Әуезов атындағы театры» бекетіне дейінгі оң жақ аралық туннельдің түйісуі. * ''2008 жылдың басы'' — бекеттің периметрі дайын, қызметтік бөлмелердің қабырғалары құйылады. * ''2008 жылғы сәуір'' — ТПК КТ-5,6 Б21 бөлшектелуі басталды. * ''2008 жылдың мамыры'' — желдету дүңгіршектерінің құрылысы басталды. * ''2010 жылдың сәуірі'' — №1 және №2 кіреберістердің негізгі құрылыстарын салу жұмыстары жүргізілуде. Платформа бөлігіндегі сәулет жұмыстары аяқталды. №3, №4 кіреберістерде сәулет жұмыстарын аяқтау кезеңінде инженерлік желілерді төсеу 70 пайызға аяқталады. * ''2011 жылдың наурызы'' — аралықты туннельді «Сайран» бекетіне қазаншұңқырдан бекеттің айналым тұйықтарының артына үңгілеудің басталуы.<ref>{{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|title=Метрополитен құрылысының тарихы|publisher=metroalmaty.kz|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190103034839/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|archivedate=05-01-2019}} </ref> == Техникалық сипаттамасы == Терең қазылмаған бекет бір дөңесті екі бүйірлік отырғызылған платформалармен ені — 5.4 м, ұзындығы — 104 м, олардың арасынан рельс жолдары өтеді. Платформалық учаске ені — 17,7 м, платформа деңгейінен биіктігі — 11,6 м. == Архитектурасы мен безендірілуі == Интерьер жобасы идеясының негізіне «Алатау» бекетінің атауы, сондай-ақ Қазақстан аумағында өмір сүрген халықтардың ежелгі символикасы алынған. Қабырғалары ақ және жасыл мәрмәрмен безендірілген. Едені ашық қоңыр граниттен жасалған қарапайым графикалық суреті бар сұр граниттен тұрады. Вестибюльдер жағынан түсетін жерлердің үстінде платформалық учаскенің шет жақтарында [[Алматы]] қаласының үстінен маңғазданып көтерілетін [[Іле Алатауы|Іле Алатау]] тау жотасы бейнеленген рим мозаикасынан, қоладан және рельефтен орындалған суреттік тақырыптық [[панно]] орналасқан​. == Жақын орналасқан нысандар == * «Globus» сауда орталығы * М. Ганди атындағы саябақ * Баспалар үйі * «Жанна» сауда үйі * «Арена» сауда үйі == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/733|title=«Алатау» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220809081358/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/733|archivedate=17-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] em8pcuomyu3y6qm2snsbhpz5z74ga5c 0 15925 3064348 3059954 2022-08-26T06:32:00Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Мұхтар Әуезов атындағы театры |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Театр имени Ауэзова - Алматы.jpg |өлшемі = 300px |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]],<br>[[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Тұлпар |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = Т. С. Әбілда,<br>Б. К. Мұсырғалиев,<br>А. М. Жүнісов |Әрлеушілер = Г. А. Ешкенов,<br>А. Ж. Жамхан |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Мұхтар Әуезов атындағы театры»''' — [[Алматы метросы]]ның 6-шы бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Байқоңыр (метро бекеті)|Байқоңыр]]<nowiki/>» және «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында, [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] мен [[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесінің]] қиылысында орналасқан. == Тарихы мен атауы == Бекеттің ашылуы [[2011 жыл]]ғы [[1 желтоқсан]]да өтті. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын «[[Райымбек батыр (метро бекеті)|Райымбек батыр]]<nowiki/>» — «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бірінші кезегінің бөлігінде болды. Бекет атауын жақын маңдағы [[Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры|Мұхтар Әуезов атындағы қазақ драма театрынан]] алды. Жобада «Тұлпар» атауы болды. == Құрылыс барысы == ''1992 жыл'' — жақындау камерасының құрылысы басталды. ''2001 жылғы қараша'' — «Алатау» бекеті жағынан сол аралық тоннельдің түйісуі. ''2004 жылғы желтоқсан'' — «Алатау» бекеті жағынан оң аралық тоннельдің түйісуі. ''2006 жылғы қаңтар'' — «Байқоңыр» бекеті жағынан сол аралық тоннельдің түйісуі. ''2006 жылғы маусым'' — «Байқоңыр» бекеті жағынан оң аралық тоннельдің түйісуі. ''2006 жылғы тамыз'' — көлбеу жүріс құрылысының басталуы. ''2007 жыл'' — сол бекет туннелін салудың басталуы. ''2008 жылғы қаңтар'' — көлбеу тоннель бойынша 54 тюбингтен 37 тюбинг өтті. Абай даңғылы мен Весновка өзенінің қиылысындағы оқпан үстіндегі қосымша құрылыс бөлшектелді. ''2008 жылғы мамыр'' — венткиоск құрылысы басталды.<ref>{{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|title=Метрополитен құрылысының тарихы|publisher=metroalmaty.kz|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190103034839/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|archivedate=05-01-2019}} </ref> == Архитектурасы мен безендірілуі == Бекеттің ішкі көрінісі гиперпласттан жасалған. Ұлттық ою-өрнекпен және көшпенділердің тұрмысынан көріністермен безендірілген көлемді медальондары бар травертин плиткалары мен бағаналарынан жасалған (16 көрініс — залдың әр жағынан 8-ден). Қабырғалар сонымен қатар жасанды тастан жасалған, карниз профилімен безендірілген. Едендері үлкен өрнегі бар гранитпен қарапайым түрде қапталған. Платформаның ұшында спектакльден көрініс бейнеленген көркем мозаикалық [[панно]] орналасқан. <gallery> Kazakhstan P9241001 02 (40261130682).jpg|Бекеттің соңындағы панно Kazakhstan P9240999 14 (39408862405).jpg|Бекеттегі медальон Станция Театр имени Ауэзова.jpg|Ішкі интерьері Almaty Auezov Theater metro entrance vc.jpg|Кіреберістердің бірі ALA teatr Auezova Metro Tulpar.JPG|Театр алдындағы құрылыс орны, 2009 жыл Kazakhstan P9240998 02 (26433841618).jpg|Баспалдақтан қарағандағы көрінісі </gallery> == Жақын орналасқан нысандар​ == * [[Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры|М. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры]] * [[Қазақ мемлекеттік циркі]] * [[Неке сарайы (Алматы)|Неке сарайы]] * [[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]] * [[Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайы|ҚР мемлекеттік Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайы]] * [[Орталық стадион (Алматы)|Алматы қаласының орталық стадионы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/732|title=«Мұхтар Әуезов атындағы театры» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220404190504/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/732|archivedate=13-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] q58y6sctubz9oe3ttudfj8rhgv0e3d0 0 15926 3064345 3061445 2022-08-26T06:30:32Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Байқоңыр |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Байконур - Алматы.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = |Түрі = |Тереңдігі = 20 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = А. Басен,<br>И. Уристемов,<br>М. Нурпеисова |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]], [[Байтұрсынұлы атындағы көше (Алматы)|Байтұрсынұлы көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} {{мағына|Байқоңыр}} '''«Байқоңыр»''' — [[Алматы метросы]]ның 5-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Абай (метро бекеті)|Абай]]<nowiki/>» және «[[Мұхтар Әуезов атындағы театры (метро бекеті)|Мұхтар Әуезов атындағы театры]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында, [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] мен [[Байтұрсынұлы атындағы көше (Алматы)|Байтұрсынұлы көшесінің]] қиылысында орналасқан. == Тарихы == Бекет [[2011 жыл|2011 жылдың]] [[1 желтоқсан|1 желтоқсанында]] ашылған. Ол [[Алматы метросы|Алматы метросының]] іске қосылатын «[[Райымбек батыр (метро бекеті)|Райымбек батыр]]<nowiki/>» — «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бірінші кезегінің бөлігінде болды. == Құрылысы == * ''2006 жыл, қаңтар'' — «М. Әуезов атындағы театры» бекеті жағынан сол аралық туннельдің түйісуі. * ''2006 жыл, маусым'' — «М. Әуезов атындағы театры» бекеті жағынан оң жақ аралық туннельдің түйісуі. * ''2007 жыл'' — көлбеу жүріс құрылысының басталуы. * ''2008 жыл, қаңтар'' — метро құрылысшылары 5-10 метр жол жүруден өтті. Металл құбырларының жоқтығы салдарынан жұмыс 3 айға тоқтап қалды. * ''2008 жылдың сәуірі'' — «Абай» бекеті жағынан оң жақ аралық туннельдің түйісуі. * ''2008 жылдың мамыры'' — желдету дүңгіршектерінің құрылысы басталды. 20 мамырда бекет ашыла бастады. * ''2008 жылдың шілдесі'' — «Абай» бекеті жағынан сол аралық туннельдің түйісуі. Бірінші кезектегі туннельдердің құрылысы аяқталды. * ''2010 жылдың сәуірі'' — вестибюль құрылысы, орта бекеттік туннельдің негізгі астары, платформалық бөліктің ішкі конструкциялары, сондай-ақ инженерлік желілерді төсеу жұмыстары жүргізілуде. Екінші жартыжылдықта эскалаторлар орнату жоспарланып отыр.<ref>{{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|title=Метрополитен құрылысының тарихы|publisher=metroalmaty.kz|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190103034839/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/717|archivedate=05-01-2019}} </ref> == Архитектурасы мен безендірілуі == «Байқоңыр» — метро бекеті терең жер асты бекеті. Бекет дизайны [[Байқоңыр (ғарыш айлағы)|Байқоңыр ғарыш айлағының]] стилінде жасалған. Негізгі мақсат бекетті жоғарғы технологиялары стилінде салу, бекет ішінде адам өзін ғарыш кемесі ішінде отырғандай сезім тудыру. == Жақын орналасқан нысандар == * [[Балуан Шолақ атындағы спорт сарайы]] * [[Орталық стадион (Алматы)|Орталық cтадион]] * «Promenade» сауда орталығы * [[Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті|Қ. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ]] * [[Алматы энергетика және байланыс университеті]] * [[Қазақтың спорт және туризм академиясы|Туризм және спорт академиясы​​]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/731|title=«Байқоңыр» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220321184604/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/731|archivedate=16-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] in72xfmglf5a7h8uj4sdgnyrttzanre 0 15927 3064344 3061639 2022-08-26T06:30:10Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Алмалы |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Алмалы.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = |Түрі = пилонды, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 19,8 м |Сәулетшілер = Т. С. Әбілда,<br>Б. К. Мұсырғалиев,<br>А. М. Жүнісов |Әрлеушілер = А. Ж. Жамхан |Кіру-шығу = [[Қарасай батыр атындағы көше (Алматы)|Қарасай батыр көшесі]],<br>[[Панфилов атындағы көше (Алматы)|Панфилов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Алмалы»''' — [[Алматы метросы]]ның 3-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Жібек жолы (метро бекеті)|Жібек жолы]]<nowiki/>» және «[[Абай (метро бекеті)|Абай]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. [[Қарасай батыр атындағы көше (Алматы)|Қарасай батыр]] және [[Панфилов атындағы көше (Алматы)|Панфилов көшелерінің]] қиылысқан жерінде тұр. Кіре-берістер мен шыға-берістер Панфилов көшесінің шығысына қарай, Қарасай батыр көшесінің солтүстігіне қарай орналасқан. == Тарихы == Бекет [[2011 жыл|2011 жылдың]] [[1 желтоқсан|1 желтоқсанында]] [[Алматы метросы|Алматы метросының]] «[[Райымбек батыр (метро бекеті)|Райымбек батыр]]<nowiki/>» — «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бірінші іске қосу учаскесінің құрамында ашылды. == Құрылысы == Сербтік компания «Энергопроект Нискоградня» метро бекетінде субподрядта жұмыс атқарады. * '''2008 жылдың басы.''' Бекет 85 пайызға дайын. Тонель бұрышы 50-60% * '''Сәуір, 2008 жыл.''' Бекет 95 пайызға дайын * '''Мамыр, 2008 жыл.''' Венткиоск салу жұмыстары басталды == Техникалық сипаттамасы == Терең орналасқан бекет (тереңдігі 30 м) пилонды тип жол аралығы 25 м. Үш залдан тұрады — орталық және екі бүйірлік, олар ені 19,8 м, ұзындығы 104 м жалпы островтық платформаны құрайды. Көтеру биіктігі 29,0 м, ұзындығы 58,0 м эскалаторлар бойынша (4 таспа) бекетке түсіру-көтеру. == Архитектурасы мен безендірілуі == [[Сурет:Almaty-Metro station Almaly.JPG|солға|нобай|Бекеттің соңындағы панно]] [[Сурет:Almaly.jpg|солға|нобай|Орталық зал]] Бекет қабырғалары суреті ұлттық ою-өрнекті бейнелейтін мәрмәр мозаикамен қапталған. Жарықтандыру көзі тоттанбаған болаттан жасалған карниздер үстінде орналасқан сәндік люстралар мен шамдар болып табылады. Өтетін жерлердің аркалары және плинтус — қоңыр түсті мәрмәр. Едендерге граниттік тақталар төселген. Платформаның шетжағында жасанды қара көлеңкесі бар суреттік-тақырыптық [[витраж]]дық [[панно]] орналасқан. Панноға ежелгі қаланың және гүлденген бақтың идеясы салынған. Композиция үш бөліктен тұрады: оң бөлігі — Алмалы ежелгі қаланың кескіндерімен бақтың гүлденуі. Сол бөлігі — керуен сұлбасы бар жемістердің пісуі. Орталық бөлігі — алма ағашы жемісі, жемістілік, тіршілік және аманшылық шежіресі символы ретінде​. == Жақын орналасқан нысандар == * [[Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театры|Абай атындағы опера және балет театры]] * [[Алматы қонақ үйі]] * «[[Қазақстан темір жолы]]<nowiki/>» кеңсесі * Астана алаңы * [[Қазақ ұлттық өнер академиясы|Т. К. Жүргенов атындағы қазақ ұлттық өнер академиясы]] * Бас пошта кеңсесі * «Столичный» дүкені * [[Қазақстан-Британ техникалық университеті]] == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/729|title=«Алмалы» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220416033711/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/729|archivedate=17-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] 606su2bpf0rr9ajiu9n5wjuav7qjxwc 0 15928 3064347 3061995 2022-08-26T06:31:20Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Жібек жолы |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Almaty metro Zhibek Zholy vc.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Достық |Түрі = пилонды, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 19,8 м |Сәулетшілер = Т. С. Әбілда,<br>Б. К. Мұсырғалиев,<br>А. М. Жүнісов |Әрлеушілер = Г. А. Ешкенов |Кіру-шығу = [[Гоголь атындағы көше (Алматы)|Гоголь көшесі]],<br>[[Панфилов атындағы көше (Алматы)|Панфилов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Жібек жолы»''' — [[Алматы метросы]]ның 2-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Райымбек батыр (метро бекеті)|Райымбек батыр]]<nowiki/>» және «[[Алмалы (метро бекеті)|Алмалы]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. [[Панфилов атындағы көше (Алматы)|Панфилов]] және [[Гоголь атындағы көше (Алматы)|Гоголь]] көшелері қиылысқан жерінде тұр. Жер асты вестибюліне кіре-берістер және шығатын жерлер Гоголь мен Панфилов көшелері қиылысының оңтүстік шығысында орналасқан.​ == Тарихы == Бекет [[2011 жыл]]дың [[1 желтоқсан]]ында [[Алматы метросы|Алматы метрополитенінің]] «[[Райымбек батыр (метро бекеті)|Райымбек батыр]]<nowiki/>» — «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бірінші іске қосу учаскесінің құрамында ашылды. Бекет атауы Оңтүстік Қазақстан арқылы өткен [[Ұлы Жібек жолы]]мен байланысты. Жобада «Достық» атауы болды. == Техникалық сипаттамасы == Терең орналасқан бекет (тереңдігі 30 м) пилонды тип жол аралығы 25 м. Үш залдан тұрады — орталық және екі бүйірлік, олар ені 19,8 м, ұзындығы 104 м жалпы аралдық платформаны құрайды. Көтеру биіктігі 28,5 м, ұзындығы 57,0 м эскалаторлар бойынша (4 таспа) бекетке түсіру-көтеру. == Архитектурасы мен безендірілуі == Интерьердің сәулет-сурет шешімі қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнерін дәстүрлі қабылдауға негізделген. Қабырғалар сарғыш түсті мәрмәр [[мозаика]]мен қапталған, жасанды тастан дайындалған сәндік элементтермен безендірілген. Өтетін жерлердің аркалары және плинтус қоңыр түсті [[мәрмәр]]дән жасалған. Еденге ұлттық ою-өрнек бейнеленген граниттік тақталар төселген. Платформаның орталық залындағы шетжақ қабырғасында [[Ұлы Жібек жолы]]нан өткен: үнділік [[Тәж Махал]], [[Ұлы Қытай қорғаны]], [[Қожа Ахмет Ясауи кесенесі]], [[Мысыр пирамидалары]], [[Колизей|Рим Колизейі]], [[Парфенон|Афина Парфеноны]], Иорданиядағы Эд-Дейр шіркеуі еліміздің белгілі символдары бейнеленген екі шеңбер түрінде сәндік паннода орындалған. Бір қызығы, сол қатарда Жібек жолынан Жер шарының басқа жағында жатқан аумақта Жібек жолы өткен Мексикадағы Кукулькана Пирамидасы бейнеленген екі шеңбер түрінде сәнді орындалған. Орындаудың негізгі технологиялық материалы скульптуралық барельефтерімен сәйкес қол жазбамен жабылған глазурленген рельефтік негіздегі керамика болып табылады​. == Жақын орналасқан нысандар == * ОӘД («Заңғар» Сауда үйі)​ * «Отырар», «Жетісу» қонақ үйлері​ * № 2 дәріхана​ * «Юбилейный» супермаркеті​ * «Москва», «Академ кітап», «Silk Way» дүкендері​ * «Цезарь» кинотеатры​ * [[Арасан монша кешені]] * Жаяу жүру аумағы (Жібек жолы көшесі Абылай хан даңғылы және Қонаев көшесі арасындағы: «Алматы Арбаты»)​ * [[Вознесенск кафедралы шіркеуі (Алматы)|Вознесенск соборы]]​ * [[28 гвардияшыл- панфиловшылар|28 Панфиловшылар паркі]] * "Алматытелеком" кеңсесі == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/728|title=«Жібек жолы» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220210055353/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/728|archivedate=18-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] c3fdyqs40c6xzxusanz1sy7a9e8gy4y 0 15929 3064351 3062004 2022-08-26T06:32:44Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Райымбек батыр |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Алматинское метро 011.JPG |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Жетісу ауданы]],<br>[[Алмалы ауданы]],<br>[[Медеу ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Октябрьская |Түрі = біркүмбезді, саяз |Тереңдігі = 5 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 10 м |Сәулетшілер = |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Райымбек батыр даңғылы (Алматы)|Райымбек батыр даңғылы]],<br>[[Назарбаев даңғылы]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Райымбек батыр»''' — [[Алматы метросы]]ның 1-ші бекеті. [[Нұрсұлтан Назарбаев даңғылы (Алматы)|Назарбаев даңғылы]] және [[Райымбек батыр даңғылы (Алматы)|Райымбек батыр даңғылы]]ның қиылысында орналасқан. Жерасты вестибюліне кіретін және шығатын жерлер Назарбаев даңғылы мен Райымбек батыр даңғылы қиылысқан әрбір бұрышқа орналасқан. Тағы екі кіретін және шығатын жерлер Назарбаев даңғылы бойында, Райымбек батыр даңғылының солтүстігіне қарай орналасқан. == Тарихы == Бекет [[2011 жыл]]дың [[1 желтоқсан]]ында ашылды. Ол Алматы метросының іске қосылған бірінші кезегінің бөлігі болып табылады. [[Райымбек батыр]] есiмiмен аталған. Жобада «Октябрьская» деп көрсетілген. == Техникалық сипаттамасы == Таяз орналасқан бекет ені — 10 м, ұзындығы — 104 м бір арал іспеттес платформасы бар бір күмбез тәрізді. == Архитектурасы мен безендірілуі == Әрлеуі ежелгі заман мен қазіргі замандағы үлгілерді біріктіру етіп орындалған. Қабырғаларда ұлттық өрнектер мен жартасқа салынған суреттер бейнеленген​. <gallery> Алматинское метро 010.JPG| Алматинское метро 012.JPG| Алматинское метро 013.JPG| </gallery> == Жақын орналасқан нысандар​ == * "Мерей" сауда Үйі​ * [[Алматы-2 стансасы|Алматы-2]] теміржол вокзалы * Көк базар​ * "[[Саяхат (автобекет)|Саяхат]]" автовокзалы == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/727|title=«Райымбек батыр» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220531213059/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/727|archivedate=18-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] owgqc83vzzi0qlhm87h3bgjtrjdvces 0 16265 3064249 3062291 2022-08-25T19:52:25Z Kmaksat 98499 /* Қалалар тізімі */ Кант шаарынын желеги кошулду. wikitext text/x-wiki [[Қырғыз Республикасы]]нда 31 қала бар. * [[1913]] жылы 3 қала болған. * [[1972]] жылы 15 қала және 35 қала типті поселке болды. * [[1976]] жылы 17 қала және 32 қала типті поселке болды. == Қалалар тізімі == {| class="wikitable sortable" |- ! Қазақша атауы!! Қырғызша атауы!! Туы, елтаңбасы!! Қала статусы!! 2009!! 2019<ref>{{Cite web |url=http://stat.kg/kg/statistics/download/operational/825/ |title= Мұрағатталған көшірмесі |access-date=2020-03-23 |archive-date=2020-04-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200429181447/http://www.stat.kg/kg/statistics/download/operational/825/}}</ref>!!Статусы!! Облысы |- | [[Айдаркен]] || Айдаркен || [[Сурет:Flag of Khaidarkan.png|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Khaidarkan.png|50 px]] | 2012 |10 331|| 11759 |аудандық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Балықшы (қала)|Балықшы]] || Балыкчы || [[Сурет:Balykchi flag.svg|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Balykchy Kyrgyzstan.svg|50 px]] | 1954 |42 380|| 48622 |облыстық маңыздағы қала||[[Ыстықкөл облысы]] |- | [[Баткен]] || Баткен || [[Сурет:Batken flag.svg|50 px]] [[Сурет:Batken coa.svg|50 px]] | 2000 |13 435|| 18263 |облыстық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Бішкек]] || Бишкек || [[Сурет:Flag_of_Bishkek_Kyrgyzstan.svg|50 px]] [[Сурет:Coat_of_arms_of_Bishkek_Kyrgyzstan.svg|50 px]] |1878 |821 915|| 1012500 |республикалық маңыздағы қала |- | [[Жалалабат]] || Жалал-Абад || [[Сурет:Jalal abad flag.svg|50 px]] [[Сурет:Jalalabad coa.svg|50 px]] | 1877 |89 004|| 109189 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Исфана]] || Исфана || | 2001 |18 244|| 22139 |аудандық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Кемин]] || Кемин || | 2012 |8169|| 10095 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Кербен (Қырғызстан)|Кербен]] || Кербен || [[Сурет:Coat of arms of Kerben city.png|50 px]] | 2004 |14 141|| 18196 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Көкжаңғақ]] || Көк-Жаңгак || | 1943 |10 451|| 11786 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Қадамжай]] || Кадамжай || |2012 |6732|| 7152 |аудандық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Қайыңды (қала)|Қайыңды]] || Кайыңды || [[Сурет:Flag of Kaindy Panfilov.png|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Kaindy, Panfilov.png|50 px]] |2012 |7526|| 9265 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Қант (қала)|Қант]] || Кант || [[Сурет:Flag of Kant (Ysyk-Ata).png|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Kant (Ysyk-Ata).png|50 px]] |1985 |21 589|| 21985 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Қарабалта]] || Кара-Балта || [[Сурет:Karabalta flag.svg|50 px]] [[Сурет:Karabalta coa.svg|50 px]] | 1975 |37 834|| 46911 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Қаракөл (қала, Қырғызстан)|Қаракөл]] || Кара-Көл || | 1977 |18 843|| 22050 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Қарақол]] || Каракол || [[Сурет:Flag of Karakol Kyrgyzstan.svg|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Karakol Kyrgyzstan.svg|50 px]] | 1869 |63 377|| 76509 |облыстық маңыздағы қала||[[Ыстықкөл облысы]] |- | [[Қарасу]] || Кара-Суу || [[Сурет:Coat of arms of Kara-Suu.png|50 px]] | 1960 |20 862|| 25469 |аудандық маңыздағы қала||[[Ош облысы]] |- | [[Қошқарата]] || Кочкор-Ата || | 2003 |14 814|| 16829 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Қызылқия (Қырғызстан)|Қызылқия]] || Кызыл-Кыя || [[Сурет:Coat of arms of Kyzyl-Kiya.png|50 px]] | 1938 |31 727|| 40309 |облыстық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Майлысу]] || Майлуу-Суу || [[Сурет:Coat of arms of Mailuu-Suu.png|50 px]] | 1956 |16 953|| 22347 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Нарын (қала)|Нарын]] || Нарын || [[Сурет:Naryn coa.svg|50 px]] | 1927 |34 822|| 40065 |облыстық маңыздағы қала||[[Нарын облысы]] |- | [[Науқат]] || Ноокат || [[Сурет:Coat of arms of Nookat city.png|50 px]] | 2003 |14 371|| 17242 |аудандық маңыздағы қала||[[Ош облысы]] |- | [[Орловка (Кемин ауданы)|Орловка]] || Орловка || | 2012 |6260|| 6111 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Ош]] || Ош || [[Сурет:Flag of Osh.svg|50 px]] [[Сурет:Coat of Osh.png|50 px]] | IX ғасыр |232 816|| 270347 |республикалық маңыздағы қала |- | [[Өзген]] || Өзгөн || | 1927 |49 410|| 60236 |аудандық маңыздағы қала||[[Ош облысы]] |- | [[Сүлікті]] || Сүлүктү || | 1940 |20 010|| 14472 |облыстық маңыздағы қала||[[Баткен облысы]] |- | [[Талас (қала)|Талас]] || Талас || [[Сурет:Coat of arms of Talas city.png|50 px]] | 1944 |32 886|| 38700 |облыстық маңыздағы қала||[[Талас облысы]] |- | [[Таскөмір]] || Таш-Көмүр || [[Сурет:Coat of arms of Tash-Komur.png|50 px]] | 1943 |19 310|| 23228 |облыстық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Тоқмақ]] || Токмок || [[Сурет:Tokmak flag.svg|50 px]] [[Сурет:Tokmak coa.svg|50 px]] | 1867 |53 231|| 64534 |облыстық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |- | [[Тоқтағұл]] || Токтогул || | 2012 |16 429|| 19864 |аудандық маңыздағы қала||[[Жалалабат облысы]] |- | [[Шолпаната]] || Чолпон-Ата || [[Сурет:Flag of Cholpon-Ata.png|50 px]] [[Сурет:Coat of arms of Cholpon-Ata.png|50 px]] | 1975 |10 525|| 13627 |аудандық маңыздағы қала||[[Ыстықкөл облысы]] |- | [[Шопоков]] || Шопоков || [[Сурет:Shopokov emblem.svg|50 px]] | 1985 |8749|| 9971 |аудандық маңыздағы қала||[[Шу облысы]] |} == Басқа елді мекендер == *[[Ала-Бука]] *[[Айдаркен]] ([[Хайдаркан]]) *[[Ананьево]] *[[Араван]] *[[Атбаши (қала)|Атбаши]] *[[Баетово]] *[[Базар-Коргон]] *[[Бакай-Ата]] *[[Беловодское]] *[[Боконбаево]] *[[Гульча]] *[[Ивановка(Қырғызстан)|Ивановка]] *[[Каджи-Сай]] *[[Каинды]] *[[Каныш-Кия]] *[[Кара-Кульджа]] *[[Кемин]] *[[Кок-Ой]] *[[Кочкорка]] *[[Кызыл-Адыр]] *[[Кызыл-Суу]] *[[Лебединовка]] *[[Массы]] *[[Мин-куш]] *[[Покровка (Қырғызстан)|Покровка]] *[[Пульгон]] *[[Сокулук]] *[[Сузак]] *[[Токтогул]] *[[Тюп]] *[[Чаек]] *[[Чуй]] *[[Эски-Ноокат]]. == Сілтемелер == [http://www.citykr.kg/ Қырғыз Республикасының қалалар қауымдастығы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200121231406/http://citykr.kg/ |date=2020-01-21 }} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Елдер бойынша қала тізімдері]] [[Санат:Қырғызстан қалалары]] 6q32wpfvh837mhs7u9tclr7ux9h8s80 0 16308 3064138 3056445 2022-08-25T16:05:27Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қаражал |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Қаражал.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =48 |lat_min =02 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =70 |lon_min =47 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1959 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1963 |жер аумағы = 12662 |климаты = |тұрғыны = 9 928<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = 1,8 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.karazhal.kz/ |сайт тілі = kk }} '''Қаражал''' - [[Ұлытау облысы]]на қарасты қала (8 маусым, 2022 жылдан), [[Жәйрем-Атасу арнайы экономикалық аймағы]]ның орталығы. == Географиялық орны == [[Атасу (өзен)|Атасу]] аңғарының сол жағында. Жезқазған қаласының шығысында 200 км. == Бірінші тарихы == Іргесі 1939-1940 жылдарда кен рудасын игеруге байланысты қаланған. 1950 жыдлан жұмысшы поселкесі. Халқы 30 мыңнан астам (2005). Экономикасының негізін кен өндіру өнеркәсібі құрайды: Қарағанды металлургия комбинатының шикізат базасы, Атасу рудалы ауданының кен басқармасы осында. Қаланың салынуы мен дамуы Атасу марганец кендерінің игерілуімен тығыз байланысты. 1942 ж. Қ-да Атасу геол. барлау эқспедициясы құрылды. 1956 ж. Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы [[эшелон]] жөнелтілді. == Инфақұрылымы == Қаражалда кеншілер мәдениет үйі, кинотеатр, бірнеше мектеп, кәсіптіктехникалық училище, аурухана, емхана, стадион т. б. мөдениағарту орындары бар. Қала маңында жоғары сапалы радонды бүлақтар жиі орналасқан.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Қаланың сапасы == * Қала 1963 жылы құрылды. Қала аумағы 12,3 мың шаршы километрге тең. * Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 19,0 мың адамды құрады. * Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ бар. * Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының ** 70,8%-ы қазақтар, ** 20,9%-ы орыстар, ** 1%-ы немістер, ** 0,9%-ы татарлар, ** 2,4%-ы украиндер, ** 0,6%-ы белорустар, ** 3,4%-ы басқа ұлт өкілдері. * 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: ** туылу – 17,79 ** өлім – 11,65 ** табиғи өсім – 6,14 * Қалада 01.01.07 жылға 155 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 1 ірі, 16 орта, 138 шағын субъектілері. * Негізгі экономикалық бағыт: металл кендерін шығару. * Қаланың негізгі кәсіпорындары: ** «[[Жәйрем кен-байыту комбинаты]]» АҚ ([[ENRC]]), ** АТАСУ КЕН ** «Өркен» ЖШС ([[Қарағанды металлургия комбинаты]]) * Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері: ** - темір кендерін шығару; ** - түсті металл кендерін шығару. * 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. * 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 4 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 2,7 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 10,5 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,05 мың га - егістік алқаптар. * 2006 жылғы астыққа 44,0 га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдалынылды, оның ішінде ** картоп - 10,0 га, ** көкөніс - 34,0 га. * 2006 жылы ** 0,2 мың тонна картоп, ** 0,8 мың тонна көкөніс дақылдары, ** 1,3 мың тонна ет (тірі салмақта), ** 7,0 мың тонна сүт; ** 315,0 мың дана жұмыртқа өндірілді. * 2007 жылғы 1 қаңтарға ** ірі қара мал саны 11,6 мың бас; ** қой мен ешкі – 10,5 мың бас; ** шошқа – 1,4 мың бас; ** жылқы – 3,9 мың бас; ** құс – 7,7 мың бас. * Қалада 2006/2007 оқу жылы басына ** 8 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді, онда 3750 оқушы оқиды, ** 1 кәсіби-техникалық оқу орнында – 165 оқушы оқиды. * Қалада ** 5 кітапхана, ** 2 клуб типті мекеме жұмыс атқарады. * 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 5035 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 33130 теңге. * 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 7567,1 млн. теңгені құрады. * Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 1713,9 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемнен 32,7%-ын құрады. * Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 95,0 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 279,5 %-н құрады. * 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 349,6 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 101,8 млн. теңге. == Екінші тарихы == Бірінші ұлттық ауыл шаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша Қаражал-Қарағанды облысындағы облыстық маңызы бар қала. Жаңаарқа ауданының аумағында, Қарағанды-Жезқазған-Қарсақпай теміржолының Атасу-Қаражал тармағындағы темір жол стансасы.. Облыс орталығы Қарағанды қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 320 км. жерде. Сарыарқаның оңтүстік бөлігінде, боз жусан, сасыр аралас бетеге, қылқан боз, т.б.шөптесіндер өскен сортаңды сұр, қиыршық топырақты қуаң далада орналасқан. Қаланың іргесі 1939-40 жылдарда темір-марганец кенін игеруге байланысты қаланған. 1950 жылдан кент, 1963 жылдан қала.1942 жылдан Қаражалда Атасу геологиялық барлау экспедициясы құрылды..1956 жылы Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы эшелон жөнелтілді. Қаланы құрушы кәсіпорындар болып - « Жайрем кен-байыту комбинаты» ААҚ және «Атасу-кен» ААҚ табылады. == Екінші инфақұрылымы == Қаланың инфрақұрылымында 2 бала бақша, 7 мектеп, қалалық аурухана мен емхана, 9 дәрігерлік амбулатория , 5 кітапхана, кеншілер мәдениет сарайы, кинотеатр, стадион т.б жұмыс істейді. Қала маңында жоғары сапалы радонды бұлақтар мен шипалы балшық қоры бар. == Қала басшылары == * Тұрысов Қаратай Тұрысұлы * Лепихин Александр Федорович * Щуров Николай Иванович * Айтбаев Құсайын * Жанакбаев Зейнүл Омарбекұлы * Бедаш Иван Иванович * Мустафин Жұмаш Хасенұлы * Мурзин Виталий Михайлович * Кардашин Виктор Романович * Шабалин Владимир Михайлович * Дәулеткерімов Әби Дәулеткерімұлы * Артюшкина Людмила Сергеевна * Шапошников Владислав Евгеньевич * Копеев Мұхамбет Жұманазарұлы * Кенжебаев Аманжан Қонқақұлы * Ахпанова Гүлбаршин Сауырбекқызы * Есенов Үсейін Байсынұлы * Ибрагимов Алтынбек Базарбайұлы * Қорғамбаев Есенали Құрманалиұлы<ref>http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190814061111/http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 |date=2019-08-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Қаражал (қала)]] [[Санат:Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері]] ethbf7ix14b2b585k7nv8wtih2yvril 3064140 3064138 2022-08-25T16:06:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Облыстық маңыздағы қала |атауы = Қаражал |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Қаражал.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =48 |lat_min =02 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =70 |lon_min =47 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1959 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1963 |жер аумағы = 12662 |климаты = |тұрғыны = 9 928<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = 1,8 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.karazhal.kz/ |сайт тілі = kk }} '''Қаражал''' - [[Ұлытау облысы]]на қарасты қала (8 маусым, 2022 жылдан), [[Жәйрем-Атасу арнайы экономикалық аймағы]]ның орталығы. == Географиялық орны == [[Атасу (өзен)|Атасу]] аңғарының сол жағында. Жезқазған қаласының шығысында 200 км. == Бірінші тарихы == Іргесі 1939-1940 жылдарда кен рудасын игеруге байланысты қаланған. 1950 жыдлан жұмысшы поселкесі. Халқы 30 мыңнан астам (2005). Экономикасының негізін кен өндіру өнеркәсібі құрайды: Қарағанды металлургия комбинатының шикізат базасы, Атасу рудалы ауданының кен басқармасы осында. Қаланың салынуы мен дамуы Атасу марганец кендерінің игерілуімен тығыз байланысты. 1942 ж. Қ-да Атасу геол. барлау эқспедициясы құрылды. 1956 ж. Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы [[эшелон]] жөнелтілді. == Инфақұрылымы == Қаражалда кеншілер мәдениет үйі, кинотеатр, бірнеше мектеп, кәсіптіктехникалық училище, аурухана, емхана, стадион т. б. мөдениағарту орындары бар. Қала маңында жоғары сапалы радонды бүлақтар жиі орналасқан.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Қаланың сапасы == * Қала 1963 жылы құрылды. Қала аумағы 12,3 мың шаршы километрге тең. * Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 19,0 мың адамды құрады. * Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ бар. * Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының ** 70,8%-ы қазақтар, ** 20,9%-ы орыстар, ** 1%-ы немістер, ** 0,9%-ы татарлар, ** 2,4%-ы украиндер, ** 0,6%-ы белорустар, ** 3,4%-ы басқа ұлт өкілдері. * 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: ** туылу – 17,79 ** өлім – 11,65 ** табиғи өсім – 6,14 * Қалада 01.01.07 жылға 155 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 1 ірі, 16 орта, 138 шағын субъектілері. * Негізгі экономикалық бағыт: металл кендерін шығару. * Қаланың негізгі кәсіпорындары: ** «[[Жәйрем кен-байыту комбинаты]]» АҚ ([[ENRC]]), ** АТАСУ КЕН ** «Өркен» ЖШС ([[Қарағанды металлургия комбинаты]]) * Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері: ** - темір кендерін шығару; ** - түсті металл кендерін шығару. * 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. * 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 4 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 2,7 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 10,5 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,05 мың га - егістік алқаптар. * 2006 жылғы астыққа 44,0 га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдалынылды, оның ішінде ** картоп - 10,0 га, ** көкөніс - 34,0 га. * 2006 жылы ** 0,2 мың тонна картоп, ** 0,8 мың тонна көкөніс дақылдары, ** 1,3 мың тонна ет (тірі салмақта), ** 7,0 мың тонна сүт; ** 315,0 мың дана жұмыртқа өндірілді. * 2007 жылғы 1 қаңтарға ** ірі қара мал саны 11,6 мың бас; ** қой мен ешкі – 10,5 мың бас; ** шошқа – 1,4 мың бас; ** жылқы – 3,9 мың бас; ** құс – 7,7 мың бас. * Қалада 2006/2007 оқу жылы басына ** 8 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді, онда 3750 оқушы оқиды, ** 1 кәсіби-техникалық оқу орнында – 165 оқушы оқиды. * Қалада ** 5 кітапхана, ** 2 клуб типті мекеме жұмыс атқарады. * 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 5035 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 33130 теңге. * 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 7567,1 млн. теңгені құрады. * Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 1713,9 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемнен 32,7%-ын құрады. * Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 95,0 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 279,5 %-н құрады. * 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 349,6 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 101,8 млн. теңге. == Екінші тарихы == Бірінші ұлттық ауыл шаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша Қаражал-Қарағанды облысындағы облыстық маңызы бар қала. Жаңаарқа ауданының аумағында, Қарағанды-Жезқазған-Қарсақпай теміржолының Атасу-Қаражал тармағындағы темір жол стансасы.. Облыс орталығы Қарағанды қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 320 км. жерде. Сарыарқаның оңтүстік бөлігінде, боз жусан, сасыр аралас бетеге, қылқан боз, т.б.шөптесіндер өскен сортаңды сұр, қиыршық топырақты қуаң далада орналасқан. Қаланың іргесі 1939-40 жылдарда темір-марганец кенін игеруге байланысты қаланған. 1950 жылдан кент, 1963 жылдан қала.1942 жылдан Қаражалда Атасу геологиялық барлау экспедициясы құрылды..1956 жылы Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы эшелон жөнелтілді. Қаланы құрушы кәсіпорындар болып - « Жайрем кен-байыту комбинаты» ААҚ және «Атасу-кен» ААҚ табылады. == Екінші инфақұрылымы == Қаланың инфрақұрылымында 2 бала бақша, 7 мектеп, қалалық аурухана мен емхана, 9 дәрігерлік амбулатория , 5 кітапхана, кеншілер мәдениет сарайы, кинотеатр, стадион т.б жұмыс істейді. Қала маңында жоғары сапалы радонды бұлақтар мен шипалы балшық қоры бар. == Қала басшылары == * Тұрысов Қаратай Тұрысұлы * Лепихин Александр Федорович * Щуров Николай Иванович * Айтбаев Құсайын * Жанакбаев Зейнүл Омарбекұлы * Бедаш Иван Иванович * Мустафин Жұмаш Хасенұлы * Мурзин Виталий Михайлович * Кардашин Виктор Романович * Шабалин Владимир Михайлович * Дәулеткерімов Әби Дәулеткерімұлы * Артюшкина Людмила Сергеевна * Шапошников Владислав Евгеньевич * Копеев Мұхамбет Жұманазарұлы * Кенжебаев Аманжан Қонқақұлы * Ахпанова Гүлбаршин Сауырбекқызы * Есенов Үсейін Байсынұлы * Ибрагимов Алтынбек Базарбайұлы * Қорғамбаев Есенали Құрманалиұлы<ref>http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190814061111/http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 |date=2019-08-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Қаражал (қала)]] [[Санат:Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері]] turo2nk5kb9a4oc5uvluva4oy121k7n 3064200 3064140 2022-08-25T17:06:00Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Облыстық маңыздағы қала |атауы = Қаражал |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Қаражал.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =48 |lat_min =02 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =70 |lon_min =47 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1959 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1963 |жер аумағы = 12662 |климаты = |тұрғыны = 9 928<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = 1,8 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.karazhal.kz/ |сайт тілі = kk }} '''Қаражал''' - [[Ұлытау облысы]]на қарасты қала (8 маусым, 2022 жылдан), [[Жәйрем-Атасу арнайы экономикалық аймағы]]ның орталығы. == Географиялық орны == [[Атасу (өзен)|Атасу]] аңғарының сол жағында. Жезқазған қаласының шығысында 200 км. == Бірінші тарихы == Іргесі 1939-1940 жылдарда кен рудасын игеруге байланысты қаланған. 1950 жыдлан жұмысшы поселкесі. Халқы 30 мыңнан астам (2005). Экономикасының негізін кен өндіру өнеркәсібі құрайды: Қарағанды металлургия комбинатының шикізат базасы, Атасу рудалы ауданының кен басқармасы осында. Қаланың салынуы мен дамуы Атасу марганец кендерінің игерілуімен тығыз байланысты. 1942 ж. Қ-да Атасу геол. барлау эқспедициясы құрылды. 1956 ж. Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы [[эшелон]] жөнелтілді. == Инфақұрылымы == Қаражалда кеншілер мәдениет үйі, кинотеатр, бірнеше мектеп, кәсіптіктехникалық училище, аурухана, емхана, стадион т. б. мөдениағарту орындары бар. Қала маңында жоғары сапалы радонды бүлақтар жиі орналасқан.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Қаланың сапасы == * Қала 1963 жылы құрылды. Қала аумағы 12,3 мың шаршы километрге тең. * Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 19,0 мың адамды құрады. * Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ бар. * Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының ** 70,8%-ы қазақтар, ** 20,9%-ы орыстар, ** 1%-ы немістер, ** 0,9%-ы татарлар, ** 2,4%-ы украиндер, ** 0,6%-ы белорустар, ** 3,4%-ы басқа ұлт өкілдері. * 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: ** туылу – 17,79 ** өлім – 11,65 ** табиғи өсім – 6,14 * Қалада 01.01.07 жылға 155 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 1 ірі, 16 орта, 138 шағын субъектілері. * Негізгі экономикалық бағыт: металл кендерін шығару. * Қаланың негізгі кәсіпорындары: ** «[[Жәйрем кен-байыту комбинаты]]» АҚ ([[ENRC]]), ** АТАСУ КЕН ** «Өркен» ЖШС ([[Қарағанды металлургия комбинаты]]) * Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері: ** - темір кендерін шығару; ** - түсті металл кендерін шығару. * 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. * 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 4 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 2,7 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 10,5 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,05 мың га - егістік алқаптар. * 2006 жылғы астыққа 44,0 га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдалынылды, оның ішінде ** картоп - 10,0 га, ** көкөніс - 34,0 га. * 2006 жылы ** 0,2 мың тонна картоп, ** 0,8 мың тонна көкөніс дақылдары, ** 1,3 мың тонна ет (тірі салмақта), ** 7,0 мың тонна сүт; ** 315,0 мың дана жұмыртқа өндірілді. * 2007 жылғы 1 қаңтарға ** ірі қара мал саны 11,6 мың бас; ** қой мен ешкі – 10,5 мың бас; ** шошқа – 1,4 мың бас; ** жылқы – 3,9 мың бас; ** құс – 7,7 мың бас. * Қалада 2006/2007 оқу жылы басына ** 8 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді, онда 3750 оқушы оқиды, ** 1 кәсіби-техникалық оқу орнында – 165 оқушы оқиды. * Қалада ** 5 кітапхана, ** 2 клуб типті мекеме жұмыс атқарады. * 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 5035 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 33130 теңге. * 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 7567,1 млн. теңгені құрады. * Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 1713,9 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемнен 32,7%-ын құрады. * Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 95,0 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 279,5 %-н құрады. * 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 349,6 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 101,8 млн. теңге. == Екінші тарихы == Бірінші ұлттық ауыл шаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша Қаражал-Қарағанды облысындағы облыстық маңызы бар қала. Жаңаарқа ауданының аумағында, Қарағанды-Жезқазған-Қарсақпай теміржолының Атасу-Қаражал тармағындағы темір жол стансасы.. Облыс орталығы Қарағанды қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 320 км. жерде. Сарыарқаның оңтүстік бөлігінде, боз жусан, сасыр аралас бетеге, қылқан боз, т.б.шөптесіндер өскен сортаңды сұр, қиыршық топырақты қуаң далада орналасқан. Қаланың іргесі 1939-40 жылдарда темір-марганец кенін игеруге байланысты қаланған. 1950 жылдан кент, 1963 жылдан қала.1942 жылдан Қаражалда Атасу геологиялық барлау экспедициясы құрылды..1956 жылы Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы эшелон жөнелтілді. Қаланы құрушы кәсіпорындар болып - « Жайрем кен-байыту комбинаты» ААҚ және «Атасу-кен» ААҚ табылады. == Екінші инфақұрылымы == Қаланың инфрақұрылымында 2 бала бақша, 7 мектеп, қалалық аурухана мен емхана, 9 дәрігерлік амбулатория , 5 кітапхана, кеншілер мәдениет сарайы, кинотеатр, стадион т.б жұмыс істейді. Қала маңында жоғары сапалы радонды бұлақтар мен шипалы балшық қоры бар. == Қала басшылары == * Тұрысов Қаратай Тұрысұлы * Лепихин Александр Федорович * Щуров Николай Иванович * Айтбаев Құсайын * Жанакбаев Зейнүл Омарбекұлы * Бедаш Иван Иванович * Мустафин Жұмаш Хасенұлы * Мурзин Виталий Михайлович * Кардашин Виктор Романович * Шабалин Владимир Михайлович * Дәулеткерімов Әби Дәулеткерімұлы * Артюшкина Людмила Сергеевна * Шапошников Владислав Евгеньевич * Копеев Мұхамбет Жұманазарұлы * Кенжебаев Аманжан Қонқақұлы * Ахпанова Гүлбаршин Сауырбекқызы * Есенов Үсейін Байсынұлы * Ибрагимов Алтынбек Базарбайұлы * Қорғамбаев Есенали Құрманалиұлы<ref>http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190814061111/http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 |date=2019-08-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қаражал (қала)]] [[Санат:Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері]] hqksadz0tb60e9iti3uargu0142v71b 0 17356 3064194 3056444 2022-08-25T17:01:30Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Сәтбаев |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Coa-satpaev.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =47 |lat_min =54 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =67 |lon_min =32 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Омар Әнуар Серікбайұлы |құрылған уақыты = 1954 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Никольский |статус алуы = 1973 |жер аумағы = 1100 |климаты = қатаң-континенталды |тұрғыны =61 276<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (61,55 %) <br /> [[орыстар]] (22,54 %) <br /> [[украиндар]] (5,69 %) <br /> [[татарлар]] (2,50 %) <br />[[немістер]] (1,62 %) <br /> [[белорустар]] (0,84 %) <br /> [[корейлер]] (0,83 %) <br /> [[өзбектер]] (0,68 %) <ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 71063 |пошта индексі = 101302 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Satpaev city |сайты = http://satpaev.gov.kz |сайт тілі = kk }} '''Сәтбаев''' — [[Ұлытау облысы]]ндағы қала. 1973 жылы құрылған. Қала аумағы 1,1 мың шаршы километрге тең. Халық саны 70000 адам. Жезқазған қаласынан 16 км жерде орналасқан. Негізгі өндірісі - мыс. ==Тарихы== Жезқазған кенді аймағын жан-жақты зерттеп оның қазба байлықтарын игеру жөніндегі игі жұмыстар қазақтың ұлы ғалымы, академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың есімімен тікелей байланысты.Қаныш атындағы қала жыл сайын өсіп өркендей түсуде.Топырағында дананың ізі қалған қалада бұл күндері Қ.Сәтбаев атындағы көше, мектеп, ғалымның ескерткіші бой түзесе, ең бастысы қазақтың біртуар ұлының ізбасарлары жарқын істердің жасампаз жалғастырушысы бола білуде. Іргетасы 1954 жылы жұмысшы поселкасы ретінде қаланып, Никольский аталған бұл мекен 1973 жылы қала мәртебесін алса, тәуелсіздік тұғырын көтеруге ұмтылған тұрғындардың өтініш – тілегіне орай 1990 жылдың 13 қыркүйегінде шаһарға оның негізін қалаушы Қаныш Сәтбаевтің есімі берілді.<br/> ===Қала дамуы=== 2000 жылдан бастап «Жасыл қала», «Таза қала», «Таза му», «Дизайн-2000», «экономиканың нақты секторларын дамыту» сияқты көптеген бағдарламалардың қабылдануы іске жаңаша серпін берген еді.Сол жылдың өзінде минералды су және жеміс сусындарын шығаратын завод, «Серебряная нить» тігін кәсіпорны, «Сарыарқа-нан», «Ақбұлақ» акционерлік қоғамдарында сапалы өнім өндіруге мүмкіндік беретін жабдықтар орнатылды.. Кеншілер алаңы, Комаров көшелері жаңартылып, асфальт төселген басты көшелер жаңаша кейіпке енді. Қалада ықшам аудандар кеңесі құрылып, әкімдік негізгі шаруаларды солар арқылы қолға алады. Осылай жүйелі жұмыстардың нәтижесінде 2000 жылы Сәтбаев үлгілі қала атанды. 2005-2007 жылдарға арналған жаңа тұрғын үй бағдарламасы бойынша 30,8 мың жаңа үй салынып, 350 отбасы жәйлі пәтермен қамтамасыз етілмек. Қалада кейінгі екі-үш жылдың бедерінде мешіт, шіркеу, №1 орталық аурухана, тіс емдеу орталығы көптеген сәнді дүкендер мен мейрамханалар бой көтерді. Сәтбаев қаласындағы білім ұялары С.Сейфуллин атындағы гимназия мен Абай атындағы мектеп-лицей республикадағы үздік мектептер қатарынан саналады. Барлық мектептер компьютер техникалары мен жабдықталған , 27 оқушыға бір компьютерден келеді. ==Халық саны== Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 70,6 мың адамды құрады.<br/> Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ, 1 ауылдық елді мекен бар.<br/> 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының: * 58,7%-ы қазақтар, * 24,3%-ы орыстар, * 1,7%-ы немістер, * 2,7%-ы татарлар, * 6,2%-ы украиндер, * 0,9%-ы белорустар, * 5,5%-ы басқа ұлт өкілдері. 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: * туылу – 18,22 * өлім – 12,04 * табиғи өсім – 6,18 ==Экономикасы== 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны “Қазақмыс Корпорация” ААҚ-ның жұмыскерлерін есептемегенде 3993 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы – 32115 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1388,1 млн. теңгені құрады.<br/> Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 3943,8 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемінен 106,1%-ын құрады.<br/> Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 81,9 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 109,5%-ын құрады.<br/> 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 2225,8 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 1262,2 млн. теңге. Қалада 2007 жылға 189 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде <br/> 4 ірі, 28 орта, 157 шағын субъектілері.<br/> '''Негізгі экономикалық бағыт:''' <br/> тамақ өндірісі. <br/> '''Қаланың негізгі кәсіпорындары:'''<br/> «Вертекс - Инициатив» ЖШС, «Рудсервис К» ЖШС<br/> '''Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері:''' * макарон өнімдері; * нан өнімдері. ===Ауыл шаруашылығы=== 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы өнімі құрады.<br/> 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 23 шаруа қожалығы, 2,2 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 25,0 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,1мың га - егістік алқаптар.*<br/> 2006 жылы астыққа 0,1 мың га ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде картоп және көкөніс 0,1 мың га.<br/> 2006 жылы * 1,0 мың тонна картоп, * 1,0 мың тонна көкөніс дақылдары, * 0,2 мың тонна ет (тірі салмақта); * 1,6 мың тонна сүт; 257,5 мың дана жұмыртқа өндірілді.<br/> 2007 жылғы 1 қаңтарға * ірі қара мал саны 2,9 мың бас; * қой мен ешкі - 6,0 мың бас; * шошқа - 0,4 мың бас; * жылқы - 0,1 мың бас; * құс - 4,1 мың бас. ==Білім== Қалада 2006/2007 оқу жылы басына<br/> • 15 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 12866 оқушы оқиды, <br/> • 2 кәсіби-техникалық оқу орнында 958 оқушы оқиды. <br/> [[File:Сәтбаев қаласының орталықтандырылған кітапханасы.JPG|thumb|200px|right|Қаладағы орталықтандырылған кітапхана]] Қалада <br/> • 3 кітапхана, <br/> • 2 клуб типті мекеме жұмыс істейді. <br/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Сәтбаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Сәтбаев]] 1qta8vmbmoa6typ4as0ynyz409eryrg 3064210 3064194 2022-08-25T17:14:37Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Сәтбаев |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Coa-satpaev.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =47 |lat_min =54 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =67 |lon_min =32 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Омар Әнуар Серікбайұлы |құрылған уақыты = 1954 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Никольский |статус алуы = 1973 |жер аумағы = 1100 |климаты = қатаң-континенталды |тұрғыны =61 276<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (61,55 %) <br /> [[орыстар]] (22,54 %) <br /> [[украиндар]] (5,69 %) <br /> [[татарлар]] (2,50 %) <br />[[немістер]] (1,62 %) <br /> [[белорустар]] (0,84 %) <br /> [[корейлер]] (0,83 %) <br /> [[өзбектер]] (0,68 %) <ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 71063 |пошта индексі = 101302 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Satpaev city |сайты = http://satpaev.gov.kz |сайт тілі = kk }} '''Сәтбаев''' — [[Ұлытау облысы]]ндағы қала. 1973 жылы құрылған. Қала аумағы 1,1 мың шаршы километрге тең. Халық саны 70000 адам. Жезқазған қаласынан 16 км жерде орналасқан. Негізгі өндірісі - мыс. ==Тарихы== Жезқазған кенді аймағын жан-жақты зерттеп оның қазба байлықтарын игеру жөніндегі игі жұмыстар қазақтың ұлы ғалымы, академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың есімімен тікелей байланысты.Қаныш атындағы қала жыл сайын өсіп өркендей түсуде.Топырағында дананың ізі қалған қалада бұл күндері Қ.Сәтбаев атындағы көше, мектеп, ғалымның ескерткіші бой түзесе, ең бастысы қазақтың біртуар ұлының ізбасарлары жарқын істердің жасампаз жалғастырушысы бола білуде. Іргетасы 1954 жылы жұмысшы поселкасы ретінде қаланып, Никольский аталған бұл мекен 1973 жылы қала мәртебесін алса, тәуелсіздік тұғырын көтеруге ұмтылған тұрғындардың өтініш – тілегіне орай 1990 жылдың 13 қыркүйегінде шаһарға оның негізін қалаушы Қаныш Сәтбаевтің есімі берілді.<br/> ===Қала дамуы=== 2000 жылдан бастап «Жасыл қала», «Таза қала», «Таза му», «Дизайн-2000», «экономиканың нақты секторларын дамыту» сияқты көптеген бағдарламалардың қабылдануы іске жаңаша серпін берген еді.Сол жылдың өзінде минералды су және жеміс сусындарын шығаратын завод, «Серебряная нить» тігін кәсіпорны, «Сарыарқа-нан», «Ақбұлақ» акционерлік қоғамдарында сапалы өнім өндіруге мүмкіндік беретін жабдықтар орнатылды.. Кеншілер алаңы, Комаров көшелері жаңартылып, асфальт төселген басты көшелер жаңаша кейіпке енді. Қалада ықшам аудандар кеңесі құрылып, әкімдік негізгі шаруаларды солар арқылы қолға алады. Осылай жүйелі жұмыстардың нәтижесінде 2000 жылы Сәтбаев үлгілі қала атанды. 2005-2007 жылдарға арналған жаңа тұрғын үй бағдарламасы бойынша 30,8 мың жаңа үй салынып, 350 отбасы жәйлі пәтермен қамтамасыз етілмек. Қалада кейінгі екі-үш жылдың бедерінде мешіт, шіркеу, №1 орталық аурухана, тіс емдеу орталығы көптеген сәнді дүкендер мен мейрамханалар бой көтерді. Сәтбаев қаласындағы білім ұялары С.Сейфуллин атындағы гимназия мен Абай атындағы мектеп-лицей республикадағы үздік мектептер қатарынан саналады. Барлық мектептер компьютер техникалары мен жабдықталған , 27 оқушыға бір компьютерден келеді. ==Халық саны== Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 70,6 мың адамды құрады.<br/> Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ, 1 ауылдық елді мекен бар.<br/> 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының: * 58,7%-ы қазақтар, * 24,3%-ы орыстар, * 1,7%-ы немістер, * 2,7%-ы татарлар, * 6,2%-ы украиндер, * 0,9%-ы белорустар, * 5,5%-ы басқа ұлт өкілдері. 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: * туылу – 18,22 * өлім – 12,04 * табиғи өсім – 6,18 ==Экономикасы== 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны “Қазақмыс Корпорация” ААҚ-ның жұмыскерлерін есептемегенде 3993 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы – 32115 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1388,1 млн. теңгені құрады.<br/> Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 3943,8 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемінен 106,1%-ын құрады.<br/> Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 81,9 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 109,5%-ын құрады.<br/> 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 2225,8 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 1262,2 млн. теңге. Қалада 2007 жылға 189 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде <br/> 4 ірі, 28 орта, 157 шағын субъектілері.<br/> '''Негізгі экономикалық бағыт:''' <br/> тамақ өндірісі. <br/> '''Қаланың негізгі кәсіпорындары:'''<br/> «Вертекс - Инициатив» ЖШС, «Рудсервис К» ЖШС<br/> '''Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері:''' * макарон өнімдері; * нан өнімдері. ===Ауыл шаруашылығы=== 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы өнімі құрады.<br/> 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 23 шаруа қожалығы, 2,2 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 25,0 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,1мың га - егістік алқаптар.*<br/> 2006 жылы астыққа 0,1 мың га ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде картоп және көкөніс 0,1 мың га.<br/> 2006 жылы * 1,0 мың тонна картоп, * 1,0 мың тонна көкөніс дақылдары, * 0,2 мың тонна ет (тірі салмақта); * 1,6 мың тонна сүт; 257,5 мың дана жұмыртқа өндірілді.<br/> 2007 жылғы 1 қаңтарға * ірі қара мал саны 2,9 мың бас; * қой мен ешкі - 6,0 мың бас; * шошқа - 0,4 мың бас; * жылқы - 0,1 мың бас; * құс - 4,1 мың бас. ==Білім== Қалада 2006/2007 оқу жылы басына<br/> • 15 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 12866 оқушы оқиды, <br/> • 2 кәсіби-техникалық оқу орнында 958 оқушы оқиды. <br/> [[File:Сәтбаев қаласының орталықтандырылған кітапханасы.JPG|thumb|200px|right|Қаладағы орталықтандырылған кітапхана]] Қалада <br/> • 3 кітапхана, <br/> • 2 клуб типті мекеме жұмыс істейді. <br/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Сәтбаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Сәтбаев]] [[Санат:Сәтбаев қалалық әкімдігі елді мекендері]] 6e3rpx3435tu2dt44tzqhu661ynxqay 0 17389 3064120 3040372 2022-08-25T15:18:55Z Білгіш Шежіреші 68287 Ақпарат қостым wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы =Курчатов |сурет = RIAN archive 440214 A monument to Kurchatov on the background of the Semipalatinsk nuclear test site's Central Staff.jpg |сурет атауы = Қаладағы [[Игорь Васильевич Курчатов|И.Курчатов]] ескерткіші |әкімшілік күйі = |елтаңба = Герб Курчатова.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =45|lat_sec = |lon_deg =78 |lon_min =32|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай |кестедегі облыс = Абай облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1947 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1948 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 10 836<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = 071100 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.kurchatov.vko.gov.kz/kz/ |сайт тілі =kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Курчатов''' — Қазақстанның [[Абай облысы]]ндағы облыстық бағыныстағы қала. [[Ертіс]] өзенінің сол жағалауында [[Семей]] және [[Павлодар]] қалаларының аралығында орналасқан. [[1991 жыл]]ы жабылған бұрынғы [[Семей полигоны|Семей ядролық полигоны]]ның орталығы. Қала кеңес физигі [[Игорь Васильевич Курчатов|Игорь Курчатов]]тың есімімен аталған. ==Тарихы== Ядролық зерттеу полигонын құру туралы шешім КСРО Министрлер Кеңесінің және КОКП Орталық комитетімен 1947 жылы 21 тамызда қабылданды. Полигон «Оқу полигоны» ауызша аталды, шифр әскери бөлім 52605. Полигонның қалыптасуы [[Мəскеу облысы]]ның [[Звенигород]] қаласында басталды. Алғашқы әскери бөлімдер мен жеке бөлімшелер 1947 жылғы 1 маусымнан бастап [[Павлодар облысы]]ның [[Майский ауданы]]ның [[Молдары]] поселкесіне қоныс аудара бастады. Полигон Қазақстан Республикасының Семей, [[Павлодар]], [[Қарағанды облысы|Қарағанды облыстарының]] аумақтарында орналасқан. Жалпы ауданы-18500км кв., периметр-600 км-ге жуық. Аталған облыстардың тәрбітіне 54%, 39%, және 37% полигон аумағы тиіс келеді. Полигон сынақтарына дайындық жұмыстары 1949 жылғы шілде айында аяқталды. Сол жылдың 29 тамыз айында КСРО-да алғаш ядролық құрылғының сынағы өткізілді. Сынаққа тікелей ғылыми жетекшілік [[Игорь Васильевич Курчатов|И.В. Курчатов]] атқарды. 1953 жылғы 12 тамызда полигонда алғаш термоядролық құрылғы , 1955 жылы 22 қарашада – сутегі бомбасы сыналды. Ядролық сынақтар ядролық жарылыс құрылғылары және қарулардың үлгілерін сынау мақсатында өткізілді. Кейіннен халық-шаруашылық мақсатта өткізілді. Полигон күрделі ғылыми-зерттеу кешені болып саналды. Құрылымы жағынан ол базалық Курчатов қаласынан тұрды.(ауданы «М») , «[[Балапан]]» лабораториялық -эксперименттік базасымен,пл. «№ 10», пл. « Дегелең», пл. «Ш». Сынақ алаңдары құрылысымен қатар сынақ алаңынан 130 км [[Семей]] қаласынан батысқа қарай орналасқан тұрғын әкімшілік орталық салына бастады. Алғашқыда тұрғын қалашық әскери гарнизон қызмет істеді, Семей- Конечная бекеті теміржол магистралі құрылысының аяқталуынан соң айрықша құпиялылығына байланысты «Москва-400» атауына ие болды. 1947 жылдан бастап қала статусына ие болып, Курчатов аталынды. Әлемге Семей-21 ретінде белгілі (пошта бөлімшесі). Қаланың тарихы ядролық қару базасының құрылу тарихымен ажырамас байланыста. Өзінің тарихындағы ең сұрапыл Ұлы Отан соғысында қорғаныс сипаттағы күрделі мәселелер шешімімен, 1947 жылы КСРО МК және КОКП ОК қаулысымен Тау сейсмикалық бекеті (ТСБ), атомдық зарядтарды табиғи сынау үшін «905» обьектісі құрылды. ОП-2 алашқы командирі артиллерия генерал-лейтенанты [[Рожанович Петр Михайлович]] (1948 жылғы ақпан- қыркүйек). Оны артиллерия генерал- майоры [[Колесников Сергей Георгиевич]] алмастырды. Семей сынақ полигонының соңғы командирі [[Коноваленко Юрий Владимирович]] болды. Алғашқы дайындыққа жетекшілік етуші [[Игорь Васильевич Курчатов]] болды. Әскери құрылысшылар 1947 жылы [[Ертіс]] өзенінінң жағасына ([[Обь өзені]]нің үлкен сағасы, Қазақстанның маңызды өзендерінің бірі) орналасты. Семей қаласынан шамамен 130 км, ағыстан төмен қарай тұрғын-үйлердің, әкімшілік ғимараттардың, техникалық құрылғылардың құрылыс-монтаждау жұмыстары жүргізіле бастады. Бос орында құрылыс бастау қиынға соқты. Жеке құрам үшін шатырлы қалашық, өзен ағысына жақын жерде су ысыту үшін темір бөшкелері бар моншалар жасалды. Сонымен қатар сәскерлерге жертөлелер жасау үшін жер қазылып, фашиналар тоқылып, орманнан тіреулер алынып, жертөлелерді фашиналармен жауып, үстінен құм себілді. Офицерлер жертөлелері тақтайшалармен жабылып, ішінен фанералармен қоршалды. Әскерлерде қыс бойына тамшылар тамып, әсіресе жылынған мезгілде тоқтамады. Отынның жеткілікті мөлшерде болмауы офицерлер үйінің қабырғаларында шық қырау қабаттарымен қапталатын. Қыс (әсіресе 1948 жылы) өте қатты болды, 40-50 градусқа дейін жететін және қол және аяқ саусақатарының үсініп, кестіру жағдайлары жиі болған. Ақпан айларының аязынан, боранынан жертөлелер есіктері жабылып қалып, көбінесе аршып алуға тура келетін. Жеке құрамға азық-түлік жеткізу үшін автожолдардың болмауынан күніне 300гр. Нан ғана жеуге рұқсат етілген. Полигондағы өмір сүру жағдайы майдандағыдан кем болған жоқ: сол сияқты жертөлелер, жол қазандық азықтану, заттық, саудалық аттестаттар, жанұядан алыстатылу, қатаң жағдай режимі. Қойылған мәселелерді орындау, үлкен ерік күші, шыдамдылық, жеңімпаз елге деген сүйіспеншілік, әскери құрылысшаларға, командирлерге подполковник Барсуков В.М.,, Подполковниктер Евтиков М.А., Евдокимов А.А., Тран В.И. және басқаларына өте қысылтаяң мерзімде ,1949 жылдың шілде айына дейін ядролық қаруларды сынау құрылғылары мен объектілерін дайындауды аяқтау қажет болды. Қатарлас құрамына 2 құрылыс полкі кіретін 31516 әскери бөліміне жүктелген тұрғын қалашық құрылысы ( М алаңы) басталды. Әскери құрылысшалардың алдына заманға сай, толық ыңғайластырылған әскери қалашық салу міндеті қойылды. Бұл міндетті 53 инженерлік-құрылыс полкі орындады. Біртіндеп қалашық өсе бастады, адамдар өмірі ыңғайлана бастады. Жеке құрам жертөлелерден тұрғын үйлер мен казармаларға көшті және алғашқы құрылыс болып Ленин көшелеріндегі үйлер және ЖПО, 52605 ә-б гарнизондық штабы болды. Полигон басшысына арналып коттедж салынды, бірақ оған бірінші жарылыста Л.П. Берия өз қорғаушыларымен қоныстанды. 1949 жылы «Офицерлер үйі» пайдалануға енгізілді. 1950 жылы –су тазалау құрылығысының барлық кешенімен су алу бекеті құрылысы аяқталды. Ең алғашқы 36 пәтерлік үйлер 1952 жылдың жазында берілді. Бұл Первомайская 32, (құрылысшылар үйі) және Молодежная,2 (Победы). Екі қабатты казарма, госпитальдің хирургиялық бөлімі1953 жылы аяқталды. Ертіс жағасындағы жағалау сатыларымен тас қалауларыман 1954 жылы құрылған. Офицерлердің жанұяларына келуге 1952-1953 жылдары ғана рұқсат етілді. Тұрғын үй мәселелерін шешу үшін 2-3 айға созылған үлкен бетондардан үйлер кварталдарын салу басталды. 1956-1958 жылдары гарнизонда моншалық-кір жуу комбинаты, монша, жаңа наубайхана, Универмаг салынған. 1955 жылдан бастап кең көлемде тұрғын қалашықты жасылдандыру және көркейту басталды.1960 жылы жасыл алқаптар 95 га. ауданды алды, 35 сәндік және 2 мың жеміс ағаштары сонымен қатар көптеген гүл түрлері болды. 1957 жылдың маусым айында 31516 ә/б құрамына Шаған бекетінде орналасқан (240 объект) бөлімдер кірді. Олардың құрамында 7-ші,16-шы бөлек аэродромдық-құрылыстық полктер,708 участок арнайы жұмыстар, 412 жеке монтаждау ротасы және 1008 әскери госпиталь болды. Бұл бөлімдер 1946-1947 жылдары құрылды және 1954 жылы объектіге қорғаныс құрылысының айрықша маңызды жұмыстарын орындау үшін келді. Көптеген арнайы және ұрыс кешендері салынды, ал 240 обьект ресми емес атауы «Половинкада» біздің қалашыққа кіші ағайын біздің қалашығымыздан көлемі жағынан біраз кішірек қалашық өсіп келді. «О» алаңы Ертістен шамамен бір жарым километрдей жерде сынақ полигонының ғылыми-тәжірибелік бөлімі (ҒТБ) салынып, қоршалды. Бұл аумаққа бірнеше қызметтік ғылыми-зерттеу лабораториялары (биологиялық, радиохимиялық, физикалық өлшеу ) ғимараттар және әскери техниканы сынау секторы, қазіргі уақытта – Радиациялық Қауіпсіздік және Экология Инсититуты салынды. «Ш» алаңы 1949-1962 ж.ж. мерзімінде атмосфералық сынақ жүргізу үшін қызмет етті. Барлығы 130 атмосфералық сынақ жүргізіліп,оның 30- жерүсті ядролық сынағы болды, кейіннен алаң ядролық физика саласының тәжірибелерін өткізуге, және әскери техникаларды сынауға пайдаланылды. Алаңда зерттеу ядролық реакторы, «Сияние» стендтік кешені , 330 орынға арналған 6 қонақ үйі, 4000 адамдық казарма орналасқан. «Балапан» алаңы Жерасты бұрғылау сынақтарын өткізуге және кәдімгі жарылғаш заттармен моделдік тәжірибе жасауды өткізуге қызмет еткен. Алаңда 131 жерасты бұрғылау сынақтары, 33 шахталық жіберу қондырмаларымен, сынауға арналған кең масштабты эксперимент өткізілген, қондырмалардың және инженерлік байланыстардың арнайы форты болды. 850 орындық 5 қонақ үйі,1100 адамдық казарма болды. 1988 жылы КСРО мен СҚШ арасындағы келісім бойынша (1974 жылғы 3 шілдедегі жерасты ядролық қаруларын сынауды шектеу туралы) бақылау жөнінде біріккен эксперимент өткізілді (ББЭ). ББЭ жерасты жарылыстарының параметрлері болды. ===«№ 10» алаң=== Атомдық реакторлар мен жаңа технологиялардың мемлекеттік ғылыми орталығының базалық алаңы болды. (« Луч» ғылыми-өнеркәсіптік бірлестігі). Мұнда екі зерттеу реакторлары, 3 7000 орындық қонақ үйі, 524 адамдақ казарма болды. «Дегелен» алаңы Жерасты штольнядағы ядролық сынақ өткізуге арналған. Барлығы 233 сынақ өткізілген. Алаң физикалық тәжірибелер өткізуге перспективалы болған. Таулы- техникалық және құрылыс-монтаждық өндірістік-техникалық базасы, 1200 орындық қонақ үйі, 1100 адамдақ казарма болды. Барлық тәжірибелік алаңдарда жауынгерлік клуб, монша, орталық жылу беру, су құбыры, су жіберу құбырлары болды. Курчатовта ғылыми-зерттеу лабораторялар, жинақталды, дәрігерлер және биологтар, математиктер мен физиктер сонымен қатар шахтақұрылысшылары өндірістікбазасы , бұрғышылар, геологиялық барлаушылар,құрылысшылар орталығы жинақталды. Бұл ағаштармен көмкерілген, фонтандары бар, бақтары, балалар алаңы, аэродром, теміржол. Автобус бекеттері бар сонымен қатар Мәдениет сарайы, музей, өзінің теледидары, газеті бар әдемі қала болған. Тәулік бойына күнімен , түнімен сынақ алаңдарымен,орталықпен байланысты ұстау және қорғау жөніндегі күзет антеннелеры, радарлық құрылғылардың айналары аспанға қарап тұратын. Бұл Әскери-өндірістік кешеннің (ӘӨК) гүлденіп келе жатқан жабық қалашығы болатын. Мұнда зерттеу және тәжірибе жасауға арналған барлық жағдай жасалды. Қалада белгілі кеңес физактері И. Курчатов, Ю. Харитон, А. Сахаров , Я. Зельдович өмір сүріп, қызмет еткен. Оларды ядролық қарудың әкелері деп атайды. 1990 жылы қала халқа 200 мың адамда құрады. Курчатов сынаушылардың бас лабораториялық-эксперименттік базасы болып саналды. Қаланың тұрғын үй қоры 175056 кв.м, оның 69500 әскерилерге арналды. Қалада грунталған қону жолымен аэродром, 10 тонналық сүт зауыты, 143 тонналық нан зауыты, тәулік бойы өнімдер, 1150 орындық 8 мектепке дейінгі мекеме, 3000 орындық мектеп, 50 койкалы әскери госпиталь, дәрігерлік-санитарлық бөлім, «Болшевичка» тігін фабрикасының филиалы, ұсақ кәсіпорындар мен кооперативтердің бірқатары болды. Радиактивті газдардың сынақтан соң жер бетіне тастау 1989 жылғы 19 ақпандағы ядроға қарсы күшті қозғалыс «Невада- Семей» пайда болуына себеп болды. ҚР Президентінің 29.08.1991ж. № 409 Семей полигонын жабу туралы Жарлығынан кейін қалада күрделі жағдай пайда болды. Ресей әскери бөлімдерінің полигондардан тездетіп жиналуы және дислокациялануы барлық ғылыми-өндірістік құрылым мен қаланың әлеуметтік саласын толығымен бұзылу қатеріне әкелді. Ел басшылығының Курчатов қаласы аумағында орналасқан сәйкес ғылыми ұйымдар мен объектілері және бұрынғы Семей сынақ полигоны кешенінің базасында ҚР ұлттық ядролық орталығын ұйымдастыру туралы шешімі ғылыми потенциалды сақтап қалуға себеп болды. ҚР ҰЯО қалада маңызды шетел инвестициясын тартуға және қосымша жұмыс орындарының пайда болуына септігін тигізді. Полигон дамуының ғылыми-техникалық потенциалды конверсиялау және жаңа технологияларды пайдалану мақсатында 1995 жылы қазақстан-американдық «СЕМТЕХ» кәсіпорын құрылды. 1996 жылы–«КК Интерконнект» негізігі профилі электронды құрылғылар мен печатті платаларды өндіру болып табылатын кәсіпорны құрылды. Геологиялық барлау жұмыстарымен қазақстан-американдық «ФМЛ Казахстан» кәсіпорны айналысады. ССП аумағына болашағы зор қазба байлықтары концентрациясы сипат алып келеді, бірінші кезекте, алтын мен мыс, сонымен қатар руда емес шикізаттары да байқалған. Қала аумағында «габбро» табиғи тасын қазу және өңдеу жұмыстарымен «Дегелен» кәсіпорны айналысады. ==Географиясы== Курчатов қаласы - бұрынғы Семей сынақ полигонының орталығы. Шығыс Қазақстан облысының батысында орналасқан. Қаланың геофизикалық координаттары СШ 50 44.3-5046,2 және ВД 7830,5-7833,7 құрайды. 11 мың гектар ауданды құрайды. Курчатов қаласының құрамына Курчатов қаласының өзі, [[Дегелен]] бекеті (2 км) және [[Молдары]] селосы (3-4км)кіреді. Көрсетілген тұрғын пункттері ерікті емес, және есепке кірмейді. ===Климаты=== Курчатов қаласы Павлодар облысының Ертіс өзенінің сол жағалауында құрғақ агроклиматты зонада ГТК 0,3-0,5 –ке тең (жазық бозалы-бетегелі дала кіші зонасына жатады) орналасқан. Мұнда климат күрт континентті. Оған тән : көктем-жазғы мерзімде құрғақшылық, жыл бойына атмосфералық жауын-шашынның мөлшері жеткіліксіз әрі тұрақсыз, жыл бойына әсіресе көктем мезгілінде желді болады, жазды жоғары, қыста төмен ауа температурасы тән. Орташа көпжылдық жауын-шашын мөлшері 250 мм-ге дейін, мұнымен қоса интенсивті вегетациялану кезінде (мамыр-шілде) 90 мм-ге дейін ғана жетеді. Қар жамылғысының биіктігі көп емес, қыста ашық алаңдарда 13 см-ді құрайды. Жылдық орташа температура қалыпты және +2,4градус. Өзге жылдарда максималды температура +40-42 градус, минимальды –48,-49. Ең жылы ай-шілде, ең суық айлар- қаңтар және ақпан. Басым желдер оңтүстік-батыс және батыс бағыттағы желдер, олардың күшеюі сәуір, мамыр, маусым айлары болып табылады. ==Халық саны== 2005 жылғы 1 қаңтардағы жағдайға қарағанда қалада 9900 адам, 2003 жылмен салыстырғанда халық саны 400 адамға көбейген. Ұлттық құрам: Қазақтар-3,14 мың адам (31,7%), орыстар-5,96 мың адам (60,2%), басқа ұлттар –0,8 мың адам (8,1%). Қаланың өмір суруі мен барлық қызметін қамтамасыз ету көзі республикалық бюджет. ==Экономикасы== Қалада 2005 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 104 барлық меншіктік нысандағы заңды тұлғалар тіркелген, олардың : шағын-92, орташа-8, ірі-4. Әрекеттегісі-74 кәсіпорын. ===Өндіріс=== Курчатовта 6 әрекеттегі өндірістік кәсіпорын бар: “Коммуналдық көпсалалы пайдалану кәсіпорны” МҚК (сумен, жылумен қамтамасыз ету), ШҚ АЭК Курчатов филиалы (электрэнергиясын өндіру), “КК Интерконнект” (электронды құрылғылар мен печатті платаларды өндіру), «Азот» ӨК (газтәрізді және сұйық оттегін, ацетилен өндіру), «Луч» КИП ЖШС (салмақты өлшеу жүйесін өндіру және қызмет көрсету), «Дегелен тас» ЖШС (табиғи тастар мен өңдеу плиталарын өндіру). Ауылшаруашылығы. Қала аумағында ауылшаруашылығы және шаруа қожалығы тіркелмеген, бірақ халықтың қосымша шаруашылығы мен саяжайлық кооперативтері бар. Кәсіпкерлік. Салық комитетінің мәліметтері бойынша қалада 629 адам айналысатын 292 шағын кәсіпкерлік субьектісі, тіркелген. Оның ішінде : 29 шағын кәсіпкерлік, 98 жеке тұлға патентпен жұмыс істейді, 98- куәлікпен, 67- жай декларациямен жұмыс істейді. Қалада 3 наубайхана жұмыс істейді (Надеев, Вдонин, Ковалева). ==Қарауға тұрарлық жерлер== ===Ескерткіштер=== • Жеңіс ескерткіші • Курчатовқа арналған ескерткіш • Әскери құрылысшыларға арналған ескерткіш Жеңіс ескеркіші 1985 жылы Павлодар қаласының сәулетшісі, 31516 ә/б әскери құрылысшылырмен және 52605 ә/б әскери құрылысшыларымен салынған. Ескеркіштің ашылуы 1985 жылы 9 мамырда болған. Әскери құрылысшыларға арналған ескерткіш 1972 жылы салына басталған. 10 тамызда оның ашылуы болған. Сәулетшісі - Ресей Федерациясының мәдениетіне еңбегі сіңген сәулетші - [[Корнеев Георгий Александрович]]. Ескерткіш қаланы тұрғызған әскери құрылысшылар құрметіне салынған (1947-1972). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Абай облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Абай облысы қалалары]] [[Санат:Ертіс бойындағы қалалар]] d4em9c9np4i83dxh96tce294g8oyz8d 0 17450 3064219 2714973 2022-08-25T17:38:38Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki #[[Қорған (қала)|Қорған]]<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref> ({{lang-ru|Курган}}) — [[Ресей|Ресей Федерациясындағы]] қала. [[Қорған облысы]]ның орталығы. #'''Қорған''' — ежелгі қабірлер үстіндегі тас немесе топырақ үйінділері. Халық арасында мұндай ескерткіштер төбе немесе оба (Қарауылтөбе, Жуантөбе, Үштөбе, т.б.) деп те аталады. Археологиялық қорғандар неолит және энеолит (б.з.б. 4-3 мыңжылдықтар) дәуірлерінен белгілі. Қорғандар Қазақстанда темір дәуірінде кең тараған. Алматы облысындағы Бесшатыр, Есік, Түрген, т.б. қорғандар - өзі тектес ескерткіштердің үздік үлгілері. Қорғандардың пішіндері шар тәрізді, табаны дөңгелек, сопақ және тік төртбұрышты болып келеді. Қорғандардың өлшемі әр түрлі: биіктігі 0,3 -0,6 м, диаметрі 3 - 4 м, кейбіреулерінің биіктігі 20 м және одан да биік, диаметрі 100 м-ге дейін жетеді. Қорғандардың көлемі ішіне қойылған адамдардың тегіне, дәрежесіне, тұрмыс күйіне сай жасалады. Қабір үстіне қорған салу Қазақстанда 14 - 15 ғасырлырға дейін сақталып келген. Қорған астындағы қабірлер катакомба, сағана түрінде жасалады. Көне қорғандар - тарихи деректемелер үшін маңызы зор археологиялық құнды ескерткіштер.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Stub: Қазақ мәдениеті}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қорғандар]] 8u9je6ko0acwvm4w1mfwfvurd7dcg0y 0 17652 3064355 3063236 2022-08-26T06:34:10Z Ұлы Тұран 120792 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki '''Коммунистическая''' — [[Алматы метросы]]ның [[Бірінші бағыт (Алматы)|бірінші бағытының]] бойындағы жобаланған метро бекеті. == Тарихы == * Бұл бекет қала метросының алғашқы жобаларында болып, «[[Абай (метро бекеті)|Абай]]<nowiki/>» және «[[Байқоңыр (метро бекеті)|Байқоңыр]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында, [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылының]] бойында, Коммунистік (қазіргі [[Абылай хан даңғылы (Алматы)|Абылай хан]]) даңғылы мен Бейбітшілік (қазіргі [[Желтоқсан көшесі (Алматы)|Желтоқсан]]) көшелерінің арасында, [[Қазақстан Республикасының ұлттық кітапханасы|Ұлттық кітапхананың]] жанында салынуға тиіс болатын. Оған керекті жер телімі де бөлінді, бірақ бекет құрылысы мүлдем басталмады. * 2004 жылы «Абай» бекетіне тым жақын болғандықтан және бірінші бағытты салуға кететін шығындарды азайту үшін бұл бекет салынбайтын болып шешілді.<ref>{{Cite web|url=http://almaty-metro.narod.ru/metro_budet.html|title=«ҚазИнформ» ақпарат агенттігі|accessdate=2009-01-23|archivedate=2012-11-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121105152322/http://www.almaty-metro.narod.ru/metro_budet.html|deadlink=no}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] mey332t3hdnkdpdyb7b2d4fbd75wmlm 0 18082 3064317 3064064 2022-08-26T05:41:58Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кеттер |төл атауы = кето, кет |сурет = P252 Men and children of the Yenisei-Ostiaks.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1 200 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} Краснояр өлкесі |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кет тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. [[Сурет:P251c Yenisei-Ostiaks women and children.jpg |нобай|оңға|200px|Кеттер]] XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. [[Сурет:P258 The houseboats of the Yenisei-Ostiaks.jpg |нобай|оңға|200px|Кеттер]] Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === [[Сурет:No-nb bldsa 3f077.jpg|нобай|оңға|200px|Кеттер]] Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> {{Әлем халықтары}} [[Санат:Ресей халықтары]] hzibm6tgbfb3c3pecjb1pzd9rdqq2nf 0 18794 3064304 2902407 2022-08-26T05:04:58Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = мемлекет басшысы | Қазақша есімі = Минтимер Шәрипұлы Шәймиев | Шынайы есімі = {{lang-tt|Минтимер Шәрип улы Шәймиев}} | Суреті = RIAN archive 395745 President of the Republic of Tatarstan Mintimer Shaimiyev.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Татарстан]] Мемлекеттік кеңесшісі | Ту = Flag of Tatarstan.svg | Ту2 =Coat of Arms of Tatarstan.svg | Реті = | Басқара бастады = [[26 сәуір]] [[2010 жыл]] бастап | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = ''лауазым құрылды'' | Ізбасары = | Президент =өзі<br>[[Рүстем Нұрғалиұлы Миңнеханов|Рүстем Миңнеханов]] | Премьер = | Титулы_2 = [[Татарстан]]ның 1-ші Президенті | Ту_2 = Standard for Tatarstan.svg | Ту2_2 =Flag of Tatarstan.svg | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = [[4 шілде]] [[1991 жыл]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[25 наурыз]] [[2010 жыл]] | Ізашары_2 = ''лауазымы құрылды, Татар КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы ретінде өзі'' | Ізбасары_2 = [[Рүстем Нұрғалиұлы Миңнеханов|Рүстем Миңнеханов]] | Титулы_3 = Татар КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы | Ту_3 = Flag of Tatar ASSR.svg | Ту2_3 =Coat of Arms of Tatarstan ASSR.png | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = [[11 сәуір]] [[1990 жыл]] | Басқаруын аяқтады_3 = [[4 шілде]] [[1991 жыл]] | Ізашары_3 = ''лауазымы құрылды, Татар АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы ретінде [[Мирфатых Зәкиұлы Зәкиев|Мирфатых Зәкиев]]'' | Ізбасары_3 = [[Фарид Хайруллаұлы Мұхамматшин|Фарид Мұхамматшин]] | Титулы_4 = КОКП Татар өлкелік комитетінің бірінші хатшысы | Ту_4 = Symbol-hammer-and-sickle.svg | Ту2_4 =Coat of Arms of Tatarstan ASSR.png | Реті_4 = | Басқара бастады_4 =[[23 қыркүйек]] [[1989 жыл]] | Басқаруын аяқтады_4 =[[23 қыркүйек]] [[1990 жыл]] | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 20.1.1937 | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = [[Сунниттер|Сунни]] [[ислам]] | Әкесі = Шағишарип Шаймұхамметұлы Шәймиев (1901—1967) | Анасы = белгісіз | Жұбайы = Сақина Шәкірқызы Шәймиева (1939—2018) | Балалары = Айрат (1962 туғ.) <br /> Радик (1964 туғ.) | Партиясы = [[Сурет:ЕдРо (лог).svg|40px]] «[[Біртұтас Ресей]]<nowiki></nowiki>» | Білімі = [[Қазан мемлекеттік аграрлық университеті|Қазан ауыл шаруашылығы институты]] | Мамандығы = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = Mintimer Shaimiev | Марапаттары = |Президент_2=[[Борис Николаевич Ельцин|Борис Ельцин]]<br>[[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]<br>[[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведев]]}} '''Минтимер Шәрипұлы Шәймиев''' ({{lang-tt|Минтимер Шәрип улы Шәймиев}}; [[20 қаңтар]] [[1937 жыл|1937]], [[Қазан]]) — ресейлік саясаткер, [[Татарстан|Татарстанның]] тұңғыш Президенті. [[Қазан мемлекеттік аграрлық университеті|Қазан ауыл шаруашылығы институтын]] бітірген (1959). 1969-83 жылы [[Татарстан]]ның мелиорация және су шаруашылық министрі, 1983-85 жылы Татарстан облысы партия комитетітінің хатшысы қызметтерін атқарды. 1985-89 жылы [[Татар АКСР-і Министрлер Кеңесі]]нің төрағасы, 1989–90 жылы Татарстан облысы партия комитетітінің 1-хатшысы, 1990 — 91 жылы Татарстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің төрағасы болды. 1991 жылы маусым айынан бастап 2010 жылға дейін Татарстан Республикасының тұңғыш Президенті (1996 жылы қайта сайланды). Шәймиевтің тікелей қатысуымен 1990 жылы 30 тамызда “Татарстанның мемлекеттік егемендігі жөніндегі Декларация”, 1992 жылы 6 қараша күні Татарстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды және 2 рет (19 — 22 маусым, 1992 жылы; 26 — 29 тамыз, 1997 жылы) татарлардың Дүниежүзілік конгресі өткізілді. Шаймиев саяси-қоғамдық өмірде [[Татарстан]] халқының жан-жақты дамуында, елдегі ұлтаралық келісім мен саяси тұрақтылықты сақтауда, жақын және алыс шет елдермен қарым-қатынастар шеңберін барынша кеңейтуде ерекше еңбек сіңіріп келе жатқан саяси басшы ретінде танылды. Ресми сапармен [[Қазақстан]]да бірнеше мәрте болған.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 9 том 18 бөлім</ref> ==Сілтемелер== *[[Татарстан]] *[[Башқұрстан]] *[[Қазан]] ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Татарстан Президенттері]] {{stub}} klpqhe33ob1on19hp788xa3ct1nczl6 3064305 3064304 2022-08-26T05:05:38Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = мемлекет басшысы | Қазақша есімі = Минтимер Шәрипұлы Шәймиев | Шынайы есімі = {{lang-tt|Минтимер Шәрип улы Шәймиев}} | Суреті = RIAN archive 395745 President of the Republic of Tatarstan Mintimer Shaimiyev.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Татарстан]] Мемлекеттік кеңесшісі | Ту = Flag of Tatarstan.svg | Ту2 =Coat of Arms of Tatarstan.svg | Реті = | Басқара бастады = [[26 сәуір]] [[2010 жыл]] бастап | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = ''лауазым құрылды'' | Ізбасары = | Президент =өзі<br>[[Рүстем Нұрғалиұлы Миңнеханов|Рүстем Миңнеханов]] | Премьер = | Титулы_2 = [[Татарстан]]ның 1-ші Президенті | Ту_2 = Standard for Tatarstan.svg | Ту2_2 =Flag of Tatarstan.svg | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = [[4 шілде]] [[1991 жыл]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[25 наурыз]] [[2010 жыл]] | Ізашары_2 = ''лауазымы құрылды, Татар КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы ретінде өзі'' | Ізбасары_2 = [[Рүстем Нұрғалиұлы Миңнеханов|Рүстем Миңнеханов]] | Титулы_3 = Татар КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы | Ту_3 = Flag of Tatar ASSR.svg | Ту2_3 =Coat of Arms of Tatarstan ASSR.png | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = [[11 сәуір]] [[1990 жыл]] | Басқаруын аяқтады_3 = [[4 шілде]] [[1991 жыл]] | Ізашары_3 = ''лауазымы құрылды, Татар АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы ретінде [[Мирфатых Зәкиұлы Зәкиев|Мирфатых Зәкиев]]'' | Ізбасары_3 = [[Фарид Хайруллаұлы Мұхамматшин|Фарид Мұхамматшин]] | Титулы_4 = КОКП Татар өлкелік комитетінің бірінші хатшысы | Ту_4 = Symbol-hammer-and-sickle.svg | Ту2_4 =Coat of Arms of Tatarstan ASSR.png | Реті_4 = | Басқара бастады_4 =[[23 қыркүйек]] [[1989 жыл]] | Басқаруын аяқтады_4 =[[23 қыркүйек]] [[1990 жыл]] | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 20.1.1937 | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = [[Сунниттер|Сунни]] [[ислам]] | Әкесі = Шағишарип Шаймұхамметұлы Шәймиев (1901—1967) | Анасы = белгісіз | Жұбайы = Сақина Шәкірқызы Шәймиева (1939—2018) | Балалары = Айрат (1962 туғ.) <br /> Радик (1964 туғ.) | Партиясы = [[Сурет:ЕдРо (лог).svg|40px]] «[[Біртұтас Ресей]]<nowiki></nowiki>» | Білімі = [[Қазан мемлекеттік аграрлық университеті|Қазан ауыл шаруашылығы институты]] | Мамандығы = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = Mintimer Shaimiev | Марапаттары = |Президент_2=[[Борис Николаевич Ельцин|Борис Ельцин]]<br>[[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]<br>[[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведев]]}} '''Минтимер Шәрипұлы Шәймиев''' ({{lang-tt|Минтимер Шәрип улы Шәймиев}}; [[20 қаңтар]] [[1937 жыл|1937]], [[Қазан]]) — ресейлік саясаткер, [[Татарстан|Татарстанның]] тұңғыш Президенті. [[Қазан мемлекеттік аграрлық университеті|Қазан ауыл шаруашылығы институтын]] бітірген (1959). 1969-83 жылы [[Татарстан]]ның мелиорация және су шаруашылық министрі, 1983-85 жылы Татарстан облысы партия комитетітінің хатшысы қызметтерін атқарды. 1985-89 жылы [[Татар АКСР-і Министрлер Кеңесі]]нің төрағасы, 1989–90 жылы Татарстан облысы партия комитетітінің 1-хатшысы, 1990 — 91 жылы Татарстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің төрағасы болды. 1991 жылы маусым айынан бастап 2010 жылға дейін Татарстан Республикасының тұңғыш Президенті (1996 жылы қайта сайланды). Шәймиевтің тікелей қатысуымен 1990 жылы 30 тамызда “Татарстанның мемлекеттік егемендігі жөніндегі Декларация”, 1992 жылы 6 қараша күні Татарстан Республикасының жаңа Конституциясы қабылданды және 2 рет (19 — 22 маусым, 1992 жылы; 26 — 29 тамыз, 1997 жылы) татарлардың Дүниежүзілік конгресі өткізілді. Шаймиев саяси-қоғамдық өмірде [[Татарстан]] халқының жан-жақты дамуында, елдегі ұлтаралық келісім мен саяси тұрақтылықты сақтауда, жақын және алыс шет елдермен қарым-қатынастар шеңберін барынша кеңейтуде ерекше еңбек сіңіріп келе жатқан саяси басшы ретінде танылды. Ресми сапармен [[Қазақстан]]да бірнеше мәрте болған.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 9 том 18 бөлім</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Татарстан Президенттері]] {{stub}} 5whfnwfhpblsrunnj4ufxf34fexvjvm 0 18943 3064155 3063220 2022-08-25T16:26:14Z Argunn 114591 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Ресей}} |Қазақша атауы = Орынбор облысы |Шынайы атауы = {{lang-ru|Оренбургская область}} |Суреті = Burtunskaya step.jpg |Сурет атауы = |Елтаңба = Coat of arms of Orenburg Oblast.svg |Ту = Flag of Orenburg Oblast.svg |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = |lat_dir = N|lat_deg = 52|lat_min = 08|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 55|lon_min = 36|lon_sec = 00 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Ресей Федерациясының субъекті |Кіреді = [[Еділ федералды өңірі]] <br /> [[Орал экономикалық ауданы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Орынбор]] |Астана түрі = Әкімшілік орталығы |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = [[Орынбор]], [[Жаманқала]] |Құрылды = |Таратылған уақыты = |Басшысы = Паслер Денис Владимирович |Басшының түрі = Губернатор |Басшысы2 = Сергей Иванович Грачев |Басшының түрі2 = Заң шығарушы жиналысының төрағасы |ЖІӨ = 1 000,6 млрд руб. |ЖІӨ жылы = 2018 |Жан басына шаққанда ЖІӨ = 507,8 мың руб. |ЖІӨ бойынша орны = 23 |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = {{құлдырау}}1 924 578 |Санақ жылы = 2022 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = 24 |Тығыздығы = 15,56 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 123 702 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = 29 |Максималды биіктігі = 667 |Орташа биіктігі = 27 |Минималды биіктігі = |Карта = Map of Russia - Orenburg Oblast (2008-03).svg |Карта ені = 320px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = RU-ORE |Сандық идентификаторы = [https://classinform.ru/okato/search.php?str=53 53] |Идентификатор түрі = ОКАТО |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = https://orenburg-gov.ru/ |Сайт тілі = ru |Commons санаты = Orenburg Oblast |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Орынбор облысы''' ({{lang-ru|Оренбургская область}}) — Ресей Федерациясының субъекті. [[Еділ федералды өңірі|Еділ федералды өңірінің]] құрамына кіріп, [[Орал экономикалық ауданы|Орал экономикалық ауданының]] бөлігі болып саналады. 1934 жылы 7 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығымен [[Орта Еділ өлкесі|Орта Еділ өлкесінің]] құрамынан бөліну арқылы құрылды. 1938-1957 жылдар аралығында Чкалов облысы деп аталды. Тарихқа көз жүгіртсек, облыстың алдында 1744 жылы императрица [[Елизавета Петровна|Елизавета Петровнаның]] жарлығымен құрылған [[Орынбор губерниясы]] болған. Әкімшілік орталығы – [[Орынбор]] қаласы. == Физикалы-географиялық сипаттамалары == === Географиясы === Орынбор облысының ауданы 123 702 км², бұл көрсеткіш бойынша Ресейде 29-орында орналасады. Облыс дүниенің екі бөлігінің – [[Еуропа]] мен [[Азия|Азияның]] түйіскен жерінде орналасқан. Облыс аумағы [[Шығыс Еуропа жазығы|Шығыс Еуропа жазығының]] оңтүстік-шығыс шеттерін, Оралдың оңтүстік шеті мен Оралдың оңтүстігін алып жатыр. Облыстың батыстан шығысқа қарай ұзындығы 760 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 445 км құрайды. Шекаралардың жалпы ұзындығы 3700 шақырымды құрайды. Орынбор облысы батыста [[Самара облысы|Самара облысымен]], солтүстік-батыста – [[Татарстан|Татарстанмен]], солтүстігінде – [[Башқұртстан|Башқұртстанмен]] ([[Ық]] өзенінен [[Жайық]] өзеніне дейінгі солтүстік шекара Башқұртстанды айналып өтеді), солтүстік-шығыста [[Челябі облысы|Челябі облысымен]], ал шығысы мен оңтүстігі [[Қазақстан|Қазақстанмен]] шектеседі. [[Қазақстан-Ресей шекарасы|Қазақстанмен мемлекеттік шекарада]] орналасқан бір нүктеде – Орынбор, Самара және Сарытау облыстары шекараларының түйіскен жерінде [[Сарытау облысы|Сарытау облысымен]] шектеседі. Қазақстанмен шекарасы 1870 км, бұл Қазақстанның үш облысына: [[Қостанай облысы|Қостанай]], [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе]] және [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстанға]] түседі. Ресейдің еуропалық бөлігіндегі ең үлкен және ең әдемі өзендердің бірі [[Жайық]] облыс арқылы ағып өтеді. === Климаты === Орынбор облысының климаты күрт құбылмалылығымен сипатталады, бұл аймақтың [[Мұхит|мұхиттар]] мен [[Теңіз|теңіздерден]] айтарлықтай алыстығымен түсіндіріледі. Орынбор облысында 34-38 градус Цельсийге жететін орташа ауа температурасының ауытқуының үлкен амплитудасы климаттың құбылмалылығының көрсеткіші болып табылады. Осыған байланысты жауын-шашынның жетіспеушілігі байқалады, оның жылдық мөлшері облыстың солтүстік-батысында 450 мм-ден оңтүстік және оңтүстік-шығысында 350 мм-ге дейін жетеді. Жылдық жауын-шашынның 60-70% жылы мезгілде түседі. [[Қар]] жамылғысының ұзақтығы облыстың оңтүстігінде 135 күннен солтүстігінде 154 күнге дейін созылады. Топырақтың қату тереңдігі солтүстік-батыста 170 см-ден шығыста 200 см-ге дейін өзгереді. === Жер бедері === Қазіргі жер бедері Орал таулары мен Орал алды сырттық жазықтарының ұзақ мерзімді эрозиясының нәтижесінде, сонымен қатар соңғы тектоникалық өзгерістердің нәтижесінде қалыптасқан. Ең биік нүктесі Кіші Нақас жотасындағы Нақас тауы (667,6 м). Ең төмен нүктесі Первомайск ауданы, Теплое ауылы маңындағы [[Шаған (Жайық алабы)|Шаған]] өзенінің маңында орналасқан. Бедерде мынадай ірі құрылымдар көзге түседі: Орал жазықтары, [[Орал таулары]], [[Орал сырты пенеплені]], [[Торғай үстірті]] жазықтары. Облыстың батыс бөлігі түгел дерлік [[Жалпы Сырт|Жалпы Сыртқа]] жатады. Ең биік нүктесі – Аю маңдайы (405 метр). Солтүстігінде [[Бүгілме-Белебей қыраты|Бүгілме-Белебей қыратымен]], оңтүстігінде [[Каспий маңы ойпаты|Каспий маңы ойпатымен]] шектеседі. Жайық ағының оңтүстігінде Орал алды сырты жатыр. [[Үлкен Әйек (Сақмар тармағы)|Үлкен Әйек]] және [[Бөрілі (Жайық тармағы)|Бөрілі]] өзендерінің шығысында Жайық таулы елі басталады. Сақмар мен Жайық өзендерінің аралығында Сарын үстірті деп аталатын қыратты жазық бар. Сақмар өзені мен оның салаларының бойында таулы бедердің бөліктері: [[Шайтантау]] жоталары, Йенсура тізбегі, Сақмар маңы ұсақ шоқылық, ал Жайық өзенінің бойында [[Гүбірлі таулары|Гүбірлі таулары]] байқалады. Оралдың бас жағында [[Иреңдік]] жотасы орналасқан. Облыстың шығысында Орал-Тобыл үстірті орналасқан. Орынбор облысында Ресейдің [[Орманды дала зонасы|орманды дала]] аймағының, Еділ мен Торғайдың далаларының, Оңтүстік Оралдың орманды ойпаңдарының, Батыс Сібірдің қарағайлы-қайыңды орманды даласының ландшафттары берілген. === Топырақтары === Облыстың жер қоры 12370,2 мың га құрайды. Жер қорының алқап бойынша бөлінуі (мың га): ауыл шаруашылығы алқабы — 10840,5, су бетінің астындағы жерлер — 112,5, батпақтар — 14,9, орман және ағашты-бұталы өсімдіктерінің астындағы жерлер — 799,8, басқа жерлер — 602,5. Облыс аумағының тең жартысын егістік, 38 % — жемшөптік жерлер, 5 % — орман, 7 % — басқа жерлер алып жатыр. Топырақтарға ендік белдемділігі тән. Топырақ типтері мен тип тармақтары шалғынды даладан шөлейт далаға ауысады: әдеттегі, қарапайым және оңтүстік қара топырақтар, күңгірт-күрең, күрең және ашық-күрең топырақтар. Облыстың егістік алқаптарының құрылымында қара топырақтар 79%, күңгірт-күрең топырақ — 16%, орман сұр топырағы — 4% аумақты алып жатыр. Қара топырақтардың ішінде ең үлкен аумақты оңтүстік қара топырақтар — 44%, қарапайым — 26%, типтік және сілтісізденген — 9% алып жатыр. Оңтүстік және қарапайым қара топырақтардың белдем тармағында, тиісінше, 14 және 7% аумақты сортаңдар алып жатыр. Күңгірт-күрең топырақтарының белдем тармағында сортаңдар ауданы 36% құрайды. Топырақ жамылғысын су және жел эрозиясынан сақтау, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру мәселесі өзекті мәселе болып табылады. Сонымен бірге қорғаныш екпе ағаштарын отырғызу күрт қысқарды. === Гидрографиясы === Облыстың жер үсті суларын [[Жайық]] (аумақтың 63%), [[Еділ]] (31%), [[Тобыл]] (2%) су алабының өзен жүйелері және шығысындағы ағынсыз Светлинск көлдері аймағы құрайды. Ең маңызды өзендер: Жайық, ұзындығы 2428 км (оның ішінде 1164 км облыстың шегінде), [[Сақмар]] (798 км), [[Елек]] (623 км), [[Самар (Еділ тармағы)|Самара]] (594 км). [[Шалқар-Екі қара]] көлі — ауданы 9600 га және жағалау сызығы 96 км болатын ең ірі табиғи су қойма. [[Жетікөл (Орынбор облысы)|Жетікөл]] көлінің ауданы 5000 га асады. Ірі өзендердің жайылмаларындағы оқсазды көлдер кең таралған. Облыстың су ресурстарының және оның су шаруашылығының құрамдас бөлігі жасанды су қоймалары болып табылады. Су қоры бойынша ең ірі жасанды су қоймалар: [[Иреклі бөгені|Иреклі]] (3257 млн м³), Қызылшопан (54,6 млн м³), Черновское (52,7 млн м³), Құмақ (48,0 млн м³), Елшан ( 23,6 млн м³) және Үшқатын (10,0 млн м³) су қоймалары. === Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар (ЕҚТА) === Облыс аумағында федералдық маңызы бар үш ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар: [[Орынбор қорығы]], [[Шайтантау қорығы|«Шайтантау» қорығы]] және [[Бұзаулық бор ұлттық саябағы]]. «Орынбор және Шайтантау мемлекеттік табиғи қорықтарының бірлескен дирекциясы» Федералдық мемлекеттік бюджеттік мекемесі (Қысқаша «Орынбор облысының қорықтары» ФМБМ) Орынбор және Шайтантау мемлекеттік табиғи қорықтарын басқарады. == Тарихы == Қазіргі Орынбор облысы аумағындағы адамдардың қоныстануының ең көне іздері жоғарғы палеолитке жатады: Қорманай ауданының солтүстігінде Бұзаулық өзенінің төменгі ағысындағы I Лабаза және II Лабаза тұрақтары, Медногорск маңайындағы Еділбай тұрағы, Новоузел ауылының шетінде және Матвей ауданындағы Интернационал ауылының маңындағы [[Шақпақ тас|шақпақтас]] құралдарының орналасқан жері, Елек үстіртіндегі бұғы бейнеленген «Доңыз тақтасы». Қызыл Гвардия ауданындағы Ивановка ауылының жанындағы Староток тұрағы [[Мезолит|мезолитке]] жатады. [[Неолит]] дәуіріне Ескі Елшан және Ивановская тұрақтары жатады. Б.з.б. V ғасырдың екінші жартысы – IV мыңжылдықтың басы хвалын-бережный мәдени тобының орындарын қамтиды (Торған, Иваново тұрақтары, Иваново жағадөң обасы). Қола дәуіріне Срубная және Алакөл археологиялық мәдениеттерінің отырықшы малшыларының және Қарғалы кеніштеріндегі металлургиялық кеншілердің қоныстары жатады. Б.з.б. XVII-XVI ғасырларда Оралда [[Сынтасты мәдениеті|Сынтасты үлгідегі]] қорғандары бар қорған-бекініс қоныстарының тұтас желісі құрылды. [[Сармат мәдениеті|Сармат мәдениетіне]] Шарлық ауданындағы Прохоровка ауылының маңындағы қорғандар жатады. IX—XII ғасырлардағы түркі тілдес көшпенділер Орынбор облысы аумағында қалдырған «[[Балбал|балбал тастар]]» антропоморфты тас мүсіндері орта ғасырларға жатады. XVIII ғасырдың 30-жылдарынан бастап башқұрт және қазақ тайпаларының Ресей мемлекетіне өз еркімен кіруі туралы шешім қабылданғаннан кейін қазіргі Орынбор аумағын Ресейдің орталық губернияларынан көшіп келушілер белсенді түрде игере бастады. 1735 жылы 15 тамызда [[Ор (өзен)|Ор]] өзенінің сағасына (Орынбор атауы осыдан шықты) «зеңбіректен жауған оқпен» бірінші Орынбор бекінісі салтанатты түрде қаланды. Бұл жер қазір Жаманқала қаласы орналасқан. Келесі бірнеше жыл ішінде, 1743 жыл қазіргі орналасқан жерінде құрылғанға дейін Орынбор бірнеше рет көшірілді. Орынбор 1744 жылы императрица [[Анна Иоановна|Анна Иоановнаның]] жеке жарлығымен құрылған [[Орынбор губерниясы|Орынбор губерниясының]] әкімшілік орталығы болды. Губернияның құрылуының бастауында сол дәуірдің белгілі мемлекет қайраткерлері және зерттеушілері [[Василий Никитич Татищев|В.Н.Татищев]], [[Иван Кириллович Кириллов|И.К.Кирилов]], [[Петр Иванович Рычков|П.И.Рычков]] және тұңғыш Орынбор губернаторы болған [[Иван Иванович Неплюев|И.И.Неплюев]] тұрды. Губерния өз құрамында қазіргі [[Қазақстан]], [[Башқұртстан]], [[Татарстан]], [[Челябі облысы|Челябі]] және [[Самар облысы|Самар]] облыстарының бір бөлігін біріктірді. Оның оңтүстік шекарасы [[Каспий теңізі|Каспий]] және [[Арал теңізі|Арал]] теңіздерінің жағалауымен өтті. 1920 жылы 26 тамызда Кеңес үкіметі (РКФСР БОАК мен ХКК) РКФСР құрамында «Қырғыз Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасын құру туралы» декрет шығарып, Қырғыз АКСР-нің басқару органдары жергілікті Депутаттар кеңесі, ОАК және Халық Комиссарлар Кеңесі болады, ал әскери аппарат болып Қырғыз әскери комиссариат болатындығын бекітті. 1920 жылы 4 қазанда Орынборда [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз АСКР]] Кеңестерінің Құрылтай съезі өтті. 1920 жылы [[Орал облысы (Ресей империясы)|Орал]], [[Торғай облысы (Ресей империясы)|Торғай]] және [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей]] облыстары, [[Күнгей Каспий облысы|Күнгей Каспий облысының]] солтүстік бөлігі, [[Бөкей Ордасы|Бөкей губерниясы]] және Орынбор қаласымен бірге [[Орынбор губерниясы|Орынбор губерниясының]] оңтүстік бөлігінде қоныстанған қырғыз-қайсақтарынан (ол кезде қазақтар осылай аталды) РКФСР құрамында жаңа автономия – Қырғыз АСКР (1925 ж. сәуірден бастап – [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Казақ АКСР]]) құрылды. 1925 жылы ақпанда Қазақ АКСР-інің астанасы Орынбордан [[Қызылорда|Ақмешітке]], ал Орынбор губерниясы Қазақ АКСР-інің құрамынан шығарылып, [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР-ның]] тікелей бағыныстылығына берілді. Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің 1928 жылғы 14 мамырдағы қаулысымен жойылған [[Орынбор губерниясы|Орынбор]], сондай-ақ [[Самар губерниясы|Самар]], [[Сімбір губерниясы|Ульяновск]], [[Пенза губерниясы|Пенза]] және [[Сарытау губерниясы|Сарытау]] губернияларының бір бөліктерін біріктіру нәтижесінде әкімшілік орталығы [[Самара|Самарда]] болған [[Орта Еділ облысы]] құрылды. Осы кезде бұрынғы [[Орынбор уезі|Орынбор]] және [[Ор уезі|Ор]] уездері кіретін [[Орынбор округі]] құрылды. 1929 жылдың 20 қазанынан бастап Орынбор округі [[Орта Еділ өлкесі|Орта Еділ өлкесінің]] құрамына кірді. 1930 жылы 30 шілдеде Орынбор округі басқалармен бірге жойылып, оның аудандары Орта Еділ өлкесіне тікелей бағынды. 1934 жылы 7 желтоқсанда БОАК Төралқасы Орта Еділ өлкесінен Орынбор облысын бөліп құру туралы қаулы қабылдады. Сонымен бірге Орынбор облысы депутаттары Кеңесінің сайлауын өткізу жөніндегі ұйымдастыру комитетінің құрамы бекітіліп, төрағасы болып К.Е.Васильев тағайындалды. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1938 жылғы 26 желтоқсандағы Жарлығымен облыс Чкалов облысы болып өзгертілді (сол қаулымен Орынбор қаласы Чкалов қаласы болып өзгертілді). Облыс 1957 жылдың 4 желтоқсанына дейін Чкалов деп аталды. == Билік органдары == === Атқарушы билік === 2019 жылдың 21 наурызынан бастап Орынбор облысының губернаторының міндетін атқарушы — Денис Владимирович Паслер. 2010 жылдың 15 маусымынан 2019 жылдың 21 наурызына дейін Юрий Александрович Берг Орынбор облысының губернаторы болды<ref>[http://www.orenburg-gov.ru/magnoliaPublic/regportal/News/MainNews/2010-06-15-18-47-3.html?printVersion=true Орынбор облысының губернаторы Юрий Александрович Бергті ұлықтау рәсімі] {{Wayback|url=http://www.orenburg-gov.ru/magnoliaPublic/regportal/News/MainNews/2010-06-15-18-47-3.html?printVersion=true |date=20130421061623}}</ref>. Бұған дейін облысты Алексей Андреевич Чернышев пен Владимир Васильевич Елагин басқарған. === Заң шығарушы үкімет === Заң шығарушы үкіметті 47 депутаттан тұратын Орынбор облысының заң шығарушы жиналысы жүзеге асырады. Заң шығарушы жиналыстың төрағасы Грачев Сергей Иванович. Заң шығарушы жиналысының комитеттері: * аграрлы-өнеркәсіптік кешен мәселелері бойынша * бюджеттік, салықтық және қаржылық саясат мәселелері бойынша * мемлекеттік билік, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, сыртқы байланыстар мен қоғамдық бірлестіктердің қызметінің мәселелері бойынша * заңдылық, құқық тәртібі, адам құқықтары, әскери қызметкерлер мен казактар мәселелері бойынша * білім, ғылым, мәдениет және спорт мәселелері бойынша * меншік, табиғатты пайдалану және құрылыс мәселелері бойынша * әлеуметтік саясат және денсаулық мәселелері бойынша * экономикалық даму, өндірістік-шаруашылық кешен және кәсіпкерлік мәселелері бойынша * мандат комиссиясы == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == === Әкімшілік-аумақтық құрылымы === Орынбор облысының Жарғысына және «Орынбор облысының әкімшілік-аумақтық құрылымы туралы» Заңына сәйкес Ресей Федерациясының бұл субъектісіне келесі әкімшілік-аумақтық бірлік кіреді: * 35 аудан * 12 қала * 1 жабық әкімшілік-аумақтық құрылым '''Аудандары''' [[Сурет:Admin-map-Orenburg-region.gif|500px|right|thumb|Орынбор облысының әкімшілік картасы]] # [[Абдулла ауданы]] # [[Адам ауданы]] # [[Ақбұлақ ауданы (Орынбор облысы)|Ақбұлақ ауданы]] # [[Александровка ауданы]] # [[Әсекей ауданы]] # [[Биләй ауданы|Бөрте ауданы]] # [[Бұқарыслан ауданы]] # [[Бұзаулық ауданы]] # [[Гай ауданы]] # [[Грачевка ауданы]] # [[Домбаровка ауданы]] # [[Елек ауданы]] # [[Кваркен ауданы]] # [[Қызыл Гвардия ауданы]] # [[Қуандық ауданы]] # [[Қорманай ауданы]] # [[Матвеевка ауданы]] # [[Новоорск ауданы]] # [[Новосергиевка ауданы]] # [[Октябрьский ауданы]] # [[Орынбор ауданы]] # [[Первомайский ауданы]] # [[Переволоцк ауданы]] # [[Пономаревка ауданы]] # [[Сақмар ауданы]] # [[Сарықтас ауданы]] # [[Светлый ауданы]] # [[Северный ауданы]] # [[Соль-Илецк ауданы]] # [[Сорочинск ауданы]] # [[Ташлы ауданы]] # [[Түк ауданы]] # [[Төйлеген ауданы]] # [[Шарлық ауданы]] # [[Ясный ауданы]] '''Қалалары''' # [[Абдулла (қала)|Абдулла]] # [[Бұқарыслан]] # [[Бұзаулық]] # [[Гай]] # [[Қуандық (қала)|Қуандық]] # [[Медногорск]] # [[Жаңа Троицк]] # [[Орынбор]] # [[Жаманқала]] # [[Соль-Илецк]] # [[Сорочинск]] # [[Ясный]] '''Жабық әкімшілік-аумақтық құрылым''' # [[Комаровск (Орынбор облысы)|Комаровск ЖӘАҚ]] === Муниципалды құрылысы === Муниципалды құрылысының құрамында облыстың әкімшілік-аумақтық бірліктерінің шегінде 2016 жылғы 1 қаңтарға қарай 489 муниципалды құрылым құрылды, оның ішінде: * 13 қалалық аймақ * 29 муниципалды аудан, оның ішінде: ** 447 ауылдық мекен. 2016 жылдың 1 қаңтарына қарай облыста қалалық мекендер жоқ. === Елді мекендері === ;10 мыңнан астам тұрғыны бар елді мекендер {{Col-begin}} {{Col-break|width=33%}} {|class='wide' |- | [[Орынбор]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘572 308 |- | [[Жаманқала]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘224 814 |- | [[Жаңа Троицк]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘82 463 |- | [[Бұзаулық]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘86 042 |- | [[Бұқарыслан]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘47 714 |- | [[Гай]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘33 564 |} {{Col-break|width=33%}} {|class='wide' |- | [[Сорочинск]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘26 980 |- | [[Соль-Илецк]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘26 655 |- | [[Медногорск]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘24 321 |- | [[Қуандық (қала)|Қуандық]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘23 225 |- | [[Абдулла (қала)|Абдулла]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘18 420 |} {{Col-break|width=33%}} {|class='wide' |- | [[Сарықтас]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘16 802 |- | [[Ясный]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↘15 092 |- | [[Ақбұлақ (Орынбор облысы)|Ақбұлақ]] || align="right" style="padding-right:20px;" | 14 800 |- | [[Тоцкое Второе]] || align="right" style="padding-right:20px;" | ↗14 671 |- | [[Жаңа Ор]] || align="right" style="padding-right:20px;" | 11 300 |} {{Col-end}} == Тұрғындары == Росстат мәліметтері бойынша облыс халқының саны 1 924 578 адамды (2022) құрайды. Халық тығыздығы — 15,56 адам/км2 (2022). Қала халқы — 61,65% (2020). ;Ұлттық құрамы Халықтың басым бөлігі орыстар. Облыста татарлар, қазақтар, украиндар, башқұрттар, мордвалар – ерзә, чуваштар, немістер де тұрады<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol4/pub-04-04.pdf Ресей Федерациясының субъектілері бойынша ұлты және орыс тілін меңгеруі бойынша халық саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924121200/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol4/pub-04-04.pdf |date=2015-09-24 }} (2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы)</ref>. {| class="standard" !Халық ||2010 жылдағы саны, <br> адам |- |[[Орыстар|орыстар]] |align="right" |1 519 525 (75,9 %) |- |[[Татарлар|татарлар]] |align="right" | 151 492 (7,6 %) |- |[[Қазақтар|қазақтар]] |align="right" |120 262 (6,0 %) |- |[[Украиндар|украиндар]] |align="right" |49 610 (2,5 %) |- |[[Башқұрттар|башқұрттар]] |align="right" |46 696 (2,3 %) |- |[[Мордвалар|мордвалар]] |align="right" |38 682 (1,9 %) |- |[[Чуваштар|чуваштар]] |align="right" |12 492 (0,6 %) |- |[[Немістер|немістер]] |align="right" |12 165 (0,6 %) |- |[[Армяндар|армяндар]] |align="right" |10 547 (0,5 %) |- |[[Әзірбайжандар|әзірбайжандар]] |align="right" |7 421 (0,4 %) |- |[[Беларустар|беларустар]] |align="right" |5 590 (0,3 %) |- |<small> 5 мыңнан астам халқы бар халықтар көрсетілген </small> |} == Экономикасы == == Тағы қараңыз == * [[Қуандық дәлізі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Орынбор облысы]] 86jwhka4ojif9exe8p05m0gly3gf3o9 0 19055 3064234 2807610 2022-08-25T18:10:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Төле би ауданы |елтаңба = Coat of arms of Tole Bi.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 36 |lat_sec =06 |lon_dir = E |lon_deg = 73 |lon_min = 47 |lon_sec =31 |облысы = Түркістан облысы |аудан орталығы = [[Леңгір]] |ауылдық округтер саны = 12 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны =1 |ауылдар саны = 53 |қалалар саны = 1 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1932 |жер аумағы = 3,1 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 117 765 <ref>[http://www.ToleBi.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Түркістан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (69,32%)}}, {{nobr|[[өзбектер]] (16,48%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (5,72%)}}, {{nobr|[[әзірбайжандар]] (1,46%)}}, {{nobr|[[күрдтер]] (1,32%)}}, {{nobr|[[шешендер]] (0,54%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,52%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,59%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = |карта = Tole Bi District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Төле би ауданы''' — [[Түркістан облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 3,1 мың км² (облыстың 2,6%-ын қамтиды). [[1932 жыл|1932]] жылы құрылған ([[1991 жыл|1991]] жылға дейін Ленгер ауданы). Аудан орталығы - Леңгір қаласы. == Жер бедері == Жер бедері таулы, дөңесті жазық. Ең биік жері - [[Сайрам шыңы|Сайрам]] шыңы (4338 м). Шығысыңда [[Талас Алатауы]], оңтүстік-батыста [[Өгем жотасы|Өгем]], [[Қаржантау жотасы|Қаржантау]] (2500 м), [[Қазығұрт тауы|Қазығұрт]] (1200 м) тау сілемдерінің бөктерінде орналасқан. Батысындағы жазықта және тау аңғарларында егіншілікке жарамды суармалы жерлер, жайылымдар, жеміс ағаштары кездеседі. Кен байлықтарынан қоңыр көмір, құрылыс материалдары өндіріледі. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты континенттік, қысы жұмсақ, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы -3-9°С, шілде айында 24°-26°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері батысында 450 мм, шығысында 650 мм. Топырағы тауда қоңыр, сұр, жазықта саздақты. Дала өсімдіктерінен астық тұқымдас, ақселеу, жатаған, бидайық, беде, тағы басқа; тауда долана, арша, бадам, шырғанақ, итмұрын, тағы басқа өседі. Жануарлардан: қасқыр, аю, барыс, арқар, таутеке, сілеусін, тағы басқа; құстардан - бүркіт, ителгі, кекілік, ұлар мекендейді. Аудан жерімен Ақсу, Сайрамсу, [[Бадам (өзен)|Бадам]] (өзенде [[Бадам бөгені]] салынған) өзендері ағып өтеді. Аудан тұрғындарының орташа тығыздағы 1 км²-ге 34,6 адамнан келеді. Халқы көп ұлтты, негізгі бөлігі қазақтар 70% пайыздан, өзбектер, түріктер, әзербайжандар құрайды. Ірі елді мекендері: Ленгер қаласы, Первомаевка, Көксәйек, Сұлтанрабат, Қамшақ, Тоғыс, Ақжар, Зертас тағы басқа ауылдар. Ауданның ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері бидай өсіруге (барлық егіс көлемінің 41,7%) маманданған. Мақсары (13,3%), арпа (3,1%), көкөніс (2,3%), картоп (1,9%) өсіріледі. Облыстағы жеміс-жидектің 18,0%-ын береді. Аудандағы ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің 30,0%-ын ет өндірісі, 17,5%-ын дәнді дақыл, 15,0%-ын сүт, 9,6%-ын көкөніс құрайды. «Фудмастер-Шымкент» компаниясы - сүт өнімдерін, «Ақмаржан» акционерлік қоғамы - ұн, жем, нан өнімдерін шығарады. Ұйық, тоқыма, тігін фабрикалары, машина жасау зауыты, «Оңтүстік мұнай-газ» ашық акционерлік қоғамы, Ленгер мұнай барлау скважиналарын сынау экспедициясы жұмыс істейді. Аудан жерімен Ленгер-Шымкент темір жолы өтеді. == Халқы == Тұрғындары 117 765 адам (2019). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (69,32%), [[өзбектер]] (16,48%), [[орыстар]] (5,72%), [[әзірбайжандар]] (1,46%), [[күрдтер]] (1,32%), [[шешендер]] (0,54%), [[татарлар]] (0,52%), тағы басқа ұлт өкілдері (0,59%). == Әкімшілік бөлінісі == 54 елді мекен 1 қалалық әкімдігі мен 12 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Алатау ауылдық округі (Түркістан облысы)|Алатау ауылдық округі]] * [[Аққұм ауылдық округі (Төле би ауданы)|Аққұм ауылдық округі]] * [[Бірінші мамыр ауылдық округі]] * [[Жоғарғы Ақсу ауылдық округі]] * [[Зертас ауылдық округі]] * [[Кемеқалған ауылдық округі]] * [[Киелітас ауылдық округі]] * [[Көксәйек ауылдық округі]] * [[Қаратөбе ауылдық округі (Төле би ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] * [[Қасқасу ауылдық округі]] * [[Қоғалы ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қоғалы ауылдық округі]] * [[Ленгер қалалық әкімдігі]] * [[Тасарық ауылдық округі (Түркістан облысы)|Тасарық ауылдық округі]] == Әлеуметтік-экономикалық жағдайы == === Бюджет-қаржы саясаты === Алты ай қорытындысы бойынша жергілікті бюджетке салық және міндетті төлемдер бойынша 242,1 млн теңге орнына, нақты 294,3 млн теңге түсіп, жоспар 120,2%-ға немесе 48,8 млн теңге артығымен түсті. Контингент бойынша жоспарланған 434,5 млн теңге орнына, нақтылай 479,7 млн теңге түсіп, жоспар 110,4%-ға, немесе 45,2 млн теңгеге артығымен орындалды. [[2006]] жылдың 1 қазанына нақтыланған аудан бюджетінің салық түсімдері 392,6 млн теңгені құраса, 2007 жылдың 30 мамырына нақтыланған аудан бюджеті 654,4 млн теңгені құрап, 7 ай көлемінде өз табысымыз 66,7 пайызға ұлғайтылып немесе 261,8 млн теңгеге артығымен түсуі жоспарланған. Салық базасын қайта инвентаризациялау нәтижесінде, [[2007]] жылдың 30 мамырында аудан бюджетінің кіріс бөлігі 154,0 млн теңгеге ұлғайтылды. [[2007]] жылы нақтыланған бюджеттің шығыс бөлігінің көлемі 2 693,1 млн теңгені құрап, оның ішінде білім саласының үлесі 71,7 пайыз немесе 1930,9 млн теңге, оның ішінде айлық жалақысы мен аударымдар 76,7 пайыз, немесе 1 481,8 млн теңгені құрады. === Өнеркәсіп саласы === 6 ірі және орта, 18 кіші және 9 қосалқы шаруашылықпен айналысатын кәсіпорындарда 358 адам жұмыс атқарып, олар жыл басынан 1124,4 млн теңгенің өнімі өндіріліп, былтырғы жылдың осы кезеңімен салыстырғанда өсім 47,3 пайызға, немесе 361,1 млн теңгеге өнім артық шығарылды. Сонымен қатар біраз мекемелер өздерінің межелеген жоспарларына жетіп, жұмыстарын алға жылжытуда. === Ауылшаруашылық саласы === Ауылшаруашылық саласы аудан бюджетінің тұрақты табыс көздерінің бірі. Бүгінге егілген 22933 га бидайдың және 2296 га арпаның 6736 га жерінің астық орылды, орташа түсімдігі 14,7 ц/га айналуда. Астықты толық орынлғанда оның түсімділігі 22,6 центнерден келеді деп жоспарлаудамыз. Сонымен бірге ауылшаруашылық саласында жаңа технологияларды енгізу, атап айтсақ жылыжай, тамшылатып суғару, жаңа бау және жүзімдік егуді қолға алына бастады, бұл жұмыстар алдағы уақытта да өз жалғасын табуға жұмыс жасаймыз. === Кәсіпкерлік саласы === Ауданымызда жаңа шағым және орта кәсіпорындар бой көтеруде. Атап айтсақ олар: Момыный аулында орналысқан «Евротех» ЖШС күніне 7-8 мың қыш, Ленгір қаласындағы «Аққұм Астық» ЖШС күніне 26 тонна ұн шығару жоспарланып, бұл нысандар 2007 жылдың 3 тоқсанында қосылуы қарастырылуда. Зертас ауыл округіндегі «Тастық сай» ЖШС ашылып, бұл кәсіпорында болашақта күніне 10 тонна шағалтас өндіреміз деп жоспар құрып, келешекте асфальт зауытын ашуды жоспарлауда. Алдағы уақытта ұсынылған бизнес жоспарлары негізінде Ленгір қаласы мен ауылдық округтердің елді мекендерінде минералды су шығаратын, көкөніс-жеміс жидек өнімдерін өңдейтін минни цехтар салу бойынша ұсыныстар түсуде. === Туризм саласы === Біздің аудан үшін туризмді дамытуға және оған жағдай жасауға мүмкіншіліктеріміз бар. Оған біздің табиғи және климаттық жағдайымыз толық мүмкіншілік береді. Бүгінге аудан көлемінде тау бөктерінде орналасқан Тау самалы, Эдельвейс, Бәйшешек, Робинзон лагерлері жұмыс атқаруда. Одан басқа "Тау Самалы" ,"Эко виладж каскасу", "Айнабұлақ" , «Альтекс» демалыс аймақтары, «Біркөлік» сауықтыру кешені, «Тау шаңғы базасы» туристік объектілері қызмет көрсетуде. Қазіргі таңда «Алатау» шаңғы базасына қомақты инвестиция тарту мақсатында бұл нысан ауданының баланысына алынып, «Алатау» ЖШС шаңғы базасы болып жұмыс атқаруда, бұл демалыс аймағы жанындағы кезінде мақсатсыз беріліп кеткен жерлерді қайтарылып, ол жерлерге заман талабына сай демалыс орнына қызмет ететін нысандар салуды қолға аламыз. Сонымен қатар аудандағы ең көрікті жерлердің бірегейі Балдыберек өзенінің бойында орналасқан Облыс орталығынан 70 км. жол , Балдыберек және Төңкеріс ауылдарының көркем табиғаты мен климаттық жағдайы жазғы және қысқы туризмді дамытуға өте қолайлы. === Инвестиция және құрылыс саласы === Ауданда 2007 жылдың 6 айында 1056,2 млн теңге инвестиция игерілді. Облыстық бюджеттен 204,476 млн теңге игерілді. Атап айтқанда білім саласына, денсаулық сақтау саласына және елді мекен су құбырлары құрылысына. Кәсіпорындар мен тұрғындар есебінен 575,2 млн теңге, тұрғын үй құрылысы мен басқаларға 573,2 млн теңге игерілді. Білім беру саласы бойынша облыстық бюджет есебінен Жоғарғы Қасқасу мектебін аяқталуы үшін 2007 жылы 18,8 млн теңге бөлінді. «Таза су» бағдарламасына сәйкес облыстық бюджет есебінен Алғабас елді мекеніне су құбыры құрылысын аяқтау үшін 2007 жылға 34,7 млн теңге бөлінді. Ақжар елді мекеніндегі су құбырына қайта жабдықтау жұмыстарды аяқтауға 41,9 млн теңге бөлінген, игерілгені 31,1 млн теңге. Бұл нысандардың аяқталу мерзімі 2007 жылдың ІІІ-тоқсаны. === Көркейту, көгалдандыру, санитарлық тазалық және жолдарды жөндеу === Ауданда елді мекендерді көгалдандыру, көркейту, абаттандыру және санитарлық тазалық жұмыстары бойынша біршама жұмыстар атқарылды, атап айтсақ: Панолар орнатуға 1,9 млн, ал билбордқа 839 мың теңге бөлініп, қала және ауыл округтеріне орналастырылды. Аудан бойынша 60 дана пано орнатылды. Оның ішінде 48 данасы бюджеттен, 12 данасы кәсіпкерлер есебінен. Ленгір қаласында 1,1 млн теңгеге 7-аялдама, Қазығұрт ауылдық округі аумағындағы елді мекендерде 770 мың теңгеге 7 аялдама орнатылды. Санитарлық тазалыққа 2,5 млн теңге қаралып, оған контейнер сатып алу, күл-қоқыс шығару, тұрмыстық қалдықтарды жою және қар тазалау жұмыстары атқарылады. === Білім беру саласы === Аудан аумағындағы мектеп ғимараттарының құрылыстарына, күрделі және ағымдағы жөндеуге соңғы жылдары біршама көңіл бөлінуде. Құрылыс жұмыстары облыстық және Республикалық бюджет есебінен жүргізіліп келеді. Республикалық бюджет есебінен 10,9 млн теңгеге құны 5,4 млн теңгелік мультимедиялық лингофон кабинеті М.Әуезов, Қ.Тыныбеков орта мектептеріне берілді. Аудан мектептерінің бәрі компьютерлік жабдықталған, интернетке 65 мектеп қосылған. Аз қамтамасыз етілген отбасы балалардың материалдық көмек көрсету мақсатында білім беру қорына 7,4 млн теңге бөлінді. Оған 320 оқушыға киім алып беру және 653 оқушыға ыстық тамақ ұйымдастыру жоспарланған. Аудан бойынша 6 оқушы «Алтын белгі», 8 оқушы ерекше аттестат иегері болды. Аудан бойынша бірыңғай ұлттық тесттің орташа көрсеткіші 74,47 алдыңғы жылмен салыстырғанда 116 пайызға өскен. Жаз кезеңде жас өспірімдердің демалысы мен сауықтыруды ұйымдастыру үшін мектеп жанынан лагерлер құрылған. Сонымен қатар жағдайы нашар отбасы балалары мен жетім балаларды демеушілер есебінен жазғы сауықтыру лагерлеріне жібердік. === Жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласы === Денсаулық сақтау саласы Денсаулық сақтау мекемелерінің бүгінге материалдық, техникалық базаларын нығайту, аудан халқына медициналық көмекті жақсарту мақсатында аудан аумағында бастапқы медициналық санитарлық көмек орталықтары мен отбасылық-дәрігерлік емханалары ашылып, жұмыс жасауда, сондай-ақ Көксәйек елді мекеніндегі аудандық ауруханада күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Денсаулық сақтау жұмыстарын алға жылжыту мақсатында Ленгір қаласының Самал мөлтек ауданында жаңа аурухана қалашығы салынып, нысан пайдалануға берілді. == Географиясы == === Жер бедері === Төле би ауданының жер бедерінің құрылымы сатылы болып келеді - батысында ойпатты және жазық аймақтардан басталса, шығысы мен оңтүстігінде тау массивтерімен аяқталады. Жер бедерінің жоғарғы қабатының құрылымы мен оның көлеміне байланысты үш аймаққа бөлінеді. ==== Таулы аймақ ==== Аумағына Өгем және Майдантал таулары сілемдерінің жоталары мен қыраттары , үстірттері мен беткейлері , қырқалы мен құздары, сеңгір жалдары, т.б. жатады. Аймақтың оңтүстік -батысында Қазығұрт тауы сілемдеріне дейін созылады. Түркістан облысында теңіз деңгейінен есептегендегі ең биік абсолюттік нүкте Сайрам шыңы ауданының таулық аймағында , оның биіктігі 4238 м. , ал Қазығұрт тауының биіктігі 1768м. ==== Тау етегілік аймақ ==== Аймақ аудан аумағының 2/3 бөлігін қамтиды, оған Ақжар ауылдық округіне қарасты жер көлемі мен таулық аймақтан тыс барлық аумақ кіреді. Аймақ тау етегінен бастау алатын ірілі-уақты өзендердің , бұлақбастаулардың терең сай-салалары мен аңғарларын , ойпатты алқаптары мен жайылым-жайлауларын , тастақты жерлері мен құнарлы аймақтарын , т.б. қамтиды. ==== Жартылай шөлейтті- далалық аймақтар ==== Ауданның Ақжар ауылдық округіне қарасты аумақ пен шалғайдағы Алтынбастау, Көлбастау, Айкөл, т.б. аумақтары жатады. Аудан жер бедерінің алуан болуы ауданның ауа райының қалыптасуына , өсімдіктің өсіп жетілуіне, жан-жануарлардың өмір сүруіне , сондай-ақ аудан ауыл шаруашылығы мен өнеркәсібінің дамуына әсер етеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Төле би ауданы елді мекендері}} [[Санат:Төле би ауданы]] arwmm1wz6h9dnso3p878e5x3oz6x3c7 3064240 3064234 2022-08-25T18:27:53Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Төле би ауданы |елтаңба = Coat of arms of Tole Bi.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 36 |lat_sec =06 |lon_dir = E |lon_deg = 73 |lon_min = 47 |lon_sec =31 |облысы = Түркістан облысы |аудан орталығы = [[Леңгір]] |ауылдық округтер саны = 12 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны =1 |ауылдар саны = 53 |қалалар саны = 1 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1932 |жер аумағы = 3,1 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 117 765 <ref>[http://www.ToleBi.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Түркістан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (69,32%)}}, {{nobr|[[өзбектер]] (16,48%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (5,72%)}}, {{nobr|[[әзірбайжандар]] (1,46%)}}, {{nobr|[[күрдтер]] (1,32%)}}, {{nobr|[[шешендер]] (0,54%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,52%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,59%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = |карта = Tole Bi District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Төле би ауданы''' — [[Түркістан облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 3,1 мың км² (облыстың 2,6%-ын қамтиды). [[1932 жыл|1932]] жылы құрылған ([[1991 жыл|1991]] жылға дейін Ленгер ауданы). Аудан орталығы - Леңгір қаласы. == Жер бедері == Жер бедері таулы, дөңесті жазық. Ең биік жері - [[Сайрам шыңы|Сайрам]] шыңы (4338 м). Шығысыңда [[Талас Алатауы]], оңтүстік-батыста [[Өгем жотасы|Өгем]], [[Қаржантау жотасы|Қаржантау]] (2500 м), [[Қазығұрт тауы|Қазығұрт]] (1200 м) тау сілемдерінің бөктерінде орналасқан. Батысындағы жазықта және тау аңғарларында егіншілікке жарамды суармалы жерлер, жайылымдар, жеміс ағаштары кездеседі. Кен байлықтарынан қоңыр көмір, құрылыс материалдары өндіріледі. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты континенттік, қысы жұмсақ, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы -3-9°С, шілде айында 24°-26°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері батысында 450 мм, шығысында 650 мм. Топырағы тауда қоңыр, сұр, жазықта саздақты. Дала өсімдіктерінен астық тұқымдас, ақселеу, жатаған, бидайық, беде, тағы басқа; тауда долана, арша, бадам, шырғанақ, итмұрын, тағы басқа өседі. Жануарлардан: қасқыр, аю, барыс, арқар, таутеке, сілеусін, тағы басқа; құстардан - бүркіт, ителгі, кекілік, ұлар мекендейді. Аудан жерімен Ақсу, Сайрамсу, [[Бадам (өзен)|Бадам]] (өзенде [[Бадам бөгені]] салынған) өзендері ағып өтеді. Аудан тұрғындарының орташа тығыздағы 1 км²-ге 34,6 адамнан келеді. Халқы көп ұлтты, негізгі бөлігі қазақтар 70% пайыздан, өзбектер, түріктер, әзербайжандар құрайды. Ірі елді мекендері: Ленгер қаласы, Первомаевка, Көксәйек, Сұлтанрабат, Қамшақ, Тоғыс, Ақжар, Зертас тағы басқа ауылдар. Ауданның ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері бидай өсіруге (барлық егіс көлемінің 41,7%) маманданған. Мақсары (13,3%), арпа (3,1%), көкөніс (2,3%), картоп (1,9%) өсіріледі. Облыстағы жеміс-жидектің 18,0%-ын береді. Аудандағы ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің 30,0%-ын ет өндірісі, 17,5%-ын дәнді дақыл, 15,0%-ын сүт, 9,6%-ын көкөніс құрайды. «Фудмастер-Шымкент» компаниясы - сүт өнімдерін, «Ақмаржан» акционерлік қоғамы - ұн, жем, нан өнімдерін шығарады. Ұйық, тоқыма, тігін фабрикалары, машина жасау зауыты, «Оңтүстік мұнай-газ» ашық акционерлік қоғамы, Ленгер мұнай барлау скважиналарын сынау экспедициясы жұмыс істейді. Аудан жерімен Ленгер-Шымкент темір жолы өтеді. == Халқы == Тұрғындары 117 765 адам (2019). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (69,32%), [[өзбектер]] (16,48%), [[орыстар]] (5,72%), [[әзірбайжандар]] (1,46%), [[күрдтер]] (1,32%), [[шешендер]] (0,54%), [[татарлар]] (0,52%), тағы басқа ұлт өкілдері (0,59%). == Әкімшілік бөлінісі == 54 елді мекен 1 қалалық әкімдігі мен 12 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Алатау ауылдық округі (Түркістан облысы)|Алатау ауылдық округі]] * [[Аққұм ауылдық округі (Төле би ауданы)|Аққұм ауылдық округі]] * [[Бірінші мамыр ауылдық округі]] * [[Жоғарғы Ақсу ауылдық округі]] * [[Зертас ауылдық округі]] * [[Кемеқалған ауылдық округі]] * [[Киелітас ауылдық округі]] * [[Көксәйек ауылдық округі]] * [[Қаратөбе ауылдық округі (Төле би ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] * [[Қасқасу ауылдық округі]] * [[Қоғалы ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қоғалы ауылдық округі]] * [[Леңгір қалалық әкімдігі]] * [[Тасарық ауылдық округі (Түркістан облысы)|Тасарық ауылдық округі]] == Әлеуметтік-экономикалық жағдайы == === Бюджет-қаржы саясаты === Алты ай қорытындысы бойынша жергілікті бюджетке салық және міндетті төлемдер бойынша 242,1 млн теңге орнына, нақты 294,3 млн теңге түсіп, жоспар 120,2%-ға немесе 48,8 млн теңге артығымен түсті. Контингент бойынша жоспарланған 434,5 млн теңге орнына, нақтылай 479,7 млн теңге түсіп, жоспар 110,4%-ға, немесе 45,2 млн теңгеге артығымен орындалды. [[2006]] жылдың 1 қазанына нақтыланған аудан бюджетінің салық түсімдері 392,6 млн теңгені құраса, 2007 жылдың 30 мамырына нақтыланған аудан бюджеті 654,4 млн теңгені құрап, 7 ай көлемінде өз табысымыз 66,7 пайызға ұлғайтылып немесе 261,8 млн теңгеге артығымен түсуі жоспарланған. Салық базасын қайта инвентаризациялау нәтижесінде, [[2007]] жылдың 30 мамырында аудан бюджетінің кіріс бөлігі 154,0 млн теңгеге ұлғайтылды. [[2007]] жылы нақтыланған бюджеттің шығыс бөлігінің көлемі 2 693,1 млн теңгені құрап, оның ішінде білім саласының үлесі 71,7 пайыз немесе 1930,9 млн теңге, оның ішінде айлық жалақысы мен аударымдар 76,7 пайыз, немесе 1 481,8 млн теңгені құрады. === Өнеркәсіп саласы === 6 ірі және орта, 18 кіші және 9 қосалқы шаруашылықпен айналысатын кәсіпорындарда 358 адам жұмыс атқарып, олар жыл басынан 1124,4 млн теңгенің өнімі өндіріліп, былтырғы жылдың осы кезеңімен салыстырғанда өсім 47,3 пайызға, немесе 361,1 млн теңгеге өнім артық шығарылды. Сонымен қатар біраз мекемелер өздерінің межелеген жоспарларына жетіп, жұмыстарын алға жылжытуда. === Ауылшаруашылық саласы === Ауылшаруашылық саласы аудан бюджетінің тұрақты табыс көздерінің бірі. Бүгінге егілген 22933 га бидайдың және 2296 га арпаның 6736 га жерінің астық орылды, орташа түсімдігі 14,7 ц/га айналуда. Астықты толық орынлғанда оның түсімділігі 22,6 центнерден келеді деп жоспарлаудамыз. Сонымен бірге ауылшаруашылық саласында жаңа технологияларды енгізу, атап айтсақ жылыжай, тамшылатып суғару, жаңа бау және жүзімдік егуді қолға алына бастады, бұл жұмыстар алдағы уақытта да өз жалғасын табуға жұмыс жасаймыз. === Кәсіпкерлік саласы === Ауданымызда жаңа шағым және орта кәсіпорындар бой көтеруде. Атап айтсақ олар: Момыный аулында орналысқан «Евротех» ЖШС күніне 7-8 мың қыш, Ленгір қаласындағы «Аққұм Астық» ЖШС күніне 26 тонна ұн шығару жоспарланып, бұл нысандар 2007 жылдың 3 тоқсанында қосылуы қарастырылуда. Зертас ауыл округіндегі «Тастық сай» ЖШС ашылып, бұл кәсіпорында болашақта күніне 10 тонна шағалтас өндіреміз деп жоспар құрып, келешекте асфальт зауытын ашуды жоспарлауда. Алдағы уақытта ұсынылған бизнес жоспарлары негізінде Ленгір қаласы мен ауылдық округтердің елді мекендерінде минералды су шығаратын, көкөніс-жеміс жидек өнімдерін өңдейтін минни цехтар салу бойынша ұсыныстар түсуде. === Туризм саласы === Біздің аудан үшін туризмді дамытуға және оған жағдай жасауға мүмкіншіліктеріміз бар. Оған біздің табиғи және климаттық жағдайымыз толық мүмкіншілік береді. Бүгінге аудан көлемінде тау бөктерінде орналасқан Тау самалы, Эдельвейс, Бәйшешек, Робинзон лагерлері жұмыс атқаруда. Одан басқа "Тау Самалы" ,"Эко виладж каскасу", "Айнабұлақ" , «Альтекс» демалыс аймақтары, «Біркөлік» сауықтыру кешені, «Тау шаңғы базасы» туристік объектілері қызмет көрсетуде. Қазіргі таңда «Алатау» шаңғы базасына қомақты инвестиция тарту мақсатында бұл нысан ауданының баланысына алынып, «Алатау» ЖШС шаңғы базасы болып жұмыс атқаруда, бұл демалыс аймағы жанындағы кезінде мақсатсыз беріліп кеткен жерлерді қайтарылып, ол жерлерге заман талабына сай демалыс орнына қызмет ететін нысандар салуды қолға аламыз. Сонымен қатар аудандағы ең көрікті жерлердің бірегейі Балдыберек өзенінің бойында орналасқан Облыс орталығынан 70 км. жол , Балдыберек және Төңкеріс ауылдарының көркем табиғаты мен климаттық жағдайы жазғы және қысқы туризмді дамытуға өте қолайлы. === Инвестиция және құрылыс саласы === Ауданда 2007 жылдың 6 айында 1056,2 млн теңге инвестиция игерілді. Облыстық бюджеттен 204,476 млн теңге игерілді. Атап айтқанда білім саласына, денсаулық сақтау саласына және елді мекен су құбырлары құрылысына. Кәсіпорындар мен тұрғындар есебінен 575,2 млн теңге, тұрғын үй құрылысы мен басқаларға 573,2 млн теңге игерілді. Білім беру саласы бойынша облыстық бюджет есебінен Жоғарғы Қасқасу мектебін аяқталуы үшін 2007 жылы 18,8 млн теңге бөлінді. «Таза су» бағдарламасына сәйкес облыстық бюджет есебінен Алғабас елді мекеніне су құбыры құрылысын аяқтау үшін 2007 жылға 34,7 млн теңге бөлінді. Ақжар елді мекеніндегі су құбырына қайта жабдықтау жұмыстарды аяқтауға 41,9 млн теңге бөлінген, игерілгені 31,1 млн теңге. Бұл нысандардың аяқталу мерзімі 2007 жылдың ІІІ-тоқсаны. === Көркейту, көгалдандыру, санитарлық тазалық және жолдарды жөндеу === Ауданда елді мекендерді көгалдандыру, көркейту, абаттандыру және санитарлық тазалық жұмыстары бойынша біршама жұмыстар атқарылды, атап айтсақ: Панолар орнатуға 1,9 млн, ал билбордқа 839 мың теңге бөлініп, қала және ауыл округтеріне орналастырылды. Аудан бойынша 60 дана пано орнатылды. Оның ішінде 48 данасы бюджеттен, 12 данасы кәсіпкерлер есебінен. Ленгір қаласында 1,1 млн теңгеге 7-аялдама, Қазығұрт ауылдық округі аумағындағы елді мекендерде 770 мың теңгеге 7 аялдама орнатылды. Санитарлық тазалыққа 2,5 млн теңге қаралып, оған контейнер сатып алу, күл-қоқыс шығару, тұрмыстық қалдықтарды жою және қар тазалау жұмыстары атқарылады. === Білім беру саласы === Аудан аумағындағы мектеп ғимараттарының құрылыстарына, күрделі және ағымдағы жөндеуге соңғы жылдары біршама көңіл бөлінуде. Құрылыс жұмыстары облыстық және Республикалық бюджет есебінен жүргізіліп келеді. Республикалық бюджет есебінен 10,9 млн теңгеге құны 5,4 млн теңгелік мультимедиялық лингофон кабинеті М.Әуезов, Қ.Тыныбеков орта мектептеріне берілді. Аудан мектептерінің бәрі компьютерлік жабдықталған, интернетке 65 мектеп қосылған. Аз қамтамасыз етілген отбасы балалардың материалдық көмек көрсету мақсатында білім беру қорына 7,4 млн теңге бөлінді. Оған 320 оқушыға киім алып беру және 653 оқушыға ыстық тамақ ұйымдастыру жоспарланған. Аудан бойынша 6 оқушы «Алтын белгі», 8 оқушы ерекше аттестат иегері болды. Аудан бойынша бірыңғай ұлттық тесттің орташа көрсеткіші 74,47 алдыңғы жылмен салыстырғанда 116 пайызға өскен. Жаз кезеңде жас өспірімдердің демалысы мен сауықтыруды ұйымдастыру үшін мектеп жанынан лагерлер құрылған. Сонымен қатар жағдайы нашар отбасы балалары мен жетім балаларды демеушілер есебінен жазғы сауықтыру лагерлеріне жібердік. === Жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау саласы === Денсаулық сақтау саласы Денсаулық сақтау мекемелерінің бүгінге материалдық, техникалық базаларын нығайту, аудан халқына медициналық көмекті жақсарту мақсатында аудан аумағында бастапқы медициналық санитарлық көмек орталықтары мен отбасылық-дәрігерлік емханалары ашылып, жұмыс жасауда, сондай-ақ Көксәйек елді мекеніндегі аудандық ауруханада күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Денсаулық сақтау жұмыстарын алға жылжыту мақсатында Ленгір қаласының Самал мөлтек ауданында жаңа аурухана қалашығы салынып, нысан пайдалануға берілді. == Географиясы == === Жер бедері === Төле би ауданының жер бедерінің құрылымы сатылы болып келеді - батысында ойпатты және жазық аймақтардан басталса, шығысы мен оңтүстігінде тау массивтерімен аяқталады. Жер бедерінің жоғарғы қабатының құрылымы мен оның көлеміне байланысты үш аймаққа бөлінеді. ==== Таулы аймақ ==== Аумағына Өгем және Майдантал таулары сілемдерінің жоталары мен қыраттары , үстірттері мен беткейлері , қырқалы мен құздары, сеңгір жалдары, т.б. жатады. Аймақтың оңтүстік -батысында Қазығұрт тауы сілемдеріне дейін созылады. Түркістан облысында теңіз деңгейінен есептегендегі ең биік абсолюттік нүкте Сайрам шыңы ауданының таулық аймағында , оның биіктігі 4238 м. , ал Қазығұрт тауының биіктігі 1768м. ==== Тау етегілік аймақ ==== Аймақ аудан аумағының 2/3 бөлігін қамтиды, оған Ақжар ауылдық округіне қарасты жер көлемі мен таулық аймақтан тыс барлық аумақ кіреді. Аймақ тау етегінен бастау алатын ірілі-уақты өзендердің , бұлақбастаулардың терең сай-салалары мен аңғарларын , ойпатты алқаптары мен жайылым-жайлауларын , тастақты жерлері мен құнарлы аймақтарын , т.б. қамтиды. ==== Жартылай шөлейтті- далалық аймақтар ==== Ауданның Ақжар ауылдық округіне қарасты аумақ пен шалғайдағы Алтынбастау, Көлбастау, Айкөл, т.б. аумақтары жатады. Аудан жер бедерінің алуан болуы ауданның ауа райының қалыптасуына , өсімдіктің өсіп жетілуіне, жан-жануарлардың өмір сүруіне , сондай-ақ аудан ауыл шаруашылығы мен өнеркәсібінің дамуына әсер етеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Төле би ауданы елді мекендері}} [[Санат:Төле би ауданы]] jio8o2wml3bv1m64sc55bngw59aasbq 10 19218 3064145 3033438 2022-08-25T16:10:27Z Kasymov 10777 Changed protection settings for "[[Үлгі:Компания]]" ([Өңдеуге=Тіркелгісіздерге тиым] (мәңгі) [Жылжытуға=Тіркелгісіздерге тиым] (мәңгі)) wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс |дене_стиль = width: 23em; padding:0.2em; |белгі_стиль = padding:0.25em 0.5em; |мәтін_стиль = padding:0.25em 0.5em; |дене_класс = vcard |үсті = {{{company_name|{{{атауы}}}}}} |үсті_класс = fn org |сурет = {{#if:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|[[Сурет:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|{{#if:{{{логотип ені|}}}|{{{логотип ені|}}}|200x200px}} px|логотипі]]}} |сурет_класс = logo |сурет_стиль = padding: 0.75em 0 |белгі1 = Түрі |мәтін1 = {{{company_type|{{{түрі|}}}}}} |белгі2 = Биржадағы листингі |мәтін2 ={{{листингі|{{{биржадағы листингі|}}}}}} |белгі3 = Қызметі |мәтін3 = {{{company_activity|{{{қызметі|}}}}}} |белгі4 = Компанияның ұраны |мәтін4 = {{{company_slogan|{{{ұраны|}}}}}} |белгі5 = Құрылған жылы |мәтін5 = {{{foundation|{{{құрылды|}}}}}} |белгі6 = Жабылды |мәтін6 = {{{defunct|{{{жабылды|}}}}}} |белгі7 = Жабылуының себебі |мәтін7 = {{{fate|{{{жабылуының себебі|}}}}}} |белгі8 = Ізбасары |мәтін8 = {{{successor|{{{ізбасары|}}}}}} |белгі9 = Бұрынғы атауы |мәтін9 = {{{oldname|{{{бұрынғы атауы|}}}}}} |белгі10 = Құрушы |мәтін10 = {{{founders|{{{құрушы|}}}}}} |белгі11 = Орналасқан жері |мәтін11 = {{{location|{{{орналасуы|}}}}}} |класс11 = adr |белгі12 = Басты адамдары |мәтін12 = {{{key_people|{{{басты адамдары|}}}}}} |белгі13 = Саласы |мәтін13 = {{{industry|{{{саласы|}}}}}} |белгі14 = [[Өнім|Өнімі]] |мәтін14 = {{{products|{{{өнімі|}}}}}} |белгі15 = Меншікті капиталы |мәтін15 = {{{меншікті капиталы|}}} |белгі16 = Қарызы |мәтін16 = {{{қарызы|}}} |белгі17 = [[Айналым қаражаты|Айналым]] |мәтін17 = {{{revenue|{{{айналым|}}}}}} |белгі18 = Даму және Өңдеуге шығындары |мәтін18 = {{{R&D|{{{Даму және Өңдеуге шығындары|}}}}}} |белгі19 = Операциялық кірісі |мәтін19 = {{{operating_income|{{{операциялық кіріс|}}}}}} |белгі20 = [[Таза табыс]] |мәтін20 = {{{net_income|{{{таза табысы|}}}}}} |белгі21 = Қызметкерлер саны |мәтін21 = {{{num_employees|{{{қызметкерлер саны|}}}}}} |белгі22 = Бөлімшелер |мәтін22 = {{{divisions|{{{бөлімшелер|}}}}}} |белгі23 = Басшы компания |мәтін23 = {{{parent|{{{басшы компания|}}}}}} |белгі24 = Еншілес компания |мәтін24 = {{{subsid|{{{бағынышты компания|}}}}}} |белгі25 = Тілдері |мәтін25 = {{{languages|{{{тілдер|}}}}}} |белгі26 = Статусы |мәтін26 = {{{current_status|{{{статус|}}}}}} |белгі27 = Жарнамалаушылар |мәтін27 = {{{advertising|{{{жарнама|}}}}}} |белгі28 = Аудитор |мәтін28 = {{{auditor|{{{аудитор|}}}}}} |белгі29 = Сайты |мәтін29 = {{{homepage|{{{сайты|}}}}}} |класс29 = url }}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]]{{#if:{{{foundation|}}}{{{құрылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{foundation|{{{құрылды}}}}}}}}}} жылы құрылған компаниялар]]}}}}{{#if:{{{defunct|}}}{{{жабылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{defunct|{{{жабылды}}}}}}}}}} жылы жабылған компаниялар]]}}}}}}</includeonly><noinclude>{{doc}}</noinclude> 66jkaw3rrp47pep7z0s7w0o7hr2jkaq 3064288 3064145 2022-08-26T02:34:53Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс |дене_стиль = width: 23em; padding:0.2em; |белгі_стиль = padding:0.25em 0.5em; |мәтін_стиль = padding:0.25em 0.5em; |дене_класс = vcard |үсті = {{{company_name|{{{атауы}}}}}} |үсті_класс = fn org |сурет = {{#if:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|[[Сурет:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|{{#if:{{{логотип ені|}}}|{{{логотип ені|}}}|200x200px}} px|логотипі]]}} |сурет_класс = logo |сурет_стиль = padding: 0.75em 0 |белгі1 = Түрі |мәтін1 = {{{company_type|{{{түрі|}}}}}} |белгі2 = Биржадағы листингі |мәтін2 ={{{листингі|{{{биржадағы листингі|}}}}}} |белгі3 = Қызметі |мәтін3 = {{{company_activity|{{{қызметі|}}}}}} |белгі4 = Компанияның ұраны |мәтін4 = {{{company_slogan|{{{ұраны|}}}}}} |белгі5 = Құрылды |мәтін5 = {{{foundation|{{{құрылды|}}}}}} |белгі6 = Жабылды |мәтін6 = {{{defunct|{{{жабылды|}}}}}} |белгі7 = Жабылуының себебі |мәтін7 = {{{fate|{{{жабылуының себебі|}}}}}} |белгі8 = Ізбасары |мәтін8 = {{{successor|{{{ізбасары|}}}}}} |белгі9 = Бұрынғы атауы |мәтін9 = {{{oldname|{{{бұрынғы атауы|}}}}}} |белгі10 = Құрушы |мәтін10 = {{{founders|{{{құрушы|}}}}}} |белгі11 = Орналасқан жері |мәтін11 = {{{location|{{{орналасуы|}}}}}} |класс11 = adr |белгі12 = Басты адамдары |мәтін12 = {{{key_people|{{{басты адамдары|}}}}}} |белгі13 = Саласы |мәтін13 = {{{industry|{{{саласы|}}}}}} |белгі14 = [[Өнім|Өнімі]] |мәтін14 = {{{products|{{{өнімі|}}}}}} |белгі15 = Меншікті капиталы |мәтін15 = {{{меншікті капиталы|}}} |белгі16 = Қарызы |мәтін16 = {{{қарызы|}}} |белгі17 = [[Айналым қаражаты|Айналым]] |мәтін17 = {{{revenue|{{{айналым|}}}}}} |белгі18 = Даму және Өңдеуге шығындары |мәтін18 = {{{R&D|{{{Даму және Өңдеуге шығындары|}}}}}} |белгі19 = Операциялық кірісі |мәтін19 = {{{operating_income|{{{операциялық кіріс|}}}}}} |белгі20 = [[Таза табыс]] |мәтін20 = {{{net_income|{{{таза табысы|}}}}}} |белгі21 = [[Активтер]] |мәтін21 = {{{assets|{{{активтер|}}}}}} |белгі22 = [[Нарық капитализациясы|Капитализация]] |мәтін22 = {{{market_value|{{{капитализация|}}}}}} |белгі23 = Қызметкерлер саны |мәтін23 = {{{num_employees|{{{қызметкерлер саны|}}}}}} |белгі24 = Бөлімшелер |мәтін24 = {{{divisions|{{{бөлімшелер|}}}}}} |белгі25 = Басшы компания |мәтін25 = {{{parent|{{{басшы компания|}}}}}} |белгі26 = Еншілес компания |мәтін26 = {{{subsid|{{{бағынышты компания|}}}}}} |белгі27 = Тілдері |мәтін27 = {{{languages|{{{тілдер|}}}}}} |белгі28 = Статусы |мәтін28 = {{{current_status|{{{статус|}}}}}} |белгі29 = Жарнамалаушылар |мәтін29 = {{{advertising|{{{жарнама|}}}}}} |белгі30 = Аудитор |мәтін30 = {{{auditor|{{{аудитор|}}}}}} |белгі31 = Сайты |мәтін31 = {{{homepage|{{{сайты|}}}}}} |класс31 = url }}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]]{{#if:{{{foundation|}}}{{{құрылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{foundation|{{{құрылды}}}}}}}}}} жылы құрылған компаниялар]]}}}}{{#if:{{{defunct|}}}{{{жабылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{defunct|{{{жабылды}}}}}}}}}} жылы жабылған компаниялар]]}}}}}}</includeonly><noinclude>{{doc}}</noinclude> 5579u7pwhdkf36de0bs41yto2j5jhw6 3064292 3064288 2022-08-26T04:12:27Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс |дене_стиль = width: 23em; padding:0.2em; |белгі_стиль = padding:0.25em 0.5em; |мәтін_стиль = padding:0.25em 0.5em; |дене_класс = vcard |үсті = {{{company_name|{{{атауы}}}}}} |үсті_класс = fn org |сурет = {{#if:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|[[Сурет:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|{{#if:{{{логотип ені|}}}|{{{логотип ені|}}}|200x200px}} px|логотипі]]}} |сурет_класс = logo |сурет_стиль = padding: 0.75em 0 |сурет2 = {{#if:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|[[Сурет:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|{{#if:{{{логотип ені|}}}|{{{логотип ені|}}}|200x200px}} px|логотипі]]}} |сурет2_класс = logo |сурет2_стиль = padding: 0.75em 0 |белгі1 = Түрі |мәтін1 = {{{company_type|{{{түрі|}}}}}} |белгі2 = Биржадағы листингі |мәтін2 ={{{листингі|{{{биржадағы листингі|}}}}}} |белгі3 = Қызметі |мәтін3 = {{{company_activity|{{{қызметі|}}}}}} |белгі4 = Компанияның ұраны |мәтін4 = {{{company_slogan|{{{ұраны|}}}}}} |белгі5 = Құрылды |мәтін5 = {{{foundation|{{{құрылды|}}}}}} |белгі6 = Жабылды |мәтін6 = {{{defunct|{{{жабылды|}}}}}} |белгі7 = Жабылуының себебі |мәтін7 = {{{fate|{{{жабылуының себебі|}}}}}} |белгі8 = Ізбасары |мәтін8 = {{{successor|{{{ізбасары|}}}}}} |белгі9 = Бұрынғы атауы |мәтін9 = {{{oldname|{{{бұрынғы атауы|}}}}}} |белгі10 = Құрушы |мәтін10 = {{{founders|{{{құрушы|}}}}}} |белгі11 = Орналасқан жері |мәтін11 = {{{location|{{{орналасуы|}}}}}} |класс11 = adr |белгі12 = Басты адамдары |мәтін12 = {{{key_people|{{{басты адамдары|}}}}}} |белгі13 = Саласы |мәтін13 = {{{industry|{{{саласы|}}}}}} |белгі14 = [[Өнім|Өнімі]] |мәтін14 = {{{products|{{{өнімі|}}}}}} |белгі15 = Меншікті капиталы |мәтін15 = {{{меншікті капиталы|}}} |белгі16 = Қарызы |мәтін16 = {{{қарызы|}}} |белгі17 = [[Айналым қаражаты|Айналым]] |мәтін17 = {{{revenue|{{{айналым|}}}}}} |белгі18 = Даму және Өңдеуге шығындары |мәтін18 = {{{R&D|{{{Даму және Өңдеуге шығындары|}}}}}} |белгі19 = Операциялық кірісі |мәтін19 = {{{operating_income|{{{операциялық кіріс|}}}}}} |белгі20 = [[Таза табыс]] |мәтін20 = {{{net_income|{{{таза табысы|}}}}}} |белгі21 = [[Активтер]] |мәтін21 = {{{assets|{{{активтер|}}}}}} |белгі22 = [[Нарық капитализациясы|Капитализация]] |мәтін22 = {{{market_value|{{{капитализация|}}}}}} |белгі23 = Қызметкерлер саны |мәтін23 = {{{num_employees|{{{қызметкерлер саны|}}}}}} |белгі24 = Бөлімшелер |мәтін24 = {{{divisions|{{{бөлімшелер|}}}}}} |белгі25 = Басшы компания |мәтін25 = {{{parent|{{{басшы компания|}}}}}} |белгі26 = Еншілес компания |мәтін26 = {{{subsid|{{{бағынышты компания|}}}}}} |белгі27 = Тілдері |мәтін27 = {{{languages|{{{тілдер|}}}}}} |белгі28 = Статусы |мәтін28 = {{{current_status|{{{статус|}}}}}} |белгі29 = Жарнамалаушылар |мәтін29 = {{{advertising|{{{жарнама|}}}}}} |белгі30 = Аудитор |мәтін30 = {{{auditor|{{{аудитор|}}}}}} |белгі31 = Сайты |мәтін31 = {{{homepage|{{{сайты|}}}}}} |класс31 = url }}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]]{{#if:{{{foundation|}}}{{{құрылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{foundation|{{{құрылды}}}}}}}}}} жылы құрылған компаниялар]]}}}}{{#if:{{{defunct|}}}{{{жабылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{defunct|{{{жабылды}}}}}}}}}} жылы жабылған компаниялар]]}}}}}}</includeonly><noinclude>{{doc}}</noinclude> pvrah1b2p0aznso2l2puz09usw5pdyg 3064293 3064292 2022-08-26T04:16:27Z Ұлы Тұран 120792 [[Арнайы:Үлесі/Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) істеген нөмір 3064292 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс |дене_стиль = width: 23em; padding:0.2em; |белгі_стиль = padding:0.25em 0.5em; |мәтін_стиль = padding:0.25em 0.5em; |дене_класс = vcard |үсті = {{{company_name|{{{атауы}}}}}} |үсті_класс = fn org |сурет = {{#if:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|[[Сурет:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|{{#if:{{{логотип ені|}}}|{{{логотип ені|}}}|200x200px}} px|логотипі]]}} |сурет_класс = logo |сурет_стиль = padding: 0.75em 0 |белгі1 = Түрі |мәтін1 = {{{company_type|{{{түрі|}}}}}} |белгі2 = Биржадағы листингі |мәтін2 ={{{листингі|{{{биржадағы листингі|}}}}}} |белгі3 = Қызметі |мәтін3 = {{{company_activity|{{{қызметі|}}}}}} |белгі4 = Компанияның ұраны |мәтін4 = {{{company_slogan|{{{ұраны|}}}}}} |белгі5 = Құрылды |мәтін5 = {{{foundation|{{{құрылды|}}}}}} |белгі6 = Жабылды |мәтін6 = {{{defunct|{{{жабылды|}}}}}} |белгі7 = Жабылуының себебі |мәтін7 = {{{fate|{{{жабылуының себебі|}}}}}} |белгі8 = Ізбасары |мәтін8 = {{{successor|{{{ізбасары|}}}}}} |белгі9 = Бұрынғы атауы |мәтін9 = {{{oldname|{{{бұрынғы атауы|}}}}}} |белгі10 = Құрушы |мәтін10 = {{{founders|{{{құрушы|}}}}}} |белгі11 = Орналасқан жері |мәтін11 = {{{location|{{{орналасуы|}}}}}} |класс11 = adr |белгі12 = Басты адамдары |мәтін12 = {{{key_people|{{{басты адамдары|}}}}}} |белгі13 = Саласы |мәтін13 = {{{industry|{{{саласы|}}}}}} |белгі14 = [[Өнім|Өнімі]] |мәтін14 = {{{products|{{{өнімі|}}}}}} |белгі15 = Меншікті капиталы |мәтін15 = {{{меншікті капиталы|}}} |белгі16 = Қарызы |мәтін16 = {{{қарызы|}}} |белгі17 = [[Айналым қаражаты|Айналым]] |мәтін17 = {{{revenue|{{{айналым|}}}}}} |белгі18 = Даму және Өңдеуге шығындары |мәтін18 = {{{R&D|{{{Даму және Өңдеуге шығындары|}}}}}} |белгі19 = Операциялық кірісі |мәтін19 = {{{operating_income|{{{операциялық кіріс|}}}}}} |белгі20 = [[Таза табыс]] |мәтін20 = {{{net_income|{{{таза табысы|}}}}}} |белгі21 = [[Активтер]] |мәтін21 = {{{assets|{{{активтер|}}}}}} |белгі22 = [[Нарық капитализациясы|Капитализация]] |мәтін22 = {{{market_value|{{{капитализация|}}}}}} |белгі23 = Қызметкерлер саны |мәтін23 = {{{num_employees|{{{қызметкерлер саны|}}}}}} |белгі24 = Бөлімшелер |мәтін24 = {{{divisions|{{{бөлімшелер|}}}}}} |белгі25 = Басшы компания |мәтін25 = {{{parent|{{{басшы компания|}}}}}} |белгі26 = Еншілес компания |мәтін26 = {{{subsid|{{{бағынышты компания|}}}}}} |белгі27 = Тілдері |мәтін27 = {{{languages|{{{тілдер|}}}}}} |белгі28 = Статусы |мәтін28 = {{{current_status|{{{статус|}}}}}} |белгі29 = Жарнамалаушылар |мәтін29 = {{{advertising|{{{жарнама|}}}}}} |белгі30 = Аудитор |мәтін30 = {{{auditor|{{{аудитор|}}}}}} |белгі31 = Сайты |мәтін31 = {{{homepage|{{{сайты|}}}}}} |класс31 = url }}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]]{{#if:{{{foundation|}}}{{{құрылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{foundation|{{{құрылды}}}}}}}}}} жылы құрылған компаниялар]]}}}}{{#if:{{{defunct|}}}{{{жабылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{defunct|{{{жабылды}}}}}}}}}} жылы жабылған компаниялар]]}}}}}}</includeonly><noinclude>{{doc}}</noinclude> 5579u7pwhdkf36de0bs41yto2j5jhw6 3064300 3064293 2022-08-26T04:34:16Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс |дене_стиль = width: 23em; padding:0.2em; |белгі_стиль = padding:0.25em 0.5em; |мәтін_стиль = padding:0.25em 0.5em; |дене_класс = vcard |үсті = {{{company_name|{{{атауы}}}}}} |үсті_класс = fn org |сурет = {{#if:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|[[Сурет:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|{{#if:{{{логотип ені|}}}|{{{логотип ені|}}}|200x200px}} px|логотипі]]}} |сурет_класс = logo |сурет_стиль = padding: 0.75em 0 |белгі1 = Түрі |мәтін1 = {{{company_type|{{{түрі|}}}}}} |белгі2 = Биржадағы листингі |мәтін2 ={{{листингі|{{{биржадағы листингі|}}}}}} |белгі3 = Қызметі |мәтін3 = {{{company_activity|{{{қызметі|}}}}}} |белгі4 = Компанияның ұраны |мәтін4 = {{{company_slogan|{{{ұраны|}}}}}} |белгі5 = Құрылды |мәтін5 = {{{foundation|{{{құрылды|}}}}}} |белгі6 = Жабылды |мәтін6 = {{{defunct|{{{жабылды|}}}}}} |белгі7 = Жабылуының себебі |мәтін7 = {{{fate|{{{жабылуының себебі|}}}}}} |белгі8 = Ізбасары |мәтін8 = {{{successor|{{{ізбасары|}}}}}} |белгі9 = Бұрынғы атауы |мәтін9 = {{{oldname|{{{бұрынғы атауы|}}}}}} |белгі10 = Құрушы |мәтін10 = {{{founders|{{{құрушы|}}}}}} |белгі11 = Орналасуы |мәтін11 = {{{location|{{{орналасуы|}}}}}} |класс11 = adr |белгі12 = Басты адамдары |мәтін12 = {{{key_people|{{{басты адамдары|}}}}}} |белгі13 = Саласы |мәтін13 = {{{industry|{{{саласы|}}}}}} |белгі14 = [[Өнім|Өнімі]] |мәтін14 = {{{products|{{{өнімі|}}}}}} |белгі15 = Меншікті капиталы |мәтін15 = {{{меншікті капиталы|}}} |белгі16 = Қарызы |мәтін16 = {{{қарызы|}}} |белгі17 = [[Айналым қаражаты|Айналым]] |мәтін17 = {{{revenue|{{{айналым|}}}}}} |белгі18 = Даму және Өңдеуге шығындары |мәтін18 = {{{R&D|{{{Даму және Өңдеуге шығындары|}}}}}} |белгі19 = Операциялық кірісі |мәтін19 = {{{operating_income|{{{операциялық кіріс|}}}}}} |белгі20 = [[Таза табыс]] |мәтін20 = {{{net_income|{{{таза табысы|}}}}}} |белгі21 = [[Активтер]] |мәтін21 = {{{assets|{{{активтер|}}}}}} |белгі22 = [[Нарық капитализациясы|Капитализация]] |мәтін22 = {{{market_value|{{{капитализация|}}}}}} |белгі23 = Қызметкерлер саны |мәтін23 = {{{num_employees|{{{қызметкерлер саны|}}}}}} |белгі24 = Бөлімшелер |мәтін24 = {{{divisions|{{{бөлімшелер|}}}}}} |белгі25 = Басшы компания |мәтін25 = {{{parent|{{{басшы компания|}}}}}} |белгі26 = Еншілес компания |мәтін26 = {{{subsid|{{{бағынышты компания|}}}}}} |белгі27 = Тілдері |мәтін27 = {{{languages|{{{тілдер|}}}}}} |белгі28 = Статусы |мәтін28 = {{{current_status|{{{статус|}}}}}} |белгі29 = Жарнамалаушылар |мәтін29 = {{{advertising|{{{жарнама|}}}}}} |белгі30 = Аудитор |мәтін30 = {{{auditor|{{{аудитор|}}}}}} |белгі31 = Сайты |мәтін31 = {{{homepage|{{{сайты|}}}}}} |класс31 = url }}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]]{{#if:{{{foundation|}}}{{{құрылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{foundation|{{{құрылды}}}}}}}}}} жылы құрылған компаниялар]]}}}}{{#if:{{{defunct|}}}{{{жабылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{defunct|{{{жабылды}}}}}}}}}} жылы жабылған компаниялар]]}}}}}}</includeonly><noinclude>{{doc}}</noinclude> hkfo4gh207yg5ix3zwkvfpvlb4o7sxa 3064303 3064300 2022-08-26T04:40:38Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Инфобокс |дене_стиль = width: 23em; padding:0.2em; |белгі_стиль = padding:0.25em 0.5em; |мәтін_стиль = padding:0.25em 0.5em; |дене_класс = vcard |үсті = {{{company_name|{{{атауы}}}}}} |үсті_класс = fn org |сурет = {{#if:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|[[Сурет:{{{company_logo|{{{логотипі|}}}}}}|{{#if:{{{логотип ені|}}}|{{{логотип ені|}}}|200x200px}} px|логотипі]]}} |сурет_класс = logo |сурет_стиль = padding: 0.75em 0 |белгі1 = Түрі |мәтін1 = {{{company_type|{{{түрі|}}}}}} |белгі2 = Биржадағы листингі |мәтін2 = {{{листингі|{{{биржадағы листингі|}}}}}} |белгі3 = Қызметі |мәтін3 = {{{company_activity|{{{қызметі|}}}}}} |белгі4 = Компанияның ұраны |мәтін4 = {{{company_slogan|{{{ұраны|}}}}}} |белгі5 = Құрылды |мәтін5 = {{{foundation|{{{құрылды|}}}}}} |белгі6 = Жабылды |мәтін6 = {{{defunct|{{{жабылды|}}}}}} |белгі7 = Жабылуының себебі |мәтін7 = {{{fate|{{{жабылуының себебі|}}}}}} |белгі8 = Ізбасары |мәтін8 = {{{successor|{{{ізбасары|}}}}}} |белгі9 = Бұрынғы атауы |мәтін9 = {{{oldname|{{{бұрынғы атауы|}}}}}} |белгі10 = Құрушы |мәтін10 = {{{founders|{{{құрушы|}}}}}} |белгі11 = Орналасуы |мәтін11 = {{{location|{{{орналасуы|}}}}}} |класс11 = adr |белгі12 = Басты адамдары |мәтін12 = {{{key_people|{{{басты адамдары|}}}}}} |белгі13 = Саласы |мәтін13 = {{{industry|{{{саласы|}}}}}} |белгі14 = [[Өнім|Өнімі]] |мәтін14 = {{{products|{{{өнімі|}}}}}} |белгі15 = Меншікті капиталы |мәтін15 = {{{меншікті капиталы|}}} |белгі16 = Қарызы |мәтін16 = {{{қарызы|}}} |белгі17 = [[Айналым қаражаты|Айналым]] |мәтін17 = {{{revenue|{{{айналым|}}}}}} |белгі18 = Даму және Өңдеуге шығындары |мәтін18 = {{{R&D|{{{Даму және Өңдеуге шығындары|}}}}}} |белгі19 = Операциялық кірісі |мәтін19 = {{{operating_income|{{{операциялық кіріс|}}}}}} |белгі20 = [[Таза табыс]] |мәтін20 = {{{net_income|{{{таза табысы|}}}}}} |белгі21 = [[Активтер]] |мәтін21 = {{{assets|{{{активтер|}}}}}} |белгі22 = [[Нарық капитализациясы|Капитализация]] |мәтін22 = {{{market_value|{{{капитализация|}}}}}} |белгі23 = Қызметкерлер саны |мәтін23 = {{{num_employees|{{{қызметкерлер саны|}}}}}} |белгі24 = Бөлімшелер |мәтін24 = {{{divisions|{{{бөлімшелер|}}}}}} |белгі25 = Басшы компания |мәтін25 = {{{parent|{{{басшы компания|}}}}}} |белгі26 = Еншілес компания |мәтін26 = {{{subsid|{{{бағынышты компания|}}}}}} |белгі27 = Тілдері |мәтін27 = {{{languages|{{{тілдер|}}}}}} |белгі28 = Статусы |мәтін28 = {{{current_status|{{{статус|}}}}}} |белгі29 = Жарнамалаушылар |мәтін29 = {{{advertising|{{{жарнама|}}}}}} |белгі30 = Аудитор |мәтін30 = {{{auditor|{{{аудитор|}}}}}} |белгі31 = Сайты |мәтін31 = {{{homepage|{{{сайты|}}}}}} |класс31 = url }}{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]]{{#if:{{{foundation|}}}{{{құрылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{foundation|{{{құрылды}}}}}}}}}} жылы құрылған компаниялар]]}}}}{{#if:{{{defunct|}}}{{{жабылды|}}}|{{#iferror:[[Санат:{{#expr:{{уақытқа сілтеме|{{{defunct|{{{жабылды}}}}}}}}}} жылы жабылған компаниялар]]}}}}}}</includeonly><noinclude>{{doc}}</noinclude> 12q90ih24eqvf8j167uku9ic4bkcop7 0 21115 3064247 2995637 2022-08-25T19:11:05Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы = Немістер |сурет = [[Сурет:Famousgermans3.jpg|250 px]] |сурет тақырыбы =Сол жақтан оң жаққа, жоғарыдан астыға: [[Мартин Лютер]], [[Людвиг ван Бетховен]], [[II Вильгельм (Неміс императоры)|II Вильгельм]], [[Иммануил Кант]], [[Макс Планк]], [[Ида Ноддак]], [[Ангела Меркель]], [[Клаудия Шиффер]] |саны = 140 000 000 |аймақ1 = {{GER}} |саны1 = 65 000 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{USA}} |саны2 = 47 901 779 (2010) |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{CAN}} |саны3 = 3 179 425 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{BRA}} |саны4 = 3 100 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{AUS}} |саны5 = 742 212 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = {{ARG}} |саны6 = 500 000 |түсініктемелер6 = |аймақ7 = {{RUS}} |саны7 = 394 138 |түсініктемелер7 = |аймақ8 = {{KAZ}} |саны8 = 178 409 |түсініктемелер8 = |аймақ9 = {{POL}} |саны9 = 152 897 |түсініктемелер9 = |аймақ10 = {{CHL}} |саны10 = 70 000 |түсініктемелер10 = |аймақ11 = {{ROU}} |саны11 = 59 764 |түсініктемелер11 = |аймақ12 = {{SWE}} |саны12 = 47 000 |түсініктемелер12 = |аймақ13 = {{UKR}} |саны13 = 33 302 |түсініктемелер13 = |аймақ14 = {{CZE}} |саны14 = 18 658 |түсініктемелер14 = |аймақ15 = {{BLR}} |саны15 = 2474 |түсініктемелер15 = |аймақ16 = {{AZE}} |саны16 = 1200 |түсініктемелер16 = |аймақ17 = {{TJK}} |саны17 = 446 |түсініктемелер17 = |тілдері = [[неміс тілі|немісше]] |діні = [[протестантизм]], [[католицизм]] |этникалық топтары =[[бавариялықтар]], [[швабтар]], [[ресей немістері]], [[франкондықтар]], [[сакстер]], [[қазақстан немістері]] |ескертпелер = }} '''Немістер''' ({{lang-de|Deutsche}}) — [[Германия]], [[Аустрия]], [[Швейцария]] және [[Лихтенштейн]] байырғы халқы. Германияда (80 млн-ға жуық, 2004), сондай-ақ [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Аустрия]], [[Африка]] және [[Азия]] елдерінде де тұрады. Жалпы саны 86 миллион адам (2004). == Тілі == {{Main|Неміс тілі}} Неміс халқы [[Үнді-Еуропа тілдерi|Үнді-Еуропа тілдерінің]] [[герман тілдері|герман тобына]] жатқызылатын [[неміс тілі]]нде сөйлейді. == Діні == [[Христиандық|Христиан]] дінінің [[Католицизм|католик]] және [[Протестантизм|протестант]] (лютерерандық ағым) тармақтарын ұстанады. [[Сурет:Albert Kretschmer - 061 - Bayern.jpg|нобай |оңға|200px| Ұлттық киімдегі Баварлар]] == Тарихы == === Көне тарихы === Арғы тегі – германдықтар. Немістер этносының негізін б.з. 1-мыңжылдығының ортасына қарай құрылған франк, сакс, бавар, алеман, тюринг, т.б. тайпалар одақтары қалаған. 843 ж. [[Франк империясы]] бөлшектенгеннен кейін, герман тілді Шығыс Франк корольдігі құрылды. Неміс тіліндегі өз атауы диутисце (кейінірек дойче) 10 ғ. ортасында белгілі болды.10 – 14 ғ-ларда неміс билеушілері шығысқа қарай жорықтар жасады да, славян және прусстайпаларын жаулап алып, өздерінің этникалық аумақтарын кеңейтті.Одан кейін ел бірнеше ғасыр саяси бытыраңқылыққа ұшырады.16 ғ-дың бас кезінде саксон(мейсен) диалектісі негізінде Немістердің әдеби тілі қалыптаса бастады. Саяси және діни қайшылықтардан кейін Немістер христиан дінінің католик және протестант (лютерандық ағым) тармақтарын қабылдап, діни жікке бөлінді. === 18-20 ғасырдағы тарихы === 18 – 19 ғ-лардағы соғыстар, экон. күйзелістердің біраз бөлігін басқа елдерге қоныс аударуға мәжбүр етті. 1870 – 71 ж. Бисмарк барлық Неміс жерін біріктіргеннен кейін, елде өндірістік қатынастар дамыды. Немістердің ұлт болып топтасуы аяқталды. 1-дүниежүзілік соғыспен 2-дүниежүзілік соғыс кезінде Немістер зор шығынға ұшырады. 1949 ж. Германияның бұрынғы жерінде саяси-әлеум. жүйесі бір-біріне қарама-қарсы екі мемлекет құрылды (қ. [[Германия]]). 1990 жылдан бастап ГФР өкіметі шет елдердегі (Балқан елдері, ТМД, т.б.) Немістердің тарихи отанына қайтуына жағдай туғызды. Дәстүрлі кәсіптері – егіншілік пен мал шаруашылығы балық аулаумен де айналысады. Ұлттық қолөнерінде ұсталық, зергерлік, көзешілік, ағашқа әр алуан бедер салу, кесте тігу дамыған. Табиғи-климаттық, ұлттық, шаруашылық жағдайларға байланысты тұрғын үйлердің төрт түрі қалыптасқан. Олар жергілікті жағдайларға сай кірпіштен, ағаштан, саз балшықтан, арасына ағаш тіреулер бекітіліп тұрғызылған. == Мәдениеті == Ауыз әдебиетінде шванка (қысқаша күлдіргі әңгіме) айту кең орын алған. Көне замандардан келе жатқан аңыз-әңгімелер ертегі, балладалар сақталған. Ұлттық билері мен әндерінде көршілес халықтар шығармаларының ықпалы байқалады. 16 – 17 ғ-ларда қалыптаса бастаған ұлттық киім үлгілерін 20 ғ-дың ортасына дейін сақтады. Ұлттық киімдері: ерлер - тироль костюмі, ақ [[көйлек]] пен қысқа былғары [[шалбар]], қызыл [[жакет]], жалпақ былғары [[белбеу]], енсіз қайырма жиегі мен қауырсыны бар [[қалпақ]], әйелдер корсаж немесе кофта, бүрмелі белдемше киген. Бас киімі - әр түрлі үлгідегі телпек (чепцы) және сабан қалпақ. <br /> Ұлттық тағамдары: [[ет]] (шницель, гамбургтік филе, разбрат, шморбратен, шнельклюпс, түрлі шұжықтар) және әртүрлі тоқаштар әзірлеу тән болып табылады. Сусын ретінде [[кофе]] ішуді ұнатады. Қазақстан аумағында неміс республикалық, облыстық мəдени бірлестіктері, қалалар мен аудандарда олардың ұлттық-мәдени орталық жұмыс істейді. Неміс тілінде газеті шығады.<ref>Қазақ Энциклопедиясы 7 том 2 бөлім</ref> == Қазақстандағы немістер == {{Main|Қазақстан немістері}} Немістер Қазақстанға тұңғыш рет XVIII ғасырда әскери құрамалар қатарында келді. Олардың едәуір бөлігі Балтық бойы губернияларынан еді. Сібір шекара шебінін басшылары қызметін атқарған 13 адамның көпшілігі немістерден шыққан генералдар болатын. Немістер жергілікті халықтың тарихы мен географиясын және этнографиясын зерттеудің бастамашылары бола білді. Дәрігерлер, мұғалімдер, тау-кен инженерлерінің арасында да неміс ұлтының өкілдері аз болған жоқ. Немістер негізінен Петропавл, Семей, Өскемен тағы басқа да шекара шебіндегі әскери бекіністерде тұрды. XVIII ғасырдың аяғына қарай Қазақстандағы немістердің саны 400 адамға жетті. Қазақ жеріндегі немістер санының арта түсуі ХІХ-XX ғасырларлара сәйкес келеді. Қоныс аударып келген немістер негізінен егіншілікпен айналысты, өндеуші өнеркәсіп салаларында жұмыс істеді. Немістер сонымен қатар мұнай кен орындарын игеруде, алтын, мыс өндіруде, кен өнімдерін өндеуде белсенділік танытты. 1897 жылы Қазақстандағы және онымен шекаралас қалалардағы немістердің жалпы саны 7 мың адамға жуықтады. Олардың көпшілігі Ақмола облысында, Омбы қаласына жақын Ақмола облысының аумағындағы Преображенский, Романовский, Канкринский сияқты поселкелерде тұрды. Қазақстандағы немістер саны: 1999 жылғы мəлімет бойынша 353462 адам, 2013 жылғы мəлімет бойынша 181348 адам болды. 2014 жылғы мəліметтер бойынша бұл этностың шоғырланып қоныстанған жерлері [[Қарағанды облысы]]нда – 18,28%, [[Қостанай облысы]]нда – 15,51%, [[Ақмола облысы]]нда – 14,49%, [[Павлодар облысы]]нда – 11,65%, [[Солтүстік Қазақстан облысы]]нда – 11,23%.<ref>ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 181-бет. ISBN 978-601-287-224-8</ref> Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін немістердің көпшілігі тарихи отанына [[Германия]]ға қоныс аударды. 2005 ж. қарай Қазақстандағы немістердің саны 300 мыңдай болды. 2014 ж. деректер бойынша 182,2 мың адам тұрады.<ref>Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева./Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 338-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Әдебиет == *Народы мира. Историко-этнографический справочник, М., 1988; *Страны мира. Полный универсальный информационный справочник, М., 2004. == Сілтемелер == * [[Берлин]] * [[Бірінші Дүниежүзілік соғыс]] * [[Нацизм]] * [[Қазақстан немістері]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Немістер]] [[Санат:Герман халықтары]] {{stub}} 6jvcyyje5bocdx8lgzi4e9pwrxso4xr 0 25012 3064182 3063671 2022-08-25T16:50:00Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Methanol-2D.png|thumb|alt=A.|Метанол]] [[Сурет:Methanol.pdb.png|thumb|Метанол молекуласы]] '''Метанол''', метил спирті, '''ағаш спирті''', '''СН3ОН''' – иісі (этил спиртінің иісіне ұқсас) бар, түссіз сұйықтық; * тығызд. 0,7924 г/см3 (20ӘС-та), * балқу t – 97,9ӘС, * қайнау t 64,5ӘС. <br /> Сумен (кез келген қатынаста), [[спирт]]пен, [[бензол]]мен, [[ацетон]]мен, т.б. ''органикалық еріткіштермен'' оңай араласады. Синтез-газдан [[катализдік реакция]] арқылы алынады. [[Формальдегид]], ''сірке қышқылы'', әр түрлі ''эфирлер'' алуда, бояғыш заттар мен дәрілік заттарды ерітуде, отынға қоспа ретінде қолданылады. Метанол жүйке және тамыр жүйесіне әсер ететін у. <ref name="Source 1">Қазақ Энциклопедиясы</ref><ref>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0 </ref> == Қолданылуы == * Автокөлік радиаторларында антифриз ретінде пайдаланады. * Автокөлік құралдарында оны бензиннің орнына қолданады. * Формальдегид алуда пайдаланады. * Лак және бояу жасау өндірісінде еріткіш ретінде қолданады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Спирттер]] [[Санат:Метан туындылары]] pinyivbp2034dn174yoejsmg1bfy8l2 0 25787 3064176 3063672 2022-08-25T16:44:11Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Acetylene-2D.svg|thumb|Ацителен формуласы]] '''Ацетилен''' (латынша acetum — сірке және грек. nyle — [[ағаш]], [[орман]], зат), HC≡CH — түссіз газ, қайнау [[температура|температурасы]] — 83,8 °С, тығыздығы 1,0896 г/л. Оны 1836 жылы ағылшын химигі Э. Дэви ашқан, 1862 жылы [[француз]] химигі Бертоле синтездеп алған. Ацетилен сутегісінің қышқылдық қасиеті болғандықтан сілтілік металдармен ацетиленидтер түзеді, ал -электрондар бұлтының қатысуы арқылы әр түрлі элементтермен комплекстер құрайды. Ацетиленге қосылу реакциясы тән. Ол екі сатыда жүреді: алдымен этилен, одан кейін алқан туындылары түзіледі. Ацетиленді галогендеу реакциясы тетрахлорэтилен, трихлорэтилен, винилхлорид т.б. галогенді туындылар өндіруде қолданылады. Ацетилен әр түрлі катализаторлар көмегімен сумен әрекеттесіп сірке алдегидін түзеді. Ацетиленге [[спирт]] қосу арқылы әр түрлі бағалы полимерлер және сополимерлер алу үшін қолданылатын мономерлер өндіріледі. Ацетиленді ĕ-пирролидонға қосқанда N-винилпирролидон, ал оны полимерлеу арқылы жасанды қанның негізін құрайтын зат алынады. Ацетиленнің карбонилді қосылыстармен әрекеттесуінен ацетиленді [[спирт]]тер, ал олардан әр түрлі биология активті және микроэлектроникаға қажетті заттар өндіріледі. Ацетиленнің циан қышқылымен әрекеттесуінен акрилонитрил, ал көміртек тотығымен, [[спирт]]термен не аминмен әрекеттесуінен акрил қышқылының эфирлері мен аминді түзіледі. Бұлар өте құнды полимерлер алуға жұмсалатын мономерлер. Ацетилен кальций карбидін сумен өңдегенде алынады. Ацетиленді табиғи газды электрокрекингтеу, термототықтыру крекингі, пиролиздеу арқылы және плазмохимиялық жолмен де өндіреді. Ацетилен 5000°С температурада немесе 0,2 МПа қысымда жарылғыш келеді. Басқа газдармен араластырса ([[азот]], [[метан]], [[пропан]] т.б.) жарылу қаупі азаяды. Ацетиленді инертті керек заттармен толтырылған (ағаш көмірі) болат баллондарда, ацетондағы ерітінді түрінде 1,5 — 2,5 МПа қысымда сақтайды және тасымалдайды. <ref>Қазақ Энциклопедиясы, 1 том</ref> Молекулаларында бір және екі қос байланысы бар көмірсутектерден басқа да қанықпаған көмірсутектер болады. Қарапайым өкілі ацетилен болып табылатын тағы бір қосылыстар тобы болады. == Ашылуы == 1836 жылы Эдмунд Дэви ацетиленді ашқан. Оны «көміртегі мен сутегінің жаңа қосылысы» деп атаған. Ал француз химигі [[Марселин Бертло]] 1860 жылы қайтадан ашып, оны «ацетилен» деп атаған. == Ацетиленнің құрылысы == Ацетилен қатарындағы бірінші мүше түссіз газ, суда аздап ериді. Ацетилен молекуласының құрылысын зерттеу, көміртегі және сутегі атомдарының бәрі бір түзу сызық бойына орналасқанын көрсетеді, молекула сызықтық құрылысты болады. Жүйелеу [[номенклатура]]сына сәйкес, үш байланысты көмірсутектер атаулары өздеріне сәйкес қаныққан көмірсутектердегі '''–ан''' жұрнағын '''–ин''' жұрнағына алмастыру арқылы шығады. Ацетилен көмірсутектерінің изомері бутиннен басталады. == Химиялық қасиеттері == Осы қатардағы көмірсутектердің қасиеттерін практикалық маңызы зор ацетилен мысалында қарастырамыз. Ацетиленнің [[метан]]нан және [[этилен]]нен айырмашылығы – ол [[күйе]]лі жалын шығарып жанады. Ацетиленнің қанықпаған қосылыс екенін анықтау үшін ацетилен толтырылған [[цилиндр]]ге калий пермаганаты ерітіндісін құямыз. Ерітінді тез түссізденеді. Сөйтіп, этилен сияқты, ацетилен де оңай тотығады. == Қолданылуы == Молекуласында үш байланысы бар көмірсутектерден ең көп қолданылатыны – ацетилен. Осыдан аз – ақ бұрын ацетилен металл пісіру және кесу үшін жанғыш зат ретінде ғана пайдаланылатын. Қазір ол әр түрлі органикалық қосылыстарды синтездеу үшін көбірек қолданылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Химия]] m54i4cdvuynsp4dvbbyqhvp26j7q7tp 3064178 3064176 2022-08-25T16:46:10Z Kasymov 10777 −[[Санат:Химия]]; +[[Санат:Алкиндер]]; +[[Санат:Жарылғыш заттар]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Сурет:Acetylene-2D.svg|thumb|Ацителен формуласы]] '''Ацетилен''' (латынша acetum — сірке және грек. nyle — [[ағаш]], [[орман]], зат), HC≡CH — түссіз газ, қайнау [[температура|температурасы]] — 83,8 °С, тығыздығы 1,0896 г/л. Оны 1836 жылы ағылшын химигі Э. Дэви ашқан, 1862 жылы [[француз]] химигі Бертоле синтездеп алған. Ацетилен сутегісінің қышқылдық қасиеті болғандықтан сілтілік металдармен ацетиленидтер түзеді, ал -электрондар бұлтының қатысуы арқылы әр түрлі элементтермен комплекстер құрайды. Ацетиленге қосылу реакциясы тән. Ол екі сатыда жүреді: алдымен этилен, одан кейін алқан туындылары түзіледі. Ацетиленді галогендеу реакциясы тетрахлорэтилен, трихлорэтилен, винилхлорид т.б. галогенді туындылар өндіруде қолданылады. Ацетилен әр түрлі катализаторлар көмегімен сумен әрекеттесіп сірке алдегидін түзеді. Ацетиленге [[спирт]] қосу арқылы әр түрлі бағалы полимерлер және сополимерлер алу үшін қолданылатын мономерлер өндіріледі. Ацетиленді ĕ-пирролидонға қосқанда N-винилпирролидон, ал оны полимерлеу арқылы жасанды қанның негізін құрайтын зат алынады. Ацетиленнің карбонилді қосылыстармен әрекеттесуінен ацетиленді [[спирт]]тер, ал олардан әр түрлі биология активті және микроэлектроникаға қажетті заттар өндіріледі. Ацетиленнің циан қышқылымен әрекеттесуінен акрилонитрил, ал көміртек тотығымен, [[спирт]]термен не аминмен әрекеттесуінен акрил қышқылының эфирлері мен аминді түзіледі. Бұлар өте құнды полимерлер алуға жұмсалатын мономерлер. Ацетилен кальций карбидін сумен өңдегенде алынады. Ацетиленді табиғи газды электрокрекингтеу, термототықтыру крекингі, пиролиздеу арқылы және плазмохимиялық жолмен де өндіреді. Ацетилен 5000°С температурада немесе 0,2 МПа қысымда жарылғыш келеді. Басқа газдармен араластырса ([[азот]], [[метан]], [[пропан]] т.б.) жарылу қаупі азаяды. Ацетиленді инертті керек заттармен толтырылған (ағаш көмірі) болат баллондарда, ацетондағы ерітінді түрінде 1,5 — 2,5 МПа қысымда сақтайды және тасымалдайды. <ref>Қазақ Энциклопедиясы, 1 том</ref> Молекулаларында бір және екі қос байланысы бар көмірсутектерден басқа да қанықпаған көмірсутектер болады. Қарапайым өкілі ацетилен болып табылатын тағы бір қосылыстар тобы болады. == Ашылуы == 1836 жылы Эдмунд Дэви ацетиленді ашқан. Оны «көміртегі мен сутегінің жаңа қосылысы» деп атаған. Ал француз химигі [[Марселин Бертло]] 1860 жылы қайтадан ашып, оны «ацетилен» деп атаған. == Ацетиленнің құрылысы == Ацетилен қатарындағы бірінші мүше түссіз газ, суда аздап ериді. Ацетилен молекуласының құрылысын зерттеу, көміртегі және сутегі атомдарының бәрі бір түзу сызық бойына орналасқанын көрсетеді, молекула сызықтық құрылысты болады. Жүйелеу [[номенклатура]]сына сәйкес, үш байланысты көмірсутектер атаулары өздеріне сәйкес қаныққан көмірсутектердегі '''–ан''' жұрнағын '''–ин''' жұрнағына алмастыру арқылы шығады. Ацетилен көмірсутектерінің изомері бутиннен басталады. == Химиялық қасиеттері == Осы қатардағы көмірсутектердің қасиеттерін практикалық маңызы зор ацетилен мысалында қарастырамыз. Ацетиленнің [[метан]]нан және [[этилен]]нен айырмашылығы – ол [[күйе]]лі жалын шығарып жанады. Ацетиленнің қанықпаған қосылыс екенін анықтау үшін ацетилен толтырылған [[цилиндр]]ге калий пермаганаты ерітіндісін құямыз. Ерітінді тез түссізденеді. Сөйтіп, этилен сияқты, ацетилен де оңай тотығады. == Қолданылуы == Молекуласында үш байланысы бар көмірсутектерден ең көп қолданылатыны – ацетилен. Осыдан аз – ақ бұрын ацетилен металл пісіру және кесу үшін жанғыш зат ретінде ғана пайдаланылатын. Қазір ол әр түрлі органикалық қосылыстарды синтездеу үшін көбірек қолданылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Алкиндер]] [[Санат:Жарылғыш заттар]] 5v48uih7d8m414paqaehemct7p3sir5 3064179 3064178 2022-08-25T16:46:40Z Kasymov 10777 «[[Санат:Негізгі органикалық синтез өнімдері|Негізгі органикалық синтез өнімдері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Сурет:Acetylene-2D.svg|thumb|Ацителен формуласы]] '''Ацетилен''' (латынша acetum — сірке және грек. nyle — [[ағаш]], [[орман]], зат), HC≡CH — түссіз газ, қайнау [[температура|температурасы]] — 83,8 °С, тығыздығы 1,0896 г/л. Оны 1836 жылы ағылшын химигі Э. Дэви ашқан, 1862 жылы [[француз]] химигі Бертоле синтездеп алған. Ацетилен сутегісінің қышқылдық қасиеті болғандықтан сілтілік металдармен ацетиленидтер түзеді, ал -электрондар бұлтының қатысуы арқылы әр түрлі элементтермен комплекстер құрайды. Ацетиленге қосылу реакциясы тән. Ол екі сатыда жүреді: алдымен этилен, одан кейін алқан туындылары түзіледі. Ацетиленді галогендеу реакциясы тетрахлорэтилен, трихлорэтилен, винилхлорид т.б. галогенді туындылар өндіруде қолданылады. Ацетилен әр түрлі катализаторлар көмегімен сумен әрекеттесіп сірке алдегидін түзеді. Ацетиленге [[спирт]] қосу арқылы әр түрлі бағалы полимерлер және сополимерлер алу үшін қолданылатын мономерлер өндіріледі. Ацетиленді ĕ-пирролидонға қосқанда N-винилпирролидон, ал оны полимерлеу арқылы жасанды қанның негізін құрайтын зат алынады. Ацетиленнің карбонилді қосылыстармен әрекеттесуінен ацетиленді [[спирт]]тер, ал олардан әр түрлі биология активті және микроэлектроникаға қажетті заттар өндіріледі. Ацетиленнің циан қышқылымен әрекеттесуінен акрилонитрил, ал көміртек тотығымен, [[спирт]]термен не аминмен әрекеттесуінен акрил қышқылының эфирлері мен аминді түзіледі. Бұлар өте құнды полимерлер алуға жұмсалатын мономерлер. Ацетилен кальций карбидін сумен өңдегенде алынады. Ацетиленді табиғи газды электрокрекингтеу, термототықтыру крекингі, пиролиздеу арқылы және плазмохимиялық жолмен де өндіреді. Ацетилен 5000°С температурада немесе 0,2 МПа қысымда жарылғыш келеді. Басқа газдармен араластырса ([[азот]], [[метан]], [[пропан]] т.б.) жарылу қаупі азаяды. Ацетиленді инертті керек заттармен толтырылған (ағаш көмірі) болат баллондарда, ацетондағы ерітінді түрінде 1,5 — 2,5 МПа қысымда сақтайды және тасымалдайды. <ref>Қазақ Энциклопедиясы, 1 том</ref> Молекулаларында бір және екі қос байланысы бар көмірсутектерден басқа да қанықпаған көмірсутектер болады. Қарапайым өкілі ацетилен болып табылатын тағы бір қосылыстар тобы болады. == Ашылуы == 1836 жылы Эдмунд Дэви ацетиленді ашқан. Оны «көміртегі мен сутегінің жаңа қосылысы» деп атаған. Ал француз химигі [[Марселин Бертло]] 1860 жылы қайтадан ашып, оны «ацетилен» деп атаған. == Ацетиленнің құрылысы == Ацетилен қатарындағы бірінші мүше түссіз газ, суда аздап ериді. Ацетилен молекуласының құрылысын зерттеу, көміртегі және сутегі атомдарының бәрі бір түзу сызық бойына орналасқанын көрсетеді, молекула сызықтық құрылысты болады. Жүйелеу [[номенклатура]]сына сәйкес, үш байланысты көмірсутектер атаулары өздеріне сәйкес қаныққан көмірсутектердегі '''–ан''' жұрнағын '''–ин''' жұрнағына алмастыру арқылы шығады. Ацетилен көмірсутектерінің изомері бутиннен басталады. == Химиялық қасиеттері == Осы қатардағы көмірсутектердің қасиеттерін практикалық маңызы зор ацетилен мысалында қарастырамыз. Ацетиленнің [[метан]]нан және [[этилен]]нен айырмашылығы – ол [[күйе]]лі жалын шығарып жанады. Ацетиленнің қанықпаған қосылыс екенін анықтау үшін ацетилен толтырылған [[цилиндр]]ге калий пермаганаты ерітіндісін құямыз. Ерітінді тез түссізденеді. Сөйтіп, этилен сияқты, ацетилен де оңай тотығады. == Қолданылуы == Молекуласында үш байланысы бар көмірсутектерден ең көп қолданылатыны – ацетилен. Осыдан аз – ақ бұрын ацетилен металл пісіру және кесу үшін жанғыш зат ретінде ғана пайдаланылатын. Қазір ол әр түрлі органикалық қосылыстарды синтездеу үшін көбірек қолданылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{wikify}} [[Санат:Алкиндер]] [[Санат:Жарылғыш заттар]] [[Санат:Негізгі органикалық синтез өнімдері]] egppwgjaiysj61bpowb1245rlkii7kw 0 26480 3064123 2870677 2022-08-25T15:35:09Z Argunn 114591 Қосымша ақпарат wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Боровской |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =53 |lat_min = 47|lat_sec = 47 |lon_deg =64|lon_min = 11|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қостанай облысы |кестедегі облыс = Қостанай облысы{{!}}Қостанай |ауданы = Меңдіқара ауданы |кестедегі аудан = Меңдіқара ауданы{{!}}Меңдіқара |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Боровской ауылдық округі{{!}}Боровской |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1881 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9 434<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-05|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Боровской''' — ауыл, [[Қостанай облысы]] [[Меңдіқара ауданы]] және [[Боровской ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қостанай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 90 км жерде, Қостанай–[[Петропавл]] автомобиль жолының бойында, қарағайлы орманның батыс жағында орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1881 жыл]]ы қаланған. [[2005 жыл]]ы Боровской кентіне ауыл мәртебесі қайтарылды<ref>{{Cite web|accessdate = 2016-03-05|title = Решение №252 очередной, десятой сессии Костанайского областного маслихата от 30 қараша 2005 года|url = http://www.maslikhat.kz/index.php/ru/resheniya-sessij/2005/161-2005|publisher = Қостанай облысы маслихатының ресми сайты|lang = ru}}</ref>. Іргесін 1881 жылы қоныс аударған Игнатий Семенов Қарағайлы ауылының орнында құрған. Қарағайлы - "сосновый"), бастапқыда бейресми түрде Семеновка деп аталды. 1887 жылы ауыл ресми мәртебеге ие болды және Боровое деп аталды. Кейін (1940 жылға қарай) атауы Боровское болып өзгерді.1964 жылы 16 қарашада қала типті кент болып, осыған сәйкес атаудың транскрипциясы Боровской болып өзгертілді. 2005 жылы қайтадан ауылға айналды. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 10025 адам (4740 ер адам және 5285 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 9781 адамды (4719 ер адам және 5062 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Кәсіпорындар мен инфрақұрылымы == Боровскойда май зауыты, диірмен, тігін фабрикасы, кірпіш зауыты, темір-бетон, ағаш бұйымдарын жасайтын, қиыршықтас, әктас өндіретін цехтар, машина-трактор жөндеу шеберханасы, аудандық баспахана, педагогикалық және кәсіптік-техникалық училищелер бар. Боровскойдың іргесіндегі қарағайлы орман ішінде демалыс үйі, туберкулез ауруын емдейтін санаторий, тарихи-өлкетану музейі орналасқан.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], II-том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Меңдіқара ауданы елді мекендері}} [[Санат:Меңдіқара ауданы елді мекендері]] cydznh0sbj4syjugd6c4i5bbhy3d750 3064124 3064123 2022-08-25T15:35:37Z Argunn 114591 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Боровской |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =53 |lat_min = 47|lat_sec = 47 |lon_deg =64|lon_min = 11|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қостанай облысы |кестедегі облыс = Қостанай облысы{{!}}Қостанай |ауданы = Меңдіқара ауданы |кестедегі аудан = Меңдіқара ауданы{{!}}Меңдіқара |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Боровской ауылдық округі{{!}}Боровской |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1881 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9 434<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-05|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Боровской''' — ауыл, [[Қостанай облысы]] [[Меңдіқара ауданы]] және [[Боровской ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қостанай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 90 км жерде, Қостанай–[[Петропавл]] автомобиль жолының бойында, қарағайлы орманның батыс жағында орналасқан. == Тарихы == <ref>{{Cite web|accessdate = 2016-03-05|title = Решение №252 очередной, десятой сессии Костанайского областного маслихата от 30 қараша 2005 года|url = http://www.maslikhat.kz/index.php/ru/resheniya-sessij/2005/161-2005|publisher = Қостанай облысы маслихатының ресми сайты|lang = ru}}</ref>. Іргесін 1881 жылы қоныс аударған Игнатий Семенов Қарағайлы ауылының орнында құрған. Қарағайлы - "сосновый"), бастапқыда бейресми түрде Семеновка деп аталды. 1887 жылы ауыл ресми мәртебеге ие болды және Боровое деп аталды. Кейін (1940 жылға қарай) атауы Боровское болып өзгерді.1964 жылы 16 қарашада қала типті кент болып, осыған сәйкес атаудың транскрипциясы Боровской болып өзгертілді. 2005 жылы қайтадан ауылға айналды. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 10025 адам (4740 ер адам және 5285 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 9781 адамды (4719 ер адам және 5062 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Кәсіпорындар мен инфрақұрылымы == Боровскойда май зауыты, диірмен, тігін фабрикасы, кірпіш зауыты, темір-бетон, ағаш бұйымдарын жасайтын, қиыршықтас, әктас өндіретін цехтар, машина-трактор жөндеу шеберханасы, аудандық баспахана, педагогикалық және кәсіптік-техникалық училищелер бар. Боровскойдың іргесіндегі қарағайлы орман ішінде демалыс үйі, туберкулез ауруын емдейтін санаторий, тарихи-өлкетану музейі орналасқан.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], II-том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Меңдіқара ауданы елді мекендері}} [[Санат:Меңдіқара ауданы елді мекендері]] hlxmtjmpao3i6eesfdy16qgs0mosrlq 3064125 3064124 2022-08-25T15:36:21Z Argunn 114591 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Боровской |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =53 |lat_min = 47|lat_sec = 47 |lon_deg =64|lon_min = 11|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қостанай облысы |кестедегі облыс = Қостанай облысы{{!}}Қостанай |ауданы = Меңдіқара ауданы |кестедегі аудан = Меңдіқара ауданы{{!}}Меңдіқара |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Боровской ауылдық округі{{!}}Боровской |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1881 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9 434<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-05|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Боровской''' — ауыл, [[Қостанай облысы]] [[Меңдіқара ауданы]] және [[Боровской ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қостанай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 90 км жерде, Қостанай–[[Петропавл]] автомобиль жолының бойында, қарағайлы орманның батыс жағында орналасқан. == Тарихы == Іргесін 1881 жылы қоныс аударған Игнатий Семенов Қарағайлы ауылының орнында құрған. Қарағайлы - "сосновый"), бастапқыда бейресми түрде Семеновка деп аталды. 1887 жылы ауыл ресми мәртебеге ие болды және Боровое деп аталды. Кейін (1940 жылға қарай) атауы Боровское болып өзгерді.1964 жылы 16 қарашада қала типті кент болып, осыған сәйкес атаудың транскрипциясы Боровской болып өзгертілді. 2005 жылы қайтадан ауылға айналды.<ref>{{Cite web|accessdate=2016-03-05|title=Решение №252 очередной, десятой сессии Костанайского областного маслихата от 30 қараша 2005 года|url=http://www.maslikhat.kz/index.php/ru/resheniya-sessij/2005/161-2005|publisher=Қостанай облысы маслихатының ресми сайты|lang=ru}}</ref> == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 10025 адам (4740 ер адам және 5285 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 9781 адамды (4719 ер адам және 5062 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Кәсіпорындар мен инфрақұрылымы == Боровскойда май зауыты, диірмен, тігін фабрикасы, кірпіш зауыты, темір-бетон, ағаш бұйымдарын жасайтын, қиыршықтас, әктас өндіретін цехтар, машина-трактор жөндеу шеберханасы, аудандық баспахана, педагогикалық және кәсіптік-техникалық училищелер бар. Боровскойдың іргесіндегі қарағайлы орман ішінде демалыс үйі, туберкулез ауруын емдейтін санаторий, тарихи-өлкетану музейі орналасқан.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], II-том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Меңдіқара ауданы елді мекендері}} [[Санат:Меңдіқара ауданы елді мекендері]] a8hs08o3r2xbwdzi5cao6ed654he97t 3064126 3064125 2022-08-25T15:37:32Z Argunn 114591 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Боровской |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =53 |lat_min = 47|lat_sec = 47 |lon_deg =64|lon_min = 11|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қостанай облысы |кестедегі облыс = Қостанай облысы{{!}}Қостанай |ауданы = Меңдіқара ауданы |кестедегі аудан = Меңдіқара ауданы{{!}}Меңдіқара |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Боровской ауылдық округі{{!}}Боровской |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1881 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9 434<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-05|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Боровской''' — ауыл, [[Қостанай облысы]] [[Меңдіқара ауданы]] және [[Боровской ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қостанай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 90 км жерде, Қостанай–[[Петропавл]] автомобиль жолының бойында, қарағайлы орманның батыс жағында орналасқан. == Тарихы == Іргесін 1881 жылы қоныс аударған Игнатий Семенов Қарағайлы ауылының орнында құрған. Бастапқыда бейресми түрде Семеновка деп аталды. 1887 жылы ауыл ресми мәртебеге ие болды және Боровое деп аталды. Кейін (1940 жылға қарай) атауы Боровское болып өзгерді.1964 жылы 16 қарашада қала типті кент болып, осыған сәйкес атаудың транскрипциясы Боровской болып өзгертілді. 2005 жылы қайтадан ауылға айналды.<ref>{{Cite web|accessdate=2016-03-05|title=Решение №252 очередной, десятой сессии Костанайского областного маслихата от 30 қараша 2005 года|url=http://www.maslikhat.kz/index.php/ru/resheniya-sessij/2005/161-2005|publisher=Қостанай облысы маслихатының ресми сайты|lang=ru}}</ref> == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 10025 адам (4740 ер адам және 5285 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 9781 адамды (4719 ер адам және 5062 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Кәсіпорындар мен инфрақұрылымы == Боровскойда май зауыты, диірмен, тігін фабрикасы, кірпіш зауыты, темір-бетон, ағаш бұйымдарын жасайтын, қиыршықтас, әктас өндіретін цехтар, машина-трактор жөндеу шеберханасы, аудандық баспахана, педагогикалық және кәсіптік-техникалық училищелер бар. Боровскойдың іргесіндегі қарағайлы орман ішінде демалыс үйі, туберкулез ауруын емдейтін санаторий, тарихи-өлкетану музейі орналасқан.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], II-том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Меңдіқара ауданы елді мекендері}} [[Санат:Меңдіқара ауданы елді мекендері]] 2dihaqd0ybuhx5pbvq9z8o304dvqpcy 3064217 3064126 2022-08-25T17:20:12Z Kasymov 10777 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Боровской |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =53 |lat_min = 47|lat_sec = 47 |lon_deg =64|lon_min = 11|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қостанай облысы |кестедегі облыс = Қостанай облысы{{!}}Қостанай |ауданы = Меңдіқара ауданы |кестедегі аудан = Меңдіқара ауданы{{!}}Меңдіқара |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Боровской ауылдық округі{{!}}Боровской |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1881 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9 434<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-05|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Боровской''' — ауыл, [[Қостанай облысы]] [[Меңдіқара ауданы]] және [[Боровской ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қостанай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 90 км жерде, Қостанай–[[Петропавл]] автомобиль жолының бойында, қарағайлы орманның батыс жағында орналасқан. == Тарихы == Іргесін 1881 жылы қоныс аударған Игнатий Семенов Қарағайлы ауылының орнында құрған. Бастапқыда бейресми түрде Семеновка деп аталды. 1887 жылы ауыл ресми мәртебеге ие болды және Боровое деп аталды. Кейін (1940 жылға қарай) атауы Боровское болып өзгерді. 1964 жылы 16 қарашада қала типті кент болып, осыған сәйкес атаудың транскрипциясы Боровской болып өзгертілді. 2005 жылы қайтадан ауылға айналды.<ref>{{Cite web|accessdate=2016-03-05|title=Решение №252 очередной, десятой сессии Костанайского областного маслихата от 30 қараша 2005 года|url=http://www.maslikhat.kz/index.php/ru/resheniya-sessij/2005/161-2005|publisher=Қостанай облысы маслихатының ресми сайты|lang=ru}}</ref> == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 10025 адам (4740 ер адам және 5285 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 9781 адамды (4719 ер адам және 5062 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Кәсіпорындар мен инфрақұрылымы == Боровскойда май зауыты, диірмен, тігін фабрикасы, кірпіш зауыты, темір-бетон, ағаш бұйымдарын жасайтын, қиыршықтас, әктас өндіретін цехтар, машина-трактор жөндеу шеберханасы, аудандық баспахана, педагогикалық және кәсіптік-техникалық училищелер бар. Боровскойдың іргесіндегі қарағайлы орман ішінде демалыс үйі, туберкулез ауруын емдейтін санаторий, тарихи-өлкетану музейі орналасқан.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], II-том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Меңдіқара ауданы елді мекендері}} [[Санат:Меңдіқара ауданы елді мекендері]] h8aajlry14vx276w953c1kh7hlepa74 0 27714 3064128 2490136 2022-08-25T15:49:33Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Жәйрем |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec = 55 |lon_deg =70|lon_min = 9|lon_sec =51 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы{{!}}Қарағанды |ауданы = Жаңаарқа ауданы |кестедегі аудан = Жаңаарқа ауданы{{!}}Жаңаарқа |мекен түрі = Қалалық әкімдігі |мекені = Қаражал қалалық әкімдігі{{!}}Қаражал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1951 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9,9 мың |санақ жылы = 1999 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} [[Сурет:Жәйрем.jpeg|thumb|right|200px|]] '''Жәйрем''' – кент, [[Қарағанды облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]] [[Қаражал қаласы|Қаражал]] қалалық әкімшілігіне қарайды. Қаражал қаласының солтүстік-батысында 65 км жерде орналасқан. == Тарихы == [[1951 жыл]]ы ашылып, [[1964 жыл]]дан барланып, [[1976 жыл]]дан өнім бере бастаған Жәйрем [[барит]]-[[полиметалл]] және [[темір]]-[[марганец]] кен орындар тобының игерілуіне байланысты пайда болды ([[Жәйрем полиметалл кен орны|Жәйрем]], [[Үшқатын марганец кен орны|Үшқатын]], [[Жомарт марганец кен орны|Жомарт]], т.б.). [[1972 жыл]]ы кентке айналды. == Халқы == Тұрғыны 9,9 мың адам ([[1999 жыл|1999]]). == Кәсіпорындар, инфрақұрылымы == Жәйремде “ENRC” тобы басқаратын “Жәйрем кен-байыту комбинаты” акционерлік қоғамы, “Жәйрем құрылыс-монтаж басқармасы” '''“Жәйремнан”''' серіктестігі, “Жәйремкөлік” акционерлік қоғамы жұмыс істейді. Оқу-ағарту, денсаулық сақтау, тұрмыстық қажеттерді өтейтін мекемелер бар. Жәйрем арқылы Түгіскен — [[Қаражал қаласы|Қаражал]] — [[Тараз|Жамбыл]] автомобильдік жолы өтеді. Сарысу — Жәйрем темір жол тармағы арқылы Жәйрем - [[Қарағанды]] — Сейфуллин — [[Жезқазған]] темір жолдарына қосылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қаражал (қала)]] [[Санат:Қарағанды облысы елді мекендері]] {{stub}} iosfeeqdr18wzn4q0gwxly6npy6n8oe 3064129 3064128 2022-08-25T15:50:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Жәйрем |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec = 55 |lon_deg =70|lon_min = 9|lon_sec =51 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы{{!}}Қарағанды |ауданы = Жаңаарқа ауданы |кестедегі аудан = Жаңаарқа ауданы{{!}}Жаңаарқа |мекен түрі = Қалалық әкімдігі |мекені = Қаражал қалалық әкімдігі{{!}}Қаражал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1951 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9382 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} [[Сурет:Жәйрем.jpeg|thumb|right|200px|]] '''Жәйрем''' – [[Қарағанды облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]], [[Қаражал қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласының солтүстік-батысында 65 км жерде орналасқан. == Тарихы == [[1951 жыл]]ы ашылып, [[1964 жыл]]дан барланып, [[1976 жыл]]дан өнім бере бастаған Жәйрем [[барит]]-[[полиметалл]] және [[темір]]-[[марганец]] кен орындар тобының игерілуіне байланысты пайда болды ([[Жәйрем полиметалл кен орны|Жәйрем]], [[Үшқатын марганец кен орны|Үшқатын]], [[Жомарт марганец кен орны|Жомарт]], т.б.). [[1972 жыл]]ы кентке айналды. == Халқы == Тұрғыны 9,9 мың адам ([[1999 жыл|1999]]). == Кәсіпорындар, инфрақұрылымы == Жәйремде “ENRC” тобы басқаратын “Жәйрем кен-байыту комбинаты” акционерлік қоғамы, “Жәйрем құрылыс-монтаж басқармасы” '''“Жәйремнан”''' серіктестігі, “Жәйремкөлік” акционерлік қоғамы жұмыс істейді. Оқу-ағарту, денсаулық сақтау, тұрмыстық қажеттерді өтейтін мекемелер бар. Жәйрем арқылы Түгіскен — [[Қаражал қаласы|Қаражал]] — [[Тараз|Жамбыл]] автомобильдік жолы өтеді. Сарысу — Жәйрем темір жол тармағы арқылы Жәйрем - [[Қарағанды]] — Сейфуллин — [[Жезқазған]] темір жолдарына қосылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қаражал (қала)]] [[Санат:Қарағанды облысы елді мекендері]] {{stub}} adtefglane2bwhpjgh9sgjs99a35wi9 3064134 3064129 2022-08-25T15:59:06Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Жәйрем |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec = 55 |lon_deg =70|lon_min = 9|lon_sec =51 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы{{!}}Қарағанды |ауданы = Жаңаарқа ауданы |кестедегі аудан = Жаңаарқа ауданы{{!}}Жаңаарқа |мекен түрі = Қалалық әкімдігі |мекені = Қаражал қалалық әкімдігі{{!}}Қаражал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1951 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9382 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} [[Сурет:Жәйрем.jpeg|thumb|right|200px|]] '''Жәйрем''' – [[Қарағанды облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]], [[Қаражал қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласының солтүстік-батысында 65 км жерде орналасқан. == Тарихы == [[1951 жыл]]ы ашылып, [[1964 жыл]]дан барланып, [[1976 жыл]]дан өнім бере бастаған Жәйрем [[барит]]-[[полиметалл]] және [[темір]]-[[марганец]] кен орындар тобының игерілуіне байланысты пайда болды ([[Жәйрем полиметалл кен орны|Жәйрем]], [[Үшқатын марганец кен орны|Үшқатын]], [[Жомарт марганец кен орны|Жомарт]], т.б.). [[1972 жыл]]ы кентке айналды. == Халқы == Тұрғыны 9,9 мың адам ([[1999 жыл|1999]]). == Кәсіпорындар, инфрақұрылымы == Жәйремде “ENRC” тобы басқаратын “Жәйрем кен-байыту комбинаты” акционерлік қоғамы, “Жәйрем құрылыс-монтаж басқармасы” '''“Жәйремнан”''' серіктестігі, “Жәйремкөлік” акционерлік қоғамы жұмыс істейді. Оқу-ағарту, денсаулық сақтау, тұрмыстық қажеттерді өтейтін мекемелер бар. Жәйрем арқылы Түгіскен — [[Қаражал қаласы|Қаражал]] — [[Тараз|Жамбыл]] автомобильдік жолы өтеді. Сарысу — Жәйрем темір жол тармағы арқылы Жәйрем - [[Қарағанды]] — Сейфуллин — [[Жезқазған]] темір жолдарына қосылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қаражал (қала)]] [[Санат:Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері]] {{stub}} 4cyji38vz4ry5b7evr01movrsys1d4e 3064207 3064134 2022-08-25T17:13:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Жәйрем |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec = 55 |lon_deg =70|lon_min = 9|lon_sec =51 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы{{!}}Қарағанды |ауданы = Жаңаарқа ауданы |кестедегі аудан = Жаңаарқа ауданы{{!}}Жаңаарқа |мекен түрі = Қалалық әкімдігі |мекені = Қаражал қалалық әкімдігі{{!}}Қаражал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1951 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 9382 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} [[Сурет:Жәйрем.jpeg|thumb|right|200px|]] '''Жәйрем''' – [[Қарағанды облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]], [[Қаражал қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласының солтүстік-батысында 65 км жерде орналасқан. == Тарихы == [[1951 жыл]]ы ашылып, [[1964 жыл]]дан барланып, [[1976 жыл]]дан өнім бере бастаған Жәйрем [[барит]]-[[полиметалл]] және [[темір]]-[[марганец]] кен орындар тобының игерілуіне байланысты пайда болды ([[Жәйрем полиметалл кен орны|Жәйрем]], [[Үшқатын марганец кен орны|Үшқатын]], [[Жомарт марганец кен орны|Жомарт]], т.б.). [[1972 жыл]]ы кентке айналды. == Халқы == Тұрғыны 9,9 мың адам ([[1999 жыл|1999]]). == Кәсіпорындар, инфрақұрылымы == Жәйремде “ENRC” тобы басқаратын “Жәйрем кен-байыту комбинаты” акционерлік қоғамы, “Жәйрем құрылыс-монтаж басқармасы” '''“Жәйремнан”''' серіктестігі, “Жәйремкөлік” акционерлік қоғамы жұмыс істейді. Оқу-ағарту, денсаулық сақтау, тұрмыстық қажеттерді өтейтін мекемелер бар. Жәйрем арқылы Түгіскен — [[Қаражал қаласы|Қаражал]] — [[Тараз|Жамбыл]] автомобильдік жолы өтеді. Сарысу — Жәйрем темір жол тармағы арқылы Жәйрем - [[Қарағанды]] — Сейфуллин — [[Жезқазған]] темір жолдарына қосылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қаражал (қала)]] [[Санат:Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері]] {{stub}} {{Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері}} q2wjyiyj1t07if4kc2b5qdiwgsmayqk 0 31546 3064111 2945260 2022-08-25T14:43:03Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Темір ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 02 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 27 |lon_sec = 15 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Шұбарқұдық]] |ауылдық округтер саны = 10 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 25 |қалалар саны =1 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1972 |жер аумағы = 12,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 37740<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 2,99 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (95,82%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (2,55%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,25%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,05%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,53%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 030800-030811<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Temir District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Temir District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Темір ауданы''' – [[Ақтөбе облысы]]ның батыс бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлініс. Орталығы – [[Шұбарқұдық]] кенті. == Географиялық орны == Темір ауданы [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], [[Байғанин ауданы|Байғанин]], [[Ойыл ауданы|Ойыл]], [[Қобда ауданы|Қобда]] аудандарымен шектеседі. Аудан [[Ақтөбе облысы]]ның батысында, [[Мұғалжар тауы]]ның оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ең биік жері 355 м (Бадамша ауылының тұсында). Оңтүстік-батысы сай-жыралармен тілімделген жазық болып келеді. == Тарихы == Ауданның іргесі [[1869 жыл|1869]] жылы құрамында 17 болысы бар [[уезд]] орталығы болып қаланған. Ол қазіргі Мұғалжар, Темір, Ойыл, Байғанин, Қобда аудандарының оңтүстігін қамтыған. [[1921 жыл|1921]] жылы 27 болыс болды және [[Ақтөбе губерниясы]]ндағы аудан орталығы, [[1923 жыл|1923]] жылы Ақтөбе губерниясының іріленуіне байланысты [[Темір уезі]] (14 болыс) аталған. [[1928 жыл|1928]] жылы уез таратылып, [[1930 жыл|1930]] жылы ауданға айналды. [[1935 жыл|1935]] жылы одан Жұрын ауданы бөлініп шықты. Қазіргі Темір ауданы [[1972 жыл|1972]] жылы құрылған. == Пайдалы қазбалары == Жер қойнауынан мұнай, тас темір, құрылыс материалдары барланған. [[1967 жыл|1967]] жылы алғаш рет [[Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны]] табылып, 3000 м тереңдіктен алғаш рет жоғары дебитті мұнай ағымы алынды. Бұл кен орны [[1983 жыл|1983]] жылдан бері игерілуде. == Климаты, топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, қуаң. Ауаның орташа жылдық температурасы қаңтар айында –15 – 17°C, шілдеде 22 – 24°С. Аудан жерімен [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Темір өзені|Темір]], Шилі, [[Құмды өзені|Құмды]], [[Бабатай (өзен)|Бабатай]], [[Шығырлықұмды]], т.б. өзендер ағып өтеді. Жер қыртысында негізінен қызғылт қоңыр, бозғылт қоңыр және сортаңды сұр топырақ басым. Оларда боз, бетеге, жусан, изен, сұлыбас, қамыс, құрақ өседі. Аңдардан қасқыр, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, ондатр, сарышұнақ, аламан тышқаны кездеседі. == Халқы == Тұрғынадар саны 37740 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (95,82%), [[орыстар]] (2,55%), [[украиндар]] (0,25%), [[немістер]] (0,05%), [[татарлар]] (0,08%), басқалары (0,53%). Тұрғын халықтың басым бөлігі автомобиль және темір жол және ірі өзен бойларында, мұнай өндіретін өңірлерде біршама тығыз қоныстанған. == Ауылдық округтер == Ауданда 27 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік және 7 ауылдық округке біріктірілген: * [[Алтықарасу ауылдық округі]] * [[Ақсай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ақсай ауылдық округі]] * [[Жақсымай ауылдық округі]] * [[Кеңесту ауылдық округі]] * [[Кеңқияқ ауылдық округі]] * [[Қайыңды ауылдық округі (Темір ауданы)|Қайыңды ауылдық округі]] * [[Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл ауылдық округі]] * [[Тасқопа ауылдық округі]] * [[Темір қалалық әкімдігі]] * [[Шұбарқұдық кенттік әкімдігі]] == Ауыл шаруашылығы == Ауданда 1996 жылға дейін астық, оған қосымша биязы жүнді қой, етті-сүтті мал, жылқы, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты олар түгелімен дерлік жекешелендірілді. Нәтижесінде ауданның ауыл шаруашылығы саласында 6 [[ЖШС]] және 384 шаруа қожалығы ұйымдастырылды (2005). Ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 1,261 миллион га, шабандығы 36,1 мың га, жайылымы 1,131 миллион га. Ауданда қой мен ешкінің саны 94,7 мың бас, жылқы 5,5 мың бас, түйе 0,45 мың бас болды (2005). == Өнеркәсібі, инфрақұрылымы == Өнеркәсіп саласында аудан аумағында бірнеше ірі кәсіпорындар бар. Олардың ішіндегі ірілері: “Қарақамыс”, “Стройуниверсал” ЖШС, “Көлік” АҚ, “Әлия жолдары”, “Шанс-1”, “Манас”, “Айқап”, “Сагор”, “Тасқұдық”, “Ақтөбемұнайгаз”, Кенжылуэнергия”, “Толғанай” ЖШС-лары, т.б. Білім беру, мәдениет мекемелерін жалпы білім беретін 32 мектеп, 2 мәдениет үйі, 14 кітапхана құрайды. 3 аурухана, ауданы аурухана, санэпидстанса, 17 фельдшаруашылығы-акушерлік пункт ел денсаулығын сақтауға қызмет етеді. Аудан аумағында археологиялық және табиғат ескерткіштерінің жалпы саны – 41. Аудан жерімен [[Атырау]] – [[Қандыағаш]] темір жолы, [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы }} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы]] fdf0iufshzghpd0b2xtcftnd9mu4v88 3064112 3064111 2022-08-25T14:45:40Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Ауылдық округтер */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Темір ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 02 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 27 |lon_sec = 15 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Шұбарқұдық]] |ауылдық округтер саны = 10 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 25 |қалалар саны =1 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1972 |жер аумағы = 12,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 37740<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 2,99 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (95,82%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (2,55%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,25%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,05%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,53%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 030800-030811<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Temir District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Temir District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Темір ауданы''' – [[Ақтөбе облысы]]ның батыс бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлініс. Орталығы – [[Шұбарқұдық]] кенті. == Географиялық орны == Темір ауданы [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], [[Байғанин ауданы|Байғанин]], [[Ойыл ауданы|Ойыл]], [[Қобда ауданы|Қобда]] аудандарымен шектеседі. Аудан [[Ақтөбе облысы]]ның батысында, [[Мұғалжар тауы]]ның оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ең биік жері 355 м (Бадамша ауылының тұсында). Оңтүстік-батысы сай-жыралармен тілімделген жазық болып келеді. == Тарихы == Ауданның іргесі [[1869 жыл|1869]] жылы құрамында 17 болысы бар [[уезд]] орталығы болып қаланған. Ол қазіргі Мұғалжар, Темір, Ойыл, Байғанин, Қобда аудандарының оңтүстігін қамтыған. [[1921 жыл|1921]] жылы 27 болыс болды және [[Ақтөбе губерниясы]]ндағы аудан орталығы, [[1923 жыл|1923]] жылы Ақтөбе губерниясының іріленуіне байланысты [[Темір уезі]] (14 болыс) аталған. [[1928 жыл|1928]] жылы уез таратылып, [[1930 жыл|1930]] жылы ауданға айналды. [[1935 жыл|1935]] жылы одан Жұрын ауданы бөлініп шықты. Қазіргі Темір ауданы [[1972 жыл|1972]] жылы құрылған. == Пайдалы қазбалары == Жер қойнауынан мұнай, тас темір, құрылыс материалдары барланған. [[1967 жыл|1967]] жылы алғаш рет [[Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны]] табылып, 3000 м тереңдіктен алғаш рет жоғары дебитті мұнай ағымы алынды. Бұл кен орны [[1983 жыл|1983]] жылдан бері игерілуде. == Климаты, топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, қуаң. Ауаның орташа жылдық температурасы қаңтар айында –15 – 17°C, шілдеде 22 – 24°С. Аудан жерімен [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Темір өзені|Темір]], Шилі, [[Құмды өзені|Құмды]], [[Бабатай (өзен)|Бабатай]], [[Шығырлықұмды]], т.б. өзендер ағып өтеді. Жер қыртысында негізінен қызғылт қоңыр, бозғылт қоңыр және сортаңды сұр топырақ басым. Оларда боз, бетеге, жусан, изен, сұлыбас, қамыс, құрақ өседі. Аңдардан қасқыр, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, ондатр, сарышұнақ, аламан тышқаны кездеседі. == Халқы == Тұрғынадар саны 37740 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (95,82%), [[орыстар]] (2,55%), [[украиндар]] (0,25%), [[немістер]] (0,05%), [[татарлар]] (0,08%), басқалары (0,53%). Тұрғын халықтың басым бөлігі автомобиль және темір жол және ірі өзен бойларында, мұнай өндіретін өңірлерде біршама тығыз қоныстанған. == Ауылдық округтер == Ауданда 25 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Алтықарасу ауылдық округі]] || 1 584 || [[Алтықарасу]], [[Еңбекші (Ақтөбе облысы)|Еңбекші]], [[Сарытоғай (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай]] ауылдары |- | [[Ақсай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ақсай ауылдық округі]] || 1 940 || [[Ақсай (Темір ауданы)|Ақсай]], [[Бірлік (Темір ауданы)|Бірлік]], [[Шығырлы]], [[Ащысай (Темір ауданы)|Ащысай]] ауылдары |- | [[Жақсымай ауылдық округі]] || 1 984 || [[Шұбарқұдық кәсіпшілігі]], [[Жақсымай]] ауылдары |- | [[Кеңесту ауылдық округі]] || 1 526 || [[Қопа (Кеңесту ауылдық округі)|Қопа]], [[Қалмаққырған]], [[Шитүбек (Ақтөбе облысы)|Шитүбек]] ауылдары |- | [[Кеңқияқ ауылдық округі]] || 5 165 || [[Кеңқияқ]], [[Бәшенкөл]] ауылдары |- | [[Қайыңды ауылдық округі (Темір ауданы)|Қайыңды ауылдық округі]] || 1 284 || [[Бабатай (Ақтөбе облысы)|Бабатай]], [[Құмқұдық (Темір ауданы)|Құмқұдық]], [[Шибұлақ]] ауылдары |- | [[Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл ауылдық округі]] || 5 571 || [[Сарыкөл (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл]], [[Құмсай (Темір ауданы)|Құмсай ]], [[Қопа (Сарыкөл ауылдық округі)|Қопа]], [[Шұбарши]] ауылдары |- | [[Тасқопа ауылдық округі]] || 994 || [[Тасқопа]] ауылы |- | [[Темір қалалық әкімдігі]] || 2 985 || [[Темір (қала)|Темір]] қаласы, [[Жамбыл (Темір ауданы)|Жамбыл]] ауылы |- | [[Шұбарқұдық ауылдық округі]] || 11 199 || [[Шұбарқұдық]] кенті |} == Ауыл шаруашылығы == Ауданда 1996 жылға дейін астық, оған қосымша биязы жүнді қой, етті-сүтті мал, жылқы, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты олар түгелімен дерлік жекешелендірілді. Нәтижесінде ауданның ауыл шаруашылығы саласында 6 [[ЖШС]] және 384 шаруа қожалығы ұйымдастырылды (2005). Ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 1,261 миллион га, шабандығы 36,1 мың га, жайылымы 1,131 миллион га. Ауданда қой мен ешкінің саны 94,7 мың бас, жылқы 5,5 мың бас, түйе 0,45 мың бас болды (2005). == Өнеркәсібі, инфрақұрылымы == Өнеркәсіп саласында аудан аумағында бірнеше ірі кәсіпорындар бар. Олардың ішіндегі ірілері: “Қарақамыс”, “Стройуниверсал” ЖШС, “Көлік” АҚ, “Әлия жолдары”, “Шанс-1”, “Манас”, “Айқап”, “Сагор”, “Тасқұдық”, “Ақтөбемұнайгаз”, Кенжылуэнергия”, “Толғанай” ЖШС-лары, т.б. Білім беру, мәдениет мекемелерін жалпы білім беретін 32 мектеп, 2 мәдениет үйі, 14 кітапхана құрайды. 3 аурухана, ауданы аурухана, санэпидстанса, 17 фельдшаруашылығы-акушерлік пункт ел денсаулығын сақтауға қызмет етеді. Аудан аумағында археологиялық және табиғат ескерткіштерінің жалпы саны – 41. Аудан жерімен [[Атырау]] – [[Қандыағаш]] темір жолы, [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы }} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы]] ev55ysyvt36uifaxi63mnrlmxen2yea 3064113 3064112 2022-08-25T14:47:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Темір ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 02 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 27 |lon_sec = 15 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Шұбарқұдық]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 25 |қалалар саны =1 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1972 |жер аумағы = 12,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 37740<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 2,99 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (95,82%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (2,55%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,25%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,05%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,53%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 030800-030811<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Temir District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Temir District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Темір ауданы''' – [[Ақтөбе облысы]]ның батыс бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлініс. Орталығы – [[Шұбарқұдық]] кенті. == Географиялық орны == Темір ауданы [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], [[Байғанин ауданы|Байғанин]], [[Ойыл ауданы|Ойыл]], [[Қобда ауданы|Қобда]] аудандарымен шектеседі. Аудан [[Ақтөбе облысы]]ның батысында, [[Мұғалжар тауы]]ның оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ең биік жері 355 м (Бадамша ауылының тұсында). Оңтүстік-батысы сай-жыралармен тілімделген жазық болып келеді. == Тарихы == Ауданның іргесі [[1869 жыл|1869]] жылы құрамында 17 болысы бар [[уезд]] орталығы болып қаланған. Ол қазіргі Мұғалжар, Темір, Ойыл, Байғанин, Қобда аудандарының оңтүстігін қамтыған. [[1921 жыл|1921]] жылы 27 болыс болды және [[Ақтөбе губерниясы]]ндағы аудан орталығы, [[1923 жыл|1923]] жылы Ақтөбе губерниясының іріленуіне байланысты [[Темір уезі]] (14 болыс) аталған. [[1928 жыл|1928]] жылы уез таратылып, [[1930 жыл|1930]] жылы ауданға айналды. [[1935 жыл|1935]] жылы одан Жұрын ауданы бөлініп шықты. Қазіргі Темір ауданы [[1972 жыл|1972]] жылы құрылған. == Пайдалы қазбалары == Жер қойнауынан мұнай, тас темір, құрылыс материалдары барланған. [[1967 жыл|1967]] жылы алғаш рет [[Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны]] табылып, 3000 м тереңдіктен алғаш рет жоғары дебитті мұнай ағымы алынды. Бұл кен орны [[1983 жыл|1983]] жылдан бері игерілуде. == Климаты, топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, қуаң. Ауаның орташа жылдық температурасы қаңтар айында –15 – 17°C, шілдеде 22 – 24°С. Аудан жерімен [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Темір өзені|Темір]], Шилі, [[Құмды өзені|Құмды]], [[Бабатай (өзен)|Бабатай]], [[Шығырлықұмды]], т.б. өзендер ағып өтеді. Жер қыртысында негізінен қызғылт қоңыр, бозғылт қоңыр және сортаңды сұр топырақ басым. Оларда боз, бетеге, жусан, изен, сұлыбас, қамыс, құрақ өседі. Аңдардан қасқыр, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, ондатр, сарышұнақ, аламан тышқаны кездеседі. == Халқы == Тұрғынадар саны 37740 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (95,82%), [[орыстар]] (2,55%), [[украиндар]] (0,25%), [[немістер]] (0,05%), [[татарлар]] (0,08%), басқалары (0,53%). Тұрғын халықтың басым бөлігі автомобиль және темір жол және ірі өзен бойларында, мұнай өндіретін өңірлерде біршама тығыз қоныстанған. == Ауылдық округтер == Ауданда 25 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Алтықарасу ауылдық округі]] || 1 584 || [[Алтықарасу]], [[Еңбекші (Ақтөбе облысы)|Еңбекші]], [[Сарытоғай (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай]] ауылдары |- | [[Ақсай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ақсай ауылдық округі]] || 1 940 || [[Ақсай (Темір ауданы)|Ақсай]], [[Бірлік (Темір ауданы)|Бірлік]], [[Шығырлы]], [[Ащысай (Темір ауданы)|Ащысай]] ауылдары |- | [[Жақсымай ауылдық округі]] || 1 984 || [[Шұбарқұдық кәсіпшілігі]], [[Жақсымай]] ауылдары |- | [[Кеңесту ауылдық округі]] || 1 526 || [[Қопа (Кеңесту ауылдық округі)|Қопа]], [[Қалмаққырған]], [[Шитүбек (Ақтөбе облысы)|Шитүбек]] ауылдары |- | [[Кеңқияқ ауылдық округі]] || 5 165 || [[Кеңқияқ]], [[Бәшенкөл]] ауылдары |- | [[Қайыңды ауылдық округі (Темір ауданы)|Қайыңды ауылдық округі]] || 1 284 || [[Бабатай (Ақтөбе облысы)|Бабатай]], [[Құмқұдық (Темір ауданы)|Құмқұдық]], [[Шибұлақ]] ауылдары |- | [[Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл ауылдық округі]] || 5 571 || [[Сарыкөл (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл]], [[Құмсай (Темір ауданы)|Құмсай ]], [[Қопа (Сарыкөл ауылдық округі)|Қопа]], [[Шұбарши]] ауылдары |- | [[Тасқопа ауылдық округі]] || 994 || [[Тасқопа]] ауылы |- | [[Темір қалалық әкімдігі]] || 2 985 || [[Темір (қала)|Темір]] қаласы, [[Жамбыл (Темір ауданы)|Жамбыл]] ауылы |- | [[Шұбарқұдық ауылдық округі]] || 11 199 || [[Шұбарқұдық]] кенті |} == Ауыл шаруашылығы == Ауданда 1996 жылға дейін астық, оған қосымша биязы жүнді қой, етті-сүтті мал, жылқы, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты олар түгелімен дерлік жекешелендірілді. Нәтижесінде ауданның ауыл шаруашылығы саласында 6 [[ЖШС]] және 384 шаруа қожалығы ұйымдастырылды (2005). Ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 1,261 миллион га, шабандығы 36,1 мың га, жайылымы 1,131 миллион га. Ауданда қой мен ешкінің саны 94,7 мың бас, жылқы 5,5 мың бас, түйе 0,45 мың бас болды (2005). == Өнеркәсібі, инфрақұрылымы == Өнеркәсіп саласында аудан аумағында бірнеше ірі кәсіпорындар бар. Олардың ішіндегі ірілері: “Қарақамыс”, “Стройуниверсал” ЖШС, “Көлік” АҚ, “Әлия жолдары”, “Шанс-1”, “Манас”, “Айқап”, “Сагор”, “Тасқұдық”, “Ақтөбемұнайгаз”, Кенжылуэнергия”, “Толғанай” ЖШС-лары, т.б. Білім беру, мәдениет мекемелерін жалпы білім беретін 32 мектеп, 2 мәдениет үйі, 14 кітапхана құрайды. 3 аурухана, ауданы аурухана, санэпидстанса, 17 фельдшаруашылығы-акушерлік пункт ел денсаулығын сақтауға қызмет етеді. Аудан аумағында археологиялық және табиғат ескерткіштерінің жалпы саны – 41. Аудан жерімен [[Атырау]] – [[Қандыағаш]] темір жолы, [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы }} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы]] 16h1qzced3zgh5bw5jez9279msrisjy 3064212 3064113 2022-08-25T17:16:00Z Kasymov 10777 /* Ауылдық округтер */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Темір ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 02 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 27 |lon_sec = 15 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Шұбарқұдық]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 25 |қалалар саны =1 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1972 |жер аумағы = 12,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 37740<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 2,99 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (95,82%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (2,55%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,25%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,05%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,53%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 030800-030811<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Temir District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Temir District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Темір ауданы''' – [[Ақтөбе облысы]]ның батыс бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлініс. Орталығы – [[Шұбарқұдық]] кенті. == Географиялық орны == Темір ауданы [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], [[Байғанин ауданы|Байғанин]], [[Ойыл ауданы|Ойыл]], [[Қобда ауданы|Қобда]] аудандарымен шектеседі. Аудан [[Ақтөбе облысы]]ның батысында, [[Мұғалжар тауы]]ның оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ең биік жері 355 м (Бадамша ауылының тұсында). Оңтүстік-батысы сай-жыралармен тілімделген жазық болып келеді. == Тарихы == Ауданның іргесі [[1869 жыл|1869]] жылы құрамында 17 болысы бар [[уезд]] орталығы болып қаланған. Ол қазіргі Мұғалжар, Темір, Ойыл, Байғанин, Қобда аудандарының оңтүстігін қамтыған. [[1921 жыл|1921]] жылы 27 болыс болды және [[Ақтөбе губерниясы]]ндағы аудан орталығы, [[1923 жыл|1923]] жылы Ақтөбе губерниясының іріленуіне байланысты [[Темір уезі]] (14 болыс) аталған. [[1928 жыл|1928]] жылы уез таратылып, [[1930 жыл|1930]] жылы ауданға айналды. [[1935 жыл|1935]] жылы одан Жұрын ауданы бөлініп шықты. Қазіргі Темір ауданы [[1972 жыл|1972]] жылы құрылған. == Пайдалы қазбалары == Жер қойнауынан мұнай, тас темір, құрылыс материалдары барланған. [[1967 жыл|1967]] жылы алғаш рет [[Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны]] табылып, 3000 м тереңдіктен алғаш рет жоғары дебитті мұнай ағымы алынды. Бұл кен орны [[1983 жыл|1983]] жылдан бері игерілуде. == Климаты, топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, қуаң. Ауаның орташа жылдық температурасы қаңтар айында –15 – 17°C, шілдеде 22 – 24°С. Аудан жерімен [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Темір өзені|Темір]], Шилі, [[Құмды өзені|Құмды]], [[Бабатай (өзен)|Бабатай]], [[Шығырлықұмды]], т.б. өзендер ағып өтеді. Жер қыртысында негізінен қызғылт қоңыр, бозғылт қоңыр және сортаңды сұр топырақ басым. Оларда боз, бетеге, жусан, изен, сұлыбас, қамыс, құрақ өседі. Аңдардан қасқыр, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, ондатр, сарышұнақ, аламан тышқаны кездеседі. == Халқы == Тұрғынадар саны 37740 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (95,82%), [[орыстар]] (2,55%), [[украиндар]] (0,25%), [[немістер]] (0,05%), [[татарлар]] (0,08%), басқалары (0,53%). Тұрғын халықтың басым бөлігі автомобиль және темір жол және ірі өзен бойларында, мұнай өндіретін өңірлерде біршама тығыз қоныстанған. == Ауылдық округтер == Ауданда 25 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Алтықарасу ауылдық округі]] || 1 584 || [[Алтықарасу]], [[Еңбекші (Ақтөбе облысы)|Еңбекші]], [[Сарытоғай (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай]] ауылдары |- | [[Ақсай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ақсай ауылдық округі]] || 1 940 || [[Ақсай (Темір ауданы)|Ақсай]], [[Бірлік (Темір ауданы)|Бірлік]], [[Шығырлы]], [[Ащысай (Темір ауданы)|Ащысай]] ауылдары |- | [[Жақсымай ауылдық округі]] || 1 984 || [[Шұбарқұдық кәсіпшілігі]], [[Жақсымай]] ауылдары |- | [[Кеңесту ауылдық округі]] || 1 526 || [[Қопа (Кеңесту ауылдық округі)|Қопа]], [[Қалмаққырған]], [[Шитүбек (Ақтөбе облысы)|Шитүбек]] ауылдары |- | [[Кеңқияқ ауылдық округі]] || 5 165 || [[Кеңқияқ]], [[Бәшенкөл]] ауылдары |- | [[Қайыңды ауылдық округі (Темір ауданы)|Қайыңды ауылдық округі]] || 1 284 || [[Бабатай (Ақтөбе облысы)|Бабатай]], [[Құмқұдық (Темір ауданы)|Құмқұдық]], [[Шибұлақ]] ауылдары |- | [[Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл ауылдық округі]] || 5 571 || [[Сарыкөл (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл]], [[Құмсай (Темір ауданы)|Құмсай]], [[Қопа (Сарыкөл ауылдық округі)|Қопа]], [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] ауылдары |- | [[Тасқопа ауылдық округі]] || 994 || [[Тасқопа]] ауылы |- | [[Темір қалалық әкімдігі]] || 2 985 || [[Темір (қала)|Темір]] қаласы, [[Жамбыл (Темір ауданы)|Жамбыл]] ауылы |- | [[Шұбарқұдық ауылдық округі]] || 11 199 || [[Шұбарқұдық]] кенті |} == Ауыл шаруашылығы == Ауданда 1996 жылға дейін астық, оған қосымша биязы жүнді қой, етті-сүтті мал, жылқы, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты олар түгелімен дерлік жекешелендірілді. Нәтижесінде ауданның ауыл шаруашылығы саласында 6 [[ЖШС]] және 384 шаруа қожалығы ұйымдастырылды (2005). Ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы 1,261 миллион га, шабандығы 36,1 мың га, жайылымы 1,131 миллион га. Ауданда қой мен ешкінің саны 94,7 мың бас, жылқы 5,5 мың бас, түйе 0,45 мың бас болды (2005). == Өнеркәсібі, инфрақұрылымы == Өнеркәсіп саласында аудан аумағында бірнеше ірі кәсіпорындар бар. Олардың ішіндегі ірілері: “Қарақамыс”, “Стройуниверсал” ЖШС, “Көлік” АҚ, “Әлия жолдары”, “Шанс-1”, “Манас”, “Айқап”, “Сагор”, “Тасқұдық”, “Ақтөбемұнайгаз”, Кенжылуэнергия”, “Толғанай” ЖШС-лары, т.б. Білім беру, мәдениет мекемелерін жалпы білім беретін 32 мектеп, 2 мәдениет үйі, 14 кітапхана құрайды. 3 аурухана, ауданы аурухана, санэпидстанса, 17 фельдшаруашылығы-акушерлік пункт ел денсаулығын сақтауға қызмет етеді. Аудан аумағында археологиялық және табиғат ескерткіштерінің жалпы саны – 41. Аудан жерімен [[Атырау]] – [[Қандыағаш]] темір жолы, [[Ақтөбе]] автомобиль жолы өтеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы }} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы]] jn32zcdu65jt4d6p3iwh9qh5yw9jw0d 0 32046 3064087 3048344 2022-08-25T14:10:46Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Шұбарши |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48 |lat_min = 34 |lat_sec =49 |lon_deg = 57 |lon_min = 10|lon_sec = 56 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Темір ауданы |кестедегі аудан = Темір ауданы{{!}}Темір |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы){{!}}Сарыкөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = 1939 |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = {{Өсім}} 3736 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = Қазақтар,Орыстар |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 1346 |пошта индексі = 030811 |пошта индекстері = |автомобиль коды = 04 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Шұбарши''' — [[Ақтөбе облысы]]ның [[Темір ауданы]]ндағы кент, [[Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл ауылдық округі]] орталығы, 2019 жылға дейін таратылған "Шұбарши ауылдық округі" орталығы болды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шұбарқұдық]] кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 79 км-дей жерде, [[Темір өзені]]нің жағалауының аңғарында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 3590 адам (1722 ер адам және 1868 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 3736 адамды (1831 ер адам және 1905 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Транспорты == Елді мекен арқылы [[Ақтөбе]]-[[Қандыағаш]]-[[Шұбарқұдық]]-[[Темір (қала)|Темір]]-[[Кеңқияқ]]-Шұбарши-[[Жаңажол (Ақтөбе облысы)|Жаңажол]] тас жолы өтеді. == Тарихы == Іргесі 20 ғасырдың 39-жылдары осы өңірде мұнай кәсіпшілігінің дамуына байланысты қаланған. Кентте “Ақтөбемұнайгаз” ЖШС-нің бөлімшесі, “Айқап”, “Сабор”, “Тасқұдық”, “Кенжылуэнергия”, “Жазира”, “Көкжидемұнай” ЖШС-тері орналасқан. == Инфақұрылымы == Орта мектеп, амбулатория, бірнеше дүкендер, мейрамхана, клуб, наубайхана, орталық сауда орталығы және басқа да салалар бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан кенттері]] 77wv2p31ee4kdixp42iavbmn8r3tgr6 3064094 3064087 2022-08-25T14:17:30Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Шұбарши]] бетін [[Шұбарши (Темір ауданы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Шұбарши |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48 |lat_min = 34 |lat_sec =49 |lon_deg = 57 |lon_min = 10|lon_sec = 56 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Темір ауданы |кестедегі аудан = Темір ауданы{{!}}Темір |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы){{!}}Сарыкөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = 1939 |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = {{Өсім}} 3736 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = Қазақтар,Орыстар |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 1346 |пошта индексі = 030811 |пошта индекстері = |автомобиль коды = 04 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Шұбарши''' — [[Ақтөбе облысы]]ның [[Темір ауданы]]ндағы кент, [[Сарыкөл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл ауылдық округі]] орталығы, 2019 жылға дейін таратылған "Шұбарши ауылдық округі" орталығы болды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шұбарқұдық]] кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 79 км-дей жерде, [[Темір өзені]]нің жағалауының аңғарында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 3590 адам (1722 ер адам және 1868 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 3736 адамды (1831 ер адам және 1905 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Транспорты == Елді мекен арқылы [[Ақтөбе]]-[[Қандыағаш]]-[[Шұбарқұдық]]-[[Темір (қала)|Темір]]-[[Кеңқияқ]]-Шұбарши-[[Жаңажол (Ақтөбе облысы)|Жаңажол]] тас жолы өтеді. == Тарихы == Іргесі 20 ғасырдың 39-жылдары осы өңірде мұнай кәсіпшілігінің дамуына байланысты қаланған. Кентте “Ақтөбемұнайгаз” ЖШС-нің бөлімшесі, “Айқап”, “Сабор”, “Тасқұдық”, “Кенжылуэнергия”, “Жазира”, “Көкжидемұнай” ЖШС-тері орналасқан. == Инфақұрылымы == Орта мектеп, амбулатория, бірнеше дүкендер, мейрамхана, клуб, наубайхана, орталық сауда орталығы және басқа да салалар бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан кенттері]] 77wv2p31ee4kdixp42iavbmn8r3tgr6 0 35444 3064114 3063928 2022-08-25T14:49:15Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Байғанин ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 18 |lat_sec = 36 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 43 |lon_sec = 48 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 23 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 61,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 22&nbsp;809<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Департамент статистики Акмолинской области. 01.07.2010]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 0,37 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,80%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,12%)}}<ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі =030300-030312<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Bayganin District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Bayganin District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Байғанин ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның оңтүстік-батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауылкелді. Солтүстік-батысында [[Ойыл ауданы|Ойыл]], солтүстігінде [[Темір ауданы|Темір]], солтүстік-шығысында [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], шығысында [[Шалқар ауданы]], оңтүстігінде [[Өзбекстан]]ның [[Қарақалпақстан]] республикасы, [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]], батысында [[Атырау облысы]]ның [[Жылыой ауданы|Жылыой]], [[Қызылқоға ауданы]]мен шектеседі. Жер аумағы 61,0 мың км². == Тарихы == Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Ол кезде аудан Табын деп аталып [[Адай уезі]]нің солтүстік-шығысындағы ірі бөлінісі еді. Кейін [[1932 жыл|1932]] жылы Ақтөбе облысының әкімшілігіне еніп, [[1940 жыл|1940]] жылы ауданға халық ақыны [[Нұрпейіс Байғанин]]нің есімі берілді. == Атақты тұлғалары == Бұл өлкеде қазаққа атақты жырау Ақтан ақын дүниеге келген. Халыққа белгілі тұлғалар: Түрікпенбай палуан, Көбен би, Таймас Ишан, Байтақ мақсым, Мыңбай батыр осы өлкенің қадірлі мақтанышы. Сондай ақ бұл өлкені би әрі болыс болған Мыңбай батыр басқарған. == Халқы == Тұрғыны 22809 адам (2019). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 0,37 адамнан келеді. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,80%), [[орыстар]] (0,08%), басқалары (0,12%). == Ауылдық округтер == Аудандағы 24 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ащысай ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Ащысай ауылдық округі]] || 1 539 || [[Ноғайты (Ақтөбе облысы)|Ноғайты]] ауылы |- | [[Жарқамыс ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарқамыс (Ақтөбе облысы)|Жарқамыс]], [[Ақтам (Ақтөбе облысы)|Ақтам]], [[Қаражар (Ақтөбе облысы)|Қаражар]] ауылдары |- | [[Жаңажол ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] || 723 || [[Оймауыт (Ақтөбе облысы)|Оймауыт]] ауылы |- | [[Көлтабан ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарлы (Ақтөбе облысы)|Жарлы]], [[Жыңғылдытоғай]], [[Қораши]] ауылдары |- | [[Миялы ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Миялы ауылдық округі]] || 891 || [[Миялы (Ақтөбе облысы)|Миялы]], [[Дияр]] ауылдары |- | [[Сарытоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай ауылдық округі]] || 1 599 || [[Алтай батыр ауылы|Алтай батыр]], [[Баршақұм (ауыл)|Баршақұм]], [[Шұқыршы]] ауылдары |- | [[Қарауылкелді ауылдық округі]] || 8 641 || [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]] ауылдары |- | [[Қопа ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Қопа ауылдық округі]] || 1 351 || [[Ебейті]], [[Айырық]], [[Көптоғай (Байғанин ауданы)|Көптоғай]], [[Қопа (Байғанин ауданы)|Қопа]] ауылдары |- | [[Қызылбұлақ ауылдық округі]] || 2 085 || [[Кемерши]], [[Бұлақтыкөл]], [[Жаңатаң (Байғанин ауданы)|Жаңатаң]] ауылдары |} == Жер бедері == Байғанин ауданының жері негізінен үстіртті (биіктігі 200—300 метр), оңтүстігін [[Доңызтау]] тауы және [[Шағырай үстірті]] алып жатыр. Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу болып келеді, мұнда адырлар жиі ұшырасады. Қарауылкелдінің батысындағы шоқының биіктігі 276 м., Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метрлік биіктік сияқты шоқылар ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығысында жиі ұшырасқанымен олардың абсолютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді. Ауданның оңтүстік-шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтымның шоқысы (250 м), Зымыстан (206 м) шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның оңтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метрден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді. Жем өзенінің оңтүстік-шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым – ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл (262м), Әлитау (354 м) шоқылары мен Шерғала жоны араларындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан гипс, әктас, бор, қиыршық тас, т.б. құрылыс материалдары өндіріледі. Аудан жері мұнай мен газ қорына бай. Ірі кен орындары [[Жаңатаң мұнай кен орны|Жаңатаң]], [[Лақтыбай мұнай кен орны|Лақтыбай]], [[Ақжар мұнай кен орны|Ақжар]], [[Шығыс Ақжар мұнай кен орны|Шығыс Ақжар]], [[Қаратөбе мұнай кен орны|Қаратөбе]], Оңтүстік Қаратөбе, бұлар негізінен Жем өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жол құрылысында пайдаланылатын шикізат - кир Мортық, Алтай, Дөңгелексор, Ақшоқы, Алашқазған маңында кездеседі. Табиғи газдың қоры аудан оңтүстігінде бар деп есептелінеді. == Климаты == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –10°С, шілденің орташа температурасы 25°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшер ауданның оңтүстігінде 150 мм, солтүстігінде 250 мм. Байғанин ауданы жерінің солтүстік бөлігі шөлейтті белдемге, ал оңтүстік бөлігі шөлді белдемге жатады. == Өзен-сулары == Ірі өзендері: [[Жем өзені|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], сонымен қатар Ащысай, Шетірлі, Кенжалы, Алшынсай, Шаған, Қияқты, Тереңсай, Жиделі, Жарлы, Ебейті, Дауылды, Қарауылкелді, Саралжынды, Қамысты, Мәні, Жайынды, Терісаққан сияқты шағын өзендер мен сайлар бар. Қар суымен қоректенетін бұлар жаз айларында кеуіп қалады, кей жылдары Жем, Сағыз өзендеріне құяды. Жем, Сағыз өзендерінің өзі жаздың ыстық айларында бөлшектеніп, қарасулар тізбегін құрап жатады. Өзендердің көпшілігі мал суаруға, ішінара көкөніс суаруға, алаптары – жайылым ретінде пайдаланылады. Аудан территориясында жазда құрғап қалатын Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкен Жуалы, Шалқаркөл, Толағайсор, Соркөл, Тоғысқан, Мыңжасар көлдері бар. == Топырағы == Ауданның жері — топырақ зоналары бойынша үш аймаққа бөлінеді. Солтүстік аймақ, яғни Қарауылкелді, ішінара Ащы, Көлтабан ауылдық округтерінің жері ашық - қоңыр топырақты зонаға жатады. Орталық аймақ, яғни құба топырақты шағын зонаға Жем өзенінің екі жақ беткейін алып жатқан территория кіреді. Доңызтаудың оңтүстік жағындағы алқап оңтүстік аймаққа, немесе сұр – құба топырақты шағын зонаға кіреді. == Өсімдік пен жануарлар әлемі== Аудан жеріндегі өсімдіктер дүниесі түр – тұқымы бойынша әр түрлі. Тамырлы өсімдіктің 90-ға жуық тұқымының 1000 – нан астам түрлері өседі. Ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығыс беткейінде аз да болса ақ селеулі боз, сондай – ақ жусан, өткінші шөптері өседі. Жем өзенінің оңтүстік жағы, Сам, Матайға дейінгі аймақ жыл бойы мал жайылымы үшін қолайлы, азықтық сапасы құнарлы шөптерге бай. Мұнда изен мен жусанның бірнеше түрлері, бұйырғын, көкпек, теріскен, күйреуік сияқты қара оттық шөптер өседі, олар қатаң жерге өскендіктен біраз уақыт құнарлылығын жоймайды, күзгі жауын сілтісін шайғаннан кейін малға азық болады. Жазғытұрым жердің ылғалы мен түскен жауын – шашынның мөлшеріне байланысты малға жұғымды шөптер өседі. Олар: беде, мортық, қаз оты, сорышуда, ебелек, еркек, қияқбоз, шытыр. Бұлар құмақ шағылды жерде өседі. Сонымен бірге алабұта, жантақ, баялыш, қоянсүйек те әр жерде кездеседі. Жануарлар дүниесінен аудан территориясын түлкі, қарсақ, борсық, қасқыр, күзен, қоян сияқты аңдар, кеміргіштердің біраз түрлері (саршұнақ, атжалман) мекендейді, кесіртке, жыландар да кездеседі. Шағырай, Ащыбұлақ, Айрық қырларында жабайы шошқа, даланың әр жерінде киіктер тобы жайылады. Құстардан бұлдырық, тырна, торғайлар мекендейді, көктемде үйрек, қаз, шағаланың кейбір түрлері, жылқышы, қоңыр қаз, қараторғай келеді. Азайып бара жатқан құстардың бір түрі – дуадақ та кездеседі. Киіктер қысты (егер қыс жылы болса) ауданның оңтүстік шекарасына таяу жазықта өткізеді, сонымен қатар «Қызыл кітапқа» енген қарақұйрық та кездесіп қалады. Бұларды аулауға тыйым салынған. == Шаруашылығы == Мал шаруашылығы (ірі қара, қой мен ешкі, жылқы, түйе) және ішінара суармалы егіншілік (дәнді дақылдар, жемшөптік дақылдар, картоп) дамыған. Бұл өлкеде шөлге, аязға төзімді келетін жүйрік адай жылқыларымен ерекшеленеді. Ауданның солтүстігінен [[Атырау — Қандыағаш темір жолы|Атырау — Қандыағаш темір жол]] және автомобиль жолы өтеді. Ауданда оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, [[денсаулық]] сақтау мекемелері бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы]] otgscfvq0np24w9jeq1d0tfevnjcq6x 3064115 3064114 2022-08-25T14:49:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Байғанин ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 18 |lat_sec = 36 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 43 |lon_sec = 48 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 24 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 61,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 22&nbsp;809<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Департамент статистики Акмолинской области. 01.07.2010]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 0,37 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,80%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,12%)}}<ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі =030300-030312<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Bayganin District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Bayganin District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Байғанин ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның оңтүстік-батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауылкелді. Солтүстік-батысында [[Ойыл ауданы|Ойыл]], солтүстігінде [[Темір ауданы|Темір]], солтүстік-шығысында [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], шығысында [[Шалқар ауданы]], оңтүстігінде [[Өзбекстан]]ның [[Қарақалпақстан]] республикасы, [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]], батысында [[Атырау облысы]]ның [[Жылыой ауданы|Жылыой]], [[Қызылқоға ауданы]]мен шектеседі. Жер аумағы 61,0 мың км². == Тарихы == Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Ол кезде аудан Табын деп аталып [[Адай уезі]]нің солтүстік-шығысындағы ірі бөлінісі еді. Кейін [[1932 жыл|1932]] жылы Ақтөбе облысының әкімшілігіне еніп, [[1940 жыл|1940]] жылы ауданға халық ақыны [[Нұрпейіс Байғанин]]нің есімі берілді. == Атақты тұлғалары == Бұл өлкеде қазаққа атақты жырау Ақтан ақын дүниеге келген. Халыққа белгілі тұлғалар: Түрікпенбай палуан, Көбен би, Таймас Ишан, Байтақ мақсым, Мыңбай батыр осы өлкенің қадірлі мақтанышы. Сондай ақ бұл өлкені би әрі болыс болған Мыңбай батыр басқарған. == Халқы == Тұрғыны 22809 адам (2019). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 0,37 адамнан келеді. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,80%), [[орыстар]] (0,08%), басқалары (0,12%). == Ауылдық округтер == Аудандағы 24 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ащысай ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Ащысай ауылдық округі]] || 1 539 || [[Ноғайты (Ақтөбе облысы)|Ноғайты]] ауылы |- | [[Жарқамыс ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарқамыс (Ақтөбе облысы)|Жарқамыс]], [[Ақтам (Ақтөбе облысы)|Ақтам]], [[Қаражар (Ақтөбе облысы)|Қаражар]] ауылдары |- | [[Жаңажол ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] || 723 || [[Оймауыт (Ақтөбе облысы)|Оймауыт]] ауылы |- | [[Көлтабан ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарлы (Ақтөбе облысы)|Жарлы]], [[Жыңғылдытоғай]], [[Қораши]] ауылдары |- | [[Миялы ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Миялы ауылдық округі]] || 891 || [[Миялы (Ақтөбе облысы)|Миялы]], [[Дияр]] ауылдары |- | [[Сарытоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай ауылдық округі]] || 1 599 || [[Алтай батыр ауылы|Алтай батыр]], [[Баршақұм (ауыл)|Баршақұм]], [[Шұқыршы]] ауылдары |- | [[Қарауылкелді ауылдық округі]] || 8 641 || [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]] ауылдары |- | [[Қопа ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Қопа ауылдық округі]] || 1 351 || [[Ебейті]], [[Айырық]], [[Көптоғай (Байғанин ауданы)|Көптоғай]], [[Қопа (Байғанин ауданы)|Қопа]] ауылдары |- | [[Қызылбұлақ ауылдық округі]] || 2 085 || [[Кемерши]], [[Бұлақтыкөл]], [[Жаңатаң (Байғанин ауданы)|Жаңатаң]] ауылдары |} == Жер бедері == Байғанин ауданының жері негізінен үстіртті (биіктігі 200—300 метр), оңтүстігін [[Доңызтау]] тауы және [[Шағырай үстірті]] алып жатыр. Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу болып келеді, мұнда адырлар жиі ұшырасады. Қарауылкелдінің батысындағы шоқының биіктігі 276 м., Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метрлік биіктік сияқты шоқылар ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығысында жиі ұшырасқанымен олардың абсолютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді. Ауданның оңтүстік-шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтымның шоқысы (250 м), Зымыстан (206 м) шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның оңтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метрден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді. Жем өзенінің оңтүстік-шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым – ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл (262м), Әлитау (354 м) шоқылары мен Шерғала жоны араларындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан гипс, әктас, бор, қиыршық тас, т.б. құрылыс материалдары өндіріледі. Аудан жері мұнай мен газ қорына бай. Ірі кен орындары [[Жаңатаң мұнай кен орны|Жаңатаң]], [[Лақтыбай мұнай кен орны|Лақтыбай]], [[Ақжар мұнай кен орны|Ақжар]], [[Шығыс Ақжар мұнай кен орны|Шығыс Ақжар]], [[Қаратөбе мұнай кен орны|Қаратөбе]], Оңтүстік Қаратөбе, бұлар негізінен Жем өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жол құрылысында пайдаланылатын шикізат - кир Мортық, Алтай, Дөңгелексор, Ақшоқы, Алашқазған маңында кездеседі. Табиғи газдың қоры аудан оңтүстігінде бар деп есептелінеді. == Климаты == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –10°С, шілденің орташа температурасы 25°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшер ауданның оңтүстігінде 150 мм, солтүстігінде 250 мм. Байғанин ауданы жерінің солтүстік бөлігі шөлейтті белдемге, ал оңтүстік бөлігі шөлді белдемге жатады. == Өзен-сулары == Ірі өзендері: [[Жем өзені|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], сонымен қатар Ащысай, Шетірлі, Кенжалы, Алшынсай, Шаған, Қияқты, Тереңсай, Жиделі, Жарлы, Ебейті, Дауылды, Қарауылкелді, Саралжынды, Қамысты, Мәні, Жайынды, Терісаққан сияқты шағын өзендер мен сайлар бар. Қар суымен қоректенетін бұлар жаз айларында кеуіп қалады, кей жылдары Жем, Сағыз өзендеріне құяды. Жем, Сағыз өзендерінің өзі жаздың ыстық айларында бөлшектеніп, қарасулар тізбегін құрап жатады. Өзендердің көпшілігі мал суаруға, ішінара көкөніс суаруға, алаптары – жайылым ретінде пайдаланылады. Аудан территориясында жазда құрғап қалатын Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкен Жуалы, Шалқаркөл, Толағайсор, Соркөл, Тоғысқан, Мыңжасар көлдері бар. == Топырағы == Ауданның жері — топырақ зоналары бойынша үш аймаққа бөлінеді. Солтүстік аймақ, яғни Қарауылкелді, ішінара Ащы, Көлтабан ауылдық округтерінің жері ашық - қоңыр топырақты зонаға жатады. Орталық аймақ, яғни құба топырақты шағын зонаға Жем өзенінің екі жақ беткейін алып жатқан территория кіреді. Доңызтаудың оңтүстік жағындағы алқап оңтүстік аймаққа, немесе сұр – құба топырақты шағын зонаға кіреді. == Өсімдік пен жануарлар әлемі== Аудан жеріндегі өсімдіктер дүниесі түр – тұқымы бойынша әр түрлі. Тамырлы өсімдіктің 90-ға жуық тұқымының 1000 – нан астам түрлері өседі. Ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығыс беткейінде аз да болса ақ селеулі боз, сондай – ақ жусан, өткінші шөптері өседі. Жем өзенінің оңтүстік жағы, Сам, Матайға дейінгі аймақ жыл бойы мал жайылымы үшін қолайлы, азықтық сапасы құнарлы шөптерге бай. Мұнда изен мен жусанның бірнеше түрлері, бұйырғын, көкпек, теріскен, күйреуік сияқты қара оттық шөптер өседі, олар қатаң жерге өскендіктен біраз уақыт құнарлылығын жоймайды, күзгі жауын сілтісін шайғаннан кейін малға азық болады. Жазғытұрым жердің ылғалы мен түскен жауын – шашынның мөлшеріне байланысты малға жұғымды шөптер өседі. Олар: беде, мортық, қаз оты, сорышуда, ебелек, еркек, қияқбоз, шытыр. Бұлар құмақ шағылды жерде өседі. Сонымен бірге алабұта, жантақ, баялыш, қоянсүйек те әр жерде кездеседі. Жануарлар дүниесінен аудан территориясын түлкі, қарсақ, борсық, қасқыр, күзен, қоян сияқты аңдар, кеміргіштердің біраз түрлері (саршұнақ, атжалман) мекендейді, кесіртке, жыландар да кездеседі. Шағырай, Ащыбұлақ, Айрық қырларында жабайы шошқа, даланың әр жерінде киіктер тобы жайылады. Құстардан бұлдырық, тырна, торғайлар мекендейді, көктемде үйрек, қаз, шағаланың кейбір түрлері, жылқышы, қоңыр қаз, қараторғай келеді. Азайып бара жатқан құстардың бір түрі – дуадақ та кездеседі. Киіктер қысты (егер қыс жылы болса) ауданның оңтүстік шекарасына таяу жазықта өткізеді, сонымен қатар «Қызыл кітапқа» енген қарақұйрық та кездесіп қалады. Бұларды аулауға тыйым салынған. == Шаруашылығы == Мал шаруашылығы (ірі қара, қой мен ешкі, жылқы, түйе) және ішінара суармалы егіншілік (дәнді дақылдар, жемшөптік дақылдар, картоп) дамыған. Бұл өлкеде шөлге, аязға төзімді келетін жүйрік адай жылқыларымен ерекшеленеді. Ауданның солтүстігінен [[Атырау — Қандыағаш темір жолы|Атырау — Қандыағаш темір жол]] және автомобиль жолы өтеді. Ауданда оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, [[денсаулық]] сақтау мекемелері бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы]] 5e1nz78thrpcnx7np56a3sxpui7azyr 3064116 3064115 2022-08-25T14:49:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Байғанин ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 18 |lat_sec = 36 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 43 |lon_sec = 48 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 24 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 61,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 22&nbsp;809<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Департамент статистики Акмолинской области. 01.07.2010]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 0,37 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,80%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,12%)}}<ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі =030300-030312<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Bayganin District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Bayganin District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Байғанин ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның оңтүстік-батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауылкелді. Солтүстік-батысында [[Ойыл ауданы|Ойыл]], солтүстігінде [[Темір ауданы|Темір]], солтүстік-шығысында [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], шығысында [[Шалқар ауданы]], оңтүстігінде [[Өзбекстан]]ның [[Қарақалпақстан]] республикасы, [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]], батысында [[Атырау облысы]]ның [[Жылыой ауданы|Жылыой]], [[Қызылқоға ауданы]]мен шектеседі. Жер аумағы 61,0 мың км². == Тарихы == Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Ол кезде аудан Табын деп аталып [[Адай уезі]]нің солтүстік-шығысындағы ірі бөлінісі еді. Кейін [[1932 жыл|1932]] жылы Ақтөбе облысының әкімшілігіне еніп, [[1940 жыл|1940]] жылы ауданға халық ақыны [[Нұрпейіс Байғанин]]нің есімі берілді. == Атақты тұлғалары == Бұл өлкеде қазаққа атақты жырау Ақтан ақын дүниеге келген. Халыққа белгілі тұлғалар: Түрікпенбай палуан, Көбен би, Таймас Ишан, Байтақ мақсым, Мыңбай батыр осы өлкенің қадірлі мақтанышы. Сондай ақ бұл өлкені би әрі болыс болған Мыңбай батыр басқарған. == Халқы == Тұрғыны 22809 адам (2019). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 0,37 адамнан келеді. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,80%), [[орыстар]] (0,08%), басқалары (0,12%). == Ауылдық округтер == Аудандағы 24 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ащысай ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Ащысай ауылдық округі]] || 1 539 || [[Ноғайты (Ақтөбе облысы)|Ноғайты]] ауылы |- | [[Жарқамыс ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарқамыс (Ақтөбе облысы)|Жарқамыс]], [[Ақтам (Ақтөбе облысы)|Ақтам]], [[Қаражар (Ақтөбе облысы)|Қаражар]] ауылдары |- | [[Жаңажол ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] || 723 || [[Оймауыт (Ақтөбе облысы)|Оймауыт]] ауылы |- | [[Көлтабан ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарлы (Ақтөбе облысы)|Жарлы]], [[Жыңғылдытоғай]], [[Қораши]] ауылдары |- | [[Миялы ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Миялы ауылдық округі]] || 891 || [[Миялы (Ақтөбе облысы)|Миялы]], [[Дияр]] ауылдары |- | [[Сарытоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай ауылдық округі]] || 1 599 || [[Алтай батыр ауылы|Алтай батыр]], [[Баршақұм (ауыл)|Баршақұм]], [[Шұқыршы]] ауылдары |- | [[Қарауылкелді ауылдық округі]] || 8 641 || [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Кенжәлі (ауыл)|Кенжәлі]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]] ауылдары |- | [[Қопа ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Қопа ауылдық округі]] || 1 351 || [[Ебейті]], [[Айырық]], [[Көптоғай (Байғанин ауданы)|Көптоғай]], [[Қопа (Байғанин ауданы)|Қопа]] ауылдары |- | [[Қызылбұлақ ауылдық округі]] || 2 085 || [[Кемерши]], [[Бұлақтыкөл]], [[Жаңатаң (Байғанин ауданы)|Жаңатаң]] ауылдары |} == Жер бедері == Байғанин ауданының жері негізінен үстіртті (биіктігі 200—300 метр), оңтүстігін [[Доңызтау]] тауы және [[Шағырай үстірті]] алып жатыр. Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу болып келеді, мұнда адырлар жиі ұшырасады. Қарауылкелдінің батысындағы шоқының биіктігі 276 м., Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метрлік биіктік сияқты шоқылар ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығысында жиі ұшырасқанымен олардың абсолютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді. Ауданның оңтүстік-шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтымның шоқысы (250 м), Зымыстан (206 м) шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның оңтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метрден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді. Жем өзенінің оңтүстік-шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым – ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл (262м), Әлитау (354 м) шоқылары мен Шерғала жоны араларындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан гипс, әктас, бор, қиыршық тас, т.б. құрылыс материалдары өндіріледі. Аудан жері мұнай мен газ қорына бай. Ірі кен орындары [[Жаңатаң мұнай кен орны|Жаңатаң]], [[Лақтыбай мұнай кен орны|Лақтыбай]], [[Ақжар мұнай кен орны|Ақжар]], [[Шығыс Ақжар мұнай кен орны|Шығыс Ақжар]], [[Қаратөбе мұнай кен орны|Қаратөбе]], Оңтүстік Қаратөбе, бұлар негізінен Жем өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жол құрылысында пайдаланылатын шикізат - кир Мортық, Алтай, Дөңгелексор, Ақшоқы, Алашқазған маңында кездеседі. Табиғи газдың қоры аудан оңтүстігінде бар деп есептелінеді. == Климаты == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –10°С, шілденің орташа температурасы 25°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшер ауданның оңтүстігінде 150 мм, солтүстігінде 250 мм. Байғанин ауданы жерінің солтүстік бөлігі шөлейтті белдемге, ал оңтүстік бөлігі шөлді белдемге жатады. == Өзен-сулары == Ірі өзендері: [[Жем өзені|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], сонымен қатар Ащысай, Шетірлі, Кенжалы, Алшынсай, Шаған, Қияқты, Тереңсай, Жиделі, Жарлы, Ебейті, Дауылды, Қарауылкелді, Саралжынды, Қамысты, Мәні, Жайынды, Терісаққан сияқты шағын өзендер мен сайлар бар. Қар суымен қоректенетін бұлар жаз айларында кеуіп қалады, кей жылдары Жем, Сағыз өзендеріне құяды. Жем, Сағыз өзендерінің өзі жаздың ыстық айларында бөлшектеніп, қарасулар тізбегін құрап жатады. Өзендердің көпшілігі мал суаруға, ішінара көкөніс суаруға, алаптары – жайылым ретінде пайдаланылады. Аудан территориясында жазда құрғап қалатын Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкен Жуалы, Шалқаркөл, Толағайсор, Соркөл, Тоғысқан, Мыңжасар көлдері бар. == Топырағы == Ауданның жері — топырақ зоналары бойынша үш аймаққа бөлінеді. Солтүстік аймақ, яғни Қарауылкелді, ішінара Ащы, Көлтабан ауылдық округтерінің жері ашық - қоңыр топырақты зонаға жатады. Орталық аймақ, яғни құба топырақты шағын зонаға Жем өзенінің екі жақ беткейін алып жатқан территория кіреді. Доңызтаудың оңтүстік жағындағы алқап оңтүстік аймаққа, немесе сұр – құба топырақты шағын зонаға кіреді. == Өсімдік пен жануарлар әлемі== Аудан жеріндегі өсімдіктер дүниесі түр – тұқымы бойынша әр түрлі. Тамырлы өсімдіктің 90-ға жуық тұқымының 1000 – нан астам түрлері өседі. Ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығыс беткейінде аз да болса ақ селеулі боз, сондай – ақ жусан, өткінші шөптері өседі. Жем өзенінің оңтүстік жағы, Сам, Матайға дейінгі аймақ жыл бойы мал жайылымы үшін қолайлы, азықтық сапасы құнарлы шөптерге бай. Мұнда изен мен жусанның бірнеше түрлері, бұйырғын, көкпек, теріскен, күйреуік сияқты қара оттық шөптер өседі, олар қатаң жерге өскендіктен біраз уақыт құнарлылығын жоймайды, күзгі жауын сілтісін шайғаннан кейін малға азық болады. Жазғытұрым жердің ылғалы мен түскен жауын – шашынның мөлшеріне байланысты малға жұғымды шөптер өседі. Олар: беде, мортық, қаз оты, сорышуда, ебелек, еркек, қияқбоз, шытыр. Бұлар құмақ шағылды жерде өседі. Сонымен бірге алабұта, жантақ, баялыш, қоянсүйек те әр жерде кездеседі. Жануарлар дүниесінен аудан территориясын түлкі, қарсақ, борсық, қасқыр, күзен, қоян сияқты аңдар, кеміргіштердің біраз түрлері (саршұнақ, атжалман) мекендейді, кесіртке, жыландар да кездеседі. Шағырай, Ащыбұлақ, Айрық қырларында жабайы шошқа, даланың әр жерінде киіктер тобы жайылады. Құстардан бұлдырық, тырна, торғайлар мекендейді, көктемде үйрек, қаз, шағаланың кейбір түрлері, жылқышы, қоңыр қаз, қараторғай келеді. Азайып бара жатқан құстардың бір түрі – дуадақ та кездеседі. Киіктер қысты (егер қыс жылы болса) ауданның оңтүстік шекарасына таяу жазықта өткізеді, сонымен қатар «Қызыл кітапқа» енген қарақұйрық та кездесіп қалады. Бұларды аулауға тыйым салынған. == Шаруашылығы == Мал шаруашылығы (ірі қара, қой мен ешкі, жылқы, түйе) және ішінара суармалы егіншілік (дәнді дақылдар, жемшөптік дақылдар, картоп) дамыған. Бұл өлкеде шөлге, аязға төзімді келетін жүйрік адай жылқыларымен ерекшеленеді. Ауданның солтүстігінен [[Атырау — Қандыағаш темір жолы|Атырау — Қандыағаш темір жол]] және автомобиль жолы өтеді. Ауданда оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, [[денсаулық]] сақтау мекемелері бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы]] 1cm70bsc03y97id6e46r02hqvud0z61 0 45501 3064103 3054051 2022-08-25T14:33:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы = Қарауылкелді |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min = 41|lat_sec = 54 |lon_deg =55|lon_min = 52|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Байғанин ауданы |кестедегі аудан = Байғанин ауданы{{!}}Байғанин |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарауылкелді ауылдық округі{{!}}Қарауылкелді |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1940 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Байғанин'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 7862 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Актюбинская область |сайты = |сайт тілі = }} '''Қарауылкелді''' ([[2006 жыл|2006]] жылға дейін - ''Байғанин'') — [[Ақтөбе облысы]]ның оңтүстік-батысындағы ірі аудан - [[Байғанин ауданы]]ның және [[Қарауылкелді ауылдық округі]] орталығы. Бастапқыда "Адай уезі" кейінірек Ақтөбе облысына енген. == Географиялық орны == [[Ақтөбе]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 246 км-дей жерде, [[Жарлы өзені (Ақтөбе облысы)|Жарлы өзені]]нің бойында, Қарауылкелді темір жол станцияның жанында орналасқан. == Тұлғалары == Сонымен қатар бұл өлкеден қазаққа аты шыққан тұлға ақын - [[Ақтан Керейұлы]] дүниеге келген. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 8212 адам (4167 ер адам және 4045 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 7862 адамды (3924 ер адам және 3938 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Іргесі [[XX ғасыр|20 ғасырдың]] 40-жылдарының бас кезінде [[Атырау]] - Орск мұнай құбырының құрылысына байланысты қаланған. == Инфрақұрылымы == Байғанинде оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, денсаулық сақтау мекемелері, кірпіш зауыты бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы [[Қазақ энциклопедиясы]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Қарауылкелді 20210805 140434.jpg|Қарауылкелді Қарауылкелді 20210805 140359.jpg|Қарауылкелді Қарауылкелді 2 2017.jpg|Қарауылкелді Қарауылкелді 1 2017.jpg|Қарауылкелді </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы елді мекендері]] nu5794a8pcvjpwf4aklkoj9lpooog8c 0 47051 3064090 3059263 2022-08-25T14:15:03Z Nurlybek07 122649 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 463га |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102538.jpg |Төменарық Төменарық IMG 20220625 102134.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102449.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 10 2405.jpg |Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] 0nkm3x0oewt9yzopra0bpvfyzd8zatr 3064092 3064090 2022-08-25T14:16:24Z Nurlybek07 122649 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 4.63 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102538.jpg |Төменарық Төменарық IMG 20220625 102134.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102449.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 10 2405.jpg |Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] trpmo4zm52i1i7mpg15d5s317z5ee6q 0 53230 3064243 2986079 2022-08-25T18:41:37Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік құрамы */ wikitext text/x-wiki '''Кентау қалалық әкімдігі''' – [[Түркістан облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. [[2018 жыл|2018]] жылы таратылған Түркістан қалалық әкімдігінен құрамынан қосылған 12 ауылдық округ, [[2021 жыл|2021]] жылдың 12 наурызында жаңадан құрылған [[Сауран ауданы]] құрамына өтті. Әкімдік орталығы – [[Кентау]] қаласы. == Әкімшілік құрамы == Кентау қалалық әкімдігіне 1 ауылдық округ пен 3 ауыл кіреді: * [[Қарнақ ауылдық округі]] * [[Ащысай (Кентау қалалық әкімдігі)|Ащысай ауылы]] * [[Байылдыр|Байылдыр ауылы]] * [[Хантағы|Хантағы ауылы]] == Шаруашылығы (2003 жылғы мәлімет) == ''Л. Алиева''<ref name="test">Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы, 4-том</ref> <blockquote>2003 жылы қалалық әкімдігінің кәсіпорындары 2041,8 млн. теңгеге өнеркәсіп өнімін өндірді: барит кені – 32,5 мың тонна, баритті концентраты – 16,2 мың тонна, 13 бірлік – экскаватор, 434,7 мың кВт трансформаторлар шығарды. Кентау қалалық әкімдігінің ауыл шаруашылық саласы [[Қарнақ (Түркістан облысы)|Қарнақ ауылының]] аймағында орналасқан. Барлығы 178 агроқұрылым бар, оның 8-і ӨК, 2-і ЖШС, 166 шаруа қожалығы. Ауыл шаруашылық жалпы өнімінде: көкөніс дақылдарының (47,4%), картоп (14,1%) және ет өндірудің (10,5%) үлес салмағы басым. Кентау қалалық әкімдігі аумағында 8 аурухана, 4 емхана, 1 дәрігерлік амбулатория, «Ыбырайым», «Медцентр» ЖШС жұмыс істейді. Білім беру, мәдениет саласында 22 орта мектеп, балалар шығармашылық үйі, С.Байтереков атындағы музыка мектебінің бөлімшесі, Балалар көркемсурет мектебі, 7 кітапхана, 3 ауылдық клуб жұмыс істейді.</blockquote>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Кентау қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Кентау қалалық әкімдігі ауылдық округтері}} [[Санат:Түркістан облысы қалалық әкімдіктері]] 6tcfefayo25j7yycxe43hiv19g023jn 3064302 3064243 2022-08-26T04:40:20Z Ерқанат Рыскулбеков 70798 [[Арнайы:Үлесі/Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) істеген нөмір 3064243 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]] wikitext text/x-wiki '''Кентау қалалық әкімдігі''' – [[Түркістан облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. [[2018 жыл|2018]] жылы таратылған Түркістан қалалық әкімдігінен құрамынан қосылған 12 ауылдық округ, [[2021 жыл|2021]] жылдың 12 наурызында жаңадан құрылған [[Сауран ауданы]] құрамына өтті. Әкімдік орталығы – [[Кентау]] қаласы. == Әкімшілік құрамы == Кентау қалалық әкімдігіне 4 ауыл кіреді: * [[Ащысай (Кентау қалалық әкімдігі)|Ащысай ауылы]] * [[Байылдыр|Байылдыр ауылы]] * [[Қарнақ (Түркістан облысы)|Қарнақ ауылы]] * [[Хантағы|Хантағы ауылы]] == Шаруашылығы (2003 жылғы мәлімет) == ''Л. Алиева''<ref name="test">Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы, 4-том</ref> <blockquote>2003 жылы қалалық әкімдігінің кәсіпорындары 2041,8 млн. теңгеге өнеркәсіп өнімін өндірді: барит кені – 32,5 мың тонна, баритті концентраты – 16,2 мың тонна, 13 бірлік – экскаватор, 434,7 мың кВт трансформаторлар шығарды. Кентау қалалық әкімдігінің ауыл шаруашылық саласы [[Қарнақ (Түркістан облысы)|Қарнақ ауылының]] аймағында орналасқан. Барлығы 178 агроқұрылым бар, оның 8-і ӨК, 2-і ЖШС, 166 шаруа қожалығы. Ауыл шаруашылық жалпы өнімінде: көкөніс дақылдарының (47,4%), картоп (14,1%) және ет өндірудің (10,5%) үлес салмағы басым. Кентау қалалық әкімдігі аумағында 8 аурухана, 4 емхана, 1 дәрігерлік амбулатория, «Ыбырайым», «Медцентр» ЖШС жұмыс істейді. Білім беру, мәдениет саласында 22 орта мектеп, балалар шығармашылық үйі, С.Байтереков атындағы музыка мектебінің бөлімшесі, Балалар көркемсурет мектебі, 7 кітапхана, 3 ауылдық клуб жұмыс істейді.</blockquote>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Кентау қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Кентау қалалық әкімдігі ауылдық округтері}} [[Санат:Түркістан облысы қалалық әкімдіктері]] 05dkz27ktfrg3rfjyz6u85gmdw4nltv 0 55581 3064156 3059285 2022-08-25T16:27:41Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Сәтбаев қалалық әкімдігі''' – [[Ұлытау облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы, [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] кенті және [[Сәтбаев (Ұлытау облысы)|Сәтбаев]] ауылы кіреді. Орталығы - Сәтбаев қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 79 424 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан қалалық әкімдіктері]] {{stub}} tublgnwcapm5l9p9fej3axq5x47takw 3064157 3064156 2022-08-25T16:28:03Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Сәтбаев қалалық әкімдігі''' – [[Ұлытау облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы, [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] кенті және [[Сәтбаев (Ұлытау облысы)|Сәтбаев]] ауылы кіреді. Орталығы - Сәтбаев қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 79 424 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] {{stub}} 84xned4tkryvlkj8tus8z61jqs69393 0 56630 3064198 3063862 2022-08-25T17:03:51Z Kasymov 10777 [[Special:Contributions/Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac|Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac]] ([[User talk:Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Тобықты''' - [[Орта жүз]] [[Арғын]] тайпасының руы. Шежіре бойынша [[кірме]] ру, бауыры [[Арғын]] [[Найман]]ның баласын асырап алған. ''Ұраны – Маябоз, Таңбасы - көз.'' == Тарихы == Ол Арғынның екінші әйелі Момыннан туатын төртеудің бірі - Ақсопыдан тарайды. Тобықты ұрпақтары 17 ғасырдың ақырында [[Балқаш]], [[Тоқырау өзені|Тоқырауын]], [[Қусақ]] маңын, 5 болыс ел қазіргі [[Семей]] облысының жерін мекендеген. Қалың Тобықтының ішінде өсіп, ел арасындағы дау-дамайға еріксіз араласқан [[Абай]] өз өлеңдерінде сол кезеңде атқа мініп, әкімшілік жұмыстарына араласқан би-болыстардың, халықты алдап-арбап, арын сатқан арамза қулардың оғаш мінездерін қатты сынайды. Ақын «Патша кұдай, сыйындым...» деген өлеңінде: «Қайран сөзім қор болды, Тобықтының езіне»деп напыса, Кежек байға арналған «Бөтен елде бар болса...» деп басталатын Ұзақ толғауында бірді бірге айдап салып, ел ішін алатайдай еткен алаяқ пысықтарға ренішін жасыра алмай: «Ел бүлігі Тобықты, Көп пысыққа молықты» деп ашына айыптайды. Бірақ, бұған қарап Абай бүкіл Тобықты жұртын даттап отыр деуге әсте болмайды. Ақынның қадапа сынап, қаһар төгіп отырғаны сол қалың елдің тыныштық-берекесін кетіріп біткен «ездер» мен «пысықтар». Іргелі ел атанған Тобықтының жақсылығы мен жақсыларын ақын қатты құрметтеген. Сүйікті баласы Әбдірахман мезгілсіз қайтыс болып, көңілі қайғы-шерге толған ақын «Бермеген колға, қайтесің...» деген жұбату жырында арғы қажы атасын: «Тобықтыны ел қылып, Басын жиып қурапты» деп мадақ тұтады, жаралы жүрегіне содан медеу тапқандай болады.<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref> == Болыстары == Тобықты елі 1824 ж. дейін бір ғана болыс болған. 1835 ж. Күшік тобықты, Мәмбетай тобықты болып бөлінеді де, кейінірек Күшік тобықтыдан [[Қоңыр-көкше болысы|Қоңыр-кекше болысы]] бөлініп шығады. == Тұлғалар == {{Div col|3}} # [[Абай Құнанбайұлы]] # [[Құдайберді Құнанбайұлы]] # [[Ғалий Әділбекұлы Әділбеков]] # [[Шәкәрім Құдайбердіұлы]] # [[Жанболат Башар]] # [[Хайдар Арыстанбекұлы Арыстанбеков]] # [[Әмина Ерғожақызы Өмірзақова]] # [[Әнет Баба]] # [[Манарбек Ержанов]] # [[Бейсенбай Жәнібекұлы]] # [[Бөжей Ералыұлы]] # [[Қадиша Бәзілқызы]] # [[Қараменде Шақаұлы]] # [[Көрпебай Боранбайұлы]] # [[Қаратай Сапақұлы]] # [[Базаралы Қауменұлы]] # [[Өскенбай Ырғызбайұлы]] # [[Еркежан Ибаққызы]] # [[Ербол Көмекбайұлы]] # [[Мадияр Тұсіпұлы]] # [[Мұса Аюбайұлы]] # [[Мүсірәлі Апыбайұлы]] # [[Мырзахан Бозымбайұлы]] # [[Әнет би]] # [[Өмірзақ Атаев]] # [[Асылбек Сүйіндікұлы]] # [[Дүтбай Уандықұлы]] # [[Мұздыбек Әбдікәрімов]] # [[Руслан Нұрбай]] # [[Дәуітәлі Стамбеков]] # [[Гүлбаһрам Имамбекқызы Тарабаева]] # [[Сейітхан Ахметұлы Исаев]] # [[Мұқаш Орынбаев]] # [[Гүлдана Ғалымқызы Сапарғалиева]] # [[Мамай Жұмағұлұлы]] # [[Амангелді Жұмағалиұлы Омаров]] Байтемір # [[Марат Өмірсерікұлы Әйнеков]] жуантаяқ # [[Саид Маратұлы Әйнеков]] жуантаяқ # [[Ұлбек Осбалаққызы Осбалақова]] # [[Жақия Шайжүнісов]] # [[Жәнібек Кәрменұлы Кәрменов]] бөкенші # [[Мамашәріп би]] (Көкше) # [[Жиренше Шоңқаұлы]] (КөтібақЫ) {{Div col end}} ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] [[Санат:Абай энциклопедиясы]] {{stub}} mv1xsq8s790q4jdts3x78rq5vf977p8 0 57501 3064153 2490138 2022-08-25T16:25:49Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Жезқазған |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =52|lat_sec = 14 |lon_deg =67|lon_min = 26|lon_sec =43 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс =Ұлытау облысы{{!}}Ұлытау облысы |ауданы = Сәтбаев қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Сәтбаев қалалық әкімдігі{{!}}Сәтбаев |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1907 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =8,1 мың |санақ жылы = 2012 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жезқазған''' - [[Ұлытау облысы]] [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. == Географиялық орны == [[Жезқазған]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 25 км, Сәтбаев қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км жерде орналасқан. == Халқы == Тұрғыны: * 9,4 мың адам ([[1999 жыл|1999]]); * 8,1 мың адам ([[2012 жыл|2012]]). == Тарихы == Іргесі дүние жүзіндегі аса ірі [[Жезқазған мыс кен орны|Жезқазған мыс кен]]ін игеруге байланысты [[1907 жыл]]ы қаланған. [[1937 жыл]]дан кент. == Өндіріс орындары == Жезқазғанда жоғары дәрежеде механикаландырылған 10 шахта, 2 ашық карьер жұмыс істейді. Кентте сыра зауыты, құрылыс материалдарын шығаратын кәсіпорындар бар. == Инфрақұрылымы == Орта және орталау мектептер, мәдениет үйі, клуб, кітапхана, аурухана, емхана, тубдиспансер, санитарлық-эпидемиологиялық станциялар бар. Өндірісті және тұрғындарды сумен жабдықтау үшін [[Кеңгір бөгені]] және жер асты суы пайдаланылады. Жезқазған арқылы [[Жезді (кент)|Жезді]] - Жезқазған темір жол тармағы және Жезқазған - [[Арқалық қаласы|Арқалық]] автомобиль жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{бастама}} [[Санат:Сәтбаев]] [[Санат:Қарағанды облысы елді мекендері]] 4xpgwxvrzubpkru4982wwtfeld101uk 3064154 3064153 2022-08-25T16:26:13Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Жезқазған |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =52|lat_sec = 14 |lon_deg =67|lon_min = 26|lon_sec =43 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс =Ұлытау облысы{{!}}Ұлытау облысы |ауданы = Сәтбаев қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Сәтбаев қалалық әкімдігі{{!}}Сәтбаев |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1907 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =8,1 мың |санақ жылы = 2012 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жезқазған''' - [[Ұлытау облысы]] [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. == Географиялық орны == [[Жезқазған]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 25 км, Сәтбаев қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км жерде орналасқан. == Халқы == Тұрғыны: * 9,4 мың адам ([[1999 жыл|1999]]); * 8,1 мың адам ([[2012 жыл|2012]]). == Тарихы == Іргесі дүние жүзіндегі аса ірі [[Жезқазған мыс кен орны|Жезқазған мыс кен]]ін игеруге байланысты [[1907 жыл]]ы қаланған. [[1937 жыл]]дан кент. == Өндіріс орындары == Жезқазғанда жоғары дәрежеде механикаландырылған 10 шахта, 2 ашық карьер жұмыс істейді. Кентте сыра зауыты, құрылыс материалдарын шығаратын кәсіпорындар бар. == Инфрақұрылымы == Орта және орталау мектептер, мәдениет үйі, клуб, кітапхана, аурухана, емхана, тубдиспансер, санитарлық-эпидемиологиялық станциялар бар. Өндірісті және тұрғындарды сумен жабдықтау үшін [[Кеңгір бөгені]] және жер асты суы пайдаланылады. Жезқазған арқылы [[Жезді (кент)|Жезді]] - Жезқазған темір жол тармағы және Жезқазған - [[Арқалық қаласы|Арқалық]] автомобиль жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{бастама}} [[Санат:Сәтбаев]] [[Санат:Сәтбаев қалалық әкімдігінің елді мекендері]] om1fxcl9xy39gyvv2e6d7tmwexcb37y 3064192 3064154 2022-08-25T16:59:36Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Жезқазған |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =52|lat_sec = 14 |lon_deg =67|lon_min = 26|lon_sec =43 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс =Ұлытау облысы{{!}}Ұлытау облысы |ауданы = Сәтбаев қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Сәтбаев қалалық әкімдігі{{!}}Сәтбаев |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1907 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =8,1 мың |санақ жылы = 2012 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жезқазған''' - [[Ұлытау облысы]] [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. == Географиялық орны == [[Жезқазған]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 25 км, Сәтбаев қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км жерде орналасқан. == Халқы == Тұрғыны: * 9,4 мың адам ([[1999 жыл|1999]]); * 8,1 мың адам ([[2012 жыл|2012]]). == Тарихы == Іргесі дүние жүзіндегі аса ірі [[Жезқазған мыс кен орны|Жезқазған мыс кен]]ін игеруге байланысты [[1907 жыл]]ы қаланған. [[1937 жыл]]дан кент. == Өндіріс орындары == Жезқазғанда жоғары дәрежеде механикаландырылған 10 шахта, 2 ашық карьер жұмыс істейді. Кентте сыра зауыты, құрылыс материалдарын шығаратын кәсіпорындар бар. == Инфрақұрылымы == Орта және орталау мектептер, мәдениет үйі, клуб, кітапхана, аурухана, емхана, тубдиспансер, санитарлық-эпидемиологиялық станциялар бар. Өндірісті және тұрғындарды сумен жабдықтау үшін [[Кеңгір бөгені]] және жер асты суы пайдаланылады. Жезқазған арқылы [[Жезді (кент)|Жезді]] - Жезқазған темір жол тармағы және Жезқазған - [[Арқалық қаласы|Арқалық]] автомобиль жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{бастама}} {{Сәтбаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Сәтбаев]] [[Санат:Сәтбаев қалалық әкімдігі елді мекендері]] je5x24sfyyowq15ak2ne399jm33p5n0 0 59907 3064082 3063865 2022-08-25T13:48:04Z Nurlybek07 122649 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Төменарық ауылдық округі |Облысы = Қызылорда облысы |Ауданы = [[Жаңақорған ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Төменарық]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 4069 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = +7 726 35 |Пошта индексі = 120314 }} '''Төменарық ауылдық округі''' – [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Төменарық]] ауылы кіреді. Орталығы – Төменарық ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, Х том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 4069 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жаңақорған ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы ауылдық округтері]] grnmugbu4696girbstndsc7ykeomnkl 3064093 3064082 2022-08-25T14:17:14Z Nurlybek07 122649 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Төменарық ауылдық округі |Облысы = Қызылорда облысы |Ауданы = [[Жаңақорған ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Төменарық]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 4069 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = 25.04 |Әкімі = |Телефон коды = +7 726 35 |Пошта индексі = 120314 }} '''Төменарық ауылдық округі''' – [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Төменарық]] ауылы кіреді. Орталығы – Төменарық ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, Х том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 4069 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жаңақорған ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы ауылдық округтері]] d167tgpcrymq2anlas4ripe2htsab4n 0 75587 3064291 3063591 2022-08-26T03:57:34Z Talgat D 122543 wikitext text/x-wiki '''Жауынбай Амантұрлыұлы Қараев''' (10 мамыр 1956 ж. туған., Сам-2 ауылы, Маңғыстау облысы, ҚазКСР) — білім беру жүйесін ақпараттандыру және оптимальжы басқару (математикалық кибернетика) саласындағы қазақстандық ғалым, физика – математика ғылымдарының кандидаты (1985ж.), педагогика ғылымдарының докторы (1995ж.), профессор (1996ж.). Акмеология ғылымдары академиясының корр.-мүшесі (Санкт-Петербург қ., 1995ж.), ХПБА академигі (Мәскеу қ. 2004ж.), ҚР ПҒА академигі (Алматы қ., 2015ж.) == Өмірбаяны == Жауымбай Амантұрлыұлы 1956 жылы 10 мамырда дүниеге келген. 1978 жылы [[Атырау мемлекеттік университеті|Гурьев педагогика институтының]] физика-математика факультетін үздік бітірген. 1978-1979 жылдары МГПИ матанализ кафедрасының оқытушысы болып жұмыс істеді. 1980-1982 жылдары ҚазКСР ҒА математика және механика институтында стажер-зерттеуші болды. 1982-1985 жылдары ҚазКСР ҒА ММИ аспирантурасында оқыды. 1985-1986 жылдары МГПИ аға оқытушысы болып жұмыс істеді. 1986-1989 жылдары Ы.Алтынсарин ат. ПҒҒЗИ информатика бөлімінің меңгерушісі. 1989-1992 жылдары Ы.Алтынсарин ат. ПҒҒЗИ директорының ғылым жөніндегі орынбасары. 1992-1998 жылдары Алматы қалалық біліктілікті арттыру институтының директоры. 1998-1999 ж. Ы.Алтынсарин ат. ҚБА-ның 1-ші вице-президенті. 1999-2000 жылдары-ҚР БҒМ Білім комитеті төрағасының орынбасары. 2000-2003 жылдары-ҚР БҒМ жалпы орта білім департаментінің директоры. 2003-2007 жылдары ҚазМемҚызПИ-де проректор қызметін атқарды. 2007-2010 жылдары Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2010-2012 жылдары "Нұр Отан"ХДП Маңғыстау филиалы төрағасының 1-орынбасары. 2012 жылы 14 маусымнан 30 қыркүйекке дейін ҚР Білім және ғылым министрінің кеңесшісі. 2012-2021 жылдары "Өрлеу "БАҰО" АҚ Басқарма төрағасының 1-орынбасары. 2021 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін Ы.Алтынсарин ат. ҰБА бас ғылыми қызметкері == Марапаттар == * "Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің үздігі" (1994 ж.), * Ы.Алтынсарин (2006 ж.), * "Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін" (2016 ж.) төсбелгі, * "[[Құрмет ордені|Құрмет]]" ордені (2011 ж.), мерекелік медальдары == Жарияланымдар == 4 монография, 2 оқулық, 5 әдістемелік құрал, 150-ден астам ғылыми мақала, "үш өлшемді әдістемелік оқыту жүйесі"Педагогикалық технологиясының авторы. Оның жетекшілігімен 2 докторлық және 15 кандидаттық диссертациялар қорғалған. == Ғылыми қызметі == Ж.А. Қараевтың ғылыми қызметі 1982 жылы ҚазССР ҒА ММИ аспирантурасына түсуден басталды. 1985 жылы "Параболалық типтегі сызықтық жүктелген теңдеулердің коэффициенттерімен оптимальды басқару мәселелері" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. Ол алғаш рет жүктелген параболалық теңдеулермен сипатталған оңтайлы басқару мәселесін зерттеді. Ж.Караев Соболев кеңістігіндегі Математикалық физика теңдеуінің жаңа түрінің шектік есебінің жалпыланған шешімінің болуы мен бірегейлігі туралы теореманы дәлелдеді. Қарастырылып отырған мәселенің оңтайлылығының қажетті және жеткілікті шарттарын теоремалар түрінде негіздеді. Алынған ғылыми нәтижелер жылу процестерін оңтайлы басқару, мелиорация және экология мәселелерін шешуде маңызды қолданбалы мәндерге ие. Ж.Қараев зерттелетін мәселені сандық әдіспен шешу алгоритмін әзірледі. 1986 жылы ҚазССР Білім беру министрлігі Ж.Қараевты Ы.Алтынсарин ат. ПҒҒЗИ-ға қайта бөліп, информатика бөлімінің меңгерушісі қызметіне тағайындады. "Мектеп оқушыларын компьютерлік сауаттылықпен қамтамасыз ету" Бүкілодақтық жобасын ҚазКСР-да іске асыру мақсатында информатика және ЕТ оқыту әдістемесі бөлімі құрылды. Бөлімнің жұмысына тікелей ҚазКСР оқу-ағарту министрлігі жетекшілік етті (1986-1988жж.) Ж. Қараевтың педагогика ғылымы саласындағы ғылыми жетістіктері осы жылдары мынадай нәтижелермен сипатталады. № Қазақ тілінде 10-11 сынып үшін информатика сабақтарын әзірлеу. 7-9 сыныптарға арналған информатика оқулықтарын дайындау, сондай-ақ "ЭЕМ және программалау элементтері", "Компьютерді оқыту процесіне пайдалануға кіріспе", "Информатикадан есептер жинағы" және т. б. 5 әдістемелік құралдарын дайындады. № 1995 жылы "Компьютерлік оқыту технологиясын қолдану жағдайында оқушылардың танымдық қызметін жандандыру" атты докторлық диссертациясын сәтті қорғады (ҚР-дағы білімді ақпараттандыру тақырыбындағы алғашқы докторлық диссертация). № Оның басшылығымен 10 кандидаттық диссертация қорғалды және 70-тен астам ғылыми мақалалар дайындалды. Ол "Білім және еңбек" ғылыми-көпшілік журналында 1987 жылдан 1990 жылға дейін тұрақты жұмыс істейтін "ЭЕМ мектебі" айдарын жүргізді. Бұл жұмыс 50-ден астам ғылыми-көпшілік мақалалар түрінде жүзеге асырылды және журнал оқырмандары арасында үлкен танымалдыққа ие болды. Ж. Қараевтың басшылығымен ҚР бірінші орта білім беру МЖМБС (1998ж.) әзірленіп, бекітілді. "Оқу бағдарламаларын, оқулықтар мен ОӘК элементтерін әзірлеу мен сараптауға қойылатын дидактикалық талаптар" түрінде ҚР жаңа буын оқулықтарын дайындаудың ғылыми негіздері әзірленді. Проф. Ж. Караев ҚР мектептерінің тәжірибесіне оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесінің авторлық технологиясын әзірлеп, енгізді. Білім беруді дамытудың аталмыш тренді бойынша (оқу процесін технологияландыру) 4 монография дайындалды, 5 кандидаттық және 2 докторлық диссертация қорғалды. Авторлық технологияның ғылыми негіздері мен практикалық маңыздылығы Қазақстан Республикасының алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындары мен Ресей, Германия, Оңтүстік Корея, Испания, Франция ғылыми орталықтарының семинарларында баяндалып, осы елдердің жетекші ғалымдары мақұлдады. Қазіргі уақытта проф. Ж.Караев педагогикалық ғылымды дамытудың маңызды және перспективалы бағытымен – STEM-тәсіл негізінде орта білім беру жүйесін жаңғырту мәселелерімен айналысады. Осы мәселе бойынша Ж.Қараев бірнеше ғылыми мақалалар жариялап, "STEM-тәсіл негізінде орта білім беру жүйесін трансформациялаудың дидактикалық негіздері" монографиясын дайындады. <ref>"ҚАҚАСТАН ҒАЛЫМДАРЫ" энциклопедиялық анықтамалық, -Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2013ж., 2-том, 38-бетте, ISBN 978-601-7472-16-0 </ref> <ref>"КТО есть КТО в Казахстане", БИОГРАФИЧЕСКАЯ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ, 2010-2011. Издание одиннадцатое, дополненное, Алматы, 2010г., стр.530 </ref> <ref> "МАҢҒЫСТАУ МҰҒАЛІМДЕРІ", энциклопедия, изд. АРЫС, Алматы, 2013ж. стр. 269. </ref> <ref> "Выдающиеся деятели науки и культуры россии", энциклопедия, Сост., вступит. ст., прил. М.В. Бахтина. – М.: «Энциклопедист-максимум», 2019. – 1 100 с., ISBN 978-5-98857-117-1, Москва, 2019г.стр.382. </ref> <ref> Статья: "Karaev Zh.A., Kobdikova Zh.U., Relevance of the use of learning technology in the educational process",GESELLSCHAFT UND PERSÖNLICHKEIT, SOCIETY AND PERSONALITY, ОБЩЕСТВО И ЛИЧНОСТЬ, Вестник международного цента образования и научной тнформации в Германии, выпуск 1.2020г., стр.9 </ref> {{wikify}} [[Санат:1956 жылы туғандар]] [[Санат:Педагогика ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Құрмет орденінің (Қазақстан) иегерлері]] [[Санат:Атырау мемлекеттік университеті түлектері]] {{Stub}} ka6xw25cwyurwnr3hrrgmgamua2hlk1 3064297 3064291 2022-08-26T04:31:26Z Ерқанат Рыскулбеков 70798 /* Ғылыми қызметі */ wikitext text/x-wiki '''Жауынбай Амантұрлыұлы Қараев''' (10 мамыр 1956 ж. туған., Сам-2 ауылы, Маңғыстау облысы, ҚазКСР) — білім беру жүйесін ақпараттандыру және оптимальжы басқару (математикалық кибернетика) саласындағы қазақстандық ғалым, физика – математика ғылымдарының кандидаты (1985ж.), педагогика ғылымдарының докторы (1995ж.), профессор (1996ж.). Акмеология ғылымдары академиясының корр.-мүшесі (Санкт-Петербург қ., 1995ж.), ХПБА академигі (Мәскеу қ. 2004ж.), ҚР ПҒА академигі (Алматы қ., 2015ж.) == Өмірбаяны == Жауымбай Амантұрлыұлы 1956 жылы 10 мамырда дүниеге келген. 1978 жылы [[Атырау мемлекеттік университеті|Гурьев педагогика институтының]] физика-математика факультетін үздік бітірген. 1978-1979 жылдары МГПИ матанализ кафедрасының оқытушысы болып жұмыс істеді. 1980-1982 жылдары ҚазКСР ҒА математика және механика институтында стажер-зерттеуші болды. 1982-1985 жылдары ҚазКСР ҒА ММИ аспирантурасында оқыды. 1985-1986 жылдары МГПИ аға оқытушысы болып жұмыс істеді. 1986-1989 жылдары Ы.Алтынсарин ат. ПҒҒЗИ информатика бөлімінің меңгерушісі. 1989-1992 жылдары Ы.Алтынсарин ат. ПҒҒЗИ директорының ғылым жөніндегі орынбасары. 1992-1998 жылдары Алматы қалалық біліктілікті арттыру институтының директоры. 1998-1999 ж. Ы.Алтынсарин ат. ҚБА-ның 1-ші вице-президенті. 1999-2000 жылдары-ҚР БҒМ Білім комитеті төрағасының орынбасары. 2000-2003 жылдары-ҚР БҒМ жалпы орта білім департаментінің директоры. 2003-2007 жылдары ҚазМемҚызПИ-де проректор қызметін атқарды. 2007-2010 жылдары Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2010-2012 жылдары "Нұр Отан"ХДП Маңғыстау филиалы төрағасының 1-орынбасары. 2012 жылы 14 маусымнан 30 қыркүйекке дейін ҚР Білім және ғылым министрінің кеңесшісі. 2012-2021 жылдары "Өрлеу "БАҰО" АҚ Басқарма төрағасының 1-орынбасары. 2021 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін Ы.Алтынсарин ат. ҰБА бас ғылыми қызметкері == Марапаттар == * "Қазақстан Республикасының Білім беру ісінің үздігі" (1994 ж.), * Ы.Алтынсарин (2006 ж.), * "Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін" (2016 ж.) төсбелгі, * "[[Құрмет ордені|Құрмет]]" ордені (2011 ж.), мерекелік медальдары == Жарияланымдар == 4 монография, 2 оқулық, 5 әдістемелік құрал, 150-ден астам ғылыми мақала, "үш өлшемді әдістемелік оқыту жүйесі"Педагогикалық технологиясының авторы. Оның жетекшілігімен 2 докторлық және 15 кандидаттық диссертациялар қорғалған. == Ғылыми қызметі == Ж.А. Қараевтың ғылыми қызметі 1982 жылы ҚазССР ҒА ММИ аспирантурасына түсуден басталды. 1985 жылы "Параболалық типтегі сызықтық жүктелген теңдеулердің коэффициенттерімен оптимальды басқару мәселелері" тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. Ол алғаш рет жүктелген параболалық теңдеулермен сипатталған оңтайлы басқару мәселесін зерттеді. Ж.Караев Соболев кеңістігіндегі Математикалық физика теңдеуінің жаңа түрінің шектік есебінің жалпыланған шешімінің болуы мен бірегейлігі туралы теореманы дәлелдеді. Қарастырылып отырған мәселенің оңтайлылығының қажетті және жеткілікті шарттарын теоремалар түрінде негіздеді. Алынған ғылыми нәтижелер жылу процестерін оңтайлы басқару, мелиорация және экология мәселелерін шешуде маңызды қолданбалы мәндерге ие. Ж.Қараев зерттелетін мәселені сандық әдіспен шешу алгоритмін әзірледі. 1986 жылы ҚазССР Білім беру министрлігі Ж.Қараевты Ы.Алтынсарин ат. ПҒҒЗИ-ға қайта бөліп, информатика бөлімінің меңгерушісі қызметіне тағайындады. "Мектеп оқушыларын компьютерлік сауаттылықпен қамтамасыз ету" Бүкілодақтық жобасын ҚазКСР-да іске асыру мақсатында информатика және ЕТ оқыту әдістемесі бөлімі құрылды. Бөлімнің жұмысына тікелей ҚазКСР оқу-ағарту министрлігі жетекшілік етті (1986-1988жж.) Ж. Қараевтың педагогика ғылымы саласындағы ғылыми жетістіктері осы жылдары мынадай нәтижелермен сипатталады. № Қазақ тілінде 10-11 сынып үшін информатика сабақтарын әзірлеу. 7-9 сыныптарға арналған информатика оқулықтарын дайындау, сондай-ақ "ЭЕМ және программалау элементтері", "Компьютерді оқыту процесіне пайдалануға кіріспе", "Информатикадан есептер жинағы" және т. б. 5 әдістемелік құралдарын дайындады. № 1995 жылы "Компьютерлік оқыту технологиясын қолдану жағдайында оқушылардың танымдық қызметін жандандыру" атты докторлық диссертациясын сәтті қорғады (ҚР-дағы білімді ақпараттандыру тақырыбындағы алғашқы докторлық диссертация). № Оның басшылығымен 10 кандидаттық диссертация қорғалды және 70-тен астам ғылыми мақалалар дайындалды. Ол "Білім және еңбек" ғылыми-көпшілік журналында 1987 жылдан 1990 жылға дейін тұрақты жұмыс істейтін "ЭЕМ мектебі" айдарын жүргізді. Бұл жұмыс 50-ден астам ғылыми-көпшілік мақалалар түрінде жүзеге асырылды және журнал оқырмандары арасында үлкен танымалдыққа ие болды. Ж. Қараевтың басшылығымен ҚР бірінші орта білім беру МЖМБС (1998ж.) әзірленіп, бекітілді. "Оқу бағдарламаларын, оқулықтар мен ОӘК элементтерін әзірлеу мен сараптауға қойылатын дидактикалық талаптар" түрінде ҚР жаңа буын оқулықтарын дайындаудың ғылыми негіздері әзірленді. Проф. Ж. Караев ҚР мектептерінің тәжірибесіне оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесінің авторлық технологиясын әзірлеп, енгізді. Білім беруді дамытудың аталмыш тренді бойынша (оқу процесін технологияландыру) 4 монография дайындалды, 5 кандидаттық және 2 докторлық диссертация қорғалды. Авторлық технологияның ғылыми негіздері мен практикалық маңыздылығы Қазақстан Республикасының алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындары мен Ресей, Германия, Оңтүстік Корея, Испания, Франция ғылыми орталықтарының семинарларында баяндалып, осы елдердің жетекші ғалымдары мақұлдады. Қазіргі уақытта проф. Ж.Караев педагогикалық ғылымды дамытудың маңызды және перспективалы бағытымен – STEM-тәсіл негізінде орта білім беру жүйесін жаңғырту мәселелерімен айналысады. Осы мәселе бойынша Ж.Қараев бірнеше ғылыми мақалалар жариялап, "STEM-тәсіл негізінде орта білім беру жүйесін трансформациялаудың дидактикалық негіздері" монографиясын дайындады<ref>"ҚАҚАСТАН ҒАЛЫМДАРЫ" энциклопедиялық анықтамалық, -Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2013ж., 2-том, 38-бетте, ISBN 978-601-7472-16-0 </ref> <ref>"КТО есть КТО в Казахстане", БИОГРАФИЧЕСКАЯ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ, 2010-2011. Издание одиннадцатое, дополненное, Алматы, 2010г., стр.530 </ref> <ref> "МАҢҒЫСТАУ МҰҒАЛІМДЕРІ", энциклопедия, изд. АРЫС, Алматы, 2013ж. стр. 269. </ref> <ref> "Выдающиеся деятели науки и культуры россии", энциклопедия, Сост., вступит. ст., прил. М.В. Бахтина. – М.: «Энциклопедист-максимум», 2019. – 1 100 с., ISBN 978-5-98857-117-1, Москва, 2019г.стр.382. </ref> <ref> Статья: "Karaev Zh.A., Kobdikova Zh.U., Relevance of the use of learning technology in the educational process",GESELLSCHAFT UND PERSÖNLICHKEIT, SOCIETY AND PERSONALITY, ОБЩЕСТВО И ЛИЧНОСТЬ, Вестник международного цента образования и научной тнформации в Германии, выпуск 1.2020г., стр.9 </ref>. ==Дереккөздер== {{Дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:1956 жылы туғандар]] [[Санат:Педагогика ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Профессорлар]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Құрмет орденінің (Қазақстан) иегерлері]] [[Санат:Атырау мемлекеттік университеті түлектері]] {{Stub}} 8ojgjvnp23pxsbkho3mnfmmb9ug92l6 0 80449 3064387 2115204 2022-08-26T09:10:46Z Kwamikagami 6854 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Perennial symbol.svg|right|150px]] '''Жалаң шексіздік'''- дүниенің шексіздігін, яғни дүниедегі процесстердің, қозғалыс заңдылықтарының үнемі қайталана беретіндігін [[метафизика]]лық тұрғыдан түсіну.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Философия]] {{Stub}} oho6rpa9z6a08ivyayxwi4udgl7rfvb 3 122375 3064074 3064042 2022-08-25T13:00:54Z Arruah 35 /* Module:Category_handler түзету */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == [[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == [[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:54, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 0byf7h38vq0bnecidcgnrfy456t4hb2 3064076 3064074 2022-08-25T13:14:38Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == [[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == [[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 603n57g7xpe5lilpigyhqriyptvdrse 3064137 3064076 2022-08-25T16:05:26Z Kasymov 10777 /* Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06)</s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == [[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) au346a9s3yzgy0xenwigtpfw5xpk7ym 3064139 3064137 2022-08-25T16:05:48Z Kasymov 10777 /* Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) </s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == [[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) sgk38mppnepmdu096fzszjycc6a0cwx 3064141 3064139 2022-08-25T16:06:12Z Kasymov 10777 /* Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) </s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == <s>[[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06)</s> == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) nkxhc7vqg7kgi7tsd6mj49ivcsosjld 3064144 3064141 2022-08-25T16:10:13Z Kasymov 10777 /* Үлгі:Компания */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) </s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == <s>[[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06)</s> == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} қорғанысын өзгертемін, бірақ сіз '''мәтін''' параметріндегі сөздерді өзгерте алмайсыз, себебі мақалалар да қолданып жатыр. Тек белгі параметрін өзгертуге болады. Қосымша параметрлер қоса беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:10, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) e1e7ms20k5zabqyxyx14hqr1l44q3u3 3064146 3064144 2022-08-25T16:10:43Z Kasymov 10777 /* Үлгі:Компания */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) </s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == <s>[[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06)</s> == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} қорғанысын өзгертемін, бірақ сіз '''мәтін''' параметріндегі сөздерді өзгерте алмайсыз, себебі мақалалар да қолданып жатыр. Тек ''белгі'' параметрін өзгертуге болады. Қосымша параметрлер қоса беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:10, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 7jdykjxf3hk1ws74owvdv9msb1roemc 3064147 3064146 2022-08-25T16:11:32Z Kasymov 10777 /* Module:Category_handler түзету */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) </s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == <s>[[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06)</s> == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} қорғанысын өзгертемін, бірақ сіз '''мәтін''' параметріндегі сөздерді өзгерте алмайсыз, себебі мақалалар да қолданып жатыр. Тек ''белгі'' параметрін өзгертуге болады. Қосымша параметрлер қоса беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:10, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Arruah}} оны бітікшілерден сұраңыз. Нұрлан мен Арыстанбек мырза шешеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 8gmp51knal6wecrlnurbo27w3o0grht 3064152 3064147 2022-08-25T16:22:50Z Kasymov 10777 /* Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) </s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == <s>[[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06)</s> == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} қорғанысын өзгертемін, бірақ сіз '''мәтін''' параметріндегі сөздерді өзгерте алмайсыз, себебі мақалалар да қолданып жатыр. Тек ''белгі'' параметрін өзгертуге болады. Қосымша параметрлер қоса беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:10, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Arruah}} оны бітікшілерден сұраңыз. Нұрлан мен Арыстанбек мырза шешеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :Басқа тілдің, жақсы мақалалары қалай жазылғанын көрсең жер мен көктей. Өкінішке орай қазақ тілінің қандай деңгейде екенін көрсетіп тұр. Сен өзіңе көп алып: ''мынау Касымов менімен санасып, әдейі қарсы дауыс беріп, кедергі жасап жатыр'' деп бас қатырма. Қырағы тыншысын ғой: осыға дейін таңдаулы/жақсы мақалаларда әлі де дамыту керек деген пікір қалдырғанмын. '''9 (8) дереккөзі''' бар, ''емдік қасиеттері'', ''қымыздың әлдендіретін қасиеті'' бөлімдерін 1 дереккөзбен келтірген аз болады. Әрі қазіргі жағдайда пайдалану, құрғақ түрде қолдану жайлы жазбадың ақыры( ''1858 жылы Самара қаласынан 6 шақырым жерде ашылған қымызбен емдеу санаторийін Н. В. Постников 55 жыл бойы басқарып, '''қазақтың қасиетті қымызы''' арқылы мыңдаған ауруларды емдеп-жазды.'', энциклопедияға әсірелендіру сөздері меніңше дұрыс емес. Сұрап алған жақсы мақалаң құтты болсын, келешекте немесе қазірден толықтырып, дереккөздермен толтырған дұрыс --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:22, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) i6otxip1tdteie947ejlurn16b4lswg 3064223 3064152 2022-08-25T17:56:02Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == [[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен неге кешірім сұрап жатырсыз? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды). Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == <s>[[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) </s> == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == <s>[[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06)</s> == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} қорғанысын өзгертемін, бірақ сіз '''мәтін''' параметріндегі сөздерді өзгерте алмайсыз, себебі мақалалар да қолданып жатыр. Тек ''белгі'' параметрін өзгертуге болады. Қосымша параметрлер қоса беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:10, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Module:Category_handler түзету == Осы модульді өңдеуге рұқсат беруіңізді сұраймын. Немесе мені әкімшілер тобына қосыңыз (мәселені талқылауға шығарыңыз), өйткені әр модульге кіруді сұраған сайын ыңғайсыз болады. Сонымен қатар, бұрын мен осы топта болдым және менде тәжірибе бар. [[Қатысушы:Arruah|arruah]] ([[Қатысушы талқылауы:Arruah|талқылау]]) 19:00, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :{{@|Arruah}} оны бітікшілерден сұраңыз. Нұрлан мен Арыстанбек мырза шешеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:14, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) :Басқа тілдің, жақсы мақалалары қалай жазылғанын көрсең жер мен көктей. Өкінішке орай қазақ тілінің қандай деңгейде екенін көрсетіп тұр. Сен өзіңе көп алып: ''мынау Касымов менімен санасып, әдейі қарсы дауыс беріп, кедергі жасап жатыр'' деп бас қатырма. Қырағы тыншысын ғой: осыға дейін таңдаулы/жақсы мақалаларда әлі де дамыту керек деген пікір қалдырғанмын. '''9 (8) дереккөзі''' бар, ''емдік қасиеттері'', ''қымыздың әлдендіретін қасиеті'' бөлімдерін 1 дереккөзбен келтірген аз болады. Әрі қазіргі жағдайда пайдалану, құрғақ түрде қолдану жайлы жазбадың ақыры( ''1858 жылы Самара қаласынан 6 шақырым жерде ашылған қымызбен емдеу санаторийін Н. В. Постников 55 жыл бойы басқарып, '''қазақтың қасиетті қымызы''' арқылы мыңдаған ауруларды емдеп-жазды.'', энциклопедияға әсірелендіру сөздері меніңше дұрыс емес. Сұрап алған жақсы мақалаң құтты болсын, келешекте немесе қазірден толықтырып, дереккөздермен толтырған дұрыс --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:22, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) Қазақ тілінің деңгейін сөз етсең, неге өзің сауатты болуға кесірлене жүре бересің, неге Ң әрпін пайдалануды үйренбейсің, бүкіл жерде өз сауатсыздығыңды паш етесің? Өзіңнен бастасаш! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 23:55, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) bo2zikvnodoczpvdyl8aj7s5egszxze 0 123472 3064289 3063967 2022-08-26T02:49:58Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = {{Start date and age|df=yes|1967|4|1}} |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |меншікті капиталы = {{құлдырау}} 63,1 млрд $ (2021) |айналым = {{өсім}} 366 млрд $ (2021) |операциялық кіріс = {{өсім}} 109 млрд $ (2021) |таза табысы = {{өсім}} 94,7 млрд $ (2021) |активтер = {{өсім}} 351 млрд $ (25 қыркүйек 2021) |капитализация = {{өсім}} 2,47 трлн $ (24 тамыз 2021) |қызметкерлер саны = {{өсім}} 154 000 адам (2021) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарлама]]лар өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:1967 жылы құрылған компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Apple]] [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Ұялы телефон өндірушілері]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] b7yn18ersqdek8yeg2f9nwbnub7ahqk 3064295 3064289 2022-08-26T04:26:45Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = {{Start date and age|df=yes|1976|4|1}} |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |меншікті капиталы = {{құлдырау}} 63,1 млрд $ (2021) |айналым = {{өсім}} 366 млрд $ (2021) |операциялық кіріс = {{өсім}} 109 млрд $ (2021) |таза табысы = {{өсім}} 94,7 млрд $ (2021) |активтер = {{өсім}} 351 млрд $ (25 қыркүйек 2021) |капитализация = {{өсім}} 2,47 трлн $ (24 тамыз 2021) |қызметкерлер саны = {{өсім}} 154 000 адам (2021) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарлама]]лар өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:1967 жылы құрылған компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Apple]] [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Ұялы телефон өндірушілері]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] 09sp9b4sp1a86woqlf5peje5xtwpmmk 3064296 3064295 2022-08-26T04:27:06Z Ұлы Тұран 120792 /* Сыртқы сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = {{Start date and age|df=yes|1976|4|1}} |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |меншікті капиталы = {{құлдырау}} 63,1 млрд $ (2021) |айналым = {{өсім}} 366 млрд $ (2021) |операциялық кіріс = {{өсім}} 109 млрд $ (2021) |таза табысы = {{өсім}} 94,7 млрд $ (2021) |активтер = {{өсім}} 351 млрд $ (25 қыркүйек 2021) |капитализация = {{өсім}} 2,47 трлн $ (24 тамыз 2021) |қызметкерлер саны = {{өсім}} 154 000 адам (2021) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарлама]]лар өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:1976 жылы құрылған компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Apple]] [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Ұялы телефон өндірушілері]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] d3279xunm0v57z2pkax57xgctuh9iju 0 137288 3064195 3063820 2022-08-25T17:02:18Z Kasymov 10777 [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[User talk:Muzaffar Turgunov|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Петер Симон Паллас |Шынайы есімі = {{lang-de|Peter Simon Pallas}} |Суреті = Pallas PS by Tardier grey.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |туған күні = 22.9.1741 |туған жері = [[Берлин]], [[Германия]] |Қайтыс болған күні = 8.9.1811 |Қайтыс болған жері = [[Берлин]], [[Германия]] |Азаматтығы = [[Сурет:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|33px|left|Пруссияның Туы(1803)]][[Пруссия Патшалығы]] |Ғылыми аясы = [[зоология]], [[ботаника]], [[география]], [[геология]], [[этнография]], [[филология]] |Жұмыс орны = [[Ресей]] |Ғылыми дәрежесі = |Ғылыми атағы = |Альма-матер = Галльс университеті, Гёттинген университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = Василий Фёдорович Зуев, Никита Петрович Соколов |Несімен белгілі = оқымысты-энциклопедист, саяхатшы |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Петер Симон''' ('''Пётр-Симон''') '''Паллас''' ({{lang-de|Peter Simon Pallas}}; 1741—1811) — танымал неміс және орыс оқымысты-энциклопедисті, табиғат зерттеушісі, жаратылыстанушы, [[XVIII]]—[[XIX]] ғасырлардағы саяхатшы. == Биографиясы== === 1768-1774 жылдардағы Ресейлік экспедициялар=== === Экспедици қорытындылары === === Кейінгі ғылыми жұмыстар === 1777 жылы Паллас Ресей империясыны топографиялық бөлімінің мүшесі болып бекітілді, 1782 жылы - әріптестер кеңесшісі, 1786 жылы Адмиралгейтс - әріптестеріне тарихи граф болып қызмет етті. Әр алуан саланың зерттеу жұмыстарымен айналысуды ары қарай жалғастыра берді. [[Сурет:Palas home.jpg|thumb|left|200px| Сиферопольдағы Паллас үйі. Салгирка бағы.]] === Жеке өмірі === Паллас үш мәрте үйленген болатын. 1767 жылы 26 жасында күйеуінен кетіп, Палласты Еуропалық Ресей мен Оралға жасаған экспедициясы кезінде бірге жүрген неміс генералының зайыбымен азаматтық неке құрды, 16 жыл өткен соң ерлі-зайыптылар заңды некеге отырған еді, бұл уақытта олардың қызы Альбертина 9 жасқа толған. Некеге тұрған сәттен кейін үш күн өткен соң, зайыбы Паллас дүние салды. Палластың екінші әйелі өзінен бірнеше жас кіші Каролина (Катарине Ивановна Польман) бала сүймей, бірінші некесінен туған Альбертинені ертіп оңтүстік саяхаттарға бірге барып жүрді == Палластың ғылыми ізденістерінің маңызы== [[Сурет:Riesenseeadler.jpg|thumb|200px|left|{{bt-ruslat|Белоплечий орлан|Haliaeetus pelagicus}}, Палластың алғашқы сипаттамасы. «Zoographia rosso-asiatica» ([[1811]])]] Өзінің көптеген баспа жұмыстарында Паллас саяхатшы, зоолог, ботаник, палеонтолог, минералог, геолог, топограф, географ, медик, этнолог, археолог, филолог және шаруашылық иесі және технолог ретінде қолтаңбасын қалдырды. Оның осы бір сан алуан мамандығына қарамастан, оның ғылымға үстірт қарамай, нағыз энциклопедист болғанын білуге болады. == Паллас құметіне берілген атаулар== === Жануарлар түрлері=== * Amicula pallasii Middendorff, 1847 — Паллас амикуласы , * Callosciurus erythraeus Pallas, 1779 — палласова белка (ағылш. Pallas's squirrel); * Deracantha onos Pallas, 1772 — толстун Палласа, или палласов толстун, * Emberiza pallasi Cabanis, 1851 — полярная овсянка (ағылш. Pallas's Reed Bunting), * Glossophaga soricina Pallas, 1766 — длинноязыкий, или землеройковидный, листонос, или землеройкообразный длинноязыкий вампир (ағылш. Pallas's long-tongued bat); * Haliaeetus leucoryphus Pallas, 1771 — орлан-долгохвост (ағылш. Pallas's Sea eagle), * Larus ichthyaetus Pallas, 1773 — черноголовый хохотун (ағылш. Pallas's Gull), * Locustella certhiola Pallas, 1811 — певчий сверчок (ағылш. Pallas's Grasshopper Warbler), * Molossus molossus Pallas, 1766 — свободнохвостая бульдоговая летучая мышь (ағылш. Pallas' free-tailed bat), * Nyctimene cephalotes Pallas, 1767 — большеголовый трубконосый крылан (ағылш. Pallas's tube-nosed fruit bat), * Ochotona pallasi Gray, 1867 — палласова, или монгольская, пищуха (ағылш. Pallas's pika), * Otocolobus manul, или Felis manul Pallas, 1776, — манул, или палласов кот (ағылш. Pallas's Cat); * Phalacrocorax perspicillatus Pallas, 1811 — стеллеров, палласов, или очковый, баклан (ағылш. Pallas's Cormorant), * Phylloscopus proregulus Pallas, 1811 — корольковая пеночка (ағылш. Pallas's Warbler), * Syrrhaptes paradoxus Pallas, 1773 — саджа, или копытка (ағылш. Pallas's Sandgrouse). === Өсімдіктер тұқымы=== * {{Bt-latrus|Petrosimonia|aut=[[Bunge (ботаник)|Bunge]]|txt=|Петросимония}}<ref>[[Бунге, Александр Андреевич|Александр Андреевич Бунге]], наводя систематический порядок в этой группе растений, часть видов, описанных Палласом, отнёс в новый род — [[Петросимония]], тем самым увековечив имя Петра Симона Палласа, намекая на причины возникновения видовых эпитетов. Так и растёт по солонцам южной Сибири [[Петросимония трёхтычиночная]], ставшая средством в идейном противоборстве двух ботанических титанов. (Из книги «Арабески ботаники» А. Н. Куприянова (2003).)</ref>, [[семейство]] [[Маревые]], * {{Bt-latrus|Neopallasia|aut=[[Poljakov]]|txt=|Неопалласия}}, семейство [[Астровые]]. === Өсімдіктер түрлері === * {{Bt-latrus|Erysimum pallasii|aut= ([[Pursh]]) [[Fernald]]|txt=|Желтушник Палласа}} ({{lang-en|Pallas' wallflower}}) * {{Bt-latrus|Hyacinthella pallasiana|aut= ([[Steven]]) [[Losinsk.]]|Гиацинтелла Палласа|Гиацинтик Палласа}} {{Bt-latrus|s=2|Hyacinthus pallasianus|aut=[[Steven]]|Гиацинт Палласа}} * {{bt|Lonicera caerulea|subsp=pallasii|([[Ledeb.]]) [[Browicz]]}}, или {{Bt-latrus|Lonicera pallasii|aut=[[Ledeb.]]|txt=|Жимолость Палласа}} * {{Bt-latrus|Malus orientalis|aut= ([[Uglitzk.]]) [[ex (таксономия)|ex]] [[Juz.]]|txt=|Яблоня палласова|Яблоня сибирская}} * {{Bt-latrus|Pinus pallasiana|aut=[[D.Don]]|txt=|Сосна Палласа}}, или {{Bt-latrus|Pinus taurica|aut=|txt=[[hort.]]|Сосна крымская}} * {{Bt-latrus|Ranunculus pallasii|aut=[[Schltdl.]]|txt=|Лютик Палласа}} ({{lang-en|Pallas' buttercup}}) === Топонимдер мен басқа да нысандар=== == Негізгі баспа еңбектері== Филолог ретінде Паллас «Linguarum totius Orbis vocabularia comparativa. Sectio Linguas Eur. et Asiae complexa» (СПб., 1786—1789, 2 бөлімде) еңбегін жарыққа шығарды. Сол сияқты «Stralsundisches Magazin» жаратылыстану тарихы журналының бірінші томын (6 шығарылым) редакциялады.(Берлин және [[Штральзунд]], 1767—1770). Палластың аса маңызды шығармалары: * «Dissertatio inauguralis de infestis viventibus infra viventia» (Лейден: Lugduni Batavorum, [[1760]]).{{ref-la}} * «Elenchus zoophytorum, sistens generum adumbrationes generaliores et specierum cognitarum succinctas descriptiones, cum selectis auctorum synonymis» (Гаага (Den Haag): van Cleef, [[1766]]).{{ref-la}} * «Miscellanea zoologica, quibus novæ imprimis atque obscuræ animalum species describuntur et observationibus iconibusque illustrantur» (Гаага, 1766).{{ref-la}} * «Spicilegia zoologica» (Берлин, [[1767]]—[[1777]]).{{ref-la}} * «Lyst der Plant-Dieren, bevattende de algemeene schetzen der geslachten en korte beschryvingen der bekende zoorten» (Утрехт (Utrecht): van Paddenburg & van Schoonhoven, 1768).{{ref-nl}} * «De ossibus Sibiriae fossilibus, craniis praesertim Rhinocerotum atque Buffalorum, observationes» («Novi Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», XIII, СПб., [[1768]]).{{ref-la}} * «Naturgeschichte merkwürdiger Thiere» (Берлин, [[1769]]—[[1778]]).{{ref-de}} * «Dierkundig mengelwerk, in het welke de nieuwe of nog duistere zoorten van dieren, door naauwkeurige afbeeldingen, beschryvingen en verhandelingen opgehelderd worden» (Утрехт: van Paddenburg & van Schoonhoven, 1770).{{ref-nl}} * «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs» (СПб., 1771—1801).{{ref-de}} * «Merkwürdigkeiten des Morduanen, Kasaken, Kalmücken, Kirgisen, Baschkiren etc.» («Достопримечательности [[Мордва|мордвы]], [[Қазақ]]тар, [[Калмыки|калмыков]], [[Киргизы|киргизов]], [[Башкиры|башкир]] и др.», [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]] и Лейпциг, [[1773]]—[[1777]], в 3 томах).{{ref-de}} * «[[Flora Rossica (книга Палласа)|Flora Rossica]]» (СПб., [[1784]]—[[1788]], в 2 частях).{{ref-la}} * «Observations sur la formation des montagnes et sur les changements arrivés au Globe, particulièrement à l’Empire de Russie» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., [[1777]]).{{ref-fr}} * «Novae species Quadrupedum e Glirium ordine» ([[Эрланген]], [[1778]]).{{ref-la}} * «Mémoires sur la variation des animaux» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., [[1780]]).{{ref-fr}} * «Каталог растениям, находящимся в Москве в саду его превосходительства действительного статского советника и Императорского Воспитательного дома знаменитого благодетеля, [[Демидов, Прокофий Акинфиевич|Прокофия Акинфиевича Демидова]], сочинённый П. С. Палласом, академиком санкт-петербургским» (СПб., [[1781]]).{{ref-ru}}{{ref-la}} * «Icones Insectorum praesertim Rossiae Sibiriaeque peculiarium» (Эрланген, [[1781]]—[[1806]], в 4 выпусках).{{ref-la}} * «Tableau physique et topographique de la Tauride» («Nova Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», X, СПб., [[1792]]).{{ref-fr}} * «Bemerkungen auf einer Reise in die südlichen Statthalterschaften des Rußischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794» (Лейпциг, [[1799]]—[[1801]]){{ref-de}} и «Travels through the southern provinces of the Russian Empire» (Лондон, [[1802]], в 2 томах; «Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства»){{ref-en}}. * «Species Astragalorum descriptae et iconibus coloralis illustratae» (Лейпциг, [[1800]]).{{ref-la}} * «Illustrationes plantarum imperfecte vel nondum cognitarum» (Лейпциг, [[1803]]).{{ref-la}} * «Zoographia rosso-asiatica» (СПб., [[1811]], в 3 томах).{{ref-la}} Переведены и изданы на русском языке: * [http://runivers.ru/lib/book4739/ «[[Путешествие по разным провинциям Российского государства]]» (СПб., [[1773]]—[[1788]]; первая часть вышла вторым изданием в [[1809 год]]у).] * «Описание растений Российского государства, с их изображениями» (СПб., [[1786]]; переиздана в типографии Корнильева в Тобольске в [[1792 год]]у). * «Сравнительные словари всех языков и наречий, собранные [[десница|десницей]] Всевысочайшей особы императрицы Екатерины II» (СПб., [[1787]]—[[1789]], в 2 томах; второе издание вышло в 4 томах под названием «Сравнительный словарь всех языков и наречий, по азбучному порядку расположенный» в [[1790]]—[[1791 год]]ах). * «Краткое физическое и топографическое описание Таврической области» (СПб., [[1795]]). * «Перечень дикорастущих растений Крыма» ([[1797]]; описание 969 видов местной флоры). * Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия XVIII в. глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, [[1989]]. * Научное наследие П. С. Палласа. Письма. [[1768]]—[[1771]] жж. / Сост. В. И. Осипов. Пер. с нем. В. И. Осипова и Г. И. Фёдоровой. — Санкт-Петербургский филиал Архива [[Российская академия наук|РАН]]. — СПб.: Тиалид, [[1993]]. * {{кітап|авторы=Паллас П. С.|часть=|заглавие=Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства|оригинал=|сілтеме=http://imwerden.de/cat/modules.php?name=books&pa=showbook&pid=1975|жауапты=Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва|басылым=|орны=М.|баспа=Наука|жыл=1999|томы=|беттері=|бет=246|серия=|isbn=|тираж=}} На русском языке публиковались также переводы некоторых других статей и работ Палласа<ref>См. их перечисление в статье Н. В. Бойко и Н. К. Ткачёвой [http://vostlit.by.ru/Texts/rus6/Pallas/2vved.htm «Пётр Симон Паллас на русском языке»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, подготовленной в качестве введения к изданию: Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, [[1999]]. — 246 с.</ref>. == Электронды көшірмелері == [http://gallica.bnf.fr/scripts/catalog.php?Mod=i&Titre=&FondsTout=on&FondsTxt=on&FondsImp=on&FondsPer=on&FondsImg=on&FondsAud=on&FondsMan=on&Auteur=Pallas&Sujet=&RPT= 16 документов] произведений Палласа находятся в базе данных [http://gallica.bnf.fr/ Gallica Национальной библиотеки Франции]{{ref-fr}}: * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k61652b «Spicilegia zoologica quibus novae imprimis et obscurae animalium species… illustrantur» (1767—1780).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k98991c «Spicilegia zoologica : quibus novae imprimis et obscurae „Animalium species“ iconibus, descriptionibus atque commentariis illustrantur» / cura P.S. Pallas (1769).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k973339 «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Erster Theil / P.S. Pallas,… (1771)]{{ref-de}} («Путешествия по разным провинциям Российского государства»). * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97334n «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Zweiter Theil / P.S. Pallas,… (1773).]{{ref-de}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k973350 «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Dritter Theil / P.S. Pallas,… (1776).]{{ref-de}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97040r «Novae species quadrupedum e glirium ordine : cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium» / auctore Petro Sim. Pallas,… (1778).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k96903s «Enumeratio plantarum quae in horto viri illustris atque excell. Dni. Procopii a Demidof…» / recensente P.S. Pallas,… (1781).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k99219z «Icones insectorum praesertim Rossiae Sibiriaque…» / Petrus Simon Pallas,… (1781).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97364x «Flora rossica : seu Stirpium imperii rossici per Europam et Asiam indigenarum descriptiones et icones, jussu et auspiciis Catharinae II, Augustae». Tomi 1 / ed. P.S. Pallas (1784).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97365x «Flora rossica : seu Stirpium imperii rossici per Europam et Asiam indigenarum descriptiones et icones, jussu et auspiciis Catharinae II, Augustae». Tomi I. Pars II / ed. P.S. Pallas (1788).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97577g «Species astragalorum descriptae et iconibus coloratis illustratae» / a P.S. Pallas,… (1800).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k974327 «Illustrationes plantarum imperfecte vel nondum cognitarum : cum centuria iconum» / Petro Simone Pallas,… (1803).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97024h «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus I / auctore Petro Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97025v «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus II / auctore Petro Pallas,… (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k970266 «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus III, «Animalia monocardia seu frigidi sanguinis imperii Rosso-Asiatici» / recensente P.S. Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97027j «Icones ad zoographiam Rosso-Asiaticam» / auctore P.S. Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://runivers.ru/lib/book4739/ ''Паллас Петр Симон'' Путешествие по разным провинциям Российского Государства: В 3 ч.: в 5 кн.; атлас — СПб.: Императорская Академия Наук, 1773-1788.] на сайте [[Руниверс]].{{ref-ru}} Репринт первой части «Путешествия по разным провинциям Российского государства» на немецком языке с предисловием Дитмара Хенце (Dietmar Henze) имеется на сайте [http://www.mosquitocatalog.org/pdfs/098700-0.pdf Walter Reed Biosystematics Unit] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080229083534/http://www.mosquitocatalog.org/pdfs/098700-0.pdf |date=2008-02-29 }}, Walter Reed Army Institute of Research, [[АҚШ]]: * «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs». Erster Theil. ([[1771]]) ([[1967]] reprint, Akademische Druck- und Verlagsanstalt, Graz, Austria).{{ref-de}} Кроме того, тексты следующих изданий на русском языке доступны на сайте [http://www.vostlit.info/haupt-Dateien/index-Dateien/P.phtml «Восточная Литература — библиотека текстов Средневековья»]: * Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия [[XVIII век|XVIII в.]] глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, [[1989]]. * Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, [[1999]]. — 246 с. а также на сайте [http://archeo.ulgrad.ru/ «Древности Симбирского края»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132707/http://archeo.ulgrad.ru/ |date=2007-09-28 }}: * [http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Pallas.htm Письма и рапорты, написанные П. С. Палласом в [[1768]]−[[1769]] жж. во время путешествия по Поволжью.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208191936/http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Pallas.htm |date=2008-12-08 }} (Выдержки из сборника: Научное наследие П. С. Палласа. Письма. [[1768]]—[[1771]] жж. / Сост. В. И. Осипов. Пер. с нем. В. И. Осипова и Г. И. Фёдоровой. — Санкт-Петербургский филиал Архива РАН. — СПб, Тиалид, [[1993]].) == Сілтемелер == {{commons|Peter Simon Pallas|Паллас, Петер Симон}} * [http://www.free-time.ru/razdels/!anzikl/p_3.html Биографический очерк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080504134532/http://free-time.ru/razdels/!anzikl/p_3.html |date=2008-05-04 }} на сайте [http://www.free-time.ru/ Free-Time!] * [http://www.trubagaz.ru/issue-of-the-day/imenem-geografa-pallasa/ Именем географа Палласа: о структуре Палласа в Черном море] * [http://darwin.museum.ru/old_events.asp?70 «Петер Симон, Пьер Симон, Пётр Семёнович Паллас» (к 260-летию со дня рождения великого исследователя России)]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — краткая справка и описание выставки [[2001 год]]а на сайте [[Государственный Дарвиновский музей|Государственного Дарвиновского музея]] * Статья [http://www.vokrugsveta.com/S4/proshloe/pallas.htm «Пётр-Симон Паллас»] на сайте журнала [http://www.vokrugsveta.com/ «Вокруг Света»] * Статья [http://region.krasu.ru/people/pallas «Паллас Пётр Симон»] на сайте [http://region.krasu.ru/ «Мой Красноярск»] * [http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Lepechin/predislovie.htm «Паллас и Лепёхин в Симбирской провинции»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132633/http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Lepechin/predislovie.htm |date=2007-09-28 }} — статья В. А. Гуркина на сайте [http://archeo.ulgrad.ru/ «Древности Симбирского края»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132707/http://archeo.ulgrad.ru/ |date=2007-09-28 }} * http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/12/pallas.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070824093412/http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/12/pallas.htm |date=2007-08-24 }} («Ботанические и зоологические коллекции и рисунки Петера Симона Палласа ([[1741]]—[[1811]])») — статья А. К. Сытина ([[1999]]) на сайте [http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/ Московского электронного ботанического журнала «Herba»] * [http://www.muradova.ru/html.php?144 «Словарь всех языков»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928192338/http://www.muradova.ru/html.php?144 |date=2007-09-28 }} — статья [http://www.muradova.ru/html.php?html=1 А. Р. Мурадовой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928192345/http://www.muradova.ru/html.php?html=1 |date=2007-09-28 }} в журнале «Вокруг Света» (№ 33, 2003) о сравнительном словаре Палласа * [http://www.hw.net.ua/print_art.php?id=3902 «Пётр Симон Паллас (22 қыркүйек 1741 — 8 қыркүйек 1811)»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — компиляция различных источников, составленная [http://hw.net.ua/seepart.php?id=1522 В. Штылвелдом] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070509083352/http://www.hw.net.ua/seepart.php?id=1522 |date=2007-05-09 }} * [http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/erlihw.htm «Русскоязычные издания XVIII века о Востоке и российские немцы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094448/http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ |date=2015-09-24 }} — статья В. А. Эрлиха в сборнике [http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ «Немецкий этнос в Сибири»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094448/http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ |date=2015-09-24 }} ([[2000]]) * [http://www.univie.ac.at/Wissenschaftstheorie/heat/gallery/pallas-f.htm Краткая биография Палласа и его теория землетрясений] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070611183050/http://www.univie.ac.at/Wissenschaftstheorie/heat/gallery/pallas-f.htm |date=2007-06-11 }} на сайте [http://www.univie.ac.at/ Венского университета, Австрия]{{ref-en}} * [http://www.ipni.org/ipni/advPlantNameSearch.do?find_includePublicationAuthors=on&find_includePublicationAuthors=off&find_includeBasionymAuthors=on&find_includeBasionymAuthors=off&find_rankToReturn=all&output_format=normal&find_authorAbbrev=Pall. Перечень] 1372 записей в базе данных [http://www.ipni.org/index.html «The International Plant Names Index»] для растений, описанных Палласом * [http://www.ruzgd.ru/pallasovka.shtml Палласовка] — железнодорожная станция, названная в честь Палласа (статья из книги: [[Рязано-Уральская железная дорога|Рязанско-Уральская железная дорога]] и ея район. — СПб.: Общество РУЖД, 1913. — 395 с.) == Дереккөздер == <references/> [[Санат:XVIII ғасыр биологтары]] [[Санат:Германия ботаниктері]] [[Санат:Ресей ботаниктері]] [[Санат:Германия географтары]] [[Санат:Ресей географтары]] [[Санат:Германия зоологтары]] [[Санат:Ресей зоологтары]] [[Санат:Германия саяхатшылары]] [[Санат:Ресей саяхатшылары]] [[Санат:Германия филологтары]] [[Санат:Ресей филологтары]] [[Санат:Германия этнографтары]] [[Санат:Ресей этнографтары]] 0y5z8jqg3j39uqxhiir3ncp4gp6nfic 3064197 3064195 2022-08-25T17:02:47Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Петер Симон Паллас |Шынайы есімі = {{lang-de|Peter Simon Pallas}} |Суреті = Pallas PS by Tardier grey.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 22.9.1741 |Туған жері = [[Берлин]], [[Германия]] |Қайтыс болған күні = 8.9.1811 |Қайтыс болған жері = [[Берлин]], [[Германия]] |Азаматтығы = [[Сурет:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|33px|left|Пруссияның Туы(1803)]][[Пруссия Патшалығы]] |Ғылыми аясы = [[зоология]], [[ботаника]], [[география]], [[геология]], [[этнография]], [[филология]] |Жұмыс орны = [[Ресей]] |Ғылыми дәрежесі = |Ғылыми атағы = |Альма-матер = Галльс университеті, Гёттинген университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = Василий Фёдорович Зуев, Никита Петрович Соколов |Несімен белгілі = оқымысты-энциклопедист, саяхатшы |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = }} '''Петер Симон''' ('''Пётр-Симон''') '''Паллас''' ({{lang-de|Peter Simon Pallas}}; 1741—1811) — танымал неміс және орыс оқымысты-энциклопедисті, табиғат зерттеушісі, жаратылыстанушы, [[XVIII]]—[[XIX]] ғасырлардағы саяхатшы. == Биографиясы== === 1768-1774 жылдардағы Ресейлік экспедициялар=== === Экспедици қорытындылары === === Кейінгі ғылыми жұмыстар === 1777 жылы Паллас Ресей империясыны топографиялық бөлімінің мүшесі болып бекітілді, 1782 жылы - әріптестер кеңесшісі, 1786 жылы Адмиралгейтс - әріптестеріне тарихи граф болып қызмет етті. Әр алуан саланың зерттеу жұмыстарымен айналысуды ары қарай жалғастыра берді. [[Сурет:Palas home.jpg|thumb|left|200px| Сиферопольдағы Паллас үйі. Салгирка бағы.]] === Жеке өмірі === Паллас үш мәрте үйленген болатын. 1767 жылы 26 жасында күйеуінен кетіп, Палласты Еуропалық Ресей мен Оралға жасаған экспедициясы кезінде бірге жүрген неміс генералының зайыбымен азаматтық неке құрды, 16 жыл өткен соң ерлі-зайыптылар заңды некеге отырған еді, бұл уақытта олардың қызы Альбертина 9 жасқа толған. Некеге тұрған сәттен кейін үш күн өткен соң, зайыбы Паллас дүние салды. Палластың екінші әйелі өзінен бірнеше жас кіші Каролина (Катарине Ивановна Польман) бала сүймей, бірінші некесінен туған Альбертинені ертіп оңтүстік саяхаттарға бірге барып жүрді == Палластың ғылыми ізденістерінің маңызы== [[Сурет:Riesenseeadler.jpg|thumb|200px|left|{{bt-ruslat|Белоплечий орлан|Haliaeetus pelagicus}}, Палластың алғашқы сипаттамасы. «Zoographia rosso-asiatica» ([[1811]])]] Өзінің көптеген баспа жұмыстарында Паллас саяхатшы, зоолог, ботаник, палеонтолог, минералог, геолог, топограф, географ, медик, этнолог, археолог, филолог және шаруашылық иесі және технолог ретінде қолтаңбасын қалдырды. Оның осы бір сан алуан мамандығына қарамастан, оның ғылымға үстірт қарамай, нағыз энциклопедист болғанын білуге болады. == Паллас құметіне берілген атаулар== === Жануарлар түрлері=== * Amicula pallasii Middendorff, 1847 — Паллас амикуласы , * Callosciurus erythraeus Pallas, 1779 — палласова белка (ағылш. Pallas's squirrel); * Deracantha onos Pallas, 1772 — толстун Палласа, или палласов толстун, * Emberiza pallasi Cabanis, 1851 — полярная овсянка (ағылш. Pallas's Reed Bunting), * Glossophaga soricina Pallas, 1766 — длинноязыкий, или землеройковидный, листонос, или землеройкообразный длинноязыкий вампир (ағылш. Pallas's long-tongued bat); * Haliaeetus leucoryphus Pallas, 1771 — орлан-долгохвост (ағылш. Pallas's Sea eagle), * Larus ichthyaetus Pallas, 1773 — черноголовый хохотун (ағылш. Pallas's Gull), * Locustella certhiola Pallas, 1811 — певчий сверчок (ағылш. Pallas's Grasshopper Warbler), * Molossus molossus Pallas, 1766 — свободнохвостая бульдоговая летучая мышь (ағылш. Pallas' free-tailed bat), * Nyctimene cephalotes Pallas, 1767 — большеголовый трубконосый крылан (ағылш. Pallas's tube-nosed fruit bat), * Ochotona pallasi Gray, 1867 — палласова, или монгольская, пищуха (ағылш. Pallas's pika), * Otocolobus manul, или Felis manul Pallas, 1776, — манул, или палласов кот (ағылш. Pallas's Cat); * Phalacrocorax perspicillatus Pallas, 1811 — стеллеров, палласов, или очковый, баклан (ағылш. Pallas's Cormorant), * Phylloscopus proregulus Pallas, 1811 — корольковая пеночка (ағылш. Pallas's Warbler), * Syrrhaptes paradoxus Pallas, 1773 — саджа, или копытка (ағылш. Pallas's Sandgrouse). === Өсімдіктер тұқымы=== * {{Bt-latrus|Petrosimonia|aut=[[Bunge (ботаник)|Bunge]]|txt=|Петросимония}}<ref>[[Бунге, Александр Андреевич|Александр Андреевич Бунге]], наводя систематический порядок в этой группе растений, часть видов, описанных Палласом, отнёс в новый род — [[Петросимония]], тем самым увековечив имя Петра Симона Палласа, намекая на причины возникновения видовых эпитетов. Так и растёт по солонцам южной Сибири [[Петросимония трёхтычиночная]], ставшая средством в идейном противоборстве двух ботанических титанов. (Из книги «Арабески ботаники» А. Н. Куприянова (2003).)</ref>, [[семейство]] [[Маревые]], * {{Bt-latrus|Neopallasia|aut=[[Poljakov]]|txt=|Неопалласия}}, семейство [[Астровые]]. === Өсімдіктер түрлері === * {{Bt-latrus|Erysimum pallasii|aut= ([[Pursh]]) [[Fernald]]|txt=|Желтушник Палласа}} ({{lang-en|Pallas' wallflower}}) * {{Bt-latrus|Hyacinthella pallasiana|aut= ([[Steven]]) [[Losinsk.]]|Гиацинтелла Палласа|Гиацинтик Палласа}} {{Bt-latrus|s=2|Hyacinthus pallasianus|aut=[[Steven]]|Гиацинт Палласа}} * {{bt|Lonicera caerulea|subsp=pallasii|([[Ledeb.]]) [[Browicz]]}}, или {{Bt-latrus|Lonicera pallasii|aut=[[Ledeb.]]|txt=|Жимолость Палласа}} * {{Bt-latrus|Malus orientalis|aut= ([[Uglitzk.]]) [[ex (таксономия)|ex]] [[Juz.]]|txt=|Яблоня палласова|Яблоня сибирская}} * {{Bt-latrus|Pinus pallasiana|aut=[[D.Don]]|txt=|Сосна Палласа}}, или {{Bt-latrus|Pinus taurica|aut=|txt=[[hort.]]|Сосна крымская}} * {{Bt-latrus|Ranunculus pallasii|aut=[[Schltdl.]]|txt=|Лютик Палласа}} ({{lang-en|Pallas' buttercup}}) === Топонимдер мен басқа да нысандар=== == Негізгі баспа еңбектері== Филолог ретінде Паллас «Linguarum totius Orbis vocabularia comparativa. Sectio Linguas Eur. et Asiae complexa» (СПб., 1786—1789, 2 бөлімде) еңбегін жарыққа шығарды. Сол сияқты «Stralsundisches Magazin» жаратылыстану тарихы журналының бірінші томын (6 шығарылым) редакциялады.(Берлин және [[Штральзунд]], 1767—1770). Палластың аса маңызды шығармалары: * «Dissertatio inauguralis de infestis viventibus infra viventia» (Лейден: Lugduni Batavorum, [[1760]]).{{ref-la}} * «Elenchus zoophytorum, sistens generum adumbrationes generaliores et specierum cognitarum succinctas descriptiones, cum selectis auctorum synonymis» (Гаага (Den Haag): van Cleef, [[1766]]).{{ref-la}} * «Miscellanea zoologica, quibus novæ imprimis atque obscuræ animalum species describuntur et observationibus iconibusque illustrantur» (Гаага, 1766).{{ref-la}} * «Spicilegia zoologica» (Берлин, [[1767]]—[[1777]]).{{ref-la}} * «Lyst der Plant-Dieren, bevattende de algemeene schetzen der geslachten en korte beschryvingen der bekende zoorten» (Утрехт (Utrecht): van Paddenburg & van Schoonhoven, 1768).{{ref-nl}} * «De ossibus Sibiriae fossilibus, craniis praesertim Rhinocerotum atque Buffalorum, observationes» («Novi Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», XIII, СПб., [[1768]]).{{ref-la}} * «Naturgeschichte merkwürdiger Thiere» (Берлин, [[1769]]—[[1778]]).{{ref-de}} * «Dierkundig mengelwerk, in het welke de nieuwe of nog duistere zoorten van dieren, door naauwkeurige afbeeldingen, beschryvingen en verhandelingen opgehelderd worden» (Утрехт: van Paddenburg & van Schoonhoven, 1770).{{ref-nl}} * «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs» (СПб., 1771—1801).{{ref-de}} * «Merkwürdigkeiten des Morduanen, Kasaken, Kalmücken, Kirgisen, Baschkiren etc.» («Достопримечательности [[Мордва|мордвы]], [[Қазақ]]тар, [[Калмыки|калмыков]], [[Киргизы|киргизов]], [[Башкиры|башкир]] и др.», [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]] и Лейпциг, [[1773]]—[[1777]], в 3 томах).{{ref-de}} * «[[Flora Rossica (книга Палласа)|Flora Rossica]]» (СПб., [[1784]]—[[1788]], в 2 частях).{{ref-la}} * «Observations sur la formation des montagnes et sur les changements arrivés au Globe, particulièrement à l’Empire de Russie» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., [[1777]]).{{ref-fr}} * «Novae species Quadrupedum e Glirium ordine» ([[Эрланген]], [[1778]]).{{ref-la}} * «Mémoires sur la variation des animaux» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., [[1780]]).{{ref-fr}} * «Каталог растениям, находящимся в Москве в саду его превосходительства действительного статского советника и Императорского Воспитательного дома знаменитого благодетеля, [[Демидов, Прокофий Акинфиевич|Прокофия Акинфиевича Демидова]], сочинённый П. С. Палласом, академиком санкт-петербургским» (СПб., [[1781]]).{{ref-ru}}{{ref-la}} * «Icones Insectorum praesertim Rossiae Sibiriaeque peculiarium» (Эрланген, [[1781]]—[[1806]], в 4 выпусках).{{ref-la}} * «Tableau physique et topographique de la Tauride» («Nova Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», X, СПб., [[1792]]).{{ref-fr}} * «Bemerkungen auf einer Reise in die südlichen Statthalterschaften des Rußischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794» (Лейпциг, [[1799]]—[[1801]]){{ref-de}} и «Travels through the southern provinces of the Russian Empire» (Лондон, [[1802]], в 2 томах; «Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства»){{ref-en}}. * «Species Astragalorum descriptae et iconibus coloralis illustratae» (Лейпциг, [[1800]]).{{ref-la}} * «Illustrationes plantarum imperfecte vel nondum cognitarum» (Лейпциг, [[1803]]).{{ref-la}} * «Zoographia rosso-asiatica» (СПб., [[1811]], в 3 томах).{{ref-la}} Переведены и изданы на русском языке: * [http://runivers.ru/lib/book4739/ «[[Путешествие по разным провинциям Российского государства]]» (СПб., [[1773]]—[[1788]]; первая часть вышла вторым изданием в [[1809 год]]у).] * «Описание растений Российского государства, с их изображениями» (СПб., [[1786]]; переиздана в типографии Корнильева в Тобольске в [[1792 год]]у). * «Сравнительные словари всех языков и наречий, собранные [[десница|десницей]] Всевысочайшей особы императрицы Екатерины II» (СПб., [[1787]]—[[1789]], в 2 томах; второе издание вышло в 4 томах под названием «Сравнительный словарь всех языков и наречий, по азбучному порядку расположенный» в [[1790]]—[[1791 год]]ах). * «Краткое физическое и топографическое описание Таврической области» (СПб., [[1795]]). * «Перечень дикорастущих растений Крыма» ([[1797]]; описание 969 видов местной флоры). * Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия XVIII в. глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, [[1989]]. * Научное наследие П. С. Палласа. Письма. [[1768]]—[[1771]] жж. / Сост. В. И. Осипов. Пер. с нем. В. И. Осипова и Г. И. Фёдоровой. — Санкт-Петербургский филиал Архива [[Российская академия наук|РАН]]. — СПб.: Тиалид, [[1993]]. * {{кітап|авторы=Паллас П. С.|часть=|заглавие=Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства|оригинал=|сілтеме=http://imwerden.de/cat/modules.php?name=books&pa=showbook&pid=1975|жауапты=Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва|басылым=|орны=М.|баспа=Наука|жыл=1999|томы=|беттері=|бет=246|серия=|isbn=|тираж=}} На русском языке публиковались также переводы некоторых других статей и работ Палласа<ref>См. их перечисление в статье Н. В. Бойко и Н. К. Ткачёвой [http://vostlit.by.ru/Texts/rus6/Pallas/2vved.htm «Пётр Симон Паллас на русском языке»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, подготовленной в качестве введения к изданию: Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, [[1999]]. — 246 с.</ref>. == Электронды көшірмелері == [http://gallica.bnf.fr/scripts/catalog.php?Mod=i&Titre=&FondsTout=on&FondsTxt=on&FondsImp=on&FondsPer=on&FondsImg=on&FondsAud=on&FondsMan=on&Auteur=Pallas&Sujet=&RPT= 16 документов] произведений Палласа находятся в базе данных [http://gallica.bnf.fr/ Gallica Национальной библиотеки Франции]{{ref-fr}}: * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k61652b «Spicilegia zoologica quibus novae imprimis et obscurae animalium species… illustrantur» (1767—1780).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k98991c «Spicilegia zoologica : quibus novae imprimis et obscurae „Animalium species“ iconibus, descriptionibus atque commentariis illustrantur» / cura P.S. Pallas (1769).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k973339 «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Erster Theil / P.S. Pallas,… (1771)]{{ref-de}} («Путешествия по разным провинциям Российского государства»). * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97334n «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Zweiter Theil / P.S. Pallas,… (1773).]{{ref-de}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k973350 «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Dritter Theil / P.S. Pallas,… (1776).]{{ref-de}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97040r «Novae species quadrupedum e glirium ordine : cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium» / auctore Petro Sim. Pallas,… (1778).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k96903s «Enumeratio plantarum quae in horto viri illustris atque excell. Dni. Procopii a Demidof…» / recensente P.S. Pallas,… (1781).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k99219z «Icones insectorum praesertim Rossiae Sibiriaque…» / Petrus Simon Pallas,… (1781).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97364x «Flora rossica : seu Stirpium imperii rossici per Europam et Asiam indigenarum descriptiones et icones, jussu et auspiciis Catharinae II, Augustae». Tomi 1 / ed. P.S. Pallas (1784).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97365x «Flora rossica : seu Stirpium imperii rossici per Europam et Asiam indigenarum descriptiones et icones, jussu et auspiciis Catharinae II, Augustae». Tomi I. Pars II / ed. P.S. Pallas (1788).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97577g «Species astragalorum descriptae et iconibus coloratis illustratae» / a P.S. Pallas,… (1800).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k974327 «Illustrationes plantarum imperfecte vel nondum cognitarum : cum centuria iconum» / Petro Simone Pallas,… (1803).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97024h «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus I / auctore Petro Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97025v «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus II / auctore Petro Pallas,… (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k970266 «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus III, «Animalia monocardia seu frigidi sanguinis imperii Rosso-Asiatici» / recensente P.S. Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97027j «Icones ad zoographiam Rosso-Asiaticam» / auctore P.S. Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://runivers.ru/lib/book4739/ ''Паллас Петр Симон'' Путешествие по разным провинциям Российского Государства: В 3 ч.: в 5 кн.; атлас — СПб.: Императорская Академия Наук, 1773-1788.] на сайте [[Руниверс]].{{ref-ru}} Репринт первой части «Путешествия по разным провинциям Российского государства» на немецком языке с предисловием Дитмара Хенце (Dietmar Henze) имеется на сайте [http://www.mosquitocatalog.org/pdfs/098700-0.pdf Walter Reed Biosystematics Unit] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080229083534/http://www.mosquitocatalog.org/pdfs/098700-0.pdf |date=2008-02-29 }}, Walter Reed Army Institute of Research, [[АҚШ]]: * «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs». Erster Theil. ([[1771]]) ([[1967]] reprint, Akademische Druck- und Verlagsanstalt, Graz, Austria).{{ref-de}} Кроме того, тексты следующих изданий на русском языке доступны на сайте [http://www.vostlit.info/haupt-Dateien/index-Dateien/P.phtml «Восточная Литература — библиотека текстов Средневековья»]: * Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия [[XVIII век|XVIII в.]] глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, [[1989]]. * Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, [[1999]]. — 246 с. а также на сайте [http://archeo.ulgrad.ru/ «Древности Симбирского края»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132707/http://archeo.ulgrad.ru/ |date=2007-09-28 }}: * [http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Pallas.htm Письма и рапорты, написанные П. С. Палласом в [[1768]]−[[1769]] жж. во время путешествия по Поволжью.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208191936/http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Pallas.htm |date=2008-12-08 }} (Выдержки из сборника: Научное наследие П. С. Палласа. Письма. [[1768]]—[[1771]] жж. / Сост. В. И. Осипов. Пер. с нем. В. И. Осипова и Г. И. Фёдоровой. — Санкт-Петербургский филиал Архива РАН. — СПб, Тиалид, [[1993]].) == Сілтемелер == {{commons|Peter Simon Pallas|Паллас, Петер Симон}} * [http://www.free-time.ru/razdels/!anzikl/p_3.html Биографический очерк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080504134532/http://free-time.ru/razdels/!anzikl/p_3.html |date=2008-05-04 }} на сайте [http://www.free-time.ru/ Free-Time!] * [http://www.trubagaz.ru/issue-of-the-day/imenem-geografa-pallasa/ Именем географа Палласа: о структуре Палласа в Черном море] * [http://darwin.museum.ru/old_events.asp?70 «Петер Симон, Пьер Симон, Пётр Семёнович Паллас» (к 260-летию со дня рождения великого исследователя России)]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — краткая справка и описание выставки [[2001 год]]а на сайте [[Государственный Дарвиновский музей|Государственного Дарвиновского музея]] * Статья [http://www.vokrugsveta.com/S4/proshloe/pallas.htm «Пётр-Симон Паллас»] на сайте журнала [http://www.vokrugsveta.com/ «Вокруг Света»] * Статья [http://region.krasu.ru/people/pallas «Паллас Пётр Симон»] на сайте [http://region.krasu.ru/ «Мой Красноярск»] * [http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Lepechin/predislovie.htm «Паллас и Лепёхин в Симбирской провинции»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132633/http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Lepechin/predislovie.htm |date=2007-09-28 }} — статья В. А. Гуркина на сайте [http://archeo.ulgrad.ru/ «Древности Симбирского края»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132707/http://archeo.ulgrad.ru/ |date=2007-09-28 }} * http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/12/pallas.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070824093412/http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/12/pallas.htm |date=2007-08-24 }} («Ботанические и зоологические коллекции и рисунки Петера Симона Палласа ([[1741]]—[[1811]])») — статья А. К. Сытина ([[1999]]) на сайте [http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/ Московского электронного ботанического журнала «Herba»] * [http://www.muradova.ru/html.php?144 «Словарь всех языков»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928192338/http://www.muradova.ru/html.php?144 |date=2007-09-28 }} — статья [http://www.muradova.ru/html.php?html=1 А. Р. Мурадовой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928192345/http://www.muradova.ru/html.php?html=1 |date=2007-09-28 }} в журнале «Вокруг Света» (№ 33, 2003) о сравнительном словаре Палласа * [http://www.hw.net.ua/print_art.php?id=3902 «Пётр Симон Паллас (22 қыркүйек 1741 — 8 қыркүйек 1811)»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — компиляция различных источников, составленная [http://hw.net.ua/seepart.php?id=1522 В. Штылвелдом] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070509083352/http://www.hw.net.ua/seepart.php?id=1522 |date=2007-05-09 }} * [http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/erlihw.htm «Русскоязычные издания XVIII века о Востоке и российские немцы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094448/http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ |date=2015-09-24 }} — статья В. А. Эрлиха в сборнике [http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ «Немецкий этнос в Сибири»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094448/http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ |date=2015-09-24 }} ([[2000]]) * [http://www.univie.ac.at/Wissenschaftstheorie/heat/gallery/pallas-f.htm Краткая биография Палласа и его теория землетрясений] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070611183050/http://www.univie.ac.at/Wissenschaftstheorie/heat/gallery/pallas-f.htm |date=2007-06-11 }} на сайте [http://www.univie.ac.at/ Венского университета, Австрия]{{ref-en}} * [http://www.ipni.org/ipni/advPlantNameSearch.do?find_includePublicationAuthors=on&find_includePublicationAuthors=off&find_includeBasionymAuthors=on&find_includeBasionymAuthors=off&find_rankToReturn=all&output_format=normal&find_authorAbbrev=Pall. Перечень] 1372 записей в базе данных [http://www.ipni.org/index.html «The International Plant Names Index»] для растений, описанных Палласом * [http://www.ruzgd.ru/pallasovka.shtml Палласовка] — железнодорожная станция, названная в честь Палласа (статья из книги: [[Рязано-Уральская железная дорога|Рязанско-Уральская железная дорога]] и ея район. — СПб.: Общество РУЖД, 1913. — 395 с.) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:XVIII ғасыр биологтары]] [[Санат:Германия ботаниктері]] [[Санат:Ресей ботаниктері]] [[Санат:Германия географтары]] [[Санат:Ресей географтары]] [[Санат:Германия зоологтары]] [[Санат:Ресей зоологтары]] [[Санат:Германия саяхатшылары]] [[Санат:Ресей саяхатшылары]] [[Санат:Германия филологтары]] [[Санат:Ресей филологтары]] [[Санат:Германия этнографтары]] [[Санат:Ресей этнографтары]] bqqwcgtr3i9m3luhxg0gv1bmiz7tpc4 0 157048 3064177 3048721 2022-08-25T16:44:12Z Menikure 6224 wikitext text/x-wiki '''Ширваншаһтар сарайы''' ({{lang-az|Şirvanşahlarsarayı}}) – [[Шитбана]] басшыларының сарай. 15 ғасырда [[Баку]]да Халил-Аллахе ширбаншах салдырған. Сарайдың салынуы елордасының Шемахидан Баку қаласына ауысумен байланысты болатын.<ref>http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86_%D0%A8%D0%B8%D1%80%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D1%88%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B2</ref> Сарай кешенді құрылысқа жатады. Онда диванхане, ширбаншахтардың мазарлары, [[1441 жылы]] салынған мұнарасы бар сарай мешіті және сарай ғалымы [[Сейид Яхьи Бакуви]]дің мазары бар. [[1964 жылы]] кешен мұражай-қорық болып, мемлекеттің қарамағында болды. [[2000 жылы]] [[ЮНЕСКО]]НЫҢ мұралар қорына енгізілді. [[1501 жылы]] Бакуды сефевидтер басып алған кезде сарай тоналып, барлық қазыналарды сефевидтер өздерімен бірге [[Тебриз]]ге алып кетті. Олардың ішінде қару-жарақтар, зергерлік бұйымдар, кілемдер, қымбат маталар, сарай кітапханасындағы сирек кездесетін кітаптар және алтын мен күмістен жасалған ыдыстар болатын. [[1514 жылы]] бұлардың барлығы түріктердің қолына өтеді. Қазіргі таңда олар [[Түркия]], [[Иран]], [[Англия]], [[Франция]], [[Ресей]], [[Венгрия]] елдерінің мұражайларында сақтаулы. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Сәулет өнері]] [[Санат:Әзірбайжандағы Әлемдік мұра]] [[Санат:Баку мұражайлары]] 7flbuy7aqqxysyvx45r2t7jm84vpoyi 4 162915 3064199 3063861 2022-08-25T17:04:16Z Kasymov 10777 [[Special:Contributions/Alikhantanirbergennurlanuly|Alikhantanirbergennurlanuly]] ([[User talk:Alikhantanirbergennurlanuly|т]]) өңдемелерінен [[User:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Негізінде Абай Құнанбаев Семей облысында Шыңғыстау бауырында Қасқабұлақ деген жерде дүние есігін ашқан. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Axan Erkebulan|Axan Erkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:Axan Erkebulan|талқылауы]]) 15:40, 2016 ж. желтоқсанның 18 (+06) == [[:Ақуыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Нобель сыйлығының лауреаты, атақты ғалым Лайнус Полинг нәруыздың екінші реттік құрылымын ашқан. Полипептидті тізбектің кеңістіктегі оралма тәрізді болып келген пішінін нәруыздың екінші реттік құрылымы деп атайды. Бұған нәруыздың және тырнақтың нәруызы кератин жатады. Нәруыздың екінші реттік құрылымы !мутектік! байланыстар арқылы орындалады. Бір орамдығы NH-топтары мен көршілес орамдығы CO-топтары арасындығы түзілетін сутектік байланыс арқылы оралым ұсталынып тұрады. Сутектік байланыстар коваленттік байланыстардан анағұрлым әлсіз. Бірақ бірнеше рет қайталанғанда, олар берік байланысады. Көптеген сутектік байланыстар арқылы «тігілген» полипептидті оралым берік құрылым болып келеді. Нәруызда оралмалы бөліктерінің бар болуы, оған жылжымалылық, мықтылық, серпімділік қасиет береді. Нәруызда цилиндр тәрізді оралым бөліктерінен басқа аминқышқылы пролиннен түзілетін, тізе тәрізді бүгілетін бөліктері де бар. Хабарландыру жіберген: Улан Айтхожаев! [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 09:01, 2017 ж. қаңтардың 11 (+06) == [[:Ми]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} алдынғы ми сынарлары ( немесе үлкен ми сынарлары) Хабарландыру жіберген: дарын бектемиров [[Арнайы:Үлесі/5.251.46.43|5.251.46.43]] 15:03, 2017 ж. қаңтардың 13 (+06) == [[:Пахлава]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Пахлава (немесе баклава) — қатпарлы қамыр мен жанғақ, тосаптан тұратын танымал кондитерлік өнім. Шығыс елдер асханасында кеңінен танымал, ең алдынғы қатарда Түрік, Армян,&nbsp;Әзірбайжан, Кавказ, Араб елдерінде қолданысқа ие. Наурыз мерекесінде таратылатын, Түркия, Таджикстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттерде әйгілі болып саналады. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.253.21|178.88.253.21]] 01:20, 2017 ж. ақпанның 3 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Күшейткіш үстеу — сынның немесе қимылдың , іс-әрекеттің беогісін я сапасн күшейтіп ,я солғындатып көрсетеді. Күшейткіш үстеулер көбінесе сапалық сын есімдермен тіркесіп жұмсалады да, онымен тұтасып келіп , сын есімнің күшейтіліп шырай түрін жасауға негіз болады. Мысалы: ең әдемі, тым биік, өте жақсы, аса маңызды, орасан зор және тағы басқалары. Күшейткіш үстеулердің біразы етістікпен тіркесіп қалай? деген сұраққа жауап береді. Ол қимылдың сипатын күшейтіп не солғыдып көрсетеді. Мысалы: мүлде білмейді, әбден шаршаған, сәл ауырады, керемет сөйледі және тағы басқалары. Құрамы жағынан күшейткіш үстеулер негізгі түбір болып келеді Хабарландыру жіберген: 21:52, 2017 ж. ақпанның 7 (+06)~~ [[Арнайы:Үлесі/2.132.80.86|2.132.80.86]] 21:52, 2017 ж. ақпанның 7 (+06) == [[:Жақша]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Көптеген жерлерде автор деп жазудың орнына аутор деп жазылып кеткен. Сондықтан соны түзетулеріңізді сұраймын. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.254.154|178.88.254.154]] 19:29, 2017 ж. ақпанның 9 (+06) == [[:Доминика]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Біраз жерлерде орфографиялық қателер анықталды. Хабарландыру жіберген: Ермек [[Арнайы:Үлесі/2.132.51.102|2.132.51.102]] 20:36, 2017 ж. ақпанның 9 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сәлем, ағайындар! Қателерді түзетіп әлек болсам, бір пысықай түзеткенімді өшіріп әлек. Мысалы, Ұларлар деген мақала. Мақаланың ұларлар атын ұлар деп өзгерте алмадым, өзгертуге келмейді екен. Сосын қырғаулдықтар деген сөзді қырғауыл деп түзетіп қойсам өшіріп тастаған. Қазақ тілінде жөнді жосынсыз лар, дар деп айта бермейді. Мысалы, қойлар, малдар деп айтпайды. Қоралы қой, қалың мал деп жалқы түрде айтады. Мұндағы өңдемелер "болып табылады, құрайды, ...." деген орысшадан тура аудара салған қазақы емес сөз саптаулар мен ...-ға деген, -лық, -тық" деген орынсыз қолдана берген жалғауларға толып кеткен. Аң жануардың атын көбінесе көпше түрде жаза берген. Арыстандар, жолбарыстар, жыландар, бүркіттер....дегендей. Тауды да таулар дей берген. Мысалы, Алтай таулары. Біздің білуімізше жалғыз ғана Алтай тауы бар еді ғой. Басқа қандай қандай Алтай тауы бар еді?! Сосын мына әкімшілер өңдемелерді албаты өшіргенді доғару керек. Біреу Уикиге жаңа ғана салып өңдеуге үлгермеген болу керек. Соны арықарай өңдеп уикилендіріп безендіріп қоюдың орнына қит етсе өшіруге, жоюға дайын тұруы мұндағы мақала салатын еріктілердің ынтасын азайтады. Кез келген мақалаға дереккөзді талап ету де сонша дұрыс емес, әсіресе, бұл талап қазақ тарихына жүрмейді. Қазақ басқа отырықшы халықтарға ұқсап тарихы хатталып жазылып келген халық емес, көбінесе ауыздан ауызға аңыз түрінде айтылып жазылып келген. Енді мұның қай жерін дереккөз етерсің? Рас, мұнда орынсыз мақала салатындар да бар шығар, оны өшіруге де тура келетін шығар. Бірақ бірден әкімші болған соң мұның аражігін ажыратып өшіруі шарт. Мұны ажырата алмаса әкімші болудың керегі не. Әйтпесе тап бір "қостырып қойған қойың бардай", біреудің ақы пұлсыз өз шамасынша өңдеп жатқан өңдемелерін әкімші дейтін біреу жол ортадан өшіре салу еркін кім берген?! Уики қазаққа ортақ, ендеше қазаққа ортақ дүниені бір бірімізді түсініп жабылып іске асырмасақ баяғы отыз жетідегі көк жекпенділерге ұқсап "шаш ал десе бас ал" дегендей өшіре беруге мүлдем келіспеймін! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Galymmurat|Galymmurat]] ([[Қатысушы талқылауы:Galymmurat|талқылауы]]) 15:16, 2017 ж. ақпанның 12 (+06) :Ұларлар деген атауын өзгерте алмадым, ал ұларлар деген мақала ішіндегі қате түзетілді. Сұрақтарыңыз болса https://t.me/kkwiki_chat телеграм тобына қойыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:34, 2022 ж. тамыздың 4 (+06) == [[:Аққулар ұйықтағанда (поэма)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев 1931 ж. 9-ақпанда Алматы облысы, қазіргі Райымбек (бұрынғы Нарынқол) ауданының, Қарасаз ауылында дүниеге келген. Алайда, құжаттар бойынша ақынның туған күні ақпанның 9-нда тойланады. Мұнда 9 ақпанда туылып 9 ақпанда тойлағанының несі жаман? Хабарландыру жіберген: Есмаханов [[Арнайы:Үлесі/37.150.113.11|37.150.113.11]] 20:17, 2017 ж. ақпанның 18 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Менің мақаламды вандализм деп болдырмай істеп жібере береді Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Алтынгүл Зинетуллина|Алтынгүл Зинетуллина]] ([[Қатысушы талқылауы:Алтынгүл Зинетуллина|талқылауы]]) 04:30, 2017 ж. ақпанның 20 (+06) == [[:ежелгі ғұндар мен юэчжилер туралы деректері]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} скифтік мәдениетке ұқсас мәдениетті игеріп, аралап көлікпен кәшіп қонып жүрді Хабарландыру жіберген: глшш [[Арнайы:Үлесі/37.150.5.110|37.150.5.110]] 17:06, 2017 ж. ақпанның 26 (+06) == [[:Мөлшер үстеуі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мен 6 сыныптың кітабынан қарадым .Онда 147 бет емес 196 бет екні анық көрсетілген. қолымда дәлел де бар Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/5.251.182.166|5.251.182.166]] 22:08, 2017 ж. ақпанның 26 (+06) == [[:Уикипедия:Уикипедияға қош келдіңіз!]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} длорпавычсмитьбдщшгневыч №ждлорпавчя Хабарландыру жіберген: 20 [[Арнайы:Үлесі/178.90.224.150|178.90.224.150]] 16:31, 2017 ж. ақпанның 27 (+06) == [[:Қалмақан Әбдіқадыров]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ол туралы өте аз мәлімет. Онда-мұнда бұрмалап жағансыздар. Толығырақ болса. Мысалы,ол 1903 жылы дүниеге келген және т.б Хабарландыру жіберген: аяулым [[Арнайы:Үлесі/2.135.136.162|2.135.136.162]] 23:05, 2017 ж. ақпанның 27 (+06) == [[:Қосарлы ұрықтану]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жерде төрт деген сөздің орнына тқрт деп жазды. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.166.226|82.200.166.226]] 10:55, 2017 ж. наурыздың 6 (+06) == [[:Құрылымдық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бір қосылыс барлығы Хабарландыру жіберген: 9636 [[Арнайы:Үлесі/2.134.245.9|2.134.245.9]] 22:03, 2017 ж. наурыздың 8 (+06) == [[:Ғимарат және оның элементтері туралы түсінік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сөйлемдердің дұрыс жазылуына мән берсеңіз. Хабарландыру жіберген: Сөйлемдердің дұрыс жазылуына мән берсеңіз. [[Арнайы:Үлесі/176.69.146.197|176.69.146.197]] 01:12, 2017 ж. наурыздың 18 (+06) == [[:Барсакелмес]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Маған қате деп тұр. Хабарландыру жіберген: Сеее/Һ [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 16:14, 2017 ж. наурыздың 28 (+06) == Дем салу расими == Qzaqsha shrift jok. Keshirim otinem. Dem salu rasimi degen takiripta kalima sozi "Kalnma" dep kate ketipti! Ondegeniniz jon bolar. Rahmet. --[[Арнайы:Үлесі/2.132.13.39|2.132.13.39]] 12:07, 2017 ж. наурыздың 31 (+06) == [[:Вакцина]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} анатоксиндер химиялық вакцина құрамына кірмейді олар жеке дара вакцина түрі болып саналады. Хабарландыру жіберген: Бекназар [[Арнайы:Үлесі/178.90.253.168|178.90.253.168]] 22:07, 2017 ж. сәуірдің 2 (+06) == [[:Қазақтың ұлттық ою-өрнегі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} білімге рақмет бырақ қате жібермеңіз Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.151.221.159|37.151.221.159]] 18:15, 2017 ж. сәуірдің 3 (+06) == [[:Ахмет Байтұрсынұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Осы беттегі "1926-жылы Бакуде өткен Бірінші Түркологиялық құрылтайдың төрағалығын атқарған Ахмет БАЙТҰРСЫНОВ" деген дұрыс емес. Суреттегі "А.Байтұрсынов" деп көрсетілген Байтұрсынов емес. А.Байтұрсыновтың осы Бакудегі Тіл құрылтайына қатысқан басқа суреті бар. Ол суретте Ахаңда сақал да, мұрт та бар. Сол суретті салыстырып қараңыздар. Қате суреттің Википедияда берілуіне қарсымын. Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, журналист, жазушы, тарихшы Хабарландыру жіберген: Жұмат ӘНЕСҰЛЫ [[Арнайы:Үлесі/37.150.70.42|37.150.70.42]] 17:14, 2017 ж. сәуірдің 6 (+06) == [[:Халықаралық қазақ-түрік университеті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ayu.edu.kz adresine durystau kazhet Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/88.227.13.205|88.227.13.205]] 18:15, 2017 ж. сәуірдің 6 (+06) == [[:Картоп]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазіргі заманда дүние жүзінің бырлық елдерінде егіледі. Хабарландыру жіберген: Смайлова [[Арнайы:Үлесі/178.22.170.77|178.22.170.77]] 12:57, 2017 ж. сәуірдің 8 (+06) == [[:Мұхтарбай Өтелбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1) Навье-Стокс теңдеуін шешкен жоқ 2) Математикадан Нобель сыйлығының лауреаты емес. Себебі, Нобель сыйлығы математикадан берілмейді. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/147.30.18.157|147.30.18.157]] 23:51, 2017 ж. сәуірдің 11 (+06) == [[:Бензин]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "60°С-та қатады" деп жазылған екен. Негізі "-60°С-та қатады" деп алдына " - " таңбасын қойсаңыз дұрыс болады. Рахмет. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.238.79.210|178.238.79.210]] 08:42, 2017 ж. сәуірдің 12 (+06) :сіз өзіңіз де тіркеліп қателерді өңдей аласыз. Басқа сұрақтарыңыз болса https://t.me/kkwiki_chat телеграм чатына өтіп сұрақтарыңызды қойыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:43, 2022 ж. тамыздың 4 (+06) == [[:Домбыра]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қомыз емес қобыз! Қазақта үш шекті домбыра жоқ,тек екі шекті ғана! Хабарландыру жіберген: Аяла [[Арнайы:Үлесі/2.134.10.119|2.134.10.119]] 23:11, 2017 ж. сәуірдің 13 (+06) == [[:Дүниежүзілік көрме]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} теңдессіз - теңдесіз,талдаудары - талдаулары Хабарландыру жіберген: т.еңсепов [[Арнайы:Үлесі/91.185.15.160|91.185.15.160]] 17:34, 2017 ж. сәуірдің 15 (+06) == [[:Синекдоха]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} analysis of labour market of tourism and hospitality industries in Kazakhstan Хабарландыру жіберген: ххз [[Арнайы:Үлесі/212.154.154.214|212.154.154.214]] 12:52, 2017 ж. сәуірдің 17 (+06) == [[:Ұлы Отан соғысы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} үштік пакт емес факт Хабарландыру жіберген: меники дурыс атак [[Арнайы:Үлесі/178.90.189.70|178.90.189.70]] 18:27, 2017 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Күлкі күні]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қысташа дұрыс емес.Қысқаша болады Хабарландыру жіберген: нур [[Арнайы:Үлесі/109.248.219.121|109.248.219.121]] 22:16, 2017 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Австралия доллары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Австралия доллары - банкноталар (de.wikipedia.org/wiki/Australischer_Dollar) Хабарландыру жіберген: Австралия доллары - банкноталар (de.wikipedia.org/wiki/Australischer_Dollar) [[Арнайы:Үлесі/93.128.181.60|93.128.181.60]] 02:20, 2017 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Австралия доллары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Австралия доллары - банкноталар Хабарландыру жіберген: de.wikipedia.org/wiki/Australischer_Dollar [[Арнайы:Үлесі/93.128.181.60|93.128.181.60]] 02:32, 2017 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Дисперсия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} әріп қатесі кеткен қазақтың әріптерімен өзгерттім Хабарландыру жіберген: УДЖ [[Арнайы:Үлесі/212.96.66.94|212.96.66.94]] 01:34, 2017 ж. сәуірдің 23 (+06) == [[:Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Саламатсыздар ма! Уикипедиядагы Университеттің бетіне арналған атауды жөндеңіздерші. яғни „Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті„ деп. сосын университет суретін салсаңыздар! Сіздерге Алла разы болсын, рахмет Хабарландыру жіберген: Айша Кеңесбай [[Арнайы:Үлесі/89.250.82.34|89.250.82.34]] 11:02, 2017 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Қожа]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ыскак ,Абдижалел,Абдрахим бабтардын келген жылдары дурыс жазылмаган.. Калган макалалары ар турли ертеректе жарык корген макалалардан терип жазылган.. Хабарландыру жіберген: Абитов Алибек [[Арнайы:Үлесі/176.223.100.231|176.223.100.231]] 11:05, 2017 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} көп қате байқадым сұмдық Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.1.124|37.150.1.124]] 11:28, 2017 ж. сәуірдің 27 (+06) == материк == --[[Арнайы:Үлесі/5.34.7.124|5.34.7.124]] 11:23, 2017 ж. мамырдың 3 (+06)платформа емес плотформа == [[:ЭЕМ-нің құрамы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Микропроцессор бөлімінде "кристал" сөзінің орнында "критал" деп жазылынып тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.57.82.193|95.57.82.193]] 10:39, 2017 ж. мамырдың 4 (+06) == [[:Құстар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ал алдыңғң аяқөқолдары қанаттарға айналғанө, Хабарландыру жіберген: рамазан [[Арнайы:Үлесі/95.57.59.252|95.57.59.252]] 11:23, 2017 ж. мамырдың 5 (+06) == [[:Германия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 94 % і емес пайызы болуы керек контитуциясы парламенті Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.249.10|178.90.249.10]] 00:42, 2017 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Механикалық қозғалыс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Келтірілген мысалдағы бұлт, ұшақ, машина және алма Жермен салыстырғанда бұрынғы орнын өз- 1. 20 м/с жылдамдықпен біркалыпты гертеді, Соңғы сөз гертеді емес өзгертеді болады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.133.108.149|2.133.108.149]] 22:36, 2017 ж. мамырдың 16 (+06) == [[:Ыбырай Алтынсарин]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бул матинде нукте койылганнан кейин бас ариппен емес киши ариппен жазып койган.Мен соны гана тузегим келди. Хабарландыру жіберген: Еркежан Алментаева Касымкызы [[Арнайы:Үлесі/92.49.197.158|92.49.197.158]] 08:46, 2017 ж. мамырдың 22 (+06) == [[:Программалық жасақтама]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ортақ және қолданбалы программалық жасақтама болып екіге түрге бөлінеді Хабарландыру жіберген: Ельзана [[Арнайы:Үлесі/37.150.3.22|37.150.3.22]] 18:56, 2017 ж. мамырдың 26 (+06) == [[:Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} негізінде қазақстанның тәуелсіздігін бірінші болып түркия мойындаған Хабарландыру жіберген: Амреева [[Арнайы:Үлесі/2.135.105.25|2.135.105.25]] 20:57, 2017 ж. мамырдың 27 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жұлдыздардың, планеталардың, т.б. аспан денелерінің орналасу орындарын анықтау және өлшеу сияқты практикалық мәселелерді шешу үшін астрономияда аспан сферасы деген ұғым колданылады. Аспан сферасы—радиусы анықталмаған жорамал сфера. Аспан шырақтары, әртурлі қашықтықта болғандықтан, онық бетіне бақылаушы белгілі бір уаңытта өзі орналасқан орыннан кәретін букіл аспан шырақтары проекциялаиады . Хабарландыру жіберген: Бағадатов Мирас [[Арнайы:Үлесі/109.166.64.227|109.166.64.227]] 16:39, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Асқорыту мүшелері]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ас корыту жүйесі бас бөлімінің алдыңғы бөлігі.Ауыз Хабарландыру жіберген: нрайым [[Арнайы:Үлесі/95.182.10.198|95.182.10.198]] 21:32, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Ароморфоз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мысалы бауырымен сози Хабарландыру жіберген: ааа [[Арнайы:Үлесі/178.88.149.199|178.88.149.199]] 21:49, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Үйкеліс күші]] == {{Талқылау статусы|+}} μ коэф болу керек, к- ол катандық Хабарландыру жіберген: дильназ мукпенова [[Арнайы:Үлесі/178.91.170.183|178.91.170.183]] 22:58, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Жансүгіров ауылы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ауылда 3 орта мектеп бар Хабарландыру жіберген: Каулыбекова [[Арнайы:Үлесі/5.250.153.142|5.250.153.142]] 13:59, 2017 ж. мамырдың 30 (+06) == [[:Ақшабаев Намазбай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қызыҚ емес қызыЛ қызыҚ емес қызыЛ қызыҚ емес қызыЛ Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.47.104.166|92.47.104.166]] 11:44, 2017 ж. маусымның 14 (+06) == [[:Қарлұқ қағанаты]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мемлекеттің құрылуы тақырыпшасында Қарлұқтардың 746 жылы құрылды деуі қате деп есептейміен, себебі Қарлұқ қағанаты 756 жылы құрылды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.226.96|178.90.226.96]] 17:17, 2017 ж. маусымның 21 (+06) == [[:Серікбай Өрікбайұлы Нұрғисаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жаңаарна ауылында туылған. Атын ауыстырып қойыңыздар. Хабарландыру жіберген: Сымбат Исрапулова [[Арнайы:Үлесі/5.250.153.181|5.250.153.181]] 20:02, 2017 ж. маусымның 28 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:AsylkhanNshym.nis]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қазір Төлеби ауданына қарасты Маятас ауылы Шымкент қаласына қосылды. Өзім түзетейін десем, нақты қай ауданына қосылғанын білмеймін. Еңбекші ауданы болуы мүмкін. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AsylkhanNshym.nis|AsylkhanNshym.nis]] ([[Қатысушы талқылауы:AsylkhanNshym.nis|талқылауы]]) 18:42, 2017 ж. шілденің 26 (+06) == [[:Ертіс ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әкімшілік-аумақтық бөлінуінде Қызылжар емес, Қызылқақ аулылы болуы керек Хабарландыру жіберген: Алина [[Арнайы:Үлесі/178.22.168.39|178.22.168.39]] 19:09, 2017 ж. шілденің 27 (+06) == [[:Ермахан Сағиұлы Ыбрайымов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жамбыл облысы, Т. Рысқұлов ауданы Жақсылық ауылында туған Хабарландыру жіберген: Жәкең ғой [[Арнайы:Үлесі/89.218.230.10|89.218.230.10]] 20:07, 2017 ж. тамыздың 2 (+06) == [[:Туыстық атаулары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әже, апа атауларында қателіктер Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.108.165|178.88.108.165]] 22:16, 2017 ж. тамыздың 20 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Nkassumkhan]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сәлеметсіздер ме! Қате жайлы хабар. ҚР қорғаныс министірі И.Тасмағамбетов деп тұр. Қазір Қр қорғаныс министірі Сәкен Әділханқлы Жасұзақ екенін хабарлағым келеді! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Nkassumkhan|Nkassumkhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Nkassumkhan|талқылауы]]) 21:31, 2017 ж. қыркүйектің 4 (+06) == [[:Саңырауқұлақтар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Саңырауқұлақтар өсімдіктерге жатпайды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.36.225|37.150.36.225]] 13:47, 2017 ж. қыркүйектің 10 (+06) == [[:Жасушаның химиялық құрамы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазақ тілінде неорганикалық деген сөз жоқ.Ол бейорганикалық болып жазылады Хабарландыру жіберген: 123хх [[Арнайы:Үлесі/178.91.19.140|178.91.19.140]] 22:31, 2017 ж. қыркүйектің 11 (+06) == [[:Төле би]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазыбек Айтеке бидің қолдауымен үш жүзге төбе би болып сайланған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.138.175|178.88.138.175]] 16:22, 2017 ж. қыркүйектің 17 (+06) == [[:Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бірінші сөйлемде орфографиялық қателер бар. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.80.130|89.218.80.130]] 18:19, 2017 ж. қыркүйектің 20 (+06) == [[:Тас дәуірі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ежелгі палеолит кезеңдерінің хронологиялық шеңбері дұрыс емес Хабарландыру жіберген: 12345 [[Арнайы:Үлесі/145.255.162.82|145.255.162.82]] 17:11, 2017 ж. қыркүйектің 26 (+06) == [[:Бірінші дүниежүзілік соғыс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Франц Фердинандтың өлімінің күні дұрыс жазылмаған!!! 23 маусым емес 28 маусым!!! Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.0.130|37.150.0.130]] 14:41, 2017 ж. қазанның 1 (+06) == [[:Марс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мен бакамай басып жибериппин Хабарландыру жіберген: зарина [[Арнайы:Үлесі/212.96.82.16|212.96.82.16]] 21:42, 2017 ж. қазанның 9 (+06) == [[:Брайд киті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} нақты ақпарат жоқ ,қате көп Хабарландыру жіберген: арай [[Арнайы:Үлесі/89.218.154.130|89.218.154.130]] 14:13, 2017 ж. қазанның 14 (+06) == [[:Ашық жүйе]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} OSK дегеннің орынына OSI болу керек опечатка ғой ;) Хабарландыру жіберген: Болды [[Арнайы:Үлесі/80.241.2.10|80.241.2.10]] 11:58, 2017 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Ашық жүйе]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қателер көп бір терминнің өзінде, қабыл алыңыз ! Хабарландыру жіберген: SFEK [[Арнайы:Үлесі/80.241.2.10|80.241.2.10]] 12:01, 2017 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Мангр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} молиметтер-малиметтер осылай бирак менде казак тили жок кешириниздер Хабарландыру жіберген: енгиз [[Арнайы:Үлесі/95.56.128.240|95.56.128.240]] 20:24, 2017 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Монстера]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} белгели-белгили оылай кешириниздер менде казакша жок Хабарландыру жіберген: енгиз [[Арнайы:Үлесі/95.56.128.240|95.56.128.240]] 20:46, 2017 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Досжан Құрақов немесе Құрақтың Досжаны]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Күйшінің әкесінің аты қате жазылған. Мен Құрақтың Досжанының туыс немересі ретінде айтып отырмын. Құрақ деген батыр - күйші Досжанның атасының аты. Күйшінің өз әкесінің есімі Наурызбай. Бірақ күйші елге Құрақтың Досжаны деген атпен танылған. Себебі атасы, батыр Құрақ төрт жасында оны бауырына басып алған. Сондықтан оны Досжан Құрақов немесе Құрақтың Досжаны деп жазуларыңызды сұраймын. Менде күйші жайындағы барлық ақпарат бар, мен оның іздеушісімін.Әруаққа қиянат жасамайық. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Жаппас 1972|Жаппас 1972]] ([[Қатысушы талқылауы:Жаппас 1972|талқылауы]]) 00:21, 2017 ж. қазанның 25 (+06) == [[:Тамыр (өсімдік органы)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Гүлді өсімдіктердің Тамыры тұқымның ұрығынан басталады және бұны алғашқы тамыр деп атайды. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.76.250.110|2.76.250.110]] 12:08, 2017 ж. қазанның 28 (+06) == [[:Баһаи]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бахаи діні әлемдік діндердің қатарына жатпайды. Хабарландыру жіберген: Інжу Шукей [[Арнайы:Үлесі/62.84.33.65|62.84.33.65]] 21:26, 2017 ж. қазанның 30 (+06) == [[:Шортанбай Қанайұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} аллатағала сөзі, біріншіден бөлек жазылады, екіншіден ол бас әріппен жазылады (Алла Тағала). Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.194.39|178.90.194.39]] 21:48, 2017 ж. қарашаның 8 (+06) == [[:Ойыл ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} КӨКТОҒАЙ ЕМЕС КӨПТОҒАЙ БОЛЫП АТАЛЫНАДЫ Хабарландыру жіберген: ЖОЛДАС [[Арнайы:Үлесі/5.34.27.187|5.34.27.187]] 01:44, 2017 ж. қарашаның 9 (+06) == [[:Бәйге]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қырғызша бәйге чабыч емес чабыш сендер қате жазып қойыпсыздар мен таптым түзеп тастайынба? Хабарландыру жіберген: АЕР--- [[Арнайы:Үлесі/145.255.163.66|145.255.163.66]] 19:11, 2017 ж. қарашаның 10 (+06) == [[:Талқылау:Аққу күйі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жерде аққу күйі туралы ешқандай мәлімет жоқ. Күй туралы аңыз деп тақырып берілген, бірақ күйге қатысты еш аңыз жазылмаған. Аққу құсының киелі екені айтылып кеткен, және басқа да сөйлемдер тұр. Күй туралы нақты аңыз жазылу керек бұл жерге. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Р.Қайратұлы|Р.Қайратұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Р.Қайратұлы|талқылауы]]) 17:42, 2017 ж. қарашаның 13 (+06) == [[:Күміс алқа]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} алты бала туған және тәрбиелеп өсiрген аналар алтыншы баласы бiр жасқа жеткен және басқа балалары тiрi болған ретте наградталады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.158|82.200.168.158]] 14:51, 2017 ж. қарашаның 20 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} <Дүниежүзілік көрме (1900)> мақаласына өңдеме жасалмас бұрын пайдаланылған суреттер тақырыпқа сай келмейді Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Zhumadildaeva|Zhumadildaeva]] ([[Қатысушы талқылауы:Zhumadildaeva|талқылауы]]) 18:59, 2017 ж. қарашаның 20 (+06) == [[:Дүниежүзілік көрме (1900)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақаладағы суреттер тақырыпқа сай емес. Хабарландыру жіберген: Zhumadildaeva [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 21:53, 2017 ж. қарашаның 23 (+06) == [[:Акула]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ең ірі теңіз балығы китпошымды акула Хабарландыру жіберген: жен [[Арнайы:Үлесі/178.90.228.38|178.90.228.38]] 12:14, 2017 ж. қарашаның 24 (+06) == [[:ANSI C]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} АНСИ 1966 жылы осылай аталған болатын. Хабарландыру жіберген: Мүбарак Ақбала Әлиқызы [[Арнайы:Үлесі/178.90.250.24|178.90.250.24]] 15:22, 2017 ж. желтоқсанның 3 (+06) == [[:Досжан Құрақұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Күйшінің аты-жөні туралы тағы да дұрыс жазылмаған. Досжан деген күйші Құрақтың ұлы емес, немересі! Досжанның әкесінің аты Наурызбай. Бірақ Досжан Наурызбайұлы десеңіздер, оны ешкім танымайды, өйткені ол кісі елге Құрақтың Досжаны деген атпен мәлім болған. Сондықтан оны құжаттағы фамилиясымен (тегімен) Досжан Құрақов деп немесе Құрақтың Досжаны деп жазғандарыңыз дұрыс. Әруаққа қиянат жасамайық. Хабарландыру жіберген: Индира Ибраева [[Арнайы:Үлесі/185.57.73.105|185.57.73.105]] 12:16, 2017 ж. желтоқсанның 4 (+06) == [[:Сазгер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бул жерде кейбир создер қате мысалы біз деген біш деп кеткен содан кешірім сурайм люблю Хабарландыру жіберген: мама [[Арнайы:Үлесі/95.58.236.170|95.58.236.170]] 18:34, 2017 ж. желтоқсанның 5 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:AidoS]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Неге Больцман үйлестірілуіне копирование жасалмайды??? Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AidoS|AidoS]] ([[Қатысушы талқылауы:AidoS|талқылауы]]) 22:29, 2017 ж. желтоқсанның 9 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:AidoS]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мақалаларды PDF файлда емес Microsoft Word-та жасаңыздаршы өтінемін. Сол жағынан түзетулер енгізіңіздерші!!! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AidoS|AidoS]] ([[Қатысушы талқылауы:AidoS|талқылауы]]) 22:34, 2017 ж. желтоқсанның 9 (+06) == [[:Айманкүл Тәжібаева]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Әуезов Тәжібаевтың анасы" деген сөз түсініксіз Хабарландыру жіберген: Мика [[Арнайы:Үлесі/82.200.245.26|82.200.245.26]] 12:16, 2017 ж. желтоқсанның 12 (+06) == [[:Есік обасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} маған керекті нәрсені көрсетпейді Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.201.50.85|109.201.50.85]] 15:55, 2017 ж. желтоқсанның 24 (+06) == [[:Интернет желісінің хаттамасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жәй "д"-ның орнына "к"-қою керек! Хабарландыру жіберген: MVM [[Арнайы:Үлесі/178.90.230.15|178.90.230.15]] 11:55, 2018 ж. қаңтардың 12 (+06) == [[:Мемлекет астаналары тізімі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бандар сери бегаван столица бруней Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.46.103.164|92.46.103.164]] 22:23, 2018 ж. қаңтардың 15 (+06) == [[:Жамбыл (тау)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ЖАМБЫЛ ТАУЫ 35-40 УЗЫНДЫГЫ БОЛУ КЕРЕК Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/46.36.149.52|46.36.149.52]] 20:17, 2018 ж. қаңтардың 17 (+06) == [[:Ұлпа]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жабындық ұлпа түзуші ұлпа туралы мәлімет жоқ Хабарландыру жіберген: Қаныш [[Арнайы:Үлесі/146.0.196.88|146.0.196.88]] 20:58, 2018 ж. қаңтардың 22 (+06) == [[:Жарықкезеңдік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мұнда суреттер бар ма? Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.107.78|178.91.107.78]] 10:51, 2018 ж. қаңтардың 31 (+06) == [[:Жастық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} неге сіздер түсінбейсіздер қаншама қолжазба жібердім Хабарландыру жіберген: аимап [[Арнайы:Үлесі/2.133.143.168|2.133.143.168]] 12:04, 2018 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Жастық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мына жастықтардың басқа түрі жоқ па Хабарландыру жіберген: Казыбек би [[Арнайы:Үлесі/2.133.143.168|2.133.143.168]] 12:07, 2018 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Ұлпан (роман)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Есенейдің деп өзгерткенім: оқырманда оқу барысында сұрақ туындайды. Дефиздің жазылу ережесі сақталмады, утір мен нүктеден кейін бос орындар болу керек. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/81.88.144.71|81.88.144.71]] 18:38, 2018 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Тазагүл Ермаханова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тазагул емес тазагүл Хабарландыру жіберген: елг [[Арнайы:Үлесі/37.150.0.134|37.150.0.134]] 15:28, 2018 ж. ақпанның 4 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Maksat333]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ибрагимов Бауыржан Сабзалұлы деген дұрыс емес, дұрысы Ибрагим Бауыржан Сабзалыұлы және туылған күні 24.11.1961 жыл. Менің өзгерткенімді Kasymov деген автор қабылдамай отыр. Оның ақпараты жалған. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Maksat333|Maksat333]] ([[Қатысушы талқылауы:Maksat333|талқылауы]]) 08:49, 2018 ж. ақпанның 9 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қозы Көрпеш - Баян Сұлу эпосының тарихы XIII-XIV-ғасырларда емес, әлдеқайда арыда жатыр. Оның бір дәлелі Эрмитаждағы орыстар "Скифы отдыхают под деревом" (!!!) деп ат қойып алған, Тува жерінен табылған алтын бұйымдағы сюжет. Ол жерде скифтер ағаштың түбінде пикник жасап отырған жоқ, Баян Сұлу Қозысын жоқтап отыр емес пе? Хабарландыру жіберген: 12:39, 2018 ж. ақпанның 15 (+06)12:39, 2018 ж. ақпанның 15 (+06)~ [[Арнайы:Үлесі/2.132.234.56|2.132.234.56]] 12:39, 2018 ж. ақпанның 15 (+06) == [[:Жақып Қажманұлы Асанов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазір Жақып Асанов Қазақстан Жоғары Сотының төрағасы. Ал мәтінде әлі Бас прокурор деп жазылып тұр. Орысша википедияда Дұрыс жазылған. Ылғы орысшасын бірінші түзеп, қазақшасына мән берілмей қалып жүр. Негізгі қазақ тілді мәтіндерге мұқият болғандарыңыз жөн. Хабарландыру жіберген: Жолдыбай Базаров [[Арнайы:Үлесі/88.204.170.54|88.204.170.54]] 16:40, 2018 ж. ақпанның 16 (+06) == [[:Мұражай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} музей грек тілінде museion емес musem болады мен грек тілін меңгерген адаммын сол себепті айтып отрмын Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/62.89.220.228|62.89.220.228]] 19:27, 2018 ж. ақпанның 21 (+06) == [[:Адам құқықтары мен бостандықтары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Конституция сөзі қазақ тілінде дұрыс емес жазылған Хабарландыру жіберген: Nurkeldy [[Арнайы:Үлесі/92.47.198.158|92.47.198.158]] 04:07, 2018 ж. ақпанның 27 (+06) == [[:Хан Шатыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ОССО деген дұрыс емес, СОСО - яғни Сауда және ойынөсауық орталығы. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/212.154.136.25|212.154.136.25]] 15:30, 2018 ж. ақпанның 28 (+06) == [[:Марат Қабанбай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кешіріңіздер сіздер сөздерді қате жазасыздар Хабарландыру жіберген: Тұмар Маритвна [[Арнайы:Үлесі/145.255.165.253|145.255.165.253]] 17:59, 2018 ж. ақпанның 28 (+06) == [[:Ұр, тоқпақ!]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ұр тоқпақ диалогта ғана леп белгісімен үтірмен жазылады.Интонациясына қарай ал ертегі атауында қойылмайды тыныс белгілері Хабарландыру жіберген: Акнур Жумабаева [[Арнайы:Үлесі/178.88.54.51|178.88.54.51]] 10:32, 2018 ж. наурыздың 6 (+06) == [[:Халықаралық Алматы әуежайы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} These airlines are gone. Хабарландыру жіберген: These airlines are gone. [[Арнайы:Үлесі/64.107.3.126|64.107.3.126]] 04:00, 2018 ж. наурыздың 8 (+06) == [[:Василий Александрович Сухомлинский]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кедей шаруалар отбасында туған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.201.63.209|109.201.63.209]] 18:16, 2018 ж. наурыздың 10 (+06) == [[:Аққулар ұйықтағанда (поэма)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әкесі қоянжүрек емес Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.134.83.30|2.134.83.30]] 15:04, 2018 ж. наурыздың 12 (+06) == [[:Виженер шифры]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Асыратын сөзінде қате кеткен Хабарландыру жіберген: бак [[Арнайы:Үлесі/2.132.213.192|2.132.213.192]] 20:44, 2018 ж. наурыздың 12 (+06) == [[:Санат:Аустралия таулары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бул жерде еш малимет жок адамдарга колайсыз Хабарландыру жіберген: дани [[Арнайы:Үлесі/178.22.174.163|178.22.174.163]] 14:21, 2018 ж. наурыздың 14 (+06) == [[:Райымбек батыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қызметі Батыр деген дұрыс емес. Атағы Батыр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.134.18.222|2.134.18.222]] 14:48, 2018 ж. наурыздың 14 (+06) == [[:ZaQ (Ninety One)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} фильмографияда ZAQ Жансери емес Аоайдын рольин сомдайды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.47.114.211|92.47.114.211]] 00:14, 2018 ж. наурыздың 23 (+06) == [[:Аристотель]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Аристотель деген далбаеб кой ол вообще Хабарландыру жіберген: акула [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 13:34, 2018 ж. наурыздың 27 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Жапон сакура]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 22:56, 2014 ж. сәуірдің 18.жарияланған "Көктүрік құпиясы" деген мақаланың авторын көрсетуді /дереккөзді жазуды/ талап етемін. Авторы: Мағрипа Жылқыбаева, физика-математика ғылымдарының кандидаты, Алтын адам жазуының құпиясын ашқан ғалым. дереккөз: // "Түркі әлемі" газеті, 2009. т.№8,9 Хабарландыру жіберген: саку [[Қатысушы:Жапон сакура|Жапон сакура]] ([[Қатысушы талқылауы:Жапон сакура|талқылауы]]) 13:58, 2018 ж. наурыздың 28 (+06) == [[:Роза Тәжібайқызы Бағланова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бул жерде быр кате бар.Ол шын есымы жазылмаган.Соган коныл аударсаныздар! Хабарландыру жіберген: Айлин [[Арнайы:Үлесі/89.40.192.99|89.40.192.99]] 20:08, 2018 ж. сәуірдің 11 (+06) == [[:Периодонтит]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тканьдердiң - дұрыс емес, дұрыс сөз яғни- тіндердің деп болады. Сосын тағы қате бар мәтінде: тіс кариес емес-тіс жегі деп дұрыс болады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.11.173|37.150.11.173]] 18:59, 2018 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Мәншүк Жиенғалиқызы Мәметова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сол күннен бастап Мәнсия "Моншағым" деген атқа ие болды.Бұл ат өзіне де қатты ұнады.Бірге ойнап жүрген орыс қыздары Моншақ деудің орнына Маншук деп атап кетті.Сөйтіп,оның жанама аты Мәншүк болды. Хабарландыру жіберген: Sapar Aisana Kuanush 26.12.2007j. [[Арнайы:Үлесі/37.150.2.23|37.150.2.23]] 19:54, 2018 ж. сәуірдің 19 (+06) == [[:Сүтқоректілер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ұрық молдасы емес ұрық жолдасы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.56.232.146|95.56.232.146]] 10:16, 2018 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Жаңаарқа ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жаңаарқа ауданы әкімі - Бекқожин Юржан Асанұ­лы Хабарландыру жіберген: 333 [[Арнайы:Үлесі/145.255.169.3|145.255.169.3]] 22:34, 2018 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Байғали Мақұлбекұлы Есенәлиев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мұндағы мәліметтер ескіргендіктен, соңғы нұсқаны салып отырмын. Мүмкіндік болса осы жіберілген нұсқаны қалдырар деп үміттенем! Хабарландыру жіберген: Есенәлиев Байғали Мақұлбекұлы [[Арнайы:Үлесі/176.119.231.224|176.119.231.224]] 15:03, 2018 ж. мамырдың 2 (+06) == [[:Жер ана монументі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} авторы Даши Намдаков. Ал мұнда Даша Намдакова деп өрескел қателік кеткен. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/176.110.126.18|176.110.126.18]] 10:59, 2018 ж. мамырдың 3 (+06) == [[:Әзірет Сұлтан мешіті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әзірет Сұлтан мешітінің Бас имамы - Наурызбай Өтпенов Хабарландыру жіберген: Батаев М [[Арнайы:Үлесі/84.240.216.62|84.240.216.62]] 14:49, 2018 ж. мамырдың 6 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Қазыханов Әділбек]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сіз бұғатталған бастапқы атауы adilbekkazyhanov бірге қосыңыз Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Қазыханов Әділбек|Қазыханов Әділбек]] ([[Қатысушы талқылауы:Қазыханов Әділбек|талқылауы]]) 16:50, 2018 ж. мамырдың 14 (+06) == [[:Ядролық тізбекті реакция]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} . ядролық тізбекті реакцияның даму сипаттамасы – жүйенің көбею коэффициенті (k). Ол (k) бөлінгіш заттағы реакция тізбегінің кез келген буыны мен сол алдындағы буында жұтылатын нейтрондар санының қатынасына тең. Өзін-өзі қуаттайтын тізбекті процесс тек k1 болғанда ғана жүруі мүмкін. Жүйе k=1 болғанда кризистік жүйе, k>1 болғанда жоғары кризистік жүйе, ал k<1 болғанда төмен кризистік жүйе деп аталады. Жүйенің көбею коэффициенті (k) ядролық тізбекті реакция жүзеге асатын жүйенің пішініне, массасына және изотоптық құрамына тәуелді болады. Хабарландыру жіберген: . ядролық тізбекті реакцияның даму сипаттамасы – жүйенің көбею коэффициенті (k). Ол (k) бөлінгіш заттағы реакция тізбегінің кез келген буыны мен сол алдындағы буында жұтылатын нейтрондар санының қатынасына тең. Өзін-өзі қуаттайтын тізбекті процесс тек k1 болғанда ғана жүруі мүмкін. Жүйе k=1 болғанда кризистік жүйе, k>1 болғанда жоғары кризистік жүйе, ал k<1 болғанда төмен кризистік жүйе деп аталады. Жүйенің көбею коэффициенті (k) ядролық тізбекті реакция жүзеге асатын жүйенің пішініне, массасына және изотоптық құрамына тәуелді болады. [[Арнайы:Үлесі/37.151.206.225|37.151.206.225]] 18:50, 2018 ж. мамырдың 14 (+06) == [[:Уикипедия:Уикипедияға қош келдіңіз!]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сіздердің мақалаңызда көптілді деген сөзді бөлек жаздыңыздар бірақ көптілді деген сөз бірге жазылады Хабарландыру жіберген: мақсат [[Арнайы:Үлесі/212.76.11.45|212.76.11.45]] 11:39, 2018 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Қазақша Уикипедия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Барлық ағылшын тіліндегі немесе қазақша емес латынша жазылған мәтіндер кірілше қазақ әріптерімен көрсетіледі. Хабарландыру жіберген: Нұрали [[Арнайы:Үлесі/84.240.215.227|84.240.215.227]] 22:34, 2018 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Қазақстанда этностық топтардың қалыптаса бастауы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бұл жерде ҚАЗАҚ пен КАЗАК шатастырылып жазылып кеткен, көп жерде КАЗАК орнына ҚАЗАҚ жазылып кеткен Хабарландыру жіберген: Есей Мүтәнұлы [[Арнайы:Үлесі/2.134.102.50|2.134.102.50]] 12:27, 2018 ж. маусымның 9 (+06) == [[:Қатысушы:Kasymov]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Атауы бар түпнұсқаға қосылыңыз Adilbekkazykhanov Сіз неге ұзақ уақыт бойы бұғатталғансыз Хабарландыру жіберген: Adilbekkazykhanov [[Арнайы:Үлесі/147.30.217.70|147.30.217.70]] 14:00, 2018 ж. маусымның 9 (+06) == [[:Алты кәлимә]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кәлима шахада транскрипциясы дұрыс емес. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/195.162.15.50|195.162.15.50]] 16:03, 2018 ж. маусымның 11 (+06) == [[:Көрсеткіштік функция -- орыс тілінен аудармасы толық аударылмады]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "n" реттік гипербола бола тұра, ""n" реттік парабола" орыс тілінен аударылмады. Хабарландыру жіберген: ҰлыХөтей [[Арнайы:Үлесі/2.132.236.153|2.132.236.153]] 21:08, 2018 ж. маусымның 15 (+06) == [[:Жас қазақ (газет)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Жас қазақ үні" газеті 2000 жылы 11 тамызда шыққан Хабарландыру жіберген: Қазыбек Иса [[Арнайы:Үлесі/2.132.159.20|2.132.159.20]] 03:47, 2018 ж. шілденің 11 (+06) == [[:Бәйдібек ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бәйдібек ауданының әкімі Танагузов Бахтбек Төленұлы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.155.142|89.218.155.142]] 19:15, 2018 ж. шілденің 13 (+06) == [[:Тұрсынқұл Өмірзақ]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ''Тұрсынқұл Өмірзақ''' (10.10. 1948 ж.туылған [Өзбекстан Республикасы, Самарқанд облысы, Пайарық ауданы) – ғалым, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы (1989), профессор (1991). Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.253.225|178.88.253.225]] 23:13, 2018 ж. шілденің 26 (+06) == [[:Қауіпсіздік белбеуі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жолаушының инерция бойынша қозғалысын, және сәйкесінше, көлік құралы интерьерінің бөлшектерімен немесе басқа жолаушылармен оның ықтимал қақтығыстарының (қайталама соққы деп аталатын) белбеу арқылы алдын алады, сондай-ақ жолаушы қауіпсіздік жастығының қауіпсіз ашылуын қамтамасыз ететін жағдайда болатынына кепілдік береді. (бұл менің аудармам, сіздердің осы үзіндіні аударғандарыңыз қате деп есептеймін). Хабарландыру жіберген: Абишева Г.Б. [[Арнайы:Үлесі/212.154.228.185|212.154.228.185]] 08:48, 2018 ж. тамыздың 1 (+06) == [[:Бақытжан Төлеужанұлы Жоламанов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} туған күн 23 желтоқсан Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.89.109.242|178.89.109.242]] 11:22, 2018 ж. тамыздың 15 (+06) == [[:Ұлы державалар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Көбірек мәлімет беріңіз, және кейбір сөздердін дұрыстығын тексеріңіз Хабарландыру жіберген: Тока [[Арнайы:Үлесі/89.218.196.126|89.218.196.126]] 13:03, 2018 ж. қыркүйектің 21 (+06) == [[:Әлемдегі ең танымал мұражайлар тізімі (2014)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Если искать на русском то музей Орсе открыт в 1986. В казахском его нету, но есть топ-100 музей, и там написано что музей открыт в 1968. Какая из них верный? Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.88|82.200.168.88]] 16:16, 2018 ж. қыркүйектің 27 (+06) == [[:Ядролық реакциялар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Уикикодты бұзу деген қате шығып тұр. Алайда менің статьямда барлығы дұрыс. Сақтайын десем сақтай алмаймын. не істесем болады? Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Ykylas Arun|Ykylas Arun]] ([[Қатысушы талқылауы:Ykylas Arun|талқылауы]]) 03:52, 2018 ж. қыркүйектің 30 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Төребеков Бағлан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Үшарқар-Таразы шоқжұлдызы туралы мақала қате деп есептеймін. Үшарқар-Таразының Весы (орысша) шоқжұлдызына ешқандай қатысы жоқ. Мақаланы орысшадан аудара салған, мәнін түсінбей. Үшарқар-Таразы Орион (орысша) шоқжұлдызына кіретін Пояс Ориона, Бетельгейзе, Ригель және т.б. жұлдыздардан тұратын шоқжұлдыз. Бұл туралы қазақта тамаша ертегі де бар. Сол туралы жазсаңыздар. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Төребеков Бағлан|Төребеков Бағлан]] ([[Қатысушы талқылауы:Төребеков Бағлан|талқылауы]]) 09:27, 2018 ж. қазанның 3 (+06) == [[:Конвергенция]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тау жынысытардың - тау жыныстардың Хабарландыру жіберген: Актаулова Қүралай [[Арнайы:Үлесі/2.132.197.237|2.132.197.237]] 11:46, 2018 ж. қазанның 6 (+06) == [[:Үлгі:Рейтинтер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Үлгінің атың қате жазып қойыппын. Бетті жоюға болады, себебі дұрыс атпен жаңа бет жасап қойдым, Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 11:35, 2018 ж. қазанның 11 (+06) == [[:Үлгі:Музыкалық альбом]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Үлгіден қорғауды алуды сұраймын, себебі үлгінің кодында өте көп қателер жіберілген Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 12:51, 2018 ж. қазанның 11 (+06) :{{@|Arhaangell}} Қандай жері қате кеткен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:04, 2018 ж. қазанның 11 (+06) :{{@|Kasymov}} Орындаушының есімің жалғаусыз қолдануға келмейді. Мысалы: Альбомның түрің саундтрек деп жазсам, ал орындаушыны Ханс Циммер деп жазсам инфобокстың бір жолағында Саундтрек Ханс Циммер деп, екінші жолақта Ханс Циммер хронологиясы деп жазылады. Бұл жерде сөз тіркестердің мағынасы жоғалған. Сол себепті үлгінің кодың қайта қарастыру керек деп ойлаймын. Үлгінің негізің орыс тілінең емес ағылшын тіліндегі template-тан алу керек деп есептеймін--[[Қатысушы:Arhaangell|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Arhaangell</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:47, 2018 ж. қазанның 11 (+06) == [[:Жиенбет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Армысыздар, сіздерге Қоңырат елінің жиенбет руы, рудың түп атасы Жиенбет батыр туралы қосымша, нақты деректерді жіберіп отырмын. Өйткені жиырма жылға жуық уақыт Жиенбет батыр өмірін зерттеп,бірнеше мақала мен роман жаздым. Тарихи деректер мен архив материалдарын таптым. Бабаларымыздан қалған дерек бойынша,арқа жерінде жатқан батыр күмбезі мен Айбике ананың сағанасын таптым. Сол жақтың жергілікті шежіре-тарихшыларының қатысуымен Шажағай бойында жатқан Айқара-Маймақ қоңыраттардың қонысы болғанын, күмбез Жиенбет батырдың күмбезі екенін анықтадым Белгілі ғалым-этнограф Ақселеу Сейдімбековтің " күмбез қоңыраттың не батыры, не биі" деп берген анықтамасын білдім.Сондықтан сіздердегі мәтінді аздап түзетіп, қосымша деректер қостым. Авторлық құқықтарыңыз өздеріңізде, менің соавтор болайын деген ойым жоқ. Тек білгеніммен бөлісу. Рахмет Сіздерге. Хабарландыру жіберген: АСпандияр Әденұлы. Жазушы, Сәтпаевтанушы ғалым. [[Арнайы:Үлесі/89.250.87.13|89.250.87.13]] 09:09, 2018 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Кадирбаев Малдыбай Серікұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Шора батыр туралы: Шора батыр (Ер шора) Кіші жүз, Жеті ру тайпасынан Тама руынан тараған Нәрік баласы Шора. дерек көздер Қырымның қырық батыры жыры бойынша, Шежіре туралы кітаптарда жазылған...... Шора батыр - Уикипедияда Қоңырат деп қате көрсетілген Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Кадирбаев Малдыбай Серікұлы|Кадирбаев Малдыбай Серікұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Кадирбаев Малдыбай Серікұлы|талқылауы]]) 10:20, 2018 ж. қазанның 22 (+06) == [[:Қазақстан 2020]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} там должно быть Казахстан 2030 а не 2020 Хабарландыру жіберген: Шахмардан [[Арнайы:Үлесі/85.117.97.4|85.117.97.4]] 23:50, 2018 ж. қазанның 30 (+06) == [[:Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Рисунок на старый его необходимо обновить Хабарландыру жіберген: Представитель МО РК [[Арнайы:Үлесі/193.193.238.130|193.193.238.130]] 12:21, 2018 ж. қарашаның 2 (+06) == [[:Дұрыс үшбұрыш]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер мен үшбұрышқа іштей сызылған шеңбердің радиусының формулары бойынша қателік кеткен. Жөндеуіңізді өтінемін Хабарландыру жіберген: АБ [[Арнайы:Үлесі/212.76.18.28|212.76.18.28]] 14:43, 2018 ж. қарашаның 3 (+06) == [[:Тәуке хан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ол 1680-1715 жж билік етті. 1635-1715 емес. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.135.204.218|2.135.204.218]] 11:10, 2018 ж. қарашаның 9 (+06) == [[:Таза заттар мен қоспалар]] == == [[:Интернет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл мақаладағы 'Интернет туралы' бөлімінде, 4-ші абзацстың 7-ші жолында, 'және' деген сөзде қате кеткен. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.23.122|89.218.23.122]] 15:32, 2018 ж. қарашаның 18 (+06) == [[:Географиялық орта]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кейбир жазулар кате Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.17.59|178.91.17.59]] 19:59, 2018 ж. қарашаның 19 (+06) == [[:Қазахстанның тәуелсіздігі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақаланың атында қате бар. Қазахстан ---> Қазақстан. Өзгертуге көмек беріңізші. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:KaldarovNurymzhan|KaldarovNurymzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:KaldarovNurymzhan|талқылауы]]) 18:59, 2018 ж. қарашаның 23 (+06) == [[:Домбыра]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Домбыра 3 Iшектi жок Хабарландыру жіберген: 19:07, 2018 ж. қарашаның 23 (+06) [[Арнайы:Үлесі/89.42.60.68|89.42.60.68]] 19:07, 2018 ж. қарашаның 23 (+06) == [[:Қаптағаев Мұхамәділ]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Казахстанская Правда Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/91.201.246.227|91.201.246.227]] 19:15, 2018 ж. желтоқсанның 10 (+06) == [[:Әзірбайжан -]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мемлекеттің ресми атауы Әзербайжан. "І" әрпінің орнына "Е" әрпін жазып, өзгертулеріңізді сұраймын Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.163.193.163|109.163.193.163]] 16:03, 2018 ж. желтоқсанның 17 (+06) == [[:Карбон қышқылдары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1) "Пайдаланылған әдебиеттер" тіркесіндегі орны ауысып кеткен әріптерді дұрыстасаңыздар. 2) "Көміртегі қосылыстары" емес, "Көміртек қосылыстары" деген дұрыс болады. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.46.237.61|95.46.237.61]] 11:48, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06) == [[:Махмұд Қашқари]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кате көп емес кейбір сөздер кате жазылган Хабарландыру жіберген: Енлик [[Арнайы:Үлесі/90.143.169.83|90.143.169.83]] 11:47, 2018 ж. желтоқсанның 25 (+06) == [[:Дүкен Мәсімханұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Соңғы кезде алған "Астанаға 20 жыл" медалі туралы деректі қосу Хабарландыру жіберген: Дүкен Мәсімханұлы [[Арнайы:Үлесі/37.151.219.20|37.151.219.20]] 15:55, 2018 ж. желтоқсанның 25 (+06) == [[:Баянауыл ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} «Баянауыл аудандық орталық аурухана» КМК Бас дәрігер Арынов Серикжан Арынұлы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/213.157.33.192|213.157.33.192]] 09:01, 2019 ж. қаңтардың 16 (+06) == [[:АТФ Банк]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қараша 2007 Австрияның Кредитанштальт банкі, Орталық және Шығыс Еуропадағы сауда банкілік операцияларға арналған ЮниКредит Групп бөлімшесі ( UniCredit Group ) «АТФ Банк» АҚ шығарған акционерлік капиталдың жалпы санының 91,8%-ын иемдену үдерісін аяқтады». Келісімнің жобаланған бағасы 2,117 млн. АҚШ долларын құрады. (2,117 млрд. АҚШ долларын құрады. ) Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.148.2|82.200.148.2]] 15:34, 2019 ж. қаңтардың 22 (+06) == [[:Моңғол шапқыншылығы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} орфографиялык кате жане кейбир создер косылып жазылган ол дурыс емес Хабарландыру жіберген: 006 [[Арнайы:Үлесі/95.59.133.184|95.59.133.184]] 22:28, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) == [[:Тобылғы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Гүлі қс жынысты...", - деп көрсетiлген. Дұрыс былай болады: "Гүлі қос жынысты..." Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.18.165|178.91.18.165]] 23:09, 2019 ж. ақпанның 5 (+06) == [[:Хуан Альфонсо Баптиста]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Туған жылы 2015 емес! Дұрыс - 1976 жылы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/5.250.151.248|5.250.151.248]] 01:34, 2019 ж. ақпанның 10 (+06) == [[:Жаңбыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жаңбыр келе жатыр қашыңдар? бәріміз өлеміз? Хабарландыру жіберген: killer,j [[Арнайы:Үлесі/90.143.145.149|90.143.145.149]] 21:40, 2019 ж. ақпанның 12 (+06) == [[:Қобыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кобыз ен коне аспаптардын быры Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/178.90.251.186|178.90.251.186]] 22:08, 2019 ж. ақпанның 12 (+06) == [[:Қобыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кобыздын 4000 жылдык тарихы бар. Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/178.90.251.186|178.90.251.186]] 23:29, 2019 ж. ақпанның 12 (+06) == [[:Үлкен сегіздік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Нынешний президент Америки Дональд Трамп Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.55.159|37.99.55.159]] 22:21, 2019 ж. ақпанның 15 (+06) == [[:Күй]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мында бір сөбен бір сөз сәйкес келмейді.Ол (басынан өткен тауқымет мен әділетсіздікке) деген жері. Хабарландыру жіберген: Рахат Капашев [[Арнайы:Үлесі/178.89.21.201|178.89.21.201]] 22:33, 2019 ж. ақпанның 19 (+06) == [[:Ермұхан Бекмаханұлы Бекмаханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бекмахан мал бағып жүріп өкпесіне суық тигізіп алады да, Ермұхан алты жасқа толмай жатып қайтыс болады. Хабарландыру жіберген: назира [[Арнайы:Үлесі/178.91.18.154|178.91.18.154]] 19:42, 2019 ж. ақпанның 24 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Tesikbai]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} E kate jazba oltirem tysinnyn ba? Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Tesikbai|Tesikbai]] ([[Қатысушы талқылауы:Tesikbai|талқылауы]]) 20:05, 2019 ж. ақпанның 24 (+06) == [[:Әбдеш Тәшкенұлы Төлеубаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} прошу исправить на 29 строке информацию: Жұбайы - Төлеубаева Гүлжазира Мейрамқызы, ғылым докторы, профессор. Хабарландыру жіберген: Толеубаева Асель Абдешовна [[Арнайы:Үлесі/217.196.17.242|217.196.17.242]] 15:17, 2019 ж. наурыздың 13 (+06) == [[:Әбдеш Тәшкенұлы Төлеубаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} исправить : Үйленген. Жұбайы - Төлеубаева Гүлжазира Мейрамқызы, ғылым докторы, профессор. Хабарландыру жіберген: дочь Толеубаева Асель Абдешовна [[Арнайы:Үлесі/217.196.17.242|217.196.17.242]] 15:31, 2019 ж. наурыздың 13 (+06) == [[:Көрісу]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Көрісуді - Амал мерекесі дегенге келіспеймін, Амал сөзі қате сөз қазақша еш мағана бермейді, Мен кішкене бала кезімде атам (үлкен кісілер) көрісу күнін Қамал (Хамал) деп атайтын, бұл атау Батыс Қазақстан облысына тән, және дұрыс мағана береді деп есептеймін. Себебі шоқзұлдыздарға сүйенсек: Хамал (альфа Овна) - бұл жарық сары жұлдыз. Хамал Тоқты жұлдызшоғына жатады және Хамал - бұл жұлдызшоғындағы басты жұлдыз, яғни Тоқтының бас жұлдызы. Жұлдыздардың басқа атауы Хамал, Гамал, El Nath, Arietis, Al Ħamal rās al-ħamal. Ал Амал сөзі қайдан шыққаны белгісіз, ешқандай дерек келтірілмеген. Сондықтан Хамал мерекесі деп аталған дұрыс. Материал из Википедии — свободной энциклопедии: (Координаты: Sky map 02ч 07м 10.4071с +23° 27′ 44.723″- Наименование звезды Хамаль из созвездия Овен произошло от арабской фразы «ras al-hamal» – «голова барана». Интересно, что 4000 лет назад звезда располагалась в точке весеннего равноденствия для северного полушария. Сейчас же соответствует широте Тропика Рака – 23.5 градусов севернее Солнца. Хамаль (также Гамаль, Хамал, El Nath, Arietis, Al Ħamal rās al-ħamal, буквально просто «овца» или от «голова барана») — альфа Овна (Aries), ярчайшая звезда в этом созвездии (α Ari — 2,00m). У Птолемея в «Альмагесте» эта звезда обозначена среди «не вошедших в фигуру» созвездия. Тем не менее, он комментирует: «Звезда над головой, которую Гиппарх называет „звезда на морде“».) Хабарландыру жіберген: аты жөнім, тегім: Зұлхожа Сапарұлы Бақтығұл, т.ж., айы, күні: 1963.01.01. [[Арнайы:Үлесі/2.132.252.249|2.132.252.249]] 17:19, 2019 ж. наурыздың 13 (+06) == [[:Байлар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бул жерде казактын руы жок бір кытайларды жазып койган! байлар жандар руы туралы мәлімет жоқ Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.3.51|37.150.3.51]] 22:55, 2019 ж. наурыздың 19 (+06) == [[:Біз (құрал)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Біз емес Бігіз болып аталады Хабарландыру жіберген: Түркістаннан [[Арнайы:Үлесі/95.58.18.210|95.58.18.210]] 18:31, 2019 ж. наурыздың 26 (+06) == [[:Жұмағали Сайын]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жазушының фамилиясы орысша да, қазақша да САИН болады Хабарландыру жіберген: Асқар Ізімғалиев [[Арнайы:Үлесі/178.91.115.137|178.91.115.137]] 00:49, 2019 ж. наурыздың 27 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бірінші қате: Алдымен Музыкалық топ, не болмаса әншілер жайлы ақпарат беруге әрбір қатысушының құқығы бар. Укипедияда бәрі шалағай тексеріледі. Барлық ақпарат алдымен анық тексерілсе деймін Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:АқжолОрынбасар|АқжолОрынбасар]] ([[Қатысушы талқылауы:АқжолОрынбасар|талқылауы]]) 17:33, 2019 ж. наурыздың 27 (+06) == [[:Кейкі Көкембайұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бүгінгі таңда Кейкі батырдың бас сүйегі Қазақстанға әкелінген және де аруланып жерленген Хабарландыру жіберген: NURA SAN [[Арнайы:Үлесі/89.218.203.50|89.218.203.50]] 10:53, 2019 ж. сәуірдің 3 (+06) == [[:Жас қазақ (ұйым)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Астана емес Нұр-Сұлтан Хабарландыру жіберген: Қолтаңба [[Арнайы:Үлесі/89.218.196.126|89.218.196.126]] 14:18, 2019 ж. сәуірдің 3 (+06) == [[:Алматы облысы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} | [[Заманбек Қалабайұлы Нұрқаділов]] || [[1997]]-[[2001]] қосу керек. Әкімдер тізімінде қалып қалған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.59.118.248|95.59.118.248]] 10:34, 2019 ж. сәуірдің 10 (+06) == [[:Алтын Орданың хандарының тізімі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1.Жәнібектің сілтемесі дұрыс емес 2. Шахмет деген жоқ Шах-Мәлік болу керек 3. Шахмат ханда Шахмат ойыны сілтемесі тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/185.97.114.171|185.97.114.171]] 19:03, 2019 ж. сәуірдің 10 (+06) == [[:Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жүнісбай Қайыпов ауылы Хабарландыру жіберген: Гүлнара [[Арнайы:Үлесі/194.32.130.10|194.32.130.10]] 12:09, 2019 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Гидралар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жасушалары деген сілтеменің төмен жағында соңғы сөйлем дұрыс жазылмаған Хабарландыру жіберген: Айбол [[Арнайы:Үлесі/5.250.132.207|5.250.132.207]] 19:04, 2019 ж. сәуірдің 22 (+06) == [[:Жақыннан көргіштік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қате таптым ай ай ай Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.135.222.174|2.135.222.174]] 10:28, 2019 ж. сәуірдің 25 (+06) == [[:Мәңгілік бала бейне]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} xcvbnm,jglvugvj ifyvogobiy Хабарландыру жіберген: glvhlbk [[Арнайы:Үлесі/89.218.97.51|89.218.97.51]] 12:04, 2019 ж. сәуірдің 30 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Уикипедиядағы "Қыпшақтар даласы" деп көрсетілген карта өрескел қате. XI-ғасырға дейін және орта ғасырдағы Қазақ даласының картасы, оны мекендеген елдердің картасы 1968-жылы шыққан "Қазақ ССРі ТАРИХЫНДА" көрсетілген. Онда қыпшақтар көрсетілмеген. XI-ғасырға дейін Каспийден Алтайға дейін ОҒЫЗ ҚАҒАНАТЫ (мемлекеті) болған. Уикипедиядағы "Дешті қыпшақ" туралы мақалада ғылыми мақала емес, Жалпылама жазыла салған. Қазақ жерінде Шыңғысханға дейінде, Шыңғысханнан кейінде қыпшақтан ешкім хан болған емес. Болса, атап көрсетіңіздер, Қай жерде, қашан хан болғанын. Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, ардагер журналист, ақын, тарихшы, жазушы Хабарландыру жіберген: Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, ардагер журналист, ақын, жазушы, тарихшы [[Арнайы:Үлесі/213.211.104.189|213.211.104.189]] 16:01, 2019 ж. мамырдың 2 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Ozgertu]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Төменгі мақалада ақсүйектер жайлы қате ақпарат берілген. Шоқан Уәлиханұлының "Собрание сочинений" жинағының бірінші томы бойынша, қожалар ақсүйек емес, тек дін уағыздаушы адамдар ретінде құрметтелген деп айтылған. Ал төлеңгіттер төрелердің қорғаушысы, кеңесшісі (придворный) ретінде айтылған, бірақ ақсүйек болмаған. Бұл қате ақпарат Аристов немесе Левшин орыс ғалымдарының қателері. Өзгерту енгізе алмадым. "IP заблокирован" деп бұғатталып тұр. Назарларыңызға рахмет. Казахский род https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%BE%D0%B4 Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/87.246.238.129|87.246.238.129]] 17:15, 2019 ж. маусымның 1 (+06) == [[:Тұрлан батыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Тұрлан батырдың туған және өлген жылы 1806-1855 ж.ж. Хабарландыру жіберген: Сейілхан [[Арнайы:Үлесі/89.218.162.222|89.218.162.222]] 18:44, 2019 ж. шілденің 2 (+06) :Мақалада көрсетілген дата дұрыс. Ұлттық жнциклопедияда да, Атырау энциклопедиясында да солай жазылған.--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 14:10, 2019 ж. шілденің 4 (+06) == [[:Қазақ тіліндегі жыл айларының атауларының мағынасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Матин астында Караша жерине Казан деп кате жазылган. Хабарландыру жіберген: Jannur Bakhyt [[Арнайы:Үлесі/202.9.44.185|202.9.44.185]] 20:05, 2019 ж. шілденің 20 (+06) == [[:Садыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} не относится к официальным данным Хабарландыру жіберген: не относится к официальным данным [[Арнайы:Үлесі/37.99.32.172|37.99.32.172]] 02:31, 2019 ж. тамыздың 17 (+06) == [[:Ақтабан шұбырынды]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ол 1723-1727 жылдар аралығында болған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.79.99.29|2.79.99.29]] 02:34, 2019 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Ақтабан шұбырынды]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1723-1727 жылдар актабан шубырынды Хабарландыру жіберген: 2563 [[Арнайы:Үлесі/2.79.100.100|2.79.100.100]] 15:39, 2019 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Сауысқан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} и справьте ошибкуууу Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.47.51.63|92.47.51.63]] 18:37, 2019 ж. қыркүйектің 11 (+06) == [[:Мұхтарбай Өтелбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Математикадан Нобель сыйлығы жоқ Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/151.236.199.14|151.236.199.14]] 12:33, 2019 ж. қыркүйектің 21 (+06) == [[:Торы (ру)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Құрметті автр мен Байменов Нұрсұлтан, Қыпшақ Түйшкі деген кісінің шын аты Қожамсүгір болуына, және Қожамсүгір ұрпағы Есабыз Көзей тюб кете береді. сондықтан қзгеріс енгізуді сұраймын Хабарландыру жіберген: Н.Байменов [[Арнайы:Үлесі/212.96.95.24|212.96.95.24]] 18:21, 2019 ж. қазанның 2 (+06) == [[:Гигабайт]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1 Гигабайт = 1000*1000*1000 = 1 000 000 000 байт 1 Гибибайт = 1024*1024*1024 = 1 073 741 824 байт Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.134.37.85|79.134.37.85]] 23:15, 2019 ж. қазанның 8 (+06) == [[:Мегабайт]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1 Мегабайт = 1000 * 1000 = 1 000 000 байт. 1 Мебибайт = 1024 * 1024 = 1 048 576 байт Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.134.37.85|79.134.37.85]] 23:22, 2019 ж. қазанның 8 (+06) == [[:Килобайт]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1 килобайт = 1000 байт. 1 кибибайт = 1024 байт. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.134.37.85|79.134.37.85]] 23:24, 2019 ж. қазанның 8 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Африка астаналарында 23 санынан кейін 24 саны тұру керек еді. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/90.143.205.29|90.143.205.29]] 00:32, 2019 ж. қазанның 13 (+06) == [[:Ислам]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл мақалада берілген періштелер құрамында Малик періштесі Жәннәт қамқоршысы ретінде сипатталған. Бұл қате. Жалпы хадистерге, Құранға сүйенсек, Малик періште Тозақтың күзетшісі ретінде сипатталады, ал Ридван періште Жұмақтын, яғни Жәннәттің қамқоршысы / күзетшісі. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.86|82.200.168.86]] 14:02, 2019 ж. қазанның 14 (+06) == [[:Астана Халықаралық Әуежайы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} tse-nqz code change Хабарландыру жіберген: airport [[Арнайы:Үлесі/145.249.218.253|145.249.218.253]] 16:56, 2019 ж. қазанның 15 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Aidos.taibekuly]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қайырлы күн! Жақында жаңа мақала жариялағанымда мақала атауының алдынада менің логин атауым автоматты түрде қосылып қалды. Сол түрде қазір жарияланып тұр, бұл қатені шешу жолын таппадым. Ендігері бұндайды болдырмау олары ма? Мына бет: https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B:Aidos.taibekuly/Mor_ve_%C3%96tesi&oldid=2719734 Хабарландыру жіберген: Aydos Taybekulı 09:34, 2019 ж. қазанның 23 (+06) == [[:Қуандық Фазылұлы Жүсіпов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қуандық Фазылұлы Жүсіповтің туған айы - қараша. Хабарландыру жіберген: Теміров Ербол Рахметоллаұлы [[Арнайы:Үлесі/147.30.119.137|147.30.119.137]] 15:04, 2019 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Ербол Рахметоллаұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қцандық Фазылұлы Жүсіпов туралы мақалада ол кісінің туғана йы қате ақпарат берілген. Туған айы - қараша, 11 болу керек Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Ербол Рахметоллаұлы|Ербол Рахметоллаұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Ербол Рахметоллаұлы|талқылауы]]) 15:13, 2019 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Шәкәрім Құдайбердіұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бірақ казақта екі ауыз өлеңді кім шығармайды? Жас баланың жаңағы талабы өмір күйбеңінің күлді-көмешіне алданып қалып қояр ма еді, қайтер еді, егер Шәкәрім Құнанбайдағы ерке тотай қалпынан тез ауысып, Абай тәрбиесіне көшпесе. Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/5.63.75.193|5.63.75.193]] 18:21, 2019 ж. қарашаның 26 (+06) == [[:Шардара ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мәліметтерді жаңарту қажет Хабарландыру жіберген: Шардара аудандық ішкі саясат бөлімі [[Арнайы:Үлесі/92.47.30.154|92.47.30.154]] 11:07, 2020 ж. қаңтардың 6 (+06) == [[:Қазақ тіліндегі жыл айларының атауларының мағынасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қараша айына қатысты анықтаманы қазан айы деп жазып қойғанда, ал қазан айына анықтама мүлдем жоқ. Сонын үстіне адам жазғаннан кейін айлар санын санап шықса болар еді ғой, жылда не 11 ай бар ма?! Хабарландыру жіберген: Ересеков Девственник [[Арнайы:Үлесі/89.20.48.139|89.20.48.139]] 11:19, 2020 ж. қаңтардың 10 (+06) == [[:Қарахан кесенесі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} потаму шта там есть апитьбжрпавсмитьбю Хабарландыру жіберген: 7418593+*// [[Арнайы:Үлесі/145.255.180.32|145.255.180.32]] 21:50, 2020 ж. қаңтардың 30 (+06) == [[:Портал:Абай Құнанбайұлы/Қыс өлеңі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сіздерде мен бір қатені көрдім ол 2-ші шұмағында Дем алысы деп тұр бірақ сіз Демалысы алу керексіздер бірге алып Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/91.240.9.132|91.240.9.132]] 11:45, 2020 ж. қаңтардың 31 (+06) == [[:Хәрри Поттер мен пәлсапа тас]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} келесі бөлім хәрри поттер мен құпия бөлме Хабарландыру жіберген: алға [[Арнайы:Үлесі/2.132.130.170|2.132.130.170]] 12:46, 2020 ж. ақпанның 3 (+06) == [[:Орталық Азия экономикалық кеңістігі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Өзбекстан аумағыннда" деген сөйлемдерде "аумағыннда" деген сөзде екі "н" әрпі салынған.Дұрысы: "аумағында" болуы керек. Хабарландыру жіберген: Алдахов Қадіржан [[Арнайы:Үлесі/178.91.55.99|178.91.55.99]] 20:10, 2020 ж. ақпанның 3 (+06) == [[:Қазақстанда 1960 жылдардың соңы мен 1990 жылдар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} енеркәсәп емес өнеркәсіп Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.49.76|37.99.49.76]] 16:54, 2020 ж. ақпанның 29 (+06) == [[:Коул спроус]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мен бұл бетті ережелерге сәйкес жазған болатынмын,алайда сүзгі жасалғаннан кейін менің жазған бетімде қателер табылды деп айтылды Алайда сүзгі қате болуы мүмкін деп жазылған Өтінемін қайтадан тексеріп көріңіздер менің білуімше мен бар мағлұматты дұрыс жаздым және мен плагиат жасаған жоқпын! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Hbsh nis Kausar 7d|Hbsh nis Kausar 7d]] ([[Қатысушы талқылауы:Hbsh nis Kausar 7d|талқылауы]]) 17:16, 2020 ж. наурыздың 19 (+06) == [[:Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ректорын ауыстырыңыз, дал казыргы окитын студенттер санын жазыныз,мекен жайын аныктап корсетсеныз Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/91.185.9.196|91.185.9.196]] 20:56, 2020 ж. наурыздың 30 (+06) == [[:Желдірме]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл шығарма Дәулеткерей Шығатайұлының күйі.Сіздер ақпаратта Абайдын күйі деп жазып қателескесіздер. Хабарландыру жіберген: Жұмаш [[Арнайы:Үлесі/2.134.190.226|2.134.190.226]] 15:57, 2020 ж. сәуірдің 16 (+06) == [[:Дайрабай Нұрғожаұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жердегі күйші Дайрабай Ерназарұлы жөнінде айтылып отыр. Ал Дайрабай Нұрғожаұлын шығармасының негізінде Еркеғали Рахмадиев жазбаған. Хабарландыру жіберген: Ықылас Тұрсынбек [[Арнайы:Үлесі/85.117.96.240|85.117.96.240]] 09:17, 2020 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Шоқан Уәлихановның Манас дастаны туралы мәліметі қайда? Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан Әуезханұлы [[Арнайы:Үлесі/178.89.116.239|178.89.116.239]] 14:44, 2020 ж. сәуірдің 20 (+06) == [[:Шаңқобыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кобыз дурыс жазылмаган Хабарландыру жіберген: ааааа [[Арнайы:Үлесі/90.143.159.26|90.143.159.26]] 16:36, 2020 ж. сәуірдің 23 (+06) == [[:Талқылау:Қылмыс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жердегі мәліметтер қате көрсетілген Хабарландыру жіберген: Айжан Балтабаева [[Арнайы:Үлесі/92.46.67.224|92.46.67.224]] 19:22, 2020 ж. сәуірдің 25 (+06) == [[:Сапақ датқа Жаншуақұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сапақ датқа Жаншуақұлы, Сапақ датқаның әкесі - Жаншуақ. Хабарландыру жіберген: Абсадыков Мухтар Сәулембайұлы [[Арнайы:Үлесі/95.82.126.35|95.82.126.35]] 17:00, 2020 ж. мамырдың 5 (+06) == Орта жүз. Керей: ашамайлы және абақ және "Ақбота" - таралған неге деректерде жоқ. Керей руында Ақбота деген бар неге деректерге жазылмаған. Біздер көппіз ғой неге біз жайлы жазылмаған == Орта жүз: Керей: Ақбота. Ашамайлы. Абақ == [[:Қатысушы:Eaamoka/зертхана]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} невозможно опубликовать полностью статью, хотел внести вклад в развитие википедии на казхахском,но мне все время выходит ошибка якобы я ничего не менял и оставил автоматический перевод и что нужно нажав на какую то ссылку снова сохранить Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Eaamoka|Eaamoka]] ([[Қатысушы талқылауы:Eaamoka|талқылауы]]) 23:51, 2020 ж. мамырдың 7 (+06) == [[:Дұрыс үшбұрыш]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дұрыс үшбқрышқа іштей және сырттай сызылған шеңбер радиусы формулалары ауысып кеткен Хабарландыру жіберген: Е32 [[Арнайы:Үлесі/2.132.110.11|2.132.110.11]] 09:19, 2020 ж. мамырдың 12 (+06) == [[:Зеренді ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кіші түкті емес Кіші тұйықты Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.193.174|82.200.193.174]] 15:10, 2020 ж. мамырдың 12 (+06) == [[:Мемлекеттік бюджет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мемлекеттік бюджет — мемлекеттің белгілі бір уақыт кезеңіне, көбінесе бір жылға арналған кірістері мен шығыстарының қаржы жоспары. Онда мемлекеттік кірістердің түсетін көздері және қаражаттың жұмсалу бағыттары мен арналары көрсетіледі. Мемлекеттік бюджетті үкімет әзірлейді, жоғары заң шығарушы органдар қабылдап, бекітеді. Бюджеттің атқарылуы барысында оның ішінара қайта қаралуы мүмкін. Барлық демократиялық мемлекеттерде Мемлекеттік бюджетті қабылдау парламенттің аса маңызды өкілеттіктерінің бірі болып табылады. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.225.188|178.90.225.188]] 02:06, 2020 ж. маусымның 3 (+06) == [[:АҚШ доллары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Осы мақаланың "Сыртқы түрі, дизайн" деген бөлімінде қателер бар! Екі доллардың реверсі қате, Dollar coin $1-дің аверсі қате. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:19, 2020 ж. маусымның 3 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} я хочу написать статью о языке программирование "С++", в данной статье встречаются строки кода, как примеры, но проверка статьи из за этик строк кода не допускает мою статью на публикацию Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Алмас1|Алмас1]] ([[Қатысушы талқылауы:Алмас1|талқылауы]]) 08:35, 2020 ж. маусымның 12 (+06) == Erkebu1ans == Еркебұлан Қаратаев Ғабитханұлы 22қараша 2006жыл Кавер:11песен на 1бит,Русские хиты 2019-2020 == [[:Көкшетау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 58%- kazakh, 29%- russians, change it Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.239.43.202|109.239.43.202]] 02:58, 2020 ж. шілденің 1 (+06) == [[:Мәдени қарабидай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сәлеметсіз бе қара бидай бөлек жазылады қатені түзетіңіз Хабарландыру жіберген: қара бидай бөлек жазылады [[Арнайы:Үлесі/213.157.44.178|213.157.44.178]] 12:22, 2020 ж. тамыздың 3 (+06) == [[:Ғазиз Ештанаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ғазаз Ештаневтың шығармашылығы жайында сипатаған бөлігіндегі ақпарат Алтыншаш Жағанованікі. Осыны дұрыстасаңыздар. Хабарландыру жіберген: Лаура [[Арнайы:Үлесі/80.115.143.128|80.115.143.128]] 00:37, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) == [[:Әлішер Науаи]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Уики ақпаратта: "12 жасар Науиды Бабыр өз тәрбиесіне алған" деген мәлімет мүлде қате. Науаи 1441 жыл дүниеге келген ал Бабыр 1483 жыл???? Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/149.27.47.97|149.27.47.97]] 18:37, 2020 ж. тамыздың 16 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мүратбаш Бекеев деп қате жазылған. Ақынның есімі Мұрат Бекей(Мұратбай Бекеев)деп жазылуға тиіс. Хабарландыру жіберген: бегақовбат ұза [[Арнайы:Үлесі/95.82.119.164|95.82.119.164]] 12:54, 2020 ж. тамыздың 20 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы: Қарқын Айасыл]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Каспий теңізі деген мақалада бір сөз қате жазылған. Ол сөз 2 абзацындағы артынан санағанда 2-кінші сөйлемде жағалауын деген сөз "нсағалауын" деп қате жазылып тұр. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Қарқын Айасыл|Қарқын Айасыл]] ([[Қатысушы талқылауы:Қарқын Айасыл|талқылауы]]) 12:38, 2020 ж. қыркүйектің 3 (+06) == [[:Қызамық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ауру қоздырғышы қате көрсетілген. Стрептококк емес тоговирус. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.133.187.231|79.133.187.231]] 21:20, 2020 ж. қыркүйектің 3 (+06) == [[:Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Театрдың осы сәттегі директоры Еркін Жуасбек Тілеуқұлұлы. Ақпараткөзі Мұхтар Әуезов театрының сайынан алынды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/146.0.207.77|146.0.207.77]] 21:38, 2020 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Қарақұм құрылтайы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қайып Сұлтан деген адам атында Сұлтан кіші әріппен жазылған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.18.61|178.91.18.61]] 13:00, 2020 ж. қыркүйектің 15 (+06) == [[:Антитеза]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Адамзаттың балаң кезңіндегі" деген жерде, балаң емес "бала" деп ойлаймын, сонымен қатар "кезеңіндегі" деген сөз де қате жазылып қалыпты. Хабарландыру жіберген: Инкар Беренбаева [[Арнайы:Үлесі/5.250.141.141|5.250.141.141]] 13:06, 2020 ж. қыр--[[Арнайы:Үлесі/5.250.141.141|5.250.141.141]] 13:11, 2020 ж. қыркүйектің 21 (+06)--[[Арнайы:Үлесі/5.250.141.141|5.250.141.141]] 13:11, 2020 ж. қыркүйектің 21 (+06)қыркүйектің 21 (+06) == [[:Ақпан төңкерісі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 2 абзацтағы эсерлердіңдеген сөз Хабарландыру жіберген: касеке [[Арнайы:Үлесі/2.133.71.33|2.133.71.33]] 23:05, 2020 ж. қыркүйектің 24 (+06) == [[:Вектор]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әріптер кейбір жерде дұрыс жазылмаған Хабарландыру жіберген: Жанибек [[Арнайы:Үлесі/37.150.56.64|37.150.56.64]] 17:51, 2020 ж. қыркүйектің 28 (+06) == [[:Достай Төлемішұлы Раманқұлов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Достай Төлемішұлы Раманқұлов Нобель сыйлығын алмаған. Бұл жалған ақпарат. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2601:547:500:2320:F160:FCFF:B2A6:5E48|2601:547:500:2320:F160:FCFF:B2A6:5E48]] 08:52, 2020 ж. қазанның 6 (+06) == [[:Көркемдік түр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ''сюжеттік қүрылысы'' деген сөзде "құрылысы"дұрыс жазылмаған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.134.72.174|2.134.72.174]] 22:16, 2020 ж. қазанның 7 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} == Михаил Владимирович Мишустин == Тексеріңізші Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Sayan46375|Sayan46375]] ([[Қатысушы талқылауы:Sayan46375|талқылауы]]) 09:49, 2020 ж. қазанның 14 (+06) {{Талқылау статусы|жаңа}} Мәтіннің кей грамматикалық, пунктуациялық қателері түзетілді Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.46.11.148|92.46.11.148]] 14:49, 2020 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Қоңырат]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақтаралли емес Мақтарал Хабарландыру жіберген: Димаш [[Арнайы:Үлесі/85.193.105.87|85.193.105.87]] 00:57, 2020 ж. қазанның 20 (+06) == [[:Электролиттер]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} АМАН МЕН ФАКСЕРДЫН КОТАКТАРЫН СОРАДЫ ЖАНЕДЕ СИМПЛУХАНЫ СИГЕМИЗ мәтіндегі бұл сөз өте сұмдық нәрсе. Сайтқа 18 ге толмаған талай жасөпірім кіреді. Сондықан бұл сөздерді мәтіннен алып тастауды талап етемін. Хабарландыру жіберген: Назира Тоқтарғазиева [[Арнайы:Үлесі/178.22.170.107|178.22.170.107]] 12:36, 2020 ж. қазанның 28 (+06) == [[:Қатысушы:Xxxalibekacion]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Өзімнің бетімде жаза алмай жатырмын. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Xxxalibekacion|Xxxalibekacion]] ([[Қатысушы талқылауы:Xxxalibekacion|талқылауы]]) 12:11, 2020 ж. қазанның 29 (+06) == [[:Мәтін]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} айналайын мәтін түрің жазшы блять Хабарландыру жіберген: райко [[Арнайы:Үлесі/2.132.232.253|2.132.232.253]] 16:26, 2020 ж. қазанның 29 (+06) == [[:Еуразия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} халық саны 5,132 млрд емес млн Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/145.255.168.204|145.255.168.204]] 18:47, 2020 ж. қазанның 29 (+06) == [[Қапшағай]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Сәлеметсіздер ме! Құрметті, әріптестер! Қапшағай қаласының әкімі ауысқан болатын. Қазіргі күні Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы тағайындалды. Соны сайттарыңыздың қазақшасында түзетіп қоюларыңызды сұраймыз! Рахмет! Здарствуйте, коллеги! в городе Капгашай аким поменялось. У вас на сайте в казахском варианте предедущий аким стоит. Если поменяете будем благодарны. Щас аким города Куматаев Нурлан Орынбасарович! Хабарландыру жіберген: Қапшағай қаласының әкімдігі! Акимат города Капшагай! [[Арнайы:Үлесі/89.218.251.134|89.218.251.134]] 10:05, 2020 ж. қарашаның 6 (+06) == [[:Абай даңғылы (Астана)]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Мәтін соңында ұлы "түлға" деп жазылған, ал дұрысы "тұлға" болады. Хабарландыру жіберген: Абылайхан [[Арнайы:Үлесі/2.75.1.144|2.75.1.144]] 18:15, 2020 ж. қарашаның 16 (+06) :Негізі бұл қатені өзіңіз түзетсеңіз болар еді.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:30, 2020 ж. қарашаның 16 (+06) == [[:Ферменттер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Соидықтан бұл процесті гидролиздік ыдырау, ал оны қамтамасыз ететін ферменттерді гидролазалар деп атаңды. Хабарландыру жіберген: Аманбеков Ерасыл [[Арнайы:Үлесі/95.59.250.223|95.59.250.223]] 17:54, 2020 ж. қарашаның 21 (+06) == [[:Нұр-Сұлтан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бейбітшілік қаласы, әлем қаласыс емес Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.135.6.139|2.135.6.139]] 13:33, 2020 ж. қарашаның 22 (+06) == [[:Педагогикалық эксперимент]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} аласында сөзі арасында Хабарландыру жіберген: Бибігүл [[Арнайы:Үлесі/46.42.234.12|46.42.234.12]] 21:41, 2020 ж. желтоқсанның 2 (+06) == [[:Раушан Елемесов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кеш жарық! Елемесов Раушан Елемесович болуы қажет, фамилиясы қате жазылған. Түзетулеріңізді сұраймын. Рахмет! Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.82.119|37.99.82.119]] 18:37, 2020 ж. желтоқсанның 6 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:MadinaOtegali]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} https://kk.wikipedia.org/wiki/Лухан Туған күнін өзгерті қолымнан келмеді Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:MadinaOtegali|MadinaOtegali]] ([[Қатысушы талқылауы:MadinaOtegali|талқылауы]]) 19:21, 2020 ж. желтоқсанның 14 (+06) :[[Қатысушы талқылауы:MadinaOtegali|Мадина Өтеғали]], туған күнін әріппен емес, санмен жазасыз, мәселен 20.04.1990. Жасын жазудың қажеті жоқ--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 20:30, 2020 ж. желтоқсанның 14 (+06) == [[:Медеу Сәрсеке]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Түзету Түзету Түзету Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/217.196.24.98|217.196.24.98]] 16:03, 2020 ж. желтоқсанның 15 (+06) == [[:Үлкен қанайналым шеңбері]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тарамдалыпғ қылтамырларға - таралып қантамырларға Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.89.19.26|178.89.19.26]] 18:28, 2020 ж. желтоқсанның 17 (+06) == [[:Фарадей заңы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} неправильная формула закона Фарадея Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.37.25.117|89.37.25.117]] 21:08, 2020 ж. желтоқсанның 19 (+06) == [[:Эссе]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Негізгі бөлім деген сөзде қате кеткен... Хабарландыру жіберген: амина [[Арнайы:Үлесі/37.150.0.45|37.150.0.45]] 19:55, 2020 ж. желтоқсанның 20 (+06) == [[:Географиялық ендік мен бойлықты анықтау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Географиялық ендік мен бойлықты анықтау" деген жерде "мен" деген сөздің орынында "пен" тұру керек. Қазақ тіліндегі мен, пен, бен сөздерінің ішінен пен тұру керек. Хабарландыру жіберген: не сұрап тұрғаныңызды түсінбедім [[Арнайы:Үлесі/147.30.84.114|147.30.84.114]] 23:12, 2020 ж. желтоқсанның 26 (+06) == [[:Қолданбалы бағдарламалық жасақтама]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бағдармалар соөзінде қате бар Хабарландыру жіберген: KZ [[Арнайы:Үлесі/37.150.223.211|37.150.223.211]] 11:46, 2020 ж. желтоқсанның 31 (+06) == [[:Көшпенділер (трилогия)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Іияс Есенберлиннің "Көшпенділер"трилогиясының "Қаһар" атты кітабында I. Есенберлин XIX ғ. 30-40 жылдарындағы Кенесары Қасымов бастаған Ресей отаршылдығына қарсы қозғалыстың жай-күйін әңгімелейді. Сіздер Абылай хан туралы деп жазыпсыздар. Хабарландыру жіберген: Алтын [[Арнайы:Үлесі/178.88.247.135|178.88.247.135]] 19:12, 2021 ж. қаңтардың 4 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Bugz notbunny]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Сынықшы" деген мақаланы қайта қарап өңдеу керекб немесе қолданыстан жою керек, себебі ғылыми дәлелдемесі жоқ ақпарат берілген және дереккөзі де тексерілмеген Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Bugz notbunny|Bugz notbunny]] ([[Қатысушы талқылауы:Bugz notbunny|талқылауы]]) 22:18, 2021 ж. қаңтардың 11 (+06) == [[:Қаныбек Бекболатұлы Жұмашев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} *[[2007]] жылдан - [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау облыстық]] Білім басқармасының бастығы. *[[2010]] жылдың сәуірінен бері - Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары. *[[2012]] жылдың маусымынан - "Нұр Отан" партиясы Маңғыстау облыстық филиалы төрағасының бірінші орынбасары. *[[2014]] жылдың наурызынан - "Нұр Отан" партиясы Орталық аппараты басшысының орынбасары. *[[2015]] жылдың қыркүйгінен - "Нұр Отан" партиясы Төрағасының бірінші орынбасарының кеңесшісі. *[[2015]] жылдың қарашасынан - "Нұр Отан" партиясының Хатшысы. *[[2019]] жылдың маусымынан - Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары. *[[2020]] жылдың қыркүйегінен - Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрінің кеңесшісі. == Жетістіктері == * "Құрмет" орденінің иегері (2013) Хабарландыру жіберген: Жұмашев Қаныбек Бекболатұлы [[Арнайы:Үлесі/93.185.74.42|93.185.74.42]] 17:53, 2021 ж. қаңтардың 12 (+06) == [[:Мамай батыр ауылы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жерде ауылдық округтің аты қате жазылған.Яғни Абылайкит емес Аблакетка ауылдық округі. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.89.39.198|178.89.39.198]] 21:13, 2021 ж. қаңтардың 24 (+06) == [[:Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} fdsfdsdfsdasdкінішке орай, сіздің өңдемеңіз жүйелі болмағандықтан өңдеме сүзгісімен автоматты түрде болдырылмады. Егер сүзгіде қате болса, онда біз сіздің өзгерісіңізді қалпына келтіре аламыз және бұл қатені жақында түзетеміз ол үшін администраторларға хабарлаңыз.кінішке орай, сіздің өңдемеңіз жүйелі болмағандықтан өңдеме сүзгісімен автоматты түрде болдырылмады. Егер сүзгіде қате болса, онда біз сіздің өзгерісіңізді қалпына келтіре аламыз және бұл қатені жақында түзетеміз ол үшін администраторларға хабарлаңыз. Хабарландыру жіберген: fdfsdsdffsd [[Арнайы:Үлесі/178.90.226.1|178.90.226.1]] 03:23, 2021 ж. қаңтардың 28 (+06) == [[:Ши (айрық)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ол жазған ақпараты дұрыс бірақ сауатты жазу керек қой Хабарландыру жіберген: Сұңқар [[Арнайы:Үлесі/188.127.43.2|188.127.43.2]] 18:19, 2021 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Ақсақ құлан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Не Джучи хан а Чингиз хан.Это Чингиз приказал налить свинец в домбру,а Джучи умер на охоте Хабарландыру жіберген: Let s go [[Арнайы:Үлесі/185.212.247.244|185.212.247.244]] 16:50, 2021 ж. ақпанның 13 (+06) == [[:Ел тізімі (халықтың табиғи өсімі)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ангилья это не Англия? Anguilla England Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.33.241|37.99.33.241]] 12:14, 2021 ж. ақпанның 19 (+06) == [[:Бірінші жалпықазақ съезі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сиез емес съез деп жазылады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.56.51.111|95.56.51.111]] 12:36, 2021 ж. ақпанның 25 (+06) == [[:Акустикалық резонанс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Соңғы сөйлемдегі "көмей" сөзі қате жазылған. Хабарландыру жіберген: окт [[Арнайы:Үлесі/95.59.192.182|95.59.192.182]] 22:06, 2021 ж. наурыздың 9 (+06) == [[:Бөкей хандығының құрылуы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Сол кездегі патша офицерлерінң мойындауынша, қазақ шаруалары екі оттың ортасында қалды." дегендегі "офицерлерінң" сөзін "офицерлерінің" деген сөзге ауыстыру. Хабарландыру жіберген: OMag [[Арнайы:Үлесі/37.99.114.240|37.99.114.240]] 20:57, 2021 ж. наурыздың 11 (+06) == [[:Қаныш Имантайұлы Сәтбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Марапаттары деген жерде Қаныш Сәтбаевқа қатысты емес жазулар тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/176.222.131.85|176.222.131.85]] 22:20, 2021 ж. наурыздың 12 (+06) == [[:Әбдісалан Кәрімұлы Нұрмаханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әбдісалан Нұрмаханұлы Нұрмаханов. Әкесінің аты қате жазылыпты Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.156|82.200.168.156]] 15:01, 2021 ж. наурыздың 18 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Saparbekovna]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Түркістан туралы уикипедия ақпаратында, қазіргі қала әкімі Аюпов Рашид Абатұлы Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Saparbekovna|Saparbekovna]] ([[Қатысушы талқылауы:Saparbekovna|талқылауы]]) 20:06, 2021 ж. наурыздың 25 (+06) == [[:Шұғыбан Қауметұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Шұғыбан Әріп ақынның шәкірті сібірде айдауда қайтыс болған. Простор журналында редактор болған емес. Кекілбаевты аударған емес Кекілбаев 1939 жылы туған. Деректер қате Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/5.76.130.116|5.76.130.116]] 22:08, 2021 ж. сәуірдің 5 (+06) == [[:Абайдың философиялық көзқарасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дүние — үлкен көл, Көл сөзінде қате таптым. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.225.170|37.150.225.170]] 23:30, 2021 ж. сәуірдің 10 (+06) == [[:Дина Кенжеқызы Нұрпейісова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дина Нұрпейісова Төре руынан емес, Төріңгіт руынан шыққан Хабарландыру жіберген: Дильназ [[Арнайы:Үлесі/37.150.15.190|37.150.15.190]] 16:22, 2021 ж. сәуірдің 13 (+06) == [[:Өсімдіктер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Менин ойымша саныраукулактар осимдиктерге жатпайды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.109.178|37.99.109.178]] 18:39, 2021 ж. сәуірдің 13 (+06) == [[:Әбдісалан Кәрімұлы Нұрмаханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} отчество неверно, Абдысалан взял имя своего отца как фамилию. Прихожусь внучкой, могу подтвердить сказанное. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/212.96.88.106|212.96.88.106]] 05:25, 2021 ж. сәуірдің 19 (+06) == [[:Дала өркениеті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Л Морганның жылы дұрыс белгіленбеген Хабарландыру жіберген: Ибрагим Исламбек [[Арнайы:Үлесі/92.55.180.184|92.55.180.184]] 12:08, 2021 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Мақтаарал ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақтаарал ауданы Мырзашөл құмды жазығының солтүстігінде, Сырдария өзенінің сол жағалауында, абсолюттік биіктігі 150-250 метр төбелі, белесті жазықта орналасқан. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/94.141.235.202|94.141.235.202]] 12:56, 2021 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Халықаралық оқушы қабілетін бағалау бағдарламасы]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} болйынша деген сөз қате жазылған Хабарландыру жіберген: Назиля Т [[Арнайы:Үлесі/67.209.144.98|67.209.144.98]] 10:58, 2021 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Black Pink]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мен өзімнің ойымды айттым Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/213.211.99.56|213.211.99.56]] 21:41, 2021 ж. сәуірдің 29 (+06) == [[:Дүние жүзінің саяси картасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} XIX орнына ХЫХ деп тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/87.243.31.47|87.243.31.47]] 17:49, 2021 ж. мамырдың 1 (+06) == [[:Әлемдегі ең танымал мұражайлар тізімі (2014)]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Британ мұрыжайы болып қате жазылған. Хабарландыру жіберген: к [[Арнайы:Үлесі/185.223.190.113|185.223.190.113]] 14:04, 2021 ж. мамырдың 4 (+06) == [[:Стефан-Больцман заңы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} заңы – тепе-тең сәуле шығарудың толық көлемдік тығыздығының () (а4, а-тұрақты шама) және соған байланысты дененің толық сәуле шығарғыштық қабілетінің (u) (u=4, мұндағы  – Стефан-Больцман тұрақтысы), абсолют температураның () төртінші дәрежесіне пропорционал екендігін тұжырымдайтын заң. Бұл заңды 1879 жылы австриялық физик Й.Стефан тәжірибелік деректерге сүйеніп, кез келген дененің сәуле шығарғыштық қабілеті үшін өрнектеп берді. Бірақ кейінгі жүргізген өлшеулер қорытындысы Стефан-Больцман заңының тек абсолют қара дененің сәуле шығарғыштық қабілеті үшін ғана орындалатындығын көрсетті. 1884 жылы Стефан-Больцман заңын Л.Больцман (1844 – 1906) теория жолмен қорытып шығарды. Алайда  және  тұрақтыларының мәнін теория жолмен тек Планк заңының негізінде ғалына анықтауға болады, өйткені Стефан-Больцман заңы Планк заңының салдары ретінде шығады. Стефан-Больцман заңы жоғары температураны өлшеу кезінде пайдаланылады. Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/178.89.61.22|178.89.61.22]] 15:31, 2021 ж. мамырдың 12 (+06) == [[:Туыстық атаулары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Ұлы әже" дегенді "үлы әже" деп жазған. Хабарландыру жіберген: AliU [[Арнайы:Үлесі/5.63.126.48|5.63.126.48]] 17:30, 2021 ж. мамырдың 13 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} == [[:Талапбек Сұлтанбекұлы Сұлтанбеков]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бір тұлғаға арнап жазылған мақала екі рет қайталанып тұр. Талап Сұлтанбеков және Талапбек Сұлтанбекұлы Сұлтанбеков. Бір мақала жойылуға тиіс-ті. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Esen48|Esen48]] ([[Қатысушы талқылауы:Esen48|талқылауы]]) 21:23, 2021 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Талап Сұлтанбеков]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Суретте Талап Сұлтанбеков емес. Суретте Алимхан Абеуович Ермеков. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.82.125.171|95.82.125.171]] 21:05, 2021 ж. мамырдың 25 (+06) == [[:Түркістан (қала)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Түркістан қаласы әкімі Рашид Аюпов Абатұлы Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Ердулет|Ердулет]] ([[Қатысушы талқылауы:Ердулет|талқылауы]]) 15:55, 2021 ж. маусымның 10 (+06) == [[:Кубизм]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} This article seems to describe the same as [[Кубшылдық|this one]]. Кажется, что эта статья описывает то же самое, что и другая статья - [[Кубшылдық]]. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Redboston|Redboston]] ([[Қатысушы талқылауы:Redboston|талқылауы]]) 03:33, 2021 ж. маусымның 16 (+06) == [[:Атаулы сөйлем]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Өолданылған әдебиеттер бөлек тұрмаса оқырма шатасып кетеді. Атаулы сөйлемнің мысалдарының біріне жатқызуы мүмкін.Рахмет! Хабарландыру жіберген: Аружан [[Арнайы:Үлесі/85.117.107.77|85.117.107.77]] 18:32, 2021 ж. маусымның 22 (+06) == [[:Жапон әдебиетінің жанрлары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дереккөздер: Шарафат Жылқыбаева, "Күншығыс аңыздары" Шарафат Жылқыбаева, "Қызыл қақпаның құпиясы" Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.177.218|89.218.177.218]] 12:29, 2021 ж. шілденің 14 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Samatuly Serikbolsyn]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ғалымжан Кенжебек атты тұлғаның бірден екі парақшасы бар болып шықты. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Samatuly Serikbolsyn|Samatuly Serikbolsyn]] ([[Қатысушы талқылауы:Samatuly Serikbolsyn|талқылауы]]) 18:53, 2021 ж. тамыздың 21 (+06) == [[:Уикипедия:Алғашқы мақала]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 6 - шы қадам 1 бейтарап көзқарас ... бірдей көлемде баяндале қажет. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Мейржан Абдуов|Meirzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Мейржан Абдуов|талқылауы]]) 15:08, 2021 ж. тамыздың 23 (+06) == [[:Матуриди мазһабы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Матруди ағым емес. Матруди деген мектеп ағым деп қазіргі таңда өздерін салафия деп жүрген кісілерді айтуға болады. Немесе Талибан. Өкінішке орай бұл матуриди ағымы деген сөз ең үлкен қателік. Хабарландыру жіберген: Рахатов Заманбек [[Арнайы:Үлесі/188.0.152.49|188.0.152.49]] 13:17, 2021 ж. тамыздың 24 (+06) == [[:Жұмабек Ахметұлы Тәшенов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Туған ауылының атауы Танагүл емес, Тана көлі деген жерде дүниеге келген. Менің анам да сол жерде туғанын мақтан қылып отыратын. Хабарландыру жіберген: Серік Кәрібайұлы ОСПАН [[Арнайы:Үлесі/178.89.172.208|178.89.172.208]] 11:17, 2021 ж. қыркүйектің 6 (+06) == [[:Ақбілек (роман)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қысқаша мазмұнында Қазақ сөзін Қазан сөзімен аустыру керек өйткені мұнда көтеріліс туралы айтылып жатыр. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.70.195|178.91.70.195]] 15:10, 2021 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Қойкелді Сартұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақаланың аты қате жазылған, орфографиялық ережелерге сәйкес келмейді, себебі "Г" дыбысы тек айтылатын кезде ғана болады, бұл орфоэпиялық норма, ал жазылатын кезде орфоэпиялық ереже ескерілмейді. Өз бетінше мақала атын өзгерте алмадым, алайда мәтін ішінде атына байланысты барлық қателерді түзедім. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Dias Baurzhan|Dias Baurzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Dias Baurzhan|талқылауы]]) 11:13, 2021 ж. қыркүйектің 16 (+06) == [[:Өнеркәсіп төңкерісі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} машина деген сөзді көлік деп жазу қажет Хабарландыру жіберген: сымбат [[Арнайы:Үлесі/185.250.28.152|185.250.28.152]] 16:39, 2021 ж. қыркүйектің 18 (+06) == [[:Қазыбек би]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қате: “Қазақ деген мал баққан елміз, ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп найзасына жылқының қылын таққан елміз. Дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзын ақтай білген елміз. Бірақ асқақтаған хан болса – хан ордасын таптай білген елміз. Атадан ұл туса – құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса – күң боламын деп тумайды, ұл мен қызын жатқа құл мен күң етіп отыра алмайтын елміз. Сен темір болсаң, біз көмірміз – еріткелі келгенбіз, қазақ-қалмақ баласын теліткелі келгенбіз. Танымайтын жат елге — танысқалы келгенбіз, танысуға көнбесең – шабысқалы келгенбіз. Сен қабылан болсаң, мен арыстан – алысқалы келгенбіз, тұтқыр сары желіммен жабысқалы келгенбіз. Бітім берсең – жөніңді айт, бермесең – тұрысатын жеріңді айт!” – депті. Дұрысы: Біз – қазақ деген мал баққан елміз, бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз, ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзды ақтай білген елміз, асқақтаған хан болса, хан ордасын таптай білген елміз. Атадан ұл туса, құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса, күң боламын деп тумайды. Ұл мен қызды қаматып отыра алмайтын елміз. Сен – қабылан болсаң, мен – арыстан, алысқалы келгенбіз. Қазақ, қалмақ баласы, табысқалы келгенбіз. Танымайтын жат елге танысқалы келгенбіз. Танысуға көнбесең, шабысқалы келгенбіз. Сен – қалмақ болсаң, біз – қазақ, қарпысқалы келгенбіз. Жаңа үйреткен жас тұлпар жарысқалы келгенбіз. Тұтқыр сары желіммін, жабысқалы келгенбіз. Сен темір де, мен көмір, еріткелі келгенмін. Екі еліктің баласын теліткелі келгенмін, егесетін ер шықса, иілткелі келгенмін. Берсең жөндеп бітіміңді айт, не тұрысатын жеріңді айт Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AronRaut|AronRaut]] ([[Қатысушы талқылауы:AronRaut|талқылауы]]) 13:13, 2021 ж. қыркүйектің 19 (+06) == [[:ДНҚ репликациясы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Криктер дегенимиз арна емес Крик Фрэнсис Крик деген галымнын есими Хабарландыру жіберген: Димаш [[Арнайы:Үлесі/178.90.225.57|178.90.225.57]] 18:18, 2021 ж. қазанның 4 (+06) == Ауыл тұрғындарының жетістіктері == Ауыл тұрғындары жетістіктері деген бөлімде белгісіз кісілер хейт жазып қалдырыпты. Түзету үшін толық ақпарат білмеймін, білетін кісілер жаза жатар. Бірақ, уақытша қазіргі мәліметтерді өшіре тұруыеызды сұраймын == Қайта өрлеу мәдениеті == Франция қате жазылған Оны қатесін түзеу керек == Қаланын аттары == Қаланын атарын жазғанда, автоматты түрде қате деп шығады(Дубли) == Холокост == Адамзатқа жасалған ең ауыр қиянат, әділетсіздікке қалай күмән келтіруге болады? Холокостта 6 миллион адам газға улап, қарумен атып жойды ғой. Антисемитизм бұл әділетсіздік екені рас. Осы күмән туралы жазған адам еврейлерге негативті көзқараста болған. Осы жазылған ақпараттар толығымен бос сандырақ. == Lada == Мен Lada үшін мақала жасағым келеді, себебі мен 100-ден астам өңдеулер жасадым, өйткені мен жаңа пайдаланушымын, бірақ оны жасауға кедергі болатын қате пайда болғандықтан мүмкін емес: << Қате, өңдеме сақталмады. Өңдеме сүзгісі Уикипедияға қош келдіңіз!. Өтініш, мақаланы бастау үшін «Бетті сақтау» батырмасын қайта баспас бұрын бұл ескертуді оқып шығыңыз. Мақалаға әлдеқашан жарияланған мәтіндерді көшіріп салмаңыз. У этого правила есть редкие исключения. Для авторов есть специальный механизм подтверждения, хотя проще переписать текст другими словами. Мақалаға меншікті толғанымдарды қосуға болмайды. Уикипедияның негізгі ережелерінің бірі тексерілмелділігі және өзіндік зерттеулерге жол берілмейді. Уикипедия - жарнамаға арналған орын емес. Мәтінде фирманың өз сайтынан көшірілген жарнамалық материалдар болса, онда ол бейтарап болуы мүмкін емес, сондықтан талқылаусыз жойылуы мүмкін. Предмет статьи должен обладать энциклопедической значимостью, то есть упоминаться в авторитетных источниках. Мақала өзіңіз туралы, өзіңіздің уеб сайтыңыз, өзіңіздің танымды емес компанияыңыз немесе музыкалық топ туралы болса жылдам жойылады. Бұл сүзгіште немесе көрсетілген ескертуде қате бар деп есептесеңіз бұл туралы бізге хабарлаңыз. >> және << Қате, өңдеме сақталмады. Өңдеме сүзгісі Уикипедияға қош келдіңіз! Өкінішке орай, сіздің өңдемеңіз жүйелі болмағандықтан өңдеме сүзгісімен автоматты түрде болдырылмады. Егер сүзгіде қате болса, онда біз сіздің өзгерісіңізді қалпына келтіре аламыз және бұл қатені жақында түзетеміз ол үшін администраторларға хабарлаңыз. >> Тыйым салуды алып тастап, маған осы мақаланы жасауға рұқсат беріңіз[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:32, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) :Қайырлы күн, жаңа қатысушыларға мақала бастауға шектеу қойылған. Мақала бастау үшін кемінде 200 өңдеме жасау қажет (себебі: уикипедияда мақала жазуда тәжірибе жинау керек). 500 өңдеме жасасаңыз мақаланы өзіңіз тексеріп жариялай аласыз. :Қазіргі уақытта [[Арнайы:Үлесі/SSHTALBI|40]] өңдеме жасапсыз. :Мәселеңізге келетін болсақ, жаңа қатысушы ретінде жоба:инкубаторға мақалаңызды жазуға болады. Мен байқағандай ''Жоба:Инкубатор/Lada жазуда екенсіз, осыны әлі де болса жетілдіріп толықтыруды ұсынамын''. :Сосын мақаланы жариялауға көмектесеміз. :Тағы да сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:38, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) @[[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] Жоқ, шектеу 100 түзету болды, енді сіз 200 және 500 өңдеуді айтасыз. Мен көлікке қатысты кейбір беттерді өңдегеннен бері 100-ден астам шағын өңдеулер жасадым. Дегенмен, мен Project/Incubator:Lada-ны бастағаннан бері, мен сізден оны жақсартуды және оны мақалаға айналдыруды шешуді талап етемін.[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 11:22, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) :Тағы да толықтыруларды қажет етеді. Басқа уикилерден қарап мәлімет қосып көріңіз. Дереккөздер, санаттар қосу керек. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:22, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) @[[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] Мен көздер мен санаттарды қостым. Оны қазір мақалаға айналдырыңыз.[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 14:24, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) :{{Жасалынды}} [[Lada]] бетіне жылжытып қойдым. Мақаланы арықарай жетілдіресіз деген сенімдемін. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 23:00, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) o72selk00ixslhy62y3wspwols1rna2 10 176733 3064290 3048022 2022-08-26T02:56:20Z Ұлы Тұран 120792 /* Көшіріп алу үшін */ wikitext text/x-wiki == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Компания |атауы = |логотипі = |түрі = <!-- компанияның түрі--> |биржадағы листингі = |қызметі = <!-- қандай өнім шығарады--> |ұраны = |құрылды = |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = |орналасуы = |басты адамдары = |саласы = <!-- машинақұрылыс--> |өнімі = <!-- Дизельді қозғалтқыш, <br />Металлопрокат --> |айналым = |операциялық кіріс = |таза табысы = |активтер = |капитализация = |қызметкерлер саны = |басшы компания = |бағынышты компания = |сайты = <!-- [http://www.example.org www.example.org]--> }}</pre> === Қосымша параметрлер === <pre> |бөлімшелер = |статус = |тілдер = |аудитор = |меншікті капиталы = |қарызы = |жарнама = </pre> == Мысалы == {{Компания |атауы = АБ «Ұлттық компания "Қазақстан темір жолы"» |логотипі = Logo_Kazakh_railway.jpg |түрі = [[Акционерлік қоғам]] |биржадағы листингі = [[Лондон қор биржасы|LSE]], [[Сингапур биржасы|SGX]] |қызметі = теміржол тасымалы |ұраны = |құрылды = 1997 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = |орналасуы = {{Ту|Қазақстан}} [[Астана]] |басты адамдары = [[Тимур Құлыбаев]] (директорлар кеңесінің төрағасы) <br />[[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] (басқарма төрағасы) |саласы = жүк және жолаушы теміржол тасымалы |өнімі = теміржол көлігі |айналым = {{gain}} 583,9 млрд [[қазақстан теңгесі|теңге]] (2010) |операциялық кіріс = {{gain}} 96,0 млрд теңге (2010) |таза табысы = {{gain}} 65,1 млрд теңге (2010) |қызметкерлер саны = 150 073 адам (2009) |басшы компания = [[Самұрық-Қазына|«"Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры»]]&nbsp;(100%) |бағынышты компания = АҚ&nbsp;«Қазтеміртранс», АҚ&nbsp;«Жолаушылар тасымалы», АҚ&nbsp;«Локомотив»,<br />тағы 22 бағынышты компаниялар мен мекемелер |сайты = [http://www.railways.kz Ресми сайты] }} <pre style="width: 415px; overflow:auto;">{{Компания |атауы = АБ «Ұлттық компания "Қазақстан темір жолы"» |логотипі = Logo_Kazakh_railway.jpg |түрі = [[Акционерлік қоғам]] |биржадағы листингі = [[Лондон қор биржасы|LSE]], [[Сингапур биржасы|SGX]] |қызметі = теміржол тасымалы |ұраны = |құрылды = 1997 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = |орналасуы = {{Ту|Қазақстан}} [[Астана]] |басты адамдары = [[Тимур Құлыбаев]] (директорлар кеңесінің төрағасы) <br />[[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] (басқарма төрағасы) |саласы = жүк және жолаушы теміржол тасымалы |өнімі = теміржол көлігі |айналым = {{gain}} 583,9 млрд [[қазақстан теңгесі|теңге]] (2010) |операциялық кіріс = {{gain}} 96,0 млрд теңге (2010) |таза табысы = {{gain}} 65,1 млрд теңге (2010) |қызметкерлер саны = 150 073 адам (2009) |басшы компания = [[Самұрық-Қазына|«"Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры»]]&nbsp;(100%) |бағынышты компания = АҚ&nbsp;«Қазтеміртранс», АҚ&nbsp;«Жолаушылар тасымалы», АҚ&nbsp;«Локомотив»,<br />тағы 22 бағынышты компаниялар мен мекемелер |сайты = [http://www.railways.kz Ресми сайты] }}</pre> <includeonly>[[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Ұйымдар|Компания]] </includeonly> dj9ixfz5c3d22n7ayrmi7w2isd73im4 0 184184 3064161 2978864 2022-08-25T16:29:39Z Εὐθυμένης 21909 ([[c:GR|GR]]) [[File:Logo du Stade de France 2013.png]] → [[File:Logo Stade de France - 2013.svg]] wikitext text/x-wiki {{Стадион |атауы = Стад де Франс |толық атауы = Stade de France |шынайы атауы = |бұрынғы атаулары = |бейресми атауы = |логотипі = Logo Stade de France - 2013.svg |логотип ені = |суреті = StadeFranceNationsLeague2018.jpg |ені = |сурет атауы = |lat_dir = N|lat_deg = 48|lat_min = 55|lat_sec = 28 |lon_dir = E|lon_deg = 2|lon_min = 21|lon_sec = 36 |region = FR |CoordScale = |санат = [[УЕФА стадиондар рейтингі|'''4-ші санаттағы УЕФА стадионы''']]<br>{{Rating|4|4}} |орналасуы = [[Сен-Дени]], [[Иль-де-Франс]], [[Франция]] |қаланғаны = 2 мамыр [[1995 жыл]]ы |салынған = |жаңартылған = |иесі = |басқарушы компания = |мердігер = |құрылыс құны = 285 млн [[Еуро|€]] |жаңартылған құны = |ашылған = 28 қаңтар 1998 |жабылды = |қиратылды = |сәулетші = |команда = {{футбол|Франция}} (футбол) <br> {{ту|Франция}} [[Регбиден Франция құрамасы|Франция]] (регби) |сыйымдылығы = 81 338 (футбол мен регби)<br>75 000 (жеңіл атлетика)<br>90 000 дейін (концерттер) |рекордтық келушілер саны = |габариттері = 119 x 75 [[метр|м]] |алаң беті = шөп |жүгіретін жол ұзындығы = |материалы = |сайты = https://www.stadefrance.com/fr |ортаққор = Stade de France |позициялық карта = Франция |карта ені = }} '''Стад де Франс''' ({{lang-fr|Stade de France}}) — [[Париж]] қаласында орналасқан футбол [[стадион]]ы. [[Футболдан әлем чемпионаты]]на арнайы салынған. Сыйымдылығы - 81338 көрермен. Кұны - 285 млн еуро. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.stadefrance.fr/ Ресми сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070826161712/http://www.stadefrance.fr/ |date=2007-08-26 }} {{start box}} {{succession box | title=[[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты]]| before=''[[Ынтымақтастық стадионы (Эдмонтон)]]'' <br /> {{flagicon|Canada}}''[[Эдмонтон]]'' | after=''[[Олимпиада стадионы (Хельсинки)|Олимпиада стадионы]]'' <br /> {{flagicon|Finland}}''[[Хельсинки]]''| years='''[[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003|2003]]''' }} {{end box}} {{Футболдан Еуропа чемпионаты 2016}} [[Санат:Париж ғимараттары мен құрылыстары]] [[Санат:Стадиондар]] [[Санат:Франция стадиондары]] 2trrr451dz1v5i21cvg9l62gl9nxk4u 10 187511 3064068 3062537 2022-08-25T12:10:09Z Arruah 35 Бетті "<includeonly>{{#invoke:IPAc-en|main}}</includeonly>" дегенмен алмастырды wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:IPAc-en|main}}</includeonly> 7ll6ymj0vwv7h4s42y8j3mbgd3u9mt3 3064075 3064068 2022-08-25T13:02:40Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki {{nobr|{{IPAc-en/pronunciation|{{{1}}}}}{{IPAc-en/pronunciation|{{{2}}}}}{{IPAc-en/pronunciation|{{{3}}}}}{{#if:{{{audio|}}}|<span class="noexcerpt">[[file:speakerlink-new.svg|11px|link={{filepath:{{{audio|}}}}}|Слушать]]^{<span style="color: #00e; font: bold 80% sans-serif; padding: 0 .1em;" class="IPA">[[:File:{{{audio|}}}|i]]</span>}</span>}}{{IPA1|[[Таблица МФА для английского языка|/]]}}<!-- -->{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{1}}}}}||{{H:IPA|{{{1}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{2|}}}|{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{2}}}}}||{{H:IPA|{{{2}}}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{3|}}}|{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{3}}}}}||{{H:IPA|{{{3}}}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{4|}}}|{{H:IPA|{{{4}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{5|}}}|{{H:IPA|{{{5}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{6|}}}|{{H:IPA|{{{6}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{7|}}}|{{H:IPA|{{{7}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{8|}}}|{{H:IPA|{{{8}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{9|}}}|{{H:IPA|{{{9}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{10|}}}|{{H:IPA|{{{10}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{11|}}}|{{H:IPA|{{{11}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{12|}}}|{{H:IPA|{{{12}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{13|}}}|{{H:IPA|{{{13}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{14|}}}|{{H:IPA|{{{14}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{15|}}}|{{H:IPA|{{{15}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{16|}}}|{{H:IPA|{{{16}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{17|}}}|{{H:IPA|{{{17}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{18|}}}|{{H:IPA|{{{18}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{19|}}}|{{H:IPA|{{{19}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{20|}}}|{{H:IPA|{{{20}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{21|}}}|{{H:IPA|{{{21}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{22|}}}|{{H:IPA|{{{22}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{23|}}}|{{H:IPA|{{{23}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{24|}}}|{{H:IPA|{{{24}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{25|}}}|{{H:IPA|{{{25}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{26|}}}|{{H:IPA|{{{26}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{27|}}}|{{H:IPA|{{{27}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{28|}}}|{{H:IPA|{{{28}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{29|}}}|{{H:IPA|{{{29}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{30|}}}|{{H:IPA|{{{30}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{31|}}}|{{H:IPA|{{{31}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{32|}}}|{{H:IPA|{{{32}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{33|}}}|{{H:IPA|{{{33}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{34|}}}|{{H:IPA|{{{34}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{35|}}}|{{H:IPA|{{{35}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{36|}}}|{{H:IPA|{{{36}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{37|}}}|{{H:IPA|{{{37}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{38|}}}|{{H:IPA|{{{38}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{39|}}}|{{H:IPA|{{{39}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{40|}}}|{{H:IPA|{{{40}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{41|}}}|{{H:IPA|{{{41}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{42|}}}|{{H:IPA|{{{42}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{43|}}}|{{H:IPA|{{{43}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{44|}}}|{{H:IPA|{{{44}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{45|}}}|{{H:IPA|{{{45}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{46|}}}|{{H:IPA|{{{46}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{47|}}}|{{H:IPA|{{{47}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{48|}}}|{{H:IPA|{{{48}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{49|}}}|{{H:IPA|{{{49}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{50|}}}|{{H:IPA|{{{50}}}}}}}<!-- -->{{IPA1|[[Таблица МФА для английского языка|/]]}}}}{{#if:{{{audio|}}}|[[Категория:Статьи с аудиозаписью произношения]]}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> pw6xwrmztrj3hxju1djkk35ee7le42m 3064203 3064075 2022-08-25T17:10:58Z Kasymov 10777 [[Special:Contributions/Arruah|Arruah]] ([[User talk:Arruah|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{nowrap|{{IPAc-en/pronunciation|{{{1}}}}}{{IPAc-en/pronunciation|{{{2}}}}}{{IPAc-en/pronunciation|{{{3}}}}}{{#if:{{{audio|}}}|<span class="noexcerpt">[[file:speakerlink-new.svg|11px|link={{filepath:{{{audio|}}}}}|Тыңдау]]^{<span style="color: #00e; font: bold 80% sans-serif; padding: 0 .1em;" class="IPA">[[:File:{{{audio|}}}|i]]</span>}</span>}}{{IPA1|[[ХФӘ|/]]}}<!-- -->{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{1}}}}}||{{H:IPA|{{{1}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{2|}}}|{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{2}}}}}||{{H:IPA|{{{2}}}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{3|}}}|{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{3}}}}}||{{H:IPA|{{{3}}}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{4|}}}|{{H:IPA|{{{4}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{5|}}}|{{H:IPA|{{{5}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{6|}}}|{{H:IPA|{{{6}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{7|}}}|{{H:IPA|{{{7}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{8|}}}|{{H:IPA|{{{8}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{9|}}}|{{H:IPA|{{{9}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{10|}}}|{{H:IPA|{{{10}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{11|}}}|{{H:IPA|{{{11}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{12|}}}|{{H:IPA|{{{12}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{13|}}}|{{H:IPA|{{{13}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{14|}}}|{{H:IPA|{{{14}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{15|}}}|{{H:IPA|{{{15}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{16|}}}|{{H:IPA|{{{16}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{17|}}}|{{H:IPA|{{{17}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{18|}}}|{{H:IPA|{{{18}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{19|}}}|{{H:IPA|{{{19}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{20|}}}|{{H:IPA|{{{20}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{21|}}}|{{H:IPA|{{{21}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{22|}}}|{{H:IPA|{{{22}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{23|}}}|{{H:IPA|{{{23}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{24|}}}|{{H:IPA|{{{24}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{25|}}}|{{H:IPA|{{{25}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{26|}}}|{{H:IPA|{{{26}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{27|}}}|{{H:IPA|{{{27}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{28|}}}|{{H:IPA|{{{28}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{29|}}}|{{H:IPA|{{{29}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{30|}}}|{{H:IPA|{{{30}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{31|}}}|{{H:IPA|{{{31}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{32|}}}|{{H:IPA|{{{32}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{33|}}}|{{H:IPA|{{{33}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{34|}}}|{{H:IPA|{{{34}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{35|}}}|{{H:IPA|{{{35}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{36|}}}|{{H:IPA|{{{36}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{37|}}}|{{H:IPA|{{{37}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{38|}}}|{{H:IPA|{{{38}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{39|}}}|{{H:IPA|{{{39}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{40|}}}|{{H:IPA|{{{40}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{41|}}}|{{H:IPA|{{{41}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{42|}}}|{{H:IPA|{{{42}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{43|}}}|{{H:IPA|{{{43}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{44|}}}|{{H:IPA|{{{44}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{45|}}}|{{H:IPA|{{{45}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{46|}}}|{{H:IPA|{{{46}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{47|}}}|{{H:IPA|{{{47}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{48|}}}|{{H:IPA|{{{48}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{49|}}}|{{H:IPA|{{{49}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{50|}}}|{{H:IPA|{{{50}}}}}}}<!-- -->{{IPA1|[[ХФӘ|/]]}}}}{{#if:{{{audio|}}}|[[Санат: Айтылу аудиожазбалары бар мақалалар]]}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> sxq4tdtycidfic73etrmqd4wh64y8jw 3064209 3064203 2022-08-25T17:13:57Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{nowrap|{{IPAc-en/pronunciation|{{{1}}}}}{{IPAc-en/pronunciation|{{{2}}}}}{{IPAc-en/pronunciation|{{{3}}}}}{{#if:{{{audio|}}}|<span class="noexcerpt">[[Сурет:speakerlink-new.svg|11px|link={{filepath:{{{audio|}}}}}|Тыңдау]]^{<span style="color: #00e; font: bold 80% sans-serif; padding: 0 .1em;" class="IPA">[[:File:{{{audio|}}}|i]]</span>}</span>}}{{IPA1|[[ХФӘ|/]]}}<!-- -->{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{1}}}}}||{{H:IPA|{{{1}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{2|}}}|{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{2}}}}}||{{H:IPA|{{{2}}}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{3|}}}|{{#ifeq:{{IPAc-en/pronunciation|{{{3}}}}}||{{H:IPA|{{{3}}}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{4|}}}|{{H:IPA|{{{4}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{5|}}}|{{H:IPA|{{{5}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{6|}}}|{{H:IPA|{{{6}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{7|}}}|{{H:IPA|{{{7}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{8|}}}|{{H:IPA|{{{8}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{9|}}}|{{H:IPA|{{{9}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{10|}}}|{{H:IPA|{{{10}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{11|}}}|{{H:IPA|{{{11}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{12|}}}|{{H:IPA|{{{12}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{13|}}}|{{H:IPA|{{{13}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{14|}}}|{{H:IPA|{{{14}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{15|}}}|{{H:IPA|{{{15}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{16|}}}|{{H:IPA|{{{16}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{17|}}}|{{H:IPA|{{{17}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{18|}}}|{{H:IPA|{{{18}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{19|}}}|{{H:IPA|{{{19}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{20|}}}|{{H:IPA|{{{20}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{21|}}}|{{H:IPA|{{{21}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{22|}}}|{{H:IPA|{{{22}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{23|}}}|{{H:IPA|{{{23}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{24|}}}|{{H:IPA|{{{24}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{25|}}}|{{H:IPA|{{{25}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{26|}}}|{{H:IPA|{{{26}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{27|}}}|{{H:IPA|{{{27}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{28|}}}|{{H:IPA|{{{28}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{29|}}}|{{H:IPA|{{{29}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{30|}}}|{{H:IPA|{{{30}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{31|}}}|{{H:IPA|{{{31}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{32|}}}|{{H:IPA|{{{32}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{33|}}}|{{H:IPA|{{{33}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{34|}}}|{{H:IPA|{{{34}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{35|}}}|{{H:IPA|{{{35}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{36|}}}|{{H:IPA|{{{36}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{37|}}}|{{H:IPA|{{{37}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{38|}}}|{{H:IPA|{{{38}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{39|}}}|{{H:IPA|{{{39}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{40|}}}|{{H:IPA|{{{40}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{41|}}}|{{H:IPA|{{{41}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{42|}}}|{{H:IPA|{{{42}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{43|}}}|{{H:IPA|{{{43}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{44|}}}|{{H:IPA|{{{44}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{45|}}}|{{H:IPA|{{{45}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{46|}}}|{{H:IPA|{{{46}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{47|}}}|{{H:IPA|{{{47}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{48|}}}|{{H:IPA|{{{48}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{49|}}}|{{H:IPA|{{{49}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{50|}}}|{{H:IPA|{{{50}}}}}}}<!-- -->{{IPA1|[[ХФӘ|/]]}}}}{{#if:{{{audio|}}}|[[Санат: Айтылу аудиожазбалары бар мақалалар]]}}<noinclude> {{doc}} </noinclude> gri272holujgjjdwclvco4sw0kg1w4f 0 200674 3064220 3057932 2022-08-25T17:41:39Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы.jpg|нобай|500px|right|Әкімшілік-аумақтық құрылымы]] [[Ресей Федерациясы]] құрамына төмендегідей тең құқықты федералдық бірліктер кіреді:<ref>[http://www.embrus-az.com/rffullinfo.html Общая информация по Российской Федерации/Федеративное устройство России] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118042243/http://embrus-az.com/rffullinfo.html |date=2012-01-18 }}</ref>: {| cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; vertical-align:center;" |- |<div style="background-color:#73EB00; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 21&nbsp;[[Ресей республикалары|республика]] |- |<div style="background-color:#EEEBA8; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 9&nbsp;[[Ресей өлкелері|өлке]] |- |<div style="background-color:#CEC784; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 46&nbsp;[[Ресей облыстары|облыс]] |- |<div style="background-color:#FF0084; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 2&nbsp;федералдық деңгейдегі қала<br />([[Мәскеу]] және [[Санкт-Петербург]]) |- |<div style="background-color:#9CA6FF; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 1&nbsp;автономиялық облыс |- |<div style="background-color:#FFCB31; border:solid black 2px; padding:1em;"></div> | 4&nbsp;автономиялық округ |} Әрбір федералдық бірліктің [[Заң шығарушы орган|заң шығару]], сот және басқа органдары бар. Сонымен қатар Ресей Федерациясы аумағында [[мемлекеттік билік]]тің бірыңғай органдары қызмет етеді, жалпыға ортақ [[Конституция]], бірегей азаматтық, ортақ ақша бірлігі және т.б. тағайындалған.<ref name="g1">[[География]]: Дүниежүзіне жалпы шолу. [[ТМД|ТМД елдері]]. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмәжінова, т.б. — [[Алматы]]: Мектеп, [[2010]]. — 304 б. ISBN 978-601-293-170-9</ref> == Федерация субъектілерінің тізімі == {|class="wikitable sortable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |-style="background:#ddd;" ! № ! Федерация субъекті ! Туы ! Таңбасы ! Жері -<br />аумағы <br />(км²) ! Тұрғыны <br />({{comment|2010|данные Всероссийской переписи населения по состоянию на 14 октября 2010 года}}) ! Орталығы-<br /> ! Әкімшілік-аумақтық бөлінуі <br /> (ОКАТО бойынша) ! ОКАТО коды ! Муниципалдық құрылымдар |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Ресей республикалары|Республикалар]]''' |- | 01 || [[Адыгея]] || [[Сурет:Flag of Adygea.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Adygea.svg|45x45px]] || align="right" | 7800 || align="right" | 440&nbsp;400 || [[Майкоп]] || 7 аудан және 2 қала || 79 || 7 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 02 || [[Алтай Республикасы]] || [[Сурет:Flag of Altai Republic.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Altai Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 92&nbsp;900 || align="right" | 206&nbsp;200 || [[Таулы Алтай]] || 10 аудан және 1 қала || 84 || 10 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 03 || [[Башқұртстан]] || [[Сурет:Flag of Bashkortostan.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Bashkortostan.svg|45x45px]] || align="right" | 142&nbsp;900 || align="right" | 4&nbsp;072&nbsp;100 || [[Үфі|Уфа]] || 54 аудан және 21 қала || 80 || 54 муниципалдық аудан, 9&nbsp;қала округі‎ |- | 04 || [[Бурятия]] || [[Сурет:Flag of Buryatia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Buryatiya.svg|45x45px]] || align="right" | 351&nbsp;300 || align="right" | 972&nbsp;700 || [[Улан-Удэ]] || 21 аудан және 2 қала || 81 || 21 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 05 || [[Дағыстан]] || [[Сурет:Flag of Dagestan.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Dagestan.svg|45x45px]] || align="right" | 50&nbsp;300 || align="right" | 2&nbsp;977&nbsp;400 || [[Махачқала]]|| 41 аудан және 10 қала || 82 || {{s|42 муниципалдық аудан}}, 10&nbsp;қала округі‎ |- | 06 || [[Ингушетия]] || [[Сурет:Flag of Ingushetia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Ingushetia.svg|45x45px]] || align="right" | 3600 || align="right" | 413&nbsp;000 || [[Магас]] || 4 аудан және 4 қала || 26 || 4 муниципалдық аудан, 4&nbsp;қала округі |- | 07 || [[Қабарда-Балқария]] || [[Сурет:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px]] || align="right" | 12&nbsp;500 || align="right" | 859&nbsp;800 || [[Нальчик]] || 10 аудан және 3 қала || 83 || 10 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- | 08 || [[Қалмақстан]] || [[Сурет:Flag of Kalmykia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Kalmykia.svg|45x45px]] || align="right" | 74&nbsp;700 || align="right" | 289&nbsp;400 || [[Элиста]] || 13 аудан және 1 қала || 85 || 13 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 09 || [[Қарашай-Черкесия]] || [[Сурет:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px]] || align="right" | 14&nbsp;300 || align="right" | 478&nbsp;500 || [[Шеркесск]]|| 10 аудан және 2 қала || 91 || 10 муниципалдық ауданы, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 10 || [[Карелия Республикасы|Карелия]] || [[Сурет:Flag of Karelia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Republic of Karelia.svg|45x45px]] || align="right" | 180&nbsp;500 || align="right" | 645&nbsp;200 || [[Петрозаводск]] || {{s|16 аудан және 13 қала}} || 86 || 16 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 11 || [[Коми Республикасы]] || [[Сурет:Flag of Komi.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of the Komi Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 416&nbsp;800 || align="right" | 901&nbsp;600 || [[Сыктывкар]] || 12 аудан және 8 қала || 87 || 15 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ |- | 12 || [[Марий Эл]] || [[Сурет:Flag of Mari El.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Mari El.svg|45x45px]] || align="right" | 23&nbsp;400 || align="right" | 696&nbsp;300 || [[Йошкар-Ола]] || 14 аудан және 4 қала || 88 || 14 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- | 13 || [[Мордовия]] || [[Сурет:Flag of Mordovia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Mordovia.svg|45x45px]] || align="right" | 26&nbsp;100 || align="right" | 834&nbsp;800 || [[Саранск]] || 22 аудан және 7 қала || 89 || 22 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 14 || [[Саха Республикасы|Саха (Якутия)]] || [[Сурет:Flag of Sakha.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg|45x45px]] || align="right" | 3&nbsp;083&nbsp;500 || align="right" | 958&nbsp;300 || [[Якутск]] || 33 аудан және 5 қала || 98 || 34 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 15 || [[Солтүстік Осетия]] || [[Сурет:Flag of North Ossetia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Wapen Ossetien.svg|45x45px]] || align="right" | 8000 || align="right" | 712&nbsp;900 || [[Владикавказ]] || 8 аудан және 1 қала || 90 || 8 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 16 || [[Татарстан]] || [[Сурет:Flag of Tatarstan.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Tatarstan.svg|45x45px]] || align="right" | 67&nbsp;800 || align="right" | 3&nbsp;786&nbsp;400 || [[Қазан (қала)|Қазан]] || 43 аудан және 14 қала || 92 || 43 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 17 || [[Тыва]] || [[Сурет:Flag of Tuva.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Tuva.svg|45x45px]] || align="right" | 168&nbsp;600 || align="right" | 307&nbsp;900 || [[Қызыл (қала)|Қызыл]] || 17 аудан және 2 қала || 93 || 17 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 18 || [[Ұдмұртия]] || [[Сурет:Flag of Udmurtia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Udmurtia.svg|45x45px]] || align="right" | 42&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;522&nbsp;700 || [[Ижау]] || 25 аудан және 5 қала || 94 || 25 муниципалдық аудан |- | 19 || [[Хакасия]] || [[Сурет:Flag of Khakassia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Khakassia.svg|45x45px]] || align="right" | 61&nbsp;600 || align="right" | 532&nbsp;300 || [[Абакан]] || 8 аудан және 5 қала || 95 || 8 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ |- | 20 || [[Шешен Республикасы]] || [[Сурет:Flag of Chechen Republic since 2004.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Chechnya.svg|45x45px]] || align="right" | 15&nbsp;600 || align="right" | 1&nbsp;269&nbsp;100 || [[Грозный]] || 16 аудан және 5 қала || 96 || Муниципалдық құрылымдардың шекарасы мен мәртебесі белгіленбеген |- | 21 || [[Чувашия]]|| [[Сурет:Flag of Chuvashia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Chuvashia.svg|45x45px]] || align="right" | 18&nbsp;300 || align="right" | 1&nbsp;251&nbsp;600 || [[Шебоксары]]|| 21 аудан және 9 қала || 97 || 21 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Ресей өлкелері|Өлкелер‎]]''' |- | 22 || [[Алтай өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Altai Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Altai Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 168&nbsp;000 || align="right" | 2&nbsp;419&nbsp;400 || [[Барнауыл]] || 60 аудан және 11 қала || 01 || 60 муниципалдық аудан, 11&nbsp;қала округі‎ |- | 23 || [[Забайкалье өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Zabaykalsky Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Zabaykalsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 431&nbsp;500 || align="right" | 1&nbsp;106&nbsp;600 || [[Чита]] || 31 аудан және 5 қала || 76 || 31 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- | 24 || [[Камчатка өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Kamchatka Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Kamchatka Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 464&nbsp;300 || align="right" | 321&nbsp;800 || [[Петропавловск-Камчатский]] || &nbsp; || 30 || 11 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- | 25 || [[Краснодар өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Krasnodar Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Krasnodar Kray.svg|45x45px]] || align="right" | 75&nbsp;500 || align="right" | 5&nbsp;225&nbsp;800 || [[Краснодар]] || 38 аудан және 15 қала || 03 || 37 муниципалдық аудан, 7&nbsp;қала округі‎ |- | 26 || [[Красноярск өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 2&nbsp;366&nbsp;600 || align="right" | 2&nbsp;828&nbsp;200 || [[Красноярск]] || 54 аудан және 19 қала || 04 || 44 муниципалдық аудан, 17 қала округі‎ |- | 27 || [[Пермь өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Perm Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Perm oblast.png|45x45px]] || align="right" | 160&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;635&nbsp;800 || [[Пермь]] || 33 аудан және 14 қала || 57 || 42 муниципалдық аудан, 6 қала округі‎ |- | 28 || [[Приморье өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Primorsky Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Primorsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 164&nbsp;700 || align="right" | 1&nbsp;956&nbsp;400 || [[Владивосток]] || 22 аудан және 12 қала || 05 || 22 муниципалдық аудан, 12&nbsp;қала округі‎ |- | 29 || [[Ставрополь өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Stavropol Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Stavropol Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 66&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;786&nbsp;100 || [[Ставрополь]] || 26 аудан және 10 қала || 07 || 26 муниципалдық аудан, 9&nbsp;қала округі‎ |- | 30 || [[Хабаровск өлкесі‎]] || [[Сурет:Flag of Khabarovsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Khabarovsky kray (N2).png|45x45px]] || align="right" | 787&nbsp;600 || align="right" | 1&nbsp;344&nbsp;200 || [[Хабаровск]] || 17 аудан және 6 қала || 08 || 17 муниципалдық аудан, 2 қала округі‎ |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Ресей облыстары|Облыстар]]''' |- | 31 || [[Амур облысы]] || [[Сурет:Flag of Amur Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Amur oblast.png|45x45px]] || align="right" | 361&nbsp;900 || align="right" | 829&nbsp;200 || [[Благовещенск]] || 20 аудан және 7 қала || 10 || 20 муниципалдық аудан, 8 қала округі |- | 32 ||[[Архангельск облысы]]<ref name="arh">&nbsp;&nbsp; [[Архангельск облысы]]ның құрамына [[Ненец автономиялық округі]] кіреді.<br /></ref> || [[Сурет:Flag of Arkhangelsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Arkhangelsk gubernia (Russian empire).png|45x45px]] || align="right" | 589&nbsp;900 || align="right" | 1&nbsp;228&nbsp;100 || [[Архангельск]] || 20 аудан және 8 қала || 11 || 19 муниципалдық аудан, 7&nbsp;қала округі‎ |- | 33 || [[Астрахан облысы]] || [[Сурет:Flag of Astrakhan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Astrakhan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 49&nbsp;000 || align="right" | 1&nbsp;010&nbsp;700 || [[Астрахан]] || 11 аудан және 3 қала || 12 || 11 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 34 || [[Белгород облысы]] || [[Сурет:Flag of Belgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms Belgorod Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 27&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;532&nbsp;700 || [[Белгород]] || 21 аудан және 6 қала || 14 || 19 муниципалдық аудан, 3 &nbsp;қала округі‎ |- | 35 || [[Брянск облысы]] || [[Сурет:Flag of Bryansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Bryansk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34&nbsp;900 || align="right" | 1&nbsp;278&nbsp;100 || [[Брянск]] || 27 аудан және 5 қала || 15 || 27 муниципалдық аудан, 7&nbsp;қала округі‎ |- | 36 || [[Владимир облысы]] || [[Сурет:Flag of Vladimirskaya Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Vladimiri Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;444&nbsp;600 || [[Владимир (қала)|Владимир]] || 16 аудан және 10 қала || 17 || 16 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ |- | 37 || [[Волгоград облысы]] || [[Сурет:Flag of Volgograd Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Volgograd oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 112&nbsp;900 || align="right" | 2&nbsp;611&nbsp;200 || [[Волгоград]] || 33 аудан және 6 қала || 18 || 33 муниципалдық аудан, 6&nbsp;қала округі‎ |- | 38 || [[Вологда облысы]] || [[Сурет:Flag of Vologda oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Vologda oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 144&nbsp;500 || align="right" | 1&nbsp;202&nbsp;300 || [[Вологда]] || 26 аудан және 4 қала || 19 || 26 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 39 || [[Воронеж облысы]] || [[Сурет:Flag of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || [[Сурет:Coat of arms of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 52&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;335&nbsp;800 || [[Воронеж]] || 32 аудан және 7 қала || 20 || 31 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- | 40 || [[Иваново облысы]] || [[Сурет:Flag of Ivanovo Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Ivanovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 21&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;062&nbsp;600 || [[Иваново]] || 21 аудан және 6 қала || 24 || 21 муниципалдық аудан, 6&nbsp;қала округі‎ |- | 41 || [[Иркутск облысы]] || [[Сурет:Flag of Irkutsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Irkutsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 775&nbsp;300 || align="right" | 2&nbsp;428&nbsp;700 || [[Иркутск]] || 33 аудан және 14 қала || 25 || 27 муниципалдық аудан, 9&nbsp;қала округі‎ |- | 42 || [[Калининград облысы]] || [[Сурет:Flag of Kaliningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Kaliningrad Oblast Coat of Arms 2006.svg|45x45px]] || align="right" | 15&nbsp;100 || align="right" | 941&nbsp;500 || [[Калининград]] || 13 аудан және 6 қала || 27 || 15 муниципалдық ауданы, 6&nbsp;қала округі‎ |- | 43 || [[Калуга облысы]] || [[Сурет:Flag of Kaluga Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Kaluga Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29&nbsp;800 || align="right" | 1&nbsp;011&nbsp;600 || [[Калуга]] || 24 аудан және 4 қала || 29 || 24 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 44 || [[Кемерово облысы]] || [[Сурет:Flag of Kemerovo oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Kemerovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 95&nbsp;700 || align="right" | 2&nbsp;763&nbsp;400 || [[Кемерово]] || 19 аудан және 18 қала || 32 || 28 муниципалдық аудан, 16&nbsp;қала округі‎ |- | 45 || [[Киров облысы]] || [[Сурет:Flag of Kirov Region.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Kirov Region.svg|45x45px]] || align="right" | 120&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;341&nbsp;300 || [[Киров (Ресей)|Киров]] || 39 аудан және 5 қала || 33 || 39 муниципалдық аудан, 6&nbsp;қала округі‎ |- | 46 || [[Кострома облысы]] || [[Сурет:Flag of Kostroma Oblast (2000-06).svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Kostroma Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 60&nbsp;200 || align="right" | 667&nbsp;500 || [[Кострома]] || 24 аудан және 8 қала || 34 || 24 муниципалдық аудан, 6&nbsp;қала округі‎ |- | 47 || [[Қорған облысы]] || [[Сурет:Flag of Kurgan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Kurgan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 71&nbsp;500 || align="right" | 910&nbsp;900 || [[Қорған (қала)|Қорған]]|| 24 аудан және 9 қала || 37 || 24 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 48 || [[Курск облысы]] || [[Сурет:Flag of Kursk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Kursk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 30&nbsp;000 || align="right" | 1&nbsp;126&nbsp;500 || [[Курск]] || 28 аудан және 5 қала || 38 || 28 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ |- | 49 || [[Ленинград облысы]] || [[Сурет:Flag of Leningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Leningrad Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 83&nbsp;900 || align="right" | 1&nbsp;712&nbsp;700 || [[Санкт-Петербург]]<ref>&nbsp;&nbsp; Әкімшілік орталық — [[Санкт-Петербург]] қаласы [[Ленинград облысы]]ның құрамына кірмейді.<br /></ref>|| 17 аудан және 20 қала || 41 || 17 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 50 || [[Липецк облысы]] || [[Сурет:Flag of Lipetsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Lipetsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 24&nbsp;000 || align="right" | 1&nbsp;172&nbsp;800 || [[Липецк]] || 18 аудан және 2 қала || 42 || 18 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 51 || [[Магадан облысы]] || [[Сурет:Flag of Magadan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Magadan oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 462&nbsp;500 || align="right" | 157&nbsp;000 || [[Магадан]] || 8 аудан және 2 қала || 44 || 8 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 52 || [[Мәскеу облысы]] || [[Сурет:Flag of Moscow oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Moscow oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 45&nbsp;800 || align="right" | 7&nbsp;092&nbsp;900 || [[Мәскеу]]<ref>&nbsp;&nbsp; Әкімшілік орталық — [[Мәскеу]] қаласы [[Мәскеу облысы]]ның құрамына кірмейді.<br /></ref> || 38 аудан және 56 қала || 46 || 36 муниципалдық аудан, 36&nbsp;қала округі‎ |- | 53 || [[Мурманск облысы]] || [[Сурет:Flag of Murmansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Герб Мурманской области.svg|45x45px]] || align="right" | 144&nbsp;900 || align="right" | 796&nbsp;100 || [[Мурманск]] || 5 аудан және 13 қала || 47 || 5 муниципалдық аудан, 14&nbsp;қала округі‎ |- | 54 || [[Төменгі Новгород облысы]] || [[Сурет:Flag of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px]] || align="right" | 76&nbsp;600 || align="right" | 3&nbsp;310&nbsp;600 || [[Төменгі Новгород]] || 48 аудан және 12 қала || 22 || 48 муниципалдық аудан, 4&nbsp;қала округі‎ |- | 55 || [[Новгород облысы]] || [[Сурет:Flag of Novgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Novgorod Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 54&nbsp;500 || align="right" | 634&nbsp;100 || [[Ұлы Новгород]] || 21 аудан және 3 қала || 49 || 21 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 56 || [[Новосібір облысы]] || [[Сурет:Flag of Novosibirsk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Novosibirsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 177&nbsp;800 || align="right" | 2&nbsp;665&nbsp;900 || [[Новосібір]] || 30 аудан және 7 қала || 50 || 30 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ |- | 57 || [[Омбы облысы]] || [[Сурет:Flag of Omsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Omsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 141&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;977&nbsp;500 || [[Омбы]] || 32 аудан және 6 қала || 52 || 32 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 58 || [[Орынбор облысы]] || [[Сурет:Flag of Orenburg Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Orenburg Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 123&nbsp;700 || align="right" | 2&nbsp;032&nbsp;900 || [[Орынбор]] || 35 аудан және 12 қала || 53 || 35&nbsp;муниципалдық ауданы, 13&nbsp;қала округі‎ |- | 59 || [[Орёл облысы]] || [[Сурет:Flag of Oryol Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Oryol Oblast (small).svg|45x45px]] || align="right" | 24&nbsp;700 || align="right" | 787&nbsp;200 || [[Орёл]] || 24 аудан және 3 қала || 54 || 24 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- | 60 || [[Пенза облысы]] || [[Сурет:Flag of Penza Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Gerb of Penza region.jpg|45x45px]] || align="right" | 43&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;386&nbsp;200 || [[Пенза]] || 28 аудан және 5 қала || 56 || 28 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ |- | 61 || [[Псков облысы]] || <!-- Нет флага --> || [[Сурет:Coat of Arms of Pskov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 55&nbsp;400 || align="right" | 673&nbsp;500 || [[Псков]] || 24 аудан және 2 қала || 58 || 24 муниципалдық аудан, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 62 || [[Ростов облысы]] || [[Сурет:Flag of Rostov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Rostov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 101&nbsp;000 || align="right" | 4&nbsp;279&nbsp;200 || [[Ростов-на-Дону]] || 43 аудан және 16 қала || 60 || 43 муниципалдық аудан, 12&nbsp;қала округі‎ |- | 63 || [[Рязань облысы]] || [[Сурет:Flag of Ryazan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Ryazan oblast.png|45x45px]] || align="right" | 39&nbsp;600 || align="right" | 1&nbsp;154&nbsp;200 || [[Рязань]] || 25 аудан және 4 қала || 61 || 25 муниципалдық аудан, 4&nbsp;қала округі‎ |- | 64 || [[Самара облысы]] || [[Сурет:Flag of Samara Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Samara oblast.png|45x45px]] || align="right" | 53&nbsp;600 || align="right" | 3&nbsp;215&nbsp;700 || [[Самара]] || 27 аудан және 10 қала || 36 || 27 муниципалдық аудан, 10&nbsp;қала округі‎ |- | 65 || [[Саратов облысы]] || [[Сурет:Flag of Saratov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Saratov oblast.svg|45x45pxpx]] || align="right" | 101&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;521&nbsp;800 || [[Саратов]] || 38 аудан және 13 қала || 63 || 38 муниципалдық аудан, 4&nbsp;қала округі‎ |- | 66 || [[Сахалин облысы]] || [[Сурет:Flag of Sakhalin Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Sakhalin Oblast Coat of Arms.svg|45x45px]] || align="right" | 87&nbsp;100 || align="right" | 497&nbsp;900 || [[Южно-Сахалинск]] || 17 аудан және 9 қала || 64 || 2 муниципалдық аудан, 17&nbsp;қала округі‎ |- | 67 || [[Свердлов облысы]] || [[Сурет:Flag of Sverdlovsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Sverdlovsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 194&nbsp;300 || align="right" | 4&nbsp;298&nbsp;000 || [[Екатеринбург]] || 30 аудан және 34 қала || 65 || 5 муниципалдық аудан, 67&nbsp;қала округі‎ |- | 68 || [[Смоленск облысы]] || [[Сурет:Flag of Smolensk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Smolensk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 49&nbsp;800 || align="right" | 985&nbsp;500 || [[Смоленск]] || 25 аудан және 2 қала || 66 || 25 муниципалдық ауданы, 2&nbsp;қала округі‎ |- | 69 || [[Тамбов облысы]] || [[Сурет:Flag of Tambov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Tambov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34&nbsp;500 || align="right" | 1&nbsp;092&nbsp;400 || [[Тамбов]] || 23 аудан және 7 қала || 68 || 23 муниципалдық аудан, 7&nbsp;қала округі‎ |- | 70 || [[Тверь облысы]] || [[Сурет:Flag of Tver Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Tver oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 84&nbsp;200 || align="right" | 1&nbsp;353&nbsp;500 || [[Тверь]] || 36 аудан және 12 қала || 28 || 36 муниципалдық аудан, 7&nbsp;қала округі‎ |- | 71 || [[Томск облысы]] || [[Сурет:Flag of Tomsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Tomsk Oblast, Russia.svg|45x45px]] || align="right" | 314&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;045&nbsp;500 || [[Томск]] || 16 аудан және 6 қала || 69 || 16 муниципалдық аудан, 4&nbsp;қала округі‎ |- | 72 || [[Тула облысы]] || [[Сурет:Flag of Tula Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Tula oblast.png|45x45px]] || align="right" | 25&nbsp;700 || align="right" | 1&nbsp;553&nbsp;900 || [[Тула]] || 23 аудан және 9 қала || 70 || 23 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- | 73 || [[Түмен облысы]]<ref name="tumen">&nbsp;&nbsp; [[Түмен облысы]]ның құрамына [[Ханты-Манси автономиялық округі]] және [[Ямал-Ненец автономиялық округі]] кіреді.<br /></ref> || [[Сурет:Flag of Tyumen Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Tyumen Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 1&nbsp;464&nbsp;200 || align="right" | 3&nbsp;395&nbsp;200 || [[Түмен (қала)|Түмен]] || 38 аудан және 26 қала <br /> ([[Ханты-Манси автономиялық округі|ХМАО]] және [[Ямал-Ненец автономиялық округі|ЯНАО]]-мен бірге)|| 71 || 21 муниципалдық аудан, 5&nbsp;қала округі‎ <br /> ([[Ханты-Манси автономиялық округі|ХМАО]] және [[Ямал-Ненец автономиялық округі|ЯНАО]] субъектілерінсіз) |- | 74 || [[Ульяновск облысы]] || [[Сурет:Флаг Ульяновской области (2013).svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Ulyanovsk Oblast.png|45x45px]] || align="right" | 37&nbsp;200 || align="right" | 1&nbsp;292&nbsp;200 || [[Ульяновск]] || 21 аудан және 6 қала || 73 || 21 муниципалдық аудан, 4&nbsp;қала округі‎ |- | 75 || [[Челябі облысы]] || [[Сурет:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 88&nbsp;500 || align="right" | 3&nbsp;478&nbsp;600 || [[Челябі]] || 24 аудан және 23 қала || 75 || 27 муниципальных ауданы, 16&nbsp;қала округі‎ |- | 76 || [[Ярославль облысы]] || [[Сурет:Flag of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36&nbsp;200 || align="right" | 1&nbsp;272&nbsp;500 || [[Ярославль]] || 17 аудан және 6 қала || 78 || 17 муниципалдық аудан, 3&nbsp;қала округі‎ |- style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Федералдық маңызы бар қала (Ресей)|Федералдық маңызы бар қалалар]]''' |- | 77 || [[Мәскеу]] || [[Сурет:Flag of Moscow.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Moscow.svg|45x45px]] || align="right" | 1100 || align="right" | 11&nbsp;514&nbsp;300 || [[Мәскеу]] || 10 әкімшілік округтағы 125 аудан || 45 || 125 қалаішілік муниципалдық құрылым |- | 78 || [[Санкт-Петербург]] || [[Сурет:Flag of Saint Petersburg Russia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Saint Petersburg (2003).svg|45x45px]] || align="right" | 1400 || align="right" | 4&nbsp;848&nbsp;700 || [[Санкт-Петербург]] || 18 аудан || 40 || 111 қалаішілік муниципалдық құрылым {{s|(81 муниципалдық округ}}, {{s|9 қала және 21 поселке)}} |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Автономиялық облыс (Ресей)|Автономиялық облыс]]''' |- | 79 || [[Еврей автономиялық облысы]] || [[Сурет:Flag of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36&nbsp;300 || align="right" | 176&nbsp;600 || [[Биробиджан]] || 5 аудан және 1 қала || 99 || 5 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Автономиялық округ (Ресей)|Автономиялық округтер]]''' |- | 80 || [[Ненец автономиялық округі‎]]<ref name="arh" />|| [[Сурет:Flag of Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of arms of Nenets Autonomous Okrug.svg|45x45px]] || align="right" | 176&nbsp;800 || align="right" | 42&nbsp;700 || [[Нарьян-Мар]] || 1 аудан және 1 қала || 11 || {{s|1 муниципалдық аудан}}, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 81 || [[Ханты-Манси автономиялық округі‎]]<ref name="tumen" /> || [[Сурет:Flag of Yugra.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Yugra.svg|45x45px]] || align="right" | 534&nbsp;800 || align="right" | 1&nbsp;532&nbsp;000 || [[Ханты-Мансийск]] || 9 аудан және 14 қала || 71 || 9 муниципалдық аудан, 13&nbsp;қала округі‎ |- | 82 || [[Чукот автономиялық округі‎]] || [[Сурет:Flag of Chukotka.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Chukotka.svg|45x45px]] || align="right" | 721&nbsp;500 || align="right" | 50&nbsp;500 || [[Анадырь]] || 8 аудан және 1 қала || 77 || 8 муниципалдық аудан, 1&nbsp;қала округі‎ |- | 83 || [[Ямал-Ненец автономиялық округі‎]]<ref name="tumen" /> || [[Сурет:Flag of Yamal-Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of Yamal Nenetsia.svg|45x45px]] || align="right" | 769&nbsp;300 || align="right" | 522&nbsp;800 || [[Салехард]] || 7 аудан және 7 қала || 71 || 7 муниципалдық аудан, 6&nbsp;қала округі‎ |- style="background:#eee;" | align="left" colspan="11" | &nbsp; |- |- style=" font-weight:bold; " class="sortbottom" | — || Бүкіл [[Ресей]] || [[Сурет:Flag of Russia.svg|45x45px|border]] || [[Сурет:Coat of Arms of the Russian Federation.svg|45x45px]] || 17&nbsp;098&nbsp;200 || 142&nbsp;905&nbsp;200 || [[Мәскеу]] || || || |} == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Ресей әкімшілік-аумақтық құрылысы]] [[Санат:Тізімдер]] m72spaipkkv2gwg6fcs0ipl2r4277dz 0 210353 3064375 1825145 2022-08-26T07:24:08Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Hochstadt am Main.png]] → [[File:Wappen Hochstadt am Main.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Хохштадт-на-Майне |шынайы атауы = Hochstadt am Main |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = Wappen Hochstadt am Main.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=8 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=10 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Бавария |кестедегі аймақ = Бавария |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Лихтенфельс |кестедегі аудан = Лихтенфельс (аудан){{!}}Лихтенфельс |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 7 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Томас Кнайп |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 13,79 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 281 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 1674 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 09574 |пошта индексі = 96272 |пошта индекстері = |автомобиль коды = LIF |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 09 4 78 127 |ортаққордағы санаты = Hochstadt am Main |сайты = http://www.hochstadt-main.de/ |сайт тілі = de }} '''Хохштадт-на-Майне''' ({{lang-de|Hochstadt am Main}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Лихтенфельс (аудан)|Лихтенфельс]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1674 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende]</ref> Алып жатқан жер аумағы 13,79 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 4 78 127''. Муниципалитеттің басшысы — Томас Кнайп. Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 7 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.hochstadt-main.de/ Ресми сайты] {{Бавария аудандары}} {{Германия:Лихтенфельс ауданы:Қалалар}} {{Bavaria-geo-stub}} [[Санат:Бавария елді мекендері]] meiee1lvhc2w1no1nvwdcof8nphb3vh 3064382 3064375 2022-08-26T09:03:24Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Хохштадт-на-Майне]] бетін [[Хохштадт-ам-Майн]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Хохштадт-на-Майне |шынайы атауы = Hochstadt am Main |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = Wappen Hochstadt am Main.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=8 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=10 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Бавария |кестедегі аймақ = Бавария |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Лихтенфельс |кестедегі аудан = Лихтенфельс (аудан){{!}}Лихтенфельс |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 7 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Томас Кнайп |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 13,79 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 281 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 1674 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 09574 |пошта индексі = 96272 |пошта индекстері = |автомобиль коды = LIF |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 09 4 78 127 |ортаққордағы санаты = Hochstadt am Main |сайты = http://www.hochstadt-main.de/ |сайт тілі = de }} '''Хохштадт-на-Майне''' ({{lang-de|Hochstadt am Main}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Лихтенфельс (аудан)|Лихтенфельс]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1674 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende]</ref> Алып жатқан жер аумағы 13,79 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 4 78 127''. Муниципалитеттің басшысы — Томас Кнайп. Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 7 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.hochstadt-main.de/ Ресми сайты] {{Бавария аудандары}} {{Германия:Лихтенфельс ауданы:Қалалар}} {{Bavaria-geo-stub}} [[Санат:Бавария елді мекендері]] meiee1lvhc2w1no1nvwdcof8nphb3vh 3064386 3064382 2022-08-26T09:04:28Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Хохштадт-ам-Майн |шынайы атауы = Hochstadt am Main |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = Wappen Hochstadt am Main.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=8 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=10 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Бавария |кестедегі аймақ = Бавария |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Лихтенфельс |кестедегі аудан = Лихтенфельс (аудан){{!}}Лихтенфельс |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 7 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Томас Кнайп |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 13,79 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 281 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 1674 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 09574 |пошта индексі = 96272 |пошта индекстері = |автомобиль коды = LIF |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 09 4 78 127 |ортаққордағы санаты = Hochstadt am Main |сайты = http://www.hochstadt-main.de/ |сайт тілі = de }} '''Хохштадт-ам-Майн''' ({{lang-de|Hochstadt am Main}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Лихтенфельс (аудан)|Лихтенфельс]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1674 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-009r&sachmerkmal=QUASTI&sachschluessel=SQUART04&startjahr=2010&endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende]</ref> Алып жатқан жер аумағы 13,79 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 4 78 127''. Муниципалитеттің басшысы — Томас Кнайп. Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 7 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.hochstadt-main.de/ Ресми сайты] {{Бавария аудандары}} {{Германия:Лихтенфельс ауданы:Қалалар}} {{Bavaria-geo-stub}} [[Санат:Бавария елді мекендері]] hnsebpal0oaiiurnzs86zl3aadjb9h3 0 213230 3064373 2900492 2022-08-26T07:20:18Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen donsieders.jpg]] → [[File:DEU Donsieders COA.svg]] JPG → SVG wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Донзидерс |шынайы атауы = Donsieders |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Donsieders COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=15 |lat_sec=54 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=38 |lon_sec=34 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Оңтүстік-батыс Пфальц |кестедегі аудан = Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан){{!}}Оңтүстік-батыс Пфальц |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Петер Шпитцер |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 9,03 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 320 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 999 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06333 |пошта индексі = 66978 |пошта индекстері = |автомобиль коды = PS |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 3 40 007 |ортаққордағы санаты = Donsieders |сайты = http://www.donsieders.de/ |сайт тілі = de }} '''Донзидерс''' ({{lang-de|Donsieders}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан)|Оңтүстік-батыс Пфальц]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 999 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)</ref> Алып жатқан жер аумағы 9,03 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 40 007''. Муниципалитеттің басшысы — Петер Шпитцер. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.donsieders.de/ Ресми сайты] {{Рейнланд-Пфальц аудандары}} {{Германия:Оңтүстік-батыс Пфальц ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] ih8kiedqzkq41buv1zeuql2yplk376w 1 215755 3064384 971309 2022-08-26T09:03:24Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Хохштадт-на-Майне]] бетін [[Талқылау:Хохштадт-ам-Майн]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Германия жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} 5z1sd0fwwer82122vrv34c4y34ikyuk 3 305134 3064149 1193607 2022-08-25T16:13:39Z Vincent Vega 114038 Vincent Vega [[Қатысушы талқылауы:Roxyy]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Roxy]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Roxyy|Roxyy]]" to "[[Special:CentralAuth/Roxy|Roxy]]" wikitext text/x-wiki {{Welcome|--[[Қатысушы:BolatbekBot|BBot]] ([[Қатысушы талқылауы:BolatbekBot|talk]]) 05:03, 2012 ж. қазанның 1 (ALMT)}} 2x5q8v49u5fghnu8yaidrowzn5qcsve 4 411159 3064165 3063602 2022-08-25T16:35:38Z Kasymov 10777 /* Марапаттама иегерлері */ wikitext text/x-wiki </div> {{Уикипедия:Марапаттама/Навигация}} </div> </div> [[File:Minor Barnstar Hires.png|left|80px|"Шағын өңдемелері үшін" марапаттамасы]] ''' "Шағын өңдемелері үшін" марапаттамасы ''' маңыздылығы кем емес шағын өңдемелер үшін табысталады. == Марапаттама иегерлері == * [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] - шексіз, әрі жиі жасалатын шағын өңдемелері үшін. [[Қатысушы:Qarakesek|Qarakesek]] ([[Қатысушы талқылауы:Qarakesek|talk]]) 04:37, 2012 ж. қарашаның 20 (ALMT) * [[Қатысушы:Vyacheslav Nasretdinov|Vyacheslav Nasretdinov]] - cапалы шағын түзетулер мен өңдеулері үшін. [[Қатысушы:Qarakesek|Qarakesek]] ([[Қатысушы талқылауы:Qarakesek|talk]]) 03:52, 2013 ж. ақпанның 1 (ALMT) * [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] - cапалы түзетулері үшін. [[Қатысушы:Qarakesek|Qarakesek]] ([[Қатысушы талқылауы:Qarakesek|talk]]) 03:58, 2013 ж. ақпанның 1 (ALMT) * [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] - Шексіз шағын өңдемелер жасағаны үшін. Уикипедияға үлес қосып жатқаныңызға мың алғыс. --[[Қатысушы:Әлинұр|Сәбиттің Әлинұры]] ([[Қатысушы талқылауы:Әлинұр|talk]]) 02:33, 2013 ж. шілденің 8 (ALMT) * [[Қатысушы:Мереке Ақбердықызы|Мереке Ақбердықызы]] - Енгізген мәнді мақалаларыңыз бен мағыналы суреттеріңіз үшін. [[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 23:11, 2013 ж. қарашаның 25 (ALMT) * [[Қатысушы:Malbakov Korkem Shamshievih]] - Солтүстік Қазақстан облысы аумағындағы елді мекендер туралы енгізген көптеген мақалаларыңыз бен өңдемелеріңіз үшін. --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 11:17, 2014 ж. сәуірдің 12 (ALMT) * [[Қатысушы:Нақып Нұрғали|Нақып Нұрғали]] - Бір ғана айдың ішінде маңыздылығы кем емес 300-ге жуық жаңа мақала енгізгеніңіз және тиісінше жасаған бірқатар өңдемелеріңіз үшін. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 00:05, 2014 ж. мамырдың 9 (ALMT)]] * [[Қатысушы:Amankel'dy|Amankel'dy]] - Талмас ізденімпаздығыңыз, көптеген үлгілер мен юзербокстарды реттегеніңіз және "Аптаның жұмысы" атты жобаны қалыптастырудағы еңбегі үшін. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 21:46, 2014 ж. маусымның 15 (ALMT)]] * [[Қатысушы:Madinabai|Madinabai]] - Сіздің көптеген бет атауларының қателерін уақытында дұрыстап, жылжыту арқылы реттеген еңбегіңіз үшін (кешірек болса да). --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 16:33, 2014 ж. тамыздың 28 (ALMT)]] * [[Қатысушы:Аслан Жукенов|Аслан Жукенов]] Сіздің кино, анимация, тіл тақырыптарында мақалалар мен өңдемелер жасаған еңбегіңіз үшін! --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 19:36, 2014 ж. қыркүйектің 1 (ALMT)]] * [[Қатысушы:Ulan|Ulan]] - Сіздің көптеген бет атауларының қателерін уақытында дұрыстап, жылжыту арқылы реттеген еңбегіңіз және Қазақша Уикипедия торабындағы сансыз өңдемелеріңіз үшін! --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 19:36, 2014 ж. қазанның 4 (ALMT)]] * [[Қатысушы:Choli|Choli]] - Сіздің көптеген бет атауларының қателерін уақытында дұрыстап, жылжыту арқылы реттеген еңбегіңіз және Қазақша Уикипедия торабындағы сансыз өңдемелеріңіз үшін! --[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов 12:42, 2014 ж. қазанның 19 (ALMT)]] * [[Қатысушы:Erboldilyara|Ербол Сариевқа]] — Қазақ Уикипедиясы жобасында маңыздылығы кем емес шексіз шағын өңдемелер жасаған үшін! -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>FaбдyлFани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 02:56, 2015 ж. маусымның 18 (ALMT) * [[Қатысушы:Кырмызов|Кырмызов]] — Қазақша Уикипедиясы жобасында көптеген мақалаларға тиісті үлгілерді орналастырғаныңыз, көрнекі өңдемелер жасағаныңыз үшін! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов 10:15, 2015 ж. қыркүйектің 26 (ALMT)]] * [[Қатысушы:Nkiukr|Erdoszh6]] — Көзге түсе бермейтін шағын орфографиялық қателерді түзеп жүргеңіз үшін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:06, 2015 ж. қазанның 28 (ALMT) * [[Қатысушы:Юсуф Худайберген|Юсуф]] — Қазақша Уикипедиясы жобасында көптеген мақалаларға дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 16:51, 2017 ж. наурыздың 3 (+06) * [[Қатысушы:Шілде|Шілде]] — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін! -[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:45, 2018 ж. ақпанның 21 (+06) * [[Қатысушы:Adilbekkazykhanov|Adilbekkazykhanov]] — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін! ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 16:10, 2018 ж. наурыздың 25 (+06) * [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] — Қазақ Уикипедиясы жобасында маңыздылығы кем емес шағын өңдемелер жасағаныңыз үшін! -[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 16:58, 2020 ж. шілденің 28 (+06) * [[Қатысушы:Nurlybek Sh.|Nurlybek Sh.]] — Қазақ Уикипедиясы жобасында маңыздылығы кем емес шағын өңдемелер жасағаныңыз үшін! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:05, 2021 ж. қаңтардың 11 (+06) * [[Қатысушы:Bauyr03|Bauyr03]] — Қазақ Уикипедиясы жобасында маңыздылығы кем емес шағын өңдемелер жасағаныңыз үшін! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:57, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) * [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін!--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:42, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) * [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін!--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:44, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) * [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін!--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:34, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 2xnwriqa4hrii0ezuv9y0bj8yttf2py 0 483656 3064241 1903832 2022-08-25T18:36:33Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік|Статусы=[[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|субъекті]]|Қазақша атауы=Қорған облысы|Түс1=Ресей|Шынайы атауы={{lang-ru|Курганская область}}|Суреті=Туман после грозы в Щигровской Согре.JPG|Елтаңба=Coat of arms of Kurgan Oblast.svg|Ту=Flag of Kurgan Oblast.svg|Тудың аты=|Елтаңбаның аты=|Ел=Ресей|Әкімшілік құрылыстың түрі1=Федералды округі|Кіреді1=[[Орал федералды округі|Орал]]|Әкімшілік құрылыстың түрі2=Экономикалық ауданы|Кіреді2=[[Орал экономикалық ауданы|Орал]]|Астанасы=[[Қорған (қала)|Қорған]]|Басшының түрі=[[Қорған облысының губернаторы|Губернаторы]]|Басшысы=[[Вадим Михайлович Шумков]]|Құрылды=6 ақпан 1943 жыл|Жер аумағы=71 488|Жер аумағы бойынша орны=43|Жер аумағының пайызы=0,4|Уақыт белдеуі=UTC+5; МСК+2|Ірі қаласы=Қорған|Тұрғыны={{құлдырау}} 805 510|Санақ жылы=2022|Халық саны бойынша орны=59|Тығыздығы=11,27|Ұлттық құрамы=[[орыстар]], [[татарлар]], [[башқұрттар]], [[қазақтар]], [[украиндар]], [[немістер]], т.б.|Конфессионалдық құрамы=[[христиандық]], [[ислам]]|Тілі=[[орыс тілі]] (ресми)|Сандық идентификаторы=RU-KGN|Идентификатор түрі 2=ОКАТО коды|Идентификатор түрі=[[ISO 3166-2]] коды|Сандық идентификаторы 2=37|Идентификатор түрі 3=РФ субъекті коды|Сандық идентификаторы 3=45|Сайты=https://kurganobl.ru/|Сайт тілі=ru|Әкімшілік бірліктің картасы=Map of Russia - Kurgan Oblast.svg}} '''Қорған облысы''' ({{lang-ru|Курганская область}}) — [[Батыс Сібір жазығы]]ның оңтүстік-шығысында орналасқан [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|Ресей Федерациясының субъектісі]], облыс.<ref>[https://bigenc.ru/geography/text/2124939 КУРГАНСКАЯ ОБЛАСТЬ • Большая российская энциклопедия] (орысша) ҚОРҒАН ОБЛЫСЫ • Үлкен ресей энциклопедиясы</ref> Әкімшілік орталығы — [[Қорған (қала)|Қорған]] қаласы.<ref>[https://nazaccent.ru/regions/kurgan/ Курганская область: национальный состав, площадь территории...] (орысша) Қорған облысы: ұлттық құрамы, жерінің аумағы...</ref> [[Орал Федералдық аймағы]]ның құрамына кіреді. ==Тарихы== [[1943 жыл]]дың [[6 ақпан]] күні [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]]нде шешім қабылданып, Қорған облысы қалыптасқын. Ол құрамына [[Челябі облысы]]ның 32 ауданы, [[Омбы облысы]]ның 4 ауданын, 975&nbsp;000 адам санымен қосып құрылған. [[1959 жыл]]ы [[Ленин ордені]]мен марапатталды. ==Географиясы== Қорған облысы батысында [[Челябі облысы]]мен, солтүстік-батысында — [[Свердловск облысы]]мен, солтүстік-шығысында — [[Түмен облысы]]мен, оңтүстігінде [[Қазақстан]]мен ([[Солтүстік Қазақстан облысы]], [[Қостанай облысы]]) шектеседі. ==Климаты== Облыстың климаты континенттік. Қыстары ұзын және суық. Жаздары жылы, ауа-райы жиі құрғақ болады. Қаңтардың орташа температурасы -18°C, ал ең жылы айдағы (шілде) орташа температура +19°C. Жылдық жауын-шашын мөлшері шамамен 400 миллиметр. == Әкімшілік бөлінісі == Облыс 24 аудан мен 2 қалалық округтен тұрады. === Муниципалдық аудандары === [[Сурет:Kurgan Oblast Administrative Numbered 2014.svg|thumb|left|Қорған облысының муниципалдық аудандары]] # [[Альменево ауданы]] # [[Белозерское ауданы]] # [[Варгаши ауданы]] # [[Далматово ауданы]] # [[Звериноголовское ауданы]] # [[Қарғаполье ауданы]] # [[Қатайск ауданы]] # [[Кетово ауданы]] # [[Құртамыс ауданы]] # [[Лебяжье ауданы (Ресей)|Лебяжье ауданы]] # [[Макушино ауданы]] # [[Мишкино ауданы]] # [[Мокроусово ауданы]] # [[Петухово ауданы]] # [[Половинное ауданы]] # [[Тобыл ауданы]] # [[Сафакулево ауданы]] # [[Целинное ауданы]] # [[Частоозерье ауданы]] # [[Шадринск ауданы]] # [[Шатрово ауданы]] # [[Шумиха ауданы]] # [[Щучье ауданы (Ресей)|Щучье ауданы]] # [[Үргемыс ауданы]] === Қалалық округтері === # [[Шадринск]] # [[Қорған (қала)|Қорған]] ==Саясаты== [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес үкіметі]] кезінде облыста жоғары билік үш адамға бөлінді: Қорған КОКП комитетінің бірінші хатшысы (шын мәнінде ол ең үлкен билікке ие болды), облыстық кеңестің төрағасы (заң шығарушы билік) және Облыстық Атқару Комитетінің төрағасы (атқарушы билік). 1991 жылдан бері КОКП билігін жоғалтты, және облыстың, басқа субъектілердей, өзінің парламенті бар. Қорған облыстық Думасы — облыстың тұрақты заң шығарушы органы. Облыстық Дума 34 мүшеден тұрады және өз өкілеттігін заңдар, қаулылар және басқа да құқықтық актілерді қабылдау және өзі қабылдаған заңдар мен басқа да құқықтық актілердің орындалуы мен сақталуын қадағалау арқылы жүзеге асырады. 2015 жылы өткен соңғы сайлаудан кейін «[[Біртұтас Ресей]]<nowiki/>» партиясы облыстық Думадағы көпшілік орынға ие. [[2019 жыл]], [[18 қыркүйек]]тен бері Қорған облысының губернаторы — [[Вадим Михайлович Шумков|Вадим Шумков]]. == Халқы == 1959—2010 жылдар арасындағы Қорған облысындағы халық санағының ұлттық көрсеткіштері. {| class="wikitable" |- ! Халық ! [[1959 жыл|1959]], мың адам ! [[1970 жыл|1970]], мың адам ! [[1979 жыл|1979]], мың адам ! [[1989 жыл|1989]], мың адам ! [[2002 жыл|2002]], мың адам ! [[2010 жыл|2010]], мың адам |- | [[Орыстар]] | 925,5 (92,6 %) | 995,9 (91,7 %) | 991,4 (91,8 %) | 1008,4 (91,4 %) | 932,6 (91,5 %) | 823,7 (92,5 %) |- | [[Татарлар]] | 19,6 (2,0 %) | 23,9 (2,2 %) | 23,5 (2,2 %) | 22,6 (2,0 %) | 20,9 (2,0 %) | 17,0 (1,9 %) |- | [[Башқұрттар]] | 12,7 (1,3 %) | 17,5 (1,6 %) | 17,7 (1,6 %) | 17,5 (1,6 %) | 15,3 (1,5 %) | 12,3 (1,4 %) |- | [[Қазақтар]] | 9,7 (1,0 %) | 12,6 (1,2 %) | 14,0 (1,3 %) | 15,8 (1,4 %) | 14,8 (1,5 %) | 11,9 (1,3 %) |- | [[Украиндар]] | 13,4 (1,3 %) | 13,6 (1,2 %) | 12,8 (1,2 %) | 14,0 (1,3 %) | 11,2 (1,1 %) | 7,1 (0,8 %) |- | Барлығы | 999,2 (100,0 %) | 1085,6 (100,0 %) | 1080,5 (100,0 %) | 1103,7 (100,0 %) | 1019,5 (100,0 %) | 910,8 (100,0 %) |} === Елді мекендер === Облыста 8 қала ([[Қорған (қала)|Қорған]], [[Шадринск]], [[Шумиха]], [[Құртамыс]], [[Далмат]], [[Қатай]], [[Петухов]], [[Щучье]]) және 6 кент бар. 2012 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіш бойынша қалалық тұрғындар саны 541 057 адам. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Ресей облыстары]] b1m5h7bd34g8sx424cox012nt7qgqv0 3064242 3064241 2022-08-25T18:37:30Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік|Статусы=[[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|субъекті]], [[облыс]]|Қазақша атауы=Қорған облысы|Түс1={{түс|Ресей}}|Шынайы атауы={{lang-ru|Курганская область}}|Суреті=Туман после грозы в Щигровской Согре.JPG|Елтаңба=Coat of arms of Kurgan Oblast.svg|Ту=Flag of Kurgan Oblast.svg|Тудың аты=|Елтаңбаның аты=|Ел=Ресей|Әкімшілік құрылыстың түрі1=Федералды округі|Кіреді1=[[Орал федералды округі|Орал]]|Әкімшілік құрылыстың түрі2=Экономикалық ауданы|Кіреді2=[[Орал экономикалық ауданы|Орал]]|Астанасы=[[Қорған (қала)|Қорған]]|Басшының түрі=[[Қорған облысының губернаторы|Губернаторы]]|Басшысы=[[Вадим Михайлович Шумков]]|Құрылды=6 ақпан 1943 жыл|Жер аумағы=71 488|Жер аумағы бойынша орны=43|Жер аумағының пайызы=0,4|Уақыт белдеуі=UTC+5; МСК+2|Ірі қаласы=Қорған|Тұрғыны={{құлдырау}} 805 510|Санақ жылы=2022|Халық саны бойынша орны=59|Тығыздығы=11,27|Ұлттық құрамы=[[орыстар]], [[татарлар]], [[башқұрттар]], [[қазақтар]], [[украиндар]], [[немістер]], т.б.|Конфессионалдық құрамы=[[христиандық]], [[ислам]]|Тілі=[[орыс тілі]] (ресми)|Сандық идентификаторы=RU-KGN|Идентификатор түрі 2=ОКАТО коды|Идентификатор түрі=[[ISO 3166-2]] коды|Сандық идентификаторы 2=37|Идентификатор түрі 3=РФ субъекті коды|Сандық идентификаторы 3=45|Сайты=https://kurganobl.ru/|Сайт тілі=ru|Әкімшілік бірліктің картасы=Map of Russia - Kurgan Oblast.svg}} '''Қорған облысы''' ({{lang-ru|Курганская область}}) — [[Батыс Сібір жазығы]]ның оңтүстік-шығысында орналасқан [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|Ресей Федерациясының субъектісі]], облыс.<ref>[https://bigenc.ru/geography/text/2124939 КУРГАНСКАЯ ОБЛАСТЬ • Большая российская энциклопедия] (орысша) ҚОРҒАН ОБЛЫСЫ • Үлкен ресей энциклопедиясы</ref> Әкімшілік орталығы — [[Қорған (қала)|Қорған]] қаласы.<ref>[https://nazaccent.ru/regions/kurgan/ Курганская область: национальный состав, площадь территории...] (орысша) Қорған облысы: ұлттық құрамы, жерінің аумағы...</ref> [[Орал Федералдық аймағы]]ның құрамына кіреді. ==Тарихы== [[1943 жыл]]дың [[6 ақпан]] күні [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]]нде шешім қабылданып, Қорған облысы қалыптасқын. Ол құрамына [[Челябі облысы]]ның 32 ауданы, [[Омбы облысы]]ның 4 ауданын, 975&nbsp;000 адам санымен қосып құрылған. [[1959 жыл]]ы [[Ленин ордені]]мен марапатталды. ==Географиясы== Қорған облысы батысында [[Челябі облысы]]мен, солтүстік-батысында — [[Свердловск облысы]]мен, солтүстік-шығысында — [[Түмен облысы]]мен, оңтүстігінде [[Қазақстан]]мен ([[Солтүстік Қазақстан облысы]], [[Қостанай облысы]]) шектеседі. ==Климаты== Облыстың климаты континенттік. Қыстары ұзын және суық. Жаздары жылы, ауа-райы жиі құрғақ болады. Қаңтардың орташа температурасы -18°C, ал ең жылы айдағы (шілде) орташа температура +19°C. Жылдық жауын-шашын мөлшері шамамен 400 миллиметр. == Әкімшілік бөлінісі == Облыс 24 аудан мен 2 қалалық округтен тұрады. === Муниципалдық аудандары === [[Сурет:Kurgan Oblast Administrative Numbered 2014.svg|thumb|left|Қорған облысының муниципалдық аудандары]] # [[Альменево ауданы]] # [[Белозерское ауданы]] # [[Варгаши ауданы]] # [[Далматово ауданы]] # [[Звериноголовское ауданы]] # [[Қарғаполье ауданы]] # [[Қатайск ауданы]] # [[Кетово ауданы]] # [[Құртамыс ауданы]] # [[Лебяжье ауданы (Ресей)|Лебяжье ауданы]] # [[Макушино ауданы]] # [[Мишкино ауданы]] # [[Мокроусово ауданы]] # [[Петухово ауданы]] # [[Половинное ауданы]] # [[Тобыл ауданы]] # [[Сафакулево ауданы]] # [[Целинное ауданы]] # [[Частоозерье ауданы]] # [[Шадринск ауданы]] # [[Шатрово ауданы]] # [[Шумиха ауданы]] # [[Щучье ауданы (Ресей)|Щучье ауданы]] # [[Үргемыс ауданы]] === Қалалық округтері === # [[Шадринск]] # [[Қорған (қала)|Қорған]] ==Саясаты== [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес үкіметі]] кезінде облыста жоғары билік үш адамға бөлінді: Қорған КОКП комитетінің бірінші хатшысы (шын мәнінде ол ең үлкен билікке ие болды), облыстық кеңестің төрағасы (заң шығарушы билік) және Облыстық Атқару Комитетінің төрағасы (атқарушы билік). 1991 жылдан бері КОКП билігін жоғалтты, және облыстың, басқа субъектілердей, өзінің парламенті бар. Қорған облыстық Думасы — облыстың тұрақты заң шығарушы органы. Облыстық Дума 34 мүшеден тұрады және өз өкілеттігін заңдар, қаулылар және басқа да құқықтық актілерді қабылдау және өзі қабылдаған заңдар мен басқа да құқықтық актілердің орындалуы мен сақталуын қадағалау арқылы жүзеге асырады. 2015 жылы өткен соңғы сайлаудан кейін «[[Біртұтас Ресей]]<nowiki/>» партиясы облыстық Думадағы көпшілік орынға ие. [[2019 жыл]], [[18 қыркүйек]]тен бері Қорған облысының губернаторы — [[Вадим Михайлович Шумков|Вадим Шумков]]. == Халқы == 1959—2010 жылдар арасындағы Қорған облысындағы халық санағының ұлттық көрсеткіштері. {| class="wikitable" |- ! Халық ! [[1959 жыл|1959]], мың адам ! [[1970 жыл|1970]], мың адам ! [[1979 жыл|1979]], мың адам ! [[1989 жыл|1989]], мың адам ! [[2002 жыл|2002]], мың адам ! [[2010 жыл|2010]], мың адам |- | [[Орыстар]] | 925,5 (92,6 %) | 995,9 (91,7 %) | 991,4 (91,8 %) | 1008,4 (91,4 %) | 932,6 (91,5 %) | 823,7 (92,5 %) |- | [[Татарлар]] | 19,6 (2,0 %) | 23,9 (2,2 %) | 23,5 (2,2 %) | 22,6 (2,0 %) | 20,9 (2,0 %) | 17,0 (1,9 %) |- | [[Башқұрттар]] | 12,7 (1,3 %) | 17,5 (1,6 %) | 17,7 (1,6 %) | 17,5 (1,6 %) | 15,3 (1,5 %) | 12,3 (1,4 %) |- | [[Қазақтар]] | 9,7 (1,0 %) | 12,6 (1,2 %) | 14,0 (1,3 %) | 15,8 (1,4 %) | 14,8 (1,5 %) | 11,9 (1,3 %) |- | [[Украиндар]] | 13,4 (1,3 %) | 13,6 (1,2 %) | 12,8 (1,2 %) | 14,0 (1,3 %) | 11,2 (1,1 %) | 7,1 (0,8 %) |- | Барлығы | 999,2 (100,0 %) | 1085,6 (100,0 %) | 1080,5 (100,0 %) | 1103,7 (100,0 %) | 1019,5 (100,0 %) | 910,8 (100,0 %) |} === Елді мекендер === Облыста 8 қала ([[Қорған (қала)|Қорған]], [[Шадринск]], [[Шумиха]], [[Құртамыс]], [[Далмат]], [[Қатай]], [[Петухов]], [[Щучье]]) және 6 кент бар. 2012 жылдың 1 қаңтарындағы көрсеткіш бойынша қалалық тұрғындар саны 541 057 адам. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Ресей облыстары]] 6liowl14fkmbzezof24na0hb1nzheqi 0 490236 3064184 3063674 2022-08-25T16:51:54Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki '''Калий перманганаты''' — [[бейорганикалық химия]]лық қосылыс. Ол бұрында көмірқышқыл калий перманганаты немесе Конди кристалдары деп аталған. Бұл тұз К+ және MnO4– иондарынан құралады. == Қасиеттері == * Күлгін түсті кристалды, металдық жылтыры бар зат. * Суда, ацетон мен метанолда ериді. * Этанол әсерінен ери алады. * Қойыртылған күкірт қышқылымен әрекеттескенде жарылғыш зат – Mn2O7 оксиді түзіледі. * Қойыртылған тұз қышқылымен әрекеттескенде, хлор түзіледі. == Қолданылуы == * дәм мен иісті бақылау үшін; * түсті кетіру үшін; * өсімдіктердің биологиялық өсуін бақылауда; * тотығу реакцияларындағы темір мен марганецты кетіру үшін күшті тотықтырғыш ретінде; * дизенфекциялаушы құрал ретінде; * тотықтырғыш – қалпына келтіргіш титрлеу кезінде; * аналитикалық тотықтырғыш ретінде қолданады. {{бастама}} [[Санат:Химия]] 48jlf88en0buhzkbp9x8wutnxb0akf9 3064185 3064184 2022-08-25T16:54:39Z Kasymov 10777 −[[Санат:Химия]]; + 5 санат ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Калий перманганаты''' — [[бейорганикалық химия]]лық қосылыс. Ол бұрында көмірқышқыл калий перманганаты немесе Конди кристалдары деп аталған. Бұл тұз К+ және MnO4– иондарынан құралады. == Қасиеттері == * Күлгін түсті кристалды, металдық жылтыры бар зат. * Суда, ацетон мен метанолда ериді. * Этанол әсерінен ери алады. * Қойыртылған күкірт қышқылымен әрекеттескенде жарылғыш зат – Mn2O7 оксиді түзіледі. * Қойыртылған тұз қышқылымен әрекеттескенде, хлор түзіледі. == Қолданылуы == * дәм мен иісті бақылау үшін; * түсті кетіру үшін; * өсімдіктердің биологиялық өсуін бақылауда; * тотығу реакцияларындағы темір мен марганецты кетіру үшін күшті тотықтырғыш ретінде; * дизенфекциялаушы құрал ретінде; * тотықтырғыш – қалпына келтіргіш титрлеу кезінде; * аналитикалық тотықтырғыш ретінде қолданады. {{бастама}} [[Санат:Марганец қосылыстары]] [[Санат:Калий қосылыстары]] [[Санат:Перманганаттар]] [[Санат:Антисептиктер]] [[Санат:Тотықтырғыштар]] isdnxs5df9abv86z28m37jka0uzoo90 4 492279 3064067 3063758 2022-08-25T12:03:14Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] || [[Special:Contributions/Білгіш Шежіреші|{{formatnum:1720}}]] || {{Permissions|Білгіш Шежіреші}} |- | 2 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1151}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 3 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:499}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 4 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:384}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 5 || [[User:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] || [[Special:Contributions/Ұлы Тұран|{{formatnum:374}}]] || {{Permissions|Ұлы Тұран}} |- | 6 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:181}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 7 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:117}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 8 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:107}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 9 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:99}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 10 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:98}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 11 || [[User:DariaUrinbasarova21nis|DariaUrinbasarova21nis]] || [[Special:Contributions/DariaUrinbasarova21nis|{{formatnum:80}}]] || {{Permissions|DariaUrinbasarova21nis}} |- | 12 || [[User:Didar.Bayan21NS|Didar.Bayan21NS]] || [[Special:Contributions/Didar.Bayan21NS|{{formatnum:73}}]] || {{Permissions|Didar.Bayan21NS}} |- | 13 || [[User:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] || [[Special:Contributions/Ерқанат Рыскулбеков|{{formatnum:62}}]] || {{Permissions|Ерқанат Рыскулбеков}} |- | 14 || [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] || [[Special:Contributions/Нұрлан Рахымжанов|{{formatnum:49}}]] || {{Permissions|Нұрлан Рахымжанов}} |- | 15 || [[User:Arruah|Arruah]] || [[Special:Contributions/Arruah|{{formatnum:45}}]] || {{Permissions|Arruah}} |- | 16 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 17 || [[User:Sovetkhanmoldir21nis|Sovetkhanmoldir21nis]] || [[Special:Contributions/Sovetkhanmoldir21nis|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|Sovetkhanmoldir21nis}} |- | 18 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:33}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 19 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}} |- | 20 || [[User:Aseltengebaeva21nis|Aseltengebaeva21nis]] || [[Special:Contributions/Aseltengebaeva21nis|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Aseltengebaeva21nis}} |- | 21 || [[User:СеніңШешең|СеніңШешең]] || [[Special:Contributions/СеніңШешең|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|СеніңШешең}} |- | 22 || [[User:SSHTALBI|SSHTALBI]] || [[Special:Contributions/SSHTALBI|{{formatnum:29}}]] || {{Permissions|SSHTALBI}} |- | 23 || [[User:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] || [[Special:Contributions/Dimash Kenesbek|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Dimash Kenesbek}} |- | 24 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 25 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}} |- | 26 || [[User:Muslim Qazaq|Muslim Qazaq]] || [[Special:Contributions/Muslim Qazaq|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Muslim Qazaq}} |- | 27 || [[User:Wolfgang1212|Wolfgang1212]] || [[Special:Contributions/Wolfgang1212|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Wolfgang1212}} |- | 28 || [[User:NusrTansj|NusrTansj]] || [[Special:Contributions/NusrTansj|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|NusrTansj}} |- | 29 || [[User:Ташметов шахрух|Ташметов шахрух]] || [[Special:Contributions/Ташметов шахрух|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Ташметов шахрух}} |- | 30 || [[User:Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac|Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac]] || [[Special:Contributions/Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac}} |- | 31 || [[User:Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] || [[Special:Contributions/Nurbekovanurly|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|Nurbekovanurly}} |- | 32 || [[User:Нұрлыжол|Нұрлыжол]] || [[Special:Contributions/Нұрлыжол|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Нұрлыжол}} |- | 33 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Sagzhan}} |- | 34 || [[User:Kazman322|Kazman322]] || [[Special:Contributions/Kazman322|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Kazman322}} |- | 35 || [[User:AlibiKazken|AlibiKazken]] || [[Special:Contributions/AlibiKazken|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|AlibiKazken}} |- | 36 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 37 || [[User:B25es|B25es]] || [[Special:Contributions/B25es|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|B25es}} {{/end}} 92bbg1ohudur0baks0w0loverv66udc 0 534462 3064352 3063617 2022-08-26T06:33:06Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Сайран |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Sairan Station.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]],<br>[[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[18 сәуір]] [[2015 жыл|2015]] |Жобалық атауы = |Түрі = |Тереңдігі = 11 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 110,3 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Брусиловский атындағы көше (Алматы)|Брусиловский көшесі]],<br>[[Тілендиев көшесі (Алматы)|Тілендиев көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Сайран»''' — [[Алматы метросы]]ның 8-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» және «[[Мәскеу (метро бекеті, Алматы)|Мәскеу]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылының]] бойында, [[Брусиловский атындағы көше (Алматы)|Брусиловский]] және [[Тілендиев көшесі (Алматы)|Тілендиев]] көшелерінің қиылысында орналасқан<ref>{{cite web|url=https://forbes.kz/photostory/nazarbaev_otkryil_stantsii_metro_sayran_i_moskva_v_almatyi|title=Назарбаев открыл станции метро «Сайран» и «Москва» в Алматы|author=|date=18 сәуір 2015|work=|publisher=[[Forbes|Forbes Kazakhstan]]|accessdate=|lang=ru}}</ref>. Бекет [[Сайран|аттас суқоймасының]] атымен аталған, ол бекеттен бір шақырым жерде орналасқан. == Құрылысы == * ''2013 жылғы сәуір'' — айналма жолдың құрылысы жүріп жатты. * ''2014 жылғы 1 желтоқсан'' — қала басшысы, Алматы қаласының әкімі барып көрді.<ref>{{cite web|url=http://www.zakon.kz/4671973-stancii-sajjran-i-moskva-almatinskogo.html|title=Станции "Сайран" и "Москва" алматинского метро будут сданы в эксплуатацию в 2015 году только после испытаний|author=|date=1 желтоқсан 2014|work=|publisher=zakon.kz|accessdate=|lang=ru}}</ref> * ''2015 жылғы 18 сәуір'' — метро бекеті толықтай бітіп, пайдалануға берілді.<ref>{{cite web|url=http://7kun.kz/8277/almatyda-zha-adan-eki-metro-beketi-ashyldy.html|title=Алматыда жаңадан екі метро бекеті ашылды|author=|date=|work=|publisher=7kun.kz|accessdate=|lang=}}{{Deadlink|date=September 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> == Іске қосылуы == [[Сурет:Сайран-бекеті-2022.jpg|250px|нобай|Сайран бекетінің кіреберісі|солға]] Іске қосу 2014 жылғы 1 желтоқсанға жоспарланған, бірақ 2014 жылдың қыркүйек айында, ол 2015 жылдың басында өтеді деп хабарланды<ref>{{cite web|url=http://tengrinews.kz/kazakhstan_news/zapusk-novyih-stantsiy-metro-almatyi-perenositsya-na-2015-god-261405/|title=Запуск новых станций метро Алматы переносится на 2015 год|author=|date=8 қыркүйек 2014|work=|publisher=[[Tengrinews.kz]]|accessdate=|lang=ru}}</ref>. Кейінірек, бекетті пайдалануға дәл уақытысында тапсырылатыны мәлім болды<ref>{{cite web|url=http://tengrinews.kz/kazakhstan_news/stantsii-metro-almatyi-moskva-i-sayran-otkroyut-1-dekabrya-260084/|title=Станции метро Алматы "Москва" и "Сайран" откроют 1 декабря|author=|date=12 тамыз 2014|work=|publisher=[[Tengrinews.kz]]|accessdate=|lang=ru}}</ref>. Метро бекеті толықтай бітіп, 2015 жылы 18 сәуірде пайдалануға берілді. == Техникалық сипаттамасы == Ұсақ төселген бекет тереңдігі 11 метрді құрайтын платформаға дейін орналасқан, платформаның шет жағында орналасқан және бекеттің платформасымен әрбір вестибюль жағынан биіктігі 4,0 м баспалдақпен байланысқан, екі жерасты вестибюлінен тұрады. Бекеттің вестибюльдеріне кіретін жерлері әрбір вестибюльге екі жер үстіндегі павильон арқылы қарастырылған. Әрбір павильон биіктігі 6,8 метрден 8,3 метрге дейінгі екі эскалатор және баспалдақ арқылы вестибюльмен біріктірілген. == Архитектурасы мен безендірілуі == [[Сурет:Станция Сайран - Путевая стена.jpg|200px|нобай|Бекет қабырғасында Тамғалы петроглифтері мен кемпірқосақ бейнеленген|солға]] Бекет ашық түстермен безендірілген. Бағандар сарғыш гранитпен безендірілген. Жол қабырғаларында [[Таңбалы петроглифтері|Тамғалыға]] ұқсайтын кемпірқосақ пен петроглифтер бейнеленген. Дизайны Алматы маңындағы тарихи нысанға да, балалық шаққа да қатысты безендірілген, бұл жақын маңдағы [[Наталия Сац атындағы орыс мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры|Н. Сац атындағы жас көрермендер театры]] және жазда тұрғындардың шомылатын орны — [[Сайран|Сайран су қоймасына]] байланысты. == Жақын орналасқан нысандар == * «Темкен» медициналық орталығы * [[Д. А. Қонаев атындағы тау-кен ісі институты]] * М. Мақатаев атындағы №140 мектеп-гимназия * «ADK» сауда ойын-сауық кешені * [[Алматы сервис колледжі|Алматы мемлекеттік сервис және технология колледжі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/1185|title=«Сайран» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220416044744/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/1185|archivedate=24-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] l7zq9bgcbitrwu2ifdv470rjugpoiuh 0 534467 3064350 3062510 2022-08-26T06:32:24Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Мәскеу |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Moscow metro station in Almaty.jpg |өлшемі = 250px |Сурет атауы = Мәскеу метро бекеті |Орналасуы = [[Әуезов ауданы]] |Ашылған күні = [[18 сәуір]] [[2015 жыл|2015]] |Жобалық атауы = Молодёжная |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 11 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15 м |Сәулетшілер = |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Өтеген батыр көшесі (Алматы)|Өтеген батыр көшесі]],<br>[[Алтынсарин даңғылы (Алматы)|Алтынсарин даңғылы]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} {{мағына|Мәскеу (айрық)}} '''«Мәскеу»''' — [[Алматы метросы]]ның 9-шы бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Сайран (метро бекеті)|Сайран]]<nowiki/>» және «[[Сарыарқа (метро бекеті)|Сарыарқа]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. == Тарихы == Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылған «Сайран» — «Мәскеу» бөлігінің соңғы бекеті. 2011 жылғы 20 қазанға дейін бекет жобасы «Молодёжная» деп аталған. Қазақстан Республикасының 2011 жылдың қазан айында Мәскеу Үкіметі мен Қазақстан елшілігінің келісімі бойынша, бұл бекеттер атауларын өзара алмасу туралы шешім қабылданды. Мәскеудің Братеево ауданындағы метро бекеті «[[Алма-Атинская (метро бекеті)|Алма-Атинская]]<nowiki/>» деп аталды<ref>{{cite web|url=http://tengrinews.kz/russia/stantsiya-metro-alma-atinskaya-otkryilas-v-moskve--225648/|title=Станция метро "Алма-Атинская" открылась в Москве|author=|date=24 желтоқсан 2012|work=|publisher=[[Tengrinews.kz]]|accessdate=|lang=ru}}</ref>. Метро бекеті 18 сәуір 2015 жылы іске қосылды<ref>{{cite web|url=http://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/almatyida-ek-jana-metro-stantsiyasyi-ashyildyi-261376/|title=Алматыда жаңадан екі метро бекеті ашылды|author=|date=18 сәуір 2015|work=|publisher=[[Tengrinews.kz]]|accessdate=|lang=kk}}</ref>. Бекет ашық тәсілмен салынды. Өтеген батыр мен Алтынсарин көшелері арасында Абай даңғылынан жоғары орналасқан. == Құрылысы == * ''2010 жылғы қыркүйек'' — Алатау бекетінен Қалқаман бекетіне дейінгі ұзындығы 8,62 км болатын бірінші желінің екінші кезегін салудың техникалық-экономикалық негіздемесі бекітілді. * ''2012 жылғы қазан'' — айналма жолдың құрылысы аяқталды. Бекет құрылысына арналған шұңқырды игеру басталды. * ''2013 жылғы сәуір'' — болашақ бекеттің шұңқырында жұмыс жалғасуда<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=37_UIM97b8w|title=Будни строительства станции «Москва»|accessdate=2017-09-30|archivedate=2020-08-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200810045438/https://www.youtube.com/watch?v=37_UIM97b8w&feature=youtu.be|deadlink=no|lang=ru}}</ref>. * ''2013 жылғы қараша'' — «Сайран» және «Мәскеу» бекеттері арасындағы оң жақ аралық туннель аяқталды. Туннельдеу екі жақтан жүзеге асырылды<ref>{{Cite web|url=http://meta.kz/life/840146-v-almaty-soedinili-tonneli-stanciy-metro-sayran-i-moskva.html|title=В Алматы соединили тоннели станций метро «Сайран» и «Москва»|accessdate=2018-10-20|archivedate=2018-10-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181020140622/http://meta.kz/life/840146-v-almaty-soedinili-tonneli-stanciy-metro-sayran-i-moskva.html|deadlink=no|lang=ru}}</ref>. * ''2014 жылғы маусым'' — бекеттің негізгі құрылымдары дайын<ref>{{Cite web|url=https://www.inform.kz/rus/article/2669420|title=В Алматы возведены основные конструкции станций метро «Сайран» и «Москва»|accessdate=2018-10-20|archivedate=2018-10-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181020182034/https://www.inform.kz/rus/article/2669420|deadlink=no|lang=ru}}</ref>. * ''2014 жылғы тамыз'' — Сайран бекетіне дейінгі сол жақ аралық туннель аяқталды<ref>{{Cite web|url=https://total.kz/ru/news/obshchestvo/v_almaty_soedinili_stancii_metro|title=Сегодня в Алматы соединили станции метро «Москва» и «Сайран»|accessdate=2018-10-20|archivedate=2018-10-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181020223850/https://total.kz/ru/news/obshchestvo/v_almaty_soedinili_stancii_metro|deadlink=no|lang=ru}}</ref>. * ''2014 жылдың 1 желтоқсаны'' — бекет дайын, жолдарды іске қосу және жабдықтарды сынау басталды<ref>{{Cite web|url=http://www.zakon.kz/4671973-stancii-sajjran-i-moskva-almatinskogo.html|title=Станции «Сайран» и «Москва» алматинского метро будут сданы в эксплуатацию в 2015 году только после испытаний|accessdate=2014-12-17|archivedate=2014-12-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141217152644/http://www.zakon.kz/4671973-stancii-sajjran-i-moskva-almatinskogo.html|deadlink=no|lang=ru}}</ref>. * ''2015 жылдың 18 сәуірі'' — метро бекеті толықтай бітіп, пайдалануға берілді. == Архитектурасы мен безендірілуі == «Мәскеу» — метро бекеті терең жер астында орналасқан. Бекет қабырғалары қызыл түспен, едендері түрлі мрамор кілемдерімен жайылады. Қабаттардың жоғарғы деңгейіндегі жабындылардың монолиттік тақталарымен біріккен бағаналардан, ригельдерден және диафрагммалардан тұратын ғимараттың құрылымдық қатынасы кеңістіктік рамалық-байланыс қаңқа түрінде жасалған. == Жақын орналасқан нысандар == * «КазИнвестСтрой» бизнес орталығы * «Тигрохауд» киім базары * «MOSKVA Metropolitan» сауда ойын-сауық орталығы * «Сарыарқа» кинотеатры * «Family park» мәдениет және демалыс саябағы * [[Наталия Сац атындағы орыс мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры|Н. Сац атындағы балалар мен жасөспірімдер театры]] * [[Сайран (автобекет)|Сайран автобекеті]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/1186|title=«Мәскеу» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220309210143/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/1186|archivedate=20-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] ggqtd9kllmrbr1rel48wte9bdjnhg2z 0 534470 3064353 3062358 2022-08-26T06:33:26Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Сарыарқа |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Saryarqa station inside.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Әуезов ауданы]] |Ашылған күні = [[30 мамыр]] [[2022 жыл|2022]] |Жобалық атауы = Ақсай |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 33 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 110 м |Платформалар ені = 19,8 м |Сәулетшілер = М. Фролов,<br>И. Антонова |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Сарыарқа»''' — [[Алматы метросы]]ның 10-шы бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Мәскеу (метро бекеті, Алматы)|Мәскеу]]<nowiki/>» және «[[Бауыржан Момышұлы (метро бекеті)|Бауыржан Момышұлы]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. == Құрылысы == 2015 жылы 22 шілдеде «Сарыарқа» және «[[Бауыржан Момышұлы (метро бекеті)|Достық]]<nowiki/>» бекеттерінің құрылысы басталғаны туралы хабарланды. «Сарыарқа» бекетін пайдалануға беру 2018 жылға жоспарланған. Алайда, 2017-2021 жылдарға арналған қалалық бюджет тарапынан құрылысты қаржыландыруды бөлудің толық тоқтатылуына байланысты тапсыру мерзімдері ауыстырылды. Бекеттің ашылуы бірнеше рет кейінге қалдырылды және 2019 жылдың маусым айында бекет 2021 жылы ашылатындығы айтылды. Метро бекеті Орталық Қазақстанда орналасқан [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа даласының]] құрметіне аталған. 2021 жылғы 30 желтоқсанда бекеттің техникалық іске қосылуы өтті. 2022 жылы 30 мамырда бекет алғашқы жолаушыларды қабылдады. == Жоба == Бекет терең іргетаспен қаланады, жабық әдіспен салынады. Бұл «[[Мәскеу (метро бекеті, Алматы)|Мәскеу]]<nowiki/>» бекетінен кейін болады. == Орналасуы == [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылының]] көлік жүретін бөлігінің астында, [[Алтынсарин даңғылы (Алматы)|Алтынсарин даңғылы]] мен Сайын көшесінің арасында, Family саябағының ауданында орналасқан. == Архитектурасы мен безендірілуі == Терең орналасқан (33 м), үш жармалы, пилон типті, бір вестибюлі бар бекет. Платформаның ұзындығы - 110 м. Бекеттің интерьерін сәулеттік-көркемдік безендіруді жасаудағы негізгі идея – Сарыарқаның кең байтақ жерінің әсемдігі мен өзіндік ерекшелігін көрсету. Платформалық учаске қабырғалары символикалық түрде құм бедерін қайталайтын толқын тәріздес гранит тақтайшалары ендірілген мәрмәр таскесте тақтайшалармен қапталған. Шеткі қабырғада даланың үстінде күннің шығуын бейнелейтін, алдыңғы қатарда Сарыарқаның кең даласының қақ ортасында орналасқан жас астана Нұр-Сұлтанның аясында жүгіріп келе жатқан жылқылар үйірі бейнеленген панно орналасқан. Панно қазақ халқының бай мәдени-тарихи мұрасын еске түсіреді. == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/3320|title=«Сарыарқа» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220808075822/http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/3320|archivedate=19-08-2022}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] kl27wegexvimefjsdm0rsik1y519w59 0 541132 3064158 3053992 2022-08-25T16:28:48Z Menikure 6224 wikitext text/x-wiki [[Әлемдік мұра|ЮНЕСКО Әлемдік мұра]] тізімінде [[Әзірбайжан]]ның 3 нысаны бар (2014 жылғы мәліметі бойынша). Бұл нысандардың екеуі де тізімге мәдени талаптар бойынша іліккен<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/criteria/|title=Критерии|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BlVTLwk6|archivedate=2012-10-29}}</ref>. Бұдан басқа, 2010 жылғы жағдайына сәйкес Бангладеш аймағындағы Әлемдік мұра тізіміне 10 нысан үміткер ретінде тіркелген<ref name="azerbaijan-tentative">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=az|title=Tentative|publisher=UNESCO World Heritage Center|accessdate=21 қыркүйек 2011|lang=en|description=Әзірбайжандағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра үміткер нысандар тізімі|archiveurl=http://www.webcitation.org/65qEIUEG3|archivedate=2012-03-01}}</ref>. == Тізім == Берілген кестеде нысандар Юнеско Әлемдік мұра тізіміне қосылуының хронологиялық тәртібінде орналасқан {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- bgcolor="#cccccc" ! class="unsortable" width=3%| # ! class="unsortable" width=15%|Сурет ! width=37%|Аты ! width=19%|Мекені ! class="unsortable" width=9%|Жасалған кезі ! width=5%|Тізімге кірген жылы ! class="unsortable" width=6%|№ ! class="unsortable" width=6%|Талаптар |- |- |- | '''1''' | [[Сурет:BakuGate.jpg|150px]][[Сурет:Azerbaigian-baku3.jpg|150px]][[Сурет:Baku Maiden Tower 2010.jpg|150px]] || [[Ішкі қала (Баку)|Ішкі қала бекеті]], [[Ширваншаһтар сарайы]] және [[Қыз мұнарасы (Баку)|Қыз мұнарасы]] <br /> ({{lang-az|İçəri şəhər / Şirvanşahlar sarayı / Qız Qalası}}) || [[Баку]] || XII-XV ғ. || [[2000]] || [http://whc.unesco.org/en/list/958 958] || iv |- | '''2''' || [[Сурет:Qobustan.jpg|150px]][[Сурет:Petroglyphs in Gobustan 01.jpg|150px]] || [[Гобустан қорығы]] және сондағы жар үстіндегі суреттер <br /> ({{lang-az|Qobustan Dövlət Tarix və Bədii Qoruğu}}) || Ең жақын қала: [[Баку]] || [[Мезолит]] || [[2007]] || [http://whc.unesco.org/en/list/1076 1076] || iii |- |} == Әлемдік мұра тізіміне үміткер нысандар == Берілген кестеде нысандар Юнеско Әлемдік мұра тізіміне қосылуының хронологиялық тәртібінде орналасқан {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align:center" |- bgcolor="#cccccc" |+ '''Әлемдік мұра тізіміне үміткер нысандар''' ! width=3% scope="col"|# ! width=15% |Сурет ! width=37%|Аты ! width=19%|Орналасуы ! width=9%|Құрылған уақыты ! width=5%|Тізімге кірген уақыты ! width=6%|№ ! class="unsortable" width=6%|Талаптар |- |- bgcolor=Snow ! style="background-color: Gainsboro" | '''1''' | [[Сурет:Ateshgah Fire Temple.jpg|150px]] || [[Атешгях]] <br /> ({{lang-az|Atəşgah}}) || Ең жақын қала: [[Сураханы]] || XVII ғ. || [[1998]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/ 1172] || i, iii |- | '''2''' || [[Сурет:Momine Hatoon Mausoleum.jpg|150px]] || Нахичевандағы монастырлер: <br /> ({{lang-az|Naxçıvan türbələri}}) <small><br /> * [[Юсиф ибн Кусейр мазары]] <br /> * [[Момине хатун кесенесі]] <br /> * [[Карабаглар елді мекеніндегі кесене]] <br /> * [[Гюлистан кесенесі]] || [[Нахичевань]] </small> || XII ғ.|| [[1998]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1173/ 1173] || i, iv |- | '''3''' || [[Сурет:Stamps of Azerbaijan, 2013-1122-1125.jpg|150px]] || [[Гирканұлттық паркі]] <br /> ({{lang-az|Hirkan Milli Parkı}}) || Ең жақын қала: [[Ленкорань]] || — || [[1998]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1174/ 1174] || vii, x |- | '''4''' || [[Сурет:Rhinoceras binagadiensis.jpg|150px]] || [[Бинагадин көлі]]<br /> ({{lang-az|Binəqədi dördüncü dövr fauna və flora qəbiristanlığı}}) || [[Баку]] || — || [[1998]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1175/ 1175] || viii, ix |- | '''5''' || [[Сурет:Mud Volcano in Gobustan 01.jpg|150px]] || [[Локбатан (жанартау)|Локбатан]] батпақ жанартауы<br /> ({{lang-az|Lökbatan palçıq vulkanı}}) || Ең жақын қала: [[Локбатан]] || — || [[1998]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1176/ 1176] || vii, viii, ix |- | '''6''' || [[Сурет:Bail-2.JPG|150px]] || [[Баку қабатының тауы]] <br /> ({{lang-az|Bakı dağ mərhələsi}}) || [[Баку]] || — || [[1998]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1177/ 1177] || viii, ix |- | '''7''' || || [[Каспий теңізі]]нің жағалауындағы қорғаныс құрылыстары: <br /> ({{lang-az|Xəzər dənizinin sahilində müdafiə konstruksiyalar}}) <small><br /> * [[Бешбармақ бекеті]] <br /> * [[Гильгильчай бекеті]] <br /> * [[Чираг-гала]] <br /> * [[Шабран]] бекеттері<br /> * Мардакяндағы [[Төртбұрышты қорған (Мардакян)|Төртбұрышты қорған]] <br /> * Мардакяндағы [[Дөңгелек қорған (Мардакян)|Дөңгелек қорған]] <br /> * [[Сабаил қорғаны]] <br /> * [[Нардаран қорғаны]] <br /> * Рамандағы [[Төртбұрышты қорған (Раман)]]</small> || [[Шабранский ауданы]], [[Хазар ауданы]], [[Сабунчи ауданы]] || V-XIV ғ.|| [[2001]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1573/ 1573] || - |- | '''8''' || [[Сурет:Shushi fort.jpeg|150px]] || [[Шуша]] тарихи қаласы <br /> ({{lang-az|Şuşa Tarixi Şəhər}}) || [[Шуша ауданы]] || XVIII ғ. || [[2001]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1574/ 1574] || i, iv, v, vi |- | '''9''' || [[Сурет:Nakhichevan05.jpg|150px]] || [[Ордубад]] тарихи қаласы<br /> ({{lang-az|Ordubad Tarixi Şəhər}}) || [[Ордубад ауданы]] <br /> [[Нахичеван Автономды Республикасы]] || XIII ғ. || [[2001]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1575/ 1575] || i, iv, v |- | '''10''' || [[Сурет:Shekikhan.JPG|150px]] || [[Шеки]] тарихи қаласы және [[Шеки хандарының сарайы]] <br /> ({{lang-az|Şəki / Şəki xan sarayı}}) || [[Шеки ауданы]] || XV-XVIII ғ. || [[2001]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1576/ 1576] || i, iv, v |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Тағы қараңыз== * [[Әлемдік мұра]] * [[Азиядағы Әлемдік мұра нысандары]] * [[ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандарының тізімдері]] * [[ЮНЕСКО]] == Сыртқы сілтемелер == {{Commonscat-inline|World Heritage Sites in Azerbaijan}} * [http://whc.unesco.org/en/statesparties/az ЮНЕСКО ресми сайты: Әзірбайжандағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар тізімі] * [http://www.thesalmons.org/lynn/wh-azerbaijan.html Әзірбайжандағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар каталогы] {{Әлемдік мұралардың тізімі}} {{Азиядағы Әлемдік мұра нысандары}} [[Санат:Әлемдік мұра нысандары тізімі]] [[Санат:Әзірбайжандағы Әлемдік мұра| ]] jvbs8pfy4mvjyl1revdjff4vdlx917u 0 546799 3064127 3050352 2022-08-25T15:41:33Z Шілбай Амандық 121436 wikitext text/x-wiki {{Компьютерлік ойын | тақырып = Grand Theft Auto V |жанрлар = [[Action]] | жасаушы = Rockstar North | баспагер = Rockstar Games | сурет = [[Сурет:GTA_V_Cover_Art.jpeg]] | серия = [[Grand Theft Auto (топтама)|Grand Theft Auto]] | анонс күні = [[3 қараша]] [[2011 жыл]] | шығарылған күні = [[17 қыркүйек]] [[2013 жыл]] (Xbox 360, PS3);<br />[[18 қараша]] [[2014 жыл]](Xbox One, [[PlayStation 4|PS4]]);<br />[[14 сәуір]] [[2015 жыл]]([[Microsoft Windows]]) | платформалар = PlayStation 3<br />Xbox 360<br />[[Microsoft Windows]]<br />[[PlayStation 4]]<br />Xbox One | қозғалтқыш = RAGE | requirements = '''Минималды:'''<br /> '''ОЖ:''' Windows 8.1 64 Bit, Windows 8 64 Bit, Windows 7 64 Bit Service Pack 1, Windows Vista 64 Bit Service Pack 2* (Nvidia бейнекартасы Vista арқылы қосылуын талап етеді)<br />'''Процессор:''' Intel Core 2 Quad CPU Q6600 @ 2.40GHz (4 CPUs) / AMD Phenom 9850 Quad-Core Processor (4 CPUs) @ 2.5GHz<br />'''Оперативті жад:''' 4GB<br />'''Бейнекарта:''' NVIDIA 9800 GT 1GB / AMD HD 4870 1GB (DX 10, 10.1, 11)<br />'''Дыбыс Карта:''' 100% DirectX 10 compatible<br />'''Жүктілігі:''' 65GB<br /> <br /> '''Үйлесімді:'''<br /> '''ОЖ:''' Windows 8.1 64 Bit, Windows 8 64 Bit, Windows 7 64 Bit Service Pack 1<br />'''Процессор:''' Intel Core i5 3470 @ 3.2GHZ (4 CPUs) / AMD X8 FX-8350 @ 4GHZ (8 CPUs)<br />'''Оперативті жад:''' 8GB<br />'''Бейнекарта:''' NVIDIA GTX 660 2GB / AMD HD7870 2GB<br />'''Дыбыс Карта:''' 100% DirectX 10 compatible<br />'''Жүктілігі:''' 65GB<br /> |спин-оффтар = | басқару құрылғылары = [[Пернетақта]]<br />[[тышқан (компьютер)|Тышқан]]<br />[[Терте|Геймпад]] |ресми сайты = http://www.rockstargames.com/grandtheftauto | сайт = http://www.rockstargames.com/V/ }} '''Grand Theft Auto V''' (қысқасынан '''GTA V''' немесе '''GTA 5''')&nbsp;— Action жанрындағы көп платформалы бейне ойын. Шотландық ''Rockstar North'' команиясынан жасалып, американдық ''Rockstar Games'' баспагерлерінен шыққан. [[Grand Theft Auto (топтама)|Grand Theft Auto топтамасының]] он бесінші ойыны. 2011 жылдың 2-ші қарашада алғашқы трейлері шықса, келесі күні ойынды ресми түрде анонстады. Алғашында ойын Xbox 360 пен PlayStation 3 платформаларына 2013 жылдың көктемінде шығаратын болжамы бар еді, бірақ 17-ші қыркүйекке ауыстырылып, аталған күні ойын алғаш рет жарыққа шықты. Кейін 2014 жылы 11-ші маусым күні E3 ойын көрмесінде ойынды ДК, PlayStation 4 және Xbox One платформаларына анонстап, ойын күзде шығады деп ақпарат берген, PlayStation 4 пен Xbox One платформаларына ойын 18-ші қараша күні шықты. ДК платформасына ойынды 2015 жылдың 27 қаңтарға көшірген еді, бірақ 24-ші наурызға аустарып, тағыда және ақырғы күні 14-ші сәуірге белгіленіп, сол күні ойын ДК нұсқасы жарық көрді. Grand Theft Auto V ойыны қазіргі уақытқа дейін ''Rockstar Games'' компаниясынның тарихындағы жасалған ең ірі жобасы болып саналады. == Басты кейіпкерлер == GTA V әр түрлі оқиғалары бар үш басты кейіпкерден тұрады. Олардың әрқайсысының өзіндік мінез-құлық ерекшеліктері, хоббилері, қызығушылықтары, достары, белгілі бір дағдылары және өзіндік ерекше көлігі бар. Ойыншылар тапсырмаларды бірге орындау арқылы кез келген уақытта осы кейіпкерлер арасында ауыса алады. Rockstar Games компаниясының негізін салушы Дэн Хаусер берген сұхбатында бастапқыда тек Майкл ғана болуы керек екенін айтты, бірақ әзірлеушілердің бірі бірден 3 кейіпкерді қосып, бір-бірімен байланыстыруды ұсынды. * Франклин Клинтон - GTA V ойынының үш басты кейіпкерінің бірі, афроамерикандық жігіт, сюжет бойынша 25 жаста. Ойынның басында ол армяндық криминал автодилер Симон Етарянда жұмыс істейді. Франклин 1988-жылы Лос-Сантостың оңтүстігінде дүниеге келген. Оның ешқашан отбасы, ақшасы, білімі болмаған. Жастық шағында ол есірткі сатумен айналысып, кейін криминал әлемнен шаршаған ол геттодағы өмірін тастап достарының көмегімен элиталы аудан Вайнвуд-Хиллзға қоныс аударады. Дыбыстаған – Шон Фонтено. * Майкл де Санта (Таунли) - бұрынғы банк тонаушы. Ойындағы отбасы бар жалғыз кейіпкер. Майкл 1965/68 жылы дүниеге келген. Ең алғашқы қылмысын Солтүстік Янктон штатындағы Людендорф қаласынан бастаған және көбірек тонаумен айналысқасын бірнеше мәрте түрмеге отырған. 2004 жылы Людендорф қаласындағы банкты тонау арқылы зор пайдаға кенеліп, аты-жөнін өзгертіп кейін Лос-Сантос қаласына отбасымен қоныс аударып, FIB агенттерімен бірге жұмыс істейді. Дыбыстаған – Нед Люк. * Тревор Филипс - Майклмен бірге тонауға қатысқан ескі әрі жақын досы. Есірткіге тәуелді әскери ұшқыш. Тревор ойындағы ең агрессивты, қатал ойыншы. Дыбыстаған – Стивен Огг. == Сюжет == Ойынның сюжеті тоғыз жыл бұрын, яғни 2004 жылы Солтүстік Янктон штатындағы Людендорф қаласынан сипаттап бастайды. Үш дос — Майкл Таунли, Тревор Филипс және Брэд Снейдер банк тонау операциясын жүргізуде. Тонау сәтті өтеді, бірақ қашатын кезде жол апатына түседі, кейін тік ұшақ қонатын жерге жаяу жету амалын жоспарлайды. Жоспар жүзеге аспайды. FIB агенті — Дэйв Нортон Майкл мен Брэдты атып тастайды. Сосын полициялар келгесін, Тревордың амалы болмай, бір өзі қашуға мәжбүр болады. Кейін анықталғандай, Майклдың өлгені жасанды әрекет болып шыққан екен. Ол өз отбасын қауіп-қатерден қорғау үшін, жан достарын тұзаққа шақырған екен. FIB мен келіссөзге келіп, үлкен ақшамен зәулім сарай сатып алады. Сосын оны Тревор тауып алмас үшін, Майкл "Таунли" деген тегін "де Санта" деп ауыстырып тастайды. 2013 жыл. Лос-Сантос, Сан-Андреас. Майкл психологпен əңгімелескен кезде, өзінің отбасының жағдайын туралы туындайды. Əйелі Аманда - оның ақшасын далаға шашып, оны басқа біреумен ауыстырады. Баласы Джимми - қояншық, əрі еріншек бала. Үйінен шықпай, өз бөлмесінде есірткі шегіп, экранның алдында ойын ойнап жатады. Ал қызы Трейси - өзінің атағын шығару үшін ар-намысын далаға шығаратындай дəтіне барады. Психологпен сөйлесіп болғасын, Майкл көшеге тынығуға шығып бара жатса, жолдан екі қара жігіт шығады(Ламар мен Франклин). Біреуі бір үйді сұрайды қайда екенін. Майкл жауабын айтады да, Франклин мен Ламар сол үй иесінің көлігін айдап кетіп, көлік салонына жеткізеді. Бастығы Симон - жас бала Джиммимен көлікті несиеге алу туралы сөйлессе, екі қара жігіт үйлеріне қайтады. Симон "Несиеге сатылған көлікті ұрлап әкетсін!" деп Франклинге бұйрық береді. Бірақ әлгі жас баланың(Джимми) әкесі Майкл Франклинді ұстап алып, тапаншаны басына қаратып, Симонға апаруды мәжбүр етеді. Автосалонның терезесіне шағып-кіріп, Франклинге ақша беріп, Симонды сабап тастайды. Ал Франклин жұмысынан айырылады. Кейін Франклин Майклға келіп өзінің ұсынысын білдіріп жатқан кезде, Майклдың баласымен оның қайығын белгісіз бандылар ұрлап кетеді екен. Майкл мен Франклин Джиммині құтқарады, бірақ қайықты жоғалтып алады. Майкл өз бөлмесіне бара жатқан кезде, құрбысы Амандамен теннисші бапкермен жатқанды көріп, теннисшіні қуалап жетеді. Теннисші тау бетіндегі сарайға тығылып қалғанын көріп, Майкл қуалап келген пикабындағы жібімен сарайдың жандарын байлап, пикаппен тартады. Үй құлайды. Бірақ кейін ол теннисшінің емес, мексикандық банды Мартин Мадрассоның дос қызының үйі болған екен. Майкл әлгі үйді құлатып, мексиканға 2,5 миллион доллар қарыз болып қалған үшін тонау операциясына қайта оралады. Тонау операциясын ойластырып бастау үшін, ол бұрынғы танитын досын, Лестерді тауып алады. Ал бұл уақытқа дейін Франклин Ламардың шаруасына араласып жүреді. Өздерінің, яғни "Chamberlain Gangster Families" деген бандылары "Ballas" атты бандылармен жауласып жатыр. Түрмеден Стретч деген досы шығады. Бірақ Франклин олмен тіл табыса алмайды. Ламар Франклинге өзінің Чоп деген итін бағуға береді. Майкл мен Лестер «Vangelico» зергерлік дүкенін тонауға дайындалады. Франклинмен және банданың басқа мүшелерімен бірге Майкл дүкенді тонап, құны шамамен бес миллион долларды құрайтын зергерлік бұйымдарды алып кетеді. Ақшаның жарты бөлігін қарыз болып қалған Мартин Мадрасоға беріп, қалған бөлігін тонаушылар өзара бөліп алады. Келесі күні жаңалықтарда «Vangelico» зергерлік дүкені тоналғаны туралы хабар тарайды. Осы хабарды Блэйн округіндегі Сэнди-Шорс қаласында тұратын, Майклдың бұрынғы досы және онымен бірге кезінде банк тонаған Тревор Филипс көріп отырып, Майклдың тірі екенін біледі. Тревордың «Тревор Филипс Индастриз» атты есірткі шығаратын компаниясы мен жеке бандасы бар. Тревор Майклды іздеп тапқысы келеді. Бірақ Блэйн округіне Либерти-Сити қаласынан "Адаскандар" атты байкерлік клубы келіп, Тревордың жолын бөгеп, екеуінің арасында қақтығыс болады. Сонымен қоса басқада көптеген бандалар Тревордың бизнесіне шабуыл жасайды. Бірақ бір күні Тревор Тао Чен есімді қытайлықпен жұмыс жасайды. Бірақ оның әкесі Вэй Чен Треворға қарсы әрекет етеді. Тревор бандалармен болған соғыстарды аяқтаған соң досы Уэйдтің көмегімен Лос-Сантосқа кетіп Майклды табады. Екі дос қайта бас қосады, бірақ екеуінің қарым-қатынасы шиеленісе түседі. Тревор Майклды өлімді қолдан жасап, ақшамен қашып кеткен сатқын деп санайды. Майкл FIB агенті Дэйв Нортонмен және оның әріптесі Стив Хейнспен кездеседі және олардың атынан Тревор және Франклинмен бірге FIB-нің оң жақ адамы Фердинанд Керимовты ЦРУ ғимаратынан құтқарады. Кейінірек Тревор Merryweather атты жеке әскери компаниядан құпия қаруларды ұрлаумен айналыса бастайды. Майкл, Тревор және Франклин FIB атынан инкассаторлық фургондарды тонаумен айналысады. Ал Майкл бай бизнесмен Девин Уэстонмен кездесіп ол кейіпкерлерге сирек кездесетін көліктерді ұрлауды тапсырады. Уэстон Майклды атақты кинорежиссер Соломон Ричардспен таныстырады, ол Майклдан өзінің жаңа фильмінің продюсері болуын сұрайды. Уақыт өте келе тонау операциялары көбейген соң Майклдың әйелі Аманда бұның бәріне шыдамай балаларын алып кетіп қалады. Біраз уақыт өткеннен соң Мартин Мадрасо Майклға қоңырау шалып, Тревор екеуіне жұмыс ұсынады. Ол жұмыстың мақсаты жеке ұшақты атып түсіріп, ішіндегі маңызды құжаттарды алу еді. Бірақ Мартин құжаттарды алып, оларға ақша төлеуден бас тартады. Қатты ашуланған Тревор Мартинның әйелі Патрицияны ұрлап кетіп, бір-біріне деген қарым-қатынасы артады. Ал Мартин ашуланып, Майкл мен Треворға іздеу салады. Бұны білген екеуі қаланы тастап, уақытша Сэнди-Шорсқа кетіп, Тревордың трейлеріне тұруға мәжбүр болады. Себебі қалада Мартин Мадрасоның адамдары Тревор мен Майклды іздеп жүрген еді. Тревор мен оның досы Рон Merryweather-дың алып ұшағын қаруымен бірге ұрлап кетеді, бірақ оны реактивті ұшақтар нокаутқа түсіреді. Бұл қылмыстарды жабу үшін Майкл мен Тревор FIB-ға қомақты қаражат төлеуі керек еді. Бірақ ақшалары жетпеген соң қайта Лестерді шақырып, Палето қалашығындағы банкты тонайды. Ақшаның көп бөлігін FIB-ға береді. Мартин Мадрасодан ақшаны қайтару үшін, Майкл мен Тревор Merryweather пойызын тонайды. Ақырында, Дэйв Нортон және Стив Хейнспен бірге олар әскери зертханадан нейротоксин ұрлайды. Осылайша Тревор Мартинге әйелі Патрицияны қайтарады, Майкл қалаға оралады. Қалаға оралған Майкл федералды қоймадан маңызды ақпараттарды тонауға дайындалады. Осы кезде Тревор Майклдың Солтүстік Янктондағы қабірінде оның орнында кім бар деп ойланады. Тревор бәрін білу үшін Солтүстік Янктонға баруды шешеді. Майкл да оны қуып Янктонға ұшады. Тревор қабірді қазып, оның ішінен банкты тонау кезінде қайтыс болған Брэдтің денесін табады. Кенет Вэй Ченнің қарақшылары пайда болады. Тревор қашып кетеді, ал Майкл қытайлардың қолына түседі. Лестердің көмегімен Франклин Майклды тауып, оны құтқарады. Психолог Доктор Фридландердің көмегімен Майкл отбасымен қайта қауышты. Франклинмен бірге Майкл FIB ғимаратына шабуыл жасайды және Нортон мен Хейнс үшін құнды файлдарды ұрлап, оның файлдарын жол бойында FIB дерекқорынан жояды. Тонаудан кейін Майкл Дэйв Нортонмен кездесу ұйымдастырады. Бірақ оларды FIB және Merryweather агенттері тұтқындайды. Кенеттен пайда болған Тревордың көмегімен Майкл мен Дэйв қашып кетеді. Осы уақытта Франклиннің досы Ламарды Балластар тұтқындап Палето қалашығындағы ағаш кесетін зауытта ұстап отырады. Майкл мен Тревордың көмегімен Франклин Ламарды құтқарады. Белгілі болғандай, басында айтып өткен Стретч Ламар мен Франклинның бандасына опасыздық жасап, Балласқа өтіп кеткен. Майкл мен Джимми Майкл түсіп жатқан Соломон Ричардстың фильмінің премьерасына барады. Бірақ Майклдың үйіне Девин Уэстон жалдаған Merryweather агенттері шабуыл жасайды. Майкл барлық агенттерді өлтіріп, отбасын сақтап қалады. Басты кейіпкерлер кезекті тонауға дайындала бастайды. Бұл жолы оларға федералдық қоймаға шабуыл жасап, құны 200 млн долларды құрайтын алтын құймаларды ұрлап кету керек еді. Тонау сәтті аяқталғаннан кейін Франклиннің үйіне Дэвин Уэстон келіп, Майклды өлтіруді тапсырады. Осы кезде Франклинның алдында үш таңдау тұрады: 1.Майклды өлтіру 2.Треворды өлтіру 3.Екеуінде тірі қалдырып, оларды азғырып жүрген Дэвин Уэстонның өзін өлтіру. Бұл GTA сериясындағы (GTA IV-тен кейінгі) бір оқиғаны көп таңдаумен аяқтауға болатын екінші ойын. * '''1-соңы: Треворды өлтіру (Something Sensible)''' Франклин FIB бұйрығымен Треворды өлтіруді шешеді. Майкл көмектесуге келіседі. Франклин қаланың шетінде Тревормен кездесуге барады. Франклинның арам ойын білген Тревор қашуға тырысады, Франклин оны қуып жетуге тырысады. Соңынан Майкл келіп Треворды бензин құйылған цистернаға соғады. Бензин төгіліп, жарақат алған Тревор көліктен түседі. Франклин оны атып тастайды (егер Франклин ұзақ уақыт атпай қарап тұрса, Майкл өзі Треворды өлтіреді), ал Тревор өртеніп өледі. Осы оқиғадан кейін басты кейіпкерлерді қауіптендіріп келген Merryweather АҚШ лицензиясынан айырылды, сондықтан Дэвин оларды қорқыта алмайды. Майкл мен Франклин достық қарым-қатынаста болып, ойын сюжеті аяқталады. * '''2-соңы: Майклды өлтіру (The Time’s Come)''' Франклин Дэвин Уэстонның бұйрығымен Майклды өлтіруді шешеді. Франклин Тревордан көмек сұрайды, бірақ ол көмектесуден бас тартады. Франклин Майклмен қаланың шетінде кездесуге барады. Франклинның ниетін біліп, Майкл қашуға тырысады. Франклин оны қуып жетпек болады. Майкл электр станциясына қарай қашуға тырысады, бірақ Франклин оны қуып жетіп, мұнарадан лақтырып жібереді. Бұл таңдауда Майклді құтқару мүмкіндігі бар, бірақ ол өз еркімен қолын жіберіп, құлап кетеді. Осылайша Майклдын отбасы мен Тревор Франклинмен арадағы қарым-қатынастарын тоқтатып, ойын сюжеті аяқталады. * '''3-соңы: Екеуінде құтқару (The Third Way)''' Франклин Майкл мен Треворды шақырып барлық жауларын өлтіріп, соныңда осы күнге дейін азғырып келген Дэвин Уэстонның көзін жоюды өтінеді. Лестер есімді хакер досы Девин Уэстон, Стив Хейнс, Вэй Чен және Стретчтың орналасқан жерін табуға көмектеседі. Майкл Стретчті өлтіреді, Франклин Вэй Ченді өлтіреді, Тревор Стив Хейнсті өлтіреді және Девин Уэстонды қала сыртындағы үйінен ұрлап кетеді. Тревор Дэвинды көліктің багажына салып Палето шығанағының жанындағы жартасқа апарады. Содан кейін басты кейіпкерлер Дэвин Уэстонмен жатқан көлікті бірге суға итеріп жібереді және жарылып кетеді. Басты кейіпкерлер дос болып қалуды шешеді. Осылайша ойын сюжеті аяқталады. [[Санат:Grand Theft Auto V]] [[Санат:2013 жылғы компьютерлік ойындар]] [[Санат:Action жанрындағы компьютерлік ойындар]] [[Санат:Rockstar North ойындары]] [[Санат:Үш өлшемді графикадағы компьютерлік ойындар]] [[Санат:Компьютерлік ойындар жалғастары]] [[Санат:PlayStation 3-ке арналған ойындар]] [[Санат:Xbox 360-ке арналған ойындар]] [[Санат:Windows-ке арналған ойындар]] [[Санат:PlayStation 4 -ке арналған ойындар]] [[Санат:Xbox One-ге арнғалған ойындар]] [[Санат:Ұлыбританияда жасақталған компьютерлік ойындар]] [[Санат:Steam-ойындар]] [[Санат:Цензураға ұшыраған компьютерлік ойындар]] [[Санат:Ашық әлемге ие компьютерлік ойындар]] [[Санат:Баламалы аяқталуы бар компьютерлік ойындар]] [[Санат:Grand Theft Auto]] q29vtiox6ledunw47tv0r591hnrxy8q 14 552832 3064181 2375312 2022-08-25T16:48:46Z Kasymov 10777 −[[Санат:Қарулар]]; +[[Санат:Химиялық заттар]]; +[[Санат:Жарылыстар]]; +[[Санат:Химиялық қауіпсіздік]]; +[[Санат:Пиротехника]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{commonscat|Explosives}} [[Санат:Химиялық заттар]] [[Санат:Жарылыстар]] [[Санат:Химиялық қауіпсіздік]] [[Санат:Пиротехника]] cx3naylsy32y6yeny4cjep9xd15br64 0 560220 3064318 2830057 2022-08-26T05:43:30Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[16 желтоқсан]] [[1926 жыл|1926]] |стадионы = Альфредо ди Стефано, Мадрид, Испания |сыйымдылығы = 12 000 |Президенті = {{ту|Испания}} Франческо Морено Кариньена |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} Луис Мигель Рамис |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2015/16 |орын = 1-орын |сайты = | pattern_la1 = _realmadrid1617h | pattern_b1 = _realmadrid1617h | pattern_ra1 = _realmadrid1617h | pattern_sh1 = _realmadrid1617h | pattern_so1 = _realmadrid1617h | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = | socks1 = | pattern_la2 = _realmadrid1617a | pattern_b2 = _realmadrid1617a | pattern_ra2 = _realmadrid1617a | pattern_sh2 = _realmadrid1617a | pattern_so2 = _realmadrid1617a | leftarm2 = | body2 = | rightarm2 = | shorts2 = | socks2 = 543c94 | pattern_la3 = _realmadrid1617t | pattern_b3 = _realmadrid1617t | pattern_ra3 = _realmadrid1617t | pattern_sh3 = _realmadrid1617t | pattern_so3 = _realmadrid1617t | leftarm3 = | body3 = | rightarm3 = | shorts3 = | socks3 = 000000 }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «Реал Мадрид» клубының резервтік командасы. Клуб 1926 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 12 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы Испания Кубогы финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «Кадисты» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{Ту|Испания|}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{Ту|Испания|}} [[Мигель Муньос]] * {{Ту|Франция|}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1926 жылы құрылған футбол клубтары]] 6uspaocc7xd39dhj12trt0vhbwp9mp9 3064319 3064318 2022-08-26T05:47:24Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[1930 жыл|1930]] |стадионы = Альфредо ди Стефано, Мадрид, Испания |сыйымдылығы = 6 000 |Президенті = {{ту|Испания}} Франческо Морено Кариньена |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = _realmadrid1617h | pattern_b1 = _realmadrid1617h | pattern_ra1 = _realmadrid1617h | pattern_sh1 = _realmadrid1617h | pattern_so1 = _realmadrid1617h | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = | socks1 = | pattern_la2 = _realmadrid1617a | pattern_b2 = _realmadrid1617a | pattern_ra2 = _realmadrid1617a | pattern_sh2 = _realmadrid1617a | pattern_so2 = _realmadrid1617a | leftarm2 = | body2 = | rightarm2 = | shorts2 = | socks2 = 543c94 | pattern_la3 = _realmadrid1617t | pattern_b3 = _realmadrid1617t | pattern_ra3 = _realmadrid1617t | pattern_sh3 = _realmadrid1617t | pattern_so3 = _realmadrid1617t | leftarm3 = | body3 = | rightarm3 = | shorts3 = | socks3 = 000000 }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «Реал Мадрид» клубының резервтік командасы. Клуб 1926 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 12 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы Испания Кубогы финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «Кадисты» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{Ту|Испания|}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{Ту|Испания|}} [[Мигель Муньос]] * {{Ту|Франция|}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1926 жылы құрылған футбол клубтары]] g0cpi0drxl8k829vu8xle6yfyvqie40 3064320 3064319 2022-08-26T05:50:11Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[1930 жыл|1930]] |стадионы = Альфредо ди Стефано, Мадрид, Испания |сыйымдылығы = 6 000 |президенті = {{ту|Испания}} Николас Мартин-Санс |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = _realmadrid1617h | pattern_b1 = _realmadrid1617h | pattern_ra1 = _realmadrid1617h | pattern_sh1 = _realmadrid1617h | pattern_so1 = _realmadrid1617h | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = | socks1 = | pattern_la2 = _realmadrid1617a | pattern_b2 = _realmadrid1617a | pattern_ra2 = _realmadrid1617a | pattern_sh2 = _realmadrid1617a | pattern_so2 = _realmadrid1617a | leftarm2 = | body2 = | rightarm2 = | shorts2 = | socks2 = 543c94 | pattern_la3 = _realmadrid1617t | pattern_b3 = _realmadrid1617t | pattern_ra3 = _realmadrid1617t | pattern_sh3 = _realmadrid1617t | pattern_so3 = _realmadrid1617t | leftarm3 = | body3 = | rightarm3 = | shorts3 = | socks3 = 000000 }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «Реал Мадрид» клубының резервтік командасы. Клуб 1926 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 12 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы Испания Кубогы финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «Кадисты» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{Ту|Испания|}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{Ту|Испания|}} [[Мигель Муньос]] * {{Ту|Франция|}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1926 жылы құрылған футбол клубтары]] tvamrzbxxjuiixohaqrbi9jb6a0un5y 3064321 3064320 2022-08-26T05:52:35Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[16 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930]] |стадионы = Альфредо ди Стефано, [[Мадрид]], [[Испания]] |сыйымдылығы = 6 000 |президенті = {{ту|Испания}} Николас Мартин-Санс |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |капитаны = {{ту|Испания}} Мигель Гутьеррес |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = _realmadrid1617h | pattern_b1 = _realmadrid1617h | pattern_ra1 = _realmadrid1617h | pattern_sh1 = _realmadrid1617h | pattern_so1 = _realmadrid1617h | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = | socks1 = | pattern_la2 = _realmadrid1617a | pattern_b2 = _realmadrid1617a | pattern_ra2 = _realmadrid1617a | pattern_sh2 = _realmadrid1617a | pattern_so2 = _realmadrid1617a | leftarm2 = | body2 = | rightarm2 = | shorts2 = | socks2 = 543c94 | pattern_la3 = _realmadrid1617t | pattern_b3 = _realmadrid1617t | pattern_ra3 = _realmadrid1617t | pattern_sh3 = _realmadrid1617t | pattern_so3 = _realmadrid1617t | leftarm3 = | body3 = | rightarm3 = | shorts3 = | socks3 = 000000 }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «Реал Мадрид» клубының резервтік командасы. Клуб 1926 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 12 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы Испания Кубогы финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «Кадисты» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{Ту|Испания|}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{Ту|Испания|}} [[Мигель Муньос]] * {{Ту|Франция|}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1926 жылы құрылған футбол клубтары]] 8gx9ws8s2auh9r36pmkmgdc5bh37lo2 3064322 3064321 2022-08-26T05:54:23Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[16 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930]] |стадионы = Альфредо ди Стефано, [[Мадрид]], [[Испания]] |сыйымдылығы = 6 000 |президенті = {{ту|Испания}} Николас Мартин-Санс |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |капитаны = {{ту|Испания}} Мигель Гутьеррес |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = | pattern_b1 = _realmadrid2223H | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _realmadrid2223H | pattern_so1 = _realmadrid2223Hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _realmadrid2223A | pattern_b2 = _realmadrid2223A | pattern_ra2 = _realmadrid2223A | pattern_sh2 = _realmadrid2223A | pattern_so2 = _realmadrid2223A | leftarm2 = 28315C | body2 = 28315C | rightarm2 = 28315C | shorts2 = 28315C | socks2 = 28315C }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «Реал Мадрид» клубының резервтік командасы. Клуб 1926 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 12 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы Испания Кубогы финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «Кадисты» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{Ту|Испания|}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{Ту|Испания|}} [[Мигель Муньос]] * {{Ту|Франция|}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1926 жылы құрылған футбол клубтары]] h66sqpz72g61zdfs6q3mymwnswf3mb7 3064324 3064322 2022-08-26T05:56:31Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[16 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930]] |стадионы = [[Альфредо ди Стефано (стадион)|Альфредо ди Стефано]], [[Мадрид]], [[Испания]] |сыйымдылығы = 6 000 |президенті = {{ту|Испания}} Николас Мартин-Санс |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |капитаны = {{ту|Испания}} Мигель Гутьеррес |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = | pattern_b1 = _realmadrid2223H | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _realmadrid2223H | pattern_so1 = _realmadrid2223Hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _realmadrid2223A | pattern_b2 = _realmadrid2223A | pattern_ra2 = _realmadrid2223A | pattern_sh2 = _realmadrid2223A | pattern_so2 = _realmadrid2223A | leftarm2 = 28315C | body2 = 28315C | rightarm2 = 28315C | shorts2 = 28315C | socks2 = 28315C }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «Реал Мадрид» клубының резервтік командасы. Клуб 1926 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 12 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы Испания Кубогы финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «Кадисты» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{Ту|Испания|}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{Ту|Испания|}} [[Мигель Муньос]] * {{Ту|Франция|}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1926 жылы құрылған футбол клубтары]] fnyrxq6j2kczexiiwa9reucs4wzwso8 3064325 3064324 2022-08-26T05:57:47Z Ұлы Тұран 120792 /* Танымал жаттықтырушылар */ wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[16 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930]] |стадионы = [[Альфредо ди Стефано (стадион)|Альфредо ди Стефано]], [[Мадрид]], [[Испания]] |сыйымдылығы = 6 000 |президенті = {{ту|Испания}} Николас Мартин-Санс |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |капитаны = {{ту|Испания}} Мигель Гутьеррес |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = | pattern_b1 = _realmadrid2223H | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _realmadrid2223H | pattern_so1 = _realmadrid2223Hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _realmadrid2223A | pattern_b2 = _realmadrid2223A | pattern_ra2 = _realmadrid2223A | pattern_sh2 = _realmadrid2223A | pattern_so2 = _realmadrid2223A | leftarm2 = 28315C | body2 = 28315C | rightarm2 = 28315C | shorts2 = 28315C | socks2 = 28315C }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «Реал Мадрид» клубының резервтік командасы. Клуб 1926 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 12 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы Испания Кубогы финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «Кадисты» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{ту|Испания}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{ту|Испания}} [[Мигель Муньос]] * {{ту|Франция}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Реал Мадрид ФК]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1930 жылы құрылған футбол клубтары]] 83p819g084kq5qunes0ii2oohwqatld 3064326 3064325 2022-08-26T06:02:48Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[1930 жыл|1930]] |стадионы = [[Альфредо ди Стефано (стадион)|Альфредо ди Стефано]], [[Мадрид]], [[Испания]] |сыйымдылығы = 6 000 |президенті = {{ту|Испания}} Николас Мартин-Санс |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |капитаны = {{ту|Испания}} Мигель Гутьеррес |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = | pattern_b1 = _realmadrid2223H | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _realmadrid2223H | pattern_so1 = _realmadrid2223Hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _realmadrid2223A | pattern_b2 = _realmadrid2223A | pattern_ra2 = _realmadrid2223A | pattern_sh2 = _realmadrid2223A | pattern_so2 = _realmadrid2223A | leftarm2 = 28315C | body2 = 28315C | rightarm2 = 28315C | shorts2 = 28315C | socks2 = 28315C }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — Испанияның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «[[Реал Мадрид]]<nowiki/>» клубының резервтік командасы. Клуб 1930 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «Альфредо ди Стефано», 6 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы [[Футболдан Испания Кубогы|Испания Кубогы]] финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «[[Кадис (футбол клубы)|Кадисты]]<nowiki/>» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{ту|Испания}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{ту|Испания}} [[Мигель Муньос]] * {{ту|Франция}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Реал Мадрид ФК]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1930 жылы құрылған футбол клубтары]] 2dxx8qsm2o78qvlloru1ns91ymxe6df 3064327 3064326 2022-08-26T06:06:51Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Реал Мадрид Кастилья |ағымдағы маусым = |логотипі = Real Madrid.svg |толық атауы = Real Madrid Castilia Club de Fútbol |құрылған = [[1930 жыл|1930]] |стадионы = [[Альфредо ди Стефано (стадион)|Альфредо ди Стефано]], [[Мадрид]], [[Испания]] |сыйымдылығы = 6 000 |президенті = {{ту|Испания}} Николас Мартин-Санс |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] |капитаны = {{ту|Испания}} Мигель Гутьеррес |жарыс = |рейтингі = |маусым = 2021/22 |орын = 10-орын |сайты =[https://www.realmadrid.com/futbol/cantera/castilla realmadrid.com] | pattern_la1 = | pattern_b1 = _realmadrid2223H | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _realmadrid2223H | pattern_so1 = _realmadrid2223Hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _realmadrid2223A | pattern_b2 = _realmadrid2223A | pattern_ra2 = _realmadrid2223A | pattern_sh2 = _realmadrid2223A | pattern_so2 = _realmadrid2223A | leftarm2 = 28315C | body2 = 28315C | rightarm2 = 28315C | shorts2 = 28315C | socks2 = 28315C }} '''«Реал Мадрид Кастилья»''' — [[Испания]]ның [[Мадрид]] қаласындағы футбол клубы. «[[Реал Мадрид]]<nowiki/>» клубының резервтік командасы. Клуб 1930 жылы 16 желтоқсанда құрылды. Стадионы «[[Альфредо ди Стефано (стадион)|Альфредо ди Стефано]]<nowiki/>», 6 000 көрермен сияды. Қазіргі кезде B сегундада ойнайды. Клубтың ең басты жетістігі — 1980 жылы [[Футболдан Испания Кубогы|Испания Кубогы]] финалына шыққаны. Бұл жетістік [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогына]] қатысуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға Еуропа футболы тарихында қалды. 2011/12 маусымында «Реал Мадрид Кастилья» Сегунда B тобында бірінші орын алып, плей-оффта «[[Кадис (футбол клубы)|Кадисты]]<nowiki/>» 8:1 есебімен жеңді де, Сегундаға шықты. == Еурокубокта қатысу == {|class="wikitable" !Маусым !Турнир !Раунд !Клуб !Есебі |- |1980/81||[[УЕФА Кубок иелері кубогы 1980/81|Кубок иелері кубогы]]||1R||{{flagicon|England}} [[Вест Хэм Юнайтед]]||3:1,1:5 |} == Жетістіктері == *Испания кубогы: Финалисті: 1979/1980 *Сегунда Жеңімпазы(1):1983/84 *Сегунда B Жеңімпазы(4):1990/91, 2001/02, 2004/05, 2011/12 *Терсера Жеңімпазы(6):1948/49, 1954/55, 1956/57, 1963/64, 1965/66, 1967/68. == Құрамы == === Негізгі құрам === === Жаттықтырушы штаб === {|class="wikitable" !Мамандығы !Аты-жөні |- |Бас бапкер||{{flagicon|Spain}} Луис Мигель Рамис |- |Бапкер көмекшісі||{{flagicon|Spain}} Сантьяго Санчес |- |Қақпашылар бапкері||{{flagicon|Spain}} Роберто Васкес |- |Фитнес бапкері||{{flagicon|Spain}} Диего Муриарте |- |Команда делегаты||{{flagicon|Spain}} Висенте Диас Кальдерон |} === Президенттер === {|class="wikitable" !Жылы !Аты-жөні |- |1943-1966||Антонио Боррачеро |- |1966-1990||Хуан Хосе Боррачеро |- |1990-1995||Рамон Мендоса |- |1995-2000||Лоренцо Санс |- |2000-2006||Флорентино Перес |- |2006-2009||Франческо Морено Саринэна |- |2009 - қ.д.||Франческо Морено Кариньена |} == Танымал ойыншылар == * {{Ту|Испания}} [[Рауль Гонсалес]] * {{Ту|Испания}} [[Икер Касильяс]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Санчис]] * {{Ту|Испания}} [[Висенте дель Боске|Висенте Дель Боске]] * {{Ту|Испания}} [[Эмилио Бутрагеньо]] * {{Ту|Испания}} [[Диего Лопес Родригес|Диего Лопес]] * {{Ту|Аргентина}} [[Эстебан Камбьяссо]] * {{Ту|Испания}} [[Мануэль Веласкес]] * {{Ту|Камерун}} [[Самюэль Это’о|Самюэль Это'о]] * {{Ту|Испания}} [[Хуан Мата]] * {{Ту|Испания}} [[Гути]] * {{Ту|Испания}} [[Кико Касилья]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Арбелоа]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Игнасио Начо|Начо Фернандес]] * {{Ту|Испания}} [[Альваро Мората]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес]] * {{Ту|Ресей}} [[Денис Дмитриевич Черышев|Денис Черышев]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Карвахаль|Дани Карвахаль]] * {{Ту|Испания}} [[Роберто Сольдадо]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мария Кальехон]] * {{Ту|Испания}} [[Хосе Мичель]] * {{Ту|Испания}} [[Даниэль Парехо]] * {{Ту|Испания}} [[Хави Гарсия]] * {{Ту|Испания}} [[Антонио Адан]] * {{Ту|Испания}} [[Рафаэль Бенитес]] * {{Ту|Бразилия}} [[Каземиро|Карлос Каземиро]] * {{Ту|Испания}} [[Хесе Родригес|Хосе Родригес]] == Танымал жаттықтырушылар == * {{ту|Испания}} [[Мичел (футболшы)|Мичел]] * {{ту|Испания}} [[Мигель Муньос]] * {{ту|Франция}} [[Зинедин Зидан]] [[Санат:Реал Мадрид ФК]] [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:1930 жылы құрылған футбол клубтары]] c1q9xnu0ta28t3cp2a01rdlxk8lbfqj 0 563883 3064413 2463237 2022-08-26T11:13:52Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік|Статусы=[[ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|субъектісі]], [[Ресей облыстары|облыс]]|Қазақша атауы=Волгоград облысы|Түс1={{түс|Ресей}}|Шынайы атауы={{lang-ru|Волгоградская область}}|Суреті=Nature of Volgograd Oblast 004.jpg|Сурет атауы=Волгоград облысының табиғаты|Ту=Flag of Volgograd Oblast.svg|Елтаңба=Coat of Arms of Volgograd oblast.svg|Ел=Ресей|Әкімшілік құрылыстың түрі1=Федералды округі|Кіреді1=[[Оңтүстік федералды округ|Оңтүстік]]|Әкімшілік құрылыстың түрі2=Экономикалық ауданы|Кіреді2=[[Волга маңы экономикалық ауданы|Волга маңы]]|Астанасы=[[Волгоград]]|Басшының түрі=Губернаторы|Басшысы=[[Андрей Иванович Бочаров]]|Құрылды=5 желтоқсан 1936 (Сталинград облысы ретінде)<>16 желтоқсан 1961 (Волгоград облысы)|Жер аумағы=112 877|Жер аумағы бойынша орны=31|Уақыт белдеуі=[[UTC+3]], МСК|Ірі қаласы=|Ірі қалалары=[[Волгоград]], [[Волжский]], [[Камышин]], [[Михайловка (қала)|Михайловка]]|Тұрғыны={{Құлдырау}} 2 449 781|Санақ жылы=2022|Тығыздығы=21,7|Ұлттық құрамы=[[орыстар]], [[қазақтар]], [[украиндар]], [[армяндар]]|Тілі=[[орыс тілі]]|Сандық идентификаторы=RU-VGG|Идентификатор түрі 2=ОКАТО коды|Сандық идентификаторы 2=18|Идентификатор түрі 3=РФ субъектінің коды|Идентификатор түрі=[[ISO 3166-2]] коды|Әкімшілік бірліктің картасы=Map of Russia - Volgograd Oblast.svg|Максималды биіктігі=358,6|Халық саны бойынша орны=19|Сандық идентификаторы 3=34}} '''Волгоград облысы''' ({{Lang-ru|Волгоградская область}}) — [[Кавказ]] жерінің солтүстігінде орналасқан [[Ресей]] [[Ресей облыстары|облысы]] және [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|Ресей Федерациясының субъектісі]]<ref name=":0">[https://bigenc.ru/geography/text/1925720 ВОЛГОГРАДСКАЯ ОБЛАСТЬ • Большая российская энциклопедия]</ref>. Әкімшілік орталығы [[Волгоград]] қаласында.<ref name=":0" /> 2010 жылғы санат бойынша халық саны 2,610,161 адамға тең. == Географиялық орналасуы == Волгоград облысы [[Саратов облысы|Саратов]], [[Ростов облысы|Ростов]], [[Астрахан облысы|Астрахан]], [[Воронеж облысы|Воронеж]] облыстарымен, [[Қалмақстан|Қалмақстан Республикасымен]] және Қазақстанның [[Батыс Қазақстан облысы]]мен шектеседі. Волгоград облысы солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа қарай 400 км-ден астам қашықтыққа созылып жатыр. Шекарасының жалпы ұзындығы 2221,9 км, және оның 29,9%-ы Саратов облысымен, 26,8%-ы Ростов, 11,4%-ы Астрахан, 11,3%-ы Воронеж облыстарымен, 10,9%-ы Қалмақстан Республикасымен және 9, 7%-ы Қазақстанмен шектеседі. Волгоград облысы [[Иран]], [[Кавказ]], [[Украина]] және [[Қазақстан]]ға шығатын Ресейдің негізгі оңтүстік қақпасы болу арқылы қолайлы географиялық орынға ие. Орталық Ресейге және Волга маңына (Поволжье) кері бағытта. Сондай-ақ, обылста Ресейдің еуропалық бөлігіндегі екі ең маңызды өзені — [[Еділ]] мен [[Дон]] арқылы қосылған. Ол канал арқылы [[Каспий теңізі|Каспий]], [[Ақ теңіз]], [[Балтық теңізі]], [[Қара теңіз]] және [[Азов теңізі|Азов]] теңіздеріне шығуға болады. Облыс 112,9 мың км² аумақты қамтиды. (78%-ы - ауыл шаруашылығына жарамды жерлер). == Тарихы == Волгоград облысы «Сталинград облысы» атымен 1936 жылы 5 желтоқсан күні бұрынғы [[Сталинград өлкесі]]нің аумағында құрылды. Облыстың қазіргі атауы 1961 жылы 10 қарашада қабылданды. == Халқы == [[Сурет:Kamyshin Historic Museum.JPG|thumb|left|[[Камышин]] қаласының тарихи музейі]] === Ұлттық құрамы === Кестеде тек халық саны 7,000-нан астам ұлттар ғана көрсетілген {| class="wikitable" |- !Ұлты ||Саны (2010) || Пайызы |- |[[Орыстар]]|| style="text-align:right;"| 2,309,253 || style="text-align:right;"| 90 |- |[[Қазақтар]]|| style="text-align:right;"| 46,223 || style="text-align:right;"| 1.8 |- |[[Украиндар]]|| style="text-align:right;"| 35,607 || style="text-align:right;"| 1.4 |- |[[Армяндар]]|| style="text-align:right;"| 27,846 || style="text-align:right;"| 1.1 |- |[[Татарлар]]|| style="text-align:right;"| 24,557 || style="text-align:right;"| 0.9 |- |[[Әзірбайжандар]]|| style="text-align:right;"| 14,398 || style="text-align:right;"| 0.6 |- |[[Немістер]]|| style="text-align:right;"| 10,102 || style="text-align:right;"| 0.4 |- |[[Шешендер]]|| style="text-align:right;"| 9,649 || style="text-align:right;"| 0.4 |- |[[Беларустар]]|| style="text-align:right;"| 7,868 || style="text-align:right;"| 0.4 |- |[[Корейлер]]|| style="text-align:right;"| 7,044 || style="text-align:right;"| 0.3 |- |} === Діни құрамы === 2012 санақ бойынша облыс халқының 54.5%-ы өзін [[Орыс православ шіркеуі]]не жатқызады, 4%-ы басқа [[христиандық|христиандар]], 3%-ы [[ислам|мұсылмандар]]. Оған қоса 18%-ы өзін «Рухани, бірақ діни емес» деп сипаттайды, 12%-ы [[атеизм|атеист]] және қалған 6.5%-ы басқа дін өкілдері немесе жауап бермегендер. == Саясаты == [[Сурет:Volgograd - Building of Regional Committee of KPSS and Executive Committee 002.jpg|thumb|Облыстық дума ғимараты]] Волгоград облысының жергілікті парламенті «Волгоград облыстық Думасы» ({{lang-ru|Волгоградская областная дума}}) деп аталады. [[Андрей Иванович Бочаров]] — облыстың 2014 жыл, 24 қыркүйек күнінен бергі губернаторы, партиясыз саясаткер. Облыстың туы және елтаңбасының екеуі де [[Волгоград]]тағы «Отан-Ана», «Отан шақырады» скульптурасы бейнелеген. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Волгоград облысы]] 3zvpkic4xh1ikj0e7qyk23iwclast41 0 565701 3064346 3063590 2022-08-26T06:30:54Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Бауыржан Момышұлы |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Bauyrzhan Momyshuly Station.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Әуезов ауданы]] |Ашылған күні = [[30 мамыр]] [[2022 жыл|2022]] |Жобалық атауы = Достық, Яссауи |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең емес |Тереңдігі = 16,2 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 108 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = А. Бәсен, Ғ. Омаров |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Момышұлы атындағы көше (Алматы)|Момышұлы көшесі]],<br>[[Сәдуақасов атындағы көше (Алматы)|Сәдуақасов көшесі]],<br>[[Яссауи атындағы көше (Алматы)|Яссауи көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Бауыржан Момышұлы»''' — [[Алматы метросы]]ның 11-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Сарыарқа (метро бекеті)|Сарыарқа]]<nowiki/>» және «[[Қалқаман (метро бекеті)|Қалқаман]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. Бұрын «Достық» бекеті деп аталды. == Құрылысы == 2015 жылдың 22 шілдесінде «Сарыарқа» және «Достық» стансаларының құрылысының басталуы жарияланды (2021 ж. 18 қыркүйекке дейін<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/sagyintaev-dostyik-metro-beket-atauyin-ozgertud-usyindyi-327262/ Сағынтаев Алматы метросының екі станциясының атын өзгертуді ұсынды | kaz.tengrinews.kz<!-- Тақырып ботпен қосылды -->]</ref> — «Достық»). Бұл 2018 жылы «Достық» — «Достық» бастапқы бөлігінің құрамында пайдалануға беру жоспарланған болатын.<ref>[http://www.vecher.kz/?S=10-200812110800 Вечерний Алматы: Метро запустят 31 желтоқсан 2009 года]</ref> Станциялардың ашылуы 2020 жылға жоспарланды. Станциялардың ашылуы бірнеше рет кейінге шегерілді, ал 2019 жылдың маусымында станциялардың 2021 жылы ашылатыны хабарланды. 2021 жылдың 30 желтоқсанында станцияның техникалық іске қосылуы өтті. 2022 жылдың 13 сәуіріндегі жағдай бойынша бұл станса әлі күнге дейін жолаушыларға қызмет көрсетпейді. Азаматтар үшін ашылуы алдымен 2022 жылдың 1 тоқсанының соңына шегерілді, бірақ алматылықтар белгіленген мерзімде стансаның ашылуын күтпеді. Метро өкілдері уәделерінің орындалмауының себебі туралы баспасөзде ресми жауап бермеді.<ref name="nur">[https://www.nur.kz/1795417-kak-prohodit-stroitelstvo-novyh-stancij-metro-v-almaty-foto.html Алматыда жаңа метро станцияларының құрылысы қалай жүріп жатыр (фото) | NUR.KZ<!-- Тақырып ботпен қосылды -->]</ref> Алматы қаласының әкімі [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] ақпан айында Бауыржан Момышұлы стансасын 2022 жылдың мамыр айында пайдалануға беру жоспарланғанын айтты. Станса Абай даңғылының артында жеке сектордың орнында салынып жатыр. Құрылыс аяқталған соң станса үстінен Әшімов көшесіне қарай даңғылдың жалғасы салынады. [[Сурет:Метро.webp|нобай|2022 жылғы 30 мамыр. «Бауыржан Момышұлы» бекетінің ашылу сәті. Ерболат Досаев пен Зейнеп Ахметова]] 2022 жылы 30 мамырда «Бауыржан Момышұлы» бекеті іске қосылды. Ашылу салтанатына Ерболат Досаев (Алматы қаласының әкімі) мен Зейнеп Ахметова (Бауыржан Момышұлының келіні) келді. == Орналасуы == Терең орналаспаған, колонналық үлгідегі, 7,5 м; 5,7 м; 7,5 м үш аралықтан тұратын бекет. Биіктігі 5,6 м. Платформаның ұзындығы — 108 м. [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] бойында, [[Момышұлы атындағы көше (Алматы)|Момышұлы көшесінің]] батысында орналасқан. == Архитектурасы мен безендірілуі == Бекет жатық аудандарының үлкен тұрғын үй массивінің ортасында орналасқан. Осыны ескере отырып, жобаның басты міндеті ең заманауи әрлеу материалдарын пайдалану ғана емес, сондай-ақ адамға мейірімді мәдени орта құру болды. Платформаның қабырғалары мен бағаналарын әрлеуге ашық түсті, інжу — сұр түсті ''Kalesinterflex'' инновациялық қыш панельдері, еденді қаптауға ашық сұр түсті табиғи гранит пайдаланылды. Вестибюльдің қабырғалары мен бағандарын безендіруде сұр және ашық ағаш түсті ''Kalesinterflex'' қыш панельдері, ал жарықтандыруында бейтарап ақ жарықдиодты шамдар қолданылды. == Құрылыс барысы == * ''2014 жылғы тамыз'' — құрылыс учаскесін қоршау басталды. * ''2014 жылғы қыркүйек'' — қазаншұңқыр құрылысының басталуы. * ''2015 жылғы шілде'' — бекет құрылысы басталды. * ''2016 жылғы ақпан'' — «Herrenknecht AG» неміс компаниясының көмегімен Сарыарқа бекетіне дейін оң айдау туннелін қазудың басталуы. * ''2016 жылғы шілде'' — бекеттің дене құрылысы жүргізілуде. * ''2016 жылғы желтоқсан'' — сол жақ аралық туннельді Сарыарқа бекетіне дейін үңгілеудің басталуы. * ''2018 жылғы ақпан'' — бекетке дейін туннельдерді үңгілеу аяқталды. * ''2018 жылғы наурыз'' — Қалқаман бекетіне дейін туннельдер құрылысы жүргізілуде. * ''2018 жылғы сәуір'' — бекет конструкцияларының құрылысы аяқталды. * ''2018 жылғы қыркүйек'' — ашық тәсілмен бекет артындағы айналма тұйықтардың құрылысы жүргізілуде. * ''2019 жылғы мамыр'' — коммуникацияларды төсеу, бекеттің құрылыс қазаншұңқырын топырақпен жабу жүргізілуде. * ''2021 жылғы желтоқсан'' — бекеттің техникалық іске қосылуы өтті. * ''2022 жылғы мамыр'' — бекет ашылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=http://metroalmaty.kz/?q=kk/node/3322|title=«Б. Момышұлы» бекеті|publisher=metroalmaty.kz|accessdate=|description=|deadlink=|archiveurl=|archivedate=}} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] 146m3537og0soxbm1r64auwbltuejsk 0 565702 3064342 3044190 2022-08-26T06:29:00Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{copyedit}} '''«Автовокзал»''' — [[Алматы метросы]]ның бекеті. Бірінші линияда [[Сайран (метро бекеті)|«Сайран»]] және '''«Автовокзал»''' бекеттер бөлігінде орналасады. Алдыңғы атауы -"Алтын Бесік“ деп аталады. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші бағытының екінші кезегіне жатады. == Құрылысы == Бұл [[2018 жыл]]ы «Автовокзал» — «Автовокзал» бастапқы бөлігінің құрамында пайдалануға беру жоспарланған болатын<ref>[http://www.vecher.kz/?S=10-200812110800 Вечерний Алматы: Метро запустят 31 желтоқсан 2009 года]</ref>. 2015 жылы 22 шілдеде «Автовокзал» және «Автовокзал» станцияларының құрылысы басталғаны туралы хабарланды. == Жоба == Станция терең іргетаспен қаланып, жабық әдіспен салынған. Бұл «[[Мәскеу (метро бекеті, Алматы)|Мәскеу»]] станциясынан кейін орналасқан. == Орналасуы == [[Райымбек батыр даңғылы (Алматы)|Райымбек даңғылының]], жолдың жүру бөлігінің астында орналасқан. Түсу вестибюльдері [[Мұхтар Әуезов кіші көшесі, Алматы|Мұхтар Әуезов]] көшесі мен [[Райымбек батыр даңғылы (Алматы)|Райымбек батыр]] даңғылдарының қиылысында. == Архитектурасы мен безендірілуі == «Автовокзал» — метро бекеті терең жер астында орналасқан. == Сілтемелер == * [http://www.kp.kz/index.php?s=563 Бекеттің безендірілуі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080327003037/http://www.kp.kz/index.php?s=563 |date=2008-03-27 }} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] 9znmtzw222ybwi7f430qsg8wobn47z5 0 565703 3064354 3063254 2022-08-26T06:33:49Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Салынып жатқан нысан}} {{жаңарту}} {{Метро бекеті |Атауы = Қалқаман |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Наурызбай ауданы]] |Ашылған күні = [[2025 жыл]] |Жобалық атауы = |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 10 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Әшімов атындағы көше (Алматы)|Әшімов көшесі]] |Жұмыс уақыты = |Ортаққорда = }} '''«Қалқаман»''' — [[Алматы метросы]]ның жобаланған 13-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Бауыржан Момышұлы (метро бекеті)|Бауыржан Момышұлы]]<nowiki/>» және «[[Автовокзал (метро бекеті)|Автовокзал]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында, [[Әшімов атындағы көше (Алматы)|Әшімов көшесі]] мен [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылының]] қиылысында орналасады. == Құрылысы == Бекет құрылысы 2022 жылы басталды. 2025 жылға дейін «Қалқаман» бекетінің құрылысын аяқтау жоспарланып отыр<ref>{{cite web|url=https://kaz.globalnews.kz/al-aman-metrosy-2025-zhyly-ashylady/|title=«Қалқаман» метросы 2025 жылы ашылады|author=Таңшолпан Төлеген|date=10 тамыз 2022|work=|publisher=''kaz.globalnews.kz''|accessdate=2022-08-20|lang=}}</ref>. == Жоба == Станция терең іргетаспен қаланады, жабық әдіспен салынады. Бұл «[[Мәскеу (метро бекеті, Алматы)|Мәскеу»]] станциясынан кейін болады. == Орналасуы == Кішірек Мұхтар Әуезов көшесі, жолдың жүру бөлігінің астына орналастырылады. Түсу вестибюльдері Мұхтар Әуезов көшесі Қалқаман шағын ауданында орналасатын болады. == Архитектурасы мен безендірілуі == «Қалқаман» — метро бекеті терең жер астында орналасқан. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.kp.kz/index.php?s=563 Бекеттің безендірілуі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080327003037/http://www.kp.kz/index.php?s=563 |date=2008-03-27 }} {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метро бекеттері]] 071hwhudmmsd5hk07z08ycc6eu631ux 0 568357 3064213 3048343 2022-08-25T17:16:10Z Kasymov 10777 /* Әкімшілік құрамы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы =Сарыкөл ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Темір ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Шұбарши]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 5571 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Сарыкөл ауылдық округі}} '''Сарыкөл ауылдық округі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Сарыкөл (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл]], [[Құмсай (Темір ауданы)|Құмсай ]], [[Қопа (Сарыкөл ауылдық округі)|Қопа]], [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] ауылдары кіреді. Орталығы – Шұбарши ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, Х том</ref>. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5571 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Темір ауданы ауылдық округтері]] d8ed4dl1hnya2a4gqo40a5v4kq8gx5q 3064214 3064213 2022-08-25T17:16:47Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы =Сарыкөл ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Темір ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 5571 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Сарыкөл ауылдық округі}} '''Сарыкөл ауылдық округі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Сарыкөл (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл]], [[Құмсай (Темір ауданы)|Құмсай ]], [[Қопа (Сарыкөл ауылдық округі)|Қопа]], [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] ауылдары кіреді. Орталығы – Шұбарши ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, Х том</ref>. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5571 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Темір ауданы ауылдық округтері]] c9ey3whnj8u6jko3acwasogi45pg9lr 0 568399 3064088 2774878 2022-08-25T14:13:41Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Шұбарши |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min = 57|lat_sec =41 |lon_deg = 54|lon_min = 14|lon_sec =47 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Ойыл ауданы |кестедегі аудан = Ойыл ауданы{{!}}Ойыл |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Көптоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы){{!}}Көптоғай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 332 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = 04 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Шұбарши (айрық)}} '''Шұбарши''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]], [[Көптоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Көптоғай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 429 адам (236 ер адам және 193 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 332 адамды (171 ер адам және 161 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ойыл ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ойыл ауданы елді мекендері]] szv1x7rwpsnxdf90ud8nt8w4l1icoob 10 577172 3064096 2844208 2022-08-25T14:18:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақсай (Темір ауданы)|Ақсай]] •}} {{nobr| [[Алтықарасу]] •}} {{nobr| [[Ащысай (Темір ауданы)|Ащысай]] •}} {{nobr| [[Бабатай (Ақтөбе облысы)|Бабатай]] •}} {{nobr| [[Бәшенкөл]] •}} {{nobr| [[Бірлік (Темір ауданы)|Бірлік]] •}} {{nobr| [[Еңбекші (Ақтөбе облысы)|Еңбекші]] •}} {{nobr| [[Жақсымай]] •}} {{nobr| [[Жамбыл (Темір ауданы)|Жамбыл]] •}} {{nobr| [[Кенжәлі (ауыл)|Кенжәлі]] •}} {{nobr| [[Кеңқияқ]] •}} {{nobr| [[Қалмаққырған]] •}} {{nobr| [[Қопа (Кеңесту ауылдық округі)|Қопа]] (Кеңесту а.о.) •}} {{nobr| [[Қопа (Сарыкөл ауылдық округі)|Қопа]] (Сарыкөл а.о.) •}} {{nobr| [[Құмқұдық (Темір ауданы)|Құмқұдық]] •}} {{nobr| [[Құмсай (Темір ауданы)|Құмсай]] •}} {{nobr| [[Сарыкөл (Ақтөбе облысы)|Сарыкөл]] •}} {{nobr| [[Сарытоғай (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай]] •}} {{nobr| [[Тасқопа]] •}} {{nobr| [[Темір (қала)|Темір]] •}} {{nobr| [[Теректі (Ақтөбе облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Шибұлақ]] •}} {{nobr| [[Шитүбек (Ақтөбе облысы)|Шитүбек]] •}} {{nobr| [[Шұбарқұдық]] •}} {{nobr| [[Шұбарқұдық кәсіпшілігі]] •}} {{nobr| [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] •}} {{nobr| [[Шығырлы]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Ақтөбе облысы|Темір ауданы]] </noinclude> ivv3fo1jmgmo4jetj2e9yhdrg63qg61 0 583720 3064110 2575407 2022-08-25T14:40:33Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақжар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 49.204931|lat_min = |lat_sec = |lon_deg = 56.873253|lon_min = |lon_sec = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы |ауданы = Темір ауданы |кестедегі аудан = Темір ауданы |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 18 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 1346 |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = 04 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Ақжар''' — [[Ақтөбе облысы]]ның [[Темір ауданы]], [[Кеңесту ауылдық округі]]нің құрамында болған ауыл, [[2013 жыл]]ы таратылған. == Халқы == * 49 адам ([[1999 жыл|1999]]); * 18 адам ([[2009 жыл|2009]]). {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданының таратылған елді мекендері]] fu7jyctvsllrob17zpxoo19vx9x573t 0 585419 3064228 3059822 2022-08-25T18:01:24Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қонаев қалалық әкімдігі''' — [[Алматы облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Аумағындағы 11 елді мекен [[Заречный ауылдық округі (Алматы облысы)|Заречный]] және [[Шеңгелді ауылдық округі|Шеңгелді]] ауылдық округтеріне біріктірілген. Орталығы - [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 51848 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан облыстары бойынша қалалық әкімдіктер]] 216g0z2g9jj6nbp457yrbzqzn3pl5we 3064229 3064228 2022-08-25T18:01:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қонаев қалалық әкімдігі''' — [[Алматы облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Аумағындағы 11 елді мекен [[Заречный ауылдық округі (Алматы облысы)|Заречный]] және [[Шеңгелді ауылдық округі|Шеңгелді]] ауылдық округтеріне біріктірілген. Орталығы - [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 51848 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алматы облысы қалалық әкімдіктер]] 8rohk8h44ao4t347i2k2zfuuda1wd12 3064230 3064229 2022-08-25T18:02:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қонаев қалалық әкімдігі''' — [[Алматы облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Аумағындағы 11 елді мекен [[Заречный ауылдық округі (Алматы облысы)|Заречный]] және [[Шеңгелді ауылдық округі|Шеңгелді]] ауылдық округтеріне біріктірілген. Орталығы - [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 51848 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алматы облысы қалалық әкімдіктері]] pt1xkqc916zj6tar4oxrkek766w2pd7 0 588452 3064104 3063929 2022-08-25T14:34:26Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік құрамы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қарауылкелді ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Байғанин ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 8641 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қарауылкелді ауылдық округі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]]на қарасты әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қазақстан (Байғанин ауданы)|''Қазақстан'']], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]], [[Кенжәлі]] ауылдары кіреді. Орталығы – Қарауылкелді ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 8641 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Байғанин ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Байғанин ауданы ауылдық округтері]] 0kpxhibj8ielg9y2ty054qpqg0xwx2g 3064105 3064104 2022-08-25T14:34:37Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қарауылкелді ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Байғанин ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 8641 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қарауылкелді ауылдық округі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]]на қарасты әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қазақстан (Байғанин ауданы)|''Қазақстан'']], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]], [[Кенжәлі]] ауылдары кіреді. Орталығы – Қарауылкелді ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 8641 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Байғанин ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Байғанин ауданы ауылдық округтері]] 2oeul98gyz4tenvss55454v7g20qgc4 3064106 3064105 2022-08-25T14:35:01Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қарауылкелді ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Байғанин ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 8641 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қарауылкелді ауылдық округі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]]на қарасты әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қазақстан (Байғанин ауданы)|''Қазақстан'']], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]], [[Кенжәлі (ауыл)|Кенжәлі]] ауылдары кіреді. Орталығы – Қарауылкелді ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 8641 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Байғанин ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Байғанин ауданы ауылдық округтері]] qkvik27ytor6kl2gerxbzvg9259b56o 0 589284 3064100 2775339 2022-08-25T14:31:35Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Кенжәлі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min = 56|lat_sec = 32 |lon_deg = 56|lon_min = 13|lon_sec = 37 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Темір ауданы |кестедегі аудан = Темір ауданы{{!}}Темір |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Шұбарқұдық кенттік әкімдігі{{!}}Шұбарқұдық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 175 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Кенжәлі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]], [[Қарауылкелді ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол стансасы. [[2021 жыл]]ға дейін [[Темір ауданы]], [[Шұбарқұдық ауылдық округі]] құрамына кірген<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V21C0008304 Ақтөбе облысы Темір және Байғанин аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шұбарқұдық]] кентінен оңтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 146 адам (74 ер адам және 72 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 175 адамды (95 ер адам және 80 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] d2k4wn11m0gzszt82ixkb72wdg0s023 3064101 3064100 2022-08-25T14:32:34Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Кенжәлі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min = 56|lat_sec = 32 |lon_deg = 56|lon_min = 13|lon_sec = 37 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Байғанин ауданы |кестедегі аудан = Байғанин ауданы{{!}}Байғанин |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарауылкелді ауылдық округі{{!}} Қарауылкелді |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 175 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Кенжәлі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]], [[Қарауылкелді ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол стансасы. [[2021 жыл]]ға дейін [[Темір ауданы]], [[Шұбарқұдық ауылдық округі]] құрамына кірген<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V21C0008304 Ақтөбе облысы Темір және Байғанин аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шұбарқұдық]] кентінен оңтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 146 адам (74 ер адам және 72 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 175 адамды (95 ер адам және 80 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы елді мекендері}} [[Санат:Темір ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] nc1alpn6dhepdazqdtzyw8rysidktz0 3064102 3064101 2022-08-25T14:33:12Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Кенжәлі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min = 56|lat_sec = 32 |lon_deg = 56|lon_min = 13|lon_sec = 37 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Байғанин ауданы |кестедегі аудан = Байғанин ауданы{{!}}Байғанин |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарауылкелді ауылдық округі{{!}} Қарауылкелді |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 175 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Кенжәлі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]], [[Қарауылкелді ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол стансасы. [[2021 жыл]]ға дейін [[Темір ауданы]], [[Шұбарқұдық ауылдық округі]] құрамына кірген<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V21C0008304 Ақтөбе облысы Темір және Байғанин аудандарының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шұбарқұдық]] кентінен оңтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 146 адам (74 ер адам және 72 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 175 адамды (95 ер адам және 80 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] 9xav1kq2t2hijp6icsc19fhtxuohm4k 0 589286 3064107 2810814 2022-08-25T14:35:44Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік құрамы */ wikitext text/x-wiki '''Шұбарқұдық кенттік әкімдігі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Шұбарқұдық]] кенті кіреді. Орталығы - Шұбарқұдық кенті. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1988 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Темір ауданы ауылдық округтері]] tapwdin7dj644pkdsqsir8lwebymq2o 3064108 3064107 2022-08-25T14:36:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Шұбарқұдық кенттік әкімдігі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Шұбарқұдық]] кенті кіреді. Орталығы - Шұбарқұдық кенті. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 11198 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Темір ауданы ауылдық округтері]] kzr541hg51pg4ivwi4krevp2erv83pz 3064109 3064108 2022-08-25T14:37:45Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Шұбарқұдық кенттік әкімдігі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Шұбарқұдық]] кенті кіреді. Орталығы - Шұбарқұдық кенті. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 11199 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Темір ауданы ауылдық округтері]] 9g7may5wwff577r6w1sj92j744b9d4f 0 599308 3064309 3064050 2022-08-26T05:28:46Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} |медальдары = {{турнир|[[Кубок Америки по футболу|Кубки Америка Кубогы]]}} {{медаль|Алтын|[[Кубок Америки по футболу 2019|Бразилия 2019]]}} {{медаль|Күміс|[[Кубок Америки по футболу 2021|Бразилия 2021]]}} |Commons = Casemiro }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] mnx2r8n9c1rvayiru2n5zb0dx9bjffs 3064310 3064309 2022-08-26T05:30:14Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} |медальдары = {{турнир|[[Футболдан Америка кубогы|Кубки Америка Кубогы]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан Америка кубогы 2019|Бразилия 2019]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2021|Бразилия 2021]]}} |Commons = Casemiro }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] 6w70z5g71ppady8qtvbvscmd0pl5a9r 3064311 3064310 2022-08-26T05:31:20Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} |медальдары = {{турнир|[[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогы]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан Америка кубогы 2019|Бразилия 2019]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2021|Бразилия 2021]]}} |Commons = Casemiro }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] qo2c03btif4fqvdob97kbd2yy07p08b 3064313 3064311 2022-08-26T05:38:42Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} |медальдары = {{турнир|[[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогы]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан Америка кубогы 2019|Бразилия 2019]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2021|Бразилия 2021]]}} |Commons = Casemiro }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] 0d1txhuf9vw808goc46wghq7e89cdr0 3064329 3064313 2022-08-26T06:12:10Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} |медальдары = {{турнир|[[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогы]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан Америка кубогы 2019|Бразилия 2019]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2021|Бразилия 2021]]}} |Commons = Casemiro }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның 5 дүркін жеңімпазы, Бразилия жастар құрамасының құрамында әлем және Оңтүстік Америка чемпионы, Копа Американың төрт рет жүлдегері және 2018 жылғы әлем чемпионатына ұлттық құрамасында қатысқан. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] 7ti4kbhrxqqes0kzbzbqtp2bwt7to18 3064337 3064329 2022-08-26T06:22:09Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} |медальдары = {{турнир|[[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогы]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан Америка кубогы 2019|Бразилия 2019]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан Америка кубогы 2021|Бразилия 2021]]}} |Commons = Casemiro }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "[[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]" футбол клубының түлегі. [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның 5 дүркін жеңімпазы, Бразилия жастар құрамасының құрамында әлем және Оңтүстік Америка чемпионы, [[Футболдан Америка кубогы|Америка кубогында]] төрт мәрте ойнаған және [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатына]] ұлттық құрамасында қатысқан. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасына]] алғаш рет 2011 жылы шақырылды. 2011 жылғы 14 қыркүйекте [[Аргентина Ұлттық футбол құрамасы|Аргентина құрамасымен]] өткен ойында тұңғыш рет құраманың ойынына шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] 98m9rqgrxuqi0fwchxhghvmgccs6zt8 0 612154 3064283 2986437 2022-08-25T22:23:59Z Makenzis 71333 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{Flagicon|Мысыр}} Әл-Ахли Каир |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = Al-Ahly Sporting Club |лақап аты = |құрылған = [[1907 жыл]] |таратылды = |стадионы = [[Халықаралық стадион (Каир)]] |сыйымдылығы = |иесі = |президенті = {{Flagicon|Мысыр}} Хассан Хамди |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{Flagicon|Франция}} Патрис Картеорн |капитаны = {{Flagicon|Мысыр}} Ахмад Билал |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = Премьер-Лига |маусым = 2021/22 |орын = 3. |сайты = | pattern_la1 = _alahly2122h | pattern_b1 = _alahly2122h | pattern_ra1 = _alahly2122h | pattern_sh1 = _alahly2122h | pattern_so1 = _whitestripe | leftarm1 = F20000 | body1 = F20000 | rightarm1 = F20000 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = F20000 | pattern_la2 = _alahly2122a | pattern_b2 = _alahly2122a | pattern_ra2 = _alahly2122a | pattern_sh2 = _alahly2122a | pattern_so2 = _alahly2122a | leftarm2 = 000000 | body2 = 000000 | rightarm2 = 000000 | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 }} '''«Аль-Ахли»''' ({{lang-ar|النادي الأهلي}}) — [[Мысыр|мысырлық]] кәсіпқой футбол клубы. [[1907 жыл|1907 жылы]] құрылған. Өз алаңындағы ойындарын Каирдегі Халықаралық стадионда өткізеді. Африкадағы ең титулды клубтарды бірі: [[КАФ Чемпиондар Лигасы|КАФ Чемпиондар Лигасының]] 8 дүркін жеңімпазы, [[КАФ Суперкубогы|КАФ Суперкубогының]] 6 дүркін иегері. 19 рет Мысыр чемпионы атанған. == Жетістіктері == === Құрлықтық === * '''Чемпиондар Лигасы''' ** Жеңімпаз: 1982, 1987, 2001, 2005, 2006, 2008, 2012, 2013. * '''[[КАФ кубок иелері кубогы|КАФ Кубок иелері кубогы]]''' ** Жеңімпаз: 1984, 1985, 1986, 1993 * '''[[КАФ Суперкубогы]]''' ** Жеңімпаз: 2002, 2006, 2007, 2008, 2013, 2014 === Құрлықаралық === * '''[[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|Клубтар арасындағы әлем біріншілігі]]''' ** 3 орын 2006 * '''Афро-Азия чемпионаты''' ** Чемпион 1988 * '''Араб Чемпиондар Лигасы''' ** Жеңімпаз 1996 * '''Араб кубок иелері кубогы''' ** Жеңімпаз 1995 * '''Араб суперкубогы''' ** Жеңімпаз 1997, 1998 === Ұлттық === * '''Чемпионат''' ** Чемпион (41): 1948/49, 1949/50, 1950/51, 1952/53, 1953/54, 1955/56, 1956/57, 1957/58, 1958/59, 1960/61, 1961/62, 1974/75, 1975/76, 1976/77, 1978/79, 1979/80, 1980/81, 1981/82, 1984/85, 1985/86, 1986/87, 1988/89, 1993/94, 1994/95, 1995/96, 1996/97, 1997/98, 1998/99, 1999/00, 2004/05, 2005/06, 2006/07, 2007/08, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19 * '''Кубок''' ** Жеңімпаз (35): 1923/24, 1924/25, 1926/27, 1927/28, 1929/30, 1930/31, 1936/37, 1939/40, 1941/42, 1942/43, 1944/45, 1945/46, 1946/47, 1948/49, 1949/50, 1950/51, 1952/53, 1955/56, 1957/58, 1960/61, 1965/66, 1977/78, 1980/81, 1982/83, 1983/84, 1984/85, 1988/89, 1990/91, 1991/92, 1992/93, 1995/96, 2000/01, 2002/03, 2005/06, 2006/07 * '''Суперкубок''' ** Жеңімпаз (7): 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, 2011 * '''Хуссейн сұлтан кубогы''' ** Чемпион (7): 1922/23, 1923/24, 1925/26, 1926/27, 1928/29, 1930/31, 1937/38 * '''Каир Чемпионаты''' ** Чемпион (17): 1924/25, 1926/27, 1927/28, 1928/29, 1930/31, 1931/32, 1933/34, 1934/35, 1935/36, 1936/37, 1937/38, 1938/39, 1941/42, 1942/43, 1947/48, 1949/50, 1957/58 <br /> == Танымал ойыншылары == * Махмуд Мохтар аль-Тетш * Мұхаммед Абутрика * Флавиу Амаду да Силва * Хоссам Хассан * Ваэль Гомаа * Мотэб Эмад * Ибрахим Байуми * Абу Муссалам * Ибрагим Саид * Мұхаммед Баракат * Шериф Экрами * Хоссам Гали [[Санат:Мысыр футбол клубтары]] [[Санат:1907 жылы құрылған футбол клубтары]] 7ec4ukyicj64y7a48ja1bjf1xftvpq1 0 614705 3064132 3045039 2022-08-25T15:57:44Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki '''Жезқазған қалалық әкімдігі''' – [[Ұлытау облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Жезқазған]] қаласы, [[Кеңгір ауылдық округі|Кеңгір]], [[Сарыкеңгір ауылдық округі|Сарыкеңгір]] және [[Талап ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Талап]] ауылдық округтері кіреді. Орталығы - Жезқазған қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 90 661 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] 9gjy7lxam7nn8pnrywmeejtltjtf7h1 0 614836 3064225 3040603 2022-08-25T17:58:11Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Шахтинск қалалық әкімдігі''' – [[Қарағанды облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Шахтинск]] қаласы, [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]], [[Новодолинский]], [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] кенттері кіреді. Орталығы - Шахтинск қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 56 001 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарағанды облысы қалалық әкімдіктері]] rfy9ydzctnq5a9v7t6pcfzg4gjfzd6e 10 618180 3064237 2853664 2022-08-25T18:13:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Алатау ауылдық округі (Түркістан облысы)|Алатау]] •}} {{nobr| [[Аққұм ауылдық округі (Төле би ауданы)|Аққұм]] •}} {{nobr| [[Бірінші мамыр ауылдық округі|Бірінші мамыр]] •}} {{nobr| [[Жоғарғы Ақсу ауылдық округі|Жоғарғы Ақсу]] •}} {{nobr| [[Зертас ауылдық округі|Зертас]] •}} {{nobr| [[Кемеқалған ауылдық округі|Кемеқалған]] •}} {{nobr| [[Киелітас ауылдық округі|Киелітас]] •}} {{nobr| [[Көксәйек ауылдық округі|Көксәйек]] •}} {{nobr| [[Қаратөбе ауылдық округі (Төле би ауданы)|Қаратөбе]] •}} {{nobr| [[Қасқасу ауылдық округі|Қасқасу]] •}} {{nobr| [[Қоғалы ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қоғалы]] •}} {{nobr| [[Леңгір қалалық әкімдігі|Леңгір]] •}} {{nobr| [[Тасарық ауылдық округі (Түркістан облысы)|Тасарық]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Түркістан облысы|Төле би ауданы]] </noinclude> 3czqrj0rl0o1odzauafd14lg12yzauf 0 620109 3064244 2687166 2022-08-25T18:43:45Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Жетісай қалалық әкімдігі''' – [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Жетісай]] қаласы кіреді. Орталығы – Жетісай қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 36 494 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жетісай ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Түркістан облысы қалалық әкімдіктері]] rv9v3cnrdcsf860dqm5rvpkk5ubsu5r 0 629394 3064222 2876197 2022-08-25T17:52:58Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki '''Арал қалалық әкімдігі''' — [[Қызылорда облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Арал (қала)|Арал]] қаласы кіреді. Орталығы – Арал қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 29987 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Арал қаласы]] [[Санат:Арал ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Қызылорда облысы қалалық әкімдіктері]] qhfz4951jcknszg77ljrpefec8sv8k0 0 632685 3064231 2734338 2022-08-25T18:03:41Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Есік қалалық әкімдігі''' — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Есік]] қаласы кіреді. Орталығы – Есік қаласы == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 34355 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еңбекшіқазақ ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Есік]] [[Санат:Алматы облысы қалалық әкімдіктері]] [[Санат:Еңбекшіқазақ ауданы ауылдық округтері]] 5wh2s0y3gnaaycepzx6v5o13ummnq3z 0 635436 3064233 2746098 2022-08-25T18:07:31Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Талғар қалалық әкімдігі''' — [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Талғар]] қаласы кіреді. Орталығы – Талғар қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 45529 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Талғар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Талғар ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Алматы облысы қалалық әкімдіктері]] g573tpw1i5stfnk574lsbgfqoo5ebnp 0 635739 3064232 2747830 2022-08-25T18:04:36Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қаскелең қалалық әкімдігі''' — [[Алматы облысы]] [[Қарасай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қаскелең]] қаласы, [[Көктөбе (Қарасай ауданы)|Көктөбе]] ауылы кіреді. Орталығы – Қаскелең қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 58513 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> Халықтың ұлттық құрамы: қазақ - 41 584, орыс - 9273, түрік - 6998, әзірбайжан - 1705, неміс - 237, татар - 214, басқалар - 6431. == Дереккөздер == {{дереккөздер}}{{Қарасай ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қарасай ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Алматы облысы қалалық әкімдіктері]] ia14r4j2hvis5l5k07n8pjm8f29k3z9 3 642479 3064163 3063613 2022-08-25T16:33:49Z Kasymov 10777 /* Санат */ wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Мағыпар}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 14:55, 2020 ж. маусымның 29 (+06) == Сөздерге сілтеу == Мақалаға тікелей қатысы жоқ әрі дұрыс сілтеме жасауыңызды доғарыңыз! Атырау облысы десе атырауға бір бөлек облысқа бір бөлек сияқты сілтеме жасауға болмайды. Тек тікелей мақалаға қатысты нәрселер болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:34, 2020 ж. шілденің 2 (+06) == Жаңа мақала == Мақала жазғанда жалпы санат қоя салмай мақалаға тікелей қатысты санат қою керек, интеруики ұмытпаңыз. Сосын дереккөздер көшіре салмай қазақстандық сайттардан алу керек. Бір сөзде он рет сілтеудің қажеті жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:38, 2020 ж. шілденің 10 (+06) == Сурет == Сурет:Атырау.Формация АҚ.jpg *Фармация АҚ деп өзгерте қоясыңдар ма?--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:46, 2020 ж. шілденің 10 (+06) == Интервал сақтау == Неге дереккөздеріңіз сөйлемнен бөлек арасы алшақ қойып жатсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:45, 2020 ж. шілденің 13 (+06) :Қосып шығайын. Копировать еткеннен кейін түсуіне байланысты кеткен ғой, өзім де солай ойлағам бірақ әсері барын білмеппін. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:31, 2020 ж. шілденің 13 (+06) == Мақала мазмұны == Мақала жазғанда тікелей көшере салмай (газет, журнал, жаңалықтар сияқты жазылған), энциклопедиялық стильде бейтараптылықты сақтап жазған дұрыс. Байқағаным жазған мақалаларыңыз көбісі дайын нәрсені көшіре салғансыз. Солардың бәрін түзетіп шығыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:06, 2020 ж. шілденің 15 (+06) :Қолымнан келгенше тырысайын. Мен Атырау облысын ықшамға келтіруге тырысқам. Енді бір ғана Атырау спортын толықтыру қалды, сосын болдым.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:55, 2020 ж. шілденің 15 (+06) ::Содан кейін түзетерсіз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:24, 2020 ж. шілденің 17 (+06) == Сурет жүктеу == Суреттің дереккөзі дұрыс емес қой сізде. яндекс деп жалпылама емес қандай сайттан алғанын көрсет керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:32, 2020 ж. шілденің 20 (+06) *Менің алдымдағы автордың дереккөзі --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:30, 2020 ж. шілденің 20 (+06) ::Түсінбедім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:34, 2020 ж. шілденің 20 (+06) :::Ол суретті мен жүктеген жоқпын, тек көшіріп алдым, Аркадий Юрьевич Волож --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:39, 2020 ж. шілденің 20 (+06) :Уикипедияға сіз жүктедіңіз ғой. Сондықтан дұрыстап көрсету керек қайнарын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:12, 2020 ж. шілденің 20 (+06) == Сурет:Шоқпартоғай.jpg == Сізге айтыпедім ғой суреттердің нақты дереккөзін көрсетіңіз деп, аталған суретті жедел жоюға ұсындым. Дереккөзді бассам яндекстің басты беті ғана шығып тұр ғой--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2020 ж. шілденің 31 (+06) :Енді өзім түсірген фотоларды жүктеймін. Яндекстен алғасын соның дереккөзін көрсеттім.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:52, 2020 ж. шілденің 31 (+06) ::Өзіңіздікі болса тіпті керемет[[File:SMirC-thumbsup.svg|20px]] --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:18, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) ::Байқап отырған боларсың суреттердің 90 пайызы өзім түсірген суреттер. Негізі Атырау облысында 200 ден астам елді мекен болсы соның 160 елді мекенін өзім түсіргем, өкінішке орай ноутбукка программа ауыстырғанда бәрі кетіп қалап 30-40 елді мекен қалды. Ең өкініштісі шетелдің 48 қаласының фотосы бірге жойылып кетті. Түсінбей отырғаным фотоның көбі Яндексте, сонда мен қандай дереккөз көрсетуім керек? Акиматтың сайты ма?--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:31, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) :::Иә оны байқадым, бірақ та арасында интернеттен алынған суреттер бар екен, соны дұрыстап көрсету керек болған-ды. Авторын, жылын, қандай интернет сайттан және авторлық құқық бұзылмауы тиіс --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:03, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақстан ауданы == {{tl|Қазақстан ауданы}} деген Қазақстанға арналған үлгі бар. Соны қолдану керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) *Мен ештеңеге ұрынған жоқпын.Үлгі бұрыннан тұр. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) ::МММММММММ, сізді ұрынды деп сынап тұрған жоқпын, Атырау облысының аудандарын дамытып жатыр екенсіз. Соған ақыры үлгіні де ауыстырып жаңартып кетсеңіз деген кеңесімді айттым) ПС: Тек мен үшін кетіп қалмаңыз (Нұрлан мырза айтып еді менің кесірімнен деп) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) :::Мен тағы не бүлдірдім деп шошып кетіп едім, сонда бұрынғы үлгілер қате ме? --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:45, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) Түсіндім, айырмашылық бар екен. Сәл кейінірек түзермін. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:52, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) :Жоқ ол үлгі қате емес. Жалпыға арналған үлгі ғой. Кезінде Қазақстан үшін үлгілер жасағанмын (облыс, аудан, ауылдық округ үшін). Мысал ретінде Меркі ауданы мақаласын қарап шықсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:57, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) == шы, ші жалғаулары == : цифрдан кейін - тұрса шы, ші т.б. жазылмайды. Мектепте жүргенде сызықшадан кейін осы жалғауларды жалғаймын деп мұғалімдерден талай ескерту алғанмын.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:54, 2021 ж. сәуірдің 16 (+06) :онда сызықшаныды алып тастау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:16, 2021 ж. сәуірдің 17 (+06) == Ордендер == Қазақстанға қатысты ордендер мен медальдар үлгісі бар. Соны қойсаңыз санаттар автоматты түрде пайда болады. '''Санат:Үлгілер:Марапаттар:Қазақстан''' санатына өтіңіз. Туған/өлген жылдарда да солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:32, 2021 ж. маусымның 17 (+06) == Санат қою == Саламатсыз, сізде санаттарды дүрыс бастап жатқан жоқсыз (түзетіп жатырмын). Солардың өңдеу тарихына кіріп көрсеңіз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:09, 2021 ж. шілденің 19 (+06) == Толық мақала == Саламатсыз, ''толық мақала'' деген үлгіні қолдаңсаңыз дұрыс болар еді. Алғашқы бөлімді түзетіп шықтым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:43, 2021 ж. тамыздың 5 (+06) :: Саламатсыз ба?, сол толық мақала деген толық болмағасын ''қараңыз'' деп қосып едім, мыс. [[Қарақытай мемлекеті]], [[Найман мемлекеті]] тағы басқалары бар, толық деп айтуға барар ма екен? Меніңше сол мақалаларды толықтырғаннан кейін қою керек сияқты.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:57, 2021 ж. тамыздың 8 (+06) :::Жоқ мәселе ол мақала толық/мықты деген сөз емес: тек толығырақ білгіңіз келсе осыған өтіңіз деген арнайы үлгі-сілтеме --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:59, 2021 ж. тамыздың 11 (+06) ::::Түсінікті.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:02, 2021 ж. тамыздың 12 (+06) == Әліпов (ауыл) == Сәламатсыздар ма? Әліпов елді мекені екі жерде тұр екен. '''[[Әліпов (ауыл)]] және [[Ғизат Әліпов ауылы]].''' Екеуін [[Әліпов (ауыл)]] ға біріктірдім. Енді сіздерден көмек керек болып тұр. Әліпов (ауыл) тақырыбын Ғизат Әліпов (ауыл) ға өзгертіп, Ғизат Әліпов ауылы тақырыбын өшіру керек. Және елді мекендердегі үлгіні де өзгерту керек. Рахмет!--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:50, 2021 ж. қыркүйектің 26 (+06) [[Қатысушы:Мағыпар|Магпар]] мырза, бұл екі ауыл аттас болса да, бөлек-бөлек ауылдар емес пе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:08, 2022 ж. маусымның 27 (+06) ::Бір ауыл, ол ауылда болдым...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:30, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Санат бастау == Мағыпар мырза санатқа сол санатты қайтадан қоюға болмайды, сіз орысша айтқанда ''замкнутый круг'' жасап отырсыз. ''Исатай ауданы географиясы'' санатын түзетіп шықтым, соған назар аударып көрсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:34, 2021 ж. қарашаның 24 (+06) == Намыс → Ар-намыс == Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) :: Сәләматсыз ба? ҚР Азаматтық кодексiнің 143-бабында Ар-намыс деп жазылған. *'''Мысалы''': Азамат өзінің ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді сот тәртібімен теріске шығаруды талап етуге құқылы. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:49, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) :Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:00, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) == [[Ғизат Әліпов ауылы]] == Бұл мақаланы жоюға ұсыныпсыз. Себебін айтсаңыз деген тілек. Тарап кеткен ауыл болса да, қалдыруға болады. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:01, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) :: Әліпов деген ауыл жазылған, онда [[Әліпов (ауыл)|Әліповты]] жойып, Ғизат Әліповты қалдыру керек, себебі бір ауыл екі бетте жүр.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:11, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) :::Негізі Ғизат Әліпов деп қалдырған дұрыс сияқты, мен үлгіде Әліпов тұрғасын сол үлгіге жаздым. Онда үлгіні де өзгертіп кету керек--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:14, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Миллион деген сөзді қосыңыз == [[Кубалықтар|Мына мақалада]] 11,2 деген сандардан кейін ''миллион'' дегенді қосу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:22, 2022 ж. ақпанның 21 (+06) == Халық == Саламатсыз, {{tl|Халық}} үлгі бар, соны қолдансаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:52, 2022 ж. ақпанның 26 (+06) == Білгенге маржан айдарына ұсыныстар беріңіз == Ассалаумағалейкум, қалайсыз. Сіз Уикипедияда көп мақалалар жазып шығарып жүрсіз. Енді сол жаңа мақалаларыңыздың арасынан [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2022]] айдарына жақсы, қолданушыларға қызықты, пайдалы дәйектеріңізбен бөлісіңіз. Білгенге маржан айдары аз да болса жаңарып тұрсын. Рахмет. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 18:15, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) ::Сәләматсыз ба? Ұсыныс жібердім, егер осындай бағытта болса табуға болады, қиындығы жоқ. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:36, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) :::Білгенге маржан айдарына ұсыныстар беріпсіз, рахмет. Дегенмен, оларды өзіңіз қосқан жаңа мақалалар арасынан, немесе басқа қолданушылардың жаңа мақалаларына сілтеме бере отырып көрсетуге тырысыңыз. :::Мысалы, сіздің ұсыныстарыңыздағы :::Шимпанзе - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар деген ақпаратты :::[[Шимпанзе]] - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар деп шимпанзе деген жаңа мақалаға сілтей отырып көрсетуге болады. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:45, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) == Амбондықтар == [[Амбондықтар]] туралы мақала жазғаныңыз үшін рақмет. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:57, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) == Мақаланың аты қате == [[Андо-цез халықтары‎]] деген мақаланың атын өзгерту керек, дұрысы — ''Андий-цез халықтары‎''. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:57, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :Рахмет! Алға қарай байқасаңыздар ескертіп отырарсыздар, кейде переводтардан аударғанда дұрыс шықпай жатады, кейде сілтемелерде де қателер кездесіп отырады. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:11, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) == Қажетсіз сілтеме == [[Үлгі:Мұхтар Әуезов шығармалары|Мына үлгіге]] екі сілтеме қосып қойыпсыз. [[Ақын аға]] — бұл [[Абай жолы (роман)|Абай жолының]] бір бөлігі ғана, сондықтан да сілтемені алып тастадым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:41, 2022 ж. наурыздың 30 (+06) :: Алып тастаған сияқты едім, қалып қойған ғой. Менде Әуезовтың жазған шығармаларының бәрі бар еді 100%, соны толтырам ба ойлағам, оған көп уақыт керек екен, сосын қоя қойдым...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:49, 2022 ж. наурыздың 30 (+06) == [[Қатысушы:Мағыпар/зертхана‎]] == Әлем халықтарының тізімі‎ үлгісі [[Қатысушы:Мағыпар/зертхана‎]] дұрыс па екен? Дұрыс болса [[Әлем халықтарының тізімі]] мақаласының астына орналастырып берсеңіздер мен қызыл бояулардан құтылуды бастайын. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:51, 2022 ж. сәуірдің 4 (+06) :Дұрыс, бірақ құрлық бойынша бөліп-бөліп жасаған дұрыс сияқты. Телеграмға жазсаңыз мен егжей тегжейлі үйретіп берейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:25, 2022 ж. сәуірдің 4 (+06) == Санат:Малайзия халықтары == Мағыпар мырза, қалайсыз? Санат жасауды ақыры үйренбейтін болдыңыз ғой)) ''Санат:Малайзия халықтары'' санатына өтіп, өңделу тарихына үңіліп кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:11, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тағы мен сол == Мағыпар мырза, ''үлгі:***'' деп жазудың қажеті, жоқ тек үлгі атауы болса болды) Сосын соңына емес санаттың алдына қою керек. Мынау қайта-қайта маған жаза берді деп ренжімеңіз, кейін екі жұмыс болмасын деген кеңесім) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:45, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) ::Қайта ескерткенің дұрыс болды, енді бәрі түсінікті, рахмет!, үлгіні бірінші рет қойып тұрмын...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:32, 2022 ж. мамырдың 3 (+06) == Мұқият болыңыз == [[Буриши]] деген мақаланы аударыпсыз, бұл атау қате, себебі соңғы «и» — орыстардың көптік жалғауы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. мамырдың 9 (+06) == Үлгіні қолдану == Саламатсыз, қазуикиге баға жетпес үлкен үлес қосып жатсыз. Халықтар жайлы мақалаға неге ''халық'' үлгісін қолданбасқа, сол үшін жасалған үлгі еді) Әрі мақаланы көрнекі қылып көрсетеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:47, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :Бүгін бастаймын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:20, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Ачелер == Ачелер мақаласын жоюға ұсынып отырмын, себебі Ачех мақаласы бар, екеуі бір ұлт. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:26, 2022 ж. мамырдың 21 (+06) == Этникалық топ == Мағыпар мырза жоғарыда айтылған үлгінің атауы өзгеріп, сәл дизайны басқаша болды: {{tl|Этникалық топ}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:35, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : <code>|сурет = The Pearl Harvester.jpg</code> деген параметрге осылай қойып жатса жетіп жатыр. Ешқандай ''сурет, 300px'' керегі жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:56, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) ::Рахмет, Мағыпар мырза. Кері байланысқа шығып, мақалаларды ерінбей әрлеп, түзеткеңіз үшін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:37, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Басқа ұлттардың тегі == Орыс, татар т.б. ұлттардың әкесінің атын ұлы деп аудару дұрыс па? (мыс:Сергеевич, Сергейұлы) [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Санат == Орыс тілінде бар санат, неге қазақ уикипедиясына болмайды? Мыс:Ғағауызстан елді мекендері, орысшасында Гагаузские поселения деп берілген, әлде ғағауыз елді мекендері деп беру керек пе? Кім түсіндіре алады? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 17:11, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :Жойған мен) Себеп тағы да санатты дұрыс бастамадыңыз, бірнеше рет жоғары да жазып едім, түсінбепсіз. Тағы мені дұрыс түсінбей, әдейі жасап жатыр деп ойламас үшін тек жоя салдым. Дәл осы санатты Нұрлан мырзадан сұрап көріңіз (атауы дұрыс па бұрыс па?) және сол кісі санатты бастап, сізге санат жайлы дұрыстап түсіндіріп берер, менен шықпады түсіндіруге, ренжімеңіз. Кеш жазып жатқанға да кешірерсіз( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Интеруики == Мәке, жаңа мақала жазғанда, оны басқа тілдегі дәл сол мақаламен байланыстырыңыз, яғни интеруики сілтемесін қосыңыз. Ол үшін сол жақтағы арнайы түймені пайдаланыңыз. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 13:03, 2022 ж. шілденің 28 (+06) :::Баке, мен басқа тілдерге қосып жүрмін, ал мынаны түсінбедім, сонда, экземпляр, страна т.с.сияқты 23 графа бар екен, соның бәрін толтырам ба? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:07, 2022 ж. шілденің 28 (+06) == Елдерді аударудағы кететін шағын қателер == [[Кайелдер]] дегенді аударыпсыз. Бұлардың мекені Каели болса, олардың атауында тағы бір әріп қайдан қосылды? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:31, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Мен пайдаланған 6 дереккөздің бесеуінде Кайели деп берілген. Олардан асып қайда барам... Сосын елдер емес халықтар, мынау '''Suku Kayeli''' өз тіліндегі оригинал атауы, артық әріп көріп тұрған жоқпын [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) ::Каели шығанағы мен кайелдер түпнұсқада бірдей жазылғандықтан осы сөздің біреуін түзету керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 10:49, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Карендер == Карендер мақаласы сілтемелерді өңдеуді басқанда басқа тілдерге қосылмай тұр, қарап жібересіңдер ме? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:49, 2022 ж. тамыздың 17 (+06) == Санат == Саламатсыз, санаттарды тағы және тағы да дұрыс емес бастап жатырсыз(( Жаза беріп мазамды алды деп Нұрлан мырзаға шағымданасыздар(. Жай '''Санат:Лаос тұрғындары''' деген санатқа өтіп, өңделу тарихын салыстырып кетіп, қалай дұрыс жасау керектігін көрерсіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:57, 2022 ж. тамыздың 23 (+06) :Саламатсыз ба? Маған мынаны түсіндіресіз бе, неге орысшасында Лаос халықтары деп жазуға болады, ал қазақшада болмайды... неге жұрты? Алға қарай бәріне де халықтары деп қоссам қате болмайтын шығар. Мен жазғанға дейін ешқашан жұрты, тұрғындары деген санатты көрген жоқпын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 01:06, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) ::Кеш жарық, мәселе санат атауын дұрыс бастамадыңызда емес, мәселе жаңа санатты дұрыс ашпай жатырсыз. ''Санат:Лаос халықтары'' санатына өтіп, санатқа қандай санат қойғанымды, интеруики қойып кеткенімді көрсеңіз болады. Сіз ''санат:Атырау'' деп оның ішіне кірсең қайтадан ''санат:Атырау'' деп бастап жатырсыз, тұйықталған дүние туындап жатыр. Санат деген тамыр сияқты, кішіден үлкен '''метасанатқа''' апару керек. Айтпақшы ''Санат:Лаос халықтары'' санат бос тұр, яғни ешқандай мақалаға қойылмаған екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:33, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 6p14pemlvfbhcfnjvujkvnpap35uuuf 3064170 3064163 2022-08-25T16:38:27Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Мағыпар}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 14:55, 2020 ж. маусымның 29 (+06) == Сөздерге сілтеу == Мақалаға тікелей қатысы жоқ әрі дұрыс сілтеме жасауыңызды доғарыңыз! Атырау облысы десе атырауға бір бөлек облысқа бір бөлек сияқты сілтеме жасауға болмайды. Тек тікелей мақалаға қатысты нәрселер болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:34, 2020 ж. шілденің 2 (+06) == Жаңа мақала == Мақала жазғанда жалпы санат қоя салмай мақалаға тікелей қатысты санат қою керек, интеруики ұмытпаңыз. Сосын дереккөздер көшіре салмай қазақстандық сайттардан алу керек. Бір сөзде он рет сілтеудің қажеті жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:38, 2020 ж. шілденің 10 (+06) == Сурет == Сурет:Атырау.Формация АҚ.jpg *Фармация АҚ деп өзгерте қоясыңдар ма?--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:46, 2020 ж. шілденің 10 (+06) == Интервал сақтау == Неге дереккөздеріңіз сөйлемнен бөлек арасы алшақ қойып жатсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:45, 2020 ж. шілденің 13 (+06) :Қосып шығайын. Копировать еткеннен кейін түсуіне байланысты кеткен ғой, өзім де солай ойлағам бірақ әсері барын білмеппін. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:31, 2020 ж. шілденің 13 (+06) == Мақала мазмұны == Мақала жазғанда тікелей көшере салмай (газет, журнал, жаңалықтар сияқты жазылған), энциклопедиялық стильде бейтараптылықты сақтап жазған дұрыс. Байқағаным жазған мақалаларыңыз көбісі дайын нәрсені көшіре салғансыз. Солардың бәрін түзетіп шығыңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:06, 2020 ж. шілденің 15 (+06) :Қолымнан келгенше тырысайын. Мен Атырау облысын ықшамға келтіруге тырысқам. Енді бір ғана Атырау спортын толықтыру қалды, сосын болдым.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:55, 2020 ж. шілденің 15 (+06) ::Содан кейін түзетерсіз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:24, 2020 ж. шілденің 17 (+06) == Сурет жүктеу == Суреттің дереккөзі дұрыс емес қой сізде. яндекс деп жалпылама емес қандай сайттан алғанын көрсет керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:32, 2020 ж. шілденің 20 (+06) *Менің алдымдағы автордың дереккөзі --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:30, 2020 ж. шілденің 20 (+06) ::Түсінбедім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:34, 2020 ж. шілденің 20 (+06) :::Ол суретті мен жүктеген жоқпын, тек көшіріп алдым, Аркадий Юрьевич Волож --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:39, 2020 ж. шілденің 20 (+06) :Уикипедияға сіз жүктедіңіз ғой. Сондықтан дұрыстап көрсету керек қайнарын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:12, 2020 ж. шілденің 20 (+06) == Сурет:Шоқпартоғай.jpg == Сізге айтыпедім ғой суреттердің нақты дереккөзін көрсетіңіз деп, аталған суретті жедел жоюға ұсындым. Дереккөзді бассам яндекстің басты беті ғана шығып тұр ғой--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2020 ж. шілденің 31 (+06) :Енді өзім түсірген фотоларды жүктеймін. Яндекстен алғасын соның дереккөзін көрсеттім.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:52, 2020 ж. шілденің 31 (+06) ::Өзіңіздікі болса тіпті керемет[[File:SMirC-thumbsup.svg|20px]] --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:18, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) ::Байқап отырған боларсың суреттердің 90 пайызы өзім түсірген суреттер. Негізі Атырау облысында 200 ден астам елді мекен болсы соның 160 елді мекенін өзім түсіргем, өкінішке орай ноутбукка программа ауыстырғанда бәрі кетіп қалап 30-40 елді мекен қалды. Ең өкініштісі шетелдің 48 қаласының фотосы бірге жойылып кетті. Түсінбей отырғаным фотоның көбі Яндексте, сонда мен қандай дереккөз көрсетуім керек? Акиматтың сайты ма?--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:31, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) :::Иә оны байқадым, бірақ та арасында интернеттен алынған суреттер бар екен, соны дұрыстап көрсету керек болған-ды. Авторын, жылын, қандай интернет сайттан және авторлық құқық бұзылмауы тиіс --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:03, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақстан ауданы == {{tl|Қазақстан ауданы}} деген Қазақстанға арналған үлгі бар. Соны қолдану керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) *Мен ештеңеге ұрынған жоқпын.Үлгі бұрыннан тұр. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) ::МММММММММ, сізді ұрынды деп сынап тұрған жоқпын, Атырау облысының аудандарын дамытып жатыр екенсіз. Соған ақыры үлгіні де ауыстырып жаңартып кетсеңіз деген кеңесімді айттым) ПС: Тек мен үшін кетіп қалмаңыз (Нұрлан мырза айтып еді менің кесірімнен деп) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) :::Мен тағы не бүлдірдім деп шошып кетіп едім, сонда бұрынғы үлгілер қате ме? --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:45, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) Түсіндім, айырмашылық бар екен. Сәл кейінірек түзермін. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:52, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) :Жоқ ол үлгі қате емес. Жалпыға арналған үлгі ғой. Кезінде Қазақстан үшін үлгілер жасағанмын (облыс, аудан, ауылдық округ үшін). Мысал ретінде Меркі ауданы мақаласын қарап шықсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:57, 2021 ж. сәуірдің 1 (+06) == шы, ші жалғаулары == : цифрдан кейін - тұрса шы, ші т.б. жазылмайды. Мектепте жүргенде сызықшадан кейін осы жалғауларды жалғаймын деп мұғалімдерден талай ескерту алғанмын.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:54, 2021 ж. сәуірдің 16 (+06) :онда сызықшаныды алып тастау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:16, 2021 ж. сәуірдің 17 (+06) == Ордендер == Қазақстанға қатысты ордендер мен медальдар үлгісі бар. Соны қойсаңыз санаттар автоматты түрде пайда болады. '''Санат:Үлгілер:Марапаттар:Қазақстан''' санатына өтіңіз. Туған/өлген жылдарда да солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:32, 2021 ж. маусымның 17 (+06) == Санат қою == Саламатсыз, сізде санаттарды дүрыс бастап жатқан жоқсыз (түзетіп жатырмын). Солардың өңдеу тарихына кіріп көрсеңіз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:09, 2021 ж. шілденің 19 (+06) == Толық мақала == Саламатсыз, ''толық мақала'' деген үлгіні қолдаңсаңыз дұрыс болар еді. Алғашқы бөлімді түзетіп шықтым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:43, 2021 ж. тамыздың 5 (+06) :: Саламатсыз ба?, сол толық мақала деген толық болмағасын ''қараңыз'' деп қосып едім, мыс. [[Қарақытай мемлекеті]], [[Найман мемлекеті]] тағы басқалары бар, толық деп айтуға барар ма екен? Меніңше сол мақалаларды толықтырғаннан кейін қою керек сияқты.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:57, 2021 ж. тамыздың 8 (+06) :::Жоқ мәселе ол мақала толық/мықты деген сөз емес: тек толығырақ білгіңіз келсе осыған өтіңіз деген арнайы үлгі-сілтеме --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:59, 2021 ж. тамыздың 11 (+06) ::::Түсінікті.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:02, 2021 ж. тамыздың 12 (+06) == Әліпов (ауыл) == Сәламатсыздар ма? Әліпов елді мекені екі жерде тұр екен. '''[[Әліпов (ауыл)]] және [[Ғизат Әліпов ауылы]].''' Екеуін [[Әліпов (ауыл)]] ға біріктірдім. Енді сіздерден көмек керек болып тұр. Әліпов (ауыл) тақырыбын Ғизат Әліпов (ауыл) ға өзгертіп, Ғизат Әліпов ауылы тақырыбын өшіру керек. Және елді мекендердегі үлгіні де өзгерту керек. Рахмет!--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:50, 2021 ж. қыркүйектің 26 (+06) [[Қатысушы:Мағыпар|Магпар]] мырза, бұл екі ауыл аттас болса да, бөлек-бөлек ауылдар емес пе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:08, 2022 ж. маусымның 27 (+06) ::Бір ауыл, ол ауылда болдым...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:30, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Санат бастау == Мағыпар мырза санатқа сол санатты қайтадан қоюға болмайды, сіз орысша айтқанда ''замкнутый круг'' жасап отырсыз. ''Исатай ауданы географиясы'' санатын түзетіп шықтым, соған назар аударып көрсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:34, 2021 ж. қарашаның 24 (+06) == Намыс → Ар-намыс == Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) :: Сәләматсыз ба? ҚР Азаматтық кодексiнің 143-бабында Ар-намыс деп жазылған. *'''Мысалы''': Азамат өзінің ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді сот тәртібімен теріске шығаруды талап етуге құқылы. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:49, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) :Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:00, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) == [[Ғизат Әліпов ауылы]] == Бұл мақаланы жоюға ұсыныпсыз. Себебін айтсаңыз деген тілек. Тарап кеткен ауыл болса да, қалдыруға болады. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:01, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) :: Әліпов деген ауыл жазылған, онда [[Әліпов (ауыл)|Әліповты]] жойып, Ғизат Әліповты қалдыру керек, себебі бір ауыл екі бетте жүр.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:11, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) :::Негізі Ғизат Әліпов деп қалдырған дұрыс сияқты, мен үлгіде Әліпов тұрғасын сол үлгіге жаздым. Онда үлгіні де өзгертіп кету керек--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:14, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Миллион деген сөзді қосыңыз == [[Кубалықтар|Мына мақалада]] 11,2 деген сандардан кейін ''миллион'' дегенді қосу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:22, 2022 ж. ақпанның 21 (+06) == Халық == Саламатсыз, {{tl|Халық}} үлгі бар, соны қолдансаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:52, 2022 ж. ақпанның 26 (+06) == Білгенге маржан айдарына ұсыныстар беріңіз == Ассалаумағалейкум, қалайсыз. Сіз Уикипедияда көп мақалалар жазып шығарып жүрсіз. Енді сол жаңа мақалаларыңыздың арасынан [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2022]] айдарына жақсы, қолданушыларға қызықты, пайдалы дәйектеріңізбен бөлісіңіз. Білгенге маржан айдары аз да болса жаңарып тұрсын. Рахмет. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 18:15, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) ::Сәләматсыз ба? Ұсыныс жібердім, егер осындай бағытта болса табуға болады, қиындығы жоқ. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:36, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) :::Білгенге маржан айдарына ұсыныстар беріпсіз, рахмет. Дегенмен, оларды өзіңіз қосқан жаңа мақалалар арасынан, немесе басқа қолданушылардың жаңа мақалаларына сілтеме бере отырып көрсетуге тырысыңыз. :::Мысалы, сіздің ұсыныстарыңыздағы :::Шимпанзе - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар деген ақпаратты :::[[Шимпанзе]] - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар деп шимпанзе деген жаңа мақалаға сілтей отырып көрсетуге болады. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:45, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) == Амбондықтар == [[Амбондықтар]] туралы мақала жазғаныңыз үшін рақмет. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:57, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) == Мақаланың аты қате == [[Андо-цез халықтары‎]] деген мақаланың атын өзгерту керек, дұрысы — ''Андий-цез халықтары‎''. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:57, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :Рахмет! Алға қарай байқасаңыздар ескертіп отырарсыздар, кейде переводтардан аударғанда дұрыс шықпай жатады, кейде сілтемелерде де қателер кездесіп отырады. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:11, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) == Қажетсіз сілтеме == [[Үлгі:Мұхтар Әуезов шығармалары|Мына үлгіге]] екі сілтеме қосып қойыпсыз. [[Ақын аға]] — бұл [[Абай жолы (роман)|Абай жолының]] бір бөлігі ғана, сондықтан да сілтемені алып тастадым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:41, 2022 ж. наурыздың 30 (+06) :: Алып тастаған сияқты едім, қалып қойған ғой. Менде Әуезовтың жазған шығармаларының бәрі бар еді 100%, соны толтырам ба ойлағам, оған көп уақыт керек екен, сосын қоя қойдым...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 16:49, 2022 ж. наурыздың 30 (+06) == [[Қатысушы:Мағыпар/зертхана‎]] == Әлем халықтарының тізімі‎ үлгісі [[Қатысушы:Мағыпар/зертхана‎]] дұрыс па екен? Дұрыс болса [[Әлем халықтарының тізімі]] мақаласының астына орналастырып берсеңіздер мен қызыл бояулардан құтылуды бастайын. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:51, 2022 ж. сәуірдің 4 (+06) :Дұрыс, бірақ құрлық бойынша бөліп-бөліп жасаған дұрыс сияқты. Телеграмға жазсаңыз мен егжей тегжейлі үйретіп берейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:25, 2022 ж. сәуірдің 4 (+06) == Санат:Малайзия халықтары == Мағыпар мырза, қалайсыз? Санат жасауды ақыры үйренбейтін болдыңыз ғой)) ''Санат:Малайзия халықтары'' санатына өтіп, өңделу тарихына үңіліп кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:11, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тағы мен сол == Мағыпар мырза, ''үлгі:***'' деп жазудың қажеті, жоқ тек үлгі атауы болса болды) Сосын соңына емес санаттың алдына қою керек. Мынау қайта-қайта маған жаза берді деп ренжімеңіз, кейін екі жұмыс болмасын деген кеңесім) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:45, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) ::Қайта ескерткенің дұрыс болды, енді бәрі түсінікті, рахмет!, үлгіні бірінші рет қойып тұрмын...--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:32, 2022 ж. мамырдың 3 (+06) == Мұқият болыңыз == [[Буриши]] деген мақаланы аударыпсыз, бұл атау қате, себебі соңғы «и» — орыстардың көптік жалғауы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. мамырдың 9 (+06) == Үлгіні қолдану == Саламатсыз, қазуикиге баға жетпес үлкен үлес қосып жатсыз. Халықтар жайлы мақалаға неге ''халық'' үлгісін қолданбасқа, сол үшін жасалған үлгі еді) Әрі мақаланы көрнекі қылып көрсетеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:47, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :Бүгін бастаймын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:20, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Ачелер == Ачелер мақаласын жоюға ұсынып отырмын, себебі Ачех мақаласы бар, екеуі бір ұлт. --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:26, 2022 ж. мамырдың 21 (+06) == Этникалық топ == Мағыпар мырза жоғарыда айтылған үлгінің атауы өзгеріп, сәл дизайны басқаша болды: {{tl|Этникалық топ}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:35, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : <code>|сурет = The Pearl Harvester.jpg</code> деген параметрге осылай қойып жатса жетіп жатыр. Ешқандай ''сурет, 300px'' керегі жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:56, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) ::Рахмет, Мағыпар мырза. Кері байланысқа шығып, мақалаларды ерінбей әрлеп, түзеткеңіз үшін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:37, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Басқа ұлттардың тегі == Орыс, татар т.б. ұлттардың әкесінің атын ұлы деп аудару дұрыс па? (мыс:Сергеевич, Сергейұлы) [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Санат == Орыс тілінде бар санат, неге қазақ уикипедиясына болмайды? Мыс:Ғағауызстан елді мекендері, орысшасында Гагаузские поселения деп берілген, әлде ғағауыз елді мекендері деп беру керек пе? Кім түсіндіре алады? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 17:11, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :Жойған мен) Себеп тағы да санатты дұрыс бастамадыңыз, бірнеше рет жоғары да жазып едім, түсінбепсіз. Тағы мені дұрыс түсінбей, әдейі жасап жатыр деп ойламас үшін тек жоя салдым. Дәл осы санатты Нұрлан мырзадан сұрап көріңіз (атауы дұрыс па бұрыс па?) және сол кісі санатты бастап, сізге санат жайлы дұрыстап түсіндіріп берер, менен шықпады түсіндіруге, ренжімеңіз. Кеш жазып жатқанға да кешірерсіз( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Интеруики == Мәке, жаңа мақала жазғанда, оны басқа тілдегі дәл сол мақаламен байланыстырыңыз, яғни интеруики сілтемесін қосыңыз. Ол үшін сол жақтағы арнайы түймені пайдаланыңыз. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 13:03, 2022 ж. шілденің 28 (+06) :::Баке, мен басқа тілдерге қосып жүрмін, ал мынаны түсінбедім, сонда, экземпляр, страна т.с.сияқты 23 графа бар екен, соның бәрін толтырам ба? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:07, 2022 ж. шілденің 28 (+06) == Елдерді аударудағы кететін шағын қателер == [[Кайелдер]] дегенді аударыпсыз. Бұлардың мекені Каели болса, олардың атауында тағы бір әріп қайдан қосылды? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:31, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Мен пайдаланған 6 дереккөздің бесеуінде Кайели деп берілген. Олардан асып қайда барам... Сосын елдер емес халықтар, мынау '''Suku Kayeli''' өз тіліндегі оригинал атауы, артық әріп көріп тұрған жоқпын [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:52, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) ::Каели шығанағы мен кайелдер түпнұсқада бірдей жазылғандықтан осы сөздің біреуін түзету керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 10:49, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Карендер == Карендер мақаласы сілтемелерді өңдеуді басқанда басқа тілдерге қосылмай тұр, қарап жібересіңдер ме? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 15:49, 2022 ж. тамыздың 17 (+06) == Санат == Саламатсыз, санаттарды тағы және тағы да дұрыс емес бастап жатырсыз(( Жаза беріп мазамды алды деп Нұрлан мырзаға шағымданасыздар(. Жай '''Санат:Лаос тұрғындары''' деген санатқа өтіп, өңделу тарихын салыстырып кетіп, қалай дұрыс жасау керектігін көрерсіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:57, 2022 ж. тамыздың 23 (+06) :Саламатсыз ба? Маған мынаны түсіндіресіз бе, неге орысшасында Лаос халықтары деп жазуға болады, ал қазақшада болмайды... неге жұрты? Алға қарай бәріне де халықтары деп қоссам қате болмайтын шығар. Мен жазғанға дейін ешқашан жұрты, тұрғындары деген санатты көрген жоқпын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 01:06, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) ::Кеш жарық, мәселе санат атауын дұрыс бастамадыңызда емес, мәселе жаңа санатты дұрыс ашпай жатырсыз. ''Санат:Лаос халықтары'' санатына өтіп, санатқа қандай санат қойғанымды, интеруики қойып кеткенімді көрсеңіз болады. Сіз ''санат:Атырау'' деп оның ішіне кірсең қайтадан ''санат:Атырау'' деп бастап жатырсыз, тұйықталған дүние туындап жатыр. Санат деген тамыр сияқты, кішіден үлкен '''метасанатқа''' апару керек. Айтпақшы ''Санат:Лаос халықтары'' санат бос тұр, яғни ешқандай мақалаға қойылмаған екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:33, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) * Өй, сауатсыз Kasymov, "бастамадыңызда" деген сөз жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 22:38, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 1nycnagb5roh0gmcnp8sl9qwbwztizg 0 642507 3064085 2775340 2022-08-25T14:03:46Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Жақсымай ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Темір ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Шұбарқұдық кәсіпшілігі]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1984 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Жақсымай ауылдық округі''' – [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Жақсымай]], [[Шұбарқұдық кәсіпшілігі]] ауылдары кіреді. Орталығы – Шұбарқұдық кәсіпшілігі ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 11370 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Темір ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Темір ауданы ауылдық округтері]] crx7v4k971qhws5isn5k6eathhjkpfv 3 646547 3064164 3054447 2022-08-25T16:34:52Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=DISEKenesbek}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 14:55, 2020 ж. қыркүйектің 28 (+06) == Калатрава ордені == Қандай үлгі керек? сіз әрине ағылшынша жазсаңыз жасамайды үлгі (шаблон) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2020 ж. қарашаның 2 (+06) ([[ОУ:Kasymov|обс.]]) Маған «діни тапсырыс» шаблоны ғана керек болды. Мен оны ағылшынша википедиядан userbox order ретіндегідей қолдануға тырыстым. Мен жай ғана мақала жазу, құру және редактировка жасап өте ыңғайсыз деп айтамын. Мысалы, мақала жасаудың визуал тәсілі бар Орысша және Ағылшы Википедиядағы сияқты. Егер біздің Уикипедияда жоқ болса, онда мен ештеңе айтпаймын. --[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 19:36, 2020 ж. қарашаның 2 (+06) :Орыс уикиден келген қатысушысыз ғой деймін, тіпті мені белгілеген үлгі де дұрыс емес (маған ешқандай хабарламалар көрінбеді). Ендеше қазақ тілінде жоқ болса тырысып жасап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:51, 2020 ж. қарашаның 19 (+06) :Қазақша Уикипедияда визуал өңдеу бар. Бар болғаны бета нұсқаға өтіп ауыстырсаңыз болды, бәрі ауысады. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 14:27, 2021 ж. мамырдың 17 (+06) == Байрақ/ту == ''Флаг, flagicon'' қазақша дұрыс нұсқасы бар. {{tl|Байрақ}} немесе {{tl|Ту}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:01, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) :Білемін, жай ғана мен бұл команданы жиі қолданамын. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 01:05, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) ::Түсінікті, алайда қазуики болғандықтан сол үлгіні пайдалануды өтінемін (себеп: ол дубликат үлгілерді жою жоспарда бар) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2021 ж. қыркүйектің 12 (+06) == Туған/қайтысболған == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгіде: туған/қайтысболған параметрде санмен толтыру керек. ''1.11.1111''. Сонда жасын жазып әлек болмайсыз, әрі автоматты түрде санаттар пайда болады (туған жылдары мен күндері). Сосын туғанжері, қайтысболғанжері деген үлгілер бар: сол арқылы санатта осындай жерде туғандар деген санат пайда болады. Түніксіз болса: ''Крис Эванс'', ''Скарлетт Йоханссон'' мақаласын қарап көріңіз. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:58, 2021 ж. қазанның 26 (+06) :Сәлеметсіз бе, кеңес үшін рахмет. Бастапқыда мен туған күн мен өлімнің осы параметрін білдім. Менің жалғыз қиындықдығым ғасырлар бұрын өмір сүрген тұлғалармен болды. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. қазанның 26 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Туғанжері == Саламатсыз, мақалаларға үлгілермен әрлегеңізге рахмет. Туған/қайтыс болған жері параметріне: {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген арнайы үлгілер бар, сонда **** туғандар, **** қайтыс болғандар деген санаттар пайда болады. Сосын дубликат санаттарды алып тастауыңызды өтінемін. Жоғарыда осы туралы айтылған сияқты еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:47, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Сәлеметсіз бе, Мен бәрін түсіндім, кеңес үшін рахмет. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 23:07, 2022 ж. ақпанның 21 (+06) == Үлес қосу == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңіз өте зор. Алайда үлгілер мен мақаланы толықтырып кеткенде, сәйкесінше дубликат, орынсыз санаттарды алып тастап, мақалаға қатысты жаңа санаттармен алмастыра жүрсеңіз. Мысаллы ретінде ''Виктория сарқырамысы''н қарап кетсеңіз. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:42, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Байрақ/ту, туған қайтыс болған жері == Құрметті қатысушы, қосып жатқан үлесіңіз бен белсенділікке үлкен рахмет) Үлгілерге қазақша Байрақ/ту үлгісін және туған/қайтыс болған жері үлгісін пайдаланып жүрсеңіз дұрыс болып кетер еді. Байрақ үлгілерінде тарихи тулары да бар. Мысалы ретінде өзіңіз өңдеп кеткен Тоқаш Бокин мақаласында азаматтығы параметрінде өзгеріс жасадым. Соған назар аударсаңыз. Бұның айту себебім: flag/flagicon үлгілері қате, ағылшынша әрі дубликат (оларды жою керек келешекте) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:33, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :Сәлеметсіз бе Қасымов мырза, бәрін түсіндім, мен бұл команданы қолдануды ұмытып кеттім. Бірақ кеңес үшін рахмет [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 21:44, 2022 ж. маусымның 17 (+06) == Назар аудару == [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B#Ким Чен Ын|Мына кемшіліктерге]] назар аударып кетсеңіз (санат пен дереккөз үлгісін қалай қою керектігі жайлы) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:07, 2022 ж. шілденің 23 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:09, 2022 ж. шілденің 25 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:09, 2022 ж. шілденің 25 (+06)}} }} == Кішігірім марапат == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Minor Barnstar Hires.png|left|100px|Шағын өңдемелері үшін]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Шағын өңдемелері үшін|Шағын өңдемелері үшін]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | '''[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]]''' — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін!--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:34, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) |} 4brxvgu1zpjj21t7lut35yrc74a7qcy 3064208 3064164 2022-08-25T17:13:16Z Dimash Kenesbek 102199 /* Кішігірім марапат */ Жауап беру wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=DISEKenesbek}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 14:55, 2020 ж. қыркүйектің 28 (+06) == Калатрава ордені == Қандай үлгі керек? сіз әрине ағылшынша жазсаңыз жасамайды үлгі (шаблон) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2020 ж. қарашаның 2 (+06) ([[ОУ:Kasymov|обс.]]) Маған «діни тапсырыс» шаблоны ғана керек болды. Мен оны ағылшынша википедиядан userbox order ретіндегідей қолдануға тырыстым. Мен жай ғана мақала жазу, құру және редактировка жасап өте ыңғайсыз деп айтамын. Мысалы, мақала жасаудың визуал тәсілі бар Орысша және Ағылшы Википедиядағы сияқты. Егер біздің Уикипедияда жоқ болса, онда мен ештеңе айтпаймын. --[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 19:36, 2020 ж. қарашаның 2 (+06) :Орыс уикиден келген қатысушысыз ғой деймін, тіпті мені белгілеген үлгі де дұрыс емес (маған ешқандай хабарламалар көрінбеді). Ендеше қазақ тілінде жоқ болса тырысып жасап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:51, 2020 ж. қарашаның 19 (+06) :Қазақша Уикипедияда визуал өңдеу бар. Бар болғаны бета нұсқаға өтіп ауыстырсаңыз болды, бәрі ауысады. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 14:27, 2021 ж. мамырдың 17 (+06) == Байрақ/ту == ''Флаг, flagicon'' қазақша дұрыс нұсқасы бар. {{tl|Байрақ}} немесе {{tl|Ту}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:01, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) :Білемін, жай ғана мен бұл команданы жиі қолданамын. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 01:05, 2021 ж. қыркүйектің 11 (+06) ::Түсінікті, алайда қазуики болғандықтан сол үлгіні пайдалануды өтінемін (себеп: ол дубликат үлгілерді жою жоспарда бар) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2021 ж. қыркүйектің 12 (+06) == Туған/қайтысболған == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгіде: туған/қайтысболған параметрде санмен толтыру керек. ''1.11.1111''. Сонда жасын жазып әлек болмайсыз, әрі автоматты түрде санаттар пайда болады (туған жылдары мен күндері). Сосын туғанжері, қайтысболғанжері деген үлгілер бар: сол арқылы санатта осындай жерде туғандар деген санат пайда болады. Түніксіз болса: ''Крис Эванс'', ''Скарлетт Йоханссон'' мақаласын қарап көріңіз. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:58, 2021 ж. қазанның 26 (+06) :Сәлеметсіз бе, кеңес үшін рахмет. Бастапқыда мен туған күн мен өлімнің осы параметрін білдім. Менің жалғыз қиындықдығым ғасырлар бұрын өмір сүрген тұлғалармен болды. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. қазанның 26 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06) == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Туғанжері == Саламатсыз, мақалаларға үлгілермен әрлегеңізге рахмет. Туған/қайтыс болған жері параметріне: {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген арнайы үлгілер бар, сонда **** туғандар, **** қайтыс болғандар деген санаттар пайда болады. Сосын дубликат санаттарды алып тастауыңызды өтінемін. Жоғарыда осы туралы айтылған сияқты еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:47, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Сәлеметсіз бе, Мен бәрін түсіндім, кеңес үшін рахмет. [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 23:07, 2022 ж. ақпанның 21 (+06) == Үлес қосу == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңіз өте зор. Алайда үлгілер мен мақаланы толықтырып кеткенде, сәйкесінше дубликат, орынсыз санаттарды алып тастап, мақалаға қатысты жаңа санаттармен алмастыра жүрсеңіз. Мысаллы ретінде ''Виктория сарқырамысы''н қарап кетсеңіз. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:42, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Байрақ/ту, туған қайтыс болған жері == Құрметті қатысушы, қосып жатқан үлесіңіз бен белсенділікке үлкен рахмет) Үлгілерге қазақша Байрақ/ту үлгісін және туған/қайтыс болған жері үлгісін пайдаланып жүрсеңіз дұрыс болып кетер еді. Байрақ үлгілерінде тарихи тулары да бар. Мысалы ретінде өзіңіз өңдеп кеткен Тоқаш Бокин мақаласында азаматтығы параметрінде өзгеріс жасадым. Соған назар аударсаңыз. Бұның айту себебім: flag/flagicon үлгілері қате, ағылшынша әрі дубликат (оларды жою керек келешекте) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:33, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :Сәлеметсіз бе Қасымов мырза, бәрін түсіндім, мен бұл команданы қолдануды ұмытып кеттім. Бірақ кеңес үшін рахмет [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылауы]]) 21:44, 2022 ж. маусымның 17 (+06) == Назар аудару == [[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B#Ким Чен Ын|Мына кемшіліктерге]] назар аударып кетсеңіз (санат пен дереккөз үлгісін қалай қою керектігі жайлы) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:07, 2022 ж. шілденің 23 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:09, 2022 ж. шілденің 25 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:09, 2022 ж. шілденің 25 (+06)}} }} == Кішігірім марапат == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Minor Barnstar Hires.png|left|100px|Шағын өңдемелері үшін]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Шағын өңдемелері үшін|Шағын өңдемелері үшін]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | '''[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]]''' — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін!--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:34, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) |} :Қасымов мырза алғашқы марапаты үшін көп рахмет ! кішігірім түзетулер үшін болса да [[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Dimash Kenesbek|талқылау]]) 23:13, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) thv72bkev9mw6fr8tchnfomanr4qi8o 0 647980 3064224 2862376 2022-08-25T17:57:36Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Абай қалалық әкімдігі''' — [[Қарағанды облысы]] [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Абай (қала)|Абай]] қаласы кіреді. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 25 550 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Абай ауданы (Қарағанды облысы) ауылдық округтері}} [[Санат:Абай ауданы (Қарағанды облысы) ауылдық округтері]] [[Санат:Қарағанды облысы қалалық әкімдіктері]] nl6dp8zhd0ff4wbhvalzr51vaxaks27 0 648253 3064226 2810552 2022-08-25T17:59:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қарқаралы қалалық әкімдігі''' – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қарқаралы]] қаласы кіреді. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 9212 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарқаралы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қарқаралы ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Қарағанды облысы қалалық әкімдіктері]] qazdxd79gqzdsh8depucp8s6nw42qto 3 652653 3064286 2833070 2022-08-26T02:12:58Z QueerEcofeminist 75287 QueerEcofeminist [[Қатысушы талқылауы:Iylaq]] бетін [[Қатысушы талқылауы:A154]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Iylaq|Iylaq]]" to "[[Special:CentralAuth/A154|A154]]" wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Iylaq}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 20:56, 2021 ж. қаңтардың 6 (+06) duw7ifs5icmw2mp7gk1gik27snz1hcb 0 655975 3064159 2854279 2022-08-25T16:29:06Z Орел Карл 81620 /* Әдебиет */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Ukraine-Budzhak.png|thumb|right|290px|Украина картасында орналасқан Бұжақ жері]] '''Бұжақ ордасы''' (сондай-ақ '''Ақкермен ордасы''', '''Белгород ордасы''', [[Белгород-Днестровский]] қ. атауына сәйкес) — XVII ғасырдың басында пайда болған Бұжақ аймағына қоныстанған [[Ноғайлар|ноғайлардың]] автономды қалыптасуы. Орда көсемі ([[Серәскер|серәскер]]) Османлы [[Сұлтан|сұлтанының]] тәуелді мемлекеті болған [[Қырым хандығы|Қырым ханына]] бағынды. == Тарихы == [[Ноғайлар]] Бұжақта 1484 жылы сұлтан [[II Баязит|II Баязиттің]] [[Молдавия кінәздігі|Молдавия кінәздігіне]] қарсы жорығынан кейін, [[Прут]]-[[Днепр]] өзенаралығының оңтүстік бөлігі [[Осман империясы|Осман империясының]] Силистрия санжағына кірген кезде пайда болды. Бұл жерлердің бір бөлігі мұнда өзінің бағыныштылары - Солтүстік Кавказ даласынан келген татарлар мен ноғайларды қоныстандырған Қырым ханына берілді. Бұжақ ордасының гүлдену кезеңі XVII ғасырға сәйкес келеді, бұл кезде [[Қалмақтар|қалмақтар]] шапқыншылығынан қашқан көшпелі түркітілдес ноғайлар да қоныстанды. Осы және басқа топтардың араласуы нәтижесінде бұжақ татарлары пайда болды, кейінірек олар Дунай татарлары деп аталды. Сол кезде Бұжақ татарлары [[Қырым хандарының тізімі|Қырым ханы]] әскерінің негізгі соққы беретін күштерінің бірін құрды, олар құлдыққа сату үшін тұтқындарды тонау және тұтқындау мақсатында көрші мемлекеттерге үнемі шабуылдар жасады. Бұжақ ордасының алғашқы басшысы және негізін қалаушы - [[Қантемір мырза|Қантемір]] (1637 ж. қай.); тарихшы В .В. Трепавлов орданың 1620 - 1630 жж. қалыптасқан жылдары деп қарастырады. Православиелік Молдавия кінәздігі мен мұсылман бұжақ ноғайлары арасында шекара қақтығыстары көп болды, екеуі де Осман империясының тәуелді мемлекеттері болғанына қарамастан, мүмкіндігінше екі жақтың да мүдделерін сақтауға мәжбүр болды<ref>{{мақала | авторы = Гизер С. Н.| тақырыбы = Бұжақ ноғайларының тарихы туралы түрік дерекнамасы|шынайы атауы = | сілтеме = http://www.vostlit.narod.ru/Texts/Dokumenty/Turk/XVIII/1740-1760/MustafaIII/03.1759.htm| тілі = | жауапты =| баспа авторы = | басылым = Південна Україна| түрі = | орны = | баспасы = | жыл = | томы = | нөмірі = | беттері =| isbn = | issn =}}</ref>. [[Димитрий Константинович Қантемір|Димитрий Қантемір]] өзінің «[[Молдава сипаттамасы|Молдава сипаттамасында]]» (1727) жазды<ref>{{кітап |авторы =Қантемір Д.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Молдавия сипаттамасы|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Кишинёв|баспасы = |жыл = 1973|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>: {{quotation|... әсіресе шаруалар үшін үлкен сорлылық - олар татарлармен көршілес тұру, олар қолдарынан келгеннің бәрін жасырын ұрлап қана қоймай, тіпті кейде Польшадағы жорық атын жамылып - және бұл жағдайда олар Молдованы айналып өте алмайды. - барлық ауыл тұрғындарын тұтқындап, содан кейін Константинопольге орыс ретінде сатылатын ашық тонау жасайды. Сұлтанның бірнеше рет бұйрығымен мұндай шапқыншылықтарға ұзақ уақыт тыйым салынғанымен, татарлардың қылмыстық әрекеттерінен кім бұл жағдайда қашып құтыла алады? Алайда тағдыр Константинопольге апаратындардың тағдыры бақытты, өйткені сол жерде кінәздіктар төлем жасамай, молдованың тұтқынын қай жерде тапса да босата алады.|}} [[Қырым хандығы]] жойылғанға дейін Бұжақ ордасы қосарлы - Қырым ханы мен түріктің Очаков уәлаятына бағынышты болды. Орда билеушісі Қырым хан әулиеті [[Герейлер (әулет)|Герейлер]] өкілдерінің бірі тағайындалды; оның Бұжақ ордасының сұлтаны атағы және [[Серәскер|серәскер]] шені болды. Орданың резиденциясы мен астанасы [[Қаушан]] қаласы болды. Түрік авторларының айтуынша, 1758 жылдың күзінде Бұжақ ордасы Молдавия кінәздігіне жойқын шабуыл жасады. Сол жылы бұжақ ноғайлары көрші [[Едисан|Едисан ордасына]] қарсы жорыққа шықты. Осы уақытта Бұжақтағы ноғайлардың жалпы саны 50 000 адамға жетті, ал [[Жабайы өріс]] шекараларының қысқаруы, отаршыл қоныстардың өсуі жағдайында көшпелі мал өсіруге арналған жайылымдық жерлердің жетіспеушілігі айқын болды. 1781 жылы татарлардың (ноғайлардың) [[Кишинев|Кишиневке]] жасаған шабуылы туралы деректер сақталған. [[Орыс-түрік соғысы (1787—1791)|1787-1791 жылдардағы орыс-түрік соғысы]] кезінде бұжақ ноғайларының бір бөлігі Дунай арқылы, бір бөлігі Очаковқа қоныс аударды, бірақ соғыс аяқталғаннан кейін түріктер оларды [[Едисан|Едисан ордасының]] бір бөлігімен бірге [[Бұжақ|Бұжаққа]] қайтарып жіберді. Нәтижесінде, шамамен есептеулер бойынша, 1794 жылы Бұжақта шамамен 40 000 ноғай өмір сүрді. [[Орыс-түрік соғысы (1806—1812)|1806-1812 жылдардағы орыс-түрік соғысында]] Бұжақ ордасы, негізінен, Осман империясының жағына шықты. Бұжақ ноғайларының көп бөлігі орыс әскерлерінің қысымымен 1807 жылы Османлы империясының шегіну шекарасынан кейін оңтүстікке қарай Бұжақтан қашып, [[Дунай]] арқылы өтіп, 1878 жылға дейін түріктердің билігі жалғасқан [[Добружа|Добруджа]] аймағына көшті. [[Бухарест келісімшары (1812)|Бухарест бейбітшілігінің (1812)]] нәтижелері бойынша қаңырап қалған Бұжақ Ресейге қосылды. Ресей үкіметі [[Молочная (өзен)|Молочная]] өзеніне (Азов теңізі) қоныс аударған Бұжақ ордасының соңғы қалдықтары (шамамен 3900 адам) 1812 жылы Түркияға ат басын бұрды. [[Сурет:Theatrum Belli Ao MDCCXXXVII. L'Isle.png|thumb|right|280px|XVIII ғасырдың басында Солтүстік Қара теңіз аймағы мен бұжақ татарларының қоныстану аумағы]] Тарихқа шолу жасасақ, 1806-1807 жылдардағы қыста Бұжақ татар ордасының жойылуы Ресейдің [[Жабайы өріс]] көшпелілері - [[Алтын Орда]] мен оның мұрагерлеріне қарсы ғасырлық күресінің аяқталғанын көрсетті. == Тағы қараңыз == * [[Бұжақ татарлары]] * [[Едисан Ордасы]] * [[Жедішкөл]] * [[Алтыұл Ордасы]] == Әдебиет == * {{кітап |авторы =В.В. Трепавлов|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Ноғай Ордасының тарихы|шынайы атауы = |сілтеме = http://archtat.ru/img/media/issues/trepavlov.pdf|уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қазан|баспасы = Издательский дом «Казанская недвижимость»|жыл = 2016|томы = |беттері =|барлық беті = 764|сериясы = |isbn = 978-5-9907552-5-3|тиражы = }} {{Wayback|url=http://archtat.ru/img/media/issues/trepavlov.pdf |date=20160828183109 }} [[Қазақстанның Рамсар алқаптары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Молдавия кінәздігі]] [[Санат:Ноғайлар тарихы]] [[Санат:Қырым хандығы]] [[Санат:Бұжақ]] l5s2qfzuo3c3lqxo5y7j70ybhw4quii 3064196 3064159 2022-08-25T17:02:22Z Орел Карл 81620 /* Әдебиет */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Ukraine-Budzhak.png|thumb|right|290px|Украина картасында орналасқан Бұжақ жері]] '''Бұжақ ордасы''' (сондай-ақ '''Ақкермен ордасы''', '''Белгород ордасы''', [[Белгород-Днестровский]] қ. атауына сәйкес) — XVII ғасырдың басында пайда болған Бұжақ аймағына қоныстанған [[Ноғайлар|ноғайлардың]] автономды қалыптасуы. Орда көсемі ([[Серәскер|серәскер]]) Османлы [[Сұлтан|сұлтанының]] тәуелді мемлекеті болған [[Қырым хандығы|Қырым ханына]] бағынды. == Тарихы == [[Ноғайлар]] Бұжақта 1484 жылы сұлтан [[II Баязит|II Баязиттің]] [[Молдавия кінәздігі|Молдавия кінәздігіне]] қарсы жорығынан кейін, [[Прут]]-[[Днепр]] өзенаралығының оңтүстік бөлігі [[Осман империясы|Осман империясының]] Силистрия санжағына кірген кезде пайда болды. Бұл жерлердің бір бөлігі мұнда өзінің бағыныштылары - Солтүстік Кавказ даласынан келген татарлар мен ноғайларды қоныстандырған Қырым ханына берілді. Бұжақ ордасының гүлдену кезеңі XVII ғасырға сәйкес келеді, бұл кезде [[Қалмақтар|қалмақтар]] шапқыншылығынан қашқан көшпелі түркітілдес ноғайлар да қоныстанды. Осы және басқа топтардың араласуы нәтижесінде бұжақ татарлары пайда болды, кейінірек олар Дунай татарлары деп аталды. Сол кезде Бұжақ татарлары [[Қырым хандарының тізімі|Қырым ханы]] әскерінің негізгі соққы беретін күштерінің бірін құрды, олар құлдыққа сату үшін тұтқындарды тонау және тұтқындау мақсатында көрші мемлекеттерге үнемі шабуылдар жасады. Бұжақ ордасының алғашқы басшысы және негізін қалаушы - [[Қантемір мырза|Қантемір]] (1637 ж. қай.); тарихшы В .В. Трепавлов орданың 1620 - 1630 жж. қалыптасқан жылдары деп қарастырады. Православиелік Молдавия кінәздігі мен мұсылман бұжақ ноғайлары арасында шекара қақтығыстары көп болды, екеуі де Осман империясының тәуелді мемлекеттері болғанына қарамастан, мүмкіндігінше екі жақтың да мүдделерін сақтауға мәжбүр болды<ref>{{мақала | авторы = Гизер С. Н.| тақырыбы = Бұжақ ноғайларының тарихы туралы түрік дерекнамасы|шынайы атауы = | сілтеме = http://www.vostlit.narod.ru/Texts/Dokumenty/Turk/XVIII/1740-1760/MustafaIII/03.1759.htm| тілі = | жауапты =| баспа авторы = | басылым = Південна Україна| түрі = | орны = | баспасы = | жыл = | томы = | нөмірі = | беттері =| isbn = | issn =}}</ref>. [[Димитрий Константинович Қантемір|Димитрий Қантемір]] өзінің «[[Молдава сипаттамасы|Молдава сипаттамасында]]» (1727) жазды<ref>{{кітап |авторы =Қантемір Д.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Молдавия сипаттамасы|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Кишинёв|баспасы = |жыл = 1973|томы = |беттері =|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>: {{quotation|... әсіресе шаруалар үшін үлкен сорлылық - олар татарлармен көршілес тұру, олар қолдарынан келгеннің бәрін жасырын ұрлап қана қоймай, тіпті кейде Польшадағы жорық атын жамылып - және бұл жағдайда олар Молдованы айналып өте алмайды. - барлық ауыл тұрғындарын тұтқындап, содан кейін Константинопольге орыс ретінде сатылатын ашық тонау жасайды. Сұлтанның бірнеше рет бұйрығымен мұндай шапқыншылықтарға ұзақ уақыт тыйым салынғанымен, татарлардың қылмыстық әрекеттерінен кім бұл жағдайда қашып құтыла алады? Алайда тағдыр Константинопольге апаратындардың тағдыры бақытты, өйткені сол жерде кінәздіктар төлем жасамай, молдованың тұтқынын қай жерде тапса да босата алады.|}} [[Қырым хандығы]] жойылғанға дейін Бұжақ ордасы қосарлы - Қырым ханы мен түріктің Очаков уәлаятына бағынышты болды. Орда билеушісі Қырым хан әулиеті [[Герейлер (әулет)|Герейлер]] өкілдерінің бірі тағайындалды; оның Бұжақ ордасының сұлтаны атағы және [[Серәскер|серәскер]] шені болды. Орданың резиденциясы мен астанасы [[Қаушан]] қаласы болды. Түрік авторларының айтуынша, 1758 жылдың күзінде Бұжақ ордасы Молдавия кінәздігіне жойқын шабуыл жасады. Сол жылы бұжақ ноғайлары көрші [[Едисан|Едисан ордасына]] қарсы жорыққа шықты. Осы уақытта Бұжақтағы ноғайлардың жалпы саны 50 000 адамға жетті, ал [[Жабайы өріс]] шекараларының қысқаруы, отаршыл қоныстардың өсуі жағдайында көшпелі мал өсіруге арналған жайылымдық жерлердің жетіспеушілігі айқын болды. 1781 жылы татарлардың (ноғайлардың) [[Кишинев|Кишиневке]] жасаған шабуылы туралы деректер сақталған. [[Орыс-түрік соғысы (1787—1791)|1787-1791 жылдардағы орыс-түрік соғысы]] кезінде бұжақ ноғайларының бір бөлігі Дунай арқылы, бір бөлігі Очаковқа қоныс аударды, бірақ соғыс аяқталғаннан кейін түріктер оларды [[Едисан|Едисан ордасының]] бір бөлігімен бірге [[Бұжақ|Бұжаққа]] қайтарып жіберді. Нәтижесінде, шамамен есептеулер бойынша, 1794 жылы Бұжақта шамамен 40 000 ноғай өмір сүрді. [[Орыс-түрік соғысы (1806—1812)|1806-1812 жылдардағы орыс-түрік соғысында]] Бұжақ ордасы, негізінен, Осман империясының жағына шықты. Бұжақ ноғайларының көп бөлігі орыс әскерлерінің қысымымен 1807 жылы Османлы империясының шегіну шекарасынан кейін оңтүстікке қарай Бұжақтан қашып, [[Дунай]] арқылы өтіп, 1878 жылға дейін түріктердің билігі жалғасқан [[Добружа|Добруджа]] аймағына көшті. [[Бухарест келісімшары (1812)|Бухарест бейбітшілігінің (1812)]] нәтижелері бойынша қаңырап қалған Бұжақ Ресейге қосылды. Ресей үкіметі [[Молочная (өзен)|Молочная]] өзеніне (Азов теңізі) қоныс аударған Бұжақ ордасының соңғы қалдықтары (шамамен 3900 адам) 1812 жылы Түркияға ат басын бұрды. [[Сурет:Theatrum Belli Ao MDCCXXXVII. L'Isle.png|thumb|right|280px|XVIII ғасырдың басында Солтүстік Қара теңіз аймағы мен бұжақ татарларының қоныстану аумағы]] Тарихқа шолу жасасақ, 1806-1807 жылдардағы қыста Бұжақ татар ордасының жойылуы Ресейдің [[Жабайы өріс]] көшпелілері - [[Алтын Орда]] мен оның мұрагерлеріне қарсы ғасырлық күресінің аяқталғанын көрсетті. == Тағы қараңыз == * [[Бұжақ татарлары]] * [[Едисан Ордасы]] * [[Жедішкөл]] * [[Алтыұл Ордасы]] == Әдебиет == * {{кітап |авторы =В.В. Трепавлов|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Ноғай Ордасының тарихы|шынайы атауы = |сілтеме = http://archtat.ru/img/media/issues/trepavlov.pdf|уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қазан|баспасы = Издательский дом «Казанская недвижимость»|жыл = 2016|томы = |беттері =|барлық беті = 764|сериясы = |isbn = 978-5-9907552-5-3|тиражы = }} {{Wayback|url=http://archtat.ru/img/media/issues/trepavlov.pdf |date=20160828183109 }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Молдавия кінәздігі]] [[Санат:Ноғайлар тарихы]] [[Санат:Қырым хандығы]] [[Санат:Бұжақ]] 3l10l1lca0g1n4qhpwofpuzlbu4zg3c 0 656907 3064235 2853663 2022-08-25T18:11:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Ленгер қалалық әкімдігі''' – [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамында – [[Леңгір]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 24 642 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Төле би ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Төле би ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Түркістан облысы қалалық әкімдіктері]] 5v80yo6si2gi3wreng6hpqg6wa6hpdd 3064236 3064235 2022-08-25T18:12:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Леңгір қалалық әкімдігі''' – [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамында – [[Леңгір]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 24 642 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Төле би ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Төле би ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Түркістан облысы қалалық әкімдіктері]] 7a0h0ren3vgy0deo9yykugljz40dgq4 3064238 3064236 2022-08-25T18:27:28Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ленгер қалалық әкімдігі]] бетін [[Леңгір қалалық әкімдігі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki '''Леңгір қалалық әкімдігі''' – [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамында – [[Леңгір]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 24 642 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Төле би ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Төле би ауданы ауылдық округтері]] [[Санат:Түркістан облысы қалалық әкімдіктері]] 7a0h0ren3vgy0deo9yykugljz40dgq4 0 657657 3064250 2984190 2022-08-25T20:28:12Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Сауран ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Түркістан облысы |аудан орталығы = [[Шорнақ]] |ауылдық округтер саны = 12 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 35 |қалалар саны = |әкімі =Ғани Рысбеков<ref> https://www.gov.kz/memleket/entities/sauran-turkestan/about?lang=kk Сауран ауданы әкімінің аппараты www.gov.kz</ref> |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = [[2021 жыл|2021]] |жер аумағы =6500<ref> https://kaz.nur.kz/politics/1903379-turkistan-oblysynda-qurylgan-zana-audan-turaly-ne-bilemiz/ Түркістан облысында құрылған жаңа аудан туралы не білеміз Тағы да оқыңыздар: https://kaz.nur.kz/politics/1903379-turkistan-oblysynda-qurylgan-zana-audan-turaly-ne-bilemiz/</ref> |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны =100.000 |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = |карта = |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Сауран ауданы''' — [[Түркістан облысы]] аумағында <small>''"Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысы туралы" Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 8 желтоқсандағы № 2572-XII Заңына сәйкес''</small> 2021 жылдың 12 наурызы күні құрылған әкімшілік-аумақтық бөлік. Орталығы – [[Шорнақ]] ауылы. == Географиялық орны == Аудан солтүстігінде [[Созақ ауданы]]мен, оңтүстігінде [[Отырар ауданы]]мен, шығысында [[Бәйдібек ауданы]]мен, оңтүстік-шығысында [[Ордабасы ауданы]]мен, батысында [[Қызылорда облысы]]ның [[Жаңақорған ауданы]]мен шектеседі. == Халқы == == Әкімшілік бөлінісі == 35 елді мекен 12 ауылдық округке біріктірілген: * [[Бабайқорған ауылдық округі]] — [[Бабайқорған]] ауылы * [[Ескі Иқан ауылдық округі]] — [[Ескі Иқан]] ауылы * [[Жаңа Иқан ауылдық округі]] — Жаңа Иқан ауылы * [[Жүйнек ауылдық округі]] — [[Жүйнек]] ауылы * [[Жібек жолы ауылдық округі (Сауран ауданы)|Жібек жолы ауылдық округі]] — Жібек Жолы ауылы * [[Иасы ауылдық округі]] — [[Иасы|Иассы]] ауылы * [[Қарашық ауылдық округі]] — [[Қарашық (Түркістан облысы)|Қарашық]] ауылы * [[Майдантал ауылдық округі]] — [[Майдантал]] ауылы * [[Ораңғай ауылдық округі]] — [[Ораңғай|Оранғай]] ауылы * [[Үшқайық ауылдық округі]] — Үшқайық ауылы * [[Шаға ауылдық округі]] — [[Шаға (Сауран ауданы)|Шаға]] ауылы * [[Шорнақ ауылдық округі]] — [[Шорнақ]] ауылы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{Түркістан облысы}} {{Сауран ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сауран ауданы]] 1ynz1o20qc1zq8nb5itemap5jzd8uow 0 658237 3064215 3013383 2022-08-25T17:18:20Z Сәуір 1 61115 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Қожалы |шынайы атауы = {{lang-kaa|Xojeli}} <br /> {{lang-uz|Xoʻjayli}} |сурет = Железнодорожная станиця Ходжейли 5537034.jpeg |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Өзбекстан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 42|lat_min = 24|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 59|lon_min = 26|lon_sec = 00 |CoordAddon = type:city()_region:UZ |CoordScale = |аймақ түрі = Республика |аймағы = Қарақалпақстан |кестедегі аймақ = Қарақалпақстан |аудан түрі = Өзбекстан Республикасы аудандары{{!}}Түмен |ауданы = Қожалы ауданы |кестедегі аудан = Қожалы ауданы |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1926 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 73 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 104 589 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +5 |DST = |телефон коды = +99861 |пошта индексі = 231305 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қожалы''' ({{lang-kaa|Xojeli}}; {{lang-uz|Xoʻjayli}}) — [[Қарақалпақстан|Қарақалпақстандағы]] ([[Өзбекстан]]) қала, [[Қожалы ауданы|Қожалы ауданының]] (түмен) әкімшілік орталығы. [[Водник (Қарақалпақстан)|Водник]] қалалық ауылы Қожалы қалалық хәкімдігіне (әкімдігіне) бағынады. == Атауы == «Қажылардың орны» деп аударуға болатын қаланың атауы Миздахан қорымымен байланысты. Онда Орта Азия аңызы бойынша [[Адам ата|Адам]] - бірінші адам жерленген кесене бар<ref>[http://www.centrasia.ru/newsA.php4?st=1151556960 «Мазда отқа табынушылар қаласының құпиялары. Өзбек Қожалыдан репортаж»]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Тарихы == Қожалы (Қожа елі) қаласының тарихы әлі күнге дейін арнайы зерттелген жоқ. П. П. Иванов, М. Юлдашев, А. Садықов, Ю. Гулямов, С. Камалов, Ю. Брегель, О. Жәләлов, В. Н. Ягодин, М. Мамбетұллаев, Т. Қожаев, Г.Ходжаниязов, М.Ш Қадырниязов, М.Төребеков, Х.Есбергенов, О.Юсупов, тағы басқа тарихшылар мен археологтар еңбектері мен зерттеулерінде Қожалы мәдениетінің тарихы мен тарихының әр түрлі жағдайларын бөліп көрсетті. Осыған байланысты Қожалы қаласының өткен өміріне қатысты мұрағаттық материалдар үлкен қызығушылық тудырады, олар 500 жылдан астам уақыт бойы қарақалпақтардың, қазақтардың, түрікмендердің және хорезмдік өзбектердің негізгі базарлары Әмударияның сол жағалауында көптеген тарихи, әлеуметтік, мәдени және саяси оқиғалардың орталығы болды. Өткен ғасырларда еуропалық және ресейлік көпестер, елшілер, саяхатшылар және ғалым-түркологтар барған Қожалы қаласы туралы құнды мәліметтер Санкт-Петербург, Мәскеу, Орынбор, Астрахан, Ташкент, Хиуа, сонымен бірге, ҚР Орталық мемлекеттік мұрағат, Тасауыз облысы ОММ, ӨР Орталық мемлекеттік мұрағат материалдарында сақталуда. XVII ғасырдан бастап өзін Хиуа елшілігінің істеріне өздерін Жақып пайғамбар мен [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожа Ахмет Ясауидің]] ұрпақтары санайтын Қожа руынан шыққан адамдар белсенді түрде қосылды. == Географиясы == Қала [[Нүкіс|Нүкістен]] батысқа қарай 10 км жерде орналасқан және онымен [[Әмудария]] арқылы өтетін көлік көпірі байланыстырылған. [[Түрікменабат]] - [[Мақат]] бағытындағы теміржол вокзалы. Әмудариядағы айлақ (қала орталығынан 11 км шығысқа қарай). == Экономикасы == Қалада мақта тазалайтын және кеме жөндейтін зауыттар; мақта иіру, мақта тоқу және кілем фабрикалары; тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары бар. == Тұрғындары == Қожалы - халық саны бойынша Қарақалпақстанның [[Нүкіс]] қаласынан кейін 2-орында, [[Өзбекстан|Өзбекстанда]] 16-орындағы қала<ref name="wg"/>. Тұрғындары 104 589 адамды құрайды (2009)<ref name="wg">[http://bevoelkerungsstatistik.de/wg.php?x=1196882116&men=gcis&lng=de&dat=32&geo=-225&srt=npan&col=aohdq&pt=c&va=x World Gazetteer: Usbekistan — die wichtigsten Städte<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. Тұрғыны 104 589 адам (2009). == Әйгілі тұрғындары == * '''Суньят Рахматуллин''' (1934 ту.) — кеңестік су шаңғы жаттықтырушысы, инженер. * '''Абдулла Қадырбаев''' (1926—1979) — Халықтық бақылаудың төрағасы. * '''Әлішер Әуезбаев''' (1971 ту.) — Жапониядағы бокстан Азия ойындарының чемпионы (1994).<ref>{{Cite web|url=http://www.olympicboxing.uz/Asian-Games|title=Жазғы Азия ойындары|author=|website=|date=|publisher=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарақалпақстан қалалары]] [[Санат:Қожалы ауданының елді мекендері]] kh49j5zv1bsh6ydtuzq38uml7qj6onb 2 660497 3064406 3048581 2022-08-26T10:43:04Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Бүгінгі өсім}}{{Қуып жетіп, басып озу}} {{Түркі тілді Уикипедиялар2}} {{Портал:Ағымдағы оқиғалар/Күнтізбе}} == Қатысушы туралы == {| align="center" valign="top" style="text-align:center" |{{User:Box/Қатысушы Алматыдан}}{{Қатысушы:Box/Windows 10 қолданушысы}}{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Сурет салу}}{{Қатысушы:Box/Google-ды пайдаланады}}{{User:Box/J әрпі}}{{Қатысушы:Box/H әрпі}}{{User:Box/Темекі шекпейді}} |{{Қатысушы:Box/Мұсылман}}{{Қатысушы:Box/Сунни}}{{Қатысушы:Box/Жоба қатысушысы:Ислам}}{{Қатысушы:Box/Жоба қатысушысы:Құран}}{{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Тарих}} {{User:Box/Жоба қатысушысы:Тарих|nocat=1}} {{Қатысушы:Box/Қызығушылық:География}}{{userbox|gold||[[File:WikiColor.gif|40px]]|Бұл қатысушының өңдемелері күтпеген жерлерде пайда болуы мүмкін}}{{User:Box/Google Chrome қолданушы}} {{Қатысушы:Box/Қызығушылық:Классикалық музыка}} {{Қатысушы:Box/Қызығушылық:АҚШ}}{{User:Box/Мақала санын көбейту үшін}} |{{User kk}}{{User ar-0}}{{User en-2}}{{User tr-1}}{{User uz-1}}{{User de-0}}{{User ru-5}}{{Қатысушы:Box/User Wikipedian for|жыл=1|күн=28}}{{Қатысушы:Box/Юзербокс жасаушы}} |} {{Есім кеңістігі бойынша жуықтағы өзгерістер}}{{Түркі тілдеріндегі Уикипедиялар статистикасы}}<div style="position: fixed; top: 70px; right: 0; transparency: 1; z-index: 100;">{{Күнтізбе}}</div> {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" | rowspan="2" valign="middle" |[[Сурет:Minor_Barnstar_Hires.png|солға|100x100 нүкте|Шағын өңдемелері үшін]] | rowspan="2" | | style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" |'''[[Уикипедия:Марапаттама/Шағын өңдемелері үшін|Шағын өңдемелері үшін]]''' |- | style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" |'''[[Қатысушы:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]]''' — Қазақша Уикипедиясы жобасындағы бірқатар мақалаларды дамыту бағытында жасаған өңдемелеріңіз үшін!--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:34, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) |} {{Ірі 40 Уикипедия}} 80ze7bqvq9n1zern67amnf1zh9ihy9p 0 661914 3064216 3052076 2022-08-25T17:19:50Z Сәуір 1 61115 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Қоңырат |шынайы атауы = {{lang-kaa|Qon'i'rat}}<br />{{lang-uz|Qo‘ng‘irot}} |сурет = |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Өзбекстан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 43|lat_min = 04|lat_sec = 33 |lon_dir = E|lon_deg = 58|lon_min = 54|lon_sec = 24 |CoordAddon = |CoordScale = |аймақ түрі = Республика |аймағы = Қарақалпақстан |кестедегі аймақ = Қарақалпақстан {{!}}Қарақалпақстан |аудан түрі = Өзбекстан Республикасы аудандары{{!}}Түмен |ауданы = Қоңырат ауданы |кестедегі аудан = |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = 1927 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Железнодорожный |статус алуы = 21 қаңтар 1969 |жер аумағы = 76.0 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 60 |климаты = континенталды |ресми тілі = |тұрғыны = 80 090 |санақ жылы = 2018 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +5 |DST = |телефон коды = |пошта индексі = 230600 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = ӘАБНБЖ |сандық идентификаторы = 1735215501 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://qongirot.rk.uz/ |сайт тілі = uz }} '''Қоңырат''' ({{lang-kaa|Qon'i'rat, Қоңырат}}, {{lang-uz|Qo‘ng‘irot, Қўнғирот}}) — [[Өзбекстан|Өзбекстанның]] солтүстік-батысында, [[Қарақалпақстан]] Республикасындағы қала. [[Әмудария]] атырауында орналасқан, қаладан батысқа қарай 8 км жерде [[Үстірт (Маңғыстау)|Үстірт]] басталады. == Тарихы == 1969 жылға дейін Железнодорожный ауылы деп аталды, 2018 жылы қала тұрғындары 80 мың адамды құрады. Теміржол станциясы және әуежай бар. Теміржол станциясының атымен аталды, ол жақын маңдағы Қоңырат қаласының атымен аталды - ол өз кезегінде кейін Алтынкөл кенті болып өзгертілді. Қаланың атауы түркі [[Қоңырат]] руынан шыққан. Бұл ру қазір қазақ руларының құрамына енеді, Орталық Азияның ежелгі руларының бірі. Ғасырлар бойы Қоңырат [[Хорезм|Хорезмнің]] құрамында болды, бірнеше рет Арал маңындағы көптеген мемлекеттердің астанасына айналды. Тарихи жағынан, сауда жолдарының қиылысында орналасқан, оған көпестер мен әртүрлі халықтардың жаулап алушылары барған. Ресейдің [[Хиуа хандығы|Хиуа хандығын]] жаулап алуы Қоңыраттан басталды. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = Зонн И. С., Гланц М. Г.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Арал энциклопедиясы|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Мәскеу|баспасы = Международные отношения|жыл = 2008|томы = |беттері =116|барлық беті = 256|сериясы = |isbn = 978-5-7133-1326-5|тиражы =1000}} [[Санат:Қарақалпақстан қалалары]] 6my6zvk29uvdx464u8rjiqah4brp0ic 0 671550 3064211 2938141 2022-08-25T17:14:51Z Kasymov 10777 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Құйғанкөл |Төл атауы = |Сурет = |Сурет тақырыбы = |Координаттары = 48/47/33/N/57/24/30/E |CoordScale = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = 198 |Ұзындығы = 2,1 |Ені = 1,7 |Ауданы = 2,9 |Көлемі = |Жағалау сызығының ұзындығы = |Тереңдігі = |Орташа тереңдігі = |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = |Суды жинау ауданы = |Құятын өзендер = |Шығатын өзендер = |Ел = Қазақстан |Аймақ = Ақтөбе облысы |Аудан = Темір ауданы |Позициялық карта = Қазақстан |Позициялық карта 1 = Қазақстан Ақтөбе облысы |Ортаққордағы санаты = }} {{мағына|Құйғанкөл}} '''Құйғанкөл''' – [[Құмжарған құмы|Құмжарған]] құмының солтүстік-батысындағы тұйық көл. == Географиялық орны == [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]] [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] кентінің солтүстік-шығысында 28 км жерде орналасқан. Теңіз деңгейінен 198 м биіктікте жатыр. == Гидрографикасы == Аумағы 2,9 км², ұзындығы 2,1 км, енді жері 1,7 км. Жауын-шашын және жер асты суларымен толысады. Қараша айында суы қатып, сәуірде ериді. == Жағалау сипаты == Жағалауы жазық. Солтүстігінде [[Жәмет]], оңтүстігінде Талдышоқы таулары, батысында Аққұм құмы мен Тереңқұдық қыстауы жатыр. Суы ащы, кермек, мал суаруға пайдаланылады.<ref> Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Темір ауданы көлдері]] jyapwqexvuny83f4dh18wjz01u45j0q 0 678069 3064257 2990125 2022-08-25T20:42:36Z Makenzis 71333 /* Ұлттық */ wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы | атауы = {{ту|Мысыр}} Замалек | құрылған = 1911 | стадионы = [[Халықаралық стадион (Каир)|Каир халықаралық стадионы]] | сыйымдылығы = 74 100 | жаттықтырушы = {{ту|Франция}} [[Патрис Картерон]] | жарыс =Премьер-лига | маусым = 2018/19 | орын = 2-орын | pattern_b1 = _zamalek1920h | pattern_ra1 = _zamalek1920h | pattern_la1 = _zamalek1920h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = | pattern_b2 = _zamalek2021a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = 0028F6 | body2 = 0028F6 | rightarm2 = 0028F6 | shorts2 = 0028F6 | socks2 = 0028F6 | pattern_la3 = | pattern_b3 = _zamalek2021t | pattern_ra3 = | pattern_sh3 = | pattern_so3 = | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000 }} '''«Замалек»''' ({{lang-ar|نادي الزمالك}}) — [[Мысыр]]дың [[Каир]] қаласындағы футбол клубы. 1911 жылы құрылған. == Жетістіктері == === Ұлттық === * Мысыр чемпионы (14): 1959/60, 1963/64, 1964/65, 1977/78, 1983/84, 1987/88, 1991/92, 1992/93, 2000/01, 2002/03, 2003/04, 2014/15, 2020/21, 2021/22 * Мысыр Кубогы (22): 1922, 1932, 1935, 1938, 1941, 1943, 1944, 1952, 1955, 1957, 1958, 1959, 1960, 1962, 1975, 1977, 1979, 1988, 1999, 2002, 2008, 2013 * Мысыр Суперкубогы (2): 2001, 2002 * Каир чемпионы (15): 1924, 1926, 1930, 1933, 1939, 1940, 1941, 1944, 1945, 1946, 1947, 1949, 1951, 1952, 1953 === Халықаралық === * КАФ чепмиондар лигасы (5) ** Жеңімпаз: 1984, 1986, 1993, 1996, 2002 * Кубок иелері Кубогы (1) ** Жеңімпаз: 2000 * КАФ суперкубогы (3) ** Жеңімпаз: 1994, 1997, 2003 * Азия мен Африка клубтар чемпионаты (2) ** Жеңімпаз: 1987, 1997 == Сілтемелер == * https://web.archive.org/web/20111011201809/http://www.elzamalek.org/ [[Санат:Мысыр футбол клубтары]] b9cdnebt82elk42cl1thswbi5n31spw 3064258 3064257 2022-08-25T20:43:02Z Makenzis 71333 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы | атауы = {{ту|Мысыр}} Замалек | құрылған = 1911 | стадионы = [[Халықаралық стадион (Каир)|Каир халықаралық стадионы]] | сыйымдылығы = 74 100 | жаттықтырушы = {{ту|Франция}} [[Патрис Картерон]] | жарыс =Премьер-лига | маусым = 2021/22 | орын = 1-орын | pattern_b1 = _zamalek1920h | pattern_ra1 = _zamalek1920h | pattern_la1 = _zamalek1920h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = | pattern_b2 = _zamalek2021a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = 0028F6 | body2 = 0028F6 | rightarm2 = 0028F6 | shorts2 = 0028F6 | socks2 = 0028F6 | pattern_la3 = | pattern_b3 = _zamalek2021t | pattern_ra3 = | pattern_sh3 = | pattern_so3 = | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000 }} '''«Замалек»''' ({{lang-ar|نادي الزمالك}}) — [[Мысыр]]дың [[Каир]] қаласындағы футбол клубы. 1911 жылы құрылған. == Жетістіктері == === Ұлттық === * Мысыр чемпионы (14): 1959/60, 1963/64, 1964/65, 1977/78, 1983/84, 1987/88, 1991/92, 1992/93, 2000/01, 2002/03, 2003/04, 2014/15, 2020/21, 2021/22 * Мысыр Кубогы (22): 1922, 1932, 1935, 1938, 1941, 1943, 1944, 1952, 1955, 1957, 1958, 1959, 1960, 1962, 1975, 1977, 1979, 1988, 1999, 2002, 2008, 2013 * Мысыр Суперкубогы (2): 2001, 2002 * Каир чемпионы (15): 1924, 1926, 1930, 1933, 1939, 1940, 1941, 1944, 1945, 1946, 1947, 1949, 1951, 1952, 1953 === Халықаралық === * КАФ чепмиондар лигасы (5) ** Жеңімпаз: 1984, 1986, 1993, 1996, 2002 * Кубок иелері Кубогы (1) ** Жеңімпаз: 2000 * КАФ суперкубогы (3) ** Жеңімпаз: 1994, 1997, 2003 * Азия мен Африка клубтар чемпионаты (2) ** Жеңімпаз: 1987, 1997 == Сілтемелер == * https://web.archive.org/web/20111011201809/http://www.elzamalek.org/ [[Санат:Мысыр футбол клубтары]] k2b0nmd24pbhom62876az9k498u371a 0 681710 3064306 3062747 2022-08-26T05:14:22Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Лаос тұрғындары|Лаос тұрғындары]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Лаос халықтары|Лаос халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Бру |төл атауы = вьетн. Người Bru - Vân Kiều |сурет = Brao family outside their home in Laos.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 40 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{LAO}} |саны2 = 5 000<ref>Современная энциклопедия БРУ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/1807-%D0%91%D0%A0%D0%A3</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[бру тілі]], [[вьетнам тілі]] |діні = [[буддизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Бру''' (өзінің атауы - «орманда тұратын адам») — [[Вьетнам]]да және [[Лаос]]та тұратын халық, таулы кхмер тобының халқы. Жалпы саны 45 мыңға жуық адам.<ref>Академиктегі сөздіктер мен энциклопедиялар https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1286050</ref> Ванкьеу, кхао, чи және меконг субэтникалық топтарын қамтиды. Чи мен макоонг Лаоста "со" ("саудагерлер") деген атпен танымал. == Тілі == Тілі [[бру тілі]], әрбір субэтникалық топтың өз [[диалект]]ісі бар. Лаос және [[Вьетнам тілі|вьетнам тілдері]] де кеңінен таралған. == Діні == Брулар негізінен [[анимизм]]ге сенеді, бірақ кейбіреулері (әсіресе Таиландта) тхеравада [[буддизм]]ін ұстанады, олар анимизммен қатар, күріш рухтарына және от рухтарына табынуды қамтиды.<ref>Значение слова бру https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B1%D1%80%D1%83</ref> [[Сурет:Do dung Van Kieu.jpg|нобай|солға|200px|Бру халқы дәстүрлі түрде қолданатын заттар.]] == Тарихы == Зерттеушілердің пікірінше Брулардың ата-бабалары шамамен 9-шы және 13-ші ғасырларда [[Камбоджа]]ның, [[Лаос]]тың және [[Таиланд]]тың үлкен бөліктерін басқарған Ангкор Хх патшалығының мүшелері болды деп санайды. Ол сондай-ақ мон-кхмер тілдері мен бру арасындағы қарым-қатынасқа негізделген. Вьетнам соғысы кезінде қақтығыстың салдарынан зардап шегуге мәжбүр болды. Вьетнам соғысы кезінде және одан кейін [[Таиланд]]тың бру халқы Тай жергілікті үкіметіне қарсы әрекеттерге белсенді түрде қатысты. Таиландтың орталық үкіметі бұл әрекеттермен күресіп, Таиландтың әскери қатысуын арттырды. Вьетнамда соғыс кезінде бру халқы (Вьетнам тілінде Vin Kia деп аталады) Виет мин қозғалысына және кейінірек Вьетнам Халық Республикасына айтарлықтай қолдау көрсетеді. Кейінірек олар президент [[Хо Ши Мин]]ге алғысын білдіру үшін «Хо» сөзін қабылдады.<ref>Люди Бру http://ru.knowledgr.com/04874981/%D0%9B%D1%8E%D0%B4%D0%B8Bru</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – қолмен атқарылатын [[ауыл шаруашылығы]] ([[күріш]], [[жүгері]], [[бұршақ]]). Дәстүрлі кәсіптері [[балық аулау]], [[терушілік]], [[аңшылық]], қолөнер – тоқымашылық.<ref>Әлем халықтарының энциклопедиясы. Бру http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRUV</ref> Брулар сонымен қатар сабан төсеніштерін жасауды қамтитын әртүрлі қолөнер жұмыстарына қатысады. Брулар тұратын аймақтарды дамыту үшін жағдайлар бар, бірақ бұл аймақтарда даму үшін тиісті инфрақұрылым жоқ. Соңғы жобалар, соның ішінде резеңке, кофе, темекі және мақта өсіру, осы жағдайларға байланысты қиындықтарға тап болуда. Таиландта солтүстік-шығыс аймағындағы дамуы бру тұрғындары арасында біршама жақсы экономикалық дамуға әкелді. == Өмір салты == [[Сурет:Người Bru - Vân Kiều tại nhà bảo tàng Khe Sanh1.JPG|нобай|оңға|200px|Дәстүрлі киімдегі Бру (Кхешани мұражайындағы манекендер)]] Әрбір Бру ауылы басқа ауылдардан салыстырмалы түрде тәуелсіз. Басшының жетекшісі (дәстүрлі аймақтарда ол көбінесе ауылдың кеңесшісі болып табылады) қауымдастықты басқарады. Таиландта ауыл басшысын ауылдың (әдетте ер адамдар) мүшелері сайлайды. Лаоста ауыл ақсақалдары мемлекеттік басқаруға біріктірілді. Брулар - [[Патриархат|патриархалды қоғам]], онда ерлердің мәртебесі отбасының әйелдеріне қарағанда жоғары, ал егде жастағы мүшелер өздерінің кіші әріптестерінен жоғары мәртебеге ие. Брулардың дәстүрлі киімдері ағаш қабығынан, талшықтарынан жасалған жабынды киімдер, қазіргі заманғы киімдері - матадан жасалған киімдер. Бетке татуировка жасау, тістерді қарайту дәстүрі сақталған Негізгі дәстүрлі тағамдары – [[күріш]] пен [[жүгері]]. Брулар [[музыка]] мен [[би]]ді жақсы көреді. Олар музыкалық және әр түрлі аспаптарды, соның ішінде кастанеттерді, [[барабан]]дарды, [[гонг]]тарды, зитерлерді және қарапайым және дәстүрлі аспаптарды жақсы игерген. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{stub}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Лаос халықтары]] jzwqhqedmzlpugczkthq8x9ofb6elr7 0 683391 3064279 3041995 2022-08-25T21:32:21Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Ұлытау облысы |елтаңба = |карта = Ulytau region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Жезқазған]] |құрылған уақыты = [[8 маусым]] [[2022 жыл]] |аудандар саны = 2 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 3 |ауылдар саны = |тұрғыны = 227 мың |санақ жылы = 2022 |халық саны бойынша орны = |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = |жер аумағы = 188,9 мың |жер аумағы бойынша орны = 5-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = |ресми тілі = |әкімі = [[Берік Әбдіғалиұлы]] |ISO 3166-2 коды = |телефон коды = |пошта индекстері = |марапаттары = |сайты = |ортаққордағы санаты = }} '''Ұлытау облысы''' — «Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 9-бабына сәйкес [[2022 жыл|2022]] жылдың [[8 маусым]] айынан бастап ресми түрде құрылған әкімшілік-аумақтық бөлініс.<ref>[https://kaz.nur.kz/politics/1973095-toqaevtyn-us-zana-oblystyn-quru-turaly-zarlygy-kusine-endi/ Қазақстанда ресми түрде үш жаңа облыс құрылды]</ref> Әкімшілік орталығы – [[Жезқазған]] қаласы. Ұлытау облысы оңтүстігінде [[Түркістан облысы|Түркістан]], оңтүстік-батысында [[Қызылорда облысы|Қызылорда]], оңтүстік-шығысында [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], батысында [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе]], солтүстік-батысында [[Қостанай облысы|Қостанай]], солтүстігінде және шығысында [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарымен шектеседі. == Тарихы == 2022 жылы 16 наурызда Қазақстан Республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаев парламент палаталарының бірлескен отырысындағы Қазақстан халқына Жолдауында Қарағанды облысының бөлігінен Ұлытау облысының құрылатынын айтты. {{дәйексөз|Бұрынғы Жезқазған облысының аумағында Ұлытау облысын құру қажет. Жезқазған қаласы қайтадан облыс орталығы болады. Бұл аймақта дербес облыс құру – экономикалық қана емес, рухани жағынан да маңызды шешім.|Қасым-Жомарт Тоқаев}} Облыс Қазақстан президентінің жарлығына сәйкес 2022 жылы 8 маусымда құрылды. Айта кетерлігі, оның аумағы бұрынғы Жезқазған облысының аумағынан кішірек (1997 жылға дейін Шет, Ақтоғай аудандары, Балқаш және Приозерск қалалары да енген). == Әкімшілік-аумақтық құрылысы == [[File:Улытауская область.png|400px|thumb|Облыстың әкімшілік бөлінісі (2022 жыл)]] Облыс 2 аудан мен 3 облыстық маңызы бар қаладан тұрады: {| class="wikitable" ! № !! Әкімшілік бірлік !! Аумағы<br>км²<br>(1-11-2019<ref>[https://saryarqanews.kz/sites/default/files/inline-images/B7AE9480-E725-4122-96B7-EF5DE5C917C8.jpeg Ұлытау облысының картасы]</ref>) !! Халқы<br>адам<br>(1-01-2022<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT452449&lang=ru 2022 жылдың басына қарай Қарағанды облысының халық саны]</ref>) !! Халық<br>тығыздығы<br>ад./км² |- | 1 || [[Жаңаарқа ауданы]] || 62 347,81 || 34 758 || 0,56 |- | 2 || [[Ұлытау ауданы]] || 122 931,05 || 12 351 || 0,10 |- | 3 || [[Жезқазған]] қаласы || 1 760,97 || 91 619 || 52,03 |- | 4 || [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы || 792,43 || 18 699 || 23,60 |- | 5 || [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласы || 1 104,35 || 69 571 || 63,00 |- | || '''Барлығы''' || '''188 936,61''' || '''226 998''' || '''1,20''' |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Ұлытау облысы}} [[Санат:Ұлытау облысы]] culwn7ri7pt9uoq3t8yjur0top386f3 0 683398 3064272 3042042 2022-08-25T21:27:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Жетісу облысы |елтаңба = |карта = Jetisu region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Талдықорған]] |құрылған уақыты = [[8 маусым]] [[2022 жыл]] |аудандар саны = 8 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 2 |ауылдар саны = |тұрғыны = 650 мың |санақ жылы = 2022 |халық саны бойынша орны = |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = |жер аумағы = 118 648 |жер аумағы бойынша орны = 12-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = |ресми тілі = |әкімі = Бейбіт Исабаев<ref>[https://egemen.kz/article/315059-zhetisu-oblysynynh-akimi-bolyp-beybit-isabaev-taghayyndaldy Жетісу облысының әкімі болып Бейбіт Исабаев тағайындалды]</ref> |ISO 3166-2 коды = |телефон коды = |пошта индекстері = |марапаттары = |сайты = |ортаққордағы санаты = }} '''Жетісу облысы''' — «Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 9-бабына сәйкес [[2022 жыл|2022]] жылдың [[8 маусым]] айынан бастап ресми түрде құрылған әкімшілік-аумақтық бөлініс.<ref>[https://kaz.nur.kz/politics/1973095-toqaevtyn-us-zana-oblystyn-quru-turaly-zarlygy-kusine-endi/ Қазақстанда ресми түрде үш жаңа облыс құрылды]</ref> Әкімшілік орталығы – [[Талдықорған]] қаласы. Жетісу облысы оңтүстігінде [[Алматы облысы|Алматы]], солтүстік-батысында [[Балқаш|Балқаш көлі]] арқылы [[Қарағанды облысы|Қарағанды]], солтүстігінде [[Абай облысы|Абай]] облыстарымен, шығысында [[Қытай|Қытай Халық Республикасы]]мен шектеседі. == Тарихы == == Әкімшілік-аумақтық құрылысы == [[File:Жетысуская область.png|400px|thumb|Облыстың әкімшілік бөлінісі (2022 жыл)]] Облыс 8 аудан мен 2 облыстық бағыныстағы қаладан тұрады: # [[Ақсу ауданы]] — [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылы # [[Алакөл ауданы]] — [[Үшарал (қала)|Үшарал]] қаласы # [[Ескелді ауданы]] — [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] ауылы # [[Қаратал ауданы]] — [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласы # [[Кербұлақ ауданы]] — [[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]] ауылы # [[Көксу ауданы]] — [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылы # [[Панфилов ауданы]] — [[Жаркент]] қаласы # [[Сарқан ауданы]] — [[Сарқан]] қаласы # [[Талдықорған]] қаласы # [[Текелі]] қаласы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Жетісу облысы}} [[Санат:Жетісу облысы]] a6353vried48l7fna788199zx8bjskh 0 683416 3064099 3062721 2022-08-25T14:19:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki [[Қазақстан]]да 2015 жыл бойынша кент статусы бар 50 (2015 жылға Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері, тек қала типтес кенттер), 145 (Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің жер ресурстарын басқару бойынша ақпараттар) немесе 241 (Қазақстан Республикасының Электрондық үкіметінің ақпараттары) елді мекен бар. Қазақстанның халық саны бойынша ең үлкен кенті — [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] (40,1 мың адам, 2011 жыл). Қазақстанда кент деп өнеркәсіп мекемелері, құрылыстар, теміржол станциялары және басқа да экономикалық жағынан маңызды объектілердің маңындағы халқы 3 мыңнан кем емес, жалпы халық санының үштен екісінен жоғары бөлігі сол жерде жұмыс жасайтындар және олардың отбасы мүшелері құрайтын елді мекенді айтады. == [[Ақмола облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Айдабол (Ақмола облысы)|Айдабол]] || || [[Зеренді ауданы]] |- | [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] || 4000|| [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] || 5978 || [[Аршалы ауданы]] |- | [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] || 6839 || [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Бурабай (кент)|Бурабай]] || || [[Бурабай ауданы]] |- | [[Жолымбет]] || || [[Шортанды ауданы]] |- | [[Заводской (Ақмола облысы)|Заводской]] || 3961 || [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Красногор (Ақмола облысы)|Красногорский]] || || [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] |- | [[Научный]] || || [[Шортанды ауданы]] |- | [[Станционный (Ақмола облысы)|Станционный]] || 2596 || [[Көкшетау қалалық әкімдігі]] |- | [[Шаңтөбе (кент)|Шаңтөбе]] || 3541 || [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]] || 5773 || [[Шортанды ауданы]] |} == [[Ақтөбе облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Шұбарқұдық]] || 13 580 || [[Темір ауданы]] |- | [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] || || [[Темір ауданы]] |} == [[Алматы облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Боралдай (Алматы облысы)|Боралдай]] || || [[Іле ауданы]] |} == [[Атырау облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Доссор]] || || [[Мақат ауданы]] |- | [[Жаңа Қаратон]] || || [[Жылыой ауданы]] |- | [[Индербор]] || 14 091 || [[Индер ауданы]] |- | [[Мақат]] || 14 847 || [[Мақат ауданы]] |} == [[Батыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Деркөл (кент)|Деркөл]] || 13 825 || [[Орал қалалық әкімдігі]] |- | [[Желаево]] || || [[Орал қалалық әкімдігі]] |- | [[Зашаған]] || 50 553 || [[Орал қалалық әкімдігі]] |- | [[Круглоозерное]] || 5394 || [[Орал қалалық әкімдігі]] |} == [[Жамбыл облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Гвардейский]] || || [[Қордай ауданы]] |- | [[Гранитогорск]] || || [[Меркі ауданы]] |} == [[Қарағанды облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Ағадыр]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] || 8729 || [[Саран (қала)|Саран]] қалалық әкімдігі |- | [[Ақтас (Ұлытау облысы)|Ақтас]] || || [[Ұлытау ауданы]] |- | [[Ақтау (кент)|Ақтау]] || 6986 || [[Теміртау]] қалалық әкімдігі |- | [[Ақшатау (Қарағанды облысы)|Ақшатау]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] || 5223 || [[Бұқар жырау ауданы]] |- | [[Гүлшат]] || 510 || [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қалалық әкімдігі |- | [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] || || [[Бұқар жырау ауданы]] |- | [[Дария (ауыл)|Дария]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] || 4828 || [[Шахтинск қалалық әкімдігі]] |- | [[Жамбыл (Қарағанды облысы)|Жамбыл]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Жаңаарқа]] || 17 560 || [[Жаңаарқа ауданы]] |- | [[Жәйрем]] || 10 340 || [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қалалық әкімдігі |- | [[Жезді (кент)|Жезді]] || || [[Ұлытау ауданы]] |- | [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] || 8103 || [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қалалық әкімдігі |- | [[Қарабас (Қарағанды облысы)|Қарабас]] || || [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |- | [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] || || [[Қарқаралы ауданы]] |- | [[Қарсақпай]] || || [[Ұлытау ауданы]] |- | [[Қоңырат (кент)|Қоңырат]] || 2753 || [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қалалық әкімдігі |- | [[Қушоқы]] || || [[Бұқар жырау ауданы]] |- | [[Қызылжар (Ұлытау облысы)|Қызылжар]] || || [[Жаңаарқа ауданы]] |- | [[Мойынты (кент)|Мойынты]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] || || [[Осакаров ауданы]] |- | [[Новодолинский]] || 6250 || [[Шахтинск қалалық әкімдігі]] |- | [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] || 5450 || [[Нұра ауданы]] |- | [[Осакаровка]] || 7922 || [[Осакаров ауданы]] |- | [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] || || [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |- | [[Саяқ (кент)|Саяқ]] || 3019 || [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қалалық әкімдігі |- | [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Сәкен Сейфуллин]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] || || [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |- | [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] || 8429 || [[Шахтинск қалалық әкімдігі]] |- | [[Шашубай]] || || [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |- | [[Шұбаркөл (кент)|Шұбаркөл]] || || [[Нұра ауданы]] |- | [[Шұбартүбек]] || || [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |- | [[Южный (Қарағанды облысы)|Южный]] || || [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |} == [[Қостанай облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Горняцкий (Қостанай облысы)|Горняцкий]] || 1652 || [[Рудный қалалық әкімдігі]] |- | [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] || 11 372 || [[Қарабалық ауданы]] |- | [[Қашар (кент)|Қашар]] || 12 552 || [[Рудный қалалық әкімдігі]] |- | [[Октябрьский (Қостанай облысы)|Октябрьский]] || 4142 || [[Лисаковск қалалық әкімдігі]] |- | [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] || 8853 || [[Сарыкөл ауданы]] |} == [[Қызылорда облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] || 43 152 || [[Қазалы ауданы]] |- | [[Белкөл]] || 4222 || [[Қызылорда қалалық әкімдігі]] |- | [[Тасбөгет]] || 30 670 || [[Қызылорда қалалық әкімдігі]] |} == [[Павлодар облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Ленинский (Павлодар облысы)|Ленинский]] || 9963 || [[Павлодар қалалық әкімдігі]] |- | [[Солнечный (Павлодар облысы)|Солнечный]] || 5824 || [[Екібастұз қалалық әкімдігі]] |- | [[Шідерті (Павлодар облысы)|Шідерті]] || 3645 || [[Екібастұз қалалық әкімдігі]] |} == [[Түркістан облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Асықата]] || 25 300 || [[Жетісай ауданы]] |- | [[Атакент (кент)|Атакент]] || || [[Мақтаарал ауданы]] |- | [[Көктерек (Сарыағаш ауданы)|Көктерек]] || || [[Сарыағаш ауданы]] |- | [[Мырзакент]] || 13 339 || [[Мақтаарал ауданы]] |} == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Алтай (Глубокое ауданы)|Алтай]] || || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] || || [[Аягөз ауданы]] |- | [[Асубұлақ]] || || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Әуезов (кент)|Әуезов]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Белогорский (Шығыс Қазақстан облысы)|Белогорский]] || || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]] || || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]] || 9548 || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Жаңа Бұқтырма]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Жаңғызтөбе]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Жарма (Абай облысы)|Жарма]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Жезкент]] || || [[Бородулиха ауданы]] |- | [[Жоғарғы Березовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Жоғарғы Березовка]] || || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Зубовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Зубовка]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] || 5312 || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Огневка (Шығыс Қазақстан облысы)|Огневка]] || || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Октябрьский (Шығыс Қазақстан облысы)|Октябрьский]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Первомайский (Шығыс Қазақстан облысы)|Первомайский]] || || [[Шемонаиха ауданы]] |- | [[Прибрежный (Шығыс Қазақстан облысы)|Прибрежный]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Суықбұлақ (кент)|Суықбұлақ]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Усть-Таловка]] || || [[Шемонаиха ауданы]] |- | [[Үлбі]] || 5854 || [[Риддер қалалық әкімдігі]] |- | [[Шаған (кент)|Шаған]] || 727 || [[Семей қалалық әкімдігі]] |- | [[Шүлбі]] || 3063 || [[Семей қалалық әкімдігі]] |} == Бұрынғы кенттер == * [[Ақжал (Абай облысы)|Ақжал]] — Абай облысы, Жарма ауданы. Қала типтес кент статусынан 2000 жылдары айырылды. * [[Балықшы кенті|Балықшы]] — Атырау облысы, Атырау қалалық әкімдігі. 2013 жылы Атырау қаласының құрамына кірді. * [[Бөке]] (1993 жылға дейін — Юбилейный) — Абай облысы, Жарма ауданы. Қала типтес кент статусынан 2000 жылдары айырылды. * Еспе (бұрынғы Октябрьский) — Абай облысы, Жарма ауданы. Қала типтес кент статусынан 2000 жылдары айырылды. * [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] — Атырау облысы, Атырау қалалық әкімдігі. Қала типтес кент статусынан 2000 жылдары айырылды. 2018 жылы Атырау қаласының құрамына кірді. * [[Қоңырат (кент)|Қоңырат]] — Қарағанды облысы, Балқаш қалалық әкімдігі. 2013 жылы Балқаш қаласының құрамына кірді. * [[Рудничный]] — Жетісу облысы, Текелі қалалық әкімдігі. Қала типтес кент статусынан 2013 жылы айырылды. * [[Шығыс Қоңырат]] — Қарағанды облысы, Балқаш қалалық әкімдігі. 2002 жылы Қоңырат кентінің құрамына енгізілді. 2013 жылы Қоңырат кенті Балқаш қаласының құрамына кірді. {| class="wikitable sortable" |- ! Атауы !! Облысы !! Статус берілді !! Статус алынды !! Ескертпе |- | [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] || [[Павлодар облысы]] || 1960 || 2019 || |- | [[Байжансай]] || [[Түркістан облысы|Түркістан]] || 1941 || 1998 || |- | [[Байшонас]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1938 || 2008 || |- | [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1942 || 2013 || 1998 жылға дейін — '''Кировский''' |- | [[Баутин]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1976 || 2013 || |- | [[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]] || [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] || 1938 || 2010-е || |- | [[Ескене]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1938 || 2008 || |- | [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1964 || 2013 || 1965 жылға дейін — '''Абакумовка''' |- | [[Жетібай (Маңғыстау облысы)|Жетібай]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1963 || 2013 || |- | [[Тобыл (қала)|Затобол]] || [[Қостанай облысы|Қостанай]] || 1964 || 2020 || Тобыл қаласына айналды |- | [[Изумрудное (Қарағанды облысы)|Изумрудный]] || [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] || 1981 || 2006 || |- | [[Комсомол (Атырау облысы)|Комсомольский]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1951 || 2008 || |- | [[Новоишим|Куйбышевский]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1962 || 2004 || Новоишимский кентімен біріктіріліп, Новоишимское ауылына айналды. 1969 жылға дейін — '''Трудовое''' |- | [[Кішкенекөл]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1964 || 2003 || 1997 жылға дейін — '''Қызылту''' |- | [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1944 || 2016 || |- | [[Қошқар (Атырау облысы)|Қошқар]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1951 || 2008 || |- | [[Құлсары]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1941 || 2001 || Қалаға айналды |- | [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1938 || 2013 || |- | [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғышлақ]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1966 || 2005 || Маңғыстау ауылына айналды |- | [[Матай]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1938 || 2013 || |- | [[Молалы]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1949 || 2013 || |- | [[Мұнайшы (ауыл)|Мұнайшы]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1975 || 2013 || |- | [[Новоишим|Новоишимский]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1982 || 2004 || Куйбышевский кентімен біріктіріліп, Новоишимское ауылына айналды. |- | [[Өтеген батыр]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1966 || 2016 || 1999 жылға дейін — '''Энергетический''' |- | Павловский || [[Қостанай облысы|Қостанай]] || 1956 || 1994 || Таратылды |- | [[Путинцево]] || [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] || 1957 || 1997 || |- | [[Рудничный]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1958 || 2013 || |- | [[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1938 || 2013 || |- | [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] || [[Солтүстік Қазақстан]] || 1941 || 2004 || |- | [[Талшық]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1964 || 2002 || |- | [[Тұйық]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1965 || 2013 || |- | [[Үлкен (Жамбыл ауданы)|Үлкен]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1986 || 2013 || |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Қазақстан кенттері]] lka1fee5516d4wlkq40eauutfuugs5f 2 684569 3064282 3063005 2022-08-25T22:22:50Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{#tag:imagemap| File:Kazakhstan provinces and province capitals kz 2022.png{{!}}thumb{{!}}{{{ені|{{{size|650px}}}}}}{{!}}{{{түзеу|{{{align|center}}}}}}{{!}}{{{анықтама|{{{caption|Қазақстан аймақтары (интерактивті карта).}}}}}} rect 37 98 111 130 [[Батыс Қазақстан облысы]] rect 28 146 121 171 [[Атырау облысы]] rect 41 224 121 249 [[Маңғыстау облысы]] rect 155 142 214 168 [[Ақтөбе облысы]] rect 213 238 299 250 [[Қызылорда облысы]] rect 317 321 371 347 [[Түркістан облысы]] rect 381 253 443 282 [[Жамбыл облысы]] rect 469 240 530 255 [[Алматы облысы]] rect 326 154 422 184 [[Қарағанды облысы]] rect 485 125 620 150 [[Шығыс Қазақстан облысы]] rect 423 69 499 90 [[Павлодар облысы]] rect 333 67 391 85 [[Ақмола облысы]] rect 308 30 395 50 [[Солтүстік Қазақстан облысы]] rect 224 75 300 96 [[Қостанай облысы]] rect 371 89 401 103 [[Астана қаласы|Астана]] rect 477 267 515 285 [[Алматы]] rect 233 218 282 230 [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] rect 70 82 113 90[[Орал]] rect 77 175 110 182[[Атырау қаласы|Атырау]] rect 50 253 76 260[[Ақтау]] rect 160 117 192 130[[Ақтөбе]] rect 257 58 291 65 [[Қостанай]] rect 278 255 325 262 [[Қызылорда]] rect 332 19 379 26 [[Петропавл]] rect 347 57 389 64 [[Көкшетау]] rect 351 307 392 314 [[Шымкент]] rect 396 134 442 141 [[Қарағанды]] rect 389 288 412 295 [[Тараз]] rect 450 57 490 64 [[Павлодар]] rect 488 221 545 231 [[Талдықорған]] rect 544 114 583 121 [[Өскемен]] }} == Алматы облысы == # '''[[Ұзынағаш (Алматы облысы)|Ұзынағаш]]''' — 30 589 адам # [[Боралдай (Алматы облысы)|Боралдай]] — 28 142 адам # [[Шелек (ауыл)|Шелек]] — 26 688 адам # '''[[Өтеген батыр]]''' — 20 362 адам # '''[[Шонжы]]''' — 18 008 адам # [[Жетіген (ауыл)|Жетіген]] — 15 616 адам # [[Бесағаш (Алматы облысы)|Бесағаш]] — 15 458 адам # [[Жібек жолы (Алматы облысы)|Жібек жолы]] — 15 163 адам # [[Байсерке]] — 15 124 адам # [[Шамалған (ауыл)|Шамалған]] — 13 616 адам # [[Түрген (Алматы облысы)|Түрген]] — 12 116 адам # [[Абай (Алматы облысы)|Абай]] — 10 439 адам # [[Мұхаметжан Түймебаев ауылы|Мұхаметжан Түймебаев]] — 10 312 адам # [[Бәйдібек би ауылы|Бәйдібек би]] — 9 802 адам # [[Бәйтерек (Алматы облысы)|Бәйтерек]] — 9 679 адам # [[Панфилово (Алматы облысы)|Панфилово]] — 9 575 адам # '''[[Кеген (ауыл)|Кеген]]''' — 9 049 адам # [[Белбұлақ]] — 8 510 адам # [[Кеңдала (Алматы облысы)|Кеңдала]] — 8 474 адам # [[Көксай (Қарасай ауданы)|Көксай]] — 7 769 адам # '''[[Нарынқол]]''' — 7 731 адам # [[Казцик]] — 7 704 адам # [[Чапаев (Алматы облысы)|Чапаев]] — 7 307 адам # [[Жәпек батыр ауылы|Жәпек батыр]] — 7 238 адам # [[Гүлдала]] — 7 104 адам # [[Междуреченское]] — 6 972 адам # [[Өрікті]] — 6 735 адам # [[Қызылқайрат]] — 6 582 адам # [[Покровка (Алматы облысы)|Покровка]] — 6 532 адам # [[Іргелі]] — 6 284 адам # [[Қорам]] — 5 979 адам # [[Азат (Алматы облысы)|Азат]] — 5 848 адам # [[Ават (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ават]] — 5 670 адам # [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] — 5 646 адам # [[Қараой (Іле ауданы)|Қараой]] — 5 577 адам # [[Шарын (ауыл)|Шарын]] — 5 572 адам # [[Жандосов ауылы|Жандосов]] — 5 425 адам # [[Малыбай (Алматы облысы)|Малыбай]] — 5 198 адам # [[Қаракемер (Алматы облысы)|Қаракемер]] — 5 045 адам # '''[[Бақанас (ауыл)|Бақанас]]''' — 5 004 адам # [[Ақши (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақши]] — 4 923 адам # [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] — 4 601 адам # [[Тескенсу]] — 4 443 адам # [[Текес (Алматы облысы)|Текес]] — 4 406 адам # [[Бөлек]] — 4 355 адам # [[Саймасай]] — 4 341 адам # [[Нұра (Талғар ауданы)|Нұра]] — 4 327 адам # [[Қарабұлақ (Талғар ауданы)|Қарабұлақ]] — 4 208 адам # [[Нұра (Еңбекшіқазақ ауданы)|Нұра]] — 4 102 адам # [[Хұсайын Бижанов ауылы|Хұсайын Бижанов]] — 4 085 адам # [[Қайназар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қайназар]] — 4 058 адам # [[Бақбақты]] — 4 048 адам # [[Сарыжаз (Алматы облысы)|Сарыжаз]] — 4 011 адам # [[Еркін (Алматы облысы)|Еркін]] — 3 924 адам # [[Қызылшарық (Алматы облысы)|Қызылшарық]] — 3 758 адам # [[Қаражота]] — 3 728 адам # [[Қызылжар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қызылжар]] — 3 709 адам # [[Жалаңаш (Алматы облысы)|Жалаңаш]] — 3 691 адам # [[Байсейіт]] — 3 635 адам # [[Көктөбе (Еңбекшіқазақ ауданы)|Көктөбе]] — 3 623 адам # [[Қошмәмбет]] — 3 582 адам # [[Райымбек ауылы|Райымбек]] — 3 572 адам # [[Қаратұрық (ауыл)|Қаратұрық]] — 3 565 адам # [[Жаңашар]] — 3 561 адам # [[Қызылту (Алматы облысы)|Қызылту]] — 3 552 адам # [[Сүмбе (Ұйғыр ауданы)|Сүмбе]] — 3 545 адам # [[Үлкен Ақсу]] — 3 534 адам # [[Ащысай (Алматы облысы)|Ащысай]] — 3 526 адам # [[Береке (Қарасай ауданы)|Береке]] — 3 511 адам # [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] — 3 477 адам # [[Қырбалтабай]] — 3 466 адам # [[Ынтымақ (Іле ауданы)|Ынтымақ]] — 3 441 адам # [[Қайнар (Райымбек ауданы)|Қайнар]] — 3 241 адам # [[Бекболат Әшекеев ауылы|Бекболат Әшекеев]] — 3 222 адам # [[Сарыбастау (Райымбек ауданы)|Сарыбастау]] — 3 129 адам # [[Достық (Еңбекшіқазақ ауданы)|Достық]] — 3 091 адам # [[Шалқар (Қарасай ауданы)|Шалқар]] — 3 089 адам # [[Әйтей (Алматы облысы)|Әйтей]] — 3 081 адам # [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]] — 3 050 адам # [[Балтабай]] — 3 049 адам == Түркістан облысы == # [[Қарабұлақ (Сайрам ауданы)|Қарабұлақ]] — 35 301 адам # '''[[Ақсукент]]''' — 29 541 адам # [[Манкент (ауыл)|Манкент]] — 25 058 адам # '''[[Абай (Келес ауданы)|Абай]]''' — 17 700 адам # '''[[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]]''' — 17 311 адам # [[Шұбарсу]] — 16 350 адам # '''[[Қазығұрт]]''' — 14 867 адам # [[Ескі Иқан]] — 14 294 адам # '''[[Мырзакент]]''' — 13 274 адам # '''[[Темірлан]]''' — 12 495 адам # [[Қарамұрт]] — 10 538 адам # '''[[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]]''' — 8 510 адам # '''[[Шәуілдір]]''' — 8 428 адам # '''[[Шолаққорған]]''' — 7 934 адам # [[Қарашық (Түркістан облысы)|Қарашық]] — 6 880 адам # [[Төрткүл (Ордабасы ауданы)|Төрткүл]] — 6 762 адам # [[Бадам (Ордабасы ауданы)|Бадам]] — 6 709 адам # [[Таукент]] — 6 551 адам # [[Қазақстанның 30 жылдығы (ауыл)|Қазақстанның 30 жылдығы]] — 6 334 адам # [[Ибаата]] — 6 043 адам # [[Жүйнек]] — 5 242 адам # ''[[Тассай (Түркістан облысы)|Тассай]]'' — 4 786 адам # [[Созақ]] — 4 630 адам # [[Қосмезгіл]] — 4 569 адам # [[Ораңғай]] — 4 549 адам # ''[[Таскен]]'' — 4 414 адам # [[Темір (Түркістан облысы)|Темір]] — 4 187 адам # [[Бөген (Түркістан облысы)|Бөген]] — 4 117 адам # [[Көксарай]] — 3 896 адам # [[Қарааспан (Обручевка)|Қарааспан]] — 3 602 адам # [[Ақсуабат]] — 3 572 адам # [[Шұбар (Түркістан облысы)|Шұбар]] — 3 539 адам # [[Қыземшек (Түркістан облысы)|Қыземшек]] — 3 534 адам # [[Аша (Түркістан облысы)|Аша]] — 3 481 адам # [[Бабайқорған]] — 3 396 адам # [[Жібек жолы (Сайрам ауданы)|Жібек жолы]] — 3 346 адам # [[Ақбастау (Бәйдібек ауданы)|Ақбастау]] — 3 300 адам # [[Қайнар (Ордабасы ауданы)|Қайнар]] — 3 264 адам # [[Қарақұм (Ордабасы ауданы)|Қарақұм]] — 3 114 адам dphm7oetm43itarw8eb3o3s55apnan1 0 685816 3064097 3063265 2022-08-25T14:18:40Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki Тізімде халқының саны 2009 жылғы санақ бойынша 3000 адамнан асатын ауылдар мен кенттер көрсетілген.<ref>'''Майлы''' қаріппен аудан орталықтары, ''курсив'' қарпімен таратылған ауылдар белгіленген</ref> == Абай облысы == # '''[[Үржар (ауыл)|Үржар]]''' — 17 320 адам # [[Мақаншы]] — 12 242 адам # '''[[Қалбатау]]''' — 10 214 адам # [[Жезкент]] — 9 888 адам # [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] — 6 251 адам # '''[[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]]''' — 6 126 адам # '''[[Бородулиха]]''' — 5 226 адам # '''[[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]]''' — 5 010 адам # [[Қабанбай (Қабанбай ауылдық округі)|Қабанбай]] — 4 396 адам # '''[[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]]''' — 4 377 адам # '''[[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]]''' — 4 189 адам # [[Науалы]] — 3 421 адам # [[Шүлбі]] — 3 149 адам # [[Жаңа Шүлбі]] — 3 073 адам # [[Жаңғызтөбе]] — 3 002 адам == Ақмола облысы == # [[Қызыл жар|Красный Яр]] — 9 875 адам # '''[[Зеренді]]''' — 7 083 адам # '''[[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]]''' — 7 051 адам # '''[[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]]''' — 6 313 адам # '''[[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]]''' — 6 268 адам # [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] — 6 201 адам # '''[[Ақмол]]''' — 5 711 адам # [[Қабанбай батыр ауылы|Қабанбай батыр]] — 5 181 адам # '''[[Жақсы (ауыл)|Жақсы]]''' — 5 097 адам # '''[[Балкашино]]''' — 4 907 адам # [[Қараөткел (Ақмола облысы)|Қараөткел]] — 4 310 адам # [[Жолымбет]] — 4 258 адам # [[Бурабай (кент)|Бурабай]] — 4 225 адам # [[Шаңтөбе (кент)|Шаңтөбе]] — 4 214 адам # '''[[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]]''' — 4 161 адам # [[Жібек Жолы (Ақмола облысы)|Жібек жолы]] — 3 873 адам # [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] — 3 779 адам # [[Еркіншілік]] — 3 708 адам # [[Заводской (Ақмола облысы)|Заводской]] — 3 504 адам # '''[[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]]''' — 3 285 адам # [[Талапкер (Ақмола облысы)|Талапкер]] — 3 111 адам == Ақтөбе облысы == # [[Қарғалы (Ақтөбе облысы)|Қарғалы]] — 16 093 адам # '''[[Шұбарқұдық]]''' — 11 199 адам # '''[[Мәртөк]]''' — 9 795 адам # '''[[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]]''' — 7 862 адам # [[Жаңақоныс (Ақтөбе облысы)|Жаңақоныс]] — 6 486 адам # '''[[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]]''' — 5 909 адам # '''[[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]]''' — 5 410 адам # '''[[Бадамша (ауыл)|Бадамша]]''' — 5 359 адам # '''[[Ойыл (ауыл)|Ойыл]]''' — 5 340 адам # '''[[Қобда (ауыл)|Қобда]]''' — 5 244 адам # [[Кеңқияқ]] — 4 954 адам # [[Кеңес Нокин ауылы|Кеңес Нокин]] — 4 092 адам # [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] — 3 736 адам # [[Сарыжар]] — 3 531 адам # [[Бестамақ (Алға ауданы)|Бестамақ]] — 3 332 адам # ''[[Ясное (Ақтөбе облысы)|Ясное]]'' — 3 280 адам == Атырау облысы == # '''[[Мақат]]''' — 14 266 адам # ''[[Балықшы кенті|Балықшы]]'' — 12 954 адам # '''[[Индербор]]''' — 12 915 адам # '''[[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]]''' — 12 750 адам # [[Доссор]] — 11 470 адам # ''[[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]]'' — 9 498 адам # ''[[Геолог (ауыл)|Геолог]]'' — 8 256 адам # '''[[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]]''' — 8 012 адам # '''[[Аққыстау]]''' — 7 717 адам # [[Сағыз (ауыл)|Сағыз]] — 6 530 адам # '''[[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]]''' — 6 473 адам # [[Жаңа Қаратон]] — 6 038 адам # [[Томарлы]] — 5 036 адам # [[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]] — 4 596 адам # [[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]] — 4 307 адам # [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]] — 4 108 адам # [[Қосшағыл]] — 3 935 адам # [[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]] — 3 451 адам # [[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]] — 3 423 адам # [[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]] — 3 337 адам # [[Еркінқала]] — 3 333 адам # ''[[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]]'' — 3 062 адам # [[Жанбай]] — 3 036 адам # [[Хиуаз]] — 3 009 адам == Батыс Қазақстан облысы == # [[Зашаған]] — 27 065 адам # [[Деркөл (кент)|Деркөл]] — 9 786 адам # '''[[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]]''' — 8 476 адам # '''[[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]]''' — 7 460 адам # '''[[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]]''' — 7 350 адам # '''[[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]]''' — 7 202 адам # '''[[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]]''' — 7 005 адам # [[Подстепное (Батыс Қазақстан облысы)|Подстёпное]] — 6 461 адам # [[Дарьинское]] — 5 329 адам # '''[[Казталовка]]''' — 5 055 адам # '''[[Жымпиты]]''' — 4 931 адам # [[Мичуринское (Батыс Қазақстан облысы)|Мичуринское]] — 4 924 адам # [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] — 4 692 адам # '''[[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]]''' — 4 597 адам # [[Жалпақтал]] — 4 562 адам # '''[[Перемётное]]''' — 4 308 адам # [[Круглоозерное|Круглоозёрное]] — 3 782 адам # '''[[Сайқын]]''' — 3 686 адам # [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] — 3 588 адам # '''[[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]]''' — 3 434 адам # [[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]] — 3 244 адам # [[Қызылтал]] — 3 068 адам # [[Жаңаөмір]] — 3 044 адам == Жамбыл облысы == {{Div col|3}} # '''[[Қордай]]''' — 27 433 адам # '''[[Сарыкемер]]''' — 24 314 адам # '''[[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]]''' — 19 000 адам # '''[[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]]''' — 15 380 адам # [[Сортөбе]] — 14 646 адам # [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]] — 13 606 адам # '''[[Меркі]]''' — 13 467 адам # '''[[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]]''' — 12 491 адам # [[Луговой]] — 10 242 адам # '''[[Аса (ауыл)|Аса]]''' — 8 640 адам # '''[[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]]''' — 8 463 адам # [[Сарымолдаев ауылы|Сарымолдаев]] — 8 422 адам # [[Жалпақтөбе (ауыл)|Жалпақтөбе]] — 8 394 адам # [[Бурыл]] — 6 689 адам # [[Жамбыл (Меркі ауданы)|Жамбыл]] — 6 633 адам # [[Гвардейский]] — 6 537 адам # [[Ауқатты]] — 5 880 адам # [[Дінмұхамед Қонаев ауылы|Дінмұхамед Қонаев]] — 5 371 адам # [[Саудакент]] — 5 313 адам # [[Андас батыр ауылы|Андас батыр]] — 5 225 адам # [[Түймекент]] — 5 195 адам # [[Қызыл Жұлдыз (Жамбыл облысы)|Қызыл Жұлдыз]] — 5 070 адам # [[Бірлік (Шу ауданы)|Бірлік]] — 5 049 адам # [[Айша бибі ауылы|Айша бибі]] — 4 616 адам # [[Отар (Жамбыл облысы)|Отар]] — 4 540 адам # [[Пригородное (Жамбыл облысы)|Пригородное]] — 4 500 адам # [[Ойтал (Ойтал ауылдық округі)|Ойтал]] — 4 181 адам # [[Бетқайнар]] — 4 174 адам # [[Шайқорық]] — 4 141 адам # [[Гродеково]] — 4 085 адам # [[Байзақ]] — 3 884 адам # [[Қызылқайнар (Жамбыл облысы)|Қызылқайнар]] — 3 732 адам # [[Нұрлыкент]] — 3 646 адам # [[Құмжота]] — 3 603 адам # [[Түрксіб (Жамбыл облысы)|Түрксіб]] — 3 516 адам # [[Қарасу (Қордай ауданы)|Қарасу]] — 3 504 адам # [[Қарасай батыр ауылы (Жамбыл облысы)|Қарасай батыр]] — 3 474 адам # [[Көлбастау]] — 3 434 адам # [[Әлжан ана]] — 3 378 адам # [[Жамбыл (Жамбыл ауданы Жамбыл облысы)|Жамбыл]] — 3 313 адам # [[Көгершін (ауыл)|Көгершін]] — 3 238 адам # [[Ақбұлым]] — 3 084 адам {{Div col end}} == Жетісу облысы == # '''[[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]]''' — 16 037 адам # '''[[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]]''' — 12 912 адам # '''[[Балпық би (ауыл)|Балпық би]]''' — 12 654 адам # [[Еркін (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Еркін]] — 11 465 адам # [[Көктал (Панфилов ауданы)|Көктал]] — 10 360 адам # '''[[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]]''' — 8 288 адам # [[Өтенай (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Өтенай]] — 7 118 адам # [[Қабанбай (Жетісу облысы)|Қабанбай]] — 6 049 адам # [[Бақтыбай Жолбарысұлы ауылы|Бақтыбай Жолбарысұлы]] — 5 858 адам # [[Пенжім]] — 5 081 адам # [[Достық (Алакөл ауданы)|Достық]] — 4 698 адам # [[Үлкен Шыған]] — 4 682 адам # [[Үшарал (Панфилов ауданы)|Үшарал]] — 4 194 адам # [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] — 3 869 адам # [[Матай]] — 3 778 адам # [[Алтыүй]] — 3 697 адам # [[Алдабергенов ауылы|Алдабергенов]] — 3 669 адам # [[Шолақай]] — 3 407 адам # [[Алмалы (Сарқан ауданы)|Алмалы]] — 3 361 адам # [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] — 3 322 адам # [[Бастөбе]] — 3 316 адам # [[Қойлық (ауыл)|Қойлық]] — 3 257 адам # [[Қоңырөлең]] — 3 031 адам # [[Алмалы (Жетісу облысы)|Алмалы]] — 3 007 адам == Қарағанды облысы == # [[Ағадыр|Ақадыр]] — 9 612 адам # [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] — 9 314 адам # [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] — 8 289 адам # [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] — 8 252 адам # '''[[Осакаровка]]''' — 8 046 адам # [[Ақтау (кент)|Ақтау]] — 6 906 адам # [[Новодолинский]] — 6 365 адам # [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]] — 6 139 адам # '''[[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]]''' — 5 956 адам # '''[[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]]''' — 5 351 адам # [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] — 5 350 адам # [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] — 4 850 адам # '''[[Ақсу-Аюлы]]''' — 4 586 адам # [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] — 4 429 адам # [[Қушоқы]] — 4 308 адам # ''[[Қоңырат (кент)|Қоңырат]]'' — 4 091 адам # [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] — 4 078 адам # [[Доскей]] — 4 027 адам # [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Сәкен Сейфуллин]] — 3 696 адам # [[Саяқ (кент)|Саяқ]] — 3 669 адам # [[Үштөбе (Қарағанды облысы)|Үштөбе]] — 3 519 адам # [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] — 3 399 адам # [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] — 3 397 адам # [[Дубовка (Қарағанды облысы)|Дубовка]] — 3 393 адам # '''[[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]]''' — 3 145 адам == Қостанай облысы == # '''[[Әулиекөл]]''' — 11 692 адам # [[Қашар (кент)|Қашар]] — 11 357 адам # '''[[Қарабалық (кент)|Қарабалық]]''' — 11 080 адам # '''[[Боровской]]''' — 9 781 адам # [[Құсмұрын (кент)|Құсмұрын]] — 9 633 адам # '''[[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]]''' — 9 469 адам # '''[[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]]''' — 7 569 адам # [[Аманқарағай]] — 7 304 адам # [[Тобыл (кент, Бейімбет Майлин ауданы)|Тобыл]] — 6 895 адам # '''[[Федоровка (Федоров ауданы)|Фёдоровка]]''' — 6 410 адам # '''[[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]]''' — 6 378 адам # [[Заречное (Қостанай облысы)|Заречное]] — 5 804 адам # '''[[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]]''' — 5 767 адам # '''[[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]]''' — 5 344 адам # '''[[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]]''' — 5 196 адам # '''[[Қарамеңді]]''' — 4 694 адам # '''[[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]]''' — 3 952 адам # [[Октябрьский (Қостанай облысы)|Октябрьский]] — 3 737 адам # '''[[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]]''' — 3 728 адам # [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] — 3 034 адам == Қызылорда облысы == # '''[[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]]''' — 38 046 адам # '''[[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]]''' — 29 632 адам # '''[[Жаңақорған]]''' — 22 716 адам # '''[[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]]''' — 18 983 адам # [[Тасбөгет]] — 18 875 адам # '''[[Жалағаш]]''' — 13 479 адам # [[Төретам]] — 9 548 адам # [[Сексеуіл (ауыл)|Сексеуіл]] — 9 296 адам # '''[[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]]''' — 9 132 адам # [[Қызылжарма]] — 5 484 адам # [[Жақсықылыш (кент)|Жақсықылыш]] — 4 847 адам # [[Бала би]] — 4 071 адам # [[Төменарық]] — 4 069 адам # [[Ақай (Қызылорда облысы)|Ақай]] — 3 853 адам # [[Махамбетов]] — 3 780 адам # [[Түгіскен (Қызылорда облысы)|Түгіскен]] — 3 766 адам # [[Келінтөбе]] — 3 569 адам # [[Қожакент]] — 3 007 адам == Маңғыстау облысы == # '''[[Бейнеу]]''' — 32 452 адам # [[Атамекен (Маңғыстау облысы)|Атамекен]] — 22 428 адам # [[Теңге (ауыл)|Теңге]] — 16 688 адам # [[Қызылтөбе (Маңғыстау облысы)|Қызылтөбе]] — 15 157 адам # '''[[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]]''' — 14 818 адам # [[Басқұдық (Мұнайлы ауданы)|Басқұдық]] — 14 215 адам # '''[[Шетпе]]''' — 12 223 адам # [[Жетібай (Маңғыстау облысы)|Жетібай]] — 11 326 адам # '''[[Құрық (ауыл)|Құрық]]''' — 8 118 адам # [[Боранқұл]] — 6 310 адам # [[Ақшұқыр]] — 6 230 адам # [[Қызылсай (Маңғыстау облысы)|Қызылсай]] — 4 994 адам # [[Дәулет (Маңғыстау облысы)|Дәулет]] — 4 800 адам # [[Мұнайшы (ауыл)|Мұнайшы]] — 4 647 адам # [[Баутин]]о — 4 344 адам == Павлодар облысы == # [[Майқайың]] — 8 761 адам # [[Ленинский (Павлодар облысы)|Ленинский]] — 8 619 адам # '''[[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]]''' — 7 915 адам # '''[[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]]''' — 7 772 адам # '''[[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]]''' — 7 355 адам # '''[[Баянауыл]]''' — 5 893 адам # '''[[Железинка]]''' — 5 190 адам # [[Солнечный (Павлодар облысы)|Солнечный]] — 4 892 адам # '''[[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]]''' — 4 067 адам # '''[[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]]''' — 4 000 адам # [[Кенжекөл]] — 3 978 адам # '''[[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]]''' — 3 815 адам # [[Шідерті (Павлодар облысы)|Шідерті]] — 3 557 адам # [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] — 3 533 адам # [[Қалқаман (ауыл)|Қалқаман]] — 3 145 адам == Солтүстік Қазақстан облысы == # '''[[Новоишим]]ское''' — 11 284 адам # '''[[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]]''' — 10 234 адам # '''[[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]]''' — 8 805 адам # '''[[Кішкенекөл]]''' — 6 814 адам # '''[[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]]''' — 5 796 адам # '''[[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]]''' — 5 725 адам # '''[[Явленка]]''' — 5 630 адам # '''[[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]''' — 4 601 адам # [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] — 4 420 адам # '''[[Талшық]]''' — 3 754 адам # [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] — 3 509 адам # [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] — 3 274 адам # [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенка]] — 3 106 адам == Түркістан облысы == # [[Қарабұлақ (Сайрам ауданы)|Қарабұлақ]] — 35 301 адам # '''[[Ақсукент]]''' — 29 541 адам # [[Манкент (ауыл)|Манкент]] — 25 058 адам # '''[[Абай (Келес ауданы)|Абай]]''' — 17 700 адам # '''[[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]]''' — 17 311 адам # '''[[Қазығұрт]]''' — 14 867 адам # '''[[Мырзакент]]''' — 13 274 адам # '''[[Темірлан]]''' — 12 495 адам # [[Қарамұрт]] — 10 538 адам # '''[[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]]''' — 8 510 адам # '''[[Шәуілдір]]''' — 8 428 адам # '''[[Шолаққорған]]''' — 7 934 адам # ''[[Тассай (Түркістан облысы)|Тассай]]'' — 4 786 адам # ''[[Таскен]]'' — 4 414 адам # [[Ақсуабат]] — 3 572 адам # [[Жібек жолы (Сайрам ауданы)|Жібек жолы]] — 3 346 адам == Ұлытау облысы == # '''[[Жаңаарқа]]''' — 14 265 адам # [[Жәйрем]] — 9 382 адам # [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] — 8 277 адам == Шығыс Қазақстан облысы == # '''[[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]]''' — 9 652 адам # [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]] — 9 649 адам # '''[[Күршім]]''' — 8 490 адам # '''[[Самар (ауыл)|Самар]]''' — 6 526 адам # '''[[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]]''' — 6 396 адам # [[Усть-Таловка]] — 5 771 адам # [[Жаңа Бұқтырма]] — 5 591 адам # '''[[Үлкен Нарын]]''' — 5 095 адам # [[Меновное]] — 4 870 адам # [[Опытное поле (Шығыс Қазақстан облысы)|Опытное поле]] — 4 704 адам # [[Первомайский (Шығыс Қазақстан облысы)|Первомайский]] — 4597 адам # [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] — 4 209 адам # '''[[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]]''' — 3 966 адам # [[Катонқарағай]] — 3 869 адам # [[Жоғарғы Березовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Жоғарғы Берёзовка]] — 3 545 адам # [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] — 3 489 адам # [[Черемшанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Черемшанка]] — 3 300 адам # [[Предгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Предгорное]] — 3 277 адам # [[Прапорщиково]] — 3 174 адам == Ескертпелер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тізімдер]] [[Санат:Қазақстан елді мекендері]] jih85mw9ckhiiu2abqnmgqrd9w7tntx 0 686233 3064390 3059613 2022-08-26T09:39:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 1999<br />IAAF World Championships Sevilla 1999 |Эмблема = 1999 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Севилья]], {{ESP}} |Елдер = 201 |Қатысушылар = 1821 |Медальдар = 46 |Ашылуы = [[20 тамыз]] [[1999]] |Жабылуы = [[29 тамыз]] [[1999]] |Стадион = [[Эстадио Олимпико]] |Алдыңғы = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 1997|1997]] |Келесі = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001|2001]] }} '''Жеңіл атлетикадан VII әлем чемпионаты''' [[Испания]], [[Севилья]] қаласында [[1999 жыл]]дың [[20 тамыз]] - [[29 тамыз]] күндері аралығында өткізілді. Жарыстар «[[Эстадио Олимпико]]» стадионында өтті. == Жеңімпаздар мен жүлдегерлер == === Ерлер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" |100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,77<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 9,85<br />{{SB}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,95 |- |200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,66<br />{{WL}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,79<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 20,04 |-bgcolor="#EFEFEF" |400 метр | {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 43.74<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 44.40<br />{{PR}} | {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]<br /> <small>[[Доминикан Республикасы]]</small> || 44.52<br />{{SB}} |- |800 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 1:43.31<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:43.55<br />{{SB}} | {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]<br /> <small>[[Джибути]]</small> || 1:43.76 |-bgcolor="#EFEFEF" |1500 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 3:36,28 | {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 3:36,78 | {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]<br /><small>[[ОАР]]</small> || 3:36,83 |- |5000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 13:26,98 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 13:27,26 | {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 13:27,26 |-bgcolor="#EFEFEF" |10 000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 27:21.71<br />{{SB}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 27:22.23<br />{{SB}} | {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 27:22.61 |- |Марафон | {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]<br /><small>[[Уганда]]</small> || 2:09,51<br />{{WL}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,12 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |110 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,00<br />{{WL}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,13 | {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 13,24 |- |400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]<br /> <small>[[Тринидад және Тобаго]]</small> || 47,69<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 47,70<br />{{PR}} | {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 48,05<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,01<br />{{PR}} | {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,37<br />{{SB}} | {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 8.07,86<br />{{SB}} |- |20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:20:58<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:21:09<br />{{SB}} | {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1:21:21<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |50 км жүру | {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]<br /> <small>[[Ирландия]]</small> || 3:37:56<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 3:38:58<br />{{PR}} | {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 3:40:03<br />{{SB}} |- | Эстафета 4x100 м | {{JAM}}<br />[[Неста Картер]]<br />[[Кемар Бэйли-Коул]]<br />[[Никель Ашмид]]<br />[[Усэйн Болт]]<br />''[[Уоррен Уир]]''<br />''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36<br />{{WL}} | {{USA}}<br />[[Чарльз Силмон]]<br />[[Майк Роджерс]]<br />[[Муки Салаам]]<br />[[Джастин Гэтлин]] || 37,66 | {{CAN}}<br />[[Гэвин Смелли]]<br />[[Аарон Браун]]<br />[[Донтае Ричардс-Квок]]<br />[[Джастин Уорнер]] || 37,92<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4x400 м | {{USA}}<br />[[Давид Вербург]]<br>[[Тони Маккей]]<br>[[Арман Холл]]<br>[[Лашон Мерритт]]<br>''[[Джошуа Менс]]''<br>''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71<br />{{WL}} | {{JAM}}<br />[[Рушин МакДональд]]<br>[[Эдино Стил]]<br>[[Омар Джонсон]]<br>[[Джавон Фрэнсис]]<br>''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 | {{RUS}}<br />[[Максим Дылдин]]<br>[[Лев Мосин]]<br>[[Сергей Петухов]]<br>[[Владимир Краснов]] || 2.59,90 |- |Биіктікке секіру | {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 2,41<br />{{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]<br /> <small>[[Катар]]</small> || 2,38 | {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 2,38<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Сырықпен секіру | {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,89 | {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 5,89 | {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,82 |- |Ұзындыққа секіру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 8,56<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]<br /><small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 8,29<br />{{NR}} | {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]<br /><small>[[Мексика]]</small> || 8,27 |-bgcolor="#EFEFEF" |Үштік секіру | {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 18,04<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]<br /><small>[[Куба]]</small> || 17,68 | {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 17,52<br />{{SB}} |- |Ядро лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 21,73<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 21,57 | {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]<br /><small>[[Канада]]</small> || 21,34<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Диск лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 69.11 | {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 68.36 | {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]<br /><small>[[Эстония]]</small> || 65.19 |- |Найза лақтыру | {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 87,17 | {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]<br /><small>[[Финляндия]]</small> || 87,07 | {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 86,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |Балға лақтыру | {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 81,97<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]<br /><small>[[Венгрия]]</small> || 80,30 | {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 79,36 |- |Онсайыс | {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 8809<br />{{WL}} | {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 8670<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 8512<br />{{PR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} === Әйелдер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 10,71<br />{{WL}} | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]<br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 10,93 | {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 10,94 |- | 200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 22,17 | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] <br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 22,32 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 22,32 |-bgcolor="#EFEFEF" | 400 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 49,41<br />{{NR}} | {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] <br /> <small>[[Ботсвана]]</small> || 49,41 | {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 49,78 |- | 800 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 1:57,38<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:57,80<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:57,91<br />{{PR}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 1 500 метр | {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]<br /> <small>[[Швеция]]</small> || 4.02,67 | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4.02,99 | {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 4.03,86 |- | 5 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:50,19 | {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 14:51,22 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:51,33 |-bgcolor="#EFEFEF" | 10 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:43,35 | {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 30:45,17 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:46,98 |- | Марафон | {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 2:25:44 | {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]<br /> <small>[[Италия]]</small> || 2:25:58<br />{{SB}} | {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]<br /> <small>[[Жапония]]</small> || 2:27:45 |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4×100 метр |{{JAM}} <br />[[Кери Рассел]] <br />[[Керрон Стюарт]] <br />[[Скиллони Калверт]] <br />[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29<br />{{WL}}, {{CR}} |{{USA}}<br />[[Дженеба Тармо]] <br />[[Александрия Андерсон]] <br />[[Инглиш Гарднер]] <br />[[Октавиус Фриман]] || 42,75 |{{GBR}}<br />[[Дина Ашер-Смит]] <br />[[Эшли Нельсон]] <br />[[Аннабель Льюис]] <br />[[Хейли Джонс]] || 42.87 |- | Эстафета 4×400 метр |{{RUS}}<br />[[Юлия Гущина]] <br />[[Татьяна Фирова]]<br />[[Ксения Рыжова]] <br />[[Антонина Кривошапка]] <br /> ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19<br />{{WL}} |{{USA}}<br />[[Джессика Бирд]] <br />[[Наташа Хастингс]] <br />[[Эшли Спенсер]] <br />[[Франсена Маккорори]]<br /> ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41<br />{{SB}} |{{GBR}}<br />[[Эйлид Чайлд]] <br />[[Шана Кокс]] <br />[[Маргарет Адеойе]] <br />[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 12,44 | {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 12,50<br />{{SB}} | {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]<br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 12,55<br />{{PR}} |- | 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]<br /> <small>[[Чехия]]</small> || 52,83<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,09 | {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,24 |-bgcolor="#EFEFEF" | 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:11,65<br />{{WL}} | {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:12,55<br />{{PR}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 9:12,84<br />{{SB}} |- | 20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:09 | {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:11 | {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:28:10 |-bgcolor="#EFEFEF" | Биіктікке секіру | {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 2,03<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 2,00 | {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small><hr /> {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1,97<br />1,97 |- | Сырықпен секіру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 4,89<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4,82 | {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 4,82 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ұзындыққа секіру | {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 7,01 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 6,99 | {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 6,82<br />{{NR}} |- | Үштік секіру | {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]<br /> <small>[[Колумбия]]</small> || 14.85<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 14.81 | {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 14.65 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ядро лақтыру | {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]<br /> <small>[[Жаңа Зеландия]]</small> || 20,88 | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 20,41<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 19,95 |- | Диск лақтыру | {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]<br /> <small>[[Хорватия]]</small> || 67,99 | {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 66,28<br />{{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 64,96 |-bgcolor="#EFEFEF" | Найза лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 69,05<br />{{SB}} | {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 66,60<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 65,09 |- | Балға лақтыру | {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 78,80<br />{{WL}}, {{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]<br /> <small>[[Польша]]</small> || 78,46<br />{{NR}} | {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 75,58<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Жетісайыс | {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 6586<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 6530<br />{{PR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]<br /> <small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 6477<br />{{NR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align=center | 1 | align=left|{{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | '''10''' | style="background:#DCE5E5;" | '''3''' | style="background:#FFDAB9;" | '''4''' |'''17''' |- align=center | 2 | align=left|{{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 5 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 3 |12 |- align=center | 3 | align=left|{{GER}} | style="background:#F7F6A8;" | 4 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |12 |- align=center | 4 | align=left|{{GRE}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |6 |- align=center |5 | align=left|{{MAR}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |5 |- align=center |rowspan="2"| 6 | align=left|{{CUB}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |4 |- align=center | align=left|{{ITA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |4 |- align=center |8 | align=left|{{ESP}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |4 |- align=center |9 | align=left|{{ETH}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 3 |5 |- align=center | 10 | align=left|{{ROM}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |4 |-align=center |colspan="2"|'''Барлығы''' | style="background:#F7F6A8;" |'''46''' | style="background:#DCE5E5;" |'''46''' | style="background:#FFDAB9;" |'''47''' | '''139''' |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20140310195631/http://www2.iaaf.org/sevilla99/results/ IAAF 1999] * [http://osaka2007.iaaf/history/index.html History of the IAAF World Championships]{{Deadlink|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=September 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Санат:1999 жылғы жеңіл атлетика]] [[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]] jdsdfp19su37spzbhmfldu882rpsmdp 0 686537 3064307 3062749 2022-08-26T05:14:52Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Лаос тұрғындары|Лаос тұрғындары]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Лаос халықтары|Лаос халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Катулар |төл атауы = мой, тхонг, фыонг |сурет = Laos Plateau des Bolovens weaving in Ban Lao Ngam (4).jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 62 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{LAO}} |саны2 = 30 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кату тілі]] |діні = [[анимизм]]ді, [[тотемизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Катулар ''' (өз атауы; ''мой'', ''тхонг'', ''фыонг'') — [[Вьетнам]]дағы таулы кхмер тобының халқы (Куангнам-Дананг және Биньчитхьен провинциялары).<ref>Значение слова кату https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%83</ref> Жалпы саны 2014 жылы Вьетнамда 62 000, Лаоста 30 000 (барлығы 92 000) адам болды.<ref>КАТУ (НАРОД) https://worldgonesour.ru/stati/12609-katu-narod.html</ref> == Тілі == Олар [[кату тілі]]нде сөйлейді. [[Вьетнам тілі|Вьетнам]] және [[Лаос тілі|лаос тілдері]] де кеңінен таралған. == Діні == Катулар негізінен дәстүрлі наным-сенімдерді – [[анимизм]]ді, [[тотемизм]]ді ұстанады.<ref>Словари и энциклопедии на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1805135#.</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатыг [[егіншілік]] ([[күріш]], маниок, [[жүгері]]), [[аңшылық]]. Қолөнерден – тоқымашылық, керамика, өріп тоқу дамыған. [[Сурет:Pounding in Laos.jpg|нобай|оңға|200px|Лаостық кату]] == Өмір салты == Отбасы шағын. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|патрилокалды]]. Елді мекендер сақина тәрізді биік бөренелермен қоршалған. Ортасында ою-өрнектермен безендірілген қоғамдық үй (гыол) орналасқан. Тұрғын үйлері шөппен немесе сабанмен жабылған сопақ шатырлы, қадаларда орналасқан. Дәстүрлі киімдері - ерлерде, жамбасты жауып тұратын орама мата, әйелдерде, белдемше (тізеге дейін) және көкірекше, екеуінде де шөптен немесе бамбуктан жасалған баскиім. Зергерлік бұйымдардың көптігімен, үстіңгі алдыңғы тістерді егеу әдет-ғұрыптарымен, бет пен дененің [[татуировка]]сымен сипатталады. Тағамдарының негізі - кептірілген және маринадталған көкөністермен танымал. Сыра қант қамысы, маниок, [[күріш]]тен жасалады.<ref>народы мира / Кату http://www.etnolog.ru/people.php?id=KATU</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Лаос халықтары]] 8qgjig80981o9hijr37l88eopn2wchd 3064314 3064307 2022-08-26T05:39:35Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Лаос жұрты|Лаос жұрты]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Катулар |төл атауы = мой, тхонг, фыонг |сурет = Laos Plateau des Bolovens weaving in Ban Lao Ngam (4).jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 62 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{LAO}} |саны2 = 30 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кату тілі]] |діні = [[анимизм]]ді, [[тотемизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Катулар ''' (өз атауы; ''мой'', ''тхонг'', ''фыонг'') — [[Вьетнам]]дағы таулы кхмер тобының халқы (Куангнам-Дананг және Биньчитхьен провинциялары).<ref>Значение слова кату https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%83</ref> Жалпы саны 2014 жылы Вьетнамда 62 000, Лаоста 30 000 (барлығы 92 000) адам болды.<ref>КАТУ (НАРОД) https://worldgonesour.ru/stati/12609-katu-narod.html</ref> == Тілі == Олар [[кату тілі]]нде сөйлейді. [[Вьетнам тілі|Вьетнам]] және [[Лаос тілі|лаос тілдері]] де кеңінен таралған. == Діні == Катулар негізінен дәстүрлі наным-сенімдерді – [[анимизм]]ді, [[тотемизм]]ді ұстанады.<ref>Словари и энциклопедии на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1805135#.</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатыг [[егіншілік]] ([[күріш]], маниок, [[жүгері]]), [[аңшылық]]. Қолөнерден – тоқымашылық, керамика, өріп тоқу дамыған. [[Сурет:Pounding in Laos.jpg|нобай|оңға|200px|Лаостық кату]] == Өмір салты == Отбасы шағын. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|патрилокалды]]. Елді мекендер сақина тәрізді биік бөренелермен қоршалған. Ортасында ою-өрнектермен безендірілген қоғамдық үй (гыол) орналасқан. Тұрғын үйлері шөппен немесе сабанмен жабылған сопақ шатырлы, қадаларда орналасқан. Дәстүрлі киімдері - ерлерде, жамбасты жауып тұратын орама мата, әйелдерде, белдемше (тізеге дейін) және көкірекше, екеуінде де шөптен немесе бамбуктан жасалған баскиім. Зергерлік бұйымдардың көптігімен, үстіңгі алдыңғы тістерді егеу әдет-ғұрыптарымен, бет пен дененің [[татуировка]]сымен сипатталады. Тағамдарының негізі - кептірілген және маринадталған көкөністермен танымал. Сыра қант қамысы, маниок, [[күріш]]тен жасалады.<ref>народы мира / Кату http://www.etnolog.ru/people.php?id=KATU</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Лаос халықтары]] [[Санат:Лаос жұрты]] 0ahy3arznsa0n47rgp87hv91mc63ri7 3064315 3064314 2022-08-26T05:39:41Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Лаос жұрты|Лаос жұрты]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Катулар |төл атауы = мой, тхонг, фыонг |сурет = Laos Plateau des Bolovens weaving in Ban Lao Ngam (4).jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 62 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{LAO}} |саны2 = 30 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кату тілі]] |діні = [[анимизм]]ді, [[тотемизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Катулар ''' (өз атауы; ''мой'', ''тхонг'', ''фыонг'') — [[Вьетнам]]дағы таулы кхмер тобының халқы (Куангнам-Дананг және Биньчитхьен провинциялары).<ref>Значение слова кату https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%83</ref> Жалпы саны 2014 жылы Вьетнамда 62 000, Лаоста 30 000 (барлығы 92 000) адам болды.<ref>КАТУ (НАРОД) https://worldgonesour.ru/stati/12609-katu-narod.html</ref> == Тілі == Олар [[кату тілі]]нде сөйлейді. [[Вьетнам тілі|Вьетнам]] және [[Лаос тілі|лаос тілдері]] де кеңінен таралған. == Діні == Катулар негізінен дәстүрлі наным-сенімдерді – [[анимизм]]ді, [[тотемизм]]ді ұстанады.<ref>Словари и энциклопедии на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1805135#.</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатыг [[егіншілік]] ([[күріш]], маниок, [[жүгері]]), [[аңшылық]]. Қолөнерден – тоқымашылық, керамика, өріп тоқу дамыған. [[Сурет:Pounding in Laos.jpg|нобай|оңға|200px|Лаостық кату]] == Өмір салты == Отбасы шағын. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|патрилокалды]]. Елді мекендер сақина тәрізді биік бөренелермен қоршалған. Ортасында ою-өрнектермен безендірілген қоғамдық үй (гыол) орналасқан. Тұрғын үйлері шөппен немесе сабанмен жабылған сопақ шатырлы, қадаларда орналасқан. Дәстүрлі киімдері - ерлерде, жамбасты жауып тұратын орама мата, әйелдерде, белдемше (тізеге дейін) және көкірекше, екеуінде де шөптен немесе бамбуктан жасалған баскиім. Зергерлік бұйымдардың көптігімен, үстіңгі алдыңғы тістерді егеу әдет-ғұрыптарымен, бет пен дененің [[татуировка]]сымен сипатталады. Тағамдарының негізі - кептірілген және маринадталған көкөністермен танымал. Сыра қант қамысы, маниок, [[күріш]]тен жасалады.<ref>народы мира / Кату http://www.etnolog.ru/people.php?id=KATU</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Лаос халықтары]] 8qgjig80981o9hijr37l88eopn2wchd 0 686813 3064133 3063525 2022-08-25T15:57:54Z Орел Карл 81620 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Өзбекстан}} |Қазақша атауы = Қаңлыкөл ауданы |Шынайы атауы = {{lang-kaa|Qanliko'l rayonı, Қаңлыкүл районы}} |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Өзбекстан |lat_dir = N|lat_deg = 42|lat_min = 44|lat_sec = 31 |lon_dir = E|lon_deg = 59|lon_min = 09|lon_sec = 47 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Аудан |Кіреді = Қарақалпақстан |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қаңлыкөл]] |Астана түрі = Әкімш. орт. |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1970 |Таратылған уақыты = |Басшысы = Бақытбай Аннақұлов |Басшының түрі = Хәкім |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 52 400 |Санақ жылы = 2022 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = 71 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 900 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Location of Qanliko’l District in Qoraqalpog’iston.png |Карта ені = 320px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қаңлыкөл ауданы''' ({{lang-kaa|Qanliko'l rayonı, Қаңлыкүл районы}}, {{lang-uz|Qanlikoʻl tumani, Қанликўл тумани}}) — [[Өзбекстан]], [[Қарақалпақстан]] құрамындағы әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы [[Қанлыкөл]] кенті. 2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кіреді<ref>[http://stat.uz/upload/iblock/4eb/SOATO.zip ӘАҚБЖ Әкімшілік-аумақтық құрылымдарды белгілеу жүйесі] {{webarchive|url=https://www.webcitation.org/6AFMlmb9y?url=http://stat.uz/upload/iblock/4eb/SOATO.zip |date=2012-08-28 }}</ref>: *қалалық елді мекен #Қанлыкөл *азаматтардың ауылдық жиындары #Арзымбетқұм #Бескөпір #Бостон #Жаңа Қала #Қанлыкөл #Қосжал #Наурыз #Жайқұн Қанлыкөл ауданы 1970 жылы Ленинабад ауданы болып құрылды. 1990 жылдары Қаңлыкөл ауданы болып өзгертілді<ref>{{Cite web |url=http://wwhp.ru/karak.htm |title=Дүниежүзілік тарихи жоба|access-date=2011-06-08 |archive-date=2010-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101203101528/http://wwhp.ru/karak.htm |deadlink=no }}</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарақалпақстан аудандары]] mr84v6b8g57cg74uvhqb1h1f4v0fezp 0 686848 3064190 3063788 2022-08-25T16:59:33Z Kasymov 10777 Kasymov [[Равил Бұхараев]] бетін [[Равил Рәисұлы Бұхараев]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=Татарская энциклопедия Tatarica}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * Анатолий Кобенков: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // [[Санат:Татарстан мәдениет қайраткерлері]] [[Санат:Татар жазушылары]] [[Санат:Татар ақындары]] [[Санат:Татар драматургтары]] s5u9knxlth16znno7d69dg4wtj2s06z 0 686858 3064204 3063884 2022-08-25T17:12:21Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |''Saccharomyces cerevisiae'' |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Saccharomyces_cerevisiae_SEM.jpg|сүрмесіз]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''S. cerevisiae'', [[Scanning electron microscope|electron micrograph]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |[[Taxonomy (biology)|Scientific classification]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|link=Template:Taxonomy/Saccharomyces| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Fungus|Fungi]] |- |Division: |[[Ascomycota]] |- |Class: |[[Saccharomycetes]] |- |Order: |[[Saccharomycetales]] |- |Family: |[[Saccharomycetaceae]] |- |Genus: |''[[Saccharomyces]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''S.&nbsp;cerevisiae'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Saccharomyces cerevisiae''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">[[Franz Meyen|Meyen]] ''ex'' [[Emil Christian Hansen|E.C. Hansen]]</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] '''''Saccharomyces cerevisiae''''' ({{IPAc-en|ˌ|s|ɛr|ə|ˈ|v|ɪ|s|i|.|iː}}) — [[Ашытқылар|ашытқылардың]] бір түрі (бір жасушалы [[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақ]] микроорганизмдері). Бұл түр ежелгі дәуірден бері шарап жасауда, [[Нан пісіру|нан пісіруде]] және сыра қайнатуда маңызды рөл атқарды. Ол бастапқыда [[жүзім]] қабығынан бөлініп алынған деп саналады.{{Efn|The yeast can be seen as a component of the thin white film on the skins of some dark-colored fruits such as plums; it exists among the [[Wax#Vegetable waxes|waxes]] of the [[Plant cuticle|cuticle]].}} Бұл [[Молекулалық биология|молекулалық]] және [[Цитология|жасушалық биологиядағы]] ең қарқынды зерттелген [[Эукариоттар|эукариоттық]] [[Зертханалық жануарлар|модель организмдердің]] бірі, модель [[Бактериялар|бактерия]] ретіндегі ''[[ішек таяқшасы]]'' сияқты. Бұл [[Ашыту|ферментацияның]] ең көп тараған түрінің артында тұрған микроорганизм. ''S.&nbsp;cerevisiae'' жасушалары дөңгелектен жұмыртқа тәрізді, 5–10&nbsp;диаметрі [[Микрометр|мкм]]. Ол бүршіктену арқылы [[Бластогенез|көбейеді]]. Адам биологиясында маңызды көптеген [[Ақуыз|белоктар]] ашытқыдағы олардың [[Гомологиялық ұқсастық|гомологтарын]] зерттеу арқылы алғаш рет ашылды. Бұл ақуыздарға [[Жасушаның тіршілік циклі|жасуша циклінің]] ақуыздары, сигналдық ақуыздар және ақуызды өңдеуші [[ферменттер]] кіреді. ''S. cerevisiae'' қазіргі уақытта белгілі секрециялық жолдарға қатысатын Беркли денелері бар жалғыз ашытқы жасушасы болып табылады. ''S.&#x20;Cerevisiae''-ға қарсы [[антиденелер]] Крон ауруы бар науқастардың 60-70% және ойық жаралы колиті бар науқастардың 10-15% кездеседі және ішектің қабыну ауруларын (мысалы, ойық жаралы колит пен Крон ауруы арасындағы) саралау үшін серологиялық маркерлер панелінің бөлігі ретінде пайдалы болуы мүмкін), олардың локализациясы мен ауырлығы.<ref>{{Cite journal|title=Anti-Saccharomyces cerevisiae antibodies (ASCA) in Crohn's disease are associated with disease severity but not NOD2/CARD15 mutations|journal=Clin. Exp. Immunol.|volume=135|issue=3|pages=490–96|year=2004|pmid=15008984|pmc=1808965|doi=10.1111/j.1365-2249.2003.02392.x}}</ref> == Этимология == «''Saccharomyces''» [[латынша]] [[Ежелгі грек тілі|грек]] тілінен шыққан және «қант-зең» немесе «қант-саңырауқұлақ» дегенді білдіреді, ''saccharon'' (σάκχαρον) «қант» және ''myces'' (μύκης) «[[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақ]]<nowiki/>» дегенді білдіреді. ''cerevisiae'' латын тілінен шыққан және «[[сыра]]<nowiki/>» дегенді білдіреді. Ағзаның басқа атаулары: * '''[[Ашытқылар|Сыра ашытқысы]]''', бірақ сыра қайнату үшін басқа түрлері де қолданылады <ref name="Baker'syeast">{{Cite journal|title=Brewer's/baker's yeast (Saccharomyces cerevisiae) and preventive medicine: Part II|journal=Urol Nurs|volume=28|issue=1|pages=73–75|year=2008|pmid=18335702}}</ref> * '''Але ашытқысы''' * '''Жоғарғы ашытқы ашытқы''' * '''Нан ашытқысы'''<ref name="Baker'syeast" /> * '''Раги ашытқысы, тапай дайындауға байланысты''' * '''Бүршіктенетін ашытқы''' Бұл түр сонымен қатар қоректік ашытқы мен ашытқы сығындысының негізгі көзі болып табылады. == Тарих == 19 ғасырда нан пісірушілер ашытқыны сыра қайнатқыштарынан алды, бұл ''лактобациллаға'' тән қышқылдану нәтижесінде пайда болған қышқылдылығы жоқ императорлық «Кайзерсеммель» орамы сияқты тәтті ашытылған нандарға әкелді. Алайда сыра қайнатқыштары ақырындап үстіңгі ашытқыдан (''S. cerevisiae'') төменгі ашытқыдағы (''S. pastorianus'') ашытқыға ауысты. Вена процесі 1846 жылы әзірленді Бұл инновация көбіне нан пісіру пештерінде буды пайдалану үшін танымал болғанымен, қыртыстың басқа сипаттамасына әкеліп соқтырады, бірақ дәндерді жоғары ұнтақтау процедураларын қосуымен ерекшеленеді (Вена ұнтақтарын<ref name="urlReport on Vienna bread, page 31-32 - Google Books"> {{Кітап|pages=[https://archive.org/details/bub_gb_6jRDAAAAIAAJ/page/n44 31]–32}} </ref> қараңыз), оларды бір құралмен езбей, біртіндеп жарып жібереді. Сондай-ақ пресс-ашытқы деп аталатын жоғарғы ашытқы ашытқыларын өсіру және жинау үшін жақсырақ процестер.  [[Луи Пастер|Луи Пастердің]] жұмысынан кейін микробиологиядағы жетілдірулер таза штаммдарды өсірудің жетілдірілген әдістеріне әкелді. 1879 жылы Ұлыбритания ''S. cerevisiae'' өндіруге арналған мамандандырылған өсіретін ыдыстарды енгізді, ал Америка Құрама Штаттарында шамамен ғасырдың басында ашытқыларды концентрлеу үшін центрифугалар қолданылды, ашытқы өндірісін жеңілдететін негізгі өнеркәсіптік процеске айналдырды. Тарату, бірліктің құнын төмендету және нан мен сыраны коммерцияландыру мен тауарландыруға ықпал етті. Жаңа піскен «торт ашытқысы» 20 ғасырдың басында Батыс әлемінің көпшілігінде нан пісірушілер үшін стандартты ашытқы болды.<ref>{{Cite journal|last1=Lahue|first1=Caitlin|last2=Madden|first2=Anne A.|last3=Dunn|first3=Robert R.|last4=Smukowski Heil|first4=Caiti|title=History and Domestication of Saccharomyces cerevisiae in Bread Baking|date=11 November 2020|journal=Frontiers in Genetics|volume=11|page=584718|doi=10.3389/fgene.2020.584718|pmid=33262788|pmc=7686800}}</ref> Екінші [[Екінші дүниежүзілік соғыс|дүниежүзілік соғыс кезінде]] Fleischmann's Америка Құрама Штаттарының қарулы күштері үшін [[wiktionary:granulate|түйіршіктелген]] белсенді құрғақ ашытқыны әзірледі, ол тоңазытқышта сақтауды қажет етпеді және жаңа ашытқыға қарағанда ұзақ сақтау мерзімі мен жақсырақ температураға төзімділікке ие болды; ол әлі де американдық әскери рецепттер үшін стандартты ашытқы болып табылады. Компания пісіру уақытын қысқартып, екі есе жылдам көтерілетін ашытқыны жасады. Кейінірек Lesaffre компаниясы 1970 жылдары жылдам ашытқыны жасайды, ол әртүрлі қолданбаларда жаңа және құрғақ ашытқылар есебінен айтарлықтай пайдалану мен нарық үлесіне ие болды.  == Биология == [[Сурет:Laboratoorne_pagaripärm_(Saccharomyces_cerevisiae)_agariplaadil..JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Laboratoorne_pagarip%C3%A4rm_%28Saccharomyces_cerevisiae%29_agariplaadil..JPG/220px-Laboratoorne_pagarip%C3%A4rm_%28Saccharomyces_cerevisiae%29_agariplaadil..JPG|нобай| Агар пластинасында ашытқы колониялары.]] === Экология === Табиғатта ашытқы жасушалары ең алдымен жүзім сияқты піскен жемістерде кездеседі (пісіп жетілгенге дейін жүзімде ашытқы жоқ дерлік). ''S. cerevisiae'' жыл бойы [[Емен|емен ағаштарының]] қабығында да кездеседі. <ref>{{Cite web|author=Young|first=Ed|date=2012-07-30|title=You can thank wasps for your bread, beer and wine|url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/you-can-thank-wasps-for-your-bread-beer-and-wine|work=National Geographic|lang=en}}</ref> ''S. cerevisiae'' ауамен тасымалданбайтындықтан, оның қозғалуы үшін вектор қажет.<ref>{{Cite journal|title=On the origins of wine yeast}}</ref> Ересектерде қыстайтын әлеуметтік аралардың ханшайымдары (''Vespa crabro'' және ''Polistes'' spp.) күзден көктемге дейін ашытқы жасушаларын сақтап, оларды ұрпақтарына бере алады.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|title=Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=109|issue=33|pages=13398–403|year=2012|pmid=22847440|pmc=3421210|doi=10.1073/pnas.1208362109|bibcode=2012PNAS..10913398S}}</ref> Әлеуметтік ''аралар Полистес доминуланың'' ішегінде ''S. cerevisiae'' штамдары, сондай-ақ ''S. cerevisiae'' × ''S. paradoxus'' будандары бар. Стефанини және т.б. (2016) ''Polistes dominula'' ішектері жасушалардың [[Спора|споралануын]] және споралардың өнуін ынталандыратын қоршаған орта жағдайларын қамтамасыз ете отырып, ''S. cerevisiae'' штамдарының өзара және ''S. paradoxus'' жасушаларымен жұптасуына қолайлы екенін көрсетті.<ref name="pmid26787874">{{Cite journal|title=Social wasps are a Saccharomyces mating nest|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=113|issue=8|pages=2247–51|year=2016|pmid=26787874|doi=10.1073/pnas.1516453113|pmc=4776513|bibcode=2016PNAS..113.2247S}}</ref> ''S. cerevisiae'' өсуі үшін оңтайлы температура {{Convert|30|-|35|C}}.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|title=Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=109|issue=33|pages=13398–403|year=2012|pmid=22847440|pmc=3421210|doi=10.1073/pnas.1208362109|bibcode=2012PNAS..10913398S}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFStefaniniDapportoLegrasCalabretta2012">Stefanini I, Dapporto L, Legras JL, Calabretta A, Di Paola M, De Filippo C, Viola R, Capretti P, Polsinelli M, Turillazzi S, Cavalieri D (2012). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3421210 "Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution"]. ''Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A''. '''109''' (33): 13398–403. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2012PNAS..10913398S 2012PNAS..10913398S]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1073/pnas.1208362109|10.1073/pnas.1208362109]]</span>. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3421210 3421210]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22847440 22847440].</cite></ref> === Өміршеңдік кезең === Ашытқы жасушаларының екі түрі өмір сүріп, өсе алады: [[Плоидтілік|гаплоидты]] және [[Плоидтілік|диплоидты]] . Гаплоидты жасушалар [[митоз]] бен өсудің қарапайым өмірлік циклінен өтеді, ал жоғары стресс жағдайында жалпы өледі. Бұл саңырауқұлақтың [[Жыныссыз көбею|жыныссыз]] түрі. Диплоидты жасушалар (ашытқылардың артықшылықты «формасы») митоздың және өсудің қарапайым өмірлік циклінен өтеді. Митоздық жасуша циклінің жүру жылдамдығы гаплоидты және диплоидты жасушалар арасында айтарлықтай ерекшеленеді.<ref>{{Cite journal|title=Ancient evolutionary trade-offs between yeast ploidy states}}</ref> [[Стресс]] жағдайында диплоидты жасушалар [[Мейоз|спорадан]] өтіп, [[Спора|мейозға]] түсіп, төрт гаплоидты [[Спора|спора түзе]] алады, олар кейіннен жұптасуы мүмкін. Бұл [[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақтың]] [[Жынысты көбею және ұрықтану ерекшеліктері|жыныстық]] түрі. Оңтайлы жағдайларда ашытқы жасушалары әрбір 100 популяциясын екі еселей алады&nbsp;минут.<ref>{{Cite journal|title=Life cycle of the budding yeast Saccharomyces cerevisiae}}</ref><ref>{{Cite web|author=Friedman|first=Nir|title=The Friedman Lab Chronicles|work=Growing yeasts (Robotically)|publisher=[[Nir Friedman]] Lab|date=January 3, 2011|url=http://nirfriedmanlab.blogspot.com/2011/01/growing-yeasts-robotically.html|accessdate=2012-08-13}}</ref> Дегенмен, өсу қарқыны штамдар мен орталар арасында айтарлықтай өзгереді.<ref>{{Cite journal|title=Trait variation in yeast is defined by population history}}</ref> Орташа репликативті өмір сүру ұзақтығы шамамен 26&nbsp;жасушаның бөлінуі.<ref>{{Cite journal|title=Regulation of yeast replicative life span by TOR and Sch9 in response to nutrients|url=https://semanticscholar.org/paper/813eb6212935d6b984bb71c24c00b325bd2a9fe0}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Lessons on longevity from budding yeast}}</ref> Табиғатта рецессивті зиянды мутациялар диплоидтардың [[Жыныссыз көбею|жыныссыз көбеюінің]] ұзақ кезеңдерінде жинақталады және өзін-өзі жою кезінде [[Автогамия|тазартылады]]: бұл тазарту «геномның жаңаруы» деп аталды.<ref>{{Cite journal|last=Mortimer|first=Robert K.|title=Genome renewal: A new phenomenon revealed from a genetic study of 43 strains ofSaccharomyces cerevisiae derived from natural fermentation of grape musts|date=December 1994|url=https://semanticscholar.org/paper/c0965369712cc2b48a5d3a3d845190a0fff0d70c}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Masel|first=Joanna|title=The consequences of rare sexual reproduction by means of selfing in an otherwise clonally reproducing species|date=December 2011}}</ref> === Тамақтану талаптары === ''S.&nbsp;cerevisiae''-ның барлық [[Штамм|штаммдары]] [[Глюкоза|глюкозада]], [[Мальтоза|мальтозада]] және трегалозада [[Биологиялық тотығу|аэробты түрде]] өсе алады және [[лактоза]] мен целлобиозада өспейді. Дегенмен, басқа [[Қант|қанттардың]] өсуі өзгермелі. [[Галактоза]] мен [[фруктоза]] ең жақсы ашытатын қанттардың екеуі болып табылады. Ашытқылардың әртүрлі қанттарды қолдану қабілеті олардың аэробты немесе анаэробты жолмен өсірілгеніне байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Кейбір штаммдар [[сахароза]] мен трегалозада анаэробты түрде өсе алмайды. Барлық штамдар [[аммиак]] пен [[Мочевина|несепнәрді]] жалғыз [[азот]] көзі ретінде пайдалана алады, бірақ [[Нитраттар|нитратты]] пайдалана алмайды, өйткені олардың [[аммоний]] [[Ион (электроника)|иондарына]] дейін тотықсыздану қабілеті жоқ. Олар сондай-ақ азот көздері ретінде көптеген [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарын]], ұсақ [[Полипептидтер|пептидтерді]] және азот негіздерін пайдалана алады. [[Гистидин]], [[глицин]], цистин және [[лизин]], алайда, оңай қолданылмайды. ''С.&nbsp;cerevisiae'' протеазаларды шығармайды, сондықтан жасушадан тыс ақуыз метаболизденбейді. [[Ашытқылар|Ашытқылардың]] дигидрофосфат ионы ретінде ассимиляцияланатын [[Фосфор|фосфорға]] және [[Сульфаттар|сульфат]] ионы ретінде немесе [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] метионин және цистеин сияқты органикалық күкірт қосылыстары ретінде ассимиляциялануы мүмкін [[Күкірт|күкіртке]] деген қажеттілік бар. Ашытқының жақсы өсуі үшін [[магний]], [[темір]], [[кальций]] және [[мырыш]] сияқты кейбір металдар қажет. Органикалық талаптарға келетін болсақ, ''S. cerevisiae'' штамдарының көпшілігі [[Биотин|биотинді]] қажет етеді. Шынында да, ''S. cerevisiae'' негізіндегі өсу талдауы биотинді оқшаулау, кристалдану және кейінірек құрылымдық анықтау үшін негіз қалады. Көптеген штаммдарға толық өсу үшін [[Пантотен қышқылы|пантотенат]] қажет. Жалпы, ''S. cerevisiae'' витаминдер үшін прототрофты болып табылады. === Жұптасу === [[Сурет:Shmoos_s_cerevisiae.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Shmoos_s_cerevisiae.jpg/220px-Shmoos_s_cerevisiae.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae'' '''α''' -факторға жауап ретінде shmoo деп аталатын жасушалық дөңес '''бар''' жұптасатын түрі.]] Ашытқылардың жыныс дифференциациясының қарабайыр аспектілерін көрсететін екі жұптасу түрі бар, '''а''' және α (''альфа'').<ref>Saccharomyces cerevisiae http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2007/nelson_andr/</ref> Көптеген басқа эукариоттардағы сияқты, жұптасу [[Генетикалық рекомбинация|генетикалық рекомбинацияға]], яғни хромосомалардың жаңа комбинацияларының пайда болуына әкеледі. Қарама-қарсы жұптасатын екі [[Плоидтілік|гаплоидты]] ашытқы жасушалары [[Плоидтілік|диплоидты]] жасушаларды түзе алады, олар гаплоидты жасушалардың басқа ұрпағын құру үшін [[Спора|спора түзе]] алады немесе диплоидты жасушалар ретінде өмір сүре алады. Жұптастыруды биологтар гендерді, плазмидаларды немесе ақуыздарды өз қалауы бойынша біріктіру құралы ретінде пайдаланды.  Жұптасу жолында G протеинімен байланысқан рецептор, G протеині, RGS протеині және адамдарда кездесетіндерге гомолог болып табылатын үш деңгейлі MAPK сигналдық каскады қолданылады. Бұл мүмкіндікті биологтар сигнал беру мен [[Десенсибилизация|десенсибилизацияның]] негізгі механизмдерін зерттеу үшін пайдаланды.  === Жасуша циклі === Ашытқылардың өсуі [[Бластогенез|бүршіктің]] өсуімен синхрондалады, ол ата-аналық жасушадан бөлінген уақытта жетілген жасушаның өлшеміне жетеді. Жақсы қоректенетін, тез өсетін ашытқы дақылдарында барлық жасушаларда бүршік болады, өйткені бүршік түзілу бүкіл [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] алады. Аналық және қыз жасушалары жасушалардың бөлінуі басталғанға дейін бүршіктердің пайда болуын бастай алады. Баяу өсетін ашытқы дақылдарында бүршіктері жоқ жасушаларды көруге болады, ал бүршік түзілу жасушалық циклдің бір бөлігін ғана алады.  ==== Цитокинез ==== [[Цитокинез]] ''Saccharomyces cerevisiae'' ашытқысының екі еншілес жасушаға бөлінуіне мүмкіндік береді. ''S. cerevisiae'' бүршік түзеді, ол бүкіл жасушалық циклде өсе алады және кейін митоз аяқталғаннан кейін аналық жасушадан шығады.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> ''S. cerevisiae'' жасушалық циклді зерттеуге қатысты, себебі ол поляризацияланған жасушаны пайдаланып, тағдыры мен өлшемдері әртүрлі екі қыз тудыру арқылы асимметриялы түрде бөлінеді. Сол сияқты, [[Бағаналы жасуша|дің жасушалары]] өзін-өзі жаңарту және саралау үшін асимметриялық бөлінуді пайдаланады. ===== Қадамдастыру ===== Көптеген жасушалар үшін M фазасы S фазасы аяқталғанша болмайды. Алайда ''S. cerevisiae'' митозға ену үшін бұл дұрыс емес. Цитокинез G1 соңында бүршіктену процесінен басталады және келесі циклдің жартысына дейін аяқталмайды. Шпиндельдің жиналуы S фазасы хромосомалардың қайталануын аяқтамай тұрып болуы мүмкін.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Сонымен қатар, M және S арасында нақты анықталған G2 жетіспейді. Осылайша, жоғары эукариоттарда кең реттеудің жоқтығы бар.<ref name="morgan" /> Қызы дүниеге келгенде, қызы анасының үштен екісіне тең болады. Бүкіл процесс барысында ананың өлшемдері шамалы немесе мүлдем өзгермейді. ЖЖҚ жолы еншілес жасушада цитокинез аяқталғаннан кейін бірден белсендіріледі. Бұл жол қыздың дұрыс бөлінгеніне көз жеткізеді.<ref name="wloka" /> ===== Актомозин сақинасы және біріншілік қалқаның түзілуі ===== Екі өзара тәуелді оқиғалар S. cerevisiae-де цитокинезді ынталандырады. Бірінші оқиға-актомиозиннің жиырылу сақинасының (AMR) тарылуы, ал екінші оқиға-цитокинез кезінде ғана пайда болатын жасуша қабырғасының хитинді құрылымы-бастапқы септумның (PS) қалыптасуы. PS жануарларда жасушадан тыс матрицаны қалпына келтіру процесіне ұқсайды.<ref name="wloka">{{Cite journal|last1=Wloka|first1=Carsten|year=2012|title=Mechanisms of cytokinesis in budding yeast|journal=Cytoskeleton|volume=69|issue=10|pages=710–26|doi=10.1002/cm.21046|pmid=22736599}}</ref> AMR тарылғанда, PS өсе бастайды. AMR-ны бұзу PS-ті дұрыс емес бағыттайды, бұл екеуінің де тәуелді рөлі бар екенін көрсетеді. Сонымен қатар, PS-нің бұзылуы АМР-дағы бұзылуларға әкеледі, бұл актомиозин сақинасы мен бастапқы септумның өзара тәуелді байланысы бар екенін көрсетеді.<ref>{{Cite journal|last1=Fang|first1=X|year=2010|title=Biphasic targeting and cleavage furrow ingression directed by the tail of a myosin-II|journal=J Cell Biol|volume=191|issue=7|pages=1333–50|doi=10.1083/jcb.201005134|pmid=21173112}}</ref><ref name="bi 2002">{{Cite journal|last1=Bi|first1=Erfei|year=2002|title=Cytokinesis in Budding Yeast: the Relationship between Actomyosin Ring Function and Septum Formation|journal=Cell Structure and Function|volume=26|issue=6|pages=529–37|doi=10.1247/csf.26.529|pmid=11942606}}</ref> Цитозолға қараған жасуша мембранасына бекітілген AMR жасушалардың бөлінуін үйлестіретін актин мен миозин II молекулаларынан тұрады.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Сақина плазмалық мембранаға жиырылу күші ретінде енуде маңызды рөл атқарады деп саналады.  Жиырылғыш сақинаның дұрыс үйлестірілуі және дұрыс позициялық құрастырылуы аралық сақинаның прекурсоры болып табылатын септиндерге байланысты. Бұл GTPазалар басқа ақуыздармен кешендерді жинайды. Септиндер G1 соңында бүршік пайда болатын жерде сақина құрайды. Олар актин-миозин сақинасының қалыптасуына ықпал етеді, бірақ бұл механизм белгісіз. Олар басқа қажетті цитокинез процестеріне құрылымдық қолдау көрсетуге көмектеседі.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Бүршік пайда болғаннан кейін септин сақинасы құм сағатын құрайды. Септин құм сағаты мен миозин сақинасы бірге болашақ бөліну алаңының бастамасы болып табылады.  Септин мен АМR кешені Гольджи денесінен көпіршіктер жіберетін глюкандар мен басқа хитиндік молекулалардан тұратын бастапқы септум түзеді.<ref>{{Cite journal|last1=VerPlank|first1=Lynn|year=2005|title=Cell cycle-regulated trafficking of Chs2 controls actomyosin ring stability during cytokinesis|journal=Mol. Biol. Cell|volume=16|issue=5|pages=2529–43|doi=10.1091/mbc.e04-12-1090|pmid=15772160|pmc=1087255}}</ref> АМR тарылуы аяқталғаннан кейін глюкандар арқылы екі екіншілік септум түзіледі. AMR сақинасының қалай бөлінетіні әлі белгісіз.<ref name="bi 2017">{{Cite journal|last1=Bi|first1=Erfei|year=2017|title=Mechanics and regulation of cytokinesis in budding yeast|journal=Seminars in Cell & Developmental Biology|volume=66|pages=107–18|doi=10.1016/j.semcdb.2016.12.010|pmid=28034796|pmc=5474357}}</ref> Микротүтікшелер АМR мен септуммен салыстырғанда цитокинезде маңызды рөл атқармайды. Микротүтікшелердің бұзылуы поляризацияланған өсуді айтарлықтай бұзбады.<ref>{{Cite journal|last1=Adams|first1=A|year=1984|title=Relationship of actin and tubulin distribution to bud growth in wild-type and morphogenetic-mutant Saccharomyces cerevisiae|journal=J. Cell Biol.|volume=98|issue=3|pages=934–945|doi=10.1083/jcb.98.3.934|pmid=6365931}}</ref> Осылайша, AMR және септум түзілуі цитокинездің негізгі драйверлері болып табылады.  ===== Бөлінетін ашытқылардан айырмашылығы ===== * Бүршіктенетін ашытқы аналық жасушадан бүршік түзеді. Бұл бүршік жасуша циклі кезінде өсіп, бөлініп кетеді; бөліну ашытқысы жасуша қабырғасын құру арқылы бөлінеді <ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> * Цитокинез бүршіктенетін ашытқылар үшін G1-ден басталады, ал бөлінетін ашытқылар үшін цитокинез G2-ден басталады. Бөлінетін ашытқылар ортаңғы нүктені «таңдайды», ал бүршіктенетін ашытқылар бүршік орнын «таңдайды» <ref name="differences">{{Cite journal|last1=Balasubramanian|first1=Mohan|year=2004|title=Comparative Analysis of Cytokinesis in Budding Yeast, Fission Yeast and Animal Cells|journal=Curr. Biology|volume=14|issue=18|pages=R806–18|doi=10.1016/j.cub.2004.09.022|pmid=15380095}}</ref> * Ерте анафазада бүршіктенетін ашытқыларда актомиозин сақинасы мен қалқа дамиды, метафаза-анафаза кезінде бөлінетін ашытқыларда актомиозин сақинасы дами бастайды <ref name="differences" /> == Биологиялық зерттеулерде ==   === Үлгі организм === [[Сурет:S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg/220px-S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg|нобай| ''S. cerevisiae'', дифференциалды интерференциялық контрастты сурет]] [[Сурет:20100911_232323_Yeast_Live.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/20100911_232323_Yeast_Live.jpg/220px-20100911_232323_Yeast_Live.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae''<br />Нөмірленген кенелер бір-бірінен 11 микрометр.]] Зерттеушілер өз зерттеулерінде қолдану үшін ағзаны іздегенде, олар бірнеше белгілерді іздейді. Олардың ішінде өлшем, генерация уақыты, қолжетімділік, манипуляция, генетика, механизмдерді сақтау және ықтимал экономикалық пайда бар. ''S. pombe'' және ''S. cerevisiae'' ашытқы түрлері жақсы зерттелген; бұл екі түр шамамен 600-ге бөлінді дейін 300 миллион жыл бұрын және ДНҚ зақымдануын және [[ДНҚ репарациясы|жөндеу механизмдерін]] зерттеуде маңызды құралдар болып табылады.<ref>{{Кітап|pages=107–124|isbn=978-1-59259-095-7}}</ref> ''S. cerevisiae'' [[Зертханалық жануарлар|үлгі организм]] ретінде дамыды, себебі ол осы критерийлердің бірқатары бойынша жақсы ұпай жинады. * Бір жасушалы организм ретінде ''S. cerevisiae'' кішкентай, генерация уақыты қысқа (екі еселену уақыты 1,25–2 сағат {{Convert|30|C|F}} -да)) және оңай [[Торша өсінділері|өсіруге]] болады. Мұның бәрі оң сипаттамалар, өйткені олар жылдам өндіруге және бірнеше үлгі желілерін төмен бағамен ұстауға мүмкіндік береді. * ''S. cerevisiae мейозбен'' бөлінеді, бұл оның жыныстық генетиканы зерттеуге үміткер болуына мүмкіндік береді. * ''S. cerevisiae'' жаңа гендерді қосуға немесе гомологиялық рекомбинация арқылы жоюға мүмкіндік беретін [[Трансформация|түрленуі]] мүмкін. Сонымен қатар, өсу қабілеті ''С.&nbsp;cerevisiae гаплоид'' ретінде гендік нокаут штаммдарын жасауды жеңілдетеді. * [[Эукариоттар|Эукариот]] ретінде ''С.&nbsp;cerevisiae'' өсімдіктер мен жануарлардың күрделі ішкі жасушалық құрылымымен бөліседі, бұл жоғары эукариоттарда зерттеулерді шатастыруы мүмкін кодталмаған ДНҚ-ның жоғары пайызы. * ''С.&nbsp;cerevisiae'' зерттеулері, ең болмағанда, өнеркәсіпте белгіленген пайдалану нәтижесінде, күшті экономикалық драйвер болып табылады. === Қартаюды зерттеуде === Бес онжылдықтан астам уақыт ішінде ''S. cerevisiae'' қартаюды жақсы түсіну үшін модельдік организм ретінде зерттелді және кез-келген басқа модельдік организмге қарағанда қартаюға әсер ететін сүтқоректілердің көбірек гендерін анықтауға ықпал етті.<ref name="Replicative">{{Cite journal|title=Replicative and chronological aging in Saccharomyces cerevisiae}}</ref> Ашытқыларды пайдалана отырып, зерттелген тақырыптардың кейбірі калорияларды шектеу болып табылады, сондай-ақ қартаюға қатысатын гендер мен жасушалық жолдар. Ашытқылардың қартаюын өлшеудің ең кең тараған екі әдісі - жасушаның бөліну санын өлшейтін репликативті өмір ұзақтығы (RLS) және жасушаның бөлінбейтін стазда қанша уақыт өмір сүре алатынын өлшейтін хронологиялық өмір ұзақтығы (CLS) күй.<ref name="Replicative" /> [[Қоректік орта|Өсу ортасындағы]] глюкозаның немесе аминқышқылдарының мөлшерін шектеу ашытқылардағы, сондай-ақ басқа организмдердегі RLS және CLS деңгейін жоғарылататыны көрсетілген.<ref name="Recent">{{Cite journal|title=Recent developments in yeast aging}}</ref> Алғашында бұл sir2 ферментін жоғары реттеу арқылы RLS жоғарылайды деп есептелді, бірақ кейінірек бұл әсер sir2 -ге тәуелсіз екені анықталды. Sir2 және fob1 гендерінің шамадан тыс экспрессиясы ашытқыдағы қартаюдың себептерінің бірі болып саналатын хромосомалық рДНҚ-дан тыс шеңберлердің жиналуын болдырмау арқылы RLS-ті жоғарылататыны көрсетілген.<ref name="Recent" /> Диетаны шектеудің әсері TOR жасушалық жолындағы сигналдың төмендеуінің нәтижесі болуы мүмкін.<ref name="Replicative" /> Бұл жол жасушаның қоректік заттарға жауабын модуляциялайды және TOR белсенділігін төмендететін мутациялар CLS және RLS жоғарылайды<ref name="Replicative" /><ref name="Recent" /> Бұл басқа жануарларда да байқалды.<ref name="Replicative" /><ref name="Recent" /> Гендері жоқ ашытқы мутанты Жақында және Ras2 калорияларды шектеу жағдайында хронологиялық өмір сүру ұзақтығының он есе артуын көрсетті және кез келген организмде қол жеткізілген ең үлкен өсу болып табылады.<ref>{{Cite journal|title=Life span extension by calorie restriction depends on Rim15 and transcription factors downstream of Ras/PKA, Tor, and Sch9}}</ref><ref>{{Cite web|title=10-Fold Life Span Extension Reported|url=http://www.usc.edu/uscnews/stories/14716.html|publisher=University of Southern California|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304070340/http://www.usc.edu/uscnews/stories/14716.html|archivedate=2016-03-04}}</ref> Аналық жасушалар митоздық бөліну арқылы ұрпақ бүршіктерін береді, бірақ кейінгі ұрпақтар бойына репликативті қартаюға ұшырайды және ақырында өледі. Алайда, аналық жасуша [[мейоз]] бен [[Гаметогенез|гаметогенезден]] өткенде, өмір сүру ұзақтығы қалпына келеді.<ref>{{Cite journal|title=Gametogenesis eliminates age-induced cellular damage and resets life span in yeast|journal=Science|volume=332|issue=6037|pages=1554–57|year=2011|pmid=21700873|pmc=3923466|doi=10.1126/science.1204349|bibcode=2011Sci...332.1554U}}</ref> Қартайған жасушалар түзетін [[Гамета|гаметалардың]] ([[Спора|споралардың]]) репликативті потенциалы жас жасушалар түзетін гаметалармен бірдей, бұл жасқа байланысты зақымданудың кәрі аналық жасушалардан мейоз арқылы жойылатынын көрсетеді. Бұл байқау мейоз кезінде жасқа байланысты зақымдануларды жою жасаруға әкелетінін көрсетеді. Дегенмен, бұл залалдардың сипаты әлі де анықталуда. Репликацияланбайтын ''S. cerevisiae'' жасушаларының ашығуы кезінде реактивті оттегі түрлері көбейеді, бұл апуриндік/апиримидиндік учаскелер және қос тізбекті үзілістер сияқты ДНҚ зақымдануларының жинақталуына әкеледі. <ref name="pmid20223252">{{Cite journal|title=The relevance of oxidative stress and cytotoxic DNA lesions for spontaneous mutagenesis in non-replicating yeast cells|journal=Mutat. Res.|volume=688|issue=1–2|pages=47–52|pmid=20223252|doi=10.1016/j.mrfmmm.2010.03.006}}</ref> Сондай-ақ репликацияланбайтын жасушаларда хронологиялық қартаю кезінде эндогендік қос тізбекті үзілістерді [[ДНҚ репарациясы|қалпына келтіру]] қабілеті төмендейді. <ref name="pmid30410502">{{Cite journal|title=Pathologic Replication-Independent Endogenous DNA Double-Strand Breaks Repair Defect in Chronological Aging Yeast|journal=Front Genet|volume=9|pages=501|pmid=30410502|pmc=6209823|doi=10.3389/fgene.2018.00501}}</ref> === Мейоз, рекомбинация және ДНҚ репарациясы === ''S. cerevisiae'' қоректік заттар көп болған кезде диплоидты жасушалар ретінде митоздық жолмен көбейеді. Алайда аштық кезінде бұл жасушалар гаплоидты споралар түзу үшін мейозға ұшырайды.<ref name="pmid3070323">{{Cite journal|title=Life cycle of the budding yeast Saccharomyces cerevisiae|journal=Microbiol. Rev.|volume=52|issue=4|pages=536–53|year=1988|doi=10.1128/MMBR.52.4.536-553.1988|pmid=3070323|pmc=373162}}</ref> Дәлелдер зерттеулер ''S. cerevisiae'' аю бейімделу функциясы мейоз және [[Генетикалық рекомбинация|рекомбинация]]. ''S. cerevisiae'' мейоздық және митоздық рекомбинация үшін маңызды гендердегі ақаулы [[Мутация|мутациялар]] [[Радиация|сәулеленуге]] немесе ДНҚ-ны зақымдайтын химиялық заттарға жоғары сезімталдықты тудырады.<ref name="tripathi">{{Cite journal|title=Population genomic analysis of outcrossing and recombination in yeast|pages=1077–81}}</ref><ref name="Haynes">{{Кітап|pages=[https://archive.org/details/molecularbiology0000unse_w1g0/page/371 371–414]|isbn=978-0-87969-139-4}}</ref> Мысалы, ''rad52'' гені мейоздық рекомбинация<ref name="Game">{{Cite journal|title=The Role of Radiation (rad) Genes in Meiotic Recombination in Yeast|pages=51–68}}</ref> үшін де, митоздық рекомбинация үшін де қажет.<ref name="pmid6987653">{{Cite journal|title=The RAD52 gene is required for homothallic interconversion of mating types and spontaneous mitotic recombination in yeast|pages=503–07}}</ref> ''Rad52'' мутанттары [[Рентген сәулелері|рентген сәулелерімен]], метилметансульфонатпен және 8-метоксипсорален-плюс-UVA ДНҚ айқаспалы байланыс агентімен өлтіруге сезімталдықты арттырды және мейоздық рекомбинацияның төмендеуін көрсетеді.<ref name="Haynes" /><ref name="Game" /><ref>{{Cite journal|title=Sensitivity to Photoaddition of Mono-And Bifunctional Furocoumarins of X-Ray Sensitive Mutants of Saccharomyces cerevisiae|date=1980|last1=Henriques|first1=J. A. P.|last2=Moustacchi|first2=E.|pages=557–63}}</ref> Бұл тұжырымдар мейоз және митоз кезіндегі рекомбинацияны қалпына келтіру осы агенттерден туындаған әртүрлі зақымдарды қалпына келтіру үшін қажет екенін көрсетеді. Рудерфер табиғи ''S. cerevisiae'' штамдарының шығу тегін талдап, [[Аутбридинг|кроссинг]] 50 000 жасуша бөлінуінде бір рет қана болады деген қорытындыға келді.<ref name="tripathi" /> Осылайша, табиғатта жұптасу көбінесе бір-бірімен тығыз байланысты ашытқы жасушалары арасында болады. Жұптасу MATa және MATα қарама қарсы жұптасатын гаплоидты жасушалар байланысқанда болады. Рудерфер<ref name="tripathi" /> мұндай байланыстар екі себепке байланысты бір-бірімен тығыз байланысты ашытқы жасушалары арасында жиі болатынын атап өтті. Біріншісі - қарама-қарсы жұптасу типіндегі жасушалар бір мейоз арқылы тікелей түзілетін жасушаларды қамтитын бір аскуста бірге болады және бұл жасушалар бір-бірімен жұптаса алады. Екінші себеп - бір жұптасу түрінің гаплоидты жасушалары жасушаның бөлінуінен кейін көбінесе жұптауға болатын қарама-қарсы типтегі жасушаларды шығарады. Кроссинг нәтижесінде пайда болатын мейоздық оқиғалардың табиғатындағы салыстырмалы сирек болуы [[Тұқым қуалайтын өзгергіштік|генетикалық вариация]] өндірісі осы ағзадағы [[Аутбридинг|мейозды]] сақтайтын негізгі селективті күш болып табылады деген идеяға сәйкес келмейді. Дегенмен, бұл тұжырым мейозды қолдайтын негізгі селективті күш ДНҚ зақымдануының күшейтілген рекомбинациялық жөндеуі болып табылады деген балама идеяға сәйкес келеді<ref name="Birdsell">{{Кітап|isbn=978-1-4419-3385-0|pages=27–138}}</ref>, өйткені бұл артықшылық әрбір мейоз кезінде, кроссинг болғанына қарамастан жүзеге асырылады. === Геномды секвенирлеу === ''S. cerevisiae'' толық реттелген алғашқы эукариоттық [[геном]] болды.<ref name="Reference44">{{Cite journal|title=Life with 6000 genes|pages=546, 563–67|doi=10.1126/science.274.5287.546}}</ref> Геном тізбегі 1996 жылы 24 сәуірде қоғамдық игілікке шығарылды. Содан бері ''Saccharomyces'' Genome Дерекқорында тұрақты жаңартулар жүргізіліп келеді. Бұл [[дерекқор]] ашытқы зерттеушілері үшін жоғары түсіндірмесі бар және сілтеме жасалған дерекқор болып табылады. Тағы бір маңызды ''С.&nbsp;cerevisiae'' дерекқорын Мюнхен ақуыздар тізбегінің ақпараттық орталығы (MIPS) жүргізеді. ''S. cerevisiae'' геномы шамамен 12 156 677 негізгі жұптан және 16 хромосомада жинақы түрде ұйымдастырылған 6 275 [[Ген|геннен]] тұрады.<ref name="Reference44" /> Бұл гендердің шамамен 5800-і ғана функционалды деп саналады. Адам геномында ашытқы гендерінің кем дегенде 31% [[Гомологиялық ұқсастық|гомологтары]] бар деп есептеледі.<ref>{{Cite journal|title=Yeast as a model organism|pages=1259–60|doi=10.1126/science.277.5330.1259}}</ref> Ашытқы гендері гендік белгілер (мысалы, Sch9) немесе жүйелі атаулар арқылы жіктеледі. Соңғы жағдайда ашытқылардың 16 хромосомалары А-дан P-ге дейінгі әріптермен бейнеленеді, содан кейін ген хромосоманың сол немесе оң жағындағы реттік нөмірмен және екі ДНҚ тізбегінің қайсысында екенін көрсететін әріппен жіктеледі. кодтау реті.<ref>{{Кітап|isbn=9783527636778|pages=605–7}}</ref> {| cellspacing="0" border="1" |+Бейкер ашытқысының жүйелі гендік атаулары | Мысал ген атауы ! scope="row" style="background:#efefef;" | YGL118W |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Ы | Y бұл ашытқы гені екенін көрсетеді |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Г | ген орналасқан хромосома (хромосома 1 = А т.б.). ) |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Л | хромосоманың сол немесе оң қолы |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | 118 | центромерадан басталатын осы қолдағы геннің/ORF реттік нөмірі |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | В | кодтау реті Уотсон немесе Крик жолында ма |} '''Мысалдар:''' * YBR134C (aka SUP45 кодтау eRF1, аударманы тоқтату факторы) 2-хромосоманың оң жағында орналасқан және центромерадан бастап сол иықтағы 134-ші ашық оқу жақтауы (ORF) болып табылады. Кодтау тізбегі ДНҚ-ның Крик тізбегінде орналасқан. * YDL102W (ДНҚ полимераза дельтасының суббірлігін кодтайтын POL3) 4-хромосоманың сол жақ қолында орналасқан; бұл центромерадан 102-ші ORF және ДНҚ-ның Уотсон тізбегінен кодтар. === Гендердің қызметі және өзара әрекеттесуі === ''С&nbsp;cerevisiae'' қол жетімділігі геномының тізбегі және ашытқы геномының 90%-ын қамтитын жойылатын мутанттар жиынтығы<ref>{{Cite web|url=http://www-sequence.stanford.edu/group/yeast_deletion_project/deletions3.html|title=YeastDeletionWeb|accessdate=2013-05-25}}</ref> ''S.&nbsp;cerevisiae'' эукариоттық жасушалардың реттелуін түсіну үлгісі ретінде. Синтетикалық генетикалық массивтерді талдау арқылы барлық қос жойылатын мутанттардың генетикалық өзара әрекеттесуін талдау бойынша жүргізіліп жатқан жоба бұл зерттеуді бір қадам алға жылжытады. Мақсаты - жасуша процестерінің функционалдық картасын қалыптастыру. 2010 жылы генетикалық өзара әрекеттесу моделі "ашытқы бүршіктеріндегі барлық гендердің ~ 75% - ы үшін өзара әрекеттесу профильдері" бар ең толық болып табылады.<ref name="Landscape3">{{cite journal|vauthors=Costanzo M, Baryshnikova A, Bellay J, Kim Y, Spear ED, Sevier CS, Ding H, Koh JL, Toufighi K, Mostafavi S, Prinz J, St Onge RP, VanderSluis B, Makhnevych T, Vizeacoumar FJ, Alizadeh S, Bahr S, Brost RL, Chen Y, Cokol M, Deshpande R, Li Z, Lin ZY, Liang W, Marback M, Paw J, San Luis BJ, Shuteriqi E, Tong AH, van Dyk N, Wallace IM, Whitney JA, Weirauch MT, Zhong G, Zhu H, Houry WA, Brudno M, Ragibizadeh S, Papp B, Pál C, Roth FP, Giaever G, Nislow C, Troyanskaya OG, Bussey H, Bader GD, Gingras AC, Morris QD, Kim PM, Kaiser CA, Myers CL, Andrews BJ, Boone C|title=The genetic landscape of a cell|journal=Science|volume=327|issue=5964|pages=425–31|year=2010|pmid=20093466|pmc=5600254|doi=10.1126/science.1180823|bibcode=2010Sci...327..425C}}</ref> Бұл модель зерттелген гендердің әр комбинациясы үшін екі гендік нокаут жүргізілген 5,4 миллион екі гендік салыстыру негізінде жасалды. Қос нокауттың жасушаның жарамдылығына әсері күтілетін жарамдылықпен салыстырылды. Күтілетін жарамдылық әрбір салыстырылатын ген үшін бір генмен нокауттың жарамдылығы бойынша нәтижелер сомасынан анықталады. Күтілгенге қарағанда фитнестің өзгеруі болған кезде гендер бір-бірімен өзара әрекеттеседі деп болжанады. Бұл нәтижелерді бұрын белгілі болған нәрселермен салыстыру арқылы сыналды. Мысалы, Para 32, Ecm 30 және Ubp15 гендерінде Gap 1 сұрыптау Модулінің жасушалық процесіне қатысатын гендермен ұқсас өзара әрекеттесу профильдері болды. Нәтижелерге сәйкес, бұл гендер ажыратылған кезде бұл процесті бұзып, олардың бір бөлігі екенін растады.<ref name="Landscape4">{{cite journal|vauthors=Costanzo M, Baryshnikova A, Bellay J, Kim Y, Spear ED, Sevier CS, Ding H, Koh JL, Toufighi K, Mostafavi S, Prinz J, St Onge RP, VanderSluis B, Makhnevych T, Vizeacoumar FJ, Alizadeh S, Bahr S, Brost RL, Chen Y, Cokol M, Deshpande R, Li Z, Lin ZY, Liang W, Marback M, Paw J, San Luis BJ, Shuteriqi E, Tong AH, van Dyk N, Wallace IM, Whitney JA, Weirauch MT, Zhong G, Zhu H, Houry WA, Brudno M, Ragibizadeh S, Papp B, Pál C, Roth FP, Giaever G, Nislow C, Troyanskaya OG, Bussey H, Bader GD, Gingras AC, Morris QD, Kim PM, Kaiser CA, Myers CL, Andrews BJ, Boone C|title=The genetic landscape of a cell|journal=Science|volume=327|issue=5964|pages=425–31|year=2010|pmid=20093466|pmc=5600254|doi=10.1126/science.1180823|bibcode=2010Sci...327..425C}}</ref> Осыдан 170 000 гендік өзара әрекеттесу табылып, өзара әрекеттесу үлгілері ұқсас гендер топтастырылған. Ұқсас генетикалық өзара әрекеттесу профилі бар гендер бірдей жолдың немесе биологиялық процестің бөлігі болып табылады.<ref name="Mapping">{{Cite journal|title=Global mapping of the yeast genetic interaction network|pages=808–13|url=https://semanticscholar.org/paper/74d0057561d01b7fea747e2e175b6ba678b01b57}}</ref> Бұл ақпарат функция бойынша ұйымдастырылған гендік өзара әрекеттесулердің ғаламдық желісін құру үшін пайдаланылды. Бұл желі топтастырылған гендердің функцияларына негізделген сипатталмаған гендердің қызметін болжау үшін пайдаланылуы мүмкін.<ref name="Landscape">{{Cite journal|title=The genetic landscape of a cell|pages=425–31}}</ref> === Ашытқыларды зерттеудегі басқа құралдар === Биология және медицина ғылымының көптеген әртүрлі салаларында қолдануға болатын тәсілдер ашытқы ғалымдарымен әзірленген. Оларға ақуыздардың өзара әрекеттесуін және тетрадтық талдауды зерттеуге арналған екі гибридті ашытқы кіреді. Басқа ресурстарға генді жою кітапханасы кіреді, оның ішінде ~ 4,700 өміршең гаплоидты бір генді жою штаммдары. Ақуызды локализациялауды зерттеу үшін пайдаланылатын GFP синтез штаммдарының кітапханасы және ашытқы жасушаларының сығындыларынан ақуызды тазарту үшін пайдаланылатын TAP тегтер кітапханасы .  Стэнфорд университетінің ашытқыны жою жобасы олардың жұмысын анықтау үшін S. cerevisiae геномындағы әр геннің нокаут мутациясын жасады.<ref>{{Cite journal|last1=Giaever|first1=Guri|last2=Nislow|first2=Corey|date=2014-06-01|title=The Yeast Deletion Collection: A Decade of Functional Genomics|journal=Genetics|language=en|volume=197|issue=2|pages=451–465|doi=10.1534/genetics.114.161620|issn=0016-6731|pmc=4063906|pmid=24939991}}</ref> === Синтетикалық ашытқы хромосомалары мен геномдары === Ашытқы геномы манипуляцияға өте қолжетімді, сондықтан ол геномдық инженерия үшін тамаша үлгі болып табылады. Синтетикалық ашытқы геномының халықаралық жобасы (Sc2.0 немесе ''Saccharomyces cerevisiae нұсқасы 2.0'') жабайы түрге қарағанда тұрақтырақ толығымен дизайнерлік, теңшелетін, синтетикалық ''S. cerevisiae'' геномын нөлден құруға бағытталған. Синтетикалық геномда барлық транспозондар, қайталанатын элементтер және көптеген [[Интрон|интрондар]] жойылады, барлық UAG тоқтату кодондары UAA-ға ауыстырылады және [[Тасымалдаушы РНҚ|трансфер РНҚ]] гендері жаңа неохромосомаға ауыстырылады. 2017 жылдың наурыз айындағы жағдай бойынша 16 хромосоманың 6-ы синтезделіп, сыналды. Дене пішінінің маңызды ақаулары табылған жоқ.<ref>[https://www.science.org/toc/science/355/6329 "Special Issue Synthetic Yeast Genome"], ''Science'', 10 March 2017 Vol 355, Issue 6329</ref> Барлық 16 хромосома бір хромосомаға бірізді хромосомалардың бірігуі және [[Центромера|центромерлердің]] жойылуы арқылы біріктірілуі мүмкін. Бір хромосомалы және жабайы типті ашытқы жасушаларында бірдей дерлік транскриптомдар және ұқсас фенотиптер болады. Үлкен жалғыз хромосома жасуша өмірін қолдай алады, дегенмен бұл штамм ортада өсудің төмендеуін, бәсекеге қабілеттілікті, [[гамета]] өндірісін және өміршеңдігін көрсетеді.<ref>{{Cite journal|last1=Shao|first1=Yangyang|last2=Lu|first2=Ning|last3=Wu|first3=Zhenfang|last4=Cai|first4=Chen|last5=Wang|first5=Shanshan|last6=Zhang|first6=Ling-Li|last7=Zhou|first7=Fan|last8=Xiao|first8=Shijun|last9=Liu|first9=Lin|date=August 2018|title=Creating a functional single-chromosome yeast|url=https://www.nature.com/articles/s41586-018-0382-x|journal=Nature|language=en|volume=560|issue=7718|pages=331–335|doi=10.1038/s41586-018-0382-x|pmid=30069045|bibcode=2018Natur.560..331S|issn=1476-4687}}</ref> === Astrobiology === Басқа микроорганизмдердің ішінде тірі ''С.&nbsp;cerevisiae'' 2011 жылдың аяғында ұшырылған ресейлік Фобос-Грунт ғарыш кемесі бортында шағын капсуладағы үш жылдық планетааралық айналу сапарын аяқтайтын тірі планетааралық ұшу экспериментіне қосылды.<ref name="LIFE">{{Cite conference|date=November 5–7, 2007}}</ref><ref name="planetary-life">{{Cite web|url=http://www.planetary.org/programs/projects/innovative_technologies/life/|title=Projects: LIFE Experiment: Phobos|publisher=[[The Planetary Society]]|accessdate=2 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110316100755/http://www.planetary.org/programs/projects/innovative_technologies/life|archivedate=16 March 2011}}</ref> Мақсаты таңдалған [[Ағза|организмдердің]] планетааралық кеңістікте ұшу арқылы [[Ғарыш|терең ғарышта]] бірнеше жыл өмір сүре алатынын тексеру болды. Эксперимент [[Панспермия|транспермияның]] бір аспектісін, егер бір планетаның екінші планетаға қонуы үшін жарылған жартастардың ішінде қорғалған болса, ғарыштық саяхатта [[Тіршілік|өмір]] сүре алады деген гипотезаны сынаған болар еді.<ref name="LIFE" /><ref name="planetary-life" /><ref name="Zak1">{{Cite web|url=http://www.airspacemag.com/space-exploration/Mission_Possible.html?c=y&page=4|author=Anatoly Zak|title=Mission Possible|date=1 September 2008|work=[[Air & Space Magazine]]|publisher=[[Smithsonian Institution]]|accessdate=26 May 2009}}</ref> Фобос-Грунттың миссиясы сәтсіз аяқталды, бірақ ол төмен жер орбитасынан қашып құтыла алмады. Ғарыш кемесі 2012 жылдың 15 қаңтарында аспаптарымен бірге Тынық мұхитына бақылаусыз қайта құлап түсті. ''S. cerevisiae'' көмегімен терең ғарышта келесі жоспарланған экспозиция миссиясы BioSentinel болып табылады. == Коммерциялық қолданбаларда == === Сыра қайнату === ''Saccharomyces cerevisiae'' сыра қайнатуда қолданылады, оны кейде үстіңгі ашытқы немесе үстіңгі ашытқы ашытқысы деп атайды. Ашыту процесі кезінде оның гидрофобты беті флоктардың СО₂-ге жабысып, ашыту ыдысының жоғарғы жағына көтерілетіндіктен осылай аталады. Жоғарыдан ашытылатын ашытқылар ''Saccharomyces pastorianus'' ашытқысына қарағанда жоғары температурада ашытылады және алынған сыралардың дәмі кеш ашытқымен ашытылған сол сусыннан өзгеше болады. Егер ашытқы {{Convert|21|C|F}} градусқа жақын температураға ұшыраса, «жемісті эфирлер» пайда болуы мүмкін, немесе процесс барысында сусынның ашыту температурасы өзгеретін болса. Лагер ашытқылары әдетте шамамен {{Convert|5|C|F}} температурада ашытады, мұнда ''Saccharomyces cerevisiae'' тыныштық күйге ауысады. ''Saccharomyces cerevisiae'' var деп аталатын ашытқы нұсқасы. ''diastaticus'' – сыраның спойлері, ол оралған өнімдерде қайталама ашытуды тудыруы мүмкін.<ref>{{Cite web|url=https://www.chaibio.com/beer-spoilage/diastaticus|title=Controlling Diastaticus in your Brewery|work=www.chaibio.com|accessdate=9 April 2019}}</ref> 2013 жылдың мамыр айында [[Орегон]] заң шығарушы органы ''S. cerevisiae'' сыра қайнатуының штат экономикасы мен штаттың жеке басына тигізген әсерін мойындап, ресми мемлекеттік микробқа айналдырды.<ref>{{Cite web|title=Designates Saccharomyces cerevisiae as official microbe of State of Oregon|url=https://olis.leg.state.or.us/liz/2013R1/Measures/Overview/HCR12|publisher=Oregon State Legislature|date=29 May 2013|accessdate=9 April 2019}}</ref> === Пісіру === ''S. cerevisiae'' нан пісіруде қолданылады; ашыту нәтижесінде пайда болатын көмірқышқыл газы нан және басқа да нан өнімдерінде ашытқы ретінде пайдаланылады. Тарихи тұрғыдан бұл пайдалану сыра қайнату өнеркәсібінің ашытқыларды пайдалануымен тығыз байланысты болды, өйткені наубайшылар [[сыра]] қайнатушылардан сыра қайнатудан ашытқы толтырылған көбікті немесе ашытқы толтырылған көбікті алды немесе сатып алды (барм тортын өндіру). Бүгінде сыра қайнату және пісіру ашытқыларының штаммдары біршама ерекшеленеді. === Тағамдық ашытқы === ''Saccharomyces cerevisiae'' азық-түлік өнімі ретінде коммерциялық түрде сатылатын қоректік ашытқылардың негізгі көзі болып табылады. Ол вегетариандықтар мен вегетарианшылар арасында ірімшік алмастырғыштардағы ингредиент ретінде немесе витаминдер мен минералдардың, әсіресе аминқышқылдары мен В-комплексті витаминдердің көзі ретінде жалпы тағамдық қоспа ретінде танымал. === Аквариумдарда қолданылады === Коммерциялық CO₂ цилиндрлік жүйелерінің жоғары құнына байланысты ашытқы арқылы [[Көмірқышқыл газ|CO₂ инъекциясы]] су астындағы су өсімдіктерін СО₂ қамтамасыз ету үшін акваөсірушілер ұстанатын ең танымал "Өзің жаса" тәсілдерінің бірі болып табылады. Ашытқы культурасы, жалпы алғанда, пластикалық бөтелкелерде сақталады және әдеттегі жүйелер әр 3-7 секунд сайын бір көпіршікті қамтамасыз етеді. Газды суға дұрыс сіңіру үшін әртүрлі тәсілдер ойлап табылды.<ref>{{Cite web|url=http://www.thekrib.com/Plants/CO2/co2-narten.html|title=CO2 Injection: The Yeast Method|work=www.thekrib.com|accessdate=2016-11-21}}</ref> == Медицинада тікелей қолдану == ''Saccharomyces cerevisiae'' адамдар мен жануарларда [[Пробиотиктер|пробиотик]] ретінде қолданылады. ''Saccharomyces cerevisiae'' штаммы ''var. boulardii'' өнеркәсіпте өндіріледі және клиникалық түрде дәрі ретінде қолданылады. == Адамның қоздырғышы == ''Saccharomyces cerevisiae'' салыстырмалы түрде төмен [[Вируленттік|вируленттілікке]] ие болғанымен, адамның шартты-патогенді қоздырғышы болып табылады.<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}</ref> Бұл микроорганизмнің үйде және өндірісте кеңінен қолданылуына қарамастан, онымен байланыс өте сирек инфекцияға әкеледі.<ref name="Canada-2017" /> ''Saccharomyces cerevisiae'' сау адамдардың терісінде, ауыз қуысында, ауыз қуысында, он екі елі ішектің шырышты қабатында, ас қорыту жолында және қынапта табылған<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}</ref> (бір шолу адамның ішегінен алынған үлгілердің 6% үшін хабарланғанын көрсетті<ref name="Hallen-Adams">{{Cite journal|author=Hallen-Adams|date=November 1, 2016|title=Fungi in the healthy human gastrointestinal tract}}</ref>). Кейбір мамандар ''S. cerevisiae'' асқазан-ішек жолдарының, тыныс алу жолдарының және адамның қынапшасының қалыпты микробиотасының бір бөлігі деп санаса,<ref name="Pfaller">{{Cite journal|author=Pfaller|date=February 2010|title=Epidemiology of Invasive Mycoses in North America|url=https://www.researchgate.net/publication/41101088}}</ref> басқалары бұл түрді нағыз [[Комменсализм|комменсал]] деп атауға болмайды, өйткені ол тағамнан пайда болады деп есептейді.<ref name="Hallen-Adams" /><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|author=Enache-Angoulvant|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811}}</ref> Адамның ас қорыту жүйесінде ''S. cerevisiae'' болуы біршама өтпелі болуы мүмкін<ref name="Enache-Angoulvant" />, мысалы, эксперименттер сау адамдарға ауызша қабылдағанда, қабылдау аяқталғаннан кейін 5 күн ішінде ішектен шығарылатынын көрсетеді.<ref name="Hallen-Adams" /><ref name="Canada-2017">{{Кітап|isbn=978-0-660-07394-1}}</ref> Белгілі бір жағдайларда, мысалы, [[Иммунды тапшылық|иммунитеттің төмендеуі]], ''Saccharomyces cerevisiae'' адамдарда инфекцияны тудыруы мүмкін.<ref name="Canada-2017">{{Кітап|isbn=978-0-660-07394-1}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">[http://publications.gc.ca/collections/collection_2017/eccc/En14-268-2017-eng.pdf ''Final Screening Assessment of Saccharomyces cerevisiae strain F53''] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. Government of Canada. January 2017. [[ISBN]]&nbsp;[[Арнайы:Кітап көздері/978-0-660-07394-1|<bdi>978-0-660-07394-1</bdi>]].</cite></ref><ref name="Murphy" /> Зерттеулер көрсеткендей, ол ашытқыдан туындаған вагинит жағдайларының 0,45-1,06% тудырады. Кейбір жағдайларда ''S. cerevisiae'' индукцияланған қынаптық инфекциядан зардап шегетін әйелдер наубайшылардың жақын серіктестері болды, ал штамм олардың серіктестері пісіру үшін пайдаланатындай болды . 1999 жылғы жағдай бойынша ғылыми әдебиеттерде өздері наубайханада жұмыс істейтін әйелдерде ''S. cerevisiae'' -индукцияланған вагинит жағдайлары тіркелген жоқ. Кейбір жағдайларды зерттеушілер ашытқыны үйде пісіруде қолданумен байланыстырды.<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> [[Ауыз қуысы]] мен [[Жұтқыншақ|жұтқыншақтың]] ''S. cerevisiae'' қоздырғышымен жұқтыру жағдайлары да белгілі.<ref name="Murphy" /> === Инвазиялық және жүйелі инфекциялар === Кейде ''Saccharomyces cerevisiae'' инвазиялық инфекцияларды тудырады (яғни, қанға немесе басқа қалыпты зарарсыздандырылған дене сұйықтығына немесе [[өкпе]], [[Бауыр (орган)|бауыр]] немесе [[көкбауыр]] сияқты терең тіндерге түседі), олар жүйелі түрде өтуі мүмкін (бірнеше мүшелерді қамтиды). Мұндай жағдайлар өмірге қауіп төндіреді.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекцияларының 30%-дан астамы емделсе де өлімге әкеледі.<ref name="Enache-Angoulvant" /> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекциялар, алайда ''Candida albicans''<ref name="Murphy" /><ref name="Chitasombat">{{Cite journal|last1=Chitasombat|first1=Maria|last2=Kofteridis|first2=Diamantis|date=January 2012|title=Rare opportunistic (non-Candida, non-Criptococcus) Yeast Bloodstream Infections in Patients with Cancer|journal=Journal of Infection|volume=64|issue=1|pages=68–75|doi=10.1016/j.jinf.2011.11.002}}</ref> тудыратын инвазиялық инфекцияларға қарағанда, тіпті ісікпен әлсіреген науқастарда әлдеқайда сирек кездеседі.<ref name="Chitasombat" /> ''S. cerevisiae фунгемияның'' 1 %-дан 3,6%-ға дейін ауруханаішілік жағдайларын тудырады. <ref name="Enache-Angoulvant" /> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекция жағдайларын жан-жақты шолу барлық науқастарда кем дегенде бір бейімділік жағдайының болуын анықтады.<ref name="Enache-Angoulvant" /> ''Saccharomyces cerevisiae'' ауыз қуысының немесе энтеральды [[Шырышты қабық|шырышты қабықтың]] транслокациясы немесе тамырішілік катетерлердің (мысалы, орталық веноздық катетерлердің) ластануы арқылы қанға енуі немесе дененің басқа терең жерлеріне енуі мүмкін.<ref name="Pfaller">{{Cite journal|last1=Pfaller|first1=Michael|date=February 2010|title=Epidemiology of Invasive Mycoses in North America|journal=Critical Reviews in Microbiology|volume=36|issue=1|pages=1–53|doi=10.3109/10408410903241444|pmid=20088682}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPfallerDiekema2010">Pfaller, Michael; Diekema, Daniel (February 2010). [https://www.researchgate.net/publication/41101088 "Epidemiology of Invasive Mycoses in North America"]. ''Critical Reviews in Microbiology''. '''36''' (1): 1–53. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.3109/10408410903241444|10.3109/10408410903241444]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20088682 20088682]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:31989220 31989220]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 24,</span> 2019</span>.</cite></ref> Тамырішілік катетер, антибиотикалық терапия және әлсіреген иммунитет ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекциясының негізгі бейімділік факторлары болып табылады.<ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832|pmid=16267727}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> Саңырауқұлақтардың бірқатар жағдайлары диеталық немесе емдік себептермен тірі ''S. cerevisiae'' дақылдарын әдейі қабылдаудан, соның ішінде ''Saccharomyces boulardii'' ([[Іш өту|диареяның]] кейбір түрлерін емдеу үшін [[Пробиотиктер|пробиотик]] ретінде қолданылатын ''S. cerevisiae'' штаммы) пайдаланудан туындаған.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> <ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> ''Saccharomyces boulardii'' инвазиялық ''Saccharomyces'' инфекцияларының шамамен 40% жағдайын тудырады<ref name="Enache-Angoulvant" /> және иммунитетте жалпы проблемалары жоқ адамдарда инвазиялық инфекцияны тудыруы мүмкін (басқа ''S. cerevisiae'' штаммдарымен салыстырғанда)<ref name="Enache-Angoulvant" />, бірақ мұндай жағымсыз әсер өте сирек кездеседі. ''Saccharomyces boulardii'' терапевтік енгізуге қатысты.<ref name="Hennequin">{{Cite journal|last1=Hennequin|first1=C.|last2=Cauffman-Lacroix|first2=C.|date=February 2000|title=Possible Role of Catheters in Saccharomyces boulardii Fungemia|url=https://www.researchgate.net/publication/12609909|journal=European Journal of Clinical Microbiology and Infectious Diseases|volume=19|issue=1|pages=16–20|doi=10.1007/s100960050003}}</ref> ''S. boulardii'' пациенттерге ''S. boulardii'' пробиотикалық препараттарын енгізуге қатысатын медициналық қызметкерлердің қолдары арқылы тамырішілік катетерлерді ластауы мүмкін.<ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832|pmid=16267727}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> Жүйелік инфекция әдетте ауыр ауру ([[АИВ/ЖИТС|АИТВ/ЖИТС]], [[лейкоз]], [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] басқа түрлері) немесе белгілі бір медициналық процедуралар (сүйек кемігін трансплантациялау, абдоминальды хирургия) салдарынан [[Иммунды тапшылық|иммунитеті]] төмендеген науқастарда кездеседі.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> Наубайханада жұмыс істейтін ер адамның өкпесінен түйінді хирургиялық жолмен алып тастау оқиғасы тіркелді, тіндерді тексеру кезінде Saccharomyces ''cerevisiae'' бар екені анықталды. Бұл жағдайда инфекцияның көзі құрғақ ашытқы ұнтағын ингаляциялау болып табылады.<ref name="Sridhar">{{Cite journal|last1=Ren|first1=Ping|last2=Sridhar|first2=Sundara|date=June 2004|title=Use of Paraffin-Embedded Tissue for Identification of Saccharomyces cerevisiae in a Baker's Lung Nodule by Fungal PCR and Nucleotide Sequencing|url=|journal=Journal of Clinical Microbiology|volume=42|issue=6|pages=2840–2842|doi=10.1128/JCM.42.6.2840-2842.2004}}</ref><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> === Әртүрлі штаммдардың вируленттілігі === [[Сурет:Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg/220px-Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae'' мүсіні (Хустопече, [[Чехия]])]] ''Saccharomyces cerevisiae'' барлық штамдары адамдарға бірдей зиянды емес. Көптеген экологиялық штамдар 35-тен жоғары температурада өсе алмайды&nbsp;°C (яғни адамның және басқа [[Сүтқоректілер|сүтқоректілердің]] тірі денесінің температурасында). Вирулентті штамдар, алайда, кем дегенде 37-ден жоғары өсуге қабілетті&nbsp;°C және жиі 39-ға дейін&nbsp;°C (сирек 42 дейін).&nbsp;°C).<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> Кейбір өнеркәсіптік штамдар 37-ден жоғары өсуге қабілетті&nbsp;°C. <ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Еуропалық орган (2017 жылғы жағдай бойынша) барлық ''S. cerevisiae'' штаммдарының 37 градустан жоғары өсуін талап етеді.&nbsp;Азық-түлік немесе қоректену тізбегіне өміршең түрде қосылған , біліктілігі болжамды түрде қауіпсіз болуы үшін ашытқы инфекцияларын емдеу үшін қолданылатын антимикоздық препараттарға төзімділік танытпауы керек.<ref name="QPS-2017">{{Cite journal|author=Ricci|date=March 14, 2017|title=Update of the list of QPS-recommended biological agents intentionally added to food or feed as notified to EFSA 5}}</ref> Жоғары температурада өсу қабілеті штаммның вируленттілігінің маңызды факторы болып табылады, бірақ жалғыз емес.<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> Әдетте вируленттілікпен байланысты деп есептелетін басқа белгілер: протеиназа<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> және фосфолипаза сияқты белгілі бір ферменттерді өндіру қабілеті,<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> инвазивті өсу<ref name="Anoop" /> (яғни қоректік ортаға ену арқылы өсу), ұстану қабілеті. сүтқоректілердің жасушалары,<ref name="Anoop" /> [[Сутек пероксиді|сутегі асқын тотығының]]<ref name="Anoop" /> қатысуымен өмір сүру қабілеті (оны [[Макрофаг|макрофагтар]] ағзадағы бөгде микроорганизмдерді өлтіру үшін пайдаланады) және ашытқыға қабылдаушы органның иммундық реакциясына қарсы тұруға немесе оған әсер етуге мүмкіндік беретін басқа да қабілеттер.<ref name="Anoop" /> Жасушалардың [[Гифа|псевдохифа]] деп аталатын тармақталу тізбегін құру қабілеті кейде вируленттілікпен байланысты деп айтылады,<ref name="Murphy" /><ref name="Anoop" /> дегенмен кейбір зерттеулер бұл қасиет ''Saccharomyces cerevisiae'' вирулентті және вирулентті емес штаммдарына ортақ болуы мүмкін деп болжайды.<ref name="Anoop" /> == Сондай-ақ қараңыз == * ''Saccharomyces cerevisiae'' сығындылары: вегемит, мармит, сеновис, Гиннес ашытқы сығындысы, маннан олигосахаридтері, пгг-глюкан, зимозан * ''Saccharomyces cerevisiae boulardii'' ( ''Saccharomyces boulardii'' ) * Доор округінің флорасы, Висконсин § Гибридті ашытқы * Санаты: <nowiki><i id="mwA7g">Saccharomyces cerevisiae</i></nowiki> гендері * Авто сыра қайнату синдромы * Биоспринт * БолА тәрізді ақуыздар тұқымдасы * Ашытқы промоутер атласы (2010) == Анықтамалар == '''Дәйексөздер'''{{Дереккөздер}} == Қосымша оқу == * {{Cite journal|title=Effects of temperature, pH and sugar concentration on the growth parameters of Saccharomyces cerevisiae, S. kudriavzevii and their interspecific hybrid|journal=Int. J. Food Microbiol.|volume=131|issue=2–3|pages=120–27|doi=10.1016/j.ijfoodmicro.2009.01.035|url=http://bib.irb.hr/datoteka/389483.Arroyo-Lopez_et_al.pdf}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.yeastgenome.org/ ''Saccharomyces'' геномының дерекқоры] * [http://www.yeastrc.org/pdr/ Ашытқылар ресурстық орталығының қоғамдық деректер қоймасы] * [http://mips.gsf.de/genre/proj/yeast/index.jsp Ақуыздар тізбегі бойынша Мюнхен ақпараттық орталығы] * UniProt – [https://www.uniprot.org/uniprot/?query=organism:4932+AND+reviewed:yes ''Saccharomyces cerevisiae''] [[Санат:Асқорыту жүйесі]] [[Санат:Pages with unreviewed translations]] ljov1icyfhwcum02sxqgectsng1dv0l 0 686869 3064205 3064037 2022-08-25T17:12:23Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> [[Сурет:Signal_transduction_pathways.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Signal_transduction_pathways.svg/550px-Signal_transduction_pathways.svg.png|нобай|550x550 нүкте| Сүтқоректілердегі негізгі сигнал беру жолдарының жеңілдетілген көрінісі.]] '''Сигналдық трансдукция''' - химиялық немесе физикалық сигнал жасуша арқылы бірнеше молекулалық оқиғалар түрінде берілетін процесс, көбінесе ақуыз [[киназдары]] катализдейтін [[ақуыздың фосфорлануы]], нәтижесінде жасуша реакциясы пайда болады. Ынталандыруды анықтауға жауап беретін ақуыздар әдетте рецепторлар деп аталады, Дегенмен кейбір жағдайларда "сенсор"термині қолданылады.<ref>{{cite book|editor1-last=Bradshaw|editor1-first=Ralph A.|editor2-last=Dennis|editor2-first=Edward A.|name-list-style=vanc|title=Handbook of Cell Signaling|date=2010|publisher=Academic Press|location=Amsterdam, Netherlands|isbn=9780123741455|edition=2nd}}</ref> Рецептордағы лигандтың байлануынан (немесе сигналды қабылдаудан) туындаған өзгерістер биохимиялық каскадқа әкеледі, бұл сигнал жолы деп аталатын биохимиялық оқиғалардың тізбегі. Сигнал беру жолдары бір-бірімен әрекеттескен кезде олар ұялы жауаптарды, көбінесе комбинаторлық сигнал беру оқиғаларымен үйлестіруге мүмкіндік беретін желілерді құрайды.<ref>{{Cite journal|title=Reconstruction of cellular signalling networks and analysis of their properties|date=February 2005}}</ref> Молекулалық деңгейде мұндай реакцияларға гендердің [[Транскрипция (биология)|транскрипциясының]] немесе трансляциясының өзгеруі және белоктардың трансляциядан кейінгі және конформациялық өзгерістері, сондай-ақ олардың орналасуының өзгеруі жатады. Бұл молекулалық оқиғалар жасушалардың өсуін, көбеюін, [[Зат алмасу|метаболизмін]] және басқа да көптеген процестерді бақылайтын негізгі механизмдер болып табылады.<ref>{{Кітап|isbn=978-3527313976}}</ref> Көпжасушалы организмдерде сигнал тарату жолдары жасушалық байланысты әртүрлі тәсілдермен реттейді. Сигнал беру жолының әрбір компоненті (немесе түйіні) бастапқы ынталандыруға қатысты атқаратын рөліне сәйкес жіктеледі. Лигандалар ''бірінші хабаршылар'' деп аталады, ал рецепторлар ''сигнал түрлендіргіштері'' болып табылады, содан кейін ''бастапқы эффекторларды'' белсендіреді. Мұндай эффекторлар әдетте белоктар болып табылады және көбінесе екінші хабаршылармен байланысады, олар ''қайталама эффекторларды'' белсендіре алады және т.б. Түйіндердің тиімділігіне байланысты сигналды күшейтуге болады (сигналдың күшеюі деп аталатын тұжырымдама), осылайша бір сигналдық молекула жүздеген және миллиондаған молекулаларды қамтитын жауапты жасай алады.<ref name="Campbell">{{Кітап|isbn=978-0-8053-6624-2}}</ref> Басқа сигналдар сияқты, биологиялық сигналдардың трансдукциясы кідіріспен, шуылмен, сигналдық кері байланыспен және елеусізден патологиялық деңгейге дейін өзгеруі мүмкін кері байланыспен және кедергімен сипатталады.<ref>{{Cite journal|title=The dynamic control of signal transduction networks in cancer cells}}</ref> Есептеу биологиясының пайда болуымен сигнал беру жолдары мен желілерін талдау жасушалық функциялар мен [[Дерт|ауруларды]], соның ішінде алынған дәрілік төзімділікке жауаптардың негізінде жатқан сигналдық қайта қосу механизмдерін түсінудің маңызды құралы болды.<ref>Bago R, Sommer E, Castel P, Crafter C, Bailey FP, Shpiro N, Baselga J, Cross D, Eyers PA, Alessi DR (2016) The hVps34-SGK3 pathway alleviates sustained PI3K/Akt inhibition by stimulating mTORC1 and tumour growth. EMBO Journal 35:1902-22</ref> [[Сурет:Domino_Cascade.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Domino_Cascade.JPG/220px-Domino_Cascade.JPG|нобай| Домино каскады - сигнал беру каскадының күнделікті өмірдегі ұқсастығы]] == Ынталандыру == [[Сурет:Signal_Transduction.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Signal_Transduction.jpg/276px-Signal_Transduction.jpg|нобай|276x276 нүкте| 3D медициналық анимация әлі де сигнал беруді көрсетеді.]] Белгілі бір тітіркендіргіштің биохимиялық сигналға айналуы сигнал берудің негізі болып табылады. Мұндай тітіркендіргіштердің табиғаты EGF бар болуы сияқты жасушадан тыс белгілерден бастап, репликативті [[теломера]] тозуы нәтижесінде ДНҚ зақымдануы сияқты жасушаішілік оқиғаларға дейін әртүрлі болуы мүмкін.<ref>{{Cite journal|title=Different telomere damage signaling pathways in human and mouse cells|journal=The EMBO Journal|volume=21|issue=16|pages=4338–48|date=August 2002|pmid=12169636|pmc=126171|doi=10.1093/emboj/cdf433}}</ref> Дәстүрлі түрде орталық жүйке жүйесіне түсетін сигналдар [[Түйсік|сезім]] ретінде жіктеледі. Бұл [[Жүйке жасушалары|нейроннан]] нейронға [[Нейротрансмиссия|синаптикалық трансмиссия]] деп аталатын процесте беріледі. Көп жасушалы организмдерде басқа да көптеген жасушааралық сигнал релелік механизмдері бар, мысалы, эмбриональды дамуды басқаратындар.<ref>{{Cite journal|title=Mosaic and regulative development: two faces of one coin|journal=Current Biology|volume=16|issue=7|pages=R236-9|date=April 2006|pmid=16581495|doi=10.1016/j.cub.2006.03.016}}</ref> === Лигандалар === Сигнал беру жолдарының көпшілігі лигандтар деп аталатын сигналдық молекулалардың жасуша ішіндегі оқиғаларды тудыратын рецепторлармен байланысуын қамтиды. Сигнал беру молекуласының рецептормен байланысуы ''рецепторлардың белсенділенуі'' деп аталатын рецептор конформациясының өзгеруіне әкеледі. Лигандтардың көпшілігі жасушадан тыс ортадағы еритін молекулалар, олар жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысады. Оларға өсу факторлары, цитокиндер және нейротрансмиттерлер жатады. [[Жасушааралық зат|Жасушадан тыс матрицаның]] фибронектин және [[Гиалурон қышқылы|гиалуронан]] сияқты компоненттері де осындай рецепторлармен байланыса алады (тиісінше интегриндер және CD44). Сонымен қатар, стероидты гормондар сияқты кейбір молекулалар липидтерде ериді және осылайша цитоплазмалық немесе ядролық рецепторларға жету үшін плазмалық мембрана арқылы өтеді.<ref name="beato">{{Cite journal|title=Transcriptional regulation by steroid hormones|journal=Steroids|volume=61|issue=4|pages=240–51|date=April 1996|pmid=8733009|doi=10.1016/0039-128X(96)00030-X}}</ref> Стероидты гормондық рецепторлар жағдайында олардың стимуляциясы стероидтерге жауап беретін гендердің промоторлық аймағымен байланысуына әкеледі.<ref name="hammes">{{Cite journal|title=The further redefining of steroid-mediated signaling|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=100|issue=5|pages=2168–70|date=March 2003|pmid=12606724|doi=10.1073/pnas.0530224100}}</ref> Сигнал беру молекулаларының барлық классификациялары әрбір класс мүшесінің молекулалық табиғатын есепке алмайды. Мысалы, хош иістендіргіштер<ref name="ronnett">{{Cite journal|title=G proteins and olfactory signal transduction|journal=Annual Review of Physiology|volume=64|issue=1|pages=189–222|year=2002|pmid=11826268|doi=10.1146/annurev.physiol.64.082701.102219}}</ref> молекулалық класстардың кең ауқымына жатады, олардың мөлшері дофамин сияқты кіші молекулалардан<ref name="missale">{{Cite journal|title=Dopamine receptors: from structure to function|journal=Physiological Reviews|volume=78|issue=1|pages=189–225|pmid=9457173|doi=10.1152/physrev.1998.78.1.189}}</ref> эндорфиндер сияқты нейропептидтерге дейін өзгеретін нейротрансмиттерлер сияқты.<ref name="goldstein">{{Cite journal|title=Opioid peptides endorphins in pituitary and brain|journal=Science|volume=193|issue=4258|pages=1081–6|pmid=959823|doi=10.1126/science.959823}}</ref> Сонымен қатар, кейбір молекулалар бірнеше класқа сәйкес келуі мүмкін, мысалы, [[Адреналин|эпинефрин]] [[орталық жүйке жүйесі]] бөлген кезде нейротрансмиттер болып табылады және бүйрек үсті безінің медулласынан бөлінетін гормон болып табылады. HER2 сияқты кейбір рецепторлар шамадан тыс экспрессияланған немесе мутацияланған кезде '''лигандтарға тәуелсіз белсендіруге''' қабілетті. Бұл жолдың конститутивтік белсендірілуіне әкеледі, ол компенсация механизмдері арқылы жойылуы немесе жойылуы мүмкін. Басқа EGFR-лердің димеризация серіктесі ретінде әрекет ететін HER2 жағдайында конституитивтік белсендіру гиперпролиферацияға және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісікке]] әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Comprehensive molecular portraits of human breast tumours|journal=Nature|volume=490|issue=7418|pages=61–70|date=October 2012|pmid=23000897|pmc=3465532|doi=10.1038/nature11412}}</ref> === Механикалық күштер === [[Нағыз көп жасушалылар|Эуметазоандардың]] тіндерінде базальді [[Негіздік жарғақ|мембраналардың]] таралуы көптеген жасуша түрлерінің өмір сүруі үшін бекітуді қажет ететінін білдіреді. Бұл талап жасушаларға субстраттың қаттылығын сезінуге мүмкіндік беретін күрделі механикалық өткізгіш жолдардың дамуына әкелді. Мұндай сигнализация негізінен интегринмен байланысқан [[актин]] [[Жасуша қаңқасы|цитоскелеті]] өзгерістерді анықтайтын және оларды YAP1 арқылы төмен қарай жіберетін фокальды адгезияларда, аймақтарда ұйымдастырылады.<ref>{{Cite journal|title=Role of YAP/TAZ in mechanotransduction|journal=Nature|volume=474|issue=7350|pages=179–83|pmid=21654799|doi=10.1038/nature10137}}</ref> Кадринден және селектиндер сияқты кальцийге тәуелді жасуша адгезиясы молекулалары да механотрандукцияға делдал бола алады.<ref>{{Cite journal|title=Cellular mechanotransduction: putting all the pieces together again|journal=FASEB Journal|volume=20|issue=7|pages=811–27|pmid=16675838|doi=10.1096/fj.05-5424rev}}</ref> Жүйке жүйесіндегі механикалық трансдукцияның мамандандырылған нысандары механикалық сезімге жауап береді: [[есту]], сенсорлық, проприоцепция және тепе-теңдік.<ref>{{Cite journal|title=A possible unifying principle for mechanosensation|journal=Nature|volume=436|issue=7051|pages=647–54|pmid=16079835|doi=10.1038/nature03896}}</ref> === Осмолярлық === [[Осмостық қысым|Осмостық қысымды]] жасушалық және жүйелік бақылау ([[Гиалоплазма|цитозоль]] мен жасушадан тыс орта арасындағы осмолярлық айырмашылық) гомеостаз үшін өте маңызды. Жасушалардың осмостық тітіркендіргіштерді анықтауының үш әдісі бар: макромолекулярлық толып кетудің өзгеруі, иондық күштің өзгеруі және плазмалық мембрананың немесе цитоскелеттің қасиеттерінің өзгеруі (соңғысы механикалық трансдукцияның бір түрі).<ref name="Pedersen">{{Cite journal|title=Osmosensory mechanisms in cellular and systemic volume regulation|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=22|issue=9|pages=1587–97|date=September 2011|pmid=21852585|doi=10.1681/ASN.2010121284}}</ref> Бұл өзгерістер осмоссенсорлар немесе осморецепторлар деп аталатын ақуыздар арқылы анықталады. Адамдарда ең жақсы сипатталған осмоссенсорлар адам жасушаларының [[Кірпікшелер|бастапқы кірпікшелерінде]] болатын өтпелі рецепторлық потенциалдық арналар болып табылады.<ref name="Pedersen" /><ref>{{Cite journal|title=How does the brain sense osmolality?|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=18|issue=12|pages=3056–9|date=December 2007|pmid=18003769|doi=10.1681/ASN.2007070825}}</ref> Ашытқыда HOG жолы кеңінен сипатталған.<ref>{{Cite journal|title=Osmotic stress signaling and osmoadaptation in yeasts|journal=Microbiology and Molecular Biology Reviews|volume=66|issue=2|pages=300–72|date=June 2002|pmid=12040128|doi=10.1128/MMBR.66.2.300-372.2002}}</ref> === Температура === Жасушалардағы температураны сезіну термоцепция ретінде белгілі және ең алдымен өтпелі рецепторлардың потенциалдық арналары арқылы жүзеге асырылады.<ref name="Sengupta">{{Cite journal|title=Sensing temperature|journal=Current Biology|volume=23|issue=8|pages=R304-7|date=April 2013|pmid=23618661|pmc=3685181|doi=10.1016/j.cub.2013.03.009}}</ref> Сонымен қатар, жануарлардың жасушаларында жоғары температураның жасушалық зақымдануды, жылу соққысына реакциясын болдырмау үшін сақталған механизм бар. Мұндай реакция жоғары температура белсенді емес HSF1-нің Hsp40/Hsp70 және Hsp90 жылу соққылары бар кешендерінен диссоциациялануын тудырған кезде іске қосылады. ncRNA ''hsr1'' көмегімен HSF1 тримеризацияланады, белсенді болады және мақсатты гендерінің экспрессиясын реттейді.<ref>{{Cite journal|title=RNA-mediated response to heat shock in mammalian cells|journal=Nature|volume=440|issue=7083|pages=556–60|date=March 2006|pmid=16554823|doi=10.1038/nature04518}}</ref> Көптеген басқа термосенсорлық механизмдер [[Прокариоттар|прокариоттарда]] да, [[Эукариоттар|эукариоттарда]] да бар.<ref name="Sengupta" /> === Жарық === Сүтқоректілерде [[жарық]] [[Көз|көздің]] [[Торлы қабық|тор]] [[Фоторецептор|қабығындағы фоторецепторлық жасушалардағы]] жарыққа сезімтал ақуыздарды белсендіру арқылы [[Көру мүшесі|көру]] сезімін және тәуліктік сағатты басқарады. Көру жағдайында жарық таяқша мен конус жасушаларында родопсин арқылы анықталады.<ref name="burns">{{Cite journal|title=Beyond counting photons: trials and trends in vertebrate visual transduction|journal=Neuron|volume=48|issue=3|pages=387–401|date=November 2005|pmid=16269358|doi=10.1016/j.neuron.2005.10.014}}</ref> Циркадиялық сағат жағдайында басқа [[фотопигмент]], меланопсин, тордың фотосезімтал ганглион жасушаларында жарықты анықтауға жауап береді.<ref>{{Cite journal|title=Phototransduction in ganglion-cell photoreceptors|journal=Pflügers Archiv|volume=454|issue=5|pages=849–55|date=August 2007|pmid=17351786|doi=10.1007/s00424-007-0242-2}}</ref> == Рецепторлар == Рецепторларды екі үлкен класқа бөлуге болады: жасушаішілік және жасушадан тыс рецепторлар. === Жасушадан тыс рецепторлар === Жасушадан тыс рецепторлар интегралды трансмембраналық ақуыздар болып табылады және рецепторлардың көпшілігін құрайды. Олар рецептордың бір бөлігі жасушаның сыртында, ал екіншісі ішкі жағында орналасқан жасушаның [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранасын]] жайып жатыр. Сигналдың берілуі рецептордың сыртқы аймағымен лигандтың байланысуы нәтижесінде пайда болады (лиганд мембрана арқылы өтпейді). Лиганд-рецепторлардың байланысуы рецептордың ішкі бөлігінің [[Конформациялар|конформациясының]] өзгеруін тудырады, бұл процесс кейде «рецепторларды белсендіру» деп аталады.<ref>{{Cite web|url=http://www.bio-balance.com/JMGM_article.pdf|title=A molecular model for receptor activation}}</ref> Бұл рецептордың ферменттік доменінің белсендірілуіне немесе жасуша ішіндегі басқа жасушаішілік сигналдық белоктарға байланыстыру орнының экспозициясына әкеледі, сайып келгенде, сигналды цитоплазма арқылы таратады. [[Эукариоттар|Эукариоттық]] жасушаларда лиганд-рецепторлардың әрекеттесуімен белсендірілген жасушаішілік ақуыздардың көпшілігі ферментативті белсенділікке ие; мысалдарға тирозинкиназа және фосфатаза жатады. Көбінесе мұндай ферменттер рецептормен ковалентті байланысқан. Олардың кейбіреулері [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] және IP<nowiki><sub id="mw1g">3</sub></nowiki> сияқты екінші хабаршыларды жасайды, соңғылары жасушаішілік кальций қоймаларының цитоплазмаға шығарылуын бақылайды. Басқа белсендірілген белоктар белгілі бір тітіркендіргішке жауап беру үшін қажетті сигналдық кешендердің координациясын және сигналдық ақуыздың өзара әрекеттесуін жеңілдететін адаптер ақуыздарымен әрекеттеседі. Ферменттер мен адаптер белоктары әртүрлі екінші хабаршы молекулаларына жауап береді. Сигнал беру бөлігі ретінде белсендірілген көптеген адаптер белоктары мен ферменттер арнайы екіншілік хабаршы молекулаларымен байланысатын арнайы протеиндік домендерге ие. Мысалы, кальций иондары кальмодулиннің EF қол домендерімен байланысып, оған кальмодулинге тәуелді киназаны байланыстыруға және белсендіруге мүмкіндік береді. PIP₃ және басқа фосфоинозитидтер AKT киназа протеині сияқты белоктардың Плекстрин гомологиялық домендерімен бірдей әрекет жасайды. ==== G ақуыз-байланысқан рецепторлар ==== G протеинімен байланысқан рецепторлар (GPCR) - жеті трансмембраналық доменге ие және гетеротримерлі G протеинімен байланысқан интегралды трансмембраналық ақуыздар тобы. 800-ге жуық мүшесі бар бұл сүтқоректілердегі мембраналық ақуыздар мен рецепторлардың ең үлкен отбасы. Жануарлардың барлық түрлерін есептесек, олардың саны 5000-нан асады.<ref name="F2005">{{Cite journal|title=The repertoire of G-protein-coupled receptors in fully sequenced genomes|journal=Molecular Pharmacology|volume=67|issue=5|pages=1414–25|date=May 2005|pmid=15687224|doi=10.1124/mol.104.009001}}</ref> Сүтқоректілердің GPCR-тері 5 негізгі отбасына жіктеледі: родопсин тәрізді, секретин тәрізді, метаботропты глутамат, адгезия және бұралған/тегістелген, бірнеше GPCR топтары төмен реттілік ұқсастығына байланысты жіктеу қиын, мысалы, вомероназальды рецепторлар.<ref name="F2005" /> Басқа класстар эукариоттарда бар, мысалы, ''Dictyostelium'' циклдік AMP рецепторлары және саңырауқұлақ жұптасатын феромон рецепторлары.<ref name="F2005" /> GPCR арқылы сигналды жіберу рецепторға қосылған белсенді емес G ақуызынан басталады; G ақуызы Gα, Gβ және Gγ суббірліктерінен тұратын гетеротример түрінде болады.<ref name="pmid=21873996">{{Cite journal|title=Inactive-state preassembly of G(q)-coupled receptors and G(q) heterotrimers}}</ref> GPCR лигандты танығаннан кейін рецептордың конформациясы G протеинін белсендіру үшін өзгереді, бұл Gα GTP молекуласын байланыстырады және басқа екі G-белок суббірліктерінен диссоциацияланады. Диссоциация басқа молекулалармен әрекеттесе алатын суббірліктердегі учаскелерді ашады.<ref>{{Кітап|isbn=978-0-7167-4954-7}}</ref> Белсендірілген G протеинінің суббірліктер рецептордан бөлініп, фосфолипазалар мен иондық арналар сияқты көптеген төменгі эффекторлық ақуыздардан сигнал беруді бастайды, соңғысы екінші хабаршы молекулаларының босатылуына мүмкіндік береді.<ref>{{Cite journal|title=Mechanisms of regulation and function of G-protein-coupled receptor kinases|year=2006}}</ref> GPCR арқылы сигналды күшейтудің жалпы күші лиганд-рецепторлық кешеннің және рецептор-эффекторлық ақуыз кешенінің өмір сүру ұзақтығымен және активтендірілген рецептор мен эффекторлардың ішкі ферментативті белсенділік арқылы деактивация уақытымен анықталады; мысалы, протеинкиназаны фосфорлану немесе b-аррестинге тәуелді интернационализация арқылы. CXCR2 химокиндік рецепторын кодтайтын генге нүктелік мутация енгізілген зерттеу жүргізілді; мутацияланған жасушалар химокинмен байланыстырудың жоқтығына қарамастан белсенді конформацияда CXCR2 [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] байланысты қатерлі трансформациядан өтті. Бұл химокиндік рецепторлардың қатерлі ісіктің дамуына ықпал етуі мүмкін дегенді білдіреді.<ref name="burger">{{Cite journal|title=Point mutation causing constitutive signaling of CXCR2 leads to transforming activity similar to Kaposi's sarcoma herpesvirus-G protein-coupled receptor|journal=Journal of Immunology|volume=163|issue=4|pages=2017–22|date=August 1999|pmid=10438939}}</ref> ==== Тирозин, Ser/Thr және гистидинге тән протеинкиназалар ==== Рецепторлық тирозинкиназалар (RTKs) - жасушаішілік киназа домені және [[Лиганд|лигандтарды]] байланыстыратын жасушадан тыс домені бар трансмембраналық ақуыздар; мысалдар [[Инсулин|инсулин рецепторы]] сияқты өсу факторы рецепторларын қамтиды.<ref name="LiHris">{{Cite journal|title=Role of receptor tyrosine kinase transmembrane domains in cell signaling and human pathologies}}</ref> Сигнал беруді орындау үшін RTK [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранада]] димерлерді қалыптастыруы керек;<ref name="Schlessinger1988">{{Cite journal|title=Signal transduction by allosteric receptor oligomerization}}</ref> димер рецептормен байланысқан лигандтармен тұрақталады. Цитоплазмалық домендер арасындағы өзара әрекеттесу конформациялық өзгерістерді тудыратын RTK жасушаларының жасушаішілік киназдық домендеріндегі тирозин қалдықтарының автофосфорлануын ынталандырады. Осыдан кейін рецепторлардың киназдық домендері белсендіріліп, жасушаның дифференциациясы және [[Зат алмасу|метаболизмі]] сияқты әртүрлі жасушалық процестерді жеңілдететін төменгі цитоплазмалық молекулалардың фосфорлану сигналдық каскадтарын бастайды.<ref name="LiHris" /> Көптеген Ser/Thr және қос спецификалық протеин киназалары рецепторлық тирозинкиназалардың төменгі ағынында немесе өз бетінше мембранаға енгізілген немесе жасушада еритін нұсқалар ретінде әрекет ететін сигнал беру үшін маңызды. Сигналдың берілу процесі адамның киномасы арқылы кодталған 560-қа жуық белгілі протеинкиназалар мен псевдокиназаларды қамтиды<ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome}}</ref><ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease}}</ref> GPCR сияқты, GTP байланыстыратын ақуыздар белсендірілген RTK-дан жасушаға сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Бұл жағдайда G протеиндері Ras, Rho және Raf отбасыларының мүшелері болып табылады, олар ұжымдық түрде шағын G ақуыздары деп аталады. Олар әдетте карбоксил ұштарымен байланысқан изопренил топтары арқылы мембраналарға байланған молекулалық қосқыштар ретінде әрекет етеді. Белсендірілгеннен кейін олар сигнал беруге қатысатын арнайы мембраналық субдомендерге ақуыздарды тағайындайды. Белсендірілген RTK өз кезегінде SOS1 сияқты гуанин нуклеотидтерінің алмасу факторларын белсендіретін шағын G ақуыздарын белсендіреді. Белсендірілгеннен кейін бұл алмасу факторлары көбірек кішігірім G ақуыздарын белсендіре алады, осылайша рецептордың бастапқы сигналын күшейтеді. Белгілі бір RTK гендерінің мутациясы, GPCRs сияқты, конститутивтік белсендірілген күйде бар рецепторлардың [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] әкелуі мүмкін; мұндай мутацияланған гендер онкогендер ретінде әрекет ете алады.<ref name="roskoski">{{Cite journal|title=The ErbB/HER receptor protein-tyrosine kinases and cancer|journal=Biochemical and Biophysical Research Communications|volume=319|issue=1|pages=1–11|date=June 2004|pmid=15158434|doi=10.1016/j.bbrc.2004.04.150}}</ref> Гистидинге тән ақуыз киназалары басқа ақуыз киназаларынан құрылымдық жағынан ерекшеленеді және прокариоттарда, саңырауқұлақтарда және өсімдіктерде екі компонентті сигнал беру механизмінің бөлігі ретінде кездеседі: АТФ-дан фосфат тобы алдымен киназаның ішіндегі гистидин қалдығына қосылады, содан кейін басқа ақуызға немесе киназаның өзіне қабылдау доменіндегі аспартат қалдығына ауысады, осылайша аспартат қалдығын белсендіреді.<ref>{{Cite journal|title=Histidine protein kinases: key signal transducers outside the animal kingdom|journal=Genome Biology|volume=3|issue=10|pages=REVIEWS3013|date=September 2002|pmid=12372152|pmc=244915|doi=10.1186/gb-2002-3-10-reviews3013}}</ref> ==== Интегриндер ==== [[Сурет:Integrin_sig_trans_overview.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Integrin_sig_trans_overview.jpeg/450px-Integrin_sig_trans_overview.jpeg|оңға|нобай|450x450 нүкте| Hehlgens ''және т.б. бейімделген интегрин-делдал сигналды жіберуге шолу.'' (2007).<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}</ref>]] Интегриндерді алуан түрлі жасушалар шығарады; олар жасушаның басқа жасушаларға және [[Жасушааралық зат|жасушадан тыс матрицаға]] қосылуында және фибронектин және [[коллаген]] сияқты жасушадан тыс матрица компоненттерінің сигналдарын беруде рөл атқарады. Интегриндердің жасушадан тыс доменімен лигандтардың байланысуы белоктың конформациясын өзгертеді, сигнал беруді бастау үшін оны жасуша мембранасына біріктіреді. Интегриндерде киназа белсенділігі жоқ; демек, интегринмен байланысқан сигналды беру әртүрлі жасушаішілік ақуыз киназалары мен адаптер молекулалары арқылы жүзеге асырылады, негізгі үйлестіруші интегринмен байланысқан киназа болып табылады.<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHehlgansHaaseCordes2007">Hehlgans S, Haase M, Cordes N (January 2007). "Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies". ''Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer''. '''1775''' (1): 163–80. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bbcan.2006.09.001|10.1016/j.bbcan.2006.09.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17084981 17084981].</cite></ref> Көрші суретте көрсетілгендей, кооперативтік интегрин-RTK сигнализациясы жасушаның өмір сүруінің, апоптоздың, пролиферацияның және дифференциацияның уақытын анықтайды. Айналымдағы қан жасушаларында интегрин-сигналдар мен [[Эпителий|эпителий жасушалары]] сияқты айналымда емес жасушалар арасында маңызды айырмашылықтар бар; Айналымдағы жасушалардың интегриндері әдетте белсенді емес. Мысалы, айналымдағы [[Лейкоциттер|лейкоциттердегі]] жасуша мембранасының интегриндері эпителий жасушаларының бекітілуін болдырмау үшін белсенді емес күйде сақталады; олар тек [[Ісіну|қабыну реакциясы]] орнында қабылданған ынталандыруларға жауап ретінде белсендіріледі. Сол сияқты, тромбоциттерді болдырмау үшін айналымдағы [[Тромбоцит|тромбоциттердің]] жасушалық мембранасындағы [[Тромбоз|интегриндер]] әдетте белсенді емес сақталады. Эпителий жасушалары (айналмайтын) әдетте жасуша мембранасында белсенді интегриндерге ие болады, бұл олардың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін сигнал беретін негізгі стромальды жасушаларға тұрақты адгезиясын сақтауға көмектеседі.<ref name="gilcrease">{{Cite journal|title=Integrin signaling in epithelial cells|journal=Cancer Letters|volume=247|issue=1|pages=1–25|date=March 2007|pmid=16725254|doi=10.1016/j.canlet.2006.03.031}}</ref> Өсімдіктерде бүгінгі күнге дейін анықталған адал интегрин рецепторлары жоқ; дегенмен, метазоандық рецепторлармен құрылымдық гомология негізінде бірнеше интегрин тәрізді ақуыздар ұсынылды.<ref>{{Cite journal|title=Arabidopsis NDR1 is an integrin-like protein with a role in fluid loss and plasma membrane-cell wall adhesion|journal=Plant Physiology|volume=156|issue=1|pages=286–300|date=May 2011|pmid=21398259|pmc=3091050|doi=10.1104/pp.110.169656}}</ref> Өсімдіктерде интегринмен байланысқан киназалар бар, олар бастапқы құрылымы бойынша жануарлардың ILK-ларына өте ұқсас. ''ILK1'' интегринмен байланысқан киназа гендерінің бірі ''Arabidopsis thaliana'' эксперименттік үлгісінде өсімдіктің бактериялық қоздырғыштардың сигнал молекулаларына және өсімдіктің тұзға және осмостық стресске сезімталдығына иммундық реакциясының маңызды элементі екендігі көрсетілді.<ref name="Brauer 1470–1484">{{Cite journal|title=The Raf-like Kinase ILK1 and the High Affinity K+ Transporter HAK5 Are Required for Innate Immunity and Abiotic Stress Response|journal=Plant Physiology|volume=171|issue=2|pages=1470–84|date=June 2016|pmid=27208244|pmc=4902592|doi=10.1104/pp.16.00035}}</ref> ILK1 протеині HAK5 жоғары аффинді калий тасымалдаушысымен және CML9 кальций сенсорымен әрекеттеседі.<ref name="Brauer 1470–1484" /><ref>{{Cite journal|title=Differential binding of calmodulin-related proteins to their targets revealed through high-density Arabidopsis protein microarrays|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=104|issue=11|pages=4730–5|date=March 2007|pmid=17360592|pmc=1838668|doi=10.1073/pnas.0611615104}}</ref> ==== Төлем тәрізді рецепторлар ==== Белсендірілген кезде, ақылы рецепторлар (TLR) сигналды тарату үшін жасушалардың цитоплазмасында адаптер молекулаларын алады. Сигнал беруге төрт адаптер молекуласы қатысатыны белгілі, олар Myd88, TIRAP, TRIF және TRAM.<ref name="Yamamoto_2003a">{{Cite journal|display-authors=6|title=Role of adaptor TRIF in the MyD88-independent toll-like receptor signaling pathway|journal=Science|volume=301|issue=5633|pages=640–3|date=August 2003|pmid=12855817|doi=10.1126/science.1087262|bibcode=2003Sci...301..640Y}}</ref><ref name="Yamamoto_2003b">{{Cite journal|display-authors=6|title=TRAM is specifically involved in the Toll-like receptor 4-mediated MyD88-independent signaling pathway|journal=Nature Immunology|volume=4|issue=11|pages=1144–50|date=November 2003|pmid=14556004|doi=10.1038/ni986}}</ref> <ref name="Yamamoto_2002">{{Cite journal|display-authors=6|title=Essential role for TIRAP in activation of the signalling cascade shared by TLR2 and TLR4|journal=Nature|volume=420|issue=6913|pages=324–9|date=November 2002|pmid=12447441|doi=10.1038/nature01182|bibcode=2002Natur.420..324Y}}</ref> Бұл адаптерлер сигналды күшейтетін IRAK1, IRAK4, TBK1 және IKKi сияқты басқа жасушаішілік молекулаларды белсендіреді, сайып келгенде белгілі бір жауаптарды тудыратын гендердің индукциясына немесе басылуына әкеледі. Мыңдаған гендер TLR сигнализациясы арқылы белсендіріледі, бұл әдіс гендік модуляция үшін маңызды шлюз екенін білдіреді. ==== Лигандпен жабылған иондық арналар ==== Лигандпен байланыстырылған иондық арна, лигандпен байланысқаннан кейін, жасуша мембранасындағы иондар релелік сигналдар өтетін арнаны ашу үшін конформациясын өзгертеді. Бұл механизмнің мысалы нейрондық [[Синапстер|синапстың]] қабылдаушы жасушасында кездеседі. Осы арналардың ашылуына жауап ретінде пайда болатын иондардың ағыны постсинапстық жасушалардың мембранасын деполяризациялау арқылы жүйкелер бойымен жүретіндер сияқты әрекет потенциалдарын тудырады, нәтижесінде кернеуге байланысты иондық арналар ашылады. Лигандамен жабылған иондық арнаның ашылуы кезінде жасушаға рұқсат етілген ионның мысалы Са²⁺; ол сигнал беру каскадтарын бастайтын және жауап беретін жасушаның физиологиясын өзгертетін екінші хабаршы ретінде әрекет етеді. Бұл синапсқа қатысатын дендритті омыртқаларды қайта құру арқылы синапстық жасушалар арасындағы синапс реакциясының күшеюіне әкеледі. === Жасуша ішілік рецепторлар === Ядролық рецепторлар және [[Цитоплазма|цитоплазмалық рецепторлар]] сияқты жасушаішілік рецепторлар өздерінің тиісті аймақтарында локализацияланған еритін ақуыздар болып табылады. Ядролық рецепторларға тән лигандтар [[Стероидтар|стероидты]] гормондар тестостерон мен прогестерон сияқты полярлы емес гормондар және А және D витаминдерінің туындылары болып табылады. Сигнал беруді бастау үшін лиганд пассивті диффузия арқылы плазмалық мембрана арқылы өтуі керек. Рецептормен байланысқан кезде лигандтар [[Кариолемма|ядролық мембрана]] арқылы [[Жасуша ядросы|ядроға]] өтіп, ген экспрессиясын өзгертеді. Белсендірілген ядролық рецепторлар ДНҚ-ға гормон-рецепторлық кешенмен белсендірілген гендердің промоторлық аймағында орналасқан рецепторларға тән гормонға жауап беретін элемент (HRE) тізбегі бойынша бекітіледі. Геннің транскрипциясын қамтамасыз ететіндіктен, оларды [[Геннің экспрессиясы|ген экспрессиясының]] индукторлары деп атайды. Геннің экспрессиясын реттеу арқылы әрекет ететін барлық гормондардың әсер ету механизмінде екі салдары бар; олардың әсері тән ұзақ уақыт кезеңінен кейін пайда болады және олардың әсері лигандты деактивациялайтын немесе тоқтататын көптеген ферменттер мен ақуыздардың салыстырмалы түрде баяу айналымына байланысты олардың концентрациясы нөлге дейін төмендегеннен кейін де басқа ұзақ уақыт бойы сақталады. рецепторлармен байланысады. Нуклеиндік рецепторлардың құрамында мырыш саусақтары және лигандтарды байланыстыратын домені бар ДНҚ-байланыстырушы домендері бар; мырыш саусақтары ДНҚ байланысын оның фосфатты омыртқасын ұстап тұру арқылы тұрақтандырады. Рецепторға сәйкес келетін ДНҚ тізбегі әдетте кез келген түрдегі гексамерлі қайталанулар болып табылады; тізбектері ұқсас, бірақ олардың бағыты мен қашықтығы оларды ажыратады. Лиганды байланыстырушы домен нуклеиндік рецепторлардың байланысқанға дейін димеризациялануына және трансактациялық аппаратпен байланыс үшін пайдаланылатын трансактивация құрылымдарын қамтамасыз етуге қосымша жауап береді. Стероидты рецепторлар негізінен цитозоль ішінде орналасқан ядролық рецепторлардың қосалқы класы болып табылады. Стероидтер болмаған жағдайда олар шаперон немесе жылу шок ақуыздары (HSPs) бар апорецепторлық кешенде біріктіріледі. HSP-тер ақуыздың ядроға өтуіне мүмкіндік беретін сигнал тізбегі қолжетімді болатындай етіп қатпарлануына көмектесу арқылы рецепторды белсендіру үшін қажет. Стероидты рецепторлар, керісінше, олардың трансактивті домені жасырылған кезде ген экспрессиясына репрессивті болуы мүмкін. Рецепторлардың белсенділігін олардың N-терминалындағы серин қалдықтарының фосфорлануы арқылы сигнал берудің басқа жолы, яғни айқас сөйлесу деп аталатын процесс нәтижесінде күшейтуге болады. Ретиной қышқылы рецепторлары ядролық рецепторлардың тағы бір бөлігі болып табылады. Оларды жасушаға диффузия арқылы енген эндокриндік синтезделген лиганд, қан арқылы жасушаға әкелінетін [[ретинол]] сияқты прекурсордан синтезделген лиганд немесе простагландин сияқты толығымен жасушаішілік синтезделген лиганд арқылы белсендіруге болады. Бұл рецепторлар ядрода орналасқан және HSP-мен бірге жүрмейді. Ешбір лиганд байланыспаған кезде, олар ДНҚ-ның нақты тізбегімен байланысу арқылы өз генін репрессиялайды және керісінше. Иммундық жүйенің кейбір жасушаішілік рецепторлары цитоплазмалық рецепторлар болып табылады. Жақында анықталған NOD тәрізді рецепторлар (NLR) кейбір [[Эукариоттар|эукариоттық]] жасушалардың цитоплазмасында орналасады және TLR-ге ұқсас лейцинге бай қайталану (LRR) мотивін пайдаланып лигандтармен әрекеттеседі. NOD2 сияқты осы молекулалардың кейбіреулері NF-κB сигнализациясын белсендіретін RIP2 киназасымен әрекеттеседі, ал басқалары NALP3 қабыну каспазаларымен әрекеттеседі және интерлейкин-1 β сияқты белгілі бір цитокиндерді өңдеуді бастайды.<ref>{{Cite journal|title=Innate recognition of intracellular bacteria|journal=Current Opinion in Immunology|volume=19|issue=1|pages=10–6|date=February 2007|pmid=17126540|doi=10.1016/j.coi.2006.11.005}}</ref><ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}</ref> == Екінші хабаршылар == Бірінші хабаршылар - жасушадан тыс сұйықтықтан жасушаға жететін және олардың арнайы рецепторларымен байланысатын сигналдық молекулалар (гормондар, нейротрансмиттерлер және паракриндік/автокриндік агенттер). Екінші хабаршылар - цитоплазмаға енетін және жауап беру үшін жасуша ішінде әрекет ететін заттар. Негізінде екінші хабаршылар плазмалық мембранадан цитоплазмаға химиялық реле ретінде қызмет етеді, осылайша жасушаішілік сигнал беруді жүзеге асырады. === Кальций === Кальций иондарының [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумнан]] [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылуы оның кейін белсендірілетін сигналдық белоктармен байланысуына әкеледі; содан кейін ол [[Эндоплазмалық тор|тегіс эндоплазмалық ретикулумда]]<ref>{{Cite journal|display-authors=6|title=Steatosis inhibits liver cell store-operated Ca²⁺ entry and reduces ER Ca²⁺ through a protein kinase C-dependent mechanism|journal=The Biochemical Journal|volume=466|issue=2|pages=379–90|date=March 2015|pmid=25422863|doi=10.1042/bj20140881}}</ref> және [[Митохондрия|митохондрияда]] секвестрленеді. Екі біріктірілген рецепторлық/иондық арна ақуыздары кальцийдің тасымалдануын бақылайды: цитозолдық жағында инозитолтрифосфатпен әрекеттескен кезде кальцийді тасымалдайтын InsP<nowiki><sub id="mwAbI">3</sub></nowiki>-рецептор; және InsP₃ рецепторына ұқсас, бірақ онымен байланысу кезінде кальцийді көбірек бөлетін [[Кері байланыс|кері байланыс механизмі]] бар рианодин [[Алкалоидтар|алкалоидының]] атымен аталған рианодиндік рецептор. Цитозольдегі кальцийдің табиғаты оның өте қысқа уақытқа ғана белсенді екендігін білдіреді, яғни оның бос күйінің концентрациясы өте төмен және белсенді емес кезде негізінен калретикулин сияқты органеллалар молекулаларымен байланысады. Кальций бұлшықеттердің жиырылуын, жүйке ұштарынан нейротрансмиттерлерді шығаруды және жасуша миграциясын қоса алғанда көптеген процестерде қолданылады. Оның белсендірілуіне әкелетін үш негізгі жол GPCR жолдары, RTK жолдары және қақпалы иондық арналар; ол ақуыздарды тікелей немесе ферментпен байланысу арқылы реттейді. === Липидтердің хабаршылары === Липофильді екінші хабаршы молекулалар жасуша мембраналарында тұратын липидтерден алынған; белсендірілген рецепторлармен ынталандырылған ферменттер липидтерді өзгерту арқылы белсендіреді. Мысалы, диацилглицерол және керамид жатады, біріншісі протеинкиназа С белсендіру үшін қажет. === Азот оксиді === Азот оксиді (NO) екінші хабаршы ретінде әрекет етеді, өйткені ол плазмалық мембрана арқылы диффузиялануы және жақын орналасқан жасушаларға әсер етуі мүмкін бос радикал. Ол NO синтаза арқылы [[аргинин]] мен оттегіден синтезделеді және белсендірілген кезде басқа екінші хабаршы cGMP түзетін еритін гуаниллил циклазаны белсендіру арқылы жұмыс істейді. NO ақуыздардың немесе олардың металл ко-факторларының ковалентті модификациясы арқылы да әсер ете алады; кейбірінің тотығу-тотықсыздану механизмі бар және қайтымды. Ол жоғары концентрацияларда улы және [[инсульт]] кезінде зақым келтіреді, бірақ қан тамырларының босаңсуы, апоптоз және пениса эрекциясы сияқты көптеген басқа функциялардың себебі болып табылады. === Тотығу-тотықсыздану сигналы === Азот оксидінен басқа, электронды түрде белсендірілген басқа түрлер де тотығу-тотықсыздану сигнализациясы деп аталатын процесте сигналды түрлендіретін агенттер болып табылады. Мысалдар супероксид, [[Сутек пероксиді|сутегі асқын тотығы]], [[Көміртек монооксиді|көміртек тотығы]] және [[Күкіртсутек|күкіртті сутек]]. Тотығу-тотықсыздану сигналы сонымен қатар жартылай өткізгіш биологиялық макромолекулалардағы электрондық ағындардың белсенді модуляциясын қамтиды.<ref name="Forman_2009">{{Cite journal|title=Signal transduction and reactive species|journal=Free Radical Biology & Medicine|volume=47|issue=9|pages=1237–8|date=November 2009|pmid=19735727|doi=10.1016/j.freeradbiomed.2009.09.002}}</ref> == Жасушалық жауаптар == Гендердің белсендіруі<ref name="lalli">{{Cite journal|title=Signal transduction and gene regulation: the nuclear response to cAMP|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=269|issue=26|pages=17359–62|date=July 1994|doi=10.1016/S0021-9258(17)32442-0|pmid=8021233}}</ref> және метаболизмнің өзгеруі<ref name="rosen">{{Cite journal|title=After insulin binds|journal=Science|volume=237|issue=4821|pages=1452–8|date=September 1987|pmid=2442814|doi=10.1126/science.2442814}}</ref> сигнал беруді қажет ететін жасушадан тыс ынталандыруға жасушалық жауаптардың мысалдары болып табылады. Геннің активтенуі одан әрі жасушалық әсерлерге әкеледі, өйткені жауап беретін гендердің өнімдері белсендірудің қоздырғыштарын қамтиды; сигнал беру каскады нәтижесінде түзілетін транскрипция факторлары одан да көп гендерді белсендіре алады. Демек, бастапқы ынталандыру көптеген гендердің экспрессиясын тудыруы мүмкін, бұл қан ағымынан глюкозаның жоғарылауы<ref name="rosen" /> және [[Нейтрофилді лейкоциттер|нейтрофилдердің]] инфекция орындарына көшуі сияқты физиологиялық оқиғаларға әкеледі. Гендердің жиынтығы және олардың белгілі бір тітіркендіргіштерге активтену тәртібі генетикалық бағдарлама деп аталады .<ref name="massaque">{{Cite journal|title=The logic of TGFbeta signaling|journal=FEBS Letters|volume=580|issue=12|pages=2811–20|date=May 2006|pmid=16678165|doi=10.1016/j.febslet.2006.04.033}}</ref> Сүтқоректілердің жасушалары жасушаның бөлінуі мен өмір сүруі үшін ынталандыруды қажет етеді; өсу факторы болмаған жағдайда апоптоз пайда болады. Жасушадан тыс стимуляцияға қойылатын мұндай талаптар біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі жасушалық әрекетті бақылау үшін қажет; Сигналдарды тарату жолдары биологиялық процестерде орталық орын алатыны соншалық, көптеген аурулар олардың реттелуіне байланысты. Үш негізгі сигнал жасушаның өсуін анықтайды: * Ынталандырушы (өсу факторлары) ** Транскрипцияға тәуелді жауап<br /> Мысалы, стероидтар тікелей транскрипция факторы ретінде әрекет етеді (баяу жауап береді, өйткені транскрипция факторы ДНҚ-ны байланыстыруы керек, оны транскрипциялау қажет. Өндірілген мРНҚ трансляциялануы керек, ал өндірілген ақуыз/пептид посттрансляциялық модификациядан (PTM) өтуі мүмкін) ** Транскрипцияға тәуелсіз жауап<br />Мысалы, эпидермиялық өсу факторы (EGF) эпидермиялық өсу факторы рецепторын (EGFR) байланыстырады, бұл EGFR димеризациясын және автофосфорлануын тудырады, бұл өз кезегінде жасушаішілік сигнал беру жолын белсендіреді.<ref name="sako">{{Cite journal|title=Single-molecule imaging of EGFR signalling on the surface of living cells|journal=Nature Cell Biology|volume=2|issue=3|pages=168–72|date=March 2000|pmid=10707088|doi=10.1038/35004044}}</ref> * Тежегіш (жасуша-жасуша байланысы) * Рұқсат етуші (жасуша-матрица әрекеттесуі) Бұл сигналдардың комбинациясы өзгертілген цитоплазмалық аппаратқа біріктіріліп, жасуша мінез-құлқының өзгеруіне әкеледі. == Негізгі жолдар == [[Сурет:How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/How_to_read_signal_transduction_diagrams.png/220px-How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|нобай| Сигнал беру диаграммаларын қалай оқуға болады, қалыпты көрсеткі және жалпақ жебе нені білдіреді.]] [[Сурет:Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png/220px-Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|нобай| Сигналдарды тарату каскады желісінің элементтері]] Төменде олардың рецепторларымен байланысатын лигандтардың екінші хабаршыларға қалай әсер ететінін және сайып келгенде жасушалық жауаптардың өзгеруіне әкелетінін көрсететін кейбір негізгі сигнал жолдары берілген. * MAPK/ERK жолы: өсу факторларының [[жасуша]] бетіндегі рецепторлармен байланысуына жасушаішілік жауаптарды біріктіретін жол.&nbsp;Бұл жол өте күрделі және көптеген [[ақуыз]] компоненттерін қамтиды.<ref name="Orton2005">{{Cite journal|title=Computational modelling of the receptor-tyrosine-kinase-activated MAPK pathway|journal=The Biochemical Journal|volume=392|issue=Pt 2|pages=249–61|date=December 2005|pmid=16293107|pmc=1316260|doi=10.1042/BJ20050908}}</ref>&nbsp;Көптеген жасуша түрлерінде бұл жолдың белсендірілуі [[Жасушаның бөлінуі|жасушаның бөлінуіне]] ықпал етеді және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] көптеген түрлері ондағы аберрациялармен байланысты.<ref>{{Cite journal|title=Cancer genes and the pathways they control|journal=Nature Medicine|volume=10|issue=8|pages=789–99|date=August 2004|pmid=15286780|doi=10.1038/nm1087}}</ref> * cAMP-тәуелді жол: Адамдарда cAMP протеинкиназа А (PKA, cAMP-тәуелді протеинкиназа) белсендіру арқылы жұмыс істейді (суретті қараңыз) және осылайша одан әрі әсерлер негізінен түріне байланысты өзгеретін cAMP-тәуелді протеинкиназаға байланысты жасушаның. * IP₃ DAG жолы: PLC [[Фосфолипидтер|фосфолипидті]] фосфатидилинозитол 4,5-бисфосфатты (PIP2) ыдыратып, диацилглицерин (DAG) және инозитол 1,4,5-трифосфат (IP₃) береді.&nbsp;DAG мембранамен байланысқан күйінде қалады, ал IP₃ еритін құрылым ретінде [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылады.&nbsp;Содан кейін IP₃ цитозоль арқылы IP_mwAh8 рецепторларымен, әсіресе [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумдағы]] (ER) кальций арналарымен байланысу үшін диффузияланады.&nbsp;Бұл арналар [[Кальций|кальцийге]] тән және тек кальцийдің өтуіне мүмкіндік береді.&nbsp;Бұл кальцийдің цитозолдық концентрациясының жоғарылауын тудырады, бұл жасушаішілік өзгерістер мен белсенділіктің каскадын тудырады.<ref name="alberts" />&nbsp;Сонымен қатар, кальций мен DAG бірге PKC белсендіру үшін жұмыс істейді, ол басқа молекулаларды фосфорлайды, бұл жасушалық белсенділіктің өзгеруіне әкеледі.&nbsp;Ақырғы әсерлерге дәм, маниакальды депрессия, ісіктерді ынталандыру және т.б. жатады. == Тарих == [[Сурет:Signal_transduction_publications_graph.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Signal_transduction_publications_graph.jpeg/400px-Signal_transduction_publications_graph.jpeg|оңға|нобай|400x400 нүкте| 1977 жылдан бастап MEDLINE-индекстелген қағаздарда «signal transduction» терминінің пайда болуы]] Сигнал беру туралы ең алғашқы ұғымды 1855 жылы Клод Бернард [[көкбауыр]], [[Қалқанша без|қалқанша]] және [[Бүйрекүсті безі|бүйрек үсті бездері]] сияқты түтіксіз бездер физиологиялық әсерлері бар «ішкі секрецияларды» шығаруға жауапты деп ұсынған кезден бастауға болады.<ref name="HCB1">Bradshaw & Dennis (2010) p. 1.</ref> Бернардтың «секреттерін» кейінірек 1905 жылы Эрнест Старлинг «[[гормондар]]<nowiki/>» деп атады.<ref>{{Cite journal|title=One hundred years of hormones|journal=EMBO Reports|volume=6|issue=6|pages=490–6|date=June 2005|pmid=15940278|pmc=1369102|doi=10.1038/sj.embor.7400444}}</ref> Уильям Бейлисспен бірге Старлинг 1902 жылы секретинді ашты.<ref name="HCB1" /> Көптеген басқа гормондар, әсіресе [[инсулин]], келесі жылдары табылғанымен, механизмдері негізінен белгісіз болып қалды. 1954 жылы [[Рита Леви-Монтальчини]] нерв өсу факторын және 1962 жылы [[Стэнли Коэн|Стэнли Коэннің]] эпидермиялық өсу факторын ашу жасуша сигнализациясының молекулалық негізін, атап айтқанда өсу факторларын егжей-тегжейлі түсінуге әкелді.<ref>{{Cite journal|title=Viktor Hamburger and Rita Levi-Montalcini: the path to the discovery of nerve growth factor|journal=Annual Review of Neuroscience|volume=24|issue=1|pages=551–600|date=March 2001|pmid=11283321|doi=10.1146/annurev.neuro.24.1.551|url=https://semanticscholar.org/paper/2c96e7e2b57ad0e78c003dc4458a49c4a08fcd6a}}</ref> Олардың жұмысы [[Эрл Сазерленд|Эрл Уилбур Сазерлендтің]] 1956 жылы [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] ашуымен бірге [[Эндокриндік жүйе|эндокриндік сигналды]] қайта анықтауды тек бездерден келетін сигналдарды қамтуға итермеледі, ал автокрин және паракрин терминдері қолданыла бастады.<ref name="HCB2">Bradshaw & Dennis (2010) p. 2.</ref> Сазерленд 1971 [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|жылы физиология немесе медицина бойынша Нобель сыйлығын алды]], ал Леви-Монталчини мен Коэн 1986 жылы оны бөлісті. 1970 жылы [[Мартин Родбелл]] [[Глюкагон|глюкагонның]] егеуқұйрықтың бауыр жасушаларының мембранасының рецепторларына әсерін зерттеді. Ол гуанозин трифосфаты глюкагонды осы рецептордан ажыратып, жасуша метаболизміне қатты әсер ететін G-белокты ынталандыратынын атап өтті. Осылайша, ол G-белок глюкагон молекулаларын қабылдайтын және жасушаға әсер ететін түрлендіргіш екенін қорытындылады.<ref name="rodbell">{{Cite journal|title=The role of hormone receptors and GTP-regulatory proteins in membrane transduction|journal=Nature|volume=284|issue=5751|pages=17–22|date=March 1980|pmid=6101906|doi=10.1038/284017a0}}</ref> Бұл үшін ол [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|физиология немесе медицина саласындағы 1994 жылғы Нобель сыйлығын]] [[Альфред Гилман|Альфред Дж. Гилманмен]] бөлісті. Осылайша, RTKs және GPCRs сипаттамасы 1972 жылы алғаш рет қолданылған сөз «сигнал беру» ұғымының тұжырымдалуына әкелді.<ref name="rensing">{{Cite journal|title=Periodic geophysical and biological signals as Zeitgeber and exogenous inducers in animal organisms|journal=International Journal of Biometeorology|volume=16 Suppl|pages=113–25|pmid=4621276}}</ref> Кейбір ерте мақалаларда ''сигнал беру'' және ''сенсорлық трансдукция'' терминдері қолданылды.<ref name="tonndorf">{{Cite journal|title=Davis-1961 revisited. Signal transmission in the cochlear hair cell-nerve junction|journal=Archives of Otolaryngology|volume=101|issue=9|pages=528–35|date=September 1975|pmid=169771|doi=10.1001/archotol.1975.00780380006002}}</ref><ref name="ashcroft">{{Cite journal|title=The effect of N-acylglucosamines on the biosynthesis and secretion of insulin in the rat|journal=The Biochemical Journal|volume=154|issue=3|pages=701–7|date=March 1976|pmid=782447|pmc=1172772|doi=10.1042/bj1540701}}</ref> 2007 жылы осы тақырып бойынша барлығы 48 377 ғылыми мақала, оның ішінде 11 211 шолу мақаласы жарияланды. Термин алғаш рет 1979 жылы мақаланың атауында пайда болды.<ref name="hildebrand">{{Cite journal|title=What does Halobacterium tell us about photoreception?|journal=Biophysics of Structure and Mechanism|volume=3|issue=1|pages=69–77|date=April 1977|pmid=857951|doi=10.1007/BF00536457}}</ref><ref name="kenny">{{Cite journal|title=Lipid synthesis: an indicator of antigen-induced signal transduction in antigen-binding cells|journal=Journal of Immunology|volume=122|issue=4|pages=1278–84|date=April 1979|pmid=376714}}</ref> Терминнің кеңінен қолданылуы 1980 жылы Родбеллдің шолу мақаласынан байқалады:<ref name="rodbell" /> Сигналдарды таратуға бағытталған зерттеу жұмыстары алғаш рет 1980-жылдардың соңы мен 1990-жылдардың басында көптеп пайда болды.<ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFVanderShermanLuciano1998">Vander AJ, Sherman J, Luciano D (1998). ''Human Physiology'' (7th&nbsp;ed.). McGraw-Hill. pp.&nbsp;159–60. [[ISBN]]&nbsp;[[Арнайы:Кітап көздері/978-0-07-067065-5|<bdi>978-0-07-067065-5</bdi>]].</cite></ref> === [[Иммунология|Иммунологиядағы]] сигналдың берілуі === Бұл бөлімнің мақсаты 1960 және 1970 жылдардағы иммунологиядағы кейбір өзгерістерді қысқаша сипаттау, трансмембраналық сигнал берудің бастапқы кезеңдеріне қатысты және олардың иммунологияны түсінуімізге, сайып келгенде жасуша биологиясының басқа салаларына қалай әсер еткенін сипаттау. Тиісті оқиғалар миелома белоктарының жеңіл тізбектерінің секвенирленуінен басталады, олар [[Миелома|көп миеломасы]] бар адамдардың зәрінде көп кездеседі. Биохимиялық эксперименттер Бенс Джонс деп аталатын белоктардың 2 дискретті доменнен тұратынын анықтады – біреуі бір молекуладан екіншісіне (V домені) өзгеретін және екіншісі жоқ (Fc домені немесе Фрагменттің кристалданатын аймағы).<ref>Steiner, L A (1996) Immunoglobulin evolution, 30 years on. Glycobiology 6, 649-656</ref> Ву және Кабат<ref>Wu, T T, Kabat, E A (1970) An analysis of the sequences of the variable regions of Bence Jones proteins and myeloma light chains and their implications for antibody complementarity. J. Exp. Med. 132: 211-250</ref> жасаған бірнеше V аймақтық тізбектердің талдауы V аймағындағы гиперөзгермелі орындарды анықтады және олар гипотеза бойынша антигенді тану орнын құру үшін қатпарланған ақуызға біріктірілген. Осылайша, салыстырмалы түрде қысқа уақыт ішінде иммунологиялық ерекшеліктің молекулярлық негізі үшін және Fc домені арқылы биологиялық функцияның делдалдылығы үшін қолайлы модель жасалды. Көп ұзамай IgG молекуласының кристалдануы<ref>Sarma, V R, Silverton, E W, Davies, D R, Terry W D (1971) The three-dimensional structure at 6 A resolution of a human gamma G1 immunoglobulin molecule, J Biol. Chem. 246 (11) 3752- 9</ref> ) секвенирлеуге негізделген қорытындыларды растады және рұқсаттың ең жоғары деңгейінде иммунологиялық ерекшелік туралы түсінікті қамтамасыз етті. Бұл құбылыстардың биологиялық маңызы [[Селекциялық теориялар|клондық сұрыпталу]] теориясында <ref>Burnet, F M (1976) A modification of Jerne's theory of antibody production using the concept of clonal selection. CA: A Cancer Journal for Clinicians 26 (2) 119–21</ref> қамтылған, ол [[В-лимфоциттер|В-жасушасының]] бетінде антигенмен байланысатын жері жасушадан бөлінетін антиденелермен бірдей болатын иммуноглобулин рецепторлары болады деп есептейді. антиген, дәлірек айтқанда, белгілі бір В жасуша клоны бірдей реттілікпен антиденелерді бөледі. Әңгіменің соңғы бөлігі, плазмалық мембрананың сұйық мозаикалық үлгісі сигнал беруді бастау үшін жаңа модель үшін барлық ингредиенттерді қамтамасыз етті; яғни рецепторлардың димерленуі. Бұл туралы алғашқы анықтамаларды Беккер және басқалары<ref>Becker, K E, Ishizaka, T, Metzger, H, Ishizaka, K and Grimley, P M (1973) Surface IgE on Human Basophils during histamine release. J Exp med, 138, 394-408</ref> алды, олар адам [[Базофилдер|базофилдерінің]] — бивалентті [[Иге|иммуноглобулин Е]] (IgE) беткі рецептор ретінде қызмет ететін — дегрануляция дәрежесі IgE антиденелерінің концентрациясына байланысты екенін көрсетті. олар әсер етеді және беттік молекулалардың қайта бөлінуіне әкеледі, бұл моновалентті [[Лиганд|лигандты]] қолданғанда болмайды. Соңғы бақылау Фангер және т.б.<ref>Fanger, M W, Hart, D A, Wells, J V, and Nisonoff, A J (1970) Requirement for cross-linkage in the stimulation of transformation of rabbit peripheral lymphocytes by antiglobulin reagents J. Immun., 105, 1484 - 92</ref> Бұл бақылаулар оқиғаларға және жасуша бетіндегі молекулалардың құрылымдық бөлшектеріне биологиялық жауапты байланыстырды. Көп ұзамай рецепторлардың димеризациясы әртүрлі жасуша түрлерінде, соның ішінде В жасушаларында жауаптарды бастайтыны туралы дәлелдердің (басымдығы пайда болды<ref>Klemm J D, Schreiber S L, Crabtree G R (1998) Ann. Rev. Immunol. Dimerization as a regulatory mechanism in signal transduction 16: 569-592</ref>). Мұндай бақылаулар бірқатар теориялық (математикалық) жаңалықтарға әкелді. Олардың біріншісі Белл<ref>Bell, G I (1974) Model for the binding of multivalent antigens to cells, Nature Lond. 248, 430</ref> ұсынған қарапайым модель болды, ол айқын парадоксты шешті: кластерлеу тұрақты желілерді құрайды; яғни байланысуы негізінен қайтымсыз, ал В жасушалары бөлетін антиденелердің жақындығы иммундық жауаптың өсуіне қарай артады. Лимфоциттердің мембраналарындағы жасуша бетінің кластерленуінің динамикасының теориясын ДеЛиси мен Перельсон<ref>DeLisi, C and Perelson A (1976). The kinetics of aggregation phenomena, J. theor. Biol. 62, 159-210</ref> дамытты, олар кластерлердің өлшемдік таралуын уақытқа байланысты және оның лигандтың жақындығы мен валенттілігіне тәуелділігін анықтады. Базофилдер мен мастикалық жасушалардың кейінгі теорияларын Голдштейн мен Соботка және олардың әріптестері<ref>Dembo, M and Goldstein, B (1978) Theory of equilibrium binding of symmetric bivalent haptens to cell surface antibody: application to histamine release from basophils. The Journal of Immunology 121 (1), 345-353</ref><ref>Sobotka, A.K. Dembo, M, Goldstein, B and Lichtenstein, L M, (1979) Antigen-specific desensitization of human basophils The Journal of Immunology, 122 (2) 511-517</ref> әзірледі, олардың барлығы иммундық жасушалардың доза-жауап үлгілерін және олардың биологиялық корреляциясын талдауға бағытталған.<ref>Kagey-Sobotka, A, Dembo, M, Goldstein, B, Metzger, H and Lichtenstein, L M (1981) Qualitative characteristics of histamine release from human basophils by covalently cross-linked IgE. The Journal of Immunology 127 (6), 2285-2291</ref> Иммунологиялық жүйелердегі кластерлеуге жақында шолу үшін қараңыз. Лигандтардың жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысуы моторика үшін де маңызды, бұл құбылыс бір жасушалы организмдерде жақсы түсініледі. Мысал ретінде бактериялардың концентрация градиенттерін анықтау және оларға жауап беру<ref>MacNab, R., and D. E. Koshland, Jr. (1972). The gradient-sensing mechanism in bacterial chemotaxis. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 69:2509-2512</ref> – классикалық математикалық теория<ref>Berg, H C and Purcell, E M (1977) Physics of chemoreception, Biophys. J 20(2):193-219</ref> пайда болады. Соңғы есептік жазбаны<ref>Kirsten Jung, Florian Fabiani, Elisabeth Hoyer, and Jürgen Lassak 2018 Bacterial transmembrane signaling systems and their engineering for biosensing Open Biol. Apr; 8(4): 180023</ref> ішінен табуға болады == Сондай-ақ қараңыз == * Адаптер ақуызы * Скаффор протеині * Биосемиотика * Жасуша сигнализациясы * Гендік реттеуші желі * Гормоналды таңбалау * Метаболизм жолы * Ақуыз бен ақуыздың әрекеттесуі * Екі компонентті реттеу жүйесі == Дереккөздер == {{Дереккөздер|33em}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.netpath.org/ Netpath - адамдардағы сигнал беру жолдарының таңдалған ресурсы] * [http://biochemweb.fenteany.com/signaling.shtml Сигнал беру - биохимия, молекулалық биология және жасуша биологиясының виртуалды кітапханасы] * [http://www.gene-regulation.com/cgi-bin/pub/databases/transpath/search.cgi TRANSPATH(R)] - сигналдарды тарату жолдары туралы мәліметтер базасы * [https://www.science.org/journal/signaling ''Science'' 's STKE - Signal Transduction Knowledge Environment], AAAS жариялаған ''Science'' журналынан. * Signal+Transduction * [http://www.signaling-gateway.org/ UCSD-Nature Signaling Gateway], Nature Publishing Group компаниясынан * [http://www.litinspector.org LitInspector] - PubMed рефераттарында сигнал беру жолын өндіру * Хуасян Чен және т.б. [http://www.licor.com./bio/PDF/AppNote_AnalBiochem.pdf Киназа сигнал беру жолдарын және дәрілік препараттардың тиімділігін бақылауға арналған жасуша негізіндегі иммуноцитохимиялық талдау (PDF)] Analytical Biochemistry 338 (2005) 136-142 * [http://www.redoxsignaling.com www.] [http://www.redoxsignaling.com Redoxsignaling.com] * [http://www.grt.kyushu-u.ac.jp/spad/ Signaling PAthway дерекқоры] - Кюсю университеті * [http://www.genome.jp/kegg/pathway/hsa/hsa04110.html Жасуша циклі - Homo sapiens (адам)] - KEGG PATHWAY [http://www.genome.jp/kegg/pathway.html] * [https://web.archive.org/web/20070715233022/http://pid.nci.nih.gov/ Pathway Interaction Database] - NCI * [https://web.archive.org/web/20140821051505/http://www.cancer-systemsbiology.org/datasoftware.htm Әдебиетпен таңдалған адам сигнализациясы желісі, ең үлкен адам сигнализация желісінің дерекқоры] [[Санат:Цитология]] k7yc37jkw6ztj2wryvnz2bz0i8byl1f 3 686872 3064066 2022-08-25T12:02:18Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Puella publica}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:02, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) ngrv4qi48fdvxi6b6z414gk71zgja7w 0 686877 3064077 2022-08-25T13:36:48Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1093801575|Kinase]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki [[Сурет:Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png/280px-Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|нобай| Гидролизденбейтін [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]] аналогы (AMP-PNP) бар кешендегі дигидроксиацетонкиназа. PDB ID координаттары:1UN9.<ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of the Citrobacter freundii dihydroxyacetone kinase reveals an eight-stranded alpha-helical barrel ATP-binding domain|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=48|pages=48236–48244|date=November 2003|pmid=12966101|doi=10.1074/jbc.M305942200}}</ref>]] Биохимияда киназа фосфат топтарының жоғары энергиялы фосфаттан молекулаларды белгілі бір субстраттарға беруді катализдейтін фермент.Бұл процесс фосфорлану деп аталады, онда жоғары энергиялы АТФ молекуласы субстрат молекуласына фосфат тобын береді. Бұл переэтерификация фосфорланған субстрат пен [[Аденозинмонофосфат|АДФ]] пайда болуына әкеледі. Керісінше, бұл фосфорланған субстрат фосфат тобын берген кезде дефосфорлану деп аталады, ал АДФ фосфат тобын алады (дефосфорланған субстрат пен жоғары энергиялы АТФ молекуласын құрайды). Бұл екі процесс, фосфорлану және дефосфорлану [[гликолиз]] кезінде төрт рет жүреді.<ref name="pmid12471243">{{cite journal|vauthors=Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|s2cid=26554314|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref> Киназалар фосфотрансферазалардың үлкен тобына жатады. Киназаларды акцепторға бейорганикалық фосфат топтарының қосылуын катализдейтін фосфорилазалармен де, фосфат топтарын кетіретін фосфатазалармен де (дефосфорлану) шатастыруға болмайды. Молекуланың фосфорлану күйі, мейлі ол [[Ақуыз|белок]], [[Липидтер|липид]] немесе [[Көмірсулар|көмірсу]] болсын, оның белсенділігіне, реактивтілігіне және басқа молекулаларды байланыстыру қабілетіне әсер етуі мүмкін. Сондықтан киназалар [[Зат алмасу|метаболизмде]], жасуша сигнализациясында, ақуызды реттеуде, жасушалық тасымалдауда, [[Секрет бөлгіш жасушалар|секреторлық процестерде]] және басқа да көптеген жасушалық жолдарда маңызды болып табылады, бұл оларды адам физиологиясы үшін өте маңызды етеді. == Биохимия және функционалдық өзектілігі == [[Сурет:Basic_phosphorylation_reaction.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Basic_phosphorylation_reaction.png/660px-Basic_phosphorylation_reaction.png|нобай| Киназалар катализдейтін жалпы реакция]] Киназалар фосфат бөлігінің жоғары энергиялы молекуладан (мысалы, [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]]) олардың субстрат молекуласына ауысуына делдал болады, төмендегі суретте көрінеді. Бұл реакцияны тұрақтандыру үшін киназалар қажет, өйткені фосфоангидридтік байланыс жоғары деңгейде энергияны қамтиды. Киназалар өздерінің субстраттары мен фосфорил тобын белсенді учаскелерінде дұрыс бағыттайды, бұл реакция жылдамдығын арттырады. Сонымен қатар, олар әдетте теріс зарядталған фосфат топтарымен әрекеттесу арқылы өтпелі күйді электростатикалық тұрақтандыратын оң зарядталған [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарының]] қалдықтарын пайдаланады. Сонымен қатар, кейбір киназалар фосфат топтарын үйлестіру үшін белсенді учаскелерінде байланысқан металл кофакторларын пайдаланады. Протеинкиназаларды каталитикалық белсенді (канондық) немесе псевдокиназалар ретінде жіктеуге болады, бұл АТФ-ны орналастыратын немесе гидролиздейтін бір немесе бірнеше каталитикалық аминқышқылдарының эволюциялық жоғалуын көрсетеді.<ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease|journal=Trends in Cell Biology|volume=24|issue=9|pages=489–505|date=September 2014|pmid=24818526|doi=10.1016/j.tcb.2014.03.008}}</ref> Дегенмен, сигнал беру нәтижелері және аурудың өзектілігі тұрғысынан киназалар да, псевдокиназалар да адам жасушаларындағы маңызды сигнал модуляторлары болып табылады, киназаларды өте маңызды дәрілік мақсатқа айналдырады.<ref>Foulkes DM, Byrne DP and Eyers PA (2017) Pseudokinases: update on their functions and evaluation as new drug targets. Future Med Chem. 9(2):245-265</ref> Киназалар сигналдарды беру және жасушалардағы күрделі процестерді реттеу үшін кеңінен қолданылады. Молекулалардың фосфорлануы олардың белсенділігін күшейтуі немесе тежеуі және басқа молекулалармен әрекеттесу қабілетін модуляциялауы мүмкін. Фосфорил топтарының қосылуы және жойылуы жасушаны бақылау құралымен қамтамасыз етеді, өйткені әртүрлі киназалар әртүрлі жағдайларға немесе сигналдарға жауап бере алады. Функцияның жоғалуына немесе артуына әкелетін киназалардағы мутациялар адамдарда қатерлі ісік<ref>{{Cite news|title=Hallmarks of Cancer 1|url=http://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/2013/09/18/hallmarks-of-cancer-1-self-sufficiency-in-growth-signals}}</ref> және ауру тудыруы мүмкін, соның ішінде [[Лейкоз|лейкоздың]] және [[Нейробластома|нейробластомалардың]] кейбір түрлерін, [[Глиобластома|глиобластоманы]],<ref>{{Cite journal|title=Mutational profiling of kinases in glioblastoma}}</ref> спиноцеребеллярлық атаксияны (14 типті) [[агаммаглобулинемия]] және басқалар.<ref>{{Cite journal|title=Kinase mutations in human disease: interpreting genotype-phenotype relationships}}</ref> == Тарихы және классификациясы == АТФ көмегімен басқа ақуыздың фосфорлануын катализдейтін бірінші ақуызды 1954 жылы Евгений П.Кеннеди байқады, сол кезде ол казеиннің фосфорлануын катализдейтін бауыр ферментін сипаттады. 1956 жылы [[Эдмонд Фишер|Эдмонд Х.Фишер]] және [[Эдвин Кребс|Эдвин Г.Кребс]] фосфорилаза а мен фосфорилаза b арасындағы өзара конверсия фосфорлану және дефосфорлану арқылы жүретінін анықтады.<ref>{{Cite journal|title=Historical perspectives on protein phosphorylation and a classification system for protein kinases|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences|volume=302|issue=1108|pages=3–11|date=July 1983|pmid=6137005|doi=10.1098/rstb.1983.0033|bibcode=1983RSPTB.302....3K}}</ref> Фосфорил тобын фосфорилаза(b) ауыстырып, оны фосфорилаза(а) айналдыратын киназа Фосфорилаза киназа деп аталды. Жылдар өткеннен кейін протеинкиназа А (ПКА) фосфорилаза киназасын фосфорландыратын киназа каскадының алғашқы мысалы анықталды. Сонымен қатар, ПКА гликоген синтазасын тежейтіні анықталды, бұл тежелуге әкелетін фосфорлану оқиғасының алғашқы мысалы болды. 1969 жылы Лестер Рид пируватдегидрогеназаның фосфорлану арқылы инактивацияланғанын анықтады және бұл жаңалық фосфорланудың [[гликоген]] метаболизмінен басқа метаболизмдік жолдарда реттеу құралы ретінде қызмет етуі мүмкін екендігінің алғашқы анықтамасы болды. Сол жылы Том Ланган PKA гистон H1 фосфорланатынын анықтады, бұл фосфорлану ферментативті емес ақуыздарды реттей алады деп болжайды. 1970-ші жылдар кальмодулинге тәуелді протеинкиназалардың ашылуын және белоктардың бірнеше аминқышқылдарының қалдықтарында фосфорлануы мүмкін екендігін анықтауды қамтиды. 1990 жылдарды «белок киназа каскадтарының онжылдығы» деп сипаттауға болады. Осы уақыт ішінде MAPK/ERK жолы, JAK киназалары (ақуыз тирозин киназдарының отбасы) және PIP3-тәуелді киназа каскады ашылды.<ref name="origins">{{Cite journal|title=The role of human herpesvirus 8 and Epstein-Barr virus in the pathogenesis of giant lymph node hyperplasia (Castleman's disease)|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=22|issue=6|pages=1120–1121|date=June 1996|pmid=8783733|doi=10.1093/clinids/22.6.1120}}</ref> Әсер ететін субстрат бойынша киназалар кең топтарға жіктеледі: белоккиназалар, липидті киназалар, көмірсу киназалары. Киназаларды бактериялардан зеңге, құрттарға, сүтқоректілерге дейін әртүрлі түрлерде табуға болады.<ref>{{Cite journal|title=Structural evolution of the protein kinase-like superfamily|journal=PLOS Computational Biology|volume=1|issue=5|pages=e49|date=October 2005|pmid=16244704|pmc=1261164|doi=10.1371/journal.pcbi.0010049|bibcode=2005PLSCB...1...49S}}</ref> Адамдарда бес жүзден астам әртүрлі киназалар анықталды. <ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFManningWhyteMartinezHunter2002">Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S (December 2002). "The protein kinase complement of the human genome". ''Science''. '''298''' (5600): 1912–1934. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002Sci...298.1912M 2002Sci...298.1912M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1075762|10.1126/science.1075762]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12471243 12471243]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:26554314 26554314].</cite></ref> Олардың әртүрлілігі және сигнал берудегі рөлі оларды қызықты зерттеу объектісіне айналдырады. Әртүрлі басқа киназалар [[липидтер]], [[көмірсулар]], [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] және [[нуклеотидтер]] сияқты шағын молекулаларға сигнал беру үшін немесе оларды метаболикалық жолдар үшін дайындау үшін әрекет етеді. Ерекше киназалар көбінесе субстраттарының атымен аталады. Протеинкиназаларда көбінесе бірнеше субстрат болады, ал белоктар бірнеше арнайы киназалар үшін субстрат ретінде қызмет ете алады. Осы себепті белоккиназалар олардың белсенділігін реттейтін нәрсеге байланысты аталады (яғни Кальмодулинге тәуелді протеинкиназалар). Кейде олар бірнеше изоферменттік формалар болғандықтан одан әрі категорияларға бөлінеді. Мысалы, I және II типті циклдік-АМФ-тәуелді протеинкиназалар бірдей каталитикалық суббірліктерге ие, бірақ циклдік AMФ-ті байланыстыратын әртүрлі реттеуші суббірліктерге ие.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}</ref> == Протеин киназалары == [[Сурет:Signal_transduction_pathways.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Signal_transduction_pathways.png/440px-Signal_transduction_pathways.png|оңға|нобай| Сигналдарды тарату жолдарына шолу. Қатысқан ақуыздардың көпшілігі киназалар, соның ішінде протеинкиназалар (мысалы, MAPK және JAK) және липидті киназалар (PI3K сияқты).]] Протеинкиназалар белоктарға олардың серин, треонин, тирозин немесе гистидин қалдықтарында фосфорлану арқылы әсер етеді. Фосфорлану ақуыздың қызметін көптеген жолдармен өзгерте алады. Ол ақуыздың белсенділігін арттырады немесе азайтады, оны тұрақтандырады немесе жойылуын белгілейді, оны белгілі бір жасушалық бөлімшеде орналастырады және оның басқа ақуыздармен әрекеттесуін бастауы немесе бұзуы мүмкін. Протеин киназалары барлық киназалардың көпшілігін құрайды және кеңінен зерттеледі.<ref>{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref> Бұл киназалар фосфатазалармен бірге ақуыздар мен [[Ферменттер|ферменттерді]] реттеуде, сондай-ақ жасушада сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Жасушаның биологиялық реттеуге қол жеткізуінің әртүрлі жолдары туралы ойлау кезінде жалпы шатасу нүктесі туындайды. Жасушалық белоктар өтуі мүмкін коваленттік модификациялардың сансыз мысалдары бар; дегенмен, фосфорлану бірнеше қайтымды коваленттік модификациялардың бірі болып табылады. Бұл белоктардың фосфорлануының реттеуші екендігін дәлелдеді. Аллостериялық бақылаумен қамтамасыз етілген реттеуге қосымша белокты ковалентті түрлендірудің көптеген жолдары бар екенін ескерсек, ақуыз функциясын реттеудің әлеуеті орасан зор. [[Эдвин Кребс]] өзінің Хопкинс мемориалдық лекциясында аллостериялық бақылау жасушаның ішінен пайда болатын сигналдарға жауап беру үшін дамығанын, ал фосфорлану жасушадан тыс сигналдарға жауап беру үшін дамығанын айтты. Бұл идея [[Прокариоттар|прокариот жасушаларымен]] салыстырғанда белоктардың фосфорлануы [[Эукариоттар|эукариот жасушаларында]] жиірек болатындығына сәйкес келеді, өйткені неғұрлым күрделі жасуша түрі сигналдардың кең ауқымына жауап беру үшін дамыды.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKrebs1985">Krebs EG (October 1985). "The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture". ''Biochemical Society Transactions''. '''13''' (5): 813–820. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1042/bst0130813|10.1042/bst0130813]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2998902 2998902].</cite></ref> === Циклинге тәуелді киназалар === Циклинге тәуелді киназалар (CDKs) - [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] реттеуге қатысатын бірнеше түрлі киназалар тобы. Олар серин немесе треонин қалдықтарында басқа ақуыздарды фосфорлайды, бірақ CDK белсенді болу үшін алдымен циклин ақуызымен байланысуы керек.<ref name="cdk review">{{Cite journal|title=Cyclin-dependent kinases|journal=Chemical Reviews|volume=101|issue=8|pages=2511–2526|date=August 2001|pmid=11749386|doi=10.1021/cr0001030}}</ref> Арнайы CDK және циклиндердің әртүрлі комбинациялары жасушалық циклдің әртүрлі бөліктерін белгілейді. Сонымен қатар, CDK-тердің фосфорлану күйі олардың белсенділігі үшін де маңызды, өйткені олар басқа киназалармен (мысалы, CDK-белсендендіруші киназа) және фосфатазалармен (Cdc25 сияқты) реттеледі. CDK белсенді болғаннан кейін, олардың белсенділігін өзгерту үшін басқа ақуыздарды фосфорлайды, бұл жасушалық циклдің келесі кезеңіне қажетті оқиғаларға әкеледі. Олар жасушалық циклды бақылаудағы қызметімен танымал болғанымен, CDK-тер транскрипцияда, метаболизмде және басқа жасушалық оқиғаларда рөлдерге ие.<ref>{{Cite journal|title=Cdks, cyclins and CKIs: roles beyond cell cycle regulation|journal=Development|volume=140|issue=15|pages=3079–3093|date=August 2013|pmid=23861057|doi=10.1242/dev.091744}}</ref> Олардың жасушалық бөлінуді басқарудағы негізгі рөліне байланысты CDK-дегі мутациялар көбінесе қатерлі ісік клеткаларында кездеседі. Бұл мутациялар жасушалардың бақылаусыз өсуіне әкеледі, өйткені олар бүкіл жасуша циклынан тез өтеді.<ref name="can">{{Cite journal|title=Cyclin dependent kinases in cancer: potential for therapeutic intervention|journal=Cancer Biology & Therapy|volume=13|issue=7|pages=451–457|date=May 2012|pmid=22361734|doi=10.4161/cbt.19589}}</ref> CDK мутациялары лимфомаларда, сүт безінің қатерлі ісігінде, [[Ұйқы безі|ұйқы безінің]] [[Неоплазма|ісіктерінде]] және өкпенің қатерлі ісігінде кездеседі. Сондықтан, CDK ингибиторлары ісіктің кейбір түрлерін емдеу ретінде әзірленді.<ref name="can" /> === Митогенмен белсендірілген протеинкиназалар === MAP киназалары (Mitogen-activated protein kinase MAPKs) - әртүрлі жасушадан тыс өсу сигналдарына жауап беретін серин/треонинкиназалар тобы. Мысалы, өсу гормоны, эпидермистің өсу факторы, тромбоциттерден алынған өсу факторы және инсулин барлығы MAPK жолына қатыса алатын митогендік ынталандырулар болып саналады. Бұл жолды рецепторлар деңгейінде белсендіру сигналдық каскадты бастайды, соның арқасында Ras GTPase гуанозиндифосфат GTP -ге ауыстырады. Содан кейін Рас MEK (MAPKK) белсендіретін Раф киназаны (MAPKKK деп те аталады) белсендіреді. MEK [[Транскрипция (биология)|транскрипция]] мен аударманы реттей алатын MAPK (ERK деп те белгілі) белсендіреді. RAF және MAPK екеуі де серин/треонинкиназалар болса, MAPKK тирозин/треонинкиназа болып табылады. [[Сурет:Components_of_the_MAPK_Pathway.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Components_of_the_MAPK_Pathway.png/440px-Components_of_the_MAPK_Pathway.png|нобай| Митогендік сигналдардың әртүрлілігі MAPK жолына қатысады және киназдық каскад арқылы жасушаның өсуі мен дифференциациясына ықпал етеді.]] MAPK транскрипция факторларын тікелей немесе жанама реттей алады. Оның негізгі транскрипциялық мақсаттарына ATF-2, Chop, c-Jun, c-Myc, DPC4, Elk-1, Ets1, Max, MEF2C, NFAT4, Sap1a, STATs, Tal, p53, CREB және Myc кіреді. MAPK сонымен қатар үлкен рибосомалық суббірлікте S6 киназасын фосфорлау арқылы трансляцияны реттей алады. Ол сондай-ақ Ras, Sos және EGF рецепторының өзін қоса алғанда, MAPK сигналдық каскадының жоғарғы бөлігіндегі компоненттерді фосфорлайды.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways}}</ref> MAPK жолының канцерогендік потенциалы оны клиникалық маңызды етеді. Ол бақыланбайтын өсуге және кейіннен ісіктің пайда болуына әкелуі мүмкін жасушалық процестерге қатысады. Осы жолдағы мутациялар оның жасушалардың дифференциациясына, пролиферациясына, өмір сүруіне және апоптозға реттеуші әсерін өзгертеді, олардың барлығы [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] әртүрлі формаларына қатысты.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways|journal=Current Opinion in Cell Biology|volume=11|issue=2|pages=211–218|date=April 1999|pmid=10209154|doi=10.1016/s0955-0674(99)80028-3}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGarringtonJohnson1999">Garrington TP, Johnson GL (April 1999). "Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways". ''Current Opinion in Cell Biology''. '''11''' (2): 211–218. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/s0955-0674(99)80028-3|10.1016/s0955-0674(99)80028-3]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10209154 10209154].</cite></ref> == Липидті киназалар == Липидкиназалар жасушадағы липидтерді плазмалық мембранада да, органеллалардың мембраналарында да фосфорлайды. Фосфат топтарының қосылуы липидтің реактивтілігі мен локализациясын өзгерте алады және сигнал беруде қолданылуы мүмкін. === Фосфатидилинозитолкиназалар === [[Сурет:PI3_Kinase.tif|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/PI3_Kinase.tif/lossless-page1-220px-PI3_Kinase.tif.png|нобай| Инсулиннің өзінің рецепторларымен байланысуы PI3 киназаның мембранаға қонуына мүмкіндік береді, онда ол PI липидтерін фосфорлайды.]] Киназа ферменттері инозитол гидроксил тобын нуклеофильді ету арқылы реакциялардың жылдамдығын арттырады, көбінесе амин қышқылы қалдығының бүйірлік тізбегін жалпы негіз ретінде әрекет ету және гидроксилді депротонациялау үшін пайдаланады, бұл төмендегі механизмде көрінеді. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|pmc=2860105|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}</ref> Мұнда [[Аденозинүшфосфор қышқылы|аденозинтрифосфат (АТФ)]] мен фосфатидилинозит арасындағы реакция үйлестірілген. Ақырғы нәтиже фосфатидилинозитол-3-фосфат, сондай-ақ [[Аденозиндифосфат|аденозиндифосфат (АДФ)]] болып табылады. Сондай-ақ ферменттер реакцияның жылдам жүруі үшін АТФ молекуласын, сондай-ақ инозитол тобын дұрыс бағыттауға көмектеседі. Осы мақсат үшін жиі металл иондары үйлестіріледі. <ref name="PI" /> [[Сурет:PI3kinase_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/PI3kinase_mechanism.png/590px-PI3kinase_mechanism.png|ортаға|нобай| Фосфатидилинозитол-3киназаның механизмі. АТФ және фосфатидилинозитол реакцияға түсіп фосфатидилинозитол-3-фосфат пен АДФ түзеді, жалпы ''B'' негізінің көмегімен. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMillerTavshanjianOleksyPerisic2010">Miller S, Tavshanjian B, Oleksy A, Perisic O, Houseman BT, Shokat KM, Williams RL (March 2010). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 "Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34"]. ''Science''. '''327''' (5973): 1638–1642. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010Sci...327.1638M 2010Sci...327.1638M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1184429|10.1126/science.1184429]]. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 2860105]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20339072 20339072].</cite></ref>]] === Сфингозинкиназалар === Сфингозинкиназа (SK) - сфингозиннің сфингозин-1-фосфатқа (S1P) айналуын катализдейтін липидтікиназа. Сфинголипидтер - барлық жерде орналасқан мембраналық липидтер. Белсендірілгеннен кейін сфингозинкиназа цитозолдан плазмалық мембранаға ауысады, онда ол γ фосфатты (соңғы немесе соңғы фосфат) [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATФ]] немесе GTP -ден сфингозинге тасымалдайды. S1P рецепторы GPCR рецепторы болып табылады, сондықтан S1P G ақуызының сигнализациясын реттеу мүмкіндігіне ие. Алынған сигнал ERKs, Rho GTPase, Rac GTPase, PLC және AKT/PI3K сияқты жасушаішілік эффекторларды белсендіре алады. Ол сондай-ақ жасуша ішіндегі мақсатты молекулаларға өз әсерін көрсете алады. S1P HDAC гистон деацетилаза белсенділігін тікелей тежейтіні көрсетілген. Керісінше, фосфорсыздандырылған сфингозин жасуша апоптозына ықпал етеді, сондықтан жасуша тағдырын анықтаудағы рөліне байланысты SK реттелуін түсіну өте маңызды. Өткен зерттеулер көрсеткендей, СК рак клеткаларының өсуін қамтамасыз ете алады, өйткені олар жасушалық пролиферацияға ықпал етеді және SK1 (СК-ның белгілі бір түрі) ісіктердің белгілі бір түрлерінде жоғары концентрацияда болады. Сүтқоректілердің жасушаларында екі киназа бар, SK1 және SK2. SK1 SK2-мен салыстырғанда нақтырақ және олардың өрнек үлгілері де ерекшеленеді. SK1 өкпе, көкбауыр және лейкоцит жасушаларында, ал SK2 бүйрек және бауыр жасушаларында экспрессияланады. Бұл екі киназаның жасушаның тіршілігіне, пролиферациясына, дифференциациясына және [[Ісіну|қабынуына]] қатысуы оларды [[Химиотерапия|химиотерапиялық терапия]] үшін өміршең кандидаттар етеді. <ref>{{Cite journal|title=Roles, regulation and inhibitors of sphingosine kinase 2|journal=The FEBS Journal|volume=280|issue=21|pages=5317–5336|date=November 2013|pmid=23638983|doi=10.1111/febs.12314}}</ref> == Көмірсу киназалары == [[Сурет:Glycolysis_including_irreversible_steps.png|alt=Glycolysis includes four phosphorylations, two that create ATP from ADP and two that use ATP and converting it into ADP. Glycolysis is the first step of metabolism and includes ten reaction ultimately resulting in one glucose molecule producing two pyruvate molecules|сүрмесіз|Гликолизге төрт фосфорлану кіреді, екеуі АДФ-дан АТФ түзеді және екеуі АТФ қолданып, оны ADP-ге айналдырады. Гликолиз метаболизмнің бірінші сатысы болып табылады және он реакцияны қамтиды, нәтижесінде бір глюкоза молекуласы екі пируват молекуласын түзеді.]] Көптеген сүтқоректілер үшін көмірсулар күнделікті [[Калория|калориялық]] қажеттіліктің үлкен бөлігін қамтамасыз етеді. [[Олигосахаридтер|Олигосахаридтерден]] энергия жинау үшін алдымен олар [[Зат алмасу|метаболизмге]] түсуі үшін [[Моносахаридтер|моносахаридтерге ыдырауы]] керек. Киназалар метаболизмнің барлық дерлік жолдарында маңызды рөл атқарады. Сол жақтағы суретте киназалармен катализделген екі маңызды реакция бар [[Гликолиз|гликолиздің]] екінші фазасы көрсетілген. 1,3 бисфосфоглицераттағы ангидридті байланыс тұрақсыз және жоғары энергияға ие. 1,3-бисфосфогилцераткиназа 3-фосфоглицерат пен АТФ түзетін реакцияны жүзеге асыру үшін АДФ қажет. Гликолиздің соңғы сатысында пируваткиназа фосфорил тобын фосфоэнолпируваттан АДФ-ге ауыстырып, АТФ пен пируват түзеді. '''Гексокиназа''' глюкозаны жасушаға алғаш кіргенде оны пайдаланатын ең көп таралған фермент болып табылады. Ол АТФ гамма фосфатын С6 позициясына ауыстыру арқылы D-глюкозаны глюкоза-6-фосфатқа айналдырады. Бұл гликолиздегі маңызды қадам, өйткені ол теріс зарядқа байланысты глюкозаны жасуша ішінде ұстайды. Глюкоза өзінің фосфорсызданған түрінде мембрана арқылы алға-артқа өте оңай жылжи алады.<ref name="Carb">{{Cite journal|title=Metabolic regulation by chemical modification of enzymes|journal=Annual Review of Biochemistry|volume=40|pages=345–374|pmid=4399446|doi=10.1146/annurev.bi.40.070171.002021}}</ref> Гексокиназа геніндегі мутациялар сфероцитарлы емес гемолитикалық [[Анемия|анемияны]] тудыруы мүмкін гексокиназа тапшылығына әкелуі мүмкін.<ref>{{Cite web|title=Nonspherocytic hemolytic anemia due to hexokinase deficiency|url=http://rarediseases.info.nih.gov/gard/3672/nonspherocytic-hemolytic-anemia-due-to-hexokinase-deficiency/resources/1}}</ref> '''Фосфофруктокиназа''' немесе ФФК фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа айналуын катализдейді және гликолизді реттеудегі маңызды нүкте болып табылады. ATФ, H⁺ және [[Лимон қышқылы|цитраттың]] жоғары деңгейлері ПФК тежейді. Егер цитрат деңгейі жоғары болса, бұл гликолиздің оңтайлы жылдамдықта жұмыс істейтінін білдіреді. [[Аденозинмонофосфат|АТФ]] жоғары деңгейлері ФФК ынталандырады. Таруи ауруы, жаттығуларға төзбеушілікке әкелетін гликогенді сақтау ауруы, оның белсенділігін төмендететін ФФК геніндегі мутацияға байланысты.<ref>{{Cite web|title=Phosphofructokinase Deficiency Glycogen Storage Disease|url=http://www.patient.co.uk/doctor/phosphofructokinase-deficiency-glycogen-storage-disease}}</ref> == Басқа киназалар == [[Сурет:Riboflavin_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Riboflavin_kinase.png/220px-Riboflavin_kinase.png|нобай| Рибофлавинкиназаның оның өнімдерімен байланысқан белсенді аймағы - FMN (сол жақта) және ADP (оң жақта). PDB ID координаттары: 1N07. <ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of Schizosaccharomyces pombe riboflavin kinase reveals a novel ATP and riboflavin-binding fold|journal=Journal of Molecular Biology|volume=326|issue=5|pages=1463–1473|date=March 2003|pmid=12595258|doi=10.1016/s0022-2836(03)00059-7}}</ref>]] Киназалар белоктардан, липидтерден және көмірсулардан басқа көптеген басқа молекулаларға әсер етеді. Нуклеотидтерге (ДНҚ және РНҚ) әсер ететін көптеген заттар бар, соның ішінде нуклеозид-фосфаткиназалар және нуклеозид-дифосфаткиназалар сияқты нуклеотидтердің өзара конверсиясына қатысатындар.<ref>{{Кітап|isbn=9780470129302}}</ref> Киназалардың субстраты болып табылатын басқа шағын молекулаларға [[креатин]], фосфоглицерат, [[рибофлавин]], дигидроксиацетон, шикимат және басқалары жатады. === Рибофлавинкиназа === Рибофлавинкиназа флавин мононуклеотиді (FMN) түзу үшін [[Рибофлавин|рибофлавиннің]] фосфорлануын катализдейді. Оның реттелген байланысу механизмі бар, онда рибофлавин АТФ молекуласымен байланыспас бұрын киназамен байланысуы керек.<ref name="sdf">{{Cite journal|title=Ligand binding-induced conformational changes in riboflavin kinase: structural basis for the ordered mechanism|journal=Biochemistry|volume=42|issue=43|pages=12532–12538|date=November 2003|pmid=14580199|doi=10.1021/bi035450t}}</ref> [[Валенттілік|Екі валентті]] [[Ион (электроника)|катиондар]] [[Нуклеотидтер|нуклеотидті]] үйлестіруге көмектеседі.<ref name="sdf" /> Жалпы механизм төмендегі суретте көрсетілген. [[Сурет:Riboflavin_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Riboflavin_mechanism.png/550px-Riboflavin_mechanism.png|ортаға|нобай| Рибофлавинкиназаның механизмі.]] Рибофлавинкиназа жасушаларда маңызды рөл атқарады, өйткені FMN маңызды кофактор болып табылады. FMN сонымен қатар көптеген ферменттер, соның ішінде [[Зат алмасу|метаболизмде]] көптеген ферменттер пайдаланатын тотығу- тотықсыздандырғыш кофакторы болып табылатын [[Флавинадениндинуклеотид|флавин адениндинуклеотидінің]] (ФАД) прекурсоры болып табылады. Шындығында, рибофлавиннің FMN -ге фосфорлануын, сондай-ақ FMN -ден [[Флавинадениндинуклеотид|FAD]] реакциясын жүргізуге қабілетті кейбір ферменттер бар.<ref>{{Cite journal|title=Over-expression in Escherichia coli, purification and characterization of isoform 2 of human FAD synthetase|journal=Protein Expression and Purification|volume=52|issue=1|pages=175–181|date=March 2007|pmid=17049878|doi=10.1016/j.pep.2006.09.002}}</ref> Рибофлавинкиназа инсульттің алдын алуға көмектеседі және болашақта емдеу ретінде қолданылуы мүмкін. <ref>{{Cite journal|title=Importance of riboflavin kinase in the pathogenesis of stroke|journal=CNS Neuroscience & Therapeutics|volume=18|issue=10|pages=834–840|date=October 2012|pmid=22925047|pmc=6493343|doi=10.1111/j.1755-5949.2012.00379.x}}</ref> Ол тышқандарда зерттелген кезде инфекцияға да қатысты.<ref>{{Cite journal|title=Flavin metabolism during respiratory infection in mice|journal=The British Journal of Nutrition|volume=76|issue=3|pages=453–462|date=September 1996|pmid=8881717|doi=10.1079/BJN19960050}}</ref> === Тимидинкиназа ===   Тимидинкиназа - нуклеозидтердің фосфорлануына жауап беретін көптеген нуклеозидкиназалардың бірі. Тимидин монофосфатын (dTMP) жасау үшін тимидинді фосфорлайды. Бұл киназа төменде көрсетілгендей тимидинге [[Фосфаттар|фосфат]] беру үшін ATP молекуласын пайдаланады. Тимидинкиназа, сондай-ақ басқа нуклеозидтер мен нуклеотид киназалары арқылы фосфаттың бір нуклеотидтен екіншісіне тасымалдануы әртүрлі нуклеотидтердің әрқайсысының деңгейін бақылауға көмектесу үшін қызмет етеді. [[Сурет:Thymidine_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Thymidine_kinase.png/550px-Thymidine_kinase.png|ортаға|нобай| Тимидинкиназамен катализденген жалпы реакция.]] dTMP молекуласын жасағаннан кейін, басқа киназа, тимидилаткиназа, дифосфатты пішінді dTDP жасау үшін dTMP-ге әсер ете алады. Нуклеозиддифосфаткиназа ДНҚ синтезінде қолданылатын тимидинтрифосфат, dTTP түзілуін катализдейді. Осыған байланысты тимидинкиназа белсенділігі [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклмен]] тығыз байланысты және клиникалық химияда ісік маркері ретінде қолданылады.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase and cancer monitoring|journal=Cancer Letters|volume=316|issue=1|pages=6–10|date=March 2012|pmid=22068047|doi=10.1016/j.canlet.2011.10.025}}</ref> Сондықтан оны кейде науқастың болжамын болжау үшін қолдануға болады.<ref>{{Cite journal|title=The role of thymidine kinase in cancer diseases|journal=Expert Opinion on Medical Diagnostics|volume=2|issue=2|pages=129–141|date=February 2008|pmid=23485133|doi=10.1517/17530059.2.2.129}}</ref> Тимидинкиназа [[Ген|генінің]] мутациялары бар науқастарда [[митохондриялық ДНҚ]] -ны жоғалту [[Синдром|синдромының]] белгілі бір түрі болуы мүмкін, бұл ауру ерте балалық шақта өлімге әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase 2 defects can cause multi-tissue mtDNA depletion syndrome|journal=Brain|volume=131|issue=Pt 11|pages=2841–2850|date=November 2008|pmid=18819985|doi=10.1093/brain/awn236}}</ref> == Сондай-ақ қараңыз == * Белсендіру циклі * Автофосфорлану * Са<nowiki><sup id="mwAWg">2+</sup></nowiki> /кальмодулинге тәуелді протеинкиназа * Жасуша сигнализациясы * Циклинге тәуелді киназа * G белокпен байланысқан рецептор * Нуклеозид-дифосфаткиназа * Фосфатаза * Фосфатидилинозитолфосфаткиназалар * [[Фосфолипидтер|Фосфолипид]] * Фосфопротеин * Фосфорлану * Фосфотрансфераза * Сигналдың берілуі * Тимидинкиназа * Клиникалық химиядағы тимидинкиназа * Тимидилаткиназа * Қабырғамен байланысты киназа == Анықтамалар == {{Дереккөздер|30em}} [[Санат:Pages with unreviewed translations]] n2kcf2q2cc2lddl251r5axd6f30gus8 3064206 3064077 2022-08-25T17:13:03Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> [[Сурет:Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png/280px-Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|нобай| Гидролизденбейтін [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]] аналогы (AMP-PNP) бар кешендегі дигидроксиацетонкиназа. PDB ID координаттары:1UN9.<ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of the Citrobacter freundii dihydroxyacetone kinase reveals an eight-stranded alpha-helical barrel ATP-binding domain|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=48|pages=48236–48244|date=November 2003|pmid=12966101|doi=10.1074/jbc.M305942200}}</ref>]] Биохимияда киназа фосфат топтарының жоғары энергиялы фосфаттан молекулаларды белгілі бір субстраттарға беруді катализдейтін фермент.Бұл процесс фосфорлану деп аталады, онда жоғары энергиялы АТФ молекуласы субстрат молекуласына фосфат тобын береді. Бұл переэтерификация фосфорланған субстрат пен [[Аденозинмонофосфат|АДФ]] пайда болуына әкеледі. Керісінше, бұл фосфорланған субстрат фосфат тобын берген кезде дефосфорлану деп аталады, ал АДФ фосфат тобын алады (дефосфорланған субстрат пен жоғары энергиялы АТФ молекуласын құрайды). Бұл екі процесс, фосфорлану және дефосфорлану [[гликолиз]] кезінде төрт рет жүреді.<ref name="pmid12471243">{{cite journal|vauthors=Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|s2cid=26554314|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref> Киназалар фосфотрансферазалардың үлкен тобына жатады. Киназаларды акцепторға бейорганикалық фосфат топтарының қосылуын катализдейтін фосфорилазалармен де, фосфат топтарын кетіретін фосфатазалармен де (дефосфорлану) шатастыруға болмайды. Молекуланың фосфорлану күйі, мейлі ол [[Ақуыз|белок]], [[Липидтер|липид]] немесе [[Көмірсулар|көмірсу]] болсын, оның белсенділігіне, реактивтілігіне және басқа молекулаларды байланыстыру қабілетіне әсер етуі мүмкін. Сондықтан киназалар [[Зат алмасу|метаболизмде]], жасуша сигнализациясында, ақуызды реттеуде, жасушалық тасымалдауда, [[Секрет бөлгіш жасушалар|секреторлық процестерде]] және басқа да көптеген жасушалық жолдарда маңызды болып табылады, бұл оларды адам физиологиясы үшін өте маңызды етеді. == Биохимия және функционалдық өзектілігі == [[Сурет:Basic_phosphorylation_reaction.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Basic_phosphorylation_reaction.png/660px-Basic_phosphorylation_reaction.png|нобай| Киназалар катализдейтін жалпы реакция]] Киназалар фосфат бөлігінің жоғары энергиялы молекуладан (мысалы, [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]]) олардың субстрат молекуласына ауысуына делдал болады, төмендегі суретте көрінеді. Бұл реакцияны тұрақтандыру үшін киназалар қажет, өйткені фосфоангидридтік байланыс жоғары деңгейде энергияны қамтиды. Киназалар өздерінің субстраттары мен фосфорил тобын белсенді учаскелерінде дұрыс бағыттайды, бұл реакция жылдамдығын арттырады. Сонымен қатар, олар әдетте теріс зарядталған фосфат топтарымен әрекеттесу арқылы өтпелі күйді электростатикалық тұрақтандыратын оң зарядталған [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарының]] қалдықтарын пайдаланады. Сонымен қатар, кейбір киназалар фосфат топтарын үйлестіру үшін белсенді учаскелерінде байланысқан металл кофакторларын пайдаланады. Протеинкиназаларды каталитикалық белсенді (канондық) немесе псевдокиназалар ретінде жіктеуге болады, бұл АТФ-ны орналастыратын немесе гидролиздейтін бір немесе бірнеше каталитикалық аминқышқылдарының эволюциялық жоғалуын көрсетеді.<ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease|journal=Trends in Cell Biology|volume=24|issue=9|pages=489–505|date=September 2014|pmid=24818526|doi=10.1016/j.tcb.2014.03.008}}</ref> Дегенмен, сигнал беру нәтижелері және аурудың өзектілігі тұрғысынан киназалар да, псевдокиназалар да адам жасушаларындағы маңызды сигнал модуляторлары болып табылады, киназаларды өте маңызды дәрілік мақсатқа айналдырады.<ref>Foulkes DM, Byrne DP and Eyers PA (2017) Pseudokinases: update on their functions and evaluation as new drug targets. Future Med Chem. 9(2):245-265</ref> Киназалар сигналдарды беру және жасушалардағы күрделі процестерді реттеу үшін кеңінен қолданылады. Молекулалардың фосфорлануы олардың белсенділігін күшейтуі немесе тежеуі және басқа молекулалармен әрекеттесу қабілетін модуляциялауы мүмкін. Фосфорил топтарының қосылуы және жойылуы жасушаны бақылау құралымен қамтамасыз етеді, өйткені әртүрлі киназалар әртүрлі жағдайларға немесе сигналдарға жауап бере алады. Функцияның жоғалуына немесе артуына әкелетін киназалардағы мутациялар адамдарда қатерлі ісік<ref>{{Cite news|title=Hallmarks of Cancer 1|url=http://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/2013/09/18/hallmarks-of-cancer-1-self-sufficiency-in-growth-signals}}</ref> және ауру тудыруы мүмкін, соның ішінде [[Лейкоз|лейкоздың]] және [[Нейробластома|нейробластомалардың]] кейбір түрлерін, [[Глиобластома|глиобластоманы]],<ref>{{Cite journal|title=Mutational profiling of kinases in glioblastoma}}</ref> спиноцеребеллярлық атаксияны (14 типті) [[агаммаглобулинемия]] және басқалар.<ref>{{Cite journal|title=Kinase mutations in human disease: interpreting genotype-phenotype relationships}}</ref> == Тарихы және классификациясы == АТФ көмегімен басқа ақуыздың фосфорлануын катализдейтін бірінші ақуызды 1954 жылы Евгений П.Кеннеди байқады, сол кезде ол казеиннің фосфорлануын катализдейтін бауыр ферментін сипаттады. 1956 жылы [[Эдмонд Фишер|Эдмонд Х.Фишер]] және [[Эдвин Кребс|Эдвин Г.Кребс]] фосфорилаза а мен фосфорилаза b арасындағы өзара конверсия фосфорлану және дефосфорлану арқылы жүретінін анықтады.<ref>{{Cite journal|title=Historical perspectives on protein phosphorylation and a classification system for protein kinases|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences|volume=302|issue=1108|pages=3–11|date=July 1983|pmid=6137005|doi=10.1098/rstb.1983.0033|bibcode=1983RSPTB.302....3K}}</ref> Фосфорил тобын фосфорилаза(b) ауыстырып, оны фосфорилаза(а) айналдыратын киназа Фосфорилаза киназа деп аталды. Жылдар өткеннен кейін протеинкиназа А (ПКА) фосфорилаза киназасын фосфорландыратын киназа каскадының алғашқы мысалы анықталды. Сонымен қатар, ПКА гликоген синтазасын тежейтіні анықталды, бұл тежелуге әкелетін фосфорлану оқиғасының алғашқы мысалы болды. 1969 жылы Лестер Рид пируватдегидрогеназаның фосфорлану арқылы инактивацияланғанын анықтады және бұл жаңалық фосфорланудың [[гликоген]] метаболизмінен басқа метаболизмдік жолдарда реттеу құралы ретінде қызмет етуі мүмкін екендігінің алғашқы анықтамасы болды. Сол жылы Том Ланган PKA гистон H1 фосфорланатынын анықтады, бұл фосфорлану ферментативті емес ақуыздарды реттей алады деп болжайды. 1970-ші жылдар кальмодулинге тәуелді протеинкиназалардың ашылуын және белоктардың бірнеше аминқышқылдарының қалдықтарында фосфорлануы мүмкін екендігін анықтауды қамтиды. 1990 жылдарды «белок киназа каскадтарының онжылдығы» деп сипаттауға болады. Осы уақыт ішінде MAPK/ERK жолы, JAK киназалары (ақуыз тирозин киназдарының отбасы) және PIP3-тәуелді киназа каскады ашылды.<ref name="origins">{{Cite journal|title=The role of human herpesvirus 8 and Epstein-Barr virus in the pathogenesis of giant lymph node hyperplasia (Castleman's disease)|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=22|issue=6|pages=1120–1121|date=June 1996|pmid=8783733|doi=10.1093/clinids/22.6.1120}}</ref> Әсер ететін субстрат бойынша киназалар кең топтарға жіктеледі: белоккиназалар, липидті киназалар, көмірсу киназалары. Киназаларды бактериялардан зеңге, құрттарға, сүтқоректілерге дейін әртүрлі түрлерде табуға болады.<ref>{{Cite journal|title=Structural evolution of the protein kinase-like superfamily|journal=PLOS Computational Biology|volume=1|issue=5|pages=e49|date=October 2005|pmid=16244704|pmc=1261164|doi=10.1371/journal.pcbi.0010049|bibcode=2005PLSCB...1...49S}}</ref> Адамдарда бес жүзден астам әртүрлі киназалар анықталды. <ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFManningWhyteMartinezHunter2002">Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S (December 2002). "The protein kinase complement of the human genome". ''Science''. '''298''' (5600): 1912–1934. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002Sci...298.1912M 2002Sci...298.1912M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1075762|10.1126/science.1075762]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12471243 12471243]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:26554314 26554314].</cite></ref> Олардың әртүрлілігі және сигнал берудегі рөлі оларды қызықты зерттеу объектісіне айналдырады. Әртүрлі басқа киназалар [[липидтер]], [[көмірсулар]], [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] және [[нуклеотидтер]] сияқты шағын молекулаларға сигнал беру үшін немесе оларды метаболикалық жолдар үшін дайындау үшін әрекет етеді. Ерекше киназалар көбінесе субстраттарының атымен аталады. Протеинкиназаларда көбінесе бірнеше субстрат болады, ал белоктар бірнеше арнайы киназалар үшін субстрат ретінде қызмет ете алады. Осы себепті белоккиназалар олардың белсенділігін реттейтін нәрсеге байланысты аталады (яғни Кальмодулинге тәуелді протеинкиназалар). Кейде олар бірнеше изоферменттік формалар болғандықтан одан әрі категорияларға бөлінеді. Мысалы, I және II типті циклдік-АМФ-тәуелді протеинкиназалар бірдей каталитикалық суббірліктерге ие, бірақ циклдік AMФ-ті байланыстыратын әртүрлі реттеуші суббірліктерге ие.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}</ref> == Протеин киназалары == [[Сурет:Signal_transduction_pathways.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Signal_transduction_pathways.png/440px-Signal_transduction_pathways.png|оңға|нобай| Сигналдарды тарату жолдарына шолу. Қатысқан ақуыздардың көпшілігі киназалар, соның ішінде протеинкиназалар (мысалы, MAPK және JAK) және липидті киназалар (PI3K сияқты).]] Протеинкиназалар белоктарға олардың серин, треонин, тирозин немесе гистидин қалдықтарында фосфорлану арқылы әсер етеді. Фосфорлану ақуыздың қызметін көптеген жолдармен өзгерте алады. Ол ақуыздың белсенділігін арттырады немесе азайтады, оны тұрақтандырады немесе жойылуын белгілейді, оны белгілі бір жасушалық бөлімшеде орналастырады және оның басқа ақуыздармен әрекеттесуін бастауы немесе бұзуы мүмкін. Протеин киназалары барлық киназалардың көпшілігін құрайды және кеңінен зерттеледі.<ref>{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref> Бұл киназалар фосфатазалармен бірге ақуыздар мен [[Ферменттер|ферменттерді]] реттеуде, сондай-ақ жасушада сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Жасушаның биологиялық реттеуге қол жеткізуінің әртүрлі жолдары туралы ойлау кезінде жалпы шатасу нүктесі туындайды. Жасушалық белоктар өтуі мүмкін коваленттік модификациялардың сансыз мысалдары бар; дегенмен, фосфорлану бірнеше қайтымды коваленттік модификациялардың бірі болып табылады. Бұл белоктардың фосфорлануының реттеуші екендігін дәлелдеді. Аллостериялық бақылаумен қамтамасыз етілген реттеуге қосымша белокты ковалентті түрлендірудің көптеген жолдары бар екенін ескерсек, ақуыз функциясын реттеудің әлеуеті орасан зор. [[Эдвин Кребс]] өзінің Хопкинс мемориалдық лекциясында аллостериялық бақылау жасушаның ішінен пайда болатын сигналдарға жауап беру үшін дамығанын, ал фосфорлану жасушадан тыс сигналдарға жауап беру үшін дамығанын айтты. Бұл идея [[Прокариоттар|прокариот жасушаларымен]] салыстырғанда белоктардың фосфорлануы [[Эукариоттар|эукариот жасушаларында]] жиірек болатындығына сәйкес келеді, өйткені неғұрлым күрделі жасуша түрі сигналдардың кең ауқымына жауап беру үшін дамыды.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKrebs1985">Krebs EG (October 1985). "The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture". ''Biochemical Society Transactions''. '''13''' (5): 813–820. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1042/bst0130813|10.1042/bst0130813]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2998902 2998902].</cite></ref> === Циклинге тәуелді киназалар === Циклинге тәуелді киназалар (CDKs) - [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] реттеуге қатысатын бірнеше түрлі киназалар тобы. Олар серин немесе треонин қалдықтарында басқа ақуыздарды фосфорлайды, бірақ CDK белсенді болу үшін алдымен циклин ақуызымен байланысуы керек.<ref name="cdk review">{{Cite journal|title=Cyclin-dependent kinases|journal=Chemical Reviews|volume=101|issue=8|pages=2511–2526|date=August 2001|pmid=11749386|doi=10.1021/cr0001030}}</ref> Арнайы CDK және циклиндердің әртүрлі комбинациялары жасушалық циклдің әртүрлі бөліктерін белгілейді. Сонымен қатар, CDK-тердің фосфорлану күйі олардың белсенділігі үшін де маңызды, өйткені олар басқа киназалармен (мысалы, CDK-белсендендіруші киназа) және фосфатазалармен (Cdc25 сияқты) реттеледі. CDK белсенді болғаннан кейін, олардың белсенділігін өзгерту үшін басқа ақуыздарды фосфорлайды, бұл жасушалық циклдің келесі кезеңіне қажетті оқиғаларға әкеледі. Олар жасушалық циклды бақылаудағы қызметімен танымал болғанымен, CDK-тер транскрипцияда, метаболизмде және басқа жасушалық оқиғаларда рөлдерге ие.<ref>{{Cite journal|title=Cdks, cyclins and CKIs: roles beyond cell cycle regulation|journal=Development|volume=140|issue=15|pages=3079–3093|date=August 2013|pmid=23861057|doi=10.1242/dev.091744}}</ref> Олардың жасушалық бөлінуді басқарудағы негізгі рөліне байланысты CDK-дегі мутациялар көбінесе қатерлі ісік клеткаларында кездеседі. Бұл мутациялар жасушалардың бақылаусыз өсуіне әкеледі, өйткені олар бүкіл жасуша циклынан тез өтеді.<ref name="can">{{Cite journal|title=Cyclin dependent kinases in cancer: potential for therapeutic intervention|journal=Cancer Biology & Therapy|volume=13|issue=7|pages=451–457|date=May 2012|pmid=22361734|doi=10.4161/cbt.19589}}</ref> CDK мутациялары лимфомаларда, сүт безінің қатерлі ісігінде, [[Ұйқы безі|ұйқы безінің]] [[Неоплазма|ісіктерінде]] және өкпенің қатерлі ісігінде кездеседі. Сондықтан, CDK ингибиторлары ісіктің кейбір түрлерін емдеу ретінде әзірленді.<ref name="can" /> === Митогенмен белсендірілген протеинкиназалар === MAP киназалары (Mitogen-activated protein kinase MAPKs) - әртүрлі жасушадан тыс өсу сигналдарына жауап беретін серин/треонинкиназалар тобы. Мысалы, өсу гормоны, эпидермистің өсу факторы, тромбоциттерден алынған өсу факторы және инсулин барлығы MAPK жолына қатыса алатын митогендік ынталандырулар болып саналады. Бұл жолды рецепторлар деңгейінде белсендіру сигналдық каскадты бастайды, соның арқасында Ras GTPase гуанозиндифосфат GTP -ге ауыстырады. Содан кейін Рас MEK (MAPKK) белсендіретін Раф киназаны (MAPKKK деп те аталады) белсендіреді. MEK [[Транскрипция (биология)|транскрипция]] мен аударманы реттей алатын MAPK (ERK деп те белгілі) белсендіреді. RAF және MAPK екеуі де серин/треонинкиназалар болса, MAPKK тирозин/треонинкиназа болып табылады. [[Сурет:Components_of_the_MAPK_Pathway.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Components_of_the_MAPK_Pathway.png/440px-Components_of_the_MAPK_Pathway.png|нобай| Митогендік сигналдардың әртүрлілігі MAPK жолына қатысады және киназдық каскад арқылы жасушаның өсуі мен дифференциациясына ықпал етеді.]] MAPK транскрипция факторларын тікелей немесе жанама реттей алады. Оның негізгі транскрипциялық мақсаттарына ATF-2, Chop, c-Jun, c-Myc, DPC4, Elk-1, Ets1, Max, MEF2C, NFAT4, Sap1a, STATs, Tal, p53, CREB және Myc кіреді. MAPK сонымен қатар үлкен рибосомалық суббірлікте S6 киназасын фосфорлау арқылы трансляцияны реттей алады. Ол сондай-ақ Ras, Sos және EGF рецепторының өзін қоса алғанда, MAPK сигналдық каскадының жоғарғы бөлігіндегі компоненттерді фосфорлайды.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways}}</ref> MAPK жолының канцерогендік потенциалы оны клиникалық маңызды етеді. Ол бақыланбайтын өсуге және кейіннен ісіктің пайда болуына әкелуі мүмкін жасушалық процестерге қатысады. Осы жолдағы мутациялар оның жасушалардың дифференциациясына, пролиферациясына, өмір сүруіне және апоптозға реттеуші әсерін өзгертеді, олардың барлығы [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] әртүрлі формаларына қатысты.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways|journal=Current Opinion in Cell Biology|volume=11|issue=2|pages=211–218|date=April 1999|pmid=10209154|doi=10.1016/s0955-0674(99)80028-3}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGarringtonJohnson1999">Garrington TP, Johnson GL (April 1999). "Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways". ''Current Opinion in Cell Biology''. '''11''' (2): 211–218. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/s0955-0674(99)80028-3|10.1016/s0955-0674(99)80028-3]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10209154 10209154].</cite></ref> == Липидті киназалар == Липидкиназалар жасушадағы липидтерді плазмалық мембранада да, органеллалардың мембраналарында да фосфорлайды. Фосфат топтарының қосылуы липидтің реактивтілігі мен локализациясын өзгерте алады және сигнал беруде қолданылуы мүмкін. === Фосфатидилинозитолкиназалар === [[Сурет:PI3_Kinase.tif|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/PI3_Kinase.tif/lossless-page1-220px-PI3_Kinase.tif.png|нобай| Инсулиннің өзінің рецепторларымен байланысуы PI3 киназаның мембранаға қонуына мүмкіндік береді, онда ол PI липидтерін фосфорлайды.]] Киназа ферменттері инозитол гидроксил тобын нуклеофильді ету арқылы реакциялардың жылдамдығын арттырады, көбінесе амин қышқылы қалдығының бүйірлік тізбегін жалпы негіз ретінде әрекет ету және гидроксилді депротонациялау үшін пайдаланады, бұл төмендегі механизмде көрінеді. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|pmc=2860105|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}</ref> Мұнда [[Аденозинүшфосфор қышқылы|аденозинтрифосфат (АТФ)]] мен фосфатидилинозит арасындағы реакция үйлестірілген. Ақырғы нәтиже фосфатидилинозитол-3-фосфат, сондай-ақ [[Аденозиндифосфат|аденозиндифосфат (АДФ)]] болып табылады. Сондай-ақ ферменттер реакцияның жылдам жүруі үшін АТФ молекуласын, сондай-ақ инозитол тобын дұрыс бағыттауға көмектеседі. Осы мақсат үшін жиі металл иондары үйлестіріледі. <ref name="PI" /> [[Сурет:PI3kinase_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/PI3kinase_mechanism.png/590px-PI3kinase_mechanism.png|ортаға|нобай| Фосфатидилинозитол-3киназаның механизмі. АТФ және фосфатидилинозитол реакцияға түсіп фосфатидилинозитол-3-фосфат пен АДФ түзеді, жалпы ''B'' негізінің көмегімен. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMillerTavshanjianOleksyPerisic2010">Miller S, Tavshanjian B, Oleksy A, Perisic O, Houseman BT, Shokat KM, Williams RL (March 2010). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 "Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34"]. ''Science''. '''327''' (5973): 1638–1642. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010Sci...327.1638M 2010Sci...327.1638M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1184429|10.1126/science.1184429]]. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 2860105]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20339072 20339072].</cite></ref>]] === Сфингозинкиназалар === Сфингозинкиназа (SK) - сфингозиннің сфингозин-1-фосфатқа (S1P) айналуын катализдейтін липидтікиназа. Сфинголипидтер - барлық жерде орналасқан мембраналық липидтер. Белсендірілгеннен кейін сфингозинкиназа цитозолдан плазмалық мембранаға ауысады, онда ол γ фосфатты (соңғы немесе соңғы фосфат) [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATФ]] немесе GTP -ден сфингозинге тасымалдайды. S1P рецепторы GPCR рецепторы болып табылады, сондықтан S1P G ақуызының сигнализациясын реттеу мүмкіндігіне ие. Алынған сигнал ERKs, Rho GTPase, Rac GTPase, PLC және AKT/PI3K сияқты жасушаішілік эффекторларды белсендіре алады. Ол сондай-ақ жасуша ішіндегі мақсатты молекулаларға өз әсерін көрсете алады. S1P HDAC гистон деацетилаза белсенділігін тікелей тежейтіні көрсетілген. Керісінше, фосфорсыздандырылған сфингозин жасуша апоптозына ықпал етеді, сондықтан жасуша тағдырын анықтаудағы рөліне байланысты SK реттелуін түсіну өте маңызды. Өткен зерттеулер көрсеткендей, СК рак клеткаларының өсуін қамтамасыз ете алады, өйткені олар жасушалық пролиферацияға ықпал етеді және SK1 (СК-ның белгілі бір түрі) ісіктердің белгілі бір түрлерінде жоғары концентрацияда болады. Сүтқоректілердің жасушаларында екі киназа бар, SK1 және SK2. SK1 SK2-мен салыстырғанда нақтырақ және олардың өрнек үлгілері де ерекшеленеді. SK1 өкпе, көкбауыр және лейкоцит жасушаларында, ал SK2 бүйрек және бауыр жасушаларында экспрессияланады. Бұл екі киназаның жасушаның тіршілігіне, пролиферациясына, дифференциациясына және [[Ісіну|қабынуына]] қатысуы оларды [[Химиотерапия|химиотерапиялық терапия]] үшін өміршең кандидаттар етеді. <ref>{{Cite journal|title=Roles, regulation and inhibitors of sphingosine kinase 2|journal=The FEBS Journal|volume=280|issue=21|pages=5317–5336|date=November 2013|pmid=23638983|doi=10.1111/febs.12314}}</ref> == Көмірсу киназалары == [[Сурет:Glycolysis_including_irreversible_steps.png|alt=Glycolysis includes four phosphorylations, two that create ATP from ADP and two that use ATP and converting it into ADP. Glycolysis is the first step of metabolism and includes ten reaction ultimately resulting in one glucose molecule producing two pyruvate molecules|сүрмесіз|Гликолизге төрт фосфорлану кіреді, екеуі АДФ-дан АТФ түзеді және екеуі АТФ қолданып, оны ADP-ге айналдырады. Гликолиз метаболизмнің бірінші сатысы болып табылады және он реакцияны қамтиды, нәтижесінде бір глюкоза молекуласы екі пируват молекуласын түзеді.]] Көптеген сүтқоректілер үшін көмірсулар күнделікті [[Калория|калориялық]] қажеттіліктің үлкен бөлігін қамтамасыз етеді. [[Олигосахаридтер|Олигосахаридтерден]] энергия жинау үшін алдымен олар [[Зат алмасу|метаболизмге]] түсуі үшін [[Моносахаридтер|моносахаридтерге ыдырауы]] керек. Киназалар метаболизмнің барлық дерлік жолдарында маңызды рөл атқарады. Сол жақтағы суретте киназалармен катализделген екі маңызды реакция бар [[Гликолиз|гликолиздің]] екінші фазасы көрсетілген. 1,3 бисфосфоглицераттағы ангидридті байланыс тұрақсыз және жоғары энергияға ие. 1,3-бисфосфогилцераткиназа 3-фосфоглицерат пен АТФ түзетін реакцияны жүзеге асыру үшін АДФ қажет. Гликолиздің соңғы сатысында пируваткиназа фосфорил тобын фосфоэнолпируваттан АДФ-ге ауыстырып, АТФ пен пируват түзеді. '''Гексокиназа''' глюкозаны жасушаға алғаш кіргенде оны пайдаланатын ең көп таралған фермент болып табылады. Ол АТФ гамма фосфатын С6 позициясына ауыстыру арқылы D-глюкозаны глюкоза-6-фосфатқа айналдырады. Бұл гликолиздегі маңызды қадам, өйткені ол теріс зарядқа байланысты глюкозаны жасуша ішінде ұстайды. Глюкоза өзінің фосфорсызданған түрінде мембрана арқылы алға-артқа өте оңай жылжи алады.<ref name="Carb">{{Cite journal|title=Metabolic regulation by chemical modification of enzymes|journal=Annual Review of Biochemistry|volume=40|pages=345–374|pmid=4399446|doi=10.1146/annurev.bi.40.070171.002021}}</ref> Гексокиназа геніндегі мутациялар сфероцитарлы емес гемолитикалық [[Анемия|анемияны]] тудыруы мүмкін гексокиназа тапшылығына әкелуі мүмкін.<ref>{{Cite web|title=Nonspherocytic hemolytic anemia due to hexokinase deficiency|url=http://rarediseases.info.nih.gov/gard/3672/nonspherocytic-hemolytic-anemia-due-to-hexokinase-deficiency/resources/1}}</ref> '''Фосфофруктокиназа''' немесе ФФК фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа айналуын катализдейді және гликолизді реттеудегі маңызды нүкте болып табылады. ATФ, H⁺ және [[Лимон қышқылы|цитраттың]] жоғары деңгейлері ПФК тежейді. Егер цитрат деңгейі жоғары болса, бұл гликолиздің оңтайлы жылдамдықта жұмыс істейтінін білдіреді. [[Аденозинмонофосфат|АТФ]] жоғары деңгейлері ФФК ынталандырады. Таруи ауруы, жаттығуларға төзбеушілікке әкелетін гликогенді сақтау ауруы, оның белсенділігін төмендететін ФФК геніндегі мутацияға байланысты.<ref>{{Cite web|title=Phosphofructokinase Deficiency Glycogen Storage Disease|url=http://www.patient.co.uk/doctor/phosphofructokinase-deficiency-glycogen-storage-disease}}</ref> == Басқа киназалар == [[Сурет:Riboflavin_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Riboflavin_kinase.png/220px-Riboflavin_kinase.png|нобай| Рибофлавинкиназаның оның өнімдерімен байланысқан белсенді аймағы - FMN (сол жақта) және ADP (оң жақта). PDB ID координаттары: 1N07. <ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of Schizosaccharomyces pombe riboflavin kinase reveals a novel ATP and riboflavin-binding fold|journal=Journal of Molecular Biology|volume=326|issue=5|pages=1463–1473|date=March 2003|pmid=12595258|doi=10.1016/s0022-2836(03)00059-7}}</ref>]] Киназалар белоктардан, липидтерден және көмірсулардан басқа көптеген басқа молекулаларға әсер етеді. Нуклеотидтерге (ДНҚ және РНҚ) әсер ететін көптеген заттар бар, соның ішінде нуклеозид-фосфаткиназалар және нуклеозид-дифосфаткиназалар сияқты нуклеотидтердің өзара конверсиясына қатысатындар.<ref>{{Кітап|isbn=9780470129302}}</ref> Киназалардың субстраты болып табылатын басқа шағын молекулаларға [[креатин]], фосфоглицерат, [[рибофлавин]], дигидроксиацетон, шикимат және басқалары жатады. === Рибофлавинкиназа === Рибофлавинкиназа флавин мононуклеотиді (FMN) түзу үшін [[Рибофлавин|рибофлавиннің]] фосфорлануын катализдейді. Оның реттелген байланысу механизмі бар, онда рибофлавин АТФ молекуласымен байланыспас бұрын киназамен байланысуы керек.<ref name="sdf">{{Cite journal|title=Ligand binding-induced conformational changes in riboflavin kinase: structural basis for the ordered mechanism|journal=Biochemistry|volume=42|issue=43|pages=12532–12538|date=November 2003|pmid=14580199|doi=10.1021/bi035450t}}</ref> [[Валенттілік|Екі валентті]] [[Ион (электроника)|катиондар]] [[Нуклеотидтер|нуклеотидті]] үйлестіруге көмектеседі.<ref name="sdf" /> Жалпы механизм төмендегі суретте көрсетілген. [[Сурет:Riboflavin_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Riboflavin_mechanism.png/550px-Riboflavin_mechanism.png|ортаға|нобай| Рибофлавинкиназаның механизмі.]] Рибофлавинкиназа жасушаларда маңызды рөл атқарады, өйткені FMN маңызды кофактор болып табылады. FMN сонымен қатар көптеген ферменттер, соның ішінде [[Зат алмасу|метаболизмде]] көптеген ферменттер пайдаланатын тотығу- тотықсыздандырғыш кофакторы болып табылатын [[Флавинадениндинуклеотид|флавин адениндинуклеотидінің]] (ФАД) прекурсоры болып табылады. Шындығында, рибофлавиннің FMN -ге фосфорлануын, сондай-ақ FMN -ден [[Флавинадениндинуклеотид|FAD]] реакциясын жүргізуге қабілетті кейбір ферменттер бар.<ref>{{Cite journal|title=Over-expression in Escherichia coli, purification and characterization of isoform 2 of human FAD synthetase|journal=Protein Expression and Purification|volume=52|issue=1|pages=175–181|date=March 2007|pmid=17049878|doi=10.1016/j.pep.2006.09.002}}</ref> Рибофлавинкиназа инсульттің алдын алуға көмектеседі және болашақта емдеу ретінде қолданылуы мүмкін. <ref>{{Cite journal|title=Importance of riboflavin kinase in the pathogenesis of stroke|journal=CNS Neuroscience & Therapeutics|volume=18|issue=10|pages=834–840|date=October 2012|pmid=22925047|pmc=6493343|doi=10.1111/j.1755-5949.2012.00379.x}}</ref> Ол тышқандарда зерттелген кезде инфекцияға да қатысты.<ref>{{Cite journal|title=Flavin metabolism during respiratory infection in mice|journal=The British Journal of Nutrition|volume=76|issue=3|pages=453–462|date=September 1996|pmid=8881717|doi=10.1079/BJN19960050}}</ref> === Тимидинкиназа ===   Тимидинкиназа - нуклеозидтердің фосфорлануына жауап беретін көптеген нуклеозидкиназалардың бірі. Тимидин монофосфатын (dTMP) жасау үшін тимидинді фосфорлайды. Бұл киназа төменде көрсетілгендей тимидинге [[Фосфаттар|фосфат]] беру үшін ATP молекуласын пайдаланады. Тимидинкиназа, сондай-ақ басқа нуклеозидтер мен нуклеотид киназалары арқылы фосфаттың бір нуклеотидтен екіншісіне тасымалдануы әртүрлі нуклеотидтердің әрқайсысының деңгейін бақылауға көмектесу үшін қызмет етеді. [[Сурет:Thymidine_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Thymidine_kinase.png/550px-Thymidine_kinase.png|ортаға|нобай| Тимидинкиназамен катализденген жалпы реакция.]] dTMP молекуласын жасағаннан кейін, басқа киназа, тимидилаткиназа, дифосфатты пішінді dTDP жасау үшін dTMP-ге әсер ете алады. Нуклеозиддифосфаткиназа ДНҚ синтезінде қолданылатын тимидинтрифосфат, dTTP түзілуін катализдейді. Осыған байланысты тимидинкиназа белсенділігі [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклмен]] тығыз байланысты және клиникалық химияда ісік маркері ретінде қолданылады.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase and cancer monitoring|journal=Cancer Letters|volume=316|issue=1|pages=6–10|date=March 2012|pmid=22068047|doi=10.1016/j.canlet.2011.10.025}}</ref> Сондықтан оны кейде науқастың болжамын болжау үшін қолдануға болады.<ref>{{Cite journal|title=The role of thymidine kinase in cancer diseases|journal=Expert Opinion on Medical Diagnostics|volume=2|issue=2|pages=129–141|date=February 2008|pmid=23485133|doi=10.1517/17530059.2.2.129}}</ref> Тимидинкиназа [[Ген|генінің]] мутациялары бар науқастарда [[митохондриялық ДНҚ]] -ны жоғалту [[Синдром|синдромының]] белгілі бір түрі болуы мүмкін, бұл ауру ерте балалық шақта өлімге әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase 2 defects can cause multi-tissue mtDNA depletion syndrome|journal=Brain|volume=131|issue=Pt 11|pages=2841–2850|date=November 2008|pmid=18819985|doi=10.1093/brain/awn236}}</ref> == Сондай-ақ қараңыз == * Белсендіру циклі * Автофосфорлану * Са<nowiki><sup id="mwAWg">2+</sup></nowiki> /кальмодулинге тәуелді протеинкиназа * Жасуша сигнализациясы * Циклинге тәуелді киназа * G белокпен байланысқан рецептор * Нуклеозид-дифосфаткиназа * Фосфатаза * Фосфатидилинозитолфосфаткиназалар * [[Фосфолипидтер|Фосфолипид]] * Фосфопротеин * Фосфорлану * Фосфотрансфераза * Сигналдың берілуі * Тимидинкиназа * Клиникалық химиядағы тимидинкиназа * Тимидилаткиназа * Қабырғамен байланысты киназа == Анықтамалар == {{Дереккөздер|30em}} [[Санат:Pages with unreviewed translations]] dgdx14bweorr80zulcvl0ma4kqwndez 3064298 3064206 2022-08-26T04:32:07Z Arruah 35 /* Сондай-ақ қараңыз */ wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> [[Сурет:Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png/280px-Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|нобай| Гидролизденбейтін [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]] аналогы (AMP-PNP) бар кешендегі дигидроксиацетонкиназа. PDB ID координаттары:1UN9.<ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of the Citrobacter freundii dihydroxyacetone kinase reveals an eight-stranded alpha-helical barrel ATP-binding domain|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=48|pages=48236–48244|date=November 2003|pmid=12966101|doi=10.1074/jbc.M305942200}}</ref>]] Биохимияда киназа фосфат топтарының жоғары энергиялы фосфаттан молекулаларды белгілі бір субстраттарға беруді катализдейтін фермент.Бұл процесс фосфорлану деп аталады, онда жоғары энергиялы АТФ молекуласы субстрат молекуласына фосфат тобын береді. Бұл переэтерификация фосфорланған субстрат пен [[Аденозинмонофосфат|АДФ]] пайда болуына әкеледі. Керісінше, бұл фосфорланған субстрат фосфат тобын берген кезде дефосфорлану деп аталады, ал АДФ фосфат тобын алады (дефосфорланған субстрат пен жоғары энергиялы АТФ молекуласын құрайды). Бұл екі процесс, фосфорлану және дефосфорлану [[гликолиз]] кезінде төрт рет жүреді.<ref name="pmid12471243">{{cite journal|vauthors=Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|s2cid=26554314|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref> Киназалар фосфотрансферазалардың үлкен тобына жатады. Киназаларды акцепторға бейорганикалық фосфат топтарының қосылуын катализдейтін фосфорилазалармен де, фосфат топтарын кетіретін фосфатазалармен де (дефосфорлану) шатастыруға болмайды. Молекуланың фосфорлану күйі, мейлі ол [[Ақуыз|белок]], [[Липидтер|липид]] немесе [[Көмірсулар|көмірсу]] болсын, оның белсенділігіне, реактивтілігіне және басқа молекулаларды байланыстыру қабілетіне әсер етуі мүмкін. Сондықтан киназалар [[Зат алмасу|метаболизмде]], жасуша сигнализациясында, ақуызды реттеуде, жасушалық тасымалдауда, [[Секрет бөлгіш жасушалар|секреторлық процестерде]] және басқа да көптеген жасушалық жолдарда маңызды болып табылады, бұл оларды адам физиологиясы үшін өте маңызды етеді. == Биохимия және функционалдық өзектілігі == [[Сурет:Basic_phosphorylation_reaction.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Basic_phosphorylation_reaction.png/660px-Basic_phosphorylation_reaction.png|нобай| Киназалар катализдейтін жалпы реакция]] Киназалар фосфат бөлігінің жоғары энергиялы молекуладан (мысалы, [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]]) олардың субстрат молекуласына ауысуына делдал болады, төмендегі суретте көрінеді. Бұл реакцияны тұрақтандыру үшін киназалар қажет, өйткені фосфоангидридтік байланыс жоғары деңгейде энергияны қамтиды. Киназалар өздерінің субстраттары мен фосфорил тобын белсенді учаскелерінде дұрыс бағыттайды, бұл реакция жылдамдығын арттырады. Сонымен қатар, олар әдетте теріс зарядталған фосфат топтарымен әрекеттесу арқылы өтпелі күйді электростатикалық тұрақтандыратын оң зарядталған [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарының]] қалдықтарын пайдаланады. Сонымен қатар, кейбір киназалар фосфат топтарын үйлестіру үшін белсенді учаскелерінде байланысқан металл кофакторларын пайдаланады. Протеинкиназаларды каталитикалық белсенді (канондық) немесе псевдокиназалар ретінде жіктеуге болады, бұл АТФ-ны орналастыратын немесе гидролиздейтін бір немесе бірнеше каталитикалық аминқышқылдарының эволюциялық жоғалуын көрсетеді.<ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease|journal=Trends in Cell Biology|volume=24|issue=9|pages=489–505|date=September 2014|pmid=24818526|doi=10.1016/j.tcb.2014.03.008}}</ref> Дегенмен, сигнал беру нәтижелері және аурудың өзектілігі тұрғысынан киназалар да, псевдокиназалар да адам жасушаларындағы маңызды сигнал модуляторлары болып табылады, киназаларды өте маңызды дәрілік мақсатқа айналдырады.<ref>Foulkes DM, Byrne DP and Eyers PA (2017) Pseudokinases: update on their functions and evaluation as new drug targets. Future Med Chem. 9(2):245-265</ref> Киназалар сигналдарды беру және жасушалардағы күрделі процестерді реттеу үшін кеңінен қолданылады. Молекулалардың фосфорлануы олардың белсенділігін күшейтуі немесе тежеуі және басқа молекулалармен әрекеттесу қабілетін модуляциялауы мүмкін. Фосфорил топтарының қосылуы және жойылуы жасушаны бақылау құралымен қамтамасыз етеді, өйткені әртүрлі киназалар әртүрлі жағдайларға немесе сигналдарға жауап бере алады. Функцияның жоғалуына немесе артуына әкелетін киназалардағы мутациялар адамдарда қатерлі ісік<ref>{{Cite news|title=Hallmarks of Cancer 1|url=http://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/2013/09/18/hallmarks-of-cancer-1-self-sufficiency-in-growth-signals}}</ref> және ауру тудыруы мүмкін, соның ішінде [[Лейкоз|лейкоздың]] және [[Нейробластома|нейробластомалардың]] кейбір түрлерін, [[Глиобластома|глиобластоманы]],<ref>{{Cite journal|title=Mutational profiling of kinases in glioblastoma}}</ref> спиноцеребеллярлық атаксияны (14 типті) [[агаммаглобулинемия]] және басқалар.<ref>{{Cite journal|title=Kinase mutations in human disease: interpreting genotype-phenotype relationships}}</ref> == Тарихы және классификациясы == АТФ көмегімен басқа ақуыздың фосфорлануын катализдейтін бірінші ақуызды 1954 жылы Евгений П.Кеннеди байқады, сол кезде ол казеиннің фосфорлануын катализдейтін бауыр ферментін сипаттады. 1956 жылы [[Эдмонд Фишер|Эдмонд Х.Фишер]] және [[Эдвин Кребс|Эдвин Г.Кребс]] фосфорилаза а мен фосфорилаза b арасындағы өзара конверсия фосфорлану және дефосфорлану арқылы жүретінін анықтады.<ref>{{Cite journal|title=Historical perspectives on protein phosphorylation and a classification system for protein kinases|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences|volume=302|issue=1108|pages=3–11|date=July 1983|pmid=6137005|doi=10.1098/rstb.1983.0033|bibcode=1983RSPTB.302....3K}}</ref> Фосфорил тобын фосфорилаза(b) ауыстырып, оны фосфорилаза(а) айналдыратын киназа Фосфорилаза киназа деп аталды. Жылдар өткеннен кейін протеинкиназа А (ПКА) фосфорилаза киназасын фосфорландыратын киназа каскадының алғашқы мысалы анықталды. Сонымен қатар, ПКА гликоген синтазасын тежейтіні анықталды, бұл тежелуге әкелетін фосфорлану оқиғасының алғашқы мысалы болды. 1969 жылы Лестер Рид пируватдегидрогеназаның фосфорлану арқылы инактивацияланғанын анықтады және бұл жаңалық фосфорланудың [[гликоген]] метаболизмінен басқа метаболизмдік жолдарда реттеу құралы ретінде қызмет етуі мүмкін екендігінің алғашқы анықтамасы болды. Сол жылы Том Ланган PKA гистон H1 фосфорланатынын анықтады, бұл фосфорлану ферментативті емес ақуыздарды реттей алады деп болжайды. 1970-ші жылдар кальмодулинге тәуелді протеинкиназалардың ашылуын және белоктардың бірнеше аминқышқылдарының қалдықтарында фосфорлануы мүмкін екендігін анықтауды қамтиды. 1990 жылдарды «белок киназа каскадтарының онжылдығы» деп сипаттауға болады. Осы уақыт ішінде MAPK/ERK жолы, JAK киназалары (ақуыз тирозин киназдарының отбасы) және PIP3-тәуелді киназа каскады ашылды.<ref name="origins">{{Cite journal|title=The role of human herpesvirus 8 and Epstein-Barr virus in the pathogenesis of giant lymph node hyperplasia (Castleman's disease)|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=22|issue=6|pages=1120–1121|date=June 1996|pmid=8783733|doi=10.1093/clinids/22.6.1120}}</ref> Әсер ететін субстрат бойынша киназалар кең топтарға жіктеледі: белоккиназалар, липидті киназалар, көмірсу киназалары. Киназаларды бактериялардан зеңге, құрттарға, сүтқоректілерге дейін әртүрлі түрлерде табуға болады.<ref>{{Cite journal|title=Structural evolution of the protein kinase-like superfamily|journal=PLOS Computational Biology|volume=1|issue=5|pages=e49|date=October 2005|pmid=16244704|pmc=1261164|doi=10.1371/journal.pcbi.0010049|bibcode=2005PLSCB...1...49S}}</ref> Адамдарда бес жүзден астам әртүрлі киназалар анықталды. <ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFManningWhyteMartinezHunter2002">Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S (December 2002). "The protein kinase complement of the human genome". ''Science''. '''298''' (5600): 1912–1934. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002Sci...298.1912M 2002Sci...298.1912M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1075762|10.1126/science.1075762]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12471243 12471243]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:26554314 26554314].</cite></ref> Олардың әртүрлілігі және сигнал берудегі рөлі оларды қызықты зерттеу объектісіне айналдырады. Әртүрлі басқа киназалар [[липидтер]], [[көмірсулар]], [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] және [[нуклеотидтер]] сияқты шағын молекулаларға сигнал беру үшін немесе оларды метаболикалық жолдар үшін дайындау үшін әрекет етеді. Ерекше киназалар көбінесе субстраттарының атымен аталады. Протеинкиназаларда көбінесе бірнеше субстрат болады, ал белоктар бірнеше арнайы киназалар үшін субстрат ретінде қызмет ете алады. Осы себепті белоккиназалар олардың белсенділігін реттейтін нәрсеге байланысты аталады (яғни Кальмодулинге тәуелді протеинкиназалар). Кейде олар бірнеше изоферменттік формалар болғандықтан одан әрі категорияларға бөлінеді. Мысалы, I және II типті циклдік-АМФ-тәуелді протеинкиназалар бірдей каталитикалық суббірліктерге ие, бірақ циклдік AMФ-ті байланыстыратын әртүрлі реттеуші суббірліктерге ие.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}</ref> == Протеин киназалары == [[Сурет:Signal_transduction_pathways.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Signal_transduction_pathways.png/440px-Signal_transduction_pathways.png|оңға|нобай| Сигналдарды тарату жолдарына шолу. Қатысқан ақуыздардың көпшілігі киназалар, соның ішінде протеинкиназалар (мысалы, MAPK және JAK) және липидті киназалар (PI3K сияқты).]] Протеинкиназалар белоктарға олардың серин, треонин, тирозин немесе гистидин қалдықтарында фосфорлану арқылы әсер етеді. Фосфорлану ақуыздың қызметін көптеген жолдармен өзгерте алады. Ол ақуыздың белсенділігін арттырады немесе азайтады, оны тұрақтандырады немесе жойылуын белгілейді, оны белгілі бір жасушалық бөлімшеде орналастырады және оның басқа ақуыздармен әрекеттесуін бастауы немесе бұзуы мүмкін. Протеин киназалары барлық киназалардың көпшілігін құрайды және кеңінен зерттеледі.<ref>{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref> Бұл киназалар фосфатазалармен бірге ақуыздар мен [[Ферменттер|ферменттерді]] реттеуде, сондай-ақ жасушада сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Жасушаның биологиялық реттеуге қол жеткізуінің әртүрлі жолдары туралы ойлау кезінде жалпы шатасу нүктесі туындайды. Жасушалық белоктар өтуі мүмкін коваленттік модификациялардың сансыз мысалдары бар; дегенмен, фосфорлану бірнеше қайтымды коваленттік модификациялардың бірі болып табылады. Бұл белоктардың фосфорлануының реттеуші екендігін дәлелдеді. Аллостериялық бақылаумен қамтамасыз етілген реттеуге қосымша белокты ковалентті түрлендірудің көптеген жолдары бар екенін ескерсек, ақуыз функциясын реттеудің әлеуеті орасан зор. [[Эдвин Кребс]] өзінің Хопкинс мемориалдық лекциясында аллостериялық бақылау жасушаның ішінен пайда болатын сигналдарға жауап беру үшін дамығанын, ал фосфорлану жасушадан тыс сигналдарға жауап беру үшін дамығанын айтты. Бұл идея [[Прокариоттар|прокариот жасушаларымен]] салыстырғанда белоктардың фосфорлануы [[Эукариоттар|эукариот жасушаларында]] жиірек болатындығына сәйкес келеді, өйткені неғұрлым күрделі жасуша түрі сигналдардың кең ауқымына жауап беру үшін дамыды.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKrebs1985">Krebs EG (October 1985). "The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture". ''Biochemical Society Transactions''. '''13''' (5): 813–820. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1042/bst0130813|10.1042/bst0130813]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2998902 2998902].</cite></ref> === Циклинге тәуелді киназалар === Циклинге тәуелді киназалар (CDKs) - [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] реттеуге қатысатын бірнеше түрлі киназалар тобы. Олар серин немесе треонин қалдықтарында басқа ақуыздарды фосфорлайды, бірақ CDK белсенді болу үшін алдымен циклин ақуызымен байланысуы керек.<ref name="cdk review">{{Cite journal|title=Cyclin-dependent kinases|journal=Chemical Reviews|volume=101|issue=8|pages=2511–2526|date=August 2001|pmid=11749386|doi=10.1021/cr0001030}}</ref> Арнайы CDK және циклиндердің әртүрлі комбинациялары жасушалық циклдің әртүрлі бөліктерін белгілейді. Сонымен қатар, CDK-тердің фосфорлану күйі олардың белсенділігі үшін де маңызды, өйткені олар басқа киназалармен (мысалы, CDK-белсендендіруші киназа) және фосфатазалармен (Cdc25 сияқты) реттеледі. CDK белсенді болғаннан кейін, олардың белсенділігін өзгерту үшін басқа ақуыздарды фосфорлайды, бұл жасушалық циклдің келесі кезеңіне қажетті оқиғаларға әкеледі. Олар жасушалық циклды бақылаудағы қызметімен танымал болғанымен, CDK-тер транскрипцияда, метаболизмде және басқа жасушалық оқиғаларда рөлдерге ие.<ref>{{Cite journal|title=Cdks, cyclins and CKIs: roles beyond cell cycle regulation|journal=Development|volume=140|issue=15|pages=3079–3093|date=August 2013|pmid=23861057|doi=10.1242/dev.091744}}</ref> Олардың жасушалық бөлінуді басқарудағы негізгі рөліне байланысты CDK-дегі мутациялар көбінесе қатерлі ісік клеткаларында кездеседі. Бұл мутациялар жасушалардың бақылаусыз өсуіне әкеледі, өйткені олар бүкіл жасуша циклынан тез өтеді.<ref name="can">{{Cite journal|title=Cyclin dependent kinases in cancer: potential for therapeutic intervention|journal=Cancer Biology & Therapy|volume=13|issue=7|pages=451–457|date=May 2012|pmid=22361734|doi=10.4161/cbt.19589}}</ref> CDK мутациялары лимфомаларда, сүт безінің қатерлі ісігінде, [[Ұйқы безі|ұйқы безінің]] [[Неоплазма|ісіктерінде]] және өкпенің қатерлі ісігінде кездеседі. Сондықтан, CDK ингибиторлары ісіктің кейбір түрлерін емдеу ретінде әзірленді.<ref name="can" /> === Митогенмен белсендірілген протеинкиназалар === MAP киназалары (Mitogen-activated protein kinase MAPKs) - әртүрлі жасушадан тыс өсу сигналдарына жауап беретін серин/треонинкиназалар тобы. Мысалы, өсу гормоны, эпидермистің өсу факторы, тромбоциттерден алынған өсу факторы және инсулин барлығы MAPK жолына қатыса алатын митогендік ынталандырулар болып саналады. Бұл жолды рецепторлар деңгейінде белсендіру сигналдық каскадты бастайды, соның арқасында Ras GTPase гуанозиндифосфат GTP -ге ауыстырады. Содан кейін Рас MEK (MAPKK) белсендіретін Раф киназаны (MAPKKK деп те аталады) белсендіреді. MEK [[Транскрипция (биология)|транскрипция]] мен аударманы реттей алатын MAPK (ERK деп те белгілі) белсендіреді. RAF және MAPK екеуі де серин/треонинкиназалар болса, MAPKK тирозин/треонинкиназа болып табылады. [[Сурет:Components_of_the_MAPK_Pathway.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Components_of_the_MAPK_Pathway.png/440px-Components_of_the_MAPK_Pathway.png|нобай| Митогендік сигналдардың әртүрлілігі MAPK жолына қатысады және киназдық каскад арқылы жасушаның өсуі мен дифференциациясына ықпал етеді.]] MAPK транскрипция факторларын тікелей немесе жанама реттей алады. Оның негізгі транскрипциялық мақсаттарына ATF-2, Chop, c-Jun, c-Myc, DPC4, Elk-1, Ets1, Max, MEF2C, NFAT4, Sap1a, STATs, Tal, p53, CREB және Myc кіреді. MAPK сонымен қатар үлкен рибосомалық суббірлікте S6 киназасын фосфорлау арқылы трансляцияны реттей алады. Ол сондай-ақ Ras, Sos және EGF рецепторының өзін қоса алғанда, MAPK сигналдық каскадының жоғарғы бөлігіндегі компоненттерді фосфорлайды.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways}}</ref> MAPK жолының канцерогендік потенциалы оны клиникалық маңызды етеді. Ол бақыланбайтын өсуге және кейіннен ісіктің пайда болуына әкелуі мүмкін жасушалық процестерге қатысады. Осы жолдағы мутациялар оның жасушалардың дифференциациясына, пролиферациясына, өмір сүруіне және апоптозға реттеуші әсерін өзгертеді, олардың барлығы [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] әртүрлі формаларына қатысты.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways|journal=Current Opinion in Cell Biology|volume=11|issue=2|pages=211–218|date=April 1999|pmid=10209154|doi=10.1016/s0955-0674(99)80028-3}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGarringtonJohnson1999">Garrington TP, Johnson GL (April 1999). "Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways". ''Current Opinion in Cell Biology''. '''11''' (2): 211–218. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/s0955-0674(99)80028-3|10.1016/s0955-0674(99)80028-3]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10209154 10209154].</cite></ref> == Липидті киназалар == Липидкиназалар жасушадағы липидтерді плазмалық мембранада да, органеллалардың мембраналарында да фосфорлайды. Фосфат топтарының қосылуы липидтің реактивтілігі мен локализациясын өзгерте алады және сигнал беруде қолданылуы мүмкін. === Фосфатидилинозитолкиназалар === [[Сурет:PI3_Kinase.tif|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/PI3_Kinase.tif/lossless-page1-220px-PI3_Kinase.tif.png|нобай| Инсулиннің өзінің рецепторларымен байланысуы PI3 киназаның мембранаға қонуына мүмкіндік береді, онда ол PI липидтерін фосфорлайды.]] Киназа ферменттері инозитол гидроксил тобын нуклеофильді ету арқылы реакциялардың жылдамдығын арттырады, көбінесе амин қышқылы қалдығының бүйірлік тізбегін жалпы негіз ретінде әрекет ету және гидроксилді депротонациялау үшін пайдаланады, бұл төмендегі механизмде көрінеді. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|pmc=2860105|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}</ref> Мұнда [[Аденозинүшфосфор қышқылы|аденозинтрифосфат (АТФ)]] мен фосфатидилинозит арасындағы реакция үйлестірілген. Ақырғы нәтиже фосфатидилинозитол-3-фосфат, сондай-ақ [[Аденозиндифосфат|аденозиндифосфат (АДФ)]] болып табылады. Сондай-ақ ферменттер реакцияның жылдам жүруі үшін АТФ молекуласын, сондай-ақ инозитол тобын дұрыс бағыттауға көмектеседі. Осы мақсат үшін жиі металл иондары үйлестіріледі. <ref name="PI" /> [[Сурет:PI3kinase_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/PI3kinase_mechanism.png/590px-PI3kinase_mechanism.png|ортаға|нобай| Фосфатидилинозитол-3киназаның механизмі. АТФ және фосфатидилинозитол реакцияға түсіп фосфатидилинозитол-3-фосфат пен АДФ түзеді, жалпы ''B'' негізінің көмегімен. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMillerTavshanjianOleksyPerisic2010">Miller S, Tavshanjian B, Oleksy A, Perisic O, Houseman BT, Shokat KM, Williams RL (March 2010). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 "Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34"]. ''Science''. '''327''' (5973): 1638–1642. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010Sci...327.1638M 2010Sci...327.1638M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1184429|10.1126/science.1184429]]. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 2860105]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20339072 20339072].</cite></ref>]] === Сфингозинкиназалар === Сфингозинкиназа (SK) - сфингозиннің сфингозин-1-фосфатқа (S1P) айналуын катализдейтін липидтікиназа. Сфинголипидтер - барлық жерде орналасқан мембраналық липидтер. Белсендірілгеннен кейін сфингозинкиназа цитозолдан плазмалық мембранаға ауысады, онда ол γ фосфатты (соңғы немесе соңғы фосфат) [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATФ]] немесе GTP -ден сфингозинге тасымалдайды. S1P рецепторы GPCR рецепторы болып табылады, сондықтан S1P G ақуызының сигнализациясын реттеу мүмкіндігіне ие. Алынған сигнал ERKs, Rho GTPase, Rac GTPase, PLC және AKT/PI3K сияқты жасушаішілік эффекторларды белсендіре алады. Ол сондай-ақ жасуша ішіндегі мақсатты молекулаларға өз әсерін көрсете алады. S1P HDAC гистон деацетилаза белсенділігін тікелей тежейтіні көрсетілген. Керісінше, фосфорсыздандырылған сфингозин жасуша апоптозына ықпал етеді, сондықтан жасуша тағдырын анықтаудағы рөліне байланысты SK реттелуін түсіну өте маңызды. Өткен зерттеулер көрсеткендей, СК рак клеткаларының өсуін қамтамасыз ете алады, өйткені олар жасушалық пролиферацияға ықпал етеді және SK1 (СК-ның белгілі бір түрі) ісіктердің белгілі бір түрлерінде жоғары концентрацияда болады. Сүтқоректілердің жасушаларында екі киназа бар, SK1 және SK2. SK1 SK2-мен салыстырғанда нақтырақ және олардың өрнек үлгілері де ерекшеленеді. SK1 өкпе, көкбауыр және лейкоцит жасушаларында, ал SK2 бүйрек және бауыр жасушаларында экспрессияланады. Бұл екі киназаның жасушаның тіршілігіне, пролиферациясына, дифференциациясына және [[Ісіну|қабынуына]] қатысуы оларды [[Химиотерапия|химиотерапиялық терапия]] үшін өміршең кандидаттар етеді. <ref>{{Cite journal|title=Roles, regulation and inhibitors of sphingosine kinase 2|journal=The FEBS Journal|volume=280|issue=21|pages=5317–5336|date=November 2013|pmid=23638983|doi=10.1111/febs.12314}}</ref> == Көмірсу киназалары == [[Сурет:Glycolysis_including_irreversible_steps.png|alt=Glycolysis includes four phosphorylations, two that create ATP from ADP and two that use ATP and converting it into ADP. Glycolysis is the first step of metabolism and includes ten reaction ultimately resulting in one glucose molecule producing two pyruvate molecules|сүрмесіз|Гликолизге төрт фосфорлану кіреді, екеуі АДФ-дан АТФ түзеді және екеуі АТФ қолданып, оны ADP-ге айналдырады. Гликолиз метаболизмнің бірінші сатысы болып табылады және он реакцияны қамтиды, нәтижесінде бір глюкоза молекуласы екі пируват молекуласын түзеді.]] Көптеген сүтқоректілер үшін көмірсулар күнделікті [[Калория|калориялық]] қажеттіліктің үлкен бөлігін қамтамасыз етеді. [[Олигосахаридтер|Олигосахаридтерден]] энергия жинау үшін алдымен олар [[Зат алмасу|метаболизмге]] түсуі үшін [[Моносахаридтер|моносахаридтерге ыдырауы]] керек. Киназалар метаболизмнің барлық дерлік жолдарында маңызды рөл атқарады. Сол жақтағы суретте киназалармен катализделген екі маңызды реакция бар [[Гликолиз|гликолиздің]] екінші фазасы көрсетілген. 1,3 бисфосфоглицераттағы ангидридті байланыс тұрақсыз және жоғары энергияға ие. 1,3-бисфосфогилцераткиназа 3-фосфоглицерат пен АТФ түзетін реакцияны жүзеге асыру үшін АДФ қажет. Гликолиздің соңғы сатысында пируваткиназа фосфорил тобын фосфоэнолпируваттан АДФ-ге ауыстырып, АТФ пен пируват түзеді. '''Гексокиназа''' глюкозаны жасушаға алғаш кіргенде оны пайдаланатын ең көп таралған фермент болып табылады. Ол АТФ гамма фосфатын С6 позициясына ауыстыру арқылы D-глюкозаны глюкоза-6-фосфатқа айналдырады. Бұл гликолиздегі маңызды қадам, өйткені ол теріс зарядқа байланысты глюкозаны жасуша ішінде ұстайды. Глюкоза өзінің фосфорсызданған түрінде мембрана арқылы алға-артқа өте оңай жылжи алады.<ref name="Carb">{{Cite journal|title=Metabolic regulation by chemical modification of enzymes|journal=Annual Review of Biochemistry|volume=40|pages=345–374|pmid=4399446|doi=10.1146/annurev.bi.40.070171.002021}}</ref> Гексокиназа геніндегі мутациялар сфероцитарлы емес гемолитикалық [[Анемия|анемияны]] тудыруы мүмкін гексокиназа тапшылығына әкелуі мүмкін.<ref>{{Cite web|title=Nonspherocytic hemolytic anemia due to hexokinase deficiency|url=http://rarediseases.info.nih.gov/gard/3672/nonspherocytic-hemolytic-anemia-due-to-hexokinase-deficiency/resources/1}}</ref> '''Фосфофруктокиназа''' немесе ФФК фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа айналуын катализдейді және гликолизді реттеудегі маңызды нүкте болып табылады. ATФ, H⁺ және [[Лимон қышқылы|цитраттың]] жоғары деңгейлері ПФК тежейді. Егер цитрат деңгейі жоғары болса, бұл гликолиздің оңтайлы жылдамдықта жұмыс істейтінін білдіреді. [[Аденозинмонофосфат|АТФ]] жоғары деңгейлері ФФК ынталандырады. Таруи ауруы, жаттығуларға төзбеушілікке әкелетін гликогенді сақтау ауруы, оның белсенділігін төмендететін ФФК геніндегі мутацияға байланысты.<ref>{{Cite web|title=Phosphofructokinase Deficiency Glycogen Storage Disease|url=http://www.patient.co.uk/doctor/phosphofructokinase-deficiency-glycogen-storage-disease}}</ref> == Басқа киназалар == [[Сурет:Riboflavin_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Riboflavin_kinase.png/220px-Riboflavin_kinase.png|нобай| Рибофлавинкиназаның оның өнімдерімен байланысқан белсенді аймағы - FMN (сол жақта) және ADP (оң жақта). PDB ID координаттары: 1N07. <ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of Schizosaccharomyces pombe riboflavin kinase reveals a novel ATP and riboflavin-binding fold|journal=Journal of Molecular Biology|volume=326|issue=5|pages=1463–1473|date=March 2003|pmid=12595258|doi=10.1016/s0022-2836(03)00059-7}}</ref>]] Киназалар белоктардан, липидтерден және көмірсулардан басқа көптеген басқа молекулаларға әсер етеді. Нуклеотидтерге (ДНҚ және РНҚ) әсер ететін көптеген заттар бар, соның ішінде нуклеозид-фосфаткиназалар және нуклеозид-дифосфаткиназалар сияқты нуклеотидтердің өзара конверсиясына қатысатындар.<ref>{{Кітап|isbn=9780470129302}}</ref> Киназалардың субстраты болып табылатын басқа шағын молекулаларға [[креатин]], фосфоглицерат, [[рибофлавин]], дигидроксиацетон, шикимат және басқалары жатады. === Рибофлавинкиназа === Рибофлавинкиназа флавин мононуклеотиді (FMN) түзу үшін [[Рибофлавин|рибофлавиннің]] фосфорлануын катализдейді. Оның реттелген байланысу механизмі бар, онда рибофлавин АТФ молекуласымен байланыспас бұрын киназамен байланысуы керек.<ref name="sdf">{{Cite journal|title=Ligand binding-induced conformational changes in riboflavin kinase: structural basis for the ordered mechanism|journal=Biochemistry|volume=42|issue=43|pages=12532–12538|date=November 2003|pmid=14580199|doi=10.1021/bi035450t}}</ref> [[Валенттілік|Екі валентті]] [[Ион (электроника)|катиондар]] [[Нуклеотидтер|нуклеотидті]] үйлестіруге көмектеседі.<ref name="sdf" /> Жалпы механизм төмендегі суретте көрсетілген. [[Сурет:Riboflavin_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Riboflavin_mechanism.png/550px-Riboflavin_mechanism.png|ортаға|нобай| Рибофлавинкиназаның механизмі.]] Рибофлавинкиназа жасушаларда маңызды рөл атқарады, өйткені FMN маңызды кофактор болып табылады. FMN сонымен қатар көптеген ферменттер, соның ішінде [[Зат алмасу|метаболизмде]] көптеген ферменттер пайдаланатын тотығу- тотықсыздандырғыш кофакторы болып табылатын [[Флавинадениндинуклеотид|флавин адениндинуклеотидінің]] (ФАД) прекурсоры болып табылады. Шындығында, рибофлавиннің FMN -ге фосфорлануын, сондай-ақ FMN -ден [[Флавинадениндинуклеотид|FAD]] реакциясын жүргізуге қабілетті кейбір ферменттер бар.<ref>{{Cite journal|title=Over-expression in Escherichia coli, purification and characterization of isoform 2 of human FAD synthetase|journal=Protein Expression and Purification|volume=52|issue=1|pages=175–181|date=March 2007|pmid=17049878|doi=10.1016/j.pep.2006.09.002}}</ref> Рибофлавинкиназа инсульттің алдын алуға көмектеседі және болашақта емдеу ретінде қолданылуы мүмкін. <ref>{{Cite journal|title=Importance of riboflavin kinase in the pathogenesis of stroke|journal=CNS Neuroscience & Therapeutics|volume=18|issue=10|pages=834–840|date=October 2012|pmid=22925047|pmc=6493343|doi=10.1111/j.1755-5949.2012.00379.x}}</ref> Ол тышқандарда зерттелген кезде инфекцияға да қатысты.<ref>{{Cite journal|title=Flavin metabolism during respiratory infection in mice|journal=The British Journal of Nutrition|volume=76|issue=3|pages=453–462|date=September 1996|pmid=8881717|doi=10.1079/BJN19960050}}</ref> === Тимидинкиназа ===   Тимидинкиназа - нуклеозидтердің фосфорлануына жауап беретін көптеген нуклеозидкиназалардың бірі. Тимидин монофосфатын (dTMP) жасау үшін тимидинді фосфорлайды. Бұл киназа төменде көрсетілгендей тимидинге [[Фосфаттар|фосфат]] беру үшін ATP молекуласын пайдаланады. Тимидинкиназа, сондай-ақ басқа нуклеозидтер мен нуклеотид киназалары арқылы фосфаттың бір нуклеотидтен екіншісіне тасымалдануы әртүрлі нуклеотидтердің әрқайсысының деңгейін бақылауға көмектесу үшін қызмет етеді. [[Сурет:Thymidine_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Thymidine_kinase.png/550px-Thymidine_kinase.png|ортаға|нобай| Тимидинкиназамен катализденген жалпы реакция.]] dTMP молекуласын жасағаннан кейін, басқа киназа, тимидилаткиназа, дифосфатты пішінді dTDP жасау үшін dTMP-ге әсер ете алады. Нуклеозиддифосфаткиназа ДНҚ синтезінде қолданылатын тимидинтрифосфат, dTTP түзілуін катализдейді. Осыған байланысты тимидинкиназа белсенділігі [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклмен]] тығыз байланысты және клиникалық химияда ісік маркері ретінде қолданылады.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase and cancer monitoring|journal=Cancer Letters|volume=316|issue=1|pages=6–10|date=March 2012|pmid=22068047|doi=10.1016/j.canlet.2011.10.025}}</ref> Сондықтан оны кейде науқастың болжамын болжау үшін қолдануға болады.<ref>{{Cite journal|title=The role of thymidine kinase in cancer diseases|journal=Expert Opinion on Medical Diagnostics|volume=2|issue=2|pages=129–141|date=February 2008|pmid=23485133|doi=10.1517/17530059.2.2.129}}</ref> Тимидинкиназа [[Ген|генінің]] мутациялары бар науқастарда [[митохондриялық ДНҚ]] -ны жоғалту [[Синдром|синдромының]] белгілі бір түрі болуы мүмкін, бұл ауру ерте балалық шақта өлімге әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase 2 defects can cause multi-tissue mtDNA depletion syndrome|journal=Brain|volume=131|issue=Pt 11|pages=2841–2850|date=November 2008|pmid=18819985|doi=10.1093/brain/awn236}}</ref> == Сондай-ақ қараңыз == * Белсендіру циклі * Автофосфорлану * СаmwAWg2+кальмодулинге тәуелді протеинкиназа * Жасуша сигнализациясы * Циклинге тәуелді киназа * G белокпен байланысқан рецептор * Нуклеозид-дифосфаткиназа * Фосфатаза * Фосфатидилинозитолфосфаткиназалар * [[Фосфолипидтер|Фосфолипид]] * Фосфопротеин * Фосфорлану * Фосфотрансфераза * Сигналдың берілуі * Тимидинкиназа * Клиникалық химиядағы тимидинкиназа * Тимидилаткиназа * Қабырғамен байланысты киназа == Анықтамалар == {{Дереккөздер|30em}} [[Санат:Pages with unreviewed translations]] 40mnqsw6batge1ftb32f0witykrk71q 3064299 3064298 2022-08-26T04:33:40Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> [[Сурет:Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png/280px-Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|нобай| Гидролизденбейтін [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]] аналогы (AMP-PNP) бар кешендегі дигидроксиацетонкиназа. PDB ID координаттары:1UN9.<ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of the Citrobacter freundii dihydroxyacetone kinase reveals an eight-stranded alpha-helical barrel ATP-binding domain|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=48|pages=48236–48244|date=November 2003|pmid=12966101|doi=10.1074/jbc.M305942200}}</ref>]] Биохимияда киназа фосфат топтарының жоғары энергиялы фосфаттан молекулаларды белгілі бір субстраттарға беруді катализдейтін фермент. Бұл процесс фосфорлану деп аталады, онда жоғары энергиялы АТФ молекуласы субстрат молекуласына фосфат тобын береді. Бұл переэтерификация фосфорланған субстрат пен [[Аденозинмонофосфат|АДФ]] пайда болуына әкеледі. Керісінше, бұл фосфорланған субстрат фосфат тобын берген кезде дефосфорлану деп аталады, ал АДФ фосфат тобын алады (дефосфорланған субстрат пен жоғары энергиялы АТФ молекуласын құрайды). Бұл екі процесс, фосфорлану және дефосфорлану [[гликолиз]] кезінде төрт рет жүреді.<ref name="pmid12471243">{{cite journal|vauthors=Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|s2cid=26554314|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref> Киназалар фосфотрансферазалардың үлкен тобына жатады. Киназаларды акцепторға бейорганикалық фосфат топтарының қосылуын катализдейтін фосфорилазалармен де, фосфат топтарын кетіретін фосфатазалармен де (дефосфорлану) шатастыруға болмайды. Молекуланың фосфорлану күйі, мейлі ол [[Ақуыз|белок]], [[Липидтер|липид]] немесе [[Көмірсулар|көмірсу]] болсын, оның белсенділігіне, реактивтілігіне және басқа молекулаларды байланыстыру қабілетіне әсер етуі мүмкін. Сондықтан киназалар [[Зат алмасу|метаболизмде]], жасуша сигнализациясында, ақуызды реттеуде, жасушалық тасымалдауда, [[Секрет бөлгіш жасушалар|секреторлық процестерде]] және басқа да көптеген жасушалық жолдарда маңызды болып табылады, бұл оларды адам физиологиясы үшін өте маңызды етеді. == Биохимия және функционалдық өзектілігі == [[Сурет:Basic_phosphorylation_reaction.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Basic_phosphorylation_reaction.png/660px-Basic_phosphorylation_reaction.png|нобай| Киназалар катализдейтін жалпы реакция]] Киназалар фосфат бөлігінің жоғары энергиялы молекуладан (мысалы, [[Аденозинүшфосфор қышқылы|AТФ]]) олардың субстрат молекуласына ауысуына делдал болады, төмендегі суретте көрінеді. Бұл реакцияны тұрақтандыру үшін киназалар қажет, өйткені фосфоангидридтік байланыс жоғары деңгейде энергияны қамтиды. Киназалар өздерінің субстраттары мен фосфорил тобын белсенді учаскелерінде дұрыс бағыттайды, бұл реакция жылдамдығын арттырады. Сонымен қатар, олар әдетте теріс зарядталған фосфат топтарымен әрекеттесу арқылы өтпелі күйді электростатикалық тұрақтандыратын оң зарядталған [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарының]] қалдықтарын пайдаланады. Сонымен қатар, кейбір киназалар фосфат топтарын үйлестіру үшін белсенді учаскелерінде байланысқан металл кофакторларын пайдаланады. Протеинкиназаларды каталитикалық белсенді (канондық) немесе псевдокиназалар ретінде жіктеуге болады, бұл АТФ-ны орналастыратын немесе гидролиздейтін бір немесе бірнеше каталитикалық аминқышқылдарының эволюциялық жоғалуын көрсетеді.<ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease|journal=Trends in Cell Biology|volume=24|issue=9|pages=489–505|date=September 2014|pmid=24818526|doi=10.1016/j.tcb.2014.03.008}}</ref> Дегенмен, сигнал беру нәтижелері және аурудың өзектілігі тұрғысынан киназалар да, псевдокиназалар да адам жасушаларындағы маңызды сигнал модуляторлары болып табылады, киназаларды өте маңызды дәрілік мақсатқа айналдырады.<ref>Foulkes DM, Byrne DP and Eyers PA (2017) Pseudokinases: update on their functions and evaluation as new drug targets. Future Med Chem. 9(2):245-265</ref> Киназалар сигналдарды беру және жасушалардағы күрделі процестерді реттеу үшін кеңінен қолданылады. Молекулалардың фосфорлануы олардың белсенділігін күшейтуі немесе тежеуі және басқа молекулалармен әрекеттесу қабілетін модуляциялауы мүмкін. Фосфорил топтарының қосылуы және жойылуы жасушаны бақылау құралымен қамтамасыз етеді, өйткені әртүрлі киназалар әртүрлі жағдайларға немесе сигналдарға жауап бере алады. Функцияның жоғалуына немесе артуына әкелетін киназалардағы мутациялар адамдарда қатерлі ісік<ref>{{Cite news|title=Hallmarks of Cancer 1|url=http://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/2013/09/18/hallmarks-of-cancer-1-self-sufficiency-in-growth-signals}}</ref> және ауру тудыруы мүмкін, соның ішінде [[Лейкоз|лейкоздың]] және [[Нейробластома|нейробластомалардың]] кейбір түрлерін, [[Глиобластома|глиобластоманы]],<ref>{{Cite journal|title=Mutational profiling of kinases in glioblastoma}}</ref> спиноцеребеллярлық атаксияны (14 типті) [[агаммаглобулинемия]] және басқалар.<ref>{{Cite journal|title=Kinase mutations in human disease: interpreting genotype-phenotype relationships}}</ref> == Тарихы және классификациясы == АТФ көмегімен басқа ақуыздың фосфорлануын катализдейтін бірінші ақуызды 1954 жылы Евгений П.Кеннеди байқады, сол кезде ол казеиннің фосфорлануын катализдейтін бауыр ферментін сипаттады. 1956 жылы [[Эдмонд Фишер|Эдмонд Х.Фишер]] және [[Эдвин Кребс|Эдвин Г.Кребс]] фосфорилаза а мен фосфорилаза b арасындағы өзара конверсия фосфорлану және дефосфорлану арқылы жүретінін анықтады.<ref>{{Cite journal|title=Historical perspectives on protein phosphorylation and a classification system for protein kinases|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences|volume=302|issue=1108|pages=3–11|date=July 1983|pmid=6137005|doi=10.1098/rstb.1983.0033|bibcode=1983RSPTB.302....3K}}</ref> Фосфорил тобын фосфорилаза(b) ауыстырып, оны фосфорилаза(а) айналдыратын киназа Фосфорилаза киназа деп аталды. Жылдар өткеннен кейін протеинкиназа А (ПКА) фосфорилаза киназасын фосфорландыратын киназа каскадының алғашқы мысалы анықталды. Сонымен қатар, ПКА гликоген синтазасын тежейтіні анықталды, бұл тежелуге әкелетін фосфорлану оқиғасының алғашқы мысалы болды. 1969 жылы Лестер Рид пируватдегидрогеназаның фосфорлану арқылы инактивацияланғанын анықтады және бұл жаңалық фосфорланудың [[гликоген]] метаболизмінен басқа метаболизмдік жолдарда реттеу құралы ретінде қызмет етуі мүмкін екендігінің алғашқы анықтамасы болды. Сол жылы Том Ланган PKA гистон H1 фосфорланатынын анықтады, бұл фосфорлану ферментативті емес ақуыздарды реттей алады деп болжайды. 1970-ші жылдар кальмодулинге тәуелді протеинкиназалардың ашылуын және белоктардың бірнеше аминқышқылдарының қалдықтарында фосфорлануы мүмкін екендігін анықтауды қамтиды. 1990 жылдарды «белок киназа каскадтарының онжылдығы» деп сипаттауға болады. Осы уақыт ішінде MAPK/ERK жолы, JAK киназалары (ақуыз тирозин киназдарының отбасы) және PIP3-тәуелді киназа каскады ашылды.<ref name="origins">{{Cite journal|title=The role of human herpesvirus 8 and Epstein-Barr virus in the pathogenesis of giant lymph node hyperplasia (Castleman's disease)|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=22|issue=6|pages=1120–1121|date=June 1996|pmid=8783733|doi=10.1093/clinids/22.6.1120}}</ref> Әсер ететін субстрат бойынша киназалар кең топтарға жіктеледі: белоккиназалар, липидті киназалар, көмірсу киназалары. Киназаларды бактериялардан зеңге, құрттарға, сүтқоректілерге дейін әртүрлі түрлерде табуға болады.<ref>{{Cite journal|title=Structural evolution of the protein kinase-like superfamily|journal=PLOS Computational Biology|volume=1|issue=5|pages=e49|date=October 2005|pmid=16244704|pmc=1261164|doi=10.1371/journal.pcbi.0010049|bibcode=2005PLSCB...1...49S}}</ref> Адамдарда бес жүзден астам әртүрлі киназалар анықталды. <ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFManningWhyteMartinezHunter2002">Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S (December 2002). "The protein kinase complement of the human genome". ''Science''. '''298''' (5600): 1912–1934. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002Sci...298.1912M 2002Sci...298.1912M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1075762|10.1126/science.1075762]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12471243 12471243]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:26554314 26554314].</cite></ref> Олардың әртүрлілігі және сигнал берудегі рөлі оларды қызықты зерттеу объектісіне айналдырады. Әртүрлі басқа киназалар [[липидтер]], [[көмірсулар]], [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] және [[нуклеотидтер]] сияқты шағын молекулаларға сигнал беру үшін немесе оларды метаболикалық жолдар үшін дайындау үшін әрекет етеді. Ерекше киназалар көбінесе субстраттарының атымен аталады. Протеинкиназаларда көбінесе бірнеше субстрат болады, ал белоктар бірнеше арнайы киназалар үшін субстрат ретінде қызмет ете алады. Осы себепті белоккиназалар олардың белсенділігін реттейтін нәрсеге байланысты аталады (яғни Кальмодулинге тәуелді протеинкиназалар). Кейде олар бірнеше изоферменттік формалар болғандықтан одан әрі категорияларға бөлінеді. Мысалы, I және II типті циклдік-АМФ-тәуелді протеинкиназалар бірдей каталитикалық суббірліктерге ие, бірақ циклдік AMФ-ті байланыстыратын әртүрлі реттеуші суббірліктерге ие.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}</ref> == Протеин киназалары == [[Сурет:Signal_transduction_pathways.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Signal_transduction_pathways.png/440px-Signal_transduction_pathways.png|оңға|нобай| Сигналдарды тарату жолдарына шолу. Қатысқан ақуыздардың көпшілігі киназалар, соның ішінде протеинкиназалар (мысалы, MAPK және JAK) және липидті киназалар (PI3K сияқты).]] Протеинкиназалар белоктарға олардың серин, треонин, тирозин немесе гистидин қалдықтарында фосфорлану арқылы әсер етеді. Фосфорлану ақуыздың қызметін көптеген жолдармен өзгерте алады. Ол ақуыздың белсенділігін арттырады немесе азайтады, оны тұрақтандырады немесе жойылуын белгілейді, оны белгілі бір жасушалық бөлімшеде орналастырады және оның басқа ақуыздармен әрекеттесуін бастауы немесе бұзуы мүмкін. Протеин киназалары барлық киназалардың көпшілігін құрайды және кеңінен зерттеледі.<ref>{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref> Бұл киназалар фосфатазалармен бірге ақуыздар мен [[Ферменттер|ферменттерді]] реттеуде, сондай-ақ жасушада сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Жасушаның биологиялық реттеуге қол жеткізуінің әртүрлі жолдары туралы ойлау кезінде жалпы шатасу нүктесі туындайды. Жасушалық белоктар өтуі мүмкін коваленттік модификациялардың сансыз мысалдары бар; дегенмен, фосфорлану бірнеше қайтымды коваленттік модификациялардың бірі болып табылады. Бұл белоктардың фосфорлануының реттеуші екендігін дәлелдеді. Аллостериялық бақылаумен қамтамасыз етілген реттеуге қосымша белокты ковалентті түрлендірудің көптеген жолдары бар екенін ескерсек, ақуыз функциясын реттеудің әлеуеті орасан зор. [[Эдвин Кребс]] өзінің Хопкинс мемориалдық лекциясында аллостериялық бақылау жасушаның ішінен пайда болатын сигналдарға жауап беру үшін дамығанын, ал фосфорлану жасушадан тыс сигналдарға жауап беру үшін дамығанын айтты. Бұл идея [[Прокариоттар|прокариот жасушаларымен]] салыстырғанда белоктардың фосфорлануы [[Эукариоттар|эукариот жасушаларында]] жиірек болатындығына сәйкес келеді, өйткені неғұрлым күрделі жасуша түрі сигналдардың кең ауқымына жауап беру үшін дамыды.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKrebs1985">Krebs EG (October 1985). "The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture". ''Biochemical Society Transactions''. '''13''' (5): 813–820. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1042/bst0130813|10.1042/bst0130813]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2998902 2998902].</cite></ref> === Циклинге тәуелді киназалар === Циклинге тәуелді киназалар (CDKs) - [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] реттеуге қатысатын бірнеше түрлі киназалар тобы. Олар серин немесе треонин қалдықтарында басқа ақуыздарды фосфорлайды, бірақ CDK белсенді болу үшін алдымен циклин ақуызымен байланысуы керек.<ref name="cdk review">{{Cite journal|title=Cyclin-dependent kinases|journal=Chemical Reviews|volume=101|issue=8|pages=2511–2526|date=August 2001|pmid=11749386|doi=10.1021/cr0001030}}</ref> Арнайы CDK және циклиндердің әртүрлі комбинациялары жасушалық циклдің әртүрлі бөліктерін белгілейді. Сонымен қатар, CDK-тердің фосфорлану күйі олардың белсенділігі үшін де маңызды, өйткені олар басқа киназалармен (мысалы, CDK-белсендендіруші киназа) және фосфатазалармен (Cdc25 сияқты) реттеледі. CDK белсенді болғаннан кейін, олардың белсенділігін өзгерту үшін басқа ақуыздарды фосфорлайды, бұл жасушалық циклдің келесі кезеңіне қажетті оқиғаларға әкеледі. Олар жасушалық циклды бақылаудағы қызметімен танымал болғанымен, CDK-тер транскрипцияда, метаболизмде және басқа жасушалық оқиғаларда рөлдерге ие.<ref>{{Cite journal|title=Cdks, cyclins and CKIs: roles beyond cell cycle regulation|journal=Development|volume=140|issue=15|pages=3079–3093|date=August 2013|pmid=23861057|doi=10.1242/dev.091744}}</ref> Олардың жасушалық бөлінуді басқарудағы негізгі рөліне байланысты CDK-дегі мутациялар көбінесе қатерлі ісік клеткаларында кездеседі. Бұл мутациялар жасушалардың бақылаусыз өсуіне әкеледі, өйткені олар бүкіл жасуша циклынан тез өтеді.<ref name="can">{{Cite journal|title=Cyclin dependent kinases in cancer: potential for therapeutic intervention|journal=Cancer Biology & Therapy|volume=13|issue=7|pages=451–457|date=May 2012|pmid=22361734|doi=10.4161/cbt.19589}}</ref> CDK мутациялары лимфомаларда, сүт безінің қатерлі ісігінде, [[Ұйқы безі|ұйқы безінің]] [[Неоплазма|ісіктерінде]] және өкпенің қатерлі ісігінде кездеседі. Сондықтан, CDK ингибиторлары ісіктің кейбір түрлерін емдеу ретінде әзірленді.<ref name="can" /> === Митогенмен белсендірілген протеинкиназалар === MAP киназалары (Mitogen-activated protein kinase MAPKs) - әртүрлі жасушадан тыс өсу сигналдарына жауап беретін серин/треонинкиназалар тобы. Мысалы, өсу гормоны, эпидермистің өсу факторы, тромбоциттерден алынған өсу факторы және инсулин барлығы MAPK жолына қатыса алатын митогендік ынталандырулар болып саналады. Бұл жолды рецепторлар деңгейінде белсендіру сигналдық каскадты бастайды, соның арқасында Ras GTPase гуанозиндифосфат GTP -ге ауыстырады. Содан кейін Рас MEK (MAPKK) белсендіретін Раф киназаны (MAPKKK деп те аталады) белсендіреді. MEK [[Транскрипция (биология)|транскрипция]] мен аударманы реттей алатын MAPK (ERK деп те белгілі) белсендіреді. RAF және MAPK екеуі де серин/треонинкиназалар болса, MAPKK тирозин/треонинкиназа болып табылады. [[Сурет:Components_of_the_MAPK_Pathway.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Components_of_the_MAPK_Pathway.png/440px-Components_of_the_MAPK_Pathway.png|нобай| Митогендік сигналдардың әртүрлілігі MAPK жолына қатысады және киназдық каскад арқылы жасушаның өсуі мен дифференциациясына ықпал етеді.]] MAPK транскрипция факторларын тікелей немесе жанама реттей алады. Оның негізгі транскрипциялық мақсаттарына ATF-2, Chop, c-Jun, c-Myc, DPC4, Elk-1, Ets1, Max, MEF2C, NFAT4, Sap1a, STATs, Tal, p53, CREB және Myc кіреді. MAPK сонымен қатар үлкен рибосомалық суббірлікте S6 киназасын фосфорлау арқылы трансляцияны реттей алады. Ол сондай-ақ Ras, Sos және EGF рецепторының өзін қоса алғанда, MAPK сигналдық каскадының жоғарғы бөлігіндегі компоненттерді фосфорлайды.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways}}</ref> MAPK жолының канцерогендік потенциалы оны клиникалық маңызды етеді. Ол бақыланбайтын өсуге және кейіннен ісіктің пайда болуына әкелуі мүмкін жасушалық процестерге қатысады. Осы жолдағы мутациялар оның жасушалардың дифференциациясына, пролиферациясына, өмір сүруіне және апоптозға реттеуші әсерін өзгертеді, олардың барлығы [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] әртүрлі формаларына қатысты.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways|journal=Current Opinion in Cell Biology|volume=11|issue=2|pages=211–218|date=April 1999|pmid=10209154|doi=10.1016/s0955-0674(99)80028-3}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGarringtonJohnson1999">Garrington TP, Johnson GL (April 1999). "Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways". ''Current Opinion in Cell Biology''. '''11''' (2): 211–218. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/s0955-0674(99)80028-3|10.1016/s0955-0674(99)80028-3]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10209154 10209154].</cite></ref> == Липидті киназалар == Липидкиназалар жасушадағы липидтерді плазмалық мембранада да, органеллалардың мембраналарында да фосфорлайды. Фосфат топтарының қосылуы липидтің реактивтілігі мен локализациясын өзгерте алады және сигнал беруде қолданылуы мүмкін. === Фосфатидилинозитолкиназалар === [[Сурет:PI3_Kinase.tif|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/PI3_Kinase.tif/lossless-page1-220px-PI3_Kinase.tif.png|нобай| Инсулиннің өзінің рецепторларымен байланысуы PI3 киназаның мембранаға қонуына мүмкіндік береді, онда ол PI липидтерін фосфорлайды.]] Киназа ферменттері инозитол гидроксил тобын нуклеофильді ету арқылы реакциялардың жылдамдығын арттырады, көбінесе амин қышқылы қалдығының бүйірлік тізбегін жалпы негіз ретінде әрекет ету және гидроксилді депротонациялау үшін пайдаланады, бұл төмендегі механизмде көрінеді. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|pmc=2860105|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}</ref> Мұнда [[Аденозинүшфосфор қышқылы|аденозинтрифосфат (АТФ)]] мен фосфатидилинозит арасындағы реакция үйлестірілген. Ақырғы нәтиже фосфатидилинозитол-3-фосфат, сондай-ақ [[Аденозиндифосфат|аденозиндифосфат (АДФ)]] болып табылады. Сондай-ақ ферменттер реакцияның жылдам жүруі үшін АТФ молекуласын, сондай-ақ инозитол тобын дұрыс бағыттауға көмектеседі. Осы мақсат үшін жиі металл иондары үйлестіріледі. <ref name="PI" /> [[Сурет:PI3kinase_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/PI3kinase_mechanism.png/590px-PI3kinase_mechanism.png|ортаға|нобай| Фосфатидилинозитол-3киназаның механизмі. АТФ және фосфатидилинозитол реакцияға түсіп фосфатидилинозитол-3-фосфат пен АДФ түзеді, жалпы ''B'' негізінің көмегімен. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMillerTavshanjianOleksyPerisic2010">Miller S, Tavshanjian B, Oleksy A, Perisic O, Houseman BT, Shokat KM, Williams RL (March 2010). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 "Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34"]. ''Science''. '''327''' (5973): 1638–1642. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010Sci...327.1638M 2010Sci...327.1638M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1184429|10.1126/science.1184429]]. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 2860105]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20339072 20339072].</cite></ref>]] === Сфингозинкиназалар === Сфингозинкиназа (SK) - сфингозиннің сфингозин-1-фосфатқа (S1P) айналуын катализдейтін липидтікиназа. Сфинголипидтер - барлық жерде орналасқан мембраналық липидтер. Белсендірілгеннен кейін сфингозинкиназа цитозолдан плазмалық мембранаға ауысады, онда ол γ фосфатты (соңғы немесе соңғы фосфат) [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATФ]] немесе GTP -ден сфингозинге тасымалдайды. S1P рецепторы GPCR рецепторы болып табылады, сондықтан S1P G ақуызының сигнализациясын реттеу мүмкіндігіне ие. Алынған сигнал ERKs, Rho GTPase, Rac GTPase, PLC және AKT/PI3K сияқты жасушаішілік эффекторларды белсендіре алады. Ол сондай-ақ жасуша ішіндегі мақсатты молекулаларға өз әсерін көрсете алады. S1P HDAC гистон деацетилаза белсенділігін тікелей тежейтіні көрсетілген. Керісінше, фосфорсыздандырылған сфингозин жасуша апоптозына ықпал етеді, сондықтан жасуша тағдырын анықтаудағы рөліне байланысты SK реттелуін түсіну өте маңызды. Өткен зерттеулер көрсеткендей, СК рак клеткаларының өсуін қамтамасыз ете алады, өйткені олар жасушалық пролиферацияға ықпал етеді және SK1 (СК-ның белгілі бір түрі) ісіктердің белгілі бір түрлерінде жоғары концентрацияда болады. Сүтқоректілердің жасушаларында екі киназа бар, SK1 және SK2. SK1 SK2-мен салыстырғанда нақтырақ және олардың өрнек үлгілері де ерекшеленеді. SK1 өкпе, көкбауыр және лейкоцит жасушаларында, ал SK2 бүйрек және бауыр жасушаларында экспрессияланады. Бұл екі киназаның жасушаның тіршілігіне, пролиферациясына, дифференциациясына және [[Ісіну|қабынуына]] қатысуы оларды [[Химиотерапия|химиотерапиялық терапия]] үшін өміршең кандидаттар етеді. <ref>{{Cite journal|title=Roles, regulation and inhibitors of sphingosine kinase 2|journal=The FEBS Journal|volume=280|issue=21|pages=5317–5336|date=November 2013|pmid=23638983|doi=10.1111/febs.12314}}</ref> == Көмірсу киназалары == [[Сурет:Glycolysis_including_irreversible_steps.png|alt=Glycolysis includes four phosphorylations, two that create ATP from ADP and two that use ATP and converting it into ADP. Glycolysis is the first step of metabolism and includes ten reaction ultimately resulting in one glucose molecule producing two pyruvate molecules|сүрмесіз|Гликолизге төрт фосфорлану кіреді, екеуі АДФ-дан АТФ түзеді және екеуі АТФ қолданып, оны ADP-ге айналдырады. Гликолиз метаболизмнің бірінші сатысы болып табылады және он реакцияны қамтиды, нәтижесінде бір глюкоза молекуласы екі пируват молекуласын түзеді.]] Көптеген сүтқоректілер үшін көмірсулар күнделікті [[Калория|калориялық]] қажеттіліктің үлкен бөлігін қамтамасыз етеді. [[Олигосахаридтер|Олигосахаридтерден]] энергия жинау үшін алдымен олар [[Зат алмасу|метаболизмге]] түсуі үшін [[Моносахаридтер|моносахаридтерге ыдырауы]] керек. Киназалар метаболизмнің барлық дерлік жолдарында маңызды рөл атқарады. Сол жақтағы суретте киназалармен катализделген екі маңызды реакция бар [[Гликолиз|гликолиздің]] екінші фазасы көрсетілген. 1,3 бисфосфоглицераттағы ангидридті байланыс тұрақсыз және жоғары энергияға ие. 1,3-бисфосфогилцераткиназа 3-фосфоглицерат пен АТФ түзетін реакцияны жүзеге асыру үшін АДФ қажет. Гликолиздің соңғы сатысында пируваткиназа фосфорил тобын фосфоэнолпируваттан АДФ-ге ауыстырып, АТФ пен пируват түзеді. '''Гексокиназа''' глюкозаны жасушаға алғаш кіргенде оны пайдаланатын ең көп таралған фермент болып табылады. Ол АТФ гамма фосфатын С6 позициясына ауыстыру арқылы D-глюкозаны глюкоза-6-фосфатқа айналдырады. Бұл гликолиздегі маңызды қадам, өйткені ол теріс зарядқа байланысты глюкозаны жасуша ішінде ұстайды. Глюкоза өзінің фосфорсызданған түрінде мембрана арқылы алға-артқа өте оңай жылжи алады.<ref name="Carb">{{Cite journal|title=Metabolic regulation by chemical modification of enzymes|journal=Annual Review of Biochemistry|volume=40|pages=345–374|pmid=4399446|doi=10.1146/annurev.bi.40.070171.002021}}</ref> Гексокиназа геніндегі мутациялар сфероцитарлы емес гемолитикалық [[Анемия|анемияны]] тудыруы мүмкін гексокиназа тапшылығына әкелуі мүмкін.<ref>{{Cite web|title=Nonspherocytic hemolytic anemia due to hexokinase deficiency|url=http://rarediseases.info.nih.gov/gard/3672/nonspherocytic-hemolytic-anemia-due-to-hexokinase-deficiency/resources/1}}</ref> '''Фосфофруктокиназа''' немесе ФФК фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа айналуын катализдейді және гликолизді реттеудегі маңызды нүкте болып табылады. ATФ, H⁺ және [[Лимон қышқылы|цитраттың]] жоғары деңгейлері ПФК тежейді. Егер цитрат деңгейі жоғары болса, бұл гликолиздің оңтайлы жылдамдықта жұмыс істейтінін білдіреді. [[Аденозинмонофосфат|АТФ]] жоғары деңгейлері ФФК ынталандырады. Таруи ауруы, жаттығуларға төзбеушілікке әкелетін гликогенді сақтау ауруы, оның белсенділігін төмендететін ФФК геніндегі мутацияға байланысты.<ref>{{Cite web|title=Phosphofructokinase Deficiency Glycogen Storage Disease|url=http://www.patient.co.uk/doctor/phosphofructokinase-deficiency-glycogen-storage-disease}}</ref> == Басқа киназалар == [[Сурет:Riboflavin_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Riboflavin_kinase.png/220px-Riboflavin_kinase.png|нобай| Рибофлавинкиназаның оның өнімдерімен байланысқан белсенді аймағы - FMN (сол жақта) және ADP (оң жақта). PDB ID координаттары: 1N07. <ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of Schizosaccharomyces pombe riboflavin kinase reveals a novel ATP and riboflavin-binding fold|journal=Journal of Molecular Biology|volume=326|issue=5|pages=1463–1473|date=March 2003|pmid=12595258|doi=10.1016/s0022-2836(03)00059-7}}</ref>]] Киназалар белоктардан, липидтерден және көмірсулардан басқа көптеген басқа молекулаларға әсер етеді. Нуклеотидтерге (ДНҚ және РНҚ) әсер ететін көптеген заттар бар, соның ішінде нуклеозид-фосфаткиназалар және нуклеозид-дифосфаткиназалар сияқты нуклеотидтердің өзара конверсиясына қатысатындар.<ref>{{Кітап|isbn=9780470129302}}</ref> Киназалардың субстраты болып табылатын басқа шағын молекулаларға [[креатин]], фосфоглицерат, [[рибофлавин]], дигидроксиацетон, шикимат және басқалары жатады. === Рибофлавинкиназа === Рибофлавинкиназа флавин мононуклеотиді (FMN) түзу үшін [[Рибофлавин|рибофлавиннің]] фосфорлануын катализдейді. Оның реттелген байланысу механизмі бар, онда рибофлавин АТФ молекуласымен байланыспас бұрын киназамен байланысуы керек.<ref name="sdf">{{Cite journal|title=Ligand binding-induced conformational changes in riboflavin kinase: structural basis for the ordered mechanism|journal=Biochemistry|volume=42|issue=43|pages=12532–12538|date=November 2003|pmid=14580199|doi=10.1021/bi035450t}}</ref> [[Валенттілік|Екі валентті]] [[Ион (электроника)|катиондар]] [[Нуклеотидтер|нуклеотидті]] үйлестіруге көмектеседі.<ref name="sdf" /> Жалпы механизм төмендегі суретте көрсетілген. [[Сурет:Riboflavin_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Riboflavin_mechanism.png/550px-Riboflavin_mechanism.png|ортаға|нобай| Рибофлавинкиназаның механизмі.]] Рибофлавинкиназа жасушаларда маңызды рөл атқарады, өйткені FMN маңызды кофактор болып табылады. FMN сонымен қатар көптеген ферменттер, соның ішінде [[Зат алмасу|метаболизмде]] көптеген ферменттер пайдаланатын тотығу- тотықсыздандырғыш кофакторы болып табылатын [[Флавинадениндинуклеотид|флавин адениндинуклеотидінің]] (ФАД) прекурсоры болып табылады. Шындығында, рибофлавиннің FMN -ге фосфорлануын, сондай-ақ FMN -ден [[Флавинадениндинуклеотид|FAD]] реакциясын жүргізуге қабілетті кейбір ферменттер бар.<ref>{{Cite journal|title=Over-expression in Escherichia coli, purification and characterization of isoform 2 of human FAD synthetase|journal=Protein Expression and Purification|volume=52|issue=1|pages=175–181|date=March 2007|pmid=17049878|doi=10.1016/j.pep.2006.09.002}}</ref> Рибофлавинкиназа инсульттің алдын алуға көмектеседі және болашақта емдеу ретінде қолданылуы мүмкін. <ref>{{Cite journal|title=Importance of riboflavin kinase in the pathogenesis of stroke|journal=CNS Neuroscience & Therapeutics|volume=18|issue=10|pages=834–840|date=October 2012|pmid=22925047|pmc=6493343|doi=10.1111/j.1755-5949.2012.00379.x}}</ref> Ол тышқандарда зерттелген кезде инфекцияға да қатысты.<ref>{{Cite journal|title=Flavin metabolism during respiratory infection in mice|journal=The British Journal of Nutrition|volume=76|issue=3|pages=453–462|date=September 1996|pmid=8881717|doi=10.1079/BJN19960050}}</ref> === Тимидинкиназа ===   Тимидинкиназа - нуклеозидтердің фосфорлануына жауап беретін көптеген нуклеозидкиназалардың бірі. Тимидин монофосфатын (dTMP) жасау үшін тимидинді фосфорлайды. Бұл киназа төменде көрсетілгендей тимидинге [[Фосфаттар|фосфат]] беру үшін ATP молекуласын пайдаланады. Тимидинкиназа, сондай-ақ басқа нуклеозидтер мен нуклеотид киназалары арқылы фосфаттың бір нуклеотидтен екіншісіне тасымалдануы әртүрлі нуклеотидтердің әрқайсысының деңгейін бақылауға көмектесу үшін қызмет етеді. [[Сурет:Thymidine_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Thymidine_kinase.png/550px-Thymidine_kinase.png|ортаға|нобай| Тимидинкиназамен катализденген жалпы реакция.]] dTMP молекуласын жасағаннан кейін, басқа киназа, тимидилаткиназа, дифосфатты пішінді dTDP жасау үшін dTMP-ге әсер ете алады. Нуклеозиддифосфаткиназа ДНҚ синтезінде қолданылатын тимидинтрифосфат, dTTP түзілуін катализдейді. Осыған байланысты тимидинкиназа белсенділігі [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклмен]] тығыз байланысты және клиникалық химияда ісік маркері ретінде қолданылады.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase and cancer monitoring|journal=Cancer Letters|volume=316|issue=1|pages=6–10|date=March 2012|pmid=22068047|doi=10.1016/j.canlet.2011.10.025}}</ref> Сондықтан оны кейде науқастың болжамын болжау үшін қолдануға болады.<ref>{{Cite journal|title=The role of thymidine kinase in cancer diseases|journal=Expert Opinion on Medical Diagnostics|volume=2|issue=2|pages=129–141|date=February 2008|pmid=23485133|doi=10.1517/17530059.2.2.129}}</ref> Тимидинкиназа [[Ген|генінің]] мутациялары бар науқастарда [[митохондриялық ДНҚ]] -ны жоғалту [[Синдром|синдромының]] белгілі бір түрі болуы мүмкін, бұл ауру ерте балалық шақта өлімге әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase 2 defects can cause multi-tissue mtDNA depletion syndrome|journal=Brain|volume=131|issue=Pt 11|pages=2841–2850|date=November 2008|pmid=18819985|doi=10.1093/brain/awn236}}</ref> == Сондай-ақ қараңыз == * Белсендіру циклі * Автофосфорлану * СаmwAWg2+кальмодулинге тәуелді протеинкиназа * Жасуша сигнализациясы * Циклинге тәуелді киназа * G белокпен байланысқан рецептор * Нуклеозид-дифосфаткиназа * Фосфатаза * Фосфатидилинозитолфосфаткиназалар * [[Фосфолипидтер|Фосфолипид]] * Фосфопротеин * Фосфорлану * Фосфотрансфераза * Сигналдың берілуі * Тимидинкиназа * Клиникалық химиядағы тимидинкиназа * Тимидилаткиназа * Қабырғамен байланысты киназа == Анықтамалар == {{Дереккөздер|30em}} [[Санат:Pages with unreviewed translations]] 5a1muaecbiwejunejh6u5ao82qpudjx 3064301 3064299 2022-08-26T04:35:34Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> [[Сурет:Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png/280px-Active_site_of_Dihydroxyacetone_Kinase.png|нобай| Гидролизденбейтін [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATP]] аналогы (AMP-PNP) бар кешендегі дигидроксиацетонкиназа. PDB ID координаттары:1UN9.<ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of the Citrobacter freundii dihydroxyacetone kinase reveals an eight-stranded alpha-helical barrel ATP-binding domain|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=48|pages=48236–48244|date=November 2003|pmid=12966101|doi=10.1074/jbc.M305942200}}</ref>]] Биохимияда киназа фосфат топтарының жоғары энергиялы фосфаттан молекулаларды белгілі бір субстраттарға беруді катализдейтін фермент. Бұл процесс фосфорлану деп аталады, онда жоғары энергиялы АТФ молекуласы субстрат молекуласына фосфат тобын береді. Бұл переэтерификация фосфорланған субстрат пен [[Аденозинмонофосфат|АДФ]] пайда болуына әкеледі. Керісінше, бұл фосфорланған субстрат фосфат тобын берген кезде дефосфорлану деп аталады, ал АДФ фосфат тобын алады (дефосфорланған субстрат пен жоғары энергиялы АТФ молекуласын құрайды). Бұл екі процесс, фосфорлану және дефосфорлану [[гликолиз]] кезінде төрт рет жүреді.<ref name="pmid12471243">{{cite journal|vauthors=Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|s2cid=26554314|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref><ref>{{cite web|title=Kinase|url=http://www.thefreedictionary.com/Kinases}} TheFreeDictionary.com</ref> Киназалар фосфотрансферазалардың үлкен тобына жатады. Киназаларды акцепторға бейорганикалық фосфат топтарының қосылуын катализдейтін фосфорилазалармен де, фосфат топтарын кетіретін фосфатазалармен де (дефосфорлану) шатастыруға болмайды. Молекуланың фосфорлану күйі, мейлі ол [[Ақуыз|белок]], [[Липидтер|липид]] немесе [[Көмірсулар|көмірсу]] болсын, оның белсенділігіне, реактивтілігіне және басқа молекулаларды байланыстыру қабілетіне әсер етуі мүмкін. Сондықтан киназалар [[Зат алмасу|метаболизмде]], жасуша сигнализациясында, ақуызды реттеуде, жасушалық тасымалдауда, [[Секрет бөлгіш жасушалар|секреторлық процестерде]] және басқа да көптеген жасушалық жолдарда маңызды болып табылады, бұл оларды адам физиологиясы үшін өте маңызды етеді. == Биохимия және функционалдық өзектілігі == [[Сурет:Basic_phosphorylation_reaction.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Basic_phosphorylation_reaction.png/660px-Basic_phosphorylation_reaction.png|нобай| Киназалар катализдейтін жалпы реакция]] Киназалар фосфат бөлігінің жоғары энергиялы молекуладан (мысалы, [[Аденозинүшфосфор қышқылы|AТФ]]) олардың субстрат молекуласына ауысуына делдал болады, төмендегі суретте көрінеді. Бұл реакцияны тұрақтандыру үшін киназалар қажет, өйткені фосфоангидридтік байланыс жоғары деңгейде энергияны қамтиды. Киназалар өздерінің субстраттары мен фосфорил тобын белсенді учаскелерінде дұрыс бағыттайды, бұл реакция жылдамдығын арттырады. Сонымен қатар, олар әдетте теріс зарядталған фосфат топтарымен әрекеттесу арқылы өтпелі күйді электростатикалық тұрақтандыратын оң зарядталған [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарының]] қалдықтарын пайдаланады. Сонымен қатар, кейбір киназалар фосфат топтарын үйлестіру үшін белсенді учаскелерінде байланысқан металл кофакторларын пайдаланады. Протеинкиназаларды каталитикалық белсенді (канондық) немесе псевдокиназалар ретінде жіктеуге болады, бұл АТФ-ны орналастыратын немесе гидролиздейтін бір немесе бірнеше каталитикалық аминқышқылдарының эволюциялық жоғалуын көрсетеді.<ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease|journal=Trends in Cell Biology|volume=24|issue=9|pages=489–505|date=September 2014|pmid=24818526|doi=10.1016/j.tcb.2014.03.008}}</ref> Дегенмен, сигнал беру нәтижелері және аурудың өзектілігі тұрғысынан киназалар да, псевдокиназалар да адам жасушаларындағы маңызды сигнал модуляторлары болып табылады, киназаларды өте маңызды дәрілік мақсатқа айналдырады.<ref>Foulkes DM, Byrne DP and Eyers PA (2017) Pseudokinases: update on their functions and evaluation as new drug targets. Future Med Chem. 9(2):245-265</ref> Киназалар сигналдарды беру және жасушалардағы күрделі процестерді реттеу үшін кеңінен қолданылады. Молекулалардың фосфорлануы олардың белсенділігін күшейтуі немесе тежеуі және басқа молекулалармен әрекеттесу қабілетін модуляциялауы мүмкін. Фосфорил топтарының қосылуы және жойылуы жасушаны бақылау құралымен қамтамасыз етеді, өйткені әртүрлі киназалар әртүрлі жағдайларға немесе сигналдарға жауап бере алады. Функцияның жоғалуына немесе артуына әкелетін киназалардағы мутациялар адамдарда қатерлі ісік<ref>{{Cite news|title=Hallmarks of Cancer 1|url=http://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/2013/09/18/hallmarks-of-cancer-1-self-sufficiency-in-growth-signals}}</ref> және ауру тудыруы мүмкін, соның ішінде [[Лейкоз|лейкоздың]] және [[Нейробластома|нейробластомалардың]] кейбір түрлерін, [[Глиобластома|глиобластоманы]],<ref>{{Cite journal|title=Mutational profiling of kinases in glioblastoma}}</ref> спиноцеребеллярлық атаксияны (14 типті) [[агаммаглобулинемия]] және басқалар.<ref>{{Cite journal|title=Kinase mutations in human disease: interpreting genotype-phenotype relationships}}</ref> == Тарихы және классификациясы == АТФ көмегімен басқа ақуыздың фосфорлануын катализдейтін бірінші ақуызды 1954 жылы Евгений П.Кеннеди байқады, сол кезде ол казеиннің фосфорлануын катализдейтін бауыр ферментін сипаттады. 1956 жылы [[Эдмонд Фишер|Эдмонд Х.Фишер]] және [[Эдвин Кребс|Эдвин Г.Кребс]] фосфорилаза а мен фосфорилаза b арасындағы өзара конверсия фосфорлану және дефосфорлану арқылы жүретінін анықтады.<ref>{{Cite journal|title=Historical perspectives on protein phosphorylation and a classification system for protein kinases|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences|volume=302|issue=1108|pages=3–11|date=July 1983|pmid=6137005|doi=10.1098/rstb.1983.0033|bibcode=1983RSPTB.302....3K}}</ref> Фосфорил тобын фосфорилаза(b) ауыстырып, оны фосфорилаза(а) айналдыратын киназа Фосфорилаза киназа деп аталды. Жылдар өткеннен кейін протеинкиназа А (ПКА) фосфорилаза киназасын фосфорландыратын киназа каскадының алғашқы мысалы анықталды. Сонымен қатар, ПКА гликоген синтазасын тежейтіні анықталды, бұл тежелуге әкелетін фосфорлану оқиғасының алғашқы мысалы болды. 1969 жылы Лестер Рид пируватдегидрогеназаның фосфорлану арқылы инактивацияланғанын анықтады және бұл жаңалық фосфорланудың [[гликоген]] метаболизмінен басқа метаболизмдік жолдарда реттеу құралы ретінде қызмет етуі мүмкін екендігінің алғашқы анықтамасы болды. Сол жылы Том Ланган PKA гистон H1 фосфорланатынын анықтады, бұл фосфорлану ферментативті емес ақуыздарды реттей алады деп болжайды. 1970-ші жылдар кальмодулинге тәуелді протеинкиназалардың ашылуын және белоктардың бірнеше аминқышқылдарының қалдықтарында фосфорлануы мүмкін екендігін анықтауды қамтиды. 1990 жылдарды «белок киназа каскадтарының онжылдығы» деп сипаттауға болады. Осы уақыт ішінде MAPK/ERK жолы, JAK киназалары (ақуыз тирозин киназдарының отбасы) және PIP3-тәуелді киназа каскады ашылды.<ref name="origins">{{Cite journal|title=The role of human herpesvirus 8 and Epstein-Barr virus in the pathogenesis of giant lymph node hyperplasia (Castleman's disease)|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=22|issue=6|pages=1120–1121|date=June 1996|pmid=8783733|doi=10.1093/clinids/22.6.1120}}</ref> Әсер ететін субстрат бойынша киназалар кең топтарға жіктеледі: белоккиназалар, липидті киназалар, көмірсу киназалары. Киназаларды бактериялардан зеңге, құрттарға, сүтқоректілерге дейін әртүрлі түрлерде табуға болады.<ref>{{Cite journal|title=Structural evolution of the protein kinase-like superfamily|journal=PLOS Computational Biology|volume=1|issue=5|pages=e49|date=October 2005|pmid=16244704|pmc=1261164|doi=10.1371/journal.pcbi.0010049|bibcode=2005PLSCB...1...49S}}</ref> Адамдарда бес жүзден астам әртүрлі киназалар анықталды. <ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFManningWhyteMartinezHunter2002">Manning G, Whyte DB, Martinez R, Hunter T, Sudarsanam S (December 2002). "The protein kinase complement of the human genome". ''Science''. '''298''' (5600): 1912–1934. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002Sci...298.1912M 2002Sci...298.1912M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1075762|10.1126/science.1075762]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12471243 12471243]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:26554314 26554314].</cite></ref> Олардың әртүрлілігі және сигнал берудегі рөлі оларды қызықты зерттеу объектісіне айналдырады. Әртүрлі басқа киназалар [[липидтер]], [[көмірсулар]], [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] және [[нуклеотидтер]] сияқты шағын молекулаларға сигнал беру үшін немесе оларды метаболикалық жолдар үшін дайындау үшін әрекет етеді. Ерекше киназалар көбінесе субстраттарының атымен аталады. Протеинкиназаларда көбінесе бірнеше субстрат болады, ал белоктар бірнеше арнайы киназалар үшін субстрат ретінде қызмет ете алады. Осы себепті белоккиназалар олардың белсенділігін реттейтін нәрсеге байланысты аталады (яғни Кальмодулинге тәуелді протеинкиназалар). Кейде олар бірнеше изоферменттік формалар болғандықтан одан әрі категорияларға бөлінеді. Мысалы, I және II типті циклдік-АМФ-тәуелді протеинкиназалар бірдей каталитикалық суббірліктерге ие, бірақ циклдік AMФ-ті байланыстыратын әртүрлі реттеуші суббірліктерге ие.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}</ref> == Протеин киназалары == [[Сурет:Signal_transduction_pathways.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Signal_transduction_pathways.png/440px-Signal_transduction_pathways.png|оңға|нобай| Сигналдарды тарату жолдарына шолу. Қатысқан ақуыздардың көпшілігі киназалар, соның ішінде протеинкиназалар (мысалы, MAPK және JAK) және липидті киназалар (PI3K сияқты).]] Протеинкиназалар белоктарға олардың серин, треонин, тирозин немесе гистидин қалдықтарында фосфорлану арқылы әсер етеді. Фосфорлану ақуыздың қызметін көптеген жолдармен өзгерте алады. Ол ақуыздың белсенділігін арттырады немесе азайтады, оны тұрақтандырады немесе жойылуын белгілейді, оны белгілі бір жасушалық бөлімшеде орналастырады және оның басқа ақуыздармен әрекеттесуін бастауы немесе бұзуы мүмкін. Протеин киназалары барлық киназалардың көпшілігін құрайды және кеңінен зерттеледі.<ref>{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome|journal=Science|volume=298|issue=5600|pages=1912–1934|date=December 2002|pmid=12471243|doi=10.1126/science.1075762|bibcode=2002Sci...298.1912M}}</ref> Бұл киназалар фосфатазалармен бірге ақуыздар мен [[Ферменттер|ферменттерді]] реттеуде, сондай-ақ жасушада сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Жасушаның биологиялық реттеуге қол жеткізуінің әртүрлі жолдары туралы ойлау кезінде жалпы шатасу нүктесі туындайды. Жасушалық белоктар өтуі мүмкін коваленттік модификациялардың сансыз мысалдары бар; дегенмен, фосфорлану бірнеше қайтымды коваленттік модификациялардың бірі болып табылады. Бұл белоктардың фосфорлануының реттеуші екендігін дәлелдеді. Аллостериялық бақылаумен қамтамасыз етілген реттеуге қосымша белокты ковалентті түрлендірудің көптеген жолдары бар екенін ескерсек, ақуыз функциясын реттеудің әлеуеті орасан зор. [[Эдвин Кребс]] өзінің Хопкинс мемориалдық лекциясында аллостериялық бақылау жасушаның ішінен пайда болатын сигналдарға жауап беру үшін дамығанын, ал фосфорлану жасушадан тыс сигналдарға жауап беру үшін дамығанын айтты. Бұл идея [[Прокариоттар|прокариот жасушаларымен]] салыстырғанда белоктардың фосфорлануы [[Эукариоттар|эукариот жасушаларында]] жиірек болатындығына сәйкес келеді, өйткені неғұрлым күрделі жасуша түрі сигналдардың кең ауқымына жауап беру үшін дамыды.<ref name="krebs lec">{{Cite journal|title=The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture|journal=Biochemical Society Transactions|volume=13|issue=5|pages=813–820|date=October 1985|pmid=2998902|doi=10.1042/bst0130813}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKrebs1985">Krebs EG (October 1985). "The phosphorylation of proteins: a major mechanism for biological regulation. Fourteenth Sir Frederick Gowland Hopkins memorial lecture". ''Biochemical Society Transactions''. '''13''' (5): 813–820. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1042/bst0130813|10.1042/bst0130813]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2998902 2998902].</cite></ref> === Циклинге тәуелді киназалар === Циклинге тәуелді киназалар (CDKs) - [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] реттеуге қатысатын бірнеше түрлі киназалар тобы. Олар серин немесе треонин қалдықтарында басқа ақуыздарды фосфорлайды, бірақ CDK белсенді болу үшін алдымен циклин ақуызымен байланысуы керек.<ref name="cdk review">{{Cite journal|title=Cyclin-dependent kinases|journal=Chemical Reviews|volume=101|issue=8|pages=2511–2526|date=August 2001|pmid=11749386|doi=10.1021/cr0001030}}</ref> Арнайы CDK және циклиндердің әртүрлі комбинациялары жасушалық циклдің әртүрлі бөліктерін белгілейді. Сонымен қатар, CDK-тердің фосфорлану күйі олардың белсенділігі үшін де маңызды, өйткені олар басқа киназалармен (мысалы, CDK-белсендендіруші киназа) және фосфатазалармен (Cdc25 сияқты) реттеледі. CDK белсенді болғаннан кейін, олардың белсенділігін өзгерту үшін басқа ақуыздарды фосфорлайды, бұл жасушалық циклдің келесі кезеңіне қажетті оқиғаларға әкеледі. Олар жасушалық циклды бақылаудағы қызметімен танымал болғанымен, CDK-тер транскрипцияда, метаболизмде және басқа жасушалық оқиғаларда рөлдерге ие.<ref>{{Cite journal|title=Cdks, cyclins and CKIs: roles beyond cell cycle regulation|journal=Development|volume=140|issue=15|pages=3079–3093|date=August 2013|pmid=23861057|doi=10.1242/dev.091744}}</ref> Олардың жасушалық бөлінуді басқарудағы негізгі рөліне байланысты CDK-дегі мутациялар көбінесе қатерлі ісік клеткаларында кездеседі. Бұл мутациялар жасушалардың бақылаусыз өсуіне әкеледі, өйткені олар бүкіл жасуша циклынан тез өтеді.<ref name="can">{{Cite journal|title=Cyclin dependent kinases in cancer: potential for therapeutic intervention|journal=Cancer Biology & Therapy|volume=13|issue=7|pages=451–457|date=May 2012|pmid=22361734|doi=10.4161/cbt.19589}}</ref> CDK мутациялары лимфомаларда, сүт безінің қатерлі ісігінде, [[Ұйқы безі|ұйқы безінің]] [[Неоплазма|ісіктерінде]] және өкпенің қатерлі ісігінде кездеседі. Сондықтан, CDK ингибиторлары ісіктің кейбір түрлерін емдеу ретінде әзірленді.<ref name="can" /> === Митогенмен белсендірілген протеинкиназалар === MAP киназалары (Mitogen-activated protein kinase MAPKs) - әртүрлі жасушадан тыс өсу сигналдарына жауап беретін серин/треонинкиназалар тобы. Мысалы, өсу гормоны, эпидермистің өсу факторы, тромбоциттерден алынған өсу факторы және инсулин барлығы MAPK жолына қатыса алатын митогендік ынталандырулар болып саналады. Бұл жолды рецепторлар деңгейінде белсендіру сигналдық каскадты бастайды, соның арқасында Ras GTPase гуанозиндифосфат GTP -ге ауыстырады. Содан кейін Рас MEK (MAPKK) белсендіретін Раф киназаны (MAPKKK деп те аталады) белсендіреді. MEK [[Транскрипция (биология)|транскрипция]] мен аударманы реттей алатын MAPK (ERK деп те белгілі) белсендіреді. RAF және MAPK екеуі де серин/треонинкиназалар болса, MAPKK тирозин/треонинкиназа болып табылады. [[Сурет:Components_of_the_MAPK_Pathway.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Components_of_the_MAPK_Pathway.png/440px-Components_of_the_MAPK_Pathway.png|нобай| Митогендік сигналдардың әртүрлілігі MAPK жолына қатысады және киназдық каскад арқылы жасушаның өсуі мен дифференциациясына ықпал етеді.]] MAPK транскрипция факторларын тікелей немесе жанама реттей алады. Оның негізгі транскрипциялық мақсаттарына ATF-2, Chop, c-Jun, c-Myc, DPC4, Elk-1, Ets1, Max, MEF2C, NFAT4, Sap1a, STATs, Tal, p53, CREB және Myc кіреді. MAPK сонымен қатар үлкен рибосомалық суббірлікте S6 киназасын фосфорлау арқылы трансляцияны реттей алады. Ол сондай-ақ Ras, Sos және EGF рецепторының өзін қоса алғанда, MAPK сигналдық каскадының жоғарғы бөлігіндегі компоненттерді фосфорлайды.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways}}</ref> MAPK жолының канцерогендік потенциалы оны клиникалық маңызды етеді. Ол бақыланбайтын өсуге және кейіннен ісіктің пайда болуына әкелуі мүмкін жасушалық процестерге қатысады. Осы жолдағы мутациялар оның жасушалардың дифференциациясына, пролиферациясына, өмір сүруіне және апоптозға реттеуші әсерін өзгертеді, олардың барлығы [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] әртүрлі формаларына қатысты.<ref name="MAPK">{{Cite journal|title=Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways|journal=Current Opinion in Cell Biology|volume=11|issue=2|pages=211–218|date=April 1999|pmid=10209154|doi=10.1016/s0955-0674(99)80028-3}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGarringtonJohnson1999">Garrington TP, Johnson GL (April 1999). "Organization and regulation of mitogen-activated protein kinase signaling pathways". ''Current Opinion in Cell Biology''. '''11''' (2): 211–218. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/s0955-0674(99)80028-3|10.1016/s0955-0674(99)80028-3]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10209154 10209154].</cite></ref> == Липидті киназалар == Липидкиназалар жасушадағы липидтерді плазмалық мембранада да, органеллалардың мембраналарында да фосфорлайды. Фосфат топтарының қосылуы липидтің реактивтілігі мен локализациясын өзгерте алады және сигнал беруде қолданылуы мүмкін. === Фосфатидилинозитолкиназалар === [[Сурет:PI3_Kinase.tif|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/PI3_Kinase.tif/lossless-page1-220px-PI3_Kinase.tif.png|нобай| Инсулиннің өзінің рецепторларымен байланысуы PI3 киназаның мембранаға қонуына мүмкіндік береді, онда ол PI липидтерін фосфорлайды.]] Киназа ферменттері инозитол гидроксил тобын нуклеофильді ету арқылы реакциялардың жылдамдығын арттырады, көбінесе амин қышқылы қалдығының бүйірлік тізбегін жалпы негіз ретінде әрекет ету және гидроксилді депротонациялау үшін пайдаланады, бұл төмендегі механизмде көрінеді. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|pmc=2860105|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}</ref> Мұнда [[Аденозинүшфосфор қышқылы|аденозинтрифосфат (АТФ)]] мен фосфатидилинозит арасындағы реакция үйлестірілген. Ақырғы нәтиже фосфатидилинозитол-3-фосфат, сондай-ақ [[Аденозиндифосфат|аденозиндифосфат (АДФ)]] болып табылады. Сондай-ақ ферменттер реакцияның жылдам жүруі үшін АТФ молекуласын, сондай-ақ инозитол тобын дұрыс бағыттауға көмектеседі. Осы мақсат үшін жиі металл иондары үйлестіріледі. <ref name="PI" /> [[Сурет:PI3kinase_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/PI3kinase_mechanism.png/590px-PI3kinase_mechanism.png|ортаға|нобай| Фосфатидилинозитол-3киназаның механизмі. АТФ және фосфатидилинозитол реакцияға түсіп фосфатидилинозитол-3-фосфат пен АДФ түзеді, жалпы ''B'' негізінің көмегімен. <ref name="PI">{{Cite journal|title=Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34|journal=Science|volume=327|issue=5973|pages=1638–1642|date=March 2010|pmid=20339072|doi=10.1126/science.1184429|bibcode=2010Sci...327.1638M}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMillerTavshanjianOleksyPerisic2010">Miller S, Tavshanjian B, Oleksy A, Perisic O, Houseman BT, Shokat KM, Williams RL (March 2010). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 "Shaping development of autophagy inhibitors with the structure of the lipid kinase Vps34"]. ''Science''. '''327''' (5973): 1638–1642. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010Sci...327.1638M 2010Sci...327.1638M]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1126/science.1184429|10.1126/science.1184429]]. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2860105 2860105]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20339072 20339072].</cite></ref>]] === Сфингозинкиназалар === Сфингозинкиназа (SK) - сфингозиннің сфингозин-1-фосфатқа (S1P) айналуын катализдейтін липидтікиназа. Сфинголипидтер - барлық жерде орналасқан мембраналық липидтер. Белсендірілгеннен кейін сфингозинкиназа цитозолдан плазмалық мембранаға ауысады, онда ол γ фосфатты (соңғы немесе соңғы фосфат) [[Аденозинүшфосфор қышқылы|ATФ]] немесе GTP -ден сфингозинге тасымалдайды. S1P рецепторы GPCR рецепторы болып табылады, сондықтан S1P G ақуызының сигнализациясын реттеу мүмкіндігіне ие. Алынған сигнал ERKs, Rho GTPase, Rac GTPase, PLC және AKT/PI3K сияқты жасушаішілік эффекторларды белсендіре алады. Ол сондай-ақ жасуша ішіндегі мақсатты молекулаларға өз әсерін көрсете алады. S1P HDAC гистон деацетилаза белсенділігін тікелей тежейтіні көрсетілген. Керісінше, фосфорсыздандырылған сфингозин жасуша апоптозына ықпал етеді, сондықтан жасуша тағдырын анықтаудағы рөліне байланысты SK реттелуін түсіну өте маңызды. Өткен зерттеулер көрсеткендей, СК рак клеткаларының өсуін қамтамасыз ете алады, өйткені олар жасушалық пролиферацияға ықпал етеді және SK1 (СК-ның белгілі бір түрі) ісіктердің белгілі бір түрлерінде жоғары концентрацияда болады. Сүтқоректілердің жасушаларында екі киназа бар, SK1 және SK2. SK1 SK2-мен салыстырғанда нақтырақ және олардың өрнек үлгілері де ерекшеленеді. SK1 өкпе, көкбауыр және лейкоцит жасушаларында, ал SK2 бүйрек және бауыр жасушаларында экспрессияланады. Бұл екі киназаның жасушаның тіршілігіне, пролиферациясына, дифференциациясына және [[Ісіну|қабынуына]] қатысуы оларды [[Химиотерапия|химиотерапиялық терапия]] үшін өміршең кандидаттар етеді. <ref>{{Cite journal|title=Roles, regulation and inhibitors of sphingosine kinase 2|journal=The FEBS Journal|volume=280|issue=21|pages=5317–5336|date=November 2013|pmid=23638983|doi=10.1111/febs.12314}}</ref> == Көмірсу киназалары == [[Сурет:Glycolysis_including_irreversible_steps.png|alt=Glycolysis includes four phosphorylations, two that create ATP from ADP and two that use ATP and converting it into ADP. Glycolysis is the first step of metabolism and includes ten reaction ultimately resulting in one glucose molecule producing two pyruvate molecules|сүрмесіз|Гликолизге төрт фосфорлану кіреді, екеуі АДФ-дан АТФ түзеді және екеуі АТФ қолданып, оны ADP-ге айналдырады. Гликолиз метаболизмнің бірінші сатысы болып табылады және он реакцияны қамтиды, нәтижесінде бір глюкоза молекуласы екі пируват молекуласын түзеді.]] Көптеген сүтқоректілер үшін көмірсулар күнделікті [[Калория|калориялық]] қажеттіліктің үлкен бөлігін қамтамасыз етеді. [[Олигосахаридтер|Олигосахаридтерден]] энергия жинау үшін алдымен олар [[Зат алмасу|метаболизмге]] түсуі үшін [[Моносахаридтер|моносахаридтерге ыдырауы]] керек. Киназалар метаболизмнің барлық дерлік жолдарында маңызды рөл атқарады. Сол жақтағы суретте киназалармен катализделген екі маңызды реакция бар [[Гликолиз|гликолиздің]] екінші фазасы көрсетілген. 1,3 бисфосфоглицераттағы ангидридті байланыс тұрақсыз және жоғары энергияға ие. 1,3-бисфосфогилцераткиназа 3-фосфоглицерат пен АТФ түзетін реакцияны жүзеге асыру үшін АДФ қажет. Гликолиздің соңғы сатысында пируваткиназа фосфорил тобын фосфоэнолпируваттан АДФ-ге ауыстырып, АТФ пен пируват түзеді. '''Гексокиназа''' глюкозаны жасушаға алғаш кіргенде оны пайдаланатын ең көп таралған фермент болып табылады. Ол АТФ гамма фосфатын С6 позициясына ауыстыру арқылы D-глюкозаны глюкоза-6-фосфатқа айналдырады. Бұл гликолиздегі маңызды қадам, өйткені ол теріс зарядқа байланысты глюкозаны жасуша ішінде ұстайды. Глюкоза өзінің фосфорсызданған түрінде мембрана арқылы алға-артқа өте оңай жылжи алады.<ref name="Carb">{{Cite journal|title=Metabolic regulation by chemical modification of enzymes|journal=Annual Review of Biochemistry|volume=40|pages=345–374|pmid=4399446|doi=10.1146/annurev.bi.40.070171.002021}}</ref> Гексокиназа геніндегі мутациялар сфероцитарлы емес гемолитикалық [[Анемия|анемияны]] тудыруы мүмкін гексокиназа тапшылығына әкелуі мүмкін.<ref>{{Cite web|title=Nonspherocytic hemolytic anemia due to hexokinase deficiency|url=http://rarediseases.info.nih.gov/gard/3672/nonspherocytic-hemolytic-anemia-due-to-hexokinase-deficiency/resources/1}}</ref> '''Фосфофруктокиназа''' немесе ФФК фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа айналуын катализдейді және гликолизді реттеудегі маңызды нүкте болып табылады. ATФ, H⁺ және [[Лимон қышқылы|цитраттың]] жоғары деңгейлері ПФК тежейді. Егер цитрат деңгейі жоғары болса, бұл гликолиздің оңтайлы жылдамдықта жұмыс істейтінін білдіреді. [[Аденозинмонофосфат|АТФ]] жоғары деңгейлері ФФК ынталандырады. Таруи ауруы, жаттығуларға төзбеушілікке әкелетін гликогенді сақтау ауруы, оның белсенділігін төмендететін ФФК геніндегі мутацияға байланысты.<ref>{{Cite web|title=Phosphofructokinase Deficiency Glycogen Storage Disease|url=http://www.patient.co.uk/doctor/phosphofructokinase-deficiency-glycogen-storage-disease}}</ref> == Басқа киназалар == [[Сурет:Riboflavin_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Riboflavin_kinase.png/220px-Riboflavin_kinase.png|нобай| Рибофлавинкиназаның оның өнімдерімен байланысқан белсенді аймағы - FMN (сол жақта) және ADP (оң жақта). PDB ID координаттары: 1N07. <ref>{{Cite journal|title=Crystal structure of Schizosaccharomyces pombe riboflavin kinase reveals a novel ATP and riboflavin-binding fold|journal=Journal of Molecular Biology|volume=326|issue=5|pages=1463–1473|date=March 2003|pmid=12595258|doi=10.1016/s0022-2836(03)00059-7}}</ref>]] Киназалар белоктардан, липидтерден және көмірсулардан басқа көптеген басқа молекулаларға әсер етеді. Нуклеотидтерге (ДНҚ және РНҚ) әсер ететін көптеген заттар бар, соның ішінде нуклеозид-фосфаткиназалар және нуклеозид-дифосфаткиназалар сияқты нуклеотидтердің өзара конверсиясына қатысатындар.<ref>{{Кітап|isbn=9780470129302}}</ref> Киназалардың субстраты болып табылатын басқа шағын молекулаларға [[креатин]], фосфоглицерат, [[рибофлавин]], дигидроксиацетон, шикимат және басқалары жатады. === Рибофлавинкиназа === Рибофлавинкиназа флавин мононуклеотиді (FMN) түзу үшін [[Рибофлавин|рибофлавиннің]] фосфорлануын катализдейді. Оның реттелген байланысу механизмі бар, онда рибофлавин АТФ молекуласымен байланыспас бұрын киназамен байланысуы керек.<ref name="sdf">{{Cite journal|title=Ligand binding-induced conformational changes in riboflavin kinase: structural basis for the ordered mechanism|journal=Biochemistry|volume=42|issue=43|pages=12532–12538|date=November 2003|pmid=14580199|doi=10.1021/bi035450t}}</ref> [[Валенттілік|Екі валентті]] [[Ион (электроника)|катиондар]] [[Нуклеотидтер|нуклеотидті]] үйлестіруге көмектеседі.<ref name="sdf" /> Жалпы механизм төмендегі суретте көрсетілген. [[Сурет:Riboflavin_mechanism.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Riboflavin_mechanism.png/550px-Riboflavin_mechanism.png|ортаға|нобай| Рибофлавинкиназаның механизмі.]] Рибофлавинкиназа жасушаларда маңызды рөл атқарады, өйткені FMN маңызды кофактор болып табылады. FMN сонымен қатар көптеген ферменттер, соның ішінде [[Зат алмасу|метаболизмде]] көптеген ферменттер пайдаланатын тотығу- тотықсыздандырғыш кофакторы болып табылатын [[Флавинадениндинуклеотид|флавин адениндинуклеотидінің]] (ФАД) прекурсоры болып табылады. Шындығында, рибофлавиннің FMN -ге фосфорлануын, сондай-ақ FMN -ден [[Флавинадениндинуклеотид|FAD]] реакциясын жүргізуге қабілетті кейбір ферменттер бар.<ref>{{Cite journal|title=Over-expression in Escherichia coli, purification and characterization of isoform 2 of human FAD synthetase|journal=Protein Expression and Purification|volume=52|issue=1|pages=175–181|date=March 2007|pmid=17049878|doi=10.1016/j.pep.2006.09.002}}</ref> Рибофлавинкиназа инсульттің алдын алуға көмектеседі және болашақта емдеу ретінде қолданылуы мүмкін. <ref>{{Cite journal|title=Importance of riboflavin kinase in the pathogenesis of stroke|journal=CNS Neuroscience & Therapeutics|volume=18|issue=10|pages=834–840|date=October 2012|pmid=22925047|pmc=6493343|doi=10.1111/j.1755-5949.2012.00379.x}}</ref> Ол тышқандарда зерттелген кезде инфекцияға да қатысты.<ref>{{Cite journal|title=Flavin metabolism during respiratory infection in mice|journal=The British Journal of Nutrition|volume=76|issue=3|pages=453–462|date=September 1996|pmid=8881717|doi=10.1079/BJN19960050}}</ref> === Тимидинкиназа ===   Тимидинкиназа - нуклеозидтердің фосфорлануына жауап беретін көптеген нуклеозидкиназалардың бірі. Тимидин монофосфатын (dTMP) жасау үшін тимидинді фосфорлайды. Бұл киназа төменде көрсетілгендей тимидинге [[Фосфаттар|фосфат]] беру үшін ATP молекуласын пайдаланады. Тимидинкиназа, сондай-ақ басқа нуклеозидтер мен нуклеотид киназалары арқылы фосфаттың бір нуклеотидтен екіншісіне тасымалдануы әртүрлі нуклеотидтердің әрқайсысының деңгейін бақылауға көмектесу үшін қызмет етеді. [[Сурет:Thymidine_kinase.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Thymidine_kinase.png/550px-Thymidine_kinase.png|ортаға|нобай| Тимидинкиназамен катализденген жалпы реакция.]] dTMP молекуласын жасағаннан кейін, басқа киназа, тимидилаткиназа, дифосфатты пішінді dTDP жасау үшін dTMP-ге әсер ете алады. Нуклеозиддифосфаткиназа ДНҚ синтезінде қолданылатын тимидинтрифосфат, dTTP түзілуін катализдейді. Осыған байланысты тимидинкиназа белсенділігі [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклмен]] тығыз байланысты және клиникалық химияда ісік маркері ретінде қолданылады.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase and cancer monitoring|journal=Cancer Letters|volume=316|issue=1|pages=6–10|date=March 2012|pmid=22068047|doi=10.1016/j.canlet.2011.10.025}}</ref> Сондықтан оны кейде науқастың болжамын болжау үшін қолдануға болады.<ref>{{Cite journal|title=The role of thymidine kinase in cancer diseases|journal=Expert Opinion on Medical Diagnostics|volume=2|issue=2|pages=129–141|date=February 2008|pmid=23485133|doi=10.1517/17530059.2.2.129}}</ref> Тимидинкиназа [[Ген|генінің]] мутациялары бар науқастарда [[митохондриялық ДНҚ]] -ны жоғалту [[Синдром|синдромының]] белгілі бір түрі болуы мүмкін, бұл ауру ерте балалық шақта өлімге әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Thymidine kinase 2 defects can cause multi-tissue mtDNA depletion syndrome|journal=Brain|volume=131|issue=Pt 11|pages=2841–2850|date=November 2008|pmid=18819985|doi=10.1093/brain/awn236}}</ref> == Сондай-ақ қараңыз == * Белсендіру циклі * Автофосфорлану * СаmwAWg2+кальмодулинге тәуелді протеинкиназа * Жасуша сигнализациясы * Циклинге тәуелді киназа * G белокпен байланысқан рецептор * Нуклеозид-дифосфаткиназа * Фосфатаза * Фосфатидилинозитолфосфаткиназалар * [[Фосфолипидтер|Фосфолипид]] * Фосфопротеин * Фосфорлану * Фосфотрансфераза * Сигналдың берілуі * Тимидинкиназа * Клиникалық химиядағы тимидинкиназа * Тимидилаткиназа * Қабырғамен байланысты киназа == Дереккөздер == {{Дереккөздер|30em}} lh88g1kb1jfd8zlghal0i8tj6t53gel 3 686878 3064083 2022-08-25T13:51:00Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=YerlikKurmashevich}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:51, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) tiyjt1bb0dms8krrprx0n646t17dz54 3 686879 3064084 2022-08-25T13:59:28Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=شبكة عمان القانونية}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 19:59, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) adj8fx0lhv2m7rzkqc67t30y5jw9kou 3 686880 3064086 2022-08-25T14:04:24Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Magicman0361}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 20:04, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) hpzd5gdz2ws1wk7r5mzkmloqjvdy4bi 0 686881 3064089 2022-08-25T14:14:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: * [[Шұбарши (Ойыл ауданы)|Шұбарши]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} wikitext text/x-wiki * [[Шұбарши (Ойыл ауданы)|Шұбарши]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} hm9pjyi65lffdo6wwh12uwhvef4md99 3064091 3064089 2022-08-25T14:15:11Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Шұбарши (Ойыл ауданы)|Шұбарши]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Шұбарши (Темір ауданы)|Шұбарши]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Темір ауданы]]ндағы кент. {{айрық}} rokjlmioqsqbobov0pqhaopm38oaok4 3 686883 3064098 2022-08-25T14:19:00Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Moulux}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:19, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) c97mdera8hqg5c7zyitw1kbpj26pybp 3 686884 3064117 2022-08-25T15:03:42Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Berezini1}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 21:03, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 9mgw4naez277qbx1e4r29u32p7bmj3h 0 686885 3064130 2022-08-25T15:53:51Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: '''Қаражал қалалық әкімдігі''' – [[Ұлытау облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы мен [[Жәйрем]] кенті кіреді. Орталығы - Қаражал қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 19 409... wikitext text/x-wiki '''Қаражал қалалық әкімдігі''' – [[Ұлытау облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы мен [[Жәйрем]] кенті кіреді. Орталығы - Қаражал қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 19 409 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қаражал қалалық әкімдігі елді мекендері]] [[Санат:Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] b8m4ncbdwogiydb13fkn8jne6cjxcyf 3064142 3064130 2022-08-25T16:06:41Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қаражал қалалық әкімдігі''' – [[Ұлытау облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қаласы мен [[Жәйрем]] кенті кіреді. Орталығы - Қаражал қаласы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 19 409 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] p46crckqmhtf6k3l3upamfymqpejrsz 14 686886 3064131 2022-08-25T15:56:41Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: [[Санат: Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] wikitext text/x-wiki [[Санат: Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] g89dadkijiuvl18n2jxxips1tti18dc 3064136 3064131 2022-08-25T16:04:53Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki [[Санат:Ұлытау облысы қалалық әкімдіктері]] lxwplvkiy0e828i4dtkhwyruk6c3b41 3064143 3064136 2022-08-25T16:09:19Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki [[Санат:Ұлытау облысы елді мекендері]] csga41j1691jzi3vw0vus14ih8c0mf2 0 686887 3064148 2022-08-25T16:11:35Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: {{Елді мекен |статусы = Кент |қазақша атауы = Қаңлыкөл |шынайы атауы = {{lang-kaa|Qanʻliʻkuʻl / Қаңлыкүл}} |сурет = |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Өзбекстан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы... wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Кент |қазақша атауы = Қаңлыкөл |шынайы атауы = {{lang-kaa|Qanʻliʻkuʻl / Қаңлыкүл}} |сурет = |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Өзбекстан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 42|lat_min = 50|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 59|lon_min = 00|lon_sec = 00 |CoordAddon = |CoordScale = |аймақ түрі = |аймағы = Қарақалпақстан |кестедегі аймақ = |аудан түрі = |ауданы = Қаңлыкөл ауданы{{!}}Қаңлыкөл |кестедегі аудан = |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Ленинабад |статус алуы = [[1982 жыл|1982 жылы]] |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 10 303 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = |DST = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қаңлыкөл''' ({{lang-kaa|Qanʻliʻkuʻl / Қаңлыкүл}}; {{lang-uz|Qanlikoʻl / Қанликўл}}) — [[Өзбекстан|Өзбекстандағы]] [[Қарақалпақстан]] кенті. [[Қаңлыкөл ауданы|Қанлыкөл ауданының]] орталығы. Кенте Алтынкөл теміржол станциясы ([[Найманкөл]]-[[Бейнеу]] желісінде) орналасқан. 1982 жылдан бері кент мәртебесін иеленуде. 1990 жылдардың басына дейін Ленинабад деп аталды. 1989 жылы кент тұрғыны 7303 жетті<ref>{{Cite web |url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php |title=Санақ-1989 |access-date=2013-01-24 |archive-date=2012-02-04 |archive-url=https://www.webcitation.org/65CnSL6Mw?url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php |deadlink=no }}</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} s42zw7orl2xoit3v6oa2mqctsy92mwh 3064151 3064148 2022-08-25T16:16:28Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Қарақалпақстан кенттері|Қарақалпақстан кенттері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Кент |қазақша атауы = Қаңлыкөл |шынайы атауы = {{lang-kaa|Qanʻliʻkuʻl / Қаңлыкүл}} |сурет = |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Өзбекстан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 42|lat_min = 50|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 59|lon_min = 00|lon_sec = 00 |CoordAddon = |CoordScale = |аймақ түрі = |аймағы = Қарақалпақстан |кестедегі аймақ = |аудан түрі = |ауданы = Қаңлыкөл ауданы{{!}}Қаңлыкөл |кестедегі аудан = |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Ленинабад |статус алуы = [[1982 жыл|1982 жылы]] |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 10 303 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = |DST = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қаңлыкөл''' ({{lang-kaa|Qanʻliʻkuʻl / Қаңлыкүл}}; {{lang-uz|Qanlikoʻl / Қанликўл}}) — [[Өзбекстан|Өзбекстандағы]] [[Қарақалпақстан]] кенті. [[Қаңлыкөл ауданы|Қанлыкөл ауданының]] орталығы. Кенте Алтынкөл теміржол станциясы ([[Найманкөл]]-[[Бейнеу]] желісінде) орналасқан. 1982 жылдан бері кент мәртебесін иеленуде. 1990 жылдардың басына дейін Ленинабад деп аталды. 1989 жылы кент тұрғыны 7303 жетті<ref>{{Cite web |url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php |title=Санақ-1989 |access-date=2013-01-24 |archive-date=2012-02-04 |archive-url=https://www.webcitation.org/65CnSL6Mw?url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php |deadlink=no }}</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарақалпақстан кенттері]] g24714e7r23l7vw5zuf0mn57zn73lx7 3 686888 3064150 2022-08-25T16:13:40Z Vincent Vega 114038 Vincent Vega [[Қатысушы талқылауы:Roxyy]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Roxy]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Roxyy|Roxyy]]" to "[[Special:CentralAuth/Roxy|Roxy]]" wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Roxy]] loszdovsx8lnwn1c1guw98bs29myb9e 14 686889 3064160 2022-08-25T16:29:26Z Menikure 6224 Жаңа бетте: {{Commonscat|World Heritage Sites in Azerbaijan}} [[Санат:Елдер бойынша Әлемдік мұра|Әзірбайжан]] [[Санат:Әзірбайжан мәдениеті]] [[Санат:Әзірбайжанның көрікті орындары]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|World Heritage Sites in Azerbaijan}} [[Санат:Елдер бойынша Әлемдік мұра|Әзірбайжан]] [[Санат:Әзірбайжан мәдениеті]] [[Санат:Әзірбайжанның көрікті орындары]] herethmv3v63xfr7rmai6nd8lxy8oxs 14 686890 3064162 2022-08-25T16:30:18Z Menikure 6224 Жаңа бетте: {{Commonscat}} [[Санат:Әзірбайжандағы туризм]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Санат:Әзірбайжандағы туризм]] 17wsrawb9zxnkb20z068amd6bkvnsnh 3064166 3064162 2022-08-25T16:35:50Z Menikure 6224 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Visitor attractions in Azerbaijan}} [[Санат:Әзірбайжандағы туризм]] ndaelegqrp9u45rj9ed33n3d8zjjo1d 14 686891 3064167 2022-08-25T16:36:36Z Menikure 6224 Жаңа бетте: {{Commonscat|Tourism in Azerbaijan}} [[Санат:Елдер бойынша туризм]] [[Санат:Әзірбайжан мәдениеті]] [[Санат:Әзірбайжан экономикасы]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Tourism in Azerbaijan}} [[Санат:Елдер бойынша туризм]] [[Санат:Әзірбайжан мәдениеті]] [[Санат:Әзірбайжан экономикасы]] k95vu9os8jxsrovz6xq69hprn31e48y 0 686892 3064168 2022-08-25T16:36:54Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының... wikitext text/x-wiki [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының ресми сайты| url = https://www.ramsar.org/wetland/kazakhstan| title = The Annotated Ramsar List: Kazakhstan| accessdate = 2012-10-13| lang = en| archive-date = 2013-12-03| archive-url = https://web.archive.org/web/20131203015755/http://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218%5E16554_4000_0__| deadlink = no}}</ref>. == Тарихы == 1976 жылы КСРО Рамсар тізіміне [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] аумағында орналасқан екі сулы-батпақты алқаптарды енгізді: «Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі» және «Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер». Бірінші нысан 2007 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Конвенцияны бекіткеннен кейін тізімге қайта қосылды. Екінші нысан 2011 жылдың қыркүйегінде бекітілді. == Сулы-батпақты алқаптар тізімі == ki4brmrvywjqok8ax4md745svrrctj2 3064169 3064168 2022-08-25T16:37:03Z Орел Карл 81620 /* Сулы-батпақты алқаптар тізімі */ wikitext text/x-wiki [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының ресми сайты| url = https://www.ramsar.org/wetland/kazakhstan| title = The Annotated Ramsar List: Kazakhstan| accessdate = 2012-10-13| lang = en| archive-date = 2013-12-03| archive-url = https://web.archive.org/web/20131203015755/http://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218%5E16554_4000_0__| deadlink = no}}</ref>. == Тарихы == 1976 жылы КСРО Рамсар тізіміне [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] аумағында орналасқан екі сулы-батпақты алқаптарды енгізді: «Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі» және «Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер». Бірінші нысан 2007 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Конвенцияны бекіткеннен кейін тізімге қайта қосылды. Екінші нысан 2011 жылдың қыркүйегінде бекітілді. == Сулы-батпақты алқаптар тізімі == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} tm0bthcmixpzpjhsty1xk8mxg8at002 3064186 3064169 2022-08-25T16:56:27Z Орел Карл 81620 /* Сулы-батпақты алқаптар тізімі */ wikitext text/x-wiki [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының ресми сайты| url = https://www.ramsar.org/wetland/kazakhstan| title = The Annotated Ramsar List: Kazakhstan| accessdate = 2012-10-13| lang = en| archive-date = 2013-12-03| archive-url = https://web.archive.org/web/20131203015755/http://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218%5E16554_4000_0__| deadlink = no}}</ref>. == Тарихы == 1976 жылы КСРО Рамсар тізіміне [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] аумағында орналасқан екі сулы-батпақты алқаптарды енгізді: «Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі» және «Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер». Бірінші нысан 2007 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Конвенцияны бекіткеннен кейін тізімге қайта қосылды. Екінші нысан 2011 жылдың қыркүйегінде бекітілді. == Сулы-батпақты алқаптар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align: center" |- bgcolor="#cccccc" !# !Атауы !Тізімге қосылған күні !Облыс !Ауданы, га ![[Қазақстан ерекше қорғалатын табиғи аумақтары|ЕҚТА]] !Координаттары |- | 1 | [[Теңіз (көл, Қорғалжын ауданы)|Теңіз]]-[[Қорғалжын (көл)|Қорғалжын]] көлдер жүйесі | 11.10.1976 | [[Ақмола облысы]] | 353 341 | [[Қорғалжын қорығы]] | {{coord|50|25|N|69|15|E|}} |- | 2 | [[Ырғыз]] бен [[Торғай өзені (Шалқартеңіз)|Торғай]] өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер | 11.10.1976 | [[Ақтөбе облысы]] | 348 000 | [[Ырғыз-Торғай резерваты]], Торғай қорығы | {{coord|48|42|N|62|11|E|}} |- | 3 | [[Жайық|Жайық өзенінің]] атырауы және [[Каспий теңізі|Каспий теңізінің]] іргелес жағалауы | 10.03.2009 | [[Атырау облысы]] | 111 500 | [[Ақжайық (резерват)|Ақжайық резерваты]] | {{coord|46|58|N|51|45|E|}} |- | 4 | [[Қойбағар-Тімтуір көлдері|Қойбағар-Тімтуір көлдер жүйесі]] | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 58 000 | - | {{coord|52|39|N|65|45|E|}} |- | 5 | Қулыкөл-Талдыкөл көлдер жүйесі | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 8 300 | - | {{coord|51|23|N|61|52|E|}} |- | 6 | Жарсор-Орқаш көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 41 250 | Жарсор-Орқаш қорығы | {{coord|51|22|N|62|48|E|}} |- | 7 | Наурызым көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 139 714 | [[Наурызым қорығы]] | {{coord|51|32|N|64|26|E|}} |- | 8 | [[Алакөл (көл)|Алакөл]]-[[Сасықкөл (көл, Алматы, Абай облыстары)|Сасықкөл]] көлдері жүйесі | 25.11.2009 | [[Жетісу облысы]], [[Абай облысы]] | 914 663 | [[Алакөл қорығы]] | {{coord|46|16|N|81|32|E|}} |- | 9 | [[Іле]] өзенінің атырауы және [[Балқаш]] көлінің оңтүстік бөлігі | 01.01.2012 | [[Алматы облысы]] | 976 630 | [[Іле-Балқаш (резерват)|«Іле-Балқаш» резерваты]], Балқаш, Қараой және Қоқан қорықтары | {{coord|45|35|52|N|74|44|17|E|}} |- | 10 | [[Солтүстік Арал теңізі]] мен [[Сырдария]] атырауы | 02.02.2012 | [[Қызылорда облысы]] | 330 000 | [[Барсакелмес қорығы]] | {{coord|46|20|50|N|61|00|09|E|}} |} == Географиялық орны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} h405erx31es3pd76afwwn9x2p9nfoox 3064187 3064186 2022-08-25T16:57:28Z Орел Карл 81620 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының ресми сайты| url = https://www.ramsar.org/wetland/kazakhstan| title = The Annotated Ramsar List: Kazakhstan| accessdate = 2012-10-13| lang = en| archive-date = 2013-12-03| archive-url = https://web.archive.org/web/20131203015755/http://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218%5E16554_4000_0__| deadlink = no}}</ref>. == Тарихы == 1976 жылы КСРО Рамсар тізіміне [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] аумағында орналасқан екі сулы-батпақты алқаптарды енгізді: «Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі» және «Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер». Бірінші нысан 2007 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Конвенцияны бекіткеннен кейін тізімге қайта қосылды. Екінші нысан 2011 жылдың қыркүйегінде бекітілді. == Сулы-батпақты алқаптар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align: center" |- bgcolor="#cccccc" !# !Атауы !Тізімге қосылған күні !Облыс !Ауданы, га ![[Қазақстан ерекше қорғалатын табиғи аумақтары|ЕҚТА]] !Координаттары |- | 1 | [[Теңіз (көл, Қорғалжын ауданы)|Теңіз]]-[[Қорғалжын (көл)|Қорғалжын]] көлдер жүйесі | 11.10.1976 | [[Ақмола облысы]] | 353 341 | [[Қорғалжын қорығы]] | {{coord|50|25|N|69|15|E|}} |- | 2 | [[Ырғыз]] бен [[Торғай өзені (Шалқартеңіз)|Торғай]] өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер | 11.10.1976 | [[Ақтөбе облысы]] | 348 000 | [[Ырғыз-Торғай резерваты]], Торғай қорығы | {{coord|48|42|N|62|11|E|}} |- | 3 | [[Жайық|Жайық өзенінің]] атырауы және [[Каспий теңізі|Каспий теңізінің]] іргелес жағалауы | 10.03.2009 | [[Атырау облысы]] | 111 500 | [[Ақжайық (резерват)|Ақжайық резерваты]] | {{coord|46|58|N|51|45|E|}} |- | 4 | [[Қойбағар-Тімтуір көлдері|Қойбағар-Тімтуір көлдер жүйесі]] | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 58 000 | - | {{coord|52|39|N|65|45|E|}} |- | 5 | Қулыкөл-Талдыкөл көлдер жүйесі | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 8 300 | - | {{coord|51|23|N|61|52|E|}} |- | 6 | Жарсор-Орқаш көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 41 250 | Жарсор-Орқаш қорығы | {{coord|51|22|N|62|48|E|}} |- | 7 | Наурызым көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 139 714 | [[Наурызым қорығы]] | {{coord|51|32|N|64|26|E|}} |- | 8 | [[Алакөл (көл)|Алакөл]]-[[Сасықкөл (көл, Алматы, Абай облыстары)|Сасықкөл]] көлдері жүйесі | 25.11.2009 | [[Жетісу облысы]], [[Абай облысы]] | 914 663 | [[Алакөл қорығы]] | {{coord|46|16|N|81|32|E|}} |- | 9 | [[Іле]] өзенінің атырауы және [[Балқаш]] көлінің оңтүстік бөлігі | 01.01.2012 | [[Алматы облысы]] | 976 630 | [[Іле-Балқаш (резерват)|«Іле-Балқаш» резерваты]], Балқаш, Қараой және Қоқан қорықтары | {{coord|45|35|52|N|74|44|17|E|}} |- | 10 | [[Солтүстік Арал теңізі]] мен [[Сырдария]] атырауы | 02.02.2012 | [[Қызылорда облысы]] | 330 000 | [[Барсакелмес қорығы]] | {{coord|46|20|50|N|61|00|09|E|}} |} == Географиялық орны == {{ПозКарта+|Қазақстан|width=600|float=center|caption=Водно-болотные угодья Қазақстана|places= {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=50|lat_min=25|lat_sec=00|lon_deg=69|lon_min=15|lon_sec=00|position=top|label=1}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=48|lat_min=42|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=11|lon_sec=00|position=top|label=2}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=58|lat_sec=00|lon_deg=51|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=3}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=52|lat_min=39|lat_sec=00|lon_deg=65|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=4}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=23|lat_sec=00|lon_deg=61|lon_min=52|lon_sec=00|position=top|label=5}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=22|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=48|lon_sec=00|position=top|label=6}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=32|lat_sec=00|lon_deg=64|lon_min=26|lon_sec=00|position=top|label=7}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=16|lat_sec=00|lon_deg=81|lon_min=32|lon_sec=00|position=top|label=8}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=45|lat_min=35|lat_sec=52|lon_deg=74|lon_min=44|lon_sec=17|position=top|label=9}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=20|lat_sec=50|lon_deg=61|lon_min=00|lon_sec=09|position=top|label=10}} }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} dfapaa45xdstlhkat42vr5wrs0se7vl 3064188 3064187 2022-08-25T16:57:56Z Орел Карл 81620 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының ресми сайты| url = https://www.ramsar.org/wetland/kazakhstan| title = The Annotated Ramsar List: Kazakhstan| accessdate = 2012-10-13| lang = en| archive-date = 2013-12-03| archive-url = https://web.archive.org/web/20131203015755/http://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218%5E16554_4000_0__| deadlink = no}}</ref>. == Тарихы == 1976 жылы КСРО Рамсар тізіміне [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] аумағында орналасқан екі сулы-батпақты алқаптарды енгізді: «Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі» және «Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер». Бірінші нысан 2007 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Конвенцияны бекіткеннен кейін тізімге қайта қосылды. Екінші нысан 2011 жылдың қыркүйегінде бекітілді. == Сулы-батпақты алқаптар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align: center" |- bgcolor="#cccccc" !# !Атауы !Тізімге қосылған күні !Облыс !Ауданы, га ![[Қазақстан ерекше қорғалатын табиғи аумақтары|ЕҚТА]] !Координаттары |- | 1 | [[Теңіз (көл, Қорғалжын ауданы)|Теңіз]]-[[Қорғалжын (көл)|Қорғалжын]] көлдер жүйесі | 11.10.1976 | [[Ақмола облысы]] | 353 341 | [[Қорғалжын қорығы]] | {{coord|50|25|N|69|15|E|}} |- | 2 | [[Ырғыз]] бен [[Торғай өзені (Шалқартеңіз)|Торғай]] өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер | 11.10.1976 | [[Ақтөбе облысы]] | 348 000 | [[Ырғыз-Торғай резерваты]], Торғай қорығы | {{coord|48|42|N|62|11|E|}} |- | 3 | [[Жайық|Жайық өзенінің]] атырауы және [[Каспий теңізі|Каспий теңізінің]] іргелес жағалауы | 10.03.2009 | [[Атырау облысы]] | 111 500 | [[Ақжайық (резерват)|Ақжайық резерваты]] | {{coord|46|58|N|51|45|E|}} |- | 4 | [[Қойбағар-Тімтуір көлдері|Қойбағар-Тімтуір көлдер жүйесі]] | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 58 000 | - | {{coord|52|39|N|65|45|E|}} |- | 5 | Қулыкөл-Талдыкөл көлдер жүйесі | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 8 300 | - | {{coord|51|23|N|61|52|E|}} |- | 6 | Жарсор-Орқаш көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 41 250 | Жарсор-Орқаш қорығы | {{coord|51|22|N|62|48|E|}} |- | 7 | Наурызым көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 139 714 | [[Наурызым қорығы]] | {{coord|51|32|N|64|26|E|}} |- | 8 | [[Алакөл (көл)|Алакөл]]-[[Сасықкөл (көл, Алматы, Абай облыстары)|Сасықкөл]] көлдері жүйесі | 25.11.2009 | [[Жетісу облысы]], [[Абай облысы]] | 914 663 | [[Алакөл қорығы]] | {{coord|46|16|N|81|32|E|}} |- | 9 | [[Іле]] өзенінің атырауы және [[Балқаш]] көлінің оңтүстік бөлігі | 01.01.2012 | [[Алматы облысы]] | 976 630 | [[Іле-Балқаш (резерват)|«Іле-Балқаш» резерваты]], Балқаш, Қараой және Қоқан қорықтары | {{coord|45|35|52|N|74|44|17|E|}} |- | 10 | [[Солтүстік Арал теңізі]] мен [[Сырдария]] атырауы | 02.02.2012 | [[Қызылорда облысы]] | 330 000 | [[Барсакелмес қорығы]] | {{coord|46|20|50|N|61|00|09|E|}} |} == Географиялық орны == {{ПозКарта+|Қазақстан|width=600|float=center|caption=Қазақстанның сулы-батпақты алқаптары|places= {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=50|lat_min=25|lat_sec=00|lon_deg=69|lon_min=15|lon_sec=00|position=top|label=1}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=48|lat_min=42|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=11|lon_sec=00|position=top|label=2}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=58|lat_sec=00|lon_deg=51|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=3}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=52|lat_min=39|lat_sec=00|lon_deg=65|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=4}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=23|lat_sec=00|lon_deg=61|lon_min=52|lon_sec=00|position=top|label=5}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=22|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=48|lon_sec=00|position=top|label=6}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=32|lat_sec=00|lon_deg=64|lon_min=26|lon_sec=00|position=top|label=7}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=16|lat_sec=00|lon_deg=81|lon_min=32|lon_sec=00|position=top|label=8}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=45|lat_min=35|lat_sec=52|lon_deg=74|lon_min=44|lon_sec=17|position=top|label=9}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=20|lat_sec=50|lon_deg=61|lon_min=00|lon_sec=09|position=top|label=10}} }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} is5kvu8b0k3rhqnfyms4fdo4m5re446 3064193 3064188 2022-08-25T17:00:39Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Географиялық нысандар|Географиялық нысандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының ресми сайты| url = https://www.ramsar.org/wetland/kazakhstan| title = The Annotated Ramsar List: Kazakhstan| accessdate = 2012-10-13| lang = en| archive-date = 2013-12-03| archive-url = https://web.archive.org/web/20131203015755/http://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218%5E16554_4000_0__| deadlink = no}}</ref>. == Тарихы == 1976 жылы КСРО Рамсар тізіміне [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] аумағында орналасқан екі сулы-батпақты алқаптарды енгізді: «Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі» және «Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер». Бірінші нысан 2007 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Конвенцияны бекіткеннен кейін тізімге қайта қосылды. Екінші нысан 2011 жылдың қыркүйегінде бекітілді. == Сулы-батпақты алқаптар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align: center" |- bgcolor="#cccccc" !# !Атауы !Тізімге қосылған күні !Облыс !Ауданы, га ![[Қазақстан ерекше қорғалатын табиғи аумақтары|ЕҚТА]] !Координаттары |- | 1 | [[Теңіз (көл, Қорғалжын ауданы)|Теңіз]]-[[Қорғалжын (көл)|Қорғалжын]] көлдер жүйесі | 11.10.1976 | [[Ақмола облысы]] | 353 341 | [[Қорғалжын қорығы]] | {{coord|50|25|N|69|15|E|}} |- | 2 | [[Ырғыз]] бен [[Торғай өзені (Шалқартеңіз)|Торғай]] өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер | 11.10.1976 | [[Ақтөбе облысы]] | 348 000 | [[Ырғыз-Торғай резерваты]], Торғай қорығы | {{coord|48|42|N|62|11|E|}} |- | 3 | [[Жайық|Жайық өзенінің]] атырауы және [[Каспий теңізі|Каспий теңізінің]] іргелес жағалауы | 10.03.2009 | [[Атырау облысы]] | 111 500 | [[Ақжайық (резерват)|Ақжайық резерваты]] | {{coord|46|58|N|51|45|E|}} |- | 4 | [[Қойбағар-Тімтуір көлдері|Қойбағар-Тімтуір көлдер жүйесі]] | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 58 000 | - | {{coord|52|39|N|65|45|E|}} |- | 5 | Қулыкөл-Талдыкөл көлдер жүйесі | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 8 300 | - | {{coord|51|23|N|61|52|E|}} |- | 6 | Жарсор-Орқаш көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 41 250 | Жарсор-Орқаш қорығы | {{coord|51|22|N|62|48|E|}} |- | 7 | Наурызым көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 139 714 | [[Наурызым қорығы]] | {{coord|51|32|N|64|26|E|}} |- | 8 | [[Алакөл (көл)|Алакөл]]-[[Сасықкөл (көл, Алматы, Абай облыстары)|Сасықкөл]] көлдері жүйесі | 25.11.2009 | [[Жетісу облысы]], [[Абай облысы]] | 914 663 | [[Алакөл қорығы]] | {{coord|46|16|N|81|32|E|}} |- | 9 | [[Іле]] өзенінің атырауы және [[Балқаш]] көлінің оңтүстік бөлігі | 01.01.2012 | [[Алматы облысы]] | 976 630 | [[Іле-Балқаш (резерват)|«Іле-Балқаш» резерваты]], Балқаш, Қараой және Қоқан қорықтары | {{coord|45|35|52|N|74|44|17|E|}} |- | 10 | [[Солтүстік Арал теңізі]] мен [[Сырдария]] атырауы | 02.02.2012 | [[Қызылорда облысы]] | 330 000 | [[Барсакелмес қорығы]] | {{coord|46|20|50|N|61|00|09|E|}} |} == Географиялық орны == {{ПозКарта+|Қазақстан|width=600|float=center|caption=Қазақстанның сулы-батпақты алқаптары|places= {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=50|lat_min=25|lat_sec=00|lon_deg=69|lon_min=15|lon_sec=00|position=top|label=1}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=48|lat_min=42|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=11|lon_sec=00|position=top|label=2}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=58|lat_sec=00|lon_deg=51|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=3}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=52|lat_min=39|lat_sec=00|lon_deg=65|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=4}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=23|lat_sec=00|lon_deg=61|lon_min=52|lon_sec=00|position=top|label=5}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=22|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=48|lon_sec=00|position=top|label=6}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=32|lat_sec=00|lon_deg=64|lon_min=26|lon_sec=00|position=top|label=7}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=16|lat_sec=00|lon_deg=81|lon_min=32|lon_sec=00|position=top|label=8}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=45|lat_min=35|lat_sec=52|lon_deg=74|lon_min=44|lon_sec=17|position=top|label=9}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=20|lat_sec=50|lon_deg=61|lon_min=00|lon_sec=09|position=top|label=10}} }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Географиялық нысандар]] otnsxwoy9vel1esutq8pebf54b34we3 3064218 3064193 2022-08-25T17:22:01Z Kasymov 10777 «[[Санат:Географиялық нысандар|Географиялық нысандар]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Қазақстанның Рамсар алқаптары|Қазақстанның Рамсар алқаптары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Қазақстан|Қазақстанда]] [[Рамсар конвенциясы]] 2007 жылдың 2 мамырында күшіне енді. Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы ауданы 3 281 398 га болатын халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар деп жарияланған 10 нысана бар<ref name="ramsar">{{cite web| author = Рамсар конвенциясының ресми сайты| url = https://www.ramsar.org/wetland/kazakhstan| title = The Annotated Ramsar List: Kazakhstan| accessdate = 2012-10-13| lang = en| archive-date = 2013-12-03| archive-url = https://web.archive.org/web/20131203015755/http://www.ramsar.org/cda/ramsar/display/main/main.jsp?zn=ramsar&cp=1-31-218%5E16554_4000_0__| deadlink = no}}</ref>. == Тарихы == 1976 жылы КСРО Рамсар тізіміне [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] аумағында орналасқан екі сулы-батпақты алқаптарды енгізді: «Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі» және «Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер». Бірінші нысан 2007 жылы Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Конвенцияны бекіткеннен кейін тізімге қайта қосылды. Екінші нысан 2011 жылдың қыркүйегінде бекітілді. == Сулы-батпақты алқаптар тізімі == {| class="wikitable" style="text-align: center" |- bgcolor="#cccccc" !# !Атауы !Тізімге қосылған күні !Облыс !Ауданы, га ![[Қазақстан ерекше қорғалатын табиғи аумақтары|ЕҚТА]] !Координаттары |- | 1 | [[Теңіз (көл, Қорғалжын ауданы)|Теңіз]]-[[Қорғалжын (көл)|Қорғалжын]] көлдер жүйесі | 11.10.1976 | [[Ақмола облысы]] | 353 341 | [[Қорғалжын қорығы]] | {{coord|50|25|N|69|15|E|}} |- | 2 | [[Ырғыз]] бен [[Торғай өзені (Шалқартеңіз)|Торғай]] өзендерінің төменгі ағысындағы көлдер | 11.10.1976 | [[Ақтөбе облысы]] | 348 000 | [[Ырғыз-Торғай резерваты]], Торғай қорығы | {{coord|48|42|N|62|11|E|}} |- | 3 | [[Жайық|Жайық өзенінің]] атырауы және [[Каспий теңізі|Каспий теңізінің]] іргелес жағалауы | 10.03.2009 | [[Атырау облысы]] | 111 500 | [[Ақжайық (резерват)|Ақжайық резерваты]] | {{coord|46|58|N|51|45|E|}} |- | 4 | [[Қойбағар-Тімтуір көлдері|Қойбағар-Тімтуір көлдер жүйесі]] | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 58 000 | - | {{coord|52|39|N|65|45|E|}} |- | 5 | Қулыкөл-Талдыкөл көлдер жүйесі | 07.05.2009 | [[Қостанай облысы]] | 8 300 | - | {{coord|51|23|N|61|52|E|}} |- | 6 | Жарсор-Орқаш көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 41 250 | Жарсор-Орқаш қорығы | {{coord|51|22|N|62|48|E|}} |- | 7 | Наурызым көлдер жүйесі | 12.07.2009 | [[Қостанай облысы]] | 139 714 | [[Наурызым қорығы]] | {{coord|51|32|N|64|26|E|}} |- | 8 | [[Алакөл (көл)|Алакөл]]-[[Сасықкөл (көл, Алматы, Абай облыстары)|Сасықкөл]] көлдері жүйесі | 25.11.2009 | [[Жетісу облысы]], [[Абай облысы]] | 914 663 | [[Алакөл қорығы]] | {{coord|46|16|N|81|32|E|}} |- | 9 | [[Іле]] өзенінің атырауы және [[Балқаш]] көлінің оңтүстік бөлігі | 01.01.2012 | [[Алматы облысы]] | 976 630 | [[Іле-Балқаш (резерват)|«Іле-Балқаш» резерваты]], Балқаш, Қараой және Қоқан қорықтары | {{coord|45|35|52|N|74|44|17|E|}} |- | 10 | [[Солтүстік Арал теңізі]] мен [[Сырдария]] атырауы | 02.02.2012 | [[Қызылорда облысы]] | 330 000 | [[Барсакелмес қорығы]] | {{coord|46|20|50|N|61|00|09|E|}} |} == Географиялық орны == {{ПозКарта+|Қазақстан|width=600|float=center|caption=Қазақстанның сулы-батпақты алқаптары|places= {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=50|lat_min=25|lat_sec=00|lon_deg=69|lon_min=15|lon_sec=00|position=top|label=1}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=48|lat_min=42|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=11|lon_sec=00|position=top|label=2}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=58|lat_sec=00|lon_deg=51|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=3}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=52|lat_min=39|lat_sec=00|lon_deg=65|lon_min=45|lon_sec=00|position=top|label=4}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=23|lat_sec=00|lon_deg=61|lon_min=52|lon_sec=00|position=top|label=5}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=22|lat_sec=00|lon_deg=62|lon_min=48|lon_sec=00|position=top|label=6}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=51|lat_min=32|lat_sec=00|lon_deg=64|lon_min=26|lon_sec=00|position=top|label=7}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=16|lat_sec=00|lon_deg=81|lon_min=32|lon_sec=00|position=top|label=8}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=45|lat_min=35|lat_sec=52|lon_deg=74|lon_min=44|lon_sec=17|position=top|label=9}} {{ПозКарта~|Қазақстан|lat_deg=46|lat_min=20|lat_sec=50|lon_deg=61|lon_min=00|lon_sec=09|position=top|label=10}} }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның Рамсар алқаптары]] 3byqzs34l991zr0n6o4lwkfzn8hjw7k 14 686893 3064171 2022-08-25T16:38:44Z Menikure 6224 Жаңа бетте: {{Commonscat|Economy of Azerbaijan}} {{Басты мақала}} [[Санат:Елдер бойынша экономика]] [[Санат:Әзірбайжан]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Economy of Azerbaijan}} {{Басты мақала}} [[Санат:Елдер бойынша экономика]] [[Санат:Әзірбайжан]] 02kbqkb0w2lqh2n57lvewwxdco3tfri 0 686894 3064172 2022-08-25T16:39:16Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Сәтбаев |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =09|lat_sec = 26... wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Сәтбаев |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =09|lat_sec = 26 |lon_deg =67|lon_min = 30|lon_sec =42 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс =Ұлытау облысы{{!}}Ұлытау |ауданы = Сәтбаев қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Сәтбаев қалалық әкімдігі{{!}}Сәтбаев |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Северный'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 248 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Сәтбаев}} '''Сәтбаев''' — [[Ұлытау облысы]], [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. == Географиясы == [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қаласынан солтүстікке қарай 31 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы ауылда халық саны 407 адам болса, [[2009 жыл]]ғы санақ бойынша ауылда 248 адам тұрды<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сәтбаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Сәтбаев қалалық әкімдігі елді мекендері]] 8btbw47x01yuvy852pbek35yixa4zll 14 686895 3064173 2022-08-25T16:39:46Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: [[Санат:Ұлытау облысы елді мекендері]] wikitext text/x-wiki [[Санат:Ұлытау облысы елді мекендері]] csga41j1691jzi3vw0vus14ih8c0mf2 10 686896 3064180 2022-08-25T16:47:59Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ұлытау облысы]] [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Жезқазған (ауыл)|Жезқазған]] •}} {{nobr| Сәтбаев (Ұлыт... wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ұлытау облысы]] [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Жезқазған (ауыл)|Жезқазған]] •}} {{nobr| [[Сәтбаев (Ұлытау облысы)|Сәтбаев]] •}} {{nobr| [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Қалалық әкімдігі елді мекендері|Сәтбаев (қала)]] </noinclude> q6dz3pu7b1713ht3st2m9am7ddimzac 3064189 3064180 2022-08-25T16:58:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ұлытау облысы]] [[Сәтбаев қалалық әкімдігі]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] •}} {{nobr| [[Сәтбаев (Ұлытау облысы)|Сәтбаев]] •}} {{nobr| [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Қалалық әкімдігі елді мекендері|Сәтбаев (қала)]] </noinclude> bn267h60l0xpbr0ifnusig1wok1ur0d 0 686897 3064191 2022-08-25T16:59:34Z Kasymov 10777 Kasymov [[Равил Бұхараев]] бетін [[Равил Рәисұлы Бұхараев]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Равил Рәисұлы Бұхараев]] eytddkzgqfw5mpyvz7obxz7plj0c8vb 10 686898 3064201 2022-08-25T17:07:05Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ұлытау облысы]] [[Қаражал қалалық әкімдігі]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Жәйрем]] •}} {{nobr| [[Қаражал (қала)|Қаражал]] }} }} <noinclude>... wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ұлытау облысы]] [[Қаражал қалалық әкімдігі]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Жәйрем]] •}} {{nobr| [[Қаражал (қала)|Қаражал]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Қалалық әкімдігі елді мекендері|Қаражал (қала)]] </noinclude> temzsb0blhzbvhy2yu0ot1krccmwdrc 14 686899 3064227 2022-08-25T18:00:22Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: [[Санат:Алматы облысы]] [[Санат:Қазақстан облыстары бойынша қалалық әкімдіктер]] wikitext text/x-wiki [[Санат:Алматы облысы]] [[Санат:Қазақстан облыстары бойынша қалалық әкімдіктер]] 6ku05khcwh3k5w0atedj0oz2zuqmh2o 0 686900 3064239 2022-08-25T18:27:28Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ленгер қалалық әкімдігі]] бетін [[Леңгір қалалық әкімдігі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Леңгір қалалық әкімдігі]] bageoifedy56t9ge9j3o9rnfrfz00xc 3 686901 3064245 2022-08-25T18:51:16Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Krasnaya Koshka 100}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 00:51, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) 7il9qtku0whhkc095gf8rhxohxc5g6a 3 686902 3064246 2022-08-25T19:09:29Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ZAlanis}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:09, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) ffeh7og9v2igqmcymto4e1m5x1v7iod 3 686903 3064248 2022-08-25T19:43:35Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Serafim007}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 01:43, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) nhsnq6bqut1hhlzyovd0z2mhd2e408g 3 686904 3064254 2022-08-25T20:34:22Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ВвпСссрнатоВики}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 02:34, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) 8tj42bsxpmdoh7y9iydqt8ypix3wlu4 3 686905 3064284 2022-08-25T22:53:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=AnoshkoAlexey}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 04:53, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) l32imye55dxrm3au9vnncqdeh9zs8rk 3 686906 3064287 2022-08-26T02:12:58Z QueerEcofeminist 75287 QueerEcofeminist [[Қатысушы талқылауы:Iylaq]] бетін [[Қатысушы талқылауы:A154]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Iylaq|Iylaq]]" to "[[Special:CentralAuth/A154|A154]]" wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:A154]] ceyjdzixuwz2okxt4jl0qu3ua2v3dzu 3 686907 3064294 2022-08-26T04:21:42Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Tengnaer}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 10:21, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) 4nx1yt6tm5m4un8bv3k3niycq7c8o5s 0 686908 3064308 2022-08-26T05:27:41Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1080350715|Enzyme Commission number]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki '''Фермент комиссиясының нөмірі''' ('''EC нөмірі''') - [[Ферменттер|ферменттердің]] сандық жіктелу схемасы, олар [[Катализ|катализдейтін]] [[Химиялық реакциялар|химиялық реакцияларға]] негізделген.<ref name="isbn0-12-227164-5">{{Кітап|isbn=978-0-12-227164-9}}</ref> '''Ферменттердің номенклатурасы''' жүйесі ретінде әрбір EC нөмірі сәйкес фермент-катализделген реакция үшін ұсынылған атаумен байланысты. EC сандары ферменттерді емес, фермент катализдейтін реакцияларды көрсетеді. Егер әртүрлі ферменттер (мысалы, әртүрлі организмдерден) бір реакцияны катализдейтін болса, онда олар бірдей ЭК нөмірін алады.<ref name="expasy">{{Cite web|publisher=ExPASy|title=ENZYME (Enzyme nomenclature database)|url=http://www.expasy.org/enzyme/|accessdate=24 April 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190321195549/https://enzyme.expasy.org/|archivedate=21 March 2019}}</ref> Сонымен қатар, [[конвергентті эволюция]] арқылы мүлдем басқа ақуыз қатпарлары бірдей реакцияны катализдей алады (оларды кейде гомологты емес изофункциялық ферменттер деп те атайды)<ref name="pmid20433725">{{Cite journal|title=Non-homologous isofunctional enzymes: a systematic analysis of alternative solutions in enzyme evolution}}</ref> және сондықтан бірдей EC нөмірі тағайындалады. Керісінше, UniProt идентификаторлары ақуызды аминқышқылдарының реттілігі бойынша бірегей түрде анықтайды.<ref name="pmid14681372">{{Cite journal|title=UniProt: the Universal Protein knowledgebase}}</ref> == Санның форматы == Әрбір ферменттің коды «EC» әріптерінен, содан кейін нүктелермен бөлінген төрт саннан тұрады. Бұл сандар ферменттің біртіндеп жақсырақ жіктелуін білдіреді. Алдын ала EC нөмірлері бар және төртінші (сериялық) санның бөлігі ретінде «n» болады (мысалы, EC 3.5.1.n3).<ref name="expasy">{{Cite web|publisher=ExPASy|title=ENZYME (Enzyme nomenclature database)|url=http://www.expasy.org/enzyme/|accessdate=24 April 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190321195549/https://enzyme.expasy.org/|archivedate=21 March 2019}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.expasy.org/enzyme/ "ENZYME (Enzyme nomenclature database)"]. ExPASy. [https://web.archive.org/web/20190321195549/https://enzyme.expasy.org/ Archived] from the original on 21 March 2019<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">24 April</span> 2019</span>.</cite></ref> Мысалы, трипептидті аминопептидазалардың «EC 3.4.11.4» коды бар, оның компоненттері келесі ферменттер топтарын көрсетеді: * ''EC 3'' ферменттері гидролаза ферменттері (басқа молекуланы ыдырату үшін [[Су|суды]] пайдаланатын ферменттер) * ''EC 3.4'' - пептидтік байланыстарға әсер ететін гидролазалар * ''EC 3.4.11'' - [[Полипептидтер|полипептидтен аминотерминалды]] [[Аминқышқылдар|амин қышқылын]] ажырататын гидролазалар * ''EC 3.4.11.4'' - трипептидтен амин-терминал ұшын ажырататындар == Жоғарғы деңгейдегі кодтар == {| class="wikitable" |+Жоғарғы деңгейдегі EC нөмірлері<ref name="moss">{{Cite web|author=Moss GP|title=Recommendations of the Nomenclature Committee|publisher=International Union of Biochemistry and Molecular Biology on the Nomenclature and Classification of Enzymes by the Reactions they Catalyse|url=http://www.sbcs.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180910045839/http://www.sbcs.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/|archivedate=2018-09-10|accessdate=2006-03-14}}</ref> ! Сынып ! Реакция катализделген ! Типтік реакция ! Тривиальды аты бар фермент мысалдары. |- ! EC 1<br />''Оксидоредуктазалар'' | [[Тотығу-тотықсыздану реакциясы|Тотығу]] /тотықсыздану реакциялары; Н және О атомдарының немесе [[Электрон|электрондардың]] бір заттан екінші затқа ауысуы | AH + B → A + BH(<small>'''азайтылған'''</small>)<br />A + O → AO (<small>'''тотыққан'''</small>) | Дегидрогеназа, оксидаза |- ! EC 2<br />''[[Трансферазалар]]'' | [[Функционалды топ|Функционалдық топтың]] бір заттан екінші затқа ауысуы. Топ метил-, ацил-, амино- немесе фосфатты топ болуы мүмкін | AB + C → A + BC | Трансаминаза, [[киназа]] |- ! EC 3<br />''[[Гидролазалар]]'' | [[Гидролиз]] арқылы субстраттан екі өнім түзілуі | AB + H ₂ O → AOH + BH | [[Липазалар|Липаза]], [[Амилазалар|амилаза]], пептидаза, фосфатаза |- ! EC 4<br />''Лиаздар'' | Субстраттардан топтарды гидролитикалық емес қосу немесе жою. CC, CN, CO немесе CS байланыстары үзілуі мүмкін | RCOCOOH → RCOH + CO ₂ немесе [X-A+BY] → [A=B + XY] | Декарбоксилаза |- ! EC 5<br /> ''Изомеразалар'' | Молекула ішілік қайта құрылымдау, яғни [[Изомералар|изомерлену]] бір молекуланың ішінде өзгереді | ABC → BCA | Изомераза, мутаза |- ! EC 6<br /> ''[[Лигазалар]]'' | [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]] бір мезгілде ыдырауымен жаңа CO, CS, CN немесе CC [[Коваленттік байланыс|байланыстарын]] синтездеу арқылы екі молекуланы біріктіріңіз. | X + Y + ATP → XY + ADP + P _i | [[Лигазалар|Синтетаза]] |- ! EC 7<br /> ''Транслоказалар'' | Иондардың немесе молекулалардың мембраналар арқылы қозғалысын немесе олардың мембраналар ішінде бөлінуін катализдейді | | Тасымалдаушы |} == Реакция ұқсастығы == Ферменттік реакциялар арасындағы ұқсастықты байланыс өзгерістері, реакция орталықтары немесе ішкі құрылым көрсеткіштері (бұрынғы EC-BLAST), қазір EMBL-EBI фермент порталы) арқылы есептеуге болады.<ref name="asad">{{Cite journal|title=EC-BLAST: a tool to automatically search and compare enzyme reactions|journal=Nature Methods|volume=11|issue=2|pages=171–174|date=Feb 2014|pmid=24412978|doi=10.1038/nmeth.2803|pmc=4122987}}</ref> == Тарих == EC санау жүйесі дамығанға дейін ферменттер ерікті түрде аталды және қандай реакция катализделгені туралы аз немесе мүлде анықтама беретін ескі сары фермент және алма ферменті сияқты атаулар кең таралған. Бұл атаулардың көпшілігі қолданыстан шығып қалды, дегенмен кейбіреулері, әсіресе [[пепсин]] және [[папаин]] сияқты спецификалылығы өте төмен протеолитті ферменттер әлі де қолданылуда, өйткені специфика бойынша рационалды жіктеу өте қиын болды. 1950 жылдарға қарай хаосқа төзгісіз сипатқа ие болды және Гоффман-Остенгоф және Диксон мен Уэбб ферменттер катализдейтін реакцияларды классификациялаудың біршама ұқсас схемаларын ұсынғаннан кейін Брюссельдегі Халықаралық биохимия конгресі ферменттер жөніндегі комиссияны құрды. 1955 жылы Малкольм Диксонның төрағалығы. Бірінші нұсқасы 1961 жылы жарияланды және Ферменттік комиссия сол кезде таратылды, бірақ оның атауы ''EC нөмірі'' терминінде сақталады. 1992 жылы Халықаралық биохимия және молекулалық биология одағы басып шығарған қазіргі алтыншы басылымда 3196 түрлі ферменттер бар. 1-4-қосымшалар 1993-1999 жж. Кейінгі қосымшалар Халықаралық биохимия және молекулалық биология одағының номенклатуралық комитетінің сайтында электронды түрде жарияланды.<ref name="moss">{{Cite web|author=Moss GP|title=Recommendations of the Nomenclature Committee|publisher=International Union of Biochemistry and Molecular Biology on the Nomenclature and Classification of Enzymes by the Reactions they Catalyse|url=http://www.sbcs.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180910045839/http://www.sbcs.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/|archivedate=2018-09-10|accessdate=2006-03-14}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMoss_GP">Moss GP. [https://web.archive.org/web/20180910045839/http://www.sbcs.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/ "Recommendations of the Nomenclature Committee"]. International Union of Biochemistry and Molecular Biology on the Nomenclature and Classification of Enzymes by the Reactions they Catalyse. Archived from [http://www.sbcs.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/ the original] on 2018-09-10<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2006-03-14</span></span>.</cite></ref> 2018 жылдың тамызында IUBMB транслоказалары бар жоғары деңгейлі EC 7 санатын қосу арқылы жүйені өзгертті.<ref>{{Cite web|url=http://www.enzyme-database.org/news.php|title=Enzyme Nomenclature News: Translocases (EC 7): A new EC Class|author=Tipton|first=Keith|date=August 2018|publisher=ExplorEnz: the primary source of the IUBMB enzyme list|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180910190358/http://www.enzyme-database.org/news.php|archivedate=10 September 2018|accessdate=3 November 2018}}</ref> == Сондай-ақ қараңыз == * EC нөмірлерінің тізімі * Ферменттердің тізімі * ТС нөмірі (мембраналық тасымалдау ақуыздарының классификациясы) == Дереккөздер == {{Дереккөздер|33em}} == Сыртқы сілтемелер == * [https://www.qmul.ac.uk/sbcs/iubmb/enzyme/ Фермент номенклатурасы], Халықаралық биохимия және молекулалық биология одағының номенклатуралық комитетінің беделді веб-сайты, оны GP Moss жүргізеді. * [https://enzyme.expasy.org/ Ферменттердің номенклатурасының мәліметтер базасы] &#x2014; ExPASy бойынша * [http://www.brenda-enzymes.org/all_enzymes.php Барлық EC нөмірлерінің тізімі] &#x2014; BRENDA бойынша * [http://www.pdbe.org/ec PDB құрылымдарын EC нөмірі бойынша шолыңыз] * [http://supfam.org/SUPERFAMILY/cgi-bin/dcbo.cgi?type=EC;po=root SCOP домендерін EC нөмірі] бойынша шолыңыз &#x2014; dcGO бойынша * сайтында Archived [http://www.ebi.ac.uk/thornton-srv/software/rbl/ EC-Blast көмегімен EC нөмірлерін салыстырыңыз] [[Санат:Биоинформатика]] j4br8posqb3l6kmzqljbqgl2nex55si 0 686909 3064312 2022-08-26T05:37:40Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1101010498|Oxidoreductase]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki [[Биохимия|Биохимияда]] '''оксидоредуктаза''' - бір молекуладан [[Электрон|электрондардың]] ауысуын катализдейтін [[Ферменттер|фермент]], тотықсыздандырғыш, [[Донор|электронды донор]] деп те аталады, [[тотықтырғыш]], [[Акцептор|электронды акцептор]] деп те аталады. Бұл ферменттер тобы әдетте кофакторлар ретінде NADP+ немесе [[Никотинамидадениндинуклеотид|NAD+]] пайдаланады.<ref>{{Кітап|isbn=0471205036|pages=}}</ref><ref>{{Кітап|isbn=019850229X|pages=}}</ref> Трансмембраналық оксидоредуктазалар бактерияларда, хлоропласттарда және [[Митохондрия|митохондрияларда]], соның ішінде I, II және III респираторлық кешендерде электронды тасымалдау тізбектерін жасайды. Кейбір басқалары перифериялық мембраналық ақуыздар ретінде биологиялық мембраналармен байланыса алады немесе бір трансмембраналық спираль арқылы мембраналарға бекітіледі.<ref>[http://membranome.org/protein_classes/9 Superfamilies of single-pass transmembrane oxidoreductases] in [[Membranome database]]</ref> == Реакциялар == Мысалы, бұл реакцияны катализдейтін фермент оксидоредуктаза болады: : A ^– + B → A + B ^– Бұл мысалда А тотықсыздандырғыш (электрондық донор) және В тотықтырғыш (электронды қабылдаушы) болып табылады. Биохимиялық реакцияларда [[тотығу-тотықсыздану]] реакцияларын көру кейде қиынырақ болады, мысалы, [[гликолиз]] реакциясы: : P_i + глицеральдегид-3-фосфат + NAD⁺ → NADH + H⁺ + 1,3-бисфосфоглицерат Бұл реакцияда NAD⁺ тотықтырғыш (электронды қабылдаушы), ал глицеральдегид-3-фосфат тотықсыздандырғыш (электронды донор) болып табылады. == Номенклатура == Оксидоредуктазалардың жалқы атаулары "''донор:акцепторлы'' оксидоредуктаза" түрінде жасалады; дегенмен, басқа атаулар әлдеқайда жиі кездеседі. Жалпы атау мүмкіндігінше " ''донор'' дегидрогеназа " болып табылады, мысалы, жоғарыдағы екінші реакция үшін глицеральдегид-3-фосфатдегидрогеназа. Жалпы атаулар кейде NAD⁺ редуктаза сияқты " ''акцепторлы'' редуктаза" ретінде де жасалады. «''Донор'' оксидаза» ерекше жағдай, мұнда [[Оттегі|O]]₂ акцептор болып табылады. == Классификация == Оксидоредуктазалар ферменттердің [[EC нөмірі|EC сандық]] жіктелуінде '''EC 1''' ретінде жіктеледі. Оксидоредуктазаларды қосымша 21 кіші классқа бөлуге болады: * EC 1.1 донорлардың CH-OH тобына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды (спирттік оксидоредуктазалар) * EC 1.2 [[Альдегидтер|альдегидке]] немесе донорлардың оксо тобына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.3 донорлардың CH-CH тобына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды (CH-CH оксидоредуктазалары) * EC 1.4 донорлардың CH-NH ₂ тобына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды (Амин қышқылы оксидоредуктазалары, [[Моноаминоксидаза|Моноаминоксидазасы]]) * EC 1.5 донорлардың CH-NH тобына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.6 NADH немесе NADPH-ге әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.7 басқа азотты қосылыстарға донор ретінде әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.8 донорлардың [[күкірт]] тобына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.9 донорлардың [[Гемопротеидтер|гем]] тобына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.10 дифенолдарға және донор ретінде байланысты заттарға әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды. * EC 1.11 акцептор ретінде [[Пероксидті қосылыстар|пероксидке]] әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды ([[пероксидазалар]]) * EC 1.12 сутегіге донор ретінде әрекет ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.13 құрамында молекулалық оттегі (оксигеназалар) бар жалғыз донорларға әсер ететін оксидоредуктазалар кіреді. * EC 1.14 молекулалық оттегі қосылған жұп донорларға әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды. * EC 1.15 акцептор ретінде супероксид радикалдарына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.16 металл иондарын тотықтыратын оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.17 CH немесе CH₂ топтарына әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.18 темір-күкірт белоктарына донор ретінде әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.19 донор ретінде төмендетілген флаводоксинге әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды * EC 1.20 донорлардағы [[Фосфор|фосфорға]] немесе [[Күшән|мышьякқа]] әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды. * EC 1.21 XY байланысын құру үшін XH және YH әсер ететін оксидоредуктазаларды қамтиды. == Сондай-ақ қараңыз == * [[Гидроксилаза]] * Ферменттердің тізімі == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * {{Commonscat-inline|Oxidoreductases}} * [https://web.archive.org/web/20120716211126/http://www.chem.qmul.ac.uk/iubmb/enzyme/EC1/intro.html EC 1 Introduction] from the Department of Chemistry at Queen Mary, University of London b4cxz25rjf3uloo97jzfic6vp9un04u 3 686910 3064316 2022-08-26T05:41:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Recruos}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 11:41, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) bxdtdxm1t6me1bom5e4d19239j512bg 3 686911 3064323 2022-08-26T05:55:03Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Mangobyte999}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 11:55, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) 9t7aquo1j635cotnfn4a8g68q8fqcp5 0 686912 3064328 2022-08-26T06:10:54Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Клемантан ''' [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} hliupbud6707tuudy34kljo0cr28k41 3064330 3064328 2022-08-26T06:13:11Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} eb70ud2afsplb6jp2gsxhp0dywn3jto 3064331 3064330 2022-08-26T06:14:43Z Мағыпар 100137 толықтыру, дереккөз wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 3h2grgkp51w9p1d3az52xwxulsfhlqh 3064332 3064331 2022-08-26T06:16:53Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} dxro19wzui1j2oc1bwosuvspylquafc 3064333 3064332 2022-08-26T06:17:35Z Мағыпар 100137 үлгі wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} n279r8tu1t82yj9cbvjtrc6wphnb38t 3064334 3064333 2022-08-26T06:20:16Z Мағыпар 100137 толықтыру, дереккөз wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} e7nnrpggxzhj52sr3xuzka13zjbxnee 3064335 3064334 2022-08-26T06:20:40Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Индонезия этникалық топтары|Индонезия этникалық топтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] l9ii1uam6gqp25s864xikelmypqqr83 3064336 3064335 2022-08-26T06:21:05Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Малайзия халықтары|Малайзия халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 0bppnj53qijs6yv8aypl5pzuco4m6hz 3064338 3064336 2022-08-26T06:23:57Z Мағыпар 100137 толықтыру, дереккөз wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] bdy7m52xqk7jmdm1v5mnr56jam56zhe 3064339 3064338 2022-08-26T06:25:59Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық аулайды]], ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] fhf909kaqeoe6si8418p24y33cu17x6 3064341 3064339 2022-08-26T06:27:57Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] re58x51hkylxro5ht0yb7p8i0nr8fgm 3064349 3064341 2022-08-26T06:32:09Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] cy0bl7iws3fx8lt93ob3hz7a11so8rj 3064357 3064349 2022-08-26T06:42:33Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] frfl6ffroc9xg2p5cfd1h9ti84dsb67 3064358 3064357 2022-08-26T06:44:08Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] lzu1m6srikqeatq4bl5rnv16bujda1v 3064360 3064358 2022-08-26T06:46:04Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Клемантан ''' даяки суши —<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] kvdx2applm1ks1jqxeu53alivwvkuwa 3064361 3064360 2022-08-26T06:49:03Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] q1rqekkya39lf807ezdhncqnyg3onuw 3064362 3064361 2022-08-26T06:51:18Z Мағыпар 100137 үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] qowagydq9wv0ywdo5z0y8ve44rr43x8 3064363 3064362 2022-08-26T06:52:47Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 42lm4ubcam17jm6b3we9x5gbp3gazqw 3064364 3064363 2022-08-26T06:53:24Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 7h5shwf1zl6g8x8uhcih9t3ysg1sczc 3064365 3064364 2022-08-26T06:54:02Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[малай тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 2vobnku8xafnj788ezt59xjm249zdnz 3064366 3064365 2022-08-26T07:04:05Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000<ref>Значение слова КЛЕМАНТАН в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1824333.html</ref> |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[малай тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] se3om42rbad12tsx2c89ztp7bvc5hwh 3064367 3064366 2022-08-26T07:05:47Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000<ref>Значение слова КЛЕМАНТАН в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1824333.html</ref> |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[малай тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] i7uwa6hntjz7z5un17ggxp95ouqc4fk 3064369 3064367 2022-08-26T07:08:17Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000<ref>Значение слова КЛЕМАНТАН в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1824333.html</ref> |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[малай тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' ''құрылық даяктары''<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == [[Сурет:Lirong (Klemantan) youths of Tinjar river.jpg|нобай|солға|200px|Клемантан жаксөспірімдері]]Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 5la6zvsyqjm67rtmuv8k2ge0y4zvrh3 3064370 3064369 2022-08-26T07:10:18Z Мағыпар 100137 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000<ref>Значение слова КЛЕМАНТАН в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1824333.html</ref> |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[малай тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' (''құрылық даяктары'')<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == [[Сурет:Lirong (Klemantan) youths of Tinjar river.jpg|нобай|солға|200px|Клемантан жаксөспірімдері]]Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 36n0td91evlwqtklo9r6asu33ebus24 3064372 3064370 2022-08-26T07:13:02Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000<ref>Значение слова КЛЕМАНТАН в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1824333.html</ref> |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[малай тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' (''құрылық даяктары'')<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == [[Сурет:Lirong (Klemantan) youths of Tinjar river.jpg|нобай|солға|200px|Клемантан жаксөспірімдері]]Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тағамдарынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 73cplvwn3rugfzzk2grnqz96j35k8jh 3064393 3064372 2022-08-26T10:14:03Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ нақтылау wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Клемантан |төл атауы = құрылық даяктары |сурет = Klemantanenfrauen beim Erntefest.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 630 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Индонезия}} |саны1 = 480 000<ref>Значение слова КЛЕМАНТАН в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1824333.html</ref> |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{MAS}} |саны2 = 150 000<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD</ref> |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[малай тілі]] |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Клемантан ''' (''құрылық даяктары'')<ref>НАРОДЫ МАЛАЙЗИИ http://www.turlocman.ru/malaysia/5570</ref> — [[Индонезия]] мен [[Малайзия]]дағы халықтар тобы ([[Калимантан]] аралының батысы мен солтүстік-батысындағы ішкі аумақтар).<ref>/ народы мира / Клемантан http://www.etnolog.ru/people.php?id=KLEM</ref> Жалпы саны 630 мың адам. Негізгі елі: Индонезия – 480 мың, Малайзия – 150 мың адам.<ref>Современный энциклопедический словарь https://cwetochki.ru/slovariwords-1840269-znachenie-slova-klemantan-v-sovremennom-entsiklopedicheskom-slovare.html</ref> == Тілі == Тілі - [[малай тілі]].<ref>Современная энциклопедия - клемантан http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/klemantan</ref> Сонымен қатар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының әртүрлі тілдерінде сөйлейді. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref name="Reference1">Современная энциклопедия КЛЕМАНТАН https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5155-%D0%9A%D0%9B%D0%95%D0%9C%D0%90%D0%9D%D0%A2%D0%90%D0%9D</ref> == Кәсібі == Халықтың негізгі кәсібі – [[Егіншілік|егін шаруашылығы]]. Олар осы өңір үшін дәстүрлі өсімдік [[күріш]] өсірумен айналысады. Клементан шаруашылығында [[мал шаруашылығы]] дамымаған. Сондай-ақ жабайы аңдарды, өзен-көлдерде [[балық]] аулайды, ормандардан нәрлі жемістер мен тамырларды жинайды. Ең дамыған қолөнер – сауда. Клементан өз жинау нәтижелерін сатады - қарлығаш ұялары, ротан және т.б.<ref>Народ Клемантан, Индонезия https://goturist.ru/narod-klemantan/</ref> == Өмір салты == [[Сурет:Lirong (Klemantan) youths of Tinjar river.jpg|нобай|солға|200px|Клемантан жаксөспірімдері]]Ауылдарда ұзын үйлер деп аталатын үлкен ұзындықтағы тұрғын үйлер салынған. Тұрғын үйлер төртбұрышты пішінге ие. Қабырғалар [[пальма]] жапырақтарынан және басқа материалдардан салынған. Төбесі де пальма жапырақтарымен жабылған. Үйлер [[қада]]ларға салынып, жерден бірнеше метр биіктікке көтеріледі. Клемантан ерлері таңғыштар мен жамылғыларды киеді. Әйелдердің ұлттық киімі -шағын белдемше, корсет, белбеу. Клемантан өте көп мөлшерде зергерлік бұйымдарды тағып, денені татуировкамен жабады. Халықтың тамақтану рационына ең алдымен өсімдік тамырларынан жасалған тағамдар кіреді. [[Ет]] клемантан үстелінде өте сирек кездеседі.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] [[Санат:Малайзия халықтары]] 7c6zgxxgkmb8rofyh3m01iplaymg9kq 14 686913 3064356 2022-08-26T06:35:08Z Ұлы Тұран 120792 Жаңа бетте: [[Санат:Алматы метрополитені]] wikitext text/x-wiki [[Санат:Алматы метрополитені]] 6ybgzuf5nvs2xtegr7lxb8juw66t2j6 10 686914 3064359 2022-08-26T06:44:59Z Madi Dos 18369 Жаңа бетте: [[Тайвань]]дағы Шоушань қаласынан келген раушан-мирт лаппет көбелегі (Trabala vishnou guttata) лаппет көбелегі тұқымдасына тән тыныштық қанатының қалпын көрсетеді.<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]<noinclude> wikitext text/x-wiki [[Тайвань]]дағы Шоушань қаласынан келген раушан-мирт лаппет көбелегі (Trabala vishnou guttata) лаппет көбелегі тұқымдасына тән тыныштық қанатының қалпын көрсетеді.<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]<noinclude> oxv01q9bx26wlsd8lx5l4h1sr5u8pni 1 686915 3064368 2022-08-26T07:07:22Z Eniran42 122638 /* 26 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki == 26 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) == {{өңделуі қорғалған|Oрал Таңсықбаевтың мемориалдық мұражай-үйі|jauap_berilgen=жоқ}} <!-- Сұраныстың бас жағы. --> <!-- Сұраныстың соңы --> [[Қатысушы:Eniran42|Eniran42]] ([[Қатысушы талқылауы:Eniran42|талқылау]]) 13:07, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) sazt6t8t5i5pztynjgzbxlququlovlv 3 686916 3064371 2022-08-26T07:11:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=NicCraft33}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:11, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) 0cdq99hd6qnpx4xn7w8d777ivg0x4hm 10 686917 3064374 2022-08-26T07:20:22Z Madi Dos 18369 Жаңа бетте: Бамберг, Германия бақшасында күлгін ирис(Iris versicolor).<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]<noinclude> wikitext text/x-wiki Бамберг, Германия бақшасында күлгін ирис(Iris versicolor).<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]<noinclude> jb6ofm8jpdaq6e1zjkwz7silou8beak 3064376 3064374 2022-08-26T07:43:47Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki Бамберг, Германия бақшасындағы күлгін ирис(Iris versicolor).<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]<noinclude> n0thcrlo8ev2zm890h5rtq2ecuemmon 10 686918 3064377 2022-08-26T07:46:56Z Madi Dos 18369 Жаңа бетте: Ақ шекелі ара жегіш ( Merops bullockoides ), Линьянти өзені , [[Намибия]]. Бүгін Намибияда Батырлар күні. 1966 жылы [[26 тамыз]]да Омугулугвомбашеде басталған Намибияның тәуелсіздік соғысын атап өтеді .<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]<noinclude> wikitext text/x-wiki Ақ шекелі ара жегіш ( Merops bullockoides ), Линьянти өзені , [[Намибия]]. Бүгін Намибияда Батырлар күні. 1966 жылы [[26 тамыз]]да Омугулугвомбашеде басталған Намибияның тәуелсіздік соғысын атап өтеді .<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]<noinclude> ejbmtxdsb3burviwym4xgrro33cxmq2 3 686919 3064378 2022-08-26T07:52:43Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Real bekstar}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) a39j4xebx8ll83bqmtwyl9oga8csxpm 2 686920 3064379 2022-08-26T08:21:45Z Өмірбек Сансызбай 122623 Жаңа бетте: {{Тексерілмеген мақала|date={{subst:#time:F Y}}}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Батыр Кәкімжанұлы Қазыбаев''' (рус. Батыр Казыбаев; 6 қаңтар 1969 — 27 наурыз 2022, Алматы, Қазақстан) — қазақстандық медиаменеджер, қоғам қайраткері, [[Tengrinews.kz]] сайтының... wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Батыр Кәкімжанұлы Қазыбаев''' (рус. Батыр Казыбаев; 6 қаңтар 1969 — 27 наурыз 2022, Алматы, Қазақстан) — қазақстандық медиаменеджер, қоғам қайраткері, [[Tengrinews.kz]] сайтының негізін қалаушы және Alash Media Group холдингінің басшысы болған. Белгілі қазақ жазушысы әрі мемлекет қайраткері '''[[Кәкімжан Қазыбаев|Кәкімжан Қазыбаевтың]]''' ұлы. Ол Алматыда қазақ-совет жазушысы, ҚазТАГ-тың бұрынғы директоры әрі ҚазКСР Компартиясы ОК хатшысы Кәкімжан Қазыбаевтың отбасында дүниеге келген. Анасы — '''Орынша Қарабалина-Қазыбаева''', Қазақстанның еңбек сіңірген педагогі. 1993 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген. Әр жылдары Қазақстан Президентінің баспасөз қызметінде, премьер-министр кеңсесінде жұмыс істеген. «Жетінші арнаның» бастауында тұрған. Батыр Қазыбаевтың кезінде «Жетінші арна» республикалық хабар тарата бастап, бірқатар жобаны іске қосқан. 2008 жылдан бастап Қазақстанның ірі медиахолдингтерінің біріне айналған '''Alash Media Group''' холдингін басқарған. 2010 жылы елдің ең танымал ақпараттық ресурстарының бірі саналатын [[Tengrinews.kz|Tengrinews]] жаңалықтар порталын іске қосқан, кейін ол Forbes.kz-тегі «Қазақстанның 50 ірі интернет-компаниясы» рейтингіне кірген. «Теледидар мен басылымдарға бәсекелес веб-сайт құру туралы шешімге келу қатерлі болды, бірақ интернет-ресурстар өсетіні түсінікті еді. Бұл — қазір қалыптасқан жайт, бірақ 2010 жылы көптеген адам күмәнмен қарады. Екінші себеп, қазақстандық ақпараттық кеңістік шетелдік ресурсқа толы болды. Бұл өз ықпалын тигізді. Жаңалықтарды өз көзқарасымызбен жеткізгіміз келді… Бізді жақсы көреді, кейде ұнатпайды, бірақ біз өз жұмысымызды қазақстандық журналистиканың өкілдері ретінде істеуіміз керек», — деді Батыр Қазыбаев Hommes.kz-ке берген сұхбатында. Батыр Қазыбаев Қазақстандағы алғашқы Tengri FM рок-радиостанциясын, ал кейін елдегі алғашқы қазақ тілді «Жұлдыз FM» радиосын құрды. The Spirit of Tengri этникалық музыка фестивалінің негізін қалады. Батыр Қазыбаевтың бастамасымен 2014 жылы [https://tengrinews.kz/pobediteli/ «Жеңімпаздар» жобасы] — ҰОС қазақстандық ардагерлері туралы база іске қосылды. Сондай-ақ, [http://Vesti.kz Vesti.kz] спорт сайты, [http://Massaget.kz Massaget.kz] сайты, [http://Tengrinews.kz Tengrinews.kz] сайтының қазақ тіліндегі нұсқасы, «Алаш айнасы» күнделікті газеті іске қосылды, «Алаш айнасы» қоғамдық-саяси сайтқа айналды. Арманжан Байтасовқа берген сұхбатында Батыр Қазыбаев қазақтілді жобаларды дамытудың маңызын айтып, «біздің медианарықта қазақ тілді аудиторияға сапа мен сан жағынан мән берілмейтінін» атап өтті. Алматыдағы М. Төлебаев көшесінде [https://kapital.kz/lifestyle/70148/v-almaty-poyavilsya-pamyatnik-viktoru-tsoyu.html Виктор Цой ескерткішін] орнатуға бастамашы болған. Батыр Қазыбаев 2022 жылы 27 наурызда Алматыда ұзаққа созылған аурудан қайтыс болды. Қазақстан Президенті [[Токаев, Касым-Жомарт Кемелевич|Қасым-Жомарт Тоқаев]] өзінің [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-seme-batyira-465088/ көңіл айту жеделхатында] Батыр Қазыбаев «еліміздегі журналистиканың дамуына елеулі үлес қосқанын» атап өтті. Қазақстанның мемлекеттік хатшысы [[Карин, Ерлан Тынымбаевич|Ерлан Қарин]] Батыр Қазыбаевтың қазасын «бүкіл отандық медиа саласы үшін орны толмас шығын екенін» айтты. Қазақстанның ақпарат және қоғамдық даму министрі Батыр Қазыбаевты мықты медиаменеджер, көптеген тамаша жобаның негізін қалаушы әрі журналистер әулетінің өкілі ретінде сипаттады. Батыр Қазыбаевпен қоштасу рәсімі 2022 жылы 29 наурызда Алматыдағы [https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/persona/67689/ Ғалымдар үйінде] өтті. == Отбасы == Жұбайы — Зәуре Қазыбаева. Төрт баласы бар. == Марапаттары == «Парасат», «Құрмет» ордендері, «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталған. == Сілтемелер == * [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/ushel-iz-jizni-osnovatel-tengrinewskz-batyir-kazyibaev-465043/ Ушел из жизни основатель Tengrinews.kz Батыр Казыбаев] * [https://tass.ru/obschestvo/14197709 Умер основатель агентства Tengrinews Батыр Казыбаев] * [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-seme-batyira-465088/ Президент Токаев выразил соболезнования семье Батыра Казыбаева] * [https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/persona/67680/ Tengrinews.kz негізін қалаған Батыр Қазыбаев өмірден өтті] * [https://massaget.kz/layfstayl/bilim/negeli-mir/67690/ Бәйтерегім құлады биігінен] * [https://massaget.kz/mangilik_el/55073/ Tengrinews.kz қалай ірі медиабрендке айналды?] * [https://tengrinews.kz/news/arhivnoe-intervyu-batyira-kazyibaeva-vyiydet-efire-radio-467518/ Архивное интервью Батыра Казыбаева выйдет в эфире радио Classic] * [https://forbes.kz/process/skonchalsya_izvestnyiy_kazahstanskiy_mediamenedjer_batyir_kazyibaev Скончался известный казахстанский медиаменеджер Батыр Казыбаев] * [https://egemen.kz/article/307604-mediameneddger-batyr-qazybaev-omirden-otti Медиаменеджер Батыр Қазыбаев өмірден өтті] * [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/ego-proektyi-perejivut-nas-batyira-kazyibaeva-provodili-465173/ «Его проекты переживут всех нас». Батыра Казыбаева проводили в последний путь] qiequqiuhrbtr726za9lz3l8n4j9eap 3064380 3064379 2022-08-26T08:22:41Z Өмірбек Сансызбай 122623 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} [[Сурет:Б. Қазыбаев.jpg.webp|alt=Батыр Кәкімжанұлы Қазыбаев|нобай|Батыр Кәкімжанұлы Қазыбаев]]<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Батыр Кәкімжанұлы Қазыбаев''' (рус. Батыр Казыбаев; 6 қаңтар 1969 — 27 наурыз 2022, Алматы, Қазақстан) — қазақстандық медиаменеджер, қоғам қайраткері, [[Tengrinews.kz]] сайтының негізін қалаушы және Alash Media Group холдингінің басшысы болған. Белгілі қазақ жазушысы әрі мемлекет қайраткері '''[[Кәкімжан Қазыбаев|Кәкімжан Қазыбаевтың]]''' ұлы. Ол Алматыда қазақ-совет жазушысы, ҚазТАГ-тың бұрынғы директоры әрі ҚазКСР Компартиясы ОК хатшысы Кәкімжан Қазыбаевтың отбасында дүниеге келген. Анасы — '''Орынша Қарабалина-Қазыбаева''', Қазақстанның еңбек сіңірген педагогі. 1993 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген. Әр жылдары Қазақстан Президентінің баспасөз қызметінде, премьер-министр кеңсесінде жұмыс істеген. «Жетінші арнаның» бастауында тұрған. Батыр Қазыбаевтың кезінде «Жетінші арна» республикалық хабар тарата бастап, бірқатар жобаны іске қосқан. 2008 жылдан бастап Қазақстанның ірі медиахолдингтерінің біріне айналған '''Alash Media Group''' холдингін басқарған. 2010 жылы елдің ең танымал ақпараттық ресурстарының бірі саналатын [[Tengrinews.kz|Tengrinews]] жаңалықтар порталын іске қосқан, кейін ол Forbes.kz-тегі «Қазақстанның 50 ірі интернет-компаниясы» рейтингіне кірген. «Теледидар мен басылымдарға бәсекелес веб-сайт құру туралы шешімге келу қатерлі болды, бірақ интернет-ресурстар өсетіні түсінікті еді. Бұл — қазір қалыптасқан жайт, бірақ 2010 жылы көптеген адам күмәнмен қарады. Екінші себеп, қазақстандық ақпараттық кеңістік шетелдік ресурсқа толы болды. Бұл өз ықпалын тигізді. Жаңалықтарды өз көзқарасымызбен жеткізгіміз келді… Бізді жақсы көреді, кейде ұнатпайды, бірақ біз өз жұмысымызды қазақстандық журналистиканың өкілдері ретінде істеуіміз керек», — деді Батыр Қазыбаев Hommes.kz-ке берген сұхбатында. Батыр Қазыбаев Қазақстандағы алғашқы Tengri FM рок-радиостанциясын, ал кейін елдегі алғашқы қазақ тілді «Жұлдыз FM» радиосын құрды. The Spirit of Tengri этникалық музыка фестивалінің негізін қалады. Батыр Қазыбаевтың бастамасымен 2014 жылы [https://tengrinews.kz/pobediteli/ «Жеңімпаздар» жобасы] — ҰОС қазақстандық ардагерлері туралы база іске қосылды. Сондай-ақ, [http://Vesti.kz Vesti.kz] спорт сайты, [http://Massaget.kz Massaget.kz] сайты, [http://Tengrinews.kz Tengrinews.kz] сайтының қазақ тіліндегі нұсқасы, «Алаш айнасы» күнделікті газеті іске қосылды, «Алаш айнасы» қоғамдық-саяси сайтқа айналды. Арманжан Байтасовқа берген сұхбатында Батыр Қазыбаев қазақтілді жобаларды дамытудың маңызын айтып, «біздің медианарықта қазақ тілді аудиторияға сапа мен сан жағынан мән берілмейтінін» атап өтті. Алматыдағы М. Төлебаев көшесінде [https://kapital.kz/lifestyle/70148/v-almaty-poyavilsya-pamyatnik-viktoru-tsoyu.html Виктор Цой ескерткішін] орнатуға бастамашы болған. Батыр Қазыбаев 2022 жылы 27 наурызда Алматыда ұзаққа созылған аурудан қайтыс болды. Қазақстан Президенті [[Токаев, Касым-Жомарт Кемелевич|Қасым-Жомарт Тоқаев]] өзінің [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-seme-batyira-465088/ көңіл айту жеделхатында] Батыр Қазыбаев «еліміздегі журналистиканың дамуына елеулі үлес қосқанын» атап өтті. Қазақстанның мемлекеттік хатшысы [[Карин, Ерлан Тынымбаевич|Ерлан Қарин]] Батыр Қазыбаевтың қазасын «бүкіл отандық медиа саласы үшін орны толмас шығын екенін» айтты. Қазақстанның ақпарат және қоғамдық даму министрі Батыр Қазыбаевты мықты медиаменеджер, көптеген тамаша жобаның негізін қалаушы әрі журналистер әулетінің өкілі ретінде сипаттады. Батыр Қазыбаевпен қоштасу рәсімі 2022 жылы 29 наурызда Алматыдағы [https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/persona/67689/ Ғалымдар үйінде] өтті. == Отбасы == Жұбайы — Зәуре Қазыбаева. Төрт баласы бар. == Марапаттары == «Парасат», «Құрмет» ордендері, «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталған. == Сілтемелер == * [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/ushel-iz-jizni-osnovatel-tengrinewskz-batyir-kazyibaev-465043/ Ушел из жизни основатель Tengrinews.kz Батыр Казыбаев] * [https://tass.ru/obschestvo/14197709 Умер основатель агентства Tengrinews Батыр Казыбаев] * [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/prezident-tokaev-vyirazil-soboleznovaniya-seme-batyira-465088/ Президент Токаев выразил соболезнования семье Батыра Казыбаева] * [https://massaget.kz/layfstayl/madeniet/persona/67680/ Tengrinews.kz негізін қалаған Батыр Қазыбаев өмірден өтті] * [https://massaget.kz/layfstayl/bilim/negeli-mir/67690/ Бәйтерегім құлады биігінен] * [https://massaget.kz/mangilik_el/55073/ Tengrinews.kz қалай ірі медиабрендке айналды?] * [https://tengrinews.kz/news/arhivnoe-intervyu-batyira-kazyibaeva-vyiydet-efire-radio-467518/ Архивное интервью Батыра Казыбаева выйдет в эфире радио Classic] * [https://forbes.kz/process/skonchalsya_izvestnyiy_kazahstanskiy_mediamenedjer_batyir_kazyibaev Скончался известный казахстанский медиаменеджер Батыр Казыбаев] * [https://egemen.kz/article/307604-mediameneddger-batyr-qazybaev-omirden-otti Медиаменеджер Батыр Қазыбаев өмірден өтті] * [https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/ego-proektyi-perejivut-nas-batyira-kazyibaeva-provodili-465173/ «Его проекты переживут всех нас». Батыра Казыбаева проводили в последний путь] ftfqpi8r7pc9cazgwcppogaiuezk2lm 3 686921 3064381 2022-08-26T08:31:35Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Antaitld}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 14:31, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) kxc6do5fpjcgrma92gel3j7u1lnk4c3 0 686922 3064383 2022-08-26T09:03:24Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Хохштадт-на-Майне]] бетін [[Хохштадт-ам-Майн]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Хохштадт-ам-Майн]] ncj78dqw4qaotz6df6tcmpmumkyofe5 1 686923 3064385 2022-08-26T09:03:24Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Хохштадт-на-Майне]] бетін [[Талқылау:Хохштадт-ам-Майн]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Хохштадт-ам-Майн]] q4r9hptwrroowhl7gtsjiwdpest5bbf 3 686924 3064388 2022-08-26T09:35:00Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=A1472583698025}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 15:35, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) 8itpt04u55txxu048dffmaboww0ijow 10 686925 3064389 2022-08-26T09:35:36Z Arruah 35 Жаңа бетте: {{infobox | above = {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} | bodystyle = {{#switch:{{{align|}}} | left = float:left; clear:left; margin: 0.5em 1em 0.5em 0; | center = float:none; margin:auto; | none = float:none; margin: 0.5em 0 0.5em 0; | right | #default = }}{{#if:{{{clear|}}}|clear:{{{clear}}};}} | bodyclass = {{{bodyclass|}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|{{{width|}}}}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt|}}}}}... wikitext text/x-wiki {{infobox | above = {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} | bodystyle = {{#switch:{{{align|}}} | left = float:left; clear:left; margin: 0.5em 1em 0.5em 0; | center = float:none; margin:auto; | none = float:none; margin: 0.5em 0 0.5em 0; | right | #default = }}{{#if:{{{clear|}}}|clear:{{{clear}}};}} | bodyclass = {{{bodyclass|}}} | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|{{{width|}}}}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt|}}}}} | caption = {{{caption|}}} | headerstyle = background-color: #ddd | labelstyle = background-color: #e7dcc3 | datastyle = background-color: #eee | header1 = Identifiers | label2 = Symbol | data2 = {{#if:{{{Symbol|}}} | {{{Symbol}}} | ?{{main other|[[Category:Protein articles without symbol]]}} }} | label3 = Alt. symbols | data3 = {{{AltSymbols|}}} | label4 = Alt. names | data4 = {{{AltNames|}}} | label5 = [[International Union of Basic and Clinical Pharmacology|IUPHAR]] | data5 = {{#if:{{{IUPHAR_id|}}}|{{IUPHAR|{{{Symbol}}}}} }} | label6 = [[Anatomical Therapeutic Chemical Classification System|ATC code]] | data6 = {{#if:{{{ATC_prefix|}}}|[[ATC_code_{{{ATC_prefix}}}|{{{ATC_prefix}}}]]{{#if:{{{ATC_suffix|}}} | <span class="reflink plainlinksneverexpand">[http://www.whocc.no/atcddd/indexdatabase/index.php?query={{{ATC_prefix}}}{{{ATC_suffix}}} {{{ATC_suffix}}}]</span> {{{ATC_supplemental|}}} }} }} | label7 = [[CAS Registry Number|CAS number]] | data7 = {{#if:{{{CAS_number|}}}|<span class="reflink plainlinksneverexpand">[https://www.nlm.nih.gov/cgi/mesh/2006/MB_cgi?term={{{CAS_number}}}&rn=1 {{{CAS_number}}}]</span> {{#if:{{{CAS_supplemental|}}} | <br>{{{CAS_supplemental|}}} }} }} | label8 = [[DrugBank]] | data8 = {{#if:{{{DrugBank|}}}|<span class="reflink plainlinksneverexpand">[https://www.drugbank.ca/drugs/{{{DrugBank}}} {{{DrugBank}}}]</span>}} | label9 = [[National_Center_for_Biotechnology_Information#Gene|NCBI gene]] | data9 = {{#if:{{{EntrezGene|}}}|[//www.ncbi.nlm.nih.gov/gene?cmd=retrieve&amp;dopt=default&amp;list_uids={{{EntrezGene}}}&rn=1 {{{EntrezGene}}}]}} | label10 = [[HUGO Gene Nomenclature Committee|HGNC]] | data10 = {{#if:{{{HGNCid|}}}|[https://www.genenames.org/data/gene-symbol-report/#!/hgnc_id/HGNC:{{{HGNCid}}} {{{HGNCid}}}]}} | label11 = [[Online Mendelian Inheritance in Man|OMIM]] | data11 = {{#if:{{{OMIM|}}}|[https://omim.org/{{{OMIM}}} {{{OMIM}}}]}} | label12 = [[HomoloGene|Orthologs]] | data12 = {{#if:{{{HomoloGene|}}}|[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/homologene?cmd=Retrieve&dopt=HomoloGene&list_uids={{{HomoloGene}}} {{{HomoloGene}}}]}} | label13 = [[Protein Data Bank|PDB]] | data13 = {{#if:{{{PDB|}}}|[https://www.rcsb.org/structure/{{{PDB}}} {{{PDB}}}] }} {{{PDB_supplemental|}}} <!-- {{#if:{{{PDB|}}}|{{{PDB}}} ([http://www.pdb.org/pdb/cgi/explore.cgi?pdbId={{{PDB}}} RCSB PDB] [http://www.ebi.ac.uk/pdbe-srv/view/entry/{{{PDB}}} PDBe] [http://pdbj.org/pdb/{{{PDB}}} PDBj])}} {{{PDB_supplemental|}}} --> | label14 = [[RefSeq|RefSeq]] | data14 = {{#if:{{{RefSeq|}}}|[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/protein/{{{RefSeq}}} {{{RefSeq}}}]}} | label15 = [[Swiss-Prot|UniProt]] | data15 = {{#if:{{{UniProt|}}}|[https://www.uniprot.org/uniprot/{{{UniProt}}} {{{UniProt}}}]}} | header16 = {{#if: {{{ECnumber|}}}{{{Chromosome|}}}{{{Wikidata|}}}|Other data}} | label17 = [[Enzyme Commission number|EC number]] | data17 = {{#if: {{{ECnumber|}}}|[https://www.genome.jp/dbget-bin/www_bget?enzyme+{{{ECnumber}}} {{{ECnumber}}}]}} | label18 = [[Locus (genetics)|Locus]] | data18 = {{#if:{{{Chromosome|}}}|[[Chromosome {{{Chromosome}}} (human)|Chr. {{{Chromosome}}}]] ''[https://omim.org/search/?index=geneMap&search={{{Chromosome}}}{{{Arm}}}{{{Band}}} {{{Arm}}}{{{Band}}}{{{LocusSupplementaryData}}}]''}} | label19 = [[Wikidata]] | data19 = {{#if:{{{Wikidata|}}}|[[d:{{{Wikidata}}}|{{{Wikidata}}}]]}} | data20 = {{#if:{{{UniProt|}}}|{{infobox | bodyclass = collapsible collapsed | bodystyle = float:none; clear:none; margin:0; border-width:0; border-collapse:collapse; text-align:left; width:100% | headerstyle = background-color: #ddd | labelstyle = background-color: #e7dcc3; border:#fafafa 2px solid; border-width:3px 2px 0 0; | datastyle = background-color: #eee; border:#fafafa 2px solid; border-width:3px 0 0 2px; | header1 =Search for | label2 = Structures | data2 = [https://swissmodel.expasy.org/repository/uniprot/{{{UniProt}}} Swiss-model] | label3 = Domains | data3 = [https://www.ebi.ac.uk/interpro/protein/{{{UniProt}}} InterPro] }}}} }}{{main other| {{#if:{{{image|}}}|<!--OK-->|[[Category:Protein pages needing a picture]]}} {{#if:{{{Chromosome|}}}|{{#ifeq:{{{Chromosome}}}|MT|[[Category:Human mitochondrial genes]]|[[Category:Genes on human chromosome {{{Chromosome}}}]]}}|}} }}{{#ifeq:{{#Property:P703}}|Homo sapiens|<!--gene or prot-->{{#if:{{#ifeq:{{Str find|{{#Property:P31}},|gene,}}|-1||g}}{{#ifeq:{{Str find|{{#Property:P31}},|protein,}}|-1||p}}|[[Category:Human gene pages with Wikidata item]]}}}}<noinclude> {{documentation}}<!-- place category links on the /doc sub-page, not here --> </noinclude> 052el8cn30bpog6cd4dj3fwa3s3n5x9 0 686926 3064391 2022-08-26T09:52:52Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1070129854|Galactokinase]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki   [[Category:Genes on human chromosome 17]]   {| class="infobox" ! colspan="2" class="infobox-above" |Галактокиназа 2 |- ! colspan="2" class="infobox-header" style="background-color: #ddd" | Идентификаторлар |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | Таңба | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | GALK2 |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[National Center for Biotechnology Information#Gene|NCBI гені]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [//www.ncbi.nlm.nih.gov/gene?cmd=retrieve&dopt=default&list_uids=2585&rn=1 2585] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[HUGO Gene Nomenclature Committee|HGNC]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.genenames.org/data/gene-symbol-report/#!/hgnc_id/HGNC:4119 4119] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Online Mendelian Inheritance in Man|OMIM]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://omim.org/137028 137028] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[RefSeq]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/protein/NM_002044 NM_002044] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Swiss-Prot|UniProt]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.uniprot.org/uniprot/Q01415 Q01415] |- ! colspan="2" class="infobox-header" style="background-color: #ddd" | Басқа деректер |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Enzyme Commission number|EC нөмірі]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.genome.jp/dbget-bin/www_bget?enzyme+2.7.1.6 2.7.1.6] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Locus (genetics)|Локус]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [[Chromosome 15 (human)|Chr. 15]] ''[https://omim.org/search/?index=geneMap&search=15]'' |- | colspan="2" class="infobox-full-data" style="background-color: #eee" | |} '''Галактокиназа''' – [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]] бір [[Молекула|молекуласы]] есебінен [[Галактоза|α-D-галактозаның]] галактоза 1-фосфатқа фосфорлануын жеңілдететін [[Ферменттер|фермент]] (фосфотрансфераза).<ref>{{Cite web|url=http://www.theodora.com/medical_dictionary/gamma_galactosis.html#galactokinase|title=galactokinase|work=Medical Dictionary|accessdate=2013-01-26}}</ref> Галактокиназа α-D-галактозаның глюкоза 1-фосфатқа [[Катаболизм|катаболизмі]] үшін көптеген [[Ағза|организмдерде]] кездесетін метаболикалық жол Лелуар жолының екінші сатысын катализдейді. Ең алғаш [[Сүтқоректілер|сүтқоректілердің]] [[Бауыр (орган)|бауырынан]] бөлініп алынған галактокиназа [[Ашытқылар|ашытқыларда]], [[Архебактериялар|археяларда]], [[Өсімдіктер|өсімдіктерде]], және [[Саналы адам|адамдарда]] кеңінен зерттелді. == Құрылым == Галактокиназа үлкен жарықшақпен бөлінген екі доменнен тұрады. Екі аймақ N- және C-терминал домендері ретінде белгілі және АТФ [[аденин]] сақинасы олардың интерфейсінде орналасқан гидрофобты қалтада байланысады. N-терминал домені бес аралас бета-парақпен және бес альфа-спиральмен белгіленген, ал C-терминал домені параллельге қарсы бета-парақтардың екі қабатымен және алты альфа-спиральмен сипатталады.<ref name="holden04">{{Cite journal|title=Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia|journal=Cellular and Molecular Life Sciences|volume=61|issue=19–20|pages=2471–84|date=October 2004|pmid=15526155|doi=10.1007/s00018-004-4160-6}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHoldenThodenTimsonReece2004">Holden HM, Thoden JB, Timson DJ, Reece RJ (October 2004). "Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia". ''Cellular and Molecular Life Sciences''. '''61''' (19–20): 2471–84. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1007/s00018-004-4160-6|10.1007/s00018-004-4160-6]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15526155 15526155]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:7293337 7293337].</cite></ref> [[Киназа|Галактокиназа]] [[Көмірсулар|қант]] киназаларының отбасына жатпайды, керісінше GHMP суперотбасы деп аталатын АТФ-тәуелді ферменттер класына жатады.<ref>{{Cite journal|title=Molecular and biochemical characterization of human galactokinase and its small molecule inhibitors|journal=Chemico-Biological Interactions|volume=188|issue=3|pages=376–85|date=December 2010|pmid=20696150|doi=10.1016/j.cbi.2010.07.025}}</ref> GHMP - бұл оның бастапқы мүшелеріне сілтеме жасайтын аббревиатура: галактокиназа, гомосеринкиназа, мевалонаткиназа және фосфомевалонаткиназа. GHMP супержанұясының мүшелері тек он-20% реттілік сәйкестігіне қарамастан үлкен үш өлшемді ұқсастыққа ие. Бұл ферменттердің құрамында үш жақсы сақталған мотивтер (I, II және III), екіншісі нуклеотидтерді байланыстыруға қатысады және [[Пролин|Pro]] -XXX- [[Глицин|Gly]] - Leu -X- Ser -Ser- [[Аланин|Ala]] тізбегіне ие.<ref name="thoden">{{Cite journal|title=Molecular structure of galactokinase|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=35|pages=33305–11|date=August 2003|pmid=12796487|doi=10.1074/jbc.M304789200}}</ref> === Қанттың ерекшелігі === Түрлі түрлердегі галактокиназалар [[Ферменттер|субстрат ерекшеліктерінің]] үлкен әртүрлілігін көрсетеді. ''[[Ішек таяқшасы|E. coli]]'' галактокиназасы сонымен қатар 2-дезокси-D-галактозаны, 2-амин-дезокси-D-галактозаны, 3-дезокси-D-галактозаны және D-фукозаны фосфорлайды. Фермент кез келген С-4 модификациясын көтере алмайды, бірақ D-галактозаның С-2 жағдайындағы өзгерістер ферменттің қызметіне кедергі жасамайды.<ref>{{Cite journal|title=Studies on the substrate specificity of Escherichia coli galactokinase|journal=Organic Letters|volume=5|issue=13|pages=2223–6|date=June 2003|pmid=12816414|doi=10.1021/ol034642d}}</ref> Адамның да, егеуқұйрықтың да галактокиназалары 2-дезокси-D-галактозаны сәтті фосфорлайды.<ref>{{Cite journal|title=Sugar recognition by human galactokinase|journal=BMC Biochemistry|volume=4|pages=16|date=November 2003|pmid=14596685|doi=10.1186/1471-2091-4-16}}</ref> <ref>{{Cite journal|title=Some properties of galactokinase in developing rat liver|journal=The Biochemical Journal|volume=108|issue=2|pages=169–75|date=June 1968|pmid=5665881|doi=10.1042/bj1080169}}</ref> ''[[Saccharomyces cerevisiae|S. cerevisiae]]'' галактокиназасы, керісінше, D-галактозаға жоғары спецификалық болып табылады және [[Глюкоза|глюкозаны]], [[Манноза|маннозаны]], [[Арабиноза|арабинозаны]], фукозаны, [[Лактоза|лактозаны]], галактитолды немесе 2-дезокси-D-галактозаны фосфорлайды.<ref name="c1">{{Cite journal|title=Purification of galactokinase mRNA from Saccharomyces cerevisiae by indirect immunoprecipitation|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=254|issue=9|pages=3531–6|date=May 1979|doi=10.1016/S0021-9258(18)50793-6|pmid=107173}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSchellWilson1979">Schell MA, Wilson DB (May 1979). [[doi:10.1016/S0021-9258(18)50793-6|"Purification of galactokinase mRNA from Saccharomyces cerevisiae by indirect immunoprecipitation"]]. ''The Journal of Biological Chemistry''. '''254''' (9): 3531–6. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1016/S0021-9258(18)50793-6|10.1016/S0021-9258(18)50793-6]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/107173 107173].</cite></ref> <ref name="c2">{{Cite journal|title=Contribution of amino acid side chains to sugar binding specificity in a galactokinase, Gal1p, and a transcriptional inducer, Gal3p|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=281|issue=25|pages=17150–5|date=June 2006|pmid=16603548|doi=10.1074/jbc.M602086200}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSellickReece2006">Sellick CA, Reece RJ (June 2006). [[doi:10.1074/jbc.M602086200|"Contribution of amino acid side chains to sugar binding specificity in a galactokinase, Gal1p, and a transcriptional inducer, Gal3p"]]. ''The Journal of Biological Chemistry''. '''281''' (25): 17150–5. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1074/jbc.M602086200|10.1074/jbc.M602086200]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16603548 16603548].</cite></ref> Сонымен қатар, галактокиназаның кинетикалық қасиеттері де түрлер бойынша ерекшеленеді.<ref name="holden04">{{Cite journal|title=Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia|journal=Cellular and Molecular Life Sciences|volume=61|issue=19–20|pages=2471–84|date=October 2004|pmid=15526155|doi=10.1007/s00018-004-4160-6}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHoldenThodenTimsonReece2004">Holden HM, Thoden JB, Timson DJ, Reece RJ (October 2004). "Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia". ''Cellular and Molecular Life Sciences''. '''61''' (19–20): 2471–84. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1007/s00018-004-4160-6|10.1007/s00018-004-4160-6]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15526155 15526155]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:7293337 7293337].</cite></ref> Әртүрлі көздерден алынған галактокиназалардың қант ерекшелігі бағытталған эволюция<ref>{{Cite journal|title=Creation of the first anomeric D/L-sugar kinase by means of directed evolution|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=100|issue=23|pages=13184–9|date=November 2003|pmid=14612558|doi=10.1073/pnas.2235011100}}</ref> және құрылымға негізделген ақуыз инженериясы арқылы күрт кеңейтілді.<ref>{{Cite journal|title=Structure-based engineering of E. coli galactokinase as a first step toward in vivo glycorandomization|journal=Chemistry & Biology|volume=12|issue=6|pages=657–64|date=June 2005|pmid=15975511|doi=10.1016/j.chembiol.2005.04.009}}</ref><ref>{{Cite journal|title=The impact of enzyme engineering upon natural product glycodiversification|journal=Current Opinion in Chemical Biology|volume=12|issue=5|pages=556–64|date=October 2008|pmid=18678278|doi=10.1016/j.cbpa.2008.07.013}}</ref> Сәйкес кең рұқсат етілген қанттың аномерлік киназалары ''in vitro'' және ''in vivo'' гликорандомизациясы үшін ірге тасы ретінде қызмет етеді.<ref>{{Cite journal|title=Neoglycorandomization and chemoenzymatic glycorandomization: two complementary tools for natural product diversification|journal=Journal of Natural Products|volume=68|issue=11|pages=1696–711|date=November 2005|pmid=16309329|doi=10.1021/np0502084}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Recombinant E. coli prototype strains for in vivo glycorandomization|journal=ACS Chemical Biology|volume=6|issue=1|pages=95–100|date=January 2011|pmid=20886903|doi=10.1021/cb100267k}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Enzymatic methods for glyco(diversification/randomization) of drugs and small molecules|journal=Natural Product Reports|volume=28|issue=11|pages=1811–53|date=October 2011|pmid=21901218|doi=10.1039/c1np00045d}}</ref> == Механизм == Жақында адам галактокиназасындағы [[Активті өзек|белсенді сайт]] [[Аминқышқылдар|қалдықтарының]] рөлі түсінілді. [[Аспарагин қышқылы|Asp]] -186 α-D-галактозаның C1-OH [[Протон|протонын]] бөліп алады, ал пайда болған алкоксид нуклеофилі АТФ γ- [[Фосфор|фосфорына]] шабуыл жасайды. [[Фосфаттар|Фосфат тобы]] қантқа ауысады, ал Asp-186 [[Су|сумен]] протонациялануы мүмкін. Жақын [[Аргинин|маңдағы Arg]] -37 Asp-186-ны [[Ион (электроника)|аниондық]] түрінде тұрақтандырады және нүктелік мутация эксперименттерінде галактокиназа функциясы үшін маңызды екені дәлелденді.<ref name="meg">{{Cite journal|title=The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases|journal=Bioorganic Chemistry|volume=39|issue=3|pages=120–6|date=June 2011|pmid=21474160|doi=10.1016/j.bioorg.2011.03.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMegarityHuangWarnockTimson2011">Megarity CF, Huang M, Warnock C, Timson DJ (June 2011). "The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases". ''Bioorganic Chemistry''. '''39''' (3): 120–6. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bioorg.2011.03.001|10.1016/j.bioorg.2011.03.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21474160 21474160].</cite></ref> Галактокиназалар арасында аспарагин қышқылы да, белсенді учаскенің қалдықтары да жоғары деңгейде сақталады.<ref name="holden04">{{Cite journal|title=Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia|journal=Cellular and Molecular Life Sciences|volume=61|issue=19–20|pages=2471–84|date=October 2004|pmid=15526155|doi=10.1007/s00018-004-4160-6}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHoldenThodenTimsonReece2004">Holden HM, Thoden JB, Timson DJ, Reece RJ (October 2004). "Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia". ''Cellular and Molecular Life Sciences''. '''61''' (19–20): 2471–84. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1007/s00018-004-4160-6|10.1007/s00018-004-4160-6]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15526155 15526155]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:7293337 7293337].</cite></ref> [[Сурет:Galactokinase_mechanism1.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Galactokinase_mechanism1.png/500px-Galactokinase_mechanism1.png|ешқандай|нобай|500x500 нүкте| Ықтимал галактокиназа механизмі. <ref name="meg">{{Cite journal|title=The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases|journal=Bioorganic Chemistry|volume=39|issue=3|pages=120–6|date=June 2011|pmid=21474160|doi=10.1016/j.bioorg.2011.03.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMegarityHuangWarnockTimson2011">Megarity CF, Huang M, Warnock C, Timson DJ (June 2011). "The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases". ''Bioorganic Chemistry''. '''39''' (3): 120–6. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bioorg.2011.03.001|10.1016/j.bioorg.2011.03.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21474160 21474160].</cite></ref> Аспартат қалдығы жақын маңдағы аргинин қалдығы арқылы оның аниондық түрінде тұрақтанады.]] [[Сурет:Galactokinase_crystal_structure.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Galactokinase_crystal_structure.png/220px-Galactokinase_crystal_structure.png|оңға|нобай| ''Lactococcus lactis галактокиназасының белсенді аймағының кристалдық құрылымы.''<ref name="thoden">{{Cite journal|title=Molecular structure of galactokinase|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=35|pages=33305–11|date=August 2003|pmid=12796487|doi=10.1074/jbc.M304789200}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFThodenHolden2003">Thoden JB, Holden HM (August 2003). [[doi:10.1074/jbc.M304789200|"Molecular structure of galactokinase"]]. ''The Journal of Biological Chemistry''. '''278''' (35): 33305–11. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1074/jbc.M304789200|10.1074/jbc.M304789200]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12796487 12796487].</cite></ref> Галактокиназа жасыл түспен, фосфат қызғылт сары түсте, ал қант лигандын байланыстыруға жауапты қалдықтар қызыл түспен көрсетілген: Arg-36, Glu-42, Asp-45, Asp-183 және Tyr-233. ''Lactococcus lactis'' галактокиназасының Arg-36 және Asp-183 адам галактокиназасындағы Arg-37 және Asp-186 аналогтары. (PDB ішінен: 1PIE)]] == Биологиялық функция == Лелуар жолы галактозаның глюкозаға айналуын катализдейді. Галактоза [[Сүт тағамдары|сүт өнімдерінде]], сондай-ақ [[Жеміс|жемістер]] мен [[Көкөністер|көкөністерде]] кездеседі және [[Гликопротеидтер|гликопротеиндер]] мен [[Гликолипидтер|гликолипидтердің]] ыдырауында эндогендік жолмен түзілуі мүмкін. Лелуар жолында үш фермент қажет: галактокиназа, галактоза-1-фосфат уридилилтрансфераза және UDP-галактоза 4-эпимераза. Галактокиназа галактоза катаболизмінің бірінші орындалған сатысын катализдейді, галактоза 1-фосфат түзеді.<ref name="l">{{Cite journal|title=The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose|journal=FASEB Journal|volume=10|issue=4|pages=461–70|date=March 1996|pmid=8647345|doi=10.1096/fasebj.10.4.8647345}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFrey1996">Frey PA (March 1996). "The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose". ''FASEB Journal''. '''10''' (4): 461–70. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1096/fasebj.10.4.8647345|10.1096/fasebj.10.4.8647345]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8647345 8647345]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:13857006 13857006].</cite></ref> <ref>{{Cite journal|title=Structure and function of enzymes of the Leloir pathway for galactose metabolism|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=45|pages=43885–8|date=November 2003|pmid=12923184|doi=10.1074/jbc.R300025200}}</ref> == Аурудың өзектілігі == [[Галактоземия]], галактозаны метаболиздеу қабілетінің төмендеуімен сипатталатын сирек метаболикалық бұзылыс, Лелуар жолындағы үш ферменттің кез келгенінің мутациясынан туындауы мүмкін.<ref name="l">{{Cite journal|title=The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose|journal=FASEB Journal|volume=10|issue=4|pages=461–70|date=March 1996|pmid=8647345|doi=10.1096/fasebj.10.4.8647345}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFrey1996">Frey PA (March 1996). "The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose". ''FASEB Journal''. '''10''' (4): 461–70. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1096/fasebj.10.4.8647345|10.1096/fasebj.10.4.8647345]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8647345 8647345]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:13857006 13857006].</cite></ref> Галактокиназа тапшылығы II типті галактоземия деп те аталады, адам галактокиназасының [[Мутация|мутациясынан]] туындаған рецессивті метаболикалық бұзылыс. II типті галактоземияны тудыратын 20-ға жуық мутация анықталды, оның негізгі симптомы ерте басталатын [[катаракта]] болып табылады. Адам [[Көз|көзінің]] [[Көз бұршағы|линза]] [[Жасуша|жасушаларында]] альдозаредуктаза галактозаны галактитолға айналдырады. Галактокиназаның мутациясына байланысты галактоза глюкозаға катаболизденбейтіндіктен, галактитол жинақталады. Линзаның жасуша мембранасы арқылы өтетін галактитол градиенті судың осмотикалық сіңірілуін тудырады және линза жасушаларының ісінуі және ақырында апоптозы басталады.<ref>{{Cite journal|title=Functional analysis of disease-causing mutations in human galactokinase|journal=European Journal of Biochemistry|volume=270|issue=8|pages=1767–74|date=April 2003|pmid=12694189|doi=10.1046/j.1432-1033.2003.03538.x}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * Galactokinase at the US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH) t5pvxw4c6t7gwjbwam948e30zv5teew 3064392 3064391 2022-08-26T09:59:41Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki {{infobox protein |Name=Galactokinase 1 |caption=Галактоза (қызыл) және АТФ (қызғылт сары) аналогымен біріктірілген 1 адам галактокиназа мономерінің мультфильмдік құрылымы. Магний ионы жасыл сфера түрінде көрінеді. |image=Galactokinase 1 1WUU.png |width= |HGNCid=4118 |Symbol=GALK1 |AltSymbols=GALK |EntrezGene=2584 |OMIM=604313 |RefSeq=NM_000154 |UniProt=P51570 |PDB= |ECnumber=2.7.1.6 |Chromosome=17 |Arm=q |Band=23 |LocusSupplementaryData=-q25 }}  {| class="infobox" ! colspan="2" class="infobox-above" |Галактокиназа 2 |- ! colspan="2" class="infobox-header" style="background-color: #ddd" | Идентификаторлар |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | Таңба | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | GALK2 |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[National Center for Biotechnology Information#Gene|NCBI гені]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [//www.ncbi.nlm.nih.gov/gene?cmd=retrieve&dopt=default&list_uids=2585&rn=1 2585] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[HUGO Gene Nomenclature Committee|HGNC]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.genenames.org/data/gene-symbol-report/#!/hgnc_id/HGNC:4119 4119] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Online Mendelian Inheritance in Man|OMIM]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://omim.org/137028 137028] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[RefSeq]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/protein/NM_002044 NM_002044] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Swiss-Prot|UniProt]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.uniprot.org/uniprot/Q01415 Q01415] |- ! colspan="2" class="infobox-header" style="background-color: #ddd" | Басқа деректер |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Enzyme Commission number|EC нөмірі]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [https://www.genome.jp/dbget-bin/www_bget?enzyme+2.7.1.6 2.7.1.6] |- ! class="infobox-label" scope="row" style="background-color: #e7dcc3" | [[Locus (genetics)|Локус]] | class="infobox-data" style="background-color: #eee" | [[Chromosome 15 (human)|Chr. 15]] ''[https://omim.org/search/?index=geneMap&search=15]'' |- | colspan="2" class="infobox-full-data" style="background-color: #eee" | |} '''Галактокиназа''' – [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]] бір [[Молекула|молекуласы]] есебінен [[Галактоза|α-D-галактозаның]] галактоза 1-фосфатқа фосфорлануын жеңілдететін [[Ферменттер|фермент]] (фосфотрансфераза).<ref>{{Cite web|url=http://www.theodora.com/medical_dictionary/gamma_galactosis.html#galactokinase|title=galactokinase|work=Medical Dictionary|accessdate=2013-01-26}}</ref> Галактокиназа α-D-галактозаның глюкоза 1-фосфатқа [[Катаболизм|катаболизмі]] үшін көптеген [[Ағза|организмдерде]] кездесетін метаболикалық жол Лелуар жолының екінші сатысын катализдейді. Ең алғаш [[Сүтқоректілер|сүтқоректілердің]] [[Бауыр (орган)|бауырынан]] бөлініп алынған галактокиназа [[Ашытқылар|ашытқыларда]], [[Архебактериялар|археяларда]], [[Өсімдіктер|өсімдіктерде]], және [[Саналы адам|адамдарда]] кеңінен зерттелді. == Құрылым == Галактокиназа үлкен жарықшақпен бөлінген екі доменнен тұрады. Екі аймақ N- және C-терминал домендері ретінде белгілі және АТФ [[аденин]] сақинасы олардың интерфейсінде орналасқан гидрофобты қалтада байланысады. N-терминал домені бес аралас бета-парақпен және бес альфа-спиральмен белгіленген, ал C-терминал домені параллельге қарсы бета-парақтардың екі қабатымен және алты альфа-спиральмен сипатталады.<ref name="holden04">{{Cite journal|title=Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia|journal=Cellular and Molecular Life Sciences|volume=61|issue=19–20|pages=2471–84|date=October 2004|pmid=15526155|doi=10.1007/s00018-004-4160-6}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHoldenThodenTimsonReece2004">Holden HM, Thoden JB, Timson DJ, Reece RJ (October 2004). "Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia". ''Cellular and Molecular Life Sciences''. '''61''' (19–20): 2471–84. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1007/s00018-004-4160-6|10.1007/s00018-004-4160-6]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15526155 15526155]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:7293337 7293337].</cite></ref> [[Киназа|Галактокиназа]] [[Көмірсулар|қант]] киназаларының отбасына жатпайды, керісінше GHMP суперотбасы деп аталатын АТФ-тәуелді ферменттер класына жатады.<ref>{{Cite journal|title=Molecular and biochemical characterization of human galactokinase and its small molecule inhibitors|journal=Chemico-Biological Interactions|volume=188|issue=3|pages=376–85|date=December 2010|pmid=20696150|doi=10.1016/j.cbi.2010.07.025}}</ref> GHMP - бұл оның бастапқы мүшелеріне сілтеме жасайтын аббревиатура: галактокиназа, гомосеринкиназа, мевалонаткиназа және фосфомевалонаткиназа. GHMP супержанұясының мүшелері тек он-20% реттілік сәйкестігіне қарамастан үлкен үш өлшемді ұқсастыққа ие. Бұл ферменттердің құрамында үш жақсы сақталған мотивтер (I, II және III), екіншісі нуклеотидтерді байланыстыруға қатысады және [[Пролин|Pro]] -XXX- [[Глицин|Gly]] - Leu -X- Ser -Ser- [[Аланин|Ala]] тізбегіне ие.<ref name="thoden">{{Cite journal|title=Molecular structure of galactokinase|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=35|pages=33305–11|date=August 2003|pmid=12796487|doi=10.1074/jbc.M304789200}}</ref> === Қанттың ерекшелігі === Түрлі түрлердегі галактокиназалар [[Ферменттер|субстрат ерекшеліктерінің]] үлкен әртүрлілігін көрсетеді. ''[[Ішек таяқшасы|E. coli]]'' галактокиназасы сонымен қатар 2-дезокси-D-галактозаны, 2-амин-дезокси-D-галактозаны, 3-дезокси-D-галактозаны және D-фукозаны фосфорлайды. Фермент кез келген С-4 модификациясын көтере алмайды, бірақ D-галактозаның С-2 жағдайындағы өзгерістер ферменттің қызметіне кедергі жасамайды.<ref>{{Cite journal|title=Studies on the substrate specificity of Escherichia coli galactokinase|journal=Organic Letters|volume=5|issue=13|pages=2223–6|date=June 2003|pmid=12816414|doi=10.1021/ol034642d}}</ref> Адамның да, егеуқұйрықтың да галактокиназалары 2-дезокси-D-галактозаны сәтті фосфорлайды.<ref>{{Cite journal|title=Sugar recognition by human galactokinase|journal=BMC Biochemistry|volume=4|pages=16|date=November 2003|pmid=14596685|doi=10.1186/1471-2091-4-16}}</ref> <ref>{{Cite journal|title=Some properties of galactokinase in developing rat liver|journal=The Biochemical Journal|volume=108|issue=2|pages=169–75|date=June 1968|pmid=5665881|doi=10.1042/bj1080169}}</ref> ''[[Saccharomyces cerevisiae|S. cerevisiae]]'' галактокиназасы, керісінше, D-галактозаға жоғары спецификалық болып табылады және [[Глюкоза|глюкозаны]], [[Манноза|маннозаны]], [[Арабиноза|арабинозаны]], фукозаны, [[Лактоза|лактозаны]], галактитолды немесе 2-дезокси-D-галактозаны фосфорлайды.<ref name="c1">{{Cite journal|title=Purification of galactokinase mRNA from Saccharomyces cerevisiae by indirect immunoprecipitation|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=254|issue=9|pages=3531–6|date=May 1979|doi=10.1016/S0021-9258(18)50793-6|pmid=107173}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSchellWilson1979">Schell MA, Wilson DB (May 1979). [[doi:10.1016/S0021-9258(18)50793-6|"Purification of galactokinase mRNA from Saccharomyces cerevisiae by indirect immunoprecipitation"]]. ''The Journal of Biological Chemistry''. '''254''' (9): 3531–6. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1016/S0021-9258(18)50793-6|10.1016/S0021-9258(18)50793-6]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/107173 107173].</cite></ref> <ref name="c2">{{Cite journal|title=Contribution of amino acid side chains to sugar binding specificity in a galactokinase, Gal1p, and a transcriptional inducer, Gal3p|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=281|issue=25|pages=17150–5|date=June 2006|pmid=16603548|doi=10.1074/jbc.M602086200}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSellickReece2006">Sellick CA, Reece RJ (June 2006). [[doi:10.1074/jbc.M602086200|"Contribution of amino acid side chains to sugar binding specificity in a galactokinase, Gal1p, and a transcriptional inducer, Gal3p"]]. ''The Journal of Biological Chemistry''. '''281''' (25): 17150–5. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1074/jbc.M602086200|10.1074/jbc.M602086200]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16603548 16603548].</cite></ref> Сонымен қатар, галактокиназаның кинетикалық қасиеттері де түрлер бойынша ерекшеленеді.<ref name="holden04">{{Cite journal|title=Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia|journal=Cellular and Molecular Life Sciences|volume=61|issue=19–20|pages=2471–84|date=October 2004|pmid=15526155|doi=10.1007/s00018-004-4160-6}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHoldenThodenTimsonReece2004">Holden HM, Thoden JB, Timson DJ, Reece RJ (October 2004). "Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia". ''Cellular and Molecular Life Sciences''. '''61''' (19–20): 2471–84. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1007/s00018-004-4160-6|10.1007/s00018-004-4160-6]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15526155 15526155]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:7293337 7293337].</cite></ref> Әртүрлі көздерден алынған галактокиназалардың қант ерекшелігі бағытталған эволюция<ref>{{Cite journal|title=Creation of the first anomeric D/L-sugar kinase by means of directed evolution|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=100|issue=23|pages=13184–9|date=November 2003|pmid=14612558|doi=10.1073/pnas.2235011100}}</ref> және құрылымға негізделген ақуыз инженериясы арқылы күрт кеңейтілді.<ref>{{Cite journal|title=Structure-based engineering of E. coli galactokinase as a first step toward in vivo glycorandomization|journal=Chemistry & Biology|volume=12|issue=6|pages=657–64|date=June 2005|pmid=15975511|doi=10.1016/j.chembiol.2005.04.009}}</ref><ref>{{Cite journal|title=The impact of enzyme engineering upon natural product glycodiversification|journal=Current Opinion in Chemical Biology|volume=12|issue=5|pages=556–64|date=October 2008|pmid=18678278|doi=10.1016/j.cbpa.2008.07.013}}</ref> Сәйкес кең рұқсат етілген қанттың аномерлік киназалары ''in vitro'' және ''in vivo'' гликорандомизациясы үшін ірге тасы ретінде қызмет етеді.<ref>{{Cite journal|title=Neoglycorandomization and chemoenzymatic glycorandomization: two complementary tools for natural product diversification|journal=Journal of Natural Products|volume=68|issue=11|pages=1696–711|date=November 2005|pmid=16309329|doi=10.1021/np0502084}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Recombinant E. coli prototype strains for in vivo glycorandomization|journal=ACS Chemical Biology|volume=6|issue=1|pages=95–100|date=January 2011|pmid=20886903|doi=10.1021/cb100267k}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Enzymatic methods for glyco(diversification/randomization) of drugs and small molecules|journal=Natural Product Reports|volume=28|issue=11|pages=1811–53|date=October 2011|pmid=21901218|doi=10.1039/c1np00045d}}</ref> == Механизм == Жақында адам галактокиназасындағы [[Активті өзек|белсенді сайт]] [[Аминқышқылдар|қалдықтарының]] рөлі түсінілді. [[Аспарагин қышқылы|Asp]] -186 α-D-галактозаның C1-OH [[Протон|протонын]] бөліп алады, ал пайда болған алкоксид нуклеофилі АТФ γ- [[Фосфор|фосфорына]] шабуыл жасайды. [[Фосфаттар|Фосфат тобы]] қантқа ауысады, ал Asp-186 [[Су|сумен]] протонациялануы мүмкін. Жақын [[Аргинин|маңдағы Arg]] -37 Asp-186-ны [[Ион (электроника)|аниондық]] түрінде тұрақтандырады және нүктелік мутация эксперименттерінде галактокиназа функциясы үшін маңызды екені дәлелденді.<ref name="meg">{{Cite journal|title=The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases|journal=Bioorganic Chemistry|volume=39|issue=3|pages=120–6|date=June 2011|pmid=21474160|doi=10.1016/j.bioorg.2011.03.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMegarityHuangWarnockTimson2011">Megarity CF, Huang M, Warnock C, Timson DJ (June 2011). "The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases". ''Bioorganic Chemistry''. '''39''' (3): 120–6. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bioorg.2011.03.001|10.1016/j.bioorg.2011.03.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21474160 21474160].</cite></ref> Галактокиназалар арасында аспарагин қышқылы да, белсенді учаскенің қалдықтары да жоғары деңгейде сақталады.<ref name="holden04">{{Cite journal|title=Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia|journal=Cellular and Molecular Life Sciences|volume=61|issue=19–20|pages=2471–84|date=October 2004|pmid=15526155|doi=10.1007/s00018-004-4160-6}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHoldenThodenTimsonReece2004">Holden HM, Thoden JB, Timson DJ, Reece RJ (October 2004). "Galactokinase: structure, function and role in type II galactosemia". ''Cellular and Molecular Life Sciences''. '''61''' (19–20): 2471–84. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1007/s00018-004-4160-6|10.1007/s00018-004-4160-6]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15526155 15526155]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:7293337 7293337].</cite></ref> [[Сурет:Galactokinase_mechanism1.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Galactokinase_mechanism1.png/500px-Galactokinase_mechanism1.png|ешқандай|нобай|500x500 нүкте| Ықтимал галактокиназа механизмі. <ref name="meg">{{Cite journal|title=The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases|journal=Bioorganic Chemistry|volume=39|issue=3|pages=120–6|date=June 2011|pmid=21474160|doi=10.1016/j.bioorg.2011.03.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMegarityHuangWarnockTimson2011">Megarity CF, Huang M, Warnock C, Timson DJ (June 2011). "The role of the active site residues in human galactokinase: implications for the mechanisms of GHMP kinases". ''Bioorganic Chemistry''. '''39''' (3): 120–6. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bioorg.2011.03.001|10.1016/j.bioorg.2011.03.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21474160 21474160].</cite></ref> Аспартат қалдығы жақын маңдағы аргинин қалдығы арқылы оның аниондық түрінде тұрақтанады.]] [[Сурет:Galactokinase_crystal_structure.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Galactokinase_crystal_structure.png/220px-Galactokinase_crystal_structure.png|оңға|нобай| ''Lactococcus lactis галактокиназасының белсенді аймағының кристалдық құрылымы.''<ref name="thoden">{{Cite journal|title=Molecular structure of galactokinase|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=35|pages=33305–11|date=August 2003|pmid=12796487|doi=10.1074/jbc.M304789200}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFThodenHolden2003">Thoden JB, Holden HM (August 2003). [[doi:10.1074/jbc.M304789200|"Molecular structure of galactokinase"]]. ''The Journal of Biological Chemistry''. '''278''' (35): 33305–11. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1074/jbc.M304789200|10.1074/jbc.M304789200]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12796487 12796487].</cite></ref> Галактокиназа жасыл түспен, фосфат қызғылт сары түсте, ал қант лигандын байланыстыруға жауапты қалдықтар қызыл түспен көрсетілген: Arg-36, Glu-42, Asp-45, Asp-183 және Tyr-233. ''Lactococcus lactis'' галактокиназасының Arg-36 және Asp-183 адам галактокиназасындағы Arg-37 және Asp-186 аналогтары. (PDB ішінен: 1PIE)]] == Биологиялық функция == Лелуар жолы галактозаның глюкозаға айналуын катализдейді. Галактоза [[Сүт тағамдары|сүт өнімдерінде]], сондай-ақ [[Жеміс|жемістер]] мен [[Көкөністер|көкөністерде]] кездеседі және [[Гликопротеидтер|гликопротеиндер]] мен [[Гликолипидтер|гликолипидтердің]] ыдырауында эндогендік жолмен түзілуі мүмкін. Лелуар жолында үш фермент қажет: галактокиназа, галактоза-1-фосфат уридилилтрансфераза және UDP-галактоза 4-эпимераза. Галактокиназа галактоза катаболизмінің бірінші орындалған сатысын катализдейді, галактоза 1-фосфат түзеді.<ref name="l">{{Cite journal|title=The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose|journal=FASEB Journal|volume=10|issue=4|pages=461–70|date=March 1996|pmid=8647345|doi=10.1096/fasebj.10.4.8647345}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFrey1996">Frey PA (March 1996). "The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose". ''FASEB Journal''. '''10''' (4): 461–70. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1096/fasebj.10.4.8647345|10.1096/fasebj.10.4.8647345]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8647345 8647345]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:13857006 13857006].</cite></ref> <ref>{{Cite journal|title=Structure and function of enzymes of the Leloir pathway for galactose metabolism|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=278|issue=45|pages=43885–8|date=November 2003|pmid=12923184|doi=10.1074/jbc.R300025200}}</ref> == Аурудың өзектілігі == [[Галактоземия]], галактозаны метаболиздеу қабілетінің төмендеуімен сипатталатын сирек метаболикалық бұзылыс, Лелуар жолындағы үш ферменттің кез келгенінің мутациясынан туындауы мүмкін.<ref name="l">{{Cite journal|title=The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose|journal=FASEB Journal|volume=10|issue=4|pages=461–70|date=March 1996|pmid=8647345|doi=10.1096/fasebj.10.4.8647345}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFrey1996">Frey PA (March 1996). "The Leloir pathway: a mechanistic imperative for three enzymes to change the stereochemical configuration of a single carbon in galactose". ''FASEB Journal''. '''10''' (4): 461–70. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1096/fasebj.10.4.8647345|10.1096/fasebj.10.4.8647345]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8647345 8647345]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:13857006 13857006].</cite></ref> Галактокиназа тапшылығы II типті галактоземия деп те аталады, адам галактокиназасының [[Мутация|мутациясынан]] туындаған рецессивті метаболикалық бұзылыс. II типті галактоземияны тудыратын 20-ға жуық мутация анықталды, оның негізгі симптомы ерте басталатын [[катаракта]] болып табылады. Адам [[Көз|көзінің]] [[Көз бұршағы|линза]] [[Жасуша|жасушаларында]] альдозаредуктаза галактозаны галактитолға айналдырады. Галактокиназаның мутациясына байланысты галактоза глюкозаға катаболизденбейтіндіктен, галактитол жинақталады. Линзаның жасуша мембранасы арқылы өтетін галактитол градиенті судың осмотикалық сіңірілуін тудырады және линза жасушаларының ісінуі және ақырында апоптозы басталады.<ref>{{Cite journal|title=Functional analysis of disease-causing mutations in human galactokinase|journal=European Journal of Biochemistry|volume=270|issue=8|pages=1767–74|date=April 2003|pmid=12694189|doi=10.1046/j.1432-1033.2003.03538.x}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * Galactokinase at the US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH) 5d8jmhslk8s5m4q0385p7aftpax4gg3 10 686927 3064394 2022-08-26T10:21:33Z Arruah 35 Жаңа бетте: {{infobox | above = {{{Name|{{PAGENAME}} }}} | bodystyle = {{#switch:{{{align|}}} | left = float:left; clear:left; margin: 0.5em 1em 0.5em 0; | center = float:none; margin:auto | none = float:none; margin: 0.5em 0 0.5em 0; | right | #default = }} | bodyclass = {{{class|}}} | image = {{#ifeq:{{{image}}}|NONE||{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|{{{width|}}}}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt|}}}}}}} | caption = {{{caption|}}}... wikitext text/x-wiki {{infobox | above = {{{Name|{{PAGENAME}} }}} | bodystyle = {{#switch:{{{align|}}} | left = float:left; clear:left; margin: 0.5em 1em 0.5em 0; | center = float:none; margin:auto | none = float:none; margin: 0.5em 0 0.5em 0; | right | #default = }} | bodyclass = {{{class|}}} | image = {{#ifeq:{{{image}}}|NONE||{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|{{{width|}}}}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt|}}}}}}} | caption = {{{caption|}}} | headerstyle = background-color: #ddd | labelstyle = background-color: #e7dcc3 | datastyle = background-color: #eee | header1 = Identifiers | label2 = Symbol | data2 = {{#if:{{{Symbol|}}} |{{{Symbol}}} | ?{{main other|[[Category:Protein articles without symbol]]}} }} | label3 = [[Pfam]] | data3 = {{#if:{{{Pfam|}}}| [http://pfam.xfam.org/family?acc={{{Pfam}}} {{{Pfam}}}]}} | class3 = pfam | label4 = [[Pfam]] clan | data4 = {{#if:{{{Pfam_clan|}}}| [http://pfam.xfam.org/clan/{{{Pfam_clan}}} {{{Pfam_clan}}}]}} | label5 = [[InterPro]] | data5 = {{#if:{{{InterPro|}}}| [https://www.ebi.ac.uk/interpro/entry/{{{InterPro}}} {{{InterPro}}}]}} | label6 = [[Simple Modular Architecture Research Tool|SMART]] | data6 = {{#if:{{{SMART|}}}|[http://smart.embl-heidelberg.de/smart/do_annotation.pl?DOMAIN={{{SMART}}} {{{SMART}}}]}} | label7 = [[PROSITE]] | data7 = {{#if:{{{PROSITE|}}}{{{Prosite|}}}| [https://prosite.expasy.org/{{{PROSITE|{{{Prosite}}}}}} {{{PROSITE|{{{Prosite}}}}}}]}} | label8 = [[CATH database|CATH]] | data8 = {{#if:{{{CATH|}}}| [{{#switch:{{#invoke:String|len|{{{CATH}}}}}|4=http://www.cathdb.info/pdb/{{lc:{{{CATH}}}}}|7=http://www.cathdb.info/domain/{{{CATH}}}}} {{{CATH}}}]}} | label9 = [[MEROPS]] | data9 = {{#if:{{{MEROPS|}}}| [https://www.ebi.ac.uk/merops/cgi-bin/famsum?family={{{MEROPS}}} {{{MEROPS}}}]}} | label10 = [[Structural Classification of Proteins|SCOP2]] | data10 = {{#if:{{{SCOP|}}}| [http://scop2.mrc-lmb.cam.ac.uk/search?t=txt;q={{{SCOP2|{{{SCOP|}}}}}} {{{SCOP2|{{{SCOP|}}}}}}] / [{{#switch:{{#invoke:String|len|{{{SCOP}}}}}|4=https://scop.berkeley.edu/pdb/code={{{SCOP}}}|#default=https://scop.berkeley.edu/search/key={{{SCOP}}}}} SCOPe] / [http://supfam.org/SUPERFAMILY/cgi-bin/search.cgi?search_field={{{SCOP}}} SUPFAM]}}<!-- Alternatively, with search/key={{{SCOP}}} we can stuff the domain identifiers (like d1ga6a_) into SCOP and SUPERFAMILY (they speak the same thing anyways) --> | label12 = [[TCDB]] | data12 = {{#if:{{{TCDB|}}}| [http://www.tcdb.org/search/result.php?tc={{{TCDB}}} {{{TCDB}}}]}} | label13 = [[Orientations of Proteins in Membranes database|OPM superfamily]] | data13 = {{#if:{{{OPM family|}}}|[https://opm.phar.umich.edu/protein_superfamilies/{{{OPM family}}} {{{OPM family}}}]}} | label14 = [[Orientations of Proteins in Membranes database|OPM protein]] | data14 = {{#if:{{{OPM protein|}}}| [https://opm.phar.umich.edu/proteins?search={{{OPM protein}}} {{{OPM protein}}}]}} | label15 = [[CAZy]] | data15 = {{#if:{{{CAZy|}}}| [http://www.cazy.org/{{{CAZy}}}.html {{{CAZy}}}]}} | label16 = [[Conserved Domain Database|CDD]] | data16 = {{#if:{{{CDD|}}}| [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/Structure/cdd/cddsrv.cgi?uid={{{CDD}}} {{{CDD}}}]}} | label18 = [[Membranome database|Membranome]] | data18 = {{#if:{{{Membranome superfamily|}}}|[http://membranome.org/protein_superfamilies/{{{Membranome superfamily}}} {{{Membranome superfamily}}}]}}{{#if:{{{Membranome family|}}}|[http://membranome.org/protein_families/{{{Membranome family}}} {{{Membranome family}}}]}} | data20 = {{#if:{{{Pfam|}}}{{{PDB|}}}|{{infobox | bodyclass = collapsible collapsed | bodystyle = float:none; clear:none; margin:0; border-width:0; border-collapse:collapse; text-align:left; width:100% | headerstyle = background-color: #ddd | labelstyle = background-color: #e7dcc3; border:#fafafa 2px solid; border-width:3px 2px 0 0; | datastyle = background-color: #eee; border:#fafafa 2px solid; border-width:3px 0 0 2px; | header1 = Available protein structures: | label2 = [[Pfam]]  | data2 = {{#if:{{{Pfam|}}}|[http://pfam.xfam.org/family/{{{Pfam}}}?tab=pdbBlock structures] / [http://prodata.swmed.edu/ecod/complete/search?kw={{{Pfam}}} ECOD]}}  | label3 = [[Protein Data Bank|PDB]] | data3 = {{#if:{{{Pfam|}}}|[https://www.rcsb.org/search?q=rcsb_polymer_entity_annotation.annotation_id:{{{Pfam}}}%20AND%20rcsb_polymer_entity_annotation.type:Pfam RCSB PDB]; [https://www.ebi.ac.uk/pdbe/entry/search/index?pfam_accession:{{{Pfam}}} PDBe]; [https://pdbj.org/searchFor?query={{{Pfam}}} PDBj]}} | label4 = [[PDBsum]] | data4 = {{#if:{{{Pfam|}}}|[https://www.ebi.ac.uk/thornton-srv/databases/cgi-bin/pdbsum/GetPfamStr.pl?pfam_id={{{Pfam}}} structure summary]}} | label5 = [[Protein Data Bank|PDB]] | data5 = {{{PDB|}}} }}}} |below = {{{below|}}} }}{{main other|{{#if:{{{image|}}}|<!--OK-->|[[Category:Protein pages needing a picture]]}}}}<noinclude> {{documentation}}<!-- place category links on the /doc sub-page, not here --> </noinclude> 2m114ut8qwtdip99ta5rimp5m6f5m5j 3 686928 3064395 2022-08-26T10:22:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Voltaigne}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 16:22, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) skb67wsic8vf3e2juf8y8pojgi4r5h1 0 686929 3064396 2022-08-26T10:30:42Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1106162985|Phosphofructokinase]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki   '''Фосфофруктокиназа''' ('''ФФК''') - [[Гликолиз|гликолизде]] фруктоза 6-фосфатты фосфорлайтын [[киназа]] ферменті. == Функция == Фосфорил тобының [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]]-дан ферменттік катализденген тасымалдануы әртүрлі биологиялық процестерде маңызды реакция болып табылады.<ref name="PUB00004002">{{Cite journal|title=Mutations in the active site of Escherichia coli phosphofructokinase|pages=437–439|year=1987}}</ref> Фосфофруктокиназа фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа фосфорлануын катализдейді, бұл [[Гликолиз|гликолитикалық жолдағы]] негізгі реттеуші қадам.<ref name="PUB00014238">{{Cite journal|title=Different modes of activating phosphofructokinase, a key regulatory enzyme of glycolysis, in working vertebrate muscle|pages=264–270|year=2002}}</ref><ref name="PUB00000020">{{Cite journal|title=Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency|pages=131–141|year=1995}}</ref> Ол АТФ арқылы аллостериялық түрде тежеледі және [[Аденозинмонофосфат|АМФ]] арқылы аллостериялық белсендіріледі, осылайша ол гликолитикалық жолдан өткен кезде жасушаның энергетикалық қажеттіліктерін көрсетеді.<ref>{{Кітап|isbn=978-1133106296|pages=585}}</ref> ФФК [[бактериялар]] мен [[Сүтқоректілер|сүтқоректілерде]] гомотетрамер ретінде (әр [[Мономер|мономерде]] 2 ұқсас доменге ие) және [[Ашытқылар|ашытқыларда]] октомер ретінде (мұнда 4 альфа-(ФФК1) және 4 бета-тізбек (ФФК2) бар), соңғысы сүтқоректілердің мономерлері сияқты болады, 2 ұқсас доменге ие<ref name="PUB00000020" />). Бұл протеин аллостерикалық реттеудің морфеин үлгісін пайдалана алады.<ref name="pmid22182754">{{Cite journal|last1=T. Selwood|last2=E. K. Jaffe.|title=Dynamic dissociating homo-oligomers and the control of protein function.|pages=131–43|year=2011}}</ref> ФФК ұзындығы 300-ге жуық [[Аминқышқылдар|амин қышқылын]] құрайды және [[Ферменттер|бактериялық ферменттің]] құрылымдық зерттеулері оның екі ұқсас (альфа/бета) лобтан тұратынын көрсетті: біреуі АТФ байланыстыруға қатысады, ал екіншісі субстрат байланыстыратын жерді де, аллостериялық аймақты да орналастырады. реттеуші байланыстыру орны белсенді аймақтан ерекшеленеді, бірақ бұл фермент белсенділігіне әсер етеді). Бірдей тетрамер бөлімшелері 2 түрлі конформацияны қабылдайды: «жабық» күйде байланысқан магний ионы фермент өнімдерінің (АДФ және фруктоза-1,6-бисфосфат) фосфорил топтарын көпірлейді; ал «ашық» күйде магний ионы тек [[Аденозиндифосфат|ADP]]<ref name="PUB00003237">{{Cite journal|title=Crystal structure of the complex of phosphofructokinase from Escherichia coli with its reaction products|journal=J. Mol. Biol.|volume=204|issue=4|pages=973–994|year=1988|pmid=2975709|doi=10.1016/0022-2836(88)90056-3}}</ref> -ді байланыстырады, өйткені 2 өнім енді бір-бірінен алшақ орналасқан. Бұл конформациялар 2 молекуланы реакцияға жеткілікті түрде жақындату үшін суббірлікті жабуды қажет ететін реакция жолының дәйекті кезеңдері болып саналады.<ref name="PUB00003237" /> Кері реакция фруктоза-1,6-бисфосфатаза ферментімен [[Катализ|катализденеді]]. === Фосфофруктокиназалар тұқымдасы === ФФК [[Киназа|қант киназаларының]] фосфофруктокиназа B (PfkB) отбасына жатады.<ref name="Park">Park J, Gupta RS: Adenosine kinase and ribokinase--the RK family of proteins. Cell Mol Life Sci 2008, 65: 2875-2896.</ref> Бұл отбасының басқа мүшелері (Рибокиназа отбасы деп те аталады) рибокиназа (РК), аденозинкиназа (АК), инозинкиназа және 1-фосфофруктокиназаны қамтиды.<ref name="Park" /><ref name="Bork">Bork P, Sander C, Valencia A: Convergent evolution of similar enzymatic function on different protein folds: the hexokinase, ribokinase, and galactokinase families of sugar kinases. Protein Sci 1993, 2: 31-40.</ref><ref name="Spychala">Spychala J, Datta NS, Takabayashi K, Datta M, Fox IH, Gribbin T, Mitchell BS: Cloning of human adenosine kinase cDNA: sequence similarity to microbial ribokinases and fructokinases. Proc Natl Acad Sci U S A 1996, 93: 1232-1237.</ref> PfkB/RK отбасы мүшелері сақталған үш реттілік мотивінің болуымен анықталады.<ref name="Park" /><ref name="Bork" /><ref name="Maj">Maj MC, Singh B, Gupta RS: Pentavalent ions dependency is a conserved property of adenosine kinase from diverse sources: identification of a novel motif implicated in phosphate and magnesium ion binding and substrate inhibition. Biochemistry 2002, 41: 4059-4069.</ref> Белоктардың бірнеше ФФК тұқымдасының құрылымдары бірқатар организмдерден анықталды және белоктың осы отбасының ферментативті белсенділігі бес валентті иондардың болуына тәуелділігін көрсетеді.<ref>Sigrell JA, Cameron AD, Jones TA, Mowbray SL: Structure of Escherichia coli ribokinase in complex with ribose and dinucleotide determined to 1.8 A resolution: insights into a new family of kinase structures. Structure 1998, 6: 183-193.</ref><ref name="Park" /><ref name="Maj" /> ФФК қаңқа бұлшықетінде, [[Бауыр (орган)|бауырда]] және [[Тромбоцит|тромбоциттерден]] тінге тән [[Геннің экспрессиясы|экспрессия]] мен функцияны қамтамасыз ететін изоформалы нұсқаларда кездеседі. Изоформалар олар орналасқан тінге тән орталарда белгілі бір [[Гликолиз|гликолитикалық жылдамдықтарда]] рөл атқаруы мүмкін деген болжам бар. Адамдарда адамның ісік жасушаларының кейбір линиялары гликолитикалық өнімділікті арттырғаны және баур ФФК мөлшерінің жоғарылауымен корреляцияланғаны анықталды.<ref>{{Cite journal|last1=Sola-Penna|first1=Mauro|last2=Da Silva|first2=Daniel|last3=Coelho|first3=Wagner S.|last4=Marinho-Carvalho|first4=Monica M.|last5=Zancan|first5=Patricia|date=November 2010|title=Regulation of mammalian muscle type 6-phosphofructo-1-kinase and its implication for the control of the metabolism|journal=IUBMB Life|volume=62|issue=11|pages=791–796|doi=10.1002/iub.393|issn=1521-6543|pmid=21117169}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ausina|first1=Priscila|last2=Da Silva|first2=Daniel|last3=Majerowicz|first3=David|last4=Zancan|first4=Patricia|last5=Sola-Penna|first5=Mauro|date=July 2018|title=Insulin specifically regulates expression of liver and muscle phosphofructokinase isoforms|journal=Biomedicine & Pharmacotherapy|volume=103|pages=228–233|doi=10.1016/j.biopha.2018.04.033|issn=0753-3322|pmid=29655163}}</ref> == Клиникалық маңызы == ФФК тапшылығы VII типті гликогенозға (Таруи ауруы) әкеледі, бұл ауыр жүрек айнуымен, құсумен, бұлшықет құрысуларымен және қарқынды немесе қарқынды жаттығуларға жауап ретінде миоглобинуриямен сипатталатын аутосомды-рецессивті ауру.<ref name="PUB00000020">{{Cite journal|title=Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency|journal=Am. J. Hum. Genet.|volume=56|issue=1|pages=131–141|year=1995|pmid=7825568|pmc=1801305}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRabenExelbertSpiegelSherman1995">Raben N, Exelbert R, Spiegel R, Sherman JB, Nakajima H, Plotz P, Heinisch J (1995). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1801305 "Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency"]. ''Am. J. Hum. Genet''. '''56''' (1): 131–141. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1801305 1801305]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7825568 7825568].</cite></ref> Зардап шегушілер әдетте белсенділік деңгейін реттеуді үйрену арқылы ақылға қонымды қарапайым өмір сүре алады.<ref name="PUB00000020" /> == Ереже == Адамдарда екі түрлі фосфофруктокиназа ферменттері бар: {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Түр ! Синонимдер ! EC нөмірі ! Субстрат ! Өнім ! Паролог гендер |- | style="width: 160px;" | Фосфофруктокиназа 1 | style="width: 175;" | 6-фосфофруктокиназа<br /> фосфогексокиназа | style="width: 150;" | EC 2.7.1.11 | rowspan="2" style="width: 160px;" |[[Сурет:Beta-D-fructose-6-phosphate_wpmp.png|137x137 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза 6-фосфат | style="width: 160px;" |[[Сурет:Beta-D-fructose-1,6-bisphosphate_wpmp.png|143x143 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза-1,6-бисфосфат | style="width: 150px;" | PFKL, PFKM, PFKP |- | Фосфофруктокиназа 2 | 6-фосфофрукто-2-киназа | EC 2.7.1.105 |[[Сурет:Fructose_2,6-bisphosphate.svg|160x160 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза-2,6-бисфосфат | PFKFB1, PFKFB2, PFKFB3, PFKFB4 |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * Phosphofructokinases at the US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH) {{InterPro content|IPR000023}} i83ba4z5p992j5aev46mvpnyh5btajv 3064397 3064396 2022-08-26T10:32:16Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki {{Pfam box |Symbol = Ppfruckinase |Name = Фосфофруктокиназа |image=PDB 1pfk EBI.jpg|Pfam = PF00365 |InterPro = IPR000023 |PROSITE = PDOC00336 |PDB = {{PDB|1kzh}} {{PDB|1mto}} {{PDB|1pfk}} {{PDB|3pfk}} {{PDB|4pfk}} {{PDB|6pfk}} }}  '''Фосфофруктокиназа''' ('''ФФК''') - [[Гликолиз|гликолизде]] фруктоза 6-фосфатты фосфорлайтын [[киназа]] ферменті. == Функция == Фосфорил тобының [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]]-дан ферменттік катализденген тасымалдануы әртүрлі биологиялық процестерде маңызды реакция болып табылады.<ref name="PUB00004002">{{Cite journal|title=Mutations in the active site of Escherichia coli phosphofructokinase|pages=437–439|year=1987}}</ref> Фосфофруктокиназа фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа фосфорлануын катализдейді, бұл [[Гликолиз|гликолитикалық жолдағы]] негізгі реттеуші қадам.<ref name="PUB00014238">{{Cite journal|title=Different modes of activating phosphofructokinase, a key regulatory enzyme of glycolysis, in working vertebrate muscle|pages=264–270|year=2002}}</ref><ref name="PUB00000020">{{Cite journal|title=Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency|pages=131–141|year=1995}}</ref> Ол АТФ арқылы аллостериялық түрде тежеледі және [[Аденозинмонофосфат|АМФ]] арқылы аллостериялық белсендіріледі, осылайша ол гликолитикалық жолдан өткен кезде жасушаның энергетикалық қажеттіліктерін көрсетеді.<ref>{{Кітап|isbn=978-1133106296|pages=585}}</ref> ФФК [[бактериялар]] мен [[Сүтқоректілер|сүтқоректілерде]] гомотетрамер ретінде (әр [[Мономер|мономерде]] 2 ұқсас доменге ие) және [[Ашытқылар|ашытқыларда]] октомер ретінде (мұнда 4 альфа-(ФФК1) және 4 бета-тізбек (ФФК2) бар), соңғысы сүтқоректілердің мономерлері сияқты болады, 2 ұқсас доменге ие<ref name="PUB00000020" />). Бұл протеин аллостерикалық реттеудің морфеин үлгісін пайдалана алады.<ref name="pmid22182754">{{Cite journal|last1=T. Selwood|last2=E. K. Jaffe.|title=Dynamic dissociating homo-oligomers and the control of protein function.|pages=131–43|year=2011}}</ref> ФФК ұзындығы 300-ге жуық [[Аминқышқылдар|амин қышқылын]] құрайды және [[Ферменттер|бактериялық ферменттің]] құрылымдық зерттеулері оның екі ұқсас (альфа/бета) лобтан тұратынын көрсетті: біреуі АТФ байланыстыруға қатысады, ал екіншісі субстрат байланыстыратын жерді де, аллостериялық аймақты да орналастырады. реттеуші байланыстыру орны белсенді аймақтан ерекшеленеді, бірақ бұл фермент белсенділігіне әсер етеді). Бірдей тетрамер бөлімшелері 2 түрлі конформацияны қабылдайды: «жабық» күйде байланысқан магний ионы фермент өнімдерінің (АДФ және фруктоза-1,6-бисфосфат) фосфорил топтарын көпірлейді; ал «ашық» күйде магний ионы тек [[Аденозиндифосфат|ADP]]<ref name="PUB00003237">{{Cite journal|title=Crystal structure of the complex of phosphofructokinase from Escherichia coli with its reaction products|journal=J. Mol. Biol.|volume=204|issue=4|pages=973–994|year=1988|pmid=2975709|doi=10.1016/0022-2836(88)90056-3}}</ref> -ді байланыстырады, өйткені 2 өнім енді бір-бірінен алшақ орналасқан. Бұл конформациялар 2 молекуланы реакцияға жеткілікті түрде жақындату үшін суббірлікті жабуды қажет ететін реакция жолының дәйекті кезеңдері болып саналады.<ref name="PUB00003237" /> Кері реакция фруктоза-1,6-бисфосфатаза ферментімен [[Катализ|катализденеді]]. === Фосфофруктокиназалар тұқымдасы === ФФК [[Киназа|қант киназаларының]] фосфофруктокиназа B (PfkB) отбасына жатады.<ref name="Park">Park J, Gupta RS: Adenosine kinase and ribokinase--the RK family of proteins. Cell Mol Life Sci 2008, 65: 2875-2896.</ref> Бұл отбасының басқа мүшелері (Рибокиназа отбасы деп те аталады) рибокиназа (РК), аденозинкиназа (АК), инозинкиназа және 1-фосфофруктокиназаны қамтиды.<ref name="Park" /><ref name="Bork">Bork P, Sander C, Valencia A: Convergent evolution of similar enzymatic function on different protein folds: the hexokinase, ribokinase, and galactokinase families of sugar kinases. Protein Sci 1993, 2: 31-40.</ref><ref name="Spychala">Spychala J, Datta NS, Takabayashi K, Datta M, Fox IH, Gribbin T, Mitchell BS: Cloning of human adenosine kinase cDNA: sequence similarity to microbial ribokinases and fructokinases. Proc Natl Acad Sci U S A 1996, 93: 1232-1237.</ref> PfkB/RK отбасы мүшелері сақталған үш реттілік мотивінің болуымен анықталады.<ref name="Park" /><ref name="Bork" /><ref name="Maj">Maj MC, Singh B, Gupta RS: Pentavalent ions dependency is a conserved property of adenosine kinase from diverse sources: identification of a novel motif implicated in phosphate and magnesium ion binding and substrate inhibition. Biochemistry 2002, 41: 4059-4069.</ref> Белоктардың бірнеше ФФК тұқымдасының құрылымдары бірқатар организмдерден анықталды және белоктың осы отбасының ферментативті белсенділігі бес валентті иондардың болуына тәуелділігін көрсетеді.<ref>Sigrell JA, Cameron AD, Jones TA, Mowbray SL: Structure of Escherichia coli ribokinase in complex with ribose and dinucleotide determined to 1.8 A resolution: insights into a new family of kinase structures. Structure 1998, 6: 183-193.</ref><ref name="Park" /><ref name="Maj" /> ФФК қаңқа бұлшықетінде, [[Бауыр (орган)|бауырда]] және [[Тромбоцит|тромбоциттерден]] тінге тән [[Геннің экспрессиясы|экспрессия]] мен функцияны қамтамасыз ететін изоформалы нұсқаларда кездеседі. Изоформалар олар орналасқан тінге тән орталарда белгілі бір [[Гликолиз|гликолитикалық жылдамдықтарда]] рөл атқаруы мүмкін деген болжам бар. Адамдарда адамның ісік жасушаларының кейбір линиялары гликолитикалық өнімділікті арттырғаны және баур ФФК мөлшерінің жоғарылауымен корреляцияланғаны анықталды.<ref>{{Cite journal|last1=Sola-Penna|first1=Mauro|last2=Da Silva|first2=Daniel|last3=Coelho|first3=Wagner S.|last4=Marinho-Carvalho|first4=Monica M.|last5=Zancan|first5=Patricia|date=November 2010|title=Regulation of mammalian muscle type 6-phosphofructo-1-kinase and its implication for the control of the metabolism|journal=IUBMB Life|volume=62|issue=11|pages=791–796|doi=10.1002/iub.393|issn=1521-6543|pmid=21117169}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ausina|first1=Priscila|last2=Da Silva|first2=Daniel|last3=Majerowicz|first3=David|last4=Zancan|first4=Patricia|last5=Sola-Penna|first5=Mauro|date=July 2018|title=Insulin specifically regulates expression of liver and muscle phosphofructokinase isoforms|journal=Biomedicine & Pharmacotherapy|volume=103|pages=228–233|doi=10.1016/j.biopha.2018.04.033|issn=0753-3322|pmid=29655163}}</ref> == Клиникалық маңызы == ФФК тапшылығы VII типті гликогенозға (Таруи ауруы) әкеледі, бұл ауыр жүрек айнуымен, құсумен, бұлшықет құрысуларымен және қарқынды немесе қарқынды жаттығуларға жауап ретінде миоглобинуриямен сипатталатын аутосомды-рецессивті ауру.<ref name="PUB00000020">{{Cite journal|title=Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency|journal=Am. J. Hum. Genet.|volume=56|issue=1|pages=131–141|year=1995|pmid=7825568|pmc=1801305}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRabenExelbertSpiegelSherman1995">Raben N, Exelbert R, Spiegel R, Sherman JB, Nakajima H, Plotz P, Heinisch J (1995). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1801305 "Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency"]. ''Am. J. Hum. Genet''. '''56''' (1): 131–141. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1801305 1801305]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7825568 7825568].</cite></ref> Зардап шегушілер әдетте белсенділік деңгейін реттеуді үйрену арқылы ақылға қонымды қарапайым өмір сүре алады.<ref name="PUB00000020" /> == Ереже == Адамдарда екі түрлі фосфофруктокиназа ферменттері бар: {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Түр ! Синонимдер ! EC нөмірі ! Субстрат ! Өнім ! Паролог гендер |- | style="width: 160px;" | Фосфофруктокиназа 1 | style="width: 175;" | 6-фосфофруктокиназа<br /> фосфогексокиназа | style="width: 150;" | EC 2.7.1.11 | rowspan="2" style="width: 160px;" |[[Сурет:Beta-D-fructose-6-phosphate_wpmp.png|137x137 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза 6-фосфат | style="width: 160px;" |[[Сурет:Beta-D-fructose-1,6-bisphosphate_wpmp.png|143x143 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза-1,6-бисфосфат | style="width: 150px;" | PFKL, PFKM, PFKP |- | Фосфофруктокиназа 2 | 6-фосфофрукто-2-киназа | EC 2.7.1.105 |[[Сурет:Fructose_2,6-bisphosphate.svg|160x160 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза-2,6-бисфосфат | PFKFB1, PFKFB2, PFKFB3, PFKFB4 |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * Phosphofructokinases at the US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH) {{InterPro content|IPR000023}} fs7xsp9bj0hj0q9ky98brroljrvpsyl 3064398 3064397 2022-08-26T10:33:42Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki {{Pfam box |Symbol = Ppfruckinase |Name = Фосфофруктокиназа |image=PDB 1pfk EBI.jpg|Pfam = PF00365 |InterPro = IPR000023 |PROSITE = PDOC00336 |PDB = {{PDB|1kzh}} {{PDB|1mto}} {{PDB|1pfk}} {{PDB|3pfk}} {{PDB|4pfk}} {{PDB|6pfk}} }}  '''Фосфофруктокиназа''' ('''ФФК''') - [[Гликолиз|гликолизде]] фруктоза 6-фосфатты фосфорлайтын [[киназа]] ферменті. == Функция == Фосфорил тобының [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]]-дан ферменттік катализденген тасымалдануы әртүрлі биологиялық процестерде маңызды реакция болып табылады.<ref name="PUB00004002">{{Cite journal|title=Mutations in the active site of Escherichia coli phosphofructokinase|pages=437–439|year=1987}}</ref> Фосфофруктокиназа фруктоза-6-фосфаттың фруктоза-1,6-бисфосфатқа фосфорлануын катализдейді, бұл [[Гликолиз|гликолитикалық жолдағы]] негізгі реттеуші қадам.<ref name="PUB00014238">{{Cite journal|title=Different modes of activating phosphofructokinase, a key regulatory enzyme of glycolysis, in working vertebrate muscle|pages=264–270|year=2002}}</ref><ref name="PUB00000020">{{Cite journal|title=Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency|pages=131–141|year=1995}}</ref> Ол АТФ арқылы аллостериялық түрде тежеледі және [[Аденозинмонофосфат|АМФ]] арқылы аллостериялық белсендіріледі, осылайша ол гликолитикалық жолдан өткен кезде жасушаның энергетикалық қажеттіліктерін көрсетеді.<ref>{{Кітап|isbn=978-1133106296|pages=585}}</ref> ФФК [[бактериялар]] мен [[Сүтқоректілер|сүтқоректілерде]] гомотетрамер ретінде (әр [[Мономер|мономерде]] 2 ұқсас доменге ие) және [[Ашытқылар|ашытқыларда]] октомер ретінде (мұнда 4 альфа-(ФФК1) және 4 бета-тізбек (ФФК2) бар), соңғысы сүтқоректілердің мономерлері сияқты болады, 2 ұқсас доменге ие<ref name="PUB00000020" />). Бұл протеин аллостерикалық реттеудің морфеин үлгісін пайдалана алады.<ref name="pmid22182754">{{Cite journal|last1=T. Selwood|last2=E. K. Jaffe.|title=Dynamic dissociating homo-oligomers and the control of protein function.|pages=131–43|year=2011}}</ref> ФФК ұзындығы 300-ге жуық [[Аминқышқылдар|амин қышқылын]] құрайды және [[Ферменттер|бактериялық ферменттің]] құрылымдық зерттеулері оның екі ұқсас (альфа/бета) лобтан тұратынын көрсетті: біреуі АТФ байланыстыруға қатысады, ал екіншісі субстрат байланыстыратын жерді де, аллостериялық аймақты да орналастырады. реттеуші байланыстыру орны белсенді аймақтан ерекшеленеді, бірақ бұл фермент белсенділігіне әсер етеді). Бірдей тетрамер бөлімшелері 2 түрлі конформацияны қабылдайды: «жабық» күйде байланысқан магний ионы фермент өнімдерінің (АДФ және фруктоза-1,6-бисфосфат) фосфорил топтарын көпірлейді; ал «ашық» күйде магний ионы тек [[Аденозиндифосфат|ADP]]<ref name="PUB00003237">{{Cite journal|title=Crystal structure of the complex of phosphofructokinase from Escherichia coli with its reaction products|journal=J. Mol. Biol.|volume=204|issue=4|pages=973–994|year=1988|pmid=2975709|doi=10.1016/0022-2836(88)90056-3}}</ref> -ді байланыстырады, өйткені 2 өнім енді бір-бірінен алшақ орналасқан. Бұл конформациялар 2 молекуланы реакцияға жеткілікті түрде жақындату үшін суббірлікті жабуды қажет ететін реакция жолының дәйекті кезеңдері болып саналады.<ref name="PUB00003237" /> Кері реакция фруктоза-1,6-бисфосфатаза ферментімен [[Катализ|катализденеді]]. === Фосфофруктокиназалар тұқымдасы === ФФК [[Киназа|қант киназаларының]] фосфофруктокиназа B (PfkB) отбасына жатады.<ref name="Park">Park J, Gupta RS: Adenosine kinase and ribokinase--the RK family of proteins. Cell Mol Life Sci 2008, 65: 2875-2896.</ref> Бұл отбасының басқа мүшелері (Рибокиназа отбасы деп те аталады) рибокиназа (РК), аденозинкиназа (АК), инозинкиназа және 1-фосфофруктокиназаны қамтиды.<ref name="Park" /><ref name="Bork">Bork P, Sander C, Valencia A: Convergent evolution of similar enzymatic function on different protein folds: the hexokinase, ribokinase, and galactokinase families of sugar kinases. Protein Sci 1993, 2: 31-40.</ref><ref name="Spychala">Spychala J, Datta NS, Takabayashi K, Datta M, Fox IH, Gribbin T, Mitchell BS: Cloning of human adenosine kinase cDNA: sequence similarity to microbial ribokinases and fructokinases. Proc Natl Acad Sci U S A 1996, 93: 1232-1237.</ref> PfkB/RK отбасы мүшелері сақталған үш реттілік мотивінің болуымен анықталады.<ref name="Park" /><ref name="Bork" /><ref name="Maj">Maj MC, Singh B, Gupta RS: Pentavalent ions dependency is a conserved property of adenosine kinase from diverse sources: identification of a novel motif implicated in phosphate and magnesium ion binding and substrate inhibition. Biochemistry 2002, 41: 4059-4069.</ref> Белоктардың бірнеше ФФК тұқымдасының құрылымдары бірқатар организмдерден анықталды және белоктың осы отбасының ферментативті белсенділігі бес валентті иондардың болуына тәуелділігін көрсетеді.<ref>Sigrell JA, Cameron AD, Jones TA, Mowbray SL: Structure of Escherichia coli ribokinase in complex with ribose and dinucleotide determined to 1.8 A resolution: insights into a new family of kinase structures. Structure 1998, 6: 183-193.</ref><ref name="Park" /><ref name="Maj" /> ФФК қаңқа бұлшықетінде, [[Бауыр (орган)|бауырда]] және [[Тромбоцит|тромбоциттерден]] тінге тән [[Геннің экспрессиясы|экспрессия]] мен функцияны қамтамасыз ететін изоформалы нұсқаларда кездеседі. Изоформалар олар орналасқан тінге тән орталарда белгілі бір [[Гликолиз|гликолитикалық жылдамдықтарда]] рөл атқаруы мүмкін деген болжам бар. Адамдарда адамның ісік жасушаларының кейбір линиялары гликолитикалық өнімділікті арттырғаны және баур ФФК мөлшерінің жоғарылауымен корреляцияланғаны анықталды.<ref>{{Cite journal|last1=Sola-Penna|first1=Mauro|last2=Da Silva|first2=Daniel|last3=Coelho|first3=Wagner S.|last4=Marinho-Carvalho|first4=Monica M.|last5=Zancan|first5=Patricia|date=November 2010|title=Regulation of mammalian muscle type 6-phosphofructo-1-kinase and its implication for the control of the metabolism|journal=IUBMB Life|volume=62|issue=11|pages=791–796|doi=10.1002/iub.393|issn=1521-6543|pmid=21117169}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ausina|first1=Priscila|last2=Da Silva|first2=Daniel|last3=Majerowicz|first3=David|last4=Zancan|first4=Patricia|last5=Sola-Penna|first5=Mauro|date=July 2018|title=Insulin specifically regulates expression of liver and muscle phosphofructokinase isoforms|journal=Biomedicine & Pharmacotherapy|volume=103|pages=228–233|doi=10.1016/j.biopha.2018.04.033|issn=0753-3322|pmid=29655163}}</ref> == Клиникалық маңызы == ФФК тапшылығы VII типті гликогенозға (Таруи ауруы) әкеледі, бұл ауыр жүрек айнуымен, құсумен, бұлшықет құрысуларымен және қарқынды немесе қарқынды жаттығуларға жауап ретінде миоглобинуриямен сипатталатын аутосомды-рецессивті ауру.<ref name="PUB00000020">{{Cite journal|title=Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency|journal=Am. J. Hum. Genet.|volume=56|issue=1|pages=131–141|year=1995|pmid=7825568|pmc=1801305}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRabenExelbertSpiegelSherman1995">Raben N, Exelbert R, Spiegel R, Sherman JB, Nakajima H, Plotz P, Heinisch J (1995). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1801305 "Functional expression of human mutant phosphofructokinase in yeast: genetic defects in French Canadian and Swiss patients with phosphofructokinase deficiency"]. ''Am. J. Hum. Genet''. '''56''' (1): 131–141. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1801305 1801305]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7825568 7825568].</cite></ref> Зардап шегушілер әдетте белсенділік деңгейін реттеуді үйрену арқылы ақылға қонымды қарапайым өмір сүре алады.<ref name="PUB00000020" /> == Ереже == Адамдарда екі түрлі фосфофруктокиназа ферменттері бар: {| class="wikitable" style="text-align: center;" !Түр ! Синонимдер ! EC нөмірі ! Субстрат ! Өнім ! Паролог гендер |- | style="width: 160px;" | Фосфофруктокиназа 1 | style="width: 175;" | 6-фосфофруктокиназа<br /> фосфогексокиназа | style="width: 150;" | EC 2.7.1.11 | rowspan="2" style="width: 160px;" |[[Сурет:Beta-D-fructose-6-phosphate_wpmp.png|137x137 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза 6-фосфат | style="width: 160px;" |[[Сурет:Beta-D-fructose-1,6-bisphosphate_wpmp.png|143x143 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза-1,6-бисфосфат | style="width: 150px;" | PFKL, PFKM, PFKP |- | Фосфофруктокиназа 2 | 6-фосфофрукто-2-киназа | EC 2.7.1.105 |[[Сурет:Fructose_2,6-bisphosphate.svg|160x160 нүкте]]</img><br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> Фруктоза-2,6-бисфосфат | PFKFB1, PFKFB2, PFKFB3, PFKFB4 |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * Phosphofructokinases at the US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH) r8tqwwlmbclsa99mtpcyboswgjuu4q2 0 686930 3064399 2022-08-26T10:38:35Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Ротан''' — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} wikitext text/x-wiki '''Ротан''' — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} rmsggq1npfyivtxxk3etjljxl6dcvik 3064400 3064399 2022-08-26T10:39:19Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Ротан''' — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. Ротан деп пальма ағаштарының кептірілген және өңделген өркендері мен сабақтарын атайды. Бұл беріктігі мен пластикасы жоғары материал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 783tqjl9o8uha5aqp8btkgfljmfkxpx 3064401 3064400 2022-08-26T10:40:30Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Ротан''' — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. Ротан деп пальма ағаштарының кептірілген және өңделген өркендері мен сабақтарын атайды. Бұл беріктігі мен пластикасы жоғары материал.<pre>Что такое ротанг и как его применяют в мебельном производстве? http://dekameron.ru/nash_blog/chto_takoe_rotang_i_kak_ego_primenyayut_v_mebel_nom_proizvodstve/</pre> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 204aj59y81i18tnmn9w5vp8mt9lt6c8 3064402 3064401 2022-08-26T10:41:13Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Ротан''' — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. Ротан деп пальма ағаштарының кептірілген және өңделген өркендері мен сабақтарын атайды. Бұл беріктігі мен пластикасы жоғары материал.<ref>Что такое ротанг и как его применяют в мебельном производстве? http://dekameron.ru/nash_blog/chto_takoe_rotang_i_kak_ego_primenyayut_v_mebel_nom_proizvodstve/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 5jg6cls3rqmgz2vvsufyd0kyjrpkrl6 3064404 3064402 2022-08-26T10:41:57Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Ротан''' — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. Ротан деп пальма ағаштарының кептірілген және өңделген өркендері мен сабақтарын атайды. Бұл беріктігі мен пластикасы жоғары материал.<ref>Что такое ротанг и как его применяют в мебельном производстве? http://dekameron.ru/nash_blog/chto_takoe_rotang_i_kak_ego_primenyayut_v_mebel_nom_proizvodstve/</ref> Табиғи ротанды соншалықты жұқа және икемді етіп жасауға болады, индонезиялық аборигендер бұрыннан күнделікті киімдерін ротаннан тіккен. Сондай-ақ, Оңтүстік-Шығыс Азия тұрғындары құрылыста ротанды жиі пайдаланады және олар үйлердің төбесін табиғи ротанның [[лиана]]сымен жабады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ajz61orjz2vd5vlkydqb1kua3q43lca 3064405 3064404 2022-08-26T10:42:57Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Ротан''' — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. Ротан деп пальма ағаштарының кептірілген және өңделген өркендері мен сабақтарын атайды. Бұл беріктігі мен пластикасы жоғары материал.<ref>Что такое ротанг и как его применяют в мебельном производстве? http://dekameron.ru/nash_blog/chto_takoe_rotang_i_kak_ego_primenyayut_v_mebel_nom_proizvodstve/</ref> Табиғи ротанды соншалықты жұқа және икемді етіп жасауға болады, индонезиялық аборигендер бұрыннан күнделікті киімдерін ротаннан тіккен. Сондай-ақ, Оңтүстік-Шығыс Азия тұрғындары құрылыста ротанды жиі пайдаланады және олар үйлердің төбесін табиғи ротанның [[лиана]]сымен жабады.<ref>Что такое ротанг? Его плюсы и минусы https://borgata.ru/blog/chto-takoe-rotang-ego-plyusy-i-minusy/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ijvbpoh1p5y5jiejungayu5kpybhska 3064409 3064405 2022-08-26T10:44:52Z Мағыпар 100137 нақтылау wikitext text/x-wiki '''Ротан''' (ағылшын тілінде «rattan» және малай тілінде «rotan») — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. Ротан деп пальма ағаштарының кептірілген және өңделген өркендері мен сабақтарын атайды. Бұл беріктігі мен пластикасы жоғары материал.<ref>Что такое ротанг и как его применяют в мебельном производстве? http://dekameron.ru/nash_blog/chto_takoe_rotang_i_kak_ego_primenyayut_v_mebel_nom_proizvodstve/</ref> Табиғи ротанды соншалықты жұқа және икемді етіп жасауға болады, индонезиялық аборигендер бұрыннан күнделікті киімдерін ротаннан тіккен. Сондай-ақ, Оңтүстік-Шығыс Азия тұрғындары құрылыста ротанды жиі пайдаланады және олар үйлердің төбесін табиғи ротанның [[лиана]]сымен жабады.<ref>Что такое ротанг? Его плюсы и минусы https://borgata.ru/blog/chto-takoe-rotang-ego-plyusy-i-minusy/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 08skwz2fwznvv136ntua40g464ihr6g 3064410 3064409 2022-08-26T10:47:28Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki '''Ротан''' (ағылшын тілінде «rattan» және малай тілінде «rotan») — оңтүстік-батыс Азияның тропикалық ормандарында (Малайзия мен Индонезия) өсетін ротан [[Сурет:Flechten Sitzfläche Stuhl.JPG|нобай|оңға|200px|Ротаннан орындықтар тоқу]] пальмасын өңдеу арқылы алынған табиғи материал. Ротан деп пальма ағаштарының кептірілген және өңделген өркендері мен сабақтарын атайды. Бұл беріктігі мен пластикасы жоғары материал.<ref>Что такое ротанг и как его применяют в мебельном производстве? http://dekameron.ru/nash_blog/chto_takoe_rotang_i_kak_ego_primenyayut_v_mebel_nom_proizvodstve/</ref> Табиғи ротанды соншалықты жұқа және икемді етіп жасауға болады, индонезиялық аборигендер бұрыннан күнделікті киімдерін ротаннан тіккен. Сондай-ақ, Оңтүстік-Шығыс Азия тұрғындары құрылыста ротанды жиі пайдаланады және олар үйлердің төбесін табиғи ротанның [[лиана]]сымен жабады.<ref>Что такое ротанг? Его плюсы и минусы https://borgata.ru/blog/chto-takoe-rotang-ego-plyusy-i-minusy/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 58c8g3591s6kgiy4a6lhcbc0ou1wkas 0 686931 3064403 2022-08-26T10:41:43Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/992225910|Shikimate kinase]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki    '''Шикиматкиназа''' (EC 2.7.1.71) шикиматтың [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]]-тәуелді фосфорлануын катализдеп, шикимат 3-фосфат түзетін фермент.<ref>{{Cite journal|title=Shikimate kinase isoenzymes in Salmonella typhimurium|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=243|issue=3|pages=676–7|date=February 1968|pmid=4866525}}</ref> Бұл реакция<ref>{{Cite journal|title=The Shikimate Pathway|journal=Annual Review of Plant Physiology and Plant Molecular Biology|volume=50|pages=473–503|date=June 1999|pmid=15012217}}</ref> өсімдіктер мен бактериялар хош иісті амин қышқылдары мен қайталама метаболиттердің ортақ прекурсорын синтездеу үшін қолданылатын шикимат жолының бесінші сатысы болып табылады. Бұл фермент класының жүйелі атауы '''АТФ:шикимат 3-фосфотрансфераза'''. Жалпы қолданылатын басқа атауларға '''шикимат киназа (фосфорланатын)''' және '''шикимат киназа II жатады'''. == Тарих == Шикимат жолы фосфоэнолпируват пен эритроза 4-фосфатты [[фенилаланин]], тирозин және триптофанның хош иісті аминқышқылдарының ортақ прекурсоры хоризматқа айналдыратын жеті ферментативті реакциядан тұрады. Хош иісті аминқышқылдары ақуыздардың синтезінде қолданылады және өсімдіктерде, саңырауқұлақтарда және бактерияларда фенилпропаноидтар мен [[алкалоидтар]] сияқты басқа да мамандандырылған метаболиттер қатарын тудырады. Хоризмат және жолдың бірнеше басқа аралық өнімдері фолаттар, хинаттар және хинондар сияқты бірқатар басқа метаболиттер үшін прекурсорлар ретінде қызмет етеді. Жолда шикиматкиназадан бұрын болатын төрт фермент: DAHP синтаза, 3-дегидрокинат синтаза, 3-дегидрокинат дегидратаза және шикиматдегидрогеназа, ал одан кейінгі екеуі - EPSP синтаза және хоризмат синтаза . Саңырауқұлақтар мен протисталарда бұл шикимат жолының бес орталық сатысы бірге орналасқан AROM кешенінің бөлігі болып табылады.<ref>{{Cite journal|title=Architecture and functional dynamics of the pentafunctional AROM complex|journal=Nature Chemical Biology|date=July 2020|volume=16|issue=9|pages=973–978|pmid=32632294|doi=10.1038/s41589-020-0587-9}}</ref> Бұл жол адамдарда және басқа жануарларда табылмайды, олар хош иісті аминқышқылдарын тағамнан алуы керек. == Белсенділік == Шикиматкиназа катализдейтін реакция төменде көрсетілген: [[Сурет:Shikimate_kinase_reaction.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Shikimate_kinase_reaction.png/600px-Shikimate_kinase_reaction.png|alt=reaction catalyzed by shikimate kinase|ортаға|600x600 нүкте| реакция шикиматкиназамен катализденеді]] [[Сурет:Shikimate_kinase_with_products.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Shikimate_kinase_with_products.png/220px-Shikimate_kinase_with_products.png|солға|нобай| ADP және шикимат 3-фосфатпен байланысқан шикиматкиназаның кеңістікті толтыратын үлгісі.]] Бұл реакция фосфат тобын АТФ-дан шикиматтың 3-гидроксил тобына ауыстыруды қамтиды. Осылайша, шикиматкиназаның екі субстраты бар, шикимат және [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]] және екі өнім, шикимат 3-фосфат және [[Аденозиндифосфат|АДФ]].<ref>{{Cite journal|title=Mechanism of phosphoryl transfer catalyzed by shikimate kinase from Mycobacterium tuberculosis|journal=Journal of Molecular Biology|volume=364|issue=3|pages=411–23|date=December 2006|pmid=17020768|doi=10.1016/j.jmb.2006.09.001}}</ref> == Мысалдар == Бұл доменді қамтитын адам ақуыздарына мыналар жатады: MAPK7 және THNSL1 == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} 9c7xu0ydd35wqy3e8jyodcayq7ppv1s 3064408 3064403 2022-08-26T10:44:15Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki    '''Шикиматкиназа''' (EC 2.7.1.71) шикиматтың [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]]-тәуелді фосфорлануын катализдеп, шикимат 3-фосфат түзетін фермент.<ref>{{Cite journal|title=Shikimate kinase isoenzymes in Salmonella typhimurium|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=243|issue=3|pages=676–7|date=February 1968|pmid=4866525}}</ref> Бұл реакция<ref>{{Cite journal|title=The Shikimate Pathway|journal=Annual Review of Plant Physiology and Plant Molecular Biology|volume=50|pages=473–503|date=June 1999|pmid=15012217}}</ref> өсімдіктер мен бактериялар хош иісті амин қышқылдары мен қайталама метаболиттердің ортақ прекурсорын синтездеу үшін қолданылатын шикимат жолының бесінші сатысы болып табылады. Бұл фермент класының жүйелі атауы '''АТФ:шикимат 3-фосфотрансфераза'''. Жалпы қолданылатын басқа атауларға '''шикимат киназа (фосфорланатын)''' және '''шикимат киназа II жатады'''. == Тарих == Шикимат жолы фосфоэнолпируват пен эритроза 4-фосфатты [[фенилаланин]], тирозин және триптофанның хош иісті аминқышқылдарының ортақ прекурсоры хоризматқа айналдыратын жеті ферментативті реакциядан тұрады. Хош иісті аминқышқылдары ақуыздардың синтезінде қолданылады және өсімдіктерде, саңырауқұлақтарда және бактерияларда фенилпропаноидтар мен [[алкалоидтар]] сияқты басқа да мамандандырылған метаболиттер қатарын тудырады. Хоризмат және жолдың бірнеше басқа аралық өнімдері фолаттар, хинаттар және хинондар сияқты бірқатар басқа метаболиттер үшін прекурсорлар ретінде қызмет етеді. Жолда шикиматкиназадан бұрын болатын төрт фермент: DAHP синтаза, 3-дегидрокинат синтаза, 3-дегидрокинат дегидратаза және шикиматдегидрогеназа, ал одан кейінгі екеуі - EPSP синтаза және хоризмат синтаза . Саңырауқұлақтар мен протисталарда бұл шикимат жолының бес орталық сатысы бірге орналасқан AROM кешенінің бөлігі болып табылады.<ref>{{Cite journal|title=Architecture and functional dynamics of the pentafunctional AROM complex|journal=Nature Chemical Biology|date=July 2020|volume=16|issue=9|pages=973–978|pmid=32632294|doi=10.1038/s41589-020-0587-9}}</ref> Бұл жол адамдарда және басқа жануарларда табылмайды, олар хош иісті аминқышқылдарын тағамнан алуы керек. == Белсенділік == Шикиматкиназа катализдейтін реакция төменде көрсетілген: [[Сурет:Shikimate_kinase_reaction.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Shikimate_kinase_reaction.png/600px-Shikimate_kinase_reaction.png|alt=reaction catalyzed by shikimate kinase|ортаға|600x600 нүкте| реакция шикиматкиназамен катализденеді]] Бұл реакция фосфат тобын АТФ-дан шикиматтың 3-гидроксил тобына ауыстыруды қамтиды. Осылайша, шикиматкиназаның екі субстраты бар, шикимат және [[Аденозинүшфосфор қышқылы|АТФ]] және екі өнім, шикимат 3-фосфат және [[Аденозиндифосфат|АДФ]].<ref>{{Cite journal|title=Mechanism of phosphoryl transfer catalyzed by shikimate kinase from Mycobacterium tuberculosis|journal=Journal of Molecular Biology|volume=364|issue=3|pages=411–23|date=December 2006|pmid=17020768|doi=10.1016/j.jmb.2006.09.001}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} 3swfkyqj2o7zjulhxbxr6d05gtbsvxr 3 686932 3064407 2022-08-26T10:43:50Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=KommeNuts}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 16:43, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) ft32g2ecct5crd01emwquhylx6vv0b1 3 686933 3064411 2022-08-26T11:00:48Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Inosham}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 17:00, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) qex2tva1i8xc9dzuvylmtvfgdok4on3 3 686934 3064412 2022-08-26T11:06:11Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Olkroid}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 17:06, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) greu14w9kia6rvjsqnqs1d86xnc9cl5 3 686935 3064414 2022-08-26T11:54:50Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bayakhatov}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 17:54, 2022 ж. тамыздың 26 (+06) 1x3cqzgl9enz95vxmeusylgx7ue8qvd