Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Topic Қазақ хандығы 0 5295 3063795 3060134 2022-08-24T15:23:00Z Mattennut 114712 Кестедегі ақпаратты өзгерттім, ақпарат қостым: қазақ рулары => қазақ; хандарды қостым wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Қазақ хандығы |статусы = [[Хандық]] |байрақ = |байрақ_сипаттамасы = |карта = Map of the Kazakh Khanate 18th century.png |p1 = Алтын Орда |flag_p1 = Golden_Horde_flag_1339.svg |p2 =Моғолстан |flag_p2 = Moghulistan.png |p3=Әбілхайыр Ордасы|flag_p3=War flag of Khanate of Bukhara.svg|s1 =Ұлы жүз |flag_s1 =Жуз.svg |s2 =Орта жүз |flag_s2 =Жуз.svg |s3 =Кіші жүз |flag_s3 =Жуз.svg |s4 = Ресей Империясы |flag_s4 = Flag_of_Russia.svg |құрылуы = [[1465 жыл|1465]] |ыдырауы = [[1847 жыл|1847]] |сипаттамасы=Қазіргі шекараларды көрсететін қазақ хандығының 18 ғасырдағы картасы.|астана = 1465-1469 [[Созақ]]<br />1469-1511 [[Сығанақ]]<br />1511-1521 [[Сарайшық]]<br />1521-1599 [[Сығанақ]]<br />1599-1729 [[Түркістан_(қала)|Түркістан]] |тілі = [[Түркі тілдері|Түркіше]] (әдеби)<br />[[Қазақ тілі|Қазақша]] |қосымша_параметр = Заңдары |параметр_мазмұны = [[Қасым ханның қасқа жолы]]<br />[[Есім ханның ескі жолы]]<br />'''[[Жеті жарғы]]''' |аумағы = 3,2&nbsp;млн км² |халқы = [[Қазақтар]], [[Қарақалпақтар]], [[Қырғыздар]] |басқару_формасы=Жартылай сайлаулы [[монархия]]|басқарушылар_титулы=Бірінші хандар|басқарушы1=[[Керей хан]]<br/>[[Жәнібек хан]]|басқарушы_жылы1=1465-1474<br/>1474-1480|басқарушылар_титулы2=Соңғы хан|басқарушы2=[[Кенесары хан]]|басқарушы_жылы2=1841-1847|дейін = |д1 = |д2 = |кейін = |к1 = |к2 = |к3 = }} '''Қазақ хандығы''' – [[Трансконтиненталды]] [[Қазақтар|қазақ]] [[Мемлекет|мемлекеті]]. Оның аумағының көбісі [[Орталық Азия|Орта Азияда]] болып, бір бөлігі [[Шығыс Еуропа|Шығыс Еуропада]] орналасқан. XV ғасырда қазақтар [[Әбілхайыр Ордасы|Өзбек хандығындағы]] жемқорлық, саяси тұрақсыздық пен әлсіз үкіметтен шаршап, қазақтарды [[Жетісу|Жетісуда]] жинаған [[Керей хан|Керей]] мен [[Әз-Жәнібек хан|Жәнібек хан]] 1465 жылда Қазақ хандығын құрған. Тарих бойы Қазақ хандығы өз аумақтарын үлкейтіп, қазіргі [[Қазақстан|Қазақстанның]] территорияларының көбісіне ие болған.<ref>[http://www.testent.ru/index/xv_gasyr_xviii_gasyrdy_basyndagy_kazakh_khandygy/0-613]</ref> XVII ғасырда қазақтар [[Жоңғар хандығы|Жоңғарлармен]] [[Қазақ-Жоңғар соғысы|соғысып]], әлсізденген де, келесі ғасырда хандықты [[Ресей империясы|Ресей патшалығы]] [[Қазақ хандығының Ресей құрамына кіруі|жаулап]] алған. Қазақ хандығы [[Еділ]]ден [[Жайық]]қа дейінгі территорияны, [[Сырдария]] мен [[Әмудария]] өзендерінің аралығын, [[Хорасан]] жерін қамтыған. Қазақ хандығының мемлекеттік құрылымы дала демократиясына негізделген [[монархия]]ға негізделген. Мемлекет басшысы - [[хан]]дар саяси билік жүргізетін. Олар [[төре]] тұқымынан шыққан [[сұлтан]]дар арасындағы таңдау негізінде сайланатын. Қазақ хандығының тұңғыш ханы - [[Керей хан|Керей]], соңғы ханы - [[Кенесары хан|Кенесары Қасымұлы]]. == Этимологиясы == == Тарихы == {{Main|Қазақ хандығының тарихы}} {{Main|Қазақ хандығының жылнамасы}} === Керей мен Жәнібек хандар === Қазақ хандығының пайда болуы [[Қазақстан]] жерінде 14-15 ғғ. болған әлеуметтік-экономикалық және этникалық-саяси процестерден туған заңды құбылыс. Өндіргіш күштердің дамуы, көшпелі ақсүйектердің экономикалық қуатының артуы, феодалдық топтардың тәуелсіздікке ұмтылуы, осы негізде [[Әбілқайыр хан (Өзбек хандығы)|Әбілхайыр]] хандығы мен Моғолстан арасындағы тартыстың өршуі, әлеуметтік қайшылықтардың үдеуі 15 ғ. 2 жартысында бұл мемлекеттердің құлдырап ыдырауына апарып соқтырды. Әсіресе Әбілхайыр(1428-1468) [[Жошы]]-[[Шайбан]]- Дәулет-[[Шайх]] оғланның ұлы хандығы өте нашар еді. Территориясы батысында Жайықтан бастап, шығысында Балқаш көліне дейін, оңтүстігінде Сырдың төменгі жағы мен Арал өңірінен, солтүстігінде Тобылдың орта ағысы мен Ертіске дейінгі жерді алып жатты. Бір орталыққа бағынған мемлекет болмады. Көптеген ұлыстарға бөлінді. Олардың басында Шыңғыс әулетінің әр тармақтағы ұрпақтары, көшпелі тайпалардың билеушілері тұрды. Әбілхайыр билік еткен кезде халық өзара қырқыс пен соғыстан шаршады. 30 жж. ол Тобыл бойында Шайбани ұрпағы Махмұт Қожаханды талқандады. Сыр бойындағы далада Жошы әулетінің Махмұтханы мен Ахметханын(Тоқа Темір тұқымы) жеңді. [[1446]] жылы Әбілхайыр Темір ұрпақтары мен Ақ Орда хандары ұрпақтарынан Сыр бойы мен Қаратау баурайындағы — [[Сығанақ]], [[Созақ]], Аққорған, Өзгент, Аркүк сияқты қалаларды басып алады. 1457 ж. Үз-Темір тайшы бастапан ойраттардан (жайылым жер іздеген) [[Түркістан (қала)|Түркістан]] өңірінде жеңіліп қалды. Масқара ауыр шарт жасасып, ойраттар Шу арқылы өз жерлеріне кетті. Ал Әбілхайыр өз ұлысында , қатал тәртіп шараларын орнатуға кіріседі. Бұл халық бұқарасының оған деге өшпенділігін күшейтті. Нәтижесінде халықтың жартысы Шығыс Дешті Қыпшақтан [[Түркістан (қала)|Түркістан]] алқаптарына және Қаратау бөктерлерінен Жетісудың батыс өңіріне көшіп барулары еді. Оны Жәнібек пен Керей басқарды. [[Дешті Қыпшақ]] пен Жетісудағы көшпелі бұқара феодалдық қанаудың күшеюіне, соғыстарға наразылық ретінде , хандар мен феодалдардың қол астынан көшіп кетіп, қоныс аударды. Сөйтіп, 15 ғ. 50-70 жж, яғни 1459ж. Әбілхайыр хандығынан Жетісудың батысына Есенбұға хан иелігіне Шу мен Талас өзендерінің жазықтығына көшіп келді. Олардың қоныс аударуының бір себебі, оларды Шыңғыс әулетінен шыққан Керей хан мен Жәнібек ханның жаңа қалыптасып келе жатқан қазақ халқының дербес мемлекетін құру, оның тәуелсіз саяси және экономикалық дамуын қамтамасыз ету жолындағы қадамы мен қызметі өз ықпалын тигізді. Жетісу рулар мен тайпалар мемлекет бірлестігінің орталыпына айналды. Олардың саны 200 мың адамға жетті. Моголстан ханы Есенбұға өзінің солтүстік шекарасын қорғату үшін, сондай-ақ өзінің бауыры Тимурид Абу Саид қолдап отырған Жүністің шабуылынан батыс шекарасын қорғату үшін пайдаланғысы келді. Жәнібек қазақ хандығының тұңғыш шаңырағын көтерген Барақ ханның ұлы, ал Керей оның ағасы Болат ханның баласы. Барақтан басталатын қазақтың дербес мемлекеттігі жолындағы күресті оның туған ұлы мен немересінің жалғастыруы табиғи құбылыс. Мырза [[Мұхамед]] хайдар [[Дулати]] [[Қазақ]] хандығының құрылған уақытын хижраның 870 жылына (1465-1466 жж.) жатқызады. [[Сурет:Жәнібек пен Керей.jpg|thumb|300px|Астана қаласындағы Жәнібек пен Керей мүсіні]] Қазақтың алғашқы ханы болып Керей жарияланды (1458-1473 жж.). Одан кейін қазақ ханы болып Жәнібек сайланды (1473-1480 жж.). Бұлардың тұсында Жетісу халқы, 1462 жылы [[Моғолстан]] ханы [[Есенбұға]] өлгеннен кейін ондағы тартыстың күшеюіне байланысты, өзара ынтымақтықты нығайтуға үлес қосты. Әбілхайыр хандығынан көшіп келушілер Жәнібек пен Керейдің қазақ хандығын күшейте түсті. Едәуір әскери күш жинаған және Жетісуда берік қорғанысы бар Жәнібек пен Керей, Жошы әулетінен шыққан сұлтандардың Шығыс [[Дешті Қыпшақ]]ты билеу жолындағы күресіне қосылды. Бұл күрес 1468 ж. Әбілхайыр өлгеннен кейін қайтадан өршіді. Қазақ хандарының басты жаулары Әбілхайырдың мұрагерлері- оның ұлы Шайх -хайдар мен немерелері Мұхамед Шайбани мен Махмұд сұлтан болды. [[File:Казахское ханство1465.png|thumb| alt=A.| ''[[Қазақ хандығының құрылуы]]''.]] Сыр өңірі мен Қаратау — қазақ хандарының Батыс Жетісудағы иеліктеріне ең жақын болды. Жәнібек пен Керей хандар сауда-экономикалық байланыстардың маңызды орталықтары және күшті бекініс болатын Сыр бойындағы қалаларға өз құқықтарын орнатуға тырысты. Сондай-ақ, Сырдың төменгі және орталық сағаларының жерлері қазақтың көшпелі тайпалары үшін қысқы жайылым да еді. 70-жылдары Сауран, Созақ түбінде, үлкен шайқастар болды. Асыны (Түркістанды), Сығанақты біресе қазақ хандары, біресе [[Мұхаммед Шайбани|Мұхамед Шайбани]] басып алып отырды. Осындай шайқастардың бірінде көрнекті қолбасшы Керейдің ұлы Мұрындық болды. Ол 1480 жылдан бастап хан болды. Соның нәтижесінде 15 ғ. 70-ж-да қазақ хандығының шекарасы кеңейе берді. Оңтүстік қазақстан қалалары үшін Шайбани әулетімен арадағы соғыстар Жәнібек ханнан кейін қазақ хандығын билеген Бұрындық хан (1480-1511 жж.) тұсында да толастамады. Батыс Жетісудағы иеліктеріне оңтүстіктегі өздеріне қараған қалаларға ([[Созақ]], [[Сығанақ]], [[Сауран]]) сүйене отырып, алғашқы қазақ хандары Дешті Қыпшақтағы өкімет билігіне талаптанушы барлық хандарды жеңіп, өз иеліктерін үлкейтті. [[Дешті Қыпшақ]]та қазақ хандары билігінің орнығуы, [[Мұхаммед Шайбани]]ды Дешті Қыпшақтағы тайпалардың кейбір бөлігін соңына ертіп Мәуереннахрға кетуге мәжбүр етті. Мұнда ол Темір әулеті арасындағы өзара тартысты пайдалана отырып, өкімет билігін басып алды. Сонымен қазақ хандығының құрылуына ұйтқы болған себептер — саяси және этникалық процестер болды. Оның басты этапы — Керей мен Жәнібектің қол астындағылармен бірге көшпелі өзбектердің басшысы Әбілхайырдан кетіп, Моғолстанның батысына қоныс аударуы. Мұндағы маңызды оқиға — Керей мен Жәнібекті жақтаушылардың өзбек-қазақтар, кейін тек қазақтар деп аталуы. Әбілхайырдың өлімінен кейін Керей мен Жәнібектің Өзбек ұлысына келіп, үкімет билігін басып алуы. Жаңа мемлекеттік бірлестік Қазақстан атана бастады. === Қасым хан кезеңі=== [[File:Казахское ханство1520.png|thumb| alt=A.| ''[[Қасым ханның тұсындағы Қазақ хандығы]]''.]] 16-17 ғғ. қазақ хандығы нығайып, оның шекарасы едәуір ұлғая түсті. Өз тұсында «жерді біріктіру» процесін жедел жүзеге асырып, көзге түскен хандардың бірі Жәнібектің ұлы Қасым. [[Қасым хан]]ның (1511-1523 жж.) тұсында [[қазақ]] хандығының саяси және экономикалық жағдайы нығая түсті. Ол билік құрған жылдары қазақ халқының қазіргі мекен тұрағы қалыптасты.Бірсыпыра қалалар қосылды, солтүстікте Қасым ханның қол астындағы қазақтардың жайлауы Ұлытаудан асты. Оңтүстік-шығыста оған Жетісудың көп бөлігі ([[Шу]], [[Талас]], [[Қаратал]], [[Іле]] өлкелері) қарады. Қасым ханның тұсында [[Орта Азия]],[[Еділ]] бойы, Сібірмен сауда және елшілік байланыс жасалды. Орыс мемлекетімен байланыс болды. Ұлы князь 3 [[Василий]] (1505-1533) билік құрған кездегі Мәскеу мемлекеті еді. Батыс Еуропа да қазақ хандығын осы кезде танып білді. «Қасым ханның қасқа жолы» деген әдет-ғұрып ережелері негізінде қазақ заңдары жасалды. Дегенмен Қасым хан тұсында Қазақ хандығы бір орталыққа бағынған мемлекет болмады. Ол Қасым өлгеннен кейін бірден байқалды. Өзара қырқыс, таққа талас басталды. Моғол және өзбек хандарының қазақ билеушілеріне қарсы одағы қалыптасты. Өзара тартыс кезінде Қасым ханның ұлы және мұрагері Мамаш қаза тапты. Қасым ханның немере інісі Таһир (1523-1532) хан болды. Оның айырықша елшілік әне әскери қабілеті болмады. Маңғыт және ойрат хандарымен әскери қақтығыстар басталды. Бұл соғыстар қазақтар үшін сәтті болмады. Қазақ хандығы оңтүстіктегі және солтүстік-батыстағы жерінің бір бөлігінен айрылып, оның ықпалы тек Жетісуда сақталып қалды. ТаҺир ханның інісі Бұйдаштың (1533-1534) тұсында да феодалдық қырқысулар мен соғыстар тоқтаған жоқ. ===Хақназар хан кезеңі === 16 ғ. 2 ж. әлсіреген хандықты біріктіруде [[Қасым]] ханның баласы [[Хақназар]] ([[1538]]-[[1580]] жж.) өз үлесін қосты. Ноғай Ордасындағы алауыздықты сәтті пайдаланған ол, Жайық өзенінің сол жағындағы жерді қосып алды. Оның тұсында [[Жетісу]] мен Тянь-Шаньды басып алуды көздеген [[Моғол]] ханы [[Рашид хан|Абд-Рашид]]ке қарсы ұтымды күрес жүргізілді. [[Хақназар]] өзара тартыста өзбек ханы Абдулланы қолдау арқылы Сыр бойындағы қалаларды (Сауран, Түркістан) өзіне бағындырды. Оның Абдулламен байланысынан қорыққан [[Ташкент]]тің ұлыстық әміршісі Баба сұлтан жансыздары арқылы Хақназарды у беріп өлтірді. Қасым ханның баласы [[Хақназар хан]] ([[1538]]-[[1580]]) тұсында Қазақ хандығы қайта бірігіп, дами түсті. Ол хандық билікті нығайтуға және күшейтуге қажырлы қайрат жұмсады. Өзінен бұрын бытыраңқы жағдайға түскен Қазақ хандығын қайта біріктірді. Хақназар қазақ-қырғыз одағын одан әрі нығайтты, сол заманның тарихи деректерінде оны «қазақтар мен қырғыздардың патшасы» деп атады. Ол осы қазақ-қырғыз одағына сүйене отырып, [[Моғолстан]] хандарының Жетісу мен Ыстықкөл алабын жаулап алу әрекетіне тойтарыс берді. Хақназар хандық құрған кезде Қазақ хандығының сыртқы жағдайында аса ірі тарихи оқиғалар болып жатты. Мемлекеттің солтүстігінде Ресей өз иеліктерін қазақ даласына едәуір жылжытты. Қазан мен Астраханьды басып алғаннан кейін Еділ өзенінің барлық аңғары Ресейдің қол астына кірді. Башқұрт және Сібір хандықтары Ресей құрамына енгеннен кейін, ноғайлар Қазақ хандығының солтүстік-шығысына ығыса бастады. Олар Еділден Ертіске дейінгі аралықта көшіп-қонып жүрді. Башқұрттар мен Сібір татарлары да қазақ жерлеріне енуін тоқтатпады. [[Сырдария]]ның төменгі ағысына қарақалпақтар келе бастады. Еділ мен Жайық арасындағы өңірді мекендеген [[Ноғай ордасы]] ыдырай бастады. Ноғай одағы ыдырап, ауыр дағдарысқа тап болды. Оған қарасты көшпелі тайпалардың бір бөлегі Қазақ хандығына келіп қосылды. Хақназар Ноғай Ордасының көп ұлысын (бұлардың көбі қазақтың Кіші жүзі – алшын одағына енген тайпалар) өзіне қаратып алды. Тарихи деректерде Хақназарды «қазақтар мен ноғайлардың ханы» деп атаған. Сөйтіп, ХҮІ ғасырдың 60-жылдары Ноғай Ордасы ыдырап, бұрын оған қараған қазақ тайпалары және олардың этникалық территориясы Қазақ хандығына бірікті. Бұрын Ноғай Ордасының астанасы болып келген [[Сарайшық қаласы]] да Қазақ хандығына өтті. Бұл жағдай Қазақ хандығының солтүстік-батыс және солтүстік жағындағы жағдайда өзгеріс тудырды. Орыс мемлекеті мен Қазақ хандығы арасындағы кең өңірді алып жатқан Ноғай Ордасының ыдырауы, оның бір бөлігінің Қазақ хандығына қосылып, енді бір бөлегінің орыс патшасына бағынуы, шығысқа қарай кеңейіп келе жатқан орыс мемлекетінің шекарасын Қазақ хандығына жақындата түсті. [[1563]] жылы [[Сібір хандығы]]ның билігіне келген Көшім хан Қазақ хандығына дұшпандық саясат ұстанды. Оның үстіне моғол билеушілері мен қазақ хандары арасында да қақтығыстар болып тұрды. Осындай күрделі жағдайларда [[Хақназар хан]] Қазақ хандығының сыртқы саясатын өзгертті. Өзінен бұрынғы қазақ хандары үнемі жауласып келген Мауераннахрдағы шайбани әулетімен одақтастық байланыс орнатуға ұмтылды. Сөйтіп, шайбанилық Бұхара ханы Абдолла ІІ-мен одақтық келісім-шарт жасасты. Соғыс қимылдары тоқтап, бейбітшілік орнады, қазақтардың [[Орта Азия]] халқымен сауда-саттық қарым-қатынасы, экономикалық байланысы жиіледі. Мұның өзі Қазақ хандығының ішкі жағдайын жақсартуға, шаруашылық өмірдің оңалуына тиімді болды. Қазақ хандығы нығайа түсті. Бірақ Хақназар ханды [[1580]] жылы Абдолла ханның қарсыласы [[Ташкент]] билеушісі Баба сұлтан астыртын өзінің адамын жіберіп өлтіртті. Қадырғали Жалайырдың айтуынша «Оның да атағы мен абыройы туралы көп айтылады. Алайда [[Хақназар хан]] өз араларында болған қақтығыстарда қаза болған». ===Тәуекел хан кезеңі=== Хақназардың мұрагері Жәдіктің баласы және Жәнібек ханның немересі қартайған Шығай ([[1580]]-[[1582]]) болды. Ол өзінің баласы Тәуекелмен ([[1586]]-[[1598]] хан болған) бірге Баба сұлтанға қарсы күресінде Бұқар ханы Абдоллаға келді. Абдолла Шығайға ходжент қаласын сыйға тартып онымен қосылып Баба сұлтанға қарсы Ұлытау жорығына шығады. Осы жорықта Шығай қайтыс болады. Қазақ хандығының иелігі енді Тәуекелге көшеді. [[1582]] жылы Шығай хан қайтыс болғаннан кейін таққа Тәуекел ([[1582]]-[[1598]] жж.) отырды. Тәуекел хан [[Бұхара]] ханы Абдолламен жасасқан шартты бұзып, қазақ және өзбек билеушілері арасындағы жаугершілік қайта қоздады. Абдолла ханмен одақтан Тәуекел ханның бас тартуының себебі, біріншіден, Абдолла әуелдегі Түркістаннан төрт қала беруі туралы уәдесінен бас тартады, екіншіден, біздің ойымызша, басты себеп – Абдолла Тәуекел ханның беделінен, батырлығы мен батылдығынан қорқа бастайды, яғни Тәуекел ханнан өзінің бақталасы ретінде қауіп төнгенін сезді. Өйткені кезінде бүкіл Мәуереннахрды Тәуекелдің көмегімен Шайбани мемлекетінің қол астына біріктірген болатын. [[Тәуекел хан]] да Жошы ұрпағы болғандықтан, бүкіл Орта Азияны билеуіне толық құқығы болды. Тәуекел сыртқы саясатында хандықтың оңтүстігіндегі қалаларда билікті нығайтуға күш салады. Ендігі жерде ол Сыр бойындағы қалалар үшін Абдолламен күресті бастайды. [[1586]] жылы Ташкентті алуға әрекет жасайды. Абдолланың негізгі күштері Мәуереннахрдың солтүстігінде шоғырланды. Бұны білген Тәуекел хан Мәуереннахрдың оңтүстік аймақтарына шабуыл жасайды. Оның шабуылы Түркістан, Ташкент, Самарқанд қалаларына қауіп төндіреді. Бірақ Тәуекел ханның Ташкентті алуға жасалған алғашқы жорығы сәтсіз аяқталады. Тәуекел хан қазақ хандығының сыртқы саясатын нығайту барысында орыс мемлекетімен дипломатиялық қарым-қатынастарды жандандырды. Қазақ ханы сыртқы саясатта өзін қолдайтын одақтастар іздеді. 1594 жылы Тәуекел хан Ресейге достық келісім жасасу үшін [[Құлмұхаммед елшілігі|Құлмұхаммед]] басқарған Қазақ хандығының тұңғыш ресми елшілігін жібереді. Тәуекел ханның бұндағы мақсаты Ресей мемлекетінің көмегімен Абдоллаға қарсы күресті жандандыру, Сібір ханы Көшімге қарсы одақ құру және 1588 жылы орыс әскерлері ұстап әкеткен өзінің немере інісі, Ондан сұлтанның баласы Оразмұхаммедті тұтқыннан босату болды. Оның жанында қазақтың әйгілі тарихшысы Қадырғали Жалайыр бар еді. 1595 жылы елшіге орыс патшасының жауап грамотасы тапсырылды. Онда орыс патшасы Тәуекел ханға Қазақ хандығын «өзінің патшалық қол астына алатынын» және «оқ ататын қару» жіберетінін уәде етті. Сонымен бірге мынадай талап қойды: «біздің патшалық қоластымызда болғандықтан және біздің патшалық әміріміз бойынша Бұқара патшасымен және бізге опасыздық жасаған Сібір патшасы Көшіммен соғысып, біздің ұлы мәртебелі патшамызға жол салатын боласыздар». Орыс мемлекеті Қазақ хандығымен әскери одақ құрудан бас тартқанымен, Тәуекел хан орыс мемлекетімен дипломатиялық қарым-қатынасты үзген жоқ. 1595 жылы Мәскеуден орыс елшісі [[Вельямин Степанов]] Қазақ хандығына келді. Нәтижесінде екі мемлекет арасында сауда байланыстары жанданды. Бұл кезде ойраттардың бір бөлігі Тәуекел ханға тәуелді болды. Сондықтан ол өзінің Мәскеуге жолдаған грамотасында өзін «қазақтар мен қалмақтардың патшасы» деп атады. 1597 жылы Бұхар хандығында ішкі тартыс, ырың-жырың басталды, онда ықпалды адамдардың қолдауымен Абдолланың ұлы Абдылмомын әкесіне қарсы шықты. Осы қырқысты пайдаланып, Тәуекел Ташкент қаласының түбінде Абдолла ханның әскерін талқандады. 1598 жылы наурызда Абдолла хан қайтыс болып, Абдылмомын хан болды. Осы орайды пайдаланған Тәуекел хан жүз мың әскермен Мәуераннахрға басып кіріп, Ахси, Әндіжан, Ташкент, Самарқан қалаларын басып алды. Бірақ Бұхараны қоршау кезінде Тәуекел хан ауыр жараланып, Ташкентке қайтып келіп қаза болды. Сөйтіп, ол өз мемлекетінің солтүстік-батыс шекарасындағы бейбіт жағдайды және Орта Азиядағы шайбанилықтардың алауыздығын, бұл әулеттің Аштарханилықтар- дың жаңа әулетімен ауыстырылғанын пайдаланып, сырдариялық қалалар үшін ұзаққа созылған күресті табысты тәмамдады. Абдолла ұрпақтарының өзара билікке таласы нәтижесінде Шайбани әулеті өмір сүруін тоқтатады. Тәуекел Орта Азияға жорығында тек қарулы күшке емес, Орта Азия халықтарының белгілі бір әлеуметтік топтарына сүйенді. Атап айтқанда, Тәуекел ханды дін иелері қолдады. Сонымен бірге Ескендір Мұңшы Тәуекел әскерінің құрамында «Түркістан тайпаларының және қырдағы өзбектердің» жауынгерлері болғанын айтады. Жалпы, Шайбани ұрпақтарының өзара қақтығыстарынан шаршаған Орта Азия халықтарының басым бөлігі Тәуекел ханды қолдады десек қателеспейміз. Өйткені Шайбани тармағынан тараған Жошы ұрпақтарының өзі Мәуераннахрда Шайбани әулетін қазақ хандарының әулетімен алмастыруға ниет білдірген. Өкінішке орай, Мәуераннахр қазақ хандарының қолына толығымен көшпеді. Сөйтсе де, Ташкент және оның аймағы 200 жыл бойы Қазақ хандығының құрамында болды. Түркістан қаласы Қазақ хандығының орталығына айналды. === Есім ханның тұсында Қазақ хандығы === [[Есім хан]] (1598-1628 (1645) ж.ж. билік құрған) Шығайұлы [[Есім хан]] ([[1628]]-[[1645]]) – Қазақ хандығының ханы, [[Шығай хан]]ның баласы, атақты [[Тәуекел хан]]ның туған інісі. [[Есім хан]] туралы халық жадында сақталған аңыз -әңгімелер, дастан-жырлар көп. Оны халқы «Еңсегей бойлы ер Есім» деп ардақтайды. Есім хан билік басына ағасы [[Тәуекел]] өлгеннен кейін келді. Бұл кезде Қазақ хандығының шығысындағы жағдай Тәуекел тұсындағыдан әлдеқайда күрделене түскен еді. Мұнда ойрат тайпаларының бірігіу процесі жүріп жатты. Сондықтан ол көршілерінде болып жатқан жағдайды жіті қадағалап, олардың тайпалары арасындағы алауыздықты өз пайдасына шешуге ұмтылып бақты. Ойраттардың бір жағынан [[Ембі]], [[Жайық]], Еділ бойындағы ноғайлармен шарпысуы, екінші жағынан орыс қамалдарының гарнизондарымен қақтығысуы [[Есім хан]] саясатының ықпалды болуына елеулі жағдай жасады. Ақырында үш жақты соғыстың өздеріне қырғын таптыратынын сезген ойрат әміршілері [[Есім хан]]ның үстемдігін мойындап, тату көршілікте тұру мақсатында ұсыныс жасап, елшілерін жіберуге мәжбүр болады. Хандығының шығысындағы жағдайды осылайша өз пайдасына шешкен [[Есім хан]] оңтүстігін де ойдан шығармайды. Хандығының шекарасын кеңейте түсу саясатын мұнда да батыл жүргізіп бағады. Оған жағдай да көмектесе түседі. Себебі, бұл кезде қайтыс болған Бәки Мұхаммед ханның орнына оның інісі Уәли Мұхаммед пен [[Герат]]-[[Хорасан]]ның билеушісі Дінмұхаммед баласы Иманқұлы таласып жатқан еді. Осы қақтығысты өз пайдасына асыруда [[Есім хан]] үлкен ептілік танытады. Ол әуелі Уәли Мұхаммедке көмектесемін деп уәде беріп, кейін Иманқұлы жағына аунап түседі. Соның нәтижесінде онымен бірігіп, Уәли Мұхаммедті өлтірісіп, Иманқұлымен одақ жасасады да, сол жылы Иманқұлыға қарсы шығып, [[Самарқант]]қа әскер жөнелтеді. Бұл кезде Иманқұлының Есіммен соғысарлық шамасы жоқ еді. Сондықтан онымен шартқа отырып, [[Ташкент]] пен оның төңірегінің түгелдей қазақтардың иелігі екенін ресми түрде мойындайды. Бұдан кейін [[Есім хан]] [[Моғолстан]] ханы Әбдірахымның қызы Падшахқа үйленіп, ағасы Күшік сұлтанның қызын Әбдірахымға беріп, қарсы құда болу арқылы оны өзінің жақтасы етіп, соның көмегімен өзіне опасыздық жасаған Тұрсын ханды талқандап, дара билікке қол жеткізеді. [[Есім хан]]ның билігі тұсында ([[1598 жыл|1598]]-[[1645 жыл|1645]]) халық жадында «[[Есім]] салған ескі жол» деген атпен қалған әдет-ғұрып нормаларын қалыптастырған конституциялық құжат болғаны белгілі. Мұны «Есімнің заңы» деп ұққан жөн. Бірақ оның көктен алынбағанын, өз заманының орайы мен талабына қарай [[Есім хан]] мен оның кеңесшілері өңдеп, толықтырған баяғы «Қасым салған қасқа жолдың» бір нұсқасы екенін де естен шығармаған абзал. Түптеп келгенде, «Есім салған ескі жол» деген сөздің мәні де [[Есім хан]]ның тұсында жасалған даналық заңдарға байланысты айтылған. Қоныс-тұраққа, мал-мүлікке, адамдар арасындағы қарым-қатынасқа қатысты туындайтын дау-шардың шешімдері осы кезде сараланды. Мұның өзі кейін Тәукенің әйгілі «Жеті жарғысына» негіз болып, қазақ халқының мәдени-рухани және салт-дәстүр қалыптарының төлтумалығын шыңдай түсуге ықпал етті. Жалпы көшпелілер мемлекетінің хандары сияқты, [[Есім хан]] да тақ үсті мен ат үстінде бірдей танылған біртуар тұлға. Оны халқының «Еңсегей бойлы Ер Есім» атанған атақты ханның қайтыс болған жылы – [[1645]] жыл деген шындыққа келетін сияқты. [[Есім хан]] дүние салған соң қазақ хандығының тағына [[Салқам Жәңгір хан|Жәңгір хан]] ([[1643 жыл|1643]]—[[1652 жыл|1652]]) отырды. Халық оны ел үшін жасаған ерлігіне орай «Салқам Жәңгір» деп атанған. Хан ордасын Түркістан қаласында ұстау [[Салқам Жәңгір хан|Жәңгір хан]] тұсында басталды. [[Есім хан]] қазақ тарихында «Еңсегей бойлы ер Есім» деген атпен әйгілі болды, оған бұл атақ [[1598 жыл]]ы ағасы Тәуекел ханмен бірге Мауреннахрға жасаған жорықта ерекше көзге түскені үшін берілген екен. Есім хан — Шығай ханның баласы, ол бұрын қазақ хандығының [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласындағы хан ордасында тұрған. Хан тағына отырған соң Бұхарамен бітім-шартын жасасып, Орта Азия қалаларымен бейбіт, экономикалық байланыс орнатуға ұмтылды. Қазақ хандығын бір орталыққа бағынған мемлекет етіп құруды көздеді. «[[Есім хан]]ның ескі жолы» деп аталған заңды құрастырды. [[Есім хан]]ның қазақтарды бір орталыққа бағындыру саясатына қарсы болған сұлтандар қазақ хандығын бөлшектеуге тырысты. [[Ташкент]] қаласы қазақ хандығына қараған соң оны [[Әз-Жәнібек хан|Жәнібек хан]]ның немересі, Жалым сұлтанның баласы Тұрсын Мұхаммед сұлтан басқарған еді.Ол көп ұзамай тәуелсіз [[хан]] болуға әрекет жасады. Тіпті өз атынан ақша соқтырып, «бажы және хараж» алым-салықтарын жинады. Сонымен, қазақ хандығын екіге бөліп, Түркістан қаласын орталық еткен [[Есім хан]], [[Ташкент]] қаласын орталық еткен Тұрсын хан билеген еді. Бұлардың арасында соғыс қақтығыстар болды. Бұл екі жақ ұйғыр, қырғыз, қарақалпақ билеушілерінен өздеріне одақтас-жақтастар іздеуге кірісті. Есім хан тобы Яркент хандығына қарсы болып Тұрпанды билеген Әбдірахим ханмен одақтасты. Ал Тұрсын [[Мұхаммед хан]] жағы [[Яркент]] билеушісі Шажай Ахметтің жақтасы болды. Бұлармен одақтасып отырған Әбдірахим мен [[Ахметтер]] де бір-бірімен жауласып отырған билеушілер болатын. [[Есім хан]] өзіне мықты сүйеніш ету үшін [[Яркент]] ханы Әбдірахиммен құдандалық байланыс орнатты. Есім хан Әбдірахимнің қызы Патша ханымға үйленді де, ағасы Күшік сұлтанның қызын Әбдірахимге берді. [[Есім хан]] мен Тұрсын хан арасында күрес шиеленісе берді, 1627-жылы [[Есім хан]] Тұрсын ханды өлтіріп, қазақ хандығын өз қол астына біріктірді. [[Есім хан]]ның феодалдық бытыраңқылықты жеңіп, қазақ хандығын біріктіру жолындағы күрестері қазақтың «Еңсегей бойлы ер Есім» атты тарихи жырына өзек болған. [[Есім хан]] [[Ташкент]] қаласына білдіртпей түнде кіріп, хан сарайының күзетшілерін байлап тастап, Тұрсын ханды қаперсіз ұйықтап жатқанда қапылыста өлтіреді, сонда Есім ханның қасындағы Төлеген (Марқасқа) жырау оны мынадай жырмен оятады: :«Ей, Қатаған, хан Тұрсын! :Кім арамды ант ұрсын. :Жазықсыз елді жылатып, :Жер тәңірісің, жатырсың, :Хан емессің, қасқырсың, :Қара албасты басқырсың! :Алтын тақта жатсаң да :Қазаң жетті, қапылсың! :Еңсегей бойлы ер Есім, :Есігіңе келіп тұр, :Шашқалы тұр қаныңды, :Алғалы тұр жаныңды, :Кешікпей содан қатарсың!» Есім хан шошып оянған Тұрсын ханның басын алады. «Бахыр әл асырардың» авторы Махмұд ибн Уәлидің айтуына қарағанда, Есім хан 1628-жылы қайтыс болған. Ал «Қазақ совет энциклопедиясының» мәліметіне қарағанда 1645-жылы қайтыс болған делінеді. === Тәуке хан кезеңі === 1680 ж. Жәңгірдің баласы Тәуке (1680-1718) хан болды. Оның тұсында «Жеті жарғы» деген заңдар жинапы құрастырылды. Жеті жарғы көшпелілердің ел билеу заңы болып табылады. Оның негізгі баптарының мазмұны: қанға қан алу, яғни біреудің кісісі өлтірілсе, оған ердің құнын төлеу (ер адамға 1000 қой, әйелге 500); ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылыққа өлім жазасы кесіледі, жазаны ердің құнын төлеу арқылы жеңілдетуге болады; денеге зақым келтірсе, оған сәйкес құн төленеді (бас бармақ 100 қой, шынашақ 20 қой); егер әйел ерін өлтірсе өлім жазасына кесіледі (егер ағайындары кешірім жасаса, құн төлеумен ғана құтылады, мұндай қылмысты екіқабат әйел жасаса жазадан босатылады); төре мен қожаның құны қарашадан 7 есе артық төленеді; егер ері әйелін өлтірсе, әйел құнын төлейді. === Абылай ханның тұсында Қазақ хандығы === [[File:Abylai khan.jpg|thumb| left| alt=A.| ''[[Абылай хан]]''.]] 1742 жылы 20 тамызда Ор қаласында Ресей, жоңғар және қарақалпақ, қазақтардың Кіші, Орта және Ұлы жүздің өкілдері қатысқан келіссөз жүргізілді. Онда Ресей өкілі қазақ пен жоңғар арасындағы қақтығысқа байланысты уәж айтпақшы болды. Бірақ жоңғарлар оны тыңдаған жоқ. Олар орыс қамал-бекіністеріне, қазақ қоныстарына жақын жерде 20 мың әскер ұстап, қазақты мазалауын қоймады. Ендігі жерде қазақтар өз күшіне ғана сенуіне тура келді. Осы идеяны орнықтыруға Абылай хан зор күш жұмсады. 1711 жылы дүниеге келген Абылай Уәлиұлының бастапқы есімі Әбілмансұр болды. Ол жастай жетім қалды. 1731 жылы жоңғарлармен шайқаста көзге түсті. Жоңғарияның ханы Қалдан Серен 1745 жылы өліп, оның мұрагерлері таққа таласты. Осы кезде оған Цинь империясы тиісе бастайды. Абылай осы сәтті пайдаланды. Ол сыр бойындағы қалаларды азат етуге кірісті. Ол бұл жорықта қазақ әскерлерін үш топқа бөлді. Оның бірінші тобын Қанжығалы Бөгенбай мен Үмбетей жырау басқарды. Бөгенбай басқарған 10 мың әскер Түркістанның солтүстік жағына, Созақ бекінісіне барып тиісуге тиіс еді. Екінші қолды Жәнібек батыр басқарды. Оған Тәтіқара жырау қосылды. Олар Сырдың төменгі ағасына қарай кетті. Үшінші негізгі қолды Абылайдың өзі басқарды. Жорыққа қатысушылар Шиелі, Жаңақорған бойымен Түркістанның күнбатыс жағына қарай жылжыды. Бұл топта Қабанбай, Баян, Сырымбет, Малайсары, Жанұзақ болды. Жоңғар әскерін басқарған Қалдан Сереннің ортаншы ұлы Цевен Доржи де өз әскерін үшке бөлді. Ол өзінің басты күшін Абылайға қарай бағыттады. Оның қару-мылтығы, түйе үстіне орнатқан 15 зеңбірегі бар еді. Қазақ жасақтары сойыл, шоқпар, садақпен қаруланды. Цевен Доржи өзінің ауыр қолымен Абылай әскерлерінен бұрын келіп, Жаңақорғанға бекініп алды. Абылай Жаңақорған бекінісін алуды Қабанбайға тапсырды. Сырымбетті оң жақ қанатқа, Баянды әскердің сол жақ қанатына қойды. Олардың сыртынан үш мың қолы бар Малайсары, Оразымбет батырлардың әскерін топтастырды. Бұл соғыс екі айға созылды. Қазақ әскерлері Жаңақорғанды, Шымкентті жаудан тазартты. Түркістанға дейін жетті. Бөгенбай басқарған әскерлер Созақ пен Сайрамды босатты. Батыр Баян Талас өзеніне дейін барды. Жәнібек батырдың әскерлері қарақалпақ жерін босатып, қалмақтарды Сырдың жоғарғы сапасына шегіндірді. Амалы таусылған Цевен Доржи Абылайдан бітім сұрауға мәжбүр болды. Келісім бойынша Созақ, Сайрам, Манкент, Шымкент қалалары Әбілмәмбеттің қарамағына өтті. Түркістан туралы мәселе кейінірек шешілетін болды. Абылай бұл жолғы жеңістерін жоңғар хандығының күйреуінің бастамасы деп есептеді. 1745 жылғы соғыс осымен бітті.<ref>Қазақ Энциклопедиясы</ref> Қазақ жерін қалмақтардан толық тазарту мақсатымен Абылай бастаған қазақ жасақтары 1750 жылы жауды Жоңғар қақпасы маңында оңдырмай талқандады. 1755 жылы жоңғарлар бірнеше ұсақ иеліктерге бөлініп кетті. Осыдан кейін 1758 жылы Жоңғар мемлекеті біржолата құлады. 1758 ж. Цинь қытайлары Шығыс Түркістандағы қазіргі Синь-Цзянь жерін басып алды. Цинь империясының батыс шекарасы қазақ жерімен шектесті. Қытайлар дүркін-дүркін шабуыл жасап қазақтарға тыным бермеді. Абылай келісімге келу туралы Бейжінге адамдар жіберді. Сөйтіп, Қытаймен сауда, экономикалық қатынас орнату жолдарын іздестірді. Ол Ресеймен де қарым-қатынас орнатты.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref> 1771 жылы Әбілмәмбет хан өлгеннен кейін, Түркістанда Абылайды Орта жүздің ханы етіп сайлады. Бір жылдан кейін 1772 жылы вице-канцлер М.Л. Воронцовтың жарлығымен Абылайға арналып Есіл өзеніне таяу жерде Жаңғызтөбеге ағаш үй салынды. Абылай 1780 жылы мамыр айында Ташкентте 69 жасында қайтыс болды. Орнына Уәли сайланды.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> ==Қазақ халқының басқа тайпалармен күресі== === Қазақ халқының ойраттарға қарсы күресі === [[File:Казахское ханство1535.png|thumb| alt=A.| ''[[Қазақ хандығындағы 1-азаматтық соғыс]]''.]] 16 ғасырдың соңында ойраттар(қалмақтар) төрт тайпалық бірлестіктен тұрды. Олар Тарбағатайдан Шығысқа қарайғы өңірді алып жатқан торғауыттар, Ертістің жоғары ағысында қоныстанған дербеттер, қазіргі Дихуа қаласының маңындағы хошауыттар, Іле өзенінің жоғары жағындағы шоростар еді. Қазақтар мен ойраттар арасындағы жайылым жер үшін күрес 15 ғасырда-ақ басталды. 16 ғ. соңында ойраттардың шағын бөлігі қазақ ханы Тәуекелге бағынды. 1635 ж. Хонтайшы Батурдың бастауымен Жоңғар хандығы құрылды. Қазақ-жоңғар қатынастары Батур хонтайшы (1634-1654) билік құрған кезде шиеленісе түсті. Онан кейінгі жоңғар хандары (Сенге, халдан) Оңтүстік қазақстанды, маңызды сауда жолдары өтетін қалаларды өздеріне қаратуға тырысты. === Қазақ халқының жоңғарларға қарсы күресі === 1718 жылы Тәуке хан қайтыс болып, орнына Болат хан болды. Оның кезінде қалмақтардың қазақ жеріне жорығы күшейді. Бұл жорықтардың табысты болуына шведтің артиилерия сержанты Иоганн Густав Ренаттың әсері күшті болды. 1709 жылы Полтава түбінде орыстардың қолына түскен Ренат Тобыл қаласына айдалды, осында Ертістің бойында Бухгольцтің экспедициясы құрамында Кереку қаласының маңында 1715 жылы қалмақтарға тұтқынға түседі. 1733 жылға дейін қалмақтардың қолында болды. Ол қалмақтарға зеңбірек құюды, баспахана жасап, әріп құюды үйретеді. Жан-жақты әскери дайындығы бар жоңғарлар 1710-1711 жж. қазақ жеріне басып кіріп соғыс жүргізді. Олар 1717 жылы жазда Аякөз өзені жағасында қазақтардың 30 мың жасағын талқандады. Келесі жылы жоңғарлар қазақтарды Бөген, Шаян, Арыс өзендері бойында тағы да қырады. === Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама === 1723 жылы ерте көктемде жоңғарлар қазақ жеріне тағы да соғысуға келді. Шуна Дабо деген қалмақ басқарған бұл шайқас екі бағытта жүруі тиіс еді. Бірінші бағыт Қаратауды басып өтіп, Шу мен талас өзендеріне шығу болса, екінші бағыт қазақтарға соққы беріп, Шыршық өзеніне жету болатын. Бұл жоспарды іске асыру үшін әскерлер жеті топқа бөлініп, оның бірі Жетісу Алатауының етегіндегі Балқаш көліне құятын төрт өзеннің бойына топтастырылды. Қалмақтың ірі қолбасшысы Амурсана басқарған 70 мың адамнан тұратын екінші бір тобы Іле өзені бойына, Кеген өзенінің солтүстік жағасына, Нарын өзенінің күншығыс жағынадғы Кетпен тауы баурайына орналасты. Бейғам отырған қазақтар аямай қырылды. Жоңғарлар Жетісуды, Ұлы жүзді қырып-жойып, Ұлы жүз, Кіші жүз жеріне де жетті. Халық басы ауған жаққа шұбырды. Ұлы Жүз бен Орта Жүздің қазақтары Самарқан пен ходжентке қарай шұбырды. Кіші жүз қазағы хиуа мен Бұхараға ағылды. Босқындардың біразы Сырдың сол жағындағы Алакөл маңына топтасты. Халық бұл кезеңді «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деп атады. «Елім-ай» деген ән туды. Халық ең соңында бірігудің қажеттігін түсінді. 1728 жылы Әбілхайыр бастапан Кіші жүз жасақтары, Тайлақ батыр, Саурық батыр бастапан әскерлер Ырғыз уезінің оңтүстік шығыс бетіндегі Бұланты өзенінің жағасында «Қара сиыр» деген жерде қалмақтарға қарсы соққы берді. 1730 жылы көктемде Балқаш көлі маңында тағы соғыс басталды. Бөгенбай, Қабанбай, Наурызбай, сияқты батырлар бастапан қазақ жасақтары жоңғарларға аяусыз соққы берді. Бұл жер кейін «Аңырақай» деп аталып кетті. Шуно Дабо бастапан қалмақтар Іле өзені бойымен шығысқа қарай қашуға мәжбүр болды. Қазақ жерін азат ету жолындағы соғысты жеңіспен аяқтау үшін Үш жүздің әскерлері Шымкентке таяу Ордабасы деген жерге жиналды. Қолбасшы болып Әбілхайыр мен Бөгенбай сайланды. Осы тұста Тәуке ханның баласы Үлкен Орда иесі Болат хан қайтыс болды. Таққа талас басталды. Болат ханның інісі, Орта Жүздің ханы Сәмеке (Шахмұхамед) тақтан үміткер болды. Сондай-ақ қалмақты қыруда үлкен ерлік танытқан Кіші жүз ханы Әбілхайырда тақтан дәмеленді. Алайда аға хан болып Болаттың үшінші ұлы Әбілмәмбет сайланды. Әбілхайыр бұған наразы болып, майдан шебінен әскерін алып кетті. Сәмеке де Шу бойымен Бетпақдалаға қарай өз әскерін алып кетті. Жоңғарларға қарсы майдан әлсірей бастады. Ұлы Жүздің ханы Жолбарыс жоңғарлармен мәмлеге баруға мәжбүр болды. Осы тұста әрбір жүздің ішінде феодалдың бытыраңқылық күшейді. Кіші жүз сұлтандары Батыр мен Нұралы (Әбілхайырдың баласы) өз алдына ел биледі. Сол сияқты Орта жүзде Күшік пен барақ сұлтандардың да өз иеліктері болды. Қазақ хандығының Бұхара, хиуамен қатынасы да нашар болды. Еділ өзені бойында қалмақтар мен башқұрттар Кіші Жүздің жеріне шабуыл жасап, үнемі қауіп туғызды. == Қазақ хандығының саяси-әлеуметтік жағдайы== === Қазақтардың өзара саяси қарым-қатынасы === 16 ғасырда қазақ хандығы солтүстікте құрылған Сібір хандығымен (орталығы Түмен) шектесті. 1563 жылы Шайбани әулеті мен Тайбұғы руы арасындағы ұзақ жылдар бойы жүргізілген күрестен кейін Сібір хандығы Шайбани әулеті Көшім ханның қолына көшті. Сібір хандығының халқы түркі тілдес қырық рудан құрылған және угар тайпаларының жиынтығынан тұрды. Хандықтың негізгі халқы түркі тілдес «Сібір татарлары» деген атпен белгілі болды. Сібір хандығы Қазақстанмен саяси және сауда байланысын жасап тұрды. 1552 ж. Ресей Қазан қаласын жаулап алғаннан кейін, ол Сібір хандығымен көрші болып шықты. 1581 ж. Ермактың сібірге жорығы басталды. Көшім хан жеңілгенмен, Ермак жеңісті баянды ете алмады, ол 1584 ж,. қаза тапты. Бірақ Сібір хандығы да көтерілмеді. Сөйтіп ол 1598 жылы Ресей құрамына енді. 17 ғ. 2 ж. Қазақ хандығының жағдайы нашар болды. Өзара қырқысты пайдаланған жоңғарлар Жетісудың бір бөлігін басып алып осы аймақта көшіп жүрген қазақтар мен қырғыздарды бағындырды. Бұқара әскерлері Ташкентті алып, қазақтарды ығыстыра бастапан кезде, қазақ хандарының бірі Жәңгір Бұқар әміршісін жоңғарларға қарсы күресу үшін әскери одақ жасауға көндірді. Жәңгір жоңғарларға қарсы жорықта 1652 ж. қаза тапты. 17 ғ. 90-ж-да жоңғарлардың қазақ жеріне шабуылы бәсеңдеді. Бұл кезде қазақ хандығының нығаюы, қырғыздар мен қазақтар арасындағы одақ және оған қарақалпақтардың қосылуы күшті жүрді. === Қазақ хандығының саяси-әлеуметтік шағы === Феодалдық қанау көптеген салық түрін енгізді. Малшыдан зекет, егіншіден ұшыр жиналды. Ең жоғары басқарушы хандар болды. Олар тек Шыңғыс тұқымынан шықты. Феодалдық шартты жер иеленушілік, жерге меншіктің тұрақты түрлері, әсіресе Қазақстанның оңтүстік аудандарында, Сыр бойындағы қалалар аймағында қалыптасты. Олардың сойырғал, иқта, милк, вакуф сияқты түрлері болды. Ханнан тархандық құқық алып, сыйлық жерді иеленушілер онда тұратын егіншілерден, қолөнершілерден өз пайдасына салық жинады. Қазақ қоғамын әлеуметтік-таптық топтарға бөлу негізіне әл-ауқаттылық жағдайынан гөрі, әлеуметтік шығу тегі негізге алынды. Жоғары аристократтық топ ақсүйектерге Шыңғыс әулеттері хандар, сұлтандар, оғландар төрелер, қожалар жатты. Ал басқа халық әл-ауқатына қарамастан қара сүйекке жатқызылды. ==Қазақ хандығының аймақтық-әкімшілік бөлінісі== {{Main|Қазақ хандығының дәстүрлі аймақтық-әкімшілік құрылымы}} [[Қасым хан]] кезінде Қазақ хандығы велаяттарға бөлінді. [[Сурет:Казахское ханство1520.png|thumb|Қазақ хандығының [[Қасым хан]] кезіндегі аймақтық-әкімшілік бөлінісі]] {| class="wikitable sortable" |- ! <small>Велаят</small> || Ауданы || Астанасы || Алғашқы ханы |- |----- style="background:#CCCCFF; height:2px" |colspan="4" | |----- |align="center"|'''[[Түркістан велаяты|Түркістан]]''' ||align="center"|[[Оңтүстік Қазақстан]] ||align="center"|[[Сығанақ]] ||align="center"|[[Жәдік сұлтан]] |- |----- style="background:#CCCCFF; height:2px" |colspan="4" | |----- |align="center"|'''[[Ұлытау велаяты|Ұлытау]]''' ||align="center"|[[Орталық Қазақстан|Орталық]], [[Солтүстік Қазақстан|Солтүстік]] және [[Шығыс Қазақстан]] ||align="center"|[[Орда-базар]] ||align="center"|[[Айтбек сұлтан]] |- |----- style="background:#CCCCFF; height:2px" |colspan="4" | |----- |align="center"|'''[[Жетісу велаяты|Жетісу]]''' ||align="center"|[[Жетісу]] ||align="center"|— ||align="center"|— |- |----- style="background:#CCCCFF; height:2px" |colspan="4" | |----- |align="center"|'''[[Сарайшық велаяты|Сарайшық]]''' ||align="center"|[[Батыс Қазақстан]] ||align="center"|[[Сарайшық]] ||align="center"|[[Өзек сұлтан]] |- |} [[Тәуке хан]] кезінде Қазақ хандығы жүздерге бөлінді. [[Сурет:Қазақ хандығы.png|thumb|Қазақ хандығының [[Тәуке хан]] кезіндегі аймақтық-әкімшілік бөлінісі]] {| class="wikitable sortable" |- ! <small>Жүз</small> || Ауданы || Астанасы || Алғашқы ханы |- |----- style="background:#CCCCFF; height:2px" |colspan="4" | |----- |align="center"|'''[[Ұлы жүз]]''' ||align="center"|[[Оңтүстік Қазақстан]] ||align="center"|[[Ташкент]] ||align="center"|[[Қарт-Әбілқайыр хан]] |- |----- style="background:#CCCCFF; height:2px" |colspan="4" | |----- |align="center"|'''[[Орта жүз]]''' ||align="center"|[[Орталық Қазақстан|Орталық]], [[Солтүстік Қазақстан|Солтүстік]] және [[Шығыс Қазақстан]] ||align="center"|[[Түркістан (қала)|Түркістан]] ||align="center"|[[Қайып хан]] |- |----- style="background:#CCCCFF; height:2px" |colspan="4" | |----- |align="center"|'''[[Кіші жүз]]''' ||align="center"|[[Батыс Қазақстан]] ||align="center"|[[Қазалы]] ||align="center"|[[Әбілқайыр хан (Кіші жүз)|Әбілқайыр хан]] |- |} ==Қазақ хандығының хандары== ===Хандарды сайлау дәстүрі=== {{Main|Хан көтеру}} Таққа үміткер сұлтандар мен ақсүйектердің көпшілігінің келісімін алған соң, хандықтағы ең беделді сұлтандар мен билер оны жұқа ақ киізге отырғызған, киіз шетінен ұстап үш рет көтеріп, бірнеше рет “Хан! Хан! Хан!” деп айқайлаған”. Ақ киіз дала шөбіне тиер-тиместе көпшілік оны аспанға қайта-қайта көтеріп түсірген. Содан кейін жиналған жұртшылық хан отырған тақ есебіндегі киізді “хан талапай” жасап осы тарихи оқиғаға қа-тысуының куәсі әрі тәбәрік ретінде бөліп-бөліп алған. Кейін той басталып, ол бірнеше күнге жалғасқан. Хан көтеруге келген көпшілік мұнда бірнеше күн тыныққан, сондай-ақ беделді қайраткерлер мемл. маңызды істерді ақылдасқан. Жаңа ханға ел ішіндегі жайттарды мәлімдеген. ===Хандар тізімі=== {{Main|Қазақ хандары}} {{Main|Қазақ хандарының шежіресі}} # [[Керей хан]], [[Болат сұлтан]] ұлы, [[Орыс хан]] шөбересі 1465—1474 жылдары билеген. # [[Әз-Жәнібек хан]], [[Барақ хан]] ұлы, [[Орыс хан]] шөбересі 1474—1480 жылдары билеген. # [[Бұрындық хан]], [[Керей хан]] ұлы, 1480—1511 жылдары билеген. # [[Қасым хан]], [[Әз-Жәнібек хан]] ұлы, 1511—1522 жылдары билеген. # [[Момыш хан]], [[Қасым хан]] ұлы, 1522—1523 жылдары билеген. # [[Тайыр хан]], [[Әдік сұлтан]] ұлы, 1523—1533 жылдары билеген. # [[Бұйдаш хан]], [[Әдік сұлтан]] ұлы, 1533—1538 жылдары [[Жетісу]] өңірін билеген. # [[Тоғым хан]], [[Жәдік сұлтан]] ұлы, 1533—1537 жылдары билеген. # [[Ахмет хан]], [[Жаныс сұлтан|Жаныш сұлтан]] ұлы, 1533—1535 жылдары [[Сырдария]] маңын билеген. # [[Хақ-Назар хан]], [[Қасым хан]] ұлы, 1538—1580 жылдары билеген. # [[Шығай хан]], [[Жәдік сұлтан]] ұлы, 1580—1582 жылдары билеген. # [[Тәуекел хан]], [[Шығай хан]] ұлы, 1582—1598 жылдары билеген. # [[Есім хан]], [[Шығай хан]] ұлы, 1598—1628 жылдары билеген. # [[Есімұлы Жәнібек хан|Жәнібек хан]], [[Есім хан]] ұлы, 1628—1643 жылдары билеген. # [[Салқам Жәңгір хан]], [[Есім хан]] ұлы, 1643—1652 жылдары билеген. # [[Батыр хан]], [[Бөлекей|Бөлекей сұлтан]] ұлы ([[Әз-Жәнібек хан]] ұлы, [[Өсеке сұлтан]]ның ұрпағы), 1652—1680 жылдары билеген. # [[Тәуке хан]], [[Салқам Жәңгір хан|Жәңгір хан]] ұлы, 1680—1715 жылдары билеген. # [[Қайып хан]], [[Хысырау сұлтан]] ұлы ([[Есім хан]] ұрпағы), 1715—1718 жылдары билеген. # [[Болат хан]], [[Тәуке хан]] ұлы, 1718—1729 жылдары билеген. # [[Әбілмәмбет хан]], [[Болат хан]] ұлы, 1729—1771 жылдары билеген. # [[Абылай хан]], [[Көркем Уәли сұлтан]] ұлы, 1771—1781 жылдары билеген. # [[Кене хан]], [[Қасым сұлтан]] ұлы, ([[Абылай хан]] немересі) 1841—1847 жылдары билеген. # == Қазақ хандығының мәдениеті == Қазақ поэзиясының аса ірі тұлғалары [[Шалкиіз Тіленшіұлы|Шалкиіз]] (15 ғ.), [[Доспамбет жырау|Доспамбет]] (16 ғ.), [[Жиембет жырау|Жиембет]] (17 ғ.). Қазақтың батырлар жыры тарихи оқиғаларға құрылған. Мысалы: [[Қобыланды]], [[Ер Тарғын]], [[Алпамыс батыр|Алпамыс]], [[Ер Сайын]], [[Қамбар батыр (жыр)|Қамбар батыр]] дастандары. [[Ислам діні]] толық тарады. [[Араб жазуы]] қолданылды. 18 ғасырда қазақтар үз жүзге бөлініп өмір сүріп жатты. Әр жүздің өз ханы болды. Кіші жүзді [[Әбілқайыр хан (Кіші жүз)|Әбілхайыр]], Орта жүзде [[Сәмеке хан|Сәмеке]] (Шахмұхамед), Ұлы Жүзде - [[Жолбарыс]], [[Түркістан қаласы]]н астана еткен Үлкен Орданың ханы [[Тәуке]] еді. Қазақ жерінде орталықтанған мемлекет болмауын көршілері өз пайдасына шешуді ойлады. Оңтүстік-батыстан [[Жайық казак-орыс әскері|Жайық казактарының]] қолдауымен [[Еділ]] бойындағы башқұрттар, қалмақтар Кіші жүзге тынымсыз шабуыл жасады. Солтүстіктен [[Қазақстан аумағындағы казак әскерлері|Сібір казактары]] тыным бермеді. Орта Азиядағы [[Бұқара]] мен [[Xиуа]] хандықтары да қазақ жерінен дәмелі болды. Олардың бәрінен асып түскен [[жоңғарлар]] еді. == Қазақ хандығының 550 жылдығы == {{Main|Қазақ хандығының 550 жылдығы}} Мерейтойдың шығыны шамамен 23 млрд теңге ($124,19 млн) болады деп күтілуде. Қазақ хандығының 550 жылдығы [[Қазақстан]]ның бүкіл аймақтарында тойланады. Ал маңызды іс-шаралар қыркүйек айында [[Жамбыл облысы]], [[Тараз]] қаласында өтеді. Себебі осы аумақта хандықтың негізі қаланған деп есептелінеді. Тараздағы іс-шараларды өткізуге 13,47 млрд теңге жұмсалады. Бірақ, кейбір тарихшылар Жәнібек пен Керей хандардың мемлекетінің орталығы [[Алматы]]ға жақын аумақта болған деп, мерейтой жоспарын сынға алды. Қазақ хандығының мерейтойын тойлау шеңберінде 1 млрд теңгеге 10 бөлімді [[Қазақ елі (телесериал)|«Қазақ елі»]] атты сериал мен осы атаулы 375 млн теңгеге анимационды сериал түсіріледі. Қазақ хандығы туралы деректі фильм түсіруге 250 млн теңге бөлінеді. [[Ілияс Есенберлин]]ның «Көшпенділер» трилогиясын баспадан шығаруға 106,6 млн теңге бөлінеді. Таразда шығыны 506,8 млн теңге болатын театрланған қойылым болады. «Мәңгілік ел» тақырыбына ақындар айтысы өтеді. 550 жылдық құрметіне монумент тұрғызылады (501,8 млн теңге). «Тараз — ғасырлар куәсі» атты көрме өтеді. Қазақша күрес пен басқа да ұлттық спорт түрлерінен халықаралық турнир өтеді. Басқа да шығындар: «Ұлы көш» фильмі (150 млн теңге) түсірілуіне, «Тамгалы» Мемлекеттік тарихи-мәдени табиғи қорық-музей құрылысына (100 млн теңге), «Керей-Жәнібек», «Қазақ елі» спекталі қойылуына және «Қазақ хандығы» балетіне (68 млн теңге), [[Қожа Ахмет Ясауи]] кесенесін қалпына келтіру жұмыстарына (20,4 млн теңге) жұмсалады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.mfa.kz Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрлігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110929145154/http://www.mfa.kz/ |date=2011-09-29 }} <!-- * [http://kazakhstan.awd.kz/theme/t10_2.html Қазақ хандығы] Битий лінк --> * [http://www.hrono.info/geneal/geanl_ok_2.html Орыс-хан. Қазақ хандығы] * [http://www.unesco.kz/natcom/turkestan/r07_turkest_cap.htm Түркістан - Қазақ хандығының елордасы] * [http://www.unesco.kz/heritagenet/kz/content/ Юнеско сайтындағы Қазақстан тарихы] <!-- * [http://www.1465.kz Қазақ хандығына арналған сайт] Битий лінк --> * [http://www.550kazakhan.kz Қазақ хандығының 550-жылдығына арналған сайт] {{wikify}} {{Қазақ хандары}} [[Санат:Қазақ хандығы]] [[Санат:Қазақ мемлекеті]] [[Санат:Еуропаның тарихи мемлекеттері]] [[Санат:Азияның тарихи мемлекеттері]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] [[Санат:1731 жылы таратылғандар]] [[Санат:Түркі мемлекеттері]] [[Санат:Түркі әулеттері]] jank09eqzr7cm9yhsq0fy3qcoedeslg Ыстанбұл 0 11854 3063800 3056194 2022-08-24T15:41:03Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік бөлінісі */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Ыстанбұл |шынайы атауы = {{lang-tr|İstanbul}} |сурет = Istanbul collage 5j.jpg |жағдайы = |ел = Түркия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = |lat_deg =41 |lat_min =0 |lat_sec =36 |lon_dir = |lon_deg =28 |lon_min =57 |lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(10034830)_region:TR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Түркияның әкімшілік бөлінісі{{!}}Ил |аймағы = |кестедегі аймақ = Ыстанбұл(ил){{!}}Ыстанбұл |аудан түрі = |ауданы = |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Уәли |басшысы = Екрем Имамоғлы |құрылған уақыты = 667 жыл бiздiң э. д. |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Византий, Жаңа Рим, Константинополь |статус алуы = |жер аумағы = 5343 |биiктiктiң түрi = Биіктігі Нум |орталығының биiктігі = 100 |климаты = [[Субтропиктер|Субтропикалық]] |ресми тілі = Түрік тілі|Түрік тілі |тұрғыны = {{Өсім}} 15,067,724<ref name="Population of Turkey">{{cite web|url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27587|publisher=[[Turkish Statistical Institute]]|title=The Results of Address Based Population Registration System, 2017|date=1 February 2018|accessdate=1 February 2018}}</ref> <!-- do not add update figure as that stat is only published once a year due to legal reasons --> |санақ жылы = 2018 |тығыздығы =2,900 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[Түріктер]] |конфессионалдық құрамы = [[Мұсылман]]дар |этнохороним =Ыстамбұлдықтар |уақыт белдеуі = +3 |DST = бар |телефон коды = +90 252 |пошта индексі = |пошта индекстері = 34010-34850 <br /> 80000-81800 |автомобиль коды = 34 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Istambul |сайты = https://www.ibb.istanbul |сайт тілі 1 = tr |сайт тілі 2 = en }} '''Ыстанбұл''' ({{lang-tr|İstanbul}}), ертеде '''Византий''', кейіннен '''Константинополь''' — [[Түркия|Түркияның]] аса ірі [[Түркия қалаларының тізімі|қаласы]], негізгі сауда, өнеркәсіп және мәдениет орталығы, елдің басты портты қаласы. Бір-бірімен көпірлер және туннельдер арқылы байланысып тұрған, оны [[Еуропа|еуропалық]] (негізгі) және [[Азия|азиялық]] бөліктерге бөлетін [[Босфор бұғазы|Босфор бұғазының]] жағалауларында орналасқан. Ыстанбұл халық саны 15 миллион адам, бұл Түркия халқының 19%-ын құрайды.<ref>https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=The-Results-of-Address-Based-Population-Registration-System-2021-45500&dil=2 Түркия Статистка Институты (ағылшынша). 31 желтоқсан 2021.</ref> Халық саны бойынша, Еуропа тарихындағы алғашқы миллионер-қала. [[Рим империясы|Рим]], [[Шығыс Рим империясы|Византия]], [[Латын империясы|Латын]] және [[Осман империясы|Осман империяларының]] бұрынғы астанасы. ==Қала тарихы== Бірінші елді мекендердің іздері қаланың Азия жағында байқалған ([[Кіші Азия|Анадолы]]) және неолит дәуіріне тиесілі. Қазіргі [[Топқапы|Топкапы сарайының]] маңайындағы алғашқы елді мекендер қола дәуіріне жатқызылуы мүмкін. Адамдардың ең алғашқы қоныстануы б.з.д 6700 жылға жатқызылады. ==Тұрғыны== [[Сурет:Istiklal busy afternoon.JPG|нобай|солға|Демалыс күндері Истикляль көшесіне шамамен 3 миллион адам келеді.]] Ыстанбұл өз тарихының көп бөлігінде әлемнің ірі қалаларына кірді. Б.з.д 500 жылдары 400 000-нан 500 000-ға дейінгі халқы бар Константинополь әлемнің үлкен қаласы деген атаққа талас-тартыста өзінің ізашары Римді басып озды. XII ғасырға дейін [[Бағдат|Бағдад]], Чанъань, Кайфэн мен [[Мерв]] секілді басқа ірі қалалармен халықтың тығыз қоныстанғандығы бойынша бәсекелесіп келді. Одан кейін ол ешқашан әлемнің ең үлкен қаласы бола алған емес, бірақ 1500ж.-дан 1750ж.-ға дейін [[Лондон]] басып озғанша Еуропаның ірі қаласы болып қалды. Түрік статистикалық институтының деректері бойынша, 2014 жылдың аяғында Ыстанбұл қаласының халқы 15 029 231 адамды құрады, бұл ел халқының 18,6% -ын құрады. Басқа мәліметтерге сәйкес, сол жылы қаланың тұрғындары 14 657 434 адамды құрады. Қалалық муниципалитеттің 97-98%-ы 2007 ж. 89%-бен және 1980 ж. 61%-бен салыстырғанда қаланың жетер шегінде еді. Қала тұрғындарының 64,9% -ы (2/3) еуропалық жағында және 35,1% -ы (1/3) Азия жағында тұрады. Ыстанбұл - Еуропаның ең үлкен қаласы, бірақ еуропалық бөлігі халық саны жөнінен Мәскеуден әлі де төмен. Халық саны бойынша қала Шанхай, Бейжің, Лагостан (Чунцинді қоспағанда) кейінгі 4-ші орынды иемденсе де, ол қалалық шекаралар бойынша бар болғаны 24-ші орында және қаланың шегі агломерацияға теңдей болғандықтан қалалық агломерация бойынша 18-ші орында. Бүгінде ол Мәскеумен бірге Еуропадағы ең ірі қалалық агломерациялардың бірі және Ыстанбұл халқының жыл сайынғы 3.45% өсуі [[ЭЫДҰ|Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы]] елдерінің жетпіс сегіздігінің ең үлкені. ХХ ғасырдың екінші жартысында халық санының өсуі байқалды, қаланың халқы [[1945 жыл]]дан 2000 жылға дейін он есе өсті. Өсу қала шекараларын кеңейтуге байланысты, әсіресе, 1980 және 1985 жылдар аралығында, халқы шамамен екі есе өскен. ХХ және ХХІ ғасырлардағы елеулі өсім Түркияның шығыс аймақтарынан келген мигранттарға жұмыс табуға және жақсы өмір жағдайларын қалыптастыруға мүмкіндік болды. Жетi солтүстiк және шығыс провинциялардан шыққан қала тұрғындарының саны осы провинциялардың тұрғындарынан жоғары; Ыстанбұлдың жарты миллионнан астам тұрғыны Сивас пен Кастамону провинцияларынан тұрады. Ыстанбұл әлемде қабылданған босқындар саны бойынша әлемде (559 мың адам) бірінші орынды иеленіп, түрлі елдерден келген көптеген мигранттар қаласы болды. Онда қала тұрғындарының 28% ғана туылды. Еуропа жағалауының ең көп қоныстанған аудандары, әдетте, қала орталығының солтүстік-батысында, батысында және оңтүстік-батысында орналасқан; Азиялық жағынан ең көбі - [[Үскүдар]]. == Этимология == Алғашқысы түрiк топонимының ескертуi {{unicode|'''İstanbul'''}} ({{IPA|[isˈtanbul]}} — иста́нбул, жергiлiктi айтылу {{IPA|ɯsˈtanbul}} — ыста́нбул араб және түрiк көздерде көрiнiп қалады. Атауды қанағатты ғылыми бұны түсiндiру бар болмайды. Истанбул - болған бұл болған Константинополь болған шығу болжам бар болады, бiрақ оның дәлелдердiң түзулерi, алмағанында емес, шамаланған бастапқы форманың аралығында айырмашылық және түпкi өте бұл болжамды қабылдауға болу үшiн едәуiр сол үшiн. Бұрынғы атаулар: Византий, Жаңа Рим, Константинополь. Ресми атау: İstanbul (Ыстанбұл). Ыстанбұлдың ғасырлар бойы әр түрлі атаулары болған. Бұл қала аттары, кент тарихының әр түрлі кезеңдеріне байланысты. Бұлардың тарихы кезеңе орай Византия, Августа Антонина, Нова Рома, Константинополис, Константиния, Исламбол және Истанбул деп аталған. Бұның сыртында моңғолдар Чакдурян, поляктар Канатория, чехтер Айлана, мажарлар Визендувар деп атаған.<ref>İstanbul Efsaneleri, Kitapçık, Focus Dergisi Eki, Temmuz 2005, 38 Sayfa</ref> Тарих бойы Ыстанбұл кентіне аз уақыт ішінде көп атаулар берілген, түркілер тарапынан ортақ қабылданған және бүгінде де пайдаланылатын Ыстанбұл болатын. Бұл атау "''eis tin polin''" ({{lang-el|εις την πόλιν}}) сөз тіркестерінен келген деп саналады.<ref name="Nişanyan, Taraf">{{Web kaynağı | url = http://www.taraf.com.tr/sevan-nisanyan/makale-istanbul.htm | başlık = Kelimebaz: İstanbul | erişimtarihi = 30 Haziran 2010 | yayımcı = [[Sevan Nişanyan]] | arşivurl = http://web.archive.org/web/20131029195555/http://www.taraf.com.tr/sevan-nisanyan/makale-istanbul.htm | arşivtarihi = 29 Ekim 2013}}([https://web.archive.org/web/20100619043716/http://www.taraf.com.tr/sevan-nisanyan/makale-istanbul.htm WebCite®])</ref> Бұл тіркес грекшеден аударғанда "шаһарда", "шаһардың ішінде", "шаһардың іші" мағынасына келеді.<ref name="Nişanyan, Taraf"/> Сондай-ақ халық арасында "н" үнді дыбыс болғандықтан, "п" дыбысы "б" дыбысына ауысқандығы айтылады.<ref name="Nişanyan, Taraf"/> Бұл мағынадағы Истанбул сөзінің тегі көптеген дереккөздерінде көрсетіледі. Б.з. 2-ші жүзжылдығынан армян дереккөздерінде Станбол не Стинбол формасында шаһар аты аталады, түрікшеге бұл осы тілден енген сөз болуы мүмкін<ref name="İ.İ.E. isim">{{Kitap kaynağı| son = Göncüoğlu| ilk = Süleyman Faruk| yazarurl = | yardımcıyazarlar = | yıl = 2010| başlık = İstanbul'un İlkleri Enleri| yayımcı = Ötüken| yer = İstanbul| id = ISBN 978-975-437-753-8 | dil = Türkçe | bölüm = En çok ismi olan şehir | sayfalar = 233}}</ref>. Халук Тарканның зерттеулері бойынша "ыстанбұл" сөзінің арғы тегі грек немесе армянша емес, түрікше болған, және "astan bolıq" дегеннен шыққан. Бұл ескі түрікшеде "кеңістік", "Тәңір қаласы" деген келеді. Түбірі ретінде ''As/qan'' (Тәңір қаласында тұрушы) сол заманда өсіп өнген Астан деген адам болған және хеттин тіліне стан деп енген. "''Bolıq''" cөзі кент дегенді білдіреді және бұл мағына бүгінгі күнде Болу, Гелиболу, Хайраболу, Ынеболу, Ниыболу, Сафраболу және Тиреболу сияқты мысалдарын келтірген болады. Бұл екі сөз "''Astan-bolıq''" бізге "аспан қаласы" деген мағына береді.<ref name="A.D.">{{Dergi kaynağı| son = Tarcan | ilk = Halûk | yazar = | yardımcıyazarlar = | yazarlink = | başlık = İstanbul'un Kökü Tartışması | dergi = Aydınlık | sayfalar = 62,63 | yıl = 2010 | ay = Temmuz | id = ISSN 1301-6679}}</ref> Осман заманында қолданылған аттар әр түрлі болғанымен орталық шаһар сөзі бүкіл ел аумағында өзгермеген. Осман империясы заманынан Ыстанбұл қаласына мұраға қалған жоғарғы әкімшілік басқармасы орналасқан қала, сол заманнан солай аталып келе жатыр. Рим басқыншылығы астында болған қаланың провинциясы Тракия, ол Битинияның Анадолы жағы болған.<ref name="Bithynia">{{Web kaynağı | url = http://www.pontos.dk/publications/books/bss-7-files/the-bithynian-cities | başlık = The Bithynian cities under the later empire | erişimtarihi = 30 Haziran 2010 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20131029192919/http://www.pontos.dk/publications/books/bss-7-files/the-bithynian-cities | arşivtarihi = 29 Ekim 2013}} {{en icon}} ([https://web.archive.org/web/20120301122050/http://www.pontos.dk/publications/books/bss-7-files/the-bithynian-cities WebCite®])</ref> === Византия === Византий ([[Грек тілі|грекше]]: ''Βυζάντιον'', [[Латын тілі|латынша]]: ''Byzantium''), Ыстанбұлдың белгілі алғашқы атауы. Б.з.д 667 жылы [[Ежелгі Армения|Ежелгі Грекиядағы]] Мегара шаһарынан орын тепкен [[Дорийлықтар|дорилік]] [[гректер]] бүгінгі күнгі Ыстанбұл орнындағы бекіністің негізін қалаған және жаңа бекініске Визас немесе Византтың (грекше: Βύζας немесе Βύζαντας) патшасының құрметіне ''Byzantion'' атауын берген.<ref>{{Dergi kaynağı|author=Georgacas, Demetrius John |year=1947 |title=The Names of Constantinople |journal=Transactions and Proceedings of the American Philological Association |volume=78 |pages=347–67 |doi=10.2307/283503 |url=http://jstor.org/stable/283503 |publisher=The Johns Hopkins University Press }}</ref><ref>{{harvnb|Evans|2000|p=16}}</ref> Біздің заманымыздың 1 жүзжылдығына дейін аталған, ''Byzantium'', шынайы атауы ''Byzantion'' [[Ежелгі Рим|Римдіктер]] басып кірген соң олардың тарапынан латындандырылды. === Аугуста Антонина === ''Аугуста Антонина'', 3 жүзінші жылдың басында [[Рим императоры]] Септимус Северустың ұлы Антониус (кейінгі Рим императоры [[Каракалла]]) құрметіне қала атауы қысқа уақытқа аталды.<ref>Necdet Sakaoğlu (1993). "İstanbul'un adları". ''Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi''. Türkiye Kültür Bakanlığı.</ref> === Нова Рома === 330 жылы Рим императоры [[Ұлы Константин|Константин I]] тарапынан Рим империясының астанасын болып жарияланған соң, қалаға латынша ''"Жаңа Рим"'' деген мағына беретін ''[[Нова-Рома|Нова Рома]]'' (грекше: ''Νέα Ρώμη,'' Nea Roma) атын қойды және бұл атты қанша көтермелеуге тырысқанымен бұл атау аса қабылдана қоймады.<ref>{{harvnb|Room|2006|pp=177}}</ref> == Ортақ ұсыныс == Ыстанбұлдың еуропалық бөлігі азиялық бөлігімен [[Византия]] көпірі арқылы (ұзындығы 1560 м) және паромдармен байланысады. Ыстанбұл мемлекеттің ең ірі сауда-қаржы, өнеркәсіп, мәдени және ғыл. орталығы. Елдің өнеркәсіп өнімінің 60%-ын береді. Мұнда машина жасау, [[химия]], [[цемент]], дәмді тағамдар, жеңіл (тоқыма, аяқ киім, тігін), жиһаз, қағаз, әйнек өнеркәсібі жақсы дамыған. Қалада 3 [[университет]], экономика және сауда академиясы, мәнерлі өнер және кескіндеме, археологиялық музей, қышқалдары музейі, муниципалдық музей, т.б. бар. Қала алғашында ([[330]] – [[1453]]) [[Рим]] императоры Константиннің құрметіне [[Константинополь]] деп аталды. [[395]] – [[1453]] жылы [[Византия]] мемлекетінің, [[1453]] – [[1918]] жылы [[Осман]] сұлтандығының, [[1918]] – [[1923]] жылы [[Түркия]]ның астанасы болды. Ыстанбұлда көне ескерткіштер өте көп. Олар үш дәуір сәулет ескерткіштерінен тұрады. [[Византия]] кезеңінен қалған император сарайлары мен ғибадатханалары, қасиетті [[Ирина]], [[Айя София]] музей ғимараты (іргетасы [[325]] жылы қаланған), қасиетті [[Килисе]] – [[Димаси]] (11 ғасырдың 2-жартысы) шіркеуі сақталған. Сонымен қатар ортағасырлық түрік өнерінен [[Анадолухисары]], [[Румелихсары]] ([[1452]]), [[Едлкуле]] ([[1457]]) қамалдары; [[Шахзаде]] ([[1548]]), [[Фатих]] – [[Исами]], [[Баязит]], [[Сулеймание]] ([[1550]] – [[1557]]), [[Енисали]], [[Ахмадие]] (Көгілдір мешіт, [[1609]] – [[1617]]) мешіттері сақталған. Қазір музей саналатын Топкана сұлтанның кешен-сарайы (15 – 19 ғасырлар), т.б. көптеген кесенелер мен фонтандар қала сәулетінің құрамдас бөлігі болып табылады. 18 ғасырдан Ыстанбұл сәулетіне Батыс [[Еуропа]] стилі ене бастады. Қазіргі заманғы ірі қоғамдық ғимараттар да бой көтерді. Қаладағы тарихи орындарды біріктіретін Ататүрік атынд. мәдени орталық, т.б. мәдени, денсаулық мекемелері бар. == География == [[Сурет:Istanbul and Bosporus big.jpg|thumb|220px|right|Стамбұл ғарыштан көрінісi]] Ыстанбұл төбелі жерде Түркияның солтүстік-батысында орналасқан. Қаланың алаңы — 1 538, 77 км². Қаланың координаттары — {{coord|41|00|N|29|00|E|type:city(10034830)_region:TR}}. Ыстанбұл Босфор бұғазында үстiнде жатырады. == Әкімшілік бөлінісі == === Ыстамбұлдың тарихи аудандары === ''Еуропа:'' Айвансарай, Ақсарай, Байрампаша, Бақыркөй, Балат, Бебек, Бешікташ, Беязыт, Ғазиосманпаша, Галата, Долмабахче, Йешілкөй, Зейтінбұрны, Кяғытхане, Қапалы Чаршы, Вефа, Джибали, Зейрек, Қабаташ, Қасымпаша, Лалелі, Ортакөй, Пера, Сарыйер, Сұлтанахмет, Сулыкуле, Тақсим, Фатих, Фенер, Шұқыржұма, Шишлі, Еминөңі, Эйүп. ''Азия:'' * Қадыкөй * Үскідар {|class="graytable" |+ | width="25%"|[[File:Istiklal_str._Istanbul_-_panoramio.jpg|center|250px]] | width="25%"|[[File:Taksim_monument_and_mosque.jpg|center|250px]] | width="25%"|[[File:Constantine_Obelisk.jpg|center|250px]] | width="25%"|[[File:View_of_Levent_financial_district_from_Istanbul_Sapphire.jpg|center|250px]] |- | align="center"|Ыстамбұлдың бас сауда көшесі — Истиқляль | align="center"|Тақсим алаңы | align="center"|Сұлтанахмет алаңы | align="center"|Левент ауданындағы тұман |} [[File:Map of the Districts of Istanbul.png|thumb|260px|right|Қаланың әкімшілік бөлінісі]] == Климат == Ыстанбұл субтропиялық ауа райының аймағының шетiнде орналасады, дегенмен сонымен бiрге солтүстiктен ызғырықтарының ықпалы бар болады. +3 аралығында температура Ыстанбұлда қыстыгүнi орташа және 9 C. Қыс салқын және дымқыл. Ыстанбұлдағы температураның төменгi жұқа тақтайшасы егдеге төменде 0 C орташа 21 күндерi жидиды. Әрбiр дерлiк қар қыстыгүнi түсiп қалады. Ауа райы бойынша жазғытұрым және күз жағымды жұмсақ, бiрақ бейiм қатты температура айырымдарына. Ыстанбұлда жазды күнi салыстырмалы ыстық, орташа температура 19 C 28 C ке, биiк ауа ылғалдылықтың мерзiмдерiнде болады. Қаладағы қақтама дегенмен сирек болады, және температураға өте сирек 35 C және одан жоғары жетедi. Тұнбалардың 850 мм, 123 жаңбырлы күндерге жуық шамамен дәл келетiн жауындардың түрiнде жылда орташа түсiп қалады.Қала егде, жазды 2000 сағаты күн болады. Жылдық орта мөлшердегi салыстырмалы ылғалдық әрдайым биiк, орташа 71 шамасында, [[Сурет:Istanbul view.jpg|left|250px|thumb|right|<center>Ақпан айы]] {| class="wikitable" border=1 !rowspan=2 align="center"|Ай !colspan=2 align="center"| Ыстық !colspan=2 align="center"| Суық !rowspan=2 align="center"|Жамбыр күндер !rowspan=2 align="center"|Ашық күндер |- !орта !Абсолют !орта !Абсолют |- |Қаңтар |align="center"|9 |align="center"|19 |align="center"|3 |align="center"|<math>-</math>13 |align="center"|18 |align="center"|2.6 |- |Ақпан |align="center"|9 |align="center"|24 |align="center"|2 |align="center"|<math>-</math>16 |align="center"|15 |align="center"|3.3 |- |Наурыз |align="center"|11 |align="center"|27 |align="center"|3 |align="center"|<math>-</math>11 |align="center"|14 |align="center"|4.4 |- |Сәуір |align="center"|16 |align="center"|33 |align="center"|7 |align="center"|<math>-</math>2 |align="center"|9 |align="center"|6.6 |- |Мамыр |align="center"|21 |align="center"|34 |align="center"|12 |align="center"|2 |align="center"|8 |align="center"|8.9 |- |Маусым |align="center"|26 |align="center"|37 |align="center"|16 |align="center"|6 |align="center"|5 |align="center"|10.8 |- |Шілде |align="center"|29 |align="center"|39 |align="center"|18 |align="center"|11 |align="center"|4 |align="center"|11.7 |- |Тамыз |align="center"|29 |align="center"|41 |align="center"|20 |align="center"|10 |align="center"|3 |align="center"|11.3 |- |Қыркүйек |align="center"|25 |align="center"|38 |align="center"|15 |align="center"|6 |align="center"|6 |align="center"|8.5 |- |Қазан |align="center"|21 |align="center"|33 |align="center"|12 |align="center"|3 |align="center"|10 |align="center"|6.2 |- |Қараша |align="center"|15 |align="center"|27 |align="center"|9 |align="center"|<math>-</math>7 |align="center"|13 |align="center"|4.6 |- |Желтоқсан |align="center"|11 |align="center"|22 |align="center"|5 |align="center"|<math>-</math>12 |align="center"|17 |align="center"|2.3 |} == Өнеркәсіп == Ытанбұлдың дамыған әртараптандырылған саласы бар. Экономика негізінен машина жасау, соның ішінде кеме жасау, химия, цемент, тамақ, жарық, баспа, [[Viko|электрлік]], ағаш өңдеу, қағаз және шыны өнеркәсібі, сауда және туризмге негізделген. Сонымен қатар, зәйтүн майы, темекі, көлік құралдары, электроника және т.б. Экономиканың негізінен жоғары қосылған құны жоғары тауарлар өндіретініне қарамастан, көптеген аз құны қосылған тауарлар белсенді түрде шығарылып, одан да көп көрінеді. Бұл кәдесыйлар, түрік тәттілері, орташа сапалы киім, ұлттық костюмдер және тағы басқалар. Жалпы қалалық ЖІӨ-нің 26% -ы ғана болса да, олардың 80% -ы экспортқа тиесілі.<ref>{{cite web|url=http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/361031.asp|publisher=NTV-MSNBC|title=Dış Ticaretin Lokomotifi İstanbul|trans_title=Istanbul is the Locomotive of Foreign Trade|lang=tr|date=2006-02-13|accessdate=2012-03-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7JvtAwk|archivedate=2013-06-04}}</ref> == Қаржылық орталық == Ыстанбұл қор биржасы - бұрынғы Ыстанбұл Алтын Биржасы мен Түрік [[Туынды қаржы құралдары|Мердігер]] Биржасын біріктіретін жалғыз қор биржасы, елдің негізгі банктеріне, шетелдік сақтандыру компанияларына және агенттіктеріне негізделген.<ref>{{cite web|last=Bilgic|first=Taylan|title=Istanbul Opens New Bourse as Erdogan Seeks to Build Finance Hub|url=https://www.bloomberg.com/news/2013-04-05/istanbul-opens-new-bourse-as-erdogan-seeks-to-build-finance-hub.html|publisher=Bloomberg News|date=2013-04-05|accessdate=2013-04-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7Jx2Ccn|archivedate=2013-06-04}}</ref> Старая биржа была основана ещё во времена Османской империи, в 1866 году. Ескі айырбастау [[1866 жыл]]ы Осман империясының күндерінде құрылды. 19-шы және 20-шы ғасырдың басында, Галатада орналасқан Банкалар көшесі (Банковая көшесі) бүкіл Осман империясының қаржы орталығы болды,<ref name="OBM">{{cite web|url=http://www.obarsiv.com/english/history.html|publisher=The Ottoman Bank Archives and Research Centre|title=History of the Bank|accessdate=2012-03-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120413230240/http://www.obarsiv.com/english/history.html|archivedate=2012-04-13|deadlink=yes}}</ref> мұнда Түркиядағы алғашқы биржа орналасқан. 1990-шы жылдарға дейін Түрік банктерінің басым бөлігі Левент және Маслак облыстарында (ағылшын тілінде) заманауи биік ғимараттарға көшкен кезде,<ref>{{cite web|url=http://www.ise.org/aboutus/History.aspx|publisher=Istanbul Stock Exchange|title=Milestones in ISE History|year=2012|accessdate=2012-03-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/60cR1ZM9E?url=http://www.ise.org/AboutUs/History.aspx|archivedate=2011-08-01|deadlink=yes}}</ref> көшелер елдегі ең маңызды қаржылық орталық болып қала берді 1995 жылы Ыстанбұл қор биржасы қазіргі ғимаратына көшті Сарыер Бүгінгі күні Ыстанбұлда тағы бір ірі бизнес орталығы - [[Аташехир]] салынды.<ref name=Bloomberg2013>{{cite web |title=Istanbul Aims to Outshine Dubai With $2.6 Billion Bank Center |author=Mark Bentley & Benjamin Harvey |url=https://www.bloomberg.com/news/2012-09-16/istanbul-aims-to-outshine-dubai-with-2-6-billion-bank-center.html |newspaper=Bloomberg Markets Magazine |date=2012-09-17|accessdate=2013-05-05}}</ref> == Галерея == <center> <gallery> Сурет:Ayasofya_2006-2.JPG|[[Айя София]] Сурет:Istanbul_Topkapi Sarayi.JPG|Топкапи сарайы Сурет:Istambul Yerebatan-2006.jpg|Еребатан сарайы Сурет:Kız_Kulesi.jpg|Галаталық мұнарасы Сурет:Twierdza Rumeli Istambuł RB1.jpg|[[Румелихисар]] Сурет:Grand Bazar Orient.jpg|[[Гранд базар]] Сурет:Istambul tunel.jpg|[[Тюнель]] Сурет:Kadiköymodadtrassenbahn.jpg Сурет:Sultanahmet Camii.jpg|Сұлтанахмет мешіті Сурет:Car bed kap deu1.jpg|Феодосийның қабырғалары Сурет:Mosques in Istanbul at dusk.jpg </gallery> </center> == Бауырлас қалалары == {| cellpadding="20" |- valign="top" | * {{flagicon|Greece}} [[Афина]], [[Грекия]] * {{flagicon|Spain}} [[Барселона]], [[Испания]] * {{flagicon|Germany}} [[Берлин]], [[Германия]] * {{flagicon|Hungary}} [[Будапешт]], [[Венгрия]] * {{flagicon|Germany}} [[Кёльн]], [[Германия]] * {{flagicon|Romania}} [[Константа]], [[Румыния]] * {{flagicon|Albania}} [[Дуррес]], [[Албания]] * {{flagicon|Italy}} [[Флоренция]], [[Италия]] * {{flagicon|Bulgaria}} [[Пловдив]], [[Болгария]] * {{flagicon|Czech Republic}} [[Прага]], [[Чехия]] * {{flagicon|Netherlands}} [[Роттердам]], [[Нидерланд]] * {{flagicon|Russia}} [[Санкт-Петербург]], [[Ресей]] * {{flagicon|Bosnia and Herzegovina}} [[Сараево]], [[Босния және Герцеговина]] * {{Flagicon|Macedonia}} [[Скопье]], [[Солтүстік Македония]] * {{flagicon|Sweden}} [[Стокгольм]], [[Швеция]] * {{flagicon|France}} [[Страсбург]], [[Франция]] * {{flagicon|Italy}} [[Венеция]], [[Италия]] * {{flagicon|Poland}} [[Варшава]], [[Польша]] * {{flagicon|Kazakhstan}} [[Алматы]], [[Қазақстан]] * {{flagicon|Jordan}} [[Амман]], [[Иордания]] * {{flagicon|Azerbaijan}} [[Баку]], [[Әзірбайжан]] * {{flagicon|Lebanon}} [[Бейрут]], [[Ливан]] * {{flagicon|South Korea}} [[Бусан]], [[Оңтүстік Корея]] * {{flagicon|Syria}} [[Дамаск]], [[Сирия]] * {{flagicon|United Arab Emirates}} [[Дубай]], [[БАӘ]] * {{flagicon|Vietnam}} [[Хо Шу Мин]], [[Вьетнам]] * {{flagicon|Iran}} [[Исфахан]], [[Иран]] * {{flagicon|Indonesia}} [[Джакарта]], [[Индонезия]] * {{flagicon|Saudi Arabia}} [[Жидда]], [[Сауд Арабиясы]] * {{flagicon|Malaysia}} [[Джохор-Бару]], [[Малайзия]] * {{flagicon|Afghanistan}} [[Кабул]], [[Ауғанстан]] * {{flagicon|Russia}} [[Қазан]], [[Ресей]] * {{flagicon|Pakistan}} [[Лахор]], [[Пәкістан]] * {{flagicon|Turkmenistan}} [[Мери]], [[Түрікменстан]] * {{flagicon|Kyrgyzstan}} [[Ош]], [[Қырғызстан]] * {{flagicon|Uzbekistan}} [[Самарқан]], [[Өзбекстан]] * {{flagicon|People's Republic of China}} [[Шанхай]], [[Қытай]] * {{flagicon|Japan}} [[Шимоносеки]], [[Жапония]] * {{flagicon|Indonesia}} [[Сурабая]], [[Индонезия]] * {{flagicon|Iran}} [[Табриз]], [[Иран]] * {{flagicon|People's Republic of China}} [[Сиань]], [[Қытай]] * {{flagicon|Argentina}} [[Буэнос-Айрес]], [[Аргентина]] * {{flagicon|Cuba}} [[Гавана]], [[Куба]] * {{flagicon|United States}} [[Хьюстон]], [[АҚШ]] * {{flagicon|Mexico}} [[Мехико-Сити]], [[Мексика]] * {{flagicon|Brazil}} [[Рио-де-Жанейро]], [[Бразилия]] * {{flagicon|Canada}} [[Торонто]], [[Канада]] * {{flagicon|Egypt}} [[Каир]], [[Мысыр]] * {{flagicon|Algeria}} [[Константина]], [[Алжир]] * {{flagicon|Sudan}} [[Хартум]], [[Судан]] * {{flagicon|Morocco}} [[Рабат (қала)|Рабат]], [[Марокко]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == {{commonscat-inline|Istanbul|Ыстанбұл}} * [[Түркия]] {{wikify}} [[Санат:Ыстанбұл]] [[Санат:Түркия қалалары]] 5qliadlciert31k44sscyy11rar5big Арғын 0 14083 3063864 3063581 2022-08-24T18:33:31Z Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac 122497 wikitext text/x-wiki '''Арғын''' — [[қазақ]] және [[татар|қырым татар]] ұлттарына кіретін тайпа. Қазақ арасында [[Орта жүз]] руы. == Шежіресі == [[File:Қаракесек шежіресі.jpeg|thumb|Қаракесек шежіресі]] Арғы атасы Арғын-ата, одан Қодан-тайшы, одан Ақжол би аталған - Дайырқожа. Дайырқожадан: *Бәйбішесінен Қарақожа **Қарақожа бәйбішесінен [[Мейрам]]-сопы (Бес Мейрам) ***Мейрамсопы бәйбішесінен: [[Қуандық]], [[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]], [[Бегендік]], [[Шегендік]] ***Мейрамсопы тоқалынан: Болат ([[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]) **Қарақожа тоқалы Момыннан [[Қарасопы]], [[Кенжесопы]], [[Бәсентиін]] *Тоқалынан Тоқал-арғын аталған Сүйіндік **[[Саржетім]] **[[Шақшақ]] Шақшақ Аманжолдан тарайды, Аманжол Елеместен. **[[Аманжолдан]] - [[Әлімбет]], [[Бәйімбет]], [[Шақшақ]]. **Шақшақтан - [[Шақшақ Жәнібек]] Батыр Қошқарұлы *Бұл шежіренің тек қана бір нұсқасы. {{rodovid|308407}} == Тарихы == Арғын тайпасының рулары бүкіл Қазақстанда қоныстанды, бірақ олардың мейлінше көп табан тіреген жерлері мыналар: Орталық Қазақстанда Есіл, Құланөтпес, Терісаққан, Қума өзендерінің аңғары, Қорғалжын, Теңіз көлдеріпің төңірегі, Нұра өзені мен оның көптеген салаларының бойы; Шығыс Қазақстанда Шыңғыстау, Шұбартау даласы, Тоқырау, Бақанас өзендерінің бойы, Солтүстік Балқаш өңірі, Қарқаралы таулары және оның көптеген өзендері бар төңірегі, Ащысу, Нұра өзендерінің бас жағы, Қарасор, Қатынкөл, Саумалкөл көлдерінің төңірегі, Баянауыл маңы мен Ертіс бойы; Солтүстік Қазақстанда Кішіқарой және Ебейті көлдерінен бастап, одан әрі Есіл мен оның салалары бойымен батысқа қарай, Зеренді, Алабота, Жалбыркөл, Сәулекөл, Ақпан-бөрлі, Тайсары, Жабай, Жыланды өзендерінің т. б. бойы. Арғындар Кіші жүз жерінде де мекен еткен, ол жерлер: Қарақамыс, Шошқалы, Сарыкөл, Қойбағар көлдерінің төңірегі, көптеген шағын өзендердің бойы мен осы көлдер маңындағы алқаптар, Торғайға құятын Үлкентамды, Мойылды, Сарыторғай деген шағын өзендердің бойы, сондай-ақ Торғай өзенінің бас жағы және Сарыкөл төңірегі. Жалпы алғанда, Арғын тайпасының қоныстанған жерлері осы. Рулардың орналасуы туралы деректерді мұрағат құжаттарынан, әсіресе сыртқы округтер бойынша мәліметтер келтірілетін құжаттардан алынады. Оларда мейлінше толық көріністер беріледі. Арғын тайпасы руларының орналасуын Шығыс Қазақстаннан бастап, содан әрі жылжимыз. Топонимика елеулі өзгерістерге ұшырағанын көруге болады. Кейде қазіргі карталардан рулардың XIX ғасыр мен XX ғасырлардағы орналасқан жерлерін анықтау қиын, өйткені өлкенің отарлануына байланысты төңкеріске дейінгі әр түрлі деректемелерде көрсетілген атаулардың орнына, кейін орысша атаулар берілген. Бұл мәліметтерді неғұрлым кейінгі мәліметтермен салыстыруға тырысамыз және оқырмандарға түсінікті болуы үшін тым болмағанда оқырмандар біле бермейтін жерлердің шамамен алынған географиялық координаттарын немесе орналасқан жерлерін белгілі пункттерге, өзендерге, көлдерге, тауларға т. б. байланыстыра көрсетеміз. Жоңғарлар қуып шығарылғаннаан кейін қазақ руларының шығыстағы қоныстарына қайтып оралуы үш бағытта: Орта Азия жағынан Шу өңірі арқылы Сарыарқа даласы, Түркістаннан Ерейментау жәие Оңтүстік Сібірден (Ертіс, Ом өзендерінен) Ертіс алқабы бағытында жүрді. Аңыздарға қарағанда, Сарыарқа даласына (Есіл, Нұра, Түндік өзендері бойына) алғаш келгендердің бірі Қанжығалы руының қауымдары болған. Осы рудың билері Абыз беп Шомақ бос қоныстарға өз тайпаластарын шақыра бастайды. Жоңғар шапқыншылығы жылдарында көшіп кеткен Қаракесек руы Ташкент маңында тұрып, олардың биі Бертіс (қараңыз: 2-кесте Бошашан тараған төртінші ұрпақ М. М.) осы қалада белгілі бір қызмет атқарған. Қапжығалылардың ұсыныс жасауы уақыт жағынан Бертіс бидің шөбересі Қазыбек бидің (қараңыз: 2-кесте) заманыиа тұстас келеді. Қазыбек би көшіп бару мүмкіндігін білу үшін Қу және Едірей таулары төңірегін мекендеген Қанжыгалы руының билеріне өз адамдарын жібереді. Өкілдері жақсы хабар әкелгеннен кейін Қазыбек би Қаракесек руының өзі билейтін Бошан атасымен және Қуандық руының Алтай атасымен (қараңыз: 2-кесте) бірге көтеріле көшіп Сарыарқаға, қанжығалылардың қоныстарына беттейді. Аңыздарда былай делінеді: Темеш (алтай) руынан Найман тайпасы 40 биепі ұрлап, сойып алған. Наймандар ол етті ерулік дәстүрімен қонақасыға берген. Сосын жайылымды жаңадан көшіп келгендерге тастап, өздері көшіп кеткен. Халық пен мал санының көбеюіне байланысты жердің таршылығы байқалып, қаракесектер қанжығалыларды Баянауыл тауына, ал Қуандық руының Алтай атасын Ақмола даласындағы Семізқыз тауына ығыстырған. Қаракесек руының қауымдары Кейт, Боқты, Қу, Едірей, Абыралы таулары мен соларға шектес жерлерді қоныстанды. XIX ғасырдың бас кезінде Ақмола даласынап және солтүстіктен (Ом өзенінен) Қарқаралы тауларына Тарақты руы көшіп келді. XIX ғасырдың 40-жылдарында күші мығым Қамбар руы тарақтыларды Көкшетаудан ығыстырып шығарды. XIX ғасырдың 40-жылдарында Абылай ханның кенже ұлы Шама сұлтан Солтүстік Балқаш өңірінің шөл даласынан көшіп келген Дадан Тобықты руын Шыңғыстаудан қуып шықты. Осылайша көшіп келіп, бір руларды екіншілерінің ығыстырып шығаруы аз болмаған. Сонымен, солтүстік ендіктің 50 градусы мен шығыс бойлығының 40 градусынан шығыс ендіктің 48 градусы және одан оңтүстікке қарай солтүстік Балқаш өңірінде арғындар көшіп жүрген және басқалардан гөрі олардың арасында Қаракесек руы өте көп болған. Осы көшпенді қауымдар негізінде 1824 жылы Қарқаралы округі құрылды, ал кейініректе олардың қысқы және жазғы қоныстары құрылды, төменде ол жерлер келтіріліп те отыр. Жоғарыда келтірілген болыстар бойынша ауылдар, шаңырақтар, халық сапы туралы да мәліметтер бар. 4- және 5-кестелерді салыстыра отырып, XIX ғасырдың бірінші жартысында болған таксонимиялық жіктердің (туыстықтың басталуын), сөндай-ақ бір облыстағы рулардың бөлшектенуін немесе әр түрлі рулардың бірігуін анықтауға болады. XIX ғасырда болыстар ру атымен аталған және солар бойынша арғындардың рулық құрамындағы орнын анықтауға болады. Мысалы, Қарауыл, Шақшақ, Тобықты рулары арғындардың екінші тармағы Момындарға жатады (қараңыз: 2-кесте). Округтегі ең көп Қаракесек руы бірінші топқа Мейрамсопыға жатады. Бұл жерде де туыстық ру басынан емес, Қаракесектен тарайтын жаңа <s>патрилиндждерден</s> басталады: Көшім Қаракесектің үшінші ұрпағы Көшім атасының (қараңыз: 2-кесте). Қамбар Қаракесектің асырап алған баласының; Байбөрі Қаракесек немересінің; Айбике және Нұрбике-Шаншар-Қаракесектің Шаншар әйелдері (Айбике мен Нұрбике) қосылған Қаракесектің төртінші ұрпағының; Қарсон Қарпық Қаракесектің төртінші ұрпағы болатын. Қарсон атасы мен Қуандық руы Қарпық атасының; Әлтеке Сарым осы аттас аталарының Қояншы Тоғай Қаракесектен төртінші ұрпақ болатын Қояншы жәие Тоғай аталарының атымен аталады. Сондай-ақ, арғын тайпасында дербес болыс құрған Тарақты руын да атап өткен жөн. Егер XIX ғасырдың 30-жылдарында болыстар (5-кестені қараңыз), мысалы, Қарауыл, Әлтеке-Сарым сияқты біртектес болса, 40-жылдарда болыстардың бөлшектепуі немесе түрлі рулардың бір болысқа бірігуі де біртектес болды. Мысалы, Тобықты болысы, Дадан, Мәмбет, Күшік-Тобықты (Дадан Тобықты, сондай-ақ Тобықтыдан тарайтын бесінші ұрпақ Мәмбет пен Күшік (қараңыз: 2-кесте) болып бөлінгеи. Ал Қарауыл-Қамбар болысы екі, қарауыл қазақтарының бір болысқа біріккені көрсетеді. Алуан түрлі қауымдардың мұндай бірлестіктері жайылымдарды және жалпы алғанда өз мүдделерін бірлесіп қорғау қажеттігінен туды. Шынына келгенде, 30-жылдарда Қарауыл атасы 4 ауылдан, ал Қамбар атасы 10 ауылдан тұрған (қараңыз: 5-кесте). Өстіп үлкен бір болысқа біріккенде ғана олар басқаларына қарсы тұра алатын еді. Бірақ болыстардың бөлшектенуі бұдан әрі де жиі кездесті, оған жайылымдардың жеткіліксіздігі мен жаңа қоныстар іздестіру себеп болды. Мәселен, 30-жылдары Тобықты болысында басқалардың бәрінен де көп көрсеткіш 50 ауыл болған (қараңыз: 5-кесте). 40-жылдардың басында олар Мәмбет-Тобықты, Күшік-Тобықты болыстарына бөлінді (қараңыз: 4-кесте). 1850 жылғы 18 қаңтарда Мәмбет-Тобықты болысының старшындары мен билері Қарқаралы округтік приказына бұл болысты (16 старшындық; 1723 шаңырақ) екіге бөлуді, одан 8 старшындықты (825 шаңырақ) бөліп шығаруды өтіне келіп, олар былай деген: «...басқа 8 старшындық пен болыс басқармасынан мүлде басқа жақта әрі алыс қашықтықта (200 шақырымнан астам) болғандықтан, заңда көрсетілген міндеттерді атқаруда да, тығыз орналасқан қоныста малды азықтандыруда да қиыншылықтарға ұшырап келдік, қазір де ұшырап отырмыз». Сібір қазақтары шекаралық басқармасының ұсынысы бойынша, бұл болыс кейін: Мәмбет-Тобықты және Жүз-Мәмбет-Тобықты деген екі болысқа бөлінді. Одан бұрып, 1843 жылы, Байбөрі болысы екіге бөлінген болатын. Егер 30-жылдары 279 ауылдағы 16532 шаңырақта барлыгы 115240 жан болса (қараңыз: 5 кесте), 1841 жылғы деректер бойынша Қарқаралы округіндегі 136 ауылдағы 15022 шаңырақта 101 251 адам болған. Ауылдардың, шаңырақтардың, халықтың бұлайша кемуіне, сөз жоқ, кейбір ауылдардың солтүстікке (Баянауыл таулары мен Ертіс жағына) және батысқа (Ақмола даласына) көшіп кетуі себеп болған. Облыстық басқару формасына көшкен кезде Қарқаралы арғындары дербес әкімшілік олшем Қарқаралы уезі болып келген еді, ол уезд Шыңғыстаудың батыс сілемдеріггеп Мойынты озені мен Ақадыр шептеріііе дейін, Балқаш көліпен Баянауыл таулары аймағына дейіп созылып ж а та тын. 1897 жылғы деректер бойынша, уезде барлығы 104569 қазақ болған. Онда 181 старшындық болып, олардағы шаруашылықтар саны 30 528ге жеткен. Алғашқы он жыл ішінде уезд халқы көбейіп, 38 616 шаруашылыққа жетті, олардың ішінде арғындар 32 515 шаруапіылық еді. Қалған шаруашылықтар басқа тайпаларға жатады. (Олар жайында тиісті бөлімдерде айтылады). Қазақстанда облыстық басқаруды енгізе отырып, орыс үкіметі жаңа әкімшілік өлшемдер енгізуге, оларға рульщ атау бермей, топономикасын қоса өзгертіп, рулық негізді түптамырымен жоюға ұмтылды (мысалы, Тоқырауын Тоқырауын өзені, Шұбартау ІШұбар таулары т. б.). Уезде барлығы 19 болыс болды. Мұндай саясат Ресейдің өзіндегі капитализм дамуына байланысты түбегейлі өзгерістерге сай келген еді. Жергілікті феодалдардың билігіне балта шабу арқылы патша өкіметі олардың қолынан экономикалық, саяси күштерді тартып алып, Қазақстанды жалпыресейлік қажеттерге байлап матады. Олар бұл арқылы ең бастысы Қазақстанды өзінің өнеркәсіп тауарлары үшін шикізат базасы мен рыногына айналдыруды мақсат өтті. Тарақты руы Шыңғыстаудың солтүстік-батысындағы Босаға, Шаған өзендерінің бойын мекендеген. Оның 104 шаруашылығы Қу бөлысы болды. Бұл болыста сол рудың Жантоқа және Тоқтауыл деген екі атасы жайлады. Уездің шығыс бөлігінде солармен қатар түрлі болыстарға бөлшектеліп кірген Қамбар руы тұрған. Айт және Олжас аталары (462 шаруашылық) Темірші, ал Толы бай, Шана, Сарман, Тілеу аталары (240 шаруашылық) Абыралы болысы болғаи. Кейт тауларып Қарауыл руы мекендеген. Оның Байтуған, Құттықадам аталары (400 шаруашылық) Кент болысының құрамыиа еиген. Қуандық руы Нұра өзені мен соған құятын Шиелі өзенінің бойыида, Батпаққара көлі төңірегінде көшіп жүрді. Бұл жерлерде Алтай тармағына кіретін жәие Ақсары болысын құрайтын Итболды, Байболды аталарының 250 шаруашылығы көшіп жүрген. Балқаш көлінің сәл солтүстігінен бастап, даладағы Сарыбұлақ жәие Жәмші жылгаларына дейін, Мойынты өзенінің бойында Шұбыртпалы руьшың Көкала, Күйелі аталары мекеп еткен. Бұл аталардың 500 шаруашылығы Мойынты болысының құрамына енген. Қаракесек руынан кейінгі саиы ең көп Төбықты руы Шыңгыстау мен оның төңірегіне, әсіресе Ащысу мен Шаған өзендерінің арасына, соиымеи қатар Ащысуға құятын Шынбай өзенінің бойына қоныстанды. Аңыздарда Тобықты руынан шыққан Тоқтамыс XVIII ғасырдың 80-жылдарының аяғында Көкшетаудан Шыңғыстауға Абылай ханның кіші ұлы Шама сұлтанды әкеліп, ол көп ұзамай жуантаяқ атасы қазақтарының билеушісі деп жариялапғап деліпеді (қараңыз: 2 кесте). XIX ғасырдың 40-жылдарында Шама батыр Дадан атасын Солтүстік Балқаш өңірі мен Қотанбұлақ алқабына қуып жіберген. Көп кешікпей Шама батыр жоғарыда аталғаи алқапқа көшкен. Шыңғыстауды жуантаяқ атасыиан басқа Мұсабай, Көкше аталары (қараңыз: 2кесте) мекендеген. Шыңғыстауды және оның солтүстігі мен шығысында жатқан кең даланы мекеи еткен тобықтылар XIX ғасырдың екіыші жартысында Семей облысының құрамына еніп, ПІаған (10 ауыл, 1167 шаңырақ), Бөрлі (10 ауыл, 1451 шаңырақ), Шыңғыс (11 ауыл, 1155 шаңырақ), Мүқыр (2 ауыл, 1586 шаңырақ) болыстарымен қоса Қызылмола болысының бір бөлігін иеленген. Семей облысыпдағы 2606 шаруашылықтап тобықтылар дың үлесіне (Бесқарағай болысындағы азынаулақ Тарақты руын 8 ауыл, 1239 шаңырақты қосқанда) 11284 шаруашылық тиген, ал барлық арғындар 12525 шаруашылық болған. Тобықты руынан қуып жіберіліп, Балқаш өңіріне кеткен Дадаи атасы (қараңыз: 2кесте) Қарқаралы уезіпің 1252 іпаруашылығы бар Батые Балқаш болысы болды. Уезд жерінің қалған басым көпшілігі Қаракесек руының, оның Бошаи, Майқы, Танас, Жылықбас, Сарым деген т. б. аталарының (қараңыз: 2кесте) қонысына айналды. Олар Тоқырауып, Қусақ, Ашаңбел, Мұқыр өзендерінің бойын, Қарқаралы, Кент, Қу, Едірей, Қарпытай, Қызыларай, Қоңыр тауларып, осы оңірдегі көптегеп алқаптарды мекендеді. Оларда 28036 шаруашылық бөлды. Қазақстанның шығысындағы жайылымдарға қазақтардың Орталық Қазақстан даласынан Ерейментау арқылы және одан әрі шығысқа қарай Баянауыл тауы мен көлдеріне, Ертіс өңіріне қайтып оралғаны жоғарыда айтылды. Баянауыл тауына бірінші болып Сүйіидік руы келген. Олардың келуі Сүйіпдік руының коптеген тармақтарын бастап келген Айдаболдың немересі Олжабай батырдың есімімен байланыстырылады (қараңыз: 2 кесте). Айдаболдың өзі Ташкент маңында өлген. Олжабай батыр Абылай сұлтан әскерінде қызмет етіп, қалмақтарға қарсы күреске белсене қатысқан. 1730 жылы ол Айдабол руының жеті ұрпағымен Баянауыл төңірегінде қалмақтарды оңтүстікке қарай қуып, жері құйқалы, көлі тұнық, орманы киіздей Баянауыл тауы мен оның төңірегін өзіне қаратып алған. Айдаболдар өз иеліктерін одан әрі Далба, Қызылтау тауларына дейін ксңейткен. Айдабол руының жазғы жайлауы Көкшетау округіпің солтүстігінде, Айдабол руының белгілі биінің есімімен аталған Торайғыр көлі аймағыида болғаи. Жоғарыда айтылғанындай, қаракесектер Қарқаралы тауынан ығыстырып шығарған Қанжығалы руы Ерейментауға, бір бөлігі Ертіс өзенінің бойына, Песчаный поселкесінің тұсына көшіп барған. Сол жылдары Қызылтау мен Далба тауына Сүйіндіктің асырап алған баласы Қаржастың ұрпақтары көшіп келген. Мұса Шормановтың (белгілі би, қоғам қайраткері әрі олкетанушы) бабасы Саты Түркістаннан келіп, Қылтауға қоныс тепкен. Оиың қыстағаи жері Сатытас деп аталып кеткеи. Жаздыгүні Саты өзінің Қаржас руымен, сопдайақ Құлболды, Жаиболды және Орманшы руларымен (халық арасыида олар тортұл төрт туыстың ұрпағы деп аталып кеткен) бірге батысқа қарай алыстап, Итемгеп, Мамай көлдеріне кетіп қалған, ал ол колдер сол жерлерде жерленген тортұл билеріыің есімдерімен аталған. Айдаболдың Қаржас тармағымен қоса бұл жерлерге Бегендік руының Қозған, ТәңІрберді және Сарық аталары коитіп келіп, Қызылтауға ірге тепкеи. Осы жерге Жолболды руының Орманшы атасы көшіп келді, бірақ олар, арғындардың басқа аталары сияқты, Орталық Қазақстаннан емес, қайта Ліу өзенінің оңтүстігінен келген еді. Ертістің сол жағалауын Бәсеитиін руының көптеген аталары мекендеді. Сәмек, Бәйімбет, Күшік аталары (қараңыз: 2 кесте) Ертіс бөйына 1800 жылы келген. Орыс үкіметі оларға Ямышев, Подстепной поселкелері арасылдағы жерді берді. Бәсентиін руының қауымдары жаз кезіпде алыстағы Обь өзеніне дейіп еміперкіп көшіп барып, Алтай таулы округінің жерінде еркіп жайлап жүрді. Бірақ Сібірді отарлаудың күшеюіне байланысты (ХІХ ғасырдың 70өжылдары) Бәсентиін руының қазақтары қайтадан сол жағалауға көше бастады (қараңыз: 2 кесте). Бәсентиін руының Апай атасы кейін пен Павлодардың негізі қаланған жер маңында көшіп жүрген. Көлденең және Сатыбалды аталарының (қараңыз: 2 кесте) қонысы тортұлдар келгенге дейін де Баянауыл тауларының шығыс беткейінде болатын. Төртұлдар келген соң, олар ығыстырылып шығарылып, өздерінің Апай атасындағы туыстарына көшіп барды. 1833 жылдың жазында жаңадаи екі округ: Ямышев бекінісі тұсынан, Баянауыл және Омбы бекінісінің оңтүстік-батыс жағынан Үшбұлақ округі құрылды. Басқаларымен бірге бұл округтер де Арғын тайпасы рулары мен аталарының көпіпенді қауымдарыпа қараған. Егер Арғындардың рулық құрылымына назар аударатын болсақ, аталған болыстарға көбінесе өздері эр түрлі патрилиндждер мен таксономиялық жіктерден бастау алатын қауымдардың біріккенін көреміз. Мысалы, 1 5болыстар сүйіндік руына, ал оларға енетін қауымдар эралуан жіктер мен аталық жіктерге жатады. Айтар болсақ, бірінші болыс үш негізден таралған: Ақбура мен Тұлпар ағайынды, ал І^аржас оларға иемере болады (қараңыз: 3кесте). 5болысқа Қаржас ұрпақтарынан: оның (Қаржастың) ұлы Алтын (Алтынторы) меи немересі Сатылганнан (қараңыз: 2кесте) тарайтыи ұрпаітар жиналғаи. Мұндай нәрсе Сүйіндік руыиың басқа болыстарынан да байқалады. Бұған оқырман Арғын руының құрылымына назар аударып көз жеткізе алады. Қозған болысы Бегендік руына жатады (қараңыз: 2кесте), ал қалғаи болыстардың қайсысына жататынын атауларынан аңғаруға болады. Баянауыл округі құрамында 122 ауыл болып, оларда Арғын тайпасының әр түрлі руларына жататын 6955 шаңырақ бар деп есептелген. 1835 жылғы деректер бойынша, округте 65 465 адам болғап. Баяиауыл округіие жатқызылған бірнеше болыс Томск губерниясында: 19 ауылдан тұратын (1001 шаңырақ) Сәмеке Бәсентиіп болысы Бийск округінде Подстепной станицасы мен Босаға алқабына жақын жерде, 4 ауылдан тұратын (60 шаңырақ) Күшік болысы (Күшік Қаракесектің төртінші ұрпағы (қараңыз: 2 кесте) Барнаул округінде Қарағай және Ақсеңгір алқабында көшіп жүрген. Сібір мекемелерінің бұратаналарды басқару туралы «Заңдар жинағының» 188 бабы негізінде бұл қазақтар ішкі шеп жерінен сыртқы округтер аймағына қуып жіберілуге тиіс болатын. Алайда сыртқы округтерде бос жайылымдардың болмауы себепті бұл шаруашылықтар Томск губерниясында уақытша қалдырылған еді. СанктІІетербургтегі М. Е. Салтыков-Щедрин атындағы Мемлекеттік көпшілік кітапханасының қолжазба бөлімінде (қосымша тізбе, № 64) Жеке Сібір корпусы Бас штабы жанында жасалған «Сібір бастықтарына қарасты Қырғыз даласының картасы» сақтаулы, онда қазақ рулары қоныстарының шамамен алынған жерлері көрсетілген. Архив деректері мен әлгі картаның көрсетулеріие сәйкес, Үшбұлақ округінің шекарасы батысында Үшбұлақ мекеиі (Көкшетаудың оңтүстік-шығысында) ауданынан басталып, солтүстік-шығысында Ертіске дейін созылып жатқан; солтүстігінде Үлкен-Қарой, Теке көлдерін, оңтүстігінде Сілеті-Теңіз көліп қамтыган. Бұл аумақ Үшарал округі таратылғаннан кейін Көкшетау округінің оңтүстік бөлігіне айналды, бірақ біз барлық мәліметтерді бастапқы округ бойынша келтіреміз, өйткені Сібір ведомствосының архив істеріиде ол жөніндегі мәліметтер тым аз. 1835 жылғы мәліметтер бөйынша округте 54344 адам болған. Сонымен, округ аумағын Арғын тайпасының: қапжығалы жәтте қарауыл руларының аталары мекенде ген. Олардың қоныстары көбінесе Ерейментаудан шыгысқа қарай болған да, оның батыс жағына қарай көшкен (қараңыз: 2 кесте). Әжібай тармағы Қанжығалы руының 8 атасын біріктірген. Жоңғарларға қарсы күресте ерекше көзге түскен Бөгепбай батыр Қаижығалы Бөгенбай деп те аталады (қараңыз: 2 кесте, сегізінші ұрпақ). Ішкі жақта, яғни Ертістің оң жағалауында тұрған қазақтарға да арнайы тоқтала кеткен жөн. Бұл жерлер Семей ішкі округінің бір бөлігі болатын және әр түрлі ведомстволарға бағындырылған еді. Жер пайдалану ережелеріне сәйкес, қазақтар Кабилеттік жерлерде барлығы 787 шаруашылыққа (39,4%) учаскелерді жалға алып, Белағаш дал асы дейтін жерде; «еркін дала» аймағында 657 шаруашылық (33%); Сібір казак әскерінен жалдап алынған жерде 168 шаруашылық (8,4%) тұрды. 112 шаруашылық (6%) Семейде тұрақты мекен етін, олардың Белағаш даласында егістігі болды. Округке есептелген 266 шаруашылық (13%) округ шегінеп тыс жерлерде көшіп жүрді. Белағаш даласы дегеніміз Семейден солтүстікке қарай жатқан кеңбайтақ жер, ал «еркін дала» Жалқарағай, яғни Шульба тоғайы. XVIII ғасырдың аяғында Жалқарағай бос жатқан жер еді, оған қазақтар қыстыгүні сол жағалаудан өздерінің табындарын айдап апаратын. Бұл жерге бірінші болып Уақ тайпасының қауымдары көшіп барды да, Семей округін ұйымдастырған кезде болыстың аты солардың атымен (Байуақ) аталды. Мұнда біртіндеп түрлі тайпалардың басқа рулары да көшіп келе бастады, сөйтіп көп ұзамай Белағаш және «еркін дала» бір Белағаш болысына айналды. Бұл болыстың 1444 шаруашылығынан Тобықты руының қауымдары 551 шаруашылық (38,2%), Қаракесек 170 шаруашылық (11,79%), Тарақты 79 шаруашылық (5,49%) болды, ал бүкіл Арғын тайпасының шаруашылықтар саны 700 еді (55,59%). XIX ғасырдың екінші жартысында Баянауыл және Үшбұлақ сыртқы округтерінің, Семей ішкі өкругінің қа зақтары Семей облысындағы Семей және Павлодар уез дерінің құрамына енді (1868, 1881 жж. реформалар). Семей уезіидегі 26 062 шаруашылықтан арғындардікі 12 525 шаруашылық болды. Саны ең көп Тобықты руы еді, олар уездің оңтүстікбатыс бөлігін Шыңғыстау жазығын мекендеді. Тарақты руьшың көпшілігі солтүстік жағында, Черный поселкесі ауданында көшіп жүрді. 1893 жылғы санаққа қарағанда Павлодар уезінде 21 877 шаруашылықты біріктіргеи 144 старшын бөлғатт. XX ғасырдың бас кезінде уездегі шаруашылықтар сапы 13,5 мыңыан астам шаруашылыққа көбейді. Мұншама көп шаруашылық қайдан келген және оны туғызған не? 1891 жылы дала облыстарын басқару туралы заң енгізіл генпетт кейін орыс әкімшілігі қазақ шаруашылықтарының әр облыс, уезге қарайтынын түпкілікті анықтауды талап етті. Павлодар уезі Томск және Тобыл губернияларымен шектесіп жатты да, оның коптеген шаруашылықтары осы губерпиялардың жерлерінде, әсіресе Құлынды даласында көшіп жүретіи, ал Құлындьт даласында көшіп жүруге Министрлер Кабипетіттің 1880 жылғы 22 қарашада бекіт кен ережесіне сәйкес рұқсат етілген еді. Тегінде, Павлодар уезінде шаруашылықтардың бұлайша күрт көбеюін халықтың табиғи осуімен ғана емес, сонымен қатар бұрын Томск және Тобыл губернияларының жерлерінде көшіп жүрген қазақ шаруашылықтарының далаға қайта қуылып тығылуымен де түсіндіруге болады. Уезде Орта жүз қазақтарының 35 396 шаруашылығы көшіп жүрген, олардың ішінде арғындардікі 27327 шаруашылық. Аумақтың негізгі бөлігін Суйіндік руының Қаржас, Ңұлболды, Орманшы, Жапболды аталары алып жатты. Осы аталар «тортул» деген бір этнонимге бірікті (қараңыз: 2кесте). Құлболды мен Айдабол аталары Баянауыл, Далба, Қызылтау тауларын қыстап, жаздыгүні Есіл даласындағы Торыайгыр коліне қарай солтүстік-шығысқа қашықтап кетіп отырган. Бәсентиін руы (Сәмек, Бәйімбет, Күпіік, Анай, Көлдепең, Сатыпалды аталары қараңыз: 2 кесте) Ертістің сол жағалауыттда Ямышев бекінісінің тұсынан Песчаный поселкесі не дейін көшіп жүрген. Қанжығалы руы (Әжібай тобы) Жасанақ коліне құятын Шідерті өзенінің бас жағын, Жалаулы, Шолақ көлдерінің маңыи мекендеген. Бегендік руының қауымдары Ертістің оң жағалауында Белағаш даласының солтүстік бөлігінде көшіп жүрген. Арғындардың Шығыс Қазақстандағы орналасуын қарастыра келгенде, олардың батысқа аргындар ұйыса мекендеген Орталық және Солтүстік Қазақстан даласына ойысқанын көреміз: оңтүстігіиде солтүстікбатыс Балқаш оңіріи бойлай Сарысу, Сарыкеңгір және Қаракеңгір озеидеріпің бас жағымен, одаи әрі солтүстікке қарай оңтүстіксібір жағына дейін жетеді. Осы кең өңірде барлық Орта жүз тайпаларыыың көптеген рулары мекен еткен, бірақ көбіпесе арғындар басым болып отырган. Су көздері мен жайылымдары мол осы аймақты да кезінде жоңғар басқыпшылары басып алып, қазақтар оларды кейін қуып шыққан. XIX ғасырдың аяғында жазылған аңыздар бойынша, арғындардың ірі атасының негізін салушы XVI ғасырдың орта шенінде өмір сүрген Мейрам Ертістен Есілге, одан әрі Сарысуға дейін, яғни осы аймақтар шегінде көшіп жүрген. Бұл жерлерге жоңғарлар XVII ғасырдың 20жылдарында келді де, қазақтар негізінен батысқа және Сырдария бойына, ал кейбіреулері Нұра өзепінің орта ағысына ауа көшкен. XVII ғасырдың екінші жартысында Нұра орта ағысы мен бас жағында Қуандьгқ, Қар пық, ал Ереймеитау даласында Қанжығалы рулары көшіп жүрді. Қазақтардың жаппай көнііп келуі жоңғарлар қуып шығарылғаинан кейін басталды. Қанжығалылар Ерейментауға, одан әрі Ертіске және Ом өзеніне қарай қоныс аударды. Қарауыл, Атығай рулары Зеренді, Жалтыркөл, Саумалкөл т. б. көлдер айналасына, Мезгіл ормаидарына, Көкшетауға, Есіл даласының солтүстік аудапдарына көшіп барды. Бірақ негізгі көшіп қоныстанушылар Қуандық руының шаруашылықтары болды. Олар Есіл өзепінің орта ағысыида Нұраның төменгі ағысын бойлай жатқан көлдер төңірегінде, Нұраның орта және жоғарғы ағысы бойында, Құлаиөтпес өзені аңғарында, Қосағаш, Наршөккен, Семізқыз, Бұғылы, Сарытау, Нілді, Жамантогалы, Ортау тауларында орын тепті. Терісаққан өзенінің Есіл өзеніне құяр жеріне дейінгі далаға Қуандық руыиың қауымдарымен шектесіп, Сүйіндік руы қоныстанды. Осы кең далада көшіп жүрген Орта жүз руларының қазақтары негізінде, жоғарыда айтылғанындай, үш округ: Ақмола, Көкшетау, Құсмұрыи және кейіннері Атбасар өкругтері құрылды. Солардың алғашқысыида басқалардан горі арғындар мейлінше көп болды. Ақмола округтік приказының деректері бойынша, Ақмола қонысының төңірегінде біржола орныққан, мал шаруашылығымен бірге диқаншылықпен де айиалысатын 3 ауыл (215 шаңырақ) болған. Жоғарыда келтірілген кестеде болыстардың атаулары рубасылардың есімдерімеи емес, қайта олардан тараған патронимиялар және таксономиялық жіктер арқылы берілген. Мұның өзі рулардың өсіпөніп, бөлініп, жаңа эпонимдер мен патрилинидждер пайда болатынын, уақыт өте келе жаңа рулардың, өзінің рульщ тегін жаңадан есептей бастаудың пайда болуына әкеп соғатынын көрсетеді. Енем-Түығатар болысыиа бір кезде Қарауыл, ал XIX ғасырда тек оның немересі Түнғатар ру басы болған (қараңыз: 2 кесте) қауымдар бірікті. Бұл болыс атауының бірінші бөлігінің (Енем) тегі рудың неғұрлым ұсақ атасы немесе болыстың, ауыл ақсақалының аты болса керек. № 2, 3, 6, 9 болыстар Алтайдан (Қуандықтың ұлы) басталады. Осы болыстарға енген қауымдардың негізіне әр түрлі эпонимдер: Қареке, Мойын, Алысай, Байдалы (қараңыз: 2 кесте) алынған. № 4, 5 болыстар да Қуандықтан (екінші баласының немересінен (Қарпық-Тінәлі; қараңыз: 2 кесте), ал № 8-ші болыс үшінші баласының немересінен (ӨмірТемеш; қараңыз: 2кесте) тараған. Соңғы Қырғыз-Төртұл болысына әр түрлі этнос біріккен. Бұл жөнінде сәл таратып айтқан жөн. Көшпеиді қырғыз қауымдары Ақмола даласына сонау жоңғарларды қуып шыққан кезде келген еді. Кейіннен оларға Көкшетау төңірегінен келген қырғыздар қосылды. Соңғылары, тегінде, Кенесары сұлтанның Қырғызстанға жорығы кезінде соның жағында соғысқан қырғыздар болса керек. Кенесары жеңіліске ұшырағаннан кейін бұл қырғыздар қазақтармен бірге кеткен де, оларға Балуан көлі мен Сасықкөл маңынан жер берілген. Уезд атауының екінші бөлігіне келетін болсақ, аңыздарға қарағанда, Төртұл ру басы Сүйіндіктің төртінші ұрпағы болған Малай мен Жәдігердің (қараңыз: 2 кесте) ұрпақтарын біріктірген. 1837 жылғы статистикалық дерек тер бойынша Ақмола сыртқы округінде 67091 адам болған. Солтүстік ендіктің 52 градусынан Қазақстанның солтүстік шекараларына дейін орналасқан қазақ қауымдары (Сібір казак әскерлерінің Петропавл бекінісінен Пресногорьков бекінісіне дейінгі жерін қоспағанда) Көкшетау сыртқы округіне біріктірілді. Осы кеңбайтақ аумақта Орта жүздің басқа тайпаларымен гаектес тұрғап Қарауыл, Атығай, Қанжығалы рул ары мекендеген. Мұнда тек арғындарға ғана төқталайық. Көкшетау округіндегі 13 810 шаңырақтан (09 050 адам) арғындардың үлесіне 5370 шаңырақ тиген, оларда, өз есептеуіміз бойынша, 26 850 адам болгаіі. XIX ғасырдың 40-жылдарына қарай, яғни Көкшетау округі құрылған уақыттап 16 жыл өткеныен кейін шаңырақтар мен болыстар саны көбейген, ал төмеиде келтіріліп отырған кестеден бұған коз жеткізіп қана қоймай, сонымен бірге арғындардың кошіп жүрген жерлерін де білуге болады. 1824 жылғы ведомоста бар Қаижығалы болысының көрсетілмегеніне қарамастан, 16 жыл ішінде шаңырақ саны 3313 шаңыраққа артқан. Тегінде, ол болыс руластары Ерейментауда көшіп жүретін Баянауыл округіне берілсе керек. Көкшетау арғындарының тоғыз болысының алтауы Атығай руы да, үшеуі Қарауыл руы. 1824 жылмен салыстырғанда, 1840 жылға қарай табиғи өсімнің және басқа жерлерден туыстарының көшіп келіп қосылуына байланысты болыстар ұсақ бөлшектерге бөлінген. Көкшетау округі қазақтарында да жаңа патрилиндждердің құрылып, жаңа туыстық (таксономиялық жік) басталғанын көруге болады. Атығай руының өкілдері мынадай болыстарда бар, 1 болысқа ағайынды екі адамның ұрпақтары Майлы мен Балта біріккен, олар Атығайдан тарайтын төртіиші ұрпаққа жатады (қараңыз: 2 кесте). Төмендегі халық аңызыыа қарағанда, Майлы деген лақап ат. Бір ашаршылық жылы бір топ қазақ көршілерінен 90 түйені ұрлап сөйып алады да, сонымен тіршілік етеді. Коршілері бұған кешірім жасайды (аштықтан аман қалу да олжа ғой!), бірақ ұрыларды «майлы», яғни «семіз ет жегендер» деп атап кеткен. 2 болысқа немере туыстар Бабасан мен Багыс біріккен (қараңыз: 2 кесте). 3 болыстағы Ақкиік, Қойлы мен Құлансу да сондай (қараңыз: 2кесте). 4 болыста ағайынды екеудің ұрпақтары - Баба мен Бағыс біріккен (қараңыз: 2 кесте). 7 болысқа біріккелдер Бәйімбет пен оның немересі Андағұлдың ұрпақтары (қараңыз: 2 кесте). Қалған үш болыс Қарауыл руының ұрпақтарына жатады. 6 болыс Есенбайдың (Қарауылдан төртінші ұрпақ) ізбасарлары Қараша мен Ноғай, оның ұрпақтары халық арасында «алты ата ноғайқарауыл» деп те аталады (қараңыз: 2кесте). Арғын рулары Омбы мен Петропавл ішкі округтеріиің жерінде де көшіп жүрген. Өкінішке қарай, біздің қолымызда көшіп жүрген шаруашылықтардың саны туралы мәліметтер жоқ. Н. Е. Бекмаханованың есептеулеріне қарағанда, Омбы ішкі округінде 11285, Петропавл округінде 23949 қазақ болған. Біздің ел арасыпан жинап жасаған жазбаларымыз бойынша, аталған ішкі округтерде арғындардың екі руы: Атығай мен Қанжығалы қоныстанған. Атығайлар Үлпан-Қарой, Бейті көлдеріне, одап әрі батысқа қарай Кіші Қарой, Алабота, Жамантұз, Төраңғыл көлдеріне шектесіп жатқан Есіл озепіне дейінгі жайылымдарды мекендеген, сондай-ақ олардың осы өзеннің оң жағалауында да бірнеше ауылдары бол гаи. Молімет берушілеріміздің айтуына қарағаітда, атығайлар Солтүстік Қазақстанға XVIII ғасырдың аяғында өздеріттің көкшетаулық руластарынап көшіп келген. Атығайлар арасында Қарауыл руының да бірнеше ауыл [[File:Argyn.JPG|thumb| right| alt=A.| ''Арғындардың шежіресі''.]] == Жер аумағы == http://foto.mail.ru/mail/zhanuzak.2011/_myphoto/28.html#_grs=photo.myspot.lastphoto == Нұсқаулар == * [http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552/ Аргын - Шежире] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160320141648/http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552%2F |date=2016-03-20 }} * [http://www.history.kz/Articles/argyn.php History.kz Арғындар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081205141047/http://www.history.kz/Articles/argyn.php |date=2008-12-05 }} == Дереккөздер == [[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]] == Сілтеме == * [http://генофонд.рф/?page_id=2536 Полное секвенирование отдельной гаплогруппы G1 измеряет мутации и выявляет миграции] * [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0122968Deep Phylogenetic Analysis of Haplogroup G1 Provides Estimates of SNP and STR Mutation Rates on the Human Y-Chromosome and Reveals Migrations of Iranic Speakers]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://генофонд.рф/?page_id=19474 Казахи-аргыны – потомки единого предка или союз племен?] * [https://vk.com/wall-690169_10812https://vk.com/wall-690169_10812 Арғын ішіндегі рулар саны сұрақнама бойынша]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{wikify}} {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақстан табиғаты]] {{stub}} gn6skok82ctl0wbi5ke64o5ti3saly9 Махамбет ауданы 0 14269 3063897 3062994 2022-08-24T20:15:02Z Білгіш Шежіреші 68287 Әкім дүниеден озды wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Махамбет ауданы |елтаңба = Махамбет ауданының эмблемасы.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Атырау |аудан орталығы = [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 21 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = Махамбет ауылы, Абай көшесі, 16 |құрылған уақыты = 1928 жыл |жер аумағы = 9,6 мың |жер аумағы бойынша орны = 6-шы |тұрғыны = 29 267<ref>[https://www.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны (2020 жылдың басына)]</ref> |халық саны бойынша орны = 6-шы |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 3,5 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = қазақ 97,1%, орыс 1,9%, корей 0,4% |телефон коды = +7 71236 |пошта индексі = 0607XX |сайты = |карта = Makhambet District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Makhambet District in Atyrau Region.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Махамбет ауданы''' — [[Атырау облысы]]ның орталық бөлігінде орналасқан аудан. Орталығы - [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет ауылы]]. Ауданға 9 ауылдық округ, 21 елді мекен<ref>[http://www.gov.kz/memleket/entities/atyrau-mahambet?lang=kz Махамбет ауданының әкімдігі]</ref> қарайды. == Жалпы сипаттамасы == [[Сурет:Жайық өзені. Махамбет ауданы.jpeg|thumb|солға|200px|Аудан Жайық өзенінің екі жақ бетіне орналасқан]]Аудан жері Атырау қаласының іргесінен басталып, солтүстікке қарай [[Жайық]] өзенінің екі жақ бетіне орналасқан. Батысында [[Исатай ауданы|Исатай]], солтүстігінде [[Индер ауданы|Индер]], шығысында [[Мақат ауданы|Мақат]] аудандарымен шектеседі. Аудан жері [[Каспий маңы ойпаты|Каспий ойпатының]] орталық бөлігін алып жатыр. Жер бедері тегіс және теңіз деңгейінен 9 м-ден (солтүстігінде) 27 м-ге (оңтүстігінде) дейін төмен. Жайық өзенінің оң жағасымен Каспий теңізінің солтүстігіндегі жіңішке өңірді қызғылт қоңыр топырақты, басым бөлігін сортаңды сұр топырақты және Жамансор деп аталатын [[сор]] жерлер алып жатыр.<ref>Атамекен. Географиялық энциклопедия Алматы 2011</ref> == Тарихы == 1920 жылдың 21 шілде сінде Орал революциялық Комитеті Президиумының шешімімен Гурьев уезі болыстарының тізімі бекітілді. Осы бекітілген шешімдегі 20 болыстың бірі болып Жаманқала болысы да Гурьев уезі құрамына енгізілді. 1920 жылдың 4 қаңтарында Жаманқалада Кеңес өкіметі орнады. Сол жылы Гурьев уезінде 23 болыс қараған. 1923 жылы 28 маусымда болыстарды ірілендіру жүргізіліп, Гурьев уезінде 11 болыс қалды. Жаманқала болысы Зеленый болысымен бірге Қызылқоға болысына қосылады. 1920 жылдың 5-6 қаңтар күндері Сарайшық, Новобогат селоларында, сол қаңтар айында Редут, Сорочинко, Кандаур, №8, №13 сияқты ауылдарда селолық кеңестер құрылды. Гурьев уезі бойынша 23 болыстық кеңестер құрылған болса, оның үшеуі Есбол, Самар, Редут қазіргі Махамбет ауданы көлемінде болды. Редут болыстық Кеңесі әуелі 1920 жылдың 30 қаңтар күні 4-армияның өкілі Черечиннің қатысуымен сайланып, орталығы Сарайшық болып белгіленіпті. Есбол болыстық Кеңесі Жайықтың сол жақ бетіндегі жоғарыдан бастап №13 ауылға дейінгі елді қамту негізінде құрылған. Самар болыстық Кеңесінде Бесарал, Таңқы, Сарайшық, Жалғансай, Бақсай, Жаманқала кеңестері қарайды. Сол жылғы 17 қыркүйекте Редут, Сарайшық, Жалғансай, Жаманқала т.б жерлерден балықшылардың шағын артельдері ашылған. Қазақ атқару комитетінің 1928 жылғы 17 қаңтардағы VІ шақырылған 11-ші сессиясының қаулысымен [[Гурьев округі]] құрылып, оның құрамына алты аудан- Жаманқала, Есбол, Доссор, Жилкоса, Қызылқоға, Теңіз аудандары енгізілді. Сонымен Жаманқала ауданы Тополи болысының Харкин, Краснояр Советінсіз Редут болысының Сорочинко, Сарайшық, Редут, Кандаур селолық Советтерінен, Қарасамар болысының 7-ші ауылдық Кеңесінен құрылды. Мінеки Махамбет ауданының тарихы осыдан басталады. Орталығы болып Яманка ауылы белгіленген. Аудан құрылған жылы 2 пошта-телефон бөлімшесі, 3 клуб, 4 медпункт, 14 бірінші басқышты мектеп, 1 жеті жылдық мектеп болған. Бүкілодақтық Орталық Комитеті1930 жылы 23 шілдесіндегі қаулысымен округтерді жойып, аудандарды ірілендіру жүргізілді. Есбол, Новобогат және Жаманқала аудандары бірігіп, Гурьев ауданын құрады. 1930 жылдың 17 желтоқсаны мен 1933 жылдың 1 шілдесі аралығында Гурьев ауданы Батыс Қазақстан облысына қараса, 1933 жылдың 1 шілдесінен құрамында 4 ауданы бар Гурьев округі қайта құрылды. Қазақстан Орталық Атқару Комитеті алқасының 1938 жылғы 4 ақпандағы қаулысымен Гурьев округі жойылып, Гурьев облысы құрылды.Оның әкімшілік жер аумағы Гурьев облысының атқару комитетінің шешімімен бекітілді. Сонымен 1938 жылдың 15 қаңтарында құрылған Гурьев облысының құрамында Бақсай, Есбол, Жилкоса, Мақат, Маңғыстау, Теңіз аудандары енгізілді. Екінші рет құрылған Бақсай ауданы бұл жолы Жайық өзенінің екі бетіндегі ауылдарды қамтитын болды. Яғни ауданға Гурьев ауданынан Жаманқала, Жалғансай, Редут, Сарайшық, Сорочинко, Қызыл Жұлдыз, Алға, Тегісшіл, Еңбекшіл, Жаңа шаруа, Жаңа тұрмыс, Бақсай, Манаш, Жанбай, Таңдай селолық және ауылдық Кеңестері, Есбол ауданынан Топайлы, Зеленый, Карманов, Қазбек, Құмшығанақ, Қарашығанақ, Қызылүй, Жаңа күш, Есбол, Дуаберген, Кетешағыл ауылдық және селолық Кеңестерінің жері қарайтын болды. Аудан орталығы болып Яманка поселкесі белгіленген. 1939 жылы Новобогат ауданының құрылуына байланысты Бақсай ауданынан Бегайдар, Жамбыл, Жамбай, Кетешағыл, Манаш, Новобогат ауылдық Кеңестері бөлініп шықты. 1963 жылдың 2 қаңтарында Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Президиумның Жарлығымен Есбол және Бақсай аудандары біріктіріліп, олардың негізінде Махамбет ауданы құрылды. Қазақ КСР Жоғары Кеңесі Президиумының 15 маусым 1963 жылғы Жарлығымен бұрынғы Яманка поселкесі Махамбет болып өзгертілді. 1963 жылғы 3 қарашада Гурьев облысының атқару және партия комитеттері бюросының қаулысымен Балықшы өнеркәсіптік ауданының таратуына байланысты ол аудандағы ауылдық және селолық Кеңестер Махамбет ауданына берілді. == Климаты == Климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]]. Ауаның орташа температурасы қаңтарда -10<sup>о</sup>С, шілдеде 25<sup>о</sup>С. Кейде қыста температура -38<sup>о</sup>С-қа дейін төмендейді, ал жазда 45<sup>о</sup>С-қа дейін көтеріледі. Жылдық жауын-шашынның мөлшері 100-150 мм. == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == Ауданның 9 ауылдық округінде 21 ауыл бар: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақжайық ауылдық округі (Атырау облысы)|Ақжайық ауылдық округі]] || 1 179 || [[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]] ауылы |- | [[Ақтоғай ауылдық округі (Атырау облысы)|Ақтоғай ауылдық округі]] || 1 147|| [[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]], [[Бала Ораз ауылы|Бала Ораз]], [[Кеңөріс]], [[Өтешқали Атамбаев ауылы|Өтешқали Атамбаев]] ауылдары |- | [[Алға ауылдық округі (Атырау облысы)|Алға ауылдық округі]] || 1 859 || [[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]] ауылы |- | [[Бақсай ауылдық округі]] || 2 412 || [[Таңдай (ауыл)|Таңдай]], [[Есмахан]], [[Көздіқара (Атырау облысы)|Көздіқора]], [[Томан (ауыл)|Томан]] ауылдары |- | [[Бейбарыс ауылдық округі]] || 3 435 || [[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]], [[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]], [[Аққайың (Атырау облысы)|Аққайың]] ауылдары |- | [[Есбол ауылдық округі (Махамбет ауданы)|Есбол ауылдық округі]]|| 2 355 || [[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]], [[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]], [[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]] ауылдары |- |[[Жалғансай ауылдық округі]] ||1 246 || [[Жалғансай]] ауылы |- | [[Махамбет ауылдық округі (Атырау облысы)|Махамбет ауылдық округі]] || 9 764|| [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]], [[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]] ауылдары |- | [[Сарайшық ауылдық округі]]|| 2 562 || [[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]], [[Ескі Сарайшық]] ауылдары |} == Әкімдері == * Ұзаққали Елеубаев 1994-2012 * Ерлан Жаңабаев 2012-2015 * Әлібек Нәутиев 2015-2016 * Әлимұхаммед Құттымұратұлы 2016-2017 * Сырым Рысқалиев 2017-2018 * Жәрдемғали Ахметов 2018-2021 * Ринат Джанглишов 2021-2022 == Жер беті сулары == Жер беті суларын Жайық өзенінің төменгі ағысы мен оның салалары ([[Бақсай (өзен, Атырау облысы)|Бақсай]], Бұғыл, [[Бағырлайсай]], [[Ақсай (өзен, Атырау облысы)|Ақсай]] және Ащысай) шығысында Қурайлы каналы, сондай ақ Каспий теңізінің солтүстік жағалауындағы көлдер құрайды. Олардың ең үлкені -[[Жалтыр (көл, Атырау облысы)|Жалтыр]] көлі. == Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі == Далалық өңірде [[жусан]], [[селеу]], [[сораңшөп|сораң]], [[Шағыр (өсімдік)|шағыр]], [[қаңбақ]], [[құмаршық]], [[жүзгін]], [[жыңғыл]], [[сүттіген]], [[қызылмия]], [[құланқұйрық]], [[адыраспан]], [[Алабота (өсімдік)|алабота]], [[изен]] т.б.өсімдіктер, өзен бойында [[қарағаш]], [[терек]], [[тал]] өседі. Жануарлар дүниесінен [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қояндар]], [[қарсақ]], [[борсық]], [[күзендер]], [[қосаяқтар]], [[сарышұнақтар]], [[ала қарға]], [[бүркіт]], [[үкі]], [[байғыз]], [[бөктергі]], суларында [[қаздар]], [[үйрек]], [[аққулар]] т.б.кездеседі. == Халқы == Тұрғыны 33 305 (2014) адам. Негізінен қазақтар тұрады 97,1%, орыстар 1,9%, корейтер 0,4%. Халқының көпшілігі [[Жайық]] өзені бойына орналасқан. == Шаруашылығы == Махамбет ауданы – негізінен ауыл шаруашылығы саласы кең өрістеген аудан. Соңғы жылдары ауданның ауыл шаруашылығы саласында жұмыс жасайтын өндірістік кооперативтер, серіктестік және шаруа қожалықтарындаығы төрт түлік саны артып келеді. Ауданда мал және егін шаруашылығымен айналысатын «1 Мамыр» ЖШС-гі, «Райхан», «Раушан», «Қорған» шаруа қожалықтары, «АтырауАгроөнімдері» АҚ-ы, «Мұра», «Дастан» ӨК-рі бар. == Әлеуметтік нысандары == Ауданда 25 мектепке дейінгі мекемелер, 18 мектеп, Махамбет көпбейінді ауыл-шаруашылығы колледжі, 1 орталық аурухана, 1 өкпе аурулар ауруханасы, 6 ФАП, 2 ФП, 11 мәдениет үйі жұмыс істеуде. Аудан жерінен Атырау-Орал, Атырау-Индер, Махамбет-Аққыстау тас жолдары, Ресей және Кавказ бағыттарына қарай мұнай-газ құбырлары өтеді.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Атырау облысы}} {{Махамбет ауданы елді мекендері}} [[Санат:Махамбет ауданы]] ipo0pcq0w45cft1xr0viwikruijitb2 Adidas 0 14289 3063980 3024815 2022-08-25T04:43:37Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Adidas AG |логотипі = Adidas isologo.svg |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{Fwb|DE0005003404|ADS}} |құрылды = 1924 |ұраны = |құрушы = Адольф Дасслер |орналасуы = [[Херцогенаурах]], [[Германия]] |басты адамдары = [[Герберт Хайнер]] (бас директор) |саласы = [[Киім]] және [[Соңғы тауар|қолданушы тауары]] [[өндіріс|өндірісі]] |өнімі = [[Аяқкиім]], [[спорт киімі]], [[спорт аспаптары]], [[иіссулар]] |айналым = {{өсім}} € 10,799 млрд<ref name="adidas-group.com">[http://www.adidas-group.com/en/News/_downloads/pdfs/2009/Press_Release_Q42008_e.pdf] на adidas-group.corporate-publications.com {{ref-de}}</ref> (2008 жыл) |операциялық кіріс = {{өсім}} €1,070 млрд<ref name="adidas-group.com"/> (2008 жыл) |таза табысы = {{өсім}} €1,79 млрд<ref name="adidas-group.com"/> (2010 жыл) |қызметкерлер саны = 39,600 <small>(2009)</small> |сайты = [http://www.adidas-group.com/ www.adidas-group.com] }} [[Сурет:Adidas Response Trail 16.jpg|thumb|Adidas Response Trail 16 – жүгіру аяқкиімі]] '''Адидас''' - жоғарғы имиджді брэнд. Адольф Дасслер - атақты брэндтың түп нұсқасында тұрған адам. Ол [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі [[Германия]]да жастайынан өз отбасына көмектесіп яғни жарамсыз лақтырылған солдат сумкаларынан үй аяқ-киімін тіге бастады. Бірақ, оның басты ермегі [[спорт]] болатын, әсіресе [[футбол]]. Кейін [[1920]] жылдары ол спорттық аяқ-киім шығару жұмыстарына кіріседі. Ыңғайлылық пен тұрақтылықты ұстану үшін ол алдымен көптеген доктор және жаттықтырушылармен пікір алмасады. Басында ол тек қана спорттық аяқ-киімдердің футболға және спорттық жарыстарға киетін түрін ғана шығарса, кейін [[жүгіру]] және [[теннис]] сияқты спорт түрлерінде киетін аяқ-киім шығаруға көңіл бөлді. Мұндай ғылыми және практикалық жол кейін оның халықаралық беделін жоғарылатты. Сонымен қатар Армии Хэри осы брэнд тауарларымен бірінші рет 100 метрлік спринтті 10 секундта өтіп, бірінші атлет әл чемпион атағын алды. Десслер өзінің тауарларына яғни, тауарларының дизайнына жақсартулар және жаңа инновациялар енгізді.Ол енгізулер спорттың әр саласын қанағаттандырып отырды. Мысалға, жай стандартты кроссовкилер футболисттер қажеттіліктерін қанағаттандырмайды, себебі ойын аланы кейде жаңбырдан соң дымқыл болады. Сондықтан ол аяқ-киімдерге шегетәріздес штифттер орнықтыруды жөн көрді. Ол ойыншыларға сенімділік пен тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Нәтижесінде [[1954]] жылы өткен әлем Кубогында Adidas брэндінің кроссовкилері еліне жеңіс әкелді. Аяқ-киім модернизациясына қарай футбол ойындарына киетін кроссовкилерінің дизайнына өзгерістер енгізіліп, жүгіруге арналған кроссовкилер шығара бастады. Жиырмасыншы жылдары Адольф Десслер «спорттық экипировка шығару бойынша әлемде басты менеджер» атағын алды. Adidas аяқ-киімдері бірінші 1928 жылы өткен олимпиадалық ойындарына дейін қолданыла бастады. Атлеттер оны сүйсіне пайдаланатын болды. Бұл брендтың пайда болуы спорттық аяқ-киімдердің сапасының артуына үлес қосты. 1936 жылы Берлинде өткен олимпиадалық ойындарда 4 алтын медальдарды иемденген чемпион Джесс Оуэн Adidas тауарлық маркасы бар кроссовкилерін киген Десслер ойын кезінде спортшыға беріктілік қасиетті арттыру үшін өз аяқ киімдерінің табанының ішкі жағына шипы қосты. Сонымен қатар Десслерді жеңіл спорт түрлеріне қажетті аяқ киім шығару қызықтырды. Ол өзінің аяқ - киімдерінде берік материалдар қолдану үшін көптеген тест жұмыстарын жүргізді, оның ішінде акула, кенгурудың терілерін қолданды. Ең соңында оның аяқ- киімдерінің тиімді материалы болып синтетикалық волокно - нейлон болып табылды. Десслерге жаңа ойлар еңгізумен қоймай сонымен қатар ол маркетинг сұрақтарын да жақсы меңгерді. Ол Adidas-тың ары қарай спорттық аяқ - киімін шығаратынын жақсы түсінді, сонымен қатар ол өзінің брендінде өнімдерді танытатын жалғыз саудалық белгінің керектігін түсінді. 1949 жылы ол өзінің аяқ - киімдерінің саудалық белгісі ретінде үш түрлі түсті жолақ ойлап шығарды. Бірақ бұл ой 1996 жылы іске аспады. Нәтижесінде Adidas өнімдерінің тауарлық белгісі үш жолақ болып қалыптасты. Ол аяқ - киімнің бір жақ қырында орналасты. Бүгінгі таңда Десслердің қалдырған брэнді әрі қарай гүлденіп және жанданып келеді. Adidas бұрынғыдай спорттық өнімдеріншығаруда, сонымен қатар ол өзінің құрамына спорттық киімдерді шығаруды қосты. Осылайша Adidas тек қана брэнд емес, сонымен қатар сәнді тауарлық марка. Осы брэндтің ықпал ету ортасын әр түрлі субмәдениеттің танымал ағымында кең таралды, әсіресе хип - хопты қолдайтындардың ортасында, 1986 жылы Ди Эм Си поп жұлдызының ''My Adidas'' атты әнінде қолданылып, әлемдік танымал хит болды. Бұл дисктің сәттілігі брэнд имиджының құрылуына әсерін тигізді. Қазіргі таңда брэндтің басты мақсаты оның өнімдері тек қана мамандарға ғана емес, қарапайым тұтынушылардың сұранысына ие. Тұтынушылардың қажеттіліктеріне сай сұранысты қанағаттандыру үшін Adidas компаниясы 3 стратегияны шығарды: бірінші - спорттық бағыттарда өнімдердің құрамы мен қасиеттерін сақтау эстетикалық прагматикалық қажеттіліктерге сай инновациялық разработки еңгізу, екінші - өнімнің бұрынғы тарихи қасиеттері мен қазіргі кезге сай біріктіру, үшінші - тұтынушылардың талғамына сай, заманауй сән үлгілеріне сай ету.( сондықтан бұл брэнд атақты дизайнер Йоши Ямамото қатысуымен жасалады). == Табыстылық құпиясы == === Инновация === Кәсіби футбол үшін арналған аяқ киімдердегі шеге тәрізді штифтер, жүгіруге арналған кроссовкалардағы шипылар; нейлоннан жасалған аяқ киім табандары – үш иновацияны — Adidas үшін үш инновацияның қалыптасып, әйгілі брэнд негіздеуіне себеп болды. Өнімнің техникалық сипаттамасын жетілдіру. Десслер өзі жеңіл атлетикамен айналысқандықтан, ол аяқ киімдердің кімге бағытталғандығына қарамастан, оның техникалық сипаттамаларын күшейтуге тырысты. Ол осы сипаттамаларды жетілдіру жолында жаңа тәсілдерді іздеп, Adidas өнімінің ерекше, әрі құндылығын арттырды. === Бәсеке === Спорттық киімдер спорттың өзі сияқты, жалпылық негіздегі құбылыс болып саналады. Сондықтанда, нарықта жалғыз брэндпен өмір сүру мүмкін емес. Нарықта өзінің өте қатаң ережесін орната отырып, Adidas басқа Nike және Reebok сияқты брэнд-бәсекелестермен өткір күреске түсе алуда. === Тарихы === Adidas басқа брэндтерге қарағанда, өзінің тарихи құрылымына ерекше мән береді. Сондықтан да, компания өзінің қызмет етуінің жаңа кезеңдерін игерседе, хип-хоптың жанкүйерлерінің арасында сыйлылыққа сай болуда. === Брэндтің тұтынушыларға ықпалы === Сатып алушылар санын ұлғайту үшін, менеджерлер тұтынушылық рейтингті жоғарлату үшін Ран Ди Эм Си, Мисси Элиот и Дэвид Бекхэм сияқты жұлдыздарды өздерінің макетингтік іс-шараларына тартуда. == Компания туралы ақпарат == * [www.global.adidas.com| Ресми сайт] * Құрылған күні: [[1928 жыл]] * Өндіруші ел: [[Германия]] * Копманияның экономикалық - саудалық қызметі: # Компанияның жыл сайынғы саудалық айналымы шамамен жаңа 60 дизайнерлік тауарлар әзірлейді. # Маркетингтік саясатты жүргізу шығындары — барлық сату көлемінен 13% құрайды. # Adidas — спорт өндірісі индустриясындағы табысы жағынан екінші компания. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Сауда белгілері]] [[Санат:Трансұлттық компаниялар]] 2ltbdu00mj185gle00nin19at9kw7cc 3063986 3063980 2022-08-25T04:53:29Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Adidas AG |логотипі = Adidas isologo.svg |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{Fwb|DE0005003404|ADS}} |құрылды = 1924 |ұраны = |құрушы = [[Адольф Дасслер]] |орналасуы = [[Херцогенаурах]], [[Германия]] |басты адамдары = [[Герберт Хайнер]] (бас директор) |саласы = [[Киім]] және [[Соңғы тауар|қолданушы тауары]] [[өндіріс|өндірісі]] |өнімі = [[Аяқкиім]], [[спорт киімі]], [[спорт аспаптары]], [[иіссулар]] |айналым = {{өсім}} € 10,799 млрд<ref name="adidas-group.com">[http://www.adidas-group.com/en/News/_downloads/pdfs/2009/Press_Release_Q42008_e.pdf] на adidas-group.corporate-publications.com {{ref-de}}</ref> (2008 жыл) |операциялық кіріс = {{өсім}} €1,070 млрд<ref name="adidas-group.com"/> (2008 жыл) |таза табысы = {{өсім}} €1,79 млрд<ref name="adidas-group.com"/> (2010 жыл) |қызметкерлер саны = 39,600 <small>(2009)</small> |сайты = [http://www.adidas-group.com/ www.adidas-group.com] }} [[Сурет:Adidas Response Trail 16.jpg|thumb|Adidas Response Trail 16 – жүгіру аяқкиімі]] '''Адидас''' - жоғарғы имиджді брэнд. Адольф Дасслер - атақты брэндтың түп нұсқасында тұрған адам. Ол [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі [[Германия]]да жастайынан өз отбасына көмектесіп яғни жарамсыз лақтырылған солдат сумкаларынан үй аяқ-киімін тіге бастады. Бірақ, оның басты ермегі [[спорт]] болатын, әсіресе [[футбол]]. Кейін [[1920]] жылдары ол спорттық аяқ-киім шығару жұмыстарына кіріседі. Ыңғайлылық пен тұрақтылықты ұстану үшін ол алдымен көптеген доктор және жаттықтырушылармен пікір алмасады. Басында ол тек қана спорттық аяқ-киімдердің футболға және спорттық жарыстарға киетін түрін ғана шығарса, кейін [[жүгіру]] және [[теннис]] сияқты спорт түрлерінде киетін аяқ-киім шығаруға көңіл бөлді. Мұндай ғылыми және практикалық жол кейін оның халықаралық беделін жоғарылатты. Сонымен қатар Армии Хэри осы брэнд тауарларымен бірінші рет 100 метрлік спринтті 10 секундта өтіп, бірінші атлет әл чемпион атағын алды. Десслер өзінің тауарларына яғни, тауарларының дизайнына жақсартулар және жаңа инновациялар енгізді.Ол енгізулер спорттың әр саласын қанағаттандырып отырды. Мысалға, жай стандартты кроссовкилер футболисттер қажеттіліктерін қанағаттандырмайды, себебі ойын аланы кейде жаңбырдан соң дымқыл болады. Сондықтан ол аяқ-киімдерге шегетәріздес штифттер орнықтыруды жөн көрді. Ол ойыншыларға сенімділік пен тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Нәтижесінде [[1954]] жылы өткен әлем Кубогында Adidas брэндінің кроссовкилері еліне жеңіс әкелді. Аяқ-киім модернизациясына қарай футбол ойындарына киетін кроссовкилерінің дизайнына өзгерістер енгізіліп, жүгіруге арналған кроссовкилер шығара бастады. Жиырмасыншы жылдары Адольф Десслер «спорттық экипировка шығару бойынша әлемде басты менеджер» атағын алды. Adidas аяқ-киімдері бірінші 1928 жылы өткен олимпиадалық ойындарына дейін қолданыла бастады. Атлеттер оны сүйсіне пайдаланатын болды. Бұл брендтың пайда болуы спорттық аяқ-киімдердің сапасының артуына үлес қосты. 1936 жылы Берлинде өткен олимпиадалық ойындарда 4 алтын медальдарды иемденген чемпион Джесс Оуэн Adidas тауарлық маркасы бар кроссовкилерін киген Десслер ойын кезінде спортшыға беріктілік қасиетті арттыру үшін өз аяқ киімдерінің табанының ішкі жағына шипы қосты. Сонымен қатар Десслерді жеңіл спорт түрлеріне қажетті аяқ киім шығару қызықтырды. Ол өзінің аяқ - киімдерінде берік материалдар қолдану үшін көптеген тест жұмыстарын жүргізді, оның ішінде акула, кенгурудың терілерін қолданды. Ең соңында оның аяқ- киімдерінің тиімді материалы болып синтетикалық волокно - нейлон болып табылды. Десслерге жаңа ойлар еңгізумен қоймай сонымен қатар ол маркетинг сұрақтарын да жақсы меңгерді. Ол Adidas-тың ары қарай спорттық аяқ - киімін шығаратынын жақсы түсінді, сонымен қатар ол өзінің брендінде өнімдерді танытатын жалғыз саудалық белгінің керектігін түсінді. 1949 жылы ол өзінің аяқ - киімдерінің саудалық белгісі ретінде үш түрлі түсті жолақ ойлап шығарды. Бірақ бұл ой 1996 жылы іске аспады. Нәтижесінде Adidas өнімдерінің тауарлық белгісі үш жолақ болып қалыптасты. Ол аяқ - киімнің бір жақ қырында орналасты. Бүгінгі таңда Десслердің қалдырған брэнді әрі қарай гүлденіп және жанданып келеді. Adidas бұрынғыдай спорттық өнімдеріншығаруда, сонымен қатар ол өзінің құрамына спорттық киімдерді шығаруды қосты. Осылайша Adidas тек қана брэнд емес, сонымен қатар сәнді тауарлық марка. Осы брэндтің ықпал ету ортасын әр түрлі субмәдениеттің танымал ағымында кең таралды, әсіресе хип - хопты қолдайтындардың ортасында, 1986 жылы Ди Эм Си поп жұлдызының ''My Adidas'' атты әнінде қолданылып, әлемдік танымал хит болды. Бұл дисктің сәттілігі брэнд имиджының құрылуына әсерін тигізді. Қазіргі таңда брэндтің басты мақсаты оның өнімдері тек қана мамандарға ғана емес, қарапайым тұтынушылардың сұранысына ие. Тұтынушылардың қажеттіліктеріне сай сұранысты қанағаттандыру үшін Adidas компаниясы 3 стратегияны шығарды: бірінші - спорттық бағыттарда өнімдердің құрамы мен қасиеттерін сақтау эстетикалық прагматикалық қажеттіліктерге сай инновациялық разработки еңгізу, екінші - өнімнің бұрынғы тарихи қасиеттері мен қазіргі кезге сай біріктіру, үшінші - тұтынушылардың талғамына сай, заманауй сән үлгілеріне сай ету.( сондықтан бұл брэнд атақты дизайнер Йоши Ямамото қатысуымен жасалады). == Табыстылық құпиясы == === Инновация === Кәсіби футбол үшін арналған аяқ киімдердегі шеге тәрізді штифтер, жүгіруге арналған кроссовкалардағы шипылар; нейлоннан жасалған аяқ киім табандары – үш иновацияны — Adidas үшін үш инновацияның қалыптасып, әйгілі брэнд негіздеуіне себеп болды. Өнімнің техникалық сипаттамасын жетілдіру. Десслер өзі жеңіл атлетикамен айналысқандықтан, ол аяқ киімдердің кімге бағытталғандығына қарамастан, оның техникалық сипаттамаларын күшейтуге тырысты. Ол осы сипаттамаларды жетілдіру жолында жаңа тәсілдерді іздеп, Adidas өнімінің ерекше, әрі құндылығын арттырды. === Бәсеке === Спорттық киімдер спорттың өзі сияқты, жалпылық негіздегі құбылыс болып саналады. Сондықтанда, нарықта жалғыз брэндпен өмір сүру мүмкін емес. Нарықта өзінің өте қатаң ережесін орната отырып, Adidas басқа Nike және Reebok сияқты брэнд-бәсекелестермен өткір күреске түсе алуда. === Тарихы === Adidas басқа брэндтерге қарағанда, өзінің тарихи құрылымына ерекше мән береді. Сондықтан да, компания өзінің қызмет етуінің жаңа кезеңдерін игерседе, хип-хоптың жанкүйерлерінің арасында сыйлылыққа сай болуда. === Брэндтің тұтынушыларға ықпалы === Сатып алушылар санын ұлғайту үшін, менеджерлер тұтынушылық рейтингті жоғарлату үшін Ран Ди Эм Си, Мисси Элиот и Дэвид Бекхэм сияқты жұлдыздарды өздерінің макетингтік іс-шараларына тартуда. == Компания туралы ақпарат == * [www.global.adidas.com| Ресми сайт] * Құрылған күні: [[1928 жыл]] * Өндіруші ел: [[Германия]] * Копманияның экономикалық - саудалық қызметі: # Компанияның жыл сайынғы саудалық айналымы шамамен жаңа 60 дизайнерлік тауарлар әзірлейді. # Маркетингтік саясатты жүргізу шығындары — барлық сату көлемінен 13% құрайды. # Adidas — спорт өндірісі индустриясындағы табысы жағынан екінші компания. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Сауда белгілері]] [[Санат:Трансұлттық компаниялар]] hybzzxyr6ns5hmi8bbhpinw16ts52ar 3063987 3063986 2022-08-25T04:55:13Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Adidas AG |логотипі = Adidas isologo.svg |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{Fwb|DE0005003404|ADS}} |құрылды = 1924 |ұраны = |құрушы = [[Адольф Дасслер]] |орналасуы = [[Херцогенаурах]], [[Германия]] |басты адамдары = [[Герберт Хайнер]] (бас директор) |саласы = [[Киім]] және [[Соңғы тауар|қолданушы тауары]] [[өндіріс|өндірісі]] |өнімі = [[Аяқкиім]], [[спорт киімі]], [[спорт аспаптары]], [[иіссулар]] |айналым = {{өсім}} € 10,799 млрд<ref name="adidas-group.com">[http://www.adidas-group.com/en/News/_downloads/pdfs/2009/Press_Release_Q42008_e.pdf] на adidas-group.corporate-publications.com {{ref-de}}</ref> (2008 жыл) |операциялық кіріс = {{өсім}} €1,070 млрд<ref name="adidas-group.com"/> (2008 жыл) |таза табысы = {{өсім}} €1,79 млрд<ref name="adidas-group.com"/> (2010 жыл) |қызметкерлер саны = 39,600 <small>(2009)</small> |сайты = [http://www.adidas-group.com/ www.adidas-group.com] }} [[Сурет:Adidas Response Trail 16.jpg|thumb|Adidas Response Trail 16 – жүгіру аяқкиімі]] '''Адидас''' — жоғарғы имиджді брэнд. Адольф Дасслер атақты брэндтың түп нұсқасында тұрған адам. Ол [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі [[Германия]]да жастайынан өз отбасына көмектесіп яғни жарамсыз лақтырылған солдат сумкаларынан үй аяқ-киімін тіге бастады. Бірақ, оның басты ермегі [[спорт]] болатын, әсіресе [[футбол]]. Кейін [[1920]] жылдары ол спорттық аяқ-киім шығару жұмыстарына кіріседі. Ыңғайлылық пен тұрақтылықты ұстану үшін ол алдымен көптеген доктор және жаттықтырушылармен пікір алмасады. Басында ол тек қана спорттық аяқ-киімдердің футболға және спорттық жарыстарға киетін түрін ғана шығарса, кейін [[жүгіру]] және [[теннис]] сияқты спорт түрлерінде киетін аяқ-киім шығаруға көңіл бөлді. Мұндай ғылыми және практикалық жол кейін оның халықаралық беделін жоғарылатты. Сонымен қатар Армии Хэри осы брэнд тауарларымен бірінші рет 100 метрлік спринтті 10 секундта өтіп, бірінші атлет әл чемпион атағын алды. Десслер өзінің тауарларына яғни, тауарларының дизайнына жақсартулар және жаңа инновациялар енгізді.Ол енгізулер спорттың әр саласын қанағаттандырып отырды. Мысалға, жай стандартты кроссовкилер футболисттер қажеттіліктерін қанағаттандырмайды, себебі ойын аланы кейде жаңбырдан соң дымқыл болады. Сондықтан ол аяқ-киімдерге шегетәріздес штифттер орнықтыруды жөн көрді. Ол ойыншыларға сенімділік пен тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Нәтижесінде [[1954]] жылы өткен әлем Кубогында Adidas брэндінің кроссовкилері еліне жеңіс әкелді. Аяқ-киім модернизациясына қарай футбол ойындарына киетін кроссовкилерінің дизайнына өзгерістер енгізіліп, жүгіруге арналған кроссовкилер шығара бастады. Жиырмасыншы жылдары Адольф Десслер «спорттық экипировка шығару бойынша әлемде басты менеджер» атағын алды. Adidas аяқ-киімдері бірінші 1928 жылы өткен олимпиадалық ойындарына дейін қолданыла бастады. Атлеттер оны сүйсіне пайдаланатын болды. Бұл брендтың пайда болуы спорттық аяқ-киімдердің сапасының артуына үлес қосты. 1936 жылы Берлинде өткен олимпиадалық ойындарда 4 алтын медальдарды иемденген чемпион Джесс Оуэн Adidas тауарлық маркасы бар кроссовкилерін киген Десслер ойын кезінде спортшыға беріктілік қасиетті арттыру үшін өз аяқ киімдерінің табанының ішкі жағына шипы қосты. Сонымен қатар Десслерді жеңіл спорт түрлеріне қажетті аяқ киім шығару қызықтырды. Ол өзінің аяқ - киімдерінде берік материалдар қолдану үшін көптеген тест жұмыстарын жүргізді, оның ішінде акула, кенгурудың терілерін қолданды. Ең соңында оның аяқ- киімдерінің тиімді материалы болып синтетикалық волокно - нейлон болып табылды. Десслерге жаңа ойлар еңгізумен қоймай сонымен қатар ол маркетинг сұрақтарын да жақсы меңгерді. Ол Adidas-тың ары қарай спорттық аяқ - киімін шығаратынын жақсы түсінді, сонымен қатар ол өзінің брендінде өнімдерді танытатын жалғыз саудалық белгінің керектігін түсінді. 1949 жылы ол өзінің аяқ - киімдерінің саудалық белгісі ретінде үш түрлі түсті жолақ ойлап шығарды. Бірақ бұл ой 1996 жылы іске аспады. Нәтижесінде Adidas өнімдерінің тауарлық белгісі үш жолақ болып қалыптасты. Ол аяқ - киімнің бір жақ қырында орналасты. Бүгінгі таңда Десслердің қалдырған брэнді әрі қарай гүлденіп және жанданып келеді. Adidas бұрынғыдай спорттық өнімдеріншығаруда, сонымен қатар ол өзінің құрамына спорттық киімдерді шығаруды қосты. Осылайша Adidas тек қана брэнд емес, сонымен қатар сәнді тауарлық марка. Осы брэндтің ықпал ету ортасын әр түрлі субмәдениеттің танымал ағымында кең таралды, әсіресе хип - хопты қолдайтындардың ортасында, 1986 жылы Ди Эм Си поп жұлдызының ''My Adidas'' атты әнінде қолданылып, әлемдік танымал хит болды. Бұл дисктің сәттілігі брэнд имиджының құрылуына әсерін тигізді. Қазіргі таңда брэндтің басты мақсаты оның өнімдері тек қана мамандарға ғана емес, қарапайым тұтынушылардың сұранысына ие. Тұтынушылардың қажеттіліктеріне сай сұранысты қанағаттандыру үшін Adidas компаниясы 3 стратегияны шығарды: бірінші - спорттық бағыттарда өнімдердің құрамы мен қасиеттерін сақтау эстетикалық прагматикалық қажеттіліктерге сай инновациялық разработки еңгізу, екінші - өнімнің бұрынғы тарихи қасиеттері мен қазіргі кезге сай біріктіру, үшінші - тұтынушылардың талғамына сай, заманауй сән үлгілеріне сай ету.( сондықтан бұл брэнд атақты дизайнер Йоши Ямамото қатысуымен жасалады). == Табыстылық құпиясы == === Инновация === Кәсіби футбол үшін арналған аяқ киімдердегі шеге тәрізді штифтер, жүгіруге арналған кроссовкалардағы шипылар; нейлоннан жасалған аяқ киім табандары – үш иновацияны — Adidas үшін үш инновацияның қалыптасып, әйгілі брэнд негіздеуіне себеп болды. Өнімнің техникалық сипаттамасын жетілдіру. Десслер өзі жеңіл атлетикамен айналысқандықтан, ол аяқ киімдердің кімге бағытталғандығына қарамастан, оның техникалық сипаттамаларын күшейтуге тырысты. Ол осы сипаттамаларды жетілдіру жолында жаңа тәсілдерді іздеп, Adidas өнімінің ерекше, әрі құндылығын арттырды. === Бәсеке === Спорттық киімдер спорттың өзі сияқты, жалпылық негіздегі құбылыс болып саналады. Сондықтанда, нарықта жалғыз брэндпен өмір сүру мүмкін емес. Нарықта өзінің өте қатаң ережесін орната отырып, Adidas басқа Nike және Reebok сияқты брэнд-бәсекелестермен өткір күреске түсе алуда. === Тарихы === Adidas басқа брэндтерге қарағанда, өзінің тарихи құрылымына ерекше мән береді. Сондықтан да, компания өзінің қызмет етуінің жаңа кезеңдерін игерседе, хип-хоптың жанкүйерлерінің арасында сыйлылыққа сай болуда. === Брэндтің тұтынушыларға ықпалы === Сатып алушылар санын ұлғайту үшін, менеджерлер тұтынушылық рейтингті жоғарлату үшін Ран Ди Эм Си, Мисси Элиот и Дэвид Бекхэм сияқты жұлдыздарды өздерінің макетингтік іс-шараларына тартуда. == Компания туралы ақпарат == * [www.global.adidas.com| Ресми сайт] * Құрылған күні: [[1928 жыл]] * Өндіруші ел: [[Германия]] * Копманияның экономикалық - саудалық қызметі: # Компанияның жыл сайынғы саудалық айналымы шамамен жаңа 60 дизайнерлік тауарлар әзірлейді. # Маркетингтік саясатты жүргізу шығындары — барлық сату көлемінен 13% құрайды. # Adidas — спорт өндірісі индустриясындағы табысы жағынан екінші компания. == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Сауда белгілері]] [[Санат:Трансұлттық компаниялар]] a8pegiax1nq63k67zkzm8a8bxfq5lor Жаңақорған ауданы 0 14376 3063866 3061109 2022-08-24T18:47:15Z Nurlybek07 122649 Қатені түзедім, мәлімет енгіздім wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңақорған ауданы |елтаңба =Jañaqorğan seal.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 47 |lat_sec =32 |lon_dir = E |lon_deg = 67 |lon_min = 22 |lon_sec =05 |облысы = Қызылорда облысы |аудан орталығы = [[Жаңақорған]] |ауылдық округтер саны = 26 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 36 |кенттер саны = 2 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 16,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 84 474<ref>[http://www.zhanakorgan.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қызылорда облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,12%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,27%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,61%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = 72435 |пошта индексі = 120300 |сайты = |карта = Zhanakorgan District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңақорған ауданы''' — [[Қызылорда облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — [[Жаңақорған]] кенті. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау жотасы]]ның солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың [[Өгізмүйіз]] тауы етегінде [[Шалқия полиметалл кен орны|Шалқия]] кеніші орналасқан. == Қазба байлықтары == Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді. == Халқы == Тұрғындар саны – 84 474 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 99,12%, [[орыстар]] – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%. == Әкімшілік бөлінісі == 38 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Аққорған ауылдық округі]] • [[Ақүйек ауылдық округі]] • [[Байкенже ауылдық округі]] • [[Екпінді ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Екпінді ауылдық округі]] • [[Жайылма ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жайылма ауылдық округі]] • [[Жаманбай батыр ауылдық округі]] • [[Жаңаарық ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңаарық ауылдық округі]] • [[Жаңақорған ауылдық округі]] • [[Кейден ауылдық округі]] • [[Келінтөбе ауылдық округі]] • [[Көктөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Көктөбе ауылдық округі]] • [[Қандөз ауылдық округі]] • [[Қаратөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] • [[Қожакент ауылдық округі]] • [[Қожамберді ауылдық округі]] • [[Қосүйеңкі ауылдық округі]] • [[Қыраш ауылдық округі]] • [[Қыркеңсе ауылдық округі]] • [[Манап ауылдық округі]] • [[Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі]] • [[Өзгент ауылдық округі]] • [[Сунақата ауылдық округі]] • [[Сүттіқұдық ауылдық округі]] • [[Талап ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Талап ауылдық округі]] • [[Төменарық ауылдық округі]] • [[Шалқия ауылдық округі]] == Кәсіпорындары == Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар. == Ауыл шаруашылығы == Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды. == Әлеуметтік құрылымдары == Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған. == Тарихи ескерткіштері == Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы [[Сығанақ]] қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен [[Қызылорда]]–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді. == Жаңақорғанан шықан атақты адамдар == * [[Исатай Әбдікәрімов]], * [[Сұлтан Сартайұлы Сартаев]], * [[Оңалбек Сапиев]], * [[Сейілбек Шауқаманов]], * [[Қалтай Мұхамеджанов]], * [[Дүкенбай Досжан]], * [[Тынымбай Нұрмағамбетов]], * [[Жадыра Дәрібаева]], * [[Мәлібек Жандарбеков]], * [[Төлепберген Әбдірашев]] — дирижер, * [[Мұхтар Әлиұлы Әлиев]] — дәрігер-хирург, * [[Бірлесбек Алдияров]] — академик, * [[Сейфулла Әбдірайымов]], * [[Қалила Нематұлы Омаров]] — режиссер, * [[Әнуар Әбутәліпов]] — Кеңес Одағының батыры. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы]] p0bbkmzy16x3cw43588k436a123nx6j 3063867 3063866 2022-08-24T18:48:20Z Nurlybek07 122649 Мәлімет енгіздім wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңақорған ауданы |елтаңба =Jañaqorğan seal.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 43 |lat_min = 47 |lat_sec =32 |lon_dir = E |lon_deg = 67 |lon_min = 22 |lon_sec =05 |облысы = Қызылорда облысы |аудан орталығы = [[Жаңақорған]] |ауылдық округтер саны = 26 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 36 |кенттер саны = 2 |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 16,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 84 474<ref>[http://www.zhanakorgan.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қызылорда облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,12%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,27%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,61%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = 72435 |пошта индексі = 120300 |сайты = |карта = Zhanakorgan District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңақорған ауданы''' — [[Қызылорда облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — [[Жаңақорған]] кенті. == Географиялық орны, жер бедері == Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау жотасы]]ның солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын [[Қызылқұм (шөл)|Қызылқұм]] шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың [[Өгізмүйіз]] тауы етегінде [[Шалқия полиметалл кен орны|Шалқия]] кеніші орналасқан. == Қазба байлықтары == Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді. == Халқы == Тұрғындар саны – 84 474 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 99,12%, [[орыстар]] – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%. == Әкімшілік бөлінісі == 38 елді мекен 26 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Аққорған ауылдық округі]] • [[Ақүйек ауылдық округі]] • [[Байкенже ауылдық округі]] • [[Екпінді ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Екпінді ауылдық округі]] • [[Жайылма ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жайылма ауылдық округі]] • [[Жаманбай батыр ауылдық округі]] • [[Жаңаарық ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңаарық ауылдық округі]] • [[Жаңақорған ауылдық округі]] • [[Кейден ауылдық округі]] • [[Келінтөбе ауылдық округі]] • [[Көктөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Көктөбе ауылдық округі]] • [[Қандөз ауылдық округі]] • [[Қаратөбе ауылдық округі (Жаңақорған ауданы)|Қаратөбе ауылдық округі]] • [[Қожакент ауылдық округі]] • [[Қожамберді ауылдық округі]] • [[Қосүйеңкі ауылдық округі]] • [[Қыраш ауылдық округі]] • [[Қыркеңсе ауылдық округі]] • [[Манап ауылдық округі]] • [[Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі]] • [[Өзгент ауылдық округі]] • [[Сунақата ауылдық округі]] • [[Сүттіқұдық ауылдық округі]] • [[Талап ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Талап ауылдық округі]] • [[Төменарық ауылдық округі]] • [[Шалқия ауылдық округі]] == Кәсіпорындары == Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар. == Ауыл шаруашылығы == Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды. == Әлеуметтік құрылымдары == Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған. == Тарихи ескерткіштері == Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы [[Сығанақ]] қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен [[Қызылорда]]–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді. == Жаңақорғанан шықан атақты адамдар == * [[Исатай Әбдікәрімов]], * [[Сұлтан Сартайұлы Сартаев]], * [[Оңалбек Сапиев]], * [[Сейілбек Шауқаманов]], * [[Қалтай Мұхамеджанов]], * [[Дүкенбай Досжан]], * [[Тынымбай Нұрмағамбетов]], * [[Жадыра Дәрібаева]], * [[Мәлібек Жандарбеков]], * [[Төлепберген Әбдірашев]] — дирижер, * [[Мұхтар Әлиұлы Әлиев]] — дәрігер-хирург, * [[Бірлесбек Алдияров]] — академик, * [[Сейфулла Әбдірайымов]], * [[Қалила Нематұлы Омаров]] — режиссер, * [[Әнуар Әбутәліпов]] — Кеңес Одағының батыры. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы]] qe2n5l0bmaf2kapzj2t3p7l8asxqnae Қызылқоға ауданы 0 14444 3063896 3061429 2022-08-24T20:10:20Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Қызылқоға ауданы |елтаңба = Қызылқоға ауданы эмблемасы.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Атырау облысы |аудан орталығы = [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] |ауылдық округтер саны = 10 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 26<ref>https://stat.gov.kz/region/252311/statistical_information/industry/2361</ref> |қалалар саны = |әкімі = Қанат Әзмұханов |әкімдіктің мекенжайы = Миялы ауылы, Абай көшесі, №4 |құрылған уақыты = 1928-1930, 1944 |жер аумағы = 24,9 |жер аумағы бойынша орны = 2-ші |тұрғыны = {{өсім}} 30 649<ref>[https://www.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны (2020 жылдың басына)]</ref> |халық саны бойынша орны = 4-ші |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 1,2 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = қазақ 99,9% |телефон коды = +7 71238 |пошта индексі = 0605XX |сайты = |карта = Kyzylkoga District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Kyzylkoga District in Atyrau Region.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Қызылқоға ауданы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасына]] қарасты [[Атырау облысы]]ның ауданы. Әкімшілік орталығы — [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ауылы. == Жалпы сипаттамасы == [[Сурет:Қызылқоға ауданы.jpg|thumb|солға|200px|]] Қызылқоға жерін [[Ойыл (өзен)|Ойыл]] және [[Сағыз өзені|Сағыз]] өзендері қиып өтеді.Ауданның территориясы 24,9 мың шаршы км. Жер рельефі — тегіс.Қызылқоға ауданы батысында [[Атырау облысы]]ның [[Индер ауданы|Индер]] және [[Махамбет ауданы|Махамбет]] аудандарымен, Атырау қалалық әкімдігі аумағымен, солтүстігінде Батыс Қазақстан облысының [[Сырым ауданы|Сырым]] және [[Қаратөбе ауданы|Қаратөбе]] аудандарымен, шығысында [[Ақтөбе облысы]]ның [[Ойыл ауданы|Ойыл]] және [[Байғанин ауданы|Байғанин]] аудандарымен, оңтүстігінде Атырау облысының [[Мақат]] және [[Жылыой ауданы|Жылыой]] аудандарымен шектеседі.<ref>Атамекен Географиялық энцикопедия. Алматы 2011</ref> Қызылқоға ауданының территориясы [[Шығыс Еуропа жазығы]]ның жалғасы, сондықтан да жер бедері негізінен жазық болып келеді. (Аудан территориясы оңтүстікке қарай теңіз деңгейінен төмендей береді). Еуразия материгінің ішкері аймағында орналасқан, яғни [[Атлант мұхиты]]нан 2500 км қашықтықта жатыр. Сондықтан да аудан табиғаты қатаң континентті. Солтүстік Батысын Орал маңы үстіртінің оңтүстік беткейлері қамтыған. Аудан территориясында [[Каспий маңы ойпаты]]ның солтүстік бөлігі жатыр. Көктем кезінде еріген қар суын жинайтын ойпаңдар, көлшіктер көп, онда әртүрлі өсімдіктер өседі. Каспий маңы ойпатында кең тараған жер бедерінің бір түрі - [[сор]]лар. Олардың тереңдігі -10-20 м. Сорлар қар еріген кезде сай-саладан су құйылып, бетіне шығып жатқан тұзды ерітеді. Жаз айларында ([[маусым]], [[шілде]]) құрғап, бетінде тұздың жұқа қабыршақтары қалыптасады (Қазанғап, Құлпейіс, Шажабай сорлары). Аудан территориясында құмды [[Бархан|шағылдар]] көп. [[Тайсойған құмы|Тайсойған]], [[Бүйрек құмы|Бүйрек құмдары]] үлкен территорияны алып жатыр. Мұндағы құм теңіздің тартылған орнында пайда болған. Қызылқоға ауданының территориясы - [[Кембрий кезеңі|кембрийге]] дейінгі кезеңнің қатты кристалды жыныстарынан құрылған Шығыс Европа платформасында жатыр. Кристалды жыныстар 7000-8000 м тереңде, палеозой, мезо-кайнозой шөгінділерінің астында қалған. [[Орогендік қозғалыстар]]дан пайда болған тұз күмбездерінен пермь, юра, бор дәуірінің жыныстары түзілген. Бор дәуірінің жыныстары аудан территориясында біркелкі таралған. Бұлар тұз күмбезі көтерілген аудандарда жер бетіне жақын, кейде шығып жатады. Олар құм, ақтас, мергелден тұрады, кейде қалыңдығы 100 м-ден асады. Аудан территориясы мыңдаған жылдар бойы теңіз түбі болып келген, кейбір жыныстардан теңіз фаунасының қалдығын көруге болады. == Тарихы == Ауданды алғаш құру туралы шешім 1928 ж. наурыздың 27-ісінде қабылданған, одан бұрын бұл аудан жеріндегі болыстар Орал, Ақтөбе облыстарының құрамында болған. 1928 жылдың аяғында 663 мүшесі бар мал шаруашылығымен айналысатын 6 ұжымшар ұйымдастырылды. 1930 ж. ауданда 4250 жеке шаруашылық немесе барлық отбасының 54%-ы серіктестіктерге топтастырылды. Осы жылы аудандағы 8013 отбасы 34 ауылдық кеңестер құрамына енді. Бірақ сол жылғы шілденің 23-інде Гурьев облысы таратылғаннан кейін аудан жері Доссор ауданына қосылды. 1944 жылғы сәуір айында ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің жарлығымен Гурьев облысының құрамында Қызылқоға ауданы болып қайта құрылды және негізгі жер аумағы Мақат ауданынан бөлінетін 11 ұжымшар есебінен жасақталды. Орал облысының Тайпақ ауданынан 8 ұжымшар қосылып, ауданда барлығы 30 ұжымшар және «Гурьев» асыл тұқымды қой өсіру кеңшары жұмыс істеді. Әуелі аудан орталығы Қызылқоға елді мекенінде болды, кейіннен 1951 жылы [[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]] ауылында, ал 1959 жылдан [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ауылына көшірілді. == Климаты == Қызылқоға ауданының климаты қатаң континентті, [[қыс]]ы суық, батыстан келетін ауа массасының өсерінен кейде жылылыққа ауысып отырады. [[Жаз]]ы ыстық, құрғақ, әрі ұзақ болады. Күн сәулесі мол түседі. Құрғақшылық жиі болады, қар жамылғысы жұқа мөлшерден жоғары буланады, желдің екпіні қатты, [[көктем]]де топырақтың ылғал қоры аз болады. Қызылқоға ауданының территориясы қоңыржай белдеуде жатыр. Күн радиациясының түсу мөлшері қандай ендікте жатқанына, күннің жарықтығы мен ұзақтығына байланысты. Қыста арктикалық ауа массасының әсері зор. Азия антициклоны ішкерілей еніп, ауаның температурасын қатты суытады. Жазда ыстық ауа райын түзеді. Атлант мұхитынан келетін ауа қай мерзімде болсын климатты жылытады, ылғал әкеледі. Климат, ауа райы жағдайы аймақтың Еуразия құрлығының бел ортасында, мұхит пен теңізден шалғай жатуына тікелей байланысты. Атмосфералық айналым мен алқаптың жер-бедері ауа райын түзуші маңызды жайт болып табылады. Жыл бойы аймақ жеріне ауа ағымының үш негізгі түрі әсер етеді: арктикалық, полярлық (немесе қоңыржай белдеулік) және тропикалық. Аймақ қоңыржай белдеудің оңтүстік бөлігінде жатқандықтан, қоңыржай ендік ауасының әсері басымырақ. Аймақтың ауа райына [[Атлант мұхиты|Атлант]] пен [[Солтүстік Мұзды мұхит]]тар да әсер етеді. Таулы кедергінің жоқтығынан, ауа ағымдары солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа еркін өтеді. Атлант мұхитының теңіздерінен келетін ауа үлкен қашықтықты жүріп өтіп, көп ылғалын жоғалтады. Сөйте тұра, батыстан [[атмосфералық жауын-шашын]]ның ең негізгі бөлігін әкеліп, қыста температураны жоғарылатады да, жазда төмендетеді. Солтүстік Мұзды мұхит үстінде қалыптасатын континенттік арктикалық ауаға қыста да, жазда да төмен температура және аз ылғалдылық тән. Осындай ауаның келуіне байланысты антициклондық ашық күндер орнайды. Мұндайда қыста аяз, жазда ыстық болады. Арктиканың континенттік ауа массасы аймаққа жылдың мезгіларалық кезеңінде жиірек өтіп кетуіне байланысты, көктемде кеш (бесқонақ), күзде ерте суық түсулері болып тұрады. [[Каспий теңізі]]нің климатқа әсері шектеулі. Оның әсері жағалауға жақын жерлерде ғана байқалады, атап айтсақ, ауаның ылғалдылығы шамалы артып, қыста температурасы жоғарылайды, ал жазда төмендейді, температураның жылдық және тәуліктік амплитудасы кемиді. Осы жайттардың әсерінен тым құрғақ континенттік климат қалыптасады. Ауданға тән сипаттама: * жазы өте ыстық, осы ендік бойынша қысы суық; * жылдық және тәуліктік температураның күрт ауытқуы; * жауын-шашыны аз және жыл мезгіл бойынша тең таралмаған, ауасы құрғақ; бұлтты аспаннан гөрі, ашық күндері мол. Осының бәрі аймақтың қиыр солтүстігінде және солтүстік- батысында [[дала]], орталығында [[шөлейт]] және оңтүстігінде нағыз [[шөл]]дің қалыптасуына әкеліп соқтырады. Аймақта жел қуатының қоры мол, оны халық шаруашылығында пайдалануға болады. Қауіпті жел бұл аймаққа төн құбылыс. Каспий теңізінің жағалауы қатты желімен ерекшеленеді, оның жыл сайынғы орташа жылдамдығы 6-7 м/ сек, бұл Қазақстан бойынша ең жоғары көрсеткіш. Мұнымен қоса, жазда жергілікті жел - [[бриз]] (күндіз теңізден құрлыққа қарай, ал түнде керісінше құрлықтан теңізге қарай соғады) байқалады.<ref>Қызылқоға - құт мекен. Алматы: «Өлке» баспасы, 2005 ж. ISBN 9965-599-97-1</ref> == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == Аудандағы 29 елді мекен 10 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Жамбыл ауылдық округі (Атырау облысы)|Жамбыл ауылдық округі]] || 1 782|| [[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]], [[Айдын (Атырау облысы)|Айдын]], [[Мәдениет (Атырау облысы)|Мәдениет]] ауылдары |- | [[Жангелдин ауылдық округі (Атырау облысы)|Жангелдин ауылдық округі]] || 1 583 || [[Жангелдин]] ауылы |- | [[Көздіқара ауылдық округі]] || 1 969 || [[Қоныстану (Көздіқара ауылдық округі)|Қоныстану]], [[Бүйрек (ауыл)|Бүйрек]], [[Қосқұлақ (ауыл)|Қосқұлақ]] ауылдары |- | [[Қызылқоға ауылдық округі]]|| 1 420 || [[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]], [[Бұқар (ауыл)|Бұқар]] ауылдары |- |[[Миялы ауылдық округі (Атырау облысы)|Миялы ауылдық округі]] || 6 473 || [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ауылы |- |[[Мұқыр ауылдық округі (Атырау облысы)|Мұқыр ауылдық округі]] || 4 900|| [[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]], [[Сарықұмақ]], [[Соркөл (ауыл)|Соркөл]], [[Тасқұдық (Атырау облысы)|Тасқұдық]] ауылдары және [[Жамансор]], [[Жантерек]], [[Кенбай (Мұқыр ауылдық округі)|Кенбай]] темір жол бекеттері кіреді. |- |[[Ойыл ауылдық округі (Атырау облысы)|Ойыл ауылдық округі]] || 2 298 || [[Жасқайрат (Қызылқоға ауданы)|Жасқайрат]], [[Аққора (Атырау облысы)|Аққора]], [[Балабейіт]] ауылдары |- |[[Сағыз ауылдық округі]] || 7 092 || [[Сағыз (ауыл)|Сағыз]], [[Былқылдақты]], [[Кенбай (Сағыз ауылдық округі)|Кенбай]], [[Қоңыраулы]], [[Шолақсай (Атырау облысы)|Шолақсай]] ауылдары |- | [[Тайсойған ауылдық округі]] || 866 || [[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойған]] ауылы |- | [[Тасшағыл ауылдық округі]] || 2 105 || [[Тасшағыл]], [[Қоғам (Атырау облысы)|Қоғам]], [[Қоныстану (Тасшағыл ауылдық округі)|Қоныстану]] ауылдары |} == Жер беті сулары == [[Сурет:Ойыл өзені Қызылқоға ауданы.jpg |thumb|right|200px|Ойыл өзені]]Ауданның солтүстік жағын қамтитын өзен жүйесін Тайсойған мен Бүйрекқұмды солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай қиып өтетін [[Ойыл (өзен)|Ойыл]] (төменгі ағысы) мен оның Көздіқара, [[Құройыл]] және [[Жарыпшыққан (өзен)|Жарыпшыққан]] (оның тармағы Жаманащы) тармақтары, ал оңтүстік-шығыс жағындағы жүйесін [[Ноғайты (өзен)|Ноғайты]], [[Топырақшашты]], [[Бұрмасай]] және [[Мұқыр өзені|Мұқыр]] атты салалары мен [[Сағыз өзені|Сағыз]] өзенінің орта ағысы, сондай-ақ Ойыл мен Сағыз өзенінің бойларындағы кішігірім көлдер мен көптеген құдықтар (Аққұдық, Белқұдық, [[Тақырқұдық]], [[Қарағанқазғанқұдық]], т.б.) құрайды. == Халқы == Тұрғыны 31,8 мың адам (2014). Қызылқоға ауданында, негізінен, қазақтар тұрады, халықтың орташа тығызд. 1 км²-ге 1,2 адамнан астам. Халқының басым бөлігі [[Ойыл]] және [[Сағыз өзені|Сағыз өзендеріне]] жақын елді мекендерге шоғырланған. == Шаруашылығы== [[Сурет:Қызылқоғада жем-шөп дайындау.jpg|thumb|right|200px|]]Қызылқоға ауданы — ауыл шаруашылықты аудан, ежелден төрт түліктің мекені. Бұл өңірдің жері құнарлы, мал өсіруге өте қолайлы. Қазір ауыл шаруашылығы саласын дамытуға 554 338 гектар жер бөлінген. Ауданда 7 жауапкершілігі шектеулі серіктестік, 1 өндірістік кооператив, 2 агрофирма, 6 өндірістік кооператив, 296 шаруа қожалығы бар. Қазіргі таңда мүйізді ірі қара – 32256, қой мен ешкі – 142148, жылқы – 16935, түйе 1802-ден астам.<ref>Атырау газеті.Atr.kz/15 қараша, 2019 жыл</ref> [[Сағыз өзені|Сағыз]] бен [[Ойыл (өзен)|Ойыл өзендерінің]] бойында, [[Тайсойған құмы]]ндағы бұлақтар басында аздаған суармалы егіншілік бар, мұнда негізінен тары өсіріледі. Ауданда тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері 1598. Олардың 74-і – заңды тұлға, 298-і шаруа қожалығы болса, 1226-сы – жеке кәсіпкерлер. Қызылқоға ауданында кен байлықтарынан мұнай, құрылыс материалдары (саз, құмтас) кездеседі. == Пайдалы қазбалары == Қызылқоға ауданының тектоникалық өзгерістерінде жанартау, тау түзілу процестері болмағандықтан пайдалы қазбалар көбіне шөгінді жыныстар мен ежелгі теңіз жануарлары қалдықтарымен байланысты. Аудан территориясында [[мұнай]] жөне [[газ]] қоры бар екендігі анықталды. Шөгінді жыныстардың астында жатқан қалыңдығы 5000-8000 метрге жететін тұз қабаты мұнай қорын зерттеуге толық мүмкіндік бермей отыр. Тұз қабатының үсті құмды қиыршық тастармен, саз және әктастармен жабылған. Аудан территориясында құрылыс материалдары да кең тараған (қиыршық құм, әктас, саз т.б.). Миялы селосына таяу жердегі Қартаман сорынан тұз алына бастады. == Экологиялық жағдайы == Қызылқоға ауданының 750 мың га жерін [[Тайсойған полигоны|Тайсойған]] деп аталатын полигон алып жатыр. Бұл жер 1952 жылдың сәуір айындағы КСРО Министрлер Кеңесінің Қаулысымен әскери мақсатқа берілді. Полигонды стратегиялық мақсаттағы ракета әскері мен әуе соғысы күштері пайдаланды. Тайсойған полигоны 3 бөлімшеден тұрады. Аймақта 2000 т-дан астам соғыс техникасы қалдықтары шашылып, кейіннен қалпына келтірілді. Аудан аумағының үштен екі бөлігі дерлік полигонда орналасқан. Аудан тұрғындарының денсаулығы аса күрделі жағдайда тұр. Әйелдер анемиясы, аналардың мезгілінен бұрын босануы, сәбилердің дүниеге кеміс болып келуі, жүрек, қантамырлары аурулары, өкпе ауруы, қатерлі ісік аурулары республика бойынша орта деңгейден әлдеқайда асып кеткен. Экологиялық жағынан қолайсыз, қоршаған ортаға зиянды заттар шығару көрсеткіші ауданда өте жоғары. Тайсойған құмдарында орналасқан отарларда мал шығыны көбірек кездесті. Сондай-ақ Қызылқоға өңірінде аса қауіпті жұқпалы ауру - обаның ошақтары бар. Жарылыс болған жер маңайындағы өсімдіктер өзгеріске ұшыраған. Топырақ, ауа, су белгілі бір дөрежеде ластанып бүлінген. == Топырақ жамылғысы == [[Топырақ]], өсімдік жамылғысы және жануарлар дүниесі әртүрлі. Олар белгілі географиялық заңдылықтарға бағына таралған. Бұл аймаққа үш ендіктік табиғи өңірлілік тән: далалық, шөлейттік (жартылай шөлдік) және шөлдік. Жеке өңірлік табиғи аралықтар ішінде айтарлықтай өзгерістер болып тұрады. Мұндай аймақтық және жергілікті ерекшеліктер қазіргі ландшафтың қалыптасу тарихына, физикалық-географиялық жағдайға, жер бедеріне, шөгінді жыныстарға және климатқа тікелей байланысты. Топырақ жамылғысы табиғи өңірлерге сәйкес дамыған. Аймақ алқабында [[Қара топырақ|қара]], каштанды, [[Қоңыр топырақтар|қоңыр]], сұрғылт қоңыр топырақтар басым тараған. Оңтүстіктік гумусы аз қара топырақ құрғақ дала аумағында дамыған, түрлі шөпті-қызылбетегелі өсімдік астында қалыптасқан. Қызылқоға ауданының территориясы [[шөлейт]] зонасында жатыр. == Өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Өсімдік жамылғысы әр алуан. Құмды сор, сортаң топырағында [[жусан]], [[Еркек шөп|еркекшөп]], [[ақ селеу]], [[Шағыр (өсімдік)|шағыр]], [[бұйырғын]], ойпаңдау жерде [[ақ жусан]], [[бетеге]], [[жыңғыл]], [[жүзгін]], [[Теріскен (өсімдік)|теріскен]] өседі. [[Жануарлар]] дүниесінің өсімдік жамылғысымен және топырақтың белгілі түрлерімен тығыз байланысы олардың географиялық таралу заңдылықтарынан да байқалады. Бұл аймақта [[сүтқоректілер]]дің 50 түрі, [[құстар]]дың 200 түрі, [[қосмекенділер]] мен [[бауырымен жорғалаушылар]]дың 18 түрі кездеседі. Олардың ішінде сүтқоректілердің 6 түрі, құстардың 29 түрі және бауырымен жорғалаушылардың 1 түрі сирек кездесетіндер мен құрып бара жатқандар қатарында, олар Қазақстан Республикасының “[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]]” енгізілген. Жануарлардың негізгі түрлері ендік бағыттағы өңірлік тәртіппен таралған. Солтүстікте жануарлардың далалық жерге тән түрлері: [[Алып көртышқан|үлкен көртышқан]], [[борсық]], [[суыр]], [[Сарышұнақтар|сарышұнақ]], [[Атжалман|кәдімгі атжалман]], [[дала шақылдағы]], [[ақ қоян]], [[Азия орман қаптесері|орман қаптесері]] кезігеді. [[Шөлейт]]ті өлкелерде дала және [[шөл]] өкілдері майлықұйрық, [[Қосаяқтар|қосаяқ]], [[тышқандар]], [[құлақты кірпі]], [[Балпақ|сары балпақ]], соқыртышқан қатар кездеседі. '''Жыртқыштардан:''' [[Сасық күзен (сусар тұқымдасы)|сасықкүзен]], [[қасқыр]],[[түлкі]], [[қарсақ]] кездеседі. Аймақтың құмды жері [[сүтқоректілер]] фаунасына бай. Әсіресе кеміргіштер көп: северцов қосаяғы, [[Құм қоян]], эверсман атжалманы, жыртқыштарға тән [[шағыл мысығы]] мен [[сабаншы]], тұяқтылардан [[Ақбөкен|сайғақтар]] (киік) мекендейді. '''Құстардан:''' [[Аққулар|аққу]], [[қоңыр қаз]], [[үйрек]] түрлері, [[көкқұтан]], [[аққұтан]], [[Тырналар тұқымдасы|тырна]], [[тарғақ]], [[қызғыш]], [[Шағалалар|шағала]], [[қара қарға]], [[ала қарға]], көкмойын қарға, [[сауысқан]], [[қарақұс]], [[үкі]], [[Жапалақтәрізділер|жапалақ]], [[байғыз]], [[Шілдер|шіл]], [[көк кептер]], [[қырғи]], [[Қараторғайлар|қараторғай]], [[бозторғайлар]], [[Қарлығаштар|қарлығаш]], [[шымшық]], [[көкек]], [[безгелдек]], сұр құр, шөл қарғасы, дала бүркіті, шақылық т.б. мекен етеді. '''Балықтардан''' өзендерде [[жайын]], [[сазан]], [[табан]], [[шортан]], [[сазан]], [[шортан]], [[жайын]], [[көксерке]], [[Қызылқанат балық|қызылқанат]], [[ақбалық]], [[Тұқылар|тұқы]], [[Табан балық|табан]], [[Өзен алабұғасы|алабұға]], ақ жолтай т.б. балықтар мол. <ref>Атырау энциклопедия. Алматы 2000</ref> == Көлік жолдары == Ауданның оңтүстік бөлігінде оны басқа облыстармен және аудандармен байланыстыратын солтүстік-шығыс бағытта Атырау — [[Қандыағаш]] — [[Орск]] темір жолы мен мұнай құбыры, Атырау — Ақтөбе автомобиль жолы, солтүстік-батыс бағытта Орта Азия — Орск мұнай мен газ құбырлары өтеді.<ref>[[Қазақстан энциклопедиясы]]</ref> Аудан ішінде автомобиль жолы Сағыз станциясынан аудан орталығы [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы ауылымен]], одан әрі оны [[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау ауылы]] арқылы [[Индербор]] және [[Мақат]] кенттерімен қосады. == Әлеуметтік нысандары == Қызылқоға ауданында байланыс бөлімі, ауыл шаруашылығы құрылыс мекемесі, [[баспахана]], сауда мекемелері, кәсіптік-техникалық мектеп, 13 орта мектеп, 27 денсаулық сақтау мекемелері, 15 мәдениет үйі, 20 [[кітапхана]] жұмыс істейді. 1953 жылдан бері [[Қызылқоға (газет)|"Қызылқоға"]] газеті шығады. Қазір аудан тұрғындарына 176 сауда нысаны, 1 базар, 50 қоғамдық тамақтандыру, 95 халыққа қызмет көрсету орны және 32 өндіріс нүктесі қызмет көрсетуде. 35 [[кітапхана]] (300 мың кітап қоры бар), 2550 орындық мәдениет үйлері мен клубтар, 20 автоклуб және ұлт-аспаптар оркестрі жұмыс істейді. == Білім беру ісі == [[Сурет:Мұқыр орта мектебі.jpg|thumb|оңға|250px|Мұқыр орта мектебі]] Қазақ даласында білім беру ісі патшалы Ресейден бұрын-ақ қолға алынған болатын. Дегенмен, жер-жерлерде хат танытатын “Қызыл үйлер” ұйымдастырылып халықты жаппай сауаттандыру жүйелі жүргізіле бастаған тұс- осы кезеңге тура келеді. Қызылқоға өңірінде алғашқы мектептің іргетасы 1891 жылы қаланған. Содан бергі [[Қазан төңкерісі]]не дейінгі уақытта [[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабаудың]] “Қызыл үй” мектебі, “Кермеқас”, “Қаракөл” мектептері өмірге келді. Осы мектептердің ашылуына сол кездегі көзі ашық, көңілі ояу қазақ азаматтары мұрындық болды. Мәселен, [[Тайсойған (Атырау облысы)|Тайсойғандағы]] “Төте оқу” мектебін Аяпберген Науанов ұйымдастырса, Каракөлдегі мектеп халқымыздың ұлы ағартушысы Ыбырай Алтынсариннің бастамасымен ашылды. Кеңестік қызыл империя тұсында халқымыздың, Қазан төңкерісіне дейін “қараңғы”, сауатсыз саналып келгені белгілі. Ал, шын мәнісінде кеңес өкіметіне дейін де ата-бабаларымыз мектептер ашып, ұрпақтарының білім алуына, сауатты болуына үлкен мән берген. Оның айқын дәлелін аудандағы көптеген білім орындарының арғы-бергі тарихынан анық байқауға болады. Қазіргі уақытта аудан көлемінде 9 мың бала оқитын 11 орта, 1 сегізжылдық, 2 бастауыш мектеп, 1 кәсіптік-техникалық мектеп, 2 музыка, 1 спорт мектебі, 13 балабақша жұмыс істейді. Мұнда 600-ден астам мұғалім, оның ішінде 500 жоғары білімді мұғалімдер еңбек етеді. Мектеп жанындағы интернаттарда 1200, балабақшасында 1000-ға жуық бала тәрбиеленуде. Мектептердің материалдық оқу базасы жылдан-жылға жақсаруда. 10 [[орта мектеп]], 9 [[балабақша]] үйі және кәсіптік-техникалық мектеп комплексі типтік жобамен салынған. == Денсаулық сақтау == Ауданда ең бірінші учаскелік [[аурухана]] 1940 жылы “Комсомол” совхозының орталығы [[Қоныстану]] ауылында ашылды, бұл аурухана Қаракөл учаскелік ауруханасы деп аталып, күні бүгінге дейін халыққа қызмет көрсетіп келеді. Бұл ауруханада арнаулы орта білімді [[фельдшер]] Қайыр Сегізбаев, Қоңыр Таңкиев, Айтқали Кәдірғалиев ұзақ жылдар қызмет жасады. [[Сурет:Қызылқоға ауданындағы өкпе аурулары диспансері.jpg|thumb|оңға|200px|Қызылқоға ауданындағы өкпе аурулары диспансері.]] 1944-46 жылдары Қоңыр Таңкиев Ойыл ауданында, Айтқали Кәдірғалиев Қызылқоға ауданында аудандық денсаулық сақтау бөлімінде меңгеруші қызметтерін атқарды. Халық денсаулығын қорғаудағы жемісті еңбегі үшін ауыл фельдшері Қоңыр Таңкиев 1960 жылы [[Ленин ордені]]мен марапатталды. Ауданда 1946-1950 жылдары Ресей облыстарынан келген жоғары білімді дөрігерлер Платонова, Мельникова, Иванова, Клещарь, Власова, арнаулы орта білімді Порт, Пономоренко халыққа дәрігерлік қызмет көрсетті. 1952 жылы ауданға жергілікті дәрігер жоғары білімді терапевт Оспан Сүлейменов келді. 1957 жылы медицина институтын бітіріп келген аудан азаматтары Тайпақ Қарабалин, Бақыт Көбенов, Отарбай Тұрашев жұмысқа кірісті. Халыққа дөрігерлік қызмет көрсетудегі жемісті еңбегі үшін Бақыт Көбеновке “Қазақ ССР-іне еңбегі сіңген дөрігер” атағы беріліп, "Еңбек Қызыл Ту" орденінің иегері атанды. Тайпақ Қарабалин “Октябрь революциясы” және [[Еңбек Қызыл Туы ордені|“Еңбек Қызыл Ту”]] орденімен, Мүслима Үмбетова “Халықтар достығы” орденімен марапатталды, Зауза Даулетиярова “Қазақ ССР-іне еңбегі сіңген дәрігер” құрметті атағы берілді. Ауданда 345 төсектік 8 [[аурухана]], 10 [[амбулатория]], 21 [[фельдшерлік-акушерлік пункт]], 1 санэпидемстанция жұмыс жасайды, оларда 60-қа жуық жоғары білімді дәрігер, 300-дей орта медицина қызметкерлері бар. == Аудан мәдениеті == 1959 жылға дейін Қызылқоға аудандық мәдени-ағарту бөлімі болып аталды. Бөлім меңгерушісі ретінде 1953 жылға дейін Жамал Қазбаева қызмет істеп келді. Бөлім 1959 жылға дейін [[Қарабау (Атырау облысы)|Қарабау]] ауылында орын теуіп, 1959 жылдан бастап [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ауылына көшірілді. 1946 жылдан бері мәдениет бөлімін Шәкір Нәсіпқалиев, Ақсәнім Құттыбаева, Леп Оразов, Бейбітәлі Құлсейітов, Нәби Шәуткенов, Тасболат Таласбаев, Оңдасын Ағырапов, Қармыс Өтеулиев, Аманқос Сабыров, Ұлықпан Алпанов, 1993 жылдан бері Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері Жәния Қалиқызы Ізбасқан басқарып келеді. Аудандық мәдениет бөліміне қарасты 51 [[мекеме (заңдық)|мекеме]] бар, онда 25 [[кітапхана]], 7 мәдениет үйі, 14 селолық клуб, 2 жылжымалы клуб, 1 халық театры, 1 кинотеатр, 1 [[мұражай]], 1 халық ұлт-аспаптар оркестрі бар, онда барлығы 188 қызметкер жұмыс жасайды. Ауданда 178,0 мың кітап қоры жинақталған. Жергілікті сазгер Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген мәдениет қызметкері Жәкула Нұрғалиевтің 15 әні, сазгерлер Халидолла Ізекеновтың, Сүйінғали Өтеуовтің, Қазақстан Республикасына еңбегі сіңген мәдениет қызметкері Сейсенбек Есенғалиевтың, күйшілер Нәсіпқали Мәулекенов пен Әлдеш Жәлекеевтің, Сұлтан Қарасаевтың, Тілеужан Әбішевтың, Мағзуғаш Меңдіғаринаның, Жолдасқали Қосыбековтың, Жәрдемғали Озғанбаевтың, әншілер Ғалия Ықыласованың, Оңдасын Ағыраповтың, Гүлсағима Дүйсенғалиеваның, Беркін Шегеевтің, Бақтыбай Садықовтың, Шайым Ізмұқановтың, Түгелбай Хамзиннің, Тыныштық Шабаевтың, Мұрат Бекешовтың, Мария Ревкованың, Ғайнолла Асанбаевтың, Хасан Төралиевтың, Ұлдаш Құлшықованың, Беркін Хасановтың, Күләш Әбдіғалиеваның, биші Күнжан Ахметованың есімдері көпке танымал. Олар өнер фестивальдерінде лауреат атанды. Аудандағы халық театры қазақ драматургтерінің бірнеше қойылымдарын қойып, атап айтқанда: [[Аманжол Шамкенов|А.Шамкеновтың]] “Табамын ені”, [[Тахауи Ахтанов|Т.Ахтановтың]] “Күтпеген кездесу”, “Алтын табақтағы жылан”, [[Оразбек Бодықов|О.Бодықовтың]] “Қанжар мен домбыра”, “Ойбай күйеу керек”, [[Қалтай Мұхамеджанов|К.Мұхамеджановтың]] “Қуырдақ дайын”, “Құдағи келіпті”, “Төрт бойдақ бір қыз”, “Дөкей келе жатыр”, Б.Жөкеевтің “Әке тағдыры” тәрізді т.б. қойылымдарды халыққа ұсынып, “халық” театры атағын бірнеше рет қорғап шықты. Аудан орталығы “Арман” мәдениет үйі жанынан 40 адамдық ұлт-аспаптар оркестрі құрылды, бұл оркестр “халық ұлт аспаптар оркестрі” деген атағын қорғады. Аудан орталығы “Арман” мәдениет үйі жанынан 1994 ж. “Тамаша-Думан” ойын-сауық отауы құрылды. Бұл топ мүшелерінің өнері жоғары бағаланып, облыстық мөдениет басқармасының маршруты беріліп, облыстың барлық аудандарына Мақат, Индер, Исатай, Жылой, Құрманғазы, бұрынғы Балықшы ауданының қарамағындағы барлық ауылдарға және Атырау қаласына өнер көрсетіп халықтың қошеметіне бөленді. Жергілікті сазгер Әбдіғаппар Темірхановтың басшылығымен “Наурыз” тобының “Сағызым-сазым” атты үнтаспалары шықты. Аудандық мәдениет бөлімінің халыққа мәдени қызмет көрсетудегі жұмысы облыстық мәдениет басқармасы бойынша жоғары бағаланып келеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.e-atyrau.kz/rus/index.php?name=Pages&op=page&pid=14 Атырау облысының электронды әкімдігі] {{wikify}} {{Атырау облысы}} {{Қызылқоға ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қызылқоға ауданы]] pft45r1xhgqq6359sdrtcr2sw3s7lq4 Кеттер 0 18082 3063965 2110596 2022-08-25T04:17:35Z Мағыпар 100137 нақтылау, дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> Кет тілінде сөйлейді. Антропол. жағынан кеттер моңғол нәсілінің солт.-азиялық тобына жатады. Кеттер17 ғ-дың басында Ресей империясының құрамына кірді. [[Православие]] дініне кіргізілгеніне қарамастан, оларда шамандық сенім сақталған. [[Енисей]] тайгасында көшіп-қонып тіршілік еткен. Кеттер аңшылықпен, балық аулаумен айналысқан. Бұғы, марал, т.б. терісі бағалы аңдарды аулаған. Бөренеден түйістіріп, аң және мал терісімен жылылап жапқан “чум” аталатын баспана тұрғызатын болған. Бұрындары әр түрлі ауру-сырқаудан, [[Ресей]] көпестерінің қанауынан кеттер жыл өткен сайын азайып отырған. [[Қазан төңкерісі]]нен кейін кеттер отырықшы тұрмысқа көшіп, мал ш-мен айналысып, терісі бағалы аң фермасын ұйымдастырумен шұғылданды. Қазіргі кезде олар ағаштан салынған үйлерде тұрады.<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref> <ref name="source2">[[Долгих Б.О.]], Кеты, Иркутск, 1934; Народы Сибири, М. – Л., 1956.</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{wikify}} {{stub}} n59dr7dyc2nz0c7qhqxxup2od9k252z 3063969 3063965 2022-08-25T04:25:52Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады. Кет оның жалғыз тасымалдаушысы болып табылады. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін. Кеттер17 ғ-дың басында Ресей империясының құрамына кірді. [[Православие]] дініне кіргізілгеніне қарамастан, оларда шамандық сенім сақталған. [[Енисей]] тайгасында көшіп-қонып тіршілік еткен. Кеттер аңшылықпен, балық аулаумен айналысқан. Бұғы, марал, т.б. терісі бағалы аңдарды аулаған. Бөренеден түйістіріп, аң және мал терісімен жылылап жапқан “чум” аталатын баспана тұрғызатын болған. Бұрындары әр түрлі ауру-сырқаудан, [[Ресей]] көпестерінің қанауынан кеттер жыл өткен сайын азайып отырған. [[Қазан төңкерісі]]нен кейін кеттер отырықшы тұрмысқа көшіп, мал ш-мен айналысып, терісі бағалы аң фермасын ұйымдастырумен шұғылданды. Қазіргі кезде олар ағаштан салынған үйлерде тұрады.<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref><ref name="source2">[[Долгих Б.О.]], Кеты, Иркутск, 1934; Народы Сибири, М. – Л., 1956.</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{wikify}} {{stub}} 8mnu907ve1k1m9ur2j59pr2c7el2d1d 3063970 3063969 2022-08-25T04:26:51Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады. Кет оның жалғыз тасымалдаушысы болып табылады. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> Кеттер17 ғ-дың басында Ресей империясының құрамына кірді. [[Православие]] дініне кіргізілгеніне қарамастан, оларда шамандық сенім сақталған. [[Енисей]] тайгасында көшіп-қонып тіршілік еткен. Кеттер аңшылықпен, балық аулаумен айналысқан. Бұғы, марал, т.б. терісі бағалы аңдарды аулаған. Бөренеден түйістіріп, аң және мал терісімен жылылап жапқан “чум” аталатын баспана тұрғызатын болған. Бұрындары әр түрлі ауру-сырқаудан, [[Ресей]] көпестерінің қанауынан кеттер жыл өткен сайын азайып отырған. [[Қазан төңкерісі]]нен кейін кеттер отырықшы тұрмысқа көшіп, мал ш-мен айналысып, терісі бағалы аң фермасын ұйымдастырумен шұғылданды. Қазіргі кезде олар ағаштан салынған үйлерде тұрады.<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref><ref name="source2">[[Долгих Б.О.]], Кеты, Иркутск, 1934; Народы Сибири, М. – Л., 1956.</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{wikify}} {{stub}} i20sppflxji3mde834o8m6uln2mwz0v 3063973 3063970 2022-08-25T04:30:41Z Мағыпар 100137 wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады. Кет оның жалғыз тасымалдаушысы болып табылады. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> ==Дереккөздер:== <references/> tohkzovb476nq0h3w6webj32meywajq 3063981 3063973 2022-08-25T04:45:25Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында. ==Дереккөздер:== <references/> 0mvwc913norco31bibkva1ey2ofiov3 3063982 3063981 2022-08-25T04:46:27Z Мағыпар 100137 /* Діні */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> ==Дереккөздер:== <references/> 12mnil45vkfs84wqplkyr5x41jkq5zu 3063989 3063982 2022-08-25T04:56:08Z Мағыпар 100137 /* Діні */ толықтыру, дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> ==Дереккөздер:== <references/> nt3fqgecz3yepjn95l13u9ys3e3coz8 3063990 3063989 2022-08-25T04:59:48Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар угр тілінде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ Азиядан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. ==Дереккөздер:== <references/> 9m6x4z9gx9yj7qlwe6uzfh12ljyrv9k 3063993 3063990 2022-08-25T05:08:35Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. ==Дереккөздер:== <references/> ayabgpds50punlupul2eumhmnpqk90i 3064003 3063993 2022-08-25T05:45:06Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді. ==Дереккөздер:== <references/> qzbrckag8p4b78g0xajxcrg254lxauz 3064004 3064003 2022-08-25T05:46:16Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> ==Дереккөздер:== <references/> e1847hfhcxjgb51y1fkpfn2cfl3vc0g 3064014 3064004 2022-08-25T06:22:03Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. ==Дереккөздер:== <references/> 2zyqhhypvdlpr43tknfx5hvly0q8oqg 3064018 3064014 2022-08-25T06:27:50Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. ==Дереккөздер:== <references/> o8z2r1wbqi8pcz7m4epds9ktotn1lao 3064020 3064018 2022-08-25T06:31:20Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. ==Дереккөздер:== <references/> rkw37s3lkqcam3x1qezraz3p8q7hv4v 3064022 3064020 2022-08-25T06:39:33Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді. ==Дереккөздер:== <references/> 14p0vebeschbtjethss2fp9gw2hipgu 3064023 3064022 2022-08-25T06:40:44Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> ==Дереккөздер:== <references/> 04wqo2tsfszws0rjeo7rxj5xr3g44s7 3064026 3064023 2022-08-25T06:44:56Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Ресей халықтары|Ресей халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 2qqfmkrd9qcgzhqsivxjebc7to4liuw 3064028 3064026 2022-08-25T07:17:17Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] ruwym3b45vu9u3sesgxnotncqyiy4l2 3064029 3064028 2022-08-25T07:17:49Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 97orjpi01hg08wjko61i10n66b2t2el 3064031 3064029 2022-08-25T07:34:39Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] mnrj1rk3vnjg98hc0qym4qr7049sqvh 3064032 3064031 2022-08-25T07:43:18Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] repvfut6d0acypjsj0eu833b5m1vdxy 3064033 3064032 2022-08-25T07:44:32Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] bi0dpmk5w6k46yn53a81ululckg3raj 3064036 3064033 2022-08-25T08:14:42Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 7cmb65xvmy6t7x2sl3zo4fo5a37j864 3064044 3064036 2022-08-25T08:59:29Z Мағыпар 100137 /* Киімдері */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған орамал. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті қалпақ пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *ұлдар мен қыздар - бір бұрымды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *жесірлер - шаштарын жайып жібереді. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] cjg8qvgaqb7x7nnvcizuxcxcp9v7xoy 3064045 3064044 2022-08-25T09:00:18Z Мағыпар 100137 /* Киімдері */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған орамал. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті қалпақ пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *ұлдар мен қыздар - бір бұрымды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *жесірлер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 76ipykyprjrtlh71rg885o9z3mon3av 3064051 3064045 2022-08-25T09:13:31Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> == Тағамдары == Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] mlk7vl4bft6zhztj7c9e1zqmzxt18o3 3064052 3064051 2022-08-25T09:17:10Z Мағыпар 100137 /* Тағамдары */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> == Тағамдары == Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, бірнеше уақыттан кейін Солтүстік тағам "хош иіспен" толығымен пайдалануға дайын. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] s9igl27vr4uw8a7yunp7eqkd0by166h 3064055 3064052 2022-08-25T09:29:35Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> == Тағамдары == Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] gawwetovn9dh77ixmplypiey854nqn6 3064056 3064055 2022-08-25T10:24:06Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> == Тағамдары == Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] ksknu2138jtpg4nbc0ixmy1qt8zyv77 3064057 3064056 2022-08-25T10:25:02Z Мағыпар 100137 /* Таралу аймағы */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> == Тағамдары == Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 8h5picxqkpc1zdtetc5id3v8l23ruwn 3064058 3064057 2022-08-25T10:25:41Z Мағыпар 100137 wikitext text/x-wiki '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] nuj3om034kas66u09vgr6808icjbn3i 3064059 3064058 2022-08-25T10:30:30Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кеттер |төл атауы = кето, кет |сурет = P252 Men and children of the Yenisei-Ostiaks.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 6r0w9vwv65ssy6zobnqu3gppule11v2 3064060 3064059 2022-08-25T10:32:45Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кеттер |төл атауы = кето, кет |сурет = P252 Men and children of the Yenisei-Ostiaks.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1 200 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} Краснояр өлкесі |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] mfwhy4xtzp1zf1enxixipkudottxemz 3064061 3064060 2022-08-25T10:34:48Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кеттер |төл атауы = кето, кет |сурет = P252 Men and children of the Yenisei-Ostiaks.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1 200 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} Краснояр өлкесі |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кет тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] oyt36wluime5by8bmmh02oa8o5xve0d 3064062 3064061 2022-08-25T10:40:12Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кеттер |төл атауы = кето, кет |сурет = P252 Men and children of the Yenisei-Ostiaks.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1 200 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} Краснояр өлкесі |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кет тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === [[Сурет:No-nb bldsa 3f077.jpg|нобай|оңға|200px|Кеттер]] Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] rv7d7hlv0cwtn1mltoxs7s3yhxcfp9y 3064063 3064062 2022-08-25T10:45:59Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кеттер |төл атауы = кето, кет |сурет = P252 Men and children of the Yenisei-Ostiaks.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1 200 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} Краснояр өлкесі |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кет тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. [[Сурет:P251c Yenisei-Ostiaks women and children.jpg |нобай|оңға|200px|Кеттер]] XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === [[Сурет:No-nb bldsa 3f077.jpg|нобай|оңға|200px|Кеттер]] Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 6m3po7lmbnvhl8p08nh71a82pbc0zfb 3064064 3064063 2022-08-25T10:49:43Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кеттер |төл атауы = кето, кет |сурет = P252 Men and children of the Yenisei-Ostiaks.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 1 200 |аймақ = {{Байрақ|Ресей}} Краснояр өлкесі |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кет тілі]], [[орыс тілі]] |діні = [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кеттер''' (өзд. атауы – кет, сөзбе-сөз – адам) – [[Ресей Федерациясы]] [[Краснояр]] өлкесіндегі Енисей өзенінің орта және төменгі ағысы бойында тұратын халық. Ертеректе кеттерді [[Енисей]] остяктары (естектері), енисейліктер деп атаған. Жалпы саны – 1200 адам (2010).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2801449</ref> == Тілі == [[Кет тілі]]нде сөйлейді. Антропологиялық жағынан кеттер моңғол нәсілінің солтүстік-азиялық тобына жатады. Қазіргі кезде кет тілі бай енисей тілдерінің ең соңғысы болып табылады, кет оның жалғыз тасымалдаушысы. Ұқсас диалектілерде сөйлейтін басқа халықтар ақырындап 18-19 ғасырларда ана тілінен айырылды. Осыдан он бес жыл бұрын ғалымдар кеттердің 30 пайызы ғана өз тілінде сөйлей алады, ал қалғандары (негізінен жастар) орыс тіліне көшкенін айтқан болатын. Тіл мамандары кет тілін күрделі, үш диалектілі болғанымен, зор ықыласпен зерттеуде. Алайда олардың арасындағы айырмашылық онша байқалмайды. Өкінішке орай, ғалымдардың болжамдары көңіл көншітпейді - бірнеше жылдан кейін жер бетінде Кет тілінде кем дегенде бір сөзді айта алатын бірде-бір адам қалмауы мүмкін.<ref>Кеты, народ Сибири: история и происхождение https://yandex.kz/turbo/fb.ru/s/article/309625/ketyi-narod-sibiri-istoriya-i-proishojdenie</ref> == Діні == Кеттердің діни идеялары [[анимизм]] теориясына жақын болды. Кет халқының көз алдында әлемді жақсылық пен зұлым рухтар мекендейді: көктегі негізгі ізгі құдай ес деп аталды, ал зұлымдық Хосед болды. [[Шаманизм]] элементтері де қадағаланады, бірақ тек болжау немесе емдеу мақсатында.<ref>Кеты (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14949-kety-narod.html</ref> Кеттерді де солтүстіктің басқа халықтары сияқты христиандандыру оларды орыстармен біріктіру мақсатында жүргізілді. XVII ғасырдан бастап Солтүстік Енисейдегі христиандандыру орталықтары Манагзея, одан кейін Туруханск және Енисейск болды. Айналадағы жергілікті халық жатқызылған бұл елді мекендерде шіркеулер болған. Кейбір христиан әулиелері (Әулие Николай) кет дәстүріне бейімделген. Екінші жағынан, христиандықтың кейінгі өмір туралы идеясы мен жан идеясы таралмады. Кеттер іс жүзінде христиандық мерекелерді тойламады, олар дәстүрлі жерлеу рәсімін сақтады.<ref>Шеломова Татьяна. Кеты. http://www.etnosy.ru/node/236</ref> == Таралу аймағы == Кеттердің тұрғылықты жері [[Сібір]] аймағы: Краснояр өлкесінің кеңістігі, көпшілігі (1,2 мың адам) Краснояр өлкесінің Турухан ауданында, Енисей, Елогуй, Сургутиха, Пакулиха, Курейка салаларының бойында жинақы топтар болып қоныстанған. Қазіргі уақытта олар Краснояр өлкесінің Туруханск және Эвенки аудандарының ауылдарында тұрады. Кеттердің көп тараған ауылдары - Суломай, Мадуйка және Келлогг.<ref>Кеты https://raipon.info/narody/kety/</ref><ref>КЕТЫ https://nazaccent.ru/nations/ket/</ref> == Тарихы == Кеттердің шығу тегі туралы негізгі нұсқада олардың алыстағы ата-бабалары кем дегенде біздің дәуіріміздің бірінші мыңжылдығында өмір сүргені айтылады. Соңында олар [[угр тілі]]нде сөйлейтін түркі-самойед халықтарымен, сондай-ақ [[Азия]]дан келген көшпелі тайпалармен араласты. Бұл Енисейдің жоғарғы және төменгі ағысына қоныс аударуға және оның салалары бойына қоныстануға әкелді. Кеттердің ата-бабалары Енисейдің төменгі ағысына, оның салалары – Қас, Бахта, Сым, Елогуй, Дубче өзендері бойына қоныстанды. XI-XIII ғасырларда кет топтары бөлек бөлініп, [[Енисей]]ге солтүстікке қарай көтерілді, кейін олар эвенктер, селкуптер және хантылармен тығыз байланыста болды. Түпнұсқалық белгілердің сақталуы көршілес халықтардың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігінің ерекшеліктерін қабылдаумен ұштасып, төл Кет ұлтын қалыптастырды. [[Сурет:P251c Yenisei-Ostiaks women and children.jpg |нобай|оңға|200px|Кеттер]] XVI-XVII ғасырларда Сібірді орыс патшаларының белсенді игеруі басталды, соның ішінде Кеттер тарихи мекендеген жерлерде бар. Сол күндердің өзінде шағын ұлт өмірдің жаңа ережелерін толығымен қабылдап, қарсылық көрсетпеді. Сөйтіп, 1607 жылы Кеттер [[Ресей]] мемлекетінің құрамына енді. Билік бүкіл жергілікті халыққа тері түріндегі натуралды салық [[ясак]]ты енгізді. Бұл көшпелілікті отырықшы тұрмыспен алмастырып, кеттерді жан-жақты өмір салтын өзгертуге мәжбүр етті. Революцияға дейінгі кезеңдегі ұлт өмірін зерттеген зерттеушілер кедейшілікті, аштықты, ауру-сырқауды, тұрмыс деңгейі мен білімнің төмендігін атап өтті. Революциядан кейін Кеттер Кеңес өкіметін қабылдады: ірі елді мекендер негізінде жергілікті тұрғындардың көмегімен [[колхоз]]дар мен [[совхоз]]дар құрды. Олардың қызметінің негізгі бағыты [[балық аулау]], тері өңдеу, [[ағаш өңдеу]] болды. Сонымен бірге отырықшы елді мекендер көбейіп, чумдардың орнын тұтас ағаш үйлер басты. 1990 жылдары Кет ауылдарының жағдайы қиындай бастады: әрбір үшінші тұрғынның жұмысы болмады, олардың кейбіреулері жартылай [[маргинал]]ды өмір сүрді. Алайда жұмыс пен «тірі» ақшаның жоқтығы дәстүрлі қолөнердің қайта жандануына әкелді: бүгінде кеттердің 80% [[балық аулау]] және [[аңшылық]]пен айналысады. Бау-бақша шаруашылығы кеңес заманынан бері сақталып келеді, бірақ бәрі бірдей онымен айналыса бермейді.<ref>Кеты народ сибири: Кеты: загадочный народ Сибири https://xn----7sbba4bqleumgbgd.xn--p1ai/raznoe-2/kety-narod-sibiri-kety-zagadochnyj-narod-sibiri.html#i-8</ref> == Кәсібі == XVII ғасырдан бастап Кеттердің кәсібі патшаның отаршылдық саясаты мен сауда капиталының күшті жемқорлық ықпалында болды. Кеттер аңшылар ретінде, орыс көпестері үшін қанаудың ең қолжетімді объектісі болды. Нәтижесінде Кеттердің шаруашылығы біржақты дамыды: [[аңшылық]] шаруашылықтың қалған бөлігін ығыстырды. Қазіргі уақытта аңшылық, әсіресе оң жағалаудағы Подкаменно-Тунгуска Кеттерінің негізгі күнкөріс көзі болып табылады. 1926-1927 жылдардағы санақ бойынша аңшылық олардың жалпы табысының 90%-дан астамын құрады. Мұнда аңшылық терісі бар нысан - [[тиін]]. Жылына бір шаруашылықтан орта есеппен мыңға жуық тиін өндіріледі. Басқа [[жануарлар]] мен [[құстар]] аз. Олар мылтық пен итпен аң аулайды. Бұрын мылтық жоқ кезде, аңды [[садақ]]пен атып алатын. Кет садақтары жоғары сапасымен солтүстікке әйгілі болды. [[Сурет:P258 The houseboats of the Yenisei-Ostiaks.jpg |нобай|оңға|200px|Кеттер]] Подкаменная-Тунгуска кеттерінде [[балық аулау]]дың да маңызы зор, бірақ таяу уақытта ол тек тұтынушы болды. Олар негізінен қармақпен балық аулайды. Соңғы жылдарға дейін балық аулаудың нарықтық құны болмаған. Алайда балық аулау мен аңшылықтың үйлесуі тек шаруашылықтың белгілі бір түрін ғана емес, сонымен қатар жақын уақыттағы кеттердің қоныстануы үшін белгілі бір жағдайларды жасады: жазда Подкаменная-Тунгуска кеттері өздерінің қайықтарымен [[Енисей]]де жүзіп, Подкаменная Тунгусканың төменгі ағысында және Енисейде олар балық аулады. Күзде олар Тунгуска мен оның салаларымен көтеріліп, тайгаға кетті; мұнда бүкіл қыс бойы біраз үзілістермен (қазанның ортасынан желтоқсанның аяғына дейін) тиіндер аулаумен айналысты. Кеттерге [[ит]] өсіру өте маңызды. Иттердің негізгі мақсаты - тиін аулау. Сонымен қатар, иттер көлік ретінде де пайдаланылады. Кеттердің басқа халықтардан айырмашылығы, шанаға бір ит байлайды, үлкен ит әбзелдері жоқ. Иттер де қайықты тартуға мәжбүр. Бүкіл Енисей ойпатында иттерді тасымалдауға пайдаланатын жалғыз халық — кеттер. Кеттердің арасында [[бұғы]] бағу мәселесі этнографиялық үлкен қызығушылық тудырады. Ертедегі зерттеушілер кеттер арасында бұғы шаруашылығының болғанына мән бермеген, бір кездері әдебиетте оларда мүлде жоқ деген пікір де болған. Осыдан біраз уақыт бұрын солтүстік Тұрухан-Күрей кетінде бұғы бар екені анықталды. Елогуй Кеттерінде де бар. Солтүстік Кеттер арасындағы бұғы шаруашылығы негізінен [[ненецтер]]дің бұғы шаруашылығынан көшірілген. Оларда ненецтердікіндей шаналары бар. Қазіргі кезде кеттер шаруашылықтың дәстүрлі салаларын — аңшылық, балық аулау, бұғы шаруашылығын қайта құрып қана қойған жоқ, сонымен қатар жаңа салалар: сүтті мал шаруашылығы, бау-бақша, аң терісін өсіру (күміс-қара түлкі өсіру) енгізілді.<ref>К оглавлению книги «Этнография народов СССР» https://arheologija.ru/ketyi/</ref> == Өмір салты == === Неке, отбасы === Кеттер бір-екі ұрпақтан тұратын, балалары аз [[отбасы]]ларда өмір сүрді. Дәстүр бойынша үлкен ұлдары өз үйлерін салып, қыздары күйеуінің үйіне баратын, ал кенже ұл ата-анасының жинаған дүниесін мұра етіп алған. Шағын отбасылар көбінесе туыстарының қасында тұрып, үлкен тайпалық қауымдастықтарды құрады. Көптеген тайпалық қауымдастықтарда оның мүшелері арасындағы [[неке]]ге қатаң тыйым салынды. Басқаларында, керісінше, [[әмеңгерлік]] пен [[сорорат]]тың қалдықтары ұзақ уақыт бойы сақталды. Неке жасы қыздар үшін 15-17 жас, ұлдар үшін 17-19 жас болды. Үйлену тойлары келісім бойынша ұйымдастырылғандықтан, көбінесе қыз күйеуінің отбасында 11-12 жасында тұра бастады. Керісінше жағдайлар да болды: отбасынан еңбек қолын жібермеу үшін қызды 20-25 жасқа дейін күйеуге бермеген.<ref>Кеты (народ) https://school1208.ru/raznoe/kety-2.html</ref> === Тұрғын үйлері === [[Сурет:No-nb bldsa 3f077.jpg|нобай|оңға|200px|Кеттер]] Кеттердің мәдениетінде тұрғын үйлердің бірнеше түрімен ерекшеленеді. Жартылай қазылған [[жертөле]] - тұрақты тұрғын үйдің негізгі түрі. Ол төртбұрышты, ағаш жақтауы болды, ол жоғарыдан бөлінген бөренелермен, бұтақтармен және шыммен жабылған. Үй ошақтың бір түрі – чуваштың көмегімен қыздырылған,онда тамақты да дайындаған. Чум (күрке)- әмбебап тұрғын үй. Кет чумының ерекшелігі - негізгі тіректердің қосылу жиынтығы мен сипаты. Олардың екеуі бар, біреуі екіншісінің шанышқысына салынған. Содан кейін тағы 5 сырық қойылды. Ішкі жағынан бұл құрылым ағаш құрсаумен бекітілді. Ол қайың қабығымен немесе бұғы терісімен жабылған. Уақытша баспана ретінде иілген шыбықтардан жасалған рамалық баспаналар пайдаланылды. Қайың бұтақтары мұндай баспаналарға жабын ретінде қызмет етті. Жазда балық аулау орындарында жүк көтергіштігі 4 тоннаға дейін жететін тақтай қайық-илимканы тұрғын үй ретінде пайдалануға болады. Илимкада қайың қабығымен жабылған кабина иілген шыбықтардан жасалған.<ref>mariazavelskaya mariazavelskaya Эти загадочные кеты https://s30556663155.mirtesen.ru/blog/43654479531/Eti-zagadochnyie-ketyi</ref> === Киімдері === Кеттердің ерлер мен әйелдер костюмі кең, қаусырма типті киімге негізделген. Ер адамдар киімдерін аласа, қысқа [[белбеу]]лермен буған. Әйелдер ұзындығы 20 м-ге дейінгі кең белдіктерді пайдаланды, олар киімдер ыңғайлы болу үшін бірнеше рет орап алды. Киім ұлттық қатаң геометриялық ою-өрнектермен және нышандарымен кестеленген. Материал ретінде моншақтар, мыс тақтайшалар, аң терісі, ақ түсті бұғы жүнінен жасалған жіптер қолданылды. Жазда олар былғарыдан жасалған дөңгелек ұшы бар, үсті қысқа тігілген туфли-черки киеді. Баламалы нұсқа - төменгі аяқтың ортасына дейін жететін бұғы терісінен тігілген жартылай етік. Қыста камустан жасалған тайғанамайтын аяқ киім киеді. Жылылық үшін олар матадан немесе аң терісінен жасалған арнайы шұлықтарды киеді, ерлер жиі оларды моншақтармен кестеленген. Дәстүрлі бас киім - матадан жасалған [[орамал]]. Оны ерлер де, әйелдер де бірдей киген: диагональ бойынша бүктеп, иек астына түйін байлаған. Қыста аңшылар бастарын жылы ұстау үшін, бірақ жақсы есту үшін құлақтарын жаппау үшін тиіннің құйрығынан жасалған жүн терілерін пайдаланған. Дәстүр бойынша, эвенкке ұқсас бұғы немесе тиін терісінен жасалған түкті [[қалпақ]] пайдаланылды. Дәстүрлі шаш үлгісі қызығушылық тудырады: *балалар шаштарын жайып жібереді; *[[ұл]]дар мен [[қыз]]дар - бір [[бұрым]]ды өрім; *тұрмыстағы әйелдер - әшекейлері бар екі өрім; *ерлер - бір өрім; *[[жесір]]лер - шаштарын жайып жібереді.<ref>Анна Семенова Кеты — северные индейцы, спустившиеся со звезд https://travelask.ru/articles/kety-severnye-indeytsy-spustivshiesya-so-zvezd</ref> === Тағамдары === Дәстүрлі тағам – қайнатылған және қуырылған [[балық]], [[ет]]. Болашаққа дайындалған құрғақ [[юкола]] мен порса, балық майы, кептірілген ет пайдаланылды. Тамақты отқа пісірді, ашытқысыз шелпектерді оттың күлінде немесе пеште ұннан пісірді. Жазда кеттердің сусындары шайдың орнына жидектермен, түйнектермен және шөптік қайнатпалармен толықтырылды.<ref>народы мира / Кеты http://www.etnolog.ru/people.php?id=KETY</ref> Келттердің негізгі тағамдарының бірі-маринадталған балық. Оны дайындау үшін олар жаңа піскен балықтарды бірнеше ай бойы қар астындағы топырақ шұңқырына жасырады, уақыты келгенде тағам толығымен пайдалануға дайын болады<ref>17 любопытных фактов о жизни кетов — сибирском народе, которому куклы помогают делать уборку https://adme.media/svoboda-kultura/17-lyubopytnyh-faktov-o-zhizni-ketov-sibirskom-narode-kotoromu-kukly-pomogayut-delat-uborku-2511755/</ref>. ==Дереккөздер:== <references/> [[Санат:Ресей халықтары]] 3sluiecgu5u41w7c2qyjwuuaat5u7ft Бөрлі ауданы 0 20300 3063890 3063262 2022-08-24T19:39:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Бөрлі ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 10 |lat_sec = 02 |lon_dir = E |lon_deg = 52 |lon_min = 59 |lon_sec = 43 |облысы = Батыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] |ауылдық округтер саны =14 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 31 |қалалар саны = 1 |әкімі =Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1935 |жер аумағы = 5,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 56 086<ref>[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (70,90%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (19,09%)}}, {{nobr|басқалары (10,01%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 090300- 090317<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/09/0.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = KazakhstanBurlinskDistrict.png |әкімшілік бірліктің картасы = West Kazakhstan Region Borili District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Бөрлі ауданы''' — [[Батыс Қазақстан облысы]]ның солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы - [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]]. Бөрлі ауданы [[1935 жыл|1935]] жылдың 30 маусымда құрылған, қазіргі шекарасы бойынша [[1965 жыл|1965]] жылы қалыптасты. Аудан аумағы 5 556 мың шаршы метр алаңды алып жатыр. == Географиялық орны, жер бедері, климаты == Аудан шығысында [[Шыңғырлау ауданы|Шыңғырлау]], оңтүстігінде [[Сырым ауданы|Сырым]], батысында [[Теректі ауданы|Теректі]], [[Бәйтерек ауданы|Бәйтерек]] аудандарымен және солтүстігінде [[Жайық]] өзенінің бойымен [[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Орынбор облысы]]мен шектеседі. Аудан жері өзен, сай-жыралармен тілімденген, қыратты, көтеріңкі жазық. Климаты тым континенттік. Жазы ыстық, қысы суық. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –15°С, шілдеде 24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 – 250 мм. Аймақтың жері шөлейт белдемде жатыр. Аудан аумағынан [[Жайық]], Ақжайық, Елек, Шыңғырлау өзендері ағып өтеді. Жері негізінен қоңыр және сортаң топырақты. Өсімдік негізінен өзен жайылмаларында өседі. Ағаштардан емен, шегіршін, терек, ырғай, т.б. бар. Жануарлардан түлкі, қарсақ, қабан; құстардан дуадақ, безгелдек кездеседі. == Халқы == Аудан тұрғындарының саны [[2019 жыл|2019]] жылы 56 086 адамды құрады. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] 70,90%, [[орыстар]] 19,09%, [[украиндар]] 5,33%, [[татарлар]] 1,74%, [[Беларустар|беларустер]] 0,70%, [[немістер]] 0,34%, [[мордвалар]] 0,29%, [[башқұрттар]] 0,21%, [[өзбектер]] 0,18%, басқалары 1,22%. == Әкімшілік бөлінісі == 29 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 14 ауылдық округке біріктілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақбұлақ ауылдық округі (Бөрлі ауданы)|Ақбұлақ ауылдық округі]] || 784 || [[Ақбұлақ (Бөрлі ауданы)|Ақбұлақ]] ауылы |- | [[Ақсай қалалық әкімдігі]] || 35 941 || [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қаласы, [[Аралтал]], [[Қызылтал]] ауылдары |- | [[Ақсу ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] || 635 || [[Ақсу (Бөрлі ауданы)|Ақсу]], [[Жаңақоныс (Бөрлі ауданы)|Жаңақоныс]] ауылдары |- | [[Березов ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Берёзов ауылдық округі]] || 1 488 || [[Березовка (Батыс Қазақстан облысы)|Берёзовка]] ауылы және [[Сұлусай (Батыс Қазақстан облысы)|Сұлусай]] темір жол айрығы |- | [[Бөрлі ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Бөрлі ауылдық округі]] || 3 280 ||[[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]], [[Масайтөбе]] ауылдары |- | [[Бумакөл ауылдық округі]] || 1 158 || [[Бумакөл]], [[Облавка]], [[Утвинка]] ауылдары |- | [[Достық ауылдық округі (Бөрлі ауданы)|Достық ауылдық округі]] || 528 || [[Достық (Бөрлі ауданы)|Достық]] ауылы |- | [[Жарсуат ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Жарсуат ауылдық округі]] || 1 590 || [[Жарсуат (Батыс Қазақстан облысы)|Жарсуат]], [[Димитров (Батыс Қазақстан облысы)|Димитров]], [[Қарашығанақ (ауыл)|Қарашығанақ]] ауылдары |- | [[Кеңтүбек ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Кеңтүбек ауылдық округі]] || 1 056 || [[Кеңтүбек (Батыс Қазақстан облысы)|Кеңтүбек]], [[Бақтыарал]] ауылдары |- | [[Қанай ауылдық округі]] || 660 || [[Қанай (Батыс Қазақстан облысы)|Қанай]], [[Дәнелікөл]] ауылдары |- | [[Қарағанды ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қарағанды ауылдық округі]] || 785 || [[Қарағанды (Бөрлі ауданы)|Қарағанды]] ауылы |- | [[Қарақұдық ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қарақұдық ауылдық округі]] || 356 || [[Қарақұдық (Бөрлі ауданы)|Қарақұдық]] ауылы |- | [[Приурал ауылдық округі]] || 1 357 || [[Приурал|Приуральное]] ауылы |- | [[Пугачев ауылдық округі|Пугачёв ауылдық округі]] || 2 734 || [[Пугачево (Батыс Қазақстан облысы)|Пугачёво]], [[Бесағаш (Батыс Қазақстан облысы)|Бесағаш]] ауылдары |- | [[Успен ауылдық округі (Бөрлі ауданы)|Успен ауылдық округі]] || 883 || [[Успенка (Батыс Қазақстан облысы)|Успенка]], [[Жаңаталап (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңаталап]], [[Қаракемпір (ауыл)|Қаракемпір]] ауылдары |} == Жол торабы == Бөрілі ауданы арқылы Саратов – Елек (Илецк) темір жолы, Ақсай – [[Жымпиты]] – [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] автомобиль жолы өтеді. Аудан орталығынан облыс орталығына дейінгі арақашықтық 120 км. Темір жол ұзындығы 85 км, ол облыс жолдары ұзындығының 17,1 % құрайды. Автомобиль жолдарының ұзындығы 465 км, оның ішінде 240 км қатты жабындымен, 220 км қиыршық тас жабындымен және 5 км топырақ жабындымен жабылған. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан [[мұнай]], [[газ]] ([[Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орны]]), табиғи құрылыс материалдары кездеседі. Аудан аумағында пайдалы қазбалардың 10 кен орны белгілі, олардың біреуі - мұнай-газ, қалғаны - құрылыс материал. Кен орны қорының мөлшері, өнімділігі және қызмет мерзімі бойынша бірегей болып табылады. == Шаруашылығы == Негізінен астық өсіру мен мал шаруашылығымен шұғылданады. Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жері 553,2 мың га, оның ішінде егістігі 86,3 мың га, жайылым 56,2 мың га, шабындық 9,7 мың га.<ref>Қазақ Энциклопедиясы</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Бөрлі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бөрлі ауданы]] q1spti4pmi2yvmackrvo01wswhxmgna Жылыой ауданы 0 20346 3063895 3061397 2022-08-24T20:05:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жылыой ауданы |елтаңба = Жылой ауданының эмблемасы.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Атырау облысы |аудан орталығы = [[Құлсары]] |ауылдық округтер саны = 5 |кенттік әкімдіктер саны = 1 |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 9 |қалалар саны = 1 |әкімі = Жұмабек Байрақбайұлы Қаражанов |әкімдіктің мекенжайы = Құлсары қаласы, Махамбет даңғылы, 26 |құрылған уақыты = [[1928]] |жер аумағы = 29,4 мың |жер аумағы бойынша орны = 1-ші |тұрғыны = 83 521<ref>[https://www.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны (2020 жылдың басына)]</ref> |халық саны бойынша орны = 1-ші |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 2,4 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = қазақтар (98,38 %), орыстар (0,77 %), басқалары (0,85 %)<ref> Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Дата обращения: 5 октября 2019.</ref> |телефон коды = +7 71237 |пошта индексі = 0601XX |сайты = |карта = Zhylyoi District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Zhylyoi District in Atyrau Region.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Жылыой ауданы''' — [[Атырау облысы]]ның шығысында орналасқан әкімшілік бөлініс. [[1928]] жылы құрылған. Аудан орталығы батыр әрі бидің атымен аталған [[Құлсары|Құлсары қаласы]]. Жер аумағы 29,4 мың км². Тұрғыны 70 мың адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге 2,4 адамнан келеді ([[2008]]). Алғашқыда Жылқосы, кейіннен Ембі ауданы, [[1993]] жылдан Жылыой ауданы аталған. Облыстар әкімшілікке бөлінбей тұрып бұл мекен "Маңғыстау ойы" аталған. == Географиясы == Солтүстік-шығысында [[Мақат ауданы]]мен, батысында [[Атырау]] қалалық әкімдігі аумағымен, шығысында [[Ақтөбе облысы]]ның [[Байғанин ауданы]]мен, оңтүстігінде [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]]мен шектеседі. Аудан аумағындағы 23 елді мекен, 1 қалалық, 6 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Аудан орталығы – [[Құлсары]] қаласы. Аудан жерінің басым бөлігін [[Каспий маңы ойпаты]]ның шығыс бөлігі алып жатыр. [[Ақтолағай қырқасы]] адырлы, шоқылы келеді. Оңтүстік жағында ауданның ең биік жері – [[Желтау (тау, Атырау облысы)|Желтау]] (221 м) тауы орналасқан. Каспий маңы ойпатының беті жазық әрі [[Каспий теңізі|теңізге]] қарай еңіс болып келеді. Оның солтүстік жағын сорлар, оңтүстістігін Қарақұм құмы алып жатыр. Аудан жерінің теңіз деңгейінен биіктігі шығыстан батысқа қарай 221 м-ден –26 м-ге дейін аласарады. == Өзендері мен көлдері == Ауданның жер беті сулары [[Каспий теңізі]]нің шығыс жақ айдынынан, [[Жем (өзен)|Жем]] өзені сағасының теңізге жетпей жоғалатын төменгі ағысынан және жазда қарасуларға бөлініп қалатын [[Жақсы Қарасай]], [[Жаман Қарасай]] өзендері мен [[Бартылдақты]], [[Маше]], Ақкөл, [[Бейбіт]], [[Қамыскөл (Атырау облысы)|Қамыскөл]], т.б. тұзды көлдерден тұрады. Ауданның теңізге жақын бөлігінде [[сор топырақ]], басқа жағында сортаңды қоңыр құм, құмдақ және саздақ топырақ тараған. == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == Аудандағы 9 ауыл 5 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақкиізтоғай ауылдық округі]] || 2 232 || [[Ақкиізтоғай]] ауылы |- | [[Жаңа Қаратон кенттік әкімдігі]] || 6 038 || [[Жаңа Қаратон]] кенті |- | [[Жем ауылдық округі]] || 3 144 || [[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]], [[Аққұдық (Жем ауылдық округі)|Аққұдық]], [[Қараша (ауыл)|Қараша]], [[Қойсары (ауыл)|Қойсары]] ауылдары |- | [[Майкөмген ауылдық округі]] || 569 || [[Майкөмген]] ауылы |- | [[Қараарна ауылдық округі]] || 2 789 || [[Шоқпартоғай]] ауылы |- | [[Қосшағыл ауылдық округі]] || 4 287 || [[Қосшағыл]], [[Қарағай (Атырау облысы)|Қарағай]] ауылдары |- | [[Құлсары қалалық әкімдігі]] || 51 097 || [[Құлсары]] қаласы |} ==Жылыой ауданының қысқаша тарихы== Жылыой ауданы [[1928]] жылы 6 мамырда Қазақ Орталық Атқару Комитетінің қаулысымен құрылған. Ауданның қазіргі аумағында Кеңес өкіметі орнағанға дейін Орал губерниясының Гурьев уезіне қараған бірнеше болысы болған. Осы өңірді мекендеген ел Орынборға дейін жаз жайлауға көшіп барып жүрген. Бірақ 1868 ж. патша үкіметінің әкімшілік реформасы, губерниялар мен ояздардың (уездердің) құрылуы халықты ол мүмкіндіктен айырды. Ол кезде 200 үй бір болысқа бірігетін еді. Егер үй саны 200-ден кем болса, ол басқа болысқа қосылып отырған. Казақстан мұнайы тарихындағы бірінші мұнай бұрқағы 1899 Аққұдық аулынан солт.-батысқа қарай 12 км жердегі Қарашүңгіл ұңғысынан атқылады. 1922 ж. Кеңестердің Гурьев уездік съезі құжаттарында Жылыой ауданы туралы сөз айтылады. Сол жылдарда ауданда Ақбас, Жаршық, Жылыой, Карабайлы, Қарашығыр болыстары болған. Аудан аз уақыттан кейін таратылады да, болыстар оязға тікелей бағынады. 1928 жылғы 6 мамырда Қазақстан Орталық Атқару Комитетінін (КазЦИК) 3- сессиясы құрамына Ембі, Ембі—Атырау, Ақжал болыстары кірген Жылқосы (Жило-Косинский) ауданын құру туралы Президиумның қаулысын бекітеді. [[Сурет:Құлсары. 1990 жылдар.jpg|thumb|солға|200px|Құлсары. 1990 жылдар]] Аудан орталығы 1938 жылға дейін Жылыой (Қаңбақты, 1873 ж. іргесі қаланған) кенті, 1938-1954 жж. аудан орталығы Қосшағыл кенті болды. 1954 жылы аудан орталығы Құлсары кентіне көшірілді.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000</ref> Сол кезде ауданда тұрған 21261 адам (1928) негізінен мал шаруашылығымен шұғылданды. Жылыойда балық кәсіпшілігі болды. Кейін 4 балық ұжымшары құрылады. 1928 ж. жұтта мал саны өте азайып кетеді; бірақ тез өскен мал басы 1932 ж. 18 250-ге (оның ішінде 2083 жылқы, 4366 сиыр малы, 5259 қой, 6373 түйе), ал 1940 ж. тек қойдың өзі 50 мыңға жетеді. 30-жылдары ауданда мұнай барлау жұмысы кең көлемде жүргізіліп, 1935 ж. Қосшағыл мұнай кеніші пайдалануға беріліп, аудан өнеркәсіптік дамуға бағыт алды. XX ғасырдың 50-90 жылдары аудан экономикасы қарқынды дамыды. Мұнай өндіру күрт өсті. Оған [[Мұнайлы мұнай кен орны|Мұнайлы]] ([[1948]]), [[Қаратон-Көшкімбет мұнай-газ кен орны|Қаратон]] ([[1949]]), Кәкімбет ([[1955]]), Тереңөзек ([[1956]]), [[Төлес мұнай кен орны|Төлес]] ([[1958]]), [[Тәжіғали мұнай-газ кен орны|Тәжіғали]] ([[1960]]), [[Прорва мұнай кен орны|Прорва]] ([[1962]]), [[Қараарна мұнай кен орны|Қараарна]] (1974) мұнай кеніштерінің берілуі ықпал етті. [[1954]] жылы аудан орталығы [[Құлсары]] кентіне көшірілді. 80-жылдардың ортасынан бастап бірегей Теңіз кенішін игеру жұмыстары кеңінен жүргізілді. 60-80 жылдар аралығында «[[Құлсарымұнайгаз]]», «[[Прорвамұнайгаз]]» мұнай-газ өндіру басқармалары, «[[Оңтүстік мұнай барлау канторы]]», Ұңғыларды күрделі жөндеу канторы мұнай зерттеу, өндірумен шұғылданса, Теңіз кенішін игеруге байланысты «[[Теңізмұнай]]» мұнай-газ өндіру басқармасы пайда болды. 80-90 жылдары 3 өндірістік бірлестік («Теңізмұнайгаз», «Теңізмұнайгазқұрылыс», «Теңізэнергоқұрылыс»), 13 трест, ондаған басқармалар жұмыс істеді. Еліміздің тәуелсіздік алуымен бірге бұл мекемелердің көпшілігін қаржыландыру тоқтатылып, кейін [[1993]] жылы қазақ-американ біріккен «[[Теңізшевройл]]» кәсіпорны құрылды. ==Климаты== Ауданның климаты континенттік, қысы біршама жылы, жазы ыстық. Ауаның орташа температурасы қаңтарда –8,8°С, шілдеде 25,8°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 140 – 150 мм аралығында. Желді күндер басым келеді, жазда жел көбінесе батыстан, қыста солтүстік-шығыстан соғады. Климаты қуаң, континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы теңіз жағалауында -8 градус, солтүстігінде -14, кейде -30 градус дейін аязды күндер болады. Шілденің орташа температурасы +22-24 градус аралығында. Жауын-шашынның орташа мөлшері 150-200 мм, ал булану мөлшері 1000 мм-ге жуық. Жер рельефінің ерекшелігі – оның ойпатты, жазық болуында. Жер бетінің биіктігі теңізге қарай көлбейлене, кеми береді. == Өсімдіктер пен жануарлар дүниесі == Аудан көлемі негізінен шөл-шөлейт зонасына жататындықтан ылғалы аз, жері ащы, сорлы жерлерге тән өсімдіктер өседі. Негізгі аймақта өсетін өсімдіктер -[[жусан]] және жусан тұқымдастары, сорлы, ащы жерлерде өсетін [[бұйырғын]], [[ебелек]], [[көкпек]], [[жантақ]], [[итсигек]], [[адыраспан]], құмды жерлдерде –[[еркек шөп]], [[Шағыр (өсімдік)|шағыр]], [[қияқ]] т.б.өседі. Қыратты, үстіртті жерлерде жусаннан басқа [[изен]], [[Теріскен (өсімдік)|теріскен]], [[Бетеге боз|баз]], [[селеу]] т.б.аралас шығады. Көктемде ылғалды жылдары [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[қоңырбас]], [[сіңбірік]], [[мысыққұйрық]] т.б.шөптер шығады. Көлдерде, су шайған жерлерде [[қоға]], [[қамыс]], [[Бидайық (өсімдік)|бидайық]] т.б.шабындық шөптер өседі. Каспий теңізіне жақын жерлерде [[Сарсазан|мырзасораң]], [[балықкөз]], [[дәнді қара]], [[қаңбақ]], [[түйеқарын]] сияқты ащы шөптер өседі. Аудан аймағындағы жануарлар дүниесінде негізінен кемірушілер мен бауырмен жорғалаушылардың үлесі басым. Аудан көлемінде мұнай-газ кендерінің қарқынды игерілуінің нәтижесінде жануарлар дүниесінің таралу кеңістігі жылдан-жылға тарылуда, түрі, саны азаюда, [[Ақбөкен|киік]], [[қарақұйрық]], [[Жабайы шошқа|қабан]] сияқты ірі түрлері жойылуға жақын. Аудан жерінде кездесетін негізгі жануарлар: [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[борсық]], [[күзен]] т.б., құстардан [[қаз]], [[үйрек]], [[аққу]] т.б.<ref>Жылыой жылнамасы,Энциклопедиялық жинақ, «Өлке» баспасы, 2008 ISBN 9965-742-49-9</ref> ==Пайдалы қазбалары== [[Сурет:Прорва мұнай кен орны.jpg|thumb|right|200px|Прорва мұнай кен орны]]Жылыой ауданы – [[Қазақстан]]дағы ең ірі мұнай өндіретін аудан. Мұнда мұнай өндіру өнеркәсібі тұңғыш рет [[1899]] жылы [[Қарашүңгіл мұнай кен орны|Қарашүңгіл]] деп аталатын қоныстағы №7 ұңғымадан Қазақстандағы тұңғыш мұнай атқылауы басталды. Қазір мұнай (және газ) [[Теңіз мұнай кен орны|Теңіз]], [[Құлсары мұнай-газ кен орны|Құлсары]], [[Прорва мұнай кен орны|Прорва]], [[Королев мұнай кен орны|Королев]], Сарықамыс, Қаратон кендерінен өндіріледі. Теңіз кенінде мұнай мен газ өңдейтін өте ірі мұнай-газ өңдеу зауыты жұмыс істейді. Басты кен байлығы – [[мұнай]] мен [[газ]]. Аудан жерінің қойнауында 40-қа жуық [[көмірсутек]] кен орындары бар және олардың жалпы қоры (2,5 млрд т) бойынша республикада 1-орын алады. Ең ірі кен орындары: [[Теңіз мұнай кен орны|Теңіз]], [[Қырықмылтық мұнай-газ кен орны|Қырықмылтық]], [[Королев мұнай кен орны|Королев]], [[Прорва мұнай кен орны|Прорва]], Қаратон, [[Ақінген газ-мұнай кен орны|Ақінген]], Сарықамыс және Каспий теңізіндегі Шығыс Қашаған. ==Жол қатынастары== Аудан жерімен [[Солтүстік Каспий өңіріндегі темір жол құрылысының тарихы|Мақат – Құлсары – Бейнеу]] темір жолы, Атырау – Қосшағыл – Сарықамыс және Мақат – Құлсары – Қосшағыл автомобиль жолдары, Құлсары – Прорва – Сарықамыс, Сарықамыс – Теңіз мұнай құбырлары, Бұхара – Орталық газ құбыры, [[Өзен - Атырау - Самара|Өзен – Атырау – Самара]] мұнай құбыры өтеді. Елді мекендер мен шаруашылық салаларын сумен қамтамасыз етуде Мақат – Қосшағыл, Қосшағыл – Қаратон – Сарықамыс, Құлсары – Прорва, Қосшағыл-Мұнайлы су құбырлары мен Қиғаш – Атырау – Құлсары – Өзен магистральдық су құбырының маңызы зор. Кең көлемде жол қатынасы жүйесінде Құлсары темір жол станциясы, №11 жол дистанциясы, 2 сигнал және байланыс дистанциясы, [[Орта Азия]]дан, Теңіз кенішінен келетін газды жөнелтетін Құлсары компрессор станциясы (ЛПУ), Өзен - Атырау - Самара мұнай құбырын айдайтын Құлсары мұнай құбырлары басқармасы, «Теңізавтокөлік», «Казпетротранс» ЖШС қызмет етеді. Аудан жерінен Атырау-Маңғыстау темір жолы, [[Атырау облысының автомобиль көлігі|Доссор-Құлсары-Бейнеу]] тас жолы өтеді. ==Ауыл шаруашылығы және өндірісі== Ауыл шаруашылығына жарамды жері 2,21 млн га, оның ішінде тың жер 2,2 мың га, егістігі 534 га, шабындығы 17,1 мың га, жайылымы 2,18 млн га. Ауыл шаруашылығымен айналысатын 244 шаруа қожалығы және «Жаңа таң» ЖШС бар. Аудан бойынша барлық шаруашылықтарда 15819 мүйізді ірі қара, 87138 бас қой-ешкі, 5132 бас жылқы, 7654 бас түйе, 3492 дана құс өсіріледі. Өндірісі негізінен: мұнай және газ өндіру саласы. 2009 жылдың 1-ші қаңтарындағы есеп бойынша аудан жылына 19028,8 мың тонна мұнай, 8995,6 млн.куб.м газ өндіреді. Сонымен қатар, қазіргі таңдағы аудандағы ірі кәсіпорындарға «Жылыоймұнайгаз» МГӨБ, «Бақай» корпорациясы, «НСС» ЖШС, «Теңізмұнайқұрылыс» ЖШС, «КОССК» ЖШС, «Атырау-Жарық» ЖШС, «Казкомсервис», «АБТ-ЛТД», «Мако», «Транс», «Олжа» ЖШС-тері т.б. жатады. Ауданда 4354 шағын кәсіпкерлік субъектілері тіркелген, оның ішінде 549-і заңды тұлғалар, 244-і шаруа қожалықтары, 3561-і жеке кәсіпкерлер. ==Әлеуметтік нысандары== [[Сурет:Жылыой аудандық орталық емханасы.jpg|thumb|right|200px|Жылыой аудандық орталық емханасы]] Бүгінде 21 мектеп, 5 балабақша, Жылыой мұнай және газ технологиялық колледжі, Құлсары гуманитарлық-техникалық колледжі, 2 балалар мен жасөспірімдер мектебі, 1 өнер, 2 саз мектебі, 1 жас техниктер станциясы, 3 аурухана, 2 емхана, 1 аудандық өлкетану мұражайы, орталықтанған кітапхана мен 16 бөлімшесі, «Мереке» кинотеатры, 2 мұнайшылар клубы қызмет етеді. Бұқаралық ақпарат құралдары әртүрлі атпен 1933 жылдан бері шығатын [[Кең Жылыой|«Кең Жылыой»]], 2002 жылдан апталық «[[Көкжиек-Горизонт]]», 2003 жылдан «Құлсары» газеттері шығады. == Аудан көлеміндегі мешіттер == '''Құлсары кентінің мешіті.''' Мешіт аумағы үшін 666 шаршы метр жер бөлініп, 1995 жылы салынып, пайдалануға берілген және сол жылдың 4 наурызында тіркеуден өткен. 9 бөлмеден тұрады. Орталық жылу жүйесі арқылы жылытылады және орталық газ жүйесіне қосылған. Ауыз су мен дәрет алып жуынатын су үшін шарбақ ішіне құдық орналастырған, оған қажет кезінде машинамен су құйылып тұрылады. '''"Ақ мешіт" мешіті.''' — Құлсары қаласынан солтүстік шығысқа қарай, Ақкиізтоғай ауылдық округінің аумағына орналасқан. Ол белгілі "Пір Бекет" атанған Бекет атаның туған жеріне 1998 жылы салынған. Ол жерде Бекет атаның ата-анасының бейіті бар. Мешіт киіз үй тәрізді, бір-бірімен жалғаса және іштен қатынайтын үш күмбезден тұрады. "Ақ мешіт" әуелде қоғамдық ұйым ретінде тіркеуден өтіп, оны Бекет Атаның ұрпағы Мырзабеков Ислам басқарған. Ол қоғамдық ұйым осы мешіттің салынуына, мешіт басына су, газ құбырларының жеткізілуіне аса көп еңбек сіңірді. Бекет Ата мешітіне келушілерге өз қаржысына түнек үйін салды. "Ақ мешіт" 2001 жылдың 18 қазанында Қазақстан мұсылмандары Діни Бірлестігінің филиалы ретінде мемлекетгік тіркеуден өтті. '''Қосшағыл кентінің мешіті.''' — Құлсары қаласының оңтүстігінде 40 шақырым қашықтықтағы Қосшағыл кентінде орналасқан. Мешіт үшін 1998 жылы орталық дүкен үйі беріліп, үстіне күмбез орнатылып, мешітке лайықтап жабылған. Сұйық отын арқылы бір орталықтан жылытылатын жүйесі бар. Ауыз су құятын құдығы бар. 2001 жылдың 14 қарашасында мемлекеттік тіркеуден өтті. Мешітке жұма намазына 20-30 адам, діни мейрамдарда 60-70 адам жиналады. '''Теңіз вахталық кентіндегі мешіт.''' — "Теңізшевройл" біріккен кәсіпорынының вахталық кентіндегі жатақхананың екі бөлмесінде орналасқан. Жылу және жарықпен басқа бөлмелермен бірдей пайдаланады. Кәсіпорындағы қызметкерлер мен жұмысшылар вахтада 28 күн болып, вахта біткен соң сонша уақыт үйінде демалады. Сол уақытта мешітке келіп, діни қажеттілігін қанағаттандырады. '''Қапан кажы мешіті.''' — Шоқпартоғай ауылында орналасқан. 2002 жылы шілде айында ашылған. Жалпы ауданы — 120 шаршы метр. Ол осы ауыл тұрғыны руы таз- жиен шарға, қажы Қапан Балжігіт ұлының жеке қаражатына салынған. Жобасын құрылысшы-инженер Балжігіт Қайыржан Қапанұлы жасады. Құрылысқа жергілікті ұлутас және қызыл тас пайдаланылды. Күмбезі көк мозайкалық әйнек плиткаларымен қапталған. Мешіттің сыртын өрнектеп, өрлеген бас шебер өзбекстандық Сұлтан Абдуллаев. Бұған қоса жұмысты "Ғимарат" ЖШС-і құрылысшылары орындады. Оларға бас директордың орынбасары Сүйеу Мұханғалиев, учаске бастығы Айшөрек Күмісова жетекшілік етті. Мешіт жанынан балаларды діни сауаттандыру тобы ашылды. Қазір 50 бала оқиды, оның 16- сы қыз бала. '''Тұрғызба мешіті.''' — Құлсары қаласынан 18 шақырым қашықтықтағы Тұрғызба елді-мекенінде орналасқан. Мешіт құрылысы Еңсеген тегі Төлеубайұлы Саматтың жеке қаржысына 2002 жылғы қыркүйекте салынған.<ref>Атырау Жылыой энциклопедия. Алматы, Мұрагер 2003 ISBN 9965-9253-0-5</ref> == Аудан әкімдері == * Бақтығали Түсіпқалиев — 1991-1993 жж. * Меңдіғали Саппаев — 1993-1994 жж. * Мақсот Қилыбаев — 1994 ж. * Төкен Жұмағұлов — 1994-1998 жж. * Рзабек Артығалиев — 1998-2001 жж. * Асқар Бисенов — 2001-2002 жж. * Нұртас Мұхтаров — 2002-2005 жж. * Сәлімжан Нақпаев — 2005-2006 жж. * Сәрсенбай Еңсегенов — 2006 ж. * Асхат Бекенов — 2006-2007 жж. * Саламат Дүйсенғалиев — 2007-2009 жж. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://zhylyoi.kz/ Жылыой ауданы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130625015052/http://zhylyoi.kz/ |date=2013-06-25 }} {{Атырау облысы}} {{Жылыой ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жылыой ауданы]] n9hkfae43ikh2d8aze0y41cmwvsfyuf Барселона (футбол клубы) 0 24418 3064054 3057902 2022-08-25T09:23:48Z Boja02 75283 wikitext text/x-wiki {{мағына|Барселона (айрық)}} {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Испания}} Барселона |ағымдағы маусым = |логотипі = FC Barcelona logo.png |толық атауы = Futbol Club Barcelona |лақап аты = ''Barça (Барса), Blaugranas (көк-анар түстілер), Cataloness (Каталондықтар), Cule (Бөксе) |құрылған = {{Start date and age|df=yes|1899|11|29}} |стадионы = [[Камп Ноу]] |сыйымдылығы = 99 354 |иесі = |президенті = {{ту|Испания}} [[Жоан Лапорта]] |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{ту|Испания}} [[Хави]] |капитаны = {{ту|Испания}} [[Серхио Бускетс]] |рейтингі = '''[[УЕФА]]''' рейтингінде '''6-шы орын''' |демеушісі = [[Spotify]] |жарыс = [[Футболдан Испания чемпионаты|Ла Лига]] |маусым = [[Футболдан Испания чемпионаты 2021/22|2021/22]] |орын = '''2-ші орын''' |сайты = {{URL|fcbarcelona.com}} <!-- Форма --> | pattern_la1 = | pattern_b1 = _barcelona2223h | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _barcelona2223h | pattern_so1 = _barcelona2223h | leftarm1 = 000040 | body1 = 000040 | rightarm1 = 000040 | shorts1 = 000040 | socks1 = 000040 | pattern_la2 = _barcelona2223a | pattern_b2 = _barcelona2223a | pattern_ra2 = _barcelona2223a | pattern_sh2 = _barcelona2223a | pattern_so2 = _barcelona2223al | leftarm2 = DEB566 | body2 = DEB566 | rightarm2 = DEB566 | shorts2 = DEB566 | socks2 = DEB566 | pattern_la3 = _barcelona2223t | pattern_b3 = _barcelona2223t | pattern_ra3 = _barcelona2223t | pattern_sh3 = _barcelona2223t | pattern_so3 = _barcelona2223t | leftarm3 = C9CCCE | body3 = C9CCCE | rightarm3 = C9CCCE | shorts3 = C9CCCE | socks3 = C9CCCE }} '''"Барселона" футбол клубы''' ([[Испан тілі|исп]]. ''Fútbol Club Barcelona'' және [[Каталан тілі|кат.]] ''Futbol Club Barcelona'') — [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания біріншілігінде]] өнер көрсететін, каталондық [[Барселона|Барселона қаласының]] супер клубы. Барселона атауына қоса "Барса" (исп. ''Barça'' және кат. ''Barça'') атымен де әлемге әйгілі футбол клубы. == Тарихы == === ХХ ғасырда === Барселона клубы [[1899 жыл]]ы [[Жоан Гампер]] басқарған швейцариялық, британдық, испандық және каталониялық футболшыларымен құрылған. ФК "Барселонының" фанаттар («кулес» атымен белгілі ) саны 2006 жылың мамырында 140 000 адамға жетті. Барселона және Барса атымен кәсіби [[баскетбол]], [[Қол добы|гандбол]], роликтік хоккей және футзал командалары да әлемдік деңгейде өнер көрсетеді. Испанияның футбол біріншілігін, Ла Лиганының негізін Барселона Мадридтық [[Реал Мадрид|"Реал]]" және Бильбаолық "[[Атлетик Бильбао|Атлетик]]" қалыптастырған болатын. Барселона Испанияның жоғарғы дивизионынан түспеген үш клубтардың бірі . Мұндай көрсеткішке жеткен басқа екі клуб "[[Реал Мадрид]]" және "[[Атлетик Бильбао]]". Жалпы, клуб тарихында дәуірлеген екі кезең бар, біріншісі — 1988 жылы клубтың тізгінін [[Йохан Кройф]] ұстады да, команда көптеген жүлдені иеленді. 1989 жылы [[УЕФА Кубок иелері кубогы|УЕФА Кубок иелерінің кубогын,]] 1992 жылы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондары кубогын]] ұтып алды. Бір қызығы, осы екі финалда да клубтың қарсыласы "[[Сампдория]]" болды. 1992 жылы сондай-ақ УЕФА суперкубогына қол жеткізді. 1990-1994 жыл аралығында төрт рет Испания чемпионы атанды. Осы жылдарда клубта Амор, [[Хосеп Гвардиола|Гвардиола]], Хосе Мария Бакеро, Чики Бегиристайн, Надаль, Эусебио, Гойкоэчеа, [[Георге Хаджи]], [[Рональд Куман|Рональд Куман,]] Микаэль Лаудруп, [[Ромарио]], [[Христо Стоичков]], Хуан Унсуэ секілді футболшылар доп тепті. 1994/95, 1995/96 жылғы маусымдар "Барселона" үшін көңілдегідей болмады да, Йохан Кройф жаттықтырушылық қызметінен кетті. === Жаңа ғасырда === Екінші дәуір 2004 жылдары басталды. Бұл кезде клуб тізгінін тағы бір нидерландтық маман [[Франк Райкаард]] ұстады, клубқа [[Роналдиньо]], [[Хенрик Ларссон]], Людовик Жюли, Деку секілді футболшылар келді, және де өз кантерасынан шыққан болашақ жұлдыздары [[Лионель Месси]], [[Хави]], [[Андрес Иньеста]] секілді футболшылар жетіліп келе жатты. Клуб 2005, 2006 жылдары Испания чемпионы атанды, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2005/06|УЕФА Чемпиондар Лигасында]] топ жарды. 2006/07 жылы "Барса" ең бай клубтар тізімін анықтау кезеінде үшінші орын иеленді. Оның жылдық табысы - 291,1 млн евроны құрады. Алдыңғы екі орында Мадридтік "Реал" Және "Манчестер Юнайтед" орналасты. 2006/07, 2007/08 жылдары "Барселона" онша ойнай алмады да, 2008 жылы жазда бапкер боп [[Хосеп Гвардиола]] келді. Бұл кезде клубтан [[Деку|Деку,]] [[Роналдиньо]], [[Джанлука Дзамбротта|Дзамбротта]], [[Лилиан Тюрам|Тюрам]] секілді футболшылар кетіп, құрам едәуір жаңарған-ды, сондай-ақ 2007 жылы жазда "Арсеналдан" [[Тьерри Анри]] келді. Оның үстіне [[Серхио Бускетс]], [[Лионель Месси]], [[Педро Родригес|Педро]] секілді футболшылар жетіліп келе жатты. Алғашқы маусымда-ақ Гвардиола жүлде біткеннің бәрін ұтты — Испания чемпионаты, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2008/09|УЕФА Чемпиондар Лигасы]], Испания кубогы. 2009/10 жылғы маусым да сәтті басталды, Испания суперкубогы мен УЕФА Суперкубогы олжаланды. Сол жылы қыста [[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі 2009|клубтар арасындағы әлем чемпионатында]] топ жарды. 2011 жылы Гвардиола екінші рет УЕФА Чемпиондар лигасы мен Клубтар арасындағы әлем біріншілікті және УЕФА Суперкубогын ұтты. 2012 жылы жазда Гвардиола кетті де, клуб шамалы бәсең тартты. 2013 жылы жазда [[Неймар|Неймардың]] клубқа келуі де қайта бұрынғы биігіне шығуына көмектеспеді. Тек 2014/15 жылғ маусымның басында клубқа бапкер боп [[Луис Энрике]] келді де, 2015 жылы тағы требл жасады: УЕФА Чемпиодар Лигасын, Испания чемпионатын, Испания кубогын ұтты. 2017 жылы клубқа бапкер боп [[Эрнесто Вальверде]] келді. Осы жылы жазда [[Неймар]] клубтан кетті. Соған қарамастан клуб 2017/18, 2018/19 жылдары қатарынан екі рет Испания чемпионы атанды. 2020 жылы [[Футболдан Испания суперкубогы 2019/20|Испания суперкубогында]] клуб жартылай финалда "[[Атлетико Мадрид|Атлетико Мадридтен]]" ұтылып қалды да, артынша Вальверде қызметтен босатылды. Орнына 13 қаңтарда [[Кике Сетьен]] келді. 2019/20 жылғы маусымда клуб Испания чемпионатында екінші орында қалды, Чемпиондар лигасының ширек финалында "Бавариядан" 2:8 есебімен ойсырай ұтылып, Кике Сетьеннің орнына [[Рональд Куман]] бас бапкер болды. Осыдан кейін командада буын алмасу жүріп жатыр. Клубтың жағдайыда күрт нашарлап кетті. 2021 жылы 1 шілдеде клубтың көпжылдық жетекші ойыншысы [[Лионель Месси]] командадан кетті. Сол жылы күзде Рональд Куман Райо Валекано клубынан 1:0 есебімен ұтылып қалған соң клубтан қуылды. Куман қызметінен кеткеннен кейін [[Хави]] бас бапкер болып тағайындалды. ==Камп Ноу стадионы== {{main|Камп Ноу}} Клубтың негізгі ойнайтын алаңы — [[Камп Ноу]] стадионы, Еуропадағы сыйымдылығы жағынан ең үлкен футбол стадионы. Стадионның ресми ашылуы 1957 жылдың 24 қыркүйегінде өтті. 1957 жылы ашылғаннан бері стадион Каталан футбол клубына тиесілі болды және алдымен Estadi del FC Barcelona (Барселона ФК стадионы) деп аталды, соған қарамастан ол Камп Ноу деп атап кеткен. Ресми түрде ол өзінің қазіргі атауын 2000 жылы алды. "Камп Ноу" - бұл Испаниядағы ғана емес, бүкіл Еуропадағы ең үлкен стадион: сыйымдылығы 99,354 көрермен. "Камп Ноу" бірнеше рет қайта құрылды. Бұл алғаш рет 1981 жылы болды: стадион Испанияда өткен 1982 жылғы Әлем кубогының матчтарын өткізу үшін кеңейтілді; "Камп Ноу" сыйымдылығы 120 000 көрерменге дейін ұлғайтылды. Екінші қайта құру 1998 жылы УЕФА-ның барлық орындар орындықтармен қамтамасыз етілуі керек деген жаңа ережелерді енгізуіне байланысты жүзеге асырылды. Стадион мүмкіндігінше көп орынды сақтап қалуы үшін көгалдардың деңгейін төмендетуге тура келді. Қазіргі уақытта стадионның сыйымдылығы 99 354 көрерменді құрайды. Футбол алаңының көлемі-105x68 метр. "Камп Ноу" - УЕФА бес жұлдызды бағалайтын бірнеше еуропалық стадиондардың бірі. Стадион аумағында Барселона ФК ресми қызметкерлер орталығы, басшылық Кеңсесі және Каталониядағы ең көп баратын мұражай болып табылатын футбол клубының мұражайы орналасқан. Бұдан басқа," Камп Ноу "— бұл кешеннің негізгі бөлігі, оған" Мини-эстади "(исп. Mini estadi) — клубтың спорт мектебінің командалары жаттығатын жиырма мыңдық стадион," Ла Масия "(исп. La Masía) — клубтың ең жас тәрбиеленушілері тұратын ғимарат және "Көк-анар сарайы" (исп. Palau Blaugrana)-8 000 көрерменге арналған корпус, мұнда клубтың баскетбол, гандбол, хоккей және шағын футбол командалары өнер көрсетеді. [[Сурет:Camp Nou aerial (cropped).jpg|нобай|206x206 нүкте|Камп ноу]] 2007 жылдың қыркүйегінде клуб ашылған күнінен бастап елу жылдық құрметіне стадионды қайта құру жобасын қабылдады. Халықаралық байқау ұйымдастырылды, оның барысында әлемнің сәулетшілері өз жобаларын ұсынды. Қазылар алқасының құрамына клуб өкілдері, мемлекеттік әкімшілік және каталан сәулетшілері қауымдастығының мүшелері кірді. 2007 жылдың 18 қыркүйегінде жеңімпаз белгілі болды-ол жаңа Уэмбли стадионын, Мийо Виадукін, Колсерол мұнарасын, Нью-Йорктегі Жаңа сауда орталығын салумен танымал болған ағылшын Фостерлері мен серіктестері болды. Жоба моделі алғаш рет 2007 жылы 22 қыркүйекте өткен Барселона мен Севилья арасындағы матч басталар алдында көпшілік назарына ұсынылды. Бастапқы бюджет 250 миллион еуроны құрады. 2022 жылы Spotify Барселона серіктесі болғаннан кейін Камп Ноу стадионы келісімге сәйкес 4 жылға атын ауыстырады. 2023/24 жылғы маусымда стадион күрделі жөндеуден өтеді. == Құрамы == ''2022 жылғы 15 шілдедегі жағдай бойынша'' {| class="wikitable" !№ !Қақпашылар !Туған күні !Азаматтығы |- |1 |[[Марк-Андре тер Штеген]] |{{туғанкүні|30|4|1992}} |{{байрақ|Германия}} |- |13 |[[Норберту Мурара Нето|Нето]] |{{туғанкүні|19|7|1989}} |{{байрақ|Бразилия}} |- !№ !Қорғаушылар !Туған күні !Азаматтығы |- |2 |[[Сержиньо Дест]] |{{туғанкүні|3|11|2000}} |{{байрақ|АҚШ}} |- |3 |[[Жерар Пике]] |{{туғанкүні|2|2|1987}} |{{байрақ|Испания}} |- |4 |[[Рональд Араухо]] |{{туғанкүні|7|3|1999}} |{{байрақ|Уругвай}} |- |18 |[[Жорди Альба]] |{{туғанкүні|21|3|1989}} |{{байрақ|Испания}} |- |20 |[[Серхи Роберто]] |{{туғанкүні|7|2|1992}} |{{байрақ|Испания}} |- |22 |[[Оскар Мингеса]] |{{туғанкүні|13|5|1999}} |{{байрақ|Испания}} |- |23 |[[Самюэль Юмтити|Самюэль Умтити]] |{{туғанкүні|14|11|1993}} |{{байрақ|Франция}} |- |24 |[[Эрик Гарсия]] |{{туғанкүні|9|1|2001}} |{{байрақ|Испания}} |- |24 |[[Алехандро Бальде]] |{{туғанкүні|18|10|2003}} |{{байрақ|Испания}} |- |— |[[Андреас Кристенсен]] |{{туғанкүні|10|4|1996}} |{{байрақ|Дания}} |- !№ !Жартылай қорғаушылар !Туған күні !Азаматтығы |- |5 |[[Серхио Бускетс]] |{{туғанкүні|16|7|1988}} |{{байрақ|Испания}} |- |6 |[[Рики Пуч]] |{{туғанкүні|13|8|1999}} |{{байрақ|Испания}} |- |14 |[[Нико Гонсалес]] |{{туғанкүні|3|1|2002}} |{{байрақ|Испания}} |- |16 |[[Педри]] |{{туғанкүні|25|11|2002}} |{{байрақ|Испания}} |- |21 |[[Френки де Йонг]] |{{туғанкүні|12|5|1997}} |{{байрақ|Нидерланд}} |- |30 |[[Гави (футболшы)|Гави]] |{{туғанкүні|5|8|2004}} |{{байрақ|Испания}} |- |— |[[Франк Кессье]] |{{туғанкүні|19|12|1996}} |{{байрақ|Кот-д’Ивуар}} |- !№ !Шабуылшылар !Туған күні !Азаматтығы |- |9 |[[Мемфис Депай]] |{{туғанкүні|13|2|1994}} |{{байрақ|Нидерланд}} |- |10 |[[Ансу Фати]] |{{туғанкүні|31|10|2002}} |{{байрақ|Испания}} |- |12 |[[Мартин Брейтуэйт]] |{{туғанкүні|5|6|1991}} |{{байрақ|Дания}} |- |19 |[[Ферран Торрес]] |{{туғанкүні|29|2|2000}} |{{байрақ|Испания}} |- |25 |[[Пьер-Эмерик Обамеянг]] |{{туғанкүні|18|6|1989}} |{{байрақ|Габон}} |- |33 |[[Абде Эззалзули]] |{{туғанкүні|17|12|2001}} |{{байрақ|Марокко}} |- |— |[[Роберт Левандовский]] |{{туғанкүні|21|08|1988}} |{{байрақ|Польша}} |- |— |[[Рафинья (футболшы, 1996)|Рафинья]] |{{туғанкүні|14|12|1996}} |{{байрақ|Бразилия}} |- |— |[[Усман Дембеле]] |{{туғанкүні|15|06|1996}} |{{байрақ|Франция}} |- |} == Атақты бапкерлері == {{main|Барселона футбол клубының Бас бапкерлер тізімі}} {| class="wikitable" |- ! # !! Жылдар !! Аты-жөні !! Азаматтығы !!Жетістіктері |- | 1.||1987 — 1988||[[Луис Арагонес]]|| {{Flag|Испания}} ||Король Кубогы (1) |- | 2. ||1988 — 1996||[[Йохан Кройф|Йохан Круифф]]||{{flag|Нидерланд}}||Ла Лигa чемпионы (4), Король Кубогы (1), Суперкубак (1), Еуропа Чемпионлар Кубогы (1), Кубок иелерінің кубогы (1), УЕФА Суперкубогы (1) |- | 3. ||1996 — 1997||[[Бобби Робсон]] || {{Байрақ|Англия}}||Король Кубогы (1), Суперкубок (2), Кубок иелерінің кубогы (1) |- | 4. ||1997 — 2000, 2002 — 2003 |[[Луи ван Галь|Луи Ван галь]]||{{байрақ|Нидерланд}} ||Ла Лигa чемпионы (2), Испания Кубогы (1) |- | 5. ||2003 — 2008||[[Франк Райкаард]] ||{{байрақ|Нидерланд}} ||Ла Лигa чемпионы (2), Суперкубок (2), [[Сурет:500px-UEFA Champions League.png|35px]] Чемпиондар лигасы (1) |- | 6. ||2008 — 2012||[[Хосеп Гвардиола]] ||{{Flag|Испания}} ||Ла Лигa чемпионы (3), Король Кубогы (2), Суперкубак (3), [[Сурет:500px-UEFA Champions League.png|35px]] Чемпиондар лигасы (2), УЕФА Суперкубогы (2), Әлем клубтарының арасындағы кубак (2) |} ==Атақты ойыншылары == '''Бұл ойыншылар [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]] құрамында жеткен жетістіктері''' === «Алтын Доп» иегерлері: === * {{ту|Испания|1945}} [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%81_%D0%9C%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%81,_%D0%9B%D1%83%D0%B8%D1%81 Луис Суарес] — '''1960''' * {{ту|Нидерланд}} [[Йохан Кройф|Йохан Кройф]] — '''1973''', '''1974''' * {{ту|Болгария}} [[Христо Стоичков|Христо Стоичков]] — '''1994''' * {{ту|Бразилия}} [[Ривалдо]] — '''1999''' * {{ту|Бразилия}} [[Роналдиньо]] — '''2005''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2009, 2010, 2011, 2012, 2015, 2019''' === «Алтын Бутсы» иегерлері: === * {{ту|Бразилия}} [[Роналдо]] — '''1997''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2010, 2012, 2013, 2017, 2018, 2019''' * {{ту|Уругвай}} [[Луис Суарес|Луис Суарес]] — '''2016''' === УЕФА жыл ойыншылары: === * {{ту|Бразилия}} [[Роналдиньо]] — '''2005''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2009''' === ФИФА жыл ойыншылары: === * {{ту|Бразилия}} [[Ромарио]] — '''1994''' * {{ту|Бразилия}} [[Роналдо]] — '''1996''' * {{ту|Бразилия}} [[Ривалдо]] — '''1999''' * {{ту|Бразилия}} [[Роналдиньо]] — '''2004''', '''2005''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2009''', '''2019''' === УЕФА жыл бапкерлері: === * {{ту|Нидерланд}} [[Франк Райкаард|Франк Райкард]] — '''2005/06''' === ФИФА жыл бапкерлері: === * {{ту|Испания}} [[Хосеп Гвардиола|Хосеп Гвардиола]] — '''2011''' * {{ту|Испания}} [[Луис Энрике]] — '''2015''' === Еуропадағы үздік ойыншы марапатының иегерлері: === * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2011, 2015''' * {{ту|Испания}} [[Андрес Иньеста|Андрес Иньеста]] — '''2012''' === УЕФА Чемпиондар Лигасының сұрмергендері: === * {{ту|Нидерланд}} [[Рональд Куман|Рональд Куман]] — '''1993/94''' * {{ту|Бразилия}} [[Ривалдо]] — '''1999/00''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2008/09''', '''2009/10''', '''2010/11''', '''2011/12''', '''2014/15''', '''2018/19''' * {{ту|Бразилия}} [[Неймар]] — '''2014/15''' === УЕФА Чемпиондар Лигасының ассистенттері: === * {{ту|Португалия}} [[Луиш Фигу|Луиш Фигу]] — '''1999/00''' * {{ту|Бразилия}} [[Роналдиньо]] — '''2005/06''' * {{ту|Испания}} [[Хави]] — '''2008/09''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2014/15''' * {{ту|Испания}} [[Андрес Иньеста|Андрес Иньеста]] — '''2014/2015''' * {{ту|Бразилия}} [[Неймар]] — '''2016/2017''' * {{ту|Уругвай}} [[Луис Суарес|Луис Суарес]] — '''2018/2019''' === Клубтық әлем чемпионатының «Алтын доп» иегерлері: === * {{ту|Португалия}} [[Деку]] — '''2006''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2009''', '''2011''' * {{ту|Уругвай}} [[Луис Суарес|Луис Суарес]] — '''2015''' === Клубтық әлем чемпионатының сұрмергендері: === * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2011''' * {{ту|Бразилия}} [[Адриано Коррея Кларо|Адриано]] — '''2011''' * {{ту|Уругвай}} [[Луис Суарес|Луис Суарес]] — '''2015''' === Әлем чемпионатының үздік ойыншылары: === * {{ту|Нидерланд}} [[Йохан Кройф|Йохан Кройф]] — '''1974''' * {{ту|Бразилия}} [[Ромарио]] — '''1994''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2014''' === Еуропа чемпионатының үздік ойыншылары: === * {{ту|Испания}} [[Хави]] — '''2008''' * {{ту|Испания}} [[Андрес Иньеста|Андрес Иньеста]] — '''2012''' === Америка кубогының үздік ойыншылары: === * {{ту|Бразилия}} [[Роналдо]] — '''1997''' * {{ту|Бразилия}} [[Ривалдо]] — '''1999''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси]] — '''2015'''*<ref>жүлдеден бас тартты</ref> * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси]] — '''2021''' === Әлем чемпиондары: === * {{ту|Бразилия}} [[Ромарио]] — [[Футболдан 1994 жылғы әлем біріншілігі|1994]] * {{ту|Бразилия}} [[Ривалдо]] — [[Футболдан 2002 жылғы әлем біріншілігі|2002]] * {{ту|Испания}} [[Виктор Вальдес|Виктор Вальдес]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Испания}} [[Карлес Пуйоль|Карлес Пуйоль]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Испания}} [[Жерар Пике|Жерар Пике]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Испания}} [[Серхио Бускетс|Серхио Бускетс]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Испания}} [[Хави]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Испания}} [[Андрес Иньеста|Андрес Иньеста]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Испания}} [[Педро Родригес|Педро]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Испания}} [[Давид Вилья|Давид Вилья]] — [[Футболдан 2010 жылғы әлем біріншілігі|2010]] * {{ту|Франция}} [[Усман Дембеле|Усман Дембеле]] — [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018]] * {{ту|Франция}} [[Самюэль Юмтити|Самюэль Умтити]] — [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018]] === Еуропа чемпиондары: === * {{ту|Испания|1945}} [[Ферран Оливелья|Ферран Оливелья]] — [[Футболдан 1964 жылғы Еуропа біріншілігі|1964]] * {{ту|Испания|1945}} [[Хесус Мария Переда]] — [[Футболдан 1964 жылғы Еуропа біріншілігі|1964]] * {{ту|Испания|1945}} [[Педро Сабалья|Педро Сабалья]] — [[Футболдан 1964 жылғы Еуропа біріншілігі|1964]] * {{ту|Испания|1945}} [[Сальвадор Садурни|Сальвадор Садурни]] — [[Футболдан 1964 жылғы Еуропа біріншілігі|1964]] * {{ту|Испания|1945}} [[Хосеп Фусте]] — [[Футболдан 1964 жылғы Еуропа біріншілігі|1964]] * {{ту|Испания}} [[Карлес Пуйоль|Карлес Пуйоль]] — [[Футболдан 2008 жылғы Еуропа біріншілігі|2008]] * {{ту|Испания}} [[Хави]] — [[Футболдан 2008 жылғы Еуропа біріншілігі|2008]], [[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|2012]] * {{ту|Испания}} [[Андрес Иньеста|Андрес Иньеста]] — [[Футболдан 2008 жылғы Еуропа біріншілігі|2008]], [[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|2012]] * {{ту|Испания}} [[Виктор Вальдес|Виктор Вальдес]] — [[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|2012]] * {{ту|Испания}} [[Жерар Пике|Жерар Пике]] — [[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|2012]] * {{ту|Испания}} [[Серхио Бускетс|Серхио Бускетс]] — [[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|2012]] * {{ту|Испания}} [[Франсеск Фабрегас|Франсеск Фабрегас]] — [[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|2012]] * {{ту|Испания}} [[Педро Родригес|Педро]] — [[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|2012]] === Олимпиада чемпиондары: === * {{ту|Испания}} [[Хосеп Гвардиола|Хосеп Гвардиола]] — '''1992''' * {{ту|Испания}} [[Альберт Феррер|Альберт Феррер]] — '''1992''' * {{ту|Аргентина}} [[Хавьер Савиола|Хавьер Савиола]] — '''2004''' * {{ту|Аргентина}} [[Лионель Месси|Лионель Месси]] — '''2008''' * {{ту|Бразилия}} [[Рафинья (футболшы, 1993)|Рафа Алкантара]] — '''2016''' * {{ту|Бразилия}} [[Неймар]] — '''2016''' === Америка кубогының иегерлері: === * {{ту|Бразилия}} [[Джованни Силва де Оливейра|Джованни]] — '''1997''' * {{ту|Бразилия}} [[Роналдо]] — '''1997''' * {{ту|Бразилия}} [[Ривалдо]] — '''1999''' * {{ту|Чили}} [[Клаудио Браво|Клаудио Браво]] — '''2015''', '''2016''' * {{ту|Бразилия}} [[Артур Мело|Артур]] — '''2019''' * {{ту|Бразилия}} [[Филиппе Коутиньо|Коутиньо]] — '''2019''' * {{ту|Аргентина}} [[Серхио Агуэро]] — '''2021''' === Конфедерация кубогының иегерлері: === * {{ту|Бразилия}} [[Ривалдо]] — '''1997''' * {{ту|Бразилия}} [[Роналдиньо]] — '''2005''' * {{ту|Бразилия}} [[Даниэл Алвес|Даниэл Алвес]] — '''2009''', '''2013''' * {{ту|Германия}} [[Марк-Андре тер Штеген|Марк Андре Тер Штеген]] — '''2017''' === УЕФА Ұлттар лигасының жеңімпаздары:=== * {{ту|Португалия}} [[Нелсон Семеду|Нелсон Семеду]] — '''2019''' == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''[[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионаты]]''' ** '''Чемпион (26):''' 1929, 1944/45, 1947/48, 1948/49, 1951/52, 1952/53, 1958/59, 1959/60, 1973/74, 1984/85, 1990/91, 1991/92, 1992/93, 1993/94, 1997/98, 1998/99, 2004/05, 2005/06, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2017/18, 2018/19 ** '''Вице-чемпион (26):''' 1929/30, 1945/46, 1953/54, 1954/55, 1955/56, 1961/62, 1963/64, 1966/67, 1967/68, 1970/71, 1972/73, 1975/76, 1976/77, 1977/78, 1981/82, 1985/86, 1986/87, 1988/89, 1996/97, 1999/2000, 2002/04, 2006/07, 2011/12, 2013/14, 2016/17, 2019/20 * '''[[Футболдан Испания Кубогы|Испания Кубогы]]''' ** '''Жеңімпаз (31, рекорд):''' 1910, 1912, 1913, 1920, 1922, 1925, 1926, 1928, 1942, 1951, 1952, 1952/53, 1957, 1958/59, 1962/63, 1967/68, 1970/71, 1977/78, 1980/81, 1982/83, 1987/88, 1989/90, 1996/97, 1997/98, 2008/09, 2011/12, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2020/21 ** '''Финалист (12):''' 1902, 1919, 1932, 1936, 1954, 1973/74, 1983/84, 1985/86, 1995/96, 2010/11, 2013/14, 2018/19 * '''[[Футболдан Испания суперкубогы|Испания Суперкубогы]]''' ** '''Жеңімпаз (13, рекорд):''' 1983, 1991, 1992, 1994, 1996, 2005, 2006, 2009, 2010, 2011, 2013, 2016, 2018 ** '''Финалист (10):''' 1985, 1988, 1990, 1993, 1997, 1998, 1999, 2012, 2015, 2017, 2020/21 * '''Лига кубогы''' ** '''Жеңімпаз (2, рекорд):''' 1982/83, 1985/86 * '''Каталония чемпионаты''' ** '''Чемпион (21, рекорд):''' 1904/05, 1908/09, 1909/10, 1910/11, 1912/13, 1915/16, 1918/19, 1919/20, 1920/21, 1921/22, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1926/27, 1927/28, 1929/30, 1930/31, 1931/32, 1934/35, 1935/36, 1937/38 ** '''Вице-чемпион (7):''' 1906/07, 1907/08, 1911/12, 1914/15, 1922/23, 1932/33, 1936/37 * '''''Каталония кубогы''''' ** '''Жеңімпаз (8, рекорд):''' 1990/91, 1992/93, 1999/00, 2003/04, 2004/05, 2006/07, 2012/13, 2013/14 ** '''Финалист (9):''' 1995/96, 1996/97, 1997/98, 2000/01, 2001/02, 2005/06, 2007/08, 2009/10, 2010/11 === Халықаралық === * '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Лигасы]]''' ** '''Жеңімпаз (5):''' 1992, 2006, 2009, 2011, 2015 ** '''Финалист (3):''' 1961, 1986, 1994 * '''Жәрмеңкелер кубогы''' ** '''Жеңімпаз (3, рекорд):''' 1955/58, 1958/60, 1965/66 ** '''Финалист (1):''' 1961/62 * '''[[УЕФА Кубок иелері кубогы|Кубок иелері кубогы]]''' ** '''Жеңімпаз (4, рекорд):''' 1979, 1982, 1989, 1997 ** '''Финалист (2):''' 1969, 1991 * '''[[УЕФА Суперкубогы]]''' ** '''Жеңімпаз (5):''' 1992, 1997, 2009, 2011, 2015 ** '''Финалист (4):''' 1979, 1982, 1989, 2006 * '''[[Құрлықаралық кубок]]''' ** '''Финалист (1):''' 1992 * '''[[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|Клубтар әлем чемпионаты]]''' ** '''Жеңімпаз (3):''' 2009, 2011, 2015 ** '''Финалист (1):''' 2006 === Жолдастық турнирлер === * '''Жоан Гампер кубогы''' ** '''Жеңімпаз (44, рекорд):''' 1966, 1967, 1968, 1969, 1971, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1979, 1980, 1983, 1984, 1985, 1986, 1988, 1990, 1991, 1992, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2007, 2008, 2010, 2011, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021 == Тағы қараңыз == * [[Ел класико]] * [[Барселона — Пари Сен-Жермен футбол матчы (2017)]] == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Испания футбол клубтары]] [[Санат:Барселона ФК]] [[Санат:1899 жылы құрылған футбол клубтары]] 7kc9h18wnwtcv2w532igz7tysuiq540 Алматы округі 0 25397 3063918 2858879 2022-08-24T21:51:37Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Алматы округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Алматы]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[17 қаңтар]] [[1928 жыл|1928 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 824 200 |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 280 000 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Алматы округі''' — 1928-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. Алматы округі 1928 жылы 17 қаңтарда Жетісу губерниясының бір бөлігінен құрылды. Округ орталығы Алматы қаласы болды. Округ 21 ауданға бөлінді: * [[Алтынемел ауданы]]. Орталығы — Көлқамыс ауылы. * [[Алакөл ауданы]]. Орталығы — Андреевское ауылы. * [[Балқаш ауданы]]. Орталығы — Қараөзек ауылы. * [[Бәрібаев ауданы]]. Орталығы — Басқан ауылы. * [[Биен Ақсу ауданы]]. Орталығы — Ақсу ауылы. * [[Үйгентас ауданы|Герасимов ауданы]]. Орталығы — Герасимовское ауылы. * [[Панфилов ауданы|Жаркент ауданы]]. Орталығы — [[Жаркент]] қаласы. * [[Іле ауданы]]. Орталығы — Сандықтай ауылы. * [[Қаратал ауданы]]. Орталығы — Қарашеңгел мекені. * [[Қарқара ауданы]]. * [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Қастек ауданы]]. Орталығы — Тарғап ауылы. * [[Қоңырөлең ауданы]]. Орталығы — Желбастау мекені. * [[Қордай ауданы]]. Орталығы — Қасық ауылы. * [[Калинин ауданы (Алматы облысы)|Ленин ауданы]]. Орталығы — [[Алматы]] қаласы. * [[Сарқан ауданы]]. Орталығы — Сарқан бекеті. * [[Еңбекшіқазақ ауданы|Сүгеті ауданы]]. Орталығы — Қызыл Еңбекшіқазақ ауылы. * [[Талғар ауданы]]. Орталығы — Есік бекеті. * [[Ескелді ауданы|Талдықорған ауданы]]. Орталығы — [[Талдықорған]] қаласы. * [[Шелек ауданы]]. Орталығы — Шелек ауылы. * [[Шоқпар ауданы]]. Орталығы — Көктөбе ауылы. * [[Шу ауданы]]. Орталығы — Георгиевское ауылы. 1928 жылы 17 шілдеде Ленин ауданының атауын [[Қарасай ауданы|Калинин ауданы]] етіп, Герасимовтікін - орталығы Андреевское ауылы болған [[Үйгентас ауданы|Андреев ауданы]], Қоңырөлең - [[Қоңырөлең ауданы|Октябрь ауданы]], Іле - орталығы Безводное ауылы болатын Қарғалы ауданы етіп өзгертілді. 1929 жылы 1 мамырда Талғар ауданының атауы [[Талғар ауданы|Есік ауданы]] етіп өзгертілді. 1929 жылдың аяғында тағы 2 аудан атауы: Алтынемел - [[Алтынемел ауданы|Малайсары ауданы]], Сүгеті - [[Еңбекшіқазақ ауданы]] етіп өзгертілді. Округқа кірді: * елді мекендер - 14559, оның ішінде 2 қала - Алматы және Жаркент; * 24,2 мың тұрғын, оның 7,3% -ы қала тұрғындары; * 33 өнеркәсіп кәсіпорны (1928 жыл аяғында). 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтері сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} ==Дереккөздер== Қазақ ұлттық энциклопедиясы {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Алматы]] [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] {{stub}} rr34opsizn7k2vcq51ie7br6yw84mrq Жалау Мыңбаев 0 30436 3063894 2761686 2022-08-24T19:42:20Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Жалау Мыңбаев''' ([[1892]], бұрынғы [[Адай уезі]] [[Құнан-Орыс]] ауылы – 16.11. [[1929]], [[Алматы]]) – мемлекет қайраткері. [[Адай]] руының [[Құнанорыс]] бұтағынан. * 1905 – 08 жылдары Форт-Александровскідегі ([[Форт-Шевченко]] қаласы) екі сатылы орыс-қазақ мектебінде білім алған. * 1917 жылдан [[Маңғыстау]] уездік кеңесінің мүшесі. Сол жылы желтоқсанда [[Түркістан автономиясы|Түркістан (Қоқан) автономиясын]] [[Маңғыстау]] өңірі [[адай руы|адайларының]] қолдайтындықтарын білдіру мақсатында [[Қоқан]]ға барды. [[Мұстафа Шоқай]]мен осы жолы танысқан ол, 1919 жылы көктемде оны теңіз арқылы шетелге шығарып салды. * 1919 жылы «Бірлік» жастар ұйымының төрағасы * 1920 – 23 жылдары Маңғыстау уездік атқару комитетінің азық-түлік бөлім бастығының орынбасары, [[Адай]] уездік милиция бастығы * Адай уездік ревкомының (1923 – 24) төрағасы қызметтерін атқарды. * Мыңбаев БК(б)П 14-съезінің, қазақ облыстық 3 – 5 партия конференцияларының, Қазақстан кеңестерінің 4 – 6-съездерінің делегаты болды. * Қазақ АКСР Кеңесінің 5-съезінде [[Қазақ АКСР]] ОАК-ның төрағасы болып сайланды. Бұл қызметте жүріп республикадағы барлық басқару органдарын жергіліктендіру (қазақтандыру) ісіне басшылық жасады, халықтың әлеуметтік жағдайын және денсаулық, оқу-ағарту, мәдениетін жақсартуға күш салды. Мыңбаев қазақ халқының мүддесіне қайшы келетін Кеңес өкіметінің солақай саясатын сынға алып, балама жол ұсынған С.Сәдуақасов, Н.Нұрмақұлы, т.б. тобында болды. 1926 жылы 25 қаңтарда Қазақстан өлкелік комитетінің пленумында бұл топқа ұлтшылдар деп айып тағылып, қатал сынға ұшырады. Ф.Голощекиннің тапсырмасымен БК(б)П қазақ өлкелік комитетінің бақылау комиссиясы Мыңбаевтың үстінен іс қозғады. Мыңбаев ұлтшыл атанып, сынға ұшырады. * 1927 жылы орнынан алынып, [[Гурьев]] ([[Атырау]]) округі атқару комитетінің төрағасы қызметіне төмендетілді. Ол бұл қызметі барысында Гурьев округінің мұнайлы өңір екенін ескеріп, ауыр өнеркәсіпті дамытуға күш салды. Балық шаруашылығын жандандырды, бұл кәсіпшілікке қазақтардың тартылуына жол ашты. Гурьевте электрстанса құрылысын салу жұмысына тікелей басшылық етті. Байлар мен орташаларды күштеп тәркілеуге, жер аударуға барынша қарсылық танытты. * 1929 жылы қызметінен өз еркімен кетіп, ауыр науқастан көз жұмды.<ref>"Қазақ энцклопедиясы - VI"</ref><ref>[[Сыр елі энциклопедиясы|"Сыр елі энциклопедиясы"]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} {{Қазақстан басшылары (1917 жылдан бастап)}} [[Санат:1892 жылы туғандар]] [[Санат:Адай уезінде туғандар]] [[Санат:16 қарашада қайтыс болғандар]] [[Санат:1929 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Алматыда қайтыс болғандар]] [[Санат:Қазақ КСР үкіметі басшылары]] [[Санат:Адай уездік ревкомының төрағалары]] [[Санат:Атырау облыстық атқару комитетінің төрағалары]] k4b9dhluhsbrfarrrqos7yj4zskc5og Ойыл ауданы 0 30605 3063892 2831810 2022-08-24T19:41:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Ойыл ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 14 |lat_sec = 24 |lon_dir = E |lon_deg = 54 |lon_min = 27 |lon_sec = 00 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] |ауылдық округтер саны =7 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 22 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1930 |жер аумағы = 11,5 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 18651<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 1,62 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,15%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,65%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,02%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,17%)}}, {{nobr|басқалары (0,08%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 030900-030907<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Oiyl District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Oiyl District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Ойыл ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның солтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бөлік. [[1930 жыл|1930]] жылы құрылған. Орталығы – [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы . == Жер бедері, геологиялық құрылымы == Ойыл ауданының жері негізінен эрозия-денудациялық жазықта орналасқан. Орталық бөлігі көтеріңкі келген, сай-жыралармен тілімденген. Өзен аңғарында [[Барқын құм|Барқын]], Сарытөбе т.б. құмды алқаптар кездеседі. [[Геоморфология]]лық тұрғыдан аудан [[Каспий маңы ойпаты]]ның құмды-саздақты жазығында орналасқан. Жер қыртысы [[Шығыс Еуропа платформасы|Шығыс Еуропа]] платформасының Каспий маңы [[синклиза]]сына (ойысына) кіреді. Ол өз кезегінде Елек-Ембі белдеміне ажыратылады. Елек-Ембі белдемі [[Орал алды үстірті|Орал]] алды ойпаңының Елек-Ойыл жарылысы арқылы өтеді. Жер бетін жоғарғы бор жыныстары жауып жатыр. Кейбір жерлерінде палеоген жыныстары ұшырасады. Жер қойнауында мұнай, газ, гипс, әктас, қиыршықтас, т.б. кен байлықтары барланған. [[File:X 6f42f241.jpg|thumb|alt=A.| ''Аудан табиғаты'']] == Климаты == Ойыл ауданының климаты тым континенттік, қысы суық, қар жамылғысы 20 см-ден аспайды. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы –14 – 16°С. Шілдедегі орташа температура 22 – 24°С. Жел жиі соғады. Оның басым бағыты оңтүстік-батыс және солтүстік-батысқа келеді. Жылдамдығы 3 – 4 м/с. Аязсыз күндер 140 тәулік. Жылудың көпжылдық жиынтығы 2800°С. Агроклиматтық тұрғыдан аудан қоңыржай-құрғақ белдемге жатады. Оның геотермиялық коэффиценті 0,3 – 0,5 (қуаң). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 220 – 250 мм. == Су жүйесі, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Аудан жерінен шығыстан батысқа қарай [[Ойыл (өзен)|Ойыл]] өзені ағады. Оның Ащыойыл, Шағырлы, Қайыңды, Ботабай, Қиыл, Кенжалы, Қуырдақты, т.б. салалары бар. Бірнеше шағын көлдер (Қамыскөл, Соркөл, т.б.) орналасқан. Жер асты су қабаты жоғарғы бор және бор кезеңінің құрылымында шоғырланған. Ол 5 – 15 м тереңдікте жатыр. Суы сәл кермек татиды. Артезиан суы 15 – 40 м тереңдікте және ол Орал-Ембі артезиан алабына жатады. Топырағы бозғылт қоңыр, қызғылт қоңыр, оңтүстігінде қиыршықтасты қоңыр, сортаңды бозғылт қоңыр. Өзен-көл аңғарлары мен жайылымдарында шалғынды қызғылт қоңыр топырақ тараған. Өсімдігінде бұта шоғырлары аралас бетеге, қылқанбоз, еркекшөп, көде, бозжусан, құмжусан, т.б. қуаң далаға тән өсімдіктер басым. Барқын құмында шағын қарағай орманы бар. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, ақбөкен, жабайы шошқа, қоян, суыр, сарышұнақ, аламан; құстардан дуадақ, безгелдек, үйрек, қаз кездеседі. == Халқы == Тұрғындар саны - 18651 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,15%), [[орыстар]] (0,65%), [[украиндар]] (0,02%), [[татарлар]] (0,17%), басқалары (0,08%). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 1,62 адамнан келеді. == Ауылдық округтер == Аудандағы 22 елді мекен 7 ауылдық округке біріктірілген: * [[Көптоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Көптоғай ауылдық округі]] * [[Қайыңды ауылдық округі (Ойыл ауданы)|Қайыңды ауылдық округі]] * [[Қараой ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Қараой ауылдық округі]] * [[Ойыл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ойыл ауылдық округі]] * [[Саралжын ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Саралжын ауылдық округі]] * [[Сарыбие ауылдық округі]] * [[Шығанақ Берсиев атындағы ауылдық округі]] == Шаруашылығы == Ауданда [[1997 жыл|1997]] жылға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша етті-сүтті мал, жылқы өсіруге, астық өндіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты бұрынғы шаруашылықтар әр түрлі бағыттағы шаруашылық субъектілеріне жекешелендірілді. Нәтижесінде 2003 жылдың басында ауданда ауыл шаруашылық құрылымдарында 200-ге жуық шаруа қожалықтары, 17 [[ЖШС]], 46 ӨК жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығында жарамды жердің аумағы1,08 млн. га, оның ішінде егістігі 8,6 мың га, шабындығы 383,2 мың га, жайылымы 607,3 мың га, орманы 2,8 мың га. Аудан негізінен қой өсіруге және бақша, көкөніс, картоп өсіруге маманданған. == Инфрақұрылымы == Әлеуметтік салада ауданда 25 мектеп, 14 кітапхана, 1 мәдениет үйі, 4 клуб, 1 музей, аудандық аурухана, емхана, сан.-эпидемиологиялық станция, 8 фельдшерлік-акушерлік пункт жұмыс істейді. Аудан жерінен Ойыл – [[Шұбарқұдық]], Ойыл – Қобда автомобиль жолдары өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== [http://www.caspiy.kz/kaz/index.php?pn=76&id=129 Каспий маңы] {{Ақтөбе облысы}} {{Ойыл ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ойыл ауданы]] h21rlgceya4ejz70s59onb6tzeoyezr 3063900 3063892 2022-08-24T20:54:35Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Ауылдық округтер */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Ойыл ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 14 |lat_sec = 24 |lon_dir = E |lon_deg = 54 |lon_min = 27 |lon_sec = 00 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] |ауылдық округтер саны =7 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 22 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1930 |жер аумағы = 11,5 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 18651<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 1,62 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,15%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,65%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,02%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,17%)}}, {{nobr|басқалары (0,08%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 030900-030907<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Oiyl District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Oiyl District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Ойыл ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның солтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бөлік. [[1930 жыл|1930]] жылы құрылған. Орталығы – [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы . == Жер бедері, геологиялық құрылымы == Ойыл ауданының жері негізінен эрозия-денудациялық жазықта орналасқан. Орталық бөлігі көтеріңкі келген, сай-жыралармен тілімденген. Өзен аңғарында [[Барқын құм|Барқын]], Сарытөбе т.б. құмды алқаптар кездеседі. [[Геоморфология]]лық тұрғыдан аудан [[Каспий маңы ойпаты]]ның құмды-саздақты жазығында орналасқан. Жер қыртысы [[Шығыс Еуропа платформасы|Шығыс Еуропа]] платформасының Каспий маңы [[синклиза]]сына (ойысына) кіреді. Ол өз кезегінде Елек-Ембі белдеміне ажыратылады. Елек-Ембі белдемі [[Орал алды үстірті|Орал]] алды ойпаңының Елек-Ойыл жарылысы арқылы өтеді. Жер бетін жоғарғы бор жыныстары жауып жатыр. Кейбір жерлерінде палеоген жыныстары ұшырасады. Жер қойнауында мұнай, газ, гипс, әктас, қиыршықтас, т.б. кен байлықтары барланған. [[File:X 6f42f241.jpg|thumb|alt=A.| ''Аудан табиғаты'']] == Климаты == Ойыл ауданының климаты тым континенттік, қысы суық, қар жамылғысы 20 см-ден аспайды. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы –14 – 16°С. Шілдедегі орташа температура 22 – 24°С. Жел жиі соғады. Оның басым бағыты оңтүстік-батыс және солтүстік-батысқа келеді. Жылдамдығы 3 – 4 м/с. Аязсыз күндер 140 тәулік. Жылудың көпжылдық жиынтығы 2800°С. Агроклиматтық тұрғыдан аудан қоңыржай-құрғақ белдемге жатады. Оның геотермиялық коэффиценті 0,3 – 0,5 (қуаң). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 220 – 250 мм. == Су жүйесі, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Аудан жерінен шығыстан батысқа қарай [[Ойыл (өзен)|Ойыл]] өзені ағады. Оның Ащыойыл, Шағырлы, Қайыңды, Ботабай, Қиыл, Кенжалы, Қуырдақты, т.б. салалары бар. Бірнеше шағын көлдер (Қамыскөл, Соркөл, т.б.) орналасқан. Жер асты су қабаты жоғарғы бор және бор кезеңінің құрылымында шоғырланған. Ол 5 – 15 м тереңдікте жатыр. Суы сәл кермек татиды. Артезиан суы 15 – 40 м тереңдікте және ол Орал-Ембі артезиан алабына жатады. Топырағы бозғылт қоңыр, қызғылт қоңыр, оңтүстігінде қиыршықтасты қоңыр, сортаңды бозғылт қоңыр. Өзен-көл аңғарлары мен жайылымдарында шалғынды қызғылт қоңыр топырақ тараған. Өсімдігінде бұта шоғырлары аралас бетеге, қылқанбоз, еркекшөп, көде, бозжусан, құмжусан, т.б. қуаң далаға тән өсімдіктер басым. Барқын құмында шағын қарағай орманы бар. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, ақбөкен, жабайы шошқа, қоян, суыр, сарышұнақ, аламан; құстардан дуадақ, безгелдек, үйрек, қаз кездеседі. == Халқы == Тұрғындар саны - 18651 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,15%), [[орыстар]] (0,65%), [[украиндар]] (0,02%), [[татарлар]] (0,17%), басқалары (0,08%). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 1,62 адамнан келеді. == Ауылдық округтер == Аудандағы 22 елді мекен 7 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Көптоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Көптоғай ауылдық округі]] || 2 872 || [[Көптоғай (Ойыл ауданы)|Көптоғай]], [[Амангелді (Ойыл ауданы)|Амангелді]], [[Қарасу (Көптоғай ауылдық округі)|Қарасу]], [[Шұбарши (Ойыл ауданы)|Шұбарши]] ауылдары |- | [[Қайыңды ауылдық округі (Ойыл ауданы)|Қайыңды ауылдық округі]] || 1 503 || [[Ақжар (Ойыл ауданы)|Ақжар]], [[Көсембай]] ауылдары |- | [[Қараой ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Қараой ауылдық округі]] || 1 505 || [[Қараой (Ақтөбе облысы)|Қараой]], [[Құбасай]] ауылдары |- | [[Ойыл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ойыл ауылдық округі]] || 6 833 || [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]], [[Ақшатау (Ақтөбе облысы)|Ақшатау]], [[Екпетал]], [[Қаракемер (Ойыл ауданы)|Қаракемер]] ауылдары |- | [[Саралжын ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Саралжын ауылдық округі]] || 2 112 || [[Кемер (Ақтөбе облысы)|Кемер]], [[Ақкемер (Ойыл ауданы)|Ақкемер]], [[Бестамақ (Ойыл ауданы)|Бестамақ]], [[Қоңырат (Ақтөбе облысы)|Қоңырат]], [[Шиқұдық]] ауылдары |- | [[Сарыбие ауылдық округі]] || 1 618 || [[Сарыбие (ауыл)|Сарыбие]], [[Қаракөл (Ойыл ауданы)|Қаракөл]] ауылдары |- | [[Шығанақ Берсиев атындағы ауылдық округі|Шығанақ Берсиев ауылдық округі]] || 2 144 || [[Қаратал (Ойыл ауданы)|Қаратал]], [[Қарасу (Шығанақ Берсиев ауылдық округі)|Қарасу]], [[Құмжарған (Ойыл ауданы)|Құмжарған]] ауылдары |} == Шаруашылығы == Ауданда [[1997 жыл|1997]] жылға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша етті-сүтті мал, жылқы өсіруге, астық өндіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты бұрынғы шаруашылықтар әр түрлі бағыттағы шаруашылық субъектілеріне жекешелендірілді. Нәтижесінде 2003 жылдың басында ауданда ауыл шаруашылық құрылымдарында 200-ге жуық шаруа қожалықтары, 17 [[ЖШС]], 46 ӨК жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығында жарамды жердің аумағы1,08 млн. га, оның ішінде егістігі 8,6 мың га, шабындығы 383,2 мың га, жайылымы 607,3 мың га, орманы 2,8 мың га. Аудан негізінен қой өсіруге және бақша, көкөніс, картоп өсіруге маманданған. == Инфрақұрылымы == Әлеуметтік салада ауданда 25 мектеп, 14 кітапхана, 1 мәдениет үйі, 4 клуб, 1 музей, аудандық аурухана, емхана, сан.-эпидемиологиялық станция, 8 фельдшерлік-акушерлік пункт жұмыс істейді. Аудан жерінен Ойыл – [[Шұбарқұдық]], Ойыл – Қобда автомобиль жолдары өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== [http://www.caspiy.kz/kaz/index.php?pn=76&id=129 Каспий маңы] {{Ақтөбе облысы}} {{Ойыл ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ойыл ауданы]] gkpu2j4erokdj2zll1uhn1z5np4n4r5 3063901 3063900 2022-08-24T20:55:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Ойыл ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 14 |lat_sec = 24 |lon_dir = E |lon_deg = 54 |lon_min = 27 |lon_sec = 00 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] |ауылдық округтер саны =7 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 22 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1930 |жер аумағы = 11,5 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 18651<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 1,62 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,15%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,65%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,02%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,17%)}}, {{nobr|басқалары (0,08%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 030900-030907<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Oiyl District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Oiyl District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Ойыл ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның солтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бөлік. [[1930 жыл|1930]] жылы құрылған. Орталығы – [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы . == Жер бедері, геологиялық құрылымы == Ойыл ауданының жері негізінен эрозия-денудациялық жазықта орналасқан. Орталық бөлігі көтеріңкі келген, сай-жыралармен тілімденген. Өзен аңғарында [[Барқын құм|Барқын]], Сарытөбе т.б. құмды алқаптар кездеседі. [[Геоморфология]]лық тұрғыдан аудан [[Каспий маңы ойпаты]]ның құмды-саздақты жазығында орналасқан. Жер қыртысы [[Шығыс Еуропа платформасы|Шығыс Еуропа]] платформасының Каспий маңы [[синклиза]]сына (ойысына) кіреді. Ол өз кезегінде Елек-Ембі белдеміне ажыратылады. Елек-Ембі белдемі [[Орал алды үстірті|Орал]] алды ойпаңының Елек-Ойыл жарылысы арқылы өтеді. Жер бетін жоғарғы бор жыныстары жауып жатыр. Кейбір жерлерінде палеоген жыныстары ұшырасады. Жер қойнауында мұнай, газ, гипс, әктас, қиыршықтас, т.б. кен байлықтары барланған. [[File:X 6f42f241.jpg|thumb|alt=A.| ''Аудан табиғаты'']] == Климаты == Ойыл ауданының климаты тым континенттік, қысы суық, қар жамылғысы 20 см-ден аспайды. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы –14 – 16°С. Шілдедегі орташа температура 22 – 24°С. Жел жиі соғады. Оның басым бағыты оңтүстік-батыс және солтүстік-батысқа келеді. Жылдамдығы 3 – 4 м/с. Аязсыз күндер 140 тәулік. Жылудың көпжылдық жиынтығы 2800°С. Агроклиматтық тұрғыдан аудан қоңыржай-құрғақ белдемге жатады. Оның геотермиялық коэффиценті 0,3 – 0,5 (қуаң). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 220 – 250 мм. == Су жүйесі, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Аудан жерінен шығыстан батысқа қарай [[Ойыл (өзен)|Ойыл]] өзені ағады. Оның Ащыойыл, Шағырлы, Қайыңды, Ботабай, Қиыл, Кенжалы, Қуырдақты, т.б. салалары бар. Бірнеше шағын көлдер (Қамыскөл, Соркөл, т.б.) орналасқан. Жер асты су қабаты жоғарғы бор және бор кезеңінің құрылымында шоғырланған. Ол 5 – 15 м тереңдікте жатыр. Суы сәл кермек татиды. Артезиан суы 15 – 40 м тереңдікте және ол Орал-Ембі артезиан алабына жатады. Топырағы бозғылт қоңыр, қызғылт қоңыр, оңтүстігінде қиыршықтасты қоңыр, сортаңды бозғылт қоңыр. Өзен-көл аңғарлары мен жайылымдарында шалғынды қызғылт қоңыр топырақ тараған. Өсімдігінде бұта шоғырлары аралас бетеге, қылқанбоз, еркекшөп, көде, бозжусан, құмжусан, т.б. қуаң далаға тән өсімдіктер басым. Барқын құмында шағын қарағай орманы бар. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, ақбөкен, жабайы шошқа, қоян, суыр, сарышұнақ, аламан; құстардан дуадақ, безгелдек, үйрек, қаз кездеседі. == Халқы == Тұрғындар саны - 18651 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,15%), [[орыстар]] (0,65%), [[украиндар]] (0,02%), [[татарлар]] (0,17%), басқалары (0,08%). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 1,62 адамнан келеді. == Ауылдық округтер == Аудандағы 22 елді мекен 7 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Көптоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Көптоғай ауылдық округі]] || 2 872 || [[Көптоғай (Ойыл ауданы)|Көптоғай]], [[Амангелді (Ойыл ауданы)|Амангелді]], [[Қарасу (Көптоғай ауылдық округі)|Қарасу]], [[Шұбарши (Ойыл ауданы)|Шұбарши]] ауылдары |- | [[Қайыңды ауылдық округі (Ойыл ауданы)|Қайыңды ауылдық округі]] || 1 503 || [[Ақжар (Ойыл ауданы)|Ақжар]], [[Көсембай]] ауылдары |- | [[Қараой ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Қараой ауылдық округі]] || 1 505 || [[Қараой (Ақтөбе облысы)|Қараой]], [[Құбасай]] ауылдары |- | [[Ойыл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ойыл ауылдық округі]] || 6 833 || [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]], [[Ақшатау (Ақтөбе облысы)|Ақшатау]], [[Екпетал]], [[Қаракемер (Ойыл ауданы)|Қаракемер]] ауылдары |- | [[Саралжын ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Саралжын ауылдық округі]] || 2 112 || [[Кемер (Ақтөбе облысы)|Кемер]], [[Ақкемер (Ойыл ауданы)|Ақкемер]], [[Бестамақ (Ойыл ауданы)|Бестамақ]], [[Қоңырат (Ақтөбе облысы)|Қоңырат]], [[Шиқұдық]] ауылдары |- | [[Сарыбие ауылдық округі]] || 1 618 || [[Сарыбие (ауыл)|Сарыбие]], [[Қаракөл (Ойыл ауданы)|Қаракөл]] ауылдары |- | [[Шығанақ Берсиев атындағы ауылдық округі|Шығанақ Берсиев ауылдық округі]] || 2 144 || [[Қаратал (Ойыл ауданы)|Қаратал]], [[Қарасу (Шығанақ Берсиев ауылдық округі)|Қарасу]], [[Құмжарған (Ойыл ауданы)|Құмжарған]] ауылдары |} == Шаруашылығы == Ауданда [[1997 жыл|1997]] жылға дейін биязы жүнді қой, оған қосымша етті-сүтті мал, жылқы өсіруге, астық өндіруге маманданған 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты бұрынғы шаруашылықтар әр түрлі бағыттағы шаруашылық субъектілеріне жекешелендірілді. Нәтижесінде 2003 жылдың басында ауданда ауыл шаруашылық құрылымдарында 200-ге жуық шаруа қожалықтары, 17 [[ЖШС]], 46 ӨК жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығында жарамды жердің аумағы1,08 млн. га, оның ішінде егістігі 8,6 мың га, шабындығы 383,2 мың га, жайылымы 607,3 мың га, орманы 2,8 мың га. Аудан негізінен қой өсіруге және бақша, көкөніс, картоп өсіруге маманданған. == Инфрақұрылымы == Әлеуметтік салада ауданда 25 мектеп, 14 кітапхана, 1 мәдениет үйі, 4 клуб, 1 музей, аудандық аурухана, емхана, сан.-эпидемиологиялық станция, 8 фельдшерлік-акушерлік пункт жұмыс істейді. Аудан жерінен Ойыл – [[Шұбарқұдық]], Ойыл – Қобда автомобиль жолдары өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== [http://www.caspiy.kz/kaz/index.php?pn=76&id=129 Каспий маңы] {{Ақтөбе облысы}} {{Ойыл ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ойыл ауданы]] oj8n40kv6uxuj3y9cid3frkyw66xq73 Байғанин ауданы 0 35444 3063926 2831803 2022-08-24T22:10:09Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Ауылдық округтер */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Байғанин ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 18 |lat_sec = 36 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 43 |lon_sec = 48 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 24 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 61,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 22&nbsp;809<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Департамент статистики Акмолинской области. 01.07.2010]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 0,37 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,80%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,12%)}}<ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі =030300-030312<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Bayganin District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Bayganin District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Байғанин ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның оңтүстік-батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауылкелді. Солтүстік-батысында [[Ойыл ауданы|Ойыл]], солтүстігінде [[Темір ауданы|Темір]], солтүстік-шығысында [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], шығысында [[Шалқар ауданы]], оңтүстігінде [[Өзбекстан]]ның [[Қарақалпақстан]] республикасы, [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]], батысында [[Атырау облысы]]ның [[Жылыой ауданы|Жылыой]], [[Қызылқоға ауданы]]мен шектеседі. Жер аумағы 61,0 мың км². == Тарихы == Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Ол кезде аудан Табын деп аталып [[Адай уезі]]нің солтүстік-шығысындағы ірі бөлінісі еді. Кейін [[1932 жыл|1932]] жылы Ақтөбе облысының әкімшілігіне еніп, [[1940 жыл|1940]] жылы ауданға халық ақыны [[Нұрпейіс Байғанин]]нің есімі берілді. == Атақты тұлғалары == Бұл өлкеде қазаққа атақты жырау Ақтан ақын дүниеге келген. Халыққа белгілі тұлғалар: Түрікпенбай палуан, Көбен би, Таймас Ишан, Байтақ мақсым, Мыңбай батыр осы өлкенің қадірлі мақтанышы. Сондай ақ бұл өлкені би әрі болыс болған Мыңбай батыр басқарған. == Халқы == Тұрғыны 22809 адам (2019). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 0,37 адамнан келеді. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,80%), [[орыстар]] (0,08%), басқалары (0,12%). == Ауылдық округтер == Аудандағы 24 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ащысай ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Ащысай ауылдық округі]] || 1 539 || [[Ноғайты (Ақтөбе облысы)|Ноғайты]] ауылы |- | [[Жарқамыс ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарқамыс (Ақтөбе облысы)|Жарқамыс]], [[Ақтам (Ақтөбе облысы)|Ақтам]], [[Қаражар (Ақтөбе облысы)|Қаражар]] ауылдары |- | [[Жаңажол ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] || 723 || [[Оймауыт (Ақтөбе облысы)|Оймауыт]] ауылы |- | [[Көлтабан ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарлы (Ақтөбе облысы)|Жарлы]], [[Жыңғылдытоғай]], [[Қораши]] ауылдары |- | [[Миялы ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Миялы ауылдық округі]] || 891 || [[Миялы (Ақтөбе облысы)|Миялы]], [[Дияр]] ауылдары |- | [[Сарытоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай ауылдық округі]] || 1 599 || [[Алтай батыр ауылы|Алтай батыр]], [[Баршақұм (ауыл)|Баршақұм]], [[Шұқыршы]] ауылдары |- | [[Қарауылкелді ауылдық округі]] || 8 641 || [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қазақстан (Байғанин ауданы)|Қазақстан]], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]] ауылдары |- | [[Қопа ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Қопа ауылдық округі]] || 1 351 || [[Ебейті]], [[Айырық]], [[Көптоғай (Байғанин ауданы)|Көптоғай]], [[Қопа (Байғанин ауданы)|Қопа]] ауылдары |- | [[Қызылбұлақ ауылдық округі]] || 2 085 || [[Кемерши]], [[Бұлақтыкөл]], [[Жаңатаң (Байғанин ауданы)|Жаңатаң]] ауылдары |} == Жер бедері == Байғанин ауданының жері негізінен үстіртті (биіктігі 200—300 метр), оңтүстігін [[Доңызтау]] тауы және [[Шағырай үстірті]] алып жатыр. Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу болып келеді, мұнда адырлар жиі ұшырасады. Қарауылкелдінің батысындағы шоқының биіктігі 276 м., Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метрлік биіктік сияқты шоқылар ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығысында жиі ұшырасқанымен олардың абсолютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді. Ауданның оңтүстік-шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтымның шоқысы (250 м), Зымыстан (206 м) шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның оңтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метрден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді. Жем өзенінің оңтүстік-шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым – ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл (262м), Әлитау (354 м) шоқылары мен Шерғала жоны араларындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан гипс, әктас, бор, қиыршық тас, т.б. құрылыс материалдары өндіріледі. Аудан жері мұнай мен газ қорына бай. Ірі кен орындары [[Жаңатаң мұнай кен орны|Жаңатаң]], [[Лақтыбай мұнай кен орны|Лақтыбай]], [[Ақжар мұнай кен орны|Ақжар]], [[Шығыс Ақжар мұнай кен орны|Шығыс Ақжар]], [[Қаратөбе мұнай кен орны|Қаратөбе]], Оңтүстік Қаратөбе, бұлар негізінен Жем өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жол құрылысында пайдаланылатын шикізат - кир Мортық, Алтай, Дөңгелексор, Ақшоқы, Алашқазған маңында кездеседі. Табиғи газдың қоры аудан оңтүстігінде бар деп есептелінеді. == Климаты == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –10°С, шілденің орташа температурасы 25°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшер ауданның оңтүстігінде 150 мм, солтүстігінде 250 мм. Байғанин ауданы жерінің солтүстік бөлігі шөлейтті белдемге, ал оңтүстік бөлігі шөлді белдемге жатады. == Өзен-сулары == Ірі өзендері: [[Жем өзені|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], сонымен қатар Ащысай, Шетірлі, Кенжалы, Алшынсай, Шаған, Қияқты, Тереңсай, Жиделі, Жарлы, Ебейті, Дауылды, Қарауылкелді, Саралжынды, Қамысты, Мәні, Жайынды, Терісаққан сияқты шағын өзендер мен сайлар бар. Қар суымен қоректенетін бұлар жаз айларында кеуіп қалады, кей жылдары Жем, Сағыз өзендеріне құяды. Жем, Сағыз өзендерінің өзі жаздың ыстық айларында бөлшектеніп, қарасулар тізбегін құрап жатады. Өзендердің көпшілігі мал суаруға, ішінара көкөніс суаруға, алаптары – жайылым ретінде пайдаланылады. Аудан территориясында жазда құрғап қалатын Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкен Жуалы, Шалқаркөл, Толағайсор, Соркөл, Тоғысқан, Мыңжасар көлдері бар. == Топырағы == Ауданның жері — топырақ зоналары бойынша үш аймаққа бөлінеді. Солтүстік аймақ, яғни Қарауылкелді, ішінара Ащы, Көлтабан ауылдық округтерінің жері ашық - қоңыр топырақты зонаға жатады. Орталық аймақ, яғни құба топырақты шағын зонаға Жем өзенінің екі жақ беткейін алып жатқан территория кіреді. Доңызтаудың оңтүстік жағындағы алқап оңтүстік аймаққа, немесе сұр – құба топырақты шағын зонаға кіреді. == Өсімдік пен жануарлар әлемі== Аудан жеріндегі өсімдіктер дүниесі түр – тұқымы бойынша әр түрлі. Тамырлы өсімдіктің 90-ға жуық тұқымының 1000 – нан астам түрлері өседі. Ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығыс беткейінде аз да болса ақ селеулі боз, сондай – ақ жусан, өткінші шөптері өседі. Жем өзенінің оңтүстік жағы, Сам, Матайға дейінгі аймақ жыл бойы мал жайылымы үшін қолайлы, азықтық сапасы құнарлы шөптерге бай. Мұнда изен мен жусанның бірнеше түрлері, бұйырғын, көкпек, теріскен, күйреуік сияқты қара оттық шөптер өседі, олар қатаң жерге өскендіктен біраз уақыт құнарлылығын жоймайды, күзгі жауын сілтісін шайғаннан кейін малға азық болады. Жазғытұрым жердің ылғалы мен түскен жауын – шашынның мөлшеріне байланысты малға жұғымды шөптер өседі. Олар: беде, мортық, қаз оты, сорышуда, ебелек, еркек, қияқбоз, шытыр. Бұлар құмақ шағылды жерде өседі. Сонымен бірге алабұта, жантақ, баялыш, қоянсүйек те әр жерде кездеседі. Жануарлар дүниесінен аудан территориясын түлкі, қарсақ, борсық, қасқыр, күзен, қоян сияқты аңдар, кеміргіштердің біраз түрлері (саршұнақ, атжалман) мекендейді, кесіртке, жыландар да кездеседі. Шағырай, Ащыбұлақ, Айрық қырларында жабайы шошқа, даланың әр жерінде киіктер тобы жайылады. Құстардан бұлдырық, тырна, торғайлар мекендейді, көктемде үйрек, қаз, шағаланың кейбір түрлері, жылқышы, қоңыр қаз, қараторғай келеді. Азайып бара жатқан құстардың бір түрі – дуадақ та кездеседі. Киіктер қысты (егер қыс жылы болса) ауданның оңтүстік шекарасына таяу жазықта өткізеді, сонымен қатар «Қызыл кітапқа» енген қарақұйрық та кездесіп қалады. Бұларды аулауға тыйым салынған. == Шаруашылығы == Мал шаруашылығы (ірі қара, қой мен ешкі, жылқы, түйе) және ішінара суармалы егіншілік (дәнді дақылдар, жемшөптік дақылдар, картоп) дамыған. Бұл өлкеде шөлге, аязға төзімді келетін жүйрік адай жылқыларымен ерекшеленеді. Ауданның солтүстігінен [[Атырау — Қандыағаш темір жолы|Атырау — Қандыағаш темір жол]] және автомобиль жолы өтеді. Ауданда оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, [[денсаулық]] сақтау мекемелері бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы]] bv9d7cckxtsx38v7schry4mjtw324m1 3063927 3063926 2022-08-24T22:11:20Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Ауылдық округтер */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Байғанин ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 18 |lat_sec = 36 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 43 |lon_sec = 48 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 24 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 61,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 22&nbsp;809<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Департамент статистики Акмолинской области. 01.07.2010]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 0,37 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,80%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,12%)}}<ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі =030300-030312<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Bayganin District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Bayganin District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Байғанин ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның оңтүстік-батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауылкелді. Солтүстік-батысында [[Ойыл ауданы|Ойыл]], солтүстігінде [[Темір ауданы|Темір]], солтүстік-шығысында [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], шығысында [[Шалқар ауданы]], оңтүстігінде [[Өзбекстан]]ның [[Қарақалпақстан]] республикасы, [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]], батысында [[Атырау облысы]]ның [[Жылыой ауданы|Жылыой]], [[Қызылқоға ауданы]]мен шектеседі. Жер аумағы 61,0 мың км². == Тарихы == Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Ол кезде аудан Табын деп аталып [[Адай уезі]]нің солтүстік-шығысындағы ірі бөлінісі еді. Кейін [[1932 жыл|1932]] жылы Ақтөбе облысының әкімшілігіне еніп, [[1940 жыл|1940]] жылы ауданға халық ақыны [[Нұрпейіс Байғанин]]нің есімі берілді. == Атақты тұлғалары == Бұл өлкеде қазаққа атақты жырау Ақтан ақын дүниеге келген. Халыққа белгілі тұлғалар: Түрікпенбай палуан, Көбен би, Таймас Ишан, Байтақ мақсым, Мыңбай батыр осы өлкенің қадірлі мақтанышы. Сондай ақ бұл өлкені би әрі болыс болған Мыңбай батыр басқарған. == Халқы == Тұрғыны 22809 адам (2019). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 0,37 адамнан келеді. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,80%), [[орыстар]] (0,08%), басқалары (0,12%). == Ауылдық округтер == Аудандағы 23 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ащысай ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Ащысай ауылдық округі]] || 1 539 || [[Ноғайты (Ақтөбе облысы)|Ноғайты]] ауылы |- | [[Жарқамыс ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарқамыс (Ақтөбе облысы)|Жарқамыс]], [[Ақтам (Ақтөбе облысы)|Ақтам]], [[Қаражар (Ақтөбе облысы)|Қаражар]] ауылдары |- | [[Жаңажол ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] || 723 || [[Оймауыт (Ақтөбе облысы)|Оймауыт]] ауылы |- | [[Көлтабан ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарлы (Ақтөбе облысы)|Жарлы]], [[Жыңғылдытоғай]], [[Қораши]] ауылдары |- | [[Миялы ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Миялы ауылдық округі]] || 891 || [[Миялы (Ақтөбе облысы)|Миялы]], [[Дияр]] ауылдары |- | [[Сарытоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай ауылдық округі]] || 1 599 || [[Алтай батыр ауылы|Алтай батыр]], [[Баршақұм (ауыл)|Баршақұм]], [[Шұқыршы]] ауылдары |- | [[Қарауылкелді ауылдық округі]] || 8 641 || [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]] ауылдары |- | [[Қопа ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Қопа ауылдық округі]] || 1 351 || [[Ебейті]], [[Айырық]], [[Көптоғай (Байғанин ауданы)|Көптоғай]], [[Қопа (Байғанин ауданы)|Қопа]] ауылдары |- | [[Қызылбұлақ ауылдық округі]] || 2 085 || [[Кемерши]], [[Бұлақтыкөл]], [[Жаңатаң (Байғанин ауданы)|Жаңатаң]] ауылдары |} == Жер бедері == Байғанин ауданының жері негізінен үстіртті (биіктігі 200—300 метр), оңтүстігін [[Доңызтау]] тауы және [[Шағырай үстірті]] алып жатыр. Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу болып келеді, мұнда адырлар жиі ұшырасады. Қарауылкелдінің батысындағы шоқының биіктігі 276 м., Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метрлік биіктік сияқты шоқылар ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығысында жиі ұшырасқанымен олардың абсолютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді. Ауданның оңтүстік-шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтымның шоқысы (250 м), Зымыстан (206 м) шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның оңтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метрден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді. Жем өзенінің оңтүстік-шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым – ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл (262м), Әлитау (354 м) шоқылары мен Шерғала жоны араларындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан гипс, әктас, бор, қиыршық тас, т.б. құрылыс материалдары өндіріледі. Аудан жері мұнай мен газ қорына бай. Ірі кен орындары [[Жаңатаң мұнай кен орны|Жаңатаң]], [[Лақтыбай мұнай кен орны|Лақтыбай]], [[Ақжар мұнай кен орны|Ақжар]], [[Шығыс Ақжар мұнай кен орны|Шығыс Ақжар]], [[Қаратөбе мұнай кен орны|Қаратөбе]], Оңтүстік Қаратөбе, бұлар негізінен Жем өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жол құрылысында пайдаланылатын шикізат - кир Мортық, Алтай, Дөңгелексор, Ақшоқы, Алашқазған маңында кездеседі. Табиғи газдың қоры аудан оңтүстігінде бар деп есептелінеді. == Климаты == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –10°С, шілденің орташа температурасы 25°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшер ауданның оңтүстігінде 150 мм, солтүстігінде 250 мм. Байғанин ауданы жерінің солтүстік бөлігі шөлейтті белдемге, ал оңтүстік бөлігі шөлді белдемге жатады. == Өзен-сулары == Ірі өзендері: [[Жем өзені|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], сонымен қатар Ащысай, Шетірлі, Кенжалы, Алшынсай, Шаған, Қияқты, Тереңсай, Жиделі, Жарлы, Ебейті, Дауылды, Қарауылкелді, Саралжынды, Қамысты, Мәні, Жайынды, Терісаққан сияқты шағын өзендер мен сайлар бар. Қар суымен қоректенетін бұлар жаз айларында кеуіп қалады, кей жылдары Жем, Сағыз өзендеріне құяды. Жем, Сағыз өзендерінің өзі жаздың ыстық айларында бөлшектеніп, қарасулар тізбегін құрап жатады. Өзендердің көпшілігі мал суаруға, ішінара көкөніс суаруға, алаптары – жайылым ретінде пайдаланылады. Аудан территориясында жазда құрғап қалатын Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкен Жуалы, Шалқаркөл, Толағайсор, Соркөл, Тоғысқан, Мыңжасар көлдері бар. == Топырағы == Ауданның жері — топырақ зоналары бойынша үш аймаққа бөлінеді. Солтүстік аймақ, яғни Қарауылкелді, ішінара Ащы, Көлтабан ауылдық округтерінің жері ашық - қоңыр топырақты зонаға жатады. Орталық аймақ, яғни құба топырақты шағын зонаға Жем өзенінің екі жақ беткейін алып жатқан территория кіреді. Доңызтаудың оңтүстік жағындағы алқап оңтүстік аймаққа, немесе сұр – құба топырақты шағын зонаға кіреді. == Өсімдік пен жануарлар әлемі== Аудан жеріндегі өсімдіктер дүниесі түр – тұқымы бойынша әр түрлі. Тамырлы өсімдіктің 90-ға жуық тұқымының 1000 – нан астам түрлері өседі. Ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығыс беткейінде аз да болса ақ селеулі боз, сондай – ақ жусан, өткінші шөптері өседі. Жем өзенінің оңтүстік жағы, Сам, Матайға дейінгі аймақ жыл бойы мал жайылымы үшін қолайлы, азықтық сапасы құнарлы шөптерге бай. Мұнда изен мен жусанның бірнеше түрлері, бұйырғын, көкпек, теріскен, күйреуік сияқты қара оттық шөптер өседі, олар қатаң жерге өскендіктен біраз уақыт құнарлылығын жоймайды, күзгі жауын сілтісін шайғаннан кейін малға азық болады. Жазғытұрым жердің ылғалы мен түскен жауын – шашынның мөлшеріне байланысты малға жұғымды шөптер өседі. Олар: беде, мортық, қаз оты, сорышуда, ебелек, еркек, қияқбоз, шытыр. Бұлар құмақ шағылды жерде өседі. Сонымен бірге алабұта, жантақ, баялыш, қоянсүйек те әр жерде кездеседі. Жануарлар дүниесінен аудан территориясын түлкі, қарсақ, борсық, қасқыр, күзен, қоян сияқты аңдар, кеміргіштердің біраз түрлері (саршұнақ, атжалман) мекендейді, кесіртке, жыландар да кездеседі. Шағырай, Ащыбұлақ, Айрық қырларында жабайы шошқа, даланың әр жерінде киіктер тобы жайылады. Құстардан бұлдырық, тырна, торғайлар мекендейді, көктемде үйрек, қаз, шағаланың кейбір түрлері, жылқышы, қоңыр қаз, қараторғай келеді. Азайып бара жатқан құстардың бір түрі – дуадақ та кездеседі. Киіктер қысты (егер қыс жылы болса) ауданның оңтүстік шекарасына таяу жазықта өткізеді, сонымен қатар «Қызыл кітапқа» енген қарақұйрық та кездесіп қалады. Бұларды аулауға тыйым салынған. == Шаруашылығы == Мал шаруашылығы (ірі қара, қой мен ешкі, жылқы, түйе) және ішінара суармалы егіншілік (дәнді дақылдар, жемшөптік дақылдар, картоп) дамыған. Бұл өлкеде шөлге, аязға төзімді келетін жүйрік адай жылқыларымен ерекшеленеді. Ауданның солтүстігінен [[Атырау — Қандыағаш темір жолы|Атырау — Қандыағаш темір жол]] және автомобиль жолы өтеді. Ауданда оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, [[денсаулық]] сақтау мекемелері бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы]] mv7qqvvmj37lzgfh07f2grgkjti1c6t 3063928 3063927 2022-08-24T22:11:34Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Байғанин ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 18 |lat_sec = 36 |lon_dir = E |lon_deg = 56 |lon_min = 43 |lon_sec = 48 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 23 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 61,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 22&nbsp;809<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Департамент статистики Акмолинской области. 01.07.2010]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 0,37 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (99,80%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (0,08%)}}, {{nobr|басқалары (0,12%)}}<ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі =030300-030312<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Bayganin District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Bayganin District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Байғанин ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның оңтүстік-батыс бөлігіндегі әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауылкелді. Солтүстік-батысында [[Ойыл ауданы|Ойыл]], солтүстігінде [[Темір ауданы|Темір]], солтүстік-шығысында [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], шығысында [[Шалқар ауданы]], оңтүстігінде [[Өзбекстан]]ның [[Қарақалпақстан]] республикасы, [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]], батысында [[Атырау облысы]]ның [[Жылыой ауданы|Жылыой]], [[Қызылқоға ауданы]]мен шектеседі. Жер аумағы 61,0 мың км². == Тарихы == Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Ол кезде аудан Табын деп аталып [[Адай уезі]]нің солтүстік-шығысындағы ірі бөлінісі еді. Кейін [[1932 жыл|1932]] жылы Ақтөбе облысының әкімшілігіне еніп, [[1940 жыл|1940]] жылы ауданға халық ақыны [[Нұрпейіс Байғанин]]нің есімі берілді. == Атақты тұлғалары == Бұл өлкеде қазаққа атақты жырау Ақтан ақын дүниеге келген. Халыққа белгілі тұлғалар: Түрікпенбай палуан, Көбен би, Таймас Ишан, Байтақ мақсым, Мыңбай батыр осы өлкенің қадірлі мақтанышы. Сондай ақ бұл өлкені би әрі болыс болған Мыңбай батыр басқарған. == Халқы == Тұрғыны 22809 адам (2019). Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 0,37 адамнан келеді. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (99,80%), [[орыстар]] (0,08%), басқалары (0,12%). == Ауылдық округтер == Аудандағы 23 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ащысай ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Ащысай ауылдық округі]] || 1 539 || [[Ноғайты (Ақтөбе облысы)|Ноғайты]] ауылы |- | [[Жарқамыс ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарқамыс (Ақтөбе облысы)|Жарқамыс]], [[Ақтам (Ақтөбе облысы)|Ақтам]], [[Қаражар (Ақтөбе облысы)|Қаражар]] ауылдары |- | [[Жаңажол ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] || 723 || [[Оймауыт (Ақтөбе облысы)|Оймауыт]] ауылы |- | [[Көлтабан ауылдық округі]] || 2 622 || [[Жарлы (Ақтөбе облысы)|Жарлы]], [[Жыңғылдытоғай]], [[Қораши]] ауылдары |- | [[Миялы ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Миялы ауылдық округі]] || 891 || [[Миялы (Ақтөбе облысы)|Миялы]], [[Дияр]] ауылдары |- | [[Сарытоғай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Сарытоғай ауылдық округі]] || 1 599 || [[Алтай батыр ауылы|Алтай батыр]], [[Баршақұм (ауыл)|Баршақұм]], [[Шұқыршы]] ауылдары |- | [[Қарауылкелді ауылдық округі]] || 8 641 || [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]] ауылдары |- | [[Қопа ауылдық округі (Байғанин ауданы)|Қопа ауылдық округі]] || 1 351 || [[Ебейті]], [[Айырық]], [[Көптоғай (Байғанин ауданы)|Көптоғай]], [[Қопа (Байғанин ауданы)|Қопа]] ауылдары |- | [[Қызылбұлақ ауылдық округі]] || 2 085 || [[Кемерши]], [[Бұлақтыкөл]], [[Жаңатаң (Байғанин ауданы)|Жаңатаң]] ауылдары |} == Жер бедері == Байғанин ауданының жері негізінен үстіртті (биіктігі 200—300 метр), оңтүстігін [[Доңызтау]] тауы және [[Шағырай үстірті]] алып жатыр. Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу болып келеді, мұнда адырлар жиі ұшырасады. Қарауылкелдінің батысындағы шоқының биіктігі 276 м., Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метрлік биіктік сияқты шоқылар ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығысында жиі ұшырасқанымен олардың абсолютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді. Ауданның оңтүстік-шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтымның шоқысы (250 м), Зымыстан (206 м) шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның оңтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метрден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді. Жем өзенінің оңтүстік-шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым – ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл (262м), Әлитау (354 м) шоқылары мен Шерғала жоны араларындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан гипс, әктас, бор, қиыршық тас, т.б. құрылыс материалдары өндіріледі. Аудан жері мұнай мен газ қорына бай. Ірі кен орындары [[Жаңатаң мұнай кен орны|Жаңатаң]], [[Лақтыбай мұнай кен орны|Лақтыбай]], [[Ақжар мұнай кен орны|Ақжар]], [[Шығыс Ақжар мұнай кен орны|Шығыс Ақжар]], [[Қаратөбе мұнай кен орны|Қаратөбе]], Оңтүстік Қаратөбе, бұлар негізінен Жем өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жол құрылысында пайдаланылатын шикізат - кир Мортық, Алтай, Дөңгелексор, Ақшоқы, Алашқазған маңында кездеседі. Табиғи газдың қоры аудан оңтүстігінде бар деп есептелінеді. == Климаты == Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –10°С, шілденің орташа температурасы 25°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшер ауданның оңтүстігінде 150 мм, солтүстігінде 250 мм. Байғанин ауданы жерінің солтүстік бөлігі шөлейтті белдемге, ал оңтүстік бөлігі шөлді белдемге жатады. == Өзен-сулары == Ірі өзендері: [[Жем өзені|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], сонымен қатар Ащысай, Шетірлі, Кенжалы, Алшынсай, Шаған, Қияқты, Тереңсай, Жиделі, Жарлы, Ебейті, Дауылды, Қарауылкелді, Саралжынды, Қамысты, Мәні, Жайынды, Терісаққан сияқты шағын өзендер мен сайлар бар. Қар суымен қоректенетін бұлар жаз айларында кеуіп қалады, кей жылдары Жем, Сағыз өзендеріне құяды. Жем, Сағыз өзендерінің өзі жаздың ыстық айларында бөлшектеніп, қарасулар тізбегін құрап жатады. Өзендердің көпшілігі мал суаруға, ішінара көкөніс суаруға, алаптары – жайылым ретінде пайдаланылады. Аудан территориясында жазда құрғап қалатын Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкен Жуалы, Шалқаркөл, Толағайсор, Соркөл, Тоғысқан, Мыңжасар көлдері бар. == Топырағы == Ауданның жері — топырақ зоналары бойынша үш аймаққа бөлінеді. Солтүстік аймақ, яғни Қарауылкелді, ішінара Ащы, Көлтабан ауылдық округтерінің жері ашық - қоңыр топырақты зонаға жатады. Орталық аймақ, яғни құба топырақты шағын зонаға Жем өзенінің екі жақ беткейін алып жатқан территория кіреді. Доңызтаудың оңтүстік жағындағы алқап оңтүстік аймаққа, немесе сұр – құба топырақты шағын зонаға кіреді. == Өсімдік пен жануарлар әлемі== Аудан жеріндегі өсімдіктер дүниесі түр – тұқымы бойынша әр түрлі. Тамырлы өсімдіктің 90-ға жуық тұқымының 1000 – нан астам түрлері өседі. Ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығыс беткейінде аз да болса ақ селеулі боз, сондай – ақ жусан, өткінші шөптері өседі. Жем өзенінің оңтүстік жағы, Сам, Матайға дейінгі аймақ жыл бойы мал жайылымы үшін қолайлы, азықтық сапасы құнарлы шөптерге бай. Мұнда изен мен жусанның бірнеше түрлері, бұйырғын, көкпек, теріскен, күйреуік сияқты қара оттық шөптер өседі, олар қатаң жерге өскендіктен біраз уақыт құнарлылығын жоймайды, күзгі жауын сілтісін шайғаннан кейін малға азық болады. Жазғытұрым жердің ылғалы мен түскен жауын – шашынның мөлшеріне байланысты малға жұғымды шөптер өседі. Олар: беде, мортық, қаз оты, сорышуда, ебелек, еркек, қияқбоз, шытыр. Бұлар құмақ шағылды жерде өседі. Сонымен бірге алабұта, жантақ, баялыш, қоянсүйек те әр жерде кездеседі. Жануарлар дүниесінен аудан территориясын түлкі, қарсақ, борсық, қасқыр, күзен, қоян сияқты аңдар, кеміргіштердің біраз түрлері (саршұнақ, атжалман) мекендейді, кесіртке, жыландар да кездеседі. Шағырай, Ащыбұлақ, Айрық қырларында жабайы шошқа, даланың әр жерінде киіктер тобы жайылады. Құстардан бұлдырық, тырна, торғайлар мекендейді, көктемде үйрек, қаз, шағаланың кейбір түрлері, жылқышы, қоңыр қаз, қараторғай келеді. Азайып бара жатқан құстардың бір түрі – дуадақ та кездеседі. Киіктер қысты (егер қыс жылы болса) ауданның оңтүстік шекарасына таяу жазықта өткізеді, сонымен қатар «Қызыл кітапқа» енген қарақұйрық та кездесіп қалады. Бұларды аулауға тыйым салынған. == Шаруашылығы == Мал шаруашылығы (ірі қара, қой мен ешкі, жылқы, түйе) және ішінара суармалы егіншілік (дәнді дақылдар, жемшөптік дақылдар, картоп) дамыған. Бұл өлкеде шөлге, аязға төзімді келетін жүйрік адай жылқыларымен ерекшеленеді. Ауданның солтүстігінен [[Атырау — Қандыағаш темір жолы|Атырау — Қандыағаш темір жол]] және автомобиль жолы өтеді. Ауданда оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, [[денсаулық]] сақтау мекемелері бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Байғанин ауданы елді мекендері}} [[Санат:Байғанин ауданы]] 2altfz2j03itg0jcwb3np1vaeaaaubg Атеросклероз 0 37022 3063807 2813841 2022-08-24T16:14:56Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Endo_dysfunction_Athero.PNG]]» деген «[[:File:Endothelial_dysfunction_Atherosclerosis.png]]» дегенмен алмастырылды. wikitext text/x-wiki [[Сурет:Atherosclerosis, aorta, gross pathology PHIL 846 lores.jpg|thumb|right|200px|Аортаның атеросклероздық зақымдануы]] '''Атеросклероз ''' (''atherosclerosіs''; {{lang-el|athrа}} — ботқа және ''sklrsіs'' — қатаю) — қан тамырларының ішкі бетіне холестериннің сіңіп, жиналып, түйін тәрізді шоғырланып қалуы. [[Холестерин]] сіңіп қалған орын бастапқы кезде сары жолақ дақ түрінде болса, келе-келе қатайған түйінге айналады. Бұл түйіндер бір-біріне қосылады. Соның салдарынан тамырдың ішкі қабатында жаралар пайда болады, кальций тұздары шөгіп, тамыры қатаяды, қан өтуі қиындайды. Атеросклероз денедегі ең ірі [[қан тамыр]]ы — [[қолқа]]да жиі пайда болады. Атеросклероз салдарынан қолқаның жұқарған жерлері қалталанып кеңиді (аневризма) де, басқа органдардың қан тамырларын бекітіп тастайды. Соның әсерінен кейде науқастың бірнеше минут ішінде өліп кетуі мүмкін. Шажырқай артериясының атеросклерозы ішектің өлі еттенуіне, аяқ атеросклерозы аяқтың гангренасына соқтырады. Атеросклероз жүрек қыспасы (стенокардия), жүректің созылмалы ишемиялық ауруы, [[жүрек инфаркті]]нің негізгі себебі болып есептеледі. Негізінен қарт кісілерде кездеседі. Атеросклероздың пайда болу себептеріне қан қысымының жоғары болуы, [[эндокриндік аурулар]] және семіру жатады. Атеросклероздың асқынған түрі хирургиялық емдеуді талап етеді. Атеросклероздан сақтану үшін дұрыс тамақтану, әсіресе, өсімдік майын пайдалану, спортпен шұғылдану керек.<ref>Патологиялық анотомия терминдерінің орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8</ref><ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref> == Этиология == Қазіргі уақытта бұл аурудың пайда болуының бірыңғай теориясы жоқ. Келесі нұсқалар, сондай-ақ олардың үйлесімдері ұсынылады: * липопротеидті инфильтрация теориясы - тамыр қабырғасындағы липопротеидтердің бастапқы жиналуы, * эндотелий дисфункциясының теориясы - эндотелий мен оның медиаторларының қорғаныс қасиеттерінің алғашқы бұзылуы, * аутоиммунды - макрофагтар мен лейкоциттер қызметінің бастапқы бұзылуы, олардың тамыр қабырғаларын инфильтрлеу, * моноклональды - бастапқы тегіс бұлшықет жасушаларының патологиялық клонының пайда болуы, * вирусты - алғаш рет эндотелийдің вирустық зақымдануы (герпес, цитомегаловирус және т. б.), * генетикалық – тамыр қабырғасының тұқым қуалайтын ақауы, * хламидиозды - негізінен Chlamydia pneumoniae тамырлы қабырғалардың хламидиямен алғашқы зақымдануы. Гормональды - гонадотропты және адренокортикотропты гормондар деңгейінің жас шамсы жоғарылауы холестерин үшін құрылыс материалының жоғары синтезіне әкеледі. == Дамуы == Атеросклероздың, яғни атеросклероздық түймедақтың дамуы сатылы жүреді: <br />I бастапқы сатысы – тамырлардың [[липоидоз]]ы немесе липидтік дақтар мен жолақтардың пайда болуы. <br />ІІ сатысы – [[фиброз]]дық – бұл сатыда коллаген және дәнекерлік тін өсіп-өніп, "көпіршікті" жасушалар мен холестериндік бөлшектерді қоршап, фиброздық капсуланы түзеді. <br />ІІІ сатысы – күрделі және асқынғаннан түймедақтардың пайда болу сатысы. == Клиникалық көрінісі. == Атеросклероздың клиникалық көрінісі патологиялық үдерістің даму деңгейінен гөрі оның орналасқан аймағына тәуелді. Кейде тәж артериясының жалғыз атеросклероздық түймедағы өлімге әкеледі, ал шеттік артериялардың, кеуделік немесе құрсақтық аортаның ауыр атеросклерозы білдіртпей жүруі және адамның өмір сүру ұзақтығына айтарлықтай әсер етпеуі де мүмкін. Атеросклероз жайылмалы үдеріс бола тұра бір немесе бірнеше аймақтың тамырларын басым зақымдайды. Түймедақтар көбіне ірі тамырларда және аортаның тамырлар таралатын аймақтарында орналасады. Атеросклерозға ең жиі ұшырайтын тамырлар: [[аорта]], [[тәж]], [[ми]], [[бүйрек]], аяқтардың және іш қуысының артериялары. Атеросклероз диетотерапиясының басты принциптері. Емінің басты тәсілі — [[диетотерапия]]. Атеросклерозды зерттейтін еуропалық қоғамның сарапшылар тобы (1987) липопротеиндердің алмасуын қалпына келтіретін диетаның жеті "алтын" ережесін жариялады: # Майлардын мөлшерін азайту. # Гиперлипидемияның дамуына септігін тигізетін қаныққан май қышқылдарының мөлшерін күрт азайту (мал етінің майын, сары майды, қаймақты, жұмыртқаны). # Қанықпаған май қышқылдарына бай тағамдарды кеңінен тұтыну. # Клетчаткаға бай және күрделі көмірсулары мол (көкөніс, жеміс) тағамдарды молынан тұтыну. # Тағам дайындағанда сары майдың орнына өсімдік майын тұтыну. # Холестеринге бай тағамдарды күрт азайту. # Ас тұзының тәуліктік мөлшерін 3-5 г дейін шектеу. <gallery> Сурет:Endothelial dysfunction Atherosclerosis.png| </gallery> == Диагностика == Атеросклерозбен байланысты аурулардың диагностикасы: Науқастан сұрау және ауру симптомдарын анықтау: жүректің ишемиялық ауруының симптомдары, ми қан айналымының бұзылуының симптомдары, жыртылған хромот, құрсақ қабатының симптомдары және т. б.; Науқасты жалпы тексеру: ағзаның қартаю белгілері, қолқа ошағында систолалық шуды тыңдау; міндетті түрде пальпацияға қол жетімді барлық артерияларды пальпациялау: қолқа, сыртқы мықын артериялары, жалпы Сан артериялары, тізе артериялары, табанның тылы мен артқы үлкен бұрыштық артериясы, Сәуле және шынтақ артериялары, ұйқы артериялары. артериялардың аускультативтік нүктелерінің үстінде систолалық шуды анықтау. аяқ-қолдың артериялық арнасының зақымдануына күдіктенген кезде-капиллярлы жауапты анықтау. Қандағы холестерин концентрациясын анықтау және қанның липидтік балансын анықтау; Кеуде қуысы мүшелерін рентгенологиялық зерттеу, рентгенэндоваскулярлық зерттеу әдістері; Жүрек және ішперде қуысы мүшелерін және ішперде артындағы кеңістікті ультрадыбыстық зерттеу; Аяқ-қол тамырларының доплерографиясы немесе жақсы болуы мүмкін, брахиоцефалдық бөлім артерияларын, аяқ-қол артерияларын, қолқа-қолтық асты сегментін ультрадыбыстық дуплексті және триплексті сканерлеу, сондай-ақ транскраниальды доплер. артериялық қабырға қаттылығының диагностикасы , оның ішінде көлемді сфигмография әдісімен және жүрек-тобық тамыр индексін анықтау (CAVI) == Медикаменттік ем: == 1. Статиндер - симвастатин, правастатин, флувастатин, аторвастатин қолданылады. <br /> 2. Фибраттар - фенофибрат, безафибрат, клофибрат. <br /> 3. Атеросклерозға шалдыққан науқастарға поливитаминдік терапияда жүргізген тиімді. <br /> 4. Энтеросорбенттер. <br /> 5. Санаторлық-курорттық ем. <ref>В.Н.Ярыгина, А.С.Мелентьева. «Руководство по геронтологии и гериатрии», Клиническая гериатрия. Москва, 2008. </ref> '''Дәрі-дәрмектік терапия''' Гиполипидемиялық препараттар артериялық гипертензияны (әсіресе систолалық ақ), қант диабетін, метаболикалық синдромды түзетуді қамтиды. Алайда, липидті спектрді нормалау ең маңызды болып табылады. Осы мақсатта қолданылатын препараттар төрт негізгі топқа бөлінеді: * I-холестериннің сіңірілуіне кедергі келтіретін * ІІ-бауырдағы холестерин мен триглицеридтердің синтезін төмендететін және олардың қан плазмасындағы концентрациясын азайтатын * III-катаболизмді жоғарылататын және атерогенді липидтер мен липопротеидтердің шығарылуы * IV-қосымша<ref>https://ru.wikipedia.org/wiki/Атеросклероз</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Жүрек-қантамырлар жүйесінің аурулары}} [[Санат:Медицина]] [[Санат:Патология]] rvadymrpplr58r6d77jcet0jxdqwtmf Жаңақорған 0 37902 3063871 3056776 2022-08-24T18:50:53Z Nurlybek07 122649 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңақорған |сурет =Жаңақорған. Қызылорда обл.jpg |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 43|lat_min = 54|lat_sec = 16 |lon_deg = 67|lon_min = 15|lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңақорған ауылдық округі{{!}}Жаңақорған |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сейлов Есдаулет Мырзадаулетович<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = 1992 жылға дейін ''Яны-Курган'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↗ 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120301<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жаңақорған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы кент, аудан және [[Жаңақорған ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны — 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref>. == Географиялық орны == [[1928 жыл]]ы құрылған, темір жол стансасы, облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 178 км жерде орналасқан. [[Сырдария]] өзенінің оң жағасының бұта аралас боз, бетеге, қау, т.б. әр түрлі шөптесін өскен құмайтты, сортаң, бозғылт қоңыр, шалғынды топырақ қалыптасқан шөлдік белдемде орналасқан. == Тарихы == Алғашқыда ''Шепқорған''<ref>{{cite web | url=http://egemen.kz/old/?act=readarticle&id=2169 | title=2006-07-26: Нұрсұлтан Назарбаев: – “Ономастикалық саясатты босаңсытуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ”. ²ҚЫЗЫЛОРДАҒА² ҚАЛАЙ ҚАРАЙСЫЗДАР?}}</ref>, ал 11 ғасырдан Яны-Курган болып аталды. [[1992 жыл]]дан бастап Жаңақорған деп аталады. [[1997 жыл]]ға дейінгі кәсіпорындар (қиыршық тас, май зауыты, құрылыс, көлік, т.б.) акционерлік қоғам, серіктестіктер мен шаруа қожалықтары болып қайта құрылды. == Инфрақұрылымы == 6 орта, 2 орталау мектеп, 4 кітапхана, мешіт, 2 мәдениет үйі, клуб, стадион, 2 спортзал, ауданы аурухана, емхана, 2 дәрігерлік пункт бар. Кентте 26,4 км су құбыры тартылған. Жаңақорған арқылы Қызылорда — [[Шымкент]] автомобиль және темір жолдары өтеді. Кентте [[Теріскен (көл)|Теріскен көлі]]нің табиғи қара батпағы мен тұзды суымен емдейтін [[Жаңақорған шипажайы]] орналасқан.{{main|Жаңақорған шипажайы}} == Ауыл суреттері == <gallery> Жаңақорған.jpg|[[Жаңақорған шипажайы]]ның ғимараты Жаңақорған20210806 084034.jpg|Жаңақорған Жаңақорған IMG 20220625 095729.jpg|Темір жол вокзалы Жаңақорған 20210806 084108.jpg|Жаңақорған Жаңақорған 20210806 084031.jpg |Жаңақорған, көше </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=43.499134&lon=67.203584&z=15&m=b&show=/29416257/ru/ Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] cbcs9xe0bi4m4byslw838h2vwo038kp 3063873 3063871 2022-08-24T18:51:42Z Nurlybek07 122649 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңақорған |сурет =Жаңақорған. Қызылорда обл.jpg |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 43|lat_min = 54|lat_sec = 16 |lon_deg = 67|lon_min = 15|lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңақорған ауылдық округі{{!}}Жаңақорған |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сейлов Есдаулет Мырзадаулетович<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = 1992 жылға дейін ''Яны-Курган'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↗ 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120301<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жаңақорған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы кент, аудан және [[Жаңақорған ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны — 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref>. == Географиялық орны == [[1928 жыл]]ы құрылған, темір жол стансасы, облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 178 км жерде орналасқан. [[Сырдария]] өзенінің оң жағасының бұта аралас боз, бетеге, қау, т.б. әр түрлі шөптесін өскен құмайтты, сортаң, бозғылт қоңыр, шалғынды топырақ қалыптасқан шөлдік белдемде орналасқан. == Тарихы == Алғашқыда ''Шепқорған''<ref>{{cite web | url=http://egemen.kz/old/?act=readarticle&id=2169 | title=2006-07-26: Нұрсұлтан Назарбаев: – “Ономастикалық саясатты босаңсытуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ”. ²ҚЫЗЫЛОРДАҒА² ҚАЛАЙ ҚАРАЙСЫЗДАР?}}</ref>, ал 11 ғасырдан Яны-Курган болып аталды. [[1992 жыл]]дан бастап Жаңақорған деп аталады. [[1997 жыл]]ға дейінгі кәсіпорындар (қиыршық тас, май зауыты, құрылыс, көлік, т.б.) акционерлік қоғам, серіктестіктер мен шаруа қожалықтары болып қайта құрылды. == Инфрақұрылымы == 6 орта, 2 орталау мектеп, 4 кітапхана, мешіт, 2 мәдениет үйі, клуб, стадион, 2 спортзал, ауданы аурухана, емхана, 2 дәрігерлік пункт бар. Кентте 26,4 км су құбыры тартылған. Жаңақорған арқылы Қызылорда — [[Шымкент]] автомобиль және темір жолдары өтеді. Кентте [[Теріскен (көл)|Теріскен көлі]]нің табиғи қара батпағы мен тұзды суымен емдейтін [[Жаңақорған шипажайы]] орналасқан.{{main|Жаңақорған шипажайы}} == Галерея == <gallery> Жаңақорған.jpg|[[Жаңақорған шипажайы]]ның ғимараты Жаңақорған20210806 084034.jpg|Жаңақорған Жаңақорған IMG 20220625 095729.jpg|Темір жол вокзалы Жаңақорған 20210806 084108.jpg|Жаңақорған Жаңақорған 20210806 084031.jpg |Жаңақорған, көше </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=43.499134&lon=67.203584&z=15&m=b&show=/29416257/ru/ Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] eqafr2daqrgtj7jdl0lh8fs7i5pf47k Олжас Омарұлы Сүлейменов 0 39243 3063825 3055769 2022-08-24T16:49:36Z Riddlliya 122646 Өмірбаяны дұрыс жазылмаған wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Олжас Омарұлы Сүлейменов |Шынайы есімі = |Суреті =Oljas Suleymenov.jpg |Ені = |Суреттің аты =Олжас Сүлейменов |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.5.1936 |Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[РКФСР]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}}<br>{{USSR}} (1936-1991) |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Мансабы = [[жазушы]], [[ақын]], [[тілтанушы]], [[саясаткер]] |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]] |Дебюті = |Марапаттары = |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Олжас Омарұлы Сүлейменов''' (1936) — орыс тілді қазақ ақыны, тілтанушы, саясаткер, ядролық қару-жарақтарды жаппай қолдануға қарсы тұрушы, Төтенше және Өкілетті Елші. Қазақстанның Еңбек Ері (18.05.2016 ж.) <ref>[https://www.nur.kz/kk/1131150-nazarbaev-olzhas-suleymenovke-qazaq.html Назарбаев Олжас Сүлейменовке «Қазақстанның Еңбек Ері» атағын берді]</ref> == Өмірбаяны == [[1936]] ж. [[Мамырдың 18]] [[Алматы]]да дүниеге келген. [[Арғын]] тайпасы [[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]] руының [[Айдабол би|Айдабол]] атасынан шыққан.<ref>http://www.tarih.spring.kz/ru/history/medieval/figures/tolybayuly/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130302062731/http://www.tarih.spring.kz/ru/history/medieval/figures/tolybayuly/ |date=2013-03-02 }}</ref> [[1959]] ж. [[Қазақ ұлттық университеті|С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеті]]нің Геология факультетін, кейін А.М. Горький атындағы Әдебиет институтын бітіреді. [[1962]]—[[1971|71]] жж. [[Казахстанская Правда]] ұнжариясының әдеби қызметкері, [[Қазақфильм киностудиясы]] сценарлық-редакцялық алқасының бас редакторы, [[Простор]]журналының бөлім меңгерушісы болып жұмыстар атқарады. [[1971]]—[[1981|81]] жж. [[Қазақстан жазушылар одағы]] басқармасының хатшысы, сонымен бірге 1972 ж. [[Азия-Африка елдері жазушыларымен байланыс жөніндегі Қазақстандық көмитет]]тің төрағасы болды. [[1981]]—[[1983|83]] жылдары [[Қазақ КСР кинематография жөніндегі мемлекеттік комитеті]]нің төрағасы. [[1983]]—[[1991|91]] жылдары [[Қазақстан жазушылар одағы]] басқармасының бірінші хатшысы болды. 1989 ж. [[ақпан]]ында халқаралық [[Невада-Cемей]] ядролық қаруға қарсы қозғалысының президенті болды. 1991 ж. [[қазан]]ынан [[Қазақстан Халық конгрессі партиясы]]ның төрағасы, құрметті төрағасы болды. 1994 ж. [[сәуір]]де шақырылған [[ҚР Жоғарғы кеңесі]] төрағалығына ұсынылады, мәжілісте өз үміткерлігін талаппен алып тастайды. [[1994]]—[[1995|95]] жж. [[ҚР Жоғарғы кеңесінің Қоршаған орта және табиғатты пайдалану комитеті]]нің мүшесі. [[1995]] ж. [[тамыз]]ынан бастап ҚР [[Италия республикасы]]ндағы, [[1996]] ж. [[сәуір]]інен [[Грекия республикасы]]ндағы, сондай-ақ [[Мальта республикасы]]ндағы төтенше және өкілетті елші міндетін атқарды. ==Танымыл ақын== Поэзия жайлы сөз қозғау қашан да қиын. Бұл әнші құстың дауысын оның қауырсынды денесінен бөліп қараумен тең болар еді. Ал өзіңе ұстаз әрі үлгі тұтар тұлға деп санайтын адам туралы сөз қозғау одан да қиын. Дегенмен де айтуға болады, егер Бұл қажеттілік жүректен туған болса... Егер Бұл жағдайда өнегелік Ұстанымдары, оның ең бастылары — адамгершілік, адалдық, борыш үғымдары басшылыққа алынса... Дәл осы жерде Заратуштра заманынан бері айтылып келе жатқан көне даналықты қалай еске алмасқа: "Ӏзгі Сөз — Ӏзгі Ой — Ӏзгі Әрекет". Осы қасиетті өсиет бізге есімдері мен құнды мұралары келіп жеткен менің даңқты бабаларым Ұстанған ақиқаттың басты постулаттарының бірі болған. Сол тәрізді ақын Олжас Сүлейменовтің өмірі мен шығармашылығы да осы моральдық үш тағанның (триаданың) бастапқы мәнін бейнелейді. Бүгінгі таңда оның қазақ жеріндегі ең танымал ақын екендігіне күмән келтіретін адам да аз болар. Олжас туралы жазылған дүниелер жетерлік, солардың бәрінің басын қосып жинақтаса, бірнеше томдық еңбек болары сөзсіз. Оның ақындығы туралы тек өзінің Отанында ғана емес, сонымен қатар алыс елдерде де көп жазылды. Оның шығармашылығына таңдана қарап, осы жайында Памирден Прибалтикаға, Кіші Азиядан Парижге, Күнгей Кавказдан Германияға дейінгі аймақта өз пікірін білдірушілер көптеп табылды. Оның өлең жинақтары 100000 таралыммен жарық көріп, сол сәтте-ақ сирек кездесетін библиографиялық кітаптар қатарына еніп отырды. Ақынның өрбір жаңа ірі туындысы қызу талқыланды. Мен, сірә, біздің қазіргі танымал қаламгерлердің ішінен оқырмандар мен сөз қадірін түсінер адамдар дәл осылай үлкен құмарлықпен оқитын өзге ақынды атай алмасам керек. Оның жетістіктері нағыз әдебиетшілерді қуантып, ақиқатты үздіксіз іздеу жолындағы батыл, кей кездердегі жүгенсіз асау ойлар мен сезімдердің жиынтығы оны күндеушілердің ашуын келтіріп, шығармашылығына табынушылардың таңданысына жол ашты. Олжас Сүлейменовтің әлемді дүр сілкіндірген дауысы ең алғаш рет естілгелі жарты ғасырға жақын уақыт өткен екен. Осы уақыттан бері біз ақын жырларынан оның замандастары мен отандастарының қалай тіршілік етіп, нені сезініп, нені ойлағанын оқып келеміз. Олжаспен бірге Қазақстанның ұшы-қиырсыз даласын шарлауға болады, шопан киіз үйлерінде қонақта болып, күйшілер мен күміс көмей әншілердің жырларын өз құлағыңмен тыңдай аласың. Шаршаған тың игеруші жігіттермен бірге ашық аспан астында, төбе маңындағы орылған егіс алаңында түнеуге болады. Құлазыған сортаң жерлер мен кеуіп қалған өзен арналарын геологиялық партиялармен бірге кезіп жүре аласың. Бақытсыздыққа үшыраған халыққа қорған болу мақсатында түрлі мінбелерден үн қату, халықты өзі үлгі көрсету арқылы рухтандыру — дәл осы қасиеттер оған құдіретті күштің арнайы үйғарымымен берілген тәрізді. Кей кездері маған Олжастың өмірі тұтастай жан қиярлықпен күш жұмсауды қажет ететін өрекеттерден құралатындай болып көрінеді. Себебі: бұған дейін танылмай келген немесе дәлірек айтқанда, өркениеттік бірлеетікте өз дәрежесінде, толық тұтаетығымен және сұлулығымен көріне алмаған қазақ елін бүкіл әлемге таныту деген үлкен жауапкершілікті саналы түрде өз мойнына ала білді. Бүгінде оның сөзіндегі, ойы мен әрекеттеріндегі ерекшеліктерді түсіне алатын адамдарға ерекше әсер берген жарқын даусы үлкен беделге ие. Олжас Сүлейменов — құдіретті рухтың көңілінен шығып, өз замандастарын Ақиқат пен Сұлулыққа жақындата түсу үшін Алланың өділеттілікті аңсау мен соған деген ұмтылысты бүкіл болмысына енгізіп қойған ақындардың бірі. Шындығында, Сұлулықты суреттеген сайын біз оған бір қадам жақындай түсеміз! Ақиқатты бейнелеген өрбір сәтте біз онымен біріге түсеміз. Ол — Жолды жарықтандыратын шырақ тәрізді. Ӏзденушілер өздері іздеген маңызды да зөру меселелеріне жауапты дәл осы қазақ ақынының шығармаларынан таба алады. Қазақ халқының өткені, бүгіні мен болашағы барлық түтастығымен Мұхтар Әуезовтің ұлы эпопеясынан кейін бірінші рет соншалық кең көлемде және жоғары көркем деңгейде осы азамат ақын шығармаларында бейнеленген. Бақыт Кенжеевтің мына бір айтқаны өте орынды: "Қазақстанды әдеби тұрғыда әлем картасына енгізген дәл сол (О.С.), себебі, ол шын мөнісіндегі алғашқы халықаралық қазақ жазушысы болды. Олжас қазақтар туралы көп жазды жөне сол жазғандарымен бүкіл әлемді қызықтыра алды. Мәскеуліктердің оның кітаптарын қалай дүкен сөрелерінен сыпырып-сиырып алып кеткендері менің есімде. Ал, "Аз и Я" кітабы туралы ештеңе айта алмаймын, Бұл менің құлшылық етер кітабым..." (Мегаполис, 13,05.2004 ж.). Ақын туындыларынан қазақ халқы бастан өткерген жарқын жылдардың қуанышқа толы сәттері мен қайғыдан көңілі қалған ұлы өмірінің беттерін құрауға болады. Қанша ғасырлар бойы үлесіне тиген көптеген ауыр сынақтарды басынан өткере отырып, өзіндік төл мәдениетін толық дерлік алғашқы қалыпта сақтай алған таң қаларлық және бірегей қазақ елі тағдырының куәсі болады. Ақынның өзі бұл жайлы былай дейді: "Біздің ұрпақ кристалдану үстінде. Халық арасында намыс қозғалысы жүріп жатыр. Қорлықта жүргендерде қуаныш үғымы болуы мүмкін емес. Ақындар халыққа намыс қозғалысына күш-қуат жеткізіп туруға міндетті". Бұл бағытта, яғни тарих пен халық тағдырының мөнін түсінуде Олжасқа дейінгі ұлы қайраткерлер — [[Абай Құнанбаев]], [[Шоқан Уәлиханов]], [[Шәкәрім Құдайбердиев]], [[Ыбырай Алтынсарин]] және басқа да қазақ ағартушыларының жетістіктері де аз болған жоқ. [[XX ғасыр]]дың танымал көркем сөз зергерлері — [[Мағжан Жұмабай|Мағжан Жүмабаев]], [[Мұхтар Әуезов]], [[Сәбит Мұқанов]], [[Ғабит Мүсірепов]], [[Ілияс Жансүгіров|Ӏлияс Жансүгіров]], [[Ілияс Есенберлин|Ӏлияс Есенберлин]] және т.б. тәжірибелерінің де маңызы кем емес. Осы тарихи-мәдени контексте қазақ өдебиетін әлемдік аренаға алып шығу Олжас Сүлейменовтің еншісіне тиген екен. Оны қазақ елінің халықаралық деңгейдегі ақыны деп мойындау "Адамға табын жер, енді!" атты поэмасының жарыққа шығуымен тығыз байланысты. Олжас Сүлейменов — маңызды әрі теңдесі жоқ құбылыс. Оны ақынның әдеби еңбектерінің жоғары деңгейде бағалануы ғана дәлелдеп қоймайды. Сонымен қатар, Олжас — ақын, ойшыл, ғалым, саясаткер. Осы қасиеттердің бәрі де тек бір ғана бірегей тұлғаның эпостастары. Олжас саяси, өлеуметтік және мәдени ортада белгілі бір позиңияға ие ақынның тек о баста өзіне арнап берілген мүмкіндіктерді пайдалана отырып қана әрекет етуі қажет екендігін жақсы түсінді. Ол қаруы — сөз. Ол әдебиетке ерекше дауыспен енді. Оның шығармалары әу бастан-ақ ұлттық өдеби құбылыстарға толы болды, сонымен қатар сөз қадірін түсінер жүрттың көңілінен шықты және бүгінге дейін сол деңгейін жоғалтқан жоқ. Олжас Сүлейменов поэзиясы таусылмас күш-қуатпен сарқырай ағар серпінді ырғаққа негізделген. Ол өрбір өзіндік ерекшелігі бар ақындар және дара түлғалар тәрізді алдын ала даярланған идеологиялық тапсырыстар шеңберін бұзып шыға алды. Оның поэзиясы сөз қадірін білетіндер мен сөз зергерлеріне, сонымен қатар қарапайым оқырмандарға да орыс тілі арқылы қазақ халқының болмысын ашып көрсетуғе мүмкіндік туғызды. Ақын шығармашылығы өзіндік ерекшелігімен, афористілігімен және қаламғерлік шеберлігінің кемелділігімен таңдандырады. Дәл поэзия жанрында халық рухының тарихы және мәдени дамуы, психологиялық қатарының өзіндік ерекшеліктері бар түтастығымен және құнарлылығымен көрінетіндіғін ақын жақсы түсінді.<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref> [[Сурет:Олжас Сүлейменов1.jpg|thumb|left]] == Зерттеулері == Олжас тілтанушы ретінде көбінекей [[көне түркі тілі]]н зерттеді, әсіресе [[шумерлер]] және [[шумер тілі]] туралы зерттеулері батыс ғалымдарының көне тіл [[үнді-еуропа тілдері]]нен бастау алады дейтін қасаң теориясына пәрменді соққы берді. Зерттеулері ретінде төмендегі бірнеше кітапті айтуға болады: * [[1975]]&nbsp;ж. жарық көрген «[[Аз и Я]]» кітабі [[Түркі халықтары|түркі]] және [[Славян халықтары|славян]] [[халық]]тарының ежелгі жазба ескерткіштеріне арналған. Тым-тым арғы, есте жоқ ескі замандағы ұлт пен ұлыстардың тілі, ғұрып-әдеті сөз болған бұл кітапті кейінгі зерттеушілердің тамаша қолғанаты, оқушылардың, қызығушылардың сүйп оқыр ғылымнамасы деуге болады. Әсіресе кітаптың Шумернама бөлімі оқырманды тың да, тілсім қиялдарға бастайды. Кітаптың соңы 1001 сөз атты этимологиялық сөздікке ұласып, бұрыңғыдан кемелдене түсті. * «[[1001 сөз]]» жазу мен таңбаның тарихы туралы шығарма, кітап әрқилы мәдениеттің кездейсоқ, жеке дара пайда болмастан бір-біріне тығыз байланыса отырып туылатынын, дамитынын осы ''1001 сөзді'' дәйек ете отырып дәлелдеуге тырысады. * [[1998]]&nbsp;ж. жарық көрген «[[Жазу тілі]]» кітабі тарихқа дейіңі мәдениетке көзқарас, мұнда аутор шығандай шырқап сонау [[майя тілі]] мен [[қытай тілі]] арасындағы байланысты зерттейді. * «[[Тaрихқа дейіңгі түркілер]]» кітабінда [[Славян тілдері|славян]] және [[Түркі тілдері|түркі]] [[тіл]]дерінің, атап айтқанда, көне [[Қазақ тілі|қазақ]] жэне көне [[Орыс тілі|орыс]] тілдерінің ежелгі өзара байланысы туралы айтылады. Жазушының ондаған жылдар бойы тынымсыз ізденуінің нәтижесінде табылған екі халықтың осындай әрекетке түсуіне қатысты материалдар ''көне қазақ тілі'' деген терминді алғаш рет қолдануға мүмкіндік берді. Кітапта бұл терминнің дұрыс екендігі толық дәлелденеді. ==Ақындығы== ''«Біз жаңаша өлең жазуды Олжастан үйрендік»'' дейді&nbsp;— [[Марков, Сергей Николаевич|Сергей Марков]], бұл болса Олжас өлеңдерінің тынысы өзгешелігін әйгілегендей. [[1961]] жылғы тырнақ алды жинағы «Арғымақтар» кітабінан бері ол жиырма шақты жыр жинағына аутор болды. ''«Халықтың тарихы айналып келгенде ақынның үлесіне тиеді»'' - дейді [[Пушкин Александр Сергеевич|А.С. Пушкин]], оқып отырсаңыз Олжастың өлеңдері қазақ халқының талай ғасырлық мұңы мен қуанышын, сыры мен сипатын айтады, енді сіз бір ақынның жырын ғана емес бір ұлттың сан ғасырлық сәлихалы тарихын аралағандай боласыз. Олжас өлеңдері қазақ пен орыс арасында ғана емес, Еуропа елдері, Кіші Азия, Қытай, Америка елдері арасында өзінің асқақ қазақы үнін аспандата саңқылдатады.<ref>“ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> === Жыр жинақтары === * «Арғымақтар», Қазақтың мемлекеттік көркем әдеби баспасы, Алматы, 1961 ж. * «Олжас Сүлейменов жинағы», Жазушы, Алматы, 1967 ж. * «Қыш кітап», Жазушы, Алматы, 1969 ж. * «Атамекен», Жазушы, Алматы, 1972 ж. * «Каждый день&nbsp;— утро», Правда, Мәскеу, 1973 ж. * «Повторяя в полдень», Жазушы, Алматы, 1973 ж. * «Круглая звезда», Художественная литература, Мәскеу, 1975 ж. * «Берега. Определение», Жазушы, Алматы, 1976 ж. * «Olzsasz Sulejmen versei» (мажар тілінде), Еуропа кёнивкадо, Будапешт, 1976 ж. * «Тұңғыш космонавт», Жалын, Алматы, 1979 ж. * «Sakalai virs smevlus» (литван тілінде), Бага, Вильнюс, 1980 ж. * «Земля, поклонись человеку!» (түркімен тілінде), Магарыф, 1985 ж. * «Свиток», Молодая гвардия, Мәскеу, 1989 ж. * «Аргамак» (моңғол тілінде), Улань газар, Улаанбаатр, 1990 ж. * «Айналайын», Жібек жолы, Алматы, 1996 ж. * «Исправляя метафорой мир», Қаржы-қаражат, Алматы, 1996 ж. * «Im Azimut der Nomaden», Интердрюк, Лейпциг, 1997 ж. * Таңдамалы туындылары, Жібек жолы, Алматы, 2005 ж. * «Olzhas Sulejmenow gedichte» (неміс тілінде), Қазақстан, Алматы * «Fizikçinin Duası» (түрік тілінде), Ыстамбұл, 1976 ж. ==Шығармалары:== *Нұрлы түндер, А., 1962; *Қылықты түн, А., 1963; *Мешін жылы, А., 1967; *Таңдамалы лирика, М., 1968; *Ақ дария аспанында, Таш., 1970; *Атамекен, А., 1972; *Қалаулы қайырма, А., 1973; *Жұмыр жұлдыз, М., 1975; *Көңіл көкжиегі, А., 1976, 1980; *Определение берега, А., 1979; *Асқардан асу, А., 1987; *От января до апреля, А., 1989; *Тюрки в доистории, А., 2002. ==Марапаттары== * Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы, 1964 ж. * Бұкілодақтық Ленин комсомолы сыйлығы, 1967 ж. * Қазақ КСР мемлекеттік сыйлығы, 1972 ж. * Қазақстанның Халық жазушысы атағы, 1992 ж. * Тәуелсіз «Тарлан» сыйлығы, 2000 ж.<ref>Қазақ ұлттық энциклопедиясы 8-ші том</ref> ==Әдебиеттер:== *Ахметов З.А., Национально-характерные черты языка поэзии Олжаса Сулейменова // в кн. О языке казахской поэзии, А., 1970; *Гусев В., Национальное, интернациональное и общечеловеческое: об Олжасе Сулейменове и его “Глиняной книге” // в кн. Герой и стиль, М., 1983; *Бузаубагарова К.С., Стих Олжаса Сулейменова, А., 1984; *Диканбаева С., О стилистическом комплексе в творческом контексте О.Сулейменова // Сб. научных тр., А., 1984; *Толмачев Г., Повесть об Олжасе, А., 1996; *Вместе с Олжасом, А., 1996; *Ким Н.С., Эпидигматические отношения в языке и их реализация в русской художественной речи (на материале поэзии О.О. Сулейменова), Таш., 2002; *Жуминова А.Б., Тезаурус языковой личности поэта О.Сулейменова, А., 2004; *Сарсембаева А.Ж., Анафора в поэзии О.О. Сулейменова, А., 2005. ==Сыртқы сілтемелер== * [https://web.archive.org/web/20091027002515/http://geocities.com/plt_2000plt_us/azia/ «Аз и Я»] {{ru icon}} * [http://vadim-blin.narod.ru/olgas/iazyk/index.htm «Язык Письма»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110808154307/http://www.vadim-blin.narod.ru/olgas/iazyk/index.htm |date=2011-08-08 }} {{ru icon}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:Қазақстан саясаткерлері]] [[Санат:Қазақстан дипломаттары]] [[Санат:Қазақстан қоғам қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстанның Италиядағы елшілері]] [[Санат:Қазақстанның Грекиядағы елшілері]] [[Санат:Қазақстанның Мальтадағы елшілері]] [[Санат:18 мамырда туғандар]] [[Санат:Отан орденінің иегерлері]] [[Санат:Барыс орденінің иегерлері]] [[Санат:Октябрь революциясы орденінің иегерлері]] [[Санат:Еңбек Қызыл Туы орденінің иегерлері]] [[Санат:Құрмет Белгісі орденінің иегерлері]] [[Санат:Ленин комсомолы орденінің иегерлері]] [[Санат:Достық орденінің (Ресей) иегерлері]] [[Санат:Қазақстан жазушылары]] [[Санат:Қазақстан әдебиеттанушылары]] [[Санат:Қазақстан партияларының төрағалары]] [[Санат:КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаттары]] [[Санат:Қазақстанның Еңбек Ерлері]] {{Bio-stub}} fya3le0drmtz0xatfzogsvg4k9vmy11 Ақтөбе (Қызылорда облысы) 0 39954 3063841 2911679 2022-08-24T17:03:56Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ақтөбе |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 08|lat_sec = 48 |lon_deg =64|lon_min = 08|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтөбе ауылдық округі (Қармақшы ауданы){{!}}Ақтөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Чапаев'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2214 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтөбе (айрық)}} '''Ақтөбе''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтөбе ауылдық округі (Қармақшы ауданы)|Ақтөбе ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылынан оңтүстікке қарай 42 км-дей жерде, шөлді белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2066 адам (1087 ер адам және 979 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2214 адамды (1154 ер адам және 1060 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1996 жыл]]ға дейін "Чапаев" ауылы аталды. [[1997 жыл]]ы ұжымшар негізінде Ақтөбе өндірістік серіктестігі ұйымдастырылды. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, дәрігерлік пункт, тұрмыс қажетін өтеу мекемесі бар. Ауыл арқылы [[Қызылорда]] — [[Ақтөбе]] автокөлік жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] gdeca350jblwuc9k1wzggv9fb9b6wpw Ынтымақ (Целиноград ауданы) 0 40523 3063933 2768936 2022-08-24T22:39:57Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Ынтымақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =51 |lat_min = 20|lat_sec =25 |lon_deg =71|lon_min = 06|lon_sec =02 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы{{!}}Ақмола |ауданы = Целиноград ауданы |кестедегі аудан = Целиноград ауданы{{!}}Целиноград |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Арайлы ауылдық округі{{!}}Арайлы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Фарфоровое'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 741 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ынтымақ}} '''Ынтымақ''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]], [[Арайлы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. [[2018 жыл]]ға дейін "Фарфоровое" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Ақмол]] ауылынан солтүстікке қарай 30 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 488 адам (227 ер адам және 261 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 741 адамды (364 ер адам және 377 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Ауыл [[1961 жыл|1961]] – [[1995 жыл|95]] жылы аралығында астық өсіретін кеңшар бөлімшесінің орталығы болған. Оның негізінде “Целфар” АҚ-ның фарфор зауыты жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы елді мекендері}} [[Санат:Целиноград ауданы елді мекендері]] 4fo5euatz5uxca7jdf1o561z9ya6mgs Ақжар (Қызылорда облысы) 0 42194 3063817 2911634 2022-08-24T16:28:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақжар |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =04|lat_sec = 52 |lon_deg =64|lon_min = 05|lon_sec =11 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақжар ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Ақжар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1929 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = шөлейтті |тұрғыны =2231 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = қазақ |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 724 |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақжар}} '''Ақжар''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақжар ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Ақжар ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км жерде, құмдақ шөлді белдемде орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1929 жыл|1929]]-[[1931 жыл|31]] жылдары №8 артель ретінде құрылды. [[1935 жыл]]ы МТС, [[1950 жыл]]ы «Қазақстанның 30 жылдығы» атындағы ұжымшар, одан кейін «Сталин» ұжымшары болды. [[1957 жыл]]ы ұжымшар күріш өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығына айналды. [[1997]] жылы кеңшар негізінде ауылда өндірістік серіктестік құрылды.<ref>«Қызылорда облысының жер-су атаулары», Қызылорда, 2013</ref> == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2436 адам (1309 ер адам және 1127 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2231 адамды (1197 ер адам және 1034 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, клуб, балалар бақшасы, учаскелік аурухана, күріш ақтайтын диірмендер жұмыс істейді .Сонымен қатар ауылдық мешіт салынған. Ауыл толық таза сумен қамтамасыз етілген. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] nckfuwqzuobxepty16smqh1nfvjtbwt Ақжарма (Сырдария ауданы) 0 42197 3063818 2911635 2022-08-24T16:28:55Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақжарма |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 14|lat_sec = 26 |lon_deg =66|lon_min = 37|lon_sec =27 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) |кестедегі аудан = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы){{!}}Сырдария |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақжарма ауылдық округі (Сырдария ауданы){{!}}Ақжарма |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1957 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2545 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақжарма}} '''Ақжарма''' — [[Қызылорда облысы]] [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақжарма ауылдық округі (Сырдария ауданы)|Ақжарма ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 18 км жерде, Ақжарма каналы жағалауында, шөл белдемінде орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1957 жыл]]ы ұсақ артельдер негізінде ұйымдасқан Ленин атындағы ұжымшар орталығы ретінде қаланды. Ауылда күріш ақтайтын 4 цех, ұн тартатын диірмен, макарон цехы жұмыс істейді. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, ауылдық емхана, мәдениет үйі, кітапхана, монша, мешіт бар. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2830 адам (1469 ер адам және 1361 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2545 адамды (1340 ер адам және 1205 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырдария ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) елді мекендері]] sioabbsleq4j1piieiedcra01bvl0e9 Балқұдық 0 42696 3063951 2977939 2022-08-25T03:37:05Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Балқұдық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =50 |lat_sec = 07 |lon_deg =47 |lon_min =34 |lon_sec = 42 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені =Азғыр ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1899 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Балқұдық''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Азғыр ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 260 км жерде орналасқан.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> Бұрынғы кеңшар негізінде “Балқұдық” акционерлік қоғамы жұмыс істейді. Тұрғындары аудан орталығымен және басқа елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref> == Орналасуы == Боз, бетеге, селеу өскен шөлейтті белде орналасқан ==Халқы== Тұрғыны 1899 адам (2009)<ref name="source2">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. ==Әлеуметтік және мәдени нысандары== * Балқұдық орта мектебі — 1928 жылы ашылған. 1957 жылы 7 жылдық, 1958 жылы 8 жылдық, 1965 жылы орта мектеп болды. * "Бүлдіршін" бөбекжай - балабақшасы * Балқұдық ауылдық клубы == Діни ұйымдар == * Балқұдық ауылдық мешіті == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері ]] 07reducqp1qxgc1d5mvnanvb0wu03gd Орлы 0 43169 3064002 2977963 2022-08-25T05:41:47Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Орлы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =35 |lat_sec = 55 |lon_deg =49 |lon_min =11 |lon_sec = 48 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені =Орлы ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1838 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Орлы''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Орлы ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 5 км жерде орналасқан. Ауыл 1962 – 96 ж. етті ірі қара мал өсіретін кеңшардың орталығы болған. Кеңшар негізінде Орлыда және округке қарасты ''[[Каспий (Атырау облысы)|Каспий]]'' және ''[[Шестой]]'' ауылдарында ӨК және бірнеше шаруа қожалықтары жұмыс істейді. Ауыл арқылы Атырау – Ганюшкин – Астрахан (Ресей) автомобиль жолы өтеді. ==Халқы== Тұрғыны 1838 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Н.С.Манаев атындағы орта мектеп — Алғашқыда Бостандық, Молотов, Макаренко, Орлы орта мектебі болып аталды.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref> * «Балдырған» бөбекжай-балабақшасы * "Өнерпаз“ ауылдық мәдениет үйі == Ауыл суреттері == {| class="wikitable" |- ! Орлы ауылы !! Орлы ауылы |- | [[Сурет:Орлы 1.jpg|орта|300px|]] || [[Сурет:Орлы 2.jpg |орта|300px|]] |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] gslrnu9jkx8l24kjma8csuad9j40wfx Нұржау 0 43291 3063999 2977962 2022-08-25T05:34:27Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Нұржау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =36 |lat_sec = 13 |lon_deg =49 |lon_min =08 |lon_sec = 12 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Нұржау ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 2065 |санақ жылы = 2004 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Нұржау''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Нұржау ауылдық округі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 12 км жерде орналасқан. Еділдің тармағы - Қиғаш өзенінің жағасында орналасқан<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref>. == Тарихы == Ауыл 1974 – 97 жылдары етті мал өсіретін “Октябрьский” кеңшарының орталығы болған. == Халқы == * 2065 адам ([[2009 жыл|2009]]); * 2034 адам ([[1999 жыл|1999]]). == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Нұржау орта мектебі * «Гаухар» бөбекжай-балабақшасы * Нұржау ауылдық мәдениет үйі == Ауыл суреттері == {| class="wikitable" |- ! Нұржау ауылы !! Нұржау ауылы |- | [[Сурет:Нуржау_1.jpg|орта|350px|]] || [[Сурет:Нуржау_2.jpg|орта|300px|]] |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 4k113qmu23eep7vn6e57bhka7tyh6zq 3064000 3063999 2022-08-25T05:36:26Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Нұржау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =36 |lat_sec = 13 |lon_deg =49 |lon_min =08 |lon_sec = 12 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Нұржау ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Шығырлы |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 2065 |санақ жылы = 2004 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Нұржау''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Нұржау ауылдық округі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 12 км жерде орналасқан. Еділдің тармағы - Қиғаш өзенінің жағасында орналасқан<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref>. == Тарихы == Ауыл 1974 – 97 жылдары етті мал өсіретін “Октябрьский” кеңшарының орталығы болған. == Халқы == * 2065 адам ([[2009 жыл|2009]]); * 2034 адам ([[1999 жыл|1999]]). == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Нұржау орта мектебі * «Гаухар» бөбекжай-балабақшасы * Нұржау ауылдық мәдениет үйі == Ауыл суреттері == {| class="wikitable" |- ! Нұржау ауылы !! Нұржау ауылы |- | [[Сурет:Нуржау_1.jpg|орта|350px|]] || [[Сурет:Нуржау_2.jpg|орта|300px|]] |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 1ibjyf4yqrqy07gelwom1pkmoxes8y5 Аққыр 0 43569 3063850 2911694 2022-08-24T17:21:59Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққыр |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min =45|lat_sec = 52 |lon_deg =64|lon_min = 01|lon_sec =53 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жалағаш ауданы |кестедегі аудан = Жалағаш ауданы{{!}}Жалағаш |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аққыр ауылдық округі{{!}}Аққыр |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1964 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Көкшоқы'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1113 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Аққыр''' (бұрынғы атауы ''Көкшоқы'') — [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы ауыл, [[Аққыр ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жалағаш]] кентінен оңтүстік-батысқа қарай 63 км-дей жерде, сексеуіл, селеу, жыңғыл, жантақ өскен шөлді белдемде орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1964 жыл]]ы қаракөл қой кеңшары ретінде қаланды. Кеңшар [[1997 жыл]]ы толық жекешелендіріліп, оның негізінде Аққыр серіктестігі құрылған. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, шағын аурухана, ауыл мешіті бар. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1386 адам (703 ер адам және 683 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1113 адамды (562 ер адам және 551 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жалағаш ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жалағаш ауданы елді мекендері]] 0e4fvlhvdr4smnuom6d3lixxx51fshl Ақтау (кент) 0 43858 3063835 2911671 2022-08-24T16:57:55Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{мағына|Ақтау (айрық)}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Ақтау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =13|lat_sec = 36 |lon_deg =73|lon_min = 03|lon_sec =27 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы |ауданы = Теміртау қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Теміртау қалалық әкімдігі |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1950 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =6906 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақтау''' — [[Қарағанды облысы]] [[Теміртау қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. == Географиялық орны == [[Теміртау]] қаласынан солтүстікке қарай 18 км-дей, [[Қарағанды]] қаласынан 57 км-дей жерде орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1950 жыл]]ы [[Орталық Қазақстан]] өнеркәсібін құрылыс материалдарымен қамтамасыз етуге байланысты қаланған. [[1972 жыл]]ы кентке айналған. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 10863 адам болса, [[2009 жыл]]ы 6906 адамды құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Кәсіпорындары == Ақтауда «[[Central Asia Cement|Қарағандыцемент]]» өндірістік бірлестігі, асбоцемент бұйымдарын жасау (КЗАЦИ) және құрылыс жабдықтарын шығару зауыттары, автокөлік кәсіпорыны жұмыс істейді. == Инфрақұрылымы == Индустрия техникумы, кәсіптік техникалық училище, 2 орта мектеп, мәдениет үйі, кинотеатр, спорт сарайы, стадион, жүзу бассейні, балалар мен жасөспірімдер мектебі, медициналық-санитарлық бөлім, емхана бар. Ақтау Қарағанды-[[Астана]] темір жолы, [[Петровка]] —Токаревка — Теміртау автомобиль жолы өтеді. Елді мекендермен ауыларалық жолдар арқылы байланысады.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Теміртау қалалық әкімдігі елді мекендері]] 7qvcnwf7rlhfupc278lxurynakn0li1 Шортанбай (ауыл) 0 45920 3064017 3048919 2022-08-25T06:26:47Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{мағына|Шортанбай}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Шортанбай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =35 |lat_sec = 23 |lon_deg =48 |lon_min =39 |lon_sec =10 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Шортанбай ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1910 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 1411 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Шортанбай''' — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Шортанбай ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 60 км жерде, [[Еділ]] тарамдары – [[Қиғаш]] пен Теплая өзендерінің қиылысқан жеріндегі аралда орналасқан. Қазір Шортанбайда [[Шортанбай балық зауыты|балық зауыты]], мәдени-тұрмыстық мекемелер жұмыс істейді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том</ref> == Тарихы == Шортанбай ауылы негізінен сонау XVIII ғасырдан бастап балық аулаумен айналысқан. Сондықтан болса керек осы өңірдің атын сол кездегі өзенге сыймай жататын балықтардың ең өтімді әрі сапалы түрі шортанның түрімен атап, Шортанбай есімін берген.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> Іргесі 1910 ж. қаланған. 1918 ж. мұнда балық аулау және өңдеу серіктестігі құрылып, ол 1923 ж. Волга (Еділ) – Каспий мемлекеттік балық тресінің, 1932 ж. Орал – Каспий балық кәсіпшілігінің құрамына енген. 1939 – 96 ж. Гурьев балық кәсіпшілігінің Шортанбай балық зауыты қосалқы шаруашылығының орталығы болған. ==Халқы== Тұрғыны 1411 адам (2009).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Шортанбай орта мектебі — 1934 жылы ашылды. 1963 жылдан бастап сегізжылдық, ал 1966 жылдан бастап орта мектеп болып құрылды. Жаңа мектеп үйі 2004 жылы пайдалануға берілді.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> * «Нұрсәт» бөбекжай-балабақшасы * Шортанбай ауылдық мәдениет үйі == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] k5zfnjs510o7psafugtcsclb0lf637f Мүрсәлім Бектенұлы 0 48971 3063997 2352817 2022-08-25T05:31:07Z Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac 122497 /* Толығырақ */ wikitext text/x-wiki [[File:Semey view from Shakarim str.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Мүрсәлім Бектенұлы XX ғасырда негізгі көтерілес орындары (Семей)]]''.]] '''Мүрсәлім Бектенұлы''' <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref>(1859 – 1922) – 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы қайраткерлерінің бірі, ақын. ==Толығырақ== Өз бетімен білім алған. 1895 жылы [[Зайсан]] уездіне қарасты [[Қарғыба-Базар]] өңіріне болыс болып сайланып, 20 жылдан аса ел басқарды. Жасы ұлғайған шағында болыстықты баласы [[Заманбек]] атқарған. Мүрсәлім 19 ғасырдың 2-жартысынан бері қазақ даласына тарай бастаған қазақ тіліндегі прогресшіл-демокр. бағыттағы әдебиеттер мен [[газет]]-журналдарды үзбей алдырып отырған. Сол арқылы Ресейдің ішінде және халықар. өмірде болып жатқан әр түрлі әлеум.-саяси жағдайлардан жақсы хабардар болған. Патша үкіметінің 1916 жылғы 25 маусымдағы жарлығына орай туындаған жағдайға байланысты маусым айының аяғында [[Көкпекті – Тарбағатай]] өңіріндегі [[Найман]] тайпасының 12 болысының өкілдері шұғыл шақырылды. Қыр қазақтары басқармасы ауласына жиналған болыстардың бәрімен Мүрсәлім оңаша сөйлесіп, естуі бойынша патшаның жарлығы бар екенін айтып: “Біз алғаш бодан болғанда жасалған шарт бойынша қазақтан солдат алуға тиіс емес, соны дәлел етіп, келісім бермейік”, – дейді. Мүрсәлімнің ұсынысын болыстар қостады. ==Азаттық жолында== Мүрсәлім ең алғашқы шара – әкімшілік орталық Көкпектіден Қытаймен шекараға қарай жедел көшу деп шешеді. Мүрсәлімнің тапсырмасы бойынша әр болыстан қарулы жігіттер көшті қорғай отырып, жергілікті шенеуніктерді жоғары органдармен байланыстырмау үшін жолдарындағы телеграф бағаналарын қиратып, сымдарын үзіп отырады. Мемлекеттік архивтің [[Семей]] бөлімшесінде ереуілшілер Көкпекті маңынан қазынаның 800 жылқысын айдап әкеткені жөнінде құжат сақталған. [[Баспан]] тауының биігіндегі қамал үңгірге бекінген көтерілісшілер патша әскерлеріне алдырмады. Мүрсәлім жігіттерді солдаттан алып қалу үшін ауыл-аймағымен [[Қытай]] жеріне, [[Тарбағатай]] асып кетеді.[[Қытай]] жерінде жүргенде 1916 жылғы оқиғаға арнап 664 жолдан тұратын дастан жазған. [[Патша]] тақтан түскеннен кейін елге оралды. 1919 жылы ақ әскерлерді қуып, Көкпектіге келген партизан отрядының командирі Бабенко Мүрсәлімге елді патшаға қарсы көтеріліске жұмылдырғаны үшін сыйлыққа қылыш пен қымбат жүзік тапсырды. Мүрсәлім туралы деректер [[Қарпық Егізбай]],[[Дәуітбек Нұртазаұлы]],[[Ғұмар Кемербайұлы]],[[Қалихан Алтынбайұлы]] сияқты зиялы азаматтардың мақалаларында жарияланған. Мүрсәлімнің ақындық шығарм. туралы әдебиетші [[Қайрат Раев]], қайраткерлігі жайында тарихшы [[Манат Байсымақова]] зерттеу мақалалар жариялаған. Мүрсәлім мен оның баласы Заманбектің өмір тарихына қатысты материалдар ұрпақтарының қолында сақтаулы. ==Сілтемелер== * [[КСРО]] * [[Ресей патшалығы]] * [[Көтеріліс]] * [[Қазақстан]] == Дереккөздер == <references> {{wikify}} [[Санат:Тарихи тұлғалар]] {{stub}} 49p9ksekmnpns6gmkkhh29hnratc17i Жаңаесіл 0 50128 3063934 2768967 2022-08-24T22:40:34Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Жаңаесіл |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =51 |lat_min = 17|lat_sec =57 |lon_deg =70|lon_min = 43|lon_sec =27 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы{{!}}Ақмола |ауданы = Целиноград ауданы |кестедегі аудан = Целиноград ауданы{{!}}Целиноград |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңаесіл ауылдық округі{{!}}Жаңаесіл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты =1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новоишимка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 2179 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жаңаесіл''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]]ндағы ауыл, [[Жаңаесіл ауылдық округі]] орталығы. [[2018 жыл|2018]] жылға дейін "Новоишимка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Ақмол]] ауылының солтүстік-батысында 30 км-дей жерде, [[Есіл|Есіл өзені]]нің сол жағасында орналасқан. Жақын темір жол стансасы – [[Қосшоқы (станция)|Қосшоқы]] (15 км). == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1951 адам (925 ер адам және 1026 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 2179 адамды (1069 ер адам және 1110 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1939 жыл]]дан [[1949 жыл]]ға дейін Ақмола ауданының орталығы, [[1961 жыл|1961]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары Новоишимский астық кеңшарының және ауыл шаруашылығы техникумының орталығы болып келді. Новоишимкада шұжық жасайтын цех, наубайхана, тұрмыстық қызмет көрсету комбинаты, т.б. жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы елді мекендері}} [[Санат:Целиноград ауданы елді мекендері]] e6k2qltlxigdup9f4naivuzom49tfz3 Жұмекен 0 50483 3063971 3049657 2022-08-25T04:28:38Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Сипаттамасы */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жұмекен |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min =37 |lat_sec = 13 |lon_deg = 49 |lon_min = 20 |lon_sec = 58 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы) {{!}} Еңбекші ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Еңбекші'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 1414 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жұмекен''' – [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші ауылдық округі]]нің орталығы. == Сипаттамасы == Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 7 км жерде, [[Еділ]] өзінің Өлеңті тармағын бойлай, құрақ, қамыс өскен шалғынды-батпақты шөлейтті белдемде орналасқан. Тұрғындары көрші елді мекендермен [[автомобиль]] жолы арқылы қатынасады<ref>Қазақ энциклопедиясы, 4 том</ref>. == Тарихы == Іргесі 1930 жылы ауыл шаруашылығын ұжымдастыруға байланысты қаланды. Алғашында “Өлеңті” ауылдық кеңесінің орталығы болды. 1976 жылы ұжымшар негізінде ұйымдасқан 25-партсъезд атындағы қой кеңшары мен Еңбекші ауылдық кеңесінің орталығына айналды. 1996 жылы кеңшар таратылғаннан кейін, “Ақжонас” өндірістік кооперативі құрылды да, ауылға ақын [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] есімі берілді. ==Халқы== Тұрғыны 1414 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі..</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Еңбекші орта мектебі — 1977-1978 оқу жылында ашылды. 2000 жылдары 591 оқушы 23 сыныпта оқыды.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. - 312 бет + 16 бет түрлі-түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-535-7</ref> * «Ақ Толқын» бөбекжай-балабақшасы * Еңбекші ауылдық клубы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 7y6aqntafjqlf598mvnjkabdqzfbeqq 3063972 3063971 2022-08-25T04:30:18Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Сипаттамасы */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жұмекен |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min =37 |lat_sec = 13 |lon_deg = 49 |lon_min = 20 |lon_sec = 58 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы) {{!}} Еңбекші ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Еңбекші'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 1414 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жұмекен''' – [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші ауылдық округі]]нің орталығы. == Сипаттамасы == Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 7 км жерде, [[Еділ]] өзінің Өлеңті тармағын бойлай құрақ, қамыс өскен шалғынды-батпақты шөлейтті белдемде орналасқан. Тұрғындары көрші елді мекендермен [[автомобиль]] жолы арқылы қатынасады<ref>Қазақ энциклопедиясы, 4 том</ref>. == Тарихы == Іргесі 1930 жылы ауыл шаруашылығын ұжымдастыруға байланысты қаланды. Алғашында “Өлеңті” ауылдық кеңесінің орталығы болды. 1976 жылы ұжымшар негізінде ұйымдасқан 25-партсъезд атындағы қой кеңшары мен Еңбекші ауылдық кеңесінің орталығына айналды. 1996 жылы кеңшар таратылғаннан кейін, “Ақжонас” өндірістік кооперативі құрылды да, ауылға ақын [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] есімі берілді. ==Халқы== Тұрғыны 1414 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі..</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Еңбекші орта мектебі — 1977-1978 оқу жылында ашылды. 2000 жылдары 591 оқушы 23 сыныпта оқыды.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. - 312 бет + 16 бет түрлі-түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-535-7</ref> * «Ақ Толқын» бөбекжай-балабақшасы * Еңбекші ауылдық клубы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 40c6k3t99sxb1l93mjaq3fnnhm42sct 3063974 3063972 2022-08-25T04:31:38Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жұмекен |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min =37 |lat_sec = 13 |lon_deg = 49 |lon_min = 20 |lon_sec = 58 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы) {{!}} Еңбекші ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Қаражар, Еңбекші'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 1414 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жұмекен''' – [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші ауылдық округі]]нің орталығы. == Сипаттамасы == Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 7 км жерде, [[Еділ]] өзінің Өлеңті тармағын бойлай құрақ, қамыс өскен шалғынды-батпақты шөлейтті белдемде орналасқан. Тұрғындары көрші елді мекендермен [[автомобиль]] жолы арқылы қатынасады<ref>Қазақ энциклопедиясы, 4 том</ref>. == Тарихы == Іргесі 1930 жылы ауыл шаруашылығын ұжымдастыруға байланысты қаланды. Алғашында “Өлеңті” ауылдық кеңесінің орталығы болды. 1976 жылы ұжымшар негізінде ұйымдасқан 25-партсъезд атындағы қой кеңшары мен Еңбекші ауылдық кеңесінің орталығына айналды. 1996 жылы кеңшар таратылғаннан кейін, “Ақжонас” өндірістік кооперативі құрылды да, ауылға ақын [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] есімі берілді. ==Халқы== Тұрғыны 1414 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі..</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Еңбекші орта мектебі — 1977-1978 оқу жылында ашылды. 2000 жылдары 591 оқушы 23 сыныпта оқыды.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. - 312 бет + 16 бет түрлі-түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-535-7</ref> * «Ақ Толқын» бөбекжай-балабақшасы * Еңбекші ауылдық клубы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] tf3crh7zno1tbicozeo8psxrk0t5g45 Котяевка 0 52189 3063958 2982348 2022-08-25T04:00:21Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Котяевка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min =32 |lat_sec = 43 |lon_deg =48 |lon_min =45 |lon_sec =59 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Байда ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1870 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 1765 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Котяевка''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Байда ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 45 шақырым жерде, [[Еділ]]дің сол тармағы – [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш өзені]]нің Қазақстан мен [[Ресей]] арасындағы шекараны қиып өтетін тұсында орналасқан. Іргесі [[1870 жыл]]ы қаланды. == Тарихы == Котяев ауылының негізі көнекөз қариялардың айтуы бойынша 1870 жылдары қаланған. Жергілікті тұрғын Өтепбергеновтің жазбасындағы мәліметтер: 1873 жылы қазіргі ескі паром тұсына, [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш өзенінің]] жағасына [[орыс]]тар қоныс аудара бастаған. Олар балық [[батаға]]ларын ашып, балық аулаумен айналысқан. Солардың басшыларының бірі орыс көпесі Котяев деген азамат болады. 1910-1915 жылдары осы жерге Байда, Байғара ауылдарынан орыс, қазағы бар тұрғындар көшіп келіп, үлкен ауылға айналады. Сөйтіп кейіннен ауыл атауы сол Котяевтің тегіне байланысты солай аталып кеткен. Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру кезінде балық аулау артелінің, 1957 жылдан бастап “Память Ильича” атты балық аулау ұжымшарының және Байда ауылдық кеңесінің орталығына айналды. 1997 жылдан бастап оның негізінде “Еділ” өнеркәсіптік кооперативі құрылды.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> 2007 жылдың қазан айында Котяевка маңында Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасы үкіметтерінің келісімі бойынша Қиғаш өзені арқылы өтетін шекаралық көпір іске қосылды.<ref>https://www.zakon.kz/94198-na-prigranichnojj-reke-kigach.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210625134305/https://www.zakon.kz/94198-na-prigranichnojj-reke-kigach.html |date=2021-06-25 }}</ref> ==Халқы== Тұрғыны 1765 адам (2009).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> ==Әлеуметтік және мәдени нысандары== [[Орта мектеп]], балалар бақшасы, мәдениет үйі, [[емхана]], [[кітапхана]], байланыс бөлімі, спорт кешені т.б.бар. * Ф.Оңғарсынова атындағы орта мектеп — 1930 жылы ашылып, Н.К.Крупская есімі берілген. 1935 ж. бастауыш мектеп орталау оқу орнына айналды. 1956 жылы мектеп 10 жылдық боды. 1983 ж. 320 орындық типтік жобадағы жаңа ғимарат пайдалануға берілді.<ref>https://kruposkaya.kurmangazy-bb.kz/kz/mektep-turaly/tarikhy.html Н.К.Крупская орта мектебінің тарихы</ref> * «Айгерім» бөбекжай-балабақшасы * Байда ауылдық клубы == Шаруа қожалықтары мен кәсіпкерлік == 20-дан аса шаруа қожалықтары, 50-дей кәсіпкерлік құрылымдар бар, сауда дүкендері, тұрмыстық қызмет мекемелері жұмыс істейді. Котяевка арқылы Атырау – [[Астрахан]] автомобиль жолы өтеді.<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том</ref> Котяев ауылында Кұрманғазы [[Кеден шекарасы|шекаралық кеден бекеті]] жұмыс істейді, == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 9bkmlqrrw8sswzutgv6mh6d3lpxifqd Оян (Батыс Қазақстан облысы) 0 52666 3063880 2789341 2022-08-24T19:01:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Оян |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 42|lat_sec = 11 |lon_deg =50|lon_min = 22|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы){{!}}Қосшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Мартыново'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =610 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Оян}} '''Оян''' (1993 ж. дейін — ''Мартыново''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл, [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстікке қарай 43 км-дей жерде, құрғақ дала белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 975 адам (480 ер адам және 495 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 610 адамды (301 ер адам және 309 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Ауыл [[2000 жыл]]ға дейін "Мартынов" деп аталып келген. [[1961 жыл|1961]]-[[1997 жыл|1997]] жылы қой өсіретін “Степной” кеңшарының орталығы болған. Кеңшар негізінде Оянда және округтегі Жемші, Комсомол, Чебаков ауылдарында 2 ӨК, 50-ден астам ЖШС құрылған.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 7том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] dmkxgwn7nckfxcbsoj1edk6ww2pig8w Ақшат 0 54124 3063842 3059957 2022-08-24T17:04:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақшат | [[Сурет:Ақшат ауылы Қош Келдіңіз.jpg|сүрмесіз|ортаға|Ақшат ауылы]] |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 26|lat_sec = 38 |lon_deg =54|lon_min = 07|lon_sec =32 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақшат ауылдық округі{{!}}Ақшат |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сатыбалдиев Мәди Жангалиұлы |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Лубенка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1820 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 7113723 |пошта индексі = 091206 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақшат''' — (2018 жылға дейін Лубен <ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005113 Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2018 жылғы 1 наурыздағы № 52 және Батыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2018 жылғы 16 наурыздағы № 16-6 бірлескен қаулысы мен шешімі.]</ref>) [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақшат ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстікке қарай 70 км-дей жерде, [[Шыңғырлау]] (Утва) өзенінің сол жағалауындағы құрғақ дала белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 2244 адам (1084 ер адам және 1160 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1820 адамды (900 ер адам және 920 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1961 жыл|1961]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары “Лубенский” астық кеңшарының орталығы болды. Оның негізінде 1997 жылы Ақщатта және округке қарасты Отрадное, [[Сұлукөл (Батыс Қазақстан облысы)|Сұлукөл]], Юбилейное елді мекендерінде бірнеше шаруа қожалықтары құрылған.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref> Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2018 жылы наурыз айындағы Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданының ауылдары мен ауылдық округтері атауларын қайта атау туралы шешімі негізінде Лубен ауылының аты '''''Ақшат''''' болып өзгертілді.<ref> Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданының ауылдары мен ауылдық округтері атауларын қайта атау туралы [http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005113 Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2018 жылғы 1 наурыздағы № 52 және Батыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2018 жылғы 16 наурыздағы № 16-6 бірлескен қаулысы мен шешімі.]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] 1546e41abkc4o33myc1njae6p9szkcs 3063843 3063842 2022-08-24T17:05:22Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақшат |сурет = [[Сурет:Ақшат ауылы Қош Келдіңіз.jpg|сүрмесіз|ортаға|Ақшат ауылы]] |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 26|lat_sec = 38 |lon_deg =54|lon_min = 07|lon_sec =32 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақшат ауылдық округі{{!}}Ақшат |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сатыбалдиев Мәди Жангалиұлы |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Лубенка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1820 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 7113723 |пошта индексі = 091206 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақшат''' — (2018 жылға дейін Лубен <ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005113 Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2018 жылғы 1 наурыздағы № 52 және Батыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2018 жылғы 16 наурыздағы № 16-6 бірлескен қаулысы мен шешімі.]</ref>) [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақшат ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстікке қарай 70 км-дей жерде, [[Шыңғырлау]] (Утва) өзенінің сол жағалауындағы құрғақ дала белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 2244 адам (1084 ер адам және 1160 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1820 адамды (900 ер адам және 920 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1961 жыл|1961]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары “Лубенский” астық кеңшарының орталығы болды. Оның негізінде 1997 жылы Ақщатта және округке қарасты Отрадное, [[Сұлукөл (Батыс Қазақстан облысы)|Сұлукөл]], Юбилейное елді мекендерінде бірнеше шаруа қожалықтары құрылған.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref> Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2018 жылы наурыз айындағы Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданының ауылдары мен ауылдық округтері атауларын қайта атау туралы шешімі негізінде Лубен ауылының аты '''''Ақшат''''' болып өзгертілді.<ref> Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданының ауылдары мен ауылдық округтері атауларын қайта атау туралы [http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005113 Батыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2018 жылғы 1 наурыздағы № 52 және Батыс Қазақстан облыстық мәслихатының 2018 жылғы 16 наурыздағы № 16-6 бірлескен қаулысы мен шешімі.]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] t5eq7ofqg2cbm4kqv4lbbbi15mgsyix Ақай (Қызылорда облысы) 0 54462 3063808 2911621 2022-08-24T16:18:06Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 36|lat_sec = 40 |lon_deg =63|lon_min = 15|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақай ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Ақай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =3853 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақай}} '''Ақай''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақай ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Ақай ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылынан батысқа қарай 48 км-дей, [[Төретам]] кентінен (темір жол стансасынан) оңтүстік-батысқа қарай 3 км-дей жерде, [[Сырдария]] өзенінің жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1243 адам (629 ер адам және 614 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3853 адамды (1972 ер адам және 1881 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1959 жыл]]ы қаланған. 1959–[[1996 жыл|96]] жылдары КСРО Қорғаныс Министрлігінің көкөніс-сүт өндіретін №22 кеңшарының орталығы болған. Кеңшар негізінде Ақайда ЖШС жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] rcxhsqp6ohwl9rgpygwz9myil4lf6as Ақбай (Қызылорда облысы) 0 54479 3063811 2911626 2022-08-24T16:20:03Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақбай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =08|lat_sec = 32 |lon_deg =62|lon_min = 04|lon_sec =28 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақирек ауылдық округі{{!}}Ақирек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ақирек'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =817 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақбай}} '''Ақбай''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақирек ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 85 км-дей жерде, [[Басы қара каналы|Басықара каналы]]ның бойында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 778 адам (398 ер адам және 380 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 817 адамды (428 ер адам және 389 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1996 жыл]]ға дейін қаракөл қойын өсіретін кеңшардың орталығы болып, ауыл "Ақирек" деп аталған. Кеңшар негізінде Ақбайда шаруа қожалықтары жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] lw2k9x5u5nvkdpg96f41dep9th2s5s2 Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы) 0 54799 3063946 3062485 2022-08-25T03:30:08Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Округ әкімдері */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Құрманғазы ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 12750 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Абдуррахман Рахметұлы Мұса |Әкімдіктің мекенжайы = Құрманғазы ауылы, Сәтеков көшесі, №17 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060400 }} {{мағына|Құрманғазы ауылдық округі}} '''Құрманғазы ауылдық округі''' (2018 ж. дейін ''Ганюшкин ауылдық округі'') — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Ганюшкин]], ''Ескі Әуежай'' (2008 жылдан бастап Құрманғазы селосының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>) ауылдары кіреді. Әкімшілік орталығы – Құрманғазы ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 12750 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Сипаттамасы == Құрманғазы (Ганюшкино) ауылдық округі шығысында [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші]], батысында [[Орлы ауылдық округі|Орлы]] ауылдық округтерімен шектеседі. Округ көлемінде 59 көше атауы бар. == Инфрақұрылымы == Құрманғазы ауылында аудандық [[емхана]], [[аурухана]], жұмыспен қамту, мәдениет үйі, спорт кешені, [[мұражай]], телекоммуникация бөлімі, «Казпошта» мекемесі, аудандық [[кітапхана]], «Атырау Жарық» АҚ, Құрманғазы Газ шаруашылығы, «Кұрманғазы жолдары» мекемесі, көптеген кәсіпорындар, мейрамханалар, кафелер, асханалар, сауда орындары орналасқан. Құрманғазы ауылдық округіне қарасты «Абай», «Ломоносов», «Бегалиев», «Әуезов», «Зейнолла Серікқалиұлы» атындағы мектеп интернаты, жалпы білім беретін мектептер, Агротехникалық колледж, «Мерей», «Өркен», «Айбөбек», «Балауса», «Балбөбек», «Нұршуақ» бала – бақшалары жұмыс жасайды. == Округ әкімдері == Құрманғазы селолық кеңес төрағасы қызметінде Воронцов, Төкенов, Александр Кокарев, Байке Қусайнов, Илларион Плотыцын, Шамардан Бралин, Аділбек Қалиев, Жұмахмет Бақышов, Мусагалиева, Садыхов, Отар Юсупов, Сайфолла Білгалиев, Нина Носкова, Хамида Имгамова, Қапиз Такішов, Қисмет Кабдешов, Қабдығали Казиев, Лидия Жанова, Қадырбай Жармұхамбетов, Әбілхан Құрманов, Болатбек Шурин, Айболат Амірғалиев, Нұрлан Мертаев, Нұрлығайын Құрманғалиев, Майнна Дощанова, Аян Тәжібаев, Мұрабек Мұғалім нәтижелі еңбек етті. 2020 жылдың 18 наурызынан бері бұл лауазымды Абдуррахман Мұса Рахметұлы атқарып келеді<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref>. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Кеңес Одағының Батыры А.Н.Афанасьевтің мүсіні * Кеңес Одағының Батыры А.Н.Афанасьев тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Жауынгер интернационалист Б.Бегалиев оқыған Абай атындағы мектептегі мемориалдық тақта * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Құрманғазы Сағырбайұлының мүсіні * Ұлы Октябрь революциясына қатысқандарға қойылған ескерткіш<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] qqq83qnx7ps6v2xil2ibk7brqrkue2f 3063949 3063946 2022-08-25T03:33:47Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Құрманғазы ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 12750 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Абдуррахман Рахметұлы Мұса |Әкімдіктің мекенжайы = Құрманғазы ауылы, Сәтеков көшесі, №17 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060400 }} {{мағына|Құрманғазы ауылдық округі}} '''Құрманғазы ауылдық округі''' (2018 ж. дейін ''Ганюшкин ауылдық округі'') — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]], ''Ескі Әуежай'' (2008 жылдан бастап Құрманғазы селосының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>) ауылдары кіреді. Әкімшілік орталығы – Құрманғазы ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 12750 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Сипаттамасы == Құрманғазы (Ганюшкино) ауылдық округі шығысында [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші]], батысында [[Орлы ауылдық округі|Орлы]] ауылдық округтерімен шектеседі. Округ көлемінде 59 көше атауы бар. == Инфрақұрылымы == Құрманғазы ауылында аудандық [[емхана]], [[аурухана]], жұмыспен қамту, мәдениет үйі, спорт кешені, [[мұражай]], телекоммуникация бөлімі, «Казпошта» мекемесі, аудандық [[кітапхана]], «Атырау Жарық» АҚ, Құрманғазы Газ шаруашылығы, «Кұрманғазы жолдары» мекемесі, көптеген кәсіпорындар, мейрамханалар, кафелер, асханалар, сауда орындары орналасқан. Құрманғазы ауылдық округіне қарасты «Абай», «Ломоносов», «Бегалиев», «Әуезов», «Зейнолла Серікқалиұлы» атындағы мектеп интернаты, жалпы білім беретін мектептер, Агротехникалық колледж, «Мерей», «Өркен», «Айбөбек», «Балауса», «Балбөбек», «Нұршуақ» бала – бақшалары жұмыс жасайды. == Округ әкімдері == Құрманғазы селолық кеңес төрағасы қызметінде Воронцов, Төкенов, Александр Кокарев, Байке Қусайнов, Илларион Плотыцын, Шамардан Бралин, Аділбек Қалиев, Жұмахмет Бақышов, Мусагалиева, Садыхов, Отар Юсупов, Сайфолла Білгалиев, Нина Носкова, Хамида Имгамова, Қапиз Такішов, Қисмет Кабдешов, Қабдығали Казиев, Лидия Жанова, Қадырбай Жармұхамбетов, Әбілхан Құрманов, Болатбек Шурин, Айболат Амірғалиев, Нұрлан Мертаев, Нұрлығайын Құрманғалиев, Майнна Дощанова, Аян Тәжібаев, Мұрабек Мұғалім нәтижелі еңбек етті. 2020 жылдың 18 наурызынан бері бұл лауазымды Абдуррахман Мұса Рахметұлы атқарып келеді<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref>. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Кеңес Одағының Батыры А.Н.Афанасьевтің мүсіні * Кеңес Одағының Батыры А.Н.Афанасьев тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Жауынгер интернационалист Б.Бегалиев оқыған Абай атындағы мектептегі мемориалдық тақта * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Құрманғазы Сағырбайұлының мүсіні * Ұлы Октябрь революциясына қатысқандарға қойылған ескерткіш<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] opq88xebrxf6nosts5zy5sz8r8403ya Жаңаталап ауылдық округі (Атырау облысы) 0 54813 3063962 3056540 2022-08-25T04:12:36Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Жаңаталап ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Хиуаз]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 3693 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Олжас Сержанұлы Тәжбаев |Әкімдіктің мекенжайы = Хиуаз ауылы, Егемен Қазақстан көшесі, №22А |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060404 }} {{мағына|Жаңаталап ауылдық округі}} '''Жаңаталап ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Хиуаз]], [[Үлкенкүйген]], [[Жасарал]], [[Шағырлы (ауыл)|Шағырлы]] ауылдары кіреді. Орталығы – Хиуаз ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. 2018 жылға дейін ''Киров ауылдық округі'' деп аталған.<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/zakon/atyirau-oblyisyinyin-memlekettk-organdaryi/konstitutsiyalyik-kuryilyis-jane-memlekettk-baskaru-negzder/id-V18T0004087 Атырау облысы Құрманғазы ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref> == Тарихы == Жаңаталап ауылдық округінің негізі 1920 жылы «Жасен шағырлысына» құрылған ауылдық кеңестен басталады, көп кешікпей Шешеген аралына көшіріліп, Нұржау кеңесі деп аталған. 1933-34 жылдары Дыңғызыл ауылдық кеңесінен бөлінген Қарағайлы ауылдық кеңесі Нұржау кеңесіне келіп қосылды да Зормата кеңесі деп аталды.<br /> 1962 жылы Зормата ауылдық кеңесі Дәшінге көшірілді де, Киров ауылдық кеңесі болып өзгерді. 1930 жылы Нұржауда Талап балық қабылдау-өңдеу батағасының негізінде құрылған «Қазақстан» балықшылар артелінен 1934 жылы «Жаңа талап - Коминтерин», «Жамбыл» колхоздары бөлініп шықты. 1962 жылы Киров және Зорматадағы «XX партсьезд» бірігіп Киров совхозы құрылды. Сол жылы «Киров» селолық кеңесі ұйымдасты. Округте 30 жылдары ашылған Каганович атындағы бастауыш мектеп кейіннен 7 жылдыққа жетті. 1965 жылы Ы.Алтынсарин атындағы жалпы орта мектеп болып өзгерді. [[Хиуаз]] (Дәшін) ауылында 1959 жылдан клуб жанындағы драма үйірмесі жұмыс жасады. 1965 жылы Алматы қаласындағы республикалық театрлардың байқауында Б.Майлиннің «Шұға» пьесасын сахналап, І-ші дәрежелі дипломмен марапатталды. Конкурс қорытындысымен «Халық театры» деген атаққа ие болды. Атырау облысы әкімдігінің 2018 жылғы 27 ақпандағы №40 қаулысы және Атырау облыстық мәслихатының 2018 жылғы 16 наурыздағы № 197- VI бірлескен шешімі негізінде Киров ауылдық округі Жаңаталап ауылдық округі болып Дәшін ауылы Хиуаз ауылы болып өзгертілді<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 3693 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Сипаттамасы == '''Ауылдық округтегі елді мекендер:''' — [[Хиуаз]], [[Жасарал]], [[Үлкенкүйген]], [[Шағырлы (ауыл)|Шағырлы]].<br /> '''Ескі елді мекендері:''' — Аяпберген, Ермен, Зормата, Конца, Қасиет, Қызылмұрын, Ленивый, Маймантұғыл, Мәнжік, Молотов, Мүршида-Жайық, Пертруха, Сильный, Шешен.<br /> '''Өзендері:''' — Өлеңді өзені, Ақтөбе өзені, Шора өзені, Дархан өзені, Зормата өзені, Аққалам шүңейт, Үштамақ.<br /> '''Көлдері:''' — Кіші Дәшін, Үлкен Дәшін көлдері, Қамал көлі. == Инфрақұрылымы == Округте орта мектеп, бала-бақша, мәдениет үйі, дәрігерлік амбулатория, [[Дәулеткерей Шығайұлы|Дәулеткерей]] атындағы балалар музыка мектебі бар. Округ әкімі - Олжас Сержанұлы Тәжбаев<ref>[http://www.atyrau.gov.kz/index.php/kz/akimaty/akimat-kurmangazy/nezavisimye-otdely/226-selskie-okruga-kurmangazinskogo-rajona/kirov/6711-spisok-gosudarstvennykh-organov-po-kirovskomu-selskomu-okrugu Киров ауылдық округіне қарасты мемлекеттік органдар тізімі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160416075837/http://www.atyrau.gov.kz/index.php/kz/akimaty/akimat-kurmangazy/nezavisimye-otdely/226-selskie-okruga-kurmangazinskogo-rajona/kirov/6711-spisok-gosudarstvennykh-organov-po-kirovskomu-selskomu-okrugu |date=2016-04-16 }}</ref>. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Федор Кузьмич Рудаковтың обелискісі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] h900rn1va2w7idix4qgmvfln6ip6mk3 Аққұм (Жалағаш ауданы) 0 54822 3063853 2911697 2022-08-24T17:25:07Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Аққұм |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 55|lat_sec = 00 |lon_deg =64|lon_min = 42|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жалағаш ауданы |кестедегі аудан = Жалағаш ауданы{{!}}Жалағаш |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аққұм ауылдық округі (Жалағаш ауданы){{!}}Аққұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2158 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққұм}} '''Аққұм''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы ауыл, [[Аққұм ауылдық округі (Жалағаш ауданы)|Аққұм ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жалағаш]] кентінен онтүстікке қарай 26 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің сол жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2200 адам (1102 ер адам және 1098 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2158 адамды (1109 ер адам және 1049 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1967 жыл|1967]]-[[1996 жыл|1996]] жылдары күріш өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығы болды. Қазір Аққұмда әртүрлі ауыл шаруашылық өнімдерін дайындайтын цехтар жұмыс істейді. Аққұм арқылы [[Қызылорда]] – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] автомобиль жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жалағаш ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жалағаш ауданы елді мекендері]] bw060ayfxpb2uf5grlsjlny1qgsrcqj Көптоғай ауылдық округі (Атырау облысы) 0 54928 3063978 3056551 2022-08-25T04:40:01Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Көптоғай ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1286 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Айдос Елдосұлы Шамеров |Әкімдіктің мекенжайы = Көптоғай ауылы, Елеусінова көшесі, №24 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = }} {{мағына|Көптоғай ауылдық округі}} '''Көптоғай ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]], [[Балықшы (Құрманғазы ауданы)|Балықшы]] ауылдары кіреді. Орталығы – Көптоғай ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1286 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Округ ауданның батысында [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш]], Долинка өзендерінің аралығында орналасқан. Ертеден [[балық шаруашылығы]]мен айналысқан бұл өңір тұрғындары соғыстан кейінгі жылдары [[егіншілік]]пен айналысты. Бұл жерде 1938 жылы Кордуан ауылдық кеңесі құрылған. Соғыстан кейін Панфилов атындағы колхоз құрылып, балықшылар өз кәсіптерімен айналысқан. 1968 жылы Құрманғазы атындағы совхоздың №3 ферма орталығы болып, қайта құрылып тұрғындар Дыңғызыл ауылдық округіне қарады. 1977 жылы маусым айында Республика Министрлер Кеңесінің Қаулысымен Көптоғай жеміс-жидек, сүт совхозы құрылып, сол жылдың аяғында Көптоғай селолық кеңесі өз қызметін бастады. == Инфрақұрылымы == Қазір ауылдық округте [[орта мектеп]], [[балабақша]], медпункт, байланыс бөлімшесі бар. 14 шаруа қожалықтары, 6 сауда нүктесі, Қиғаш езенімен өтетін жүзбелі паром жұмыс жасайды.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Сапура Елеусінова тұрған үйдегі мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] atgu82km1pi4mq0domhfaa9e96f8lmp Кудряшов ауылдық округі 0 54935 3063983 3056484 2022-08-25T04:47:08Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Орналасуы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Кудряшов ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Кудряшов]] |Енеді = 3 ауыл |Тұрғыны = 2325 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Жаслан Әндіржанұлы Сүндетов |Әкімдіктің мекенжайы = Кудряшов ауылы, Мазуров көшесі, №44В |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060408 }} '''Кудряшов ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Арна (Атырау облысы)|Арна]], [[Кудряшов]], [[Жаңаауыл (Атырау облысы)|Жаңаауыл]] ауылдары кіреді. Орталығы – Кудряшов ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Орналасуы == Кудряшов ауылдық округі 1937 жылы құрылған. Округ оңтүстүгінде Ресей Федерациясының Астрахан облысымен, Жаңаталап (бұрынғы Киров), шығысында Сафон, батысында Байда ауылдық округтерінің және Ресей Федерациясының жерлерімен шектеседі. Округ аудан орталығынан 50 км қашықтықта орналасқан<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Selskie_okruga_kur.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200206071901/http://atyrau.gov.kz/page/read/Selskie_okruga_kur.html |date=2020-02-06 }}</ref>. Жер көлемі 6568 га. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2325 адам тұрады<ref>[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Округ көлемінде әр түрлі ұлттар мекен етеді: қазақ, орыс, қарақалпақ, кәріс. Негізгі округ тұрғындары ескі Жанбай ауылынан қоныс аударып келгендер. == Ежелгі тарихы == Аталған округтің орналасқан жерін бұрын [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш]] өзенінің суы басып жатқандықтан, халықтың мұнда қоныстану мүмкіндігі болмаған. 1917 жылы Қазан төңкерісінен кейін азғана үйлер тұрған. Ертедегі тұрғылықты жер атаулары: «Қырық үйлі», «Тәрбай», «Тұңғыш», «Дамбы», «Өтініскі» шағын ауылдары болатын. Қоныстанған халықтың негізгі кәсіпшілігі балықшылық. 1918 жылы «Тәрбай» кеңесі құрылып, оның құрамына «Тәрбай», «Қырықүйлі» ауылдары кірген. Кеңес төрағасы болып Әблихат Ахметов сайланған. 1922 жылы «Тәрбай», «Сафон» кеңестері қосылып, «Бірлік» кеңесі аталған. 1932 жылы «Бірлік» советі - «Бірлік» және «Сафон» кеңестері болып екіге бөлінеді. «Бірлік» кеңесі «Қырықүйлі» ауылы және «Тәрбай» ауылында ұйымдасқан «Тұңғыш» колхозы мен «Утеры» ауылында ұйымдасқан «Қызыл Таң» колхозы кіреді. 1932-1937 ж.ж. «Бірлік» советі «Кудряшов» кеңесі болып аталады.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округте «Ақсу-Қиғаш», «Бисембай», «ММС-Арна» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері, Құрманғазы инспекция бөлімі, 1 ауылдық дәрігерлік амбулатория, 1 фельдшерлік пункт, [[орта мектеп]], [[балабақша]], ауылдық клуб, 8 жеке шаруа қожалықтары, 13 жеке кәсіпкер, наубайхана, 2 шаштараз, 2 тігін шеберханасы, 1 ағаш өңдеу шеберханасы, 1 компьютерлік қызмет көрсету орны бар. == Округ әкімдері == * 1996-1997 жж. Жеткеншек Өтепбергенов, * 1997-1998 ж. Зоя Васильевна Козлова, * 1998-1999 ж. Есендос Молдашов, * 1999 ж. Сергей Түсекеев, * 1999-2002 жж. Уағап Айтпаев, * 2002-2009 жж. Сақтапберген Ертелеуов, * 2009-2012 жж. Зауре Ертаева, * 2012 жылдан Сақтапберген Ертелеуов == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * К.И.Кудряшовтың мүсіні * Шайхы Әбішев тұрған үйдегі мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Суретсіз мақала}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] aprcqtyxvjeynim2k8s0p08ou7fp7e4 Нұржау ауылдық округі 0 54986 3063996 3056553 2022-08-25T05:30:20Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Орналасуы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Нұржау ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Нұржау]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 2630 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Мұрабек Рифхатұлы Мұғалім |Әкімдіктің мекенжайы = Нұржау ауылы, Серікбай ата көшесі, №1 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060409 }} '''Нұржау ауылдық округі''' – [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Нұржау]], [[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]], ''Әлислан'' (2008 жылдан бастап Жамбыл селосының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>) ауылдары кіреді. Орталығы – Нұржау ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Орналасуы == Нұржау ауылдық округі 1993 жылы құрылған. Округ батысында Дәшін, шығысында Орлы ауылдық округтерінің жерлерімен шектеседі. Округтің барлық жер аумағы 80888 га<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Apparat_akima_Nurzhauskogo_selskogo_okruga.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190912000324/http://www.atyrau.gov.kz/page/read/Apparat_akima_Nurzhauskogo_selskogo_okruga.html |date=2019-09-12 }}</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2630 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Округ тұрғындары негізінен «Бабий», «Клемкин», «Морской», «Терешкин» аралдары мен [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш өзені]] бойынан балық аулаумен айналысқан. Қазан революциясынан кейін 1934 жылдан бастап Нұржау Кеңесі құрылып, «Болғанияз», «Талап», «Жігер», «Қайрат» атты серіктестіктер ұйымдастырылған. 1912 жылы «Бедірде» халықтың қаржысына екі жылдық медресе ашылды. Нұржауда 1930 жылдардан бастап «Қазақстан» атты балық аулайтын ұжымдық шаруашылық құрылды. 1974 жылы Нұржау селосының орталығында «Октябрь» кеңес шаруашылығы бой көтерді. Мұнда 12800 муйізді ірі қара, 1480 түйе, 1600 жылқы, екі — ұш жылдан кейін 20 мыңға жуық қой малы өсірілді.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округ бойынша 54 шаруа қожалығы, 17 жеке кәсіпкер, 10 дүкен, бір балық цехы, бір орта, бір орталау мектеп, [[балабақша]], мәдениет үйі, [[кітапхана]], дәрігерлік [[амбулатория]], байланыс бөлімшесі жұмыс істейді. == Нұржау округіне қарасты жер, ат су атаулары == '''Бектұрған мекені'''—аудан орталыгынан 30 шақырымдай, ал, Ганюшкин теміржол бекетінен 3-4 шақырым жерде орналасқан. Бұрын бұл жердің төбелері өте биік болған, басына шыққанда аралдың [[Нұржау]], [[Хиуаз|Дәшін]] сияқты ірі елді-мекендері көрініп тұрған. Сондықтан болса керек бұл жерді «Биік тұрған» десе, 20-ғасырдың басынан бастап «Бектұрған» деп атап кеткен. '''Адайдың «Ақтөбесі»''' — [[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]] ауылы мен Нұржау округінің аралығындағы тау іспеттес үлкен төбе. Биігіне шықсаң Жаңа талап, Нуржау округінің жерлері түгел көрінеді. Кеңес үкіметі кезінде мүндай биіктерге ағаш мұнара («вышка») орнатқан. [[Адай]] руының, көбісі Тоқпанбет бөлігі қоныс еткен. Сондықтан Адайдың Ақтөбесі аталынған. '''Ақтөбе''' — округ орталығынан 2-3 шақырымнан аспайтын жерде. Жанынан Жіңішке өзені ағады. Жағасы көк майса, көк шөп. '''Балта''' — Жамбыл ауылының Тәтірке өзегінен өткен соң батысқа қарай кезігеді. Ертеректе ит тұмсығы батпайтын ну құрақ өскен. Қожа руының Балта есімді діндар адамы қоныс етіп, үрім-бұтақ өрбіткен. '''Бедір''' — жер атауы, тарамдалған жіңішке өзекшелер қоршаған жатағандау төбелі алқап. Ганюшкин бекетінің шығысында 10 шақырымдай қашықтықта. ХІХ-ғасырдың орта шенінде Фёдор атты орыс шаруасы қоныстанған. «Бедірге» 1934 жылдары құм өңірінен «Жаңа тұрмыс» ұжымдық шаруашылығы келіп орналасып, кең алқапқа егін егін еккен. Қазір тұрғызылған үйлердің орындары жатыр. '''Бесікті''' — Барақты-Нұржау округі мен [[Орлы ауылдық округі]]нің аралығын бөліп жатқан, жіңішке өзеннің бер жағына орналасқан түбек іспеттес жер. Өзен жағасы қалың қамыс пең құрақ өседі. Кезінде «Қазақстан» аталған ұжымшар егін еккен. '''Жіңішке''' — айналасын түгілдей су қоршаған [[арал]]. Жіңішке өзені осы тұста тереңдей жайылып ағады. '''Золотой''' — Орыстар қойған атау. Айнала су қоршаған арал. Қалың жынысты қамысы мен қоғасы қабан, қасқыр, түлкі, борсық, т.б. аңдарға бай. Кезінде кітапхана, клубы бар үлкен орталық болды. '''Қамшау''' — Жамбыл ауылынан қашық емес, Тәтірке арнасына іргелес қоныс. Балық тартымы бар, құрағы, шөбі бар, құсқа бай елдің ежелгі мекені '''Қарақамыс''' — Нұржау округінің айналасын су қоршаған аралы. Жамбыл ауылынан 3 шақырым, Теңіз округінен 2 шақырым орналасқан. Өзегінде күні кешелерге дейін балық аулайтын үлкен тартым болған. Балық қабылдайтын [[батаға]] орыны сақталған. '''Тәтірке өзегі («Татарск»)''' — Қиғаш саласындағы өзек. Татарск атауын жергілікті тұрғындар өздеріне икемдеп «Тәтірке» атаған. Патша заманында бойында батағалар болған, үлкен-үлкен балық тартымдары орналасқан. Сол замандарда балық тиелген кемелер Тәтіркенің бойымен [[Қиғаш (өзен)|Қиғашқа]], одан [[Еділ]]ге ұласып Ресейге барған. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Серікбай ата кесенесі * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] ju7yo3xnhyc1ypozgclo369lvs1expv 3063998 3063996 2022-08-25T05:33:37Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Нұржау ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Нұржау]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 2630 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Мұрабек Рифхатұлы Мұғалім |Әкімдіктің мекенжайы = Нұржау ауылы, Серікбай ата көшесі, №1 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060409 }} '''Нұржау ауылдық округі''' – [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Нұржау]], [[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]], ''Әлислан'' (2008 жылдан бастап Жамбыл ауылының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>) ауылдары кіреді. Орталығы – Нұржау ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Орналасуы == Нұржау ауылдық округі 1993 жылы құрылған. Округ батысында Дәшін, шығысында Орлы ауылдық округтерінің жерлерімен шектеседі. Округтің барлық жер аумағы 80888 га<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Apparat_akima_Nurzhauskogo_selskogo_okruga.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190912000324/http://www.atyrau.gov.kz/page/read/Apparat_akima_Nurzhauskogo_selskogo_okruga.html |date=2019-09-12 }}</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2630 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Округ тұрғындары негізінен «Бабий», «Клемкин», «Морской», «Терешкин» аралдары мен [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш өзені]] бойынан балық аулаумен айналысқан. Қазан революциясынан кейін 1934 жылдан бастап Нұржау Кеңесі құрылып, «Болғанияз», «Талап», «Жігер», «Қайрат» атты серіктестіктер ұйымдастырылған. 1912 жылы «Бедірде» халықтың қаржысына екі жылдық медресе ашылды. Нұржауда 1930 жылдардан бастап «Қазақстан» атты балық аулайтын ұжымдық шаруашылық құрылды. 1974 жылы Нұржау селосының орталығында «Октябрь» кеңес шаруашылығы бой көтерді. Мұнда 12800 муйізді ірі қара, 1480 түйе, 1600 жылқы, екі — ұш жылдан кейін 20 мыңға жуық қой малы өсірілді.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округ бойынша 54 шаруа қожалығы, 17 жеке кәсіпкер, 10 дүкен, бір балық цехы, бір орта, бір орталау мектеп, [[балабақша]], мәдениет үйі, [[кітапхана]], дәрігерлік [[амбулатория]], байланыс бөлімшесі жұмыс істейді. == Нұржау округіне қарасты жер, ат су атаулары == '''Бектұрған мекені'''—аудан орталыгынан 30 шақырымдай, ал, Ганюшкин теміржол бекетінен 3-4 шақырым жерде орналасқан. Бұрын бұл жердің төбелері өте биік болған, басына шыққанда аралдың [[Нұржау]], [[Хиуаз|Дәшін]] сияқты ірі елді-мекендері көрініп тұрған. Сондықтан болса керек бұл жерді «Биік тұрған» десе, 20-ғасырдың басынан бастап «Бектұрған» деп атап кеткен. '''Адайдың «Ақтөбесі»''' — [[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]] ауылы мен Нұржау округінің аралығындағы тау іспеттес үлкен төбе. Биігіне шықсаң Жаңа талап, Нуржау округінің жерлері түгел көрінеді. Кеңес үкіметі кезінде мүндай биіктерге ағаш мұнара («вышка») орнатқан. [[Адай]] руының, көбісі Тоқпанбет бөлігі қоныс еткен. Сондықтан Адайдың Ақтөбесі аталынған. '''Ақтөбе''' — округ орталығынан 2-3 шақырымнан аспайтын жерде. Жанынан Жіңішке өзені ағады. Жағасы көк майса, көк шөп. '''Балта''' — Жамбыл ауылының Тәтірке өзегінен өткен соң батысқа қарай кезігеді. Ертеректе ит тұмсығы батпайтын ну құрақ өскен. Қожа руының Балта есімді діндар адамы қоныс етіп, үрім-бұтақ өрбіткен. '''Бедір''' — жер атауы, тарамдалған жіңішке өзекшелер қоршаған жатағандау төбелі алқап. Ганюшкин бекетінің шығысында 10 шақырымдай қашықтықта. ХІХ-ғасырдың орта шенінде Фёдор атты орыс шаруасы қоныстанған. «Бедірге» 1934 жылдары құм өңірінен «Жаңа тұрмыс» ұжымдық шаруашылығы келіп орналасып, кең алқапқа егін егін еккен. Қазір тұрғызылған үйлердің орындары жатыр. '''Бесікті''' — Барақты-Нұржау округі мен [[Орлы ауылдық округі]]нің аралығын бөліп жатқан, жіңішке өзеннің бер жағына орналасқан түбек іспеттес жер. Өзен жағасы қалың қамыс пең құрақ өседі. Кезінде «Қазақстан» аталған ұжымшар егін еккен. '''Жіңішке''' — айналасын түгілдей су қоршаған [[арал]]. Жіңішке өзені осы тұста тереңдей жайылып ағады. '''Золотой''' — Орыстар қойған атау. Айнала су қоршаған арал. Қалың жынысты қамысы мен қоғасы қабан, қасқыр, түлкі, борсық, т.б. аңдарға бай. Кезінде кітапхана, клубы бар үлкен орталық болды. '''Қамшау''' — Жамбыл ауылынан қашық емес, Тәтірке арнасына іргелес қоныс. Балық тартымы бар, құрағы, шөбі бар, құсқа бай елдің ежелгі мекені '''Қарақамыс''' — Нұржау округінің айналасын су қоршаған аралы. Жамбыл ауылынан 3 шақырым, Теңіз округінен 2 шақырым орналасқан. Өзегінде күні кешелерге дейін балық аулайтын үлкен тартым болған. Балық қабылдайтын [[батаға]] орыны сақталған. '''Тәтірке өзегі («Татарск»)''' — Қиғаш саласындағы өзек. Татарск атауын жергілікті тұрғындар өздеріне икемдеп «Тәтірке» атаған. Патша заманында бойында батағалар болған, үлкен-үлкен балық тартымдары орналасқан. Сол замандарда балық тиелген кемелер Тәтіркенің бойымен [[Қиғаш (өзен)|Қиғашқа]], одан [[Еділ]]ге ұласып Ресейге барған. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Серікбай ата кесенесі * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] n0xsimc1fxjr9hjf3ps04okbzee1u9a Теңіз ауылдық округі (Атырау облысы) 0 54996 3064010 3056494 2022-08-25T06:17:55Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Географиясы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Теңіз ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1611 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Қайсар Еркінұлы Махсутов |Әкімдіктің мекенжайы = Приморье ауылы, Исатай көшесі, №29 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060411 }} {{мағына|Теңіз ауылдық округі}} '''Теңіз ауылдық округі''' (2007 жылға дейін ''Приморье ауылдық округі''<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07T0002497 Құрманғазы ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]], [[Құмарғали]], [[Дәулет (Атырау облысы)|Дәулет]], [[Шайхы (ауыл)|Шайхы]] ауылдары кіреді. Орталығы – Приморье ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Географиясы == Теңіз ауылдық округі Құрманғазы ауданының оңтүстігінде Каспий теңізімен шектесіп жатыр. Сондықтан Приморье аталып кеткен. Округтің жер көлемі 3203 гектар, оның ішінде ауыл шаруашылық алқабы - 472 га, егістік - 14 га, шабындық - 33 га, жайылым - 423 га.{{citation needed}} == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1611 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Теңіз селолық округі бойынша 1692 адам, 353 отбасында 314 үйде тұрады. Оның ішінде экономикалық белсенді топқа жататындары, яғни еңбек ету жасындағылар 955. Осы еңбекке жарамды 955 адамның 880-і аудан, село көлеміндегі әртүрлі заңды тұлғалар мен шаруашылық субьектілерінде және бюджеттік мекемелерде тұрақты жұмыс жасайды. Өз шаруасымен айналысатын адамдар саны 196, студенттер саны - 97, жұмыссыз адамдар саны - 24 адамды құрайды.{{citation needed}} == Тарихы == Теңіз ауылдық округінің тарихы 19-ғасырдан басталады. Орыс [[көпестер]]інің өзен сағасына келіп балық шаруашылығымен айналысуына байланысты отырықшы елді мекен пайда болған. Аудандағы алғашқы 4 мектептің бірі осы Телячье селосында 1887 жылы ашылған. Телячьеден 3 км жерде, оңтүстікке қарай атақты Гордеев батағасы орналасқан еді. Ол басқа батағаға қарағанда анағұрлым үлкен еді. Ол батағаның айналасында 30-40 үй болған. Телячье, Ковалев және Гордеев ауылдарын нанмен қамтамасыз ететін наубайхана, үлкен дүкен, монша, батағаның көптеген адам жұмыс жасайтын кеңсесі, өртсөндіру мекемесі болған. 1930 жылы жергілікті кеңес құрылды. Кейіннен [[колхоз]]дар біріккенде Еңбекші, Калинин селолық кеңестерінің құрамына енген. 1965 жылы мал бордақылау совхозы құрылғаннан кейін селолық Кеңес қайта ұйымдастырылған.<ref name="Reference1">Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5 </ref> == Инфрақұрылымы == Ю.А.Гагарин орта мектебі, «Айсамал» балабақшасы, ауылдық [[емхана]], ауылдық клуб, [[кітапхана]], [[пошта]] және байланыс бөлімшелері, 17-шаруа қожалығы, 17-жеке касіпкер, 9-сауда саттық дүкені, 1-мейрамхана, 1-стационарлық жанар-жағар май құю бекеті тұрғындарға қызмет етіп келеді.<ref name="Reference1"/> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Азамат соғыстарының боздақтарына қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] i75g78i88vr5ykzk5srcrj2lcyb2lmo 3064011 3064010 2022-08-25T06:18:26Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Халқы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Теңіз ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1611 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Қайсар Еркінұлы Махсутов |Әкімдіктің мекенжайы = Приморье ауылы, Исатай көшесі, №29 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060411 }} {{мағына|Теңіз ауылдық округі}} '''Теңіз ауылдық округі''' (2007 жылға дейін ''Приморье ауылдық округі''<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07T0002497 Құрманғазы ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]], [[Құмарғали]], [[Дәулет (Атырау облысы)|Дәулет]], [[Шайхы (ауыл)|Шайхы]] ауылдары кіреді. Орталығы – Приморье ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Географиясы == Теңіз ауылдық округі Құрманғазы ауданының оңтүстігінде Каспий теңізімен шектесіп жатыр. Сондықтан Приморье аталып кеткен. Округтің жер көлемі 3203 гектар, оның ішінде ауыл шаруашылық алқабы - 472 га, егістік - 14 га, шабындық - 33 га, жайылым - 423 га.{{citation needed}} == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1611 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Теңіз ауылдық округі бойынша 1692 адам, 353 отбасында 314 үйде тұрады. Оның ішінде экономикалық белсенді топқа жататындары, яғни еңбек ету жасындағылар 955. Осы еңбекке жарамды 955 адамның 880-і аудан, село көлеміндегі әртүрлі заңды тұлғалар мен шаруашылық субьектілерінде және бюджеттік мекемелерде тұрақты жұмыс жасайды. Өз шаруасымен айналысатын адамдар саны 196, студенттер саны - 97, жұмыссыз адамдар саны - 24 адамды құрайды.{{citation needed}} == Тарихы == Теңіз ауылдық округінің тарихы 19-ғасырдан басталады. Орыс [[көпестер]]інің өзен сағасына келіп балық шаруашылығымен айналысуына байланысты отырықшы елді мекен пайда болған. Аудандағы алғашқы 4 мектептің бірі осы Телячье селосында 1887 жылы ашылған. Телячьеден 3 км жерде, оңтүстікке қарай атақты Гордеев батағасы орналасқан еді. Ол басқа батағаға қарағанда анағұрлым үлкен еді. Ол батағаның айналасында 30-40 үй болған. Телячье, Ковалев және Гордеев ауылдарын нанмен қамтамасыз ететін наубайхана, үлкен дүкен, монша, батағаның көптеген адам жұмыс жасайтын кеңсесі, өртсөндіру мекемесі болған. 1930 жылы жергілікті кеңес құрылды. Кейіннен [[колхоз]]дар біріккенде Еңбекші, Калинин селолық кеңестерінің құрамына енген. 1965 жылы мал бордақылау совхозы құрылғаннан кейін селолық Кеңес қайта ұйымдастырылған.<ref name="Reference1">Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5 </ref> == Инфрақұрылымы == Ю.А.Гагарин орта мектебі, «Айсамал» балабақшасы, ауылдық [[емхана]], ауылдық клуб, [[кітапхана]], [[пошта]] және байланыс бөлімшелері, 17-шаруа қожалығы, 17-жеке касіпкер, 9-сауда саттық дүкені, 1-мейрамхана, 1-стационарлық жанар-жағар май құю бекеті тұрғындарға қызмет етіп келеді.<ref name="Reference1"/> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Азамат соғыстарының боздақтарына қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] meymnx8c5wrf1xgz25rt5grg1t6afcl Шортанбай ауылдық округі 0 55029 3064016 3056528 2022-08-25T06:25:25Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Сипаттамасы */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Шортанбай ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1762 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Мейіржан Жұмахайұлы Ғұмаров |Әкімдіктің мекенжайы = Шортанбай ауылы, Сәрсенбаев көшесі, №13 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060415 }} '''Шортанбай ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]], [[Жасталап (Атырау облысы)|Жасталап]] ауылдары кіреді. Орталығы – Шортанбай ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Сипаттамасы == Округ оңтүстігі мен батысында [[Ресей]] Федерациясымен, солтүстігінде [[Дыңғызыл ауылдық округі]]мен, ал шығысында [[Байда ауылдық округі]]мен шектеседі. Округ аудан орталығынан 56 км, облыс орталығы Атыраудан 260 км қашықтықта орналасқан. Округке Орталық, Түйгішауыл, [[Жасталап (Атырау облысы)|Жасталап]] елді мекендері, Тайарал, Пионер лагері жерлері қарайды.<ref>Атырау облысы Құрманғазы ауданының қысқаша энциклопедиясы. «ҚазПолиграфОрталығы» ЖШС, Алматы, 2001</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1762 адам тұрады<ref>[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Бұл өңірдің барлығы ертеректе Кордуан селолық Кеңесіне қараған, одан кейінгі жылдарда Байда селолық Кеңесі болып, орталығы қазіргі Котяев ауылына бірнеше елді мекендер Шортанбай, Байда, Жасталап т.б. қараған. Ал Шортанбай селолық округі кеңесі болып 1963 жылы құрылған.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округте 3 [[мектеп]], 1 учаскелік [[аурухана]], 2 ФАП, 2 мөдениет үйі, 2 [[кітапхана]], 16 шаруа қожалығы жүмыс жасайды. == Округ әкімдері == Селолық Кеңес төрағалары, округ әкімдері болып әр жылдары Ж.Мұсағалиев, К.М.Волгина, Н.Мендәлиев, И.Ғауатов, Ш.Аташева, Х.Ізбасов, Ж.Қаражауов, Ж.Бегәлиев, Ө.Қазиев, С.Жәнесов, Б.Н.Шурин жұмыс жасады. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] sq2fu8yfdfbqi2pwufk3vc2oyly4u1q Ақсу (Қызылорда облысы) 0 55187 3063829 2911660 2022-08-24T16:52:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =03|lat_sec = 02 |lon_deg =64|lon_min = 41|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жалағаш ауданы |кестедегі аудан = Жалағаш ауданы{{!}}Жалағаш |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақсу ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Ақсу |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''22 партсъезд'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1276 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақсу ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Ақсу ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жалағаш]] кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 4 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің оң жағалауына орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1673 адам (823 ер адам және 850 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1276 адамды (623 ер адам және 653 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1950 жыл|1950]]-[[1960 жыл|60]] жылдары Сталин, [[1979 жыл|1979]]-[[1996 жыл|96]] жылдары күріш өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығы болып келді. [[1999 жыл]]ға дейін ауыл 22 партсъезд деп аталған. Бұрынғы кеңшар негізінде шаруа қожалықтары мен ӨК ұйымдастырылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жалағаш ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жалағаш ауданы елді мекендері]] jnnu4g0v8grznnpd1fvqxtajbefg0my Ақтан батыр ауылы 0 55220 3063833 2911668 2022-08-24T16:56:19Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтан батыр ауылы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 49|lat_sec = 56 |lon_deg =62|lon_min = 08|lon_sec =31 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Көларық ауылдық округі{{!}}Көларық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Көларық'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1208 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақтан батыр ауылы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл, [[Көларық ауылдық округі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-батысқа қарай 35 км жерде орналасқан.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «[[Қазақ энциклопедиясы]]», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1562 адам (800 ер адам және 762 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1208 адамды (608 ер адам және 600 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1959 жыл|1959]]-[[1996 жыл|1996]] жылдары күріш өсіретін 22 партсъезд атында кеңшардың орталығы болып келді. Кеңшар негізінде Ақтан Батыр ауылында және округке қарасты Мырзабек, Шерекен елді мекендерінде 1996 жылы шаруа қожалықтары құрылды. Ақтан Батыр аталуы осы өңірдегі Түлкіқашқан деген жерде ([[Сырдария]]ның Тілесарық тармағы бойында) [[1770 жыл]]ы дүниеге келген [[Ақтан Ақайұлы|Ақтан]] батырдың есімімен байланысты.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] czv0enuhjfoejeyvse3uuxkjd12kndu Приморье (Атырау облысы) 0 56413 3064012 3049646 2022-08-25T06:19:19Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Приморье |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =32 |lat_sec = 58 |lon_deg =49 |lon_min =12 |lon_sec = 26 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Теңіз ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Теңіз ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1976 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Телячье'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1333 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Приморье}} '''Приморье''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Теңіз ауылдық округі (Атырау облысы)|Теңіз ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 8 км жерде орналасқан<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref>. == Тарихы == [[Сурет:Приморье ауылы.jpg|солға|400px|]] Приморье (Телячье) ауылының тарихы XVII ғасырдың ортасынан басталады. Нижный Новогород губерниясының [[көпестер]]і Каспий теңізінің жағалауын мекендей бастаған, солардың мекендеген жері Ковалево селосы. Қазір оны Даулет ата ауылы деп атайды. Міне, сол ауылдың адамдары бұзауларын судың ортасындағы аралға бағатын болған. Олар: солтүстігінде Бажанов атты [[батаға]], батыста Демидов атты, оңтүстік батыста Глазов атты, шығысында «Нижняя» батағасы орналасқан еді. Қазір олардың орнында төбешіктер ғана қалған. Тек Глазов батағасының орнында 4 темір қазық қана тұр.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> 1976 ж. осы маңдағы ұсақ [[ұжымшар]]ларды біріктіріп, етті ірі қара мал өсіретін кеңшар ұйымдастырылды. Кеңшар негізінде 1996 ж. шаруа қожалықтары құрылды<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref>. ==Халқы== Тұрғыны 1333 адам (2009).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Ю.Гагарин атындағы орта мектеп — 1956 жылы 7 жылдық, 1960 жылы 8 жылдық, 1975 жылы орта мектепке айналды. 2018 жылы мектептің жаңа ғимараты пайдалануға берілді. * «Айсамал» бөбекжай-балабақшасы * Приморье ауылдық клубы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] ku65sbkj91wvzv9f3jzff9c9l62vufn 3064013 3064012 2022-08-25T06:20:07Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Приморье |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =32 |lat_sec = 58 |lon_deg =49 |lon_min =12 |lon_sec = 26 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Теңіз ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Теңіз ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1976 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Телячье'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1333 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Приморье}} '''Приморье''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Теңіз ауылдық округі (Атырау облысы)|Теңіз ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 8 км жерде орналасқан<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref>. == Тарихы == [[Сурет:Приморье ауылы.jpg|солға|400px|]] Приморье (Телячье) ауылының тарихы XVII ғасырдың ортасынан басталады. Нижный Новогород губерниясының [[көпестер]]і Каспий теңізінің жағалауын мекендей бастаған, солардың мекендеген жері Ковалево селосы. Қазір оны Дәулет ата ауылы деп атайды. Міне, сол ауылдың адамдары бұзауларын судың ортасындағы аралға бағатын болған. Олар: солтүстігінде Бажанов атты [[батаға]], батыста Демидов атты, оңтүстік батыста Глазов атты, шығысында «Нижняя» батағасы орналасқан еді. Қазір олардың орнында төбешіктер ғана қалған. Тек Глазов батағасының орнында 4 темір қазық қана тұр<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке - Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref>. 1976 ж. осы маңдағы ұсақ [[ұжымшар]]ларды біріктіріп, етті ірі қара мал өсіретін кеңшар ұйымдастырылды. Кеңшар негізінде 1996 ж. шаруа қожалықтары құрылды<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref>. ==Халқы== Тұрғыны 1333 адам (2009).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Ю.Гагарин атындағы орта мектеп — 1956 жылы 7 жылдық, 1960 жылы 8 жылдық, 1975 жылы орта мектепке айналды. 2018 жылы мектептің жаңа ғимараты пайдалануға берілді. * «Айсамал» бөбекжай-балабақшасы * Приморье ауылдық клубы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] b4nh62or0nf9dqh0znclxjhn86zzi23 Тобықты 0 56630 3063862 3063588 2022-08-24T18:30:20Z Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac 122497 wikitext text/x-wiki '''Тобықты''' - [[Орта жүз]] [[Арғын]] тайпасының руы. Шежіре бойынша [[кірме]] ру, бауыры [[Арғын]] [[Найман]]ның баласын асырап алған. ''Ұраны – Маябоз, Таңбасы - көз.'' Тобықты руы қалай пайда болғаны жайлы: Керей мен Арғын елі қоныстас, тату-тәтті өтіп жатқан тұста Арғынның Тобықты руы Зайсанның Көктөбе деген жерін Керейлерден тартып алыпты. Даудың аяғы ұзаққа созылып,әр екі ел бір-бірінен мал шауып алып отырыпты. Екі рудың арасындағы жер дауы ұзаққа созыла бастаған соң, Керей жақтан Бықыш атты шешен Тобықтылардың ауылына аттанады. Ол [[Абай]] ауылына түсіп,алты қанат ақ орданың төрінде отырған Абайға көтеріле сәлем береді. [[Абай]] Бықыш шешеннің берген сәлемін жай ғана қабылдап,ерінін жөн жыбырлатады. Тарландап қалған дана кісінің мынау әбес әрекетіне Бықыш қайран қалады. Абайдың маңына жиналған ақсақал,әнші,өнерпаздар да Бықышқа тоң-теріс ажар танытады. Олардың барлығын елең құрлы көрмеген Бықыш бір тізерлеп отыра қалып:<br> - “Абай аға, мен ақ тобық аттың бәйгесін емес, Керейдің Көктөбесін жоқтап келдім” – дейді. Сонда Абай басын жерден жұлып алып, кеңесте отырған ақсақалдың біреуін жұмсап, Бықышты қонақ үйге орналастырып, ойдағыдай күтуді тапсырады. Осы бір тосын өзгеріске ғажаптанған Абайдың қасындағы қарттар оған: – “Әкеу, сіз Керейдің ыңыршағы шыққан қаймана қайыршысына осы ғұрлы құрмет еткеніңіз қалай?”, – дейді. Сонда Абай маңайындағы ақсақалдарға ойлы көзбен бір қарап өтіп:<br> -“Ертеректе екі іргелі ел Арғын мен [[Найман]] арасында бір үлкен ас болған, аста ат шауып бәйге берілген. Бәйге берілер алдында егестен-егес туып, әр екі жақ бәйге орнына балаларын тіккен екен. Сол шабыста Арғын елінің ақ тобық аты бәйгеден келіп, [[Найман]]ның бір баласын ұтып алған екен. Ол кейін Арғынның Тобықты руы атаныпты. Мына келген Керейдің шешені осыны айтып отыр. Бұған арғы тегімізді аршытпай,Көктөбе жайлауын қайтарып берейік”,– деп, Бықыштың жоқтап келген Көктөбесін Керейге қайтарып берген екен. == Тарихы == Ол Арғынның екінші әйелі Момыннан туатын төртеудің бірі - Ақсопыдан тарайды. Тобықты ұрпақтары 17 ғасырдың ақырында [[Балқаш]], [[Тоқырау өзені|Тоқырауын]], [[Қусақ]] маңын, 5 болыс ел қазіргі [[Семей]] облысының жерін мекендеген. Қалың Тобықтының ішінде өсіп, ел арасындағы дау-дамайға еріксіз араласқан [[Абай]] өз өлеңдерінде сол кезеңде атқа мініп, әкімшілік жұмыстарына араласқан би-болыстардың, халықты алдап-арбап, арын сатқан арамза қулардың оғаш мінездерін қатты сынайды. Ақын «Патша кұдай, сыйындым...» деген өлеңінде: «Қайран сөзім қор болды, Тобықтының езіне»деп напыса, Кежек байға арналған «Бөтен елде бар болса...» деп басталатын Ұзақ толғауында бірді бірге айдап салып, ел ішін алатайдай еткен алаяқ пысықтарға ренішін жасыра алмай: «Ел бүлігі Тобықты, Көп пысыққа молықты» деп ашына айыптайды. Бірақ, бұған қарап Абай бүкіл Тобықты жұртын даттап отыр деуге әсте болмайды. Ақынның қадапа сынап, қаһар төгіп отырғаны сол қалың елдің тыныштық-берекесін кетіріп біткен «ездер» мен «пысықтар». Іргелі ел атанған Тобықтының жақсылығы мен жақсыларын ақын қатты құрметтеген. Сүйікті баласы Әбдірахман мезгілсіз қайтыс болып, көңілі қайғы-шерге толған ақын «Бермеген колға, қайтесің...» деген жұбату жырында арғы қажы атасын: «Тобықтыны ел қылып, Басын жиып қурапты» деп мадақ тұтады, жаралы жүрегіне содан медеу тапқандай болады.<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref> == Болыстары == Тобықты елі 1824 ж. дейін бір ғана болыс болған. 1835 ж. Күшік тобықты, Мәмбетай тобықты болып бөлінеді де, кейінірек Күшік тобықтыдан [[Қоңыр-көкше болысы|Қоңыр-кекше болысы]] бөлініп шығады. == Тұлғалар == {{Div col|3}} # [[Абай Құнанбайұлы]] # [[Құдайберді Құнанбайұлы]] # [[Ғалий Әділбекұлы Әділбеков]] # [[Шәкәрім Құдайбердіұлы]] # [[Жанболат Башар]] # [[Хайдар Арыстанбекұлы Арыстанбеков]] # [[Әмина Ерғожақызы Өмірзақова]] # [[Әнет Баба]] # [[Манарбек Ержанов]] # [[Бейсенбай Жәнібекұлы]] # [[Бөжей Ералыұлы]] # [[Қадиша Бәзілқызы]] # [[Қараменде Шақаұлы]] # [[Көрпебай Боранбайұлы]] # [[Қаратай Сапақұлы]] # [[Базаралы Қауменұлы]] # [[Өскенбай Ырғызбайұлы]] # [[Еркежан Ибаққызы]] # [[Ербол Көмекбайұлы]] # [[Мадияр Тұсіпұлы]] # [[Мұса Аюбайұлы]] # [[Мүсірәлі Апыбайұлы]] # [[Мырзахан Бозымбайұлы]] # [[Әнет би]] # [[Өмірзақ Атаев]] # [[Асылбек Сүйіндікұлы]] # [[Дүтбай Уандықұлы]] # [[Мұздыбек Әбдікәрімов]] # [[Руслан Нұрбай]] # [[Дәуітәлі Стамбеков]] # [[Гүлбаһрам Имамбекқызы Тарабаева]] # [[Сейітхан Ахметұлы Исаев]] # [[Мұқаш Орынбаев]] # [[Гүлдана Ғалымқызы Сапарғалиева]] # [[Мамай Жұмағұлұлы]] # [[Амангелді Жұмағалиұлы Омаров]] Байтемір # [[Марат Өмірсерікұлы Әйнеков]] жуантаяқ # [[Саид Маратұлы Әйнеков]] жуантаяқ # [[Ұлбек Осбалаққызы Осбалақова]] # [[Жақия Шайжүнісов]] # [[Жәнібек Кәрменұлы Кәрменов]] бөкенші # [[Мамашәріп би]] (Көкше) # [[Жиренше Шоңқаұлы]] (КөтібақЫ) {{Div col end}} ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} {{Қазақ рулары}} [[Санат:Қазақ рулары]] [[Санат:Абай энциклопедиясы]] {{stub}} 2kgnmwdclt6kbzy3s158bq4rhhdmso6 Жыланды (Атырау облысы) 0 57039 3063960 2884953 2022-08-25T04:07:11Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жыланды |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =37 |lat_sec = 19 |lon_deg = 48 |lon_min =38 |lon_sec = 38 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені =Дыңғызыл ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1962 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 1876 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Жыланды}} '''Жыланды''' - [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Дыңғызыл ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 50 км жерде, [[Каспий маңы ойпаты]]ның оңтүстік-батысындағы шөлдік белдемнің шағылды құм арасында орналасқан. == Тарихы == Іргесі 1962 ж. осы маңдағы ұсақ ұжымшарларды біріктіру негізінде [[Құрманғазы Сағырбайұлы|Құрманғазы]] атындағы қой кеңшарын құруға байланысты қаланды. 1996 жылдан оның негізінде Жыландыда 26 шаруа (фермер) қожалықтары және 1 өндірістік кооператив жұмыс істейді. ==Халқы== Тұрғыны 1876 адам (2009).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> ==Инфраструктурасы== Жыландыда орта мектеп, "Айжан" бала бақшасы, мәдениет үйі, кітапхана, дәрігерлік-амбулаторлық пункт бар. Ауыл арқылы [[Атырау]] – [[Астрахан]] темір жолы және автомобиль жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] a9exmfd2yzbwsjkda5okc57omniieqi Сүйіндік (ауыл) 0 59770 3064007 2977966 2022-08-25T06:09:09Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Сүйіндік |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min =07 |lat_sec = 56 |lon_deg =47 |lon_min =40 |lon_sec =26 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округі |мекені = Сүйіндік ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1957 жыл |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 2113 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Сүйіндік}} '''Сүйіндік''' — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Сүйіндік ауылдық округі|өзімен аттас ауылдық округтің]] орталығы. Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] аулынан солтүстік-батысқа қарай 340 км жерде, [[Каспий маңы ойпаты]]ның солтүстік-батыс жағында орналасқан. == Сипаттама == Іргесі 1957 жылы тың жерлерді игеру кезінде ұсақ ұжымшарларды біріктіру негізінде қаланған. 1957 – 1996 жылдары асыл тұқымды [[қой]] өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығы болған. 1996 жылы кеңшар негізінде Сүйіндікте және округтегі [[Батырбек]], [[Егінқұдық]], [[Жалғызапан]], [[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]] ауылдарында “Сүйіндік” АҚ және бірнеше шаруа қожалықтары құрылды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия/ Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> ==Халқы== Тұрғыны 2113 адам (2009).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Сүйіндік орта мектебі — 1922 жылы ашылды. 1934-1935 ж оқу жылында 7 жылдық, 1960-1961 ж оқу жыылында орта мектепке айналды. Қазіргі мектеп ғимараты 1985 жылы пайдалануға берілді.<ref>https://syindik.kurmangazy-bb.kz/kz/mektep-turaly/tarikhy.html Мектеп тарихы</ref> * Сүйіндік ауылдық ауруханасы — 1960 жылдың бас кезінде ашылып, 1965 ж. 35 орын, 1970 ж. 50 орынға өсті.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. - 312 бет + 16 бет түрлі-түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-535-7</ref> * Сүйіндік ауылдық мәдениет үйі == Діни ұйымдар== * '''Бекмұханбет Халпе мешіті''' == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 39ozyft47697tjab7ydpayinknnrm38 Төменарық ауылдық округі 0 59907 3063865 2724981 2022-08-24T18:37:12Z Nurlybek07 122649 Мәлімет қостым wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Төменарық ауылдық округі |Облысы = Қызылорда облысы |Ауданы = [[Жаңақорған ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Төменарық]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 4069 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = +7 726 35 |Пошта индексі = }} '''Төменарық ауылдық округі''' – [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Төменарық]] ауылы кіреді. Орталығы – Төменарық ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, Х том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 4069 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жаңақорған ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы ауылдық округтері]] a922xngmv4vbyb4fon5lgt1a7untm09 Аққұм (Маяқұм ауылдық округі) 0 72242 3063854 2911698 2022-08-24T17:25:13Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққұм |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42|lat_min =56|lat_sec =33 |lon_deg =67|lon_min =53|lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы |ауданы = Отырар |кестедегі аудан = Отырар ауданы |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Маяқұм ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 0 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққұм}} '''Аққұм''' — [[Түркістан облысы]] [[Отырар ауданы]], [[Маяқұм ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шәуілдір]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 41 км-дей, округ орталығы - [[Маяқұм]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде, [[Сырдария]] өзенінің сол жағалык аңғарында, [[Сумарар]] көлінің оңтүстік-батысында қара жусан, дегелең, көкпек, бұйырғын басым өскен құмды, сортаңды, құмдақты-саздақты өңірде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 145 адам (90 ер адам және 55 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы тұрғылықты тұрғыны болмады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1957 жыл|1957]]-[[1996 жыл|96]] жылы қаракөл қойын өсіретін "Овцевод" кеңшарының бөлімшесі болған. Кеңшар негізінде Аққұмда шаруақожалықтары жұмыс істеді. Ауылды Сумарар, Шынниет, Бәйбіше, [[Ақдала (Отырар ауданы)|Ақдала]] қоныстары, Ақтамбет төбесі, Аққұм құмы, Қуанқұдық құдығы, Өгізсай құмы, т.б. қоршап жатыр.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Отырар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Отырар ауданы елді мекендері]] f60ryf0o8em3tnigjrmb6dpjqujoh7j Қабыршақты (ауыл) 0 90678 3063855 2780860 2022-08-24T17:26:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қабыршақты |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 11|lat_sec = 38 |lon_deg =50|lon_min =39|lon_sec =16 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Ақжайық ауданы |кестедегі аудан = Ақжайық ауданы{{!}}Ақжайық |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қабыршақты ауылдық округі{{!}}Қабыршақты |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Первомай'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1069 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қабыршақты''' (2018 жылға дейін - ''Первомай''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005239 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]], [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл, [[Қабыршақты ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев ауылынан]] батысқа қарай 40 км-дей жерде, [[Көшім (өзен)|Көшім]] жайылмасының сұлыбас, бетеге, еркекшөп өскен жазық, қуаң далалық белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1325 адам (659 ер адам және 666 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1069 адамды (553 ер адам және 516 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Іргесі [[1931 жыл]]ы ≪Первомай≫ кеңшарының құрылуына байланысты қаланды. [[1997 жыл]]дан кеңшар негізіңде Бірінші мамырда және [[Үшқұдық (Батыс Қазақстан облысы)|Үшқұдық]] ауылында 11 шаруа қожалығы мен серіктестік жұмыс істейді. == Инфрақұрылымы == Орта, бастауыш мектептер, дәрігерлік амбулаторлық және фельдшер-акушерлік пункттер бар. Тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақжайық ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақжайық ауданы елді мекендері]] 3qai9bhcesw542iaeiq4lcjfj9m0cpv Шағырлой 0 94560 3063832 2977973 2022-08-24T16:55:45Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Шағырлой |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 05|lat_sec = 09 |lon_deg =52|lon_min = 43|lon_sec =20 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Сырым ауданы |кестедегі аудан = Сырым ауданы{{!}}Сырым |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сарыой ауылдық округі{{!}}Сарыой |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Коминтерн'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =643 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Коминтерн}} '''Шағырлой''' ([[2007 жыл]]ға дейін – ''Коминтерн''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07Z0002985 Облыстағы кейбір ауылдық елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Сырым ауданы]]ндағы ауыл, [[Сарыой ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жымпиты]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 19 км-дей жерде, [[Жымпиты (өзен)|Жымпиты]] өзенінің оң жағалаулық аңғарындағы бетеге, боз, көкпек, жусан өскен бозғылт қоңыр, сортаңды қоңыр топырақты шөлейт белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1008 адам (485 ер адам және 523 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 643 адамды (318 ер адам және 325 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1957 жыл |1957]] -[[1997 жыл|1997]] жылдары Абай атындағы қой өсіру кеңшарының орталығы болған. Оның негізінде 1997 жылдан Коминтернде және округке қарасты Жаңақоныс, Көздіқара, Қызылтаң ауылдарында серіктестік пен 12 шаруа қожалығы құрылған. == Инфрақұрылымы == Орта, орталау, бастауыш мектептер, мәдениет үйі, клуб, 2 фельдшерлік-акушерлік және 2 дәрігерлік пункт бар. Тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref><ref>http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07Z0002985/compare</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырым ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырым ауданы елді мекендері]] hbk7ek9yd8rr5wcfjsg6q4dlpy3eu6p Қызылжар тауы 0 103638 3063768 2345561 2022-08-24T12:43:57Z Kaiyr 3134 «[[Санат:Шет ауданы географиясы|Шет ауданы географиясы]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау массиві |Атауы = Қызылжар тауы |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}}, [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]] жерінде |Тау жүйесі = [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа]] |Пайда болған кезеңі = [[Карбон кезеңі|Карбон]] |Аумағы = |Ұзындығы = 14-15 |Ені = 10-12 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 1043 |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Қызылжар''' - [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа]]ның оңтүстігіндегі тау. == Географиялық орны == [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]] жерінде орналасқан. [[Шажағай]], Сарыбұлақ өзендері аралығында. Абсолюттік биіктігі 1043 м. Батыстан шығысқа қарай 14-15 км-ге созылып жатыр, ені 10-12 км. == Геологиялық құрылымы == Төменгі [[Карбон кезеңі|тас көмір]] кезеңі жыныстарынан түзілген. Гранитті, жалаңаш жақпартасты келеді. == Өсімдігі == Адыр, жыра-сайларындағы құнарсыз топырақта селеу, бетеге, көпек, жусан өседі. Беткейлері мал жайылымы.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарағанды облысы таулары]] [[Санат:Шет ауданы географиясы]] qpa43qpvv31a4kch48o5ifycnxvq7bv Қызылтау (тау, Шет ауданы) 0 103642 3063767 2489387 2022-08-24T12:43:49Z Kaiyr 3134 «[[Санат:Шет ауданы географиясы|Шет ауданы географиясы]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{мағына|Қызылтау}} {{Тау |Түрі =Тау |Атауы = Қызылтау тауы |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |lat_dir = |lat_deg = 48|lat_min = 53|lat_sec = 58 |lon_dir = |lon_deg = 73|lon_min = 45|lon_sec = 40 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}}, [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]] жерінде, [[Қызылтау (Кәрім Мыңбаев ауылдық округі)|Қызылтау]] ауылынан батысқа қарай 10 км жерде |Тау жүйесі = [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = 10 |Ені = 5 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 1091 м |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Қызылтау''' - [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа]]ның орталық бөлігіндегі тау. ==Географиялық орны == [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]] жерінде, [[Қызылтау (Кәрім Мыңбаев ауылдық округі)|Қызылтау]] ауылынан батысқа қарай 10 км жерде орналасқан. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 10 км-ге созылып жатыр, енді жері 5 км. Абсолюттік биіктігі 1091 м (солтүстігінде Қызылтау тауы). == Геологиялық құрылымы == [[Карбон кезеңі|Тас көмір]] жүйесінің жыныстарынан түзілген. == Жер бедері мен өсімдігі == Беткейлері көлбеу, аз тілімделген. Аласа таулық қызыл қоңыр топырақ жамылғысында жусан, сұлыбас, боз, бетеге, қараған және т. б. өседі. Тау беткейі жайылымға пайдаланылады, аңғарында бірнеше қыстау және [[Кенесары хан|Кенесары]] құдығы бар.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref><ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарағанды облысы таулары]] [[Санат:Шет ауданы географиясы]] g781m3q1ippq9m91lwp85huy4gha8cf Қатысушы талқылауы:Kasymov 3 122375 3063992 3063530 2022-08-25T05:01:53Z Ұлы Тұран 120792 /* Үлгі:Компания */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, үлгі жасалыныпты. Координаттарын бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == [[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == [[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) p4jnbjqurho5lfutlpp8l3yzrpqyw7p 3064042 3063992 2022-08-25T08:54:18Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == <s>[[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06)</s> == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) <s><s>:: Сонда саған бір мақаланы дұрыстауға бес жыл да жетпейтін болды ма? Сен өзің неткен ұлу-адамсың! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:20, 2022 ж. тамыздың 13 (+06)</s></s> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) :Кеш жарық, мырза. Айтайын дегенім, көне қалашықтардың координаттарын мақалаға қосып шығайын деп едім. Сондай бір мақалаға [[Ақтөбе-Лаэти қалашығы]] қалашықтың координаттарын [[Үлгі:Coord]] үлгісімен жаздым. Барлығына осымен қоса берсем қате болып есептелмей ме екен? (<s>Ертең өшіріп тастап жүрсе</s>) [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:09, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :: Координаттарды [[Үлгі:Көне қалашық‎|мына үлгінің]] ішінде қолдануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:19, 2022 ж. тамыздың 12 (+06) :::{{@|Білгіш Шежіреші}} мұнда назар аударыңыз, бөлек жазғаннан көрі үлгінің ішінде болғаны әдемі көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:13, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) Бәрекелді, Ерден мырза. Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:31, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == [[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06) == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == [[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == [[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) == Үлгі:Метро == Қайырлы кеш, метро деген үлгіні қолдана алмадым, тіпті оны қою мүмкін емес! Алматы қаласының метро бекеттері туралы мақалаларға үлгі қойып шықсам ба деп едім, осы үлгі ауадай қажет боп тұр. Үлгіні қазақшаға аударып, түзетіп, дұрыстасаңыз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 20:41, 2022 ж. тамыздың 8 (+06) :Енді керек емес сияқты, Ерден Карсыбеков мырза Метро бекеті үлгісін жасап қойыпты. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:46, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) ::{{@|Ұлы Тұран}}Өте дұрыс болыпты, жалпы үлгілерді өздеріңіз де жасап үйренсеңіздер жақсы болып кетер еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:29, 2022 ж. тамыздың 9 (+06) == Lada == @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Неліктен сіз Lada парақшасын жойдыңыз? Мақала ретінде құрғым келді, бірақ қазақша Уикипедияға 100 рет өңдеу жасауым керек болды. Қазақша Уикипедияда Lada мақала жасап бере аласыз ба?[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 13:00, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) рахмет [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 12:58, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) :{{@|SSHTALBI}} инкубатор немесе зертханаға бастасаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]] Мен Жоба:Инкубатор/Lada бастадым, бірақ жобаны мақалаға айналдыру керек пе, соны сізден шешкім келеді. Қажет болса, оны түзетіңіз, содан кейін оны өзіңіз мақала жасаңыз [[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:54, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақалаларды біріктіруге ұсыныс == Кейде бір нәрсе туралы жазған екі мақала деген болады екен. "Жалпы ұлттық социал-демократиялық партия" және "Біріккен Танзания Республикасы" атты мақалаларды жоюға ұсыныс жасап жатырмын. Оларды "Жалпыұлттық социал-демократиялық партия" мен "Танзания" мақалаларымен біріктіру керек. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:52, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) Және де "Микеланджело Буонарроти" мен "Микеланждело" мақалалары да солай. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. тамыздың 13 (+06) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:10, 2022 ж. тамыздың 14 (+06) == Тағы бір мағынасыз өңдеме == Мен жаңартып жіберген [[Үлгі:Қазақстанның көне қалалары|мына үлгіге]] сенің жағаласқаның біршама орынсыз болған екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Мақаланы қалпына келтір == Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == FYI == A user has mentioned you on Jimbo's talk page on enwiki. [https://en.wikipedia.org/wiki/User_talk:Jimbo_Wales#Request_for_unlock You can see it here]. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 22:31, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) : {{@|Praxidicae}} Because this participant writes a complaint all the time, and I answer him, explain, he switches to another topic, humiliates me and responds rudely. I warned that if this continues, he will be blocked. If you notice then half of my discussion is written by him. Some he managed to remove. Member banned for 2 weeks --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:00, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) ::I figured as much, just wanted to let you know though. Hopefully he stops. [[Қатысушы:Praxidicae|Praxidicae]] ([[Қатысушы талқылауы:Praxidicae|талқылауы]]) 23:01, 2022 ж. тамыздың 20 (+06) {{@|Praxidicae}}, user unblocked [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:34, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) == Үлгі:Компания == Осы компания үлгісінің кодын өңдейін деп едім. Құрылған жылы орнына құрылды деген дұрыс болар. Сосын капитализация, ортаққор және тағы да басқа бөлімдерді қосамын. Бетті уақытша болса да тіркелген қатысушыларға аша аласыз ба? [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 11:01, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) == Қымыз жақсы мақала дәрежесін алды == Kasymov, сен бұл мақаланы қанша жақтырмасаң да, оны дамытуға қанша кедергі келтірсең де, ол бәрібір жақсы мақала болып таңдалды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:54, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 5t5ncxr59525w5nbzfcuhj26leitscc Apple Inc. 0 123472 3063945 2838497 2022-08-25T03:30:04Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}} [[Купертино]], [[АҚШ]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = электроника, ақпараттық технология |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} $65,23 млрд (2010 жыл) |операциялық кіріс = |таза табысы = {{өсім}} $25,922 млрд (2011 жыл) |қызметкерлер саны = 60,4 мың (2011 жыл) |басшы компания = |бағынышты компания = |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[Планшеттік компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарламалық қамтамасыз ету|бағдарламалар]] өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] a0nvqj29rs4vqwkl4c92x5j1vjgnwm8 3063948 3063945 2022-08-25T03:33:34Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} $65,23 млрд (2010 жыл) |операциялық кіріс = |таза табысы = {{өсім}} $25,922 млрд (2011 жыл) |қызметкерлер саны = 60,4 мың (2011 жыл) |басшы компания = |бағынышты компания = |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[Планшеттік компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарламалық қамтамасыз ету|бағдарламалар]] өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] hzgzoyexu1aup7jy9plqtxrecytenjz 3063950 3063948 2022-08-25T03:36:06Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} $65,23 млрд (2010 жыл) |операциялық кіріс = |таза табысы = {{өсім}} $25,922 млрд (2011 жыл) |қызметкерлер саны = 60,4 мың (2011 жыл) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшеттік компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарламалық қамтамасыз ету|бағдарламалар]] өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] h1jdty1gjq2m5eair1ocg3o07lv0ul1 3063952 3063950 2022-08-25T03:39:22Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} $65,23 млрд (2010 жыл) |операциялық кіріс = |таза табысы = {{өсім}} $25,922 млрд (2011 жыл) |қызметкерлер саны = 60,4 мың (2011 жыл) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарламалық қамтамасыз ету|бағдарламалар]] өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] fusn51z8oa02ff5q09l66rlqeytsd0s 3063955 3063952 2022-08-25T03:48:36Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} $65,23 млрд (2010 жыл) |операциялық кіріс = |таза табысы = {{өсім}} $25,922 млрд (2011 жыл) |қызметкерлер саны = 60,4 мың (2011 жыл) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарлама]]лар өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] t8sizcclgmpg8gimdh9w4h885b12k0k 3063963 3063955 2022-08-25T04:15:35Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} 366 млрд $ (2021) |операциялық кіріс = {{өсім}} 109 млрд $ (2021) |таза табысы = {{өсім}} $25,922 млрд (2011 жыл) |қызметкерлер саны = 60,4 мың (2011 жыл) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарлама]]лар өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] 78nvx57fgf8ph6t7fznaii6t1yh2i5z 3063966 3063963 2022-08-25T04:18:36Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} 366 млрд $ (2021) |операциялық кіріс = {{өсім}} 109 млрд $ (2021) |таза табысы = {{өсім}} 94,7 млрд $ (2021) |қызметкерлер саны = 154 мың адам (2021) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарлама]]лар өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] r8n4wfn7ypz7vkordvr9pus0qb7san3 3063967 3063966 2022-08-25T04:19:57Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Apple Inc. |логотипі = Apple Computer Logo 2011.png |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|AAPL}} |қызметі = |ұраны = Think Different<br>({{lang-kk|Басқаша ойлаңыз}}) |құрылды = [[1976 жыл|1976]] |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = [[Стив Джобс]], [[Стив Возняк]], [[Рональд Уэйн]]<ref>{{cite book| last = Linzmayer| first = Ronald W.| title = Apple Confidential: The Real Story of Apple Computer, Inc.| publisher = No Starch Press| year = 1999| url = http://extras.denverpost.com/books/chap0411h.htm}}</ref> |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}, [[Купертино]] |басты адамдары = [[Тим Кук]] |саласы = [[электроника]], [[ақпараттық технология]] |өнімі = дербес компьютер, планшет, ұялы телефон, аудиоплеер |айналым = {{өсім}} 366 млрд $ (2021) |операциялық кіріс = {{өсім}} 109 млрд $ (2021) |таза табысы = {{өсім}} 94,7 млрд $ (2021) |қызметкерлер саны = {{өсім}} 154 000 адам (2021) |басшы компания = |бағынышты компания = |аудитор = [[Ernst & Young]] |сайты = {{URL|apple.com}} }} '''Apple Inc.''' ({{IPA|ˌæp(ə)lˌɪŋk}}, {{lang-kk|Әппл}}) — [[дербес компьютер|дербес]] және [[планшет компьютер|планшетті]] компьютерлер, [[MP3-плеер|аудиоплеерлер]], [[ұялы телефон|телефондар]] мен [[бағдарлама]]лар өндіруші [[АҚШ|американдық]] [[корпорация]]. Дербес компьютерлер жасау саласында пионер компания.<ref name="znakomtes">Знакомьтесь: компьютер // Под ред. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. ISBN 5-03-001147-1</ref>. Бас пәтері — [[Калифорния]] штатындағы [[Купертино]] қаласында. Компанияның ең танымал өнімдері компьютердің [[Macintosh]] желісі, [[iPod]], [[iPhone]] және [[iPad]]. 2011 жылдың тамыз айында Apple компаниясы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша ең қымбат компания болып танылған. [[1976 жыл]]ы 1 сәуірде Калифорнияның Купертино қаласында негізі қаланған, [[1977 жыл]]дың 3 қаңтарында корпорация ретінде тіркелген. 30 жыл бойы компанияның атауы Apple Computer, Inc. болған, [[2007 жыл]]ы 9 қаңтарда "Computer" сөзі алынып тасталады. == Тарихы == Корпорацияның негізін [[Стив Джобс]], [[Стив Возняков]] және [[Рональд Уейн]] салған. Возняков өзі құрастырып шыққан компьютер алғаш рет көпшілікке [[Homebrew Computer Club]]-ында көрсетілген. Бұл [[Apple I]] дербес компьютері болатын. Бұған дейін [[1974 жыл]]ы «[[Альтаир 8800]]» компьютерлері шыққан еді, алайда олар жеке компьютер ретінде техникалық жағынан біліктілігі жоқ болған. 1976-1977 жылдары бірнеше фирмалар алғашқы жеке қолданыстағы компьютерлерді шығара бастаған, 1977 жылдары [[Commodore]] және [[Tandy Radio Shack]] компанияларының компьтерлері мыңдап сатылған, дегенмен де 1970 жылдардың аяғында 1980 жылдардың басында Apple II компьютерлері әлем бойынша миллиондаған данасымен таралады. [[1980 жыл]]дары Apple тарихында [[Apple IIІ]] жобасына шығарылуына қатысты сәтсіз болады. [[1981 жыл]]ы Возняк жол апатына ұшырап уақытша жұмысын ысырып қояды. Осы кездегі Apple IIІ-тің сатылымына қатысты шыққан қиыншылықтар үшін Джобсқа 40 қызметкерін жұмыстан босатуға тура келеді. Баспасөздерде компанияның жақын арада жабылуы жайлы сөзздер қозғалады. Тұғырықтан шығу үшін [[1983 жыл]]ы Джобс [[Джона Скалли]] компания президенті қызметіне шақырады. Алайда Джобс пен Скаллидің қарым-қатынастары жақсы болмайды. [[1984 жыл]]ы Apple фирмасы өзінің алғашқы жаға 32-разрядты Macintosh компьютерін ұсынады. Ары қарай компания осы компьютердің серияларын шығарумен айналысады. Macintosh компьютерлері фирмалық операциялық жүйемен жабдықталған [[Motorola]] процессорлары негізінде шығарылған. [[1985 жыл]]ы АҚШ-тың президенті [[Рональд Рейган]] техникалық үдерістің дамуына үлес қосқаны үшін Джобс пен Везнякты медалдармен марапаттайды. [[2001 жыл]]ы 23 қазанда Apple iPod аудиоплейерін шығарады. Ол үлкен сұранысқа ие болып, портативті музыкалық плейерлердің нарығында көшбасшыға айналады. [[2009 жыл]]ғы қыркүйек айында жүргізілген санақ бойынша 220 миллионнан астам iPod сатылған. [[2007 жыл]]дың қаңтар айында фирма сенсорлы iPhone смартфондарын ұсынып, [[2010 жыл]]ы нарыққа iPad планшетті компьютерін шығарады. Осы жаңа өнімдерді шығару арқасында Apple өзінің қаржылық жағдайын біршама жақсартып алып, [[2011 жыл]]ы әлемдегі нарықтық капитализация бойынша, [[ExxonMobil]] мұнай компаниясын басып озып, ең қымбат компанияға айналған. == Атауы == Фирманың атауы {{lang-en|apple}} ('алма'') сөзінен шыққан, мекемнің логотипінде да алма қолданылады. «Apple» атауын Стив Джобс берген. Бұған дейін ол алма фабрикасында жұмыс істеп, жеміс диетасында отырған болатын. Джобс бұл сөзді құлаққа жағымды естіледі деп санаған, сонымен қатар фирманың атауы телефон кітабында «[[Atari]]» компаниясының алдында келеді.<ref>Знакомьтесь: компьютер. Пер. с ағылш. Под ред. и с предисл. В. М. Курочкина. — М.: Мир, 1989. — 240 с, ил. ISBN 5-03-001147-1</ref> '''Macintosh''' — АҚШ-та сатылатын алма түрі - [[Стив Джобс]] келгенге дейін Macintosh жобасының жетекшісі [[Джеф Раскин]]нің сүйікті алма түрі болатын. == Логотипі == Apple-дің ең бірінші логотипін Р.Уейн шығарған. Бұл [[Исаак Ньютон]]ның алма ағашының астында отырған бейнесі болған. Кейін [[Роб Джанофф]] бір жағы тістелген, кемпірқосақ түстес алманың суретін ұсынып, ол 1976 жылдан [[1998 жыл]]ға дейін қолданылған. Кейін алманың түсі қараға өзгертіледі. Бұл логотип 1998 жылдан бері қолданылып келеді. == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы == Apple фирмасының мәліметтер жинақтауыштарды басқару архитектурасы (Архитектура управления носителем фирмы; Apple Apple Media Control Architecture (АМСА) — Macintosh дербес компьютері базасында мультимедиа жүйесіне арналған Apple фирмасының архитектурасының стандарты. == Apple sound chip == Apple sound chip (ASC) - Macintosh дербес компьютеріне арналған Apple фирмасының дыбыстық микросхемасы. Archie – [[Интернет]] желісінің [[FTP]] хаттамалары арқылы файлдарды іздеуге арналған қызмет ету (индекстік) жүйесі. Archie серверлері ауықауық [[FTP]] серверлерімен байланысып, файлдар туралы мәліметтер жинап отырады.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов.– Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> Apple өзінің гаджеттерінде интернетте радио тыңдау мүмкіндігін қосты.<ref>[https://radiogo.ru/news/683-teper-slushat-onlajn-radio-mogut-i-polzovateli-apple.html Енді Apple пайдаланушылары онлайн радионы тыңдай алады.]</ref> == Жеке меншік иелері және басшылығы == Apple – бұл көпшілік компаниясы, оның акциялары [[NASDAQ]] биржасында және [[Лондонның қор биржасы]]нда сатылады. 2011 жылдың басында сатылған акциялардың жалпы саны 921,28 млн шт. құраған. 2011 жылдың наурыз айында нарықтық капитализация бойынша компания 309,5 млрд долларға бағаланған. '''Жоғарғы менеджмент''' # [[Тим Кук]] – 2011 жылдың тамыз айынан бері [[СЕО]], бұрынғы басты операция бөлімінің директоры (1998-2011) # [[Скотт Форсталл]] ({{lang-en|[[Scott Forstall]]}}) - iOS Software бірінші вице президенті # [[Джонатан Айв]] ({{lang-en|[[Jonathan Ive]]}}) – өндірістік дизайнның бірінші вице-президенті # [[Роб Джонсон]] – бөлшектік бизнестің бірінші вице-президенті # [[Боб Мэнсфильд]] - Mac Hardware Engineering бірінші вице-президенті # [[Питер Оппенгеймер]] ({{lang-en|[[Peter Oppenheimer]]}}) – бірінші вице-презижент және басты қаржы директоры # [[Филипп Шиллер]] ({{lang-en|[[Philip Schiller]]}}) – Apple-дің бүкіл әлемдік маркетингі бойынша бірінші вице-президенті # [[Брюс Сьюэлл]] – бірінші вице-президент және басты заң кеңесшісі # [[Джефф Уильямс]] – бірінші вице-президент және операционист '''Компания тарихындағы басты тұлғалар''' СЕО * Майкл Скотт — бірінші CEO 1977 жылдан бастап 1981 жылға дейін * Майк Марккула: 1981—1983 * Джон Скалли: 1983—1993 * Майкл Шпиндлер: 1993—1996 * Гил Амелио: 1996—1997 * Стив Джобс: 1997—2011 * Тим Кук: 2011 жылдан бері == Қызметі == Компания өнімдерінің бір бөлігін өзіне тиесілі дүкендер желісі арқылы сатады (барлығы 324 дүкен, [[АҚШ]]-та, [[Канада]]да, [[Жапония]]да, [[Ұлыбритания]]да және т.б. елдерде). Қазіргі таңдағы Apple компаниясының негізгі өнімдері: iPhone ұялы телефондары, iPad планшетті компьютерлері, [[MacBook Pro]], [[MacBook Air]], [[Mac mini]], [[iMac]], [[Mac Pro]] дербес компьютерлері, [[Thunderbolt Display]] компьютер мониторлары, [[Mac mini Server]], [[Mac Pro Server]] серверлері, [[Apple TV]] мультимедиялық ойнатқышы, [[iPod shuffle]], [[iPod nano]], [[iPod classic]] және [[iPod touch]] ықшамды мультимедиа-плейерлері және т.б. Сонымен қатар компания осы өнімдерге қатысты аксессуарларды және бағдарламалық қамтамасыз етуді де шығарады. Қызметкерлерінің жалпы саны (2010 жылғы) 46,6 мың адамды құрайды. == Сот ісі == 2009 жылы [[Nokia]] компаниясы Apple-ды iPhone аппаратын шығаруға қатысты 10 патентін ұрлап алды деп айып тағады. Нәтижесінде Apple компаниясы кінәлі деп саналып, Nokia-ға өтем төлеп және алдағы уақытта компанияға аударымдар төлеп отырады. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Apple Inc.}} * [http://www.apple.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} {{Apple}} {{Apple компаниясының бағдарламалық қамтамасыз етуі}} {{Ақпараттық технологиялармен айналысатын компаниялар}} [[Санат:Технология компаниялары]] [[Санат:Алфавит бойынша компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:Ақпараттық технологиялар]] [[Санат:Apple]] jsegcacviq3qd7r8ywryikos7cphcp0 Петер Симон Паллас 0 137288 3063820 2966351 2022-08-24T16:35:44Z Muzaffar Turgunov 120280 wikitext text/x-wiki {{Ғалым |Есімі = Петер Симон Паллас |Шынайы есімі = {{lang-de|Peter Simon Pallas}} |Суреті = Pallas PS by Tardier grey.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |туған күні = 22.9.1741 |туған жері = [[Берлин]], [[Германия]] |Қайтыс болған күні = 8.9.1811 |Қайтыс болған жері = [[Берлин]], [[Германия]] |Азаматтығы = [[Сурет:Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg|33px|left|Пруссияның Туы(1803)]][[Пруссия Патшалығы]] |Ғылыми аясы = [[зоология]], [[ботаника]], [[география]], [[геология]], [[этнография]], [[филология]] |Жұмыс орны = [[Ресей]] |Ғылыми дәрежесі = |Ғылыми атағы = |Альма-матер = Галльс университеті, Гёттинген университеті |Ғылыми жетекші = |Атақты шәкірттері = Василий Фёдорович Зуев, Никита Петрович Соколов |Несімен белгілі = оқымысты-энциклопедист, саяхатшы |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Қолтаңба ені = |Сайты = |Уикиқайнар = |Туған күні=1741 жыл 22 қырқүйек}} '''Петер Симон''' ('''Пётр-Симон''') '''Паллас''' ({{lang-de|Peter Simon Pallas}}; 1741—1811) — танымал неміс және орыс оқымысты-энциклопедисті, табиғат зерттеушісі, жаратылыстанушы, [[XVIII]]—[[XIX]] ғасырлардағы саяхатшы. == Биографиясы== === 1768-1774 жылдардағы Ресейлік экспедициялар=== === Экспедици қорытындылары === === Кейінгі ғылыми жұмыстар === 1777 жылы Паллас Ресей империясыны топографиялық бөлімінің мүшесі болып бекітілді, 1782 жылы - әріптестер кеңесшісі, 1786 жылы Адмиралгейтс - әріптестеріне тарихи граф болып қызмет етті. Әр алуан саланың зерттеу жұмыстарымен айналысуды ары қарай жалғастыра берді. [[Сурет:Palas home.jpg|thumb|left|200px| Сиферопольдағы Паллас үйі. Салгирка бағы.]] === Жеке өмірі === Паллас үш мәрте үйленген болатын. 1767 жылы 26 жасында күйеуінен кетіп, Палласты Еуропалық Ресей мен Оралға жасаған экспедициясы кезінде бірге жүрген неміс генералының зайыбымен азаматтық неке құрды, 16 жыл өткен соң ерлі-зайыптылар заңды некеге отырған еді, бұл уақытта олардың қызы Альбертина 9 жасқа толған. Некеге тұрған сәттен кейін үш күн өткен соң, зайыбы Паллас дүние салды. Палластың екінші әйелі өзінен бірнеше жас кіші Каролина (Катарине Ивановна Польман) бала сүймей, бірінші некесінен туған Альбертинені ертіп оңтүстік саяхаттарға бірге барып жүрді == Палластың ғылыми ізденістерінің маңызы== [[Сурет:Riesenseeadler.jpg|thumb|200px|left|{{bt-ruslat|Белоплечий орлан|Haliaeetus pelagicus}}, Палластың алғашқы сипаттамасы. «Zoographia rosso-asiatica» ([[1811]])]] Өзінің көптеген баспа жұмыстарында Паллас саяхатшы, зоолог, ботаник, палеонтолог, минералог, геолог, топограф, географ, медик, этнолог, археолог, филолог және шаруашылық иесі және технолог ретінде қолтаңбасын қалдырды. Оның осы бір сан алуан мамандығына қарамастан, оның ғылымға үстірт қарамай, нағыз энциклопедист болғанын білуге болады. == Паллас құметіне берілген атаулар== === Жануарлар түрлері=== * Amicula pallasii Middendorff, 1847 — Паллас амикуласы , * Callosciurus erythraeus Pallas, 1779 — палласова белка (ағылш. Pallas's squirrel); * Deracantha onos Pallas, 1772 — толстун Палласа, или палласов толстун, * Emberiza pallasi Cabanis, 1851 — полярная овсянка (ағылш. Pallas's Reed Bunting), * Glossophaga soricina Pallas, 1766 — длинноязыкий, или землеройковидный, листонос, или землеройкообразный длинноязыкий вампир (ағылш. Pallas's long-tongued bat); * Haliaeetus leucoryphus Pallas, 1771 — орлан-долгохвост (ағылш. Pallas's Sea eagle), * Larus ichthyaetus Pallas, 1773 — черноголовый хохотун (ағылш. Pallas's Gull), * Locustella certhiola Pallas, 1811 — певчий сверчок (ағылш. Pallas's Grasshopper Warbler), * Molossus molossus Pallas, 1766 — свободнохвостая бульдоговая летучая мышь (ағылш. Pallas' free-tailed bat), * Nyctimene cephalotes Pallas, 1767 — большеголовый трубконосый крылан (ағылш. Pallas's tube-nosed fruit bat), * Ochotona pallasi Gray, 1867 — палласова, или монгольская, пищуха (ағылш. Pallas's pika), * Otocolobus manul, или Felis manul Pallas, 1776, — манул, или палласов кот (ағылш. Pallas's Cat); * Phalacrocorax perspicillatus Pallas, 1811 — стеллеров, палласов, или очковый, баклан (ағылш. Pallas's Cormorant), * Phylloscopus proregulus Pallas, 1811 — корольковая пеночка (ағылш. Pallas's Warbler), * Syrrhaptes paradoxus Pallas, 1773 — саджа, или копытка (ағылш. Pallas's Sandgrouse). === Өсімдіктер тұқымы=== * {{Bt-latrus|Petrosimonia|aut=[[Bunge (ботаник)|Bunge]]|txt=|Петросимония}}<ref>[[Бунге, Александр Андреевич|Александр Андреевич Бунге]], наводя систематический порядок в этой группе растений, часть видов, описанных Палласом, отнёс в новый род — [[Петросимония]], тем самым увековечив имя Петра Симона Палласа, намекая на причины возникновения видовых эпитетов. Так и растёт по солонцам южной Сибири [[Петросимония трёхтычиночная]], ставшая средством в идейном противоборстве двух ботанических титанов. (Из книги «Арабески ботаники» А. Н. Куприянова (2003).)</ref>, [[семейство]] [[Маревые]], * {{Bt-latrus|Neopallasia|aut=[[Poljakov]]|txt=|Неопалласия}}, семейство [[Астровые]]. === Өсімдіктер түрлері === * {{Bt-latrus|Erysimum pallasii|aut= ([[Pursh]]) [[Fernald]]|txt=|Желтушник Палласа}} ({{lang-en|Pallas' wallflower}}) * {{Bt-latrus|Hyacinthella pallasiana|aut= ([[Steven]]) [[Losinsk.]]|Гиацинтелла Палласа|Гиацинтик Палласа}} {{Bt-latrus|s=2|Hyacinthus pallasianus|aut=[[Steven]]|Гиацинт Палласа}} * {{bt|Lonicera caerulea|subsp=pallasii|([[Ledeb.]]) [[Browicz]]}}, или {{Bt-latrus|Lonicera pallasii|aut=[[Ledeb.]]|txt=|Жимолость Палласа}} * {{Bt-latrus|Malus orientalis|aut= ([[Uglitzk.]]) [[ex (таксономия)|ex]] [[Juz.]]|txt=|Яблоня палласова|Яблоня сибирская}} * {{Bt-latrus|Pinus pallasiana|aut=[[D.Don]]|txt=|Сосна Палласа}}, или {{Bt-latrus|Pinus taurica|aut=|txt=[[hort.]]|Сосна крымская}} * {{Bt-latrus|Ranunculus pallasii|aut=[[Schltdl.]]|txt=|Лютик Палласа}} ({{lang-en|Pallas' buttercup}}) === Топонимдер мен басқа да нысандар=== == Негізгі баспа еңбектері== Филолог ретінде Паллас «Linguarum totius Orbis vocabularia comparativa. Sectio Linguas Eur. et Asiae complexa» (СПб., 1786—1789, 2 бөлімде) еңбегін жарыққа шығарды. Сол сияқты «Stralsundisches Magazin» жаратылыстану тарихы журналының бірінші томын (6 шығарылым) редакциялады.(Берлин және [[Штральзунд]], 1767—1770). Палластың аса маңызды шығармалары: * «Dissertatio inauguralis de infestis viventibus infra viventia» (Лейден: Lugduni Batavorum, [[1760]]).{{ref-la}} * «Elenchus zoophytorum, sistens generum adumbrationes generaliores et specierum cognitarum succinctas descriptiones, cum selectis auctorum synonymis» (Гаага (Den Haag): van Cleef, [[1766]]).{{ref-la}} * «Miscellanea zoologica, quibus novæ imprimis atque obscuræ animalum species describuntur et observationibus iconibusque illustrantur» (Гаага, 1766).{{ref-la}} * «Spicilegia zoologica» (Берлин, [[1767]]—[[1777]]).{{ref-la}} * «Lyst der Plant-Dieren, bevattende de algemeene schetzen der geslachten en korte beschryvingen der bekende zoorten» (Утрехт (Utrecht): van Paddenburg & van Schoonhoven, 1768).{{ref-nl}} * «De ossibus Sibiriae fossilibus, craniis praesertim Rhinocerotum atque Buffalorum, observationes» («Novi Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», XIII, СПб., [[1768]]).{{ref-la}} * «Naturgeschichte merkwürdiger Thiere» (Берлин, [[1769]]—[[1778]]).{{ref-de}} * «Dierkundig mengelwerk, in het welke de nieuwe of nog duistere zoorten van dieren, door naauwkeurige afbeeldingen, beschryvingen en verhandelingen opgehelderd worden» (Утрехт: van Paddenburg & van Schoonhoven, 1770).{{ref-nl}} * «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs» (СПб., 1771—1801).{{ref-de}} * «Merkwürdigkeiten des Morduanen, Kasaken, Kalmücken, Kirgisen, Baschkiren etc.» («Достопримечательности [[Мордва|мордвы]], [[Қазақ]]тар, [[Калмыки|калмыков]], [[Киргизы|киргизов]], [[Башкиры|башкир]] и др.», [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурт]] и Лейпциг, [[1773]]—[[1777]], в 3 томах).{{ref-de}} * «[[Flora Rossica (книга Палласа)|Flora Rossica]]» (СПб., [[1784]]—[[1788]], в 2 частях).{{ref-la}} * «Observations sur la formation des montagnes et sur les changements arrivés au Globe, particulièrement à l’Empire de Russie» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., [[1777]]).{{ref-fr}} * «Novae species Quadrupedum e Glirium ordine» ([[Эрланген]], [[1778]]).{{ref-la}} * «Mémoires sur la variation des animaux» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., [[1780]]).{{ref-fr}} * «Каталог растениям, находящимся в Москве в саду его превосходительства действительного статского советника и Императорского Воспитательного дома знаменитого благодетеля, [[Демидов, Прокофий Акинфиевич|Прокофия Акинфиевича Демидова]], сочинённый П. С. Палласом, академиком санкт-петербургским» (СПб., [[1781]]).{{ref-ru}}{{ref-la}} * «Icones Insectorum praesertim Rossiae Sibiriaeque peculiarium» (Эрланген, [[1781]]—[[1806]], в 4 выпусках).{{ref-la}} * «Tableau physique et topographique de la Tauride» («Nova Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», X, СПб., [[1792]]).{{ref-fr}} * «Bemerkungen auf einer Reise in die südlichen Statthalterschaften des Rußischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794» (Лейпциг, [[1799]]—[[1801]]){{ref-de}} и «Travels through the southern provinces of the Russian Empire» (Лондон, [[1802]], в 2 томах; «Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства»){{ref-en}}. * «Species Astragalorum descriptae et iconibus coloralis illustratae» (Лейпциг, [[1800]]).{{ref-la}} * «Illustrationes plantarum imperfecte vel nondum cognitarum» (Лейпциг, [[1803]]).{{ref-la}} * «Zoographia rosso-asiatica» (СПб., [[1811]], в 3 томах).{{ref-la}} Переведены и изданы на русском языке: * [http://runivers.ru/lib/book4739/ «[[Путешествие по разным провинциям Российского государства]]» (СПб., [[1773]]—[[1788]]; первая часть вышла вторым изданием в [[1809 год]]у).] * «Описание растений Российского государства, с их изображениями» (СПб., [[1786]]; переиздана в типографии Корнильева в Тобольске в [[1792 год]]у). * «Сравнительные словари всех языков и наречий, собранные [[десница|десницей]] Всевысочайшей особы императрицы Екатерины II» (СПб., [[1787]]—[[1789]], в 2 томах; второе издание вышло в 4 томах под названием «Сравнительный словарь всех языков и наречий, по азбучному порядку расположенный» в [[1790]]—[[1791 год]]ах). * «Краткое физическое и топографическое описание Таврической области» (СПб., [[1795]]). * «Перечень дикорастущих растений Крыма» ([[1797]]; описание 969 видов местной флоры). * Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия XVIII в. глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, [[1989]]. * Научное наследие П. С. Палласа. Письма. [[1768]]—[[1771]] жж. / Сост. В. И. Осипов. Пер. с нем. В. И. Осипова и Г. И. Фёдоровой. — Санкт-Петербургский филиал Архива [[Российская академия наук|РАН]]. — СПб.: Тиалид, [[1993]]. * {{кітап|авторы=Паллас П. С.|часть=|заглавие=Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства|оригинал=|сілтеме=http://imwerden.de/cat/modules.php?name=books&pa=showbook&pid=1975|жауапты=Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва|басылым=|орны=М.|баспа=Наука|жыл=1999|томы=|беттері=|бет=246|серия=|isbn=|тираж=}} На русском языке публиковались также переводы некоторых других статей и работ Палласа<ref>См. их перечисление в статье Н. В. Бойко и Н. К. Ткачёвой [http://vostlit.by.ru/Texts/rus6/Pallas/2vved.htm «Пётр Симон Паллас на русском языке»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, подготовленной в качестве введения к изданию: Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, [[1999]]. — 246 с.</ref>. == Электронды көшірмелері == [http://gallica.bnf.fr/scripts/catalog.php?Mod=i&Titre=&FondsTout=on&FondsTxt=on&FondsImp=on&FondsPer=on&FondsImg=on&FondsAud=on&FondsMan=on&Auteur=Pallas&Sujet=&RPT= 16 документов] произведений Палласа находятся в базе данных [http://gallica.bnf.fr/ Gallica Национальной библиотеки Франции]{{ref-fr}}: * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k61652b «Spicilegia zoologica quibus novae imprimis et obscurae animalium species… illustrantur» (1767—1780).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k98991c «Spicilegia zoologica : quibus novae imprimis et obscurae „Animalium species“ iconibus, descriptionibus atque commentariis illustrantur» / cura P.S. Pallas (1769).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k973339 «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Erster Theil / P.S. Pallas,… (1771)]{{ref-de}} («Путешествия по разным провинциям Российского государства»). * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97334n «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Zweiter Theil / P.S. Pallas,… (1773).]{{ref-de}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k973350 «Reise durch verschiedene Provinzen des rußischen Reichs». Dritter Theil / P.S. Pallas,… (1776).]{{ref-de}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97040r «Novae species quadrupedum e glirium ordine : cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium» / auctore Petro Sim. Pallas,… (1778).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k96903s «Enumeratio plantarum quae in horto viri illustris atque excell. Dni. Procopii a Demidof…» / recensente P.S. Pallas,… (1781).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k99219z «Icones insectorum praesertim Rossiae Sibiriaque…» / Petrus Simon Pallas,… (1781).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97364x «Flora rossica : seu Stirpium imperii rossici per Europam et Asiam indigenarum descriptiones et icones, jussu et auspiciis Catharinae II, Augustae». Tomi 1 / ed. P.S. Pallas (1784).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97365x «Flora rossica : seu Stirpium imperii rossici per Europam et Asiam indigenarum descriptiones et icones, jussu et auspiciis Catharinae II, Augustae». Tomi I. Pars II / ed. P.S. Pallas (1788).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97577g «Species astragalorum descriptae et iconibus coloratis illustratae» / a P.S. Pallas,… (1800).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k974327 «Illustrationes plantarum imperfecte vel nondum cognitarum : cum centuria iconum» / Petro Simone Pallas,… (1803).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97024h «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus I / auctore Petro Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97025v «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus II / auctore Petro Pallas,… (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k970266 «Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum». Tomus III, «Animalia monocardia seu frigidi sanguinis imperii Rosso-Asiatici» / recensente P.S. Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97027j «Icones ad zoographiam Rosso-Asiaticam» / auctore P.S. Pallas (1811).]{{ref-la}} * [http://runivers.ru/lib/book4739/ ''Паллас Петр Симон'' Путешествие по разным провинциям Российского Государства: В 3 ч.: в 5 кн.; атлас — СПб.: Императорская Академия Наук, 1773-1788.] на сайте [[Руниверс]].{{ref-ru}} Репринт первой части «Путешествия по разным провинциям Российского государства» на немецком языке с предисловием Дитмара Хенце (Dietmar Henze) имеется на сайте [http://www.mosquitocatalog.org/pdfs/098700-0.pdf Walter Reed Biosystematics Unit] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080229083534/http://www.mosquitocatalog.org/pdfs/098700-0.pdf |date=2008-02-29 }}, Walter Reed Army Institute of Research, [[АҚШ]]: * «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs». Erster Theil. ([[1771]]) ([[1967]] reprint, Akademische Druck- und Verlagsanstalt, Graz, Austria).{{ref-de}} Кроме того, тексты следующих изданий на русском языке доступны на сайте [http://www.vostlit.info/haupt-Dateien/index-Dateien/P.phtml «Восточная Литература — библиотека текстов Средневековья»]: * Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия [[XVIII век|XVIII в.]] глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, [[1989]]. * Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, [[1999]]. — 246 с. а также на сайте [http://archeo.ulgrad.ru/ «Древности Симбирского края»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132707/http://archeo.ulgrad.ru/ |date=2007-09-28 }}: * [http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Pallas.htm Письма и рапорты, написанные П. С. Палласом в [[1768]]−[[1769]] жж. во время путешествия по Поволжью.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208191936/http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Pallas.htm |date=2008-12-08 }} (Выдержки из сборника: Научное наследие П. С. Палласа. Письма. [[1768]]—[[1771]] жж. / Сост. В. И. Осипов. Пер. с нем. В. И. Осипова и Г. И. Фёдоровой. — Санкт-Петербургский филиал Архива РАН. — СПб, Тиалид, [[1993]].) == Сілтемелер == {{commons|Peter Simon Pallas|Паллас, Петер Симон}} * [http://www.free-time.ru/razdels/!anzikl/p_3.html Биографический очерк] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080504134532/http://free-time.ru/razdels/!anzikl/p_3.html |date=2008-05-04 }} на сайте [http://www.free-time.ru/ Free-Time!] * [http://www.trubagaz.ru/issue-of-the-day/imenem-geografa-pallasa/ Именем географа Палласа: о структуре Палласа в Черном море] * [http://darwin.museum.ru/old_events.asp?70 «Петер Симон, Пьер Симон, Пётр Семёнович Паллас» (к 260-летию со дня рождения великого исследователя России)]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — краткая справка и описание выставки [[2001 год]]а на сайте [[Государственный Дарвиновский музей|Государственного Дарвиновского музея]] * Статья [http://www.vokrugsveta.com/S4/proshloe/pallas.htm «Пётр-Симон Паллас»] на сайте журнала [http://www.vokrugsveta.com/ «Вокруг Света»] * Статья [http://region.krasu.ru/people/pallas «Паллас Пётр Симон»] на сайте [http://region.krasu.ru/ «Мой Красноярск»] * [http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Lepechin/predislovie.htm «Паллас и Лепёхин в Симбирской провинции»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132633/http://archeo.ulgrad.ru/Russian/18vek/Lepechin/predislovie.htm |date=2007-09-28 }} — статья В. А. Гуркина на сайте [http://archeo.ulgrad.ru/ «Древности Симбирского края»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928132707/http://archeo.ulgrad.ru/ |date=2007-09-28 }} * http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/12/pallas.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070824093412/http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/12/pallas.htm |date=2007-08-24 }} («Ботанические и зоологические коллекции и рисунки Петера Симона Палласа ([[1741]]—[[1811]])») — статья А. К. Сытина ([[1999]]) на сайте [http://herba.msu.ru/russian/journals/herba/ Московского электронного ботанического журнала «Herba»] * [http://www.muradova.ru/html.php?144 «Словарь всех языков»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928192338/http://www.muradova.ru/html.php?144 |date=2007-09-28 }} — статья [http://www.muradova.ru/html.php?html=1 А. Р. Мурадовой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928192345/http://www.muradova.ru/html.php?html=1 |date=2007-09-28 }} в журнале «Вокруг Света» (№ 33, 2003) о сравнительном словаре Палласа * [http://www.hw.net.ua/print_art.php?id=3902 «Пётр Симон Паллас (22 қыркүйек 1741 — 8 қыркүйек 1811)»]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} — компиляция различных источников, составленная [http://hw.net.ua/seepart.php?id=1522 В. Штылвелдом] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070509083352/http://www.hw.net.ua/seepart.php?id=1522 |date=2007-05-09 }} * [http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/erlihw.htm «Русскоязычные издания XVIII века о Востоке и российские немцы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094448/http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ |date=2015-09-24 }} — статья В. А. Эрлиха в сборнике [http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ «Немецкий этнос в Сибири»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094448/http://www.sati.archaeology.nsc.ru/Home/pub/Data/n_e_sib_2/ |date=2015-09-24 }} ([[2000]]) * [http://www.univie.ac.at/Wissenschaftstheorie/heat/gallery/pallas-f.htm Краткая биография Палласа и его теория землетрясений] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070611183050/http://www.univie.ac.at/Wissenschaftstheorie/heat/gallery/pallas-f.htm |date=2007-06-11 }} на сайте [http://www.univie.ac.at/ Венского университета, Австрия]{{ref-en}} * [http://www.ipni.org/ipni/advPlantNameSearch.do?find_includePublicationAuthors=on&find_includePublicationAuthors=off&find_includeBasionymAuthors=on&find_includeBasionymAuthors=off&find_rankToReturn=all&output_format=normal&find_authorAbbrev=Pall. Перечень] 1372 записей в базе данных [http://www.ipni.org/index.html «The International Plant Names Index»] для растений, описанных Палласом * [http://www.ruzgd.ru/pallasovka.shtml Палласовка] — железнодорожная станция, названная в честь Палласа (статья из книги: [[Рязано-Уральская железная дорога|Рязанско-Уральская железная дорога]] и ея район. — СПб.: Общество РУЖД, 1913. — 395 с.) == Дереккөздер == <references/> [[Санат:XVIII ғасыр биологтары]] [[Санат:Германия ботаниктері]] [[Санат:Ресей ботаниктері]] [[Санат:Германия географтары]] [[Санат:Ресей географтары]] [[Санат:Германия зоологтары]] [[Санат:Ресей зоологтары]] [[Санат:Германия саяхатшылары]] [[Санат:Ресей саяхатшылары]] [[Санат:Германия филологтары]] [[Санат:Ресей филологтары]] [[Санат:Германия этнографтары]] [[Санат:Ресей этнографтары]] rsxa798umjqubhldb4qjdxui73vtuxt Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау 4 162915 3063861 3061195 2022-08-24T18:15:29Z Alikhantanirbergennurlanuly 122591 /* Қазақ Хандығынң жылнамасы */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Негізінде Абай Құнанбаев Семей облысында Шыңғыстау бауырында Қасқабұлақ деген жерде дүние есігін ашқан. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Axan Erkebulan|Axan Erkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:Axan Erkebulan|талқылауы]]) 15:40, 2016 ж. желтоқсанның 18 (+06) == [[:Ақуыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Нобель сыйлығының лауреаты, атақты ғалым Лайнус Полинг нәруыздың екінші реттік құрылымын ашқан. Полипептидті тізбектің кеңістіктегі оралма тәрізді болып келген пішінін нәруыздың екінші реттік құрылымы деп атайды. Бұған нәруыздың және тырнақтың нәруызы кератин жатады. Нәруыздың екінші реттік құрылымы !мутектік! байланыстар арқылы орындалады. Бір орамдығы NH-топтары мен көршілес орамдығы CO-топтары арасындығы түзілетін сутектік байланыс арқылы оралым ұсталынып тұрады. Сутектік байланыстар коваленттік байланыстардан анағұрлым әлсіз. Бірақ бірнеше рет қайталанғанда, олар берік байланысады. Көптеген сутектік байланыстар арқылы «тігілген» полипептидті оралым берік құрылым болып келеді. Нәруызда оралмалы бөліктерінің бар болуы, оған жылжымалылық, мықтылық, серпімділік қасиет береді. Нәруызда цилиндр тәрізді оралым бөліктерінен басқа аминқышқылы пролиннен түзілетін, тізе тәрізді бүгілетін бөліктері де бар. Хабарландыру жіберген: Улан Айтхожаев! [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 09:01, 2017 ж. қаңтардың 11 (+06) == [[:Ми]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} алдынғы ми сынарлары ( немесе үлкен ми сынарлары) Хабарландыру жіберген: дарын бектемиров [[Арнайы:Үлесі/5.251.46.43|5.251.46.43]] 15:03, 2017 ж. қаңтардың 13 (+06) == [[:Пахлава]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Пахлава (немесе баклава) — қатпарлы қамыр мен жанғақ, тосаптан тұратын танымал кондитерлік өнім. Шығыс елдер асханасында кеңінен танымал, ең алдынғы қатарда Түрік, Армян,&nbsp;Әзірбайжан, Кавказ, Араб елдерінде қолданысқа ие. Наурыз мерекесінде таратылатын, Түркия, Таджикстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттерде әйгілі болып саналады. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.253.21|178.88.253.21]] 01:20, 2017 ж. ақпанның 3 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Күшейткіш үстеу — сынның немесе қимылдың , іс-әрекеттің беогісін я сапасн күшейтіп ,я солғындатып көрсетеді. Күшейткіш үстеулер көбінесе сапалық сын есімдермен тіркесіп жұмсалады да, онымен тұтасып келіп , сын есімнің күшейтіліп шырай түрін жасауға негіз болады. Мысалы: ең әдемі, тым биік, өте жақсы, аса маңызды, орасан зор және тағы басқалары. Күшейткіш үстеулердің біразы етістікпен тіркесіп қалай? деген сұраққа жауап береді. Ол қимылдың сипатын күшейтіп не солғыдып көрсетеді. Мысалы: мүлде білмейді, әбден шаршаған, сәл ауырады, керемет сөйледі және тағы басқалары. Құрамы жағынан күшейткіш үстеулер негізгі түбір болып келеді Хабарландыру жіберген: 21:52, 2017 ж. ақпанның 7 (+06)~~ [[Арнайы:Үлесі/2.132.80.86|2.132.80.86]] 21:52, 2017 ж. ақпанның 7 (+06) == [[:Жақша]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Көптеген жерлерде автор деп жазудың орнына аутор деп жазылып кеткен. Сондықтан соны түзетулеріңізді сұраймын. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.254.154|178.88.254.154]] 19:29, 2017 ж. ақпанның 9 (+06) == [[:Доминика]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Біраз жерлерде орфографиялық қателер анықталды. Хабарландыру жіберген: Ермек [[Арнайы:Үлесі/2.132.51.102|2.132.51.102]] 20:36, 2017 ж. ақпанның 9 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сәлем, ағайындар! Қателерді түзетіп әлек болсам, бір пысықай түзеткенімді өшіріп әлек. Мысалы, Ұларлар деген мақала. Мақаланың ұларлар атын ұлар деп өзгерте алмадым, өзгертуге келмейді екен. Сосын қырғаулдықтар деген сөзді қырғауыл деп түзетіп қойсам өшіріп тастаған. Қазақ тілінде жөнді жосынсыз лар, дар деп айта бермейді. Мысалы, қойлар, малдар деп айтпайды. Қоралы қой, қалың мал деп жалқы түрде айтады. Мұндағы өңдемелер "болып табылады, құрайды, ...." деген орысшадан тура аудара салған қазақы емес сөз саптаулар мен ...-ға деген, -лық, -тық" деген орынсыз қолдана берген жалғауларға толып кеткен. Аң жануардың атын көбінесе көпше түрде жаза берген. Арыстандар, жолбарыстар, жыландар, бүркіттер....дегендей. Тауды да таулар дей берген. Мысалы, Алтай таулары. Біздің білуімізше жалғыз ғана Алтай тауы бар еді ғой. Басқа қандай қандай Алтай тауы бар еді?! Сосын мына әкімшілер өңдемелерді албаты өшіргенді доғару керек. Біреу Уикиге жаңа ғана салып өңдеуге үлгермеген болу керек. Соны арықарай өңдеп уикилендіріп безендіріп қоюдың орнына қит етсе өшіруге, жоюға дайын тұруы мұндағы мақала салатын еріктілердің ынтасын азайтады. Кез келген мақалаға дереккөзді талап ету де сонша дұрыс емес, әсіресе, бұл талап қазақ тарихына жүрмейді. Қазақ басқа отырықшы халықтарға ұқсап тарихы хатталып жазылып келген халық емес, көбінесе ауыздан ауызға аңыз түрінде айтылып жазылып келген. Енді мұның қай жерін дереккөз етерсің? Рас, мұнда орынсыз мақала салатындар да бар шығар, оны өшіруге де тура келетін шығар. Бірақ бірден әкімші болған соң мұның аражігін ажыратып өшіруі шарт. Мұны ажырата алмаса әкімші болудың керегі не. Әйтпесе тап бір "қостырып қойған қойың бардай", біреудің ақы пұлсыз өз шамасынша өңдеп жатқан өңдемелерін әкімші дейтін біреу жол ортадан өшіре салу еркін кім берген?! Уики қазаққа ортақ, ендеше қазаққа ортақ дүниені бір бірімізді түсініп жабылып іске асырмасақ баяғы отыз жетідегі көк жекпенділерге ұқсап "шаш ал десе бас ал" дегендей өшіре беруге мүлдем келіспеймін! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Galymmurat|Galymmurat]] ([[Қатысушы талқылауы:Galymmurat|талқылауы]]) 15:16, 2017 ж. ақпанның 12 (+06) :Ұларлар деген атауын өзгерте алмадым, ал ұларлар деген мақала ішіндегі қате түзетілді. Сұрақтарыңыз болса https://t.me/kkwiki_chat телеграм тобына қойыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:34, 2022 ж. тамыздың 4 (+06) == [[:Аққулар ұйықтағанда (поэма)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев 1931 ж. 9-ақпанда Алматы облысы, қазіргі Райымбек (бұрынғы Нарынқол) ауданының, Қарасаз ауылында дүниеге келген. Алайда, құжаттар бойынша ақынның туған күні ақпанның 9-нда тойланады. Мұнда 9 ақпанда туылып 9 ақпанда тойлағанының несі жаман? Хабарландыру жіберген: Есмаханов [[Арнайы:Үлесі/37.150.113.11|37.150.113.11]] 20:17, 2017 ж. ақпанның 18 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Менің мақаламды вандализм деп болдырмай істеп жібере береді Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Алтынгүл Зинетуллина|Алтынгүл Зинетуллина]] ([[Қатысушы талқылауы:Алтынгүл Зинетуллина|талқылауы]]) 04:30, 2017 ж. ақпанның 20 (+06) == [[:ежелгі ғұндар мен юэчжилер туралы деректері]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} скифтік мәдениетке ұқсас мәдениетті игеріп, аралап көлікпен кәшіп қонып жүрді Хабарландыру жіберген: глшш [[Арнайы:Үлесі/37.150.5.110|37.150.5.110]] 17:06, 2017 ж. ақпанның 26 (+06) == [[:Мөлшер үстеуі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мен 6 сыныптың кітабынан қарадым .Онда 147 бет емес 196 бет екні анық көрсетілген. қолымда дәлел де бар Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/5.251.182.166|5.251.182.166]] 22:08, 2017 ж. ақпанның 26 (+06) == [[:Уикипедия:Уикипедияға қош келдіңіз!]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} длорпавычсмитьбдщшгневыч №ждлорпавчя Хабарландыру жіберген: 20 [[Арнайы:Үлесі/178.90.224.150|178.90.224.150]] 16:31, 2017 ж. ақпанның 27 (+06) == [[:Қалмақан Әбдіқадыров]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ол туралы өте аз мәлімет. Онда-мұнда бұрмалап жағансыздар. Толығырақ болса. Мысалы,ол 1903 жылы дүниеге келген және т.б Хабарландыру жіберген: аяулым [[Арнайы:Үлесі/2.135.136.162|2.135.136.162]] 23:05, 2017 ж. ақпанның 27 (+06) == [[:Қосарлы ұрықтану]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жерде төрт деген сөздің орнына тқрт деп жазды. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.166.226|82.200.166.226]] 10:55, 2017 ж. наурыздың 6 (+06) == [[:Құрылымдық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бір қосылыс барлығы Хабарландыру жіберген: 9636 [[Арнайы:Үлесі/2.134.245.9|2.134.245.9]] 22:03, 2017 ж. наурыздың 8 (+06) == [[:Ғимарат және оның элементтері туралы түсінік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сөйлемдердің дұрыс жазылуына мән берсеңіз. Хабарландыру жіберген: Сөйлемдердің дұрыс жазылуына мән берсеңіз. [[Арнайы:Үлесі/176.69.146.197|176.69.146.197]] 01:12, 2017 ж. наурыздың 18 (+06) == [[:Барсакелмес]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Маған қате деп тұр. Хабарландыру жіберген: Сеее/Һ [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 16:14, 2017 ж. наурыздың 28 (+06) == Дем салу расими == Qzaqsha shrift jok. Keshirim otinem. Dem salu rasimi degen takiripta kalima sozi "Kalnma" dep kate ketipti! Ondegeniniz jon bolar. Rahmet. --[[Арнайы:Үлесі/2.132.13.39|2.132.13.39]] 12:07, 2017 ж. наурыздың 31 (+06) == [[:Вакцина]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} анатоксиндер химиялық вакцина құрамына кірмейді олар жеке дара вакцина түрі болып саналады. Хабарландыру жіберген: Бекназар [[Арнайы:Үлесі/178.90.253.168|178.90.253.168]] 22:07, 2017 ж. сәуірдің 2 (+06) == [[:Қазақтың ұлттық ою-өрнегі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} білімге рақмет бырақ қате жібермеңіз Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.151.221.159|37.151.221.159]] 18:15, 2017 ж. сәуірдің 3 (+06) == [[:Ахмет Байтұрсынұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Осы беттегі "1926-жылы Бакуде өткен Бірінші Түркологиялық құрылтайдың төрағалығын атқарған Ахмет БАЙТҰРСЫНОВ" деген дұрыс емес. Суреттегі "А.Байтұрсынов" деп көрсетілген Байтұрсынов емес. А.Байтұрсыновтың осы Бакудегі Тіл құрылтайына қатысқан басқа суреті бар. Ол суретте Ахаңда сақал да, мұрт та бар. Сол суретті салыстырып қараңыздар. Қате суреттің Википедияда берілуіне қарсымын. Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, журналист, жазушы, тарихшы Хабарландыру жіберген: Жұмат ӘНЕСҰЛЫ [[Арнайы:Үлесі/37.150.70.42|37.150.70.42]] 17:14, 2017 ж. сәуірдің 6 (+06) == [[:Халықаралық қазақ-түрік университеті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ayu.edu.kz adresine durystau kazhet Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/88.227.13.205|88.227.13.205]] 18:15, 2017 ж. сәуірдің 6 (+06) == [[:Картоп]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазіргі заманда дүние жүзінің бырлық елдерінде егіледі. Хабарландыру жіберген: Смайлова [[Арнайы:Үлесі/178.22.170.77|178.22.170.77]] 12:57, 2017 ж. сәуірдің 8 (+06) == [[:Мұхтарбай Өтелбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1) Навье-Стокс теңдеуін шешкен жоқ 2) Математикадан Нобель сыйлығының лауреаты емес. Себебі, Нобель сыйлығы математикадан берілмейді. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/147.30.18.157|147.30.18.157]] 23:51, 2017 ж. сәуірдің 11 (+06) == [[:Бензин]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "60°С-та қатады" деп жазылған екен. Негізі "-60°С-та қатады" деп алдына " - " таңбасын қойсаңыз дұрыс болады. Рахмет. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.238.79.210|178.238.79.210]] 08:42, 2017 ж. сәуірдің 12 (+06) :сіз өзіңіз де тіркеліп қателерді өңдей аласыз. Басқа сұрақтарыңыз болса https://t.me/kkwiki_chat телеграм чатына өтіп сұрақтарыңызды қойыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:43, 2022 ж. тамыздың 4 (+06) == [[:Домбыра]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қомыз емес қобыз! Қазақта үш шекті домбыра жоқ,тек екі шекті ғана! Хабарландыру жіберген: Аяла [[Арнайы:Үлесі/2.134.10.119|2.134.10.119]] 23:11, 2017 ж. сәуірдің 13 (+06) == [[:Дүниежүзілік көрме]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} теңдессіз - теңдесіз,талдаудары - талдаулары Хабарландыру жіберген: т.еңсепов [[Арнайы:Үлесі/91.185.15.160|91.185.15.160]] 17:34, 2017 ж. сәуірдің 15 (+06) == [[:Синекдоха]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} analysis of labour market of tourism and hospitality industries in Kazakhstan Хабарландыру жіберген: ххз [[Арнайы:Үлесі/212.154.154.214|212.154.154.214]] 12:52, 2017 ж. сәуірдің 17 (+06) == [[:Ұлы Отан соғысы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} үштік пакт емес факт Хабарландыру жіберген: меники дурыс атак [[Арнайы:Үлесі/178.90.189.70|178.90.189.70]] 18:27, 2017 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Күлкі күні]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қысташа дұрыс емес.Қысқаша болады Хабарландыру жіберген: нур [[Арнайы:Үлесі/109.248.219.121|109.248.219.121]] 22:16, 2017 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Австралия доллары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Австралия доллары - банкноталар (de.wikipedia.org/wiki/Australischer_Dollar) Хабарландыру жіберген: Австралия доллары - банкноталар (de.wikipedia.org/wiki/Australischer_Dollar) [[Арнайы:Үлесі/93.128.181.60|93.128.181.60]] 02:20, 2017 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Австралия доллары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Австралия доллары - банкноталар Хабарландыру жіберген: de.wikipedia.org/wiki/Australischer_Dollar [[Арнайы:Үлесі/93.128.181.60|93.128.181.60]] 02:32, 2017 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Дисперсия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} әріп қатесі кеткен қазақтың әріптерімен өзгерттім Хабарландыру жіберген: УДЖ [[Арнайы:Үлесі/212.96.66.94|212.96.66.94]] 01:34, 2017 ж. сәуірдің 23 (+06) == [[:Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Саламатсыздар ма! Уикипедиядагы Университеттің бетіне арналған атауды жөндеңіздерші. яғни „Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті„ деп. сосын университет суретін салсаңыздар! Сіздерге Алла разы болсын, рахмет Хабарландыру жіберген: Айша Кеңесбай [[Арнайы:Үлесі/89.250.82.34|89.250.82.34]] 11:02, 2017 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Қожа]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ыскак ,Абдижалел,Абдрахим бабтардын келген жылдары дурыс жазылмаган.. Калган макалалары ар турли ертеректе жарык корген макалалардан терип жазылган.. Хабарландыру жіберген: Абитов Алибек [[Арнайы:Үлесі/176.223.100.231|176.223.100.231]] 11:05, 2017 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} көп қате байқадым сұмдық Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.1.124|37.150.1.124]] 11:28, 2017 ж. сәуірдің 27 (+06) == материк == --[[Арнайы:Үлесі/5.34.7.124|5.34.7.124]] 11:23, 2017 ж. мамырдың 3 (+06)платформа емес плотформа == [[:ЭЕМ-нің құрамы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Микропроцессор бөлімінде "кристал" сөзінің орнында "критал" деп жазылынып тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.57.82.193|95.57.82.193]] 10:39, 2017 ж. мамырдың 4 (+06) == [[:Құстар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ал алдыңғң аяқөқолдары қанаттарға айналғанө, Хабарландыру жіберген: рамазан [[Арнайы:Үлесі/95.57.59.252|95.57.59.252]] 11:23, 2017 ж. мамырдың 5 (+06) == [[:Германия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 94 % і емес пайызы болуы керек контитуциясы парламенті Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.249.10|178.90.249.10]] 00:42, 2017 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Механикалық қозғалыс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Келтірілген мысалдағы бұлт, ұшақ, машина және алма Жермен салыстырғанда бұрынғы орнын өз- 1. 20 м/с жылдамдықпен біркалыпты гертеді, Соңғы сөз гертеді емес өзгертеді болады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.133.108.149|2.133.108.149]] 22:36, 2017 ж. мамырдың 16 (+06) == [[:Ыбырай Алтынсарин]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бул матинде нукте койылганнан кейин бас ариппен емес киши ариппен жазып койган.Мен соны гана тузегим келди. Хабарландыру жіберген: Еркежан Алментаева Касымкызы [[Арнайы:Үлесі/92.49.197.158|92.49.197.158]] 08:46, 2017 ж. мамырдың 22 (+06) == [[:Программалық жасақтама]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ортақ және қолданбалы программалық жасақтама болып екіге түрге бөлінеді Хабарландыру жіберген: Ельзана [[Арнайы:Үлесі/37.150.3.22|37.150.3.22]] 18:56, 2017 ж. мамырдың 26 (+06) == [[:Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} негізінде қазақстанның тәуелсіздігін бірінші болып түркия мойындаған Хабарландыру жіберген: Амреева [[Арнайы:Үлесі/2.135.105.25|2.135.105.25]] 20:57, 2017 ж. мамырдың 27 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жұлдыздардың, планеталардың, т.б. аспан денелерінің орналасу орындарын анықтау және өлшеу сияқты практикалық мәселелерді шешу үшін астрономияда аспан сферасы деген ұғым колданылады. Аспан сферасы—радиусы анықталмаған жорамал сфера. Аспан шырақтары, әртурлі қашықтықта болғандықтан, онық бетіне бақылаушы белгілі бір уаңытта өзі орналасқан орыннан кәретін букіл аспан шырақтары проекциялаиады . Хабарландыру жіберген: Бағадатов Мирас [[Арнайы:Үлесі/109.166.64.227|109.166.64.227]] 16:39, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Асқорыту мүшелері]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ас корыту жүйесі бас бөлімінің алдыңғы бөлігі.Ауыз Хабарландыру жіберген: нрайым [[Арнайы:Үлесі/95.182.10.198|95.182.10.198]] 21:32, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Ароморфоз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мысалы бауырымен сози Хабарландыру жіберген: ааа [[Арнайы:Үлесі/178.88.149.199|178.88.149.199]] 21:49, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Үйкеліс күші]] == {{Талқылау статусы|+}} μ коэф болу керек, к- ол катандық Хабарландыру жіберген: дильназ мукпенова [[Арнайы:Үлесі/178.91.170.183|178.91.170.183]] 22:58, 2017 ж. мамырдың 29 (+06) == [[:Жансүгіров ауылы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ауылда 3 орта мектеп бар Хабарландыру жіберген: Каулыбекова [[Арнайы:Үлесі/5.250.153.142|5.250.153.142]] 13:59, 2017 ж. мамырдың 30 (+06) == [[:Ақшабаев Намазбай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қызыҚ емес қызыЛ қызыҚ емес қызыЛ қызыҚ емес қызыЛ Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.47.104.166|92.47.104.166]] 11:44, 2017 ж. маусымның 14 (+06) == [[:Қарлұқ қағанаты]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мемлекеттің құрылуы тақырыпшасында Қарлұқтардың 746 жылы құрылды деуі қате деп есептейміен, себебі Қарлұқ қағанаты 756 жылы құрылды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.226.96|178.90.226.96]] 17:17, 2017 ж. маусымның 21 (+06) == [[:Серікбай Өрікбайұлы Нұрғисаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жаңаарна ауылында туылған. Атын ауыстырып қойыңыздар. Хабарландыру жіберген: Сымбат Исрапулова [[Арнайы:Үлесі/5.250.153.181|5.250.153.181]] 20:02, 2017 ж. маусымның 28 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:AsylkhanNshym.nis]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қазір Төлеби ауданына қарасты Маятас ауылы Шымкент қаласына қосылды. Өзім түзетейін десем, нақты қай ауданына қосылғанын білмеймін. Еңбекші ауданы болуы мүмкін. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AsylkhanNshym.nis|AsylkhanNshym.nis]] ([[Қатысушы талқылауы:AsylkhanNshym.nis|талқылауы]]) 18:42, 2017 ж. шілденің 26 (+06) == [[:Ертіс ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әкімшілік-аумақтық бөлінуінде Қызылжар емес, Қызылқақ аулылы болуы керек Хабарландыру жіберген: Алина [[Арнайы:Үлесі/178.22.168.39|178.22.168.39]] 19:09, 2017 ж. шілденің 27 (+06) == [[:Ермахан Сағиұлы Ыбрайымов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жамбыл облысы, Т. Рысқұлов ауданы Жақсылық ауылында туған Хабарландыру жіберген: Жәкең ғой [[Арнайы:Үлесі/89.218.230.10|89.218.230.10]] 20:07, 2017 ж. тамыздың 2 (+06) == [[:Туыстық атаулары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әже, апа атауларында қателіктер Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.108.165|178.88.108.165]] 22:16, 2017 ж. тамыздың 20 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Nkassumkhan]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сәлеметсіздер ме! Қате жайлы хабар. ҚР қорғаныс министірі И.Тасмағамбетов деп тұр. Қазір Қр қорғаныс министірі Сәкен Әділханқлы Жасұзақ екенін хабарлағым келеді! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Nkassumkhan|Nkassumkhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Nkassumkhan|талқылауы]]) 21:31, 2017 ж. қыркүйектің 4 (+06) == [[:Саңырауқұлақтар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Саңырауқұлақтар өсімдіктерге жатпайды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.36.225|37.150.36.225]] 13:47, 2017 ж. қыркүйектің 10 (+06) == [[:Жасушаның химиялық құрамы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазақ тілінде неорганикалық деген сөз жоқ.Ол бейорганикалық болып жазылады Хабарландыру жіберген: 123хх [[Арнайы:Үлесі/178.91.19.140|178.91.19.140]] 22:31, 2017 ж. қыркүйектің 11 (+06) == [[:Төле би]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазыбек Айтеке бидің қолдауымен үш жүзге төбе би болып сайланған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.138.175|178.88.138.175]] 16:22, 2017 ж. қыркүйектің 17 (+06) == [[:Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бірінші сөйлемде орфографиялық қателер бар. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.80.130|89.218.80.130]] 18:19, 2017 ж. қыркүйектің 20 (+06) == [[:Тас дәуірі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ежелгі палеолит кезеңдерінің хронологиялық шеңбері дұрыс емес Хабарландыру жіберген: 12345 [[Арнайы:Үлесі/145.255.162.82|145.255.162.82]] 17:11, 2017 ж. қыркүйектің 26 (+06) == [[:Бірінші дүниежүзілік соғыс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Франц Фердинандтың өлімінің күні дұрыс жазылмаған!!! 23 маусым емес 28 маусым!!! Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.0.130|37.150.0.130]] 14:41, 2017 ж. қазанның 1 (+06) == [[:Марс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мен бакамай басып жибериппин Хабарландыру жіберген: зарина [[Арнайы:Үлесі/212.96.82.16|212.96.82.16]] 21:42, 2017 ж. қазанның 9 (+06) == [[:Брайд киті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} нақты ақпарат жоқ ,қате көп Хабарландыру жіберген: арай [[Арнайы:Үлесі/89.218.154.130|89.218.154.130]] 14:13, 2017 ж. қазанның 14 (+06) == [[:Ашық жүйе]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} OSK дегеннің орынына OSI болу керек опечатка ғой ;) Хабарландыру жіберген: Болды [[Арнайы:Үлесі/80.241.2.10|80.241.2.10]] 11:58, 2017 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Ашық жүйе]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қателер көп бір терминнің өзінде, қабыл алыңыз ! Хабарландыру жіберген: SFEK [[Арнайы:Үлесі/80.241.2.10|80.241.2.10]] 12:01, 2017 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Мангр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} молиметтер-малиметтер осылай бирак менде казак тили жок кешириниздер Хабарландыру жіберген: енгиз [[Арнайы:Үлесі/95.56.128.240|95.56.128.240]] 20:24, 2017 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Монстера]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} белгели-белгили оылай кешириниздер менде казакша жок Хабарландыру жіберген: енгиз [[Арнайы:Үлесі/95.56.128.240|95.56.128.240]] 20:46, 2017 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Досжан Құрақов немесе Құрақтың Досжаны]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Күйшінің әкесінің аты қате жазылған. Мен Құрақтың Досжанының туыс немересі ретінде айтып отырмын. Құрақ деген батыр - күйші Досжанның атасының аты. Күйшінің өз әкесінің есімі Наурызбай. Бірақ күйші елге Құрақтың Досжаны деген атпен танылған. Себебі атасы, батыр Құрақ төрт жасында оны бауырына басып алған. Сондықтан оны Досжан Құрақов немесе Құрақтың Досжаны деп жазуларыңызды сұраймын. Менде күйші жайындағы барлық ақпарат бар, мен оның іздеушісімін.Әруаққа қиянат жасамайық. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Жаппас 1972|Жаппас 1972]] ([[Қатысушы талқылауы:Жаппас 1972|талқылауы]]) 00:21, 2017 ж. қазанның 25 (+06) == [[:Тамыр (өсімдік органы)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Гүлді өсімдіктердің Тамыры тұқымның ұрығынан басталады және бұны алғашқы тамыр деп атайды. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.76.250.110|2.76.250.110]] 12:08, 2017 ж. қазанның 28 (+06) == [[:Баһаи]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бахаи діні әлемдік діндердің қатарына жатпайды. Хабарландыру жіберген: Інжу Шукей [[Арнайы:Үлесі/62.84.33.65|62.84.33.65]] 21:26, 2017 ж. қазанның 30 (+06) == [[:Шортанбай Қанайұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} аллатағала сөзі, біріншіден бөлек жазылады, екіншіден ол бас әріппен жазылады (Алла Тағала). Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.194.39|178.90.194.39]] 21:48, 2017 ж. қарашаның 8 (+06) == [[:Ойыл ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} КӨКТОҒАЙ ЕМЕС КӨПТОҒАЙ БОЛЫП АТАЛЫНАДЫ Хабарландыру жіберген: ЖОЛДАС [[Арнайы:Үлесі/5.34.27.187|5.34.27.187]] 01:44, 2017 ж. қарашаның 9 (+06) == [[:Бәйге]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қырғызша бәйге чабыч емес чабыш сендер қате жазып қойыпсыздар мен таптым түзеп тастайынба? Хабарландыру жіберген: АЕР--- [[Арнайы:Үлесі/145.255.163.66|145.255.163.66]] 19:11, 2017 ж. қарашаның 10 (+06) == [[:Талқылау:Аққу күйі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жерде аққу күйі туралы ешқандай мәлімет жоқ. Күй туралы аңыз деп тақырып берілген, бірақ күйге қатысты еш аңыз жазылмаған. Аққу құсының киелі екені айтылып кеткен, және басқа да сөйлемдер тұр. Күй туралы нақты аңыз жазылу керек бұл жерге. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Р.Қайратұлы|Р.Қайратұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Р.Қайратұлы|талқылауы]]) 17:42, 2017 ж. қарашаның 13 (+06) == [[:Күміс алқа]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} алты бала туған және тәрбиелеп өсiрген аналар алтыншы баласы бiр жасқа жеткен және басқа балалары тiрi болған ретте наградталады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.158|82.200.168.158]] 14:51, 2017 ж. қарашаның 20 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} <Дүниежүзілік көрме (1900)> мақаласына өңдеме жасалмас бұрын пайдаланылған суреттер тақырыпқа сай келмейді Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Zhumadildaeva|Zhumadildaeva]] ([[Қатысушы талқылауы:Zhumadildaeva|талқылауы]]) 18:59, 2017 ж. қарашаның 20 (+06) == [[:Дүниежүзілік көрме (1900)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақаладағы суреттер тақырыпқа сай емес. Хабарландыру жіберген: Zhumadildaeva [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 21:53, 2017 ж. қарашаның 23 (+06) == [[:Акула]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ең ірі теңіз балығы китпошымды акула Хабарландыру жіберген: жен [[Арнайы:Үлесі/178.90.228.38|178.90.228.38]] 12:14, 2017 ж. қарашаның 24 (+06) == [[:ANSI C]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} АНСИ 1966 жылы осылай аталған болатын. Хабарландыру жіберген: Мүбарак Ақбала Әлиқызы [[Арнайы:Үлесі/178.90.250.24|178.90.250.24]] 15:22, 2017 ж. желтоқсанның 3 (+06) == [[:Досжан Құрақұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Күйшінің аты-жөні туралы тағы да дұрыс жазылмаған. Досжан деген күйші Құрақтың ұлы емес, немересі! Досжанның әкесінің аты Наурызбай. Бірақ Досжан Наурызбайұлы десеңіздер, оны ешкім танымайды, өйткені ол кісі елге Құрақтың Досжаны деген атпен мәлім болған. Сондықтан оны құжаттағы фамилиясымен (тегімен) Досжан Құрақов деп немесе Құрақтың Досжаны деп жазғандарыңыз дұрыс. Әруаққа қиянат жасамайық. Хабарландыру жіберген: Индира Ибраева [[Арнайы:Үлесі/185.57.73.105|185.57.73.105]] 12:16, 2017 ж. желтоқсанның 4 (+06) == [[:Сазгер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бул жерде кейбир создер қате мысалы біз деген біш деп кеткен содан кешірім сурайм люблю Хабарландыру жіберген: мама [[Арнайы:Үлесі/95.58.236.170|95.58.236.170]] 18:34, 2017 ж. желтоқсанның 5 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:AidoS]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Неге Больцман үйлестірілуіне копирование жасалмайды??? Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AidoS|AidoS]] ([[Қатысушы талқылауы:AidoS|талқылауы]]) 22:29, 2017 ж. желтоқсанның 9 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:AidoS]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мақалаларды PDF файлда емес Microsoft Word-та жасаңыздаршы өтінемін. Сол жағынан түзетулер енгізіңіздерші!!! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AidoS|AidoS]] ([[Қатысушы талқылауы:AidoS|талқылауы]]) 22:34, 2017 ж. желтоқсанның 9 (+06) == [[:Айманкүл Тәжібаева]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Әуезов Тәжібаевтың анасы" деген сөз түсініксіз Хабарландыру жіберген: Мика [[Арнайы:Үлесі/82.200.245.26|82.200.245.26]] 12:16, 2017 ж. желтоқсанның 12 (+06) == [[:Есік обасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} маған керекті нәрсені көрсетпейді Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.201.50.85|109.201.50.85]] 15:55, 2017 ж. желтоқсанның 24 (+06) == [[:Интернет желісінің хаттамасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жәй "д"-ның орнына "к"-қою керек! Хабарландыру жіберген: MVM [[Арнайы:Үлесі/178.90.230.15|178.90.230.15]] 11:55, 2018 ж. қаңтардың 12 (+06) == [[:Мемлекет астаналары тізімі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бандар сери бегаван столица бруней Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.46.103.164|92.46.103.164]] 22:23, 2018 ж. қаңтардың 15 (+06) == [[:Жамбыл (тау)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ЖАМБЫЛ ТАУЫ 35-40 УЗЫНДЫГЫ БОЛУ КЕРЕК Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/46.36.149.52|46.36.149.52]] 20:17, 2018 ж. қаңтардың 17 (+06) == [[:Ұлпа]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жабындық ұлпа түзуші ұлпа туралы мәлімет жоқ Хабарландыру жіберген: Қаныш [[Арнайы:Үлесі/146.0.196.88|146.0.196.88]] 20:58, 2018 ж. қаңтардың 22 (+06) == [[:Жарықкезеңдік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мұнда суреттер бар ма? Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.107.78|178.91.107.78]] 10:51, 2018 ж. қаңтардың 31 (+06) == [[:Жастық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} неге сіздер түсінбейсіздер қаншама қолжазба жібердім Хабарландыру жіберген: аимап [[Арнайы:Үлесі/2.133.143.168|2.133.143.168]] 12:04, 2018 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Жастық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мына жастықтардың басқа түрі жоқ па Хабарландыру жіберген: Казыбек би [[Арнайы:Үлесі/2.133.143.168|2.133.143.168]] 12:07, 2018 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Ұлпан (роман)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Есенейдің деп өзгерткенім: оқырманда оқу барысында сұрақ туындайды. Дефиздің жазылу ережесі сақталмады, утір мен нүктеден кейін бос орындар болу керек. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/81.88.144.71|81.88.144.71]] 18:38, 2018 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Тазагүл Ермаханова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тазагул емес тазагүл Хабарландыру жіберген: елг [[Арнайы:Үлесі/37.150.0.134|37.150.0.134]] 15:28, 2018 ж. ақпанның 4 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Maksat333]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ибрагимов Бауыржан Сабзалұлы деген дұрыс емес, дұрысы Ибрагим Бауыржан Сабзалыұлы және туылған күні 24.11.1961 жыл. Менің өзгерткенімді Kasymov деген автор қабылдамай отыр. Оның ақпараты жалған. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Maksat333|Maksat333]] ([[Қатысушы талқылауы:Maksat333|талқылауы]]) 08:49, 2018 ж. ақпанның 9 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қозы Көрпеш - Баян Сұлу эпосының тарихы XIII-XIV-ғасырларда емес, әлдеқайда арыда жатыр. Оның бір дәлелі Эрмитаждағы орыстар "Скифы отдыхают под деревом" (!!!) деп ат қойып алған, Тува жерінен табылған алтын бұйымдағы сюжет. Ол жерде скифтер ағаштың түбінде пикник жасап отырған жоқ, Баян Сұлу Қозысын жоқтап отыр емес пе? Хабарландыру жіберген: 12:39, 2018 ж. ақпанның 15 (+06)12:39, 2018 ж. ақпанның 15 (+06)~ [[Арнайы:Үлесі/2.132.234.56|2.132.234.56]] 12:39, 2018 ж. ақпанның 15 (+06) == [[:Жақып Қажманұлы Асанов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қазір Жақып Асанов Қазақстан Жоғары Сотының төрағасы. Ал мәтінде әлі Бас прокурор деп жазылып тұр. Орысша википедияда Дұрыс жазылған. Ылғы орысшасын бірінші түзеп, қазақшасына мән берілмей қалып жүр. Негізгі қазақ тілді мәтіндерге мұқият болғандарыңыз жөн. Хабарландыру жіберген: Жолдыбай Базаров [[Арнайы:Үлесі/88.204.170.54|88.204.170.54]] 16:40, 2018 ж. ақпанның 16 (+06) == [[:Мұражай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} музей грек тілінде museion емес musem болады мен грек тілін меңгерген адаммын сол себепті айтып отрмын Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/62.89.220.228|62.89.220.228]] 19:27, 2018 ж. ақпанның 21 (+06) == [[:Адам құқықтары мен бостандықтары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Конституция сөзі қазақ тілінде дұрыс емес жазылған Хабарландыру жіберген: Nurkeldy [[Арнайы:Үлесі/92.47.198.158|92.47.198.158]] 04:07, 2018 ж. ақпанның 27 (+06) == [[:Хан Шатыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ОССО деген дұрыс емес, СОСО - яғни Сауда және ойынөсауық орталығы. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/212.154.136.25|212.154.136.25]] 15:30, 2018 ж. ақпанның 28 (+06) == [[:Марат Қабанбай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кешіріңіздер сіздер сөздерді қате жазасыздар Хабарландыру жіберген: Тұмар Маритвна [[Арнайы:Үлесі/145.255.165.253|145.255.165.253]] 17:59, 2018 ж. ақпанның 28 (+06) == [[:Ұр, тоқпақ!]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ұр тоқпақ диалогта ғана леп белгісімен үтірмен жазылады.Интонациясына қарай ал ертегі атауында қойылмайды тыныс белгілері Хабарландыру жіберген: Акнур Жумабаева [[Арнайы:Үлесі/178.88.54.51|178.88.54.51]] 10:32, 2018 ж. наурыздың 6 (+06) == [[:Халықаралық Алматы әуежайы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} These airlines are gone. Хабарландыру жіберген: These airlines are gone. [[Арнайы:Үлесі/64.107.3.126|64.107.3.126]] 04:00, 2018 ж. наурыздың 8 (+06) == [[:Василий Александрович Сухомлинский]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кедей шаруалар отбасында туған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.201.63.209|109.201.63.209]] 18:16, 2018 ж. наурыздың 10 (+06) == [[:Аққулар ұйықтағанда (поэма)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әкесі қоянжүрек емес Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.134.83.30|2.134.83.30]] 15:04, 2018 ж. наурыздың 12 (+06) == [[:Виженер шифры]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Асыратын сөзінде қате кеткен Хабарландыру жіберген: бак [[Арнайы:Үлесі/2.132.213.192|2.132.213.192]] 20:44, 2018 ж. наурыздың 12 (+06) == [[:Санат:Аустралия таулары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бул жерде еш малимет жок адамдарга колайсыз Хабарландыру жіберген: дани [[Арнайы:Үлесі/178.22.174.163|178.22.174.163]] 14:21, 2018 ж. наурыздың 14 (+06) == [[:Райымбек батыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қызметі Батыр деген дұрыс емес. Атағы Батыр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.134.18.222|2.134.18.222]] 14:48, 2018 ж. наурыздың 14 (+06) == [[:ZaQ (Ninety One)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} фильмографияда ZAQ Жансери емес Аоайдын рольин сомдайды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.47.114.211|92.47.114.211]] 00:14, 2018 ж. наурыздың 23 (+06) == [[:Аристотель]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Аристотель деген далбаеб кой ол вообще Хабарландыру жіберген: акула [[Арнайы:Үлесі/5.63.66.106|5.63.66.106]] 13:34, 2018 ж. наурыздың 27 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Жапон сакура]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 22:56, 2014 ж. сәуірдің 18.жарияланған "Көктүрік құпиясы" деген мақаланың авторын көрсетуді /дереккөзді жазуды/ талап етемін. Авторы: Мағрипа Жылқыбаева, физика-математика ғылымдарының кандидаты, Алтын адам жазуының құпиясын ашқан ғалым. дереккөз: // "Түркі әлемі" газеті, 2009. т.№8,9 Хабарландыру жіберген: саку [[Қатысушы:Жапон сакура|Жапон сакура]] ([[Қатысушы талқылауы:Жапон сакура|талқылауы]]) 13:58, 2018 ж. наурыздың 28 (+06) == [[:Роза Тәжібайқызы Бағланова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бул жерде быр кате бар.Ол шын есымы жазылмаган.Соган коныл аударсаныздар! Хабарландыру жіберген: Айлин [[Арнайы:Үлесі/89.40.192.99|89.40.192.99]] 20:08, 2018 ж. сәуірдің 11 (+06) == [[:Периодонтит]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тканьдердiң - дұрыс емес, дұрыс сөз яғни- тіндердің деп болады. Сосын тағы қате бар мәтінде: тіс кариес емес-тіс жегі деп дұрыс болады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.11.173|37.150.11.173]] 18:59, 2018 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Мәншүк Жиенғалиқызы Мәметова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сол күннен бастап Мәнсия "Моншағым" деген атқа ие болды.Бұл ат өзіне де қатты ұнады.Бірге ойнап жүрген орыс қыздары Моншақ деудің орнына Маншук деп атап кетті.Сөйтіп,оның жанама аты Мәншүк болды. Хабарландыру жіберген: Sapar Aisana Kuanush 26.12.2007j. [[Арнайы:Үлесі/37.150.2.23|37.150.2.23]] 19:54, 2018 ж. сәуірдің 19 (+06) == [[:Сүтқоректілер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ұрық молдасы емес ұрық жолдасы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.56.232.146|95.56.232.146]] 10:16, 2018 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Жаңаарқа ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жаңаарқа ауданы әкімі - Бекқожин Юржан Асанұ­лы Хабарландыру жіберген: 333 [[Арнайы:Үлесі/145.255.169.3|145.255.169.3]] 22:34, 2018 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Байғали Мақұлбекұлы Есенәлиев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мұндағы мәліметтер ескіргендіктен, соңғы нұсқаны салып отырмын. Мүмкіндік болса осы жіберілген нұсқаны қалдырар деп үміттенем! Хабарландыру жіберген: Есенәлиев Байғали Мақұлбекұлы [[Арнайы:Үлесі/176.119.231.224|176.119.231.224]] 15:03, 2018 ж. мамырдың 2 (+06) == [[:Жер ана монументі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} авторы Даши Намдаков. Ал мұнда Даша Намдакова деп өрескел қателік кеткен. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/176.110.126.18|176.110.126.18]] 10:59, 2018 ж. мамырдың 3 (+06) == [[:Әзірет Сұлтан мешіті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әзірет Сұлтан мешітінің Бас имамы - Наурызбай Өтпенов Хабарландыру жіберген: Батаев М [[Арнайы:Үлесі/84.240.216.62|84.240.216.62]] 14:49, 2018 ж. мамырдың 6 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Қазыханов Әділбек]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сіз бұғатталған бастапқы атауы adilbekkazyhanov бірге қосыңыз Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Қазыханов Әділбек|Қазыханов Әділбек]] ([[Қатысушы талқылауы:Қазыханов Әділбек|талқылауы]]) 16:50, 2018 ж. мамырдың 14 (+06) == [[:Ядролық тізбекті реакция]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} . ядролық тізбекті реакцияның даму сипаттамасы – жүйенің көбею коэффициенті (k). Ол (k) бөлінгіш заттағы реакция тізбегінің кез келген буыны мен сол алдындағы буында жұтылатын нейтрондар санының қатынасына тең. Өзін-өзі қуаттайтын тізбекті процесс тек k1 болғанда ғана жүруі мүмкін. Жүйе k=1 болғанда кризистік жүйе, k>1 болғанда жоғары кризистік жүйе, ал k<1 болғанда төмен кризистік жүйе деп аталады. Жүйенің көбею коэффициенті (k) ядролық тізбекті реакция жүзеге асатын жүйенің пішініне, массасына және изотоптық құрамына тәуелді болады. Хабарландыру жіберген: . ядролық тізбекті реакцияның даму сипаттамасы – жүйенің көбею коэффициенті (k). Ол (k) бөлінгіш заттағы реакция тізбегінің кез келген буыны мен сол алдындағы буында жұтылатын нейтрондар санының қатынасына тең. Өзін-өзі қуаттайтын тізбекті процесс тек k1 болғанда ғана жүруі мүмкін. Жүйе k=1 болғанда кризистік жүйе, k>1 болғанда жоғары кризистік жүйе, ал k<1 болғанда төмен кризистік жүйе деп аталады. Жүйенің көбею коэффициенті (k) ядролық тізбекті реакция жүзеге асатын жүйенің пішініне, массасына және изотоптық құрамына тәуелді болады. [[Арнайы:Үлесі/37.151.206.225|37.151.206.225]] 18:50, 2018 ж. мамырдың 14 (+06) == [[:Уикипедия:Уикипедияға қош келдіңіз!]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сіздердің мақалаңызда көптілді деген сөзді бөлек жаздыңыздар бірақ көптілді деген сөз бірге жазылады Хабарландыру жіберген: мақсат [[Арнайы:Үлесі/212.76.11.45|212.76.11.45]] 11:39, 2018 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Қазақша Уикипедия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Барлық ағылшын тіліндегі немесе қазақша емес латынша жазылған мәтіндер кірілше қазақ әріптерімен көрсетіледі. Хабарландыру жіберген: Нұрали [[Арнайы:Үлесі/84.240.215.227|84.240.215.227]] 22:34, 2018 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Қазақстанда этностық топтардың қалыптаса бастауы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бұл жерде ҚАЗАҚ пен КАЗАК шатастырылып жазылып кеткен, көп жерде КАЗАК орнына ҚАЗАҚ жазылып кеткен Хабарландыру жіберген: Есей Мүтәнұлы [[Арнайы:Үлесі/2.134.102.50|2.134.102.50]] 12:27, 2018 ж. маусымның 9 (+06) == [[:Қатысушы:Kasymov]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Атауы бар түпнұсқаға қосылыңыз Adilbekkazykhanov Сіз неге ұзақ уақыт бойы бұғатталғансыз Хабарландыру жіберген: Adilbekkazykhanov [[Арнайы:Үлесі/147.30.217.70|147.30.217.70]] 14:00, 2018 ж. маусымның 9 (+06) == [[:Алты кәлимә]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кәлима шахада транскрипциясы дұрыс емес. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/195.162.15.50|195.162.15.50]] 16:03, 2018 ж. маусымның 11 (+06) == [[:Көрсеткіштік функция -- орыс тілінен аудармасы толық аударылмады]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "n" реттік гипербола бола тұра, ""n" реттік парабола" орыс тілінен аударылмады. Хабарландыру жіберген: ҰлыХөтей [[Арнайы:Үлесі/2.132.236.153|2.132.236.153]] 21:08, 2018 ж. маусымның 15 (+06) == [[:Жас қазақ (газет)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Жас қазақ үні" газеті 2000 жылы 11 тамызда шыққан Хабарландыру жіберген: Қазыбек Иса [[Арнайы:Үлесі/2.132.159.20|2.132.159.20]] 03:47, 2018 ж. шілденің 11 (+06) == [[:Бәйдібек ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бәйдібек ауданының әкімі Танагузов Бахтбек Төленұлы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.155.142|89.218.155.142]] 19:15, 2018 ж. шілденің 13 (+06) == [[:Тұрсынқұл Өмірзақ]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ''Тұрсынқұл Өмірзақ''' (10.10. 1948 ж.туылған [Өзбекстан Республикасы, Самарқанд облысы, Пайарық ауданы) – ғалым, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы (1989), профессор (1991). Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.88.253.225|178.88.253.225]] 23:13, 2018 ж. шілденің 26 (+06) == [[:Қауіпсіздік белбеуі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жолаушының инерция бойынша қозғалысын, және сәйкесінше, көлік құралы интерьерінің бөлшектерімен немесе басқа жолаушылармен оның ықтимал қақтығыстарының (қайталама соққы деп аталатын) белбеу арқылы алдын алады, сондай-ақ жолаушы қауіпсіздік жастығының қауіпсіз ашылуын қамтамасыз ететін жағдайда болатынына кепілдік береді. (бұл менің аудармам, сіздердің осы үзіндіні аударғандарыңыз қате деп есептеймін). Хабарландыру жіберген: Абишева Г.Б. [[Арнайы:Үлесі/212.154.228.185|212.154.228.185]] 08:48, 2018 ж. тамыздың 1 (+06) == [[:Бақытжан Төлеужанұлы Жоламанов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} туған күн 23 желтоқсан Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.89.109.242|178.89.109.242]] 11:22, 2018 ж. тамыздың 15 (+06) == [[:Ұлы державалар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Көбірек мәлімет беріңіз, және кейбір сөздердін дұрыстығын тексеріңіз Хабарландыру жіберген: Тока [[Арнайы:Үлесі/89.218.196.126|89.218.196.126]] 13:03, 2018 ж. қыркүйектің 21 (+06) == [[:Әлемдегі ең танымал мұражайлар тізімі (2014)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Если искать на русском то музей Орсе открыт в 1986. В казахском его нету, но есть топ-100 музей, и там написано что музей открыт в 1968. Какая из них верный? Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.88|82.200.168.88]] 16:16, 2018 ж. қыркүйектің 27 (+06) == [[:Ядролық реакциялар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Уикикодты бұзу деген қате шығып тұр. Алайда менің статьямда барлығы дұрыс. Сақтайын десем сақтай алмаймын. не істесем болады? Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Ykylas Arun|Ykylas Arun]] ([[Қатысушы талқылауы:Ykylas Arun|талқылауы]]) 03:52, 2018 ж. қыркүйектің 30 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Төребеков Бағлан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Үшарқар-Таразы шоқжұлдызы туралы мақала қате деп есептеймін. Үшарқар-Таразының Весы (орысша) шоқжұлдызына ешқандай қатысы жоқ. Мақаланы орысшадан аудара салған, мәнін түсінбей. Үшарқар-Таразы Орион (орысша) шоқжұлдызына кіретін Пояс Ориона, Бетельгейзе, Ригель және т.б. жұлдыздардан тұратын шоқжұлдыз. Бұл туралы қазақта тамаша ертегі де бар. Сол туралы жазсаңыздар. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Төребеков Бағлан|Төребеков Бағлан]] ([[Қатысушы талқылауы:Төребеков Бағлан|талқылауы]]) 09:27, 2018 ж. қазанның 3 (+06) == [[:Конвергенция]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тау жынысытардың - тау жыныстардың Хабарландыру жіберген: Актаулова Қүралай [[Арнайы:Үлесі/2.132.197.237|2.132.197.237]] 11:46, 2018 ж. қазанның 6 (+06) == [[:Үлгі:Рейтинтер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Үлгінің атың қате жазып қойыппын. Бетті жоюға болады, себебі дұрыс атпен жаңа бет жасап қойдым, Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 11:35, 2018 ж. қазанның 11 (+06) == [[:Үлгі:Музыкалық альбом]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Үлгіден қорғауды алуды сұраймын, себебі үлгінің кодында өте көп қателер жіберілген Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 12:51, 2018 ж. қазанның 11 (+06) :{{@|Arhaangell}} Қандай жері қате кеткен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:04, 2018 ж. қазанның 11 (+06) :{{@|Kasymov}} Орындаушының есімің жалғаусыз қолдануға келмейді. Мысалы: Альбомның түрің саундтрек деп жазсам, ал орындаушыны Ханс Циммер деп жазсам инфобокстың бір жолағында Саундтрек Ханс Циммер деп, екінші жолақта Ханс Циммер хронологиясы деп жазылады. Бұл жерде сөз тіркестердің мағынасы жоғалған. Сол себепті үлгінің кодың қайта қарастыру керек деп ойлаймын. Үлгінің негізің орыс тілінең емес ағылшын тіліндегі template-тан алу керек деп есептеймін--[[Қатысушы:Arhaangell|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Arhaangell</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:47, 2018 ж. қазанның 11 (+06) == [[:Жиенбет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Армысыздар, сіздерге Қоңырат елінің жиенбет руы, рудың түп атасы Жиенбет батыр туралы қосымша, нақты деректерді жіберіп отырмын. Өйткені жиырма жылға жуық уақыт Жиенбет батыр өмірін зерттеп,бірнеше мақала мен роман жаздым. Тарихи деректер мен архив материалдарын таптым. Бабаларымыздан қалған дерек бойынша,арқа жерінде жатқан батыр күмбезі мен Айбике ананың сағанасын таптым. Сол жақтың жергілікті шежіре-тарихшыларының қатысуымен Шажағай бойында жатқан Айқара-Маймақ қоңыраттардың қонысы болғанын, күмбез Жиенбет батырдың күмбезі екенін анықтадым Белгілі ғалым-этнограф Ақселеу Сейдімбековтің " күмбез қоңыраттың не батыры, не биі" деп берген анықтамасын білдім.Сондықтан сіздердегі мәтінді аздап түзетіп, қосымша деректер қостым. Авторлық құқықтарыңыз өздеріңізде, менің соавтор болайын деген ойым жоқ. Тек білгеніммен бөлісу. Рахмет Сіздерге. Хабарландыру жіберген: АСпандияр Әденұлы. Жазушы, Сәтпаевтанушы ғалым. [[Арнайы:Үлесі/89.250.87.13|89.250.87.13]] 09:09, 2018 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Кадирбаев Малдыбай Серікұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Шора батыр туралы: Шора батыр (Ер шора) Кіші жүз, Жеті ру тайпасынан Тама руынан тараған Нәрік баласы Шора. дерек көздер Қырымның қырық батыры жыры бойынша, Шежіре туралы кітаптарда жазылған...... Шора батыр - Уикипедияда Қоңырат деп қате көрсетілген Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Кадирбаев Малдыбай Серікұлы|Кадирбаев Малдыбай Серікұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Кадирбаев Малдыбай Серікұлы|талқылауы]]) 10:20, 2018 ж. қазанның 22 (+06) == [[:Қазақстан 2020]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} там должно быть Казахстан 2030 а не 2020 Хабарландыру жіберген: Шахмардан [[Арнайы:Үлесі/85.117.97.4|85.117.97.4]] 23:50, 2018 ж. қазанның 30 (+06) == [[:Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Рисунок на старый его необходимо обновить Хабарландыру жіберген: Представитель МО РК [[Арнайы:Үлесі/193.193.238.130|193.193.238.130]] 12:21, 2018 ж. қарашаның 2 (+06) == [[:Дұрыс үшбұрыш]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} үшбұрышқа сырттай сызылған шеңбер мен үшбұрышқа іштей сызылған шеңбердің радиусының формулары бойынша қателік кеткен. Жөндеуіңізді өтінемін Хабарландыру жіберген: АБ [[Арнайы:Үлесі/212.76.18.28|212.76.18.28]] 14:43, 2018 ж. қарашаның 3 (+06) == [[:Тәуке хан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ол 1680-1715 жж билік етті. 1635-1715 емес. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.135.204.218|2.135.204.218]] 11:10, 2018 ж. қарашаның 9 (+06) == [[:Таза заттар мен қоспалар]] == == [[:Интернет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл мақаладағы 'Интернет туралы' бөлімінде, 4-ші абзацстың 7-ші жолында, 'және' деген сөзде қате кеткен. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.23.122|89.218.23.122]] 15:32, 2018 ж. қарашаның 18 (+06) == [[:Географиялық орта]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кейбир жазулар кате Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.17.59|178.91.17.59]] 19:59, 2018 ж. қарашаның 19 (+06) == [[:Қазахстанның тәуелсіздігі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақаланың атында қате бар. Қазахстан ---> Қазақстан. Өзгертуге көмек беріңізші. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:KaldarovNurymzhan|KaldarovNurymzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:KaldarovNurymzhan|талқылауы]]) 18:59, 2018 ж. қарашаның 23 (+06) == [[:Домбыра]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Домбыра 3 Iшектi жок Хабарландыру жіберген: 19:07, 2018 ж. қарашаның 23 (+06) [[Арнайы:Үлесі/89.42.60.68|89.42.60.68]] 19:07, 2018 ж. қарашаның 23 (+06) == [[:Қаптағаев Мұхамәділ]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Казахстанская Правда Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/91.201.246.227|91.201.246.227]] 19:15, 2018 ж. желтоқсанның 10 (+06) == [[:Әзірбайжан -]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мемлекеттің ресми атауы Әзербайжан. "І" әрпінің орнына "Е" әрпін жазып, өзгертулеріңізді сұраймын Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.163.193.163|109.163.193.163]] 16:03, 2018 ж. желтоқсанның 17 (+06) == [[:Карбон қышқылдары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1) "Пайдаланылған әдебиеттер" тіркесіндегі орны ауысып кеткен әріптерді дұрыстасаңыздар. 2) "Көміртегі қосылыстары" емес, "Көміртек қосылыстары" деген дұрыс болады. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.46.237.61|95.46.237.61]] 11:48, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06) == [[:Махмұд Қашқари]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кате көп емес кейбір сөздер кате жазылган Хабарландыру жіберген: Енлик [[Арнайы:Үлесі/90.143.169.83|90.143.169.83]] 11:47, 2018 ж. желтоқсанның 25 (+06) == [[:Дүкен Мәсімханұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Соңғы кезде алған "Астанаға 20 жыл" медалі туралы деректі қосу Хабарландыру жіберген: Дүкен Мәсімханұлы [[Арнайы:Үлесі/37.151.219.20|37.151.219.20]] 15:55, 2018 ж. желтоқсанның 25 (+06) == [[:Баянауыл ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} «Баянауыл аудандық орталық аурухана» КМК Бас дәрігер Арынов Серикжан Арынұлы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/213.157.33.192|213.157.33.192]] 09:01, 2019 ж. қаңтардың 16 (+06) == [[:АТФ Банк]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қараша 2007 Австрияның Кредитанштальт банкі, Орталық және Шығыс Еуропадағы сауда банкілік операцияларға арналған ЮниКредит Групп бөлімшесі ( UniCredit Group ) «АТФ Банк» АҚ шығарған акционерлік капиталдың жалпы санының 91,8%-ын иемдену үдерісін аяқтады». Келісімнің жобаланған бағасы 2,117 млн. АҚШ долларын құрады. (2,117 млрд. АҚШ долларын құрады. ) Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.148.2|82.200.148.2]] 15:34, 2019 ж. қаңтардың 22 (+06) == [[:Моңғол шапқыншылығы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} орфографиялык кате жане кейбир создер косылып жазылган ол дурыс емес Хабарландыру жіберген: 006 [[Арнайы:Үлесі/95.59.133.184|95.59.133.184]] 22:28, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) == [[:Тобылғы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Гүлі қс жынысты...", - деп көрсетiлген. Дұрыс былай болады: "Гүлі қос жынысты..." Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.18.165|178.91.18.165]] 23:09, 2019 ж. ақпанның 5 (+06) == [[:Хуан Альфонсо Баптиста]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Туған жылы 2015 емес! Дұрыс - 1976 жылы Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/5.250.151.248|5.250.151.248]] 01:34, 2019 ж. ақпанның 10 (+06) == [[:Жаңбыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жаңбыр келе жатыр қашыңдар? бәріміз өлеміз? Хабарландыру жіберген: killer,j [[Арнайы:Үлесі/90.143.145.149|90.143.145.149]] 21:40, 2019 ж. ақпанның 12 (+06) == [[:Қобыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кобыз ен коне аспаптардын быры Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/178.90.251.186|178.90.251.186]] 22:08, 2019 ж. ақпанның 12 (+06) == [[:Қобыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кобыздын 4000 жылдык тарихы бар. Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/178.90.251.186|178.90.251.186]] 23:29, 2019 ж. ақпанның 12 (+06) == [[:Үлкен сегіздік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Нынешний президент Америки Дональд Трамп Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.55.159|37.99.55.159]] 22:21, 2019 ж. ақпанның 15 (+06) == [[:Күй]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мында бір сөбен бір сөз сәйкес келмейді.Ол (басынан өткен тауқымет мен әділетсіздікке) деген жері. Хабарландыру жіберген: Рахат Капашев [[Арнайы:Үлесі/178.89.21.201|178.89.21.201]] 22:33, 2019 ж. ақпанның 19 (+06) == [[:Ермұхан Бекмаханұлы Бекмаханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бекмахан мал бағып жүріп өкпесіне суық тигізіп алады да, Ермұхан алты жасқа толмай жатып қайтыс болады. Хабарландыру жіберген: назира [[Арнайы:Үлесі/178.91.18.154|178.91.18.154]] 19:42, 2019 ж. ақпанның 24 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Tesikbai]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} E kate jazba oltirem tysinnyn ba? Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Tesikbai|Tesikbai]] ([[Қатысушы талқылауы:Tesikbai|талқылауы]]) 20:05, 2019 ж. ақпанның 24 (+06) == [[:Әбдеш Тәшкенұлы Төлеубаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} прошу исправить на 29 строке информацию: Жұбайы - Төлеубаева Гүлжазира Мейрамқызы, ғылым докторы, профессор. Хабарландыру жіберген: Толеубаева Асель Абдешовна [[Арнайы:Үлесі/217.196.17.242|217.196.17.242]] 15:17, 2019 ж. наурыздың 13 (+06) == [[:Әбдеш Тәшкенұлы Төлеубаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} исправить : Үйленген. Жұбайы - Төлеубаева Гүлжазира Мейрамқызы, ғылым докторы, профессор. Хабарландыру жіберген: дочь Толеубаева Асель Абдешовна [[Арнайы:Үлесі/217.196.17.242|217.196.17.242]] 15:31, 2019 ж. наурыздың 13 (+06) == [[:Көрісу]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Көрісуді - Амал мерекесі дегенге келіспеймін, Амал сөзі қате сөз қазақша еш мағана бермейді, Мен кішкене бала кезімде атам (үлкен кісілер) көрісу күнін Қамал (Хамал) деп атайтын, бұл атау Батыс Қазақстан облысына тән, және дұрыс мағана береді деп есептеймін. Себебі шоқзұлдыздарға сүйенсек: Хамал (альфа Овна) - бұл жарық сары жұлдыз. Хамал Тоқты жұлдызшоғына жатады және Хамал - бұл жұлдызшоғындағы басты жұлдыз, яғни Тоқтының бас жұлдызы. Жұлдыздардың басқа атауы Хамал, Гамал, El Nath, Arietis, Al Ħamal rās al-ħamal. Ал Амал сөзі қайдан шыққаны белгісіз, ешқандай дерек келтірілмеген. Сондықтан Хамал мерекесі деп аталған дұрыс. Материал из Википедии — свободной энциклопедии: (Координаты: Sky map 02ч 07м 10.4071с +23° 27′ 44.723″- Наименование звезды Хамаль из созвездия Овен произошло от арабской фразы «ras al-hamal» – «голова барана». Интересно, что 4000 лет назад звезда располагалась в точке весеннего равноденствия для северного полушария. Сейчас же соответствует широте Тропика Рака – 23.5 градусов севернее Солнца. Хамаль (также Гамаль, Хамал, El Nath, Arietis, Al Ħamal rās al-ħamal, буквально просто «овца» или от «голова барана») — альфа Овна (Aries), ярчайшая звезда в этом созвездии (α Ari — 2,00m). У Птолемея в «Альмагесте» эта звезда обозначена среди «не вошедших в фигуру» созвездия. Тем не менее, он комментирует: «Звезда над головой, которую Гиппарх называет „звезда на морде“».) Хабарландыру жіберген: аты жөнім, тегім: Зұлхожа Сапарұлы Бақтығұл, т.ж., айы, күні: 1963.01.01. [[Арнайы:Үлесі/2.132.252.249|2.132.252.249]] 17:19, 2019 ж. наурыздың 13 (+06) == [[:Байлар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} бул жерде казактын руы жок бір кытайларды жазып койган! байлар жандар руы туралы мәлімет жоқ Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.3.51|37.150.3.51]] 22:55, 2019 ж. наурыздың 19 (+06) == [[:Біз (құрал)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Біз емес Бігіз болып аталады Хабарландыру жіберген: Түркістаннан [[Арнайы:Үлесі/95.58.18.210|95.58.18.210]] 18:31, 2019 ж. наурыздың 26 (+06) == [[:Жұмағали Сайын]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жазушының фамилиясы орысша да, қазақша да САИН болады Хабарландыру жіберген: Асқар Ізімғалиев [[Арнайы:Үлесі/178.91.115.137|178.91.115.137]] 00:49, 2019 ж. наурыздың 27 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бірінші қате: Алдымен Музыкалық топ, не болмаса әншілер жайлы ақпарат беруге әрбір қатысушының құқығы бар. Укипедияда бәрі шалағай тексеріледі. Барлық ақпарат алдымен анық тексерілсе деймін Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:АқжолОрынбасар|АқжолОрынбасар]] ([[Қатысушы талқылауы:АқжолОрынбасар|талқылауы]]) 17:33, 2019 ж. наурыздың 27 (+06) == [[:Кейкі Көкембайұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бүгінгі таңда Кейкі батырдың бас сүйегі Қазақстанға әкелінген және де аруланып жерленген Хабарландыру жіберген: NURA SAN [[Арнайы:Үлесі/89.218.203.50|89.218.203.50]] 10:53, 2019 ж. сәуірдің 3 (+06) == [[:Жас қазақ (ұйым)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Астана емес Нұр-Сұлтан Хабарландыру жіберген: Қолтаңба [[Арнайы:Үлесі/89.218.196.126|89.218.196.126]] 14:18, 2019 ж. сәуірдің 3 (+06) == [[:Алматы облысы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} | [[Заманбек Қалабайұлы Нұрқаділов]] || [[1997]]-[[2001]] қосу керек. Әкімдер тізімінде қалып қалған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.59.118.248|95.59.118.248]] 10:34, 2019 ж. сәуірдің 10 (+06) == [[:Алтын Орданың хандарының тізімі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1.Жәнібектің сілтемесі дұрыс емес 2. Шахмет деген жоқ Шах-Мәлік болу керек 3. Шахмат ханда Шахмат ойыны сілтемесі тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/185.97.114.171|185.97.114.171]] 19:03, 2019 ж. сәуірдің 10 (+06) == [[:Қазақстан (Еңбекшіқазақ ауданы)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Жүнісбай Қайыпов ауылы Хабарландыру жіберген: Гүлнара [[Арнайы:Үлесі/194.32.130.10|194.32.130.10]] 12:09, 2019 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Гидралар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} жасушалары деген сілтеменің төмен жағында соңғы сөйлем дұрыс жазылмаған Хабарландыру жіберген: Айбол [[Арнайы:Үлесі/5.250.132.207|5.250.132.207]] 19:04, 2019 ж. сәуірдің 22 (+06) == [[:Жақыннан көргіштік]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} қате таптым ай ай ай Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.135.222.174|2.135.222.174]] 10:28, 2019 ж. сәуірдің 25 (+06) == [[:Мәңгілік бала бейне]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} xcvbnm,jglvugvj ifyvogobiy Хабарландыру жіберген: glvhlbk [[Арнайы:Үлесі/89.218.97.51|89.218.97.51]] 12:04, 2019 ж. сәуірдің 30 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Уикипедиядағы "Қыпшақтар даласы" деп көрсетілген карта өрескел қате. XI-ғасырға дейін және орта ғасырдағы Қазақ даласының картасы, оны мекендеген елдердің картасы 1968-жылы шыққан "Қазақ ССРі ТАРИХЫНДА" көрсетілген. Онда қыпшақтар көрсетілмеген. XI-ғасырға дейін Каспийден Алтайға дейін ОҒЫЗ ҚАҒАНАТЫ (мемлекеті) болған. Уикипедиядағы "Дешті қыпшақ" туралы мақалада ғылыми мақала емес, Жалпылама жазыла салған. Қазақ жерінде Шыңғысханға дейінде, Шыңғысханнан кейінде қыпшақтан ешкім хан болған емес. Болса, атап көрсетіңіздер, Қай жерде, қашан хан болғанын. Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, ардагер журналист, ақын, тарихшы, жазушы Хабарландыру жіберген: Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, ардагер журналист, ақын, жазушы, тарихшы [[Арнайы:Үлесі/213.211.104.189|213.211.104.189]] 16:01, 2019 ж. мамырдың 2 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Ozgertu]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Төменгі мақалада ақсүйектер жайлы қате ақпарат берілген. Шоқан Уәлиханұлының "Собрание сочинений" жинағының бірінші томы бойынша, қожалар ақсүйек емес, тек дін уағыздаушы адамдар ретінде құрметтелген деп айтылған. Ал төлеңгіттер төрелердің қорғаушысы, кеңесшісі (придворный) ретінде айтылған, бірақ ақсүйек болмаған. Бұл қате ақпарат Аристов немесе Левшин орыс ғалымдарының қателері. Өзгерту енгізе алмадым. "IP заблокирован" деп бұғатталып тұр. Назарларыңызға рахмет. Казахский род https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%BE%D0%B4 Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/87.246.238.129|87.246.238.129]] 17:15, 2019 ж. маусымның 1 (+06) == [[:Тұрлан батыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Тұрлан батырдың туған және өлген жылы 1806-1855 ж.ж. Хабарландыру жіберген: Сейілхан [[Арнайы:Үлесі/89.218.162.222|89.218.162.222]] 18:44, 2019 ж. шілденің 2 (+06) :Мақалада көрсетілген дата дұрыс. Ұлттық жнциклопедияда да, Атырау энциклопедиясында да солай жазылған.--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 14:10, 2019 ж. шілденің 4 (+06) == [[:Қазақ тіліндегі жыл айларының атауларының мағынасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Матин астында Караша жерине Казан деп кате жазылган. Хабарландыру жіберген: Jannur Bakhyt [[Арнайы:Үлесі/202.9.44.185|202.9.44.185]] 20:05, 2019 ж. шілденің 20 (+06) == [[:Садыр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} не относится к официальным данным Хабарландыру жіберген: не относится к официальным данным [[Арнайы:Үлесі/37.99.32.172|37.99.32.172]] 02:31, 2019 ж. тамыздың 17 (+06) == [[:Ақтабан шұбырынды]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ол 1723-1727 жылдар аралығында болған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.79.99.29|2.79.99.29]] 02:34, 2019 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Ақтабан шұбырынды]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1723-1727 жылдар актабан шубырынды Хабарландыру жіберген: 2563 [[Арнайы:Үлесі/2.79.100.100|2.79.100.100]] 15:39, 2019 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Сауысқан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} и справьте ошибкуууу Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.47.51.63|92.47.51.63]] 18:37, 2019 ж. қыркүйектің 11 (+06) == [[:Мұхтарбай Өтелбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Математикадан Нобель сыйлығы жоқ Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/151.236.199.14|151.236.199.14]] 12:33, 2019 ж. қыркүйектің 21 (+06) == [[:Торы (ру)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Құрметті автр мен Байменов Нұрсұлтан, Қыпшақ Түйшкі деген кісінің шын аты Қожамсүгір болуына, және Қожамсүгір ұрпағы Есабыз Көзей тюб кете береді. сондықтан қзгеріс енгізуді сұраймын Хабарландыру жіберген: Н.Байменов [[Арнайы:Үлесі/212.96.95.24|212.96.95.24]] 18:21, 2019 ж. қазанның 2 (+06) == [[:Гигабайт]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1 Гигабайт = 1000*1000*1000 = 1 000 000 000 байт 1 Гибибайт = 1024*1024*1024 = 1 073 741 824 байт Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.134.37.85|79.134.37.85]] 23:15, 2019 ж. қазанның 8 (+06) == [[:Мегабайт]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1 Мегабайт = 1000 * 1000 = 1 000 000 байт. 1 Мебибайт = 1024 * 1024 = 1 048 576 байт Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.134.37.85|79.134.37.85]] 23:22, 2019 ж. қазанның 8 (+06) == [[:Килобайт]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 1 килобайт = 1000 байт. 1 кибибайт = 1024 байт. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.134.37.85|79.134.37.85]] 23:24, 2019 ж. қазанның 8 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Африка астаналарында 23 санынан кейін 24 саны тұру керек еді. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/90.143.205.29|90.143.205.29]] 00:32, 2019 ж. қазанның 13 (+06) == [[:Ислам]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл мақалада берілген періштелер құрамында Малик періштесі Жәннәт қамқоршысы ретінде сипатталған. Бұл қате. Жалпы хадистерге, Құранға сүйенсек, Малик періште Тозақтың күзетшісі ретінде сипатталады, ал Ридван періште Жұмақтын, яғни Жәннәттің қамқоршысы / күзетшісі. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.86|82.200.168.86]] 14:02, 2019 ж. қазанның 14 (+06) == [[:Астана Халықаралық Әуежайы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} tse-nqz code change Хабарландыру жіберген: airport [[Арнайы:Үлесі/145.249.218.253|145.249.218.253]] 16:56, 2019 ж. қазанның 15 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Aidos.taibekuly]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қайырлы күн! Жақында жаңа мақала жариялағанымда мақала атауының алдынада менің логин атауым автоматты түрде қосылып қалды. Сол түрде қазір жарияланып тұр, бұл қатені шешу жолын таппадым. Ендігері бұндайды болдырмау олары ма? Мына бет: https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B:Aidos.taibekuly/Mor_ve_%C3%96tesi&oldid=2719734 Хабарландыру жіберген: Aydos Taybekulı 09:34, 2019 ж. қазанның 23 (+06) == [[:Қуандық Фазылұлы Жүсіпов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қуандық Фазылұлы Жүсіповтің туған айы - қараша. Хабарландыру жіберген: Теміров Ербол Рахметоллаұлы [[Арнайы:Үлесі/147.30.119.137|147.30.119.137]] 15:04, 2019 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Ербол Рахметоллаұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қцандық Фазылұлы Жүсіпов туралы мақалада ол кісінің туғана йы қате ақпарат берілген. Туған айы - қараша, 11 болу керек Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Ербол Рахметоллаұлы|Ербол Рахметоллаұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Ербол Рахметоллаұлы|талқылауы]]) 15:13, 2019 ж. қазанның 24 (+06) == [[:Шәкәрім Құдайбердіұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бірақ казақта екі ауыз өлеңді кім шығармайды? Жас баланың жаңағы талабы өмір күйбеңінің күлді-көмешіне алданып қалып қояр ма еді, қайтер еді, егер Шәкәрім Құнанбайдағы ерке тотай қалпынан тез ауысып, Абай тәрбиесіне көшпесе. Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/5.63.75.193|5.63.75.193]] 18:21, 2019 ж. қарашаның 26 (+06) == [[:Шардара ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} мәліметтерді жаңарту қажет Хабарландыру жіберген: Шардара аудандық ішкі саясат бөлімі [[Арнайы:Үлесі/92.47.30.154|92.47.30.154]] 11:07, 2020 ж. қаңтардың 6 (+06) == [[:Қазақ тіліндегі жыл айларының атауларының мағынасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қараша айына қатысты анықтаманы қазан айы деп жазып қойғанда, ал қазан айына анықтама мүлдем жоқ. Сонын үстіне адам жазғаннан кейін айлар санын санап шықса болар еді ғой, жылда не 11 ай бар ма?! Хабарландыру жіберген: Ересеков Девственник [[Арнайы:Үлесі/89.20.48.139|89.20.48.139]] 11:19, 2020 ж. қаңтардың 10 (+06) == [[:Қарахан кесенесі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} потаму шта там есть апитьбжрпавсмитьбю Хабарландыру жіберген: 7418593+*// [[Арнайы:Үлесі/145.255.180.32|145.255.180.32]] 21:50, 2020 ж. қаңтардың 30 (+06) == [[:Портал:Абай Құнанбайұлы/Қыс өлеңі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сіздерде мен бір қатені көрдім ол 2-ші шұмағында Дем алысы деп тұр бірақ сіз Демалысы алу керексіздер бірге алып Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/91.240.9.132|91.240.9.132]] 11:45, 2020 ж. қаңтардың 31 (+06) == [[:Хәрри Поттер мен пәлсапа тас]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} келесі бөлім хәрри поттер мен құпия бөлме Хабарландыру жіберген: алға [[Арнайы:Үлесі/2.132.130.170|2.132.130.170]] 12:46, 2020 ж. ақпанның 3 (+06) == [[:Орталық Азия экономикалық кеңістігі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Өзбекстан аумағыннда" деген сөйлемдерде "аумағыннда" деген сөзде екі "н" әрпі салынған.Дұрысы: "аумағында" болуы керек. Хабарландыру жіберген: Алдахов Қадіржан [[Арнайы:Үлесі/178.91.55.99|178.91.55.99]] 20:10, 2020 ж. ақпанның 3 (+06) == [[:Қазақстанда 1960 жылдардың соңы мен 1990 жылдар]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} енеркәсәп емес өнеркәсіп Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.49.76|37.99.49.76]] 16:54, 2020 ж. ақпанның 29 (+06) == [[:Коул спроус]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мен бұл бетті ережелерге сәйкес жазған болатынмын,алайда сүзгі жасалғаннан кейін менің жазған бетімде қателер табылды деп айтылды Алайда сүзгі қате болуы мүмкін деп жазылған Өтінемін қайтадан тексеріп көріңіздер менің білуімше мен бар мағлұматты дұрыс жаздым және мен плагиат жасаған жоқпын! Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Hbsh nis Kausar 7d|Hbsh nis Kausar 7d]] ([[Қатысушы талқылауы:Hbsh nis Kausar 7d|талқылауы]]) 17:16, 2020 ж. наурыздың 19 (+06) == [[:Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ректорын ауыстырыңыз, дал казыргы окитын студенттер санын жазыныз,мекен жайын аныктап корсетсеныз Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/91.185.9.196|91.185.9.196]] 20:56, 2020 ж. наурыздың 30 (+06) == [[:Желдірме]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл шығарма Дәулеткерей Шығатайұлының күйі.Сіздер ақпаратта Абайдын күйі деп жазып қателескесіздер. Хабарландыру жіберген: Жұмаш [[Арнайы:Үлесі/2.134.190.226|2.134.190.226]] 15:57, 2020 ж. сәуірдің 16 (+06) == [[:Дайрабай Нұрғожаұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жердегі күйші Дайрабай Ерназарұлы жөнінде айтылып отыр. Ал Дайрабай Нұрғожаұлын шығармасының негізінде Еркеғали Рахмадиев жазбаған. Хабарландыру жіберген: Ықылас Тұрсынбек [[Арнайы:Үлесі/85.117.96.240|85.117.96.240]] 09:17, 2020 ж. сәуірдің 18 (+06) == [[:Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Шоқан Уәлихановның Манас дастаны туралы мәліметі қайда? Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан Әуезханұлы [[Арнайы:Үлесі/178.89.116.239|178.89.116.239]] 14:44, 2020 ж. сәуірдің 20 (+06) == [[:Шаңқобыз]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} кобыз дурыс жазылмаган Хабарландыру жіберген: ааааа [[Арнайы:Үлесі/90.143.159.26|90.143.159.26]] 16:36, 2020 ж. сәуірдің 23 (+06) == [[:Талқылау:Қылмыс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жердегі мәліметтер қате көрсетілген Хабарландыру жіберген: Айжан Балтабаева [[Арнайы:Үлесі/92.46.67.224|92.46.67.224]] 19:22, 2020 ж. сәуірдің 25 (+06) == [[:Сапақ датқа Жаншуақұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сапақ датқа Жаншуақұлы, Сапақ датқаның әкесі - Жаншуақ. Хабарландыру жіберген: Абсадыков Мухтар Сәулембайұлы [[Арнайы:Үлесі/95.82.126.35|95.82.126.35]] 17:00, 2020 ж. мамырдың 5 (+06) == Орта жүз. Керей: ашамайлы және абақ және "Ақбота" - таралған неге деректерде жоқ. Керей руында Ақбота деген бар неге деректерге жазылмаған. Біздер көппіз ғой неге біз жайлы жазылмаған == Орта жүз: Керей: Ақбота. Ашамайлы. Абақ == [[:Қатысушы:Eaamoka/зертхана]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} невозможно опубликовать полностью статью, хотел внести вклад в развитие википедии на казхахском,но мне все время выходит ошибка якобы я ничего не менял и оставил автоматический перевод и что нужно нажав на какую то ссылку снова сохранить Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Eaamoka|Eaamoka]] ([[Қатысушы талқылауы:Eaamoka|талқылауы]]) 23:51, 2020 ж. мамырдың 7 (+06) == [[:Дұрыс үшбұрыш]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дұрыс үшбқрышқа іштей және сырттай сызылған шеңбер радиусы формулалары ауысып кеткен Хабарландыру жіберген: Е32 [[Арнайы:Үлесі/2.132.110.11|2.132.110.11]] 09:19, 2020 ж. мамырдың 12 (+06) == [[:Зеренді ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кіші түкті емес Кіші тұйықты Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.193.174|82.200.193.174]] 15:10, 2020 ж. мамырдың 12 (+06) == [[:Мемлекеттік бюджет]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мемлекеттік бюджет — мемлекеттің белгілі бір уақыт кезеңіне, көбінесе бір жылға арналған кірістері мен шығыстарының қаржы жоспары. Онда мемлекеттік кірістердің түсетін көздері және қаражаттың жұмсалу бағыттары мен арналары көрсетіледі. Мемлекеттік бюджетті үкімет әзірлейді, жоғары заң шығарушы органдар қабылдап, бекітеді. Бюджеттің атқарылуы барысында оның ішінара қайта қаралуы мүмкін. Барлық демократиялық мемлекеттерде Мемлекеттік бюджетті қабылдау парламенттің аса маңызды өкілеттіктерінің бірі болып табылады. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.90.225.188|178.90.225.188]] 02:06, 2020 ж. маусымның 3 (+06) == [[:АҚШ доллары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Осы мақаланың "Сыртқы түрі, дизайн" деген бөлімінде қателер бар! Екі доллардың реверсі қате, Dollar coin $1-дің аверсі қате. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:19, 2020 ж. маусымның 3 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} я хочу написать статью о языке программирование "С++", в данной статье встречаются строки кода, как примеры, но проверка статьи из за этик строк кода не допускает мою статью на публикацию Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Алмас1|Алмас1]] ([[Қатысушы талқылауы:Алмас1|талқылауы]]) 08:35, 2020 ж. маусымның 12 (+06) == Erkebu1ans == Еркебұлан Қаратаев Ғабитханұлы 22қараша 2006жыл Кавер:11песен на 1бит,Русские хиты 2019-2020 == [[:Көкшетау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 58%- kazakh, 29%- russians, change it Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/109.239.43.202|109.239.43.202]] 02:58, 2020 ж. шілденің 1 (+06) == [[:Мәдени қарабидай]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Сәлеметсіз бе қара бидай бөлек жазылады қатені түзетіңіз Хабарландыру жіберген: қара бидай бөлек жазылады [[Арнайы:Үлесі/213.157.44.178|213.157.44.178]] 12:22, 2020 ж. тамыздың 3 (+06) == [[:Ғазиз Ештанаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ғазаз Ештаневтың шығармашылығы жайында сипатаған бөлігіндегі ақпарат Алтыншаш Жағанованікі. Осыны дұрыстасаңыздар. Хабарландыру жіберген: Лаура [[Арнайы:Үлесі/80.115.143.128|80.115.143.128]] 00:37, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) == [[:Әлішер Науаи]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Уики ақпаратта: "12 жасар Науиды Бабыр өз тәрбиесіне алған" деген мәлімет мүлде қате. Науаи 1441 жыл дүниеге келген ал Бабыр 1483 жыл???? Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/149.27.47.97|149.27.47.97]] 18:37, 2020 ж. тамыздың 16 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мүратбаш Бекеев деп қате жазылған. Ақынның есімі Мұрат Бекей(Мұратбай Бекеев)деп жазылуға тиіс. Хабарландыру жіберген: бегақовбат ұза [[Арнайы:Үлесі/95.82.119.164|95.82.119.164]] 12:54, 2020 ж. тамыздың 20 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы: Қарқын Айасыл]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Каспий теңізі деген мақалада бір сөз қате жазылған. Ол сөз 2 абзацындағы артынан санағанда 2-кінші сөйлемде жағалауын деген сөз "нсағалауын" деп қате жазылып тұр. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Қарқын Айасыл|Қарқын Айасыл]] ([[Қатысушы талқылауы:Қарқын Айасыл|талқылауы]]) 12:38, 2020 ж. қыркүйектің 3 (+06) == [[:Қызамық]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ауру қоздырғышы қате көрсетілген. Стрептококк емес тоговирус. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/79.133.187.231|79.133.187.231]] 21:20, 2020 ж. қыркүйектің 3 (+06) == [[:Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Театрдың осы сәттегі директоры Еркін Жуасбек Тілеуқұлұлы. Ақпараткөзі Мұхтар Әуезов театрының сайынан алынды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/146.0.207.77|146.0.207.77]] 21:38, 2020 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Қарақұм құрылтайы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қайып Сұлтан деген адам атында Сұлтан кіші әріппен жазылған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.18.61|178.91.18.61]] 13:00, 2020 ж. қыркүйектің 15 (+06) == [[:Антитеза]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Адамзаттың балаң кезңіндегі" деген жерде, балаң емес "бала" деп ойлаймын, сонымен қатар "кезеңіндегі" деген сөз де қате жазылып қалыпты. Хабарландыру жіберген: Инкар Беренбаева [[Арнайы:Үлесі/5.250.141.141|5.250.141.141]] 13:06, 2020 ж. қыр--[[Арнайы:Үлесі/5.250.141.141|5.250.141.141]] 13:11, 2020 ж. қыркүйектің 21 (+06)--[[Арнайы:Үлесі/5.250.141.141|5.250.141.141]] 13:11, 2020 ж. қыркүйектің 21 (+06)қыркүйектің 21 (+06) == [[:Ақпан төңкерісі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 2 абзацтағы эсерлердіңдеген сөз Хабарландыру жіберген: касеке [[Арнайы:Үлесі/2.133.71.33|2.133.71.33]] 23:05, 2020 ж. қыркүйектің 24 (+06) == [[:Вектор]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әріптер кейбір жерде дұрыс жазылмаған Хабарландыру жіберген: Жанибек [[Арнайы:Үлесі/37.150.56.64|37.150.56.64]] 17:51, 2020 ж. қыркүйектің 28 (+06) == [[:Достай Төлемішұлы Раманқұлов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Достай Төлемішұлы Раманқұлов Нобель сыйлығын алмаған. Бұл жалған ақпарат. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2601:547:500:2320:F160:FCFF:B2A6:5E48|2601:547:500:2320:F160:FCFF:B2A6:5E48]] 08:52, 2020 ж. қазанның 6 (+06) == [[:Көркемдік түр]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ''сюжеттік қүрылысы'' деген сөзде "құрылысы"дұрыс жазылмаған Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.134.72.174|2.134.72.174]] 22:16, 2020 ж. қазанның 7 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} == Михаил Владимирович Мишустин == Тексеріңізші Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Sayan46375|Sayan46375]] ([[Қатысушы талқылауы:Sayan46375|талқылауы]]) 09:49, 2020 ж. қазанның 14 (+06) {{Талқылау статусы|жаңа}} Мәтіннің кей грамматикалық, пунктуациялық қателері түзетілді Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/92.46.11.148|92.46.11.148]] 14:49, 2020 ж. қазанның 17 (+06) == [[:Қоңырат]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақтаралли емес Мақтарал Хабарландыру жіберген: Димаш [[Арнайы:Үлесі/85.193.105.87|85.193.105.87]] 00:57, 2020 ж. қазанның 20 (+06) == [[:Электролиттер]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} АМАН МЕН ФАКСЕРДЫН КОТАКТАРЫН СОРАДЫ ЖАНЕДЕ СИМПЛУХАНЫ СИГЕМИЗ мәтіндегі бұл сөз өте сұмдық нәрсе. Сайтқа 18 ге толмаған талай жасөпірім кіреді. Сондықан бұл сөздерді мәтіннен алып тастауды талап етемін. Хабарландыру жіберген: Назира Тоқтарғазиева [[Арнайы:Үлесі/178.22.170.107|178.22.170.107]] 12:36, 2020 ж. қазанның 28 (+06) == [[:Қатысушы:Xxxalibekacion]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Өзімнің бетімде жаза алмай жатырмын. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Xxxalibekacion|Xxxalibekacion]] ([[Қатысушы талқылауы:Xxxalibekacion|талқылауы]]) 12:11, 2020 ж. қазанның 29 (+06) == [[:Мәтін]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} айналайын мәтін түрің жазшы блять Хабарландыру жіберген: райко [[Арнайы:Үлесі/2.132.232.253|2.132.232.253]] 16:26, 2020 ж. қазанның 29 (+06) == [[:Еуразия]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} халық саны 5,132 млрд емес млн Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/145.255.168.204|145.255.168.204]] 18:47, 2020 ж. қазанның 29 (+06) == [[Қапшағай]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Сәлеметсіздер ме! Құрметті, әріптестер! Қапшағай қаласының әкімі ауысқан болатын. Қазіргі күні Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы тағайындалды. Соны сайттарыңыздың қазақшасында түзетіп қоюларыңызды сұраймыз! Рахмет! Здарствуйте, коллеги! в городе Капгашай аким поменялось. У вас на сайте в казахском варианте предедущий аким стоит. Если поменяете будем благодарны. Щас аким города Куматаев Нурлан Орынбасарович! Хабарландыру жіберген: Қапшағай қаласының әкімдігі! Акимат города Капшагай! [[Арнайы:Үлесі/89.218.251.134|89.218.251.134]] 10:05, 2020 ж. қарашаның 6 (+06) == [[:Абай даңғылы (Астана)]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Мәтін соңында ұлы "түлға" деп жазылған, ал дұрысы "тұлға" болады. Хабарландыру жіберген: Абылайхан [[Арнайы:Үлесі/2.75.1.144|2.75.1.144]] 18:15, 2020 ж. қарашаның 16 (+06) :Негізі бұл қатені өзіңіз түзетсеңіз болар еді.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:30, 2020 ж. қарашаның 16 (+06) == [[:Ферменттер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Соидықтан бұл процесті гидролиздік ыдырау, ал оны қамтамасыз ететін ферменттерді гидролазалар деп атаңды. Хабарландыру жіберген: Аманбеков Ерасыл [[Арнайы:Үлесі/95.59.250.223|95.59.250.223]] 17:54, 2020 ж. қарашаның 21 (+06) == [[:Нұр-Сұлтан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бейбітшілік қаласы, әлем қаласыс емес Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/2.135.6.139|2.135.6.139]] 13:33, 2020 ж. қарашаның 22 (+06) == [[:Педагогикалық эксперимент]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} аласында сөзі арасында Хабарландыру жіберген: Бибігүл [[Арнайы:Үлесі/46.42.234.12|46.42.234.12]] 21:41, 2020 ж. желтоқсанның 2 (+06) == [[:Раушан Елемесов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Кеш жарық! Елемесов Раушан Елемесович болуы қажет, фамилиясы қате жазылған. Түзетулеріңізді сұраймын. Рахмет! Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.82.119|37.99.82.119]] 18:37, 2020 ж. желтоқсанның 6 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:MadinaOtegali]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} https://kk.wikipedia.org/wiki/Лухан Туған күнін өзгерті қолымнан келмеді Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:MadinaOtegali|MadinaOtegali]] ([[Қатысушы талқылауы:MadinaOtegali|талқылауы]]) 19:21, 2020 ж. желтоқсанның 14 (+06) :[[Қатысушы талқылауы:MadinaOtegali|Мадина Өтеғали]], туған күнін әріппен емес, санмен жазасыз, мәселен 20.04.1990. Жасын жазудың қажеті жоқ--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 20:30, 2020 ж. желтоқсанның 14 (+06) == [[:Медеу Сәрсеке]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Түзету Түзету Түзету Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/217.196.24.98|217.196.24.98]] 16:03, 2020 ж. желтоқсанның 15 (+06) == [[:Үлкен қанайналым шеңбері]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} тарамдалыпғ қылтамырларға - таралып қантамырларға Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.89.19.26|178.89.19.26]] 18:28, 2020 ж. желтоқсанның 17 (+06) == [[:Фарадей заңы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} неправильная формула закона Фарадея Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.37.25.117|89.37.25.117]] 21:08, 2020 ж. желтоқсанның 19 (+06) == [[:Эссе]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Негізгі бөлім деген сөзде қате кеткен... Хабарландыру жіберген: амина [[Арнайы:Үлесі/37.150.0.45|37.150.0.45]] 19:55, 2020 ж. желтоқсанның 20 (+06) == [[:Географиялық ендік мен бойлықты анықтау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Географиялық ендік мен бойлықты анықтау" деген жерде "мен" деген сөздің орынында "пен" тұру керек. Қазақ тіліндегі мен, пен, бен сөздерінің ішінен пен тұру керек. Хабарландыру жіберген: не сұрап тұрғаныңызды түсінбедім [[Арнайы:Үлесі/147.30.84.114|147.30.84.114]] 23:12, 2020 ж. желтоқсанның 26 (+06) == [[:Қолданбалы бағдарламалық жасақтама]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бағдармалар соөзінде қате бар Хабарландыру жіберген: KZ [[Арнайы:Үлесі/37.150.223.211|37.150.223.211]] 11:46, 2020 ж. желтоқсанның 31 (+06) == [[:Көшпенділер (трилогия)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Іияс Есенберлиннің "Көшпенділер"трилогиясының "Қаһар" атты кітабында I. Есенберлин XIX ғ. 30-40 жылдарындағы Кенесары Қасымов бастаған Ресей отаршылдығына қарсы қозғалыстың жай-күйін әңгімелейді. Сіздер Абылай хан туралы деп жазыпсыздар. Хабарландыру жіберген: Алтын [[Арнайы:Үлесі/178.88.247.135|178.88.247.135]] 19:12, 2021 ж. қаңтардың 4 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Bugz notbunny]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Сынықшы" деген мақаланы қайта қарап өңдеу керекб немесе қолданыстан жою керек, себебі ғылыми дәлелдемесі жоқ ақпарат берілген және дереккөзі де тексерілмеген Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Bugz notbunny|Bugz notbunny]] ([[Қатысушы талқылауы:Bugz notbunny|талқылауы]]) 22:18, 2021 ж. қаңтардың 11 (+06) == [[:Қаныбек Бекболатұлы Жұмашев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} *[[2007]] жылдан - [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау облыстық]] Білім басқармасының бастығы. *[[2010]] жылдың сәуірінен бері - Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары. *[[2012]] жылдың маусымынан - "Нұр Отан" партиясы Маңғыстау облыстық филиалы төрағасының бірінші орынбасары. *[[2014]] жылдың наурызынан - "Нұр Отан" партиясы Орталық аппараты басшысының орынбасары. *[[2015]] жылдың қыркүйгінен - "Нұр Отан" партиясы Төрағасының бірінші орынбасарының кеңесшісі. *[[2015]] жылдың қарашасынан - "Нұр Отан" партиясының Хатшысы. *[[2019]] жылдың маусымынан - Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары. *[[2020]] жылдың қыркүйегінен - Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрінің кеңесшісі. == Жетістіктері == * "Құрмет" орденінің иегері (2013) Хабарландыру жіберген: Жұмашев Қаныбек Бекболатұлы [[Арнайы:Үлесі/93.185.74.42|93.185.74.42]] 17:53, 2021 ж. қаңтардың 12 (+06) == [[:Мамай батыр ауылы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бұл жерде ауылдық округтің аты қате жазылған.Яғни Абылайкит емес Аблакетка ауылдық округі. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.89.39.198|178.89.39.198]] 21:13, 2021 ж. қаңтардың 24 (+06) == [[:Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} fdsfdsdfsdasdкінішке орай, сіздің өңдемеңіз жүйелі болмағандықтан өңдеме сүзгісімен автоматты түрде болдырылмады. Егер сүзгіде қате болса, онда біз сіздің өзгерісіңізді қалпына келтіре аламыз және бұл қатені жақында түзетеміз ол үшін администраторларға хабарлаңыз.кінішке орай, сіздің өңдемеңіз жүйелі болмағандықтан өңдеме сүзгісімен автоматты түрде болдырылмады. Егер сүзгіде қате болса, онда біз сіздің өзгерісіңізді қалпына келтіре аламыз және бұл қатені жақында түзетеміз ол үшін администраторларға хабарлаңыз. Хабарландыру жіберген: fdfsdsdffsd [[Арнайы:Үлесі/178.90.226.1|178.90.226.1]] 03:23, 2021 ж. қаңтардың 28 (+06) == [[:Ши (айрық)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} ол жазған ақпараты дұрыс бірақ сауатты жазу керек қой Хабарландыру жіберген: Сұңқар [[Арнайы:Үлесі/188.127.43.2|188.127.43.2]] 18:19, 2021 ж. ақпанның 1 (+06) == [[:Ақсақ құлан]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Не Джучи хан а Чингиз хан.Это Чингиз приказал налить свинец в домбру,а Джучи умер на охоте Хабарландыру жіберген: Let s go [[Арнайы:Үлесі/185.212.247.244|185.212.247.244]] 16:50, 2021 ж. ақпанның 13 (+06) == [[:Ел тізімі (халықтың табиғи өсімі)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ангилья это не Англия? Anguilla England Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.33.241|37.99.33.241]] 12:14, 2021 ж. ақпанның 19 (+06) == [[:Бірінші жалпықазақ съезі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} сиез емес съез деп жазылады Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.56.51.111|95.56.51.111]] 12:36, 2021 ж. ақпанның 25 (+06) == [[:Акустикалық резонанс]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Соңғы сөйлемдегі "көмей" сөзі қате жазылған. Хабарландыру жіберген: окт [[Арнайы:Үлесі/95.59.192.182|95.59.192.182]] 22:06, 2021 ж. наурыздың 9 (+06) == [[:Бөкей хандығының құрылуы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Сол кездегі патша офицерлерінң мойындауынша, қазақ шаруалары екі оттың ортасында қалды." дегендегі "офицерлерінң" сөзін "офицерлерінің" деген сөзге ауыстыру. Хабарландыру жіберген: OMag [[Арнайы:Үлесі/37.99.114.240|37.99.114.240]] 20:57, 2021 ж. наурыздың 11 (+06) == [[:Қаныш Имантайұлы Сәтбаев]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Марапаттары деген жерде Қаныш Сәтбаевқа қатысты емес жазулар тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/176.222.131.85|176.222.131.85]] 22:20, 2021 ж. наурыздың 12 (+06) == [[:Әбдісалан Кәрімұлы Нұрмаханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Әбдісалан Нұрмаханұлы Нұрмаханов. Әкесінің аты қате жазылыпты Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/82.200.168.156|82.200.168.156]] 15:01, 2021 ж. наурыздың 18 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Saparbekovna]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Түркістан туралы уикипедия ақпаратында, қазіргі қала әкімі Аюпов Рашид Абатұлы Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Saparbekovna|Saparbekovna]] ([[Қатысушы талқылауы:Saparbekovna|талқылауы]]) 20:06, 2021 ж. наурыздың 25 (+06) == [[:Шұғыбан Қауметұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Шұғыбан Әріп ақынның шәкірті сібірде айдауда қайтыс болған. Простор журналында редактор болған емес. Кекілбаевты аударған емес Кекілбаев 1939 жылы туған. Деректер қате Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/5.76.130.116|5.76.130.116]] 22:08, 2021 ж. сәуірдің 5 (+06) == [[:Абайдың философиялық көзқарасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дүние — үлкен көл, Көл сөзінде қате таптым. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.150.225.170|37.150.225.170]] 23:30, 2021 ж. сәуірдің 10 (+06) == [[:Дина Кенжеқызы Нұрпейісова]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дина Нұрпейісова Төре руынан емес, Төріңгіт руынан шыққан Хабарландыру жіберген: Дильназ [[Арнайы:Үлесі/37.150.15.190|37.150.15.190]] 16:22, 2021 ж. сәуірдің 13 (+06) == [[:Өсімдіктер]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Менин ойымша саныраукулактар осимдиктерге жатпайды Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/37.99.109.178|37.99.109.178]] 18:39, 2021 ж. сәуірдің 13 (+06) == [[:Әбдісалан Кәрімұлы Нұрмаханов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} отчество неверно, Абдысалан взял имя своего отца как фамилию. Прихожусь внучкой, могу подтвердить сказанное. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/212.96.88.106|212.96.88.106]] 05:25, 2021 ж. сәуірдің 19 (+06) == [[:Дала өркениеті]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Л Морганның жылы дұрыс белгіленбеген Хабарландыру жіберген: Ибрагим Исламбек [[Арнайы:Үлесі/92.55.180.184|92.55.180.184]] 12:08, 2021 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Мақтаарал ауданы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақтаарал ауданы Мырзашөл құмды жазығының солтүстігінде, Сырдария өзенінің сол жағалауында, абсолюттік биіктігі 150-250 метр төбелі, белесті жазықта орналасқан. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/94.141.235.202|94.141.235.202]] 12:56, 2021 ж. сәуірдің 21 (+06) == [[:Халықаралық оқушы қабілетін бағалау бағдарламасы]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} болйынша деген сөз қате жазылған Хабарландыру жіберген: Назиля Т [[Арнайы:Үлесі/67.209.144.98|67.209.144.98]] 10:58, 2021 ж. сәуірдің 24 (+06) == [[:Black Pink]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мен өзімнің ойымды айттым Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/213.211.99.56|213.211.99.56]] 21:41, 2021 ж. сәуірдің 29 (+06) == [[:Дүние жүзінің саяси картасы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} XIX орнына ХЫХ деп тұр Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/87.243.31.47|87.243.31.47]] 17:49, 2021 ж. мамырдың 1 (+06) == [[:Әлемдегі ең танымал мұражайлар тізімі (2014)]] == {{Талқылау статусы|жасалды}} Британ мұрыжайы болып қате жазылған. Хабарландыру жіберген: к [[Арнайы:Үлесі/185.223.190.113|185.223.190.113]] 14:04, 2021 ж. мамырдың 4 (+06) == [[:Стефан-Больцман заңы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} заңы – тепе-тең сәуле шығарудың толық көлемдік тығыздығының () (а4, а-тұрақты шама) және соған байланысты дененің толық сәуле шығарғыштық қабілетінің (u) (u=4, мұндағы  – Стефан-Больцман тұрақтысы), абсолют температураның () төртінші дәрежесіне пропорционал екендігін тұжырымдайтын заң. Бұл заңды 1879 жылы австриялық физик Й.Стефан тәжірибелік деректерге сүйеніп, кез келген дененің сәуле шығарғыштық қабілеті үшін өрнектеп берді. Бірақ кейінгі жүргізген өлшеулер қорытындысы Стефан-Больцман заңының тек абсолют қара дененің сәуле шығарғыштық қабілеті үшін ғана орындалатындығын көрсетті. 1884 жылы Стефан-Больцман заңын Л.Больцман (1844 – 1906) теория жолмен қорытып шығарды. Алайда  және  тұрақтыларының мәнін теория жолмен тек Планк заңының негізінде ғалына анықтауға болады, өйткені Стефан-Больцман заңы Планк заңының салдары ретінде шығады. Стефан-Больцман заңы жоғары температураны өлшеу кезінде пайдаланылады. Хабарландыру жіберген: Саттар Нұрсұлтан [[Арнайы:Үлесі/178.89.61.22|178.89.61.22]] 15:31, 2021 ж. мамырдың 12 (+06) == [[:Туыстық атаулары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} "Ұлы әже" дегенді "үлы әже" деп жазған. Хабарландыру жіберген: AliU [[Арнайы:Үлесі/5.63.126.48|5.63.126.48]] 17:30, 2021 ж. мамырдың 13 (+06) == [[:Уикипедия:Форум/Қателер туралы хабарлау]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} == [[:Талапбек Сұлтанбекұлы Сұлтанбеков]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Бір тұлғаға арнап жазылған мақала екі рет қайталанып тұр. Талап Сұлтанбеков және Талапбек Сұлтанбекұлы Сұлтанбеков. Бір мақала жойылуға тиіс-ті. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Esen48|Esen48]] ([[Қатысушы талқылауы:Esen48|талқылауы]]) 21:23, 2021 ж. мамырдың 15 (+06) == [[:Талап Сұлтанбеков]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Суретте Талап Сұлтанбеков емес. Суретте Алимхан Абеуович Ермеков. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/95.82.125.171|95.82.125.171]] 21:05, 2021 ж. мамырдың 25 (+06) == [[:Түркістан (қала)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Түркістан қаласы әкімі Рашид Аюпов Абатұлы Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Ердулет|Ердулет]] ([[Қатысушы талқылауы:Ердулет|талқылауы]]) 15:55, 2021 ж. маусымның 10 (+06) == [[:Кубизм]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} This article seems to describe the same as [[Кубшылдық|this one]]. Кажется, что эта статья описывает то же самое, что и другая статья - [[Кубшылдық]]. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Redboston|Redboston]] ([[Қатысушы талқылауы:Redboston|талқылауы]]) 03:33, 2021 ж. маусымның 16 (+06) == [[:Атаулы сөйлем]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Өолданылған әдебиеттер бөлек тұрмаса оқырма шатасып кетеді. Атаулы сөйлемнің мысалдарының біріне жатқызуы мүмкін.Рахмет! Хабарландыру жіберген: Аружан [[Арнайы:Үлесі/85.117.107.77|85.117.107.77]] 18:32, 2021 ж. маусымның 22 (+06) == [[:Жапон әдебиетінің жанрлары]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Дереккөздер: Шарафат Жылқыбаева, "Күншығыс аңыздары" Шарафат Жылқыбаева, "Қызыл қақпаның құпиясы" Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/89.218.177.218|89.218.177.218]] 12:29, 2021 ж. шілденің 14 (+06) == [[:Қатысушы талқылауы:Samatuly Serikbolsyn]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Ғалымжан Кенжебек атты тұлғаның бірден екі парақшасы бар болып шықты. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Samatuly Serikbolsyn|Samatuly Serikbolsyn]] ([[Қатысушы талқылауы:Samatuly Serikbolsyn|талқылауы]]) 18:53, 2021 ж. тамыздың 21 (+06) == [[:Уикипедия:Алғашқы мақала]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} 6 - шы қадам 1 бейтарап көзқарас ... бірдей көлемде баяндале қажет. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Мейржан Абдуов|Meirzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Мейржан Абдуов|талқылауы]]) 15:08, 2021 ж. тамыздың 23 (+06) == [[:Матуриди мазһабы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Матруди ағым емес. Матруди деген мектеп ағым деп қазіргі таңда өздерін салафия деп жүрген кісілерді айтуға болады. Немесе Талибан. Өкінішке орай бұл матуриди ағымы деген сөз ең үлкен қателік. Хабарландыру жіберген: Рахатов Заманбек [[Арнайы:Үлесі/188.0.152.49|188.0.152.49]] 13:17, 2021 ж. тамыздың 24 (+06) == [[:Жұмабек Ахметұлы Тәшенов]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Туған ауылының атауы Танагүл емес, Тана көлі деген жерде дүниеге келген. Менің анам да сол жерде туғанын мақтан қылып отыратын. Хабарландыру жіберген: Серік Кәрібайұлы ОСПАН [[Арнайы:Үлесі/178.89.172.208|178.89.172.208]] 11:17, 2021 ж. қыркүйектің 6 (+06) == [[:Ақбілек (роман)]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қысқаша мазмұнында Қазақ сөзін Қазан сөзімен аустыру керек өйткені мұнда көтеріліс туралы айтылып жатыр. Хабарландыру жіберген: [[Арнайы:Үлесі/178.91.70.195|178.91.70.195]] 15:10, 2021 ж. қыркүйектің 8 (+06) == [[:Қойкелді Сартұлы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Мақаланың аты қате жазылған, орфографиялық ережелерге сәйкес келмейді, себебі "Г" дыбысы тек айтылатын кезде ғана болады, бұл орфоэпиялық норма, ал жазылатын кезде орфоэпиялық ереже ескерілмейді. Өз бетінше мақала атын өзгерте алмадым, алайда мәтін ішінде атына байланысты барлық қателерді түзедім. Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:Dias Baurzhan|Dias Baurzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Dias Baurzhan|талқылауы]]) 11:13, 2021 ж. қыркүйектің 16 (+06) == [[:Өнеркәсіп төңкерісі]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} машина деген сөзді көлік деп жазу қажет Хабарландыру жіберген: сымбат [[Арнайы:Үлесі/185.250.28.152|185.250.28.152]] 16:39, 2021 ж. қыркүйектің 18 (+06) == [[:Қазыбек би]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Қате: “Қазақ деген мал баққан елміз, ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп найзасына жылқының қылын таққан елміз. Дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзын ақтай білген елміз. Бірақ асқақтаған хан болса – хан ордасын таптай білген елміз. Атадан ұл туса – құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса – күң боламын деп тумайды, ұл мен қызын жатқа құл мен күң етіп отыра алмайтын елміз. Сен темір болсаң, біз көмірміз – еріткелі келгенбіз, қазақ-қалмақ баласын теліткелі келгенбіз. Танымайтын жат елге — танысқалы келгенбіз, танысуға көнбесең – шабысқалы келгенбіз. Сен қабылан болсаң, мен арыстан – алысқалы келгенбіз, тұтқыр сары желіммен жабысқалы келгенбіз. Бітім берсең – жөніңді айт, бермесең – тұрысатын жеріңді айт!” – депті. Дұрысы: Біз – қазақ деген мал баққан елміз, бірақ ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз, ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзды ақтай білген елміз, асқақтаған хан болса, хан ордасын таптай білген елміз. Атадан ұл туса, құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса, күң боламын деп тумайды. Ұл мен қызды қаматып отыра алмайтын елміз. Сен – қабылан болсаң, мен – арыстан, алысқалы келгенбіз. Қазақ, қалмақ баласы, табысқалы келгенбіз. Танымайтын жат елге танысқалы келгенбіз. Танысуға көнбесең, шабысқалы келгенбіз. Сен – қалмақ болсаң, біз – қазақ, қарпысқалы келгенбіз. Жаңа үйреткен жас тұлпар жарысқалы келгенбіз. Тұтқыр сары желіммін, жабысқалы келгенбіз. Сен темір де, мен көмір, еріткелі келгенмін. Екі еліктің баласын теліткелі келгенмін, егесетін ер шықса, иілткелі келгенмін. Берсең жөндеп бітіміңді айт, не тұрысатын жеріңді айт Хабарландыру жіберген: [[Қатысушы:AronRaut|AronRaut]] ([[Қатысушы талқылауы:AronRaut|талқылауы]]) 13:13, 2021 ж. қыркүйектің 19 (+06) == [[:ДНҚ репликациясы]] == {{Талқылау статусы|жаңа}} Криктер дегенимиз арна емес Крик Фрэнсис Крик деген галымнын есими Хабарландыру жіберген: Димаш [[Арнайы:Үлесі/178.90.225.57|178.90.225.57]] 18:18, 2021 ж. қазанның 4 (+06) == Ауыл тұрғындарының жетістіктері == Ауыл тұрғындары жетістіктері деген бөлімде белгісіз кісілер хейт жазып қалдырыпты. Түзету үшін толық ақпарат білмеймін, білетін кісілер жаза жатар. Бірақ, уақытша қазіргі мәліметтерді өшіре тұруыеызды сұраймын == Қайта өрлеу мәдениеті == Франция қате жазылған Оны қатесін түзеу керек == Қаланын аттары == Қаланын атарын жазғанда, автоматты түрде қате деп шығады(Дубли) == Холокост == Адамзатқа жасалған ең ауыр қиянат, әділетсіздікке қалай күмән келтіруге болады? Холокостта 6 миллион адам газға улап, қарумен атып жойды ғой. Антисемитизм бұл әділетсіздік екені рас. Осы күмән туралы жазған адам еврейлерге негативті көзқараста болған. Осы жазылған ақпараттар толығымен бос сандырақ. == Lada == Мен Lada үшін мақала жасағым келеді, себебі мен 100-ден астам өңдеулер жасадым, өйткені мен жаңа пайдаланушымын, бірақ оны жасауға кедергі болатын қате пайда болғандықтан мүмкін емес: << Қате, өңдеме сақталмады. Өңдеме сүзгісі Уикипедияға қош келдіңіз!. Өтініш, мақаланы бастау үшін «Бетті сақтау» батырмасын қайта баспас бұрын бұл ескертуді оқып шығыңыз. Мақалаға әлдеқашан жарияланған мәтіндерді көшіріп салмаңыз. У этого правила есть редкие исключения. Для авторов есть специальный механизм подтверждения, хотя проще переписать текст другими словами. Мақалаға меншікті толғанымдарды қосуға болмайды. Уикипедияның негізгі ережелерінің бірі тексерілмелділігі және өзіндік зерттеулерге жол берілмейді. Уикипедия - жарнамаға арналған орын емес. Мәтінде фирманың өз сайтынан көшірілген жарнамалық материалдар болса, онда ол бейтарап болуы мүмкін емес, сондықтан талқылаусыз жойылуы мүмкін. Предмет статьи должен обладать энциклопедической значимостью, то есть упоминаться в авторитетных источниках. Мақала өзіңіз туралы, өзіңіздің уеб сайтыңыз, өзіңіздің танымды емес компанияыңыз немесе музыкалық топ туралы болса жылдам жойылады. Бұл сүзгіште немесе көрсетілген ескертуде қате бар деп есептесеңіз бұл туралы бізге хабарлаңыз. >> және << Қате, өңдеме сақталмады. Өңдеме сүзгісі Уикипедияға қош келдіңіз! Өкінішке орай, сіздің өңдемеңіз жүйелі болмағандықтан өңдеме сүзгісімен автоматты түрде болдырылмады. Егер сүзгіде қате болса, онда біз сіздің өзгерісіңізді қалпына келтіре аламыз және бұл қатені жақында түзетеміз ол үшін администраторларға хабарлаңыз. >> Тыйым салуды алып тастап, маған осы мақаланы жасауға рұқсат беріңіз[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 01:32, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) :Қайырлы күн, жаңа қатысушыларға мақала бастауға шектеу қойылған. Мақала бастау үшін кемінде 200 өңдеме жасау қажет (себебі: уикипедияда мақала жазуда тәжірибе жинау керек). 500 өңдеме жасасаңыз мақаланы өзіңіз тексеріп жариялай аласыз. :Қазіргі уақытта [[Арнайы:Үлесі/SSHTALBI|40]] өңдеме жасапсыз. :Мәселеңізге келетін болсақ, жаңа қатысушы ретінде жоба:инкубаторға мақалаңызды жазуға болады. Мен байқағандай ''Жоба:Инкубатор/Lada жазуда екенсіз, осыны әлі де болса жетілдіріп толықтыруды ұсынамын''. :Сосын мақаланы жариялауға көмектесеміз. :Тағы да сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 09:38, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) @[[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] Жоқ, шектеу 100 түзету болды, енді сіз 200 және 500 өңдеуді айтасыз. Мен көлікке қатысты кейбір беттерді өңдегеннен бері 100-ден астам шағын өңдеулер жасадым. Дегенмен, мен Project/Incubator:Lada-ны бастағаннан бері, мен сізден оны жақсартуды және оны мақалаға айналдыруды шешуді талап етемін.[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 11:22, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) :Тағы да толықтыруларды қажет етеді. Басқа уикилерден қарап мәлімет қосып көріңіз. Дереккөздер, санаттар қосу керек. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:22, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) @[[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] Мен көздер мен санаттарды қостым. Оны қазір мақалаға айналдырыңыз.[[Қатысушы:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Қатысушы талқылауы:SSHTALBI|талқылауы]]) 14:24, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) :{{Жасалынды}} [[Lada]] бетіне жылжытып қойдым. Мақаланы арықарай жетілдіресіз деген сенімдемін. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 23:00, 2022 ж. тамыздың 15 (+06) == Қазақ Хандығынң жылнамасы == • 1456 — Қазақ хандығы құрылды. Ел бастаған Керей хан мен Әз-Жәнібек хан Шу, Талас алқабына ірге тепті. • 1456—1473 шамасы — Керей хан билік құрды. Орда орнықты. • 1460 — Керей хан мен Әз-Жәнібек хан Моғолстанның Есен-Бұға ханымен одақтаса отырып, ойрат шабуылының бетін қайырды. • 1464 — Төре әулеті құрылды. • 1465 — Керей ханның туы астындағы жұрттың саны екі жүз мыңға жетті. • 1465 — Қазақ хандығы Моғолстанның құрамынан шығып өзін тәуелсіз деп жариялады. • 1466 — Қазақ — Өзбек соғысы басталды. • 1469 — Ноғай Ордасы және Сібір Хандығы, Қазақ Ордасымен одақтаса отырып. Өзбек хандығына соғыс ашады. • 1470 — Керей хан мен Әз-Жәнібек хан [[Сырдария|Сыр бойына қайтып оралды. Түркістан өңірінің біраз аймағы Қазақ хандығының құрамына қосылды. • 1471 — Ноғай Ордасы Қазақ Ордасының бодандығын қабылдады. • 1473 — Өзбек хандығы түгелдей жеңіліске ұшырады. • 1473—1480 шамасы — Әз-Жәнібек хан билік құрды. Орда іргеленді. Сыр бойындағы кенттер мен қалалар үшін күрес басталды. • 1474 шамасы — Ноғай Ордасының жерін соғысысз басып алды. • 1474 — Қазақ —Шайбани мемлекетердің арасында соғыс болды. • 1480—1511 — Бұрындық хан билік құрды. Орда нығайды. Сырдария алқабы, Түркістан өңірі үшін қантөгіс майдан ашылды. • 1486 — Қазақтар Шайбани ханды ауыр жеңіліске ұшыратып, Хорезмге тықсырды. • 1489 — Сауран уәлаятының әміршісі Ерінші шейіт болып, Сауран уәлаятынан айырылады. • 1489 — Қазақ —Моғол соғыс басталды. • 1491 — Қазақтар екі үлкен ұрыста моғолдарды жеңді. • 1499 — Қазақ—Қалмақ соғысы басталды. • 1509 — Ноғай Ордасы Бұрындық ханның бодандығынан шығып кетіп тәуелсіз болды. • 1510 — Бұхара—Сефевид соғысы басталды. Қасым сұлтан өз ұлын Әбілқайыр сұлтанды Бұхара хандығына көмек ретінде 50 мың әскер жібереді. Исмаил Орта Азияны басып және Шиизм ағымын таратпақшы болған, ақыры соңында жеңседе, Осман империясы Исмаилға бөгет болды. • 1510 — Қазақ—Бұхара арасында соғыс басталады. Мұхаммед Шайбани шах Исмаилдан жеңілгенен соң, Қазақ Ордасына соғыс ашады. • 1510 — Қасым сұлтан қысқы соғыста Шайбани ханды біржола талқандап, ұлыс шегінен асыра қуды. Түркістан уәлаятына қарасты қалалардың көпшілігі Қазақ Ордасының құрамына енді. • 1511—1518 — Қасым хан билік құрды. Ежелгі Көк Орда жерінің басым бөлігі және Жетісу Қазақ Ордасының иелігіне айналды, халықтың саны бір миллионнан асып, әскер саны (Мұхаммед Хайдар Дулати мен Бабырдың деректеріне сүйенсек) үш жүз мыңға жетті. • 1511 шамасы — Қасым хан Қазақ Ордасының «Қасқа Жол» аталатын ең алғашқы заң жүйесін қабылдады. • 1512 — Қасым хан Сайрам қамалын алды, Ташкентке жорық жасады. • 1515 — Қасым хан Ноғай Ордасын қыспаққа алып, бодан ретінде ұстады. • 1516 — Қасым хан Қазақ Ордасын 5 уәлаятқа бөлді. Олар:Сарайшық, Ұлытау, Жетісу, Түркістан, Ташкент. • 1518 — Қасым хан шәйіт болды. • 1518 — 1521 — Қазақ Ордасында Жәнібек ұлдары арасында таққа талас болды. • 1521—1523 — Мамаш хан билік құрды. Қазақ Ордасында біріншірет азаматтық соғыс кезең. • 1521 — Қазақ— Ноғай соғысы басталды. • 1523—1533 — Тахир хан билік құрды. Қазақ Ордасының ең әлісіз кезеңінің бірі. • 1525 шамасы — Екі жүз жылдық ойрат-қазақ соғысы басталды. • 1526 — Қазақтар Ноғай Ордасынан жеңіліп, Ноғай Ордасы тәуелсіз болды. • 1527 — 1529 — Қазақ — Бұхар соғысы басталды. Соңында жеңіліс табады. • 1529 — Тахир ханды, халық Қырғыз Одағына қуып жібереді де. Феодалдық қырқыстар тым шектен асып кетті. • 1529 — 1533 — Бауш хан билік құрды. Тахир хан елінен қуылғаннан кейін оның бауыры—Бауш, хан болады. Бауш өздерін "хан" деп санап жүрген сұлтандарды қиратып өлтірген. Бауш, Тахир ағасының айтқан бұйрықтарымен жүретін, бірақта Бауш Тахирдан әлде қайда күшті билік құрды. • 1533—1537 — Тоғым хан билік құрды. Түркістан "төрт халық соғысы"-на қатысты. • 1533 —1535 - Ахмат хан билік құрды. Сығанақ уәлаятының ханы. • 1535 — 1536 — Азиз сұлтан билік құрды. Азиз сұлтан Ахмат ханды тақтан құлатты. 1536 жылы Ахмат Азиз сұлтанды өлтіреді. • 1536 - Ахмат хан 15 сұлтанмен бірге Ноғай Ордасындағы Орақ батырдың қолынан қаза тапты. • 1537 шілде 27 — Сан-Таштағы төрт халықтың соғысында қазақ-қырғыз әскері түгелімен қырылды, Тоғым хан тоғыз ұлы және әскербасы отыз жеті сұлтанмен бірге шейіт болды. • 1532—1538 — Бұйдаш хан билік құрды. Орда оңалды. Ойратпен арадағы соғыс созылмалы, қатаң сипат алды. • 1538—1580 — Хақназар хан билік құрды. Қазақ хандығы ежелгі қуатын қалпына келтірді • 1556 — Бұйдаш хан Ноғай Ордасының шығыс бөлігін Қазақ хандығына қосып алды. • 1558 — Қазақ хандығы Бұқара хандығын тықсыра бастады. • 1559 — Бұйдаш хан шейіт болды. • 1563 — Хақназар хан Сібір хандығымен соғыс жүргізіп жеңеді. • 1569 — Хақназар хан Ноғай Ордасын қиратып жеңді. • 1570 — Қазақ Ордасы Ойраттардың бір бөлігін бодандыққа түсірді. • 1574-Ресей патшалығы Третьяк Чебуков бастаған дипломатиялық миссияны Қазақ хандығына жіберді. Алайда Көшім ханның әскерін жол бойында кездестіріп қаза табады. • 1577 — Хақназар хан Мәуернахр билеушісі Абдуллах 2 мен бірге Баба сұлтанға соғыс ашты. • 1579 — Хақ-Назар хан Түркстан мен Сауранды, Оңтүстік өңірдегі тағы біраз қонысты қайтарып алды. • 1580 сәуір 23 — Хақ-Назар хан шәйіт болды. • 1580—1582 — Шығай хан билік құрды. Қазақ Ордасында үздіксіз соғыс болды. • 1582 маусым — Тәуекел сұлтан Түркстан түбінде Ташкент уәлаятының әміршісі Баба сұлтанды талқандады. • 1582—1598 — Тәуекел хан билік құрды. Қазақ Ордасы өзінің әскери, саяси қуатының шарықтау шегіне жетті. • 1586 — Тауекел ханның Мәуреннахрға қарсы алғашқы шапқыны. • 1594—1595 — Тәуекел хан Русияға елші аттандырды; жауап елшілік. • 1598 ақпан. Тәуекел хан Ташкент түбінде Абдуллах ханның негізгі күштерін талқандады. • 1598 жаз — Тәуекел ханның Орта Азияға жеңісті жорығы. • 1598 күз — Тәуекел хан шәйіт болды. • 1598—1628 — Еңсегей бойлы Ер Есім хан билік құрды. Қазақ тарихының қаһармандық кезеңі. • 1598 күз — Бұқар-Қазақ бітімі нәтижесінде бүкіл Оңтүстік Қазақстан және Ташкент уәлаяты Қазақ Ордасының құрамына қайта қосылды. • 1598 — 1603 — Қарақалпақ көтерілісі. • 1599 шамасы — Есім хан «Ескі жол» аталатын жаңа заң жүйесін орнықтырды. Қазақ Ордасының астанасын Түркістанға көшірді. • 1603 — Екінші қазақ-бұқар соғысы басталды. Айғыр-жар ұрысында қазақтар жеңіске жетті. • 1603 қараша— Есім хан Орта Азия мемлекеттерін бодандықтан босатты. • 1604 — Есім хан ойраттарды күйретіп жеңді. • 1611—1627 — Ташкен уәлаятының әміршісі Тұрсын хан билік құрды. • 1613 — Есім хан Самарқан түбінде бұқар-ауған әскерін талқандады. • 1619—1624 — Есім хан Шығыс Түркістан үшін күрес жүргізді. • 1620 — Есім хан ойраттарды кезекті жеңіліске ұшыратты. • 1624 — Есім хан Ферғанадағы майданда жеңіске жетіп, Екінші қазақ-бұқар соғысын аяқтады. • 1627 — Есім хан бүкіл алаш жұрты түп көтерілген ұлы жорықта Ойрат Одағын қиратып, босқынға ұшыратты. • 1627 — Ташкент уәлаятының әміршісі опасыз Тұрсын хан Қазақ Ордасындағы азамат соғысына жол ашты, Түркістанды шапты. • 1627 — Сайрам түбінде Тұрсын хан бастаған екі сан қатаған қазақтар мен Есім хан бастаған үш сан алаш қазақтар арасында қантөгіс ұрыс болды, Есім хан басым түсті, Тұрсын хан әскерінен айрылып, Ташкентке келіп тығылды. • 1627 — Есім хан Ташкентті алды, Тұрсын ханның басын шапты, қатаған руы жазаға тартылып, қырылғаннан қалғаны басқа рулар ішіне таратылды. Есім хан жазылмас дертке ұшырады. • 1628 — Есім хан дүние салды. • 1628—1643 Жәнібек 2 билік құрды. • 1635—1639 — Қазақ—Жоңғар соғысы өте жиі болды. • 1635, жаз — Жәнібек хан торғауыт Хо-өрлік тайшының ұлысын шапты, Жемнен өткеріп, батысқа қарай тықсырды. • 1643—1652 — Салқам Жәңгір хан билік құрды. • 1643 — 1755 — Қазақ—Жоңғар соғысы басталды. • 1643 желтоқсан — Қоңтажы Батұр ойраттар, халхалар, торғауыттар — бүкіл моңғол жұртынан құралған қалың әскермен Қазақ Ордасы құрамындағы қырғыз жеріне басып кірді. • 1644 қаңтар—мамыр — Кең көлемді қазақ-жоңғарсоғысы. • 1644 маусым, шілде — Салқам Жәңгір хан екі үлкен ұрыста біріккен жоңғар-халха әскерін қиратып жеңді, соңғы шайқаста қазақ әскеріндегі жаңа шерік-мылтықпен қаруланған алты жүз мерген айрықша көзге түсті. • 1644 күз — Салқам Жәңгір хан Ұлы Моғол империясы мен Бұқар хандығы араласындыға соғысқа араласты, Ауғанстандағы майданға жүз мың әскер жіберді; қазақ аламандары Балық қаласының түбіндегі елу күн бойғы қырғын шайқастан соң соғысты өзбек-бұқар хандығының пайдасына шешіп берді. • 1652 қантар—ақпан — Хошауыттар қырғыз жеріне тұтқиыл шабуыл жасады. Салқам Жәңгір хан шәйт болды. • 1652—1680 — Батыр хан билік құрды. Батыр хан Тәуке сұлтанды Кіші жүздің ханы қылып тағайындады. Тәуке сұлтанның қарсылығы болмады. • 1676—1680 — Қазақтар Бұқар хандығындағы тақ таласына араласты. • 1680—1715 — әз-Тәуке хан билік құрды. • 1681—1684 — Сайрам соғысы; Дұрбін-Жоңғар Қазақ Ордасын ауыр жеңіліске ұшыратты. • 1690 шамасы — әз-Тәуке хан Қасым ханның «Қасқа жол», Есім ханның «Ескі жол» заң үлгілерін жаңғыртып, «Жеті жарғы» аталатын жаңа заң жүйесін еңгізді. Төрелерді іркіп, ел басқару ісін билерге жүктеді. • 1698 — Дүрбін-Ойрат Шу, Талас бойына басып кіріп, Қазақ Ордасын шайқалтып кетті. • 1710—1711 — Жоңғарлардың жаңа жорығы. • 1712 — Қазақтардың жоңғар шапқыншылығын тоқтату әрекеті. • 1713 — Абылай хан туды. • 1714 — Қазақ Ордасының Дүрбін-Жоңғар кезекті ауыр жеңілісі. • 1715 — 1718 — әз-Тәуке хан Орта жүздің ханы атанды. • 1715—1718 — Қайып хан билік құрды. • 1717 жаз — Қайып хан мен Әбілқайыр сұлтан бастаған Қазақ әскері Аягөз ұрысында жоңғарлардан қирап жеңілді. Және Қайып хан Осман сұлтаны Үшінші Ахмедке Орыс патшалығына қарсы одақ ұсынады, бірақ нәтижесіз. • 1718 — Жоңғарлар қазақ жасақтарын Арыс, Бөген, Шаян озендерінің бойында бет қаратпай жеңіп, бүкіл Оңтүстікті шапқындап кетті. • 1718—1729 — Болат хан билік құрды. Қазақ Хандығының ең әлсіз кезеңі. • 1718 — 1730 — Қарт Әбілқайыр хан билік құрды. Ұлы жүз Болат ханның билігінен бағынбай Қазақ Ордасының құрамынан шығып кетті. • 1718 — 1719 — Қайып хан өз елінен масқара болып қашқанан кейін. Болат хан таққа отырғанда, қайттан Қайып хан таққа отырады, бірақ Орта жүздің ханы болады, және тек Орта жүз Болат ханға бағынған. • 1718 — 1748 — Әбілқайыр хан билік құрды. Әбілқайыр хан Қайып хан мен бірге қашқанда, Қайып хан қайттан таққа отырады. Болат ханның әлсіздігін көрген Әбілқайыр, Кіші жүздің ханы болып, Қазақ Ордасының құрамынан шығады. • 1719 — 1734 — Сәмеке хан билік құрды. Қайып ханның билігінен кейін, Орта жүз ханы атанды. • 1723—1725 — Жоңғарлардан түбегейлі жеңіліс, Түркістан, Сауран, Ташкенттен, бүкіл оңтүстіктен айрылу, Ақтабан шұбырынды. • 1728 — Буланты ұрысы, жоңғарлар Сары-Арқадан кері қайрылды. • 1730 — Аңырақай ұрысы, жоңғар шабуылы тойтарылды, қазақтар ес жинай бастады. • 1730 — 1740 — Жолбарыс хан билік құрды. Әбілқайыр ағасының өлімінің кейін, Ұлы жүздің ханы атанды. • 1730 — Қазақ Ордасы дербес ұлыстарға бөлінді; ру, жүз ішінде билердің өкімі күшейді. • 1731 — Кіші жүздің бір бөлігі мен Орта жүздің біраз руларын билеп отырған Әбілқайыр хан Ресей өкіметімен бодандық негізіндегі әскери және саяси қамқорлық туралы келіссөзге жол ашты. • 1733 — Әбілмәмбет сұлтан бастаған қазақ әскері жоңғарларды ауыр жеңіліске ұшыратты; жиырма жасар Абылай сұлтан атаққа шықты. • 1734 — 1771— Әбілмәмбет хан билік құрды. Қазақтар ес жинай бастады. • 1735 — 1771 — Абылай сұлтан әскер басы болып тағайындалды. • 1740 — 1750 — Әбілфайз хан билік құрды. Жолбарыс әкесінің өлімінің кейін, Ұлы жүз ханы атанды. Және Әбілмәмбет Ұлы жүзді өз құрамына автономия ретінде кіруге шарт қойды. • 1740 қыркүйек—желтоқсан — Жоңғарлардың Сары-Арқаға жорығы. • 1741 қаңтар—наурыз — Жоңғарлардың кезекті жорығы қысқа соғысқа ұласып, одан ары жазға жетті. • 1741 көктем, жаз — Абылай сұлтан жоңғар шабуылын тойтарды, өрісін ұзартып, Жоңғардің ішкі аймақтарына жортуылдар ұйымдастырды. • 1743 — Әбілқайыр хан Қарақалпақтарды қиратып қырып салады. • 1748 — 1786 — Нұралы хан билік құрды. Кіші жүздің Ресей империясының таңдаған ханы. • 1750 — Ұлы жүз автономиясы жойылды. • 1750 — 1752 — Нұралы хан Қарақалпақ ханы Тахирханды өлтіріп. Хиуа хандығында билік құрды. • 1752 — Нұралы хан Қарақалпақ автаномиясын жойып, ұлы көш басталды. Хиуа хандығын Қарақалпақ және Қазақ хандары басқарды. • 1752 қазан — Екі жүз жылдық қалмақ-қазақ соғысындағы бетбұрыс кезең: Абылай сұлтан Аягөз-Нарын ұрысында ойраттардың негізгі күшін талқандады. • 1753 — Қабанбай, Жанатай, Мүйізді өтеген, Ер-Жәнібек, Бөгенбай батырлар бастаған қазақ қосындарының Жоңғарға қарсы түйдек-түйдек, жеңісті жорықтары. • 1754 күз — Абылай сұлтан Дұрбін-Жоңғарды біржола талқандап, Екі жүз жылдық соғыста түпкілікті жеңіске жетті. • 1755 көктем — Абылай сұлтанның Жоңғарды жуасыту жорығы. Жоңғар мемлекеті қиралды. • 1756—1757 — Шүршіт-қазақ соғысы — • 1756 — Абылай сұлтан Қалмақ-Толағай, Аягөз ұрыстарында шүршіт-цин әскерлеріне ауыр соққылар беріп, жазғы майданда, тактикалық және стратегиялық үлкен жеңіске жетті. • 1757 — Цин патшалығының Қазақ Ордасына қарсы жаңа жорығы; ауыр шығынға ұшыраған Абылай сұлтан әскердің негізгі күштерін сақтай отырып, кері шегінді. • 1757 мамыр 15 — Абылай сұлтанның сенімді өкілі Әбілпейіз сұлтан мен мәнжү-цин қолбасшысы Фу Дэ арасындағы ауқытша бітім туралы Айдын-Су мәмлесі. • 1757 маусым 7 — Цин патшалығы өкілдері мен Абылай сұлтан арасындағы Аягөз бітімі. • 1757 қыркүйек—қазан — Абылай сұлтан Бейжінге елшілік аттандырды. Тәуелсіз сыйластық туралы келісім. • 1750 — 1770 — Хиуа хандығы Төре әулетінің қол астында болды. • 1760 — Бірінші Қазақ-Қырғыз соғысы. Қазақтар Қырғыздарды талқандайды. • 1760 соң — Қазақтар бейбіт жолмен ата жүрт Шығыс Түркістанға қайтадан қоныстана бастады. • 1765 қазан—қараша. Абылай сұлтанның екіншірет қырғызға қарсы жеңісті жорығы. • 1766—1768 — Абылай сұлтан Қоқан хандығына қарсы соғыс ашты, Ташкентті бағындырды. • 1770 — Абылай сұлтан Қырғыз ұлысын талқандап, үшінші қазақ—қырғыз соғыста, қазақ-қырғыз шекарасын айқындады. • 1771 — Абылай сұлтан «Шаңды жорық» соғысында торғауыт қалмақтарды біржола тоздырды. • 1771 — Абылай хан Түркістанда бүкіл Қазақ Ордасының ханы ретінде ақ киізге көтерілді. • 1771 — 1774 — Әбілпейіз Әбілмәмбетұлы. Ұлы жұздің ханы болды. Ол қайтыс болғаннан кейін Ұлы жүз түгелдей жойылады. • 1774 — Төртінші Қазақ—Қырғыз соғысы. Абылай хан Қара—Балта жерін басып жеңеді. • 1778 — Абылай хан Ресей патшайымы екінші Екатеринадан ағаш ұсталарын жіберуді сұрады. Нәтижесінде Көкше маңында ағаштан үй салдырып өмірінің соңына дейін сол жерде тұрады. • 1779 — Абылай хан бесінші Қазақ—Қырғыз соғыс жүргізуге мәжбүр болды. Бұл соғыс Көкшетау қаласында бейбтішілкпен өтті. Қырғыздар ешқашан соғысуға уәде береді және бодан болады. • 1781 мамырдың басы — Абылай хан дүниеден көшті. • 1781 — 1819 — Уәли хан таққа отырды. Орта жүздің ханы атанды. • 1781 — 1784 — Дайра хан Уәли ханды мойындамай. Орта жүзде екі хан болады. • 1781 соң — Батыс және Орталық Қазақстанда Ресей ықпалы күшейе түсті, біртұтас Қазақ Ордасы жеке ұлыстарға бөлшектенді. Ресей патшалығы Орталық және Батыс Қазақстанды біржола отарлау ісін жүзеге асыра бастады. • 1786 — 1791 — Жармұхаммед хан билік құрды. Кіші жүздің Ресей патшалығы таңдаған ханы. • 1791 — 1794 — Ералы хан билік құрды. Екі жақтың ханы болды. • 1796 — 1797 — Есім 2 билік құрды. Ресей патшалығы оны хан қылып тағайындаған соң тақтан құлатты. • 1797 — 1806 — Айшуақ хан билік құрды. Ресей Патшалығы таңдаған ханы. Және Орта жүздегі біраз руларын бодандыққа түсірді. • 1801 — 1815 — Бөкей хан билік құрды. Бөкей хан Ресей патшалығымен бейбіт келіссөздер жүргізу арқылы Еділ мен Жайық арасындағы ата жұртты қайтарып алды, бұл өңірде Бөкей Ордасы құрылды. • 1801—1822 — Оңтүстік Қазақстан Қоқан хандығының теліміне түсті. • 1806 — 1810 — Жантөре хан билік құрды. Ресей Патшалығы таңдаған ханы. Жантөре Орта жүздегі бодан руларын бестен төрт бөлігін жоғалтады. • 1812 — 1824 — Шерғазы хан билік құрды. Кіші жүзді Ресей Патшалығы қыспаққа алады. • 1812 — Ресей Патшалығы Франция Патшалығы мен соғысы басталды. Ресей патшалығы Қазақ жүздерінен көмек сұрайды. Ұлы жүз:24 мың әскер, Орта жүз:29 мың әскер, Кіші жүз:39 мың әскер шығарды. Ал Бөкей Ордасы 10 мың әскер шығарады. • 1815 — 1823 — Шығай 2 хан билік құрды. Бөкей Ордасында бейбітшілік болды. • 1819 — 1822 — Ғұбайдолла хан билік құрды. Ғұбайдолла Орта жүздің ханы атанды. • 1822 — Ресей патшасының жарлығымен Орта жүзде хандық билік жойылды деп жарияланды. • 1823 — 1845 — Жәңгір 2 хан билік құрды. Бөкей Ордасында әскер қуаты күшейді. • 1835 — Абылай ханның шөбересі, болашақ ұлы ғалым Шоқан тұды.(1865 ж. өлді) • 1837—1847 — Абылай ханның немересі Кенесары ханның Қазақ Ордасын сақтап қалу жолындағы күресі. • 1841 — Кенесары үш алаштың ханы ретінде ақ киізге көтерілді. Сонымен қатар хан Кененің Көкшетаудан Созаққа бар-жоғы 5 күнде жетуі. Осы жорықта Кенесары көшпенді жасақтың жылдамдығын шебер пайдала біліп Қазақша Блицкриг дәлірек айтсақ Найзағайлы соғыс жүргізіп Қоқан хандығының ондаған бекінісін жаулап алды. • 1845 — Қазақ халқының ұлы ақыны Абай туды. (1904 ж. дүниеден озды) • 1845 — 1847 — Сахыб хан билік құрды. Бөкей Ордасы Ресей патшалығына қарсы шыға бастады. • 1847 — Кенесары хан шәйіт болды. Қазақ Ордасы құлады. Қазақ тарихындағы жүз қырық төрт жылға созылған отарлық заман басталды. dovzoj62fhigyx6kcvts5dxrh8yso5k Азғыр 0 480985 3063953 3063051 2022-08-25T03:41:14Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* "Азғыр" ядролық полигоны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Азғыр |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |CoordAddon = |lat_deg = 47 |lat_min = 50 |lat_sec = 7 |lon_deg = 47 |lon_min = 54 |lon_sec = 32 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = Құрманғазы ауданы |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Азғыр ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = қатаң континенталды |тұрғыны = {{құлдырау}} 580 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = азғырлық |телефон коды = 71233<ref>[http://www.kazpi.ru/06/phone.html Телефон кодтары, Қазақстан, Атырау облысы]{{ref-ru}}</ref> |пошта индексі = 060403<ref>[http://www.kazpi.ru/06/5.html Пошта индекстері, Атырау облысы, Құрманғазы ауданы]{{ref-ru}}</ref> |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Азғыр''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Азғыр ауылдық округі]]не қарайды. Облыс орталығынан 600 шақырым, аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] селосынан 310 шақырым, округ орталығы Балқұдықтан 30 шақырым жерде орналасқан. 1924 -1930 жылдары Азғыр аудан орталығы болса, одан кейін қой өсіретін ферма орталығына айналды. == Орналасуы == Теңіз деңгеінен 13 м биіктікте, құм төбелер арасында орналасқан. == Тарихы == 1928-1930 жж. арасында Азғыр Орал округінің Азғыр ауданының орталығы болды.[[Сурет:Азғыр ауылы.jpg|thumb|солға|250px|'''Азғыр ауылы''']] Ертедегі атауы Арзагер немесе Бесшоқы, Азғыр аталудың бастауы төңкерістен кейінгі кезеңге келеді. Бұл ең ірі ішкі қырғыз-қайсақ ордасының «қалмақ қисымының» жері. Әкімшілігі Торғайда орналасқан. Ағылшындардың тұз шахталары жұмыс жасаған.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> 1918 жылы комиссар [[Бисен Жәнекешов]]тың ауылды ақтардан тазартудағы алғашқы шабуылы сәтсіз аяқталып, күш жинап, қайта шабуылдап жеңіске жетіп, тұрғындармен кездесу жиынында: «Қалыптарың қисық, ұстанымдарың теріс, жаман, азған ауылсыңдар» дегені де осы жердің Азғыр атануына себепші болды дейтіндер жоқ емес.<ref>Өмірзақ Қажымғалиұлы «Азғырды Аққалаға айналдырсақ...» «Атырау» газеті. 22. 05. 2020 ж. №: 42</ref> === "Азғыр" ядролық полигоны === {{main|Азғыр ядролық полигоны}} Азғыр ядролық полигоны (әскери шартты аты «Галит») – бұрынғы КСРО Қорғаныс министрлігі мен Атом өнеркәсібі министрлігі және Бүкілодақтық эксперименттік физика ғылыми-зерттеулер институты («Арзамас-16») мамандарының басқаруымен ядролық жарылыстар сыналған құпия сынақ аймағы. == Халық саны == [[Сурет:Азғыр. Полиция бөлімі.png|thumb|солға|250px|Азғыр. Полиция бөлімі]] 1999 жылы ауылдың халқы 601 адамға тең болды (316 ер және 285 әйел адам). 2009 жылға қарай ауыл халық саны 580 адамға азайған (290 ер және 290 әйел адам). == Әлеуметтік және мәдени нысандары == === Мектептер === * Азғыр орта мектебі — 1924 жылы ашылған. Алғашқыда бастауыш мектеп, кейін Киров атындағы орта мектеп, 1961-1999 ж. орталау, 1999 жылдан Азғыр орта мектебі болып аталды.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] kuw4jeqxladt1vwwr36o9u5tm1bezeg Том Сойердің басынан кешкендері 0 481927 3063806 2971831 2022-08-24T16:11:51Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Том Сойердің басынан кешкендері |Шынайы атауы = The Adventures of Tom Sawyer |Сурет = Tom Sawyer 1876 frontispiece.jpg |Сурет сипаттамасы = Алғашқы басылымдағы сурет |Жанр = хикаят |Авторы = [[Марк Твен]] |Түпнұсқа тілі = ағылшын тілі |Жазылды = |Жариялануы = 1876 ж. |Жеке басылым= |Баспа = |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = [[Гекльберри Финнің басынан кешкендері]] |Lib = |Уикикітап = }} '''Том Сойердің басынан кешкендері''' — [[Марк Твен]]нің шығармасы. 2011 жылы «Аударма» баспасынан [[Фариза Оңғарсынова]] аударған қазақша нұсқасы басылып шықты. Беттер саны — 240. [[Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттік кітап палатасы]]нан тіркелу кезінде берілген [[ISBN]] нөмірі — [[Арнайы:Кітап_қайнарлары/9965-18-352-X|9965-18-352-X]].<ref name=ISBN>[http://www.bookchamber.kz/index.php/ru/-isbn-ismn-issn ISBN, ISMN, ISSN Агенттіктері]</ref> == Қысқаша мазмұны == {{quotation|Бұл классикалық туындыда Том Сойердің басынан кешкен қызықты оқиғалары суреттелген. Оқиға тілі бай, түрлі тартыстарға толы. Кейіпкерлер және олардың өмірі, дүниетанымы арқылы сол кездегі, яғни ХVІІІ ғасырдағы АҚШ–тағы шағын қалашықтар тұрғындарының күнделікті жұмыс тіршілігі, қарапайым адамдардың, діни қызметкерлердің психологиясы, болмысы, түсінігі баяндалған.|}} == Тағы қараңыз == * [[Балалар әдебиеті]] == Дереккөздер == <references/> {{book-stub}} {{Марк Твен}} [[Санат:Марк Твеннің шығармалары]] [[Санат:Аударма баспасының кітаптары]] e52vcoveqbgyroxgddu0znj5jp4ivko Гекльберри Финнің басынан кешкендері 0 481933 3063810 2953030 2022-08-24T16:19:14Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Гекльберри Финнің басынан кешкендері |Шынайы атауы = The Adventures of Huckleberry Finn |Сурет = Huckleberry Finn book.JPG |Сурет сипаттамасы = АҚШ-тағы алғашқы басылымның мұқабасы |Жанр = хикаят |Авторы = [[Марк Твен]] |Түпнұсқа тілі = ағылшын тілі |Жазылды = |Жариялануы = 1884 ж. |Жеке басылым= |Баспа = |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = [[Том Сойердің басынан кешкендері]] |Келесі = [[Том Сойер шетелде]] |Lib = |Уикикітап = }} '''Гекльберри Финнің басынан кешкендері''' — [[Марк Твен]]нің шығармасы. 2011 жылы «Аударма» баспасынан [[Фариза Оңғарсынова]] аударған қазақша нұсқасы басылып шықты. Беттер саны — 320. [[Қазақстан Республикасының Ұлттық мемлекеттік кітап палатасы]]нан тіркелу кезінде берілген [[ISBN]] нөмірі — [[Арнайы:Кітап_қайнарлары/9965-18-353-8|9965-18-353-8]].<ref name=ISBN>[http://www.bookchamber.kz/index.php/ru/-isbn-ismn-issn ISBN, ISMN, ISSN Агенттіктері]</ref> == Қысқаша мазмұны == {{quotation|М. Твеннің бұл классикалық туындысында Г. Финнің басынан кешкен қызықты оқиғалары баяндалған. Оқиға тілі бай, түрлі тартыстарға толы. М. Твеннің бұл шығармасында адам баласының тарихындағы барып тұрған ең сұмпайы құбылыс – құлдық трагедиясы аса шеберлікпен суреттелген.|}} == Дереккөздер == <references/> == Тағы қараңыз == * [[Балалар әдебиеті]] {{book-stub}} {{Марк Твен}} [[Санат:Марк Твеннің шығармалары]] [[Санат:Аударма баспасының кітаптары]] 6vrh3bhsmnswqpbbf43p04vxyycuf2t Баййок 2 мұнарасы 0 483162 3063891 2911783 2022-08-24T19:40:00Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Баййок 2 | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = | суреті = The Baiyoke Tower II closeup in Bangkok, Thaliand.jpg | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Тайланд |lat_dir = N |lat_deg = 13.754167 |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 100.540556 |lon_min = |lon_sec = |region = TH |CoordAddon = type:landmark_region:TH | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = | сәулет стилі = | қолданылуы = қонақ үй | орналасуы = [[Бангкок]], [[Тайланд]] | мекен жайы = | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы басталды = 1990 | құрылысы аяқталды = 1997 | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = ฿3.6 billion | жөндеу құны = | биіктігі = 304 м | төбесі = 328.4 м | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = 85 | ғимараттың ішкі ауданы = 179,400 м² | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = Land Development Co. Ltd. | басқарушы орган = | сәулетшісі = Plan Architects | сәулет фирмасы = | салушы = Land Development Corporation | инженері = | инженер-құрылысшы = Arun Chaiseri Group | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = Concrete Constructions | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = 673 | көлік тұрағы = | сайты = [http://www.baiyokehotel.com/ www.baiyokehotel.com] }} '''Баййок 2 мұнарасы''' — [[Тайланд]] [[Бангкок|астанасы]]нда орналасқан 85 қабатты 304 метрлік көк тіреген қонақ үй. Бұл қаладағы ең биік ғимарат, [[Оңтүстік-Шығыс Азия]]дағы ең биік, ал дүние жүзі бойынша биіктігі жағынан төртінші орын алатын қонақ үй болып табылады.<ref name=tallestHotels>{{cite web |url=http://skyscrapercenter.com/List/tallest-hotel-100-buildings|title=100 Tallest Hotels |work=Council on Tall Buildings and Urban Habitat |accessdate=2 May 2012}}</ref> Антеннаны қоса есептегенде ғимарат биіктігі 328.4 м, 77 қабатта тамашалау орны, ал 83 қабатта "Roof Top Bar & Music Lounge" атты бар орналасқан. 84 қабатта 360 градусқа айналатын тамашалау орны бар. Қонақ үйде барлығы 673 номер бар. Ғимарат құрылысы 1997 аяқталады, екі жылдан кейін төбесіне 24 метрлік антеннаны орнатады. == Галерея == <gallery> Сурет:Baiyoke01.JPG|360 градусқа айналатын тамашалау орны Сурет:Bangkok Siam Pathumwan.jpg|Баййок 2 мұнарасы Сурет:File-View eastfrom the Baiyoke Tower II.JPG|Тамашалау орыннан қалаға қараған көрінісі </gallery> == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Baiyoke Tower II}} * [http://www.baiyokehotel.com Ресми сайты] * [http://www.planarchitect.com/ Plan Architect Co.] * [http://www.lumixphotos.com/tag/baiyoke/ Қонақ үйдің суреттері] * [https://web.archive.org/web/20021204054742/http://www.geocities.com/topsyturvy_6051/b2.html Баййок 2 мұнарасы туралы ақпарат] * [http://www.thailandbilder.se/panorama/BaiyokeSkyTower/ Тамашалау орыннан қалаға қараған көріністер]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=203398 SkyscraperCity.com бетіндегі ақпарат] {{Аса биік ғимараттар}} [[Санат:Аса биік құрылыстар]] [[Санат:Бангкоктағы көк тіреген ғимараттар]] 9nr0vs8teqvgqlsq4x0tkqyvadox2nq Арайлы (Ақмола облысы) 0 490439 3063932 2768940 2022-08-24T22:39:12Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Арайлы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =51 |lat_min = 17|lat_sec =54 |lon_deg =71|lon_min = 00|lon_sec =17 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы{{!}}Ақмола |ауданы = Целиноград ауданы |кестедегі аудан = Целиноград ауданы{{!}}Целиноград |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Арайлы ауылдық округі{{!}}Арайлы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Максимовка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1792 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Арайлы}} '''Арайлы''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]]ндағы ауыл, [[Арайлы ауылдық округі]] орталығы. Іргесі 19 ғасырдың 90-жылдарында қаланған. [[2018 жыл|2018]] жылға дейін "Максимовка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Ақмол]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 25 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1380 адам (663 ер адам және 717 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1792 адамды (881 ер адам және 911 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, отбасылық дәрігерлік амбулатория, кітапхана, дүкендер желісі, 2 жанар май құю станциясы, май зауыты бар. Максимовка арқылы республика маңызы бар Астана – [[Екатеринбург]] автомобиль жолы өтеді. Жақын темір жол станциясы – [[Жайнақ]] (3 км). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы елді мекендері}} [[Санат:Целиноград ауданы елді мекендері]] or1oqejpnbfb05948euurc2y8u1gf0i Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді 3 491618 3063779 3063677 2022-08-24T13:17:14Z Мұхамеджан Амангелді 25240 /* Басты беттегі блок */ wikitext text/x-wiki {{Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді/Басты бет|white}} {{Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді/Негіз}} == Үлгілер жайлы == {{tl|Перғауын}}, {{tl|тарихи мемлекеттер}}, {{tl|Таксон}} үлгілерін жаңартып, толықтырсаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 14:56, 2019 ж. қазанның 10 (+06) :{{@|Kasymov}} {{tl|Перғауын}} үлгісін жаңартып қойдым, келесі екеуін бір қолым тигенде жаңартармын, өте үлкен болғандықтан уақыт қажет етеді. Таксон үлгісін жалпы бір ретке келтірмек болғам, алайда өте күрделі болғандықтан басым қатып кеткен. Қазір көп затты ұмытып қалдым, жүйеге келтіре аламын ба білмеймін. --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 17:07, 2019 ж. қазанның 10 (+06) ::Тырысып көріңіз енді) Менде ұмыта бастаппым. Бірақ та геокар үлгісін аяғына дейін жеткізіп, елді мекен үлгісін инфобоксқа ауыстырып шықтым. Тағы сізге өтініш: мемлекет үлгісіне ағылшын тіліндегідей ''басшы қызметі1'', ''басшысы1''; тарихы жайлы яғни, ''қаланды1, оқиға1'' деген сияқты нәрселерді қосып берсеңіз. Сізге үміт артамын жасап шығуға --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:55, 2019 ж. қазанның 10 (+06) == Әлберто Фернандез == Неге '''Ә'''? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:19, 2019 ж. қарашаның 1 (+06) :Орыс тілінде "ь" белгісі алдағы әріпті жіңішке ету үшін қойылады, ал қазақ тілінде әр әріптің жіңішке жұбы бар, сол себепті қоюды қажет етпейді. -<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 18:11, 2019 ж. қарашаның 4 (+06) ::Олай болса бәрін өзгерту керек қой. Меніңше эксперимент жасамай а болғаны дұрыс --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 11:32, 2019 ж. қарашаның 5 (+06) ::: Ия. Артық пуризм кейін инетке іздеу жасағанда табуды қиындатады.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:41, 2019 ж. қарашаның 7 (+06) ::::Осы орыс уикиінде тек өздерінің стандарттары бойынша жазылғанда, ешкім пуризм демейді ғой. Мысалы БАҚ Чонгук дейді, бірақ викиде Джонгук, себебі Концевич бойынша солай дұрыс--<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 19:28, 2019 ж. қарашаның 7 (+06) * Олай болса қазуикидің жартысы қате ғой кісі, жер-су атаулары. {{tl|Мемлекеттік қайраткер}} үлгісінде: партиясы деген параметрлер сол жақта және қос нүкте тұр, соны түзетіп жіберсеңіз қалғандары ұқсатып --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:00, 2019 ж. қарашаның 11 (+06) **Дәл солай, енді осы латынға көшу барысында соның барлығы түзелуі тиіс. Бәлкім ''Alberto Ángel Fernández'' деп жазатын боламыз. Үлгіні түзетіп қойдым--<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 19:46, 2019 ж. қарашаның 11 (+06) :Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 16:16, 2019 ж. қарашаның 12 (+06) == Тексерілмеген мақалалар == [[:Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар]] бетінде бүгінгі таңда 1681 тексерілмеген мақала бар екен. Тексерілмеген мақаланың басы 2016 жылдан бастап қалыптасқан, яғни 4 жыл уақыт болды деген сөз. Осы санаттағы мақалаларды бәріміз жабылып 2016 жылғы мақаланы түгелге жуық тексеріп шықсақ қалай болады? Ай-айға бөліп алсақ. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 00:06, 2020 ж. қаңтардың 9 (+06) == Оқиға үлгісі == {{tl|Оқиға}} үлгісіне санат пен интеруикиді қоюды ұмытпаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:38, 2020 ж. қаңтардың 27 (+06) == Кедейлер дерті == Кедейлер дерті үлгісіне санат әдеттегінше дұрыс емес --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:19, 2020 ж. сәуірдің 24 (+06) == Мемлекет == Амангелді {{tl|Мемлекет}} үлгісінде мәтіндер қоятын параметрде бір кемшілік бар екен: Мысалы ұзақ сөздер жазсаң, астыға түспей кеңейіп кете береді. Қазір ол үлгіні пайдаланып жүрген жоқпын (кезінде мемлекеттерді реттегенде байқадым). Уақыт болып жатса бір қарап түзетіп көрші) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 21:17, 2020 ж. сәуірдің 29 (+06) : Нақты қай параметрде? Әлде барлығында сүйтіп кете ме?–<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 16:57, 2020 ж. сәуірдің 30 (+06) ::Барлық параметрінде, негізінде бұл үгіне де ''елді мекен'' үлгісі сияқты инфобокс үлгісін пайдалану керек еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:04, 2020 ж. сәуірдің 30 (+06) ::: Ұзақ сөз жазғанда созылмайтындай етілмейтін сияқты, ағылшын уикиіндегі үлгі де, елді мекен үлгісінде де солай ұзара береді екен. –<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 19:32, 2020 ж. мамырдың 4 (+06) == Лупамен оқығым келмейді == [[Қазақстан жоғарғы оқу орындарының тізімі]] бетін қарап көрші, Аман. Лупамен оқу керек сияқты жазуларды. Бірақ, оған құлқым жоқ. [[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 19:04, 2020 ж. сәуірдің 30 (+06) : {{@|Нұрлан Рахымжанов}} аға, мына мақала мәтінін үлкейтіп қойдым, бірақ кесте дұрыс қойылмаған, кейін бастан аяқ түзеп шығу керек. АИВ/ЖИТСті болғасын түзермін–<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 19:37, 2020 ж. сәуірдің 30 (+06) == Мемлекеттік қайраткер == Мемлекеттік қайраткер үлгісінде реттілік жұмыс жасамай тұр? Сосын алдыңғы айтылған өтінішті ұмытпаңыз [[File:SMirC-hi.svg|20px]] --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:32, 2020 ж. мамырдың 4 (+06) : Ол реттілікті алып тастау керек-ау, неге десеңіз қазақ "Қазақстан Республикасының бәленбайыншы президенті" деп қолданылады, реттілікті тіркестің ортасына қоя алмаймыз, ол үшін үшке бөлу керек болат, ол ыңғайсыз ал "бәленбайынша қазақстан республикасының президенті" деуге тағы келмейді, себебі құдды бір республиканың реті секілді боп қалады.–<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 19:11, 2020 ж. мамырдың 4 (+06) ::Ок --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:14, 2020 ж. мамырдың 5 (+06) == La casa de papel == Санатты ұмытпаңыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:06, 2020 ж. мамырдың 9 (+06) : Бар сағаттарды қостым ғой, қалғаны ел және жыл бойынша санаттар ондай бізде жоқ, жаңадан бастауым керек пе?-<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 08:27, 2020 ж. мамырдың 9 (+06) == Талқылау:Ұлтшылдық == [[Талқылау:Ұлтшылдық|Мұнда]] өз ойыңыз бен пікіріңізді айта кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 19:43, 2020 ж. мамырдың 16 (+06) == Үлгі:Тағам == {{tl|Тағам}} үлгісіне санат пен интеруики қойып шықсаңыз және үлгіні бір жаңартып/тексеріп шықсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:54, 2020 ж. мамырдың 17 (+06) : Неге екенй "You do not have the permissions needed to carry out this action." деп тұр. -<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 12:56, 2020 ж. мамырдың 17 (+06) ::Түсінбедім, неге екенін. Бірақ түзетіп шығыңыз) Сосын {{tl|Мемлекет}} үлгісінде құрылуы деген параметрді кеңейтсеңіз және инфобокске ауыстыру керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:22, 2020 ж. мамырдың 17 (+06) == Марафон == {{Уикипедия:Хабарлама тарату/Түркі марафоны 2020}} 16:57, 2020 ж. маусымның 2 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> ==Translation request== Hello. Can you translate and upload the articles [[:ru:Азербайджанская Демократическая Республика]], [[:ru:Азербайджанский технический университет]] and [[:ru:Французско-азербайджанский университет]] in Kazakh Wikipedia? They should not be long. Yours sincerely, [[Қатысушы:Karalainza|Karalainza]] ([[Қатысушы талқылауы:Karalainza|талқылауы]]) 23:21, 2020 ж. шілденің 4 (+06) == Ел тарихы == Ел тарихы үлгісін жаңартып '''байрақ''' (керек болса) үлгісін қоып жіберсең --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 12:33, 2020 ж. тамыздың 13 (+06) == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[АИВ/ЖИТС]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Red Ribbon.svg|150px|link=АИВ/ЖИТС]]</div> |subheader = Таңдаулы мақалаға жаңа үміткер ұсынылып, соған [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/АИВ/ЖИТС|дауыс беру жүргізіліп жатқанын]] хабарлаймыз! <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Ұсынушы пікірі: Мақаланы ағылшын уикиінен аударып шықтым, сондай-ақ жаңа мәліметтер мен Қазақстандағы жағдайды қостым. АИВ пен ЖИТСті жеке қарастырмай бір мақалада жазған дұрыс деп шештім, әйтпесе көбі екеуін жеке дерт деп ойлап жатады. Сонымен қатар елімізде АИВ/ЖИТС жайлы ақпараттандыру жеткілікті деңгейде жүргізілмейді, сол себепті тіпті үлкен кісілер де аталған дерт жайлы бейхабар. Ал Уикипедияның басты беті көп қаралатын беттердің бірі (соңғы 20 күнде басты бетті 25 мың адам қараған екен), сондықтан басты бетте тұрса, көбі кіріп, оқып, таныса ма деген үміт бар. Мақала таңдаулы мақала критерийлеріне сай деп санаймын, ақпарат жаңартылып отырады. |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 11:38, 2020 ж. тамыздың 20 (+06) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат == '''Санат:Қантамырлар''' және '''Санат:Қанайналым жүйесі''' санаттап интеруики, медиауики, басты мақалысн қойып кетсеңіз. {{@|Alphy Haydar}} мырзаға айтқым келмейді, өзі жасаса да. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:25, 2020 ж. тамыздың 25 (+06) == Философия (жақтаулық) == ''Философия (жақтаулық)'' үлгісін әрлеп беріңізші (әдеттегідей санат пен интеруикиді қоюды ұмытпай) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 10:43, 2020 ж. тамыздың 28 (+06) == Жақсы мақала таңдау == [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер|Жақсы мақала таңдалып жатқанын хабарлаймыз!]]. Ұсынылған 3 үміткер мақаланың біріне өз даусыңызды бере аласыз. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 19:16, 2020 ж. тамыздың 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Уикипедия:Жақсы мақалалар == Уикипедия:Жақсы мақалалар жобасына соңғы қосылған мақаланы қосу керек сияқты және астындағы санаттарға да --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:07, 2020 ж. қыркүйектің 11 (+06) == Транскрипция == [[Талқылау:Кек алушылар: Финал|Мұнда]] ойларыңызды жазып кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:46, 2020 ж. қыркүйектің 18 (+06) == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Футбол-rt үлгісі == '''Футбол-rt''' үлгісін жоюға ұсындым, футбол үлгісіне алмастырып шығу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:46, 2020 ж. қазанның 16 (+06) == Таңдаулы мақала/жақсы мақала == Админдер форумына таңдаулы мақала жайлы пікірімді жазғанмын, соны басқа да қатысушыларға жеткізіп берші, өтініш --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 03:18, 2020 ж. қазанның 25 (+06) {{@|Kasymov}} істеп қойдым.<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 17:39, 2020 ж. қазанның 25 (+06) :Көп рахмет. Тағы өтініш басты бетті кішкене әрлеп жіберсеңіз. Үстіндегі навигацияны ірілеу, бөлмей (мақала бастау бөлімін алып тастап немесе басқа жерге қойса). Таңдаулы, жақсы мақала, жаңалықтар навигациясы ортасынла тұрса, сәл төмен тұр неге? Соны уақыт тауып зертханада жасап жіберсеңіз, кейін талқыға салып жаңартамыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 11:11, 2020 ж. қазанның 27 (+06) == Талқылау == [[Уикипедия:Форум/Администраторлар#Таңдаулы мақала/жақсы мақала|Мында]] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 17:35, 2020 ж. қазанның 25 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы/Жақсы мақала статусынан айыру жайында == [[Уикипедия:Форум/Администраторлар форумы#Таңдаулы мақала/жақсы мақала|Мында]] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 17:39, 2020 ж. қазанның 25 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Түрлендіргіш/Converter == {{Уикипедия:Хабарлама тарату/Түрлендіргіш/Converter}} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі:Хоккейші == {{tl|Хоккейші}} үлгісін орыс уикиден қарап, инфобокс қолданып жаңартып едім. Енді мәселе ''клубтары'', ''Мемлекеттік сыйлықтары'' деген тақырыпшалар шығып тұратын болды, соны қалай жасырын қылып жасаса болады? Қолыңыздан келсе түзетіп жіберсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:44, 2021 ж. қаңтардың 27 (+06) :Түзеп қойдым.<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 19:40, 2021 ж. қаңтардың 27 (+06) ::Рахмет, if-ті қоя салуды ұмытып кеттіппін ғой --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:16, 2021 ж. қаңтардың 28 (+06) == Үлгі:футболшы == Амангелді, футболшы үлгісін инфобоксқа ауыстырып едім (сол рууикиден қарап). Енді мәселе астындағы мәліметтерді жаңартатын ескертпелер жазуын кішкентей қылып жасап берсең. Қолымнан келмеді. Сосын клубтары атауы мен жылдары бір жолға сыймай жатыр. Түзетіп кетсең. Алдын-ала рақмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 16:10, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) == Марафон == {{WAM |header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]</div> |subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. '''Марапаттар''' * 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт! <center>{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:27, 2022 ж. қаңтардың 16 (+06) == Басты бет == Амангелді, қалайсыз. Басты беттің дизайнын сәл өзгертсеңіз (жинақы қылып, италиян уикипедия сияқты мүмкін). 2011-2012 жж. таңдаулы суреттер бөлімін қайтарса (ортаққормен бірдей болатын). Сосын такса үлгісін аяқтап кетсеңіз)) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 12:03, 2022 ж. ақпанның 24 (+06) : Испан, орыс уикиден қарапсыз) Жалпы осы стиль баяғыдан ұнайтын, жинақы, түрлі-түсті емес. Көбіне испандардың алайық (кезінде француздардан алып едік [[File:Face-smile.svg|23px]]) Пікірім: * '''Уикипедия''' сөзі сілтенбей тұрса, көк сілтемелер көп болып кеткен жоқ па? * ''ашық әрі тегін энциклопедия,'' сілтемені алып тастаса. * '''•••''' неге құр сурет??? сілтеме жасау керек. * Тәулік суреті 2011-2012 жж. үлгіні қайтару керек '''[[Уикипедия:Тәулік суреті]]''' немесе осыған ұқсату керек. Суреттер күнде жаңарып (шамам келгенше жүктеп тұрамын), әрі ортаққордың таңдаулы суреттері болу керек. [[Жоба:Таңдаулы суреттер|Мынау]] не сұмдық, сапасыз, мағынасыз суреттер қойылғаны қызық екен?( * оң жақ бағанаға Бүгін **** наурыз дегенді қосу керек, сосын испандар ұқсап туыстар жобаларды қойып шықса, жоғарыдағы стильді ұстап. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 14:50, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) :Иә, испан уикиінен алдым қаңқасын, орысшада да солай екенін кейін байқадым)))((. Иә, жинақы әрі тартымды. Әзірге басты бөлімдерді жасап қойдым. Тәулік суретін енді бір қол тигенде, бәлкім алдағы Наурызға демалғанда жасайын. Сол кезде туыстас жобалдарды да жасармын. --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 21:58, 2022 ж. наурыздың 14 (+06) ::Рахмет, сәл өзгерістер жасадым. Кіріспеде тіркегендер санын алып тастадым (мақала санымен оқырман шатастыруы мүмкін). '''[[Уикипедия:Тәулік суреті]]''' қайтардым, наурыз-сәуір айларындағы суреттерді жүктеп қойдым. Бірақ суреттің тақырыбы шықпай тұр. Сосын ''қосалқы'' параметрі жұмыс жасамайды. Айтылған екі кемшілікті түзетіп берсеңіз. Және өзіңіз айтқандай, туыстас жобалар бөлімін де ұмытпаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 13:46, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) :::{{@|Kasymov}} аталған қос кемшілік пен туыстас жобаларды жасап қойдым. Басты бетіміз тартымды боп қалған сияқты. Білгенге маржан мен жаңалықтарды біреуге, Бүгін жобасын тағы бірнеше адамға жүктеп, жаңартып шығу керек-ау осы. --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 22:09, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) ::::Көрдім, иә жақсы шыққан сияқты) Білгенге маржан, жаңалықтар және күндер бөлімін жаңартатын қатысушылар бар сияқты, мысалға Мади мырза. Тағы бір нәрсе) басты бетте соңғы бөлімдермен соңғы сызықтың арасы алшақ болып тұр, ол неден? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:45, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) == Таңдаулы/жақсы мақала == Мұхамеджан Амангелді қалайсыз, мен жуықтағы өзгерістерді тексерумен және ''Infobox Settlement'' қолданылған мақалаларды қазақша үлгімен алмастыру жұмыстарымен қолым босамай жүр. Сенен өтініш, ''таңдаулы/жақсы мақала'' жобасын жаңартсаң, яғни соңғы 4 мақаланы көрсету және кейінгі қосылған мақалаларды санаттарға қосу --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:06, 2022 ж. наурыздың 22 (+06) == Үлгі бойынша көмек == Мұхамеджан Амангелді, сізден көмек сұрап жатырмын. '''{{tl|Футболшы}}, {{tl|Велошабандоз}}, {{tl|Хоккейші}}''' үлгілерін түзетіп жібере аласың ба? Графикалық жағынан кейбір параметрлер дұрыс көрсетпей тұр. Өтініш) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:51, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : {{@|Kasymov}}Нақты қай жері? --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 18:30, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) ::Соған сілтенген кез келген мақаланы қарап көрсеңіз, марапаттары немесе клубтары бөлімінде жазулар сол жаққа қарай тұрады, ескертпелер керісінше ортасында тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 20:00, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Айдын Касымов мақалаларды жойып жүр == Осы аталған қатысушы [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы жойды, [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоюға ниеттенді, Брэнсон және Непомнящий туралы мақалаларды жедел жоюға ұсынды. Олай істеме десе, құлақ аспайды. Бұл нағыз вандал ғой. Оған не істеуге болады екен? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:00, 2022 ж. маусымның 14 (+06) : Аталған екі мақаланың да ортақ кемшілігі - безендіру жағы ақсап тұр. Ал емле ереже жайлы мақаланың энциклопедиялық мәнін аса қатты ұқпадым. Сондай-ақ бір жерден айна қатесіз көшіріле салынған ба деген ой туады. Сол себепті жойған болуы керек. {{@|Kasymov}} өзі айтар не үшін жойғанын. Қайта жаңғыру деген мақаланы дұрыстап, безендіріп, тілін сәл ғылымиландырып, қалдыруға болады. --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 12:13, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :: Енді Непомнящий мен Брэнсон жаман безендірілсе, оларды сәйкесінше белгілеп тастау керек қой, ол сондайды білмей ма? Маңыздылығы айқын мақалаларды жақсартпай, жоюға ұсынғаны ерсі емес пе? Ал Қайта жаңғырту, менің білуімше, сөздіктің негізінде жазылған, яғни ол онсыз да ғылыми тілмен жазылған, бірақ сол Касымов дереккөздің бар екенін елемей, соны да жоюға ұсынды, бұл қалай? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:24, 2022 ж. маусымның 14 (+06) ::: Непомнящий мен Брэнсон деген қандай мақала жою жорналынан таба алмай отырм. Кім және қашан жазған, жойылған беттік сілтемесін жіберіңізші. Сосын неге ол орысша аталған мақала? Непомнящий мен Брэнсон ма? --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 12:36, 2022 ж. маусымның 14 (+06) ::: [[Қатысушы_талқылауы:Kasymov#Тағы қате үлгі|Міні]] Брэнсон жайында талқылау. Непомнящий деген фамилия ғой, соны [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AF%D0%BD_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D0%BC%D0%BD%D1%8F%D1%89%D0%B8%D0%B9&type=revision&diff=2943546&oldid=2942650 жоюға ұсынды]. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:59, 2022 ж. маусымның 14 (+06) == Check your email == Hello, please check your email. Thanks, – [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 23:40, 2022 ж. шілденің 30 (+06) :Hello {{@|Mehman97}}, sorry for late. The message went to the spam folder, so I didn't notice it. I just filled it out and sent it, I hope it will be accepted. Hope for good news --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 11:18, 2022 ж. шілденің 31 (+06) == Жақсы мақаланы ауыстыратын кез келді == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетке қорытынды шығаруыңызды сұраймын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:10, 2022 ж. тамыздың 22 (+06) :Ақыры таңдалыпты, басты бетте сурет нобайсыз тұрғаны әдемірек көрінеді, соны түзетіп жіберсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:11, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) == Басты беттегі блок == Басты бетті жаңартқаныңыз үшін рақмет! Тағы бір ұсыныс: ондағы "Аптаның бірлескен жұмысы" дегенді "Айдың бірлескен жұмысы" деп өзгертсек? Және бірінші үміткер ретінде [[Үлгі:Әл-Фараби еңбектері]] дегенді орналастыруға болады ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:37, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) :Оны істеуге болады, алайда дәл қазір оған қолым босамай жүр.Жобасыг ойластыру керек. --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 19:17, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) mmgnjh90yn0gx6gygmozcydw40qs5ad Қарқаралы округі 0 491742 3063920 2857804 2022-08-24T21:57:26Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Округ 1928—1930 жылдары */ wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Қарқаралы округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қарқаралы]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1928—1930, 1934—1936 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қарқаралы округі''' — 1928-1930 және 1934-1936 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. == Округ 1928—1930 жылдары == Қарқаралы округі 1928 жылы 17 қаңтарда Семей губерниясының бір бөлігінен құрылды. Аудан орталығы Қарқаралы қаласы болды. Округ 7 ауданға бөлінді: * [[Абыралы ауданы (Семей облысы)|Абыралы ауданы]]. Орталығы — Үйтас шыңы. * [[Ақсары ауданы]]. Орталығы — Бесоба мекені. * [[Балқаш ауданы]]. Орталығы — Қарабұлақ мекені. * [[Берікқара ауданы]]. Орталығы — Молбұлақ мекені. * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қу ауданы]]. Орталығы — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Хлебородное]] ауылы. * [[Шет ауданы]]. Орталығы — Қайрақты мекені. * [[Шұбартау ауданы]]. Орталығы — Қотанемел мекені. 1929 жылдың жазында Балқаш ауданы Тоқырау ауданы болып өзгертілді. 14 желтоқсанда Ақсары ауданы таратылды. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Округ 1934—1936 жылдары == 1934 жылы 4 шілдеде [[Алматы облысы|Алматы]], [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарының шетінен орталығы [[Қарқаралы]] қаласы болатын [http://malayaencyklopediya.com/tom5/5%20-%200086_files/5%20-%200086-1.jpg Қарқаралы округі] құрылды. Ол 6 ауданға бөлінді: * [[Баянауыл ауданы]]. Орталығы — Баянауыл ауылы. * [[Жаңаарқа ауданы]]. Орталығы — Атасу ауылы. * [[Қарқаралы ауданы]]. Орталығы — [[Қарқаралы]] қаласы. * [[Қоңырат ауданы (Қарағанды облысы)|Қоңырат ауданы]]. Орталығы — [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ауылы. * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қу ауданы]]. Орталығы — Егіндібұлақ ауылы. * [[Шет ауданы]]. Орталығы — Ақсу-Аюлы ауылы. 1936 жылы 29 шілдеде Қарқаралы округі жойылып, оның аудандары ауылдық кеңестерге өзгертіліп, жаңадан құрылған [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан облысының]] құрамына енді. == Басшылары == Аудандық партия комитетінің басшылары * Сұлтанғалиев 1928-1929 * Нұрсейітов Нұрғали 1933-1936<ref>Қарқаралы журналы, №2(40) 2014 жыл.</ref><ref>[http://emirsaba.org/ararali-azili-jatushi-edi-jazilip.html?page=15 р/с Тегі, аты - Қарқаралы, Қазылық, Жатушы едің жазылып<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://g.engime.org/gazet-930-jilfi-arashani-jldizinan-shifa-bastadi-audandi-ofamd.html?page=5 16 тамыз 2014 жыл - Газет 930 жылғы қарашаның жұлдызынан шыға бастады Аудандық қоғамдық-саяси газет<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қарағанды облысы тарихы]] acbsvpqqec24e2opexcwubijfwa6fc6 3063921 3063920 2022-08-24T21:59:12Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Округ 1934—1936 жылдары */ wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Қарқаралы округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қарқаралы]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1928—1930, 1934—1936 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қарқаралы округі''' — 1928-1930 және 1934-1936 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. == Округ 1928—1930 жылдары == Қарқаралы округі 1928 жылы 17 қаңтарда Семей губерниясының бір бөлігінен құрылды. Аудан орталығы Қарқаралы қаласы болды. Округ 7 ауданға бөлінді: * [[Абыралы ауданы (Семей облысы)|Абыралы ауданы]]. Орталығы — Үйтас шыңы. * [[Ақсары ауданы]]. Орталығы — Бесоба мекені. * [[Балқаш ауданы]]. Орталығы — Қарабұлақ мекені. * [[Берікқара ауданы]]. Орталығы — Молбұлақ мекені. * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қу ауданы]]. Орталығы — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Хлебородное]] ауылы. * [[Шет ауданы]]. Орталығы — Қайрақты мекені. * [[Шұбартау ауданы]]. Орталығы — Қотанемел мекені. 1929 жылдың жазында Балқаш ауданы Тоқырау ауданы болып өзгертілді. 14 желтоқсанда Ақсары ауданы таратылды. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Округ 1934—1936 жылдары == 1934 жылы 4 шілдеде [[Алматы облысы|Алматы]], [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] және [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] облыстарының шетінен орталығы [[Қарқаралы]] қаласы болатын Қарқаралы округі құрылды. Ол 6 ауданға бөлінді: * [[Баянауыл ауданы]]. Орталығы — Баянауыл ауылы. * [[Жаңаарқа ауданы]]. Орталығы — Атасу ауылы. * [[Қарқаралы ауданы]]. Орталығы — [[Қарқаралы]] қаласы. * [[Қоңырат ауданы (Қарағанды облысы)|Қоңырат ауданы]]. Орталығы — [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ауылы. * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қу ауданы]]. Орталығы — Егіндібұлақ ауылы. * [[Шет ауданы]]. Орталығы — Ақсу-Аюлы ауылы. 1936 жылы 29 шілдеде Қарқаралы округі жойылып, оның аудандары ауылдық кеңестерге өзгертіліп, жаңадан құрылған [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан облысының]] құрамына енді. == Басшылары == Аудандық партия комитетінің басшылары * Сұлтанғалиев 1928-1929 * Нұрсейітов Нұрғали 1933-1936<ref>Қарқаралы журналы, №2(40) 2014 жыл.</ref><ref>[http://emirsaba.org/ararali-azili-jatushi-edi-jazilip.html?page=15 р/с Тегі, аты - Қарқаралы, Қазылық, Жатушы едің жазылып<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://g.engime.org/gazet-930-jilfi-arashani-jldizinan-shifa-bastadi-audandi-ofamd.html?page=5 16 тамыз 2014 жыл - Газет 930 жылғы қарашаның жұлдызынан шыға бастады Аудандық қоғамдық-саяси газет<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қарағанды облысы тарихы]] q43fevikjwl8pk672gbhfu2g9yapidf Уикипедия:Белсенді қатысушылар 4 492279 3063758 3063497 2022-08-24T12:03:06Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] || [[Special:Contributions/Білгіш Шежіреші|{{formatnum:1713}}]] || {{Permissions|Білгіш Шежіреші}} |- | 2 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1125}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 3 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:505}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 4 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:426}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 5 || [[User:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] || [[Special:Contributions/Ұлы Тұран|{{formatnum:380}}]] || {{Permissions|Ұлы Тұран}} |- | 6 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:171}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 7 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:114}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 8 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:108}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 9 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:107}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 10 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:98}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 11 || [[User:DariaUrinbasarova21nis|DariaUrinbasarova21nis]] || [[Special:Contributions/DariaUrinbasarova21nis|{{formatnum:80}}]] || {{Permissions|DariaUrinbasarova21nis}} |- | 12 || [[User:Didar.Bayan21NS|Didar.Bayan21NS]] || [[Special:Contributions/Didar.Bayan21NS|{{formatnum:73}}]] || {{Permissions|Didar.Bayan21NS}} |- | 13 || [[User:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] || [[Special:Contributions/Ерқанат Рыскулбеков|{{formatnum:63}}]] || {{Permissions|Ерқанат Рыскулбеков}} |- | 14 || [[User:Arruah|Arruah]] || [[Special:Contributions/Arruah|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|Arruah}} |- | 15 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 16 || [[User:Sovetkhanmoldir21nis|Sovetkhanmoldir21nis]] || [[Special:Contributions/Sovetkhanmoldir21nis|{{formatnum:39}}]] || {{Permissions|Sovetkhanmoldir21nis}} |- | 17 || [[User:Aseltengebaeva21nis|Aseltengebaeva21nis]] || [[Special:Contributions/Aseltengebaeva21nis|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Aseltengebaeva21nis}} |- | 18 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}} |- | 19 || [[User:СеніңШешең|СеніңШешең]] || [[Special:Contributions/СеніңШешең|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|СеніңШешең}} |- | 20 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 21 || [[User:SSHTALBI|SSHTALBI]] || [[Special:Contributions/SSHTALBI|{{formatnum:29}}]] || {{Permissions|SSHTALBI}} |- | 22 || [[User:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] || [[Special:Contributions/Dimash Kenesbek|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Dimash Kenesbek}} |- | 23 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 24 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}} |- | 25 || [[User:Wolfgang1212|Wolfgang1212]] || [[Special:Contributions/Wolfgang1212|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Wolfgang1212}} |- | 26 || [[User:NusrTansj|NusrTansj]] || [[Special:Contributions/NusrTansj|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|NusrTansj}} |- | 27 || [[User:Ташметов шахрух|Ташметов шахрух]] || [[Special:Contributions/Ташметов шахрух|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Ташметов шахрух}} |- | 28 || [[User:Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] || [[Special:Contributions/Nurbekovanurly|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|Nurbekovanurly}} |- | 29 || [[User:Muslim Qazaq|Muslim Qazaq]] || [[Special:Contributions/Muslim Qazaq|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Muslim Qazaq}} |- | 30 || [[User:Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac|Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac]] || [[Special:Contributions/Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Uvuvwevwevwobae Onyetenvewve Ugwemubwem Ocac}} |- | 31 || [[User:B25es|B25es]] || [[Special:Contributions/B25es|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|B25es}} |- | 32 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Sagzhan}} |- | 33 || [[User:Нұрлыжол|Нұрлыжол]] || [[Special:Contributions/Нұрлыжол|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Нұрлыжол}} |- | 34 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 35 || [[User:AlibiKazken|AlibiKazken]] || [[Special:Contributions/AlibiKazken|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|AlibiKazken}} |- | 36 || [[User:Kazman322|Kazman322]] || [[Special:Contributions/Kazman322|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Kazman322}} {{/end}} cb2tzew4cfancc9pb5jcokmxmxye33l Жаңажол (Жаңақала ауданы) 0 499449 3063886 3049737 2022-08-24T19:08:43Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Жаңажол |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min = 05|lat_sec = 42 |lon_deg =49|lon_min = 47|lon_sec =36 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Жаңақала ауданы |кестедегі аудан = Жаңақала ауданы{{!}}Жаңақала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңажол ауылдық округі (Жаңақала ауданы){{!}}Жаңажол |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Мокринский, Мокринское'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1128 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Жаңажол}} '''Жаңажол''' (1993 ж. дейін — ''Мокринское''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Жаңақала ауданы]]ндағы ауыл, [[Жаңажол ауылдық округі (Жаңақала ауданы)|Жаңажол ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 38 км-дей жерде, [[Үлкен Өзен (өзен)|Қараөзен]]нің бастауына таман бетеге, көде, боз аралас әр түрлі шөптесін өскен шалғынды қоңыр топырақты шөлейт белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1260 адам (637 ер адам және 623 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1128 адамды (555 ер адам және 573 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1930 жыл]]ы мұнда Жаңажол ұжымшары ұйымдасты. Оның негізінде кейін "Айдархан" кеңшары құрылды. Қазіргі уақытта кеңшар тарап, [[1997 жыл]]дан шаруа қожалықтары мен серіктестері жұмыс істейді. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, клуб, фельдшерлік пункт бар. Төңірегіндег Ақкөл көлінен балық ауланады. Еділбайсор көшесінің ортасында минералды бұлақ бар. Тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жаңақала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] 9kv0tquydadbgn4dgvsi961mjqyfkwz Қошалақ (ауыл) 0 500329 3063975 2929752 2022-08-25T04:34:33Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қошалақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 47|lat_min = 21|lat_sec = 13 |lon_deg = 49|lon_min = 01|lon_sec = 19 |CoordAddon = |CoordScale =25000 |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы |кестедегі аудан = Құрманғазы ауданы |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы){{!}} Еңбекші ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 329 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қошалақ}} '''Қошалақ''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. Аудан орталығы Құрманғазы ауылынан солтүстікке қарай 95 км жерде. == Орналасуы == Құм төбелер қоршаған Нарын құмында орналасқан.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref> ==Халқы== 1999 жылы тұрғындар саны 339 адамды құрады (172 ер және 167 әйел адам)<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref>. 2009 жылғы халық санағы бойынша ауылда 329 адам тұрады (164 ер және 165 әйел)<ref name="stat"/>. == Атақты тұлғалары == * [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] – қазақ ақыны, Қазақстан мемлекеттік әнұранының авторы. * [[Бақтықожа Салахатдинұлы Ізмұхамбетов|Бақтықожа Ізмұхамбетов]] – Атырау облысының әкімі. * [[Рахымжан Отарбаев]] - жазушы, драматург. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 2vk8w4aq1cdu0p7vqlq1ze52b4aevp1 3063976 3063975 2022-08-25T04:35:27Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Орналасуы */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қошалақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 47|lat_min = 21|lat_sec = 13 |lon_deg = 49|lon_min = 01|lon_sec = 19 |CoordAddon = |CoordScale =25000 |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы |кестедегі аудан = Құрманғазы ауданы |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы){{!}} Еңбекші ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 329 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қошалақ}} '''Қошалақ''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. Аудан орталығы Құрманғазы ауылынан солтүстікке қарай 95 км жерде. == Орналасуы == Құм төбелер қоршаған Нарын құмында орналасқан<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref>. ==Халқы== 1999 жылы тұрғындар саны 339 адамды құрады (172 ер және 167 әйел адам)<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref>. 2009 жылғы халық санағы бойынша ауылда 329 адам тұрады (164 ер және 165 әйел)<ref name="stat"/>. == Атақты тұлғалары == * [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] – қазақ ақыны, Қазақстан мемлекеттік әнұранының авторы. * [[Бақтықожа Салахатдинұлы Ізмұхамбетов|Бақтықожа Ізмұхамбетов]] – Атырау облысының әкімі. * [[Рахымжан Отарбаев]] - жазушы, драматург. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 8z7r5h1g3bootkxpp0oy4fozxsa79d5 3063977 3063976 2022-08-25T04:36:19Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қошалақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 47|lat_min = 21|lat_sec = 13 |lon_deg = 49|lon_min = 01|lon_sec = 19 |CoordAddon = |CoordScale =25000 |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы |кестедегі аудан = Құрманғазы ауданы |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы){{!}} Еңбекші ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =Жаңажол |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 329 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қошалақ}} '''Қошалақ''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. Аудан орталығы Құрманғазы ауылынан солтүстікке қарай 95 км жерде. == Орналасуы == Құм төбелер қоршаған Нарын құмында орналасқан<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref>. ==Халқы== 1999 жылы тұрғындар саны 339 адамды құрады (172 ер және 167 әйел адам)<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref>. 2009 жылғы халық санағы бойынша ауылда 329 адам тұрады (164 ер және 165 әйел)<ref name="stat"/>. == Атақты тұлғалары == * [[Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов|Жұмекен Нәжімеденов]] – қазақ ақыны, Қазақстан мемлекеттік әнұранының авторы. * [[Бақтықожа Салахатдинұлы Ізмұхамбетов|Бақтықожа Ізмұхамбетов]] – Атырау облысының әкімі. * [[Рахымжан Отарбаев]] - жазушы, драматург. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] hb93w9g3x94r6iy300sx4wts8z7fqqd Аққұлақ 0 515445 3063852 2911696 2022-08-24T17:24:59Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Аққұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min = 04|lat_sec = 27 |lon_deg =61|lon_min = 20|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аманөткел ауылдық округі{{!}}Аманөткел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =290 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Аққұлақ''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Аманөткел ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстікке қарай 82 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің бойында орналасқан. == Атау мәні == Атаудың бірінші сыңарындағы ақ сын есім топонимдер құрамында келгенде «кең-байтақ, үлкен, зор», «таза», «мөлдір», «тұнық» мағыналарын білдіреді. Ал атаудың екінші сыңарындағы құлақ географиялық термин әрі жалпы есім (аппелятив) ретінде түркі тілдерінде гидронимдік мәніндегі атаулар құрамында жиі қолданылады. Яғни, құлақ – «арықтағы суды жырып әкететін кішкене тоспа». Осы жерде дене тұрқы 13-28 см., құйрығының ұзындығы 150-200 гр. Сусар тұқымдас, көбіне құмдауыт, шөлейт не өзен, көл жағасындағы қамыстар мен жықпыл тастар арасында жүретін кішкентай жыртқыш аң болады екен. Жер аты сол аңның атынан қойылып, кейін сол жерге орналасқан елді мекен атын иеленуі де мүмкін. <ref>« Қызылорда облысының жер-су атаулары», Қызылорда, 2013</ref> == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 272 адам (144 ер адам және 128 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 290 адамды (146 ер адам және 144 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 91v6x0rhd3upj4oyq6f2j1qltrlbtnn Батырбек 0 536464 3064008 2977940 2022-08-25T06:11:28Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Сипаттама */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Батырбек |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =59 |lat_sec =33 |lon_deg =47 |lon_min =49 |lon_sec = 04 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені =Сүйіндік ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 364 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Батырбек ''' — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Сүйіндік ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. == Сипаттама == Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 190 км жерде, Сүйіндік-Азғыр автомобил жолы бойында орналасқан. 1957-1995 жылдары аралығында асыл тұқымды қой өсіретін "Сүйіндік" кеңшары бөлімінің орталығы болған<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref>. == Халқы == Халқы 364 адам.<ref>База КАТО. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Батырбек бастауыш мектебі == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] kyu3e8d5e9dlo4ondww98vwhd8o5x66 Дәулет (Атырау облысы) 0 537048 3064015 3049641 2022-08-25T06:22:47Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Дәулет |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =34 |lat_sec = 07 |lon_deg = 49 |lon_min = 13 |lon_sec = 02 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Теңіз ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Теңіз ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ковалёво'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 123 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Дәулет}} '''Дәулет''' ([[2006]] жылға дейін ''Ковалёво''<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V06T0002475 Құрманғазы ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Теңіз ауылдық округі (Атырау облысы)|Теңіз ауылдық округінің]] құрамына кіреді. ==Халқы== Халқы 123 адам (2009) ж.<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] n1y2ltige8sc6orf7ubqnf9imzq3vo5 Егінқұдық 0 537054 3064009 2929738 2022-08-25T06:14:23Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Егінқұдық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48 |lat_min = 09 |lat_sec = 56 |lon_deg =47 |lon_min =37 |lon_sec = 57 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Сүйіндік ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 358 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Егінқұдық''' — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Сүйіндік ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] аулынан солтүстік-батысқа қарай 296 км жерде. == Орналасуы == Жазақ келген сортаңды шөлейт далада орналасқан. ==Халқы== Халқы 358 адам (2009)<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref>. == Тарихы == Егінкұдық - XIX ғ. аяқ шенінде Қалмақ қисымында әкім болған [[Мұхамед-Салық Бабажанов]]тың бастауымен ел отаршылыққа дағдыланып өңірге жеміс ағаштарын әкелдіріп, малмен бірге [[Егіншілік|егін]] өсірумен айналысқан. Сол тұста бау-бақша да өсірумен алғаш айналысқан елді мекен. Егінге құдықтардың суын шығырмен тарттырып, пайдаланған. Осыдан келіп Егінқұдық атауы тұрақты қолданысқа енген.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] nv9pji772i7p6rrrueedejts4vhd656 Жамбыл (Атырау облысы) 0 537064 3064001 3058434 2022-08-25T05:37:57Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жамбыл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min = 32 |lat_sec = 49 |lon_deg = 49 |lon_min =06 |lon_sec = 46 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені =Нұржау ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Татарское (Тәтірке)'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 565 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Жамбыл}} '''Жамбыл''' (Бұрынғы атауы - ''Татарское'', ''Тәтірке'') — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Нұржау ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 22 км жерде. ==Халқы== Халқы 565 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Панфилов атындағы орта мектеп — 1925 жылы ашылған. 1935 ж. 4 сыныптық, 1940 жылдан орталау мектеп болды. 2014 жылы жаңа ғимарат салынып пайдалануға берілді.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref> == Ауыл суреттері == {| class="wikitable" |- ! Жамбыл ауылы !! Жамбыл ауылы. Мектеп !! Жамбыл ауылы |- | [[Сурет:Жамбыл 1.jpg |орта|200px|]]|| [[Сурет:Жамбыл 2.jpg|орта|200px|]]||[[Сурет:Жамбыл 5.jpg|орта|200px|]] |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] cgj2a65glvmt2dmfnyuj1e8wrvgfxfk Жаңаауыл (Атырау облысы) 0 537066 3063985 2542415 2022-08-25T04:53:16Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңаауыл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min =36 |lat_sec = 41 |lon_deg = 48 |lon_min =38 |lon_sec = 17 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Кудряшов ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 451 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Жаңаауыл ''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Кудряшов ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 48 км жерде. ==Халқы== Халқы 451 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 3h78ltckxm6p0a4vq8b6b2nhjehmhi3 Жасарал 0 537068 3063968 2883204 2022-08-25T04:24:06Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жасарал |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min = 34 |lat_sec = 14 |lon_deg =49 |lon_min = 01 |lon_sec =10 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = [[Жаңаталап ауылдық округі (Атырау облысы)|Жаңаталап ауылдық округі]] |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 145 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жасарал''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Жаңаталап ауылдық округі (Атырау облысы)|Жаңаталап ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. ==Халқы== Халқы 145 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] {{kz-geo-stub}} cdqbl09afgomhpwwqiovvsukviu5i8n Жасталап (Атырау облысы) 0 537078 3064019 3048916 2022-08-25T06:29:21Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жасталап |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min = 33 |lat_sec = 53 |lon_deg = 48 |lon_min =40 |lon_sec = 51 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені =Шортанбай ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Ганюшкинтобе |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 351 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Жасталап}} '''Жасталап''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Шортанбай ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 45 км жерде орналасқан. ==Халқы== Халқы 351 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> == Тарихы == 1930 жылдары Жасталап ауылында артель құрылған. Соңынан «Жасталап» балықшы [[колхоз]]ы болды. Егін шаруашылығымен айналысқан. Байда селолық советіне қарады. «Жасталап» колхозына 1957-1958 жылдары Ботақан ауылдық советі мен Алға колхозын қосып ірілендірді. Бұл жерге балық аулау үшін бірнеше ондаған жас отбасылар келіп, қоныс тебеді. Сөйтіп, ауыл үлкендері жастарға игі баталарын беріп, ауылға «Жасталап» атауын қойған.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Ш.Уәлиханов атындағы орта мектеп — 1936 жылы бастауыш, 1958 жылы 8 жылдық мектеп болды. 2019 жылы мектептің жаңа ғимараты пайдалануға берілді.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. - 312 бет + 16 бет түрлі-түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 7p6wj3bza1ffy1xto7owf2ogf8fwctj Иманов (ауыл) 0 537088 3063994 2929739 2022-08-25T05:24:37Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Иманов |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N | lat_deg= 46 | lat_min= 38 | lat_sec= 06 |lon_dir=E | lon_deg= 49 | lon_min= 22 | lon_sec= 20 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Мақаш ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Талдыарал |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 274 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Иманов}} '''Иманов''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Мақаш ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. == Орналасуы == Теңіз жағалауынан 2 км жерде құмайтасты-сазды жазықта орналасқан. ==Халқы== Халқы 274 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 25gdf7tj6c20ji2k1dy75anyqg78bc3 Көптоғай (Атырау облысы) 0 537143 3063979 2977947 2022-08-25T04:41:07Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Көптоғай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46 |lat_min = 32 |lat_sec = 02 |lon_deg =48 |lon_min = 37 |lon_sec = 32 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені =Көптоғай ауылдық округі (Атырау облысы) {{!}}Көптоғай ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 836 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Көптоғай }} '''Көптоғай''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Көптоғай ауылдық округі (Атырау облысы)|Көптоғай ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 49 км жерде. ==Халқы== Халқы 836 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі..</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * С.Мұқанов атындағы орта мектеп — 1945 жылы Хрущев атындағы бастауыш мектеп, 1962 жылдан Калинин атындағы сегізжылдық, 1993 жылдан бастап С.Мұқанов атындағы орта мектеп болып өзгерді.<ref>https://mukanov.kurmangazy-bb.kz/kz/mektep-turaly/tarikhy.html Мектеп тарихы</ref> * «Ақтоты» бөбекжай-балабақшасы * Көптоғай ауылдық клубы == Ауыл суреттері == {| class="wikitable" |- ! Көптоғай ауылы !! Көптоғай ауылы !! Көптоғай ауылы |- | [[Сурет:Көптоғай ауылы.jpg|солға|200px|]] || [[Сурет:Көптоғай.jpg |солға|200px|]] || [[Сурет:Көптоғай ауылы 2.jpg|солға|200px|]] |- |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] pys3r4uftlt7gnp5xymf56dlylllxth Қиғаш (Атырау облысы) 0 537276 3063991 2977949 2022-08-25T05:00:44Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қиғаш |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =31 |lat_sec = 15 |lon_deg =48 |lon_min = 45|lon_sec = 47 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Қиғаш ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = Джанканов Жигер Махмудович |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 604 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 71233 |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қиғаш}} '''Қиғаш''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл, [[Қиғаш ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 39 км жерде. Ресеймен шекаралас орналасқан. ==Халқы== Тұрғыны 604 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Қиғаш орта мектебі * «Айгөлек» бөбекжай-балабақшасы * Қиғаш ауылдық клубы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] a1rxup630cimpi91wzkyc99oa0qe5rh Қоңыртерек 0 537277 3063954 2977950 2022-08-25T03:46:20Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қоңыртерек |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =49 |lat_sec = 15 |lon_deg = 47|lon_min = 16|lon_sec = 43 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Азғыр ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Екпіндіқұрылыс |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 376 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қоңыртерек''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Азғыр ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. [[Азғыр]] ауылынан батысқа қарай 46 км жерде. == Орналасуы == Сортаңды, сұр топырақты шөлейтті далада орналасқан.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref> ==Халқы== Халқы 376 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Қоңыртерек бастауыш мектебі == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] fo4ke3cft483v21k2r70bcuqnhoh905 Сафоновка 0 537946 3064006 3048926 2022-08-25T05:57:33Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Сафоновка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min =30 |lat_sec = 07 |lon_deg = 48|lon_min =54 |lon_sec = 46 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Сафон ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1771 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Сафоновка''' — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Сафон ауылдық округі]]нің орталығы. Аудан орталығы – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан батысқа қарай 29 км жерде. == Орналасуы == [[Еділ]] өзенінің Бозан тармағы жағалауында орналасқан.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7 </ref> == Халқы == Тұрғыны 1771 адам (2009).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Қадыр Мырза Әли атындағы орта мектеп — 2010 жылы мектептің жаңа ғимараты пайдалануға берілген. * «Боташым» бөбекжай-балабақшасы * Сафон ауылдық мәдениет үйі == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 3vgaphtlebklj44cigimr6bxgxik82e Үлкенкүйген 0 537949 3063964 2930074 2022-08-25T04:16:13Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Үлкенкүйген |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46|lat_min =34 |lat_sec = 03 |lon_deg =48 |lon_min =52 |lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені =Жаңаталап ауылдық округі (Атырау облысы) |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 242 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үлкенкүйген''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Жаңаталап ауылдық округі (Атырау облысы)|Жаңаталап ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. == Орналасуы == Округ орталығы Хиуаз ауылынан батысқа қарай 7 км, құмайтты - сазды келген жерде орналасқан.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Халқы== Халқы 242 адам (2009 ж.).<ref>2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] {{kz-geo-stub}} j8z14sm7w035rok5j75o7zeahuw8ytn Ойыл (ауыл) 0 552356 3063893 2775000 2022-08-24T19:41:29Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ойыл |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =04|lat_sec = 16 |lon_deg =54|lon_min = 39|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Ойыл ауданы |кестедегі аудан = Ойыл ауданы{{!}}Ойыл |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ойыл ауылдық округі (Ақтөбе облысы){{!}}Ойыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =5340 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ойыл''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Ойыл ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Ойыл ауылдық округі]] орталығы. Бұрын [[Адай уезі]]нің орталығы болған. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Ақтөбе]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 306 км-дей жерде, [[Ойыл (өзен)|Ойыл]] өзенінің жағалауында, [[Барқын құм|Барқын]] құмының батысында орналасқан. == Инфақұрылымы == Орта мектеп, мәдениет үйі, кітапхана, аурухана, дәріхана, сауда орындары, т.б. мекемелер бар. == Транспорты == Елді мекен арқылы Ақтөбе – [[Шұбарқұдық]] – [[Қандыағаш]] – [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] – [[Қобда (ауыл)|Қобда]] - [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] - [[Алға]] автомобиль жолы өтеді. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 5591 адам (2848 ер адам және 2743 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 5340 адамды (2623 ер адам және 2717 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ойыл ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ойыл ауданы елді мекендері]] 1uza8nsyonq3bc4sc0z9878myjbz3dw Ақжар (Келес ауданы) 0 553592 3063816 2911633 2022-08-24T16:28:04Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақжар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =04|lat_sec = 09 |lon_deg =68|lon_min = 41|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Ақтөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 753 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақжар}} '''Ақжар''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы)|Ақтөбе ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 36 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 593 адам (285 ер адам және 308 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 753 адамды (381 ер адам және 372 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] rh7jzt1ikjkjam72bh33kn2xfy1wsfo Ақтам (Қызылорда облысы) 0 555895 3063831 2911667 2022-08-24T16:55:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ақтам |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =59|lat_sec = 04 |lon_deg =66|lon_min =43|lon_sec =15 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бәйтерек ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Бәйтерек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =88 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтам}} '''Ақтам''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Бәйтерек ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Бәйтерек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 20 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 145 адам (76 ер адам және 69 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 88 адамды (47 ер адам және 41 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] jk87jajls7xk3axnnfsv6yab1twogxe Асан ауылдық округі 0 556549 3063956 3062452 2022-08-25T03:56:59Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Асан ауылдық округінің жер-су атаулары */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Асан ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = 2006 жыл |Орталығы = [[Асан (Атырау облысы)|Асан]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1338 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Мақсат Саламатұлы Мырзағалиев |Әкімдіктің мекенжайы = Асан ауылы, Рысқұлов көшесі, №15 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = }} '''Асан ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Асан (Атырау облысы)|Асан]], [[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]], ''Жаңаауыл'' (2008 жылдан бастап Үштаған селосының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>) ауылдары кіреді. Орталығы – Асан ауылы.<br /> Асан ауылдық округі Атырау облыстық әкімиятының 12. 10. 2006 жылғы № 245 қаулысы мен III сайланған Атырау облыстық мәслихатының 08.12.2006 жылғы 343-ІІІ шешімі негізінде құрылды.<ref>[https://zakon.uchet.kz/kaz/docs/V06T0002476 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірлігіне өзгерістер енгізу туралы]</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1338 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Округте 100 ден астам зейнеткер, 34 I, II, III топ мүгедектері, 9- ҰОС кезінде тылда жұмыс жасағандар, 1 ауған соғысының ардагері, 31 «[[Алтын алқа]]» және 18 «[[Күміс алқа]]» иегерлері мекен етеді. == Сипаттамасы == Округтің барлық жер аумағы 149900 га, жайылым -122200 га көлемінде. Округ оңтүстігінде [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші]], [[Дыңғызыл ауылдық округі]] жерлерімен, батысында [[Азғыр ауылдық округі|Азғыр]], [[Сүйіндік ауылдық округі]] жерлерімен, солтүстігі және солтүстік шығысында [[Батыс Қазақстан облысы]] жерімен, шығысында және оңтүстік шығысында [[Атырау облысы]] [[Исатай ауданы]]ның жерлерімен шектеледі.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфраструктурасы== 2 [[мектеп]], 2 ауылдық клуб, 2 [[кітапхана]], дәрігерлік амбулатория бар. 7 жеке кәсіпкер, 31 шаруа қожалығы жұмыс істейді. == Округ әкімдері == Асан ауылдық округінің алғашқы әкімі болып Ж.Жаманқұлов тағайындалды. Одан кейін Н.Әубекеров, Г.Қабдірашитов округ әкімі қызметін атқарады. == Асан ауылдық округінің жер-су атаулары == '''Маймақ''' — [[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]] мекенінің солтүстігінде 15 шақырым жердегі Маймақ аталатын биік төбелі жер. Бұл жердің атауы осындағы қорымнан туындайды. Мал жайып жүрген малшы қанша мерзім өткені белгісіз, биік төбе басынан тапжылмай тұрған атты көреді. Ниеті ауып барса, аттың дәл алдында ұзыннан сұлап түсіп өліп жатқан адамды көреді. Әлгі малшы қарға-құзғынға жем қылам ба, әрі мәйіті бүлініп кетер деген ниетте бұйырған жер осы деп жерлегелі жатқанда саусағындағы алтын сақинада көне жазумен «Маймақ» деген сөзді көреді. '''Лаубай''' — жер атауы, кезінде елді мекен болған. Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы ауылының]] терістігінде 110 шақырым жерде орналасқан, биік ақ шағыл төбе, батыс іргесінде жағасында аздаған [[ауыл]] орналасқан, соры бар, жері бұдырлы. '''Үштаған''' — Қазіргі Үштаған ауылынан 30-35 шақырым жердегі кешегі колхоз, совхоз кезінде қоғам малы қыстайтын, елді саудамен, азық-түлікпен қамтамасыз жасау үшін дүкен болған үлкен ескі орын. Қазір бұл аралықта үлкен су жоқ, бірақ жазғытұрым қар еріп, мол жауған жаңбыр сулары жиналатын, көпке дейін құрғамай суы сақталатын үлкен-үлкен [[сай]]лар бар. Шамамен 1915 жылдар шамасында осы өңірді жайлаған Тәжібай Бүйінтаев деген байдың жазғы жайлауы болған. Сол кезден бері қарай шекаралас жатырған Астрахан, Теке, Үйшік округтерінің басқарушылары мүдделі мәселелері туындағанда осы Тәжібай байдың ауылына жиналып кеңесетін болған. Осы жерді ошақтың үш бұтындай деген тұжырыммен «Үштаған» деп атап қойған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 6kjk9ouywfxx2myvz9gasy2k3l661xo Кудряшов 0 556776 3063984 3048927 2022-08-25T04:52:10Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Кудряшов |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46|lat_min = 31|lat_sec = 16 |lon_deg = 48|lon_min = 47|lon_sec = 48 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені = Кудряшов ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Жамбай |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 1071 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = 060408 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Кудряшов''' ({{lang-ru|Кудряшово}}) — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Кудряшов ауылдық округі]]нің құрамына кіреді және сол округтің орталығы. == Орналасуы == [[Еділ]]дің сол жақ тармағының Каспий теңізіне құяр тұсында орналасқан.<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Халқы == Халқы 1071 адам (2009 ж.). 1999 жылғы санақ бойынша 1215 тұрғыны болған.<ref>{{cite web|url=stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. 1 том|publisher=Қазақстан Республикасы статистика агенттігі}}</ref> == Әлеуметтік және мәдени нысандары == * Ғ.Мүсірепов атындағы орта мектеп — 1929 жылы бастауыш, 1943 жылы 7 жылдық, 1967 жылдан орта мектеп болып жұмыс жасап келеді. 2009 жылы мектептің жаңа ғимараты пайдалануға берілген. * «Асылай» бөбекжай-балабақшасы * Кудряшов ауылдық клубы == Ауыл суреттері == {| class="wikitable" |- ! Кудряшов ауылы !! Кудряшов ауылы |- | [[Сурет:Кудряшево_3_-_копия.jpg|орта|300px|]] || [[Сурет:Кудряшево_4.jpg|орта|300px|]] |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] ithhndnm1yi49hunzc44lkwcn9h18wp Шестой 0 556780 3064005 2542444 2022-08-25T05:53:23Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Шестой |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46|lat_min = 34|lat_sec = 59 |lon_deg = 49|lon_min = 17|lon_sec = 29 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = Ауылдық округ |мекені =Орлы ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =Купцов, Камышитовый завод |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}}198 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Шестой''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Орлы ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. ==Халқы== Тұрғыны 198 адам (2009 ж.). 1999 жылы 289 адам болған<ref>{{cite web|url=stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. 1 том|publisher=Қазақстан Республикасы статистика агенттігі}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] 4pe3cshllsme7nrlnypniad6zjdb7nh Әліпов (ауыл) 0 557286 3063995 3048886 2022-08-25T05:26:43Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Әліпов |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46.629 |lat_min = |lat_sec = |lon_deg =49.44 |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Мақаш ауылдық округі |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Голубево |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 127 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Әліпов''' — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. [[Мақаш ауылдық округі]]нің құрамына кіреді. == Халқы == 2009 жылғы халық санағы бойынша ауыл халқы 127 адамды құрайды (72 ер және 55 әйел адам).<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы елді мекендері}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданы елді мекендері]] gneurel2ipp9l7qbzb9i05yfyb50ci8 Хиппи 0 558944 3063939 2980514 2022-08-24T23:35:49Z Kwamikagami 6854 wikitext text/x-wiki '''Хиппи''' ([[Ағылшын тілі|ағылш]]. ''hippie немесе hippy'') — [[философия]] және субмәдениет, бастапқыда 1960 жылдары АҚШ-та пайда болған.[[Сурет:Peace symbol (fixed width).svg|thumb|Пацифик («лапка»)&nbsp;— бейбітшілік символы.]] Қозғалыс 1960-1970 жылдары дамыды. Хиппидің ең танымал ұрандарының бірі: «Make love, not war!» («Соғыспай, махаббатпен айналысыңдар»). == Хиппи сенеді: == * адам еркіндікте өмір сүру қажет, * еркіндікте өмір сүру үшін, адам өзінің жан дүниесін өзгертсе жеткілікті; * ішкі дүниесі дамыған адам еркіндікті ең қымбат байлық ретінде бағалайды * сұлулық және бостандық үйлесімді &nbsp;заттар, және оларды іске асыру тек рухани мәселе * жоғарыда жазылғанның бәрін шындайтын адамдар рухани қауымды құрайды * рухани қауым - мінсіз жатақхана түрі * басқаша ойлайтын адамдар қателеседі [[Сурет:Flower-Power_Bus.jpg|thumb|<br>]] [[Сурет:Tao_symbol.svg|thumb|130x130px|Инь және ян символы]] [[Сурет:Haight_Ashbury10.JPG|thumb|220x220px|Хейт-Ашбери&nbsp;районы, Сан-Франциско, АҚШ]] [[Сурет:Psychedelic dingbats.png|thumb|160x160px]] [[Сурет:Hippie_memorial_peace_sign.jpg|thumb|160x160px|Мемориалды белгі Арколе, Иллинойс, АҚШ.]] [[Сурет:Moskow_hippie.jpg|thumb|Хиппи&nbsp;1988 жы]] * Монтерей (АҚШ, 1967) * Вудсток (АҚШ, 1969) * Rainbow Gathering (АҚШ, 70-ж бастап) * Roskilde (Дания, 1971)<ref>[http://www.zvuki.ru/R/P/20586/ Roskilde-2009. День 2: Привет, хиппи!]</ref> * Подольдік рок-фестиваль (КСРО, 1987) * Ресей кемпірқосағы (Ресей, 1990) * Шипот (Украина, 1993) * Matala Beach Festival (Матала, Крит, Грекия, 1960) == Дереккөздер == <div class="references-small" style="column-count:2;-moz-column-count:2;-webkit-column-count:2;"> </div> [[Санат:Субмәдениеттер]] caekvaufb8fjfus6iuuaf4d0dzhw80k Қараөткел (Ақмола облысы) 0 563621 3063938 2769646 2022-08-24T22:42:28Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Қараөткел |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =51 |lat_min = 07|lat_sec =06 |lon_deg =71|lon_min = 12|lon_sec =59 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы{{!}}Ақмола |ауданы = Целиноград ауданы |кестедегі аудан = Целиноград ауданы{{!}}Целиноград |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қараөткел ауылдық округі{{!}}Қараөткел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ильинка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 4310 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }}{{мағына|Қараөткел}} '''Қараөткел''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]]ндағы ауыл, [[Қараөткел ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Ақмол]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 18 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1557 адам (776 ер адам және 781 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 4310 адамды (2214 ер адам және 2096 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы елді мекендері}} [[Санат:Целиноград ауданы елді мекендері]] 8wq7unrxqgi1xjplghm9fd2m83a13iq Қарамеңді батыр ауылы 0 563872 3063935 2768978 2022-08-24T22:40:55Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Қарамеңді батыр |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =51 |lat_min = 19|lat_sec =19 |lon_deg =70|lon_min = 45|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы{{!}}Ақмола |ауданы = Целиноград ауданы |кестедегі аудан = Целиноград ауданы{{!}}Целиноград |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңаесіл ауылдық округі{{!}}Жаңаесіл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Семёновка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1004 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қарамеңді батыр''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]], [[Жаңаесіл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. 2018 жылға дейін "Семеновка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Ақмол]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 32 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 935 адам (452 ер адам және 483 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1004 адамды (497 ер адам және 507 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы елді мекендері}} [[Санат:Целиноград ауданы елді мекендері]] to162ztxdrcfxso8ojy8942t52w21li Жарлыкөл (Ақмола облысы) 0 563874 3063937 2769930 2022-08-24T22:41:45Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Жарлыкөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 42|lat_sec =16 |lon_deg =71|lon_min = 08|lon_sec =30 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы{{!}}Ақмола |ауданы = Целиноград ауданы |кестедегі аудан = Целиноград ауданы{{!}}Целиноград |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жарлыкөл ауылдық округі{{!}}Жарлыкөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Красноярка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 893 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Жарлыкөл}} '''Жарлыкөл''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]], [[Жарлыкөл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. 2018 жылға дейін "Красноярка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Ақмол]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 41 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 966 адам (477 ер адам және 489 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 893 адамды (464 ер адам және 429 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы елді мекендері}} [[Санат:Целиноград ауданы елді мекендері]] fc2zy6gxq52kgr4de3v4gpbg68f090b Өтеміс (Ақмола облысы) 0 563934 3063930 2768782 2022-08-24T22:28:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Өтеміс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =51 |lat_min = 02|lat_sec =39 |lon_deg =70|lon_min = 55|lon_sec =06 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы{{!}}Ақмола |ауданы = Целиноград ауданы |кестедегі аудан = Целиноград ауданы{{!}}Целиноград |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақмол ауылдық округі{{!}}Ақмол |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Родионовка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 432 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Өтеміс}} '''Өтеміс''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]], [[Ақмол ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Ақмол]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 345 адам (178 ер адам және 167 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 432 адамды (227 ер адам және 205 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы елді мекендері}} [[Санат:Целиноград ауданы елді мекендері]] fvm0673ota9r2jd8s2emswkcu3bdl84 Ақтас (Көкпекті ауданы) 0 566729 3063834 3059791 2022-08-24T16:56:41Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =51|lat_sec =31 |lon_deg =82|lon_min = 27|lon_sec =26 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үлкен Бөкен ауылдық округі{{!}}Үлкен Бөкен |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =151 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтас}} '''Ақтас''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Үлкен Бөкен ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 13 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 261 адам (136 ер адам және 125 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 151 адамды (83 ер адам және 68 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 868xduujd0sm4lol9q6v7f6v5xvkrw3 Ақой (Абай облысы) 0 566734 3063823 3059727 2022-08-24T16:40:41Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақой |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =43|lat_sec =01 |lon_deg =82|lon_min = 42|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Көкжайық ауылдық округі{{!}}Көкжайық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =282 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақой}} '''Ақой''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Көкжайық ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 32 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 396 адам (203 ер адам және 193 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 282 адамды (132 ер адам және 150 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 4vxz5cyh8gcqx6utmr4j8h06zazw0z1 Ақсу (Абай облысы) 0 566753 3063826 3059534 2022-08-24T16:51:43Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =18|lat_sec =19 |lon_deg =83|lon_min = 00|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =133 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 68 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 222 адам (115 ер адам және 107 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 133 адамды (77 ер адам және 56 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 96jplmla9tafupza8i38en2tiknrzf7 Аққала (Шығыс Қазақстан облысы) 0 566822 3063847 3059796 2022-08-24T17:18:22Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққала |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =51|lat_sec =32 |lon_deg =82|lon_min =58|lon_sec =29 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аққала ауылдық округі{{!}}Аққала |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Белое'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =961 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққала (айрық)}} '''Аққала''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Аққала ауылдық округі]] орталығы. Ауыл [[2017 жыл]]ға дейін "Белое" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 32 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1136 адам (565 ер адам және 571 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 961 адамды (486 ер адам және 475 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] nva2ev5nm7lzx2p7uc6tq0feukr6wcd Ақшатау (Қызылорда облысы) 0 568437 3063846 2911684 2022-08-24T17:10:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ақшатау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min = 00|lat_sec = 26 |lon_deg =61|lon_min = 35|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аманөткел ауылдық округі{{!}}Аманөткел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =184 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақшатау}} '''Ақшатау''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Аманөткел ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстікке қарай 117 км жерде, [[Ақшатау (көл)|Ақшатау көлі]]нің солтүстігінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 207 адам (118 ер адам және 89 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 184 адамды (100 ер адам және 84 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] h604evg7dah5nzqyztsy18l92yfd73v Ақеспе (Қызылорда облысы) 0 568442 3063814 2911631 2022-08-24T16:24:29Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақеспе |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min = 47|lat_sec = 02 |lon_deg =60|lon_min = 30|lon_sec =17 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қосаман ауылдық округі{{!}}Қосаман |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =255 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақеспе}} '''Ақеспе''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Қосаман ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан батысқа қарай 88,5 шақырым жерде, [[Арал теңізі|Арал]] теңізінің аңғарындағы [[Бутаков шығанағы]]ның батыс жағында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 200 адам (96 ер адам және 104 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 255 адамды (126 ер адам және 129 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] bn1i57ayrsiqqs01z8b3cg9hojhnzi2 Ақбасты (Қызылорда облысы) 0 568676 3063813 2911628 2022-08-24T16:21:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақбасты |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 15|lat_sec = 53 |lon_deg =60|lon_min = 05|lon_sec =52 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Құланды ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Құланды |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =491 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақбасты''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Құланды ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Құланды ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік–батысқа қарай 220 км қашықтықта, Көкарал түбегінде, [[Шевченко шығанағы]]нан оңтүстікке қарай 10 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 511 адам (256 ер адам және 255 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 491 адамды (258 ер адам және 233 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] snnevy6909lx7eg4svnh5jkg9lazi0a Ақмая (ауыл) 0 568893 3063821 2911643 2022-08-24T16:35:46Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақмая |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 05|lat_sec = 07 |lon_deg =66|lon_min = 52|lon_sec =04 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақмая ауылдық округі{{!}}Ақмая |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2519 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақмая''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақмая ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан оңтүстік–шығысқа қарай 15 км жерде, [[Телікөл]] арнасының батыс жақ жағасындағы шөл белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2383 адам (1209 ер адам және 1174 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2519 адамды (1293 ер адам және 1226 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1973 жыл]]ға дейін ұжымшар орталығы, [[1997 жыл]]ға дейін «Авангард» күріш кеңшары мен Ақмая ауылдық кеңесінің орталығы болып келді. Мұнда күріш және мал өсірумен айналысатын шаруа қожалықтары ұйымдастырылды. <ref>«Қызылорда облысының жер-су атаулары», Қызылорда, 2013.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] j5scdwr5pwr1rrwvw5qnn148wm6xafm Ақсуат (Қазалы ауданы) 0 569542 3063830 2911662 2022-08-24T16:53:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсуат |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 44|lat_sec = 21 |lon_deg =62|lon_min = 51|lon_sec =51 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Майлыбас ауылдық округі{{!}}Майлыбас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1044 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсуат}} '''Ақсуат''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл, [[Майлыбас ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен шығысқа қарай 55 км-дей жерде, [[Сырдария]] өзеннің бойында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1252 адам (657 ер адам және 595 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1044 адамды (502 ер адам және 542 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] s8hq1mpkg3qfq7b014f3ulwsio2x9ao Ақжайлау (Түркістан облысы) 0 570710 3063815 2911632 2022-08-24T16:24:40Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақжайлау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =59|lat_sec = 16 |lon_deg =68|lon_min = 16|lon_sec =45 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жолдасбай Ералиев ауылдық округі{{!}}Жолдасбай Ералиев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =173 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақжайлау}} '''Ақжайлау''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Жолдасбай Ералиев ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 27 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 159 адам (79 ер адам және 80 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 173 адамды (89 ер адам және 84 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 01risft4cx6c9qjdbmgy4f6zsveqdgt Ағынсай 0 570747 3063805 2911609 2022-08-24T16:05:18Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ағынсай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =50|lat_sec = 28 |lon_deg =68|lon_min = 17|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Ынтымақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =243 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ағынсай''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы)|Ынтымақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 315 адам (162 ер адам және 153 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 243 адамды (116 ер адам және 127 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] tveud54tzlnpa7sd4j6la239scm0awh Ақниет (Жетісай ауданы) 0 570748 3063822 2911648 2022-08-24T16:40:22Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақниет |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =51|lat_sec = 18 |lon_deg =68|lon_min = 17|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Ынтымақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1439 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақниет (айрық)}} '''Ақниет''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы)|Ынтымақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 8 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 678 адам (320 ер адам және 358 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1439 адамды (712 ер адам және 727 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 7pivr8b1zkykjv2mpl5mjks5tf5cazr Ақалтын (Мақтаарал ауданы) 0 570877 3063809 2911622 2022-08-24T16:18:38Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақалтын |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =51|lat_sec = 41 |lon_deg =68|lon_min = 27|lon_sec =48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақтаарал ауылдық округі{{!}}Мақтаарал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =799 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақалтын}} '''Ақалтын''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Мақтаарал ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 19 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 651 адам (293 ер адам және 358 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 799 адамды (388 ер адам және 411 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 9qva3ntue0ivfupt7xo8r81f4fds159 Ақжол (Мақтаарал ауданы) 0 570969 3063819 2911636 2022-08-24T16:29:48Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақжол |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =40|lat_sec = 01 |lon_deg =68|lon_min = 31|lon_sec =27 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңажол ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Жаңажол |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2004 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақжол}} '''Ақжол''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Жаңажол ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінің батыс іргесінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1762 адам (893 ер адам және 869 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2004 адамды (991 ер адам және 1013 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] gxuige41ltvaf8d1uto92jl0fihserg Ақтөбе (Жетісай ауданы) 0 571155 3063840 2911676 2022-08-24T17:03:11Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтөбе |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =00|lat_sec = 25 |lon_deg =68|lon_min = 12|lon_sec =31 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Қызылқұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =679 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтөбе (айрық)}} '''Ақтөбе''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Қызылқұм ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 27 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 623 адам (305 ер адам және 318 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 679 адамды (339 ер адам және 340 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] jw200fu05ow7vord7gznxhxcjy6bpx8 Байдала (Түркістан облысы) 0 571464 3063889 2911779 2022-08-24T19:38:11Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Байдала |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =55|lat_sec = 54 |lon_deg =68|lon_min = 23|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі{{!}}Шаблан Ділдәбеков |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =852 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Байдала}} '''Байдала''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1049 адам (504 ер адам және 545 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 852 адамды (413 ер адам және 439 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 2arqxjxe68x62o616g9qkz5yj7b8qyz Аққорған (Түркістан облысы) 0 573374 3063848 2911692 2022-08-24T17:20:59Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққорған |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =21|lat_sec = 18 |lon_deg =68|lon_min = 55|lon_sec =12 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Біртілек ауылдық округі{{!}}Біртілек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1962 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққорған}} '''Аққорған''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Біртілек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан батысқа қарай 1 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1130 адам (577 ер адам және 553 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1962 адамды (969 ер адам және 993 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] lc5ww3mq1b6ihv43l5dyzx2olfuq7vz Ақсу (Түркістан облысы) 0 573474 3063828 2911659 2022-08-24T16:52:03Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =10|lat_sec = 44 |lon_deg =68|lon_min = 54|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жүзімді ауылдық округі{{!}}Жүзімді |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 652 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Жүзімді ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 48 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 202 адам (112 ер адам және 90 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 652 адамды (335 ер адам және 317 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] h2gf1ee1r65ozbgia9hyagwih6akwhv Ащыкөл (Түркістан облысы) 0 573574 3063801 2911594 2022-08-24T15:47:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ащыкөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =25|lat_sec = 08 |lon_deg =68|lon_min =09|lon_sec =16 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жамбыл ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Жамбыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =891 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ащыкөл}} '''Ащыкөл''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Жамбыл ауылдық округі (Келес ауданы)|Жамбыл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 66 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 692 адам (364 ер адам және 328 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 891 адамды (471 ер адам және 420 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] i9ysasvb78snpnh75af771uynqltzez Netflix 0 574175 3063791 3033052 2022-08-24T15:14:20Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Netflix Inc. |логотипі = Netflix 2015 logo.svg |түрі = [[қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|NFLX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = {{Start date and age|df=yes|1997|8|29}} |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Рид Хастингс<br>Марк Рэндольф |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Лос-Гатос]], [[Калифорния]] |басты адамдары = |саласы = |өнімі = фильм өндірісі<br>сериал өндірісі<br>[[Blu-ray Disc|Blu-ray]] және [[DVD]] онлайн-прокат тарату |айналым = {{өсім}} 20 156 миллиард [[АҚШ доллары|$]] (2019)<ref name="ir.netflix.com">{{cite web|url=https://www.netflixinvestor.com/financials/financial-statements/default.aspx|title=Netflix Q4 2018 Results|accessdate=January 18, 2019}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 2 604 миллиард [[АҚШ доллары|$]] (2019)<ref name="ir.netflix.com"/> |таза табысы = {{өсім}} 1 866 миллиард [[АҚШ доллары|$]] (2019)<ref name="ir.netflix.com"/> |қызметкерлер саны = 6 700 (2019) |басшы компания = |бағынышты компания = |сайты = {{URL|netflix.com}} }} '''Netflix, Inc.''' ('''NETFLIX''') — америкалық халықаралық [[Бейғам тынығу|ойын-сауық]], көңіл көтеру бағытындағы оригинал фильмдер мен сериалдар өндіретін ақылы телевидениелік компаниясы. 1997 жылы 29 тамызда Скоттс-Вэллиде ([[Калифорния]])<ref name="NYFLIX">{{Cite news|title=A Stream of Movies, Sort of Free|last=Pogue|first=David|url=http://www.nytimes.com/2007/01/25/technology/25pogue.html|date=January 25, 2007}}</ref> Рид Хастингс және Марк Рэндольф құрған. Ол онлайн&nbsp;ағындық мультимедиа&nbsp;тарату және тапсырыс бойынша видео және пошта арқылы DVD ұсынуға маманданған. 2013 жылы Netflix фильм және телевизия өндіру, сондай-ақ онлайн таратуды қосты. Қазіргі уақытта компания штаб-пәтері Калифорниядағы Лос-Гатос қаласында. 2016 жылы компания 126 фильм мен сериал шығарды. Бұл кез-келген басқа желілік және кабельдік арналарға қарағанда көп. 2019 жылы сәуірге сәйкес Netflix-тің дүние жүзі бойынша 148 миллионнан астам жазылушысы бар, оның ішінде 60 млн АҚШ-тан.<ref name="NFLX Q1 2019">{{cite web |title=Q1 2019 Letter to Netflix Shareholders |url=https://s22.q4cdn.com/959853165/files/doc_financials/quarterly_reports/2019/q1/FINAL-Q119-Shareholder-Letter.pdf |website=Netflix Investor Relations |accessdate=17 April 2019}}</ref> == Негізінің қалану тарихы == Netflix-ті 1997 жылы 29 тамызда Скоттс Валлийде, Калифорнияда Марк Рандольф пен Рид Хастингс құрған.<ref>{{Cite web|url=https://social.techcrunch.com/2010/05/07/marc-randolph-bookrenter/|title=BookRenter Adds Netflix Co-Founder Marc Randolph To Its Board Of Directors|publisher=TechCrunch|lang=en|accessdate=2020-05-04}}</ref> Олар Netflix идеясын Санта-Круздағы үйлерімен және Sunnyvale-дегі Pure Software компаниясының штаб-пәтері арасында саяхаттау кезінде ойлап тапты. Хастингс Netflix үшін стартапқа 2,5 миллион доллар инвестициялады. Олардың пікірінше, фильмдерді VHS бейнекассеталарына жеткізу олардың көлемінің салыстырмалы түрде үлкен болуына және сәйкесінше сақтаудың қолайсыздығына байланысты тиімсіз болды.<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://www.fundinguniverse.com/company-histories/netflix-inc-history/|title=History of Netflix, Inc. – FundingUniverse|publisher=www.fundinguniverse.com|accessdate=2020-05-04}}</ref> Netflix әлемдегі алғашқы онлайн жалға беру дүкені ретінде басталды, тек 30 қызметкері мен 925 фильмі бар, жалға ақы төлеу моделін қолдана отырып, ставкалары мен қайтару уақыты негізгі бәсекелесі Blockbuster-ге ұқсас.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20060319083437/http://www.dvdfile.com/news/special_report/features/timeline/timeline.htm|title=DVDFILE.COM: Special Report - DVD Historical Timeline|date=2006-03-19|publisher=web.archive.org|accessdate=2020-05-04}}</ref> [[Сурет:Netflix_headquarters.jpg|нобай|300x300 нүкте|Лос-Гатостағы (Калифорния) Netflix штаб-пәтері.]] == Дүние жүзі бойынша таралуы == [[Сурет:Netflix area.svg|thumb|400x400px|2016 жылдың қаңтар айына сәйкес Netflix-тің әлем елдеріндегі болуы{{legend|#B00000|Netflix бар}}{{legend|#000000|Netflix жоқ}}]] {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !2007 |Netflix [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та таратыла бастады. |- !2010 |Компания алғаш рет халықаралық нарыққа қызмет көрсетуді 2010 жылы 22 қыркүйекте [[Канада]]да бастады.<ref name="Canada Stumble">{{Cite web|title=Netflix stumbles as it launches in Canada|url=http://www.thestar.com/entertainment/2010/09/22/netflix_stumbles_as_it_launches_in_canada.html|work=Toronto Star|date=September 10, 2010|accessdate=December 3, 2014}}</ref> |- !2011 |Netflix әрі қарай қызметін ұсынуды [[Бразилия]]ға, Испан тілді Америкаға, [[Карибтер|Caribbean]] аймағына және [[Гвиана]]ға дейін кеңейтті.<ref name="LA Expansion">{{Cite web|title=Netflix expands to 43 new countries|url=http://money.cnn.com/2011/07/05/technology/netflix_international/|publisher=CNN|date=July 5, 2011|accessdate=December 1, 2014}}</ref> |- !2012 |Netflix 2012 жылы 4 қаңтарда алғаш боп [[Ұлыбритания]] мен Ирландияда іске қосылу арқылы Еуропаға енуін бастады.<ref name="BBC News">{{Cite news|title=Netflix launches UK film and TV streaming service|url=http://www.bbc.co.uk/news/technology-16467432|publisher=BBC News|date=January 9, 2012|accessdate=January 9, 2012}}</ref> Қыркүйектің 18 мәліметіне сәйкес ол [[Дания]], [[Финляндия]], [[Норвегия]] және [[Швеция]]ға дейін тарату аймағын кеңейтті.<ref name="prnewswire.com">{{cite press release|title=Netflix Launches In Sweden, Denmark, Norway And Finland|date=October 18, 2012|url=http://www.prnewswire.com/news-releases/netflix-launches-in-sweden-denmark-norway-and-finland-174749581.html|accessdate=November 14, 2014|agency=PR Newswire}}</ref> |- !2013 |Компания кеңеюін бәсеңдетті. Себеп: жазылу құнын реттеу.<ref name="6 March 2014">{{Cite web|title=Netflix 2014 European Expansion: A Look Ahead|url=http://variety.com/2014/digital/news/netflix-makes-plans-to-move-into-europe-but-it-faces-fights-from-local-competitors-1201125910/|work=Variety|accessdate=December 1, 2014}}</ref> [[Нидерланд]] ғана қосылды. |- !2014 |Netflix-ті көру [[Аустрия]], [[Бельгия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Люксембург]], және [[Швейцария]]да мүмкін бола бастады.<ref name="Netflix Media Centre">{{cite press release|title=Netflix now in France, Germany, Austria, Switzerland, Belgium and Luxembourg|date=September 18, 2014|url=https://pr.netflix.com/WebClient/getNewsSummary.do?newsId=1593|accessdate=November 14, 2014|work=Netflix Media Center}}</ref> |- !2015 |Netflix [[Аустралия]] және [[Жаңа Зеландия]], [[Жапония]],<ref name="Netflix Aus and NZ">{{cite press release|title=Netflix to launch in Australia and New Zealand in March 2015|date=November 18, 2014|url=https://pr.netflix.com/WebClient/getNewsSummary.do?newsId=1751|accessdate=November 20, 2014|work=Netflix Media Center}}</ref><ref>{{Cite news|title=How the Australian Netflix differs from the US service|url=http://www.smh.com.au/digital-life/hometech/how-the-australian-netflix-differs-from-the-us-service-20150323-1m60g8.html|work=[[The Sydney Morning Herald]]|date=March 24, 2015|accessdate=March 24, 2015}}</ref><ref name="Netflix Japan">{{cite press release|title=Netflix to launch in Japan this fall|date=February 4, 2015|url=https://pr.netflix.com/WebClient/getNewsSummary.do?newsId=1871|accessdate=February 5, 2015|work=Netflix Media Center}}</ref> [[Италия]], [[Португалия]], and [[Испания]]ға шығып, кеңейді.<ref>{{Cite news|title=Portugal terá Netflix em Outubro|last=Ramos|first=João|url=http://leitor.expresso.pt/#library/expresso/semanario2223/economia-2223/temas/portugal-tera-netflix-em-outubro|language=Portuguese|publisher=Impresa Publishing|location=Paço de Arcos|date=June 6, 2015|pages=E20-E21}}</ref> |- !2016 |Netflix 2016 жылдың қаңтарында Электроника тұтынушылар шоуында (Consumer Electronics Show) өздерінің құрлықтық [[Қытай]], [[Сирия]], [[Корей Халық Демократиялық Республикасы|Солтүстік Корея]] және [[Қырым]] аймағынан басқа әлемнің барлық жерінде қолжетімді екенін жариялады.<ref>{{Cite web|title=CES 2016: Reed Hastings on the Future of Netflix|url=http://www.fool.com/investing/general/2016/01/09/ces-2016-reed-hastings-on-the-future-of-netflix.aspx|last=Kline|first=Daniel B.|publisher=[[The Motley Fool]]|date=January 9, 2016|accessdate=April 14, 2016}}</ref><ref>{{Cite web|title=CES 2016: Netflix extends its service to almost all the world|url=http://www.bbc.com/news/technology-35247309|last=Kelion|first=Leo|publisher=BBC News|date=January 6, 2016|accessdate=April 14, 2016}}</ref> |} == Қарыздар == Netflix 2016 жылы 126 өз сериалдары мен фильмдерін түсіріп, осы көрсеткішпен басқа желілік және кабелдік арналар үздігі болды. Оның жаңа мазмұн шығару мен қосымша мазмұнның құқығын қорғау, 190 елге таралу әрекеттері миллиардтаған қарызға тіреді: 2017 жыл қыркүйегіне сәйкес 21.9 миллиард $, 2018 жылға қарағанда 16.8 миллиард $.<ref>{{Cite news|url=https://www.thestar.com/business/2017/10/16/anticipation-builds-pushing-stock-up-ahead-of-netflixs-earnings-report.html|title=Netflix sinking deeper into debt to fuel subscriber growth|last=Liedtke|first=Michael|date=October 16, 2017|work=The Toronto Star|access-date=October 17, 2017|issn=0319-0781|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171016202417/https://www.thestar.com/business/2017/10/16/anticipation-builds-pushing-stock-up-ahead-of-netflixs-earnings-report.html|archivedate=October 16, 2017|df=mdy-all}}</ref> оның $6.5 милларды ұзақ-мерзімді қарыз, қалғаны ұзақ-мерзімді облигациялар.<ref>{{cite web |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-01-23/netflix-seeks-to-woo-debt-buyers-with-100-billion-stock-cushion |title=Bloomberg - Are you a robot? |accessdate=2018-01-24 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180123223532/https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-01-23/netflix-seeks-to-woo-debt-buyers-with-100-billion-stock-cushion |archivedate=January 23, 2018 |df=mdy-all }}</ref> 2018 қазан айында Netflix жаңа мазмұнды контент жасау мақсатында тағы $2 миллиард қаржы қарыз алатынын мәлімдеген.<ref> {{Cite news|url=https://techcrunch.com/2018/10/22/netflix-to-raise-2-billion-in-debt-to-fund-more-original-content/|title=Netflix to raise $2 billion in debt to fund more original content|work=TechCrunch|access-date=2018-10-24}} </ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * {{URL|www.netflix.com|Netflix}} [[Санат:АҚШ компаниялары]] [[Санат:1997 жылы құрылған компаниялар]] obqqjoc6cpnyxyejrodef3s2am0cd9b Адай округі 0 584113 3063906 3060017 2022-08-24T21:32:11Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{Түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Адай округ |Шынайы атауы = |Сурет =Адаевский уезд.jpg |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Енеді = |Астанасы = [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1928-1929 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Ендік = |Бойлық = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = 200px |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Commons санаты = |Түсініктемелер = }} '''Адай округі''' – 1928-1929 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. ==Тарихы== Округ [[1928 жыл]]дың [[17 қаңтар]]ында [[Адай уезі]]н қайта құру кезінде құрылды. [[1929 жыл]]дың [[10 сәуір]]інде округ таратылып, құрамына кірген территориялар [[Ақтөбе округі|Ақтөбе]], [[Гурьев округі|Гурьев округтері]] мен [[Қарақалпақ автономиялы облысы|Қарақалпақ АО-қа]] өткізілді. ==Әкімшілік бөлінісі== Округ орталығы - [[Ойыл (ауыл)|Ойыл ауылы]]. Округ 5 ауданға бөлінген: *[[Алтықарасу ауданы]]. Орталығы — [[Алтықарасу]] мекені *[[Маңғыстау ауданы]]. Орталығы — [[Форт-Шевченко|Форт-Александровский]] қаласы *[[Ойыл ауданы]]. Орталығы — [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы *[[Байғанин ауданы|Табын ауданы]]. Орталығы — [[Көкмешіт]] мекені *[[Үстірт-Сам ауданы]]. Орталығы — [[Жарқұдық]] мекені 1928 жылдың 17 қыркүйегінен 1929 жылдың 1 қаңтарына дейін округ құрамына [[Гурьев округі]]нен өткізілген [[Жылыой ауданы]] (Орталығы [[Жылыой]] ауылы) кірді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Маңғыстау облысы]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] syygaxrg119f4o18rdibb2g5oestcc0 3063907 3063906 2022-08-24T21:32:21Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{Түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Адай округі |Шынайы атауы = |Сурет =Адаевский уезд.jpg |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Енеді = |Астанасы = [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1928-1929 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Ендік = |Бойлық = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = 200px |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Commons санаты = |Түсініктемелер = }} '''Адай округі''' – 1928-1929 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. ==Тарихы== Округ [[1928 жыл]]дың [[17 қаңтар]]ында [[Адай уезі]]н қайта құру кезінде құрылды. [[1929 жыл]]дың [[10 сәуір]]інде округ таратылып, құрамына кірген территориялар [[Ақтөбе округі|Ақтөбе]], [[Гурьев округі|Гурьев округтері]] мен [[Қарақалпақ автономиялы облысы|Қарақалпақ АО-қа]] өткізілді. ==Әкімшілік бөлінісі== Округ орталығы - [[Ойыл (ауыл)|Ойыл ауылы]]. Округ 5 ауданға бөлінген: *[[Алтықарасу ауданы]]. Орталығы — [[Алтықарасу]] мекені *[[Маңғыстау ауданы]]. Орталығы — [[Форт-Шевченко|Форт-Александровский]] қаласы *[[Ойыл ауданы]]. Орталығы — [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы *[[Байғанин ауданы|Табын ауданы]]. Орталығы — [[Көкмешіт]] мекені *[[Үстірт-Сам ауданы]]. Орталығы — [[Жарқұдық]] мекені 1928 жылдың 17 қыркүйегінен 1929 жылдың 1 қаңтарына дейін округ құрамына [[Гурьев округі]]нен өткізілген [[Жылыой ауданы]] (Орталығы [[Жылыой]] ауылы) кірді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Маңғыстау облысы]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] lb59ajtzzdvwe4se4ije2gk76fn57tk 3063908 3063907 2022-08-24T21:33:00Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік бөлінісі */ wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{Түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Адай округі |Шынайы атауы = |Сурет =Адаевский уезд.jpg |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Енеді = |Астанасы = [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1928-1929 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Ендік = |Бойлық = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = 200px |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Commons санаты = |Түсініктемелер = }} '''Адай округі''' – 1928-1929 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. ==Тарихы== Округ [[1928 жыл]]дың [[17 қаңтар]]ында [[Адай уезі]]н қайта құру кезінде құрылды. [[1929 жыл]]дың [[10 сәуір]]інде округ таратылып, құрамына кірген территориялар [[Ақтөбе округі|Ақтөбе]], [[Гурьев округі|Гурьев округтері]] мен [[Қарақалпақ автономиялы облысы|Қарақалпақ АО-қа]] өткізілді. ==Әкімшілік бөлінісі== Округ орталығы - [[Ойыл (ауыл)|Ойыл ауылы]]. Округ 5 ауданға бөлінген: *[[Алтықарасу ауданы]]. Орталығы — [[Алтықарасу]] мекені *[[Маңғыстау ауданы]]. Орталығы — [[Форт-Шевченко|Форт-Александровский]] қаласы *[[Ойыл ауданы]]. Орталығы — [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы *[[Байғанин ауданы|Табын ауданы]]. Орталығы — [[Көкмешіт]] мекені *[[Үстірт-Сам ауданы]]. Орталығы — [[Жарқұдық]] мекені 1928 жылдың 17 қыркүйегінен 1929 жылдың 1 қаңтарына дейін округ құрамына [[Гурьев округі]]нен енген [[Жылыой ауданы]] (Орталығы [[Жылыой]] ауылы) кірді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Маңғыстау облысы]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] 1dje08bk429m11csl8pfrv108ua7vyt Арайлы ауылдық округі 0 587370 3063931 2768913 2022-08-24T22:38:30Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Арайлы ауылдық округі |Облысы = Ақмола облысы |Ауданы = [[Целиноград ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Арайлы (Ақмола облысы)|Арайлы]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 4049 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Арайлы ауылдық округі ''' — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. [[2018 жыл|2018]] жылға дейін "Максимовка ауылдық округі" деп аталды. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Арайлы (Ақмола облысы)|Арайлы]], [[Жайнақ]], [[Қосшоқы (станция)|Қосшоқы]], [[Төңкеріс (Целиноград ауданы)|Төңкеріс]], [[Ынтымақ (Целиноград ауданы)|Ынтымақ]] ауылдары кіреді. Орталығы – Арайлы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 4049 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Целиноград ауданы ауылдық округтері]] 3edaa49r3rf583qgjfqnyuuwc9e7p3j Жарлыкөл ауылдық округі 0 587377 3063936 2769928 2022-08-24T22:41:31Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Жарлыкөл ауылдық округі |Облысы = Ақмола облысы |Ауданы = [[Целиноград ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Жарлыкөл (Ақмола облысы)|Жарлыкөл]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 2776 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Жарлыкөл ауылдық округі '''– [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. 2018 жылға дейін "Краснояр ауылдық округі" деп аталды. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Жарлыкөл (Ақмола облысы)|Жарлыкөл]], [[Жалғызқұдық]] ауылдары кіреді. Орталығы – Жарлыкөл ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2776 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Целиноград ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Целиноград ауданы ауылдық округтері]] 0909is8mo0v9l5x8n7itwtih3m9ie1e Қарауылкелді ауылдық округі 0 588452 3063929 2773806 2022-08-24T22:12:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қарауылкелді ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Байғанин ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 8641 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қарауылкелді ауылдық округі''' — [[Ақтөбе облысы]] [[Байғанин ауданы]]на қарасты әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]], [[Көкбұлақ (Ақтөбе облысы)|Көкбұлақ]], [[Қазақстан (Байғанин ауданы)|''Қазақстан'']], [[Қосарал (Ақтөбе облысы)|Қосарал]] ауылдары кіреді. Орталығы – Қарауылкелді ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 8641 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Байғанин ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Байғанин ауданы ауылдық округтері]] goc96zpepiytyodkamrp23i7splc9zk Ақбұлақ (Ақжайық ауданы) 0 591446 3063849 3057571 2022-08-24T17:21:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақбұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min = 33|lat_sec = 32 |lon_deg =51|lon_min = 34|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Ақжайық ауданы |кестедегі аудан = Ақжайық ауданы{{!}}Ақжайық |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақсуат ауылдық округі (Ақжайық ауданы){{!}}Ақсуат |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Калёные орешки, Калёное'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =203 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақбұлақ}} '''Ақбұлақ''' (2006 ж. дейін — ''Калёное''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/V06Z0002978/compare/kaz Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Ақжайық ауданы]], [[Ақсуат ауылдық округі (Ақжайық ауданы)|Ақсуат ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 73 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 321 адам (165 ер адам және 156 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 203 адамды (100 ер адам және 103 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақжайық ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақжайық ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] d4vph7aft8btbbdm07xrknq207azuyz Мойылды (Батыс Қазақстан облысы) 0 593096 3063851 3049727 2022-08-24T17:22:11Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Мойылды |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 05|lat_sec = 28 |lon_deg =51|lon_min =16|lon_sec =50 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Ақжайық ауданы |кестедегі аудан = Ақжайық ауданы{{!}}Ақжайық |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мерген ауылдық округі{{!}}Мерген |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Горячкино'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =367 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Мойылды}} '''Мойылды''' (2006 ж. дейін — ''Горячкино''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/V06Z0002978/compare/kaz Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл, [[Мерген ауылдық округі]] құрамында. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 11 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 386 адам (214 ер адам және 172 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 367 адамды (194 ер адам және 173 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақжайық ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақжайық ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] 6i3j4cbq0fca63drd4cleuq1cm8tz2l Жиекқұм 0 593100 3063882 3058570 2022-08-24T19:06:01Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Жиекқұм |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min = 52|lat_sec =45 |lon_deg =47|lon_min = 52|lon_sec =17 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Бөкей ордасы ауданы |кестедегі аудан = Бөкей ордасы ауданы{{!}}Бөкей ордасы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бисен ауылдық округі{{!}}Бисен |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Большевик'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =547 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жиекқұм''' (1993 ж. дейін — ''Большевик''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөкей ордасы ауданы]], [[Бисен ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Сайқын]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 80 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 590 адам (295 ер адам және 295 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 547 адамды (271 ер адам және 276 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бөкей ордасы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бөкей ордасы ауданы елді мекендері]] 2f0ou75ryjv5unbmf7o979x4pft4icn Қарасу (Бөкей ордасы ауданы) 0 593193 3063883 3058569 2022-08-24T19:06:51Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қарасу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min = 49|lat_sec =24 |lon_deg =47|lon_min = 24|lon_sec =12 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Бөкей ордасы ауданы |кестедегі аудан = Бөкей ордасы ауданы{{!}}Бөкей ордасы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Орда ауылдық округі{{!}}Орда |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ворошилово'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =462 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қарасу}} '''Қарасу''' (1993 ж. дейін — ''Ворошилово''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөкей ордасы ауданы]], [[Орда ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Сайқын]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 45 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 618 адам (300 ер адам және 318 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 462 адамды (230 ер адам және 232 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бөкей ордасы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бөкей ордасы ауданы елді мекендері]] gdi03pdm3pq1oxm51wjzy2jer8zrm9x Сарыкөл (Батыс Қазақстан облысы) 0 593473 3063887 3049742 2022-08-24T19:09:47Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Сарыкөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min = 55|lat_sec = 57 |lon_deg =49|lon_min = 56|lon_sec =20 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Жаңақала ауданы |кестедегі аудан = Жаңақала ауданы{{!}}Жаңақала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңажол ауылдық округі (Жаңақала ауданы){{!}}Жаңажол |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Факеево'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =553 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Сарыкөл}} '''Сарыкөл''' (1993 ж. дейін — ''Факеево''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Жаңақала ауданы]]ндағы ауыл, [[Жаңажол ауылдық округі (Жаңақала ауданы)|Жаңажол ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 40 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 497 адам (239 ер адам және 258 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 553 адамды (278 ер адам және 275 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жаңақала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] j1ta2r7a5intofjj7vteblrq5le0w19 Ақпәтер 0 594235 3063885 3061102 2022-08-24T19:07:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақпәтер |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =49|lat_sec =25 |lon_deg =49|lon_min = 14|lon_sec =44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Казталов ауданы |кестедегі аудан = Казталов ауданы{{!}}Казталов |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақпәтер ауылдық округі{{!}}Ақпәтер |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Порт-Артур'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1077 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақпәтер''' (1993 ж. дейін — ''Порт-Артур''<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Казталов ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақпәтер ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Казталовка]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 39 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1220 адам (595 ер адам және 625 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1077 адамды (522 ер адам және 555 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Казталов ауданы елді мекендері}} [[Санат:Казталов ауданы елді мекендері]] 9bx8dzxelpkhy9t48yp1fptt2x049il Қособа (Казталов ауданы) 0 594350 3063836 2786267 2022-08-24T16:58:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қособа |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =47|lat_sec =31 |lon_deg =50|lon_min = 27|lon_sec =15 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Казталов ауданы |кестедегі аудан = Казталов ауданы{{!}}Казталов |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Талдыапан ауылдық округі{{!}}Талдыапан |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Никонор'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =194 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қособа}} '''Қособа''' ([[2007 жыл]]ға дейін — ''Никонор''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07Z0002985 Облыстағы кейбір ауылдық елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Казталов ауданы]], [[Талдыапан ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Казталовка]] ауылынан шығысқа қарай 126 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 236 адам (112 ер адам және 124 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 194 адамды (100 ер адам және 94 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Казталов ауданы елді мекендері}} [[Санат:Казталов ауданы елді мекендері]] 5r81yriecl67b3stbv6lshe3tu6n07s Саралжын (Сырым ауданы) 0 594746 3063856 2787501 2022-08-24T17:28:22Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Саралжын |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =08|lat_sec = 26 |lon_deg =52|lon_min = 38|lon_sec =08 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Сырым ауданы |кестедегі аудан = Сырым ауданы{{!}}Сырым |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жымпиты ауылдық округі{{!}}Жымпиты |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Бірінші Май'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =115 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Саралжын}} '''Саралжын''' ([[2018 жыл]]ға дейін - ''Бірінші Май''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005239 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Сырым ауданы]], [[Жымпиты ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жымпиты]] ауылынан оңтүстікке қарай 12 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 218 адам (117 ер адам және 101 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 115 адамды (69 ер адам және 46 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырым ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырым ауданы елді мекендері]] 2kl3km9ccpgussrl3bv2tqosz7n8emy Айнабұлақ (Батыс Қазақстан облысы) 0 594894 3063874 2789330 2022-08-24T18:52:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Айнабұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51 |lat_min = 05 |lat_sec = 32 |lon_deg = 50 |lon_min = 28 |lon_sec = 50 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мерей ауылдық округі{{!}}Мерей |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Родники'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 299 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Айнабұлақ}} '''Айнабұлақ''' (2011 ж. дейін — ''Родники''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Мерей ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан шығысқа қарай 12 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 346 адам (176 ер адам және 170 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 299 адамды (154 ер адам және 145 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] 3zcicdriznscpuf1aghcc4lz9ps0zzg Өркен (Тасқала ауданы) 0 594895 3063876 2789333 2022-08-24T18:53:00Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Өркен |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51 |lat_min = 01 |lat_sec = 20 |lon_deg = 50 |lon_min = 35 |lon_sec = 56 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мерей ауылдық округі{{!}}Мерей |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Белугино'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 165 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Өркен (айрық)}} '''Өркен''' (2011 ж. дейін — ''Белугино''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Мерей ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 22 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 313 адам (151 ер адам және 162 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 165 адамды (75 ер адам және 90 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] 9bcqdnso2hyfjaetit0vv6z0hf6duco Аққайнар (Батыс Қазақстан облысы) 0 594899 3063875 2789331 2022-08-24T18:52:33Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққайнар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51 |lat_min = 03 |lat_sec = 43 |lon_deg = 50 |lon_min = 40 |lon_sec = 21 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мерей ауылдық округі{{!}}Мерей |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Астраханкин'', ''Астраханкино'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 61 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққайнар}} '''Аққайнар''' (2011 ж. дейін — ''Астраханкино''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Мерей ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 26 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 163 адам (83 ер адам және 80 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 61 адамды (31 ер адам және 30 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] 4cvu80jl6g3zuyc8puz7xwd0rbro3kd Қараой (Батыс Қазақстан облысы) 0 594906 3063859 3059235 2022-08-24T18:14:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қараой |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50 |lat_min = 59 |lat_sec = 28 |lon_deg = 50 |lon_min = 17 |lon_sec = 03 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Чёрная Падина, Чёрная Впадина'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 59 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қараой}} '''Қараой''' ([[2018 жыл]]ға дейін — ''Чёрная Падина''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005436 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамында. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстікке қарай 11 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 171 адам (93 ер адам және 78 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 59 адамды (35 ер адам және 24 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] j4kvt9gi0qdoz9raj1z1psx2ta0wv7a Ақкүтір 0 594908 3063860 3059231 2022-08-24T18:15:13Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақкүтір |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51 |lat_min = 02 |lat_sec = 55 |lon_deg =49 |lon_min =57 |lon_sec = 19 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Беленькое'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 69 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақкүтір''' ([[2018 жыл]]ға дейін — ''Беленькое''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005436 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 23 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 144 адам (69 ер адам және 75 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 69 адамды (37 ер адам және 32 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] jkrt3tswgajz2mbgwwr5vf5gtfsrr8w Алмалы (Тасқала ауданы) 0 594944 3063870 3057605 2022-08-24T18:50:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алмалы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50|lat_min = 52 |lat_sec = 08 |lon_deg = 50 |lon_min = 01 |lon_sec = 24 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы){{!}}Қазақстан |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ширяево, Кирово'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 57 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алмалы}} '''Алмалы''' (2011 ж. дейін — ''Кирово''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 125 адам (61 ер адам және 64 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 57 адамды (30 ер адам және 27 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] fi55ubw8kwpx78iq0yizik5dup5ymiq Бастау (Батыс Қазақстан облысы) 0 594947 3063868 3049768 2022-08-24T18:48:51Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бастау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51|lat_min = 10 |lat_sec = 50 |lon_deg = 50 |lon_min = 08 |lon_sec = 36 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Достық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Вавилин'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 128 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Бастау (айрық)}} '''Бастау''' (2011 ж. дейін — ''Вавилино''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Достық ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 12 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 156 адам (75 ер адам және 81 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 128 адамды (65 ер адам және 63 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] myhlrv3l2hguhb5bjk6uc4b4q1rglt7 Ынтымақ (Батыс Қазақстан облысы) 0 594948 3063869 3057607 2022-08-24T18:49:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ынтымақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51|lat_min = 07 |lat_sec = 25 |lon_deg = 50 |lon_min = 00 |lon_sec = 34 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Достық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Крутая'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 208 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ынтымақ}} '''Ынтымақ''' (2011 ж. дейін — ''Крутая''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Достық ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан батысқа қарай 18 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 262 адам (136 ер адам және 126 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 208 адамды (105 ер адам және 103 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] jbvm0fwsgzty6fz6z3zytugeomrsdq8 Бірлік (Тасқала ауданы) 0 594952 3063878 3057608 2022-08-24T18:54:20Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бірлік |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51|lat_min = 07 |lat_sec = 39 |lon_deg = 50 |lon_min = 12 |lon_sec = 12 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тасқала ауылдық округі{{!}}Тасқала |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Кузнецово'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 329 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Бірлік}} '''Бірлік''' (2011 ж. дейін — ''Кузнецово''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Тасқала ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан батысқа қарай 5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 395 адам (189 ер адам және 206 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 329 адамды (173 ер адам және 156 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] 2gmhae2vk63ect9kw3ecjo2k0vxh5mv Жігер (Тасқала ауданы) 0 594953 3063879 3057610 2022-08-24T18:55:00Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Жігер |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51|lat_min = 13 |lat_sec = 07 |lon_deg = 50 |lon_min = 18 |lon_sec = 37 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тасқала ауылдық округі{{!}}Тасқала |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Красненькое'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 52 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жігер''' (2011 ж. дейін — ''Красненькое''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Тасқала ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан солтүстікке қарай 12 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 169 адам (79 ер адам және 90 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 52 адамды (30 ер адам және 22 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] 7kqrgax4i4zojfyjiwysg0lq9idjbl4 Еменжар 0 594956 3063858 3049758 2022-08-24T18:13:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Еменжар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50|lat_min = 58 |lat_sec = 30 |lon_deg = 49 |lon_min = 35 |lon_sec = 24 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Шежін ауылдық округі{{!}}Шежін |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ермольчево'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 41 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Еменжар''' ([[2018 жыл]]ға дейін — ''Ермольчево''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V18Z0005436 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Шежін ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 50 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 277 адам (143 ер адам және 134 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 41 адамды (20 ер адам және 21 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] boyv4ff4cjyeikeqhoj6p8kbur7jh44 Кеңжайлау 0 594962 3063872 3057604 2022-08-24T18:51:22Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Кеңжайлау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50|lat_min = 50 |lat_sec = 55 |lon_deg = 50 |lon_min = 17 |lon_sec = 33 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы){{!}}Қосшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Чебаково'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 104 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Кеңжайлау''' (2011 ж. дейін — ''Чебаково''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстікке қарай 27 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 206 адам (112 ер адам және 94 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 104 адамды (53 ер адам және 51 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] mlzz29g4db065iyh6rq44gh459di2ju Табынбай 0 595045 3063888 3038498 2022-08-24T19:34:44Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Табынбай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50 |lat_min = 44 |lat_sec = 28 |lon_deg = 51 |lon_min = 14 |lon_sec = 32 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Теректі ауданы |кестедегі аудан = Теректі ауданы{{!}}Теректі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақсоғым ауылдық округі{{!}}Ақсоғым |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Тамбайтөбе, Калинин'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 95 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Табынбай''' (2011 ж. дейін — ''Калинин''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Теректі ауданы]], [[Ақсоғым ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 72 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 146 адам (76 ер адам және 70 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 95 адамды (57 ер адам және 38 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Теректі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Теректі ауданы елді мекендері]] b6qzs3egz8wjcb7edic30u3nomzhgji Аққұдық (Шыңғырлау ауданы) 0 595586 3063837 2792202 2022-08-24T17:00:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққұдық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 24|lat_sec = 33 |lon_deg =54|lon_min = 20|lon_sec =54 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алмаз ауылдық округі{{!}}Алмаз |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Константиновка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =202 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққұдық}} '''Аққұдық''' ([[2007 жыл]]ға дейін — ''Константиновка''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07Z0002985 Облыстағы кейбір ауылдық елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]], [[Алмаз ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 77 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 402 адам (201 ер адам және 201 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 202 адамды (111 ер адам және 91 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] mq09u6l99smem7076n59nnup3wx9ep0 Сегізсай 0 595587 3063838 3063351 2022-08-24T17:02:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Сегізсай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 08|lat_sec = 47 |lon_deg =54|lon_min = 07|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алмаз ауылдық округі{{!}}Алмаз |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Лебедевка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =177 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Сегізсай''' ([[2007 жыл]]ға дейін — ''Лебедевка''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07Z0002985 Облыстағы кейбір ауылдық елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]], [[Алмаз ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстікке қарай 104 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 354 адам (184 ер адам және 170 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 177 адамды (89 ер адам және 88 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] jae65lpsd2zbmatbfzqlz64kodi9x2r Қараағаш (Батыс Қазақстан облысы) 0 595592 3063845 3059958 2022-08-24T17:06:51Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қараағаш |сурет = |әкімшілік күйі =Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 24|lat_sec = 40 |lon_deg =53|lon_min = 51|lon_sec =57 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қараағаш ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы){{!}}Қараағаш |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новопетровка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =628 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қараағаш}} '''Қараағаш''' ([[2007 жыл]]ға дейін — ''Новопетровка''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07Z0002985 Облыстағы кейбір ауылдық елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Қараағаш ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қараағаш ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 75 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1074 адам (541 ер адам және 533 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 628 адамды (318 ер адам және 310 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] ja2e3xdxr6h44ujxuqtq1na9c1ddx6h Торыатбас 0 595659 3063844 3063352 2022-08-24T17:06:06Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Торыатбас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 37|lat_sec = 33 |lon_deg =53|lon_min = 46|lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Марксизм'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =132 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Торыатбас''' ([[2007 жыл]]ға дейін — ''Марксизм''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07Z0002985 Облыстағы кейбір ауылдық елді мекендердің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамына кіреді. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 292 адам (138 ер адам және 154 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 132 адамды (59 ер адам және 73 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] 2yc5u5nbe6lqadgaflnylt0qa1z64wj Ардақ 0 595748 3063839 3059199 2022-08-24T17:02:33Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ардақ |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 53|lat_sec = 31 |lon_deg =53|lon_min = 41|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ардақ ауылдық округі{{!}}Ардақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Полтавка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =550 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ардақ''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Ардақ ауылдық округі]] орталығы. [[2018 жыл]]ға дейін "Полтавка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 33 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1177 адам (636 ер адам және 541 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 550 адамды (280 ер адам және 270 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] 7rvgkdpeniapg32z2hjtevu3gd0wxq0 Каземиро 0 599308 3064038 2736287 2022-08-25T08:42:09Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Казимиро |сурет = Shahter-Reak M 2015 (16).jpg |сурет ені = 170px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = Сан-Жозе-дус-Кампус, [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 184 см |салмағы = 80 кг |позиция = жартылай қорғаушы |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|221 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3)}} |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0) |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{футбол|Бразилия}} (17)|3 (0) |2011|{{футбол|Бразилия}} (20)|15 (3) |2011—қ. у.|{{футбол|Бразилия}}|20 (0)}} }} '''Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Гордуросо Казимиро''' ''({{lang-en|Carlos Henrique José Francisco Venâncio Gorduroso Casimiro}};'' [[23 ақпан]] [[1992 жыл]], [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде танымал — [[Бразилия|бразилиялық]] [[футбол]]шы, «[[Реал Мадрид]]» және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрама командасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[File:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|thumb|left|Каземиро, Матео Ковачич (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] 6986kig6wt1semuo7sy3oeyf17zvumh 3064039 3064038 2022-08-25T08:47:57Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Казимиро |сурет = Shahter-Reak M 2015 (16).jpg |сурет ені = 170px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = Сан-Жозе-дус-Кампус, [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 184 см |салмағы = 80 кг |позиция = жартылай қорғаушы |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|221 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Гордуросо Казимиро''' ''({{lang-en|Carlos Henrique José Francisco Venâncio Gorduroso Casimiro}};'' [[23 ақпан]] [[1992 жыл]], [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде танымал — [[Бразилия|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[File:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|thumb|left|Каземиро, Матео Ковачич (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] 8xs85j695mq80ecn9n2wt1272hfsmon 3064041 3064039 2022-08-25T08:53:13Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 230px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|221 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Гордуросо Казимиро''' ''({{lang-en|Carlos Henrique José Francisco Venâncio Gorduroso Casimiro}};'' [[23 ақпан]] [[1992 жыл]], [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде танымал — [[Бразилия|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[File:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|thumb|left|Каземиро, Матео Ковачич (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] sv1n6yuv4fnwe1ou5isd3xasv6x9prl 3064043 3064041 2022-08-25T08:58:08Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Жозе Франсиско Венансио Гордуросо Казимиро''' ''({{lang-en|Carlos Henrique José Francisco Venâncio Gorduroso Casimiro}};'' [[23 ақпан]] [[1992 жыл]], [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде танымал — [[Бразилия|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[File:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|thumb|left|Каземиро, Матео Ковачич (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] lnoy65fgr7enrcq27ua3v68dmnysiwq 3064046 3064043 2022-08-25T09:01:28Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique José Francisco Venâncio Gorduroso Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]) '''Каземиро''' ретінде танымал — [[Бразилия|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[File:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|thumb|left|Каземиро, Матео Ковачич (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] okcldhmvv4su0wfdnepkhqk59cte5oc 3064047 3064046 2022-08-25T09:03:01Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]) '''Каземиро''' ретінде танымал — [[Бразилия|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[File:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|thumb|left|Каземиро, Матео Ковачич (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] mj2ezt7ng0nweybs6u10f4evidxv0mw 3064048 3064047 2022-08-25T09:04:55Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]) '''Каземиро''' ретінде танымал ({{lang-en|Casemiro}}) — [[Бразилия|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[File:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|thumb|left|Каземиро, Матео Ковачич (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] gt2zp6tci8wumrv8pzymileo2287gfs 3064049 3064048 2022-08-25T09:08:20Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] ow8e6v8jbny3c4i907zwpwmtjaqqkli 3064050 3064049 2022-08-25T09:11:40Z Ұлы Тұран 120792 /* Сыртқы сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Каземиро |толық аты = Карлос Энрике Казимиро |сурет = 20180610 FIFA Friendly Match Austria vs. Brazil Casemiro 850 1575.jpg |сурет ені = 250px |туған күні = 23.02.1992 |туған жері = [[Сан-Жозе-дус-Кампус]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{байрақ|Бразилия}} |бойы = 185 [[сантиметр|см]] |салмағы = 84 [[килограмм|кг]] |позиция = [[жартылай қорғаушы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 18 |жастар клубы = {{футбол карьерасы |2002—2010|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |2010—2013|{{ту|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]|61 (6) |2012—2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид Кастилья]]|15 (1) |2013|{{аренда}} {{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|1 (0) |2013—2022|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|222 (24) |2014—2015|{{аренда}} {{ту|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|28 (3) |2022—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|0 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2009|{{ту|Бразилия}} Бразилия U17|3 (0) |2011|{{ту|Бразилия}} Бразилия U20|15 (3) |2011—|{{футбол|Бразилия}}|63 (5)}} }} '''Карлос Энрике Казимиро''' ({{lang-en|Carlos Henrique Casimiro}}; [[1992 жыл]]ы [[23 ақпан]]да туған, [[Сан-Жозе-дус-Кампус]]), '''Каземиро''' ретінде белгілі ({{lang-en|Casemiro}}) — [[бразилиялықтар|бразилиялық]] [[футбол]]шы, "[[Манчестер Юнайтед]]" және [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Бразилия құрамасының]] жартылай қорғаушысы. "Сан-Паулу" футбол клубының түлегі. [[Сурет:Cristiano Ronaldo entrenando.jpg|нобай|солға|Каземиро, [[Матео Ковачич]] (сол жақта) және [[Криштиану Роналду]]]] Бразилия құрамасына алғаш рет [[2011 жыл]]ы шақырылды. 2011 жылы 14 қыркүйекте Аргентина құрамасымен өткен ойында тұңғыш рет "селесаулардың" намысын қорғады. Содан бері 20 матчта алаңға шықты. ==Клубтық көрсеткіштері== [[2018 жыл|2018]], [[10 наурыз]]ға дейін {| class="wikitable" style="font-size:100%; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Клуб !rowspan="2"|Маусым !colspan="2"|Лига !colspan="2"|Кубок !colspan="2"|Халықаралық !colspan="2"|Жолдастық !colspan="2"|Бары |- !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол !Матч !Гол |- |rowspan="5" valign="center"|Сан Паулу |2010 |18||2||0||0||0||0||0||0||18||2 |- |2011 |21||4||5||1||2||0||12||1||40||6 |- |2012 |22||0||9||1||1||0||18||2||50||3 |- |2013 |1||0||0||0||2||0||1||0||4||0 |- !Бары !62!!6!!14!!2!!5!!0!!31!!3!!112!!11 |- |valign="center"|Реал Мадрид Кастилья |2012-13 |15||1||0||0||0||0||0||0||15||1 |- |rowspan="2" valign="center"|Реал Мадрид |2012-13 |1||0||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |2013-14 |12||0||7||0||6||0||0||0||25||0 |- |valign="center"|Порту |2014-15] |28||3||2||0||10||1||0||0||40||4 |- |rowspan="4" valign="center"|Реал Мадрид |2015-16 |23||1||1||0||11||0||colspan=2|—||35||1 |- |2016–17 |25||4||5||0||9||2||3||0||42||6 |- |2017-18 |23||4||1||0||7||1||5||1||36||6 |- !Барлығы !84!!9!!14!!0!!33!!3!!8!!1!!139!!13 |- !colspan="2"|Бүкіл Карьерасында !189!!19!!30!!2!!48!!4!!39!!4!!306!!29 |} ''2017 жылғы 3 маусымдағы статистикалар'' == Жетістіктері == "Сан-Паулу" сапында *'''Сан-Паулу штатының чемпионы (15 жасқа дейін):''' 2007 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (17 жасқа дейін):''' 2008 *'''Оңтүстік Америка кубогы:''' 2012 Реал (Мадрид) сапында *'''Испания кубогы:''' 2013/14 *'''Испания чемпионы:''' 2016/2017 *'''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' (3): 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 *'''УЕФА Суперкубогы (2):''' 2016, 2017 *'''Клубтар арасындағы әлем чемпионаты (2):''' 2016, 2017, 2018 ==Сыртқы сілтемелер== * [https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/16306 Футболшының профилі] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Порту ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] mfcv459jqdj99wo689k48eapoxgvhov Тоқтоғұл су қоймасы 0 635015 3064065 3061684 2022-08-25T10:50:50Z KotVet 104607 wikitext text/x-wiki {{Су қоймасы |Атауы = Тоқтоғұл су қоймасы |Шынайы атауы = ky/Токтогул суу сактагычы |Сурет = Toktogul_reservoir_(August_2022).jpg |Сурет атауы = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = |Ұзындығы = 65 |Ені = 12 |Ауданы = 284 |Көлемі = 19,5 |Жағалық сызықтың ұзындығы = |Ең терең жері = |Орташа тереңдігі = 215 |Мөлдірлігі = |Су жинайтын орынның аумағы = |Құйылатын су ағындары = Нарын (өзен, Қырғызстан)/Чычкан/Ұзын-Ахмат/Торкент |Шығатын су ағындары = Нарын (өзен, Қырғызстан) |Толтырылған жылы = 1973 |Бөгет биіктігі = 215 |Координаттары = 41.8064/72.8742 |CoordScale = |Ел = Қырғызстан |Аймақ = Жалалабат облысы |Аудан = Тоқтағұл ауданы |Ортаққордағы санаты = Toktogul Reservoir }} '''Тоқтоғұл су қоймасы''' ({{lang-ky|Токтогул суу сактагычы}}) — [[Қырғызстан]]ның [[Жалалабат облысы]] [[Тоқтағұл ауданы]] аумағындағы су қоймасы. Жер беті - 284 км²<ref>{{cite web |author = |url = http://www.cawater-info.net/bk/1-1-1-1-3-kg.htm |title = Водохранилища Кыргызстана |lang = |website = www.cawater-info.net |date = |accessdate = 2020-01-11|deadlink = no}}</ref>. [[Нарын (өзен, Қырғызстан)|Нарын]] өзеніндегі [[Тоқтоғұл су электр станциясы]]ның бөгеті құрылды. Көлемі 19,5 км³ құрайды. 2010 жылдың 22 шілдесінде су көлемі 18 миллиард 207 миллион текше метрді құрады. Тоқтоғұл СЭС каскадына екі станция кіреді — Тоқтоғұл (қуаты 1200 МВт) және Құрпсай (қуаты 800 МВт). Құрылыс он жылдан астам жүргізілді және 1970-ші жылдардың ортасында аяқталды. Толтыру 1973 жылы басталды. Биік таулы қар еру қарқындылығына және Тоқтоғұл СЭС гидроагрегатының резервуарынан су шығынының қарқынына байланысты оның деңгейі қатты ауытқиды. Су қоймасындағы судың ең жоғары деңгейі — 19,5 миллиард текше метр, қалыпты деңгейі — 17,3 млрд текше метр, судың пайдалы көлемі 14 миллиард текше метрді құрайды, ал СЭС тоқтаған кезде - 5,5 миллиард текше метр. Мысалы, 2019 жылғы 22 мамырда су деңгейі 13,575 миллиард текше метрге дейін төмендеді<ref>{{cite web |author = |url = https://ru.sputnik.kg/opinion/20190528/1044492844/v-toktogulke-malo-vody-budem-zimoj-opyat-bez-sveta.html |title = В Токтогулке мало воды — зимой будем сидеть без света? Ответ энергетиков |lang = |website = ru.sputnik.kg |date = |accessdate = 2020-01-11|deadlink = no}}</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қырғызстан су қоймалары]] bdmcxgjtsy6xi40qpapyd2pnwxqttq2 Тре-Пенне 0 644280 3063905 2785910 2022-08-24T21:31:24Z Makenzis 71333 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Сан-Марино}} Тре-Пенне |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = ''Società Polisportiva Tre Penne'' |лақап аты = |құрылған = 1956 |таратылды = |стадионы = |сыйымдылығы = |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = А тобы |маусым = 2021/22 |орын = 2. |сайты = | pattern_la1 = _whiteshoulders | pattern_b1 = _stripesonwhite | pattern_ra1 = _whiteshoulders | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 7EC9E4 | body1 = 7EC9E4 | rightarm1 = 7EC9E4 | shorts1 = 7EC9E4 | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = | pattern_b2 = _thinsidesonwhite | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = 000000 | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 }} '''«Тре Пенне»''' ({{lang-it|Tre Penne}}) — [[Андорра]] [[Андорра-ла-Велья|астанасындағы]] футбол ұжымы, 1956 жылы құрылған. Төрт дүркін ел чемпионы атанған. Басқа да көптеген андорралық клубтар секілді меншікті стадионы жоқ. == Тарихы == Алғашқы табысына 1967 жылы қол жеткізіп, Сан-Марино кубогын иеленді. === Еурокубоктерде === Еурокубоктерде 15 кездесу өткізіп, бір кездесуде ғана жеңіске жетті. 2013/14 жылғы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2013/14|УЕФА чемпиондар лигасының]] бірінші іріктеуінде Арменияның "[[Ширак (футбол клубы)|Ширак]]" клубын 1:0 есебімен ұтты. Бірақ қарымта ойында 0:3 есебімен ұтылып қалды. == Жетістіктері == * Сан-Марино чемпионы (4): 2012, 2013, 2016, 2019 * Сан-Марино кубогы (5): 1967, 1970, 1982, 1983, 2000. * Сан-Марино суперкубогы (3): 2005, 2013, 2016 == Сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20070928002155/http://www.trepenne.sm/ Ресми сайт] [[Санат:Андорра футбол клубтары]] fo5cd4rgeq99nkebjx91srq45iy7gkx Ла Фиорита 0 651071 3063902 3040556 2022-08-24T21:01:41Z Makenzis 71333 /* Ұлттық */ wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы=Ла Флорита |pattern_so1= |shorts2=FEDD42 |rightarm2=FEDD42 |body2=FEDD42 |leftarm2=FEDD42 |pattern_so2= |pattern_sh2= |pattern_ra2=_lafiorita1718a |pattern_b2=_lafiorita1718a |pattern_la2=_lafiorita1718a |socks1=060063 |shorts1=FFFFFF |rightarm1=060063 |body1=060063 |leftarm1=060063 |pattern_sh1= |image=[[Сурет:SP La Fiorita 1967.png|200px]] |pattern_ra1=_lafiorita1718h |pattern_b1=_lafiorita1718h |pattern_la1=_lafiorita1718h |position=4-орын |season=2019–20 |жарыс=[[Футболдан Сан-Марино чемпионаты|Campionato Sammarinese di Calcio]] |жаттықтырушы=Юри Тамбурини |chairman=[[Alan Gasperoni]] |capacity= |стадионы=Stadio Igor Crescentini |құрылған=1967 |socks2=FEDD42}} '''Società Polisportiva La Fiorita —''' [[Сан-Марино|Сан-Мариноның]] Монтеджарино қаласындағы футбол клубы, [[1967 жыл|1967 жылы]] құрылған<ref>http://www.fsgc.sm/club/fiorita/</ref>. == Жетістіктері == === Ұлттық === * А тобы ** Чемпион (6): 1986/87, 1989/90, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2021/22 ** Вице-чемпион (4): 1988/89, 1993/94, 1994/95, 1996/97 * Кубок ** Жеңімпаз (4): 1985/86, 2011/12, 2012/13, 2015/16 ** Финалист (3): 1987/88, 1988/89, 2016/17 * Суперкубок ** Жеңімпаз (4): 1986, 1987, 2007, 2012 ** Финалист (5): 1996, 1997, 2013, 2014, 2016 == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * http://www.lafiorita.sm/ [[Санат:Сан-Марино футбол клубтары]] 9k5s3nybnjgceb3hygttwnr4ff3tku1 3063903 3063902 2022-08-24T21:03:29Z Makenzis 71333 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы=Ла Флорита |image=[[Сурет:SP La Fiorita 1967.png|200px]] |position=1-орын |season=2021–22 |жарыс=[[Футболдан Сан-Марино чемпионаты|Campionato Sammarinese di Calcio]] |жаттықтырушы=Юри Тамбурини |chairman=[[Alan Gasperoni]] |capacity= |стадионы=Stadio Igor Crescentini |құрылған=1967 |}} '''Società Polisportiva La Fiorita —''' [[Сан-Марино|Сан-Мариноның]] Монтеджарино қаласындағы футбол клубы, [[1967 жыл|1967 жылы]] құрылған<ref>http://www.fsgc.sm/club/fiorita/</ref>. == Жетістіктері == === Ұлттық === * А тобы ** Чемпион (6): 1986/87, 1989/90, 2013/14, 2016/17, 2017/18, 2021/22 ** Вице-чемпион (4): 1988/89, 1993/94, 1994/95, 1996/97 * Кубок ** Жеңімпаз (4): 1985/86, 2011/12, 2012/13, 2015/16 ** Финалист (3): 1987/88, 1988/89, 2016/17 * Суперкубок ** Жеңімпаз (4): 1986, 1987, 2007, 2012 ** Финалист (5): 1996, 1997, 2013, 2014, 2016 == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * http://www.lafiorita.sm/ [[Санат:Сан-Марино футбол клубтары]] 0ngj8x3jeo3ga06d9nsp9gwz6qh6arp Тре Фиори 0 651317 3063925 2984335 2022-08-24T22:09:41Z Makenzis 71333 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы | атауы = Тре Фьори | құрылған = 1949 | жарыс = [[Футболдан Сан-Марино чемпионаты]] | маусым = 2021/22 | орын = '''3.''' <!-- ФОРМА --> | pattern_la1 = | pattern_b1 = | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FFF000 | body1 = FFF000 | rightarm1 = FFF000 | shorts1 = 0000FF | socks1 = 0000FF | pattern_la2 = | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFF312 | body2 = FFF600 | rightarm2 = FFF312 | shorts2 = FFF665 | socks2 = FFF665 }} '''«Тре Фьори»''' — [[Сан-Марино|Сан-Мариноның]] Фьорентино қаласындағы футбол клубы, [[1949 жыл|1949 жылы]] құрылған. Өз алаңындағы ойындарын "Эстадио де Фиорентини" стадионында өткізеді. == Жетістіктері == * Сан-Марино чемпионы (8): 1987/88, 1992/93, 1993/94, 1994/95, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2019/20 * Сан-Марино кубогы (7): 1966, 1971, 1974, 1975, 1985, 2010, 2019 * Сан-Марино суперкубогы (5): 1991, 1993, 2010, 2011, 2019 == Еурокубоктерде == {| class="wikitable" !Турнир !Матч !Ж !Т !Ұ !СД !ЖД !+- |- |[[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар лигасы]] |7 |0 |2 |5 |4 |16 | -12 |- |[[УЕФА Еуропа Лигасы|Еуропа лигасы]] |6 |1 |0 |5 |4 |20 | -16 |- |Барлығы |13 |1 |2 |10 |8 |36 | -28 |} == Атақты ойыншылары == * [[Майкл Симончини]] * Мартин Леопольдо Родригес == Сілтемелер == * http://ru.uefa.com/footballeurope/club=64514/domestic.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090827031435/http://ru.uefa.com/footballeurope/club=64514/domestic.html |date=2009-08-27 }} {{Бастама}} [[Санат:Сан-Марино футбол клубтары]] kcicvrejjelcdwy4l80lstouqme26n8 Тоғайлы (Батыс Қазақстан облысы) 0 655237 3063877 3049764 2022-08-24T18:53:37Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Тоғайлы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50 |lat_min = 54 |lat_sec = 55 |lon_deg = 50 |lon_min = 32 |lon_sec = 54 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мерей ауылдық округі{{!}}Мерей |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Джемчино, Жемшин'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 240 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Тоғайлы}} '''Тоғайлы''' (2011 ж. дейін — ''Жемшін''<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V10Z0003059 Батыс Қазақстан облысының кейбір елді мекендері мен ауылдық округтерінің атауларын өзгерту туралы]</ref>) — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Мерей ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 26 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 333 адам (170 ер адам және 163 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 240 адамды (117 ер адам және 123 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] he5iam1pdzkrtp07a5cgrq0ljoh1qiz Ақтөбе округі 0 658176 3063904 2858734 2022-08-24T21:26:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{Түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Ақтөбе округі |Шынайы атауы = |Сурет = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Енеді = |Астанасы = [[Ақтөбе]] |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1928—1930 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Ендік = |Бойлық = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Commons санаты = |Түсініктемелер = }} '''Ақтөбе округі''' — 1928-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. Ақтөбе округі 1928 жылы 17 қаңтарда Ақтөбе губерниясының бір бөлігінен құрылды. Округ орталығы - Ақтөбе қаласы болды. Округке 14 аудан кірді: * [[Ақбұлақ ауданы]]. Орталығы — Ақбұлақ ауылы. * [[Ақтөбе ауданы]]. Орталығы — Қуағашты мәдмекені. * [[Ақкемер ауданы]]. Орталығы — Жұрын ауылы. * [[Елек ауданы]]. Орталығы — Елек ауылы. * [[Ырғыз ауданы]]. Орталығы — Ақбұлақ ауылы. * [[Қарабұтақ ауданы]]. Орталығы — Қарабұтақ ауылы. * [[Мағажан ауданы]]. Орталығы — Тамды ауылы. * [[Мартөк ауданы]]. Орталығы — Мәртөк ауылы. * [[Хромтау ауданы|Новороссийск ауданы]]. Орталығы — Новороссийск ауылы. * [[Новоалексеевка ауданы]]. Орталығы — Новоалексеевка ауылы. * [[Мұғалжар ауданы|Темір ауданы]]. Орталығы — [[Темір (қала)|Темір]] ауылы. * [[Қобда ауданы]]. Орталығы — Новоалексеевка ауылы. * [[Шалқар ауданы]]. Орталығы — [[Шалқар (қала)|Шалқар]] қаласы. * [[Шыңғырлау ауданы|Шілік ауданы]]. Орталығы — Шілік ауылы. 1928 жылы 23 маусымда Шілік ауданы [[Шыңғырлау ауданы]] болып өзгертілді. 1929 жылы 10 сәуірде жойылған Адай округінен, орталығы Алтықарасу мәдмекені болған [[Алтықарасу ауданы]], орталығы Көкмешіт мекені болған [[Байғанин ауданы|Табын ауданы]] және орталығы [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы болған [[Ойыл ауданы]] Ақтөбе округіне ауыстырылды. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтері сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] 8w0559ln9cek3isayyx3s5nfrm2stfk Сырдария округі 0 659063 3063919 2861408 2022-08-24T21:54:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Сырдария округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Шымкент]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[17 қаңтар]] [[1928 жыл|1928 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Сырдария округі''' — 1928-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. Сырдария округі 1928 жылы 17 қаңтарда [[Ақмола губерниясы|Ақмола]], [[Семей губерниясы|Семей]] және [[Сырдария губерниясы|Сырдария]] губернияларының бөліктерінен құрылды. Аудан орталығы - [[Шымкент]] қаласы болды. Округқа 21 аудан кірді: * [[Арыс ауданы]]. Орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Ишанбазар]] ауылы. * [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Әулиеата ауданы]]. Орталығы — [[Тараз|Әулиеата]] қаласы. * [[Бадам ауданы]]. Орталығы — [[Сайрам]] ауылы. * [[Беловодск ауданы]]. Орталығы — [[Ақсукент|Белые Воды]] ауылы. * [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]]. Орталығы — [[Қожакент]]. * [[Жуалы ауданы]]. Орталығы — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бурное]] ауылы. * [[Иіржар ауданы]]. Орталығы — [[Мырзакент|Славянское]] ауылы. * [[Қаратас ауданы]]. Орталығы — Тұрбат ауылы. * [[Қараспан ауданы]]. Орталығы — [[Арыс]] ауылы. * [[Келес ауданы]]. Орталығы — [[Сарыағаш]] ауылы. * [[Отырар ауданы|Қызылқұм ауданы]]. Орталығы — [[Ақтөбе (Отырар ауданы)|Ақтөбе]] ауылы. * [[Манкент-Сайрам ауданы]]. Орталығы — [[Манкент (ауыл)|Манкент]] қыстағы. * [[Меркі ауданы]]. Орталығы — [[Меркі]] ауылы. * [[Сарысу ауданы]]. Орталығы — Кентарал қыстағы. * [[Созақ ауданы]]. Орталығы — [[Созақ]] ауылы. * [[Талас ауданы]]. Орталығы — Ұйық мекені. * [[Түркістан ауданы]]. Орталығы — [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы. * [[Түлкібас ауданы]]. Орталығы — [[Түлкібас]] ауылы. * [[Бәйдібек ауданы|Шаян ауданы]]. Орталығы — [[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]] ауылы. * [[Шу ауданы]]. Орталығы — [[Төле би (Жамбыл облысы)|Ново-Троицкое]] ауылы. * [[Жаңақорған ауданы]]. Орталығы — [[Жаңақорған]] ауылы. 1928 жылы 19 маусымда Қаратас ауданының орталығы [[Сарапхана|Шарапхана]] ауылына, ал Манкент-Сайрам ауданының орталығы - Сайрам қыстағына көшірілді. 1928 жылы 23 маусымда Шу ауданы [[Мойынқұм ауданы]] болып өзгертілді. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = 288|сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] a2kaawwoav08oiu3edczpt52d07jk6s Орал округі 0 659067 3063910 3051480 2022-08-24T21:36:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Орал округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Орал]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[17 қаңтар]] [[1928 жыл|1928 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Орал округі''' — 1928-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. Орал округі [[Орал губерниясы|Орал губерниясының]] бір бөлігінен 1928 жылы 17 қаңтарда құрылды. [[Орал]] қаласы округ орталығы болып белгіленді. Округке 15 аудан кірді: * [[Азғыр ауданы]]. Орталығы — [[Азғыр]] ауылы. * [[Сырым ауданы|Жымпиты ауданы]]. Орталығы — [[Жымпиты]] ауылы. * [[Жаңақала ауданы]]. Орталығы — [[Жаңақазан|Новая Казанка]] ауылы. * [[Жәнібек ауданы]]. Орталығы — [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] қаласы. * [[Заурал ауданы]]. Орталығы — [[Богдановка (Батыс Қазақстан облысы)|Богдановка]] ауылы. * [[Бәйтерек ауданы|Зелёнов ауданы]]. Орталығы — [[Зелёное (Зелёнов ауылдық округі)|Зелёное]] ауылы. * [[Қаратөбе ауданы]]. Орталығы — [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы. * [[Ақжайық ауданы|Ілбішін ауданы]]. Орталығы — [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Ілбішін]] ауылы. * [[Жалпақтал ауданы|Сламихин ауданы]]. Орталығы — [[Жалпақтал|Сламихин]] ауылы. * [[Тайпақ ауданы]]. Орталығы — [[Базаршолан]] ауылы. * [[Казталов ауданы|Тал ауданы]]. Орталығы — [[Казталовка|Таловка]] ауылы. * [[Первомайск ауданы (Орынбор облысы)|Тёплов ауданы]]. Орталығы — Тёплое ауылы * [[Бөкей ордасы ауданы|Орда ауданы]]. Орталығы — [[Хан Ордасы (ауыл)|Орда]] қаласы. * [[Шалқар ауданы (Орал округі)|Шалқар ауданы]]. Орталығы — [[Шолақаңқаты]] ауылы. * [[Шежін ауданы]]. Орталығы — [[2-Шежін]] ауылы. 1928 жылы 18 мамырда Зеленов ауданының орталығы Каменный ауылына көшірілді, ал ауданның өзі көп ұзамай Каменск болып өзгертілді. 1928 жылы 29 маусымда Шалқар ауданының орталығы Шалқар ауылы болып өзгертілген Барқын ауылына сол күні көшірілді. 1928 жылы 28 шілдеде кейбір аудандардың орталықтары ауыстырылды. Заорал ауданының орталығы [[Покатиловка]] ауылы, Жаңақала - Жаңақала ауылы, Тайпақ - [[Базартөбе]] мекені болды. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-нің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = 288|сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] 6jbp5s0wuamyyt6zff3lsa1jetpzoyq 3063911 3063910 2022-08-24T21:40:20Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Орал округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Орал]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[17 қаңтар]] [[1928 жыл|1928 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Орал округі''' — 1928-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. Орал округі [[Орал губерниясы|Орал губерниясының]] бір бөлігінен 1928 жылы 17 қаңтарда құрылды. [[Орал]] қаласы округ орталығы болып белгіленді. Округке 15 аудан кірді: * [[Азғыр ауданы]]. Орталығы — [[Азғыр]] ауылы. * [[Сырым ауданы|Жымпиты ауданы]]. Орталығы — [[Жымпиты]] ауылы. * [[Жаңақала ауданы]]. Орталығы — [[Жаңақазан|Новая Казанка]] ауылы. * [[Жәнібек ауданы]]. Орталығы — [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] қаласы (кейіннен ауыл). * [[Заурал ауданы]]. Орталығы — [[Богдановка (Батыс Қазақстан облысы)|Богдановка]] ауылы. * [[Бәйтерек ауданы|Зелёнов ауданы]]. Орталығы — [[Зелёное (Зелёнов ауылдық округі)|Зелёное]] ауылы. * [[Қаратөбе ауданы]]. Орталығы — [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы. * [[Ақжайық ауданы|Ілбішін ауданы]]. Орталығы — [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Ілбішін]] ауылы. * [[Жалпақтал ауданы|Сламихин ауданы]]. Орталығы — [[Жалпақтал|Сламихин]] ауылы. * [[Тайпақ ауданы]]. Орталығы — [[Базаршолан]] ауылы. * [[Казталов ауданы|Тал ауданы]]. Орталығы — [[Казталовка|Таловка]] ауылы. * [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Тёплов ауданы]]. Орталығы — Тёплое ауылы * [[Бөкей ордасы ауданы|Орда ауданы]]. Орталығы — [[Хан Ордасы (ауыл)|Орда]] қаласы (кейіннен ауыл). * [[Шалқар ауданы (Орал округі)|Шалқар ауданы]]. Орталығы — [[Шолақаңқаты]] ауылы. * [[Шежін ауданы]]. Орталығы — [[2-Шежін]] ауылы. 1928 жылы 18 мамырда Зеленов ауданының орталығы Каменный ауылына көшірілді, ал ауданның өзі көп ұзамай [[Тасқала ауданы|Каменка]] болып өзгертілді. 1928 жылы 29 маусымда Шалқар ауданының орталығы Шалқар ауылы болып өзгертілген Барқын ауылына сол күні көшірілді. 1928 жылы 28 шілдеде кейбір аудандардың орталықтары ауыстырылды. Заорал ауданының орталығы [[Покатиловка]] ауылы, Жаңақала - Жаңақала ауылы, Тайпақ - [[Базартөбе]] мекені болды. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-нің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = 288|сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] r56rnizd6fdg41w17n80imyhosymlcp 3063914 3063911 2022-08-24T21:42:33Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Орал округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Орал]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[17 қаңтар]] [[1928 жыл|1928 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Орал округі''' — 1928-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. Орал округі [[Орал губерниясы|Орал губерниясының]] бір бөлігінен 1928 жылы 17 қаңтарда құрылды. [[Орал]] қаласы округ орталығы болып белгіленді. Округке 15 аудан кірді: * [[Азғыр ауданы]]. Орталығы — [[Азғыр]] ауылы. * [[Сырым ауданы|Жымпиты ауданы]]. Орталығы — [[Жымпиты]] ауылы. * [[Жаңақала ауданы]]. Орталығы — [[Жаңақазан|Новая Казанка]] ауылы. * [[Жәнібек ауданы]]. Орталығы — [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] қаласы (кейіннен ауыл). * [[Заурал ауданы]]. Орталығы — [[Богдановка (Батыс Қазақстан облысы)|Богдановка]] ауылы. * [[Бәйтерек ауданы|Зелёнов ауданы]]. Орталығы — [[Зелёное (Зелёнов ауылдық округі)|Зелёное]] ауылы. * [[Қаратөбе ауданы]]. Орталығы — [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы. * [[Ақжайық ауданы|Ілбішін ауданы]]. Орталығы — [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Ілбішін]] ауылы. * [[Жалпақтал ауданы|Сламихин ауданы]]. Орталығы — [[Жалпақтал|Сламихин]] ауылы. * [[Тайпақ ауданы]]. Орталығы — [[Базаршолан]] ауылы. * [[Казталов ауданы|Тал ауданы]]. Орталығы — [[Казталовка|Таловка]] ауылы. * [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)|Тёплов ауданы]]. Орталығы — Тёплое ауылы * [[Бөкей ордасы ауданы|Орда ауданы]]. Орталығы — [[Хан Ордасы (ауыл)|Орда]] қаласы (кейіннен ауыл). * [[Шалқар ауданы (Орал округі)|Шалқар ауданы]]. Орталығы — [[Шолақаңқаты]] ауылы. * [[Шежін ауданы]]. Орталығы — [[2-Шежін]] ауылы. 1928 жылы 18 мамырда Зеленов ауданының орталығы Каменный ауылына көшірілді, ал ауданның өзі көп ұзамай [[Тасқала ауданы|Каменка]] болып өзгертілді. 1928 жылы 29 маусымда Шалқар ауданының орталығы Шалқар ауылы болып өзгертілген Барқын ауылына сол күні көшірілді. 1928 жылы 28 шілдеде кейбір аудандардың орталықтары ауыстырылды. Заурал ауданының орталығы [[Покатиловка]] ауылы, Жаңақала - Жаңақала ауылы, Тайпақ - [[Базартөбе]] мекені болды. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-нің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Әдебиет == * {{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = 288|сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] hnitmsp6nih74m1oe4psjzpv48455zv Қостанай округі 0 659072 3063922 3060694 2022-08-24T22:00:36Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Қостанай округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қостанай]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[14 қыркүйек]] [[1925 жыл|1925 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 389,3 мың |Санақ жылы = 1926 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 103,6 мың |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қостанай округі''' — 1925-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. == Тарихы == Қостанай округі [[1925 жыл]]<nowiki/>ы 14 қыркүйекте Қазақ АКСР-не тікелей бағынышты [[Қостанай уезі|Қостанай уезінің]] болыстарынан құрылды. Округ болыстарға бөлінді. [[1928 жыл|1928 жылы]] 17 қаңтарда Қазақ АКСР-інде аймақтық бөліністің енгізілуіне байланысты Қостанай уезінің шекаралары өзгертілді: [[Ақмола губерниясы|Ақмола губерниясының]] бұрынғы [[Ақмола уезі|Ақмола уезінің]] бір бөлігі ауданға берілді. Округ 15 ауданға бөлінді: * [[Әулиекөл ауданы|Аманқарағай ауданы]]. Орталығы — Семиозёрный ауылы. * [[Амангелді ауданы|Батпаққара ауданы]]. Орталығы — Батпақара мекені. * [[Меңдіқара ауданы|Боровской ауданы]]. Орталығы — Боровской ауылы. * [[Викторов ауданы]]. Орталығы — Ново-Ильинский ауылы. * [[Денисов ауданы]]. Орталығы — Денисовский ауылы. * [[Жітіқара ауданы]]. Орталығы — Жайылма мекені. * [[Затобыл ауданы]]. Орталығы — [[Қостанай]] қаласы. * [[Қайыңды-Қумақ ауданы]]. Орталығы — Адамовский ауылы. * [[Қарабалық ауданы]]. Орталығы — Тастыөзек мекені. * [[Меңдіқара ауданы]]. Орталығы — Уразовский ауылы. * [[Науырзым ауданы]]. Орталығы — Қайшықарасу мекені. * [[Жангелді ауданы|Торғай ауданы]]. Орталығы — Торғай қаласы. * [[Обаған ауданы]]. Орталығы — Қараоба мекені. * [[Урицкий ауданы]]. Орталығы — Урицкий ауылы. * [[Федоров ауданы]]. Орталығы — Фёдоровский ауылы. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Тұрғындары == Халық тығыздығы 1928 жылы 1 км²-ге 1,9 адамды құрады. Ең көп қоныстанған - Федоров және Боров аудандары (1 км²-ге 12,3 және 13,3 адам)<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 17|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref><ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 15|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref> 1926 жылғы санақ бойынша халықтың ұлттық құрамында келесі халықтар басым болды: * украиндар — 41,3 % * қазақтар — 31,7 % * орыстар — 21,2 % * немістер — 2,8 % * татарлар — 1,2 % 1926 жылғы санақ бойынша сауатты халық 27,7% -ды құрады<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 20|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>: {| class="wikitable" ! !округ бойынша !қазақтар !орыстар !украиндар !қала |- |Еркектер |39.1 % |22.5 % |48.7 % |46.8 % |58.9 % |- |Әйелдер |16.3 % |2.4 % |26.7 % |18.8 % |41.4 % |- |'''Барлығы''' |27.7 % |13 % |37.1 % |32.5 % |49.8 % |} == Әдебиет == * {{кітап |авторы = Базанова Ф. Н.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = 194–195|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қостанай облысы тарихы]] opngdbjsef7p353tjm7m68sal78o7fz 3063923 3063922 2022-08-24T22:02:13Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Қостанай округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қостанай]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[14 қыркүйек]] [[1925 жыл|1925 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 389,3 мың |Санақ жылы = 1926 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 103,6 мың |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қостанай округі''' — 1925-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. == Тарихы == Қостанай округі [[1925 жыл]]ы 14 қыркүйекте Қазақ АКСР-не тікелей бағынышты [[Қостанай уезі|Қостанай уезінің]] болыстарынан құрылды. Округ болыстарға бөлінді. [[1928 жыл|1928 жылы]] 17 қаңтарда Қазақ АКСР-інде аймақтық бөліністің енгізілуіне байланысты Қостанай уезінің шекаралары өзгертілді: [[Ақмола губерниясы|Ақмола губерниясының]] бұрынғы [[Ақмола уезі|Ақмола уезінің]] бір бөлігі ауданға берілді. Округ 15 ауданға бөлінді: * [[Әулиекөл ауданы|Аманқарағай ауданы]]. Орталығы — Семиозёрный ауылы. * [[Амангелді ауданы|Батпаққара ауданы]]. Орталығы — Батпаққара мекені. * [[Меңдіқара ауданы|Боровской ауданы]]. Орталығы — Боровской ауылы. * [[Викторов ауданы]]. Орталығы — Ново-Ильинский ауылы. * [[Денисов ауданы]]. Орталығы — Денисовский ауылы. * [[Жітіқара ауданы]]. Орталығы — Жайылма мекені. * [[Затобыл ауданы]]. Орталығы — [[Қостанай]] қаласы. * [[Қайыңды-Қумақ ауданы]]. Орталығы — Адамовский ауылы. * [[Қарабалық ауданы]]. Орталығы — Тастыөзек мекені. * [[Меңдіқара ауданы]]. Орталығы — Уразовский ауылы. * [[Науырзым ауданы]]. Орталығы — Қайшықарасу мекені. * [[Жангелді ауданы|Торғай ауданы]]. Орталығы — Торғай қаласы (кейіннен ауыл). * [[Обаған ауданы]]. Орталығы — Қараоба мекені. * [[Урицкий ауданы]]. Орталығы — Урицкий ауылы. * [[Федоров ауданы]]. Орталығы — Фёдоровский ауылы. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Тұрғындары == Халық тығыздығы 1928 жылы 1 км²-ге 1,9 адамды құрады. Ең көп қоныстанған - Федоров және Боров аудандары (1 км²-ге 12,3 және 13,3 адам)<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 17|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref><ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 15|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref> 1926 жылғы санақ бойынша халықтың ұлттық құрамында келесі халықтар басым болды: * украиндар — 41,3 % * қазақтар — 31,7 % * орыстар — 21,2 % * немістер — 2,8 % * татарлар — 1,2 % 1926 жылғы санақ бойынша сауатты халық 27,7% -ды құрады<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 20|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>: {| class="wikitable" ! !округ бойынша !қазақтар !орыстар !украиндар !қала |- |Еркектер |39.1 % |22.5 % |48.7 % |46.8 % |58.9 % |- |Әйелдер |16.3 % |2.4 % |26.7 % |18.8 % |41.4 % |- |'''Барлығы''' |27.7 % |13 % |37.1 % |32.5 % |49.8 % |} == Әдебиет == * {{кітап |авторы = Базанова Ф. Н.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = 194–195|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қостанай облысы тарихы]] rr8vgz3h7kkkljc940wv5q888sa3epc 3063924 3063923 2022-08-24T22:03:28Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Қостанай округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қостанай]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[14 қыркүйек]] [[1925 жыл|1925 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 389,3 мың |Санақ жылы = 1926 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 103,6 мың |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қостанай округі''' — 1925-1930 жылдары болған [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АСКР-інің]] әкімшілік-аумақтық бірлігі. == Тарихы == Қостанай округі [[1925 жыл]]ы 14 қыркүйекте Қазақ АКСР-не тікелей бағынышты [[Қостанай уезі|Қостанай уезінің]] болыстарынан құрылды. Округ болыстарға бөлінді. [[1928 жыл|1928 жылы]] 17 қаңтарда Қазақ АКСР-інде округтік бөліністің енгізілуіне байланысты Қостанай округінің шекаралары өзгертілді: [[Ақмола губерниясы|Ақмола губерниясының]] бұрынғы [[Ақмола уезі|Ақмола уезінің]] бір бөлігі округке берілді. Округ 15 ауданға бөлінді: * [[Әулиекөл ауданы|Аманқарағай ауданы]]. Орталығы — Семиозёрный ауылы. * [[Амангелді ауданы|Батпаққара ауданы]]. Орталығы — Батпаққара мекені. * [[Меңдіқара ауданы|Боровской ауданы]]. Орталығы — Боровской ауылы. * [[Викторов ауданы]]. Орталығы — Ново-Ильинский ауылы. * [[Денисов ауданы]]. Орталығы — Денисовский ауылы. * [[Жітіқара ауданы]]. Орталығы — Жайылма мекені. * [[Затобыл ауданы]]. Орталығы — [[Қостанай]] қаласы. * [[Қайыңды-Қумақ ауданы]]. Орталығы — Адамовский ауылы. * [[Қарабалық ауданы]]. Орталығы — Тастыөзек мекені. * [[Меңдіқара ауданы]]. Орталығы — Уразовский ауылы. * [[Науырзым ауданы]]. Орталығы — Қайшықарасу мекені. * [[Жангелді ауданы|Торғай ауданы]]. Орталығы — Торғай қаласы (кейіннен ауыл). * [[Обаған ауданы]]. Орталығы — Қараоба мекені. * [[Урицкий ауданы]]. Орталығы — Урицкий ауылы. * [[Федоров ауданы]]. Орталығы — Фёдоровский ауылы. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Тұрғындары == Халық тығыздығы 1928 жылы 1 км²-ге 1,9 адамды құрады. Ең көп қоныстанған - Федоров және Боров аудандары (1 км²-ге 12,3 және 13,3 адам)<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 17|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref><ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 15|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref> 1926 жылғы санақ бойынша халықтың ұлттық құрамында келесі халықтар басым болды: * украиндар — 41,3 % * қазақтар — 31,7 % * орыстар — 21,2 % * немістер — 2,8 % * татарлар — 1,2 % 1926 жылғы санақ бойынша сауатты халық 27,7% -ды құрады<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қостанай округінің табиғи-экономикалық сипаттамалары туралы ақпараттар|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Қостанай|баспасы = Қостанай Окрисполком|жыл = 1929|томы = |беттері = 20|барлық беті = 97|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>: {| class="wikitable" ! !округ бойынша !қазақтар !орыстар !украиндар !қала |- |Еркектер |39.1 % |22.5 % |48.7 % |46.8 % |58.9 % |- |Әйелдер |16.3 % |2.4 % |26.7 % |18.8 % |41.4 % |- |'''Барлығы''' |27.7 % |13 % |37.1 % |32.5 % |49.8 % |} == Әдебиет == * {{кітап |авторы = Базанова Ф. Н.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = 194–195|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] [[Санат:Қазақстанның тарихи облыстары]] [[Санат:Қостанай облысы тарихы]] 6eux984302k51uz0sb28n5vx4wp7a2m Первомай ауданы (Орынбор облысы) 0 660490 3063912 2866876 2022-08-24T21:41:34Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Первомайск ауданы (Орынбор облысы)]] бетін [[Первомай ауданы (Орынбор облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Ресей}} |Қазақша атауы = Первомайск ауданы |Шынайы атауы = {{lang-ru|Первомайский район}} |Суреті = Назаровские сосны.jpg |Сурет атауы = |Елтаңба = Coat of Arms of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Ту = Flag of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Ресей |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 50|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 51|lon_min = 30|lon_sec = 00 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = аудан/муниципалды аудан |Кіреді = [[Орынбор облысы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 15 муниципалды құрылым |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Первомайский (Первомайск ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[1928 жыл|1928]] |Таратылған уақыты = |Басшысы = Щетинин Сергей Семенович |Басшының түрі = Аудан басшысы |Басшысы2 = Бикасов Николай Александрович |Басшының түрі2 = Депутаттар кеңесінің төрағасы |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 24 275 |Санақ жылы = 2017 |Пайызы = 1,25 |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = 4,8 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = орыстар — 66,9 %, қазақтар — 23,4 %, татарлар — 2,9 %, мордвалар — 2,2 %, украиндар — 1,5 % |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 5055,17 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Pervomaysky District, within Orenburg Oblast.png |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = 35348 |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = https://pervomay.orb.ru/ |Сайт тілі = ru |Commons санаты = Pervomaysky District, Orenburg Oblast |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Первомайск ауданы''' ({{lang-ru|Первомайский район}}) — [[Ресей|Ресейдің]] [[Орынбор облысы|Орынбор облысындағы]] әкімшілік-аумақтық бірлік (аудан) және муниципалды құрылым (муниципалды аудан). Әкімшілік орталығы — [[Первомайский (Первомайск ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы. == Географиясы == Первомайск ауданы Орынбор облысының оңтүстік-батысында орналасқан және: оңтүстігінде - Қазақстан Республикасымен, батысында - [[Самара облысы|Самара облысымен]], оңтүстік-батысында - [[Саратов облысы|Саратов облысымен]], солтүстігінде - [[Құрманай ауданы|Құрманаймен]], солтүстік-шығыста - [[Тоцкий ауданы|Тоцкиймен]], шығыста - [[Ташла ауданы|Ташла]] аудандарымен шектеседі. Аумақтың ауданы — 5055 км² құрайды. Солтүстіктен оңтүстікке қарай ең үлкен ұзындық — 87 км, батыстан шығысқа қарай — 108 км құрайды. == Тарихы == Аудан 1928 жылы маусымда [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамында [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] ішінде Тёплов (орталығы - Тёпловка ауылы) болып құрылды. 1934 жылы 7 желтоқсанда ауданның көп бөлігі Қазақ АКСР-інен Орынбор облысына берілді. 1962 жылы 21 мамырда Первомайск болып өзгертілді (орталығы Первомайский ауылына көшірілді). == Тұрғындары == [[Санат:Орынбор облысының Первомайск ауданы]] etccv2m1ottkzvf8k8036lcdgp4lq2w 3063915 3063912 2022-08-24T21:43:32Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Ресей}} |Қазақша атауы = Первомай ауданы |Шынайы атауы = {{lang-ru|Первомайский район}} |Суреті = Назаровские сосны.jpg |Сурет атауы = |Елтаңба = Coat of Arms of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Ту = Flag of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Ресей |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 50|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 51|lon_min = 30|lon_sec = 00 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = аудан/муниципалды аудан |Кіреді = [[Орынбор облысы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 15 муниципалды құрылым |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Первомайский (Первомайск ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[1928 жыл|1928]] |Таратылған уақыты = |Басшысы = Щетинин Сергей Семенович |Басшының түрі = Аудан басшысы |Басшысы2 = Бикасов Николай Александрович |Басшының түрі2 = Депутаттар кеңесінің төрағасы |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 24 275 |Санақ жылы = 2017 |Пайызы = 1,25 |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = 4,8 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = орыстар — 66,9 %, қазақтар — 23,4 %, татарлар — 2,9 %, мордвалар — 2,2 %, украиндар — 1,5 % |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 5055,17 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Pervomaysky District, within Orenburg Oblast.png |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = 35348 |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = https://pervomay.orb.ru/ |Сайт тілі = ru |Commons санаты = Pervomaysky District, Orenburg Oblast |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Первомай ауданы''' ({{lang-ru|Первомайский район}}) — [[Ресей|Ресейдің]] [[Орынбор облысы|Орынбор облысындағы]] әкімшілік-аумақтық бірлік (аудан) және муниципалды құрылым (муниципалды аудан). Әкімшілік орталығы — [[Первомайский (Первомай ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы. == Географиясы == Первомайск ауданы Орынбор облысының оңтүстік-батысында орналасқан және: оңтүстігінде - Қазақстан Республикасымен, батысында - [[Самара облысы|Самара облысымен]], оңтүстік-батысында - [[Саратов облысы|Саратов облысымен]], солтүстігінде - [[Құрманай ауданы|Құрманаймен]], солтүстік-шығыста - [[Тоцкий ауданы|Тоцкиймен]], шығыста - [[Ташла ауданы|Ташла]] аудандарымен шектеседі. Аумақтың ауданы — 5055 км² құрайды. Солтүстіктен оңтүстікке қарай ең үлкен ұзындық — 87 км, батыстан шығысқа қарай — 108 км құрайды. == Тарихы == Аудан 1928 жылы маусымда [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамында [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] ішінде Тёплов (орталығы - Тёпловка ауылы) болып құрылды. 1934 жылы 7 желтоқсанда ауданның көп бөлігі Қазақ АКСР-інен Орынбор облысына берілді. 1962 жылы 21 мамырда Первомайск болып өзгертілді (орталығы Первомайский ауылына көшірілді). == Тұрғындары == [[Санат:Орынбор облысының Первомайск ауданы]] o53mdkefb8vnfpiec5mjfe0lzyoomit 3063916 3063915 2022-08-24T21:43:48Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Ресей}} |Қазақша атауы = Первомай ауданы |Шынайы атауы = {{lang-ru|Первомайский район}} |Суреті = Назаровские сосны.jpg |Сурет атауы = |Елтаңба = Coat of Arms of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Ту = Flag of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Ресей |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 50|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 51|lon_min = 30|lon_sec = 00 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = аудан/муниципалды аудан |Кіреді = [[Орынбор облысы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 15 муниципалды құрылым |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Первомайский (Первомай ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[1928 жыл|1928]] |Таратылған уақыты = |Басшысы = Щетинин Сергей Семенович |Басшының түрі = Аудан басшысы |Басшысы2 = Бикасов Николай Александрович |Басшының түрі2 = Депутаттар кеңесінің төрағасы |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 24 275 |Санақ жылы = 2017 |Пайызы = 1,25 |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = 4,8 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = орыстар — 66,9 %, қазақтар — 23,4 %, татарлар — 2,9 %, мордвалар — 2,2 %, украиндар — 1,5 % |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 5055,17 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Pervomaysky District, within Orenburg Oblast.png |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = 35348 |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = https://pervomay.orb.ru/ |Сайт тілі = ru |Commons санаты = Pervomaysky District, Orenburg Oblast |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Первомай ауданы''' ({{lang-ru|Первомайский район}}) — [[Ресей|Ресейдің]] [[Орынбор облысы|Орынбор облысындағы]] әкімшілік-аумақтық бірлік (аудан) және муниципалды құрылым (муниципалды аудан). Әкімшілік орталығы — [[Первомайский (Первомай ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы. == Географиясы == Первомайск ауданы Орынбор облысының оңтүстік-батысында орналасқан және: оңтүстігінде - Қазақстан Республикасымен, батысында - [[Самара облысы|Самара облысымен]], оңтүстік-батысында - [[Саратов облысы|Саратов облысымен]], солтүстігінде - [[Құрманай ауданы|Құрманаймен]], солтүстік-шығыста - [[Тоцкий ауданы|Тоцкиймен]], шығыста - [[Ташла ауданы|Ташла]] аудандарымен шектеседі. Аумақтың ауданы — 5055 км² құрайды. Солтүстіктен оңтүстікке қарай ең үлкен ұзындық — 87 км, батыстан шығысқа қарай — 108 км құрайды. == Тарихы == Аудан 1928 жылы маусымда [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамында [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] ішінде Тёплов (орталығы - Тёпловка ауылы) болып құрылды. 1934 жылы 7 желтоқсанда ауданның көп бөлігі Қазақ АКСР-інен Орынбор облысына берілді. 1962 жылы 21 мамырда Первомайск болып өзгертілді (орталығы Первомайский ауылына көшірілді). == Тұрғындары == [[Санат:Орынбор облысының Первомайск ауданы]] dxux8s1cc6n8t25uiob0m1qv0g4l0z8 3063917 3063916 2022-08-24T21:44:08Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиясы */ wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Ресей}} |Қазақша атауы = Первомай ауданы |Шынайы атауы = {{lang-ru|Первомайский район}} |Суреті = Назаровские сосны.jpg |Сурет атауы = |Елтаңба = Coat of Arms of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Ту = Flag of Pervomaisky rayon (Orenburg oblast).png |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Ресей |lat_dir = N|lat_deg = 51|lat_min = 50|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 51|lon_min = 30|lon_sec = 00 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = аудан/муниципалды аудан |Кіреді = [[Орынбор облысы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = 15 муниципалды құрылым |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Первомайский (Первомай ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[1928 жыл|1928]] |Таратылған уақыты = |Басшысы = Щетинин Сергей Семенович |Басшының түрі = Аудан басшысы |Басшысы2 = Бикасов Николай Александрович |Басшының түрі2 = Депутаттар кеңесінің төрағасы |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 24 275 |Санақ жылы = 2017 |Пайызы = 1,25 |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = 4,8 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = орыстар — 66,9 %, қазақтар — 23,4 %, татарлар — 2,9 %, мордвалар — 2,2 %, украиндар — 1,5 % |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 5055,17 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Pervomaysky District, within Orenburg Oblast.png |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = 35348 |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = https://pervomay.orb.ru/ |Сайт тілі = ru |Commons санаты = Pervomaysky District, Orenburg Oblast |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Первомай ауданы''' ({{lang-ru|Первомайский район}}) — [[Ресей|Ресейдің]] [[Орынбор облысы|Орынбор облысындағы]] әкімшілік-аумақтық бірлік (аудан) және муниципалды құрылым (муниципалды аудан). Әкімшілік орталығы — [[Первомайский (Первомай ауданы, Орынбор облысы)|Первомайский]] ауылы. == Географиясы == Первомай ауданы Орынбор облысының оңтүстік-батысында орналасқан және: оңтүстігінде - Қазақстан Республикасымен, батысында - [[Самара облысы|Самара облысымен]], оңтүстік-батысында - [[Саратов облысы|Саратов облысымен]], солтүстігінде - [[Құрманай ауданы|Құрманаймен]], солтүстік-шығыста - [[Тоцкий ауданы|Тоцкиймен]], шығыста - [[Ташла ауданы|Ташла]] аудандарымен шектеседі. Аумақтың ауданы — 5055 км² құрайды. Солтүстіктен оңтүстікке қарай ең үлкен ұзындық — 87 км, батыстан шығысқа қарай — 108 км құрайды. == Тарихы == Аудан 1928 жылы маусымда [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамында [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] ішінде Тёплов (орталығы - Тёпловка ауылы) болып құрылды. 1934 жылы 7 желтоқсанда ауданның көп бөлігі Қазақ АКСР-інен Орынбор облысына берілді. 1962 жылы 21 мамырда Первомайск болып өзгертілді (орталығы Первомайский ауылына көшірілді). == Тұрғындары == [[Санат:Орынбор облысының Первомайск ауданы]] 37hem7qzt09wthln3pujsz12by8abse Шарон (өзен) 0 664750 3063947 2936213 2022-08-25T03:32:34Z Нұрлан Рахымжанов 20937 «[[Санат:Атырау облысы өзендері|Атырау облысы өзендері]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы = Шарон өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 40 (тармақтарымен қоса - 140) |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = |сағасы = |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = |m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = |еңістігі = |ел = [[Қазақстан]] |аймақ = [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ның оңтүстік-батыс бөлігі. |ортаққордағы санаты = }} {{мағына|Шарон}} '''Шарон''' (Шарын) — [[Атырау облысы]]ның [[Құрманғазы ауданы]]ндағы өзен. [[Қиғаш (өзен)|Қиғаштың]] тармағы. Ұзындығы 40 км-ге жуық. [[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай ауылынан]] кейін өзен бірнеше тармақтарға (Көкарна және т.б.) бөлінеді. Тармақтармен қоса есептегенде ұзындығы шамамен 140 км. Өзен суы ендік бағытпен ағып, [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылына дейін жетеді. Халқы тығыз қоныстанған [[Құрманғазы ауданы|аудан]] өңірін сумен қамтамасыз етеді. Жағалауында қамыс, құрақ өскен, суында балығы мол. Жыл құстары паналап, ұя салады<ref>[http://kazneb.kz/bookView/view/?brId=1592947&simple=true&lang=kk# ҚҰРМАНҒАЗЫ АУДАНЫ. Шежіре, — Алматы: «Арыс» баспасы, 2008. — 312 бет — 16 бет түрлі-түсті суретті жапсырма. 246-бет]</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Еділ су алабы өңірі өзендері]] [[Санат:Құрманғазы ауданы өзендері]] 0i52kj125uin09p57zpiscrve6iylsa Патша Артурдың сарайындағы Коннектикуттан шыққан янки 0 673512 3063812 2944190 2022-08-24T16:21:08Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Патша Артурдың сарайындағы Коннектикуттан шыққан янки |Шынайы атауы = A Connecticut Yankee in King Arthur's Court |Сурет = Connecticut_Yankee4_new.jpg |Сурет сипаттамасы = |Жанр = роман |Авторы = [[Марк Твен]] |Түпнұсқа тілі = ағылшын тілі |Жазылды = |Жариялануы = 1889 ж. |Жеке басылым= |Баспа = |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''«Патша Артурдың сарайындағы Коннектикуттан шыққан янки»''' — америкалық жазушы [[Марк Твен]]нің [[сатира]]лық әрі [[фантастика]]лық романы. Бұл роман — уақыт бойымен саяхаттаған кейіпкер туралы алғашқы шығармалардың бірі ([[Герберт Уэллс]]тің [[Уақыт машинасы (роман)|«Уақыт машинасы»]] романынан алты жыл бұрын жазылған). Мұнда [[монархия]] мен [[Феодализм|феодалистік]] дәстүрлер сынға алынып, олардың мешеулігі мысқылданады. == Шығарма желісі == XIX ғасырдың соңында [[Коннектикут]] штатында өмір сүрген бір [[янки]] төбелесте басынан жарақат алып, есінен танып қалады. Ал оянғанда, ол британдық [[Патша Артур]]дың заманына (VI ғасырға) түсіп қалғанын байқайды. Өткен заманның жұрты оны сиқыршы деп санай бастайды, ал ол осы елге өз дәуірінің жаңалықтарын енгізе бастайды. Бірақ бұнысы рыцарьлар мен шіркеу адамдарының шамына тиеді екен. == Экрандалуы == * 1921 жылы осы аттас дыбыссыз фильм түсірілген еді. * 1931 жылы «Коннектикуттан шыққан янки» деген дыбысты фильм шықты. * 1949 жылы фильм-мюзикл шықты. * 1960 жылы телевизиялық нұсқа шықты. * 1979 жылы Walt Disney «Unidentified Flying Oddball» фильмін шығарады (оның басқаша атауы: «Патша Артурдың сарайындағы ғарышкер»). * 1988 жылы КСРО-да «Патша Артур сарайындағы янкидің жаңа хикаялары» деген фильм шығады. * 1995 жылы «A Kid in King Arthur's Court» фильмі шығады, оны да Walt Disney компаниясы шығарған. Одан басқа да фильмдер осы романның негізінде түсірілді. {{commons|Category:A Connecticut Yankee in King Arthur's Court|Патша Артурдың сарайындағы Коннектикуттан шыққан янки}} == Сілтемелер == * [https://standardebooks.org/ebooks/mark-twain/a-connecticut-yankee-in-king-arthurs-court/text/single-page Роман] Standard Ebooks сайтында {{Марк Твен}} [[Санат:Марк Твеннің шығармалары]] ree4pf373d8b150hcrq5i2chydzo05o Жоба:Инкубатор/Пацифик символы 102 677976 3063942 2989337 2022-08-25T00:15:36Z Kwamikagami 6854 /* Пацифик суретті */ wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Пацифик символы''' - бейбітшіліктің, қарусызданудың, соғысқа қарсы және ядролық қаруға қарсы қозғалыстың халықаралық символы. Бұл белгі бастапқыда ядролық қарусыздану үшін британдық қозғалыс үшін жасалған. [[1958]] жылы [[21 ақпан]]да кәсіби британдық суретші және дизайнер Джеральд Холтом әзірлеген және аяқтаған марш Атом соғысына қарсы тікелей әрекет комитетінің шеруі үшін. Шеру [[4 сәуір]]де [[Лондон|Лондондағы]] Трафальгар алаңынан Англиядағы Олдермастондағы Атомдық қаруды зерттеу кеңсесіне дейін өтуі керек еді<ref>http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1725969,00.html|title=A Piece of Our Time|publisher=[[Time]]|accessdate=2015-11-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/65qkyQu6p?url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1725969,00.html|archivedate=2012-03-01|deadlink=no}}</ref>. Осыдан кейін рәмізді Ядролық қарусыздандыру қозғалысы (CND) қабылдады және 1960 жылдары сол кездегі соғысқа қарсы қозғалыс пен қарсы мәдениеттің халықаралық эмблемасына айналды. == Пацифик суретті == Белгі N және D семафорлық сигналдарының тіркесімі болып табылады, бұл «ядролық қарусыздану» дегенді білдіреді Семафор алфавитінде N әрпі инверттелген V түрінде екі жалауша ұстау арқылы, ал D әрпі бір жалаушаны жоғары, екіншісін төмен бағыттау арқылы жіберіледі. Бір-біріне салынған бұл екі сигнал бейбітшілік белгісінің пішінін құрайды. CND бірінші ресми нұсқасында сызықтар ортасынан кеңейіп, белгі қара түсті ақ түсті. <ref name=CNDlogo>{{cite web|url=https://cnduk.org/the-cnd-logo/|title=The CND logo|publisher=Campaign for Nuclear Disarmament|accessdate=2018-07-31|archiveurl=https://www.webcitation.org/65qkz87Hh?url=http://www.cnduk.org/index.php?option=com_content|archivedate=2012-03-01|deadlink=no}}</ref> Кейінірек Холтом "[https://peacenews.info Peace News]" журналының редакторы Хью Брокқа идеяның шығу тегі туралы толығырақ түсіндіріп жазды: [[Сурет:Peace symbol (fixed width).svg|нобай|Пацифик символы]] ''Мен үмітсіз болдым. Терең үмітсіздік. Мен өзімді, үмітсіз, қолдарын төмен түсіріп, екі жаққа созған адамды, Гойяға атушылардың алдында тұрған шаруа сияқты бейнеледім. Сызбаны бір сызыққа формальды етіп, шеңбер жасап тұрдым.'' «Тынық мұхиты» белгісінің тағы бір ықтимал мағынасы адамзат бірлігінің символы ретінде барлық жолдардың бірігуі болуы мүмкін. Бұл таңбаны көгершін табанының ізі ретінде түсіндіру де бар. Бейбітшілік белгісі алғаш рет Америка Құрама Штаттарында 1958 жылы Альберт Бигелоу өзінің бейбіт жалауымен безендірілген шағын қайығымен ядролық сынақ алаңына жүзіп кеткеннен кейін белгілі болды. Таңбасы бар төсбелгіні Америкаға 1960 жылы Чикаго университетінің студенті Филип Альтбек әкелген, ол [[Англия|Англияға]] Студенттер бейбітшілік одағының (SPU) делегаты ретінде ағылшын бейбітшілік белсенділерімен кездесуге барған. Олтбэк "тауықтың ізі" бар белгішелер пакетін сатып алып, Чикагоға алып келді, онда ол SPU-ны белгішелерді қайта басып шығаруға және белгіні өзінің эмблемасы ретінде пайдалануға көндірді. Келесі төрт жыл ішінде SPU жатақханаларда мыңдаған белгішелерді басып шығарды және сатты. 1960 жылдардың аяғында бейбітшілік белгісі соғысқа қарсы қабылданған Халықаралық символға айналды. <ref>http://peacesymbol.com</ref> ''Менің өмірбаянымның ең қызықты және әйгілі фактісі-мен Америка Құрама Штаттарына бейбітшілік символын ("пацифик" немесе "Бейбітшілік кресті" белгісі) әкелген адам болдым. Оны 1958 жылғы "Бейбітшілік наурызына" арнайы ағылшын кәсіби суретшісі Джералд Холт ойлап тапқан, мен Англияға сапардан кейін жолдастарымды оны біздің ұйымның символы ретінде пайдалануға көндірдім, содан кейін ол Вьетнам соғысына қарсы күрестің символына және бейбітшіліктің символына айналды.'' [[Юникод|Юникодта]] бейбітшілік белгісі U + 262e: ☮ , сондықтан HTML-де &#x262e; немесе &#9774; ретінде бейнеленуі мүмкін. Дегенмен, браузерде оны бейнелеу үшін тиісті қаріп болмауы мүмкін. CND белгісінің түпнұсқа бейнесі Англиядағы Бейбітшілік мұражайында сақталған, онда нақты көшірме көпшілік назарына ұсынылады.<ref>{{cite web|url=http://www.peacemuseum.org.uk/|title=The Peace Museum, Bradford|publisher=The Peace Museum|accessdate=2015-11-09}}</ref> == Пацифик туралы қызықты деректер == 1973 жылы [[Оңтүстік Африка Республикасы|Оңтүстік Африка]] үкіметі [[Апартеид|апартеида]] қарсыластардың көмегімен символды пайдалануына тыйым салуға тырысты <ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/magazine/7292252.stm "World's best-known protest symbol turns 50"] {{webarchive|url=https://www.webcitation.org/66x0gMLcT?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/7292252.stm|date=15 April 2012}}. ''[[BBC News Magazine]]'', 20 March 2008</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} fq8bzxkkuohgk1leh5rckhjxni98c0e Үлгі:Әлем халықтары 10 680664 3063957 3063072 2022-08-25T04:00:13Z Мағыпар 100137 үлгі, нақтылау wikitext text/x-wiki {{Навигациялық кесте | аты = Әлем халықтары | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | тақырып = [[Әлем халықтарының тізімі|Әлем халықтары]] | бөлім1 = [[Азия]] халықтары | тізім1 = [[Абунгтер]] • [[Айндар]] • [[Алас (халық)|Алас]] • [[Алоро-Пантар халықтары]] • [[Алорлар]] • [[Алтайлықтар]] • [[Алундар]] • [[Алюторлар]] • [[Амбелаундар]] • [[Амбон-Тимор халықтары]] • [[Амбондықтар]] • [[Андамандықтар]] • [[Апайо]] • [[Апатани]] • [[Арабтар]] • [[Армяндар]] • [[Ассамдықтар]] • [[Ассириялықтар]] • [[Асуралар]] • [[Ауғандықтар]] • [[Афридилер]] • [[Ачандар]] • [[Ачех]] • [[Аэталар]] • [[Әзірбайжандар]] • [[Багоболар]] • [[Бадагалар]] • [[Баджолар]] • [[Бадуйлар]] • [[Бай (халық)|Бай]] • [[Байга (халық)|Байга]] • [[Балантак]] • [[Балиліктер]] • [[Балти]] • [[Банар]] • [[Банджарлар]] • [[Баоань]] • [[Бартангтар]] • [[Батиндер]] • [[Батуаса]] • [[Бахрейндіктер]] • [[Бахтиарлар]] • [[Белудждер]] • [[Бенгалдықтар]] • [[Бесая]] • [[Биак]] • [[Бикол (халық)|Бикол]] • [[Билаан]] • [[Бима-Сумбан халықтары]] • [[Бирхорлар]] • [[Бихарлықтар]] • [[Болаанг-монгондоу]] • [[Бонток]] • [[Брагуи]] • [[Бру]] • [[Бугистер]] • [[Буи]] • [[Буид (халық)|Буид]] • [[Букиднон]] • [[Булан]] • [[Бунак]] • [[Бунгку]] • [[Буриш]] • [[Буруандар]] • [[Бутунг]] • [[Буряттар]] • [[Бхилдер]] • [[Бхумидж]] • [[Ва]] • [[Вандамен]] • [[Варопен]] • [[Ватубелдер]] • [[Вахандар]] • [[Веддалар]] • [[Вемал (халық)|Вемал]] • [[Ветарлар]] • [[Висайя]] • [[Вьетнамдықтар]] • [[Вьеттер]] • [[Гадаба]] • [[Гаддандар]] • [[Гайо]] • [[Галела]] • [[Галештер]] • [[Гаошань]] • [[Гаро (халық)|Гаро]] • [[Гилзай]] • [[Гиляндар]] • [[Гондтар]] • [[Горонтало]] • [[Грузиндер]] • [[Гуджар]] • [[Гуджараттар]] • [[Гурунг]] • [[Гэлао]] • [[Дархаттар]] • [[Даур]] • [[Дафла]] • [[Даяктар]] • [[Дан (халық)]] • [[Дербеттер]] • [[Джакун]] • [[Джат]] • [[Джарава (халық)|Джарава]] • [[Джемшид]] • [[Джуанг]] • [[Догра]] • [[Долғандар]] • [[Донголар]] • [[Друкпа]] • [[Дулун]] • [[Дұң ұлты]] • [[Дүңгендер]] • [[Дунсян]] • [[Еврейлер]] • [[Жапондар]] • [[Захчиндер]] • [[Зярай]] • [[Ибандар]] • [[Иватандар]] • [[Инибалои]] • [[Иорданиялықтар]] • [[Ирактықтар]] • [[Ирула]] • [[Ителмендер]] • [[Ифугао]] • [[Ицзу]] • [[Ишкашымдықтар]] • [[Йемендіктер]] • [[Кадазан]] • [[Кайелдер]] • [[Калинга]] • [[Канканай]] • [[Каннара]] • [[Капауку]] • [[Карендер]] • [[Катарлықтар]] • [[Катулар]] • [[Качарлар]] • [[Качиндер]] • [[Кашмирліктер]] • [[Каялар]] • [[Каян]] • [[Кей халқы]] • [[Келабиттер]] • [[Кемактар]] • [[Керинчилер]] • [[Кеттер]] • [[Клемантан]] • [[Кодагу]] • [[Конкандар]] • [[Корейлер]] • [[Корку]] • [[Коряктар]] • [[Кота]] • [[Кубу]] • [[Куи]] • [[Кулу]] • [[Күрдтер]] • [[Курумба]] • [[Кусунда]] • [[Кхамти]] • [[Кханг]] • [[Кхаси]] • [[Кхмерлер]] • [[Кхму]] • [[Кхо]] • [[Кхонд]] • [[Қажарлар]] • [[Қазақтар]] • [[Қалмақтар]] • [[Қарақалпақтар]] • [[Қытайлар]] • [[Қырғыздар]] • [[Ладакхи]] • [[Лактар]] • [[Ламахолот]] • [[Ламет]] • [[Лао]] • [[Лати]] • [[Лахалар]] • [[Лаху]] • [[Лепча]] • [[Летилер]] • [[Лимбу]] • [[Лио]] • [[Лису]] • [[Лобалар]] • [[Лоинанг]] • [[Лубу]] • [[Лы]] • [[Ма]] • [[Мааньян]] • [[Магарлар]] • [[Магинданао]] • [[Мадурлар]] • [[Макасар]] • [[Малайлар]] • [[Малаяли]] • [[Малер]] • [[Мальдивтер]] • [[Мамак]] • [[Манг]] • [[Манггараи]] • [[Мангиан]] • [[Мандайя]] • [[Мандар]] • [[Манипури]] • [[Манобо]] • [[Мансилер]] • [[Манусела]] • [[Маньчжурлар]] • [[Маонань]] • [[Маранао]] • [[Маратхи]] • [[Маринд-Аним]] • [[Маронене]] • [[Меланау]] • [[Ментавайлар]] • [[Месхетин түріктері]] • [[Мизо]] • [[Микир]] • [[Минангкабау]] • [[Минахас]] • [[Мнонг]] • [[Моголдар]] • [[Моңғолдар]] • [[Монгорлар]] • [[Мондар]] • [[Мулао]] • [[Муна]] • [[Мундалар]] • [[Мунжандар]] • [[Мыонг]] • [[Мэньба]] • [[Мяо]] • [[Нага]] • [[Наге]] • [[Нанайлар]] • [[Наси]] • [[Нгада]] • [[Нгаджу]] • [[Нганасандар]] • [[Ндау]] • [[Неварлар]] • [[Негидалдар]] • [[Ненецтер]] • [[Непалдықтар]] • [[Ниастар]] • [[Нивхтар]] • [[Никобарлар]] • [[Ну]] • [[Нунг]] • [[Нұрыстандықтар]] • [[Ойраттар]] • [[Омандықтар]] • [[Ониндер]] • [[Ораондар]] • [[Ориялар]] • [[Ороктар]] • [[Орочтар]] • [[Орочондар]] • [[Отданум]] • [[Өзбектер]] • [[Палавеньо]] • [[Палаунг]] • [[Палестиналық арабтар|Плестиналықтар]] • [[Памир халқы]] • [[Пампанган]] • [[Пангасинан ]] • [[Пенджабдықтар]] • [[Парсылар]] • [[Пасемах]] • [[Пахарилер]] • [[Пашаи]] • [[Пуми]] • [[Пунан]] • [[Реюньондар]] • [[Ротиандықтар]] •[[Савара]] • [[Саларлар]] • [[Самаль]] • [[Самбал]] • [[Сангирлер]] • [[Санзиу]] • [[Санталдар]] • [[Сантяй]] • [[Сасактар]] • [[Саудиялықтар]] • [[Сахалар]] • [[Солтүстік Халмахер халықтары]] • [[Седанг]] • [[Сейшелдіктер]] • [[Селькуптар]] • [[Семангтар]] • [[Сеноилар]] • [[Сибо]] •[[Сикка]] • [[Сикхи]] • [[Сингалдар]] • [[Синдхи]] • [[Синьмун]] • [[Сириялықтар]] • [[Сихуле]] • [[Срэ]] • [[Стиенг]] • [[Суай]] • [[Субанон]] • [[Суи]] • [[Сула]] • [[Сулу]] • [[Сумбавтар]] • [[Сумбандар]] • [[Сунварлар]] • [[Сундтар]] • [[Тагакаоло]] • [[Тагал]] • [[Тагбануа]] • [[Тәжіктер]] • [[Тай]] • [[Таи (Вьетнам)]] • [[Таймендер]] • [[Талыштар]] • [[Тамангилер]] • [[Тамилдер]] • [[Тамангилер]] • [[Таойлар]] • [[Таттар]] • [[Теймури]] • [[Теленгиттер]] • [[Телеуіттер]] • [[Телугулер]] • [[Тенгерлер]] • [[Тернатандар]] • [[Тетумдер]] • [[Тёро]] • [[Тибеттіктер]] • [[Тидорлықтар]] • [[Тингиан]] • [[Типпера]] • [[Тит]] • [[Тоала]] • [[Тобело]] • [[Тогутил]] • [[Тода]] • [[Томини]] • [[Тораджи]] • [[Торгуттар]] • [[Тофалар]] • [[Тулу]] • [[Тубалар]] • [[Туцзя]] • [[Түріктер]] • [[Түрікмендер]] • [[Тхай]] • [[Тхакали]] • [[Тхару]] • [[Тхо]] • [[Тывалар]] • [[Тям]] • [[Удиндер]] • [[Узумчиндер]] • [[Урали]] • [[Ұйғырлар]] • [[Үдэгей]] • [[Филиппиндіктер]] • [[Фирузкухтер]] • [[Хаву]] • [[Хазарлар (Ауғанстан)|Хазарлар]] • [[Хакастар]] • [[Халха]] • [[Хамнигандар]] • [[Хандар]] • [[Ханты]] • [[Хелонги]] • [[Хиндустандықтар]] • [[Хо]] • [[Хотогойттар]] • [[Хошуттар]] • [[Хрэ]] • [[Хуэй]] • [[Хиналугтар]] • [[Хэчжэ]] • [[Цахуры]] • [[Цзино]] • [[Цзяжун]] • [[Цян]] • [[Чакма]] • [[Чантель]] • [[Аймақ (Ауғанстан)|Чараймактар]] • [[Чахарлар]] • [[Чепанг]] • [[Чжуан]] • [[Чин]] • [[Чувандар]] • [[Чукчалар]] • [[Чуру]] • [[Шан]] • [[Шахсевендер]] • [[Шерпа]] • [[Шина]] • [[Шорлар]] • [[Шугнандар]] • [[Шуй]] • [[Шұлымдар]] • [[Шэ]] • [[Эвенкілер]] • [[Эвендер]] • [[Эде (халық)|Эде]] • [[Эйну]] •м[[Энггандар]] • [[Энде]] • [[Энцы]] • [[Эстондар]] • [[Юан]] • [[Юйгу]] • [[Юкагирлер]] • [[Юте]] • [[Ючи]] • [[Явалықтар]] • [[Ягнобилер]] • [[Язгулям (халық)|Язгулям]] • [[Яо]] • [[Яунде]] | бөлім2 = [[Африка]] халықтары | тізім2 = [[Ағаулар]] • [[Адангмелер]] • [[Акандар]] • [[Аквапимдер]] • [[Алжирлықтар]] • [[Алурлар]] • [[Амбунду]] • [[Амхаралар]] • [[Ангас]] • [[Англоафрикалықтар]] • [[Ануак]] • [[Аргоббалар]] • [[Данакиль|Афарлар]] • [[Африканерлер]] • [[Ачемдер]] • [[Ачоли]] • [[Ашантилар]] • [[Ашантилар]] • [[Багалар]] • [[Багирмилер]] • [[Баделер]] • [[Бадуйлар]] • [[Бакве]] • [[Баланте]] • [[Бамбара]] • [[Бамилеке]] • [[Бамум]] • [[Бангилер]] • [[Банда (халық)|Банда]] • [[Банди]] • [[Бантулар]] • [[Барбалар]] • [[Бари (Африка)]] • [[Басалар]] • [[Бассарлар]] • [[Батақтар]] • [[Бауле]] • [[Беджа]] • [[Бемба]] • [[Бена]] • [[Берберлер]] • [[Берберлер]] • [[Берберлер]] • [[Бете]] • [[Биафада]] • [[Бидього]] • [[Бини (халық)|Бини]] • [[Биралар]] • [[Биром]] • [[Бисалар]] • [[Боа]] • [[Бобо]] • [[Бозо]] • [[Боки]] • [[Болева]] • [[Бонголар]] • [[Бони]] • [[Буби]] • [[Буллом]] • [[Буралар]] • [[Бурун]] • [[Буса]] • [[Бутунг]] • [[Бушмендер]] • [[Ваи]] • [[Вала]] • [[Венда]] • [[Видекум]] • [[Волоф]] • [[Вуте]] • [[Га (халық)|Га]] • [[Гандалар]] • [[Гбайя]] • [[Гбари]] • [[Гвере]] • [[Герелер]] • [[Гереро]] • [[Гибралтарлықтар]] • [[Гимирра]] • [[Гишу]] • [[Гого]] • [[Гола]] • [[Гонга (халық)|Гонга]] • [[Гонжа]] • [[Грустар]] • [[Гуан]] • [[Гураге]] • [[Гурма]] • [[Гусилер]] • [[Дагари]] • [[Даго]] • [[Дагомба]] • [[Дамара]] • [[Дани]] • [[Дасанеч]] • [[Джагга]] • [[Джанджэро]] • [[Джерава]] • [[Джукун]] • [[Диалонке]] • [[Динка]] • [[Диола]] • [[Догон]] • [[Дуала]] • [[Дюла]] • [[Загава]] • [[Занде]] • [[Зарамо]] • [[Зенага]] • [[Зулу]] • [[Ибибио]] • [[Ивбиосакон]] • [[Игала]] • [[Игбира]] • [[Игбо]] • [[Иджо]] • [[Идома]] • [[Ила (халық)|Ила]] • [[Илоктар]] • [[Инеме]] • [[Ираку]] • [[Ирамба]] • [[Итсекири]] • [[Ишан]] • [[Йеен]] • [[Йорубалар]] • [[Кабилдер]] • [[Кабовердтер]] • [[Кабие]] • [[Каколе]] • [[Календжин]] • [[Камба]] • [[Камбари]] • [[Карамоджонг]] • [[Каре]] • [[Катаб]] • [[Кваву]] • [[Квени]] • [[Кемант]] • [[Кикуйю]] • [[Кинга]] • [[Кисси ]] • [[Коалиб]] • [[Комолар]] • [[Баконго|Конго]] • [[Конзо]] • [[Конкомба]] • [[Коно]] • [[Консо]] • [[Кордофандар]] • [[Коса]] • [[Котоко]] • [[Кпелле]] • [[Креолдар]] • [[Кру (халық)|Кру]] • [[Кубалықтар]] • [[Кувейттіктер]] • [[Куки]] • [[Куланго]] • [[Кунама]] • [[Куранко]] • [[Куриа]] • [[Кусаси]] • [[Кушиттер]] • [[Ланго]] • [[Ландума]] • [[Либериялықтар]] • [[Ливиялықтар]] • [[Лимба]] • [[Лоби]] • [[Лози]] • [[Лома]] • [[Лотуко]] • [[Луба]] • [[Лундалар]] • [[Луо]] • [[Лур]] • [[Лухя]] • [[Лучази]] • [[Луэна]] • [[Маба]] • [[Маврикийлер]] • [[Маврлар]] • [[Мазендерандар]] • [[Мака]] • [[Маконде]] • [[Макуа]] • [[Малагасилер]] • [[Малинке]] • [[Мампрустер]] • [[Мандара]] • [[Манджак]] • [[Мандинго]] • [[Мандинка]] • [[Мано]] • [[Марги]] • [[Мароккалықтар]] • [[Маса]] • [[Масаи]] • [[Матабеле]] • [[Мба]] • [[Мбете]] • [[Мбоши]] • [[Мбунда]] • [[Менде]] • [[Мерулер]] • [[Миджикенда]] • [[Моба]] • [[Монго]] • [[Мори]] • [[Моро]] • [[Моси]] • [[Мпонгве]] • [[Муби]] • [[Мумуйе]] • [[Мурле]] • [[Набдам]] • [[Налу]] • [[Нанайлар]] • [[Нанкансе]] • [[Нанумба]] • [[Нгбанди]] • [[Нгонилер]] • [[Нгунди]] • [[Нзима]] • [[Нилоттар]] • [[Нубиялықтар]] • [[Нупе]] • [[Нуэр]] • [[Нуэр]] • [[Ньоро]] • [[Ньямвези]] • [[Ньянколе]] • [[Ньятуру]] • [[Овамбо]] • [[Овимбунду]] • [[Огони]] • [[Огони]] • [[Омето]] • [[Оромо]] • [[Педи]] • [[Пигмеи]] • [[Пуну]] • [[Рега]] • [[Руанда (ньяруанда)]] • [[Рунди]] • [[Саката]] • [[Само]] • [[Самуко]] • [[Сандаве]] • [[Сантомилер]] • [[Сара (халық)|Сара]] • [[Сахо]] • [[Свазилер]] • [[Сенуфо]] • [[Сере-мунду]] • [[Серер]] • [[Сидамо]] • [[Сисала]] • [[Собо]] • [[Сога]] • [[Сомалиліктер]] • [[Сомбалар]] • [[Сонгайлар]] • [[Сонинке]] • [[Суахилилер]] • [[Суба]] • [[Судандықтар]] • [[Сукума]] • [[Сусу]] • [[Суто]] • [[Таита]] • [[Талленси]] • [[Теке (халық)|Теке]] • [[Тем (халық)|Тем]] • [[Темне]] • [[Тенда]] • [[Тесо]] • [[Тетела]] • [[Тив]] • [[Тиграи]] • [[Тигре]] • [[Тикар]] • [[Торолар]] • [[Тсаанги]] • [[Тсвана]] • [[Тсонга]] • [[Туареги]] • [[Тубу]] • [[Тукулер]] • [[Тунистіктер]] • [[Туркана]] • [[Ұдмұрттар]] • [[Фанг]] • [[Фанти]] • [[Фернандино]] • [[Фипа]] • [[Фон]] • [[Фульбе]] • [[Фур]] • [[Ха]] • [[Хадза]] • [[Хасонке]] • [[Хауса]] • [[Хехе]] • [[Хопи]] • [[Чамба]] • [[Чанга]] • [[Челкандар]] • [[Чига]] • [[Чокве]] • [[Шамбала]] • [[Шиллук]] • [[Шона]] • [[Эве]] • [[Экои]] • [[Этсако]] • [[Эфик]] • [[Якё]] | бөлім3 = [[Солтүстік Америка]] халықтары | тізім3 = [[Агуакатектер]] • [[Алгонкиндер]] • [[Алеуттер]] • [[Америкалықтар]] • [[Амусго]] • [[Англоканадалықтар]] • [[Антигуандар]] • [[Антильдіктер]] • [[Апачилер]] • [[Аргоббалар]] • [[Арикаралар]] • [[Ассинибоиндер]] • [[Атапасклер]] • [[Афроамерикалықтар]] • [[Ацтектер]] • [[Багамдықтар]] • [[Барбадостықтар]] • [[Белиздер]] • [[Бороро]] • [[Борука]] • [[Брибри]] • [[Вашо]] • [[Вийот]] • [[Винту]] • [[Гавайлықтар]] • [[Гаитилықтар]] • [[Гарифуна]] • [[Гватемалалықтар]] • [[Гондурастар]] • [[Гуаими]] • [[Гуатусо]] • [[Гурондар]] • [[Делаварлар]] • [[Доминикандықтар]] • [[Доминиктер]] • [[Зуни]] • [[Ирокез (тайпа)|Ирокездер]] • [[Ишили]] • [[Йокутс]] • [[Кабекар]] • [[Кайова]] • [[Какчикели]] • [[Канадалықтар]] • [[Канза]] • [[Канхобали]] • [[Квакиутл]] • [[Кикапу]] • [[Килиуа]] • [[Киче]] • [[Команчилер]] • [[Кора]] • [[Костарикалықтар]] • [[Кри]] • [[Крики]] • [[Кроу]] • [[Куапо]] • [[Куикатектер]] • [[Куна]] • [[Кэддо]] • [[Лакандондар]] • [[Луисено]] • [[Майду]] • [[Майо]] • [[Майя]] • [[Маках]] • [[Маме]] • [[Мандандар]] • [[Масатеки]] • [[Масахуа]] • [[Мексикалықтар]] • [[Меномини]] • [[Мивок]] • [[Микмаки]] • [[Михе]] • [[Миштектер]] • [[Могикандар]] • [[Мочо]] • [[Мурле]] • [[Мускоги]] • [[Навахо]] • [[Натчи]] • [[Не-персе]] • [[Никарагуалықтар]] • [[Нутка]] • [[Огони]] • [[Опата]] • [[Оседж]] • [[Отоми]] • [[Пайют]] • [[Панамалықтар]] • [[Папаго]] • [[Пауни]] • [[Пима]] • [[Пипили]] • [[Покомандар]] • [[Покомчи]] • [[Помо]] • [[Понка]] • [[Пополоктар]] • [[Пополуктар]] • [[Пуэбло]] • [[Пуэрторикандықтар]] • [[Рама]] • [[Салиш]] • [[Сальвадорлықтар]] • [[Сапотектер]] • [[Сахаптиндер]] • [[Семинолдар]] • [[Сери]] • [[Сиу]] • [[Слэйвилер]] • [[Соке]] • [[Танаина]] • [[Тараски]] • [[Тарахумара]] • [[Тепехуа]] • [[Тепехуано]] • [[Тлапанеки]] • [[Тлинкиттер]] • [[Тотонактар]] • [[Тохолабали]] • [[Уичита]] • [[Уичоли]] • [[Успантектер]] • [[Үндістер]] • [[Хайда]] • [[Хакалтектер]] • [[Хикаке]] • [[Хока]] • [[Хопи]] • [[Хуаве]] • [[Хуастектер]] • [[Хупа]] • [[Цельтали]] • [[Цимшиан]] • [[Цоцили]] • [[Цутухили]] • [[Чатиныдер]] • [[Чейенны]] • [[Чикасо]] • [[Чилкотиндер]] • [[Чинантектер]] • [[Чинук]] • [[Чипевайан]] • [[Чероки]] • [[Чоко]] • [[Чокто]] • [[Чоли]] • [[Чонтали]] • [[Чорти]] • [[Чочо]] • [[Чухи]] • [[Шайендер]] • [[Шауни]] • [[Шошондар]] • [[Эскимостар]] • [[Яки]] • [[Ямайкалықтар]] | бөлім4 = [[Оңтүстік Америка]] халықтары | тізім4 = [[Аймаралар]] • [[Алакалуфтар]] • [[Амауака]] • [[Андоке]] • [[Аравактар]] • [[Араукандар]] • [[Аргентиналықтар]] • [[Банива]] • [[Бари (Оңтүстік Америка)]] • [[Боливиялықтар]] • [[Боралар]] • [[Ботокуда]] • [[Бразилиялықтар]] • [[Вай-вай]] • [[Ваорандар]] • [[Вапишана]] • [[Варрау]] • [[Венесуэлалықтар]] • [[Гуамбиа]] • [[Гуарайю]] • [[Гуарайю]] • [[Гуато]] • [[Гуахибо]] • [[Гуахиро]] • [[Гуаяки]] • [[Итонама]] • [[Кайнганг]] • [[Кайнгуа]] • [[Кайтаггтар ]] • [[Кампа]] • [[Канела]] • [[Каража]] • [[Карибтіктер]] • [[Карихона]] • [[Кашинауа]] • [[Каяпо]] • [[Кечуа (халық)|Кечуа]] • [[Кильясинга]] • [[Коайкер]] • [[Кокама]] • [[Колумбиялықтар]] • [[Корегуахе]] • [[Кофан]] • [[Кофан]] • [[Кубео]] • [[Ленгуа]] • [[Ленка]] • [[Майоруна]] • [[Макиритаре]] • [[Макуши]] • [[Матако]] • [[Мачигенга]] • [[Мискито]] • [[Мосетене]] • [[Мохо]] • [[Мундуруку]] • [[Намбиквара]] • [[Она]] • [[Панаре]] • [[Пано]] • [[Паэс]] • [[Пемон]] • [[Перуліктер]] • [[Пиароа]] • [[Пуинаве]] • [[Рапануи]] • [[Самуко]] • [[Самуко]] • [[Сирионо]] • [[Суринамдар]] • [[Суя]] • [[Такана]] • [[Техуэльче]] • [[Тирийо]] • [[Тукано]] • [[Тукуна]] • [[Тунебо]] • [[Тупи-гуарани]] • [[Уаяна]] • [[Уитото]] • [[Уру-чипайа]] • [[Уругвайлықтар]] • [[Хакару]] • [[Хибаро]] • [[Хоти]] • [[Чама]] • [[Чибча]] • [[Чилиліктер]] • [[Чиригуано]] • [[Чулуптар]] • [[Шаванте]] • [[Шеренте]] • [[Шингуано]] • [[Эквадорлықтар]] • [[Юпа]] • [[Юракаре ]] • [[Ягандар]] • [[Яномама]] • [[Яруро]] | бөлім5 = [[Еуропа]] халықтары | тізім5 = [[Абазиндер]] • [[Абхаздар]] • [[Аварлар]] • [[Агулдер]] • [[Ағылшындар]] • [[Адыгейлер]] • [[Албандар]] • [[Андийлер]] • [[Андорралықтар]] • [[Андий-цез халықтары]] • [[Аромундар]] • [[Аршиндер]] • [[Аустриялықтар]] • [[Багулалдар]] • [[Малқарлар|Балқарлар]] • [[Баскілер]] • [[Башқұрттар]] • [[Бежтиндер]] • [[Беларустар]] • [[Бесермяне]] • [[Бұлғарлар]] • [[Босниялықтар]] • [[Ботлихтер]] • [[Бретондықтар]] • [[Валлиліктер]] • [[Валлондар]] • [[Вепстер]] • [[Вод]] • [[Галисиялықтар]] • [[Гинухтар]] • [[Годобериндер]] • [[Голландтар]] • [[Гректер]] • [[Гунзибтер]] • [[Гаэльдер]] • [[Ғағауыздар]] • [[Даргиндер]] • [[Даттықтар]] • [[Дидой]] • [[Ижорлықтар]] • [[Ингуштар]] • [[Ирландықтар]] • [[Ирландықтар]] • [[Исландиялықтар]] • [[Испандар]] • [[Италиялықтар]] • [[Кабардалар]] • [[Каратиндер]] • [[Карельдер]] • [[Каталондар]] • [[Коми-зыряндар|Коми]] • [[Коми-пермяктар]] • [[Корсикалықтар]] • [[Кряшендер]] • [[Кубачиндер]] • [[Қарайымдар]] • [[Қарақашандар]] • [[Қарашайлар]] • [[Қашқайлар]] • [[Қытайлар]] • [[Қырымшақтар]] • [[Құмықтар]] • [[Ладиндер]] • [[Латыштар]] • [[Лезгиндер]] • [[Литвандар]] • [[Ливтер]] • [[Лихтенштейндіктер]] • [[Люксембургтер]] • [[Мажарлар]] • [[Македондықтар]] • [[Мальталықтар]] • [[Марилер]] • [[Молдовандар]] • [[Монегаски]] • [[Мордвалар]] • [[Нагайбаки]] • [[Немістер]] • [[Ноғайлар]] • [[Норвегтер]] • [[Олстерлер]] • [[Орыстар]] • [[Осетиндер]] • [[Поляктар]] • [[Португалдар]] • [[Реторомандықтар]] • [[Романшилар]] • [[Румындар]] • [[Рутулдар]] • [[Саамдар]] • [[Санмариналықтар]] • [[Сардиниялықтар]] • [[Сербтер]] • [[Словактар]] • [[Словендер]] • [[Сығандар]] • [[Табасарандар]] • [[Татарлар]] • [[Тиндиндер]] • [[Кавказ түрікмендері|Трухмендер]] • [[Украиндар]] • [[Улчилер]] • [[Фарерліктер]] • [[Финдер]] • [[Фламандтықтар]] • [[Француздар]] • [[Фриздер]] • [[Фриулдар]] • [[Хваршины]] • [[Хорваттар]] • [[Чамалалдар]] • [[Черкестер]] • [[Черногориялықтар]] • [[Чехтар]] • [[Чуваштар]] • [[Шапсугтер]] • [[Шведтер]] • [[Швейцариялықтар]] • [[Шешендер]] • [[Шотландтықтар]] • [[Эльзастықтар]] | бөлім6 = [[Аустралия]] және [[Океания]] халықтары | тізім6 = [[Абеламдар]] • [[Англоаустралиялықтар]] • [[Англо Жаңазеландиялықтар]] • [[Атони]] • [[Аустралиялықтар]] • [[Бенабена]] • [[Бонгу]] • [[Канаки]] • [[Киваи]] • [[Кирибати]] • [[Косраэ]] • [[Макасаи]] • [[Мамбаилар]] • [[Мангарева]] • [[Маори]] • [[Маркиздер]] • [[Маршалдықтар]] • [[Медлпа]] • [[Меланезиялықтар]] • [[Микронезиялықтар]] • [[Наурулар]] • [[Ниуэ]] • [[Ниуэ]] • [[Папуастар]] • [[Паумоту]] •[[Питкэрндіктер]] • [[Полинезия тұрғындары мен мұхиттықтар|Полинезиялықтар]] • [[Понапе]] • [[Ротума]] • [[Самоалықтар]] • [[Таитилықтар]] • [[Токелауандықтар]] • [[Тробиандықтар]] • [[Труктер]] • [[Тубуайлар]] • [[Увеа]] • [[Фаталуку]] • [[Фиджилықтар]] • [[Форе]] • [[Футуна]] • [[Чаморро]] • [[Чимбу]] • [[Яп]] • [[Ятмул]] | бөлім7 = [[Түркілер|Түркі тілдес халықтар]] | тізім7 = [[Алтайлықтар]] • [[Әзірбайжандар]] • [[Малқарлар|Балқарлар]] • [[Башқұрттар]] • [[Ғағауыздар]] • [[Долғандар]] • [[Қаджарлар]] • [[Қазақтар]] • [[Қарайымдар]] • [[Қарақалпақтар]] • [[Қарашайлар]] • [[Қашқайлар]] • [[Қырғыздар]] • [[Қырым татарлары]] • [[Қырымшақтар]] • [[Құмықтар]] • [[Месхетин түріктері]] • [[Ноғайлар]] • [[Өзбектер]] • [[Саларлар]] • [[Сахалар]] • [[Татарлар]] • [[Теленгиттер]] • [[Телеуіттер]] • [[Тофалар]] • [[Кавказ түрікмендері|Трухмендер]] • [[Тубалар]] • [[Түріктер]] • [[Түрікмендер]] • [[Тывалар]] • [[Ұйғырлар]] • [[Хакастар]] • [[Челкандар]] • [[Чуваштар]] • [[Шорлар]] • [[Шұлымдар]] }} <noinclude>[[Санат:Навигациялық үлгілер:Халықтар|Әлем халықтары]]</noinclude> k60ttm64t9nucir0ta1yd9wxxm943ji 3063961 3063957 2022-08-25T04:09:46Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық кесте | аты = Әлем халықтары | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | тақырып = [[Әлем халықтарының тізімі|Әлем халықтары]] | бөлім1 = [[Азия]] халықтары | тізім1 = [[Абунгтер]] • [[Айндар]] • [[Алас (халық)|Алас]] • [[Алоро-Пантар халықтары]] • [[Алорлар]] • [[Алтайлықтар]] • [[Алундар]] • [[Алюторлар]] • [[Амбелаундар]] • [[Амбон-Тимор халықтары]] • [[Амбондықтар]] • [[Андамандықтар]] • [[Апайо]] • [[Апатани]] • [[Арабтар]] • [[Армяндар]] • [[Ассамдықтар]] • [[Ассириялықтар]] • [[Асуралар]] • [[Ауғандықтар]] • [[Афридилер]] • [[Ачандар]] • [[Ачех]] • [[Аэталар]] • [[Әзірбайжандар]] • [[Багоболар]] • [[Бадагалар]] • [[Баджолар]] • [[Бадуйлар]] • [[Бай (халық)|Бай]] • [[Байга (халық)|Байга]] • [[Балантак]] • [[Балиліктер]] • [[Балти]] • [[Банар]] • [[Банджарлар]] • [[Баоань]] • [[Бартангтар]] • [[Батиндер]] • [[Батуаса]] • [[Бахрейндіктер]] • [[Бахтиарлар]] • [[Белудждер]] • [[Бенгалдықтар]] • [[Бесая]] • [[Биак]] • [[Бикол (халық)|Бикол]] • [[Билаан]] • [[Бима-Сумбан халықтары]] • [[Бирхорлар]] • [[Бихарлықтар]] • [[Болаанг-монгондоу]] • [[Бонток]] • [[Брагуи]] • [[Бру]] • [[Бугистер]] • [[Буи]] • [[Буид (халық)|Буид]] • [[Букиднон]] • [[Булан]] • [[Бунак]] • [[Бунгку]] • [[Буриш]] • [[Буруандар]] • [[Бутунг]] • [[Буряттар]] • [[Бхилдер]] • [[Бхумидж]] • [[Ва]] • [[Вандамен]] • [[Варопен]] • [[Ватубелдер]] • [[Вахандар]] • [[Веддалар]] • [[Вемал (халық)|Вемал]] • [[Ветарлар]] • [[Висайя]] • [[Вьетнамдықтар]] • [[Вьеттер]] • [[Гадаба]] • [[Гаддандар]] • [[Гайо]] • [[Галела]] • [[Галештер]] • [[Гаошань]] • [[Гаро (халық)|Гаро]] • [[Гилзай]] • [[Гиляндар]] • [[Гондтар]] • [[Горонтало]] • [[Грузиндер]] • [[Гуджар]] • [[Гуджараттар]] • [[Гурунг]] • [[Гэлао]] • [[Дархаттар]] • [[Даур]] • [[Дафла]] • [[Даяктар]] • [[Дан (халық)]] • [[Дербеттер]] • [[Джакун]] • [[Джат]] • [[Джарава (халық)|Джарава]] • [[Джемшид]] • [[Джуанг]] • [[Догра]] • [[Долғандар]] • [[Донголар]] • [[Друкпа]] • [[Дулун]] • [[Дұң ұлты]] • [[Дүңгендер]] • [[Дунсян]] • [[Еврейлер]] • [[Жапондар]] • [[Захчиндер]] • [[Зярай]] • [[Ибандар]] • [[Иватандар]] • [[Инибалои]] • [[Иорданиялықтар]] • [[Ирактықтар]] • [[Ирула]] • [[Ителмендер]] • [[Ифугао]] • [[Ицзу]] • [[Ишкашымдықтар]] • [[Йемендіктер]] • [[Кадазан]] • [[Кайелдер]] • [[Калинга]] • [[Канканай]] • [[Каннара]] • [[Капауку]] • [[Карендер]] • [[Катарлықтар]] • [[Катулар]] • [[Качарлар]] • [[Качиндер]] • [[Кашмирліктер]] • [[Каялар]] • [[Каян]] • [[Кей халқы]] • [[Келабиттер]] • [[Кемактар]] • [[Керинчилер]] • [[Кеттер]] • [[Клемантан]] • [[Кодагу]] • [[Конкандар]] • [[Корейлер]] • [[Корку]] • [[Коряктар]] • [[Кота]] • [[Кубу]] • [[Куи]] • [[Кулу]] • [[Күрдтер]] • [[Курумба]] • [[Кусунда]] • [[Кхамти]] • [[Кханг]] • [[Кхаси]] • [[Кхмерлер]] • [[Кхму]] • [[Кхо]] • [[Кхонд]] • [[Қажарлар]] • [[Қазақтар]] • [[Қалмақтар]] • [[Қарақалпақтар]] • [[Қытайлар]] • [[Қырғыздар]] • [[Ладакхи]] • [[Лактар]] • [[Ламахолот]] • [[Ламет]] • [[Лао]] • [[Лати]] • [[Лахалар]] • [[Лаху]] • [[Лепча]] • [[Летилер]] • [[Лимбу]] • [[Лио]] • [[Лису]] • [[Лобалар]] • [[Лоинанг]] • [[Лубу]] • [[Лы]] • [[Ма]] • [[Мааньян]] • [[Магарлар]] • [[Магинданао]] • [[Мадурлар]] • [[Макасар]] • [[Малайлар]] • [[Малаяли]] • [[Малер]] • [[Мальдивтер]] • [[Мамак]] • [[Манг]] • [[Манггараи]] • [[Мангиан]] • [[Мандайя]] • [[Мандар]] • [[Манипури]] • [[Манобо]] • [[Мансилер]] • [[Манусела]] • [[Маньчжурлар]] • [[Маонань]] • [[Маранао]] • [[Маратхи]] • [[Маринд-Аним]] • [[Маронене]] • [[Меланау]] • [[Ментавайлар]] • [[Месхетин түріктері]] • [[Мизо]] • [[Микир]] • [[Минангкабау]] • [[Минахас]] • [[Мнонг]] • [[Моголдар]] • [[Моңғолдар]] • [[Монгорлар]] • [[Мондар]] • [[Мулао]] • [[Муна]] • [[Мундалар]] • [[Мунжандар]] • [[Мыонг]] • [[Мэньба]] • [[Мяо]] • [[Нага]] • [[Наге]] • [[Нанайлар]] • [[Наси]] • [[Нгада]] • [[Нгаджу]] • [[Нганасандар]] • [[Ндау]] • [[Неварлар]] • [[Негидалдар]] • [[Ненецтер]] • [[Непалдықтар]] • [[Ниастар]] • [[Нивхтар]] • [[Никобарлар]] • [[Ну]] • [[Нунг]] • [[Нұрыстандықтар]] • [[Ойраттар]] • [[Омандықтар]] • [[Ониндер]] • [[Ораондар]] • [[Ориялар]] • [[Ороктар]] • [[Орочтар]] • [[Орочондар]] • [[Отданум]] • [[Өзбектер]] • [[Палавеньо]] • [[Палаунг]] • [[Палестиналық арабтар|Плестиналықтар]] • [[Памир халқы]] • [[Пампанган]] • [[Пангасинан ]] • [[Пенджабдықтар]] • [[Парсылар]] • [[Пасемах]] • [[Пахарилер]] • [[Пашаи]] • [[Пуми]] • [[Пунан]] • [[Реюньондар]] • [[Ротиандықтар]] •[[Савара]] • [[Саларлар]] • [[Самаль]] • [[Самбал]] • [[Сангирлер]] • [[Санзиу]] • [[Санталдар]] • [[Сантяй]] • [[Сасактар]] • [[Саудиялықтар]] • [[Сахалар]] • [[Солтүстік Халмахер халықтары]] • [[Седанг]] • [[Сейшелдіктер]] • [[Селькуптар]] • [[Семангтар]] • [[Сеноилар]] • [[Сибо]] •[[Сикка]] • [[Сикхи]] • [[Сингалдар]] • [[Синдхи]] • [[Синьмун]] • [[Сириялықтар]] • [[Сихуле]] • [[Срэ]] • [[Стиенг]] • [[Суай]] • [[Субанон]] • [[Суи]] • [[Сула]] • [[Сулу]] • [[Сумбавтар]] • [[Сумбандар]] • [[Сунварлар]] • [[Сундтар]] • [[Тагакаоло]] • [[Тагал]] • [[Тагбануа]] • [[Тәжіктер]] • [[Тай]] • [[Таи (Вьетнам)]] • [[Таймендер]] • [[Талыштар]] • [[Тамангилер]] • [[Тамилдер]] • [[Тамангилер]] • [[Таойлар]] • [[Таттар]] • [[Теймури]] • [[Теленгиттер]] • [[Телеуіттер]] • [[Телугулер]] • [[Тенгерлер]] • [[Тернатандар]] • [[Тетумдер]] • [[Тёро]] • [[Тибеттіктер]] • [[Тидорлықтар]] • [[Тингиан]] • [[Типпера]] • [[Тит]] • [[Тоала]] • [[Тобело]] • [[Тогутил]] • [[Тода]] • [[Томини]] • [[Тораджи]] • [[Торгуттар]] • [[Тофалар]] • [[Тулу]] • [[Тубалар]] • [[Туцзя]] • [[Түріктер]] • [[Түрікмендер]] • [[Тхай]] • [[Тхакали]] • [[Тхару]] • [[Тхо]] • [[Тывалар]] • [[Тям]] • [[Удиндер]] • [[Узумчиндер]] • [[Урали]] • [[Ұйғырлар]] • [[Үдэгей]] • [[Филиппиндіктер]] • [[Фирузкухтер]] • [[Хаву]] • [[Хазарлар (Ауғанстан)|Хазарлар]] • [[Хакастар]] • [[Халха]] • [[Хамнигандар]] • [[Хандар]] • [[Ханты]] • [[Хелонги]] • [[Хиндустандықтар]] • [[Хо]] • [[Хотогойттар]] • [[Хошуттар]] • [[Хрэ]] • [[Хуэй]] • [[Хиналугтар]] • [[Хэчжэ]] • [[Цахуры]] • [[Цзино]] • [[Цзяжун]] • [[Цян]] • [[Чакма]] • [[Чантель]] • [[Аймақ (Ауғанстан)|Чараймактар]] • [[Чахарлар]] • [[Чепанг]] • [[Чжуан]] • [[Чин]] • [[Чувандар]] • [[Чукчалар]] • [[Чуру]] • [[Шан]] • [[Шахсевендер]] • [[Шерпа]] • [[Шина]] • [[Шорлар]] • [[Шугнандар]] • [[Шуй]] • [[Шұлымдар]] • [[Шэ]] • [[Эвенкілер]] • [[Эвендер]] • [[Эде (халық)|Эде]] • [[Эйну]] •м[[Энггандар]] • [[Энде]] • [[Энцы]] • [[Эстондар]] • [[Юан]] • [[Юйгу]] • [[Юкагирлер]] • [[Юте]] • [[Ючи]] • [[Явалықтар]] • [[Ягнобилер]] • [[Язгулям (халық)|Язгулям]] • [[Яо]] • [[Яунде]] | бөлім2 = [[Африка]] халықтары | тізім2 = [[Ағаулар]] • [[Адангмелер]] • [[Акандар]] • [[Аквапимдер]] • [[Алжирлықтар]] • [[Алурлар]] • [[Амбунду]] • [[Амхаралар]] • [[Ангас]] • [[Англоафрикалықтар]] • [[Ануак]] • [[Аргоббалар]] • [[Данакиль|Афарлар]] • [[Африканерлер]] • [[Ачемдер]] • [[Ачоли]] • [[Ашантилар]] • [[Ашантилар]] • [[Багалар]] • [[Багирмилер]] • [[Баделер]] • [[Бадуйлар]] • [[Бакве]] • [[Баланте]] • [[Бамбара]] • [[Бамилеке]] • [[Бамум]] • [[Бангилер]] • [[Банда (халық)|Банда]] • [[Банди]] • [[Бантулар]] • [[Барбалар]] • [[Бари (Африка)]] • [[Басалар]] • [[Бассарлар]] • [[Батақтар]] • [[Бауле]] • [[Беджа]] • [[Бемба]] • [[Бена]] • [[Берберлер]] • [[Берберлер]] • [[Берберлер]] • [[Бете]] • [[Биафада]] • [[Бидього]] • [[Бини (халық)|Бини]] • [[Биралар]] • [[Биром]] • [[Бисалар]] • [[Боа]] • [[Бобо]] • [[Бозо]] • [[Боки]] • [[Болева]] • [[Бонголар]] • [[Бони]] • [[Буби]] • [[Буллом]] • [[Буралар]] • [[Бурун]] • [[Буса]] • [[Бутунг]] • [[Бушмендер]] • [[Ваи]] • [[Вала]] • [[Венда]] • [[Видекум]] • [[Волоф]] • [[Вуте]] • [[Га (халық)|Га]] • [[Гандалар]] • [[Гбайя]] • [[Гбари]] • [[Гвере]] • [[Герелер]] • [[Гереро]] • [[Гибралтарлықтар]] • [[Гимирра]] • [[Гишу]] • [[Гого]] • [[Гола]] • [[Гонга (халық)|Гонга]] • [[Гонжа]] • [[Грустар]] • [[Гуан]] • [[Гураге]] • [[Гурма]] • [[Гусилер]] • [[Дагари]] • [[Даго]] • [[Дагомба]] • [[Дамара]] • [[Дани]] • [[Дасанеч]] • [[Джагга]] • [[Джанджэро]] • [[Джерава]] • [[Джукун]] • [[Диалонке]] • [[Динка]] • [[Диола]] • [[Догон]] • [[Дуала]] • [[Дюла]] • [[Загава]] • [[Занде]] • [[Зарамо]] • [[Зенага]] • [[Зулу]] • [[Ибибио]] • [[Ивбиосакон]] • [[Игала]] • [[Игбира]] • [[Игбо]] • [[Иджо]] • [[Идома]] • [[Ила (халық)|Ила]] • [[Илоктар]] • [[Инеме]] • [[Ираку]] • [[Ирамба]] • [[Итсекири]] • [[Ишан]] • [[Йеен]] • [[Йорубалар]] • [[Кабилдер]] • [[Кабовердтер]] • [[Кабие]] • [[Каколе]] • [[Календжин]] • [[Камба]] • [[Камбари]] • [[Карамоджонг]] • [[Каре]] • [[Катаб]] • [[Кваву]] • [[Квени]] • [[Кемант]] • [[Кикуйю]] • [[Кинга]] • [[Кисси ]] • [[Коалиб]] • [[Комолар]] • [[Баконго|Конго]] • [[Конзо]] • [[Конкомба]] • [[Коно]] • [[Консо]] • [[Кордофандар]] • [[Коса]] • [[Котоко]] • [[Кпелле]] • [[Креолдар]] • [[Кру (халық)|Кру]] • [[Кубалықтар]] • [[Кувейттіктер]] • [[Куки]] • [[Куланго]] • [[Кунама]] • [[Куранко]] • [[Куриа]] • [[Кусаси]] • [[Кушиттер]] • [[Ланго]] • [[Ландума]] • [[Либериялықтар]] • [[Ливиялықтар]] • [[Лимба]] • [[Лоби]] • [[Лози]] • [[Лома]] • [[Лотуко]] • [[Луба]] • [[Лундалар]] • [[Луо]] • [[Лур]] • [[Лухя]] • [[Лучази]] • [[Луэна]] • [[Маба]] • [[Маврикийлер]] • [[Маврлар]] • [[Мазендерандар]] • [[Мака]] • [[Маконде]] • [[Макуа]] • [[Малагасилер]] • [[Малинке]] • [[Мампрустер]] • [[Мандара]] • [[Манджак]] • [[Мандинго]] • [[Мандинка]] • [[Мано]] • [[Марги]] • [[Мароккалықтар]] • [[Маса]] • [[Масаи]] • [[Матабеле]] • [[Мба]] • [[Мбете]] • [[Мбоши]] • [[Мбунда]] • [[Менде]] • [[Мерулер]] • [[Миджикенда]] • [[Моба]] • [[Монго]] • [[Мори]] • [[Моро]] • [[Моси]] • [[Мпонгве]] • [[Муби]] • [[Мумуйе]] • [[Мурле]] • [[Набдам]] • [[Налу]] • [[Нанайлар]] • [[Нанкансе]] • [[Нанумба]] • [[Нгбанди]] • [[Нгонилер]] • [[Нгунди]] • [[Нзима]] • [[Нилоттар]] • [[Нубиялықтар]] • [[Нупе]] • [[Нуэр]] • [[Нуэр]] • [[Ньоро]] • [[Ньямвези]] • [[Ньянколе]] • [[Ньятуру]] • [[Овамбо]] • [[Овимбунду]] • [[Огони]] • [[Огони]] • [[Омето]] • [[Оромо]] • [[Педи]] • [[Пигмеи]] • [[Пуну]] • [[Рега]] • [[Руанда (ньяруанда)]] • [[Рунди]] • [[Саката]] • [[Само]] • [[Самуко]] • [[Сандаве]] • [[Сантомилер]] • [[Сара (халық)|Сара]] • [[Сахо]] • [[Свазилер]] • [[Сенуфо]] • [[Сере-мунду]] • [[Серер]] • [[Сидамо]] • [[Сисала]] • [[Собо]] • [[Сога]] • [[Сомалиліктер]] • [[Сомбалар]] • [[Сонгайлар]] • [[Сонинке]] • [[Суахилилер]] • [[Суба]] • [[Судандықтар]] • [[Сукума]] • [[Сусу]] • [[Суто]] • [[Таита]] • [[Талленси]] • [[Теке (халық)|Теке]] • [[Тем (халық)|Тем]] • [[Темне]] • [[Тенда]] • [[Тесо]] • [[Тетела]] • [[Тив]] • [[Тиграи]] • [[Тигре]] • [[Тикар]] • [[Торолар]] • [[Тсаанги]] • [[Тсвана]] • [[Тсонга]] • [[Туареги]] • [[Тубу]] • [[Тукулер]] • [[Тунистіктер]] • [[Туркана]] • [[Ұдмұрттар]] • [[Фанг]] • [[Фанти]] • [[Фернандино]] • [[Фипа]] • [[Фон]] • [[Фульбе]] • [[Фур]] • [[Ха]] • [[Хадза]] • [[Хасонке]] • [[Хауса]] • [[Хехе]] • [[Хопи]] • [[Чамба]] • [[Чанга]] • [[Челкандар]] • [[Чига]] • [[Чокве]] • [[Шамбала]] • [[Шиллук]] • [[Шона]] • [[Эве]] • [[Экои]] • [[Этсако]] • [[Эфик]] • [[Якё]] | бөлім3 = [[Солтүстік Америка]] халықтары | тізім3 = [[Агуакатектер]] • [[Алгонкиндер]] • [[Алеуттер]] • [[Америкалықтар]] • [[Амусго]] • [[Англоканадалықтар]] • [[Антигуандар]] • [[Антильдіктер]] • [[Апачилер]] • [[Аргоббалар]] • [[Арикаралар]] • [[Ассинибоиндер]] • [[Атапасклер]] • [[Афроамерикалықтар]] • [[Ацтектер]] • [[Багамдықтар]] • [[Барбадостықтар]] • [[Белиздер]] • [[Бороро]] • [[Борука]] • [[Брибри]] • [[Вашо]] • [[Вийот]] • [[Винту]] • [[Гавайлықтар]] • [[Гаитилықтар]] • [[Гарифуна]] • [[Гватемалалықтар]] • [[Гондурастар]] • [[Гуаими]] • [[Гуатусо]] • [[Гурондар]] • [[Делаварлар]] • [[Доминикандықтар]] • [[Доминиктер]] • [[Зуни]] • [[Ирокез (тайпа)|Ирокездер]] • [[Ишили]] • [[Йокутс]] • [[Кабекар]] • [[Кайова]] • [[Какчикели]] • [[Канадалықтар]] • [[Канза]] • [[Канхобали]] • [[Квакиутл]] • [[Кикапу]] • [[Килиуа]] • [[Киче]] • [[Команчилер]] • [[Кора]] • [[Костарикалықтар]] • [[Кри]] • [[Крики]] • [[Кроу]] • [[Куапо]] • [[Куикатектер]] • [[Куна]] • [[Кэддо]] • [[Лакандондар]] • [[Луисено]] • [[Майду]] • [[Майо]] • [[Майя]] • [[Маках]] • [[Маме]] • [[Мандандар]] • [[Масатеки]] • [[Масахуа]] • [[Мексикалықтар]] • [[Меномини]] • [[Мивок]] • [[Микмаки]] • [[Михе]] • [[Миштектер]] • [[Могикандар]] • [[Мочо]] • [[Мурле]] • [[Мускоги]] • [[Навахо]] • [[Натчи]] • [[Не-персе]] • [[Никарагуалықтар]] • [[Нутка]] • [[Огони]] • [[Опата]] • [[Оседж]] • [[Отоми]] • [[Пайют]] • [[Панамалықтар]] • [[Папаго]] • [[Пауни]] • [[Пима]] • [[Пипили]] • [[Покомандар]] • [[Покомчи]] • [[Помо]] • [[Понка]] • [[Пополоктар]] • [[Пополуктар]] • [[Пуэбло]] • [[Пуэрторикандықтар]] • [[Рама]] • [[Салиш]] • [[Сальвадорлықтар]] • [[Сапотектер]] • [[Сахаптиндер]] • [[Семинолдар]] • [[Сери]] • [[Сиу]] • [[Слэйвилер]] • [[Соке]] • [[Танаина]] • [[Тараски]] • [[Тарахумара]] • [[Тепехуа]] • [[Тепехуано]] • [[Тлапанеки]] • [[Тлинкиттер]] • [[Тотонактар]] • [[Тохолабали]] • [[Уичита]] • [[Уичоли]] • [[Успантектер]] • [[Үндістер]] • [[Хайда]] • [[Хакалтектер]] • [[Хикаке]] • [[Хока]] • [[Хопи]] • [[Хуаве]] • [[Хуастектер]] • [[Хупа]] • [[Цельтали]] • [[Цимшиан]] • [[Цоцили]] • [[Цутухили]] • [[Чатиныдер]] • [[Чейенны]] • [[Чикасо]] • [[Чилкотиндер]] • [[Чинантектер]] • [[Чинук]] • [[Чипевайан]] • [[Чероки]] • [[Чоко]] • [[Чокто]] • [[Чоли]] • [[Чонтали]] • [[Чорти]] • [[Чочо]] • [[Чухи]] • [[Шайендер]] • [[Шауни]] • [[Шошондар]] • [[Эскимостар]] • [[Яки]] • [[Ямайкалықтар]] | бөлім4 = [[Оңтүстік Америка]] халықтары | тізім4 = [[Аймаралар]] • [[Алакалуфтар]] • [[Амауака]] • [[Андоке]] • [[Аравактар]] • [[Араукандар]] • [[Аргентиналықтар]] • [[Банива]] • [[Бари (Оңтүстік Америка)]] • [[Боливиялықтар]] • [[Боралар]] • [[Ботокуда]] • [[Бразилиялықтар]] • [[Вай-вай]] • [[Ваорандар]] • [[Вапишана]] • [[Варрау]] • [[Венесуэлалықтар]] • [[Гуамбиа]] • [[Гуарайю]] • [[Гуарайю]] • [[Гуато]] • [[Гуахибо]] • [[Гуахиро]] • [[Гуаяки]] • [[Итонама]] • [[Кайнганг]] • [[Кайнгуа]] • [[Кайтаггтар ]] • [[Кампа]] • [[Канела]] • [[Каража]] • [[Карибтіктер]] • [[Карихона]] • [[Кашинауа]] • [[Каяпо]] • [[Кечуа (халық)|Кечуа]] • [[Кильясинга]] • [[Коайкер]] • [[Кокама]] • [[Колумбиялықтар]] • [[Корегуахе]] • [[Кофан]] • [[Кофан]] • [[Кубео]] • [[Ленгуа]] • [[Ленка]] • [[Майоруна]] • [[Макиритаре]] • [[Макуши]] • [[Матако]] • [[Мачигенга]] • [[Мискито]] • [[Мосетене]] • [[Мохо]] • [[Мундуруку]] • [[Намбиквара]] • [[Она]] • [[Панаре]] • [[Пано]] • [[Паэс]] • [[Пемон]] • [[Перуліктер]] • [[Пиароа]] • [[Пуинаве]] • [[Рапануи]] • [[Самуко]] • [[Самуко]] • [[Сирионо]] • [[Суринамдар]] • [[Суя]] • [[Такана]] • [[Техуэльче]] • [[Тирийо]] • [[Тукано]] • [[Тукуна]] • [[Тунебо]] • [[Тупи-гуарани]] • [[Уаяна]] • [[Уитото]] • [[Уру-чипайа]] • [[Уругвайлықтар]] • [[Хакару]] • [[Хибаро]] • [[Хоти]] • [[Чама]] • [[Чибча]] • [[Чилиліктер]] • [[Чиригуано]] • [[Чулуптар]] • [[Шаванте]] • [[Шеренте]] • [[Шингуано]] • [[Эквадорлықтар]] • [[Юпа]] • [[Юракаре ]] • [[Ягандар]] • [[Яномама]] • [[Яруро]] | бөлім5 = [[Еуропа]] халықтары | тізім5 = [[Абазиндер]] • [[Абхаздар]] • [[Аварлар]] • [[Агулдер]] • [[Ағылшындар]] • [[Адыгейлер]] • [[Албандар]] • [[Андийлер]] • [[Андорралықтар]] • [[Андий-цез халықтары]] • [[Аромундар]] • [[Аршиндер]] • [[Аустриялықтар]] • [[Багулалдар]] • [[Малқарлар|Балқарлар]] • [[Баскілер]] • [[Башқұрттар]] • [[Бежтиндер]] • [[Беларустар]] • [[Бесермяне]] • [[Бұлғарлар]] • [[Босниялықтар]] • [[Ботлихтер]] • [[Бретондықтар]] • [[Валлиліктер]] • [[Валлондар]] • [[Вепстер]] • [[Вод]] • [[Галисиялықтар]] • [[Гинухтар]] • [[Годобериндер]] • [[Голландтар]] • [[Гректер]] • [[Гунзибтер]] • [[Гаэльдер]] • [[Ғағауыздар]] • [[Даргиндер]] • [[Даттықтар]] • [[Дидой]] • [[Ижорлықтар]] • [[Ингуштар]] • [[Ирландықтар]] • [[Ирландықтар]] • [[Исландиялықтар]] • [[Испандар]] • [[Италиялықтар]] • [[Кабардалар]] • [[Каратиндер]] • [[Карельдер]] • [[Каталондар]] • [[Коми-зыряндар|Коми]] • [[Коми-пермяктар]] • [[Корсикалықтар]] • [[Кряшендер]] • [[Кубачиндер]] • [[Қарайымдар]] • [[Қарақашандар]] • [[Қарашайлар]] • [[Қашқайлар]] • [[Қытайлар]] • [[Қырымшақтар]] • [[Құмықтар]] • [[Ладиндер]] • [[Латыштар]] • [[Лезгиндер]] • [[Литвандар]] • [[Ливтер]] • [[Лихтенштейндіктер]] • [[Люксембургтер]] • [[Мажарлар]] • [[Македондықтар]] • [[Мальталықтар]] • [[Марилер]] • [[Молдовандар]] • [[Монегаски]] • [[Мордвалар]] • [[Нагайбаки]] • [[Немістер]] • [[Ноғайлар]] • [[Норвегтер]] • [[Олстерлер]] • [[Орыстар]] • [[Осетиндер]] • [[Поляктар]] • [[Португалдар]] • [[Реторомандықтар]] • [[Романшилар]] • [[Румындар]] • [[Рутулдар]] • [[Саамдар]] • [[Санмариналықтар]] • [[Сардиниялықтар]] • [[Сербтер]] • [[Словактар]] • [[Словендер]] • [[Сығандар]] • [[Табасарандар]] • [[Татарлар]] • [[Тиндиндер]] • [[Кавказ түрікмендері|Трухмендер]] • [[Украиндар]] • [[Улчилер]] • [[Фарерліктер]] • [[Финдер]] • [[Фламандтықтар]] • [[Француздар]] • [[Фриздер]] • [[Фриулдар]] • [[Хваршины]] • [[Хорваттар]] • [[Чамалалдар]] • [[Черкестер]] • [[Черногориялықтар]] • [[Чехтар]] • [[Чуваштар]] • [[Шапсугтер]] • [[Шведтер]] • [[Швейцариялықтар]] • [[Шешендер]] • [[Шотландтықтар]] • [[Эльзастықтар]] | бөлім6 = [[Аустралия]] және [[Океания]] халықтары | тізім6 = [[Абеламдар]] • [[Англоаустралиялықтар]] • [[Англо Жаңазеландиялықтар]] • [[Атони]] • [[Аустралиялықтар]] • [[Бенабена]] • [[Бонгу]] • [[Канаки]] • [[Киваи]] • [[Кирибати (халық)|Кирибати]] • [[Косраэ]] • [[Макасаи]] • [[Мамбаилар]] • [[Мангарева]] • [[Маори]] • [[Маркиздер]] • [[Маршалдықтар]] • [[Медлпа]] • [[Меланезиялықтар]] • [[Микронезиялықтар]] • [[Науру (халық)|Науру]] • [[Ниуэ (халық)|Ниуэ]] • [[Папуастар]] • [[Паумоту]] •[[Питкэрндіктер]] • [[Полинезия тұрғындары мен мұхиттықтар|Полинезиялықтар]] • [[Понапе]] • [[Ротума]] • [[Самоалықтар]] • [[Таитилықтар]] • [[Токелауандықтар]] • [[Тробиандықтар]] • [[Труктер]] • [[Тубуайлар]] • [[Увеа]] • [[Фаталуку]] • [[Фиджилықтар]] • [[Форе]] • [[Футуна]] • [[Чаморро]] • [[Чимбу]] • [[Яп]] • [[Ятмул]] | бөлім7 = [[Түркілер|Түркі тілдес халықтар]] | тізім7 = [[Алтайлықтар]] • [[Әзірбайжандар]] • [[Малқарлар|Балқарлар]] • [[Башқұрттар]] • [[Ғағауыздар]] • [[Долғандар]] • [[Қаджарлар]] • [[Қазақтар]] • [[Қарайымдар]] • [[Қарақалпақтар]] • [[Қарашайлар]] • [[Қашқайлар]] • [[Қырғыздар]] • [[Қырым татарлары]] • [[Қырымшақтар]] • [[Құмықтар]] • [[Месхетин түріктері]] • [[Ноғайлар]] • [[Өзбектер]] • [[Саларлар]] • [[Сахалар]] • [[Татарлар]] • [[Теленгиттер]] • [[Телеуіттер]] • [[Тофалар]] • [[Кавказ түрікмендері|Трухмендер]] • [[Тубалар]] • [[Түріктер]] • [[Түрікмендер]] • [[Тывалар]] • [[Ұйғырлар]] • [[Хакастар]] • [[Челкандар]] • [[Чуваштар]] • [[Шорлар]] • [[Шұлымдар]] }} <noinclude>[[Санат:Навигациялық үлгілер:Халықтар|Әлем халықтары]]</noinclude> dq7rxdbx9bxn5pv076ss8za70uzhbrg Безымянное 0 684970 3064021 3051016 2022-08-25T06:34:51Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Безымянное |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46|lat_min = 36|lat_sec = 38 |lon_deg = 49|lon_min = 16|lon_sec = 23 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы{{!}}Атырау |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы{{!}}Құрманғазы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Құрманғазы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1295 |санақ жылы = 1989 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Безымянное''' (Бұзаусылан) — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы таратылған ауыл. Таратылғанға дейін [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірген. 1990 жылдары [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылының құрамына енгізілген. == Географиясы == Безымянный (Бұзаусылан) және Ягодный (Жапырық) өзектерінің аралығында орналасты. == Тарихы == 1989 жылғы мәліметтер бойынша [[Құрманғазы ауданы|Теңіз ауданы]] [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірді. 1987 немесе 1988 жылдары ауылдың құрамына Ягодный өзегінің сол жағасындағы Ягодное ауылы енгізілді. == Халқы == 1989 жылғы бүкілодақтық санақ бойынша ауылда 1295 адам тұрды, негізгі халқы — қазақтар.<ref>[https://books.google.com.ua/booksid=qTHtAAAAMAAJ&hl=uk&pg=PA379#v=onepage&q&f=false 1989 жылғы Бүкілодақтық халық санағының Қазақ КСР-і бойынша қорытындылары. 3 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданының таратылған елді мекендері]] hr275oh64izeg3212pe4vse2azkfdob Самаркино 0 684989 3064025 3051009 2022-08-25T06:43:56Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Самаркино |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46|lat_min = 36|lat_sec = 25 |lon_deg = 49|lon_min = 17|lon_sec = 30 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы{{!}}Атырау |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы{{!}}Құрманғазы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Құрманғазы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1019 |санақ жылы = 1989 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Самаркино''' — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы таратылған ауыл. Таратылғанға дейін [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірген. 1990 жылдары [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылының құрамына енгізілген. == Географиясы == Самаркин өзегінің сол жағасында орналасты. == Тарихы == 1989 жылғы мәліметтер бойынша [[Құрманғазы ауданы|Теңіз ауданы]] [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірді. 1980 жылдары ауылдың құрамына көршілес Ремтехстанция (РТС) және Аэропорт ауылдары енгізілді. == Халқы == 1989 жылғы бүкілодақтық санақ бойынша ауылда 1019 адам тұрды, негізгі халқы — қазақтар.<ref>[https://books.google.com.ua/booksid=qTHtAAAAMAAJ&hl=uk&pg=PA379#v=onepage&q&f=false 1989 жылғы Бүкілодақтық халық санағының Қазақ КСР-і бойынша қорытындылары. 3 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданының таратылған елді мекендері]] kwieq14p3tkgy4a5teabqseqfvoup2y Үлкен Красиловка 0 684991 3064027 3051015 2022-08-25T06:45:07Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Үлкен Красиловка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46|lat_min = 36|lat_sec = 00 |lon_deg = 49|lon_min = 16|lon_sec = 03 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы{{!}}Атырау |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы{{!}}Құрманғазы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Құрманғазы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 253 |санақ жылы = 1989 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үлкен Красиловка''' (Үлкен Кіресті) — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы таратылған ауыл. Таратылғанға дейін [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірген. 1990 жылдары [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылының құрамына енгізілген. == Географиясы == Шарон және Тухлый өзектерінің аралығында орналасты. == Тарихы == 1989 жылғы мәліметтер бойынша [[Құрманғазы ауданы|Теңіз ауданы]] [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірді. == Халқы == 1989 жылғы бүкілодақтық санақ бойынша ауылда 253 адам тұрды, негізгі халқы — қазақтар.<ref>[https://books.google.com.ua/booksid=qTHtAAAAMAAJ&hl=uk&pg=PA379#v=onepage&q&f=false 1989 жылғы Бүкілодақтық халық санағының Қазақ КСР-і бойынша қорытындылары. 3 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданының таратылған елді мекендері]] eezl552wd7helo8wd8ymp3bsitqt1yd Кіші Красиловка 0 684992 3064024 3051018 2022-08-25T06:41:03Z Нұрлан Рахымжанов 20937 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Кіші Красиловка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 46|lat_min = 35|lat_sec = 45 |lon_deg = 49|lon_min = 15|lon_sec = 44 |CoordAddon = type:city(8100)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы{{!}}Атырау |кестедегі облыс = |ауданы = Құрманғазы ауданы{{!}}Құрманғазы |кестедегі аудан = |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Құрманғазы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1149 |санақ жылы = 1989 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Кіші Красиловка''' (Кіші Кіресті) — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы таратылған ауыл. Таратылғанға дейін [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірген. 1990 жылдары [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылының құрамына енгізілген. == Географиясы == Тухлый және Красиловка өзектерінің аралығында орналасты. == Тарихы == 1989 жылғы мәліметтер бойынша [[Құрманғазы ауданы|Теңіз ауданы]] [[Құрманғазы ауылдық округі (Атырау облысы)|Ганюшкин ауылдық кеңесінің]] құрамына кірді. == Халқы == 1989 жылғы бүкілодақтық санақ бойынша ауылда 1149 адам тұрды, негізгі халқы — қазақтар.<ref>[https://books.google.com.ua/booksid=qTHtAAAAMAAJ&hl=uk&pg=PA379#v=onepage&q&f=false 1989 жылғы Бүкілодақтық халық санағының Қазақ КСР-і бойынша қорытындылары. 3 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} [[Санат:Құрманғазы ауданының таратылған елді мекендері]] 9f120rgt3ry5eejaog8533ufgf9eq6g Қатысушы:Muslim Qazaq/зертхана 2 686708 3063781 3063520 2022-08-24T13:56:25Z Muslim Qazaq 44575 /* Өмірбаяны */ wikitext text/x-wiki {{Қатысушы зертханасы}} <!-- БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ --> {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=[[Татарская энциклопедия]]|access-date=2021-11-14|archive-date=2021-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114121859/https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|deadlink=no}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * [[Анатолий Кобенков]]: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // htnrd3t2bfzsptwnnfdiqdhvsoqw3ny Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018 0 686758 3063790 3063571 2022-08-24T15:06:20Z Kas77777 100404 wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Ашхабад]], [[Түрікменстан]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[1 қараша]] [[2018]] |Жабылуы = [[10 қараша]] [[2018]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2017|Анахайм 2017]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019|Паттайя 2019]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018''' ({{lang-en|2018 World Weightlifting Championships}}) [[Түрікменстан]]тың [[Ашхабад]] қаласында [[қараша]] айының [[1 қараша|1]]-[[10 қараша|10]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{CHN}} | style="background:#F7F6A8;" | 6 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 10 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 7 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{KAZ}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{flagicon|North Korea}} [[КХДР]] | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 6 | align="left" | {{AZE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{BLR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{VNM}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''15''' | '''15''' | '''15''' | '''45''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://ashgabat2018.com/ Әлем чемпионатының ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190117112103/http://www.ashgabat2018.com/ |date=2019-01-17 }} *[http://ashgabat18en.go2ex.com/ Official Broadcast Page] *[https://www.iwf.net/iwf-world-championships-ashgabat-tkm/ IWF website] {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] fyr8pgxhrcpz2aydbch0veydtmov4cq Қатысушы:Malik Nursultan B/зертхана 2 686765 3063959 3063528 2022-08-25T04:03:26Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік|Статусы=[[Папуа — Жаңа Гвинея]]ның әкімшілік бірлігі|Қазақша атауы=Бугенвиль Автономиялы аймағы|Түс1={{Түс|Папуа — Жаңа Гвинея}}|Суреті=White Island, Bougainville.jpg|Шынайы атауы={{lang-en|Autonomous Region of Bougainville}}<br>{{lang-tpi|Otonomos Region bilong Bogenvil}}|Ту=Flag of Bougainville.svg|Елтаңба=Emblem of Autonomous region of Bougainville.svg|Сурет атауы=Уайт аралы, Бугенвиль|Тудың аты=Бугенвиль туы|Елтаңбаның аты=Бугенвиль елтаңбасы|Әнұраны='''Ұраны''':<br>«Бейбітшілік, бірлік, береке»<br>'''Әнұраны''':<br>«[[Бугенвиль әнұраны|Менің Бугенвилім]]»|Ел=Папуа — Жаңа Гвинея|Астанасы=[[Бука (Бугенвиль)|Бука]]|Басшының түрі=Президенті|Басшысы=[[Ишмаел Тороама]]|Басшының түрі2=Вице-Президенті|Басшысы2=[[Патрик Нисира]]|lat_deg=6|lon_deg=155|lat_min=0|lon_min=0|Ірі қаласы=[[Арауа (Бугенвиль)|Арауа]]|Құрылды=[[25 маусым]] [[2002 жыл|2002]] (автономия құрылуы)<br>[[7 желтоқсан]] [[2019 жыл|2019]] (тәуелсіздік референдумы)|Жер аумағы=9,384|Тұрғыны=249,358|Санақ жылы=2011|Конфессионалдық құрамы=[[христиандық]]|Тілдері=[[ағылшын тілі]], [[ток-писин тілі|ток-писин]] және [[Бугенвиль Автономиялы аймағы#Тілдері|т.б.]]|Әкімшілік бірліктің картасы=Bougainville in Papua New Guinea (special marker).svg|Идентификатор түрі=Уақыт белдеуі|Сандық идентификаторы=UTC+11:00}} '''Бугенвиль''' ({{Lang-en|Bougainville}}), ресми атауы '''Бугенвиль Автономиялы аймағы''' ({{lang-tpi|Otonomos Region bilong Bogenvil}}) — [[Папуа — Жаңа Гвинея]] әкімшілік бірлігі, автономиялы аймақ. Автономияның ең ірі аралы [[Бугенвиль (арал)|Бугенвиль]] деп аталады. Оған қоса автономия құрамына [[Бука (арал)|Бука]] аралы және басқа да кішігірім аралдар бар. Уақытша астанасы — [[Бука (Бугенвиль)|Бука]], бірақ ол кейінірек өзгеруі де мүмкін. Елорда мәртебесіне ең үздік үміткер болып бұрынғы астана [[Арауа (Бугенвиль)|Арауа]] саналады. {{Әлем халықтары}} nqxibfgc3tfwqkl1ma1go2g418o5vhd Керинчилер 0 686846 3063759 2022-08-24T12:23:15Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Керинчилер''' — Индонезиядағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — Индонезиядағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} dbybl9wdhv2edudx94buyxy9u75jq1o 3063760 3063759 2022-08-24T12:24:18Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — Индонезиядағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} pwau0cbtk1ftuikl4yjhuimpnhnf18c 3063761 3063760 2022-08-24T12:26:21Z Мағыпар 100137 толықтыру, дереккөз wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — Индонезиядағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} be69v8a0wa2jztnas2rjb2s9d3tmpez 3063762 3063761 2022-08-24T12:31:16Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — Индонезиядағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} s54ulf9zs2ssmopm7p3aidk84wpxxym 3063763 3063762 2022-08-24T12:32:07Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — Индонезиядағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} c9wk0en7y9wy1odbpvicndd4l46mmze 3063764 3063763 2022-08-24T12:33:58Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — Индонезиядағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} l44diopbj64bk6u24u5ifwslwr2k0kn 3063765 3063764 2022-08-24T12:40:10Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} onb12p1309gxzw85445aur2d3mkhl08 3063766 3063765 2022-08-24T12:40:44Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 7jppqeaejqbikqej1x4e5cq8je6146c 3063769 3063766 2022-08-24T12:45:17Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 3rr312wgqmdg5df6pfs78bh97652pba 3063770 3063769 2022-08-24T12:55:07Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 6nsfk3ezne7vpfdryig7gsq6qhatpel 3063771 3063770 2022-08-24T12:56:03Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 4qoordpodqjk0e6zxtan5zy70kvq3yj 3063772 3063771 2022-08-24T12:56:54Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Индонезия этникалық топтары|Индонезия этникалық топтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] lb3fxbs5maijurqp8h37go07erhjvz4 3063773 3063772 2022-08-24T12:57:19Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki '''Керинчилер''' — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] cextiy8h7iomhdxse8hu89f2jbz6wnq 3063774 3063773 2022-08-24T12:59:46Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Керинчилер |төл атауы = коринчи |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Керинчилер''' (өз атауы; ''коринчи'') — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] i5cr32461g42wa3tu640n159qk1p4zw 3063775 3063774 2022-08-24T13:01:01Z Мағыпар 100137 үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Керинчилер |төл атауы = коринчи |сурет = COLLECTIE TROPENMUSEUM Vrouwen met kinderen in draagdoek uit Kerintji in dorp Westkust Sumatra TMnr 10013746.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Керинчилер''' (өз атауы; ''коринчи'') — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] 4799fdmbc74g484dc8j081ko83pa6lp 3063776 3063775 2022-08-24T13:02:56Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Керинчилер |төл атауы = коринчи |сурет = COLLECTIE TROPENMUSEUM Vrouwen met kinderen in draagdoek uit Kerintji in dorp Westkust Sumatra TMnr 10013746.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 180 000 |аймақ = {{Индонезия}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Керинчилер''' (өз атауы; ''коринчи'') — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] juhjkjbn81vw5a2h028vtty8j28doc6 3063777 3063776 2022-08-24T13:03:47Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Керинчилер |төл атауы = коринчи |сурет = COLLECTIE TROPENMUSEUM Vrouwen met kinderen in draagdoek uit Kerintji in dorp Westkust Sumatra TMnr 10013746.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 180 000 |аймақ = {{Индонезия}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[керинчи тілі]] |діні = [[Сунниттер]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Керинчилер''' (өз атауы; ''коринчи'') — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] czfkyleqjjvamglqnescq5jt5d8pxzf 3063778 3063777 2022-08-24T13:10:55Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Керинчилер |төл атауы = коринчи |сурет = COLLECTIE TROPENMUSEUM Vrouwen met kinderen in draagdoek uit Kerintji in dorp Westkust Sumatra TMnr 10013746.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 180 000 |аймақ = {{Индонезия}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[керинчи тілі]] |діні = [[Сунниттер]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Керинчилер''' (өз атауы; ''коринчи'') — [[Индонезия]]дағы халық (Суматра аралының орталығындағы Керинчи үстірті).<ref>Народы и религии мира http://www.cyclopedia.ru/89/202/2665350.html</ref> Жалпы саны 180 мың адам.<ref>Значение слова керинчи https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%87%D0%B8</ref> == Тілі == Тілі - аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының [[керинчи тілі]]. Индонезия және Минангкаби тілдері де бар. Керинчилердің Индонезияның оңтүстігінен шыққан өз жазуы бар.<ref>Керинчи (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1519658</ref> == Діні == Діни көзқарастары бойынша олар [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] болып табылады. == Тарихы== XIX ғасырдың аяғындағы Голландия жаулап алғанға дейін Керинчилер ресми түрде Джамбидің Малай сұлтандығына тәуелді болды және 4 әмірліктен тұрды. XIX ғасырдың аяғында бір тәуелділік екіншісімен ауыстырылды. Дәл сол кезде Индонезияны голландиялықтар отарлап алды. Керинчилер XX ғасырда Индонезия мемлекетінің құрамында тәуелсіздікке қол жеткізді.<ref>Народ Керинчи. Индонезия. https://goturist.ru/narod-kerinchi-indoneziya/</ref> [[Сурет:COLLECTIE TROPENMUSEUM Een aantal religieuze specialisten zitten rondom een met textiel bekleed bouwwerk tijdens een oogstfeest te Kumun Sumatra TMnr 10000989.jpg|нобай|оңға|200px|Кумундағы егін мерекесі]] == Кәсібі == Керинчилер ауыл шаруашылығымен айналысатын халық. Олардың негізгі дақылы - [[күріш]]. Ол жыртылған алқаптарға себіледі, кейіннен суару жүйесі ұйымдастырылады. Сондай-ақ олар шай, кофе, темекі де өсіреді. Керинчилер алтын өндіруші ретінде белгілі. Олар халықтың әл-ауқатының артуына септігін тигізетін осы кәсіппен сан ғасырлар бойы айналысып келеді.<ref name="Reference1">народы мира / Керинчи http://www.etnolog.ru/people.php?id=KERI</ref> == Өмір салты == Әртүрлі деңгейдегі (сапияу, сапинту, калбу, пехаут, лухо), территориялық туыстас қауымдастықтарға (Дусун), дәстүрлі әкімшілік аймақтарға (Мендапо) біріктірілген матрилиндік рулар мен тектерге бөліну сақталған. Рулардың басында [[ақсақал]]дар тұрады. Неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]], мұрагерлік матрилиналық және авункулезді (ана жағынан немесе нағашы ата арқылы).<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Индонезия этникалық топтары]] 2glezlhk9i37mulwfi92cbhy9kcbpqx Қатысушы талқылауы:Takhmina bakieva 3 686847 3063780 2022-08-24T13:46:37Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Takhmina bakieva}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:46, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) h8noz2js5k8ientbaevklc1p8awvduf Равил Рәисұлы Бұхараев 0 686848 3063782 2022-08-24T14:03:40Z Muslim Qazaq 44575 Жаңа бетте: {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қай... wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=[[Татарская энциклопедия]]|access-date=2021-11-14|archive-date=2021-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114121859/https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|deadlink=no}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * [[Анатолий Кобенков]]: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // 4g3paeqaxttk9nfw7ol8igp0z4c3lv3 3063783 3063782 2022-08-24T14:05:57Z Muslim Qazaq 44575 «[[Санат:Татарстан мәдениет қайраткерлері|Татарстан мәдениет қайраткерлері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=[[Татарская энциклопедия]]|access-date=2021-11-14|archive-date=2021-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114121859/https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|deadlink=no}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * [[Анатолий Кобенков]]: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // [[Санат:Татарстан мәдениет қайраткерлері]] q75vvy1u3c5jzkj15klkfrrqu2szlbk 3063784 3063783 2022-08-24T14:06:27Z Muslim Qazaq 44575 «[[Санат:Татар жазушылары|Татар жазушылары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=[[Татарская энциклопедия]]|access-date=2021-11-14|archive-date=2021-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114121859/https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|deadlink=no}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * [[Анатолий Кобенков]]: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // [[Санат:Татарстан мәдениет қайраткерлері]] [[Санат:Татар жазушылары]] bxe68v8fw4rwiuewse13tnsqb2vaumx 3063785 3063784 2022-08-24T14:07:24Z Muslim Qazaq 44575 «[[Санат:Татар ақындары|Татар ақындары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=[[Татарская энциклопедия]]|access-date=2021-11-14|archive-date=2021-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114121859/https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|deadlink=no}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * [[Анатолий Кобенков]]: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // [[Санат:Татарстан мәдениет қайраткерлері]] [[Санат:Татар жазушылары]] [[Санат:Татар ақындары]] d6k4zttgqs4j949ihk8qvpilq0jovaw 3063786 3063785 2022-08-24T14:07:44Z Muslim Qazaq 44575 «[[Санат:Татар драматургтары|Татар драматургтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=[[Татарская энциклопедия]]|access-date=2021-11-14|archive-date=2021-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114121859/https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|deadlink=no}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * [[Анатолий Кобенков]]: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // [[Санат:Татарстан мәдениет қайраткерлері]] [[Санат:Татар жазушылары]] [[Санат:Татар ақындары]] [[Санат:Татар драматургтары]] b3or9c02ukkaltnkox82qd3jc3k3k6c 3063788 3063786 2022-08-24T14:13:26Z Muslim Qazaq 44575 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Равил Рәисұлы Бұхараев |Шынайы есімі = |Суреті = R Buharaev.jpg |Ені = 150px |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 18.10.1951 |Туған жері = [[Қазан]], [[КСРО]] |Қайтыс болған күні = 24.1.2012 |Қайтыс болған жері = [[Лондон]], [[Ұлыбритания]] |Азаматтығы = {{USSR}} → <br /> {{UK}} |Ұлты = [[Татарлар|Татар]] |Мансабы = |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = Өлеңдер |Шығармалардың тілі = [[орыс тілі|орысша]], [[татар тілі|татарша]], [[ағылшын тілі|ағылшынша]], [[мажар тілі|мажарша]] |Дебюті = |Марапаттары = * Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері * Ғабдолла Тоқай атындағы сыйлық * Мұса Жәлел атындағы сыйлық * [[БҰҰ]]-ның "Бірлік ордені" |Сыйлықтары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Равил Рәисұлы Бұхараев''' ({{lang-tt|Равил Рәис улы Бохараев}}, {{lang-ru|Равиль Раисович Бухараев}}; [[18 қазан]] [[1951]], [[Қазан]] — [[24 қаңтар]] [[2012]], [[Лондон]]) — татар жазушысы, ақын, прозашы, драматург, журналист және аудармашы. == Өмірбаяны == Равил Бұхараев [[1951 жыл]]ы қазан айының 18-інде [[Қазан]]да оқытушы-ғалымдар отбасында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін, 1968-1974 жылдары Қазан Мемлекеттік Университетінің Механика-математика факультетінде оқыды. [[1977 жыл]]ы Теориялық [[кибернетика]] мамандығы бойынша, Мәскеу Мемлекеттік Университетінің Есептеу математикасы және кибернетика факультетінің аспирантурасын бітірді. Еңбектері [[1969 жыл]]дан басылып шыға бастады. 1977 жылдан бастап КСРО Жазушылар Одағының мүшесі болды. 1979-1980 жылдары Равил Бұхараев — [[Еділ]] бойындағы республикалардағы Ресей Жазушылар одағының кеңесшісі, Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтында татар тілінен аударма бойынша семинар жетекшісі (1980-1986) болды. Равил Бұхараев [[1990 жыл]]дан бастап [[Англия]]да тұрып, әртүрлі жанрлардағы еңбектерін жазды, әдебиет және дінмен байланысты аударма жұмыстарымен белсенді түрде айналысты <ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. 70-ші жылдардан бастап [[түрікмендер|түрікмен]] жазушыларының шығармаларын орыс тіліне белсенді аударды. "Сибирские огни" әдеби журналының түрікмен мәдениеті мен өнеріне арналған жеке нөмірін құрудың бастамашысы болды<ref>[https://ru.wikipedia.org/wiki/Бухараев,_Равиль_Раисович Википедия (рус.): Бухараев,_Равиль_Раисович]</ref>. 90-шы жылдары [[Абай Құнанбайұлы]]ның 150 жылдық мерейтойына орай қазақстандық жазушы [[Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев|Роллан Сейсенбаевтың]] бастамасымен шетелдік бір топ ақын-аудармашылар Абайдың өлендері мен қара сөздерін орыс, ағылшын тілдеріне аударып, кітап етіп басып шығарды. Равил Бұхараев сол аудармашылардың жұмыстарын өндеуге ат салысқан-ды<ref>[https://my.mail.ru/community/blog_akyluly/69B6D771FDCB2D99.html My.mail.ru: Глава Ахмадийской Общины об Абае Кунанбаеве]</ref>. 1992-2007 жылдар аралығында Равил Бұхараев — [[Би-би-си]]дің орыс қызметінің штаттық қызметкері. Өмірлік жары - ақын Лидия Григорьева. Равил Бұхараев — татар, орыс, ағылшын, мажар тілдерінде еркін жаза алатын, татар әдебиеті мен [[Татарстан]] елін әлемге насихаттаған ақын болған-ды. Ол — тарих, саяси экономика және [[ислам]] мәселелеріне арналған жиырмадан астам кітаптың авторы. «Азан — Еділ татарларының Ислам поэзиясы» ([[Лондон]], 1991), «Татарстан моделі: политэкономиялық монография» (Лондон – [[Нью-Йорк]], 1999), «Ресейдегі Ислам: тарихи монография» (Лондон – Нью-Йорк, 2000), «Татар поэзиясының тарихи антологиясы» (Лондон, 2000), «Қазан Кремлі ғасырлар бойы» (Лондон, 2001) секілді ағылшын тілінде жарық көрген кітаптары шетелдік оқырмандарға Татарстан туралы мол ақпарат береді. Равил Бұхараев сырт елде тұрғанда, [[Татарстан]]ға, татар әдебиеті мен өнеріне байланысы бар жазушылармен, аудармашылармен қарым-қатынасын үзбеді. Оның [[театр]]лармен ынтымақтастығы да жақсы нәтижелерін берді. Ол «Яңа татар пьесасы» («Жаңа татар пьесасы») байқауының лауреаты атанды және оның «Тимер борчак» («Темір бұршақ») пьесасы [[2005 жыл]]ы Г. Камал атындағы Татар мемлекеттік академиялық театрында қойылды. [[Ғабдолла Тоқай]]дың шығармашылығы мен тұлғасы Равил Бұхараевты қатты қызықтырды. Ол оның өлеңдерін аударып, өзі құрастырған [[антология]]ға енгізіп, Тоқайдың өмірі мен тағдыры туралы «Тукай тирәсендә» («Тоқайдың айналасында») атты [[драма]]лық [[повесть]] жазды (1986). [[Қуыршақ театры]]на арналған пьесада бұл тақырып керемет көрініс тапты. Татар қуыршақ театрында оның «Йолдызчык ромашка» («Жұлдызша ромашка», 1985), «Апушаның тылсымлы тәшләре» («Апушаның сиқырлы түстері», 1986), «Сказка о двух монетах» («Екі монетаның ертегісі», 2005) атты пьесалары үлкен жетістікпен қойылды. Татар теледидарында Мұхаммед Галидің пьесасын пайдаланып, оның сценарийі бойынша «Каюм Насыйри урамы» («Қаюм Насыри көшесі») екі бөлімнен тұратын драма көрсетілді (1989)<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. {{ external media | align = right | width = 700px | topic = Р. Бұхараевтың түрлі діни тақыраптарға білдірген көз-қарасы: | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=7TK0JmfPimU «Жан туралы түсінік»] | video2 = [https://www.youtube.com/watch?v=k5dIhd3N6uE&t=1s «Пейіштің хор қыздары»] | video3 = [https://www.youtube.com/watch?v=d8Sgxh3oC1E «Тозақ деген не?»] | video4 = [https://www.youtube.com/watch?v=FcYhzrHjsGc&t=2s «Ислам және адам құқығы» (орысша)] | video5 = [https://www.youtube.com/watch?v=FwdJN9B91oA «Шариғат туралы әңгіме» (орысша)] | video6 = [https://www.youtube.com/watch?v=Sb-o3-Rb5Kc «Исламдағы әйелдің орны» (орысша)] | video7 = [https://www.youtube.com/watch?v=jmyGVjLJSLA «Ислам және Христиан діндері» (орысша)] | video8 = [https://www.youtube.com/watch?v=PP3VGa5hNOo «Исламдағы хәләл және харам мәселелері» (орысша)] | video9 = [https://www.youtube.com/watch?v=2t0G1c0uBBQ «Исламдағы тозақ пен жұмақ» (орысша)] }} [[1986 жыл]]ы Равил Бұхаревқа [[Мұса Жәлел]] мен [[Ғабдолла Тоқай]]дың өлеңдерін аударғаны үшін Татарстанның Мұса Жәлел атындағы республикалық сыйлығы берілді. 2001 жылы «Татарстан Республикасының еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағын алды. [[2006 жыл]]ы «Шексіз пойыз», («Бесконечный поезд», Мәгариф баспасы, 2001), «Қазан қарлары» («Казанские снега», Мәгариф баспасы, 2004) кітаптары үшін Татарстан Республикасының Ғ. Тоқай атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды<ref>[https://tt.wikipedia.org/wiki/Равил_Бохараев Википедия (тат.): Равил Бохараев]</ref>. [[2011 жыл]]ы, [[Ресей Федерациясы]]ның [[Бельгия]]дағы, [[Франция]]дағы, [[Люксембург]]тегі, [[Голландия]]дағы елшіліктерінің ұсыныстары бойынша, Равил Бұхараев адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның "Бірлік орденімен" марапатталды<ref>[https://www.tatar-inform.ru/news/ravil-buharaev-nagrazhden-ordenom-edineniya Татар-информ: Равиль Бухараев награжден орденом Единения]</ref>. Равил Бұхараев өмірінің соңғы 20 жылында [[Ахмадия]] қауымдастығының мүшесі болған, ол оны [[Ислам]]дағы ең бейбітсүйгішті ағым деп санаған<ref>[https://tat-t.ru/news/?ID=16627 Tatarstan today: Равиль Бухараев был как бы мостом между татарской литературой и мировой.]</ref>. Оның орыс тіліне аударған [[Құран]] аудармасы<ref>[https://www.alislam.org/quran/Holy-Quran-Russian.pdf Alislam.org: Священный Коран. Арабский текст с русским переводом.]</ref> [[2006 жыл]]ы баспа көрді<ref>[https://e-vid.ru/index-m-192-p-63-article-22333.htm ВиД: Равиль Бухараев заново перевел Коран.]</ref>. Равил Бұхараев [[2012 жыл]]ы 24 қаңтарда [[Лондон]]да қайтыс болды<ref>[http://www.azatliq.org/content/news/24461648.html Азатлык Радиосы: Равил Бохараев вафат булды]</ref> және [[Қазан]]да, Ново-Татарск ауданыңдағы татар зиратында, әкесінің қабірінің жанына жерленді. == Библиография == === Өлеңдері === * «Яблоко, привязанное к ветке». Қазан, 1977. * «Редкий дождь». Мәскеу, 1980. * «Знак Август». Қазан, 1983. * «Время цветов». Өлеңдер кітабы, Қазан, 1985. * «Комментарии к любви». Мәскеу, 1986. * «Снежный журавль». Мәскеу, 1986. * «Вокруг Тукая». Жыр, Қазан, 1989. * «Трезвые пиры». Өлеңдер, поэма. Мәскеу, 1990. * «Искание». Лондон, 1993 (орыс, татар, мажар тілдерінде). * «Бесконечный поезд». Қазан, 2001 * «Моление о чаше». Санкт-Петербор, 2003 * «Казанские снега». Қазан, 2004. * «Поэзия Золотой орды». Мәскеу: Наталис: Рипол Классик, 2005.-175 б. * «Книга стихов». Қазан, «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. * «Книга поэм». Қазан. «Магариф-Вакыт» баспасы, 2011. === Пьесалары === * «Звездочка-Ромашка». Қазан, 1985. * «Волшебные сны Апуша». Қазан, 1986. === Поэзия антологиясы === * «Азан. Исламская поэзия поволжских татар». Лондон, 1991. * «Историческая антология татарской поэзии». Лондон, 1998. === Публицистикалық және философиялық шығармалары === * «Казань. Зачарованная столица». Лондон. 1994 (орыс, ағылшын, татар тілдерінде). * «Дорога Бог знает куда. Книга для Брата». Новый мир, 1996. * «Ислам в России. Четыре времени года». Лондон, 1998. * «Модель Татарстана». Лондон, 1999. * «Президент Минтимер Шаймиев и модель Татарстана». Санкт-Петербор, 2001. * «Дневники существования». Санкт-Петербор, 2003. * «Ностальгия по Откровению». Мәскеу, 2005. * «Белый минарет». 2006. * «Татарстан: "Мы-можем!" Президент Минтимер Шаймиев и созидательность здравого смысла». GLOBAL ORIENTAL LTD. 2007. * «Отпусти мою душу на волю». Мәскеу, 2009. * «Письма в другую комнату». Санкт-Петербор, 2011. * «Книга историй». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга единства». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «Книга признаний». Қазан.: Магариф-Вакыт, 2011. * «История российского мусульманства. Беседы о Северном Исламе». "Алетейя" баспасы, Санкт-Петербор, 2015. == Марапаттары == * «Сельская молодёжь» журналының сыйлығы (1983, «Золотое перо» медалі) * Ғабдолла Тоқай атындағы Татарстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2006) * «Отпусти мою душу на волю» — "Жыл поэзиясы" номинациясы бойынша "Жыл кітабы" ұлттық байқауының лауреаты (2009). * [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның адамзатты біріктіру саласындағы қызметі үшін "Бірлік орденінің" кавалері (2011). * Халықаралық орыс тілді жазушылар Федерациясының «Культурное наследие» ордені (2011). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{cite web|url=https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/buharaev-ravil-raisovich|title=Равиль Раисович Бухараев|publisher=Татарская энциклопедия Tatarica}} * [http://kitap.net.ru/buharaev.php Татарская электронная библиотека] {{Wayback|url=http://kitap.net.ru/buharaev.php |date=20090221133551 }} * [http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm Поэзия Московского университета] {{Wayback|url=http://www.poesis.ru/poeti-poezia/buharaev/biograph.htm |date=20050118000346 }} * Анатолий Кобенков: [http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print Русские поэты иных берегов] {{Wayback|url=http://www.vsp.ru/culture/2004/04/10/442605/print |date=20140225021329 }} — «Восточно-Сибирская ПРАВДА», 2004. * [http://www.gabdullatukay.ru/rus/index.php?option=com_content&task=view&id=496&Itemid=1 Сайт Габдуллы Тукая] * Рамиль Сарчин. [http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 Дали молчания Равиля Бухараева] {{Wayback|url=http://window.edu.ru/library/pdf2txt/142/78142/59057/page2 |date=20140814105637 }} / Сарчин Р. Ш. Лики казанской поэзии: сборник статей // [[Санат:Татарстан мәдениет қайраткерлері]] [[Санат:Татар жазушылары]] [[Санат:Татар ақындары]] [[Санат:Татар драматургтары]] s5u9knxlth16znno7d69dg4wtj2s06z Қатысушы талқылауы:Artoria2e5 3 686850 3063789 2022-08-24T14:42:55Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Artoria2e5}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 20:42, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) 2fnhszflzxncb9l22cc4dhr0zg6fn2j Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019 0 686851 3063792 2022-08-24T15:16:08Z Kas77777 100404 Жаңа бетте: {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Паттайя]], [[Тайланд]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[18 қыркүйек]] [... wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Паттайя]], [[Тайланд]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[18 қыркүйек]] [[2018]] |Жабылуы = [[27 қыркүйек]] [[2018]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018|Ашхабад 2018]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021|Ташкент 2021]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019''' ({{lang-en|2019 World Weightlifting Championships}}) [[Тайланд]]тың [[Паттайя]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[18 қараша|18]]-[[27 қараша|27]] күндері аралығында өтті. h8b14mpinyu4qq0gbkpsc1vgxt005da 3063793 3063792 2022-08-24T15:18:16Z Kas77777 100404 wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Паттайя]], [[Тайланд]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[18 қыркүйек]] [[2018]] |Жабылуы = [[27 қыркүйек]] [[2018]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018|Ашхабад 2018]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021|Ташкент 2021]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019''' ({{lang-en|2019 World Weightlifting Championships}}) [[Тайланд]]тың [[Паттайя]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[18 қараша|18]]-[[27 қараша|27]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{CHN}} | style="background:#F7F6A8;" | 6 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 10 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 7 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{KAZ}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{flagicon|North Korea}} [[КХДР]] | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 6 | align="left" | {{AZE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{BLR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{VNM}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''15''' | '''15''' | '''15''' | '''45''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://ashgabat2018.com/ Әлем чемпионатының ресми сайты] *[https://iwf.sport/results/results-by-events/?event_id=522 Results] *[https://iwf.sport/wp-content/uploads/downloads/2021/12/Results_Book_2021_World_Championships_.pdf Results book] {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] nzrd53a1sn3dr78jj6fu4kip7t2s46h 3063796 3063793 2022-08-24T15:28:21Z Kas77777 100404 /* Сыртқы сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Паттайя]], [[Тайланд]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[18 қыркүйек]] [[2018]] |Жабылуы = [[27 қыркүйек]] [[2018]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018|Ашхабад 2018]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021|Ташкент 2021]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019''' ({{lang-en|2019 World Weightlifting Championships}}) [[Тайланд]]тың [[Паттайя]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[18 қараша|18]]-[[27 қараша|27]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{CHN}} | style="background:#F7F6A8;" | 6 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 10 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 7 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{KAZ}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{flagicon|North Korea}} [[КХДР]] | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 6 | align="left" | {{AZE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{BLR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{VNM}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''15''' | '''15''' | '''15''' | '''45''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://iwf.sport/results/results-by-events/?event_id=522 Results] *[https://iwf.sport/wp-content/uploads/downloads/2021/12/Results_Book_2021_World_Championships_.pdf Results book] {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] 5ecrb0rey0bjgv37iyeugxqns6kvh2m 3063798 3063796 2022-08-24T15:29:55Z Kas77777 100404 /* Сыртқы сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Паттайя]], [[Тайланд]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[18 қыркүйек]] [[2018]] |Жабылуы = [[27 қыркүйек]] [[2018]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018|Ашхабад 2018]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021|Ташкент 2021]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019''' ({{lang-en|2019 World Weightlifting Championships}}) [[Тайланд]]тың [[Паттайя]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[18 қараша|18]]-[[27 қараша|27]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{CHN}} | style="background:#F7F6A8;" | 6 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 10 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 7 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{KAZ}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{flagicon|North Korea}} [[КХДР]] | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 6 | align="left" | {{AZE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{BLR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{VNM}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''15''' | '''15''' | '''15''' | '''45''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://www.iwf.net/2019-iwf-world-championships-pattaya-tha/ IWF website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190820150724/https://www.iwf.net/2019-iwf-world-championships-pattaya-tha/ |date=2019-08-20 }} *[https://www.iwf.net/new_bw/results_by_events/?event=472 Results] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200525034039/https://www.iwf.net/new_bw/results_by_events/?event=472 |date=2020-05-25 }} *[https://www.iwf.net/wp-content/uploads/downloads/2019/09/job_934-Pattaya_2019.pdf Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190927111058/https://www.iwf.net/wp-content/uploads/downloads/2019/09/job_934-Pattaya_2019.pdf |date=2019-09-27 }} {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] 74f9ypj2igp2in2tmtjwtedrpkzskm0 3063799 3063798 2022-08-24T15:37:57Z Kas77777 100404 /* Медальдық есеп */ wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Паттайя]], [[Тайланд]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[18 қыркүйек]] [[2018]] |Жабылуы = [[27 қыркүйек]] [[2018]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2018|Ашхабад 2018]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021|Ташкент 2021]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019''' ({{lang-en|2019 World Weightlifting Championships}}) [[Тайланд]]тың [[Паттайя]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[18 қараша|18]]-[[27 қараша|27]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{CHN}} | style="background:#F7F6A8;" | 10 | style="background:#DCE5E5;" | 5 | style="background:#FFDAB9;" | 3 | 18 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{PRK}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 3 | 9 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{ARM}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 3 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{BLR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 6 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 3 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 3 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 8 | align="left" | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{TUR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 10 | align="left" | {{IND}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''20''' | '''20''' | '''20''' | '''60''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://www.iwf.net/2019-iwf-world-championships-pattaya-tha/ IWF website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190820150724/https://www.iwf.net/2019-iwf-world-championships-pattaya-tha/ |date=2019-08-20 }} *[https://www.iwf.net/new_bw/results_by_events/?event=472 Results] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200525034039/https://www.iwf.net/new_bw/results_by_events/?event=472 |date=2020-05-25 }} *[https://www.iwf.net/wp-content/uploads/downloads/2019/09/job_934-Pattaya_2019.pdf Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190927111058/https://www.iwf.net/wp-content/uploads/downloads/2019/09/job_934-Pattaya_2019.pdf |date=2019-09-27 }} {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] t4kds1h0crpk94ztnnawro2mzx1uspp Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021 0 686852 3063794 2022-08-24T15:21:42Z Kas77777 100404 Жаңа бетте: {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Ташкент]], [[Өзбекстан]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = 7 желтоқса... wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Ташкент]], [[Өзбекстан]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[7 желтоқсан]] [[2021]] |Жабылуы = [[17 желтоқсан]] [[2021]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019|Паттайя 2019]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2022|Богота 2022]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021''' ({{lang-en|2021 World Weightlifting Championships}}) [[Өзбекстан]]тың [[Ташкент]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[7 қараша|7]]-[[17 қараша|17]] күндері аралығында өтті. inv1ao42tuf2bym7e0697vmm21iow0i 3063797 3063794 2022-08-24T15:29:03Z Kas77777 100404 wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Ташкент]], [[Өзбекстан]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[7 желтоқсан]] [[2021]] |Жабылуы = [[17 желтоқсан]] [[2021]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019|Паттайя 2019]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2022|Богота 2022]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021''' ({{lang-en|2021 World Weightlifting Championships}}) [[Өзбекстан]]тың [[Ташкент]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[7 қараша|7]]-[[17 қараша|17]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{CHN}} | style="background:#F7F6A8;" | 6 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 10 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 7 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{KAZ}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{flagicon|North Korea}} [[КХДР]] | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 6 | align="left" | {{AZE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{BLR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{VNM}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''15''' | '''15''' | '''15''' | '''45''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://iwf.sport/results/results-by-events/?event_id=522 Results] *[https://iwf.sport/wp-content/uploads/downloads/2021/12/Results_Book_2021_World_Championships_.pdf Results book] {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] i3t6fzxxac5se5yesnxcg4dx52ntqdv 3063803 3063797 2022-08-24T15:55:18Z Kas77777 100404 /* Медальдық есеп */ wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Ташкент]], [[Өзбекстан]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[7 желтоқсан]] [[2021]] |Жабылуы = [[17 желтоқсан]] [[2021]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019|Паттайя 2019]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2022|Богота 2022]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021''' ({{lang-en|2021 World Weightlifting Championships}}) [[Өзбекстан]]тың [[Ташкент]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[7 қараша|7]]-[[17 қараша|17]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{KOR}} | style="background:#F7F6A8;" | 6 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 10 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{UZB}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 7 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{THA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 4 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{IRI}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 7 |alight-center | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 1 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align="left" | {{BUL}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{UKR}} | style="background:#F7F6A8;" | 0 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''15''' | '''15''' | '''15''' | '''45''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://iwf.sport/results/results-by-events/?event_id=522 Results] *[https://iwf.sport/wp-content/uploads/downloads/2021/12/Results_Book_2021_World_Championships_.pdf Results book] {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] 2pe14mxxpbt0fn83nabu6q0q4gyjcmr 3063804 3063803 2022-08-24T16:02:03Z Kas77777 100404 /* Медальдық есеп */ wikitext text/x-wiki {{Ауыр атлетикадан жарыс |Атауы = Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021 |Эмблема = |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Ташкент]], [[Өзбекстан]] |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[7 желтоқсан]] [[2021]] |Жабылуы = [[17 желтоқсан]] [[2021]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2019|Паттайя 2019]] |Келесі = [[Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2022|Богота 2022]] }} '''Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2021''' ({{lang-en|2021 World Weightlifting Championships}}) [[Өзбекстан]]тың [[Ташкент]] қаласында [[қыркүйек]] айының [[7 қараша|7]]-[[17 қараша|17]] күндері аралығында өтті. ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align="left" | {{KOR}} | style="background:#F7F6A8;" | 4 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 7 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center" | 2 | align="left" | {{UZB}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 5 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align="left" | {{THA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 5 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align="left" | {{COL}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 5 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align="left" | {{GEO}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 3 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{IRI}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 3 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 7 | align="left" | {{TPE}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 1 | style="background:#FFDAB9;" | 0 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align="left" | {{BUL}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"| | align="left" | {{UKR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 2 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" | colspan="2" rowspan="1" valign="center" | '''Барлығы''' | '''20''' | '''20''' | '''20''' | '''60''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://iwf.sport/results/results-by-events/?event_id=522 Results] *[https://iwf.sport/wp-content/uploads/downloads/2021/12/Results_Book_2021_World_Championships_.pdf Results book] {{Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты}} [[Санат:Ауыр атлетикадан әлем чемпионаттары]] d2x9uqxvbm7xe8qhh76wx56w1w5qaal Project Tuva 0 686853 3063802 2022-08-24T15:51:54Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1085629253|Project Tuva]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki '''Project Tuva''' 2009 жылы [[Билл Гейтс]] пен Microsoft Research бірлескен зерттеу жобасы болды, ол интерактивті бейне ойнатқыш платформасының ықтимал құндылығын көрсетті. == Шолу == Платформада 1964 жылы [[Корнелл университеті|Корнелл университетінде]] [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] берген және BBC жазған ''«Физикалық құқықтың сипаты'' » атты Messenger лекциялары сериясы өтті.<ref>{{Cite news|first=Timothy Prickett|last=Morgan|work=The Register|title=Microsoft hosts Feynman lecture series|url=https://www.theregister.co.uk/2009/07/15/microsoft_feynman_lectures/|date=15 July 2009|accessdate=29 June 2015}}</ref> Бейне кіріспе сөзіне қарағанда, Гейтс лекцияларды жас кезінде көрген.<ref>[http://news.softpedia.com/news/Access-Project-Tuva-for-Free-Courtesy-of-Bill-Gates-116778.shtml Access Project Tuva for Free, Courtesy of Bill Gates]</ref> Ол физика концепциялары мен Фейнманның лекция стилін ұнатты, кейінірек бейнені көпшілікке қолжетімді ету құқығына ие болды. Бұл басқаларды білім беру мазмұнын тегін қолжетімді етуге ынталандырады деп үміттенеді.<ref>[http://news.cnet.com/8301-13860_3-10286732-56.html Bill Gates offers the world a physics lesson]</ref> Project Tuva 2009 жылдың 13 және 14 шілдесінде Microsoft зерттеу факультетінің саммитінде ресми түрде шығарылды.<ref>{{Cite web|url=http://stimulant.io/wp/index.php/2009/07/project-tuva-for-microsoft-research/|title=Project Tuva: An interactive video application developed for Microsoft Research|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090719091050/http://stimulant.io/wp/index.php/2009/07/project-tuva-for-microsoft-research/|archivedate=2009-07-19|accessdate=2009-07-15}}</ref> Өзінің басында Project Tuva Вашингтон университетінің Стивен Д. Эллис пен Вашингтон университетіндегі студенттік физика қоғамының сарапшы түсініктемелері бар лекциялардың бейнежазбасын қосты. Silverlight қолданбасы сонымен қатар транскрипттер (бейнемен синхрондалған) бойынша мәтінді іздеуді, уақыт белгісі бар жазбаларды жазуды қолдауды және бейнені сыртқы сілтемелермен, формулалармен, интерактивті демонстрациялармен және ендірілген WorldWide Telescope астрономиялық астрономиялықпен толықтыратын "Қосымшаларды" қамтиды. нысандар мен экскурсиялар. Шығарылғаннан кейін Қосымшалар мен түсініктемелер жеті дәрістің біріншісіне ғана қолжетімді болды: ''Тартылыс заңы - Физикалық заңның мысалы.'' 2011 жылдың сәуірінде Тува MIT Джейн және Отто Морнингстар физика профессоры Роберт Джаффе басқарған жаңа мазмұнмен және қосымшалармен жаңартылды. Содан кейін, 2016 жылдың шілдесінде Project Tuva Silverlight қолданбасы жұмыстан шығарылды. Жоба өз атауын Фейнманның соңғы мақсатынан алады; атап айтқанда, ол бір күні Сібір жеріндегі [[Тыва|Туваға]] сапар шегеді. <ref>{{Кітап|isbn=0-393-32069-3}}</ref> Өкінішке орай, оның көзі тірісінде бірде-бір рет Туваға баруға рұқсат етілмеді, ол қайтыс болғанның келесі күні Кеңес үкіметінің рұқсатымен. Содан кейін бұл атау оның арманы орындалды деген идеяны тудырады&nbsp;– Әрине, Туваға саяхаттау емес, енді әлем физиканы ол сияқты бағалай алуы үшін. == Мазмұн «Тува» жобасы аясында шығарылған == {| class="wikitable" |+ !Мазмұн нөмірі ! Тақырып ! Баяндаған ! Ұзақтығы ! Сілтеме |- | '''Кіріспе''' | ''Ричард Фейнман: Ғылымды жеңілдету'' | [[Билл Гейтс]] | 2:16 | [https://www.youtube.com/watch?v=WOoJh6oYAXE] |- | '''№1''' | ''Тартылыс заңы — физикалық заңның мысалы'' | [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] | 55:37 | [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/fml.html#1] |- | '''№2''' | ''Математика мен физиканың байланысы'' | [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] | 55:32 | [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/fml.html#2] |- | '''№3''' | ''Ұлы табиғатты қорғау принциптері'' | [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] | 56:03 | [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/fml.html#3] |- | '''№4''' | ''Физикалық құқықтағы симметрия'' | [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] | 57:06 | [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/fml.html#4] |- | '''№5''' | ''Өткен мен болашақтың айырмашылығы'' | [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] | 46:00 | [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/fml.html#5] |- | '''№6''' | ''Ықтималдық және белгісіздік – Табиғаттың кванттық механикалық көрінісі'' | [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] | 56:32 | [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/fml.html#6] |- | '''№7''' | ''Жаңа заңдарды іздеу'' | [[Ричард Филипс Фейнман|Ричард Фейнман]] | 57:56 | [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/fml.html#7] |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [https://www.feynmanlectures.caltech.edu/messenger.html Фейнманның хабаршы дәрістері] * [https://www.gatesnotes.com/Education/The-Best-Teacher-I-Never-Had Менде ешқашан болмаған ең жақсы мұғалім] [[Санат:Билл Гейтс]] q6db2f3f2f9e17py4pb69nbj55gu9ek Қатысушы талқылауы:Riddlliya 3 686854 3063824 2022-08-24T16:46:40Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Riddlliya}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 22:46, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) fzzcibiial1oxpxknb55bc45vopv8fd Қатысушы талқылауы:Abensad 3 686855 3063827 2022-08-24T16:51:53Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Abensad}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 22:51, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) naavn9efsad121w9l1vmd308ztc0qvz Қатысушы талқылауы:Serialjoepsycho 3 686856 3063857 2022-08-24T17:40:14Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Serialjoepsycho}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 23:40, 2022 ж. тамыздың 24 (+06) ifrtevj19xedr9rhlnu81qw04cx8rb9 Қатысушы талқылауы:Nurlybek07 3 686857 3063863 2022-08-24T18:32:11Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nurlybek07}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:32, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) b2ccvrs97skangjzybed50c2lo09nws Saccharomyces cerevisiae 0 686858 3063881 2022-08-24T19:04:08Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1101811474|Saccharomyces cerevisiae]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki {{Speciesbox|image=Saccharomyces cerevisiae SEM.jpg|image_caption=''S. cerevisiae'', [[Scanning electron microscope|electron micrograph]]|genus=Saccharomyces|species=cerevisiae|authority=[[Franz Meyen|Meyen]] ''ex'' [[Emil Christian Hansen|E.C. Hansen]]}} {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |''Saccharomyces cerevisiae'' |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Saccharomyces_cerevisiae_SEM.jpg|сүрмесіз]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''S. cerevisiae'', [[Scanning electron microscope|electron micrograph]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |[[Taxonomy (biology)|Scientific classification]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|link=Template:Taxonomy/Saccharomyces| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Fungus|Fungi]] |- |Division: |[[Ascomycota]] |- |Class: |[[Saccharomycetes]] |- |Order: |[[Saccharomycetales]] |- |Family: |[[Saccharomycetaceae]] |- |Genus: |''[[Saccharomyces]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''S.&nbsp;cerevisiae'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Saccharomyces cerevisiae''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">[[Franz Meyen|Meyen]] ''ex'' [[Emil Christian Hansen|E.C. Hansen]]</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] '''''Saccharomyces cerevisiae''''' ({{IPAc-en|ˌ|s|ɛr|ə|ˈ|v|ɪ|s|i|.|iː}}) — [[Ашытқылар|ашытқылардың]] бір түрі (бір жасушалы [[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақ]] микроорганизмдері). Бұл түр ежелгі дәуірден бері шарап жасауда, [[Нан пісіру|нан пісіруде]] және сыра қайнатуда маңызды рөл атқарды. Ол бастапқыда [[жүзім]] қабығынан бөлініп алынған деп саналады.{{Efn|The yeast can be seen as a component of the thin white film on the skins of some dark-colored fruits such as plums; it exists among the [[Wax#Vegetable waxes|waxes]] of the [[Plant cuticle|cuticle]].}} Бұл [[Молекулалық биология|молекулалық]] және [[Цитология|жасушалық биологиядағы]] ең қарқынды зерттелген [[Эукариоттар|эукариоттық]] [[Зертханалық жануарлар|модель организмдердің]] бірі, модель [[Бактериялар|бактерия]] ретіндегі ''[[ішек таяқшасы]]'' сияқты. Бұл [[Ашыту|ферментацияның]] ең көп тараған түрінің артында тұрған микроорганизм. ''S.&nbsp;cerevisiae'' жасушалары дөңгелектен жұмыртқа тәрізді, 5–10&nbsp;диаметрі [[Микрометр|мкм]]. Ол бүршіктену арқылы [[Бластогенез|көбейеді]]. Адам биологиясында маңызды көптеген [[Ақуыз|белоктар]] ашытқыдағы олардың [[Гомологиялық ұқсастық|гомологтарын]] зерттеу арқылы алғаш рет ашылды. Бұл ақуыздарға [[Жасушаның тіршілік циклі|жасуша циклінің]] ақуыздары, сигналдық ақуыздар және ақуызды өңдеуші [[ферменттер]] кіреді. ''S. cerevisiae'' қазіргі уақытта белгілі секрециялық жолдарға қатысатын Беркли денелері бар жалғыз ашытқы жасушасы болып табылады. ''S.&#x20;Cerevisiae''-ға қарсы [[антиденелер]] Крон ауруы бар науқастардың 60-70% және ойық жаралы колиті бар науқастардың 10-15% кездеседі және ішектің қабыну ауруларын (мысалы, ойық жаралы колит пен Крон ауруы арасындағы) саралау үшін серологиялық маркерлер панелінің бөлігі ретінде пайдалы болуы мүмкін), олардың локализациясы мен ауырлығы.<ref>{{Cite journal|title=Anti-Saccharomyces cerevisiae antibodies (ASCA) in Crohn's disease are associated with disease severity but not NOD2/CARD15 mutations|journal=Clin. Exp. Immunol.|volume=135|issue=3|pages=490–96|year=2004|pmid=15008984|pmc=1808965|doi=10.1111/j.1365-2249.2003.02392.x}}</ref> == Этимология == «''Saccharomyces''» [[латынша]] [[Ежелгі грек тілі|грек]] тілінен шыққан және «қант-зең» немесе «қант-саңырауқұлақ» дегенді білдіреді, ''saccharon'' (σάκχαρον) «қант» және ''myces'' (μύκης) «[[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақ]]<nowiki/>» дегенді білдіреді. ''cerevisiae'' латын тілінен шыққан және «[[сыра]]<nowiki/>» дегенді білдіреді. Ағзаның басқа атаулары: * '''[[Ашытқылар|Сыра ашытқысы]]''', бірақ сыра қайнату үшін басқа түрлері де қолданылады <ref name="Baker'syeast">{{Cite journal|title=Brewer's/baker's yeast (Saccharomyces cerevisiae) and preventive medicine: Part II|journal=Urol Nurs|volume=28|issue=1|pages=73–75|year=2008|pmid=18335702}}</ref> * '''Але ашытқысы''' * '''Жоғарғы ашытқы ашытқы''' * '''Нан ашытқысы'''<ref name="Baker'syeast" /> * '''Раги ашытқысы, тапай дайындауға байланысты''' * '''Бүршіктенетін ашытқы''' Бұл түр сонымен қатар қоректік ашытқы мен ашытқы сығындысының негізгі көзі болып табылады. == Тарих == 19 ғасырда нан пісірушілер ашытқыны сыра қайнатқыштарынан алды, бұл ''лактобациллаға'' тән қышқылдану нәтижесінде пайда болған қышқылдылығы жоқ императорлық «Кайзерсеммель» орамы сияқты тәтті ашытылған нандарға әкелді. Алайда сыра қайнатқыштары ақырындап үстіңгі ашытқыдан (''S. cerevisiae'') төменгі ашытқыдағы (''S. pastorianus'') ашытқыға ауысты. Вена процесі 1846 жылы әзірленді Бұл инновация көбіне нан пісіру пештерінде буды пайдалану үшін танымал болғанымен, қыртыстың басқа сипаттамасына әкеліп соқтырады, бірақ дәндерді жоғары ұнтақтау процедураларын қосуымен ерекшеленеді (Вена ұнтақтарын<ref name="urlReport on Vienna bread, page 31-32 - Google Books"> {{Кітап|pages=[https://archive.org/details/bub_gb_6jRDAAAAIAAJ/page/n44 31]–32}} </ref> қараңыз), оларды бір құралмен езбей, біртіндеп жарып жібереді. Сондай-ақ пресс-ашытқы деп аталатын жоғарғы ашытқы ашытқыларын өсіру және жинау үшін жақсырақ процестер.  [[Луи Пастер|Луи Пастердің]] жұмысынан кейін микробиологиядағы жетілдірулер таза штаммдарды өсірудің жетілдірілген әдістеріне әкелді. 1879 жылы Ұлыбритания ''S. cerevisiae'' өндіруге арналған мамандандырылған өсіретін ыдыстарды енгізді, ал Америка Құрама Штаттарында шамамен ғасырдың басында ашытқыларды концентрлеу үшін центрифугалар қолданылды, ашытқы өндірісін жеңілдететін негізгі өнеркәсіптік процеске айналдырды. Тарату, бірліктің құнын төмендету және нан мен сыраны коммерцияландыру мен тауарландыруға ықпал етті. Жаңа піскен «торт ашытқысы» 20 ғасырдың басында Батыс әлемінің көпшілігінде нан пісірушілер үшін стандартты ашытқы болды.<ref>{{Cite journal|last1=Lahue|first1=Caitlin|last2=Madden|first2=Anne A.|last3=Dunn|first3=Robert R.|last4=Smukowski Heil|first4=Caiti|title=History and Domestication of Saccharomyces cerevisiae in Bread Baking|date=11 November 2020|journal=Frontiers in Genetics|volume=11|page=584718|doi=10.3389/fgene.2020.584718|pmid=33262788|pmc=7686800}}</ref> Екінші [[Екінші дүниежүзілік соғыс|дүниежүзілік соғыс кезінде]] Fleischmann's Америка Құрама Штаттарының қарулы күштері үшін [[wiktionary:granulate|түйіршіктелген]] белсенді құрғақ ашытқыны әзірледі, ол тоңазытқышта сақтауды қажет етпеді және жаңа ашытқыға қарағанда ұзақ сақтау мерзімі мен жақсырақ температураға төзімділікке ие болды; ол әлі де американдық әскери рецепттер үшін стандартты ашытқы болып табылады. Компания пісіру уақытын қысқартып, екі есе жылдам көтерілетін ашытқыны жасады. Кейінірек Lesaffre компаниясы 1970 жылдары жылдам ашытқыны жасайды, ол әртүрлі қолданбаларда жаңа және құрғақ ашытқылар есебінен айтарлықтай пайдалану мен нарық үлесіне ие болды.  == Биология == [[Сурет:Laboratoorne_pagaripärm_(Saccharomyces_cerevisiae)_agariplaadil..JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Laboratoorne_pagarip%C3%A4rm_%28Saccharomyces_cerevisiae%29_agariplaadil..JPG/220px-Laboratoorne_pagarip%C3%A4rm_%28Saccharomyces_cerevisiae%29_agariplaadil..JPG|нобай| Агар пластинасында ашытқы колониялары.]] === Экология === Табиғатта ашытқы жасушалары ең алдымен жүзім сияқты піскен жемістерде кездеседі (пісіп жетілгенге дейін жүзімде ашытқы жоқ дерлік). ''S. cerevisiae'' жыл бойы [[Емен|емен ағаштарының]] қабығында да кездеседі. <ref>{{Cite web|author=Young|first=Ed|date=2012-07-30|title=You can thank wasps for your bread, beer and wine|url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/you-can-thank-wasps-for-your-bread-beer-and-wine|work=National Geographic|lang=en}}</ref> ''S. cerevisiae'' ауамен тасымалданбайтындықтан, оның қозғалуы үшін вектор қажет.<ref>{{Cite journal|title=On the origins of wine yeast}}</ref> Ересектерде қыстайтын әлеуметтік аралардың ханшайымдары (''Vespa crabro'' және ''Polistes'' spp.) күзден көктемге дейін ашытқы жасушаларын сақтап, оларды ұрпақтарына бере алады.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|title=Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=109|issue=33|pages=13398–403|year=2012|pmid=22847440|pmc=3421210|doi=10.1073/pnas.1208362109|bibcode=2012PNAS..10913398S}}</ref> Әлеуметтік ''аралар Полистес доминуланың'' ішегінде ''S. cerevisiae'' штамдары, сондай-ақ ''S. cerevisiae'' × ''S. paradoxus'' будандары бар. Стефанини және т.б. (2016) ''Polistes dominula'' ішектері жасушалардың [[Спора|споралануын]] және споралардың өнуін ынталандыратын қоршаған орта жағдайларын қамтамасыз ете отырып, ''S. cerevisiae'' штамдарының өзара және ''S. paradoxus'' жасушаларымен жұптасуына қолайлы екенін көрсетті.<ref name="pmid26787874">{{Cite journal|title=Social wasps are a Saccharomyces mating nest|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=113|issue=8|pages=2247–51|year=2016|pmid=26787874|doi=10.1073/pnas.1516453113|pmc=4776513|bibcode=2016PNAS..113.2247S}}</ref> ''S. cerevisiae'' өсуі үшін оңтайлы температура {{Convert|30|-|35|C}}.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|title=Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=109|issue=33|pages=13398–403|year=2012|pmid=22847440|pmc=3421210|doi=10.1073/pnas.1208362109|bibcode=2012PNAS..10913398S}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFStefaniniDapportoLegrasCalabretta2012">Stefanini I, Dapporto L, Legras JL, Calabretta A, Di Paola M, De Filippo C, Viola R, Capretti P, Polsinelli M, Turillazzi S, Cavalieri D (2012). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3421210 "Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution"]. ''Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A''. '''109''' (33): 13398–403. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2012PNAS..10913398S 2012PNAS..10913398S]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1073/pnas.1208362109|10.1073/pnas.1208362109]]</span>. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3421210 3421210]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22847440 22847440].</cite></ref> === Өміршеңдік кезең === Ашытқы жасушаларының екі түрі өмір сүріп, өсе алады: [[Плоидтілік|гаплоидты]] және [[Плоидтілік|диплоидты]] . Гаплоидты жасушалар [[митоз]] бен өсудің қарапайым өмірлік циклінен өтеді, ал жоғары стресс жағдайында жалпы өледі. Бұл саңырауқұлақтың [[Жыныссыз көбею|жыныссыз]] түрі. Диплоидты жасушалар (ашытқылардың артықшылықты «формасы») митоздың және өсудің қарапайым өмірлік циклінен өтеді. Митоздық жасуша циклінің жүру жылдамдығы гаплоидты және диплоидты жасушалар арасында айтарлықтай ерекшеленеді.<ref>{{Cite journal|title=Ancient evolutionary trade-offs between yeast ploidy states}}</ref> [[Стресс]] жағдайында диплоидты жасушалар [[Мейоз|спорадан]] өтіп, [[Спора|мейозға]] түсіп, төрт гаплоидты [[Спора|спора түзе]] алады, олар кейіннен жұптасуы мүмкін. Бұл [[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақтың]] [[Жынысты көбею және ұрықтану ерекшеліктері|жыныстық]] түрі. Оңтайлы жағдайларда ашытқы жасушалары әрбір 100 популяциясын екі еселей алады&nbsp;минут.<ref>{{Cite journal|title=Life cycle of the budding yeast Saccharomyces cerevisiae}}</ref><ref>{{Cite web|author=Friedman|first=Nir|title=The Friedman Lab Chronicles|work=Growing yeasts (Robotically)|publisher=[[Nir Friedman]] Lab|date=January 3, 2011|url=http://nirfriedmanlab.blogspot.com/2011/01/growing-yeasts-robotically.html|accessdate=2012-08-13}}</ref> Дегенмен, өсу қарқыны штамдар мен орталар арасында айтарлықтай өзгереді.<ref>{{Cite journal|title=Trait variation in yeast is defined by population history}}</ref> Орташа репликативті өмір сүру ұзақтығы шамамен 26&nbsp;жасушаның бөлінуі.<ref>{{Cite journal|title=Regulation of yeast replicative life span by TOR and Sch9 in response to nutrients|url=https://semanticscholar.org/paper/813eb6212935d6b984bb71c24c00b325bd2a9fe0}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Lessons on longevity from budding yeast}}</ref> Табиғатта рецессивті зиянды мутациялар диплоидтардың [[Жыныссыз көбею|жыныссыз көбеюінің]] ұзақ кезеңдерінде жинақталады және өзін-өзі жою кезінде [[Автогамия|тазартылады]]: бұл тазарту «геномның жаңаруы» деп аталды.<ref>{{Cite journal|last=Mortimer|first=Robert K.|title=Genome renewal: A new phenomenon revealed from a genetic study of 43 strains ofSaccharomyces cerevisiae derived from natural fermentation of grape musts|date=December 1994|url=https://semanticscholar.org/paper/c0965369712cc2b48a5d3a3d845190a0fff0d70c}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Masel|first=Joanna|title=The consequences of rare sexual reproduction by means of selfing in an otherwise clonally reproducing species|date=December 2011}}</ref> === Тамақтану талаптары === ''S.&nbsp;cerevisiae''-ның барлық [[Штамм|штаммдары]] [[Глюкоза|глюкозада]], [[Мальтоза|мальтозада]] және трегалозада [[Биологиялық тотығу|аэробты түрде]] өсе алады және [[лактоза]] мен целлобиозада өспейді. Дегенмен, басқа [[Қант|қанттардың]] өсуі өзгермелі. [[Галактоза]] мен [[фруктоза]] ең жақсы ашытатын қанттардың екеуі болып табылады. Ашытқылардың әртүрлі қанттарды қолдану қабілеті олардың аэробты немесе анаэробты жолмен өсірілгеніне байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Кейбір штаммдар [[сахароза]] мен трегалозада анаэробты түрде өсе алмайды. Барлық штамдар [[аммиак]] пен [[Мочевина|несепнәрді]] жалғыз [[азот]] көзі ретінде пайдалана алады, бірақ [[Нитраттар|нитратты]] пайдалана алмайды, өйткені олардың [[аммоний]] [[Ион (электроника)|иондарына]] дейін тотықсыздану қабілеті жоқ. Олар сондай-ақ азот көздері ретінде көптеген [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарын]], ұсақ [[Полипептидтер|пептидтерді]] және азот негіздерін пайдалана алады. [[Гистидин]], [[глицин]], цистин және [[лизин]], алайда, оңай қолданылмайды. ''С.&nbsp;cerevisiae'' протеазаларды шығармайды, сондықтан жасушадан тыс ақуыз метаболизденбейді. [[Ашытқылар|Ашытқылардың]] дигидрофосфат ионы ретінде ассимиляцияланатын [[Фосфор|фосфорға]] және [[Сульфаттар|сульфат]] ионы ретінде немесе [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] метионин және цистеин сияқты органикалық күкірт қосылыстары ретінде ассимиляциялануы мүмкін [[Күкірт|күкіртке]] деген қажеттілік бар. Ашытқының жақсы өсуі үшін [[магний]], [[темір]], [[кальций]] және [[мырыш]] сияқты кейбір металдар қажет. Органикалық талаптарға келетін болсақ, ''S. cerevisiae'' штамдарының көпшілігі [[Биотин|биотинді]] қажет етеді. Шынында да, ''S. cerevisiae'' негізіндегі өсу талдауы биотинді оқшаулау, кристалдану және кейінірек құрылымдық анықтау үшін негіз қалады. Көптеген штаммдарға толық өсу үшін [[Пантотен қышқылы|пантотенат]] қажет. Жалпы, ''S. cerevisiae'' витаминдер үшін прототрофты болып табылады. === Жұптасу === [[Сурет:Shmoos_s_cerevisiae.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Shmoos_s_cerevisiae.jpg/220px-Shmoos_s_cerevisiae.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae'' '''α''' -факторға жауап ретінде shmoo деп аталатын жасушалық дөңес '''бар''' жұптасатын түрі.]] Ашытқылардың жыныс дифференциациясының қарабайыр аспектілерін көрсететін екі жұптасу түрі бар, '''а''' және α (''альфа'').<ref>Saccharomyces cerevisiae http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2007/nelson_andr/</ref> Көптеген басқа эукариоттардағы сияқты, жұптасу [[Генетикалық рекомбинация|генетикалық рекомбинацияға]], яғни хромосомалардың жаңа комбинацияларының пайда болуына әкеледі. Қарама-қарсы жұптасатын екі [[Плоидтілік|гаплоидты]] ашытқы жасушалары [[Плоидтілік|диплоидты]] жасушаларды түзе алады, олар гаплоидты жасушалардың басқа ұрпағын құру үшін [[Спора|спора түзе]] алады немесе диплоидты жасушалар ретінде өмір сүре алады. Жұптастыруды биологтар гендерді, плазмидаларды немесе ақуыздарды өз қалауы бойынша біріктіру құралы ретінде пайдаланды.  Жұптасу жолында G протеинімен байланысқан рецептор, G протеині, RGS протеині және адамдарда кездесетіндерге гомолог болып табылатын үш деңгейлі MAPK сигналдық каскады қолданылады. Бұл мүмкіндікті биологтар сигнал беру мен [[Десенсибилизация|десенсибилизацияның]] негізгі механизмдерін зерттеу үшін пайдаланды.  === Жасуша циклі === Ашытқылардың өсуі [[Бластогенез|бүршіктің]] өсуімен синхрондалады, ол ата-аналық жасушадан бөлінген уақытта жетілген жасушаның өлшеміне жетеді. Жақсы қоректенетін, тез өсетін ашытқы дақылдарында барлық жасушаларда бүршік болады, өйткені бүршік түзілу бүкіл [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] алады. Аналық және қыз жасушалары жасушалардың бөлінуі басталғанға дейін бүршіктердің пайда болуын бастай алады. Баяу өсетін ашытқы дақылдарында бүршіктері жоқ жасушаларды көруге болады, ал бүршік түзілу жасушалық циклдің бір бөлігін ғана алады.  ==== Цитокинез ==== [[Цитокинез]] ''Saccharomyces cerevisiae'' ашытқысының екі еншілес жасушаға бөлінуіне мүмкіндік береді. ''S. cerevisiae'' бүршік түзеді, ол бүкіл жасушалық циклде өсе алады және кейін митоз аяқталғаннан кейін аналық жасушадан шығады.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> ''S. cerevisiae'' жасушалық циклді зерттеуге қатысты, себебі ол поляризацияланған жасушаны пайдаланып, тағдыры мен өлшемдері әртүрлі екі қыз тудыру арқылы асимметриялы түрде бөлінеді. Сол сияқты, [[Бағаналы жасуша|дің жасушалары]] өзін-өзі жаңарту және саралау үшін асимметриялық бөлінуді пайдаланады. ===== Қадамдастыру ===== Көптеген жасушалар үшін M фазасы S фазасы аяқталғанша болмайды. Алайда ''S. cerevisiae'' митозға ену үшін бұл дұрыс емес. Цитокинез G1 соңында бүршіктену процесінен басталады және келесі циклдің жартысына дейін аяқталмайды. Шпиндельдің жиналуы S фазасы хромосомалардың қайталануын аяқтамай тұрып болуы мүмкін.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Сонымен қатар, M және S арасында нақты анықталған G2 жетіспейді. Осылайша, жоғары эукариоттарда кең реттеудің жоқтығы бар.<ref name="morgan" /> Қызы дүниеге келгенде, қызы анасының үштен екісіне тең болады. Бүкіл процесс барысында ананың өлшемдері шамалы немесе мүлдем өзгермейді. ЖЖҚ жолы еншілес жасушада цитокинез аяқталғаннан кейін бірден белсендіріледі. Бұл жол қыздың дұрыс бөлінгеніне көз жеткізеді.<ref name="wloka" /> ===== Актомозин сақинасы және біріншілік қалқаның түзілуі ===== Екі өзара тәуелді оқиғалар S. cerevisiae-де цитокинезді ынталандырады. Бірінші оқиға-актомиозиннің жиырылу сақинасының (AMR) тарылуы, ал екінші оқиға-цитокинез кезінде ғана пайда болатын жасуша қабырғасының хитинді құрылымы-бастапқы септумның (PS) қалыптасуы. PS жануарларда жасушадан тыс матрицаны қалпына келтіру процесіне ұқсайды.<ref name="wloka">{{Cite journal|last1=Wloka|first1=Carsten|year=2012|title=Mechanisms of cytokinesis in budding yeast|journal=Cytoskeleton|volume=69|issue=10|pages=710–26|doi=10.1002/cm.21046|pmid=22736599}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFWloka2012">Wloka, Carsten (2012). "Mechanisms of cytokinesis in budding yeast". ''Cytoskeleton''. '''69''' (10): 710–26. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1002/cm.21046|10.1002/cm.21046]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22736599 22736599]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:205643309 205643309].</cite></ref> AMR тарылғанда, PS өсе бастайды. AMR-ны бұзу PS-ті дұрыс емес бағыттайды, бұл екеуінің де тәуелді рөлі бар екенін көрсетеді. Сонымен қатар, PS-нің бұзылуы АМР-дағы бұзылуларға әкеледі, бұл актомиозин сақинасы мен бастапқы септумның өзара тәуелді байланысы бар екенін көрсетеді.<ref>{{Cite journal|last1=Fang|first1=X|year=2010|title=Biphasic targeting and cleavage furrow ingression directed by the tail of a myosin-II|journal=J Cell Biol|volume=191|issue=7|pages=1333–50|doi=10.1083/jcb.201005134|pmid=21173112}}</ref><ref name="bi 2002">{{Cite journal|last1=Bi|first1=Erfei|year=2002|title=Cytokinesis in Budding Yeast: the Relationship between Actomyosin Ring Function and Septum Formation|journal=Cell Structure and Function|volume=26|issue=6|pages=529–37|doi=10.1247/csf.26.529|pmid=11942606}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBi2002">Bi, Erfei (2002). [[doi:10.1247/csf.26.529|"Cytokinesis in Budding Yeast: the Relationship between Actomyosin Ring Function and Septum Formation"]]. ''Cell Structure and Function''. '''26''' (6): 529–37. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1247/csf.26.529|10.1247/csf.26.529]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11942606 11942606].</cite></ref> Цитозолға қараған жасуша мембранасына бекітілген AMR жасушалардың бөлінуін үйлестіретін актин мен миозин II молекулаларынан тұрады.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Сақина плазмалық мембранаға жиырылу күші ретінде енуде маңызды рөл атқарады деп саналады.  Жиырылғыш сақинаның дұрыс үйлестірілуі және дұрыс позициялық құрастырылуы аралық сақинаның прекурсоры болып табылатын септиндерге байланысты. Бұл GTPазалар басқа ақуыздармен кешендерді жинайды. Септиндер G1 соңында бүршік пайда болатын жерде сақина құрайды. Олар актин-миозин сақинасының қалыптасуына ықпал етеді, бірақ бұл механизм белгісіз. Олар басқа қажетті цитокинез процестеріне құрылымдық қолдау көрсетуге көмектеседі.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Бүршік пайда болғаннан кейін септин сақинасы құм сағатын құрайды. Септин құм сағаты мен миозин сақинасы бірге болашақ бөліну алаңының бастамасы болып табылады.  Септин мен АМR кешені Гольджи денесінен көпіршіктер жіберетін глюкандар мен басқа хитиндік молекулалардан тұратын бастапқы септум түзеді.<ref>{{Cite journal|last1=VerPlank|first1=Lynn|year=2005|title=Cell cycle-regulated trafficking of Chs2 controls actomyosin ring stability during cytokinesis|journal=Mol. Biol. Cell|volume=16|issue=5|pages=2529–43|doi=10.1091/mbc.e04-12-1090|pmid=15772160|pmc=1087255}}</ref> АМR тарылуы аяқталғаннан кейін глюкандар арқылы екі екіншілік септум түзіледі. AMR сақинасының қалай бөлінетіні әлі белгісіз.<ref name="bi 2017">{{Cite journal|last1=Bi|first1=Erfei|year=2017|title=Mechanics and regulation of cytokinesis in budding yeast|journal=Seminars in Cell & Developmental Biology|volume=66|pages=107–18|doi=10.1016/j.semcdb.2016.12.010|pmid=28034796|pmc=5474357}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBi2017">Bi, Erfei (2017). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5474357 "Mechanics and regulation of cytokinesis in budding yeast"]. ''Seminars in Cell & Developmental Biology''. '''66''': 107–18. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.semcdb.2016.12.010|10.1016/j.semcdb.2016.12.010]]. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5474357 5474357]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28034796 28034796].</cite></ref> Микротүтікшелер АМR мен септуммен салыстырғанда цитокинезде маңызды рөл атқармайды. Микротүтікшелердің бұзылуы поляризацияланған өсуді айтарлықтай бұзбады.<ref>{{Cite journal|last1=Adams|first1=A|year=1984|title=Relationship of actin and tubulin distribution to bud growth in wild-type and morphogenetic-mutant Saccharomyces cerevisiae|journal=J. Cell Biol.|volume=98|issue=3|pages=934–945|doi=10.1083/jcb.98.3.934|pmid=6365931}}</ref> Осылайша, AMR және септум түзілуі цитокинездің негізгі драйверлері болып табылады.  ===== Бөлінетін ашытқылардан айырмашылығы ===== * Бүршіктенетін ашытқы аналық жасушадан бүршік түзеді. Бұл бүршік жасуша циклі кезінде өсіп, бөлініп кетеді; бөліну ашытқысы жасуша қабырғасын құру арқылы бөлінеді <ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> * Цитокинез бүршіктенетін ашытқылар үшін G1-ден басталады, ал бөлінетін ашытқылар үшін цитокинез G2-ден басталады. Бөлінетін ашытқылар ортаңғы нүктені «таңдайды», ал бүршіктенетін ашытқылар бүршік орнын «таңдайды» <ref name="differences">{{Cite journal|last1=Balasubramanian|first1=Mohan|year=2004|title=Comparative Analysis of Cytokinesis in Budding Yeast, Fission Yeast and Animal Cells|journal=Curr. Biology|volume=14|issue=18|pages=R806–18|doi=10.1016/j.cub.2004.09.022|pmid=15380095}}</ref> * Ерте анафазада бүршіктенетін ашытқыларда актомиозин сақинасы мен қалқа дамиды, метафаза-анафаза кезінде бөлінетін ашытқыларда актомиозин сақинасы дами бастайды <ref name="differences" /> == Биологиялық зерттеулерде ==   === Үлгі организм === [[Сурет:S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg/220px-S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg|нобай| ''S. cerevisiae'', дифференциалды интерференциялық контрастты сурет]] [[Сурет:20100911_232323_Yeast_Live.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/20100911_232323_Yeast_Live.jpg/220px-20100911_232323_Yeast_Live.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae''<br />Нөмірленген кенелер бір-бірінен 11 микрометр.]] Зерттеушілер өз зерттеулерінде қолдану үшін ағзаны іздегенде, олар бірнеше белгілерді іздейді. Олардың ішінде өлшем, генерация уақыты, қолжетімділік, манипуляция, генетика, механизмдерді сақтау және ықтимал экономикалық пайда бар. ''S. pombe'' және ''S. cerevisiae'' ашытқы түрлері жақсы зерттелген; бұл екі түр шамамен 600-ге бөлінді дейін 300 миллион жыл бұрын және ДНҚ зақымдануын және [[ДНҚ репарациясы|жөндеу механизмдерін]] зерттеуде маңызды құралдар болып табылады.<ref>{{Кітап|pages=107–124|isbn=978-1-59259-095-7}}</ref> ''S. cerevisiae'' [[Зертханалық жануарлар|үлгі организм]] ретінде дамыды, себебі ол осы критерийлердің бірқатары бойынша жақсы ұпай жинады. * Бір жасушалы организм ретінде ''S. cerevisiae'' кішкентай, генерация уақыты қысқа (екі еселену уақыты 1,25–2 сағат {{Convert|30|C|F}} -да)) және оңай [[Торша өсінділері|өсіруге]] болады. Мұның бәрі оң сипаттамалар, өйткені олар жылдам өндіруге және бірнеше үлгі желілерін төмен бағамен ұстауға мүмкіндік береді. * ''S. cerevisiae мейозбен'' бөлінеді, бұл оның жыныстық генетиканы зерттеуге үміткер болуына мүмкіндік береді. * ''S. cerevisiae'' жаңа гендерді қосуға немесе гомологиялық рекомбинация арқылы жоюға мүмкіндік беретін [[Трансформация|түрленуі]] мүмкін. Сонымен қатар, өсу қабілеті ''С.&nbsp;cerevisiae гаплоид'' ретінде гендік нокаут штаммдарын жасауды жеңілдетеді. * [[Эукариоттар|Эукариот]] ретінде ''С.&nbsp;cerevisiae'' өсімдіктер мен жануарлардың күрделі ішкі жасушалық құрылымымен бөліседі, бұл жоғары эукариоттарда зерттеулерді шатастыруы мүмкін кодталмаған ДНҚ-ның жоғары пайызы. * ''С.&nbsp;cerevisiae'' зерттеулері, ең болмағанда, өнеркәсіпте белгіленген пайдалану нәтижесінде, күшті экономикалық драйвер болып табылады. === Қартаюды зерттеуде === Бес онжылдықтан астам уақыт ішінде ''S. cerevisiae'' қартаюды жақсы түсіну үшін модельдік организм ретінде зерттелді және кез-келген басқа модельдік организмге қарағанда қартаюға әсер ететін сүтқоректілердің көбірек гендерін анықтауға ықпал етті.<ref name="Replicative">{{Cite journal|title=Replicative and chronological aging in Saccharomyces cerevisiae}}</ref> Ашытқыларды пайдалана отырып, зерттелген тақырыптардың кейбірі калорияларды шектеу болып табылады, сондай-ақ қартаюға қатысатын гендер мен жасушалық жолдар. Ашытқылардың қартаюын өлшеудің ең кең тараған екі әдісі - жасушаның бөліну санын өлшейтін репликативті өмір ұзақтығы (RLS) және жасушаның бөлінбейтін стазда қанша уақыт өмір сүре алатынын өлшейтін хронологиялық өмір ұзақтығы (CLS) күй.<ref name="Replicative" /> [[Қоректік орта|Өсу ортасындағы]] глюкозаның немесе аминқышқылдарының мөлшерін шектеу ашытқылардағы, сондай-ақ басқа организмдердегі RLS және CLS деңгейін жоғарылататыны көрсетілген.<ref name="Recent">{{Cite journal|title=Recent developments in yeast aging}}</ref> Алғашында бұл sir2 ферментін жоғары реттеу арқылы RLS жоғарылайды деп есептелді, бірақ кейінірек бұл әсер sir2 -ге тәуелсіз екені анықталды. Sir2 және fob1 гендерінің шамадан тыс экспрессиясы ашытқыдағы қартаюдың себептерінің бірі болып саналатын хромосомалық рДНҚ-дан тыс шеңберлердің жиналуын болдырмау арқылы RLS-ті жоғарылататыны көрсетілген.<ref name="Recent" /> Диетаны шектеудің әсері TOR жасушалық жолындағы сигналдың төмендеуінің нәтижесі болуы мүмкін.<ref name="Replicative" /> Бұл жол жасушаның қоректік заттарға жауабын модуляциялайды және TOR белсенділігін төмендететін мутациялар CLS және RLS жоғарылайды<ref name="Replicative" /><ref name="Recent" /> Бұл басқа жануарларда да байқалды.<ref name="Replicative" /><ref name="Recent" /> Гендері жоқ ашытқы мутанты Жақында және Ras2 калорияларды шектеу жағдайында хронологиялық өмір сүру ұзақтығының он есе артуын көрсетті және кез келген организмде қол жеткізілген ең үлкен өсу болып табылады.<ref>{{Cite journal|title=Life span extension by calorie restriction depends on Rim15 and transcription factors downstream of Ras/PKA, Tor, and Sch9}}</ref><ref>{{Cite web|title=10-Fold Life Span Extension Reported|url=http://www.usc.edu/uscnews/stories/14716.html|publisher=University of Southern California|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304070340/http://www.usc.edu/uscnews/stories/14716.html|archivedate=2016-03-04}}</ref> Аналық жасушалар митоздық бөліну арқылы ұрпақ бүршіктерін береді, бірақ кейінгі ұрпақтар бойына репликативті қартаюға ұшырайды және ақырында өледі. Алайда, аналық жасуша [[мейоз]] бен [[Гаметогенез|гаметогенезден]] өткенде, өмір сүру ұзақтығы қалпына келеді.<ref>{{Cite journal|title=Gametogenesis eliminates age-induced cellular damage and resets life span in yeast|journal=Science|volume=332|issue=6037|pages=1554–57|year=2011|pmid=21700873|pmc=3923466|doi=10.1126/science.1204349|bibcode=2011Sci...332.1554U}}</ref> Қартайған жасушалар түзетін [[Гамета|гаметалардың]] ([[Спора|споралардың]]) репликативті потенциалы жас жасушалар түзетін гаметалармен бірдей, бұл жасқа байланысты зақымданудың кәрі аналық жасушалардан мейоз арқылы жойылатынын көрсетеді. Бұл байқау мейоз кезінде жасқа байланысты зақымдануларды жою жасаруға әкелетінін көрсетеді. Дегенмен, бұл залалдардың сипаты әлі де анықталуда. Репликацияланбайтын ''S. cerevisiae'' жасушаларының ашығуы кезінде реактивті оттегі түрлері көбейеді, бұл апуриндік/апиримидиндік учаскелер және қос тізбекті үзілістер сияқты ДНҚ зақымдануларының жинақталуына әкеледі. <ref name="pmid20223252">{{Cite journal|title=The relevance of oxidative stress and cytotoxic DNA lesions for spontaneous mutagenesis in non-replicating yeast cells|journal=Mutat. Res.|volume=688|issue=1–2|pages=47–52|pmid=20223252|doi=10.1016/j.mrfmmm.2010.03.006}}</ref> Сондай-ақ репликацияланбайтын жасушаларда хронологиялық қартаю кезінде эндогендік қос тізбекті үзілістерді [[ДНҚ репарациясы|қалпына келтіру]] қабілеті төмендейді. <ref name="pmid30410502">{{Cite journal|title=Pathologic Replication-Independent Endogenous DNA Double-Strand Breaks Repair Defect in Chronological Aging Yeast|journal=Front Genet|volume=9|pages=501|pmid=30410502|pmc=6209823|doi=10.3389/fgene.2018.00501}}</ref> === Мейоз, рекомбинация және ДНҚ репарациясы === ''S. cerevisiae'' қоректік заттар көп болған кезде диплоидты жасушалар ретінде митоздық жолмен көбейеді. Алайда аштық кезінде бұл жасушалар гаплоидты споралар түзу үшін мейозға ұшырайды.<ref name="pmid3070323">{{Cite journal|title=Life cycle of the budding yeast Saccharomyces cerevisiae|journal=Microbiol. Rev.|volume=52|issue=4|pages=536–53|year=1988|doi=10.1128/MMBR.52.4.536-553.1988|pmid=3070323|pmc=373162}}</ref> Дәлелдер зерттеулер ''S. cerevisiae'' аю бейімделу функциясы мейоз және [[Генетикалық рекомбинация|рекомбинация]]. ''S. cerevisiae'' мейоздық және митоздық рекомбинация үшін маңызды гендердегі ақаулы [[Мутация|мутациялар]] [[Радиация|сәулеленуге]] немесе ДНҚ-ны зақымдайтын химиялық заттарға жоғары сезімталдықты тудырады.<ref name="tripathi">{{Cite journal|title=Population genomic analysis of outcrossing and recombination in yeast|pages=1077–81}}</ref><ref name="Haynes">{{Кітап|pages=[https://archive.org/details/molecularbiology0000unse_w1g0/page/371 371–414]|isbn=978-0-87969-139-4}}</ref> Мысалы, ''rad52'' гені мейоздық рекомбинация<ref name="Game">{{Cite journal|title=The Role of Radiation (rad) Genes in Meiotic Recombination in Yeast|pages=51–68}}</ref> үшін де, митоздық рекомбинация үшін де қажет.<ref name="pmid6987653">{{Cite journal|title=The RAD52 gene is required for homothallic interconversion of mating types and spontaneous mitotic recombination in yeast|pages=503–07}}</ref> ''Rad52'' мутанттары [[Рентген сәулелері|рентген сәулелерімен]], метилметансульфонатпен және 8-метоксипсорален-плюс-UVA ДНҚ айқаспалы байланыс агентімен өлтіруге сезімталдықты арттырды және мейоздық рекомбинацияның төмендеуін көрсетеді.<ref name="Haynes" /><ref name="Game" /><ref>{{Cite journal|title=Sensitivity to Photoaddition of Mono-And Bifunctional Furocoumarins of X-Ray Sensitive Mutants of Saccharomyces cerevisiae|date=1980|last1=Henriques|first1=J. A. P.|last2=Moustacchi|first2=E.|pages=557–63}}</ref> Бұл тұжырымдар мейоз және митоз кезіндегі рекомбинацияны қалпына келтіру осы агенттерден туындаған әртүрлі зақымдарды қалпына келтіру үшін қажет екенін көрсетеді. Рудерфер табиғи ''S. cerevisiae'' штамдарының шығу тегін талдап, [[Аутбридинг|кроссинг]] 50 000 жасуша бөлінуінде бір рет қана болады деген қорытындыға келді.<ref name="tripathi" /> Осылайша, табиғатта жұптасу көбінесе бір-бірімен тығыз байланысты ашытқы жасушалары арасында болады. Жұптасу MATa және MATα қарама қарсы жұптасатын гаплоидты жасушалар байланысқанда болады. Рудерфер<ref name="tripathi" /> мұндай байланыстар екі себепке байланысты бір-бірімен тығыз байланысты ашытқы жасушалары арасында жиі болатынын атап өтті. Біріншісі - қарама-қарсы жұптасу типіндегі жасушалар бір мейоз арқылы тікелей түзілетін жасушаларды қамтитын бір аскуста бірге болады және бұл жасушалар бір-бірімен жұптаса алады. Екінші себеп - бір жұптасу түрінің гаплоидты жасушалары жасушаның бөлінуінен кейін көбінесе жұптауға болатын қарама-қарсы типтегі жасушаларды шығарады. Кроссинг нәтижесінде пайда болатын мейоздық оқиғалардың табиғатындағы салыстырмалы сирек болуы [[Тұқым қуалайтын өзгергіштік|генетикалық вариация]] өндірісі осы ағзадағы [[Аутбридинг|мейозды]] сақтайтын негізгі селективті күш болып табылады деген идеяға сәйкес келмейді. Дегенмен, бұл тұжырым мейозды қолдайтын негізгі селективті күш ДНҚ зақымдануының күшейтілген рекомбинациялық жөндеуі болып табылады деген балама идеяға сәйкес келеді<ref name="Birdsell">{{Кітап|isbn=978-1-4419-3385-0|pages=27–138}}</ref>, өйткені бұл артықшылық әрбір мейоз кезінде, кроссинг болғанына қарамастан жүзеге асырылады. === Геномды секвенирлеу === ''S. cerevisiae'' толық реттелген алғашқы эукариоттық [[геном]] болды.<ref name="Reference44">{{Cite journal|title=Life with 6000 genes|pages=546, 563–67|doi=10.1126/science.274.5287.546}}</ref> Геном тізбегі 1996 жылы 24 сәуірде қоғамдық игілікке шығарылды. Содан бері ''Saccharomyces'' Genome Дерекқорында тұрақты жаңартулар жүргізіліп келеді. Бұл [[дерекқор]] ашытқы зерттеушілері үшін жоғары түсіндірмесі бар және сілтеме жасалған дерекқор болып табылады. Тағы бір маңызды ''С.&nbsp;cerevisiae'' дерекқорын Мюнхен ақуыздар тізбегінің ақпараттық орталығы (MIPS) жүргізеді. ''S. cerevisiae'' геномы шамамен 12 156 677 негізгі жұптан және 16 хромосомада жинақы түрде ұйымдастырылған 6 275 [[Ген|геннен]] тұрады.<ref name="Reference44" /> Бұл гендердің шамамен 5800-і ғана функционалды деп саналады. Адам геномында ашытқы гендерінің кем дегенде 31% [[Гомологиялық ұқсастық|гомологтары]] бар деп есептеледі.<ref>{{Cite journal|title=Yeast as a model organism|pages=1259–60|doi=10.1126/science.277.5330.1259}}</ref> Ашытқы гендері гендік белгілер (мысалы, Sch9) немесе жүйелі атаулар арқылы жіктеледі. Соңғы жағдайда ашытқылардың 16 хромосомалары А-дан P-ге дейінгі әріптермен бейнеленеді, содан кейін ген хромосоманың сол немесе оң жағындағы реттік нөмірмен және екі ДНҚ тізбегінің қайсысында екенін көрсететін әріппен жіктеледі. кодтау реті.<ref>{{Кітап|isbn=9783527636778|pages=605–7}}</ref> {| cellspacing="0" border="1" |+Бейкер ашытқысының жүйелі гендік атаулары | Мысал ген атауы ! scope="row" style="background:#efefef;" | YGL118W |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Ы | Y бұл ашытқы гені екенін көрсетеді |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Г | ген орналасқан хромосома (хромосома 1 = А т.б.). ) |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Л | хромосоманың сол немесе оң қолы |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | 118 | центромерадан басталатын осы қолдағы геннің/ORF реттік нөмірі |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | В | кодтау реті Уотсон немесе Крик жолында ма |} '''Мысалдар:''' * YBR134C (aka SUP45 кодтау eRF1, аударманы тоқтату факторы) 2-хромосоманың оң жағында орналасқан және центромерадан бастап сол иықтағы 134-ші ашық оқу жақтауы (ORF) болып табылады. Кодтау тізбегі ДНҚ-ның Крик тізбегінде орналасқан. * YDL102W (ДНҚ полимераза дельтасының суббірлігін кодтайтын POL3) 4-хромосоманың сол жақ қолында орналасқан; бұл центромерадан 102-ші ORF және ДНҚ-ның Уотсон тізбегінен кодтар. === Гендердің қызметі және өзара әрекеттесуі === ''С&nbsp;cerevisiae'' қол жетімділігі геномының тізбегі және ашытқы геномының 90%-ын қамтитын жойылатын мутанттар жиынтығы<ref>{{Cite web|url=http://www-sequence.stanford.edu/group/yeast_deletion_project/deletions3.html|title=YeastDeletionWeb|accessdate=2013-05-25}}</ref> ''S.&nbsp;cerevisiae'' эукариоттық жасушалардың реттелуін түсіну үлгісі ретінде. Синтетикалық генетикалық массивтерді талдау арқылы барлық қос жойылатын мутанттардың генетикалық өзара әрекеттесуін талдау бойынша жүргізіліп жатқан жоба бұл зерттеуді бір қадам алға жылжытады. Мақсаты - жасуша процестерінің функционалдық картасын қалыптастыру. 2010 жылы генетикалық өзара әрекеттесу моделі "ашытқы бүршіктеріндегі барлық гендердің ~ 75% - ы үшін өзара әрекеттесу профильдері" бар ең толық болып табылады.<ref name="Landscape3">{{cite journal|vauthors=Costanzo M, Baryshnikova A, Bellay J, Kim Y, Spear ED, Sevier CS, Ding H, Koh JL, Toufighi K, Mostafavi S, Prinz J, St Onge RP, VanderSluis B, Makhnevych T, Vizeacoumar FJ, Alizadeh S, Bahr S, Brost RL, Chen Y, Cokol M, Deshpande R, Li Z, Lin ZY, Liang W, Marback M, Paw J, San Luis BJ, Shuteriqi E, Tong AH, van Dyk N, Wallace IM, Whitney JA, Weirauch MT, Zhong G, Zhu H, Houry WA, Brudno M, Ragibizadeh S, Papp B, Pál C, Roth FP, Giaever G, Nislow C, Troyanskaya OG, Bussey H, Bader GD, Gingras AC, Morris QD, Kim PM, Kaiser CA, Myers CL, Andrews BJ, Boone C|title=The genetic landscape of a cell|journal=Science|volume=327|issue=5964|pages=425–31|year=2010|pmid=20093466|pmc=5600254|doi=10.1126/science.1180823|bibcode=2010Sci...327..425C}}</ref> Бұл модель зерттелген гендердің әр комбинациясы үшін екі гендік нокаут жүргізілген 5,4 миллион екі гендік салыстыру негізінде жасалды. Қос нокауттың жасушаның жарамдылығына әсері күтілетін жарамдылықпен салыстырылды. Күтілетін жарамдылық әрбір салыстырылатын ген үшін бір генмен нокауттың жарамдылығы бойынша нәтижелер сомасынан анықталады. Күтілгенге қарағанда фитнестің өзгеруі болған кезде гендер бір-бірімен өзара әрекеттеседі деп болжанады. Бұл нәтижелерді бұрын белгілі болған нәрселермен салыстыру арқылы сыналды. Мысалы, Para 32, Ecm 30 және Ubp15 гендерінде Gap 1 сұрыптау Модулінің жасушалық процесіне қатысатын гендермен ұқсас өзара әрекеттесу профильдері болды. Нәтижелерге сәйкес, бұл гендер ажыратылған кезде бұл процесті бұзып, олардың бір бөлігі екенін растады.<ref name="Landscape4">{{cite journal|vauthors=Costanzo M, Baryshnikova A, Bellay J, Kim Y, Spear ED, Sevier CS, Ding H, Koh JL, Toufighi K, Mostafavi S, Prinz J, St Onge RP, VanderSluis B, Makhnevych T, Vizeacoumar FJ, Alizadeh S, Bahr S, Brost RL, Chen Y, Cokol M, Deshpande R, Li Z, Lin ZY, Liang W, Marback M, Paw J, San Luis BJ, Shuteriqi E, Tong AH, van Dyk N, Wallace IM, Whitney JA, Weirauch MT, Zhong G, Zhu H, Houry WA, Brudno M, Ragibizadeh S, Papp B, Pál C, Roth FP, Giaever G, Nislow C, Troyanskaya OG, Bussey H, Bader GD, Gingras AC, Morris QD, Kim PM, Kaiser CA, Myers CL, Andrews BJ, Boone C|title=The genetic landscape of a cell|journal=Science|volume=327|issue=5964|pages=425–31|year=2010|pmid=20093466|pmc=5600254|doi=10.1126/science.1180823|bibcode=2010Sci...327..425C}}</ref> Осыдан 170 000 гендік өзара әрекеттесу табылып, өзара әрекеттесу үлгілері ұқсас гендер топтастырылған. Ұқсас генетикалық өзара әрекеттесу профилі бар гендер бірдей жолдың немесе биологиялық процестің бөлігі болып табылады.<ref name="Mapping">{{Cite journal|title=Global mapping of the yeast genetic interaction network|pages=808–13|url=https://semanticscholar.org/paper/74d0057561d01b7fea747e2e175b6ba678b01b57}}</ref> Бұл ақпарат функция бойынша ұйымдастырылған гендік өзара әрекеттесулердің ғаламдық желісін құру үшін пайдаланылды. Бұл желі топтастырылған гендердің функцияларына негізделген сипатталмаған гендердің қызметін болжау үшін пайдаланылуы мүмкін.<ref name="Landscape">{{Cite journal|title=The genetic landscape of a cell|pages=425–31}}</ref> === Ашытқыларды зерттеудегі басқа құралдар === Биология және медицина ғылымының көптеген әртүрлі салаларында қолдануға болатын тәсілдер ашытқы ғалымдарымен әзірленген. Оларға ақуыздардың өзара әрекеттесуін және тетрадтық талдауды зерттеуге арналған екі гибридті ашытқы кіреді. Басқа ресурстарға генді жою кітапханасы кіреді, оның ішінде ~ 4,700 өміршең гаплоидты бір генді жою штаммдары. Ақуызды локализациялауды зерттеу үшін пайдаланылатын GFP синтез штаммдарының кітапханасы және ашытқы жасушаларының сығындыларынан ақуызды тазарту үшін пайдаланылатын TAP тегтер кітапханасы .  Стэнфорд университетінің ашытқыны жою жобасы олардың жұмысын анықтау үшін S. cerevisiae геномындағы әр геннің нокаут мутациясын жасады.<ref>{{Cite journal|last1=Giaever|first1=Guri|last2=Nislow|first2=Corey|date=2014-06-01|title=The Yeast Deletion Collection: A Decade of Functional Genomics|journal=Genetics|language=en|volume=197|issue=2|pages=451–465|doi=10.1534/genetics.114.161620|issn=0016-6731|pmc=4063906|pmid=24939991}}</ref> === Синтетикалық ашытқы хромосомалары мен геномдары === Ашытқы геномы манипуляцияға өте қолжетімді, сондықтан ол геномдық инженерия үшін тамаша үлгі болып табылады. Синтетикалық ашытқы геномының халықаралық жобасы (Sc2.0 немесе ''Saccharomyces cerevisiae нұсқасы 2.0'') жабайы түрге қарағанда тұрақтырақ толығымен дизайнерлік, теңшелетін, синтетикалық ''S. cerevisiae'' геномын нөлден құруға бағытталған. Синтетикалық геномда барлық транспозондар, қайталанатын элементтер және көптеген [[Интрон|интрондар]] жойылады, барлық UAG тоқтату кодондары UAA-ға ауыстырылады және [[Тасымалдаушы РНҚ|трансфер РНҚ]] гендері жаңа неохромосомаға ауыстырылады. 2017 жылдың наурыз айындағы жағдай бойынша 16 хромосоманың 6-ы синтезделіп, сыналды. Дене пішінінің маңызды ақаулары табылған жоқ.<ref>[https://www.science.org/toc/science/355/6329 "Special Issue Synthetic Yeast Genome"], ''Science'', 10 March 2017 Vol 355, Issue 6329</ref> Барлық 16 хромосома бір хромосомаға бірізді хромосомалардың бірігуі және [[Центромера|центромерлердің]] жойылуы арқылы біріктірілуі мүмкін. Бір хромосомалы және жабайы типті ашытқы жасушаларында бірдей дерлік транскриптомдар және ұқсас фенотиптер болады. Үлкен жалғыз хромосома жасуша өмірін қолдай алады, дегенмен бұл штамм ортада өсудің төмендеуін, бәсекеге қабілеттілікті, [[гамета]] өндірісін және өміршеңдігін көрсетеді.<ref>{{Cite journal|last1=Shao|first1=Yangyang|last2=Lu|first2=Ning|last3=Wu|first3=Zhenfang|last4=Cai|first4=Chen|last5=Wang|first5=Shanshan|last6=Zhang|first6=Ling-Li|last7=Zhou|first7=Fan|last8=Xiao|first8=Shijun|last9=Liu|first9=Lin|date=August 2018|title=Creating a functional single-chromosome yeast|url=https://www.nature.com/articles/s41586-018-0382-x|journal=Nature|language=en|volume=560|issue=7718|pages=331–335|doi=10.1038/s41586-018-0382-x|pmid=30069045|bibcode=2018Natur.560..331S|issn=1476-4687}}</ref> === Astrobiology === Басқа микроорганизмдердің ішінде тірі ''С.&nbsp;cerevisiae'' 2011 жылдың аяғында ұшырылған ресейлік Фобос-Грунт ғарыш кемесі бортында шағын капсуладағы үш жылдық планетааралық айналу сапарын аяқтайтын тірі планетааралық ұшу экспериментіне қосылды.<ref name="LIFE">{{Cite conference|date=November 5–7, 2007}}</ref><ref name="planetary-life">{{Cite web|url=http://www.planetary.org/programs/projects/innovative_technologies/life/|title=Projects: LIFE Experiment: Phobos|publisher=[[The Planetary Society]]|accessdate=2 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110316100755/http://www.planetary.org/programs/projects/innovative_technologies/life|archivedate=16 March 2011}}</ref> Мақсаты таңдалған [[Ағза|организмдердің]] планетааралық кеңістікте ұшу арқылы [[Ғарыш|терең ғарышта]] бірнеше жыл өмір сүре алатынын тексеру болды. Эксперимент [[Панспермия|транспермияның]] бір аспектісін, егер бір планетаның екінші планетаға қонуы үшін жарылған жартастардың ішінде қорғалған болса, ғарыштық саяхатта [[Тіршілік|өмір]] сүре алады деген гипотезаны сынаған болар еді.<ref name="LIFE" /><ref name="planetary-life" /><ref name="Zak1">{{Cite web|url=http://www.airspacemag.com/space-exploration/Mission_Possible.html?c=y&page=4|author=Anatoly Zak|title=Mission Possible|date=1 September 2008|work=[[Air & Space Magazine]]|publisher=[[Smithsonian Institution]]|accessdate=26 May 2009}}</ref> Фобос-Грунттың миссиясы сәтсіз аяқталды, бірақ ол төмен жер орбитасынан қашып құтыла алмады. Ғарыш кемесі 2012 жылдың 15 қаңтарында аспаптарымен бірге Тынық мұхитына бақылаусыз қайта құлап түсті. ''S. cerevisiae'' көмегімен терең ғарышта келесі жоспарланған экспозиция миссиясы BioSentinel болып табылады. == Коммерциялық қолданбаларда == === Сыра қайнату === ''Saccharomyces cerevisiae'' сыра қайнатуда қолданылады, оны кейде үстіңгі ашытқы немесе үстіңгі ашытқы ашытқысы деп атайды. Ашыту процесі кезінде оның гидрофобты беті флоктардың СО<sub>2</sub>-ге жабысып, ашыту ыдысының жоғарғы жағына көтерілетіндіктен осылай аталады. Жоғарыдан ашытылатын ашытқылар ''Saccharomyces pastorianus'' ашытқысына қарағанда жоғары температурада ашытылады және алынған сыралардың дәмі кеш ашытқымен ашытылған сол сусыннан өзгеше болады. Егер ашытқы {{Convert|21|C|F}} градусқа жақын температураға ұшыраса, «жемісті эфирлер» пайда болуы мүмкін, немесе процесс барысында сусынның ашыту температурасы өзгеретін болса. Лагер ашытқылары әдетте шамамен {{Convert|5|C|F}} температурада ашытады, мұнда ''Saccharomyces cerevisiae'' тыныштық күйге ауысады. ''Saccharomyces cerevisiae'' var деп аталатын ашытқы нұсқасы. ''diastaticus'' – сыраның спойлері, ол оралған өнімдерде қайталама ашытуды тудыруы мүмкін.<ref>{{Cite web|url=https://www.chaibio.com/beer-spoilage/diastaticus|title=Controlling Diastaticus in your Brewery|work=www.chaibio.com|accessdate=9 April 2019}}</ref> 2013 жылдың мамыр айында [[Орегон]] заң шығарушы органы ''S. cerevisiae'' сыра қайнатуының штат экономикасы мен штаттың жеке басына тигізген әсерін мойындап, ресми мемлекеттік микробқа айналдырды.<ref>{{Cite web|title=Designates Saccharomyces cerevisiae as official microbe of State of Oregon|url=https://olis.leg.state.or.us/liz/2013R1/Measures/Overview/HCR12|publisher=Oregon State Legislature|date=29 May 2013|accessdate=9 April 2019}}</ref> === Пісіру === ''S. cerevisiae'' нан пісіруде қолданылады; ашыту нәтижесінде пайда болатын көмірқышқыл газы нан және басқа да нан өнімдерінде ашытқы ретінде пайдаланылады. Тарихи тұрғыдан бұл пайдалану сыра қайнату өнеркәсібінің ашытқыларды пайдалануымен тығыз байланысты болды, өйткені наубайшылар [[сыра]] қайнатушылардан сыра қайнатудан ашытқы толтырылған көбікті немесе ашытқы толтырылған көбікті алды немесе сатып алды (барм тортын өндіру). Бүгінде сыра қайнату және пісіру ашытқыларының штаммдары біршама ерекшеленеді. === Тағамдық ашытқы === ''Saccharomyces cerevisiae'' азық-түлік өнімі ретінде коммерциялық түрде сатылатын қоректік ашытқылардың негізгі көзі болып табылады. Ол вегетариандықтар мен вегетарианшылар арасында ірімшік алмастырғыштардағы ингредиент ретінде немесе витаминдер мен минералдардың, әсіресе аминқышқылдары мен В-комплексті витаминдердің көзі ретінде жалпы тағамдық қоспа ретінде танымал. === Аквариумдарда қолданылады === Коммерциялық CO<sub>2</sub> цилиндрлік жүйелерінің жоғары құнына байланысты ашытқы арқылы [[Көмірқышқыл газ|CO<sub>2</sub> инъекциясы]] су астындағы су өсімдіктерін СО<sub>2</sub> қамтамасыз ету үшін акваөсірушілер ұстанатын ең танымал "Өзің жаса" тәсілдерінің бірі болып табылады. Ашытқы культурасы, жалпы алғанда, пластикалық бөтелкелерде сақталады және әдеттегі жүйелер әр 3-7 секунд сайын бір көпіршікті қамтамасыз етеді. Газды суға дұрыс сіңіру үшін әртүрлі тәсілдер ойлап табылды.<ref>{{Cite web|url=http://www.thekrib.com/Plants/CO2/co2-narten.html|title=CO2 Injection: The Yeast Method|work=www.thekrib.com|accessdate=2016-11-21}}</ref> == Медицинада тікелей қолдану == ''Saccharomyces cerevisiae'' адамдар мен жануарларда [[Пробиотиктер|пробиотик]] ретінде қолданылады. ''Saccharomyces cerevisiae'' штаммы ''var. boulardii'' өнеркәсіпте өндіріледі және клиникалық түрде дәрі ретінде қолданылады. == Адамның қоздырғышы == ''Saccharomyces cerevisiae'' салыстырмалы түрде төмен [[Вируленттік|вируленттілікке]] ие болғанымен, адамның шартты-патогенді қоздырғышы болып табылады.<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}</ref> Бұл микроорганизмнің үйде және өндірісте кеңінен қолданылуына қарамастан, онымен байланыс өте сирек инфекцияға әкеледі.<ref name="Canada-2017" /> ''Saccharomyces cerevisiae'' сау адамдардың терісінде, ауыз қуысында, ауыз қуысында, он екі елі ішектің шырышты қабатында, ас қорыту жолында және қынапта табылған<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}</ref> (бір шолу адамның ішегінен алынған үлгілердің 6% үшін хабарланғанын көрсетті<ref name="Hallen-Adams">{{Cite journal|author=Hallen-Adams|date=November 1, 2016|title=Fungi in the healthy human gastrointestinal tract}}</ref>). Кейбір мамандар ''S. cerevisiae'' асқазан-ішек жолдарының, тыныс алу жолдарының және адамның қынапшасының қалыпты микробиотасының бір бөлігі деп санаса,<ref name="Pfaller">{{Cite journal|author=Pfaller|date=February 2010|title=Epidemiology of Invasive Mycoses in North America|url=https://www.researchgate.net/publication/41101088}}</ref> басқалары бұл түрді нағыз [[Комменсализм|комменсал]] деп атауға болмайды, өйткені ол тағамнан пайда болады деп есептейді.<ref name="Hallen-Adams" /><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|author=Enache-Angoulvant|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811}}</ref> Адамның ас қорыту жүйесінде ''S. cerevisiae'' болуы біршама өтпелі болуы мүмкін<ref name="Enache-Angoulvant" />, мысалы, эксперименттер сау адамдарға ауызша қабылдағанда, қабылдау аяқталғаннан кейін 5 күн ішінде ішектен шығарылатынын көрсетеді.<ref name="Hallen-Adams" /><ref name="Canada-2017">{{Кітап|isbn=978-0-660-07394-1}}</ref> Белгілі бір жағдайларда, мысалы, [[Иммунды тапшылық|иммунитеттің төмендеуі]], ''Saccharomyces cerevisiae'' адамдарда инфекцияны тудыруы мүмкін.<ref name="Canada-2017">{{Кітап|isbn=978-0-660-07394-1}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">[http://publications.gc.ca/collections/collection_2017/eccc/En14-268-2017-eng.pdf ''Final Screening Assessment of Saccharomyces cerevisiae strain F53''] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. Government of Canada. January 2017. [[ISBN]]&nbsp;[[Арнайы:Кітап көздері/978-0-660-07394-1|<bdi>978-0-660-07394-1</bdi>]].</cite></ref><ref name="Murphy" /> Зерттеулер көрсеткендей, ол ашытқыдан туындаған вагинит жағдайларының 0,45-1,06% тудырады. Кейбір жағдайларда ''S. cerevisiae'' индукцияланған қынаптық инфекциядан зардап шегетін әйелдер наубайшылардың жақын серіктестері болды, ал штамм олардың серіктестері пісіру үшін пайдаланатындай болды . 1999 жылғы жағдай бойынша ғылыми әдебиеттерде өздері наубайханада жұмыс істейтін әйелдерде ''S. cerevisiae'' -индукцияланған вагинит жағдайлары тіркелген жоқ. Кейбір жағдайларды зерттеушілер ашытқыны үйде пісіруде қолданумен байланыстырды.<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> [[Ауыз қуысы]] мен [[Жұтқыншақ|жұтқыншақтың]] ''S. cerevisiae'' қоздырғышымен жұқтыру жағдайлары да белгілі.<ref name="Murphy" /> === Инвазиялық және жүйелі инфекциялар === Кейде ''Saccharomyces cerevisiae'' инвазиялық инфекцияларды тудырады (яғни, қанға немесе басқа қалыпты зарарсыздандырылған дене сұйықтығына немесе [[өкпе]], [[Бауыр (орган)|бауыр]] немесе [[көкбауыр]] сияқты терең тіндерге түседі), олар жүйелі түрде өтуі мүмкін (бірнеше мүшелерді қамтиды). Мұндай жағдайлар өмірге қауіп төндіреді.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекцияларының 30%-дан астамы емделсе де өлімге әкеледі.<ref name="Enache-Angoulvant" /> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекциялар, алайда ''Candida albicans''<ref name="Murphy" /><ref name="Chitasombat">{{Cite journal|last1=Chitasombat|first1=Maria|last2=Kofteridis|first2=Diamantis|date=January 2012|title=Rare opportunistic (non-Candida, non-Criptococcus) Yeast Bloodstream Infections in Patients with Cancer|journal=Journal of Infection|volume=64|issue=1|pages=68–75|doi=10.1016/j.jinf.2011.11.002}}</ref> тудыратын инвазиялық инфекцияларға қарағанда, тіпті ісікпен әлсіреген науқастарда әлдеқайда сирек кездеседі.<ref name="Chitasombat" /> ''S. cerevisiae фунгемияның'' 1 %-дан 3,6%-ға дейін ауруханаішілік жағдайларын тудырады. <ref name="Enache-Angoulvant" /> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекция жағдайларын жан-жақты шолу барлық науқастарда кем дегенде бір бейімділік жағдайының болуын анықтады.<ref name="Enache-Angoulvant" /> ''Saccharomyces cerevisiae'' ауыз қуысының немесе энтеральды [[Шырышты қабық|шырышты қабықтың]] транслокациясы немесе тамырішілік катетерлердің (мысалы, орталық веноздық катетерлердің) ластануы арқылы қанға енуі немесе дененің басқа терең жерлеріне енуі мүмкін.<ref name="Pfaller">{{Cite journal|last1=Pfaller|first1=Michael|date=February 2010|title=Epidemiology of Invasive Mycoses in North America|journal=Critical Reviews in Microbiology|volume=36|issue=1|pages=1–53|doi=10.3109/10408410903241444|pmid=20088682}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPfallerDiekema2010">Pfaller, Michael; Diekema, Daniel (February 2010). [https://www.researchgate.net/publication/41101088 "Epidemiology of Invasive Mycoses in North America"]. ''Critical Reviews in Microbiology''. '''36''' (1): 1–53. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.3109/10408410903241444|10.3109/10408410903241444]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20088682 20088682]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:31989220 31989220]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 24,</span> 2019</span>.</cite></ref> Тамырішілік катетер, антибиотикалық терапия және әлсіреген иммунитет ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекциясының негізгі бейімділік факторлары болып табылады.<ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832|pmid=16267727}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> Саңырауқұлақтардың бірқатар жағдайлары диеталық немесе емдік себептермен тірі ''S. cerevisiae'' дақылдарын әдейі қабылдаудан, соның ішінде ''Saccharomyces boulardii'' ([[Іш өту|диареяның]] кейбір түрлерін емдеу үшін [[Пробиотиктер|пробиотик]] ретінде қолданылатын ''S. cerevisiae'' штаммы) пайдаланудан туындаған.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> <ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> ''Saccharomyces boulardii'' инвазиялық ''Saccharomyces'' инфекцияларының шамамен 40% жағдайын тудырады<ref name="Enache-Angoulvant" /> және иммунитетте жалпы проблемалары жоқ адамдарда инвазиялық инфекцияны тудыруы мүмкін (басқа ''S. cerevisiae'' штаммдарымен салыстырғанда)<ref name="Enache-Angoulvant" />, бірақ мұндай жағымсыз әсер өте сирек кездеседі. ''Saccharomyces boulardii'' терапевтік енгізуге қатысты.<ref name="Hennequin">{{Cite journal|last1=Hennequin|first1=C.|last2=Cauffman-Lacroix|first2=C.|date=February 2000|title=Possible Role of Catheters in Saccharomyces boulardii Fungemia|url=https://www.researchgate.net/publication/12609909|journal=European Journal of Clinical Microbiology and Infectious Diseases|volume=19|issue=1|pages=16–20|doi=10.1007/s100960050003}}</ref> ''S. boulardii'' пациенттерге ''S. boulardii'' пробиотикалық препараттарын енгізуге қатысатын медициналық қызметкерлердің қолдары арқылы тамырішілік катетерлерді ластауы мүмкін.<ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832|pmid=16267727}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> Жүйелік инфекция әдетте ауыр ауру ([[АИВ/ЖИТС|АИТВ/ЖИТС]], [[лейкоз]], [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] басқа түрлері) немесе белгілі бір медициналық процедуралар (сүйек кемігін трансплантациялау, абдоминальды хирургия) салдарынан [[Иммунды тапшылық|иммунитеті]] төмендеген науқастарда кездеседі.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> Наубайханада жұмыс істейтін ер адамның өкпесінен түйінді хирургиялық жолмен алып тастау оқиғасы тіркелді, тіндерді тексеру кезінде Saccharomyces ''cerevisiae'' бар екені анықталды. Бұл жағдайда инфекцияның көзі құрғақ ашытқы ұнтағын ингаляциялау болып табылады.<ref name="Sridhar">{{Cite journal|last1=Ren|first1=Ping|last2=Sridhar|first2=Sundara|date=June 2004|title=Use of Paraffin-Embedded Tissue for Identification of Saccharomyces cerevisiae in a Baker's Lung Nodule by Fungal PCR and Nucleotide Sequencing|url=|journal=Journal of Clinical Microbiology|volume=42|issue=6|pages=2840–2842|doi=10.1128/JCM.42.6.2840-2842.2004}}</ref><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> === Әртүрлі штаммдардың вируленттілігі === [[Сурет:Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg/220px-Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae'' мүсіні (Хустопече, [[Чехия]])]] ''Saccharomyces cerevisiae'' барлық штамдары адамдарға бірдей зиянды емес. Көптеген экологиялық штамдар 35-тен жоғары температурада өсе алмайды&nbsp;°C (яғни адамның және басқа [[Сүтқоректілер|сүтқоректілердің]] тірі денесінің температурасында). Вирулентті штамдар, алайда, кем дегенде 37-ден жоғары өсуге қабілетті&nbsp;°C және жиі 39-ға дейін&nbsp;°C (сирек 42 дейін).&nbsp;°C).<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> Кейбір өнеркәсіптік штамдар 37-ден жоғары өсуге қабілетті&nbsp;°C. <ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Еуропалық орган (2017 жылғы жағдай бойынша) барлық ''S. cerevisiae'' штаммдарының 37 градустан жоғары өсуін талап етеді.&nbsp;Азық-түлік немесе қоректену тізбегіне өміршең түрде қосылған , біліктілігі болжамды түрде қауіпсіз болуы үшін ашытқы инфекцияларын емдеу үшін қолданылатын антимикоздық препараттарға төзімділік танытпауы керек.<ref name="QPS-2017">{{Cite journal|author=Ricci|date=March 14, 2017|title=Update of the list of QPS-recommended biological agents intentionally added to food or feed as notified to EFSA 5}}</ref> Жоғары температурада өсу қабілеті штаммның вируленттілігінің маңызды факторы болып табылады, бірақ жалғыз емес.<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> Әдетте вируленттілікпен байланысты деп есептелетін басқа белгілер: протеиназа<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> және фосфолипаза сияқты белгілі бір ферменттерді өндіру қабілеті,<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> инвазивті өсу<ref name="Anoop" /> (яғни қоректік ортаға ену арқылы өсу), ұстану қабілеті. сүтқоректілердің жасушалары,<ref name="Anoop" /> [[Сутек пероксиді|сутегі асқын тотығының]]<ref name="Anoop" /> қатысуымен өмір сүру қабілеті (оны [[Макрофаг|макрофагтар]] ағзадағы бөгде микроорганизмдерді өлтіру үшін пайдаланады) және ашытқыға қабылдаушы органның иммундық реакциясына қарсы тұруға немесе оған әсер етуге мүмкіндік беретін басқа да қабілеттер.<ref name="Anoop" /> Жасушалардың [[Гифа|псевдохифа]] деп аталатын тармақталу тізбегін құру қабілеті кейде вируленттілікпен байланысты деп айтылады,<ref name="Murphy" /><ref name="Anoop" /> дегенмен кейбір зерттеулер бұл қасиет ''Saccharomyces cerevisiae'' вирулентті және вирулентті емес штаммдарына ортақ болуы мүмкін деп болжайды.<ref name="Anoop" /> == Сондай-ақ қараңыз == * ''Saccharomyces cerevisiae'' сығындылары: вегемит, мармит, сеновис, Гиннес ашытқы сығындысы, маннан олигосахаридтері, пгг-глюкан, зимозан * ''Saccharomyces cerevisiae boulardii'' ( ''Saccharomyces boulardii'' ) * Доор округінің флорасы, Висконсин § Гибридті ашытқы * Санаты: <nowiki><i id="mwA7g">Saccharomyces cerevisiae</i></nowiki> гендері * Авто сыра қайнату синдромы * Биоспринт * БолА тәрізді ақуыздар тұқымдасы * Ашытқы промоутер атласы (2010) == Анықтамалар == '''Дәйексөздер'''{{Дереккөздер}} == Қосымша оқу == * {{Cite journal|title=Effects of temperature, pH and sugar concentration on the growth parameters of Saccharomyces cerevisiae, S. kudriavzevii and their interspecific hybrid|journal=Int. J. Food Microbiol.|volume=131|issue=2–3|pages=120–27|doi=10.1016/j.ijfoodmicro.2009.01.035|url=http://bib.irb.hr/datoteka/389483.Arroyo-Lopez_et_al.pdf}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.yeastgenome.org/ ''Saccharomyces'' геномының дерекқоры] * [http://www.yeastrc.org/pdr/ Ашытқылар ресурстық орталығының қоғамдық деректер қоймасы] * [http://mips.gsf.de/genre/proj/yeast/index.jsp Ақуыздар тізбегі бойынша Мюнхен ақпараттық орталығы] * UniProt – [https://www.uniprot.org/uniprot/?query=organism:4932+AND+reviewed:yes ''Saccharomyces cerevisiae''] [[Санат:Асқорыту жүйесі]] [[Санат:Pages with unreviewed translations]] bdtkbi4ppojlx4rfvtlu73q7nnjl68x 3063884 3063881 2022-08-24T19:07:03Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |''Saccharomyces cerevisiae'' |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Saccharomyces_cerevisiae_SEM.jpg|сүрмесіз]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''S. cerevisiae'', [[Scanning electron microscope|electron micrograph]] |- style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |[[Taxonomy (biology)|Scientific classification]] <span class="plainlinks" style="font-size:smaller; float:right; padding-right:0.4em; margin-left:-3em;">[[File:Red_Pencil_Icon.png|link=Template:Taxonomy/Saccharomyces| edit ]]</span> |- |Kingdom: |[[Fungus|Fungi]] |- |Division: |[[Ascomycota]] |- |Class: |[[Saccharomycetes]] |- |Order: |[[Saccharomycetales]] |- |Family: |[[Saccharomycetaceae]] |- |Genus: |''[[Saccharomyces]]'' |- |Species: |<div class="species" style="display:inline">'''''S.&nbsp;cerevisiae'''''</div> |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |[[Binomial nomenclature|Binomial name]] |- | colspan="2" style="text-align: center" |'''<span class="binomial">''Saccharomyces cerevisiae''</span>'''<br /><br /><div style="font-size: 85%;">[[Franz Meyen|Meyen]] ''ex'' [[Emil Christian Hansen|E.C. Hansen]]</div> |- style="text-align: center; background-color: rgb(145,250,250)" |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] '''''Saccharomyces cerevisiae''''' ({{IPAc-en|ˌ|s|ɛr|ə|ˈ|v|ɪ|s|i|.|iː}}) — [[Ашытқылар|ашытқылардың]] бір түрі (бір жасушалы [[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақ]] микроорганизмдері). Бұл түр ежелгі дәуірден бері шарап жасауда, [[Нан пісіру|нан пісіруде]] және сыра қайнатуда маңызды рөл атқарды. Ол бастапқыда [[жүзім]] қабығынан бөлініп алынған деп саналады.{{Efn|The yeast can be seen as a component of the thin white film on the skins of some dark-colored fruits such as plums; it exists among the [[Wax#Vegetable waxes|waxes]] of the [[Plant cuticle|cuticle]].}} Бұл [[Молекулалық биология|молекулалық]] және [[Цитология|жасушалық биологиядағы]] ең қарқынды зерттелген [[Эукариоттар|эукариоттық]] [[Зертханалық жануарлар|модель организмдердің]] бірі, модель [[Бактериялар|бактерия]] ретіндегі ''[[ішек таяқшасы]]'' сияқты. Бұл [[Ашыту|ферментацияның]] ең көп тараған түрінің артында тұрған микроорганизм. ''S.&nbsp;cerevisiae'' жасушалары дөңгелектен жұмыртқа тәрізді, 5–10&nbsp;диаметрі [[Микрометр|мкм]]. Ол бүршіктену арқылы [[Бластогенез|көбейеді]]. Адам биологиясында маңызды көптеген [[Ақуыз|белоктар]] ашытқыдағы олардың [[Гомологиялық ұқсастық|гомологтарын]] зерттеу арқылы алғаш рет ашылды. Бұл ақуыздарға [[Жасушаның тіршілік циклі|жасуша циклінің]] ақуыздары, сигналдық ақуыздар және ақуызды өңдеуші [[ферменттер]] кіреді. ''S. cerevisiae'' қазіргі уақытта белгілі секрециялық жолдарға қатысатын Беркли денелері бар жалғыз ашытқы жасушасы болып табылады. ''S.&#x20;Cerevisiae''-ға қарсы [[антиденелер]] Крон ауруы бар науқастардың 60-70% және ойық жаралы колиті бар науқастардың 10-15% кездеседі және ішектің қабыну ауруларын (мысалы, ойық жаралы колит пен Крон ауруы арасындағы) саралау үшін серологиялық маркерлер панелінің бөлігі ретінде пайдалы болуы мүмкін), олардың локализациясы мен ауырлығы.<ref>{{Cite journal|title=Anti-Saccharomyces cerevisiae antibodies (ASCA) in Crohn's disease are associated with disease severity but not NOD2/CARD15 mutations|journal=Clin. Exp. Immunol.|volume=135|issue=3|pages=490–96|year=2004|pmid=15008984|pmc=1808965|doi=10.1111/j.1365-2249.2003.02392.x}}</ref> == Этимология == «''Saccharomyces''» [[латынша]] [[Ежелгі грек тілі|грек]] тілінен шыққан және «қант-зең» немесе «қант-саңырауқұлақ» дегенді білдіреді, ''saccharon'' (σάκχαρον) «қант» және ''myces'' (μύκης) «[[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақ]]<nowiki/>» дегенді білдіреді. ''cerevisiae'' латын тілінен шыққан және «[[сыра]]<nowiki/>» дегенді білдіреді. Ағзаның басқа атаулары: * '''[[Ашытқылар|Сыра ашытқысы]]''', бірақ сыра қайнату үшін басқа түрлері де қолданылады <ref name="Baker'syeast">{{Cite journal|title=Brewer's/baker's yeast (Saccharomyces cerevisiae) and preventive medicine: Part II|journal=Urol Nurs|volume=28|issue=1|pages=73–75|year=2008|pmid=18335702}}</ref> * '''Але ашытқысы''' * '''Жоғарғы ашытқы ашытқы''' * '''Нан ашытқысы'''<ref name="Baker'syeast" /> * '''Раги ашытқысы, тапай дайындауға байланысты''' * '''Бүршіктенетін ашытқы''' Бұл түр сонымен қатар қоректік ашытқы мен ашытқы сығындысының негізгі көзі болып табылады. == Тарих == 19 ғасырда нан пісірушілер ашытқыны сыра қайнатқыштарынан алды, бұл ''лактобациллаға'' тән қышқылдану нәтижесінде пайда болған қышқылдылығы жоқ императорлық «Кайзерсеммель» орамы сияқты тәтті ашытылған нандарға әкелді. Алайда сыра қайнатқыштары ақырындап үстіңгі ашытқыдан (''S. cerevisiae'') төменгі ашытқыдағы (''S. pastorianus'') ашытқыға ауысты. Вена процесі 1846 жылы әзірленді Бұл инновация көбіне нан пісіру пештерінде буды пайдалану үшін танымал болғанымен, қыртыстың басқа сипаттамасына әкеліп соқтырады, бірақ дәндерді жоғары ұнтақтау процедураларын қосуымен ерекшеленеді (Вена ұнтақтарын<ref name="urlReport on Vienna bread, page 31-32 - Google Books"> {{Кітап|pages=[https://archive.org/details/bub_gb_6jRDAAAAIAAJ/page/n44 31]–32}} </ref> қараңыз), оларды бір құралмен езбей, біртіндеп жарып жібереді. Сондай-ақ пресс-ашытқы деп аталатын жоғарғы ашытқы ашытқыларын өсіру және жинау үшін жақсырақ процестер.  [[Луи Пастер|Луи Пастердің]] жұмысынан кейін микробиологиядағы жетілдірулер таза штаммдарды өсірудің жетілдірілген әдістеріне әкелді. 1879 жылы Ұлыбритания ''S. cerevisiae'' өндіруге арналған мамандандырылған өсіретін ыдыстарды енгізді, ал Америка Құрама Штаттарында шамамен ғасырдың басында ашытқыларды концентрлеу үшін центрифугалар қолданылды, ашытқы өндірісін жеңілдететін негізгі өнеркәсіптік процеске айналдырды. Тарату, бірліктің құнын төмендету және нан мен сыраны коммерцияландыру мен тауарландыруға ықпал етті. Жаңа піскен «торт ашытқысы» 20 ғасырдың басында Батыс әлемінің көпшілігінде нан пісірушілер үшін стандартты ашытқы болды.<ref>{{Cite journal|last1=Lahue|first1=Caitlin|last2=Madden|first2=Anne A.|last3=Dunn|first3=Robert R.|last4=Smukowski Heil|first4=Caiti|title=History and Domestication of Saccharomyces cerevisiae in Bread Baking|date=11 November 2020|journal=Frontiers in Genetics|volume=11|page=584718|doi=10.3389/fgene.2020.584718|pmid=33262788|pmc=7686800}}</ref> Екінші [[Екінші дүниежүзілік соғыс|дүниежүзілік соғыс кезінде]] Fleischmann's Америка Құрама Штаттарының қарулы күштері үшін [[wiktionary:granulate|түйіршіктелген]] белсенді құрғақ ашытқыны әзірледі, ол тоңазытқышта сақтауды қажет етпеді және жаңа ашытқыға қарағанда ұзақ сақтау мерзімі мен жақсырақ температураға төзімділікке ие болды; ол әлі де американдық әскери рецепттер үшін стандартты ашытқы болып табылады. Компания пісіру уақытын қысқартып, екі есе жылдам көтерілетін ашытқыны жасады. Кейінірек Lesaffre компаниясы 1970 жылдары жылдам ашытқыны жасайды, ол әртүрлі қолданбаларда жаңа және құрғақ ашытқылар есебінен айтарлықтай пайдалану мен нарық үлесіне ие болды.  == Биология == [[Сурет:Laboratoorne_pagaripärm_(Saccharomyces_cerevisiae)_agariplaadil..JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Laboratoorne_pagarip%C3%A4rm_%28Saccharomyces_cerevisiae%29_agariplaadil..JPG/220px-Laboratoorne_pagarip%C3%A4rm_%28Saccharomyces_cerevisiae%29_agariplaadil..JPG|нобай| Агар пластинасында ашытқы колониялары.]] === Экология === Табиғатта ашытқы жасушалары ең алдымен жүзім сияқты піскен жемістерде кездеседі (пісіп жетілгенге дейін жүзімде ашытқы жоқ дерлік). ''S. cerevisiae'' жыл бойы [[Емен|емен ағаштарының]] қабығында да кездеседі. <ref>{{Cite web|author=Young|first=Ed|date=2012-07-30|title=You can thank wasps for your bread, beer and wine|url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/you-can-thank-wasps-for-your-bread-beer-and-wine|work=National Geographic|lang=en}}</ref> ''S. cerevisiae'' ауамен тасымалданбайтындықтан, оның қозғалуы үшін вектор қажет.<ref>{{Cite journal|title=On the origins of wine yeast}}</ref> Ересектерде қыстайтын әлеуметтік аралардың ханшайымдары (''Vespa crabro'' және ''Polistes'' spp.) күзден көктемге дейін ашытқы жасушаларын сақтап, оларды ұрпақтарына бере алады.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|title=Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=109|issue=33|pages=13398–403|year=2012|pmid=22847440|pmc=3421210|doi=10.1073/pnas.1208362109|bibcode=2012PNAS..10913398S}}</ref> Әлеуметтік ''аралар Полистес доминуланың'' ішегінде ''S. cerevisiae'' штамдары, сондай-ақ ''S. cerevisiae'' × ''S. paradoxus'' будандары бар. Стефанини және т.б. (2016) ''Polistes dominula'' ішектері жасушалардың [[Спора|споралануын]] және споралардың өнуін ынталандыратын қоршаған орта жағдайларын қамтамасыз ете отырып, ''S. cerevisiae'' штамдарының өзара және ''S. paradoxus'' жасушаларымен жұптасуына қолайлы екенін көрсетті.<ref name="pmid26787874">{{Cite journal|title=Social wasps are a Saccharomyces mating nest|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=113|issue=8|pages=2247–51|year=2016|pmid=26787874|doi=10.1073/pnas.1516453113|pmc=4776513|bibcode=2016PNAS..113.2247S}}</ref> ''S. cerevisiae'' өсуі үшін оңтайлы температура {{Convert|30|-|35|C}}.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|title=Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=109|issue=33|pages=13398–403|year=2012|pmid=22847440|pmc=3421210|doi=10.1073/pnas.1208362109|bibcode=2012PNAS..10913398S}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFStefaniniDapportoLegrasCalabretta2012">Stefanini I, Dapporto L, Legras JL, Calabretta A, Di Paola M, De Filippo C, Viola R, Capretti P, Polsinelli M, Turillazzi S, Cavalieri D (2012). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3421210 "Role of social wasps in Saccharomyces cerevisiae ecology and evolution"]. ''Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A''. '''109''' (33): 13398–403. [[Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2012PNAS..10913398S 2012PNAS..10913398S]. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1073/pnas.1208362109|10.1073/pnas.1208362109]]</span>. [[PMC (идентификатор)|PMC]]&nbsp;<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3421210 3421210]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22847440 22847440].</cite></ref> === Өміршеңдік кезең === Ашытқы жасушаларының екі түрі өмір сүріп, өсе алады: [[Плоидтілік|гаплоидты]] және [[Плоидтілік|диплоидты]] . Гаплоидты жасушалар [[митоз]] бен өсудің қарапайым өмірлік циклінен өтеді, ал жоғары стресс жағдайында жалпы өледі. Бұл саңырауқұлақтың [[Жыныссыз көбею|жыныссыз]] түрі. Диплоидты жасушалар (ашытқылардың артықшылықты «формасы») митоздың және өсудің қарапайым өмірлік циклінен өтеді. Митоздық жасуша циклінің жүру жылдамдығы гаплоидты және диплоидты жасушалар арасында айтарлықтай ерекшеленеді.<ref>{{Cite journal|title=Ancient evolutionary trade-offs between yeast ploidy states}}</ref> [[Стресс]] жағдайында диплоидты жасушалар [[Мейоз|спорадан]] өтіп, [[Спора|мейозға]] түсіп, төрт гаплоидты [[Спора|спора түзе]] алады, олар кейіннен жұптасуы мүмкін. Бұл [[Саңырауқұлақтар|саңырауқұлақтың]] [[Жынысты көбею және ұрықтану ерекшеліктері|жыныстық]] түрі. Оңтайлы жағдайларда ашытқы жасушалары әрбір 100 популяциясын екі еселей алады&nbsp;минут.<ref>{{Cite journal|title=Life cycle of the budding yeast Saccharomyces cerevisiae}}</ref><ref>{{Cite web|author=Friedman|first=Nir|title=The Friedman Lab Chronicles|work=Growing yeasts (Robotically)|publisher=[[Nir Friedman]] Lab|date=January 3, 2011|url=http://nirfriedmanlab.blogspot.com/2011/01/growing-yeasts-robotically.html|accessdate=2012-08-13}}</ref> Дегенмен, өсу қарқыны штамдар мен орталар арасында айтарлықтай өзгереді.<ref>{{Cite journal|title=Trait variation in yeast is defined by population history}}</ref> Орташа репликативті өмір сүру ұзақтығы шамамен 26&nbsp;жасушаның бөлінуі.<ref>{{Cite journal|title=Regulation of yeast replicative life span by TOR and Sch9 in response to nutrients|url=https://semanticscholar.org/paper/813eb6212935d6b984bb71c24c00b325bd2a9fe0}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Lessons on longevity from budding yeast}}</ref> Табиғатта рецессивті зиянды мутациялар диплоидтардың [[Жыныссыз көбею|жыныссыз көбеюінің]] ұзақ кезеңдерінде жинақталады және өзін-өзі жою кезінде [[Автогамия|тазартылады]]: бұл тазарту «геномның жаңаруы» деп аталды.<ref>{{Cite journal|last=Mortimer|first=Robert K.|title=Genome renewal: A new phenomenon revealed from a genetic study of 43 strains ofSaccharomyces cerevisiae derived from natural fermentation of grape musts|date=December 1994|url=https://semanticscholar.org/paper/c0965369712cc2b48a5d3a3d845190a0fff0d70c}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Masel|first=Joanna|title=The consequences of rare sexual reproduction by means of selfing in an otherwise clonally reproducing species|date=December 2011}}</ref> === Тамақтану талаптары === ''S.&nbsp;cerevisiae''-ның барлық [[Штамм|штаммдары]] [[Глюкоза|глюкозада]], [[Мальтоза|мальтозада]] және трегалозада [[Биологиялық тотығу|аэробты түрде]] өсе алады және [[лактоза]] мен целлобиозада өспейді. Дегенмен, басқа [[Қант|қанттардың]] өсуі өзгермелі. [[Галактоза]] мен [[фруктоза]] ең жақсы ашытатын қанттардың екеуі болып табылады. Ашытқылардың әртүрлі қанттарды қолдану қабілеті олардың аэробты немесе анаэробты жолмен өсірілгеніне байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Кейбір штаммдар [[сахароза]] мен трегалозада анаэробты түрде өсе алмайды. Барлық штамдар [[аммиак]] пен [[Мочевина|несепнәрді]] жалғыз [[азот]] көзі ретінде пайдалана алады, бірақ [[Нитраттар|нитратты]] пайдалана алмайды, өйткені олардың [[аммоний]] [[Ион (электроника)|иондарына]] дейін тотықсыздану қабілеті жоқ. Олар сондай-ақ азот көздері ретінде көптеген [[Аминқышқылдар|аминқышқылдарын]], ұсақ [[Полипептидтер|пептидтерді]] және азот негіздерін пайдалана алады. [[Гистидин]], [[глицин]], цистин және [[лизин]], алайда, оңай қолданылмайды. ''С.&nbsp;cerevisiae'' протеазаларды шығармайды, сондықтан жасушадан тыс ақуыз метаболизденбейді. [[Ашытқылар|Ашытқылардың]] дигидрофосфат ионы ретінде ассимиляцияланатын [[Фосфор|фосфорға]] және [[Сульфаттар|сульфат]] ионы ретінде немесе [[Аминқышқылдар|амин қышқылдары]] метионин және цистеин сияқты органикалық күкірт қосылыстары ретінде ассимиляциялануы мүмкін [[Күкірт|күкіртке]] деген қажеттілік бар. Ашытқының жақсы өсуі үшін [[магний]], [[темір]], [[кальций]] және [[мырыш]] сияқты кейбір металдар қажет. Органикалық талаптарға келетін болсақ, ''S. cerevisiae'' штамдарының көпшілігі [[Биотин|биотинді]] қажет етеді. Шынында да, ''S. cerevisiae'' негізіндегі өсу талдауы биотинді оқшаулау, кристалдану және кейінірек құрылымдық анықтау үшін негіз қалады. Көптеген штаммдарға толық өсу үшін [[Пантотен қышқылы|пантотенат]] қажет. Жалпы, ''S. cerevisiae'' витаминдер үшін прототрофты болып табылады. === Жұптасу === [[Сурет:Shmoos_s_cerevisiae.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Shmoos_s_cerevisiae.jpg/220px-Shmoos_s_cerevisiae.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae'' '''α''' -факторға жауап ретінде shmoo деп аталатын жасушалық дөңес '''бар''' жұптасатын түрі.]] Ашытқылардың жыныс дифференциациясының қарабайыр аспектілерін көрсететін екі жұптасу түрі бар, '''а''' және α (''альфа'').<ref>Saccharomyces cerevisiae http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2007/nelson_andr/</ref> Көптеген басқа эукариоттардағы сияқты, жұптасу [[Генетикалық рекомбинация|генетикалық рекомбинацияға]], яғни хромосомалардың жаңа комбинацияларының пайда болуына әкеледі. Қарама-қарсы жұптасатын екі [[Плоидтілік|гаплоидты]] ашытқы жасушалары [[Плоидтілік|диплоидты]] жасушаларды түзе алады, олар гаплоидты жасушалардың басқа ұрпағын құру үшін [[Спора|спора түзе]] алады немесе диплоидты жасушалар ретінде өмір сүре алады. Жұптастыруды биологтар гендерді, плазмидаларды немесе ақуыздарды өз қалауы бойынша біріктіру құралы ретінде пайдаланды.  Жұптасу жолында G протеинімен байланысқан рецептор, G протеині, RGS протеині және адамдарда кездесетіндерге гомолог болып табылатын үш деңгейлі MAPK сигналдық каскады қолданылады. Бұл мүмкіндікті биологтар сигнал беру мен [[Десенсибилизация|десенсибилизацияның]] негізгі механизмдерін зерттеу үшін пайдаланды.  === Жасуша циклі === Ашытқылардың өсуі [[Бластогенез|бүршіктің]] өсуімен синхрондалады, ол ата-аналық жасушадан бөлінген уақытта жетілген жасушаның өлшеміне жетеді. Жақсы қоректенетін, тез өсетін ашытқы дақылдарында барлық жасушаларда бүршік болады, өйткені бүршік түзілу бүкіл [[Жасушаның тіршілік циклі|жасушалық циклді]] алады. Аналық және қыз жасушалары жасушалардың бөлінуі басталғанға дейін бүршіктердің пайда болуын бастай алады. Баяу өсетін ашытқы дақылдарында бүршіктері жоқ жасушаларды көруге болады, ал бүршік түзілу жасушалық циклдің бір бөлігін ғана алады.  ==== Цитокинез ==== [[Цитокинез]] ''Saccharomyces cerevisiae'' ашытқысының екі еншілес жасушаға бөлінуіне мүмкіндік береді. ''S. cerevisiae'' бүршік түзеді, ол бүкіл жасушалық циклде өсе алады және кейін митоз аяқталғаннан кейін аналық жасушадан шығады.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> ''S. cerevisiae'' жасушалық циклді зерттеуге қатысты, себебі ол поляризацияланған жасушаны пайдаланып, тағдыры мен өлшемдері әртүрлі екі қыз тудыру арқылы асимметриялы түрде бөлінеді. Сол сияқты, [[Бағаналы жасуша|дің жасушалары]] өзін-өзі жаңарту және саралау үшін асимметриялық бөлінуді пайдаланады. ===== Қадамдастыру ===== Көптеген жасушалар үшін M фазасы S фазасы аяқталғанша болмайды. Алайда ''S. cerevisiae'' митозға ену үшін бұл дұрыс емес. Цитокинез G1 соңында бүршіктену процесінен басталады және келесі циклдің жартысына дейін аяқталмайды. Шпиндельдің жиналуы S фазасы хромосомалардың қайталануын аяқтамай тұрып болуы мүмкін.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Сонымен қатар, M және S арасында нақты анықталған G2 жетіспейді. Осылайша, жоғары эукариоттарда кең реттеудің жоқтығы бар.<ref name="morgan" /> Қызы дүниеге келгенде, қызы анасының үштен екісіне тең болады. Бүкіл процесс барысында ананың өлшемдері шамалы немесе мүлдем өзгермейді. ЖЖҚ жолы еншілес жасушада цитокинез аяқталғаннан кейін бірден белсендіріледі. Бұл жол қыздың дұрыс бөлінгеніне көз жеткізеді.<ref name="wloka" /> ===== Актомозин сақинасы және біріншілік қалқаның түзілуі ===== Екі өзара тәуелді оқиғалар S. cerevisiae-де цитокинезді ынталандырады. Бірінші оқиға-актомиозиннің жиырылу сақинасының (AMR) тарылуы, ал екінші оқиға-цитокинез кезінде ғана пайда болатын жасуша қабырғасының хитинді құрылымы-бастапқы септумның (PS) қалыптасуы. PS жануарларда жасушадан тыс матрицаны қалпына келтіру процесіне ұқсайды.<ref name="wloka">{{Cite journal|last1=Wloka|first1=Carsten|year=2012|title=Mechanisms of cytokinesis in budding yeast|journal=Cytoskeleton|volume=69|issue=10|pages=710–26|doi=10.1002/cm.21046|pmid=22736599}}</ref> AMR тарылғанда, PS өсе бастайды. AMR-ны бұзу PS-ті дұрыс емес бағыттайды, бұл екеуінің де тәуелді рөлі бар екенін көрсетеді. Сонымен қатар, PS-нің бұзылуы АМР-дағы бұзылуларға әкеледі, бұл актомиозин сақинасы мен бастапқы септумның өзара тәуелді байланысы бар екенін көрсетеді.<ref>{{Cite journal|last1=Fang|first1=X|year=2010|title=Biphasic targeting and cleavage furrow ingression directed by the tail of a myosin-II|journal=J Cell Biol|volume=191|issue=7|pages=1333–50|doi=10.1083/jcb.201005134|pmid=21173112}}</ref><ref name="bi 2002">{{Cite journal|last1=Bi|first1=Erfei|year=2002|title=Cytokinesis in Budding Yeast: the Relationship between Actomyosin Ring Function and Septum Formation|journal=Cell Structure and Function|volume=26|issue=6|pages=529–37|doi=10.1247/csf.26.529|pmid=11942606}}</ref> Цитозолға қараған жасуша мембранасына бекітілген AMR жасушалардың бөлінуін үйлестіретін актин мен миозин II молекулаларынан тұрады.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Сақина плазмалық мембранаға жиырылу күші ретінде енуде маңызды рөл атқарады деп саналады.  Жиырылғыш сақинаның дұрыс үйлестірілуі және дұрыс позициялық құрастырылуы аралық сақинаның прекурсоры болып табылатын септиндерге байланысты. Бұл GTPазалар басқа ақуыздармен кешендерді жинайды. Септиндер G1 соңында бүршік пайда болатын жерде сақина құрайды. Олар актин-миозин сақинасының қалыптасуына ықпал етеді, бірақ бұл механизм белгісіз. Олар басқа қажетті цитокинез процестеріне құрылымдық қолдау көрсетуге көмектеседі.<ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> Бүршік пайда болғаннан кейін септин сақинасы құм сағатын құрайды. Септин құм сағаты мен миозин сақинасы бірге болашақ бөліну алаңының бастамасы болып табылады.  Септин мен АМR кешені Гольджи денесінен көпіршіктер жіберетін глюкандар мен басқа хитиндік молекулалардан тұратын бастапқы септум түзеді.<ref>{{Cite journal|last1=VerPlank|first1=Lynn|year=2005|title=Cell cycle-regulated trafficking of Chs2 controls actomyosin ring stability during cytokinesis|journal=Mol. Biol. Cell|volume=16|issue=5|pages=2529–43|doi=10.1091/mbc.e04-12-1090|pmid=15772160|pmc=1087255}}</ref> АМR тарылуы аяқталғаннан кейін глюкандар арқылы екі екіншілік септум түзіледі. AMR сақинасының қалай бөлінетіні әлі белгісіз.<ref name="bi 2017">{{Cite journal|last1=Bi|first1=Erfei|year=2017|title=Mechanics and regulation of cytokinesis in budding yeast|journal=Seminars in Cell & Developmental Biology|volume=66|pages=107–18|doi=10.1016/j.semcdb.2016.12.010|pmid=28034796|pmc=5474357}}</ref> Микротүтікшелер АМR мен септуммен салыстырғанда цитокинезде маңызды рөл атқармайды. Микротүтікшелердің бұзылуы поляризацияланған өсуді айтарлықтай бұзбады.<ref>{{Cite journal|last1=Adams|first1=A|year=1984|title=Relationship of actin and tubulin distribution to bud growth in wild-type and morphogenetic-mutant Saccharomyces cerevisiae|journal=J. Cell Biol.|volume=98|issue=3|pages=934–945|doi=10.1083/jcb.98.3.934|pmid=6365931}}</ref> Осылайша, AMR және септум түзілуі цитокинездің негізгі драйверлері болып табылады.  ===== Бөлінетін ашытқылардан айырмашылығы ===== * Бүршіктенетін ашытқы аналық жасушадан бүршік түзеді. Бұл бүршік жасуша циклі кезінде өсіп, бөлініп кетеді; бөліну ашытқысы жасуша қабырғасын құру арқылы бөлінеді <ref name="morgan">Morgan, David (2007). The Cell Cycle: Principles of Control. Sinauer Associates.</ref> * Цитокинез бүршіктенетін ашытқылар үшін G1-ден басталады, ал бөлінетін ашытқылар үшін цитокинез G2-ден басталады. Бөлінетін ашытқылар ортаңғы нүктені «таңдайды», ал бүршіктенетін ашытқылар бүршік орнын «таңдайды» <ref name="differences">{{Cite journal|last1=Balasubramanian|first1=Mohan|year=2004|title=Comparative Analysis of Cytokinesis in Budding Yeast, Fission Yeast and Animal Cells|journal=Curr. Biology|volume=14|issue=18|pages=R806–18|doi=10.1016/j.cub.2004.09.022|pmid=15380095}}</ref> * Ерте анафазада бүршіктенетін ашытқыларда актомиозин сақинасы мен қалқа дамиды, метафаза-анафаза кезінде бөлінетін ашытқыларда актомиозин сақинасы дами бастайды <ref name="differences" /> == Биологиялық зерттеулерде ==   === Үлгі организм === [[Сурет:S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg/220px-S_cerevisiae_under_DIC_microscopy.jpg|нобай| ''S. cerevisiae'', дифференциалды интерференциялық контрастты сурет]] [[Сурет:20100911_232323_Yeast_Live.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/20100911_232323_Yeast_Live.jpg/220px-20100911_232323_Yeast_Live.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae''<br />Нөмірленген кенелер бір-бірінен 11 микрометр.]] Зерттеушілер өз зерттеулерінде қолдану үшін ағзаны іздегенде, олар бірнеше белгілерді іздейді. Олардың ішінде өлшем, генерация уақыты, қолжетімділік, манипуляция, генетика, механизмдерді сақтау және ықтимал экономикалық пайда бар. ''S. pombe'' және ''S. cerevisiae'' ашытқы түрлері жақсы зерттелген; бұл екі түр шамамен 600-ге бөлінді дейін 300 миллион жыл бұрын және ДНҚ зақымдануын және [[ДНҚ репарациясы|жөндеу механизмдерін]] зерттеуде маңызды құралдар болып табылады.<ref>{{Кітап|pages=107–124|isbn=978-1-59259-095-7}}</ref> ''S. cerevisiae'' [[Зертханалық жануарлар|үлгі организм]] ретінде дамыды, себебі ол осы критерийлердің бірқатары бойынша жақсы ұпай жинады. * Бір жасушалы организм ретінде ''S. cerevisiae'' кішкентай, генерация уақыты қысқа (екі еселену уақыты 1,25–2 сағат {{Convert|30|C|F}} -да)) және оңай [[Торша өсінділері|өсіруге]] болады. Мұның бәрі оң сипаттамалар, өйткені олар жылдам өндіруге және бірнеше үлгі желілерін төмен бағамен ұстауға мүмкіндік береді. * ''S. cerevisiae мейозбен'' бөлінеді, бұл оның жыныстық генетиканы зерттеуге үміткер болуына мүмкіндік береді. * ''S. cerevisiae'' жаңа гендерді қосуға немесе гомологиялық рекомбинация арқылы жоюға мүмкіндік беретін [[Трансформация|түрленуі]] мүмкін. Сонымен қатар, өсу қабілеті ''С.&nbsp;cerevisiae гаплоид'' ретінде гендік нокаут штаммдарын жасауды жеңілдетеді. * [[Эукариоттар|Эукариот]] ретінде ''С.&nbsp;cerevisiae'' өсімдіктер мен жануарлардың күрделі ішкі жасушалық құрылымымен бөліседі, бұл жоғары эукариоттарда зерттеулерді шатастыруы мүмкін кодталмаған ДНҚ-ның жоғары пайызы. * ''С.&nbsp;cerevisiae'' зерттеулері, ең болмағанда, өнеркәсіпте белгіленген пайдалану нәтижесінде, күшті экономикалық драйвер болып табылады. === Қартаюды зерттеуде === Бес онжылдықтан астам уақыт ішінде ''S. cerevisiae'' қартаюды жақсы түсіну үшін модельдік организм ретінде зерттелді және кез-келген басқа модельдік организмге қарағанда қартаюға әсер ететін сүтқоректілердің көбірек гендерін анықтауға ықпал етті.<ref name="Replicative">{{Cite journal|title=Replicative and chronological aging in Saccharomyces cerevisiae}}</ref> Ашытқыларды пайдалана отырып, зерттелген тақырыптардың кейбірі калорияларды шектеу болып табылады, сондай-ақ қартаюға қатысатын гендер мен жасушалық жолдар. Ашытқылардың қартаюын өлшеудің ең кең тараған екі әдісі - жасушаның бөліну санын өлшейтін репликативті өмір ұзақтығы (RLS) және жасушаның бөлінбейтін стазда қанша уақыт өмір сүре алатынын өлшейтін хронологиялық өмір ұзақтығы (CLS) күй.<ref name="Replicative" /> [[Қоректік орта|Өсу ортасындағы]] глюкозаның немесе аминқышқылдарының мөлшерін шектеу ашытқылардағы, сондай-ақ басқа организмдердегі RLS және CLS деңгейін жоғарылататыны көрсетілген.<ref name="Recent">{{Cite journal|title=Recent developments in yeast aging}}</ref> Алғашында бұл sir2 ферментін жоғары реттеу арқылы RLS жоғарылайды деп есептелді, бірақ кейінірек бұл әсер sir2 -ге тәуелсіз екені анықталды. Sir2 және fob1 гендерінің шамадан тыс экспрессиясы ашытқыдағы қартаюдың себептерінің бірі болып саналатын хромосомалық рДНҚ-дан тыс шеңберлердің жиналуын болдырмау арқылы RLS-ті жоғарылататыны көрсетілген.<ref name="Recent" /> Диетаны шектеудің әсері TOR жасушалық жолындағы сигналдың төмендеуінің нәтижесі болуы мүмкін.<ref name="Replicative" /> Бұл жол жасушаның қоректік заттарға жауабын модуляциялайды және TOR белсенділігін төмендететін мутациялар CLS және RLS жоғарылайды<ref name="Replicative" /><ref name="Recent" /> Бұл басқа жануарларда да байқалды.<ref name="Replicative" /><ref name="Recent" /> Гендері жоқ ашытқы мутанты Жақында және Ras2 калорияларды шектеу жағдайында хронологиялық өмір сүру ұзақтығының он есе артуын көрсетті және кез келген организмде қол жеткізілген ең үлкен өсу болып табылады.<ref>{{Cite journal|title=Life span extension by calorie restriction depends on Rim15 and transcription factors downstream of Ras/PKA, Tor, and Sch9}}</ref><ref>{{Cite web|title=10-Fold Life Span Extension Reported|url=http://www.usc.edu/uscnews/stories/14716.html|publisher=University of Southern California|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304070340/http://www.usc.edu/uscnews/stories/14716.html|archivedate=2016-03-04}}</ref> Аналық жасушалар митоздық бөліну арқылы ұрпақ бүршіктерін береді, бірақ кейінгі ұрпақтар бойына репликативті қартаюға ұшырайды және ақырында өледі. Алайда, аналық жасуша [[мейоз]] бен [[Гаметогенез|гаметогенезден]] өткенде, өмір сүру ұзақтығы қалпына келеді.<ref>{{Cite journal|title=Gametogenesis eliminates age-induced cellular damage and resets life span in yeast|journal=Science|volume=332|issue=6037|pages=1554–57|year=2011|pmid=21700873|pmc=3923466|doi=10.1126/science.1204349|bibcode=2011Sci...332.1554U}}</ref> Қартайған жасушалар түзетін [[Гамета|гаметалардың]] ([[Спора|споралардың]]) репликативті потенциалы жас жасушалар түзетін гаметалармен бірдей, бұл жасқа байланысты зақымданудың кәрі аналық жасушалардан мейоз арқылы жойылатынын көрсетеді. Бұл байқау мейоз кезінде жасқа байланысты зақымдануларды жою жасаруға әкелетінін көрсетеді. Дегенмен, бұл залалдардың сипаты әлі де анықталуда. Репликацияланбайтын ''S. cerevisiae'' жасушаларының ашығуы кезінде реактивті оттегі түрлері көбейеді, бұл апуриндік/апиримидиндік учаскелер және қос тізбекті үзілістер сияқты ДНҚ зақымдануларының жинақталуына әкеледі. <ref name="pmid20223252">{{Cite journal|title=The relevance of oxidative stress and cytotoxic DNA lesions for spontaneous mutagenesis in non-replicating yeast cells|journal=Mutat. Res.|volume=688|issue=1–2|pages=47–52|pmid=20223252|doi=10.1016/j.mrfmmm.2010.03.006}}</ref> Сондай-ақ репликацияланбайтын жасушаларда хронологиялық қартаю кезінде эндогендік қос тізбекті үзілістерді [[ДНҚ репарациясы|қалпына келтіру]] қабілеті төмендейді. <ref name="pmid30410502">{{Cite journal|title=Pathologic Replication-Independent Endogenous DNA Double-Strand Breaks Repair Defect in Chronological Aging Yeast|journal=Front Genet|volume=9|pages=501|pmid=30410502|pmc=6209823|doi=10.3389/fgene.2018.00501}}</ref> === Мейоз, рекомбинация және ДНҚ репарациясы === ''S. cerevisiae'' қоректік заттар көп болған кезде диплоидты жасушалар ретінде митоздық жолмен көбейеді. Алайда аштық кезінде бұл жасушалар гаплоидты споралар түзу үшін мейозға ұшырайды.<ref name="pmid3070323">{{Cite journal|title=Life cycle of the budding yeast Saccharomyces cerevisiae|journal=Microbiol. Rev.|volume=52|issue=4|pages=536–53|year=1988|doi=10.1128/MMBR.52.4.536-553.1988|pmid=3070323|pmc=373162}}</ref> Дәлелдер зерттеулер ''S. cerevisiae'' аю бейімделу функциясы мейоз және [[Генетикалық рекомбинация|рекомбинация]]. ''S. cerevisiae'' мейоздық және митоздық рекомбинация үшін маңызды гендердегі ақаулы [[Мутация|мутациялар]] [[Радиация|сәулеленуге]] немесе ДНҚ-ны зақымдайтын химиялық заттарға жоғары сезімталдықты тудырады.<ref name="tripathi">{{Cite journal|title=Population genomic analysis of outcrossing and recombination in yeast|pages=1077–81}}</ref><ref name="Haynes">{{Кітап|pages=[https://archive.org/details/molecularbiology0000unse_w1g0/page/371 371–414]|isbn=978-0-87969-139-4}}</ref> Мысалы, ''rad52'' гені мейоздық рекомбинация<ref name="Game">{{Cite journal|title=The Role of Radiation (rad) Genes in Meiotic Recombination in Yeast|pages=51–68}}</ref> үшін де, митоздық рекомбинация үшін де қажет.<ref name="pmid6987653">{{Cite journal|title=The RAD52 gene is required for homothallic interconversion of mating types and spontaneous mitotic recombination in yeast|pages=503–07}}</ref> ''Rad52'' мутанттары [[Рентген сәулелері|рентген сәулелерімен]], метилметансульфонатпен және 8-метоксипсорален-плюс-UVA ДНҚ айқаспалы байланыс агентімен өлтіруге сезімталдықты арттырды және мейоздық рекомбинацияның төмендеуін көрсетеді.<ref name="Haynes" /><ref name="Game" /><ref>{{Cite journal|title=Sensitivity to Photoaddition of Mono-And Bifunctional Furocoumarins of X-Ray Sensitive Mutants of Saccharomyces cerevisiae|date=1980|last1=Henriques|first1=J. A. P.|last2=Moustacchi|first2=E.|pages=557–63}}</ref> Бұл тұжырымдар мейоз және митоз кезіндегі рекомбинацияны қалпына келтіру осы агенттерден туындаған әртүрлі зақымдарды қалпына келтіру үшін қажет екенін көрсетеді. Рудерфер табиғи ''S. cerevisiae'' штамдарының шығу тегін талдап, [[Аутбридинг|кроссинг]] 50 000 жасуша бөлінуінде бір рет қана болады деген қорытындыға келді.<ref name="tripathi" /> Осылайша, табиғатта жұптасу көбінесе бір-бірімен тығыз байланысты ашытқы жасушалары арасында болады. Жұптасу MATa және MATα қарама қарсы жұптасатын гаплоидты жасушалар байланысқанда болады. Рудерфер<ref name="tripathi" /> мұндай байланыстар екі себепке байланысты бір-бірімен тығыз байланысты ашытқы жасушалары арасында жиі болатынын атап өтті. Біріншісі - қарама-қарсы жұптасу типіндегі жасушалар бір мейоз арқылы тікелей түзілетін жасушаларды қамтитын бір аскуста бірге болады және бұл жасушалар бір-бірімен жұптаса алады. Екінші себеп - бір жұптасу түрінің гаплоидты жасушалары жасушаның бөлінуінен кейін көбінесе жұптауға болатын қарама-қарсы типтегі жасушаларды шығарады. Кроссинг нәтижесінде пайда болатын мейоздық оқиғалардың табиғатындағы салыстырмалы сирек болуы [[Тұқым қуалайтын өзгергіштік|генетикалық вариация]] өндірісі осы ағзадағы [[Аутбридинг|мейозды]] сақтайтын негізгі селективті күш болып табылады деген идеяға сәйкес келмейді. Дегенмен, бұл тұжырым мейозды қолдайтын негізгі селективті күш ДНҚ зақымдануының күшейтілген рекомбинациялық жөндеуі болып табылады деген балама идеяға сәйкес келеді<ref name="Birdsell">{{Кітап|isbn=978-1-4419-3385-0|pages=27–138}}</ref>, өйткені бұл артықшылық әрбір мейоз кезінде, кроссинг болғанына қарамастан жүзеге асырылады. === Геномды секвенирлеу === ''S. cerevisiae'' толық реттелген алғашқы эукариоттық [[геном]] болды.<ref name="Reference44">{{Cite journal|title=Life with 6000 genes|pages=546, 563–67|doi=10.1126/science.274.5287.546}}</ref> Геном тізбегі 1996 жылы 24 сәуірде қоғамдық игілікке шығарылды. Содан бері ''Saccharomyces'' Genome Дерекқорында тұрақты жаңартулар жүргізіліп келеді. Бұл [[дерекқор]] ашытқы зерттеушілері үшін жоғары түсіндірмесі бар және сілтеме жасалған дерекқор болып табылады. Тағы бір маңызды ''С.&nbsp;cerevisiae'' дерекқорын Мюнхен ақуыздар тізбегінің ақпараттық орталығы (MIPS) жүргізеді. ''S. cerevisiae'' геномы шамамен 12 156 677 негізгі жұптан және 16 хромосомада жинақы түрде ұйымдастырылған 6 275 [[Ген|геннен]] тұрады.<ref name="Reference44" /> Бұл гендердің шамамен 5800-і ғана функционалды деп саналады. Адам геномында ашытқы гендерінің кем дегенде 31% [[Гомологиялық ұқсастық|гомологтары]] бар деп есептеледі.<ref>{{Cite journal|title=Yeast as a model organism|pages=1259–60|doi=10.1126/science.277.5330.1259}}</ref> Ашытқы гендері гендік белгілер (мысалы, Sch9) немесе жүйелі атаулар арқылы жіктеледі. Соңғы жағдайда ашытқылардың 16 хромосомалары А-дан P-ге дейінгі әріптермен бейнеленеді, содан кейін ген хромосоманың сол немесе оң жағындағы реттік нөмірмен және екі ДНҚ тізбегінің қайсысында екенін көрсететін әріппен жіктеледі. кодтау реті.<ref>{{Кітап|isbn=9783527636778|pages=605–7}}</ref> {| cellspacing="0" border="1" |+Бейкер ашытқысының жүйелі гендік атаулары | Мысал ген атауы ! scope="row" style="background:#efefef;" | YGL118W |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Ы | Y бұл ашытқы гені екенін көрсетеді |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Г | ген орналасқан хромосома (хромосома 1 = А т.б.). ) |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | Л | хромосоманың сол немесе оң қолы |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | 118 | центромерадан басталатын осы қолдағы геннің/ORF реттік нөмірі |- ! scope="row" style="background:#efefef;" | В | кодтау реті Уотсон немесе Крик жолында ма |} '''Мысалдар:''' * YBR134C (aka SUP45 кодтау eRF1, аударманы тоқтату факторы) 2-хромосоманың оң жағында орналасқан және центромерадан бастап сол иықтағы 134-ші ашық оқу жақтауы (ORF) болып табылады. Кодтау тізбегі ДНҚ-ның Крик тізбегінде орналасқан. * YDL102W (ДНҚ полимераза дельтасының суббірлігін кодтайтын POL3) 4-хромосоманың сол жақ қолында орналасқан; бұл центромерадан 102-ші ORF және ДНҚ-ның Уотсон тізбегінен кодтар. === Гендердің қызметі және өзара әрекеттесуі === ''С&nbsp;cerevisiae'' қол жетімділігі геномының тізбегі және ашытқы геномының 90%-ын қамтитын жойылатын мутанттар жиынтығы<ref>{{Cite web|url=http://www-sequence.stanford.edu/group/yeast_deletion_project/deletions3.html|title=YeastDeletionWeb|accessdate=2013-05-25}}</ref> ''S.&nbsp;cerevisiae'' эукариоттық жасушалардың реттелуін түсіну үлгісі ретінде. Синтетикалық генетикалық массивтерді талдау арқылы барлық қос жойылатын мутанттардың генетикалық өзара әрекеттесуін талдау бойынша жүргізіліп жатқан жоба бұл зерттеуді бір қадам алға жылжытады. Мақсаты - жасуша процестерінің функционалдық картасын қалыптастыру. 2010 жылы генетикалық өзара әрекеттесу моделі "ашытқы бүршіктеріндегі барлық гендердің ~ 75% - ы үшін өзара әрекеттесу профильдері" бар ең толық болып табылады.<ref name="Landscape3">{{cite journal|vauthors=Costanzo M, Baryshnikova A, Bellay J, Kim Y, Spear ED, Sevier CS, Ding H, Koh JL, Toufighi K, Mostafavi S, Prinz J, St Onge RP, VanderSluis B, Makhnevych T, Vizeacoumar FJ, Alizadeh S, Bahr S, Brost RL, Chen Y, Cokol M, Deshpande R, Li Z, Lin ZY, Liang W, Marback M, Paw J, San Luis BJ, Shuteriqi E, Tong AH, van Dyk N, Wallace IM, Whitney JA, Weirauch MT, Zhong G, Zhu H, Houry WA, Brudno M, Ragibizadeh S, Papp B, Pál C, Roth FP, Giaever G, Nislow C, Troyanskaya OG, Bussey H, Bader GD, Gingras AC, Morris QD, Kim PM, Kaiser CA, Myers CL, Andrews BJ, Boone C|title=The genetic landscape of a cell|journal=Science|volume=327|issue=5964|pages=425–31|year=2010|pmid=20093466|pmc=5600254|doi=10.1126/science.1180823|bibcode=2010Sci...327..425C}}</ref> Бұл модель зерттелген гендердің әр комбинациясы үшін екі гендік нокаут жүргізілген 5,4 миллион екі гендік салыстыру негізінде жасалды. Қос нокауттың жасушаның жарамдылығына әсері күтілетін жарамдылықпен салыстырылды. Күтілетін жарамдылық әрбір салыстырылатын ген үшін бір генмен нокауттың жарамдылығы бойынша нәтижелер сомасынан анықталады. Күтілгенге қарағанда фитнестің өзгеруі болған кезде гендер бір-бірімен өзара әрекеттеседі деп болжанады. Бұл нәтижелерді бұрын белгілі болған нәрселермен салыстыру арқылы сыналды. Мысалы, Para 32, Ecm 30 және Ubp15 гендерінде Gap 1 сұрыптау Модулінің жасушалық процесіне қатысатын гендермен ұқсас өзара әрекеттесу профильдері болды. Нәтижелерге сәйкес, бұл гендер ажыратылған кезде бұл процесті бұзып, олардың бір бөлігі екенін растады.<ref name="Landscape4">{{cite journal|vauthors=Costanzo M, Baryshnikova A, Bellay J, Kim Y, Spear ED, Sevier CS, Ding H, Koh JL, Toufighi K, Mostafavi S, Prinz J, St Onge RP, VanderSluis B, Makhnevych T, Vizeacoumar FJ, Alizadeh S, Bahr S, Brost RL, Chen Y, Cokol M, Deshpande R, Li Z, Lin ZY, Liang W, Marback M, Paw J, San Luis BJ, Shuteriqi E, Tong AH, van Dyk N, Wallace IM, Whitney JA, Weirauch MT, Zhong G, Zhu H, Houry WA, Brudno M, Ragibizadeh S, Papp B, Pál C, Roth FP, Giaever G, Nislow C, Troyanskaya OG, Bussey H, Bader GD, Gingras AC, Morris QD, Kim PM, Kaiser CA, Myers CL, Andrews BJ, Boone C|title=The genetic landscape of a cell|journal=Science|volume=327|issue=5964|pages=425–31|year=2010|pmid=20093466|pmc=5600254|doi=10.1126/science.1180823|bibcode=2010Sci...327..425C}}</ref> Осыдан 170 000 гендік өзара әрекеттесу табылып, өзара әрекеттесу үлгілері ұқсас гендер топтастырылған. Ұқсас генетикалық өзара әрекеттесу профилі бар гендер бірдей жолдың немесе биологиялық процестің бөлігі болып табылады.<ref name="Mapping">{{Cite journal|title=Global mapping of the yeast genetic interaction network|pages=808–13|url=https://semanticscholar.org/paper/74d0057561d01b7fea747e2e175b6ba678b01b57}}</ref> Бұл ақпарат функция бойынша ұйымдастырылған гендік өзара әрекеттесулердің ғаламдық желісін құру үшін пайдаланылды. Бұл желі топтастырылған гендердің функцияларына негізделген сипатталмаған гендердің қызметін болжау үшін пайдаланылуы мүмкін.<ref name="Landscape">{{Cite journal|title=The genetic landscape of a cell|pages=425–31}}</ref> === Ашытқыларды зерттеудегі басқа құралдар === Биология және медицина ғылымының көптеген әртүрлі салаларында қолдануға болатын тәсілдер ашытқы ғалымдарымен әзірленген. Оларға ақуыздардың өзара әрекеттесуін және тетрадтық талдауды зерттеуге арналған екі гибридті ашытқы кіреді. Басқа ресурстарға генді жою кітапханасы кіреді, оның ішінде ~ 4,700 өміршең гаплоидты бір генді жою штаммдары. Ақуызды локализациялауды зерттеу үшін пайдаланылатын GFP синтез штаммдарының кітапханасы және ашытқы жасушаларының сығындыларынан ақуызды тазарту үшін пайдаланылатын TAP тегтер кітапханасы .  Стэнфорд университетінің ашытқыны жою жобасы олардың жұмысын анықтау үшін S. cerevisiae геномындағы әр геннің нокаут мутациясын жасады.<ref>{{Cite journal|last1=Giaever|first1=Guri|last2=Nislow|first2=Corey|date=2014-06-01|title=The Yeast Deletion Collection: A Decade of Functional Genomics|journal=Genetics|language=en|volume=197|issue=2|pages=451–465|doi=10.1534/genetics.114.161620|issn=0016-6731|pmc=4063906|pmid=24939991}}</ref> === Синтетикалық ашытқы хромосомалары мен геномдары === Ашытқы геномы манипуляцияға өте қолжетімді, сондықтан ол геномдық инженерия үшін тамаша үлгі болып табылады. Синтетикалық ашытқы геномының халықаралық жобасы (Sc2.0 немесе ''Saccharomyces cerevisiae нұсқасы 2.0'') жабайы түрге қарағанда тұрақтырақ толығымен дизайнерлік, теңшелетін, синтетикалық ''S. cerevisiae'' геномын нөлден құруға бағытталған. Синтетикалық геномда барлық транспозондар, қайталанатын элементтер және көптеген [[Интрон|интрондар]] жойылады, барлық UAG тоқтату кодондары UAA-ға ауыстырылады және [[Тасымалдаушы РНҚ|трансфер РНҚ]] гендері жаңа неохромосомаға ауыстырылады. 2017 жылдың наурыз айындағы жағдай бойынша 16 хромосоманың 6-ы синтезделіп, сыналды. Дене пішінінің маңызды ақаулары табылған жоқ.<ref>[https://www.science.org/toc/science/355/6329 "Special Issue Synthetic Yeast Genome"], ''Science'', 10 March 2017 Vol 355, Issue 6329</ref> Барлық 16 хромосома бір хромосомаға бірізді хромосомалардың бірігуі және [[Центромера|центромерлердің]] жойылуы арқылы біріктірілуі мүмкін. Бір хромосомалы және жабайы типті ашытқы жасушаларында бірдей дерлік транскриптомдар және ұқсас фенотиптер болады. Үлкен жалғыз хромосома жасуша өмірін қолдай алады, дегенмен бұл штамм ортада өсудің төмендеуін, бәсекеге қабілеттілікті, [[гамета]] өндірісін және өміршеңдігін көрсетеді.<ref>{{Cite journal|last1=Shao|first1=Yangyang|last2=Lu|first2=Ning|last3=Wu|first3=Zhenfang|last4=Cai|first4=Chen|last5=Wang|first5=Shanshan|last6=Zhang|first6=Ling-Li|last7=Zhou|first7=Fan|last8=Xiao|first8=Shijun|last9=Liu|first9=Lin|date=August 2018|title=Creating a functional single-chromosome yeast|url=https://www.nature.com/articles/s41586-018-0382-x|journal=Nature|language=en|volume=560|issue=7718|pages=331–335|doi=10.1038/s41586-018-0382-x|pmid=30069045|bibcode=2018Natur.560..331S|issn=1476-4687}}</ref> === Astrobiology === Басқа микроорганизмдердің ішінде тірі ''С.&nbsp;cerevisiae'' 2011 жылдың аяғында ұшырылған ресейлік Фобос-Грунт ғарыш кемесі бортында шағын капсуладағы үш жылдық планетааралық айналу сапарын аяқтайтын тірі планетааралық ұшу экспериментіне қосылды.<ref name="LIFE">{{Cite conference|date=November 5–7, 2007}}</ref><ref name="planetary-life">{{Cite web|url=http://www.planetary.org/programs/projects/innovative_technologies/life/|title=Projects: LIFE Experiment: Phobos|publisher=[[The Planetary Society]]|accessdate=2 April 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110316100755/http://www.planetary.org/programs/projects/innovative_technologies/life|archivedate=16 March 2011}}</ref> Мақсаты таңдалған [[Ағза|организмдердің]] планетааралық кеңістікте ұшу арқылы [[Ғарыш|терең ғарышта]] бірнеше жыл өмір сүре алатынын тексеру болды. Эксперимент [[Панспермия|транспермияның]] бір аспектісін, егер бір планетаның екінші планетаға қонуы үшін жарылған жартастардың ішінде қорғалған болса, ғарыштық саяхатта [[Тіршілік|өмір]] сүре алады деген гипотезаны сынаған болар еді.<ref name="LIFE" /><ref name="planetary-life" /><ref name="Zak1">{{Cite web|url=http://www.airspacemag.com/space-exploration/Mission_Possible.html?c=y&page=4|author=Anatoly Zak|title=Mission Possible|date=1 September 2008|work=[[Air & Space Magazine]]|publisher=[[Smithsonian Institution]]|accessdate=26 May 2009}}</ref> Фобос-Грунттың миссиясы сәтсіз аяқталды, бірақ ол төмен жер орбитасынан қашып құтыла алмады. Ғарыш кемесі 2012 жылдың 15 қаңтарында аспаптарымен бірге Тынық мұхитына бақылаусыз қайта құлап түсті. ''S. cerevisiae'' көмегімен терең ғарышта келесі жоспарланған экспозиция миссиясы BioSentinel болып табылады. == Коммерциялық қолданбаларда == === Сыра қайнату === ''Saccharomyces cerevisiae'' сыра қайнатуда қолданылады, оны кейде үстіңгі ашытқы немесе үстіңгі ашытқы ашытқысы деп атайды. Ашыту процесі кезінде оның гидрофобты беті флоктардың СО<sub>2</sub>-ге жабысып, ашыту ыдысының жоғарғы жағына көтерілетіндіктен осылай аталады. Жоғарыдан ашытылатын ашытқылар ''Saccharomyces pastorianus'' ашытқысына қарағанда жоғары температурада ашытылады және алынған сыралардың дәмі кеш ашытқымен ашытылған сол сусыннан өзгеше болады. Егер ашытқы {{Convert|21|C|F}} градусқа жақын температураға ұшыраса, «жемісті эфирлер» пайда болуы мүмкін, немесе процесс барысында сусынның ашыту температурасы өзгеретін болса. Лагер ашытқылары әдетте шамамен {{Convert|5|C|F}} температурада ашытады, мұнда ''Saccharomyces cerevisiae'' тыныштық күйге ауысады. ''Saccharomyces cerevisiae'' var деп аталатын ашытқы нұсқасы. ''diastaticus'' – сыраның спойлері, ол оралған өнімдерде қайталама ашытуды тудыруы мүмкін.<ref>{{Cite web|url=https://www.chaibio.com/beer-spoilage/diastaticus|title=Controlling Diastaticus in your Brewery|work=www.chaibio.com|accessdate=9 April 2019}}</ref> 2013 жылдың мамыр айында [[Орегон]] заң шығарушы органы ''S. cerevisiae'' сыра қайнатуының штат экономикасы мен штаттың жеке басына тигізген әсерін мойындап, ресми мемлекеттік микробқа айналдырды.<ref>{{Cite web|title=Designates Saccharomyces cerevisiae as official microbe of State of Oregon|url=https://olis.leg.state.or.us/liz/2013R1/Measures/Overview/HCR12|publisher=Oregon State Legislature|date=29 May 2013|accessdate=9 April 2019}}</ref> === Пісіру === ''S. cerevisiae'' нан пісіруде қолданылады; ашыту нәтижесінде пайда болатын көмірқышқыл газы нан және басқа да нан өнімдерінде ашытқы ретінде пайдаланылады. Тарихи тұрғыдан бұл пайдалану сыра қайнату өнеркәсібінің ашытқыларды пайдалануымен тығыз байланысты болды, өйткені наубайшылар [[сыра]] қайнатушылардан сыра қайнатудан ашытқы толтырылған көбікті немесе ашытқы толтырылған көбікті алды немесе сатып алды (барм тортын өндіру). Бүгінде сыра қайнату және пісіру ашытқыларының штаммдары біршама ерекшеленеді. === Тағамдық ашытқы === ''Saccharomyces cerevisiae'' азық-түлік өнімі ретінде коммерциялық түрде сатылатын қоректік ашытқылардың негізгі көзі болып табылады. Ол вегетариандықтар мен вегетарианшылар арасында ірімшік алмастырғыштардағы ингредиент ретінде немесе витаминдер мен минералдардың, әсіресе аминқышқылдары мен В-комплексті витаминдердің көзі ретінде жалпы тағамдық қоспа ретінде танымал. === Аквариумдарда қолданылады === Коммерциялық CO<sub>2</sub> цилиндрлік жүйелерінің жоғары құнына байланысты ашытқы арқылы [[Көмірқышқыл газ|CO<sub>2</sub> инъекциясы]] су астындағы су өсімдіктерін СО<sub>2</sub> қамтамасыз ету үшін акваөсірушілер ұстанатын ең танымал "Өзің жаса" тәсілдерінің бірі болып табылады. Ашытқы культурасы, жалпы алғанда, пластикалық бөтелкелерде сақталады және әдеттегі жүйелер әр 3-7 секунд сайын бір көпіршікті қамтамасыз етеді. Газды суға дұрыс сіңіру үшін әртүрлі тәсілдер ойлап табылды.<ref>{{Cite web|url=http://www.thekrib.com/Plants/CO2/co2-narten.html|title=CO2 Injection: The Yeast Method|work=www.thekrib.com|accessdate=2016-11-21}}</ref> == Медицинада тікелей қолдану == ''Saccharomyces cerevisiae'' адамдар мен жануарларда [[Пробиотиктер|пробиотик]] ретінде қолданылады. ''Saccharomyces cerevisiae'' штаммы ''var. boulardii'' өнеркәсіпте өндіріледі және клиникалық түрде дәрі ретінде қолданылады. == Адамның қоздырғышы == ''Saccharomyces cerevisiae'' салыстырмалы түрде төмен [[Вируленттік|вируленттілікке]] ие болғанымен, адамның шартты-патогенді қоздырғышы болып табылады.<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}</ref> Бұл микроорганизмнің үйде және өндірісте кеңінен қолданылуына қарамастан, онымен байланыс өте сирек инфекцияға әкеледі.<ref name="Canada-2017" /> ''Saccharomyces cerevisiae'' сау адамдардың терісінде, ауыз қуысында, ауыз қуысында, он екі елі ішектің шырышты қабатында, ас қорыту жолында және қынапта табылған<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}</ref> (бір шолу адамның ішегінен алынған үлгілердің 6% үшін хабарланғанын көрсетті<ref name="Hallen-Adams">{{Cite journal|author=Hallen-Adams|date=November 1, 2016|title=Fungi in the healthy human gastrointestinal tract}}</ref>). Кейбір мамандар ''S. cerevisiae'' асқазан-ішек жолдарының, тыныс алу жолдарының және адамның қынапшасының қалыпты микробиотасының бір бөлігі деп санаса,<ref name="Pfaller">{{Cite journal|author=Pfaller|date=February 2010|title=Epidemiology of Invasive Mycoses in North America|url=https://www.researchgate.net/publication/41101088}}</ref> басқалары бұл түрді нағыз [[Комменсализм|комменсал]] деп атауға болмайды, өйткені ол тағамнан пайда болады деп есептейді.<ref name="Hallen-Adams" /><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|author=Enache-Angoulvant|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811}}</ref> Адамның ас қорыту жүйесінде ''S. cerevisiae'' болуы біршама өтпелі болуы мүмкін<ref name="Enache-Angoulvant" />, мысалы, эксперименттер сау адамдарға ауызша қабылдағанда, қабылдау аяқталғаннан кейін 5 күн ішінде ішектен шығарылатынын көрсетеді.<ref name="Hallen-Adams" /><ref name="Canada-2017">{{Кітап|isbn=978-0-660-07394-1}}</ref> Белгілі бір жағдайларда, мысалы, [[Иммунды тапшылық|иммунитеттің төмендеуі]], ''Saccharomyces cerevisiae'' адамдарда инфекцияны тудыруы мүмкін.<ref name="Canada-2017">{{Кітап|isbn=978-0-660-07394-1}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">[http://publications.gc.ca/collections/collection_2017/eccc/En14-268-2017-eng.pdf ''Final Screening Assessment of Saccharomyces cerevisiae strain F53''] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. Government of Canada. January 2017. [[ISBN]]&nbsp;[[Арнайы:Кітап көздері/978-0-660-07394-1|<bdi>978-0-660-07394-1</bdi>]].</cite></ref><ref name="Murphy" /> Зерттеулер көрсеткендей, ол ашытқыдан туындаған вагинит жағдайларының 0,45-1,06% тудырады. Кейбір жағдайларда ''S. cerevisiae'' индукцияланған қынаптық инфекциядан зардап шегетін әйелдер наубайшылардың жақын серіктестері болды, ал штамм олардың серіктестері пісіру үшін пайдаланатындай болды . 1999 жылғы жағдай бойынша ғылыми әдебиеттерде өздері наубайханада жұмыс істейтін әйелдерде ''S. cerevisiae'' -индукцияланған вагинит жағдайлары тіркелген жоқ. Кейбір жағдайларды зерттеушілер ашытқыны үйде пісіруде қолданумен байланыстырды.<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> [[Ауыз қуысы]] мен [[Жұтқыншақ|жұтқыншақтың]] ''S. cerevisiae'' қоздырғышымен жұқтыру жағдайлары да белгілі.<ref name="Murphy" /> === Инвазиялық және жүйелі инфекциялар === Кейде ''Saccharomyces cerevisiae'' инвазиялық инфекцияларды тудырады (яғни, қанға немесе басқа қалыпты зарарсыздандырылған дене сұйықтығына немесе [[өкпе]], [[Бауыр (орган)|бауыр]] немесе [[көкбауыр]] сияқты терең тіндерге түседі), олар жүйелі түрде өтуі мүмкін (бірнеше мүшелерді қамтиды). Мұндай жағдайлар өмірге қауіп төндіреді.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекцияларының 30%-дан астамы емделсе де өлімге әкеледі.<ref name="Enache-Angoulvant" /> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекциялар, алайда ''Candida albicans''<ref name="Murphy" /><ref name="Chitasombat">{{Cite journal|last1=Chitasombat|first1=Maria|last2=Kofteridis|first2=Diamantis|date=January 2012|title=Rare opportunistic (non-Candida, non-Criptococcus) Yeast Bloodstream Infections in Patients with Cancer|journal=Journal of Infection|volume=64|issue=1|pages=68–75|doi=10.1016/j.jinf.2011.11.002}}</ref> тудыратын инвазиялық инфекцияларға қарағанда, тіпті ісікпен әлсіреген науқастарда әлдеқайда сирек кездеседі.<ref name="Chitasombat" /> ''S. cerevisiae фунгемияның'' 1 %-дан 3,6%-ға дейін ауруханаішілік жағдайларын тудырады. <ref name="Enache-Angoulvant" /> ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекция жағдайларын жан-жақты шолу барлық науқастарда кем дегенде бір бейімділік жағдайының болуын анықтады.<ref name="Enache-Angoulvant" /> ''Saccharomyces cerevisiae'' ауыз қуысының немесе энтеральды [[Шырышты қабық|шырышты қабықтың]] транслокациясы немесе тамырішілік катетерлердің (мысалы, орталық веноздық катетерлердің) ластануы арқылы қанға енуі немесе дененің басқа терең жерлеріне енуі мүмкін.<ref name="Pfaller">{{Cite journal|last1=Pfaller|first1=Michael|date=February 2010|title=Epidemiology of Invasive Mycoses in North America|journal=Critical Reviews in Microbiology|volume=36|issue=1|pages=1–53|doi=10.3109/10408410903241444|pmid=20088682}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPfallerDiekema2010">Pfaller, Michael; Diekema, Daniel (February 2010). [https://www.researchgate.net/publication/41101088 "Epidemiology of Invasive Mycoses in North America"]. ''Critical Reviews in Microbiology''. '''36''' (1): 1–53. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.3109/10408410903241444|10.3109/10408410903241444]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20088682 20088682]. [[S2CID (идентификатор)|S2CID]]&nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:31989220 31989220]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 24,</span> 2019</span>.</cite></ref> Тамырішілік катетер, антибиотикалық терапия және әлсіреген иммунитет ''S. cerevisiae'' инвазиялық инфекциясының негізгі бейімділік факторлары болып табылады.<ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832|pmid=16267727}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> Саңырауқұлақтардың бірқатар жағдайлары диеталық немесе емдік себептермен тірі ''S. cerevisiae'' дақылдарын әдейі қабылдаудан, соның ішінде ''Saccharomyces boulardii'' ([[Іш өту|диареяның]] кейбір түрлерін емдеу үшін [[Пробиотиктер|пробиотик]] ретінде қолданылатын ''S. cerevisiae'' штаммы) пайдаланудан туындаған.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> <ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> ''Saccharomyces boulardii'' инвазиялық ''Saccharomyces'' инфекцияларының шамамен 40% жағдайын тудырады<ref name="Enache-Angoulvant" /> және иммунитетте жалпы проблемалары жоқ адамдарда инвазиялық инфекцияны тудыруы мүмкін (басқа ''S. cerevisiae'' штаммдарымен салыстырғанда)<ref name="Enache-Angoulvant" />, бірақ мұндай жағымсыз әсер өте сирек кездеседі. ''Saccharomyces boulardii'' терапевтік енгізуге қатысты.<ref name="Hennequin">{{Cite journal|last1=Hennequin|first1=C.|last2=Cauffman-Lacroix|first2=C.|date=February 2000|title=Possible Role of Catheters in Saccharomyces boulardii Fungemia|url=https://www.researchgate.net/publication/12609909|journal=European Journal of Clinical Microbiology and Infectious Diseases|volume=19|issue=1|pages=16–20|doi=10.1007/s100960050003}}</ref> ''S. boulardii'' пациенттерге ''S. boulardii'' пробиотикалық препараттарын енгізуге қатысатын медициналық қызметкерлердің қолдары арқылы тамырішілік катетерлерді ластауы мүмкін.<ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832|pmid=16267727}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> Жүйелік инфекция әдетте ауыр ауру ([[АИВ/ЖИТС|АИТВ/ЖИТС]], [[лейкоз]], [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] басқа түрлері) немесе белгілі бір медициналық процедуралар (сүйек кемігін трансплантациялау, абдоминальды хирургия) салдарынан [[Иммунды тапшылық|иммунитеті]] төмендеген науқастарда кездеседі.<ref name="Murphy">{{Cite journal|last1=Murphy|first1=Alan|last2=Kavanagh|first2=Kevin|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf|journal=Enzyme and Microbial Technology|volume=25|issue=7|pages=551–557|doi=10.1016/S0141-0229(99)00086-1}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> Наубайханада жұмыс істейтін ер адамның өкпесінен түйінді хирургиялық жолмен алып тастау оқиғасы тіркелді, тіндерді тексеру кезінде Saccharomyces ''cerevisiae'' бар екені анықталды. Бұл жағдайда инфекцияның көзі құрғақ ашытқы ұнтағын ингаляциялау болып табылады.<ref name="Sridhar">{{Cite journal|last1=Ren|first1=Ping|last2=Sridhar|first2=Sundara|date=June 2004|title=Use of Paraffin-Embedded Tissue for Identification of Saccharomyces cerevisiae in a Baker's Lung Nodule by Fungal PCR and Nucleotide Sequencing|url=|journal=Journal of Clinical Microbiology|volume=42|issue=6|pages=2840–2842|doi=10.1128/JCM.42.6.2840-2842.2004}}</ref><ref name="Enache-Angoulvant">{{Cite journal|last1=Enache-Angoulvant|first1=Adela|last2=Hennequin|first2=Christophe|date=December 1, 2005|title=Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review|url=https://www.researchgate.net/publication/7499811|journal=Clinical Infectious Diseases|volume=41|issue=11|pages=1559–1568|doi=10.1086/497832}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEnache-AngoulvantHennequin2005">Enache-Angoulvant, Adela; Hennequin, Christophe (December 1, 2005). [https://www.researchgate.net/publication/7499811 "Invasive Saccharomyces Infection: A Comprehensive Review"]. ''Clinical Infectious Diseases''. '''41''' (11): 1559–1568. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1086/497832|10.1086/497832]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16267727 16267727]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 5,</span> 2019</span>.</cite></ref> === Әртүрлі штаммдардың вируленттілігі === [[Сурет:Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg/220px-Hustopece_20210903_170948_Saccharomyces_cerevisiae.jpg|нобай| ''Saccharomyces cerevisiae'' мүсіні (Хустопече, [[Чехия]])]] ''Saccharomyces cerevisiae'' барлық штамдары адамдарға бірдей зиянды емес. Көптеген экологиялық штамдар 35-тен жоғары температурада өсе алмайды&nbsp;°C (яғни адамның және басқа [[Сүтқоректілер|сүтқоректілердің]] тірі денесінің температурасында). Вирулентті штамдар, алайда, кем дегенде 37-ден жоғары өсуге қабілетті&nbsp;°C және жиі 39-ға дейін&nbsp;°C (сирек 42 дейін).&nbsp;°C).<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> Кейбір өнеркәсіптік штамдар 37-ден жоғары өсуге қабілетті&nbsp;°C. <ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Еуропалық орган (2017 жылғы жағдай бойынша) барлық ''S. cerevisiae'' штаммдарының 37 градустан жоғары өсуін талап етеді.&nbsp;Азық-түлік немесе қоректену тізбегіне өміршең түрде қосылған , біліктілігі болжамды түрде қауіпсіз болуы үшін ашытқы инфекцияларын емдеу үшін қолданылатын антимикоздық препараттарға төзімділік танытпауы керек.<ref name="QPS-2017">{{Cite journal|author=Ricci|date=March 14, 2017|title=Update of the list of QPS-recommended biological agents intentionally added to food or feed as notified to EFSA 5}}</ref> Жоғары температурада өсу қабілеті штаммның вируленттілігінің маңызды факторы болып табылады, бірақ жалғыз емес.<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> Әдетте вируленттілікпен байланысты деп есептелетін басқа белгілер: протеиназа<ref name="Murphy">{{Cite journal|author=Murphy|date=June 15, 1999|title=Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology|url=http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMurphyKavanagh1999">Murphy, Alan; Kavanagh, Kevin (June 15, 1999). [http://mural.maynoothuniversity.ie/7603/1/KK-Emergence-1999.pdf "Emergence of Saccharomyces cerevisiae as a human pathogen. Implications for biotechnology"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Enzyme and Microbial Technology''. '''25''' (7): 551–557. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/S0141-0229(99)00086-1|10.1016/S0141-0229(99)00086-1]].</cite></ref> және фосфолипаза сияқты белгілі бір ферменттерді өндіру қабілеті,<ref name="Anoop">{{Cite journal|author=Anoop|date=July 20, 2015|title=Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAnoopRotaruShwedTayabali2015">Anoop, Valar; Rotaru, Sever; Shwed, Philip S.; Tayabali, Azam F.; Arvanitakis, George (July 20, 2015). [[doi:10.1093/femsyr/fov057|"Review of current methods for characterizing virulence and pathogenicity potential of industrial Saccharomyces cerevisiae strains towards humans"]]. ''[[FEMS ашытқы зерттеулері|FEMS Yeast Research]]''. '''15''' (6): fov057. [[Doi (идентификатор)|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1093/femsyr/fov057|10.1093/femsyr/fov057]]</span>. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195617 26195617].</cite></ref> инвазивті өсу<ref name="Anoop" /> (яғни қоректік ортаға ену арқылы өсу), ұстану қабілеті. сүтқоректілердің жасушалары,<ref name="Anoop" /> [[Сутек пероксиді|сутегі асқын тотығының]]<ref name="Anoop" /> қатысуымен өмір сүру қабілеті (оны [[Макрофаг|макрофагтар]] ағзадағы бөгде микроорганизмдерді өлтіру үшін пайдаланады) және ашытқыға қабылдаушы органның иммундық реакциясына қарсы тұруға немесе оған әсер етуге мүмкіндік беретін басқа да қабілеттер.<ref name="Anoop" /> Жасушалардың [[Гифа|псевдохифа]] деп аталатын тармақталу тізбегін құру қабілеті кейде вируленттілікпен байланысты деп айтылады,<ref name="Murphy" /><ref name="Anoop" /> дегенмен кейбір зерттеулер бұл қасиет ''Saccharomyces cerevisiae'' вирулентті және вирулентті емес штаммдарына ортақ болуы мүмкін деп болжайды.<ref name="Anoop" /> == Сондай-ақ қараңыз == * ''Saccharomyces cerevisiae'' сығындылары: вегемит, мармит, сеновис, Гиннес ашытқы сығындысы, маннан олигосахаридтері, пгг-глюкан, зимозан * ''Saccharomyces cerevisiae boulardii'' ( ''Saccharomyces boulardii'' ) * Доор округінің флорасы, Висконсин § Гибридті ашытқы * Санаты: <nowiki><i id="mwA7g">Saccharomyces cerevisiae</i></nowiki> гендері * Авто сыра қайнату синдромы * Биоспринт * БолА тәрізді ақуыздар тұқымдасы * Ашытқы промоутер атласы (2010) == Анықтамалар == '''Дәйексөздер'''{{Дереккөздер}} == Қосымша оқу == * {{Cite journal|title=Effects of temperature, pH and sugar concentration on the growth parameters of Saccharomyces cerevisiae, S. kudriavzevii and their interspecific hybrid|journal=Int. J. Food Microbiol.|volume=131|issue=2–3|pages=120–27|doi=10.1016/j.ijfoodmicro.2009.01.035|url=http://bib.irb.hr/datoteka/389483.Arroyo-Lopez_et_al.pdf}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.yeastgenome.org/ ''Saccharomyces'' геномының дерекқоры] * [http://www.yeastrc.org/pdr/ Ашытқылар ресурстық орталығының қоғамдық деректер қоймасы] * [http://mips.gsf.de/genre/proj/yeast/index.jsp Ақуыздар тізбегі бойынша Мюнхен ақпараттық орталығы] * UniProt – [https://www.uniprot.org/uniprot/?query=organism:4932+AND+reviewed:yes ''Saccharomyces cerevisiae''] [[Санат:Асқорыту жүйесі]] [[Санат:Pages with unreviewed translations]] gho0g8elaxzdsm01vsvj7h7qlpb43jy Қатысушы талқылауы:Cheeese5358 3 686859 3063898 2022-08-24T20:41:37Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Cheeese5358}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 02:41, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) dc961np5620rrq7i8377z0py7920kp2 Қатысушы талқылауы:Марат Гельман 3 686860 3063899 2022-08-24T20:43:07Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Марат Гельман}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 02:43, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) h23zb5xeetca61x80cneh9icfq4ihwf Қатысушы талқылауы:Ahmet Bedran 3 686861 3063909 2022-08-24T21:36:01Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ahmet Bedran}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 03:36, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) qotuc6oolsp65nmkoafyc19n73u0y18 Қатысушы талқылауы:Comech 3 686863 3063940 2022-08-24T23:38:08Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Comech}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 05:38, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 3tbdierg1ijok47hhdp2v9xlx760vjw Қатысушы талқылауы:Fddsadgjyfc18 3 686864 3063941 2022-08-24T23:56:05Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Fddsadgjyfc18}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 05:56, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 5cqqwqtxbc4wnd64s31s3qb0elnfkpm Қатысушы талқылауы:Dikasem 3 686866 3063944 2022-08-25T02:10:49Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dikasem}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:10, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 2z20mk11sboxe7qx8qe18ywr2brw9sa Үлгі талқылауы:Компания 11 686867 3063988 2022-08-25T04:56:05Z Ұлы Тұран 120792 /* 25 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki == 25 тамыз 2022 кезіндегі өңдеу сұранысы (Қорғалған) == {{өңделуі қорғалған|Үлгі:Компания|jauap_berilgen=жоқ}} <!-- Сұраныстың бас жағы. --> <!-- Сұраныстың соңы --> [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 10:56, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 68orjnds8kexnogqiodtnk1491xl1al Қатысушы талқылауы:Yòldoshev Doniyor 3 686868 3064030 2022-08-25T07:22:47Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Yòldoshev Doniyor}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 13:22, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) 96y39b74yotf23ovwmmcwes9nvxzpgb Сигналдық трансдукция 0 686869 3064034 2022-08-25T08:13:02Z Arruah 35 «[[:en:Special:Redirect/revision/1095743850|Signal transduction]]» бетінен аударылып түзілді wikitext text/x-wiki [[Сурет:Signal_transduction_pathways.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Signal_transduction_pathways.svg/550px-Signal_transduction_pathways.svg.png|нобай|550x550 нүкте| Сүтқоректілердегі негізгі сигнал беру жолдарының жеңілдетілген көрінісі.]] '''Сигналдық трансдукция''' - химиялық немесе физикалық сигнал жасуша арқылы бірнеше молекулалық оқиғалар түрінде берілетін процесс, көбінесе ақуыз [[киназдары]] катализдейтін [[ақуыздың фосфорлануы]], нәтижесінде жасуша реакциясы пайда болады. Ынталандыруды анықтауға жауап беретін ақуыздар әдетте рецепторлар деп аталады, Дегенмен кейбір жағдайларда "сенсор"термині қолданылады.<ref>{{cite book|editor1-last=Bradshaw|editor1-first=Ralph A.|editor2-last=Dennis|editor2-first=Edward A.|name-list-style=vanc|title=Handbook of Cell Signaling|date=2010|publisher=Academic Press|location=Amsterdam, Netherlands|isbn=9780123741455|edition=2nd}}</ref> Рецептордағы лигандтың байлануынан (немесе сигналды қабылдаудан) туындаған өзгерістер биохимиялық каскадқа әкеледі, бұл сигнал жолы деп аталатын биохимиялық оқиғалардың тізбегі. Сигнал беру жолдары бір-бірімен әрекеттескен кезде олар ұялы жауаптарды, көбінесе комбинаторлық сигнал беру оқиғаларымен үйлестіруге мүмкіндік беретін желілерді құрайды.<ref>{{Cite journal|title=Reconstruction of cellular signalling networks and analysis of their properties|date=February 2005}}</ref> Молекулалық деңгейде мұндай реакцияларға гендердің [[Транскрипция (биология)|транскрипциясының]] немесе трансляциясының өзгеруі және белоктардың трансляциядан кейінгі және конформациялық өзгерістері, сондай-ақ олардың орналасуының өзгеруі жатады. Бұл молекулалық оқиғалар жасушалардың өсуін, көбеюін, [[Зат алмасу|метаболизмін]] және басқа да көптеген процестерді бақылайтын негізгі механизмдер болып табылады.<ref>{{Кітап|isbn=978-3527313976}}</ref> Көпжасушалы организмдерде сигнал тарату жолдары жасушалық байланысты әртүрлі тәсілдермен реттейді. Сигнал беру жолының әрбір компоненті (немесе түйіні) бастапқы ынталандыруға қатысты атқаратын рөліне сәйкес жіктеледі. Лигандалар ''бірінші хабаршылар'' деп аталады, ал рецепторлар ''сигнал түрлендіргіштері'' болып табылады, содан кейін ''бастапқы эффекторларды'' белсендіреді. Мұндай эффекторлар әдетте белоктар болып табылады және көбінесе екінші хабаршылармен байланысады, олар ''қайталама эффекторларды'' белсендіре алады және т.б. Түйіндердің тиімділігіне байланысты сигналды күшейтуге болады (сигналдың күшеюі деп аталатын тұжырымдама), осылайша бір сигналдық молекула жүздеген және миллиондаған молекулаларды қамтитын жауапты жасай алады.<ref name="Campbell">{{Кітап|isbn=978-0-8053-6624-2}}</ref> Басқа сигналдар сияқты, биологиялық сигналдардың трансдукциясы кідіріспен, шуылмен, сигналдық кері байланыспен және елеусізден патологиялық деңгейге дейін өзгеруі мүмкін кері байланыспен және кедергімен сипатталады.<ref>{{Cite journal|title=The dynamic control of signal transduction networks in cancer cells}}</ref> Есептеу биологиясының пайда болуымен сигнал беру жолдары мен желілерін талдау жасушалық функциялар мен [[Дерт|ауруларды]], соның ішінде алынған дәрілік төзімділікке жауаптардың негізінде жатқан сигналдық қайта қосу механизмдерін түсінудің маңызды құралы болды.<ref>Bago R, Sommer E, Castel P, Crafter C, Bailey FP, Shpiro N, Baselga J, Cross D, Eyers PA, Alessi DR (2016) The hVps34-SGK3 pathway alleviates sustained PI3K/Akt inhibition by stimulating mTORC1 and tumour growth. EMBO Journal 35:1902-22</ref> [[Сурет:Domino_Cascade.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Domino_Cascade.JPG/220px-Domino_Cascade.JPG|нобай| Домино каскады - сигнал беру каскадының күнделікті өмірдегі ұқсастығы]] == Ынталандыру == [[Сурет:Signal_Transduction.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Signal_Transduction.jpg/276px-Signal_Transduction.jpg|нобай|276x276 нүкте| 3D медициналық анимация әлі де сигнал беруді көрсетеді.]] Белгілі бір тітіркендіргіштің биохимиялық сигналға айналуы сигнал берудің негізі болып табылады. Мұндай тітіркендіргіштердің табиғаты EGF бар болуы сияқты жасушадан тыс белгілерден бастап, репликативті [[теломера]] тозуы нәтижесінде ДНҚ зақымдануы сияқты жасушаішілік оқиғаларға дейін әртүрлі болуы мүмкін.<ref>{{Cite journal|title=Different telomere damage signaling pathways in human and mouse cells|journal=The EMBO Journal|volume=21|issue=16|pages=4338–48|date=August 2002|pmid=12169636|pmc=126171|doi=10.1093/emboj/cdf433}}</ref> Дәстүрлі түрде орталық жүйке жүйесіне түсетін сигналдар [[Түйсік|сезім]] ретінде жіктеледі. Бұл [[Жүйке жасушалары|нейроннан]] нейронға [[Нейротрансмиссия|синаптикалық трансмиссия]] деп аталатын процесте беріледі. Көп жасушалы организмдерде басқа да көптеген жасушааралық сигнал релелік механизмдері бар, мысалы, эмбриональды дамуды басқаратындар.<ref>{{Cite journal|title=Mosaic and regulative development: two faces of one coin|journal=Current Biology|volume=16|issue=7|pages=R236-9|date=April 2006|pmid=16581495|doi=10.1016/j.cub.2006.03.016}}</ref> === Лигандалар === Сигнал беру жолдарының көпшілігі лигандтар деп аталатын сигналдық молекулалардың жасуша ішіндегі оқиғаларды тудыратын рецепторлармен байланысуын қамтиды. Сигнал беру молекуласының рецептормен байланысуы ''рецепторлардың белсенділенуі'' деп аталатын рецептор конформациясының өзгеруіне әкеледі. Лигандтардың көпшілігі жасушадан тыс ортадағы еритін молекулалар, олар жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысады. Оларға өсу факторлары, цитокиндер және нейротрансмиттерлер жатады. [[Жасушааралық зат|Жасушадан тыс матрицаның]] фибронектин және [[Гиалурон қышқылы|гиалуронан]] сияқты компоненттері де осындай рецепторлармен байланыса алады (тиісінше интегриндер және CD44). Сонымен қатар, стероидты гормондар сияқты кейбір молекулалар липидтерде ериді және осылайша цитоплазмалық немесе ядролық рецепторларға жету үшін плазмалық мембрана арқылы өтеді.<ref name="beato">{{Cite journal|title=Transcriptional regulation by steroid hormones|journal=Steroids|volume=61|issue=4|pages=240–51|date=April 1996|pmid=8733009|doi=10.1016/0039-128X(96)00030-X}}</ref> Стероидты гормондық рецепторлар жағдайында олардың стимуляциясы стероидтерге жауап беретін гендердің промоторлық аймағымен байланысуына әкеледі.<ref name="hammes">{{Cite journal|title=The further redefining of steroid-mediated signaling|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=100|issue=5|pages=2168–70|date=March 2003|pmid=12606724|doi=10.1073/pnas.0530224100}}</ref> Сигнал беру молекулаларының барлық классификациялары әрбір класс мүшесінің молекулалық табиғатын есепке алмайды. Мысалы, хош иістендіргіштер<ref name="ronnett">{{Cite journal|title=G proteins and olfactory signal transduction|journal=Annual Review of Physiology|volume=64|issue=1|pages=189–222|year=2002|pmid=11826268|doi=10.1146/annurev.physiol.64.082701.102219}}</ref> молекулалық класстардың кең ауқымына жатады, олардың мөлшері дофамин сияқты кіші молекулалардан<ref name="missale">{{Cite journal|title=Dopamine receptors: from structure to function|journal=Physiological Reviews|volume=78|issue=1|pages=189–225|pmid=9457173|doi=10.1152/physrev.1998.78.1.189}}</ref> эндорфиндер сияқты нейропептидтерге дейін өзгеретін нейротрансмиттерлер сияқты.<ref name="goldstein">{{Cite journal|title=Opioid peptides endorphins in pituitary and brain|journal=Science|volume=193|issue=4258|pages=1081–6|pmid=959823|doi=10.1126/science.959823}}</ref> Сонымен қатар, кейбір молекулалар бірнеше класқа сәйкес келуі мүмкін, мысалы, [[Адреналин|эпинефрин]] [[орталық жүйке жүйесі]] бөлген кезде нейротрансмиттер болып табылады және бүйрек үсті безінің медулласынан бөлінетін гормон болып табылады. HER2 сияқты кейбір рецепторлар шамадан тыс экспрессияланған немесе мутацияланған кезде '''лигандтарға тәуелсіз белсендіруге''' қабілетті. Бұл жолдың конститутивтік белсендірілуіне әкеледі, ол компенсация механизмдері арқылы жойылуы немесе жойылуы мүмкін. Басқа EGFR-лердің димеризация серіктесі ретінде әрекет ететін HER2 жағдайында конституитивтік белсендіру гиперпролиферацияға және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісікке]] әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Comprehensive molecular portraits of human breast tumours|journal=Nature|volume=490|issue=7418|pages=61–70|date=October 2012|pmid=23000897|pmc=3465532|doi=10.1038/nature11412}}</ref> === Механикалық күштер === [[Нағыз көп жасушалылар|Эуметазоандардың]] тіндерінде базальді [[Негіздік жарғақ|мембраналардың]] таралуы көптеген жасуша түрлерінің өмір сүруі үшін бекітуді қажет ететінін білдіреді. Бұл талап жасушаларға субстраттың қаттылығын сезінуге мүмкіндік беретін күрделі механикалық өткізгіш жолдардың дамуына әкелді. Мұндай сигнализация негізінен интегринмен байланысқан [[актин]] [[Жасуша қаңқасы|цитоскелеті]] өзгерістерді анықтайтын және оларды YAP1 арқылы төмен қарай жіберетін фокальды адгезияларда, аймақтарда ұйымдастырылады.<ref>{{Cite journal|title=Role of YAP/TAZ in mechanotransduction|journal=Nature|volume=474|issue=7350|pages=179–83|pmid=21654799|doi=10.1038/nature10137}}</ref> Кадринден және селектиндер сияқты кальцийге тәуелді жасуша адгезиясы молекулалары да механотрандукцияға делдал бола алады.<ref>{{Cite journal|title=Cellular mechanotransduction: putting all the pieces together again|journal=FASEB Journal|volume=20|issue=7|pages=811–27|pmid=16675838|doi=10.1096/fj.05-5424rev}}</ref> Жүйке жүйесіндегі механикалық трансдукцияның мамандандырылған нысандары механикалық сезімге жауап береді: [[есту]], сенсорлық, проприоцепция және тепе-теңдік.<ref>{{Cite journal|title=A possible unifying principle for mechanosensation|journal=Nature|volume=436|issue=7051|pages=647–54|pmid=16079835|doi=10.1038/nature03896}}</ref> === Осмолярлық === [[Осмостық қысым|Осмостық қысымды]] жасушалық және жүйелік бақылау ([[Гиалоплазма|цитозоль]] мен жасушадан тыс орта арасындағы осмолярлық айырмашылық) гомеостаз үшін өте маңызды. Жасушалардың осмостық тітіркендіргіштерді анықтауының үш әдісі бар: макромолекулярлық толып кетудің өзгеруі, иондық күштің өзгеруі және плазмалық мембрананың немесе цитоскелеттің қасиеттерінің өзгеруі (соңғысы механикалық трансдукцияның бір түрі).<ref name="Pedersen">{{Cite journal|title=Osmosensory mechanisms in cellular and systemic volume regulation|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=22|issue=9|pages=1587–97|date=September 2011|pmid=21852585|doi=10.1681/ASN.2010121284}}</ref> Бұл өзгерістер осмоссенсорлар немесе осморецепторлар деп аталатын ақуыздар арқылы анықталады. Адамдарда ең жақсы сипатталған осмоссенсорлар адам жасушаларының [[Кірпікшелер|бастапқы кірпікшелерінде]] болатын өтпелі рецепторлық потенциалдық арналар болып табылады.<ref name="Pedersen" /><ref>{{Cite journal|title=How does the brain sense osmolality?|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=18|issue=12|pages=3056–9|date=December 2007|pmid=18003769|doi=10.1681/ASN.2007070825}}</ref> Ашытқыда HOG жолы кеңінен сипатталған.<ref>{{Cite journal|title=Osmotic stress signaling and osmoadaptation in yeasts|journal=Microbiology and Molecular Biology Reviews|volume=66|issue=2|pages=300–72|date=June 2002|pmid=12040128|doi=10.1128/MMBR.66.2.300-372.2002}}</ref> === Температура === Жасушалардағы температураны сезіну термоцепция ретінде белгілі және ең алдымен өтпелі рецепторлардың потенциалдық арналары арқылы жүзеге асырылады.<ref name="Sengupta">{{Cite journal|title=Sensing temperature|journal=Current Biology|volume=23|issue=8|pages=R304-7|date=April 2013|pmid=23618661|pmc=3685181|doi=10.1016/j.cub.2013.03.009}}</ref> Сонымен қатар, жануарлардың жасушаларында жоғары температураның жасушалық зақымдануды, жылу соққысына реакциясын болдырмау үшін сақталған механизм бар. Мұндай реакция жоғары температура белсенді емес HSF1-нің Hsp40/Hsp70 және Hsp90 жылу соққылары бар кешендерінен диссоциациялануын тудырған кезде іске қосылады. ncRNA ''hsr1'' көмегімен HSF1 тримеризацияланады, белсенді болады және мақсатты гендерінің экспрессиясын реттейді.<ref>{{Cite journal|title=RNA-mediated response to heat shock in mammalian cells|journal=Nature|volume=440|issue=7083|pages=556–60|date=March 2006|pmid=16554823|doi=10.1038/nature04518}}</ref> Көптеген басқа термосенсорлық механизмдер [[Прокариоттар|прокариоттарда]] да, [[Эукариоттар|эукариоттарда]] да бар.<ref name="Sengupta" /> === Жарық === Сүтқоректілерде [[жарық]] [[Көз|көздің]] [[Торлы қабық|тор]] [[Фоторецептор|қабығындағы фоторецепторлық жасушалардағы]] жарыққа сезімтал ақуыздарды белсендіру арқылы [[Көру мүшесі|көру]] сезімін және тәуліктік сағатты басқарады. Көру жағдайында жарық таяқша мен конус жасушаларында родопсин арқылы анықталады.<ref name="burns">{{Cite journal|title=Beyond counting photons: trials and trends in vertebrate visual transduction|journal=Neuron|volume=48|issue=3|pages=387–401|date=November 2005|pmid=16269358|doi=10.1016/j.neuron.2005.10.014}}</ref> Циркадиялық сағат жағдайында басқа [[фотопигмент]], меланопсин, тордың фотосезімтал ганглион жасушаларында жарықты анықтауға жауап береді.<ref>{{Cite journal|title=Phototransduction in ganglion-cell photoreceptors|journal=Pflügers Archiv|volume=454|issue=5|pages=849–55|date=August 2007|pmid=17351786|doi=10.1007/s00424-007-0242-2}}</ref> == Рецепторлар == Рецепторларды екі үлкен класқа бөлуге болады: жасушаішілік және жасушадан тыс рецепторлар. === Жасушадан тыс рецепторлар === Жасушадан тыс рецепторлар интегралды трансмембраналық ақуыздар болып табылады және рецепторлардың көпшілігін құрайды. Олар рецептордың бір бөлігі жасушаның сыртында, ал екіншісі ішкі жағында орналасқан жасушаның [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранасын]] жайып жатыр. Сигналдың берілуі рецептордың сыртқы аймағымен лигандтың байланысуы нәтижесінде пайда болады (лиганд мембрана арқылы өтпейді). Лиганд-рецепторлардың байланысуы рецептордың ішкі бөлігінің [[Конформациялар|конформациясының]] өзгеруін тудырады, бұл процесс кейде «рецепторларды белсендіру» деп аталады.<ref>{{Cite web|url=http://www.bio-balance.com/JMGM_article.pdf|title=A molecular model for receptor activation}}</ref> Бұл рецептордың ферменттік доменінің белсендірілуіне немесе жасуша ішіндегі басқа жасушаішілік сигналдық белоктарға байланыстыру орнының экспозициясына әкеледі, сайып келгенде, сигналды цитоплазма арқылы таратады. [[Эукариоттар|Эукариоттық]] жасушаларда лиганд-рецепторлардың әрекеттесуімен белсендірілген жасушаішілік ақуыздардың көпшілігі ферментативті белсенділікке ие; мысалдарға тирозинкиназа және фосфатаза жатады. Көбінесе мұндай ферменттер рецептормен ковалентті байланысқан. Олардың кейбіреулері [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] және IP<nowiki><sub id="mw1g">3</sub></nowiki> сияқты екінші хабаршыларды жасайды, соңғылары жасушаішілік кальций қоймаларының цитоплазмаға шығарылуын бақылайды. Басқа белсендірілген белоктар белгілі бір тітіркендіргішке жауап беру үшін қажетті сигналдық кешендердің координациясын және сигналдық ақуыздың өзара әрекеттесуін жеңілдететін адаптер ақуыздарымен әрекеттеседі. Ферменттер мен адаптер белоктары әртүрлі екінші хабаршы молекулаларына жауап береді. Сигнал беру бөлігі ретінде белсендірілген көптеген адаптер белоктары мен ферменттер арнайы екіншілік хабаршы молекулаларымен байланысатын арнайы протеиндік домендерге ие. Мысалы, кальций иондары кальмодулиннің EF қол домендерімен байланысып, оған кальмодулинге тәуелді киназаны байланыстыруға және белсендіруге мүмкіндік береді. PIP<sub>3</sub> және басқа фосфоинозитидтер AKT киназа протеині сияқты белоктардың Плекстрин гомологиялық домендерімен бірдей әрекет жасайды. ==== G ақуыз-байланысқан рецепторлар ==== G протеинімен байланысқан рецепторлар (GPCR) - жеті трансмембраналық доменге ие және гетеротримерлі G протеинімен байланысқан интегралды трансмембраналық ақуыздар тобы. 800-ге жуық мүшесі бар бұл сүтқоректілердегі мембраналық ақуыздар мен рецепторлардың ең үлкен отбасы. Жануарлардың барлық түрлерін есептесек, олардың саны 5000-нан асады.<ref name="F2005">{{Cite journal|title=The repertoire of G-protein-coupled receptors in fully sequenced genomes|journal=Molecular Pharmacology|volume=67|issue=5|pages=1414–25|date=May 2005|pmid=15687224|doi=10.1124/mol.104.009001}}</ref> Сүтқоректілердің GPCR-тері 5 негізгі отбасына жіктеледі: родопсин тәрізді, секретин тәрізді, метаботропты глутамат, адгезия және бұралған/тегістелген, бірнеше GPCR топтары төмен реттілік ұқсастығына байланысты жіктеу қиын, мысалы, вомероназальды рецепторлар.<ref name="F2005" /> Басқа класстар эукариоттарда бар, мысалы, ''Dictyostelium'' циклдік AMP рецепторлары және саңырауқұлақ жұптасатын феромон рецепторлары.<ref name="F2005" /> GPCR арқылы сигналды жіберу рецепторға қосылған белсенді емес G ақуызынан басталады; G ақуызы Gα, Gβ және Gγ суббірліктерінен тұратын гетеротример түрінде болады.<ref name="pmid=21873996">{{Cite journal|title=Inactive-state preassembly of G(q)-coupled receptors and G(q) heterotrimers}}</ref> GPCR лигандты танығаннан кейін рецептордың конформациясы G протеинін белсендіру үшін өзгереді, бұл Gα GTP молекуласын байланыстырады және басқа екі G-белок суббірліктерінен диссоциацияланады. Диссоциация басқа молекулалармен әрекеттесе алатын суббірліктердегі учаскелерді ашады.<ref>{{Кітап|isbn=978-0-7167-4954-7}}</ref> Белсендірілген G протеинінің суббірліктер рецептордан бөлініп, фосфолипазалар мен иондық арналар сияқты көптеген төменгі эффекторлық ақуыздардан сигнал беруді бастайды, соңғысы екінші хабаршы молекулаларының босатылуына мүмкіндік береді.<ref>{{Cite journal|title=Mechanisms of regulation and function of G-protein-coupled receptor kinases|year=2006}}</ref> GPCR арқылы сигналды күшейтудің жалпы күші лиганд-рецепторлық кешеннің және рецептор-эффекторлық ақуыз кешенінің өмір сүру ұзақтығымен және активтендірілген рецептор мен эффекторлардың ішкі ферментативті белсенділік арқылы деактивация уақытымен анықталады; мысалы, протеинкиназаны фосфорлану немесе b-аррестинге тәуелді интернационализация арқылы. CXCR2 химокиндік рецепторын кодтайтын генге нүктелік мутация енгізілген зерттеу жүргізілді; мутацияланған жасушалар химокинмен байланыстырудың жоқтығына қарамастан белсенді конформацияда CXCR2 [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] байланысты қатерлі трансформациядан өтті. Бұл химокиндік рецепторлардың қатерлі ісіктің дамуына ықпал етуі мүмкін дегенді білдіреді.<ref name="burger">{{Cite journal|title=Point mutation causing constitutive signaling of CXCR2 leads to transforming activity similar to Kaposi's sarcoma herpesvirus-G protein-coupled receptor|journal=Journal of Immunology|volume=163|issue=4|pages=2017–22|date=August 1999|pmid=10438939}}</ref> ==== Тирозин, Ser/Thr және гистидинге тән протеинкиназалар ==== Рецепторлық тирозинкиназалар (RTKs) - жасушаішілік киназа домені және [[Лиганд|лигандтарды]] байланыстыратын жасушадан тыс домені бар трансмембраналық ақуыздар; мысалдар [[Инсулин|инсулин рецепторы]] сияқты өсу факторы рецепторларын қамтиды.<ref name="LiHris">{{Cite journal|title=Role of receptor tyrosine kinase transmembrane domains in cell signaling and human pathologies}}</ref> Сигнал беруді орындау үшін RTK [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранада]] димерлерді қалыптастыруы керек;<ref name="Schlessinger1988">{{Cite journal|title=Signal transduction by allosteric receptor oligomerization}}</ref> димер рецептормен байланысқан лигандтармен тұрақталады. Цитоплазмалық домендер арасындағы өзара әрекеттесу конформациялық өзгерістерді тудыратын RTK жасушаларының жасушаішілік киназдық домендеріндегі тирозин қалдықтарының автофосфорлануын ынталандырады. Осыдан кейін рецепторлардың киназдық домендері белсендіріліп, жасушаның дифференциациясы және [[Зат алмасу|метаболизмі]] сияқты әртүрлі жасушалық процестерді жеңілдететін төменгі цитоплазмалық молекулалардың фосфорлану сигналдық каскадтарын бастайды.<ref name="LiHris" /> Көптеген Ser/Thr және қос спецификалық протеин киназалары рецепторлық тирозинкиназалардың төменгі ағынында немесе өз бетінше мембранаға енгізілген немесе жасушада еритін нұсқалар ретінде әрекет ететін сигнал беру үшін маңызды. Сигналдың берілу процесі адамның киномасы арқылы кодталған 560-қа жуық белгілі протеинкиназалар мен псевдокиназаларды қамтиды<ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome}}</ref><ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease}}</ref> GPCR сияқты, GTP байланыстыратын ақуыздар белсендірілген RTK-дан жасушаға сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Бұл жағдайда G протеиндері Ras, Rho және Raf отбасыларының мүшелері болып табылады, олар ұжымдық түрде шағын G ақуыздары деп аталады. Олар әдетте карбоксил ұштарымен байланысқан изопренил топтары арқылы мембраналарға байланған молекулалық қосқыштар ретінде әрекет етеді. Белсендірілгеннен кейін олар сигнал беруге қатысатын арнайы мембраналық субдомендерге ақуыздарды тағайындайды. Белсендірілген RTK өз кезегінде SOS1 сияқты гуанин нуклеотидтерінің алмасу факторларын белсендіретін шағын G ақуыздарын белсендіреді. Белсендірілгеннен кейін бұл алмасу факторлары көбірек кішігірім G ақуыздарын белсендіре алады, осылайша рецептордың бастапқы сигналын күшейтеді. Белгілі бір RTK гендерінің мутациясы, GPCRs сияқты, конститутивтік белсендірілген күйде бар рецепторлардың [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] әкелуі мүмкін; мұндай мутацияланған гендер онкогендер ретінде әрекет ете алады.<ref name="roskoski">{{Cite journal|title=The ErbB/HER receptor protein-tyrosine kinases and cancer|journal=Biochemical and Biophysical Research Communications|volume=319|issue=1|pages=1–11|date=June 2004|pmid=15158434|doi=10.1016/j.bbrc.2004.04.150}}</ref> Гистидинге тән ақуыз киназалары басқа ақуыз киназаларынан құрылымдық жағынан ерекшеленеді және прокариоттарда, саңырауқұлақтарда және өсімдіктерде екі компонентті сигнал беру механизмінің бөлігі ретінде кездеседі: АТФ-дан фосфат тобы алдымен киназаның ішіндегі гистидин қалдығына қосылады, содан кейін басқа ақуызға немесе киназаның өзіне қабылдау доменіндегі аспартат қалдығына ауысады, осылайша аспартат қалдығын белсендіреді.<ref>{{Cite journal|title=Histidine protein kinases: key signal transducers outside the animal kingdom|journal=Genome Biology|volume=3|issue=10|pages=REVIEWS3013|date=September 2002|pmid=12372152|pmc=244915|doi=10.1186/gb-2002-3-10-reviews3013}}</ref> ==== Интегриндер ==== [[Сурет:Integrin_sig_trans_overview.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Integrin_sig_trans_overview.jpeg/450px-Integrin_sig_trans_overview.jpeg|оңға|нобай|450x450 нүкте| Hehlgens ''және т.б. бейімделген интегрин-делдал сигналды жіберуге шолу.'' (2007).<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}</ref>]] Интегриндерді алуан түрлі жасушалар шығарады; олар жасушаның басқа жасушаларға және [[Жасушааралық зат|жасушадан тыс матрицаға]] қосылуында және фибронектин және [[коллаген]] сияқты жасушадан тыс матрица компоненттерінің сигналдарын беруде рөл атқарады. Интегриндердің жасушадан тыс доменімен лигандтардың байланысуы белоктың конформациясын өзгертеді, сигнал беруді бастау үшін оны жасуша мембранасына біріктіреді. Интегриндерде киназа белсенділігі жоқ; демек, интегринмен байланысқан сигналды беру әртүрлі жасушаішілік ақуыз киназалары мен адаптер молекулалары арқылы жүзеге асырылады, негізгі үйлестіруші интегринмен байланысқан киназа болып табылады.<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHehlgansHaaseCordes2007">Hehlgans S, Haase M, Cordes N (January 2007). "Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies". ''Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer''. '''1775''' (1): 163–80. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bbcan.2006.09.001|10.1016/j.bbcan.2006.09.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17084981 17084981].</cite></ref> Көрші суретте көрсетілгендей, кооперативтік интегрин-RTK сигнализациясы жасушаның өмір сүруінің, апоптоздың, пролиферацияның және дифференциацияның уақытын анықтайды. Айналымдағы қан жасушаларында интегрин-сигналдар мен [[Эпителий|эпителий жасушалары]] сияқты айналымда емес жасушалар арасында маңызды айырмашылықтар бар; Айналымдағы жасушалардың интегриндері әдетте белсенді емес. Мысалы, айналымдағы [[Лейкоциттер|лейкоциттердегі]] жасуша мембранасының интегриндері эпителий жасушаларының бекітілуін болдырмау үшін белсенді емес күйде сақталады; олар тек [[Ісіну|қабыну реакциясы]] орнында қабылданған ынталандыруларға жауап ретінде белсендіріледі. Сол сияқты, тромбоциттерді болдырмау үшін айналымдағы [[Тромбоцит|тромбоциттердің]] жасушалық мембранасындағы [[Тромбоз|интегриндер]] әдетте белсенді емес сақталады. Эпителий жасушалары (айналмайтын) әдетте жасуша мембранасында белсенді интегриндерге ие болады, бұл олардың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін сигнал беретін негізгі стромальды жасушаларға тұрақты адгезиясын сақтауға көмектеседі.<ref name="gilcrease">{{Cite journal|title=Integrin signaling in epithelial cells|journal=Cancer Letters|volume=247|issue=1|pages=1–25|date=March 2007|pmid=16725254|doi=10.1016/j.canlet.2006.03.031}}</ref> Өсімдіктерде бүгінгі күнге дейін анықталған адал интегрин рецепторлары жоқ; дегенмен, метазоандық рецепторлармен құрылымдық гомология негізінде бірнеше интегрин тәрізді ақуыздар ұсынылды.<ref>{{Cite journal|title=Arabidopsis NDR1 is an integrin-like protein with a role in fluid loss and plasma membrane-cell wall adhesion|journal=Plant Physiology|volume=156|issue=1|pages=286–300|date=May 2011|pmid=21398259|pmc=3091050|doi=10.1104/pp.110.169656}}</ref> Өсімдіктерде интегринмен байланысқан киназалар бар, олар бастапқы құрылымы бойынша жануарлардың ILK-ларына өте ұқсас. ''ILK1'' интегринмен байланысқан киназа гендерінің бірі ''Arabidopsis thaliana'' эксперименттік үлгісінде өсімдіктің бактериялық қоздырғыштардың сигнал молекулаларына және өсімдіктің тұзға және осмостық стресске сезімталдығына иммундық реакциясының маңызды элементі екендігі көрсетілді.<ref name="Brauer 1470–1484">{{Cite journal|title=The Raf-like Kinase ILK1 and the High Affinity K+ Transporter HAK5 Are Required for Innate Immunity and Abiotic Stress Response|journal=Plant Physiology|volume=171|issue=2|pages=1470–84|date=June 2016|pmid=27208244|pmc=4902592|doi=10.1104/pp.16.00035}}</ref> ILK1 протеині HAK5 жоғары аффинді калий тасымалдаушысымен және CML9 кальций сенсорымен әрекеттеседі.<ref name="Brauer 1470–1484" /><ref>{{Cite journal|title=Differential binding of calmodulin-related proteins to their targets revealed through high-density Arabidopsis protein microarrays|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=104|issue=11|pages=4730–5|date=March 2007|pmid=17360592|pmc=1838668|doi=10.1073/pnas.0611615104}}</ref> ==== Төлем тәрізді рецепторлар ==== Белсендірілген кезде, ақылы рецепторлар (TLR) сигналды тарату үшін жасушалардың цитоплазмасында адаптер молекулаларын алады. Сигнал беруге төрт адаптер молекуласы қатысатыны белгілі, олар Myd88, TIRAP, TRIF және TRAM.<ref name="Yamamoto_2003a">{{Cite journal|display-authors=6|title=Role of adaptor TRIF in the MyD88-independent toll-like receptor signaling pathway|journal=Science|volume=301|issue=5633|pages=640–3|date=August 2003|pmid=12855817|doi=10.1126/science.1087262|bibcode=2003Sci...301..640Y}}</ref><ref name="Yamamoto_2003b">{{Cite journal|display-authors=6|title=TRAM is specifically involved in the Toll-like receptor 4-mediated MyD88-independent signaling pathway|journal=Nature Immunology|volume=4|issue=11|pages=1144–50|date=November 2003|pmid=14556004|doi=10.1038/ni986}}</ref> <ref name="Yamamoto_2002">{{Cite journal|display-authors=6|title=Essential role for TIRAP in activation of the signalling cascade shared by TLR2 and TLR4|journal=Nature|volume=420|issue=6913|pages=324–9|date=November 2002|pmid=12447441|doi=10.1038/nature01182|bibcode=2002Natur.420..324Y}}</ref> Бұл адаптерлер сигналды күшейтетін IRAK1, IRAK4, TBK1 және IKKi сияқты басқа жасушаішілік молекулаларды белсендіреді, сайып келгенде белгілі бір жауаптарды тудыратын гендердің индукциясына немесе басылуына әкеледі. Мыңдаған гендер TLR сигнализациясы арқылы белсендіріледі, бұл әдіс гендік модуляция үшін маңызды шлюз екенін білдіреді. ==== Лигандпен жабылған иондық арналар ==== Лигандпен байланыстырылған иондық арна, лигандпен байланысқаннан кейін, жасуша мембранасындағы иондар релелік сигналдар өтетін арнаны ашу үшін конформациясын өзгертеді. Бұл механизмнің мысалы нейрондық [[Синапстер|синапстың]] қабылдаушы жасушасында кездеседі. Осы арналардың ашылуына жауап ретінде пайда болатын иондардың ағыны постсинапстық жасушалардың мембранасын деполяризациялау арқылы жүйкелер бойымен жүретіндер сияқты әрекет потенциалдарын тудырады, нәтижесінде кернеуге байланысты иондық арналар ашылады. Лигандамен жабылған иондық арнаның ашылуы кезінде жасушаға рұқсат етілген ионның мысалы Са<sup>2+</sup>; ол сигнал беру каскадтарын бастайтын және жауап беретін жасушаның физиологиясын өзгертетін екінші хабаршы ретінде әрекет етеді. Бұл синапсқа қатысатын дендритті омыртқаларды қайта құру арқылы синапстық жасушалар арасындағы синапс реакциясының күшеюіне әкеледі. === Жасуша ішілік рецепторлар === Ядролық рецепторлар және [[Цитоплазма|цитоплазмалық рецепторлар]] сияқты жасушаішілік рецепторлар өздерінің тиісті аймақтарында локализацияланған еритін ақуыздар болып табылады. Ядролық рецепторларға тән лигандтар [[Стероидтар|стероидты]] гормондар тестостерон мен прогестерон сияқты полярлы емес гормондар және А және D витаминдерінің туындылары болып табылады. Сигнал беруді бастау үшін лиганд пассивті диффузия арқылы плазмалық мембрана арқылы өтуі керек. Рецептормен байланысқан кезде лигандтар [[Кариолемма|ядролық мембрана]] арқылы [[Жасуша ядросы|ядроға]] өтіп, ген экспрессиясын өзгертеді. Белсендірілген ядролық рецепторлар ДНҚ-ға гормон-рецепторлық кешенмен белсендірілген гендердің промоторлық аймағында орналасқан рецепторларға тән гормонға жауап беретін элемент (HRE) тізбегі бойынша бекітіледі. Геннің транскрипциясын қамтамасыз ететіндіктен, оларды [[Геннің экспрессиясы|ген экспрессиясының]] индукторлары деп атайды. Геннің экспрессиясын реттеу арқылы әрекет ететін барлық гормондардың әсер ету механизмінде екі салдары бар; олардың әсері тән ұзақ уақыт кезеңінен кейін пайда болады және олардың әсері лигандты деактивациялайтын немесе тоқтататын көптеген ферменттер мен ақуыздардың салыстырмалы түрде баяу айналымына байланысты олардың концентрациясы нөлге дейін төмендегеннен кейін де басқа ұзақ уақыт бойы сақталады. рецепторлармен байланысады. Нуклеиндік рецепторлардың құрамында мырыш саусақтары және лигандтарды байланыстыратын домені бар ДНҚ-байланыстырушы домендері бар; мырыш саусақтары ДНҚ байланысын оның фосфатты омыртқасын ұстап тұру арқылы тұрақтандырады. Рецепторға сәйкес келетін ДНҚ тізбегі әдетте кез келген түрдегі гексамерлі қайталанулар болып табылады; тізбектері ұқсас, бірақ олардың бағыты мен қашықтығы оларды ажыратады. Лиганды байланыстырушы домен нуклеиндік рецепторлардың байланысқанға дейін димеризациялануына және трансактациялық аппаратпен байланыс үшін пайдаланылатын трансактивация құрылымдарын қамтамасыз етуге қосымша жауап береді. Стероидты рецепторлар негізінен цитозоль ішінде орналасқан ядролық рецепторлардың қосалқы класы болып табылады. Стероидтер болмаған жағдайда олар шаперон немесе жылу шок ақуыздары (HSPs) бар апорецепторлық кешенде біріктіріледі. HSP-тер ақуыздың ядроға өтуіне мүмкіндік беретін сигнал тізбегі қолжетімді болатындай етіп қатпарлануына көмектесу арқылы рецепторды белсендіру үшін қажет. Стероидты рецепторлар, керісінше, олардың трансактивті домені жасырылған кезде ген экспрессиясына репрессивті болуы мүмкін. Рецепторлардың белсенділігін олардың N-терминалындағы серин қалдықтарының фосфорлануы арқылы сигнал берудің басқа жолы, яғни айқас сөйлесу деп аталатын процесс нәтижесінде күшейтуге болады. Ретиной қышқылы рецепторлары ядролық рецепторлардың тағы бір бөлігі болып табылады. Оларды жасушаға диффузия арқылы енген эндокриндік синтезделген лиганд, қан арқылы жасушаға әкелінетін [[ретинол]] сияқты прекурсордан синтезделген лиганд немесе простагландин сияқты толығымен жасушаішілік синтезделген лиганд арқылы белсендіруге болады. Бұл рецепторлар ядрода орналасқан және HSP-мен бірге жүрмейді. Ешбір лиганд байланыспаған кезде, олар ДНҚ-ның нақты тізбегімен байланысу арқылы өз генін репрессиялайды және керісінше. Иммундық жүйенің кейбір жасушаішілік рецепторлары цитоплазмалық рецепторлар болып табылады. Жақында анықталған NOD тәрізді рецепторлар (NLR) кейбір [[Эукариоттар|эукариоттық]] жасушалардың цитоплазмасында орналасады және TLR-ге ұқсас лейцинге бай қайталану (LRR) мотивін пайдаланып лигандтармен әрекеттеседі. NOD2 сияқты осы молекулалардың кейбіреулері NF-κB сигнализациясын белсендіретін RIP2 киназасымен әрекеттеседі, ал басқалары NALP3 қабыну каспазаларымен әрекеттеседі және интерлейкин-1 β сияқты белгілі бір цитокиндерді өңдеуді бастайды.<ref>{{Cite journal|title=Innate recognition of intracellular bacteria|journal=Current Opinion in Immunology|volume=19|issue=1|pages=10–6|date=February 2007|pmid=17126540|doi=10.1016/j.coi.2006.11.005}}</ref><ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}</ref> == Екінші хабаршылар == Бірінші хабаршылар - жасушадан тыс сұйықтықтан жасушаға жететін және олардың арнайы рецепторларымен байланысатын сигналдық молекулалар (гормондар, нейротрансмиттерлер және паракриндік/автокриндік агенттер). Екінші хабаршылар - цитоплазмаға енетін және жауап беру үшін жасуша ішінде әрекет ететін заттар. Негізінде екінші хабаршылар плазмалық мембранадан цитоплазмаға химиялық реле ретінде қызмет етеді, осылайша жасушаішілік сигнал беруді жүзеге асырады. === Кальций === Кальций иондарының [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумнан]] [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылуы оның кейін белсендірілетін сигналдық белоктармен байланысуына әкеледі; содан кейін ол [[Эндоплазмалық тор|тегіс эндоплазмалық ретикулумда]]<ref>{{Cite journal|display-authors=6|title=Steatosis inhibits liver cell store-operated Ca²⁺ entry and reduces ER Ca²⁺ through a protein kinase C-dependent mechanism|journal=The Biochemical Journal|volume=466|issue=2|pages=379–90|date=March 2015|pmid=25422863|doi=10.1042/bj20140881}}</ref> және [[Митохондрия|митохондрияда]] секвестрленеді. Екі біріктірілген рецепторлық/иондық арна ақуыздары кальцийдің тасымалдануын бақылайды: цитозолдық жағында инозитолтрифосфатпен әрекеттескен кезде кальцийді тасымалдайтын InsP<nowiki><sub id="mwAbI">3</sub></nowiki>-рецептор; және InsP<sub>3</sub> рецепторына ұқсас, бірақ онымен байланысу кезінде кальцийді көбірек бөлетін [[Кері байланыс|кері байланыс механизмі]] бар рианодин [[Алкалоидтар|алкалоидының]] атымен аталған рианодиндік рецептор. Цитозольдегі кальцийдің табиғаты оның өте қысқа уақытқа ғана белсенді екендігін білдіреді, яғни оның бос күйінің концентрациясы өте төмен және белсенді емес кезде негізінен калретикулин сияқты органеллалар молекулаларымен байланысады. Кальций бұлшықеттердің жиырылуын, жүйке ұштарынан нейротрансмиттерлерді шығаруды және жасуша миграциясын қоса алғанда көптеген процестерде қолданылады. Оның белсендірілуіне әкелетін үш негізгі жол GPCR жолдары, RTK жолдары және қақпалы иондық арналар; ол ақуыздарды тікелей немесе ферментпен байланысу арқылы реттейді. === Липидтердің хабаршылары === Липофильді екінші хабаршы молекулалар жасуша мембраналарында тұратын липидтерден алынған; белсендірілген рецепторлармен ынталандырылған ферменттер липидтерді өзгерту арқылы белсендіреді. Мысалы, диацилглицерол және керамид жатады, біріншісі протеинкиназа С белсендіру үшін қажет. === Азот оксиді === Азот оксиді (NO) екінші хабаршы ретінде әрекет етеді, өйткені ол плазмалық мембрана арқылы диффузиялануы және жақын орналасқан жасушаларға әсер етуі мүмкін бос радикал. Ол NO синтаза арқылы [[аргинин]] мен оттегіден синтезделеді және белсендірілген кезде басқа екінші хабаршы cGMP түзетін еритін гуаниллил циклазаны белсендіру арқылы жұмыс істейді. NO ақуыздардың немесе олардың металл ко-факторларының ковалентті модификациясы арқылы да әсер ете алады; кейбірінің тотығу-тотықсыздану механизмі бар және қайтымды. Ол жоғары концентрацияларда улы және [[инсульт]] кезінде зақым келтіреді, бірақ қан тамырларының босаңсуы, апоптоз және пениса эрекциясы сияқты көптеген басқа функциялардың себебі болып табылады. === Тотығу-тотықсыздану сигналы === Азот оксидінен басқа, электронды түрде белсендірілген басқа түрлер де тотығу-тотықсыздану сигнализациясы деп аталатын процесте сигналды түрлендіретін агенттер болып табылады. Мысалдар супероксид, [[Сутек пероксиді|сутегі асқын тотығы]], [[Көміртек монооксиді|көміртек тотығы]] және [[Күкіртсутек|күкіртті сутек]]. Тотығу-тотықсыздану сигналы сонымен қатар жартылай өткізгіш биологиялық макромолекулалардағы электрондық ағындардың белсенді модуляциясын қамтиды.<ref name="Forman_2009">{{Cite journal|title=Signal transduction and reactive species|journal=Free Radical Biology & Medicine|volume=47|issue=9|pages=1237–8|date=November 2009|pmid=19735727|doi=10.1016/j.freeradbiomed.2009.09.002}}</ref> == Жасушалық жауаптар == Гендердің белсендіруі<ref name="lalli">{{Cite journal|title=Signal transduction and gene regulation: the nuclear response to cAMP|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=269|issue=26|pages=17359–62|date=July 1994|doi=10.1016/S0021-9258(17)32442-0|pmid=8021233}}</ref> және метаболизмнің өзгеруі<ref name="rosen">{{Cite journal|title=After insulin binds|journal=Science|volume=237|issue=4821|pages=1452–8|date=September 1987|pmid=2442814|doi=10.1126/science.2442814}}</ref> сигнал беруді қажет ететін жасушадан тыс ынталандыруға жасушалық жауаптардың мысалдары болып табылады. Геннің активтенуі одан әрі жасушалық әсерлерге әкеледі, өйткені жауап беретін гендердің өнімдері белсендірудің қоздырғыштарын қамтиды; сигнал беру каскады нәтижесінде түзілетін транскрипция факторлары одан да көп гендерді белсендіре алады. Демек, бастапқы ынталандыру көптеген гендердің экспрессиясын тудыруы мүмкін, бұл қан ағымынан глюкозаның жоғарылауы<ref name="rosen" /> және [[Нейтрофилді лейкоциттер|нейтрофилдердің]] инфекция орындарына көшуі сияқты физиологиялық оқиғаларға әкеледі. Гендердің жиынтығы және олардың белгілі бір тітіркендіргіштерге активтену тәртібі генетикалық бағдарлама деп аталады .<ref name="massaque">{{Cite journal|title=The logic of TGFbeta signaling|journal=FEBS Letters|volume=580|issue=12|pages=2811–20|date=May 2006|pmid=16678165|doi=10.1016/j.febslet.2006.04.033}}</ref> Сүтқоректілердің жасушалары жасушаның бөлінуі мен өмір сүруі үшін ынталандыруды қажет етеді; өсу факторы болмаған жағдайда апоптоз пайда болады. Жасушадан тыс стимуляцияға қойылатын мұндай талаптар біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі жасушалық әрекетті бақылау үшін қажет; Сигналдарды тарату жолдары биологиялық процестерде орталық орын алатыны соншалық, көптеген аурулар олардың реттелуіне байланысты. Үш негізгі сигнал жасушаның өсуін анықтайды: * Ынталандырушы (өсу факторлары) ** Транскрипцияға тәуелді жауап<br /> Мысалы, стероидтар тікелей транскрипция факторы ретінде әрекет етеді (баяу жауап береді, өйткені транскрипция факторы ДНҚ-ны байланыстыруы керек, оны транскрипциялау қажет. Өндірілген мРНҚ трансляциялануы керек, ал өндірілген ақуыз/пептид посттрансляциялық модификациядан (PTM) өтуі мүмкін) ** Транскрипцияға тәуелсіз жауап<br />Мысалы, эпидермиялық өсу факторы (EGF) эпидермиялық өсу факторы рецепторын (EGFR) байланыстырады, бұл EGFR димеризациясын және автофосфорлануын тудырады, бұл өз кезегінде жасушаішілік сигнал беру жолын белсендіреді.<ref name="sako">{{Cite journal|title=Single-molecule imaging of EGFR signalling on the surface of living cells|journal=Nature Cell Biology|volume=2|issue=3|pages=168–72|date=March 2000|pmid=10707088|doi=10.1038/35004044}}</ref> * Тежегіш (жасуша-жасуша байланысы) * Рұқсат етуші (жасуша-матрица әрекеттесуі) Бұл сигналдардың комбинациясы өзгертілген цитоплазмалық аппаратқа біріктіріліп, жасуша мінез-құлқының өзгеруіне әкеледі. == Негізгі жолдар == [[Сурет:How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/How_to_read_signal_transduction_diagrams.png/220px-How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|нобай| Сигнал беру диаграммаларын қалай оқуға болады, қалыпты көрсеткі және жалпақ жебе нені білдіреді.]] [[Сурет:Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png/220px-Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|нобай| Сигналдарды тарату каскады желісінің элементтері]] Төменде олардың рецепторларымен байланысатын лигандтардың екінші хабаршыларға қалай әсер ететінін және сайып келгенде жасушалық жауаптардың өзгеруіне әкелетінін көрсететін кейбір негізгі сигнал жолдары берілген. * MAPK/ERK жолы: өсу факторларының [[жасуша]] бетіндегі рецепторлармен байланысуына жасушаішілік жауаптарды біріктіретін жол.&nbsp;Бұл жол өте күрделі және көптеген [[ақуыз]] компоненттерін қамтиды.<ref name="Orton2005">{{Cite journal|title=Computational modelling of the receptor-tyrosine-kinase-activated MAPK pathway|journal=The Biochemical Journal|volume=392|issue=Pt 2|pages=249–61|date=December 2005|pmid=16293107|pmc=1316260|doi=10.1042/BJ20050908}}</ref>&nbsp;Көптеген жасуша түрлерінде бұл жолдың белсендірілуі [[Жасушаның бөлінуі|жасушаның бөлінуіне]] ықпал етеді және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] көптеген түрлері ондағы аберрациялармен байланысты.<ref>{{Cite journal|title=Cancer genes and the pathways they control|journal=Nature Medicine|volume=10|issue=8|pages=789–99|date=August 2004|pmid=15286780|doi=10.1038/nm1087}}</ref> * cAMP-тәуелді жол : Адамдарда cAMP протеинкиназа А (PKA, cAMP-тәуелді протеинкиназа) белсендіру арқылы жұмыс істейді (суретті қараңыз) және осылайша одан әрі әсерлер негізінен түріне байланысты өзгеретін cAMP-тәуелді протеинкиназаға байланысты жасушаның. * IP<nowiki><sub id="mwAhM">3</sub></nowiki> /DAG жолы: PLC [[Фосфолипидтер|фосфолипидті]] фосфатидилинозитол 4,5-бисфосфатты (PIP2) ыдыратып, диацилглицерин (DAG) және инозитол 1,4,5-трифосфат (IP<sub>3</sub>) береді.&nbsp;DAG мембранамен байланысқан күйінде қалады, ал IP<sub>3</sub> еритін құрылым ретінде [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылады.&nbsp;Содан кейін IP<sub>3</sub> цитозоль арқылы IP<nowiki><sub id="mwAh8">3</sub></nowiki> рецепторларымен, әсіресе [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумдағы]] (ER) кальций арналарымен байланысу үшін диффузияланады.&nbsp;Бұл арналар [[Кальций|кальцийге]] тән және тек кальцийдің өтуіне мүмкіндік береді.&nbsp;Бұл кальцийдің цитозолдық концентрациясының жоғарылауын тудырады, бұл жасушаішілік өзгерістер мен белсенділіктің каскадын тудырады.<ref name="alberts" />&nbsp;Сонымен қатар, кальций мен DAG бірге PKC белсендіру үшін жұмыс істейді, ол басқа молекулаларды фосфорлайды, бұл жасушалық белсенділіктің өзгеруіне әкеледі.&nbsp;Ақырғы әсерлерге дәм, маниакальды депрессия, ісіктерді ынталандыру және т.б. жатады. == Тарих == [[Сурет:Signal_transduction_publications_graph.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Signal_transduction_publications_graph.jpeg/400px-Signal_transduction_publications_graph.jpeg|оңға|нобай|400x400 нүкте| 1977 жылдан бастап MEDLINE-индекстелген қағаздарда «signal transduction» терминінің пайда болуы]] Сигнал беру туралы ең алғашқы ұғымды 1855 жылы Клод Бернард [[көкбауыр]], [[Қалқанша без|қалқанша]] және [[Бүйрекүсті безі|бүйрек үсті бездері]] сияқты түтіксіз бездер физиологиялық әсерлері бар «ішкі секрецияларды» шығаруға жауапты деп ұсынған кезден бастауға болады.<ref name="HCB1">Bradshaw & Dennis (2010) p. 1.</ref> Бернардтың «секреттерін» кейінірек 1905 жылы Эрнест Старлинг «[[гормондар]]<nowiki/>» деп атады.<ref>{{Cite journal|title=One hundred years of hormones|journal=EMBO Reports|volume=6|issue=6|pages=490–6|date=June 2005|pmid=15940278|pmc=1369102|doi=10.1038/sj.embor.7400444}}</ref> Уильям Бейлисспен бірге Старлинг 1902 жылы секретинді ашты.<ref name="HCB1" /> Көптеген басқа гормондар, әсіресе [[инсулин]], келесі жылдары табылғанымен, механизмдері негізінен белгісіз болып қалды. 1954 жылы [[Рита Леви-Монтальчини]] нерв өсу факторын және 1962 жылы [[Стэнли Коэн|Стэнли Коэннің]] эпидермиялық өсу факторын ашу жасуша сигнализациясының молекулалық негізін, атап айтқанда өсу факторларын егжей-тегжейлі түсінуге әкелді.<ref>{{Cite journal|title=Viktor Hamburger and Rita Levi-Montalcini: the path to the discovery of nerve growth factor|journal=Annual Review of Neuroscience|volume=24|issue=1|pages=551–600|date=March 2001|pmid=11283321|doi=10.1146/annurev.neuro.24.1.551|url=https://semanticscholar.org/paper/2c96e7e2b57ad0e78c003dc4458a49c4a08fcd6a}}</ref> Олардың жұмысы [[Эрл Сазерленд|Эрл Уилбур Сазерлендтің]] 1956 жылы [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] ашуымен бірге [[Эндокриндік жүйе|эндокриндік сигналды]] қайта анықтауды тек бездерден келетін сигналдарды қамтуға итермеледі, ал автокрин және паракрин терминдері қолданыла бастады.<ref name="HCB2">Bradshaw & Dennis (2010) p. 2.</ref> Сазерленд 1971 [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|жылы физиология немесе медицина бойынша Нобель сыйлығын алды]], ал Леви-Монталчини мен Коэн 1986 жылы оны бөлісті. 1970 жылы [[Мартин Родбелл]] [[Глюкагон|глюкагонның]] егеуқұйрықтың бауыр жасушаларының мембранасының рецепторларына әсерін зерттеді. Ол гуанозин трифосфаты глюкагонды осы рецептордан ажыратып, жасуша метаболизміне қатты әсер ететін G-белокты ынталандыратынын атап өтті. Осылайша, ол G-белок глюкагон молекулаларын қабылдайтын және жасушаға әсер ететін түрлендіргіш екенін қорытындылады.<ref name="rodbell">{{Cite journal|title=The role of hormone receptors and GTP-regulatory proteins in membrane transduction|journal=Nature|volume=284|issue=5751|pages=17–22|date=March 1980|pmid=6101906|doi=10.1038/284017a0}}</ref> Бұл үшін ол [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|физиология немесе медицина саласындағы 1994 жылғы Нобель сыйлығын]] [[Альфред Гилман|Альфред Дж. Гилманмен]] бөлісті. Осылайша, RTKs және GPCRs сипаттамасы 1972 жылы алғаш рет қолданылған сөз «сигнал беру» ұғымының тұжырымдалуына әкелді.<ref name="rensing">{{Cite journal|title=Periodic geophysical and biological signals as Zeitgeber and exogenous inducers in animal organisms|journal=International Journal of Biometeorology|volume=16 Suppl|pages=113–25|pmid=4621276}}</ref> Кейбір ерте мақалаларда ''сигнал беру'' және ''сенсорлық трансдукция'' терминдері қолданылды.<ref name="tonndorf">{{Cite journal|title=Davis-1961 revisited. Signal transmission in the cochlear hair cell-nerve junction|journal=Archives of Otolaryngology|volume=101|issue=9|pages=528–35|date=September 1975|pmid=169771|doi=10.1001/archotol.1975.00780380006002}}</ref><ref name="ashcroft">{{Cite journal|title=The effect of N-acylglucosamines on the biosynthesis and secretion of insulin in the rat|journal=The Biochemical Journal|volume=154|issue=3|pages=701–7|date=March 1976|pmid=782447|pmc=1172772|doi=10.1042/bj1540701}}</ref> 2007 жылы осы тақырып бойынша барлығы 48 377 ғылыми мақала, оның ішінде 11 211 шолу мақаласы жарияланды. Термин алғаш рет 1979 жылы мақаланың атауында пайда болды.<ref name="hildebrand">{{Cite journal|title=What does Halobacterium tell us about photoreception?|journal=Biophysics of Structure and Mechanism|volume=3|issue=1|pages=69–77|date=April 1977|pmid=857951|doi=10.1007/BF00536457}}</ref><ref name="kenny">{{Cite journal|title=Lipid synthesis: an indicator of antigen-induced signal transduction in antigen-binding cells|journal=Journal of Immunology|volume=122|issue=4|pages=1278–84|date=April 1979|pmid=376714}}</ref> Терминнің кеңінен қолданылуы 1980 жылы Родбеллдің шолу мақаласынан байқалады:<ref name="rodbell" /> Сигналдарды таратуға бағытталған зерттеу жұмыстары алғаш рет 1980-жылдардың соңы мен 1990-жылдардың басында көптеп пайда болды.<ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFVanderShermanLuciano1998">Vander AJ, Sherman J, Luciano D (1998). ''Human Physiology'' (7th&nbsp;ed.). McGraw-Hill. pp.&nbsp;159–60. [[ISBN]]&nbsp;[[Арнайы:Кітап көздері/978-0-07-067065-5|<bdi>978-0-07-067065-5</bdi>]].</cite></ref> === [[Иммунология|Иммунологиядағы]] сигналдың берілуі === Бұл бөлімнің мақсаты 1960 және 1970 жылдардағы иммунологиядағы кейбір өзгерістерді қысқаша сипаттау, трансмембраналық сигнал берудің бастапқы кезеңдеріне қатысты және олардың иммунологияны түсінуімізге, сайып келгенде жасуша биологиясының басқа салаларына қалай әсер еткенін сипаттау. Тиісті оқиғалар миелома белоктарының жеңіл тізбектерінің секвенирленуінен басталады, олар [[Миелома|көп миеломасы]] бар адамдардың зәрінде көп кездеседі. Биохимиялық эксперименттер Бенс Джонс деп аталатын белоктардың 2 дискретті доменнен тұратынын анықтады – біреуі бір молекуладан екіншісіне (V домені) өзгеретін және екіншісі жоқ (Fc домені немесе Фрагменттің кристалданатын аймағы).<ref>Steiner, L A (1996) Immunoglobulin evolution, 30 years on. Glycobiology 6, 649-656</ref> Ву және Кабат<ref>Wu, T T, Kabat, E A (1970) An analysis of the sequences of the variable regions of Bence Jones proteins and myeloma light chains and their implications for antibody complementarity. J. Exp. Med. 132: 211-250</ref> жасаған бірнеше V аймақтық тізбектердің талдауы V аймағындағы гиперөзгермелі орындарды анықтады және олар гипотеза бойынша антигенді тану орнын құру үшін қатпарланған ақуызға біріктірілген. Осылайша, салыстырмалы түрде қысқа уақыт ішінде иммунологиялық ерекшеліктің молекулярлық негізі үшін және Fc домені арқылы биологиялық функцияның делдалдылығы үшін қолайлы модель жасалды. Көп ұзамай IgG молекуласының кристалдануы<ref>Sarma, V R, Silverton, E W, Davies, D R, Terry W D (1971) The three-dimensional structure at 6 A resolution of a human gamma G1 immunoglobulin molecule, J Biol. Chem. 246 (11) 3752- 9</ref> ) секвенирлеуге негізделген қорытындыларды растады және рұқсаттың ең жоғары деңгейінде иммунологиялық ерекшелік туралы түсінікті қамтамасыз етті. Бұл құбылыстардың биологиялық маңызы [[Селекциялық теориялар|клондық сұрыпталу]] теориясында <ref>Burnet, F M (1976) A modification of Jerne's theory of antibody production using the concept of clonal selection. CA: A Cancer Journal for Clinicians 26 (2) 119–21</ref> қамтылған, ол [[В-лимфоциттер|В-жасушасының]] бетінде антигенмен байланысатын жері жасушадан бөлінетін антиденелермен бірдей болатын иммуноглобулин рецепторлары болады деп есептейді. антиген, дәлірек айтқанда, белгілі бір В жасуша клоны бірдей реттілікпен антиденелерді бөледі. Әңгіменің соңғы бөлігі, плазмалық мембрананың сұйық мозаикалық үлгісі сигнал беруді бастау үшін жаңа модель үшін барлық ингредиенттерді қамтамасыз етті; яғни рецепторлардың димерленуі. Бұл туралы алғашқы анықтамаларды Беккер және басқалары<ref>Becker, K E, Ishizaka, T, Metzger, H, Ishizaka, K and Grimley, P M (1973) Surface IgE on Human Basophils during histamine release. J Exp med, 138, 394-408</ref> алды, олар адам [[Базофилдер|базофилдерінің]] — бивалентті [[Иге|иммуноглобулин Е]] (IgE) беткі рецептор ретінде қызмет ететін — дегрануляция дәрежесі IgE антиденелерінің концентрациясына байланысты екенін көрсетті. олар әсер етеді және беттік молекулалардың қайта бөлінуіне әкеледі, бұл моновалентті [[Лиганд|лигандты]] қолданғанда болмайды. Соңғы бақылау Фангер және т.б.<ref>Fanger, M W, Hart, D A, Wells, J V, and Nisonoff, A J (1970) Requirement for cross-linkage in the stimulation of transformation of rabbit peripheral lymphocytes by antiglobulin reagents J. Immun., 105, 1484 - 92</ref> Бұл бақылаулар оқиғаларға және жасуша бетіндегі молекулалардың құрылымдық бөлшектеріне биологиялық жауапты байланыстырды. Көп ұзамай рецепторлардың димеризациясы әртүрлі жасуша түрлерінде, соның ішінде В жасушаларында жауаптарды бастайтыны туралы дәлелдердің (басымдығы пайда болды<ref>Klemm J D, Schreiber S L, Crabtree G R (1998) Ann. Rev. Immunol. Dimerization as a regulatory mechanism in signal transduction 16: 569-592</ref>). Мұндай бақылаулар бірқатар теориялық (математикалық) жаңалықтарға әкелді. Олардың біріншісі Белл<ref>Bell, G I (1974) Model for the binding of multivalent antigens to cells, Nature Lond. 248, 430</ref> ұсынған қарапайым модель болды, ол айқын парадоксты шешті: кластерлеу тұрақты желілерді құрайды; яғни байланысуы негізінен қайтымсыз, ал В жасушалары бөлетін антиденелердің жақындығы иммундық жауаптың өсуіне қарай артады. Лимфоциттердің мембраналарындағы жасуша бетінің кластерленуінің динамикасының теориясын ДеЛиси мен Перельсон<ref>DeLisi, C and Perelson A (1976). The kinetics of aggregation phenomena, J. theor. Biol. 62, 159-210</ref> дамытты, олар кластерлердің өлшемдік таралуын уақытқа байланысты және оның лигандтың жақындығы мен валенттілігіне тәуелділігін анықтады. Базофилдер мен мастикалық жасушалардың кейінгі теорияларын Голдштейн мен Соботка және олардың әріптестері<ref>Dembo, M and Goldstein, B (1978) Theory of equilibrium binding of symmetric bivalent haptens to cell surface antibody: application to histamine release from basophils. The Journal of Immunology 121 (1), 345-353</ref><ref>Sobotka, A.K. Dembo, M, Goldstein, B and Lichtenstein, L M, (1979) Antigen-specific desensitization of human basophils The Journal of Immunology, 122 (2) 511-517</ref> әзірледі, олардың барлығы иммундық жасушалардың доза-жауап үлгілерін және олардың биологиялық корреляциясын талдауға бағытталған.<ref>Kagey-Sobotka, A, Dembo, M, Goldstein, B, Metzger, H and Lichtenstein, L M (1981) Qualitative characteristics of histamine release from human basophils by covalently cross-linked IgE. The Journal of Immunology 127 (6), 2285-2291</ref> Иммунологиялық жүйелердегі кластерлеуге жақында шолу үшін қараңыз. Лигандтардың жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысуы моторика үшін де маңызды, бұл құбылыс бір жасушалы организмдерде жақсы түсініледі. Мысал ретінде бактериялардың концентрация градиенттерін анықтау және оларға жауап беру<ref>MacNab, R., and D. E. Koshland, Jr. (1972). The gradient-sensing mechanism in bacterial chemotaxis. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 69:2509-2512</ref> – классикалық математикалық теория<ref>Berg, H C and Purcell, E M (1977) Physics of chemoreception, Biophys. J 20(2):193-219</ref> пайда болады. Соңғы есептік жазбаны<ref>Kirsten Jung, Florian Fabiani, Elisabeth Hoyer, and Jürgen Lassak 2018 Bacterial transmembrane signaling systems and their engineering for biosensing Open Biol. Apr; 8(4): 180023</ref> ішінен табуға болады == Сондай-ақ қараңыз == * Адаптер ақуызы * Скаффор протеині * Биосемиотика * Жасуша сигнализациясы * Гендік реттеуші желі * Гормоналды таңбалау * Метаболизм жолы * Ақуыз бен ақуыздың әрекеттесуі * Екі компонентті реттеу жүйесі == Дереккөздер == {{Дереккөздер|33em}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.netpath.org/ Netpath - адамдардағы сигнал беру жолдарының таңдалған ресурсы] * [http://biochemweb.fenteany.com/signaling.shtml Сигнал беру - биохимия, молекулалық биология және жасуша биологиясының виртуалды кітапханасы] * [http://www.gene-regulation.com/cgi-bin/pub/databases/transpath/search.cgi TRANSPATH(R)] - сигналдарды тарату жолдары туралы мәліметтер базасы * [https://www.science.org/journal/signaling ''Science'' 's STKE - Signal Transduction Knowledge Environment], AAAS жариялаған ''Science'' журналынан. * Signal+Transduction * [http://www.signaling-gateway.org/ UCSD-Nature Signaling Gateway], Nature Publishing Group компаниясынан * [http://www.litinspector.org LitInspector] - PubMed рефераттарында сигнал беру жолын өндіру * Хуасян Чен және т.б. [http://www.licor.com./bio/PDF/AppNote_AnalBiochem.pdf Киназа сигнал беру жолдарын және дәрілік препараттардың тиімділігін бақылауға арналған жасуша негізіндегі иммуноцитохимиялық талдау (PDF)] Analytical Biochemistry 338 (2005) 136-142 * [http://www.redoxsignaling.com www.] [http://www.redoxsignaling.com Redoxsignaling.com] * [http://www.grt.kyushu-u.ac.jp/spad/ Signaling PAthway дерекқоры] - Кюсю университеті * [http://www.genome.jp/kegg/pathway/hsa/hsa04110.html Жасуша циклі - Homo sapiens (адам)] - KEGG PATHWAY [http://www.genome.jp/kegg/pathway.html] * [https://web.archive.org/web/20070715233022/http://pid.nci.nih.gov/ Pathway Interaction Database] - NCI * [https://web.archive.org/web/20140821051505/http://www.cancer-systemsbiology.org/datasoftware.htm Әдебиетпен таңдалған адам сигнализациясы желісі, ең үлкен адам сигнализация желісінің дерекқоры] [[Санат:Цитология]] [[Санат:Pages with unreviewed translations]] n59lpo87f4vlbdtokv0pu10sbq2xhwe 3064035 3064034 2022-08-25T08:14:21Z Arruah 35 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Signal_transduction_pathways.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Signal_transduction_pathways.svg/550px-Signal_transduction_pathways.svg.png|нобай|550x550 нүкте| Сүтқоректілердегі негізгі сигнал беру жолдарының жеңілдетілген көрінісі.]] '''Сигналдық трансдукция''' - химиялық немесе физикалық сигнал жасуша арқылы бірнеше молекулалық оқиғалар түрінде берілетін процесс, көбінесе ақуыз [[киназдары]] катализдейтін [[ақуыздың фосфорлануы]], нәтижесінде жасуша реакциясы пайда болады. Ынталандыруды анықтауға жауап беретін ақуыздар әдетте рецепторлар деп аталады, Дегенмен кейбір жағдайларда "сенсор"термині қолданылады.<ref>{{cite book|editor1-last=Bradshaw|editor1-first=Ralph A.|editor2-last=Dennis|editor2-first=Edward A.|name-list-style=vanc|title=Handbook of Cell Signaling|date=2010|publisher=Academic Press|location=Amsterdam, Netherlands|isbn=9780123741455|edition=2nd}}</ref> Рецептордағы лигандтың байлануынан (немесе сигналды қабылдаудан) туындаған өзгерістер биохимиялық каскадқа әкеледі, бұл сигнал жолы деп аталатын биохимиялық оқиғалардың тізбегі. Сигнал беру жолдары бір-бірімен әрекеттескен кезде олар ұялы жауаптарды, көбінесе комбинаторлық сигнал беру оқиғаларымен үйлестіруге мүмкіндік беретін желілерді құрайды.<ref>{{Cite journal|title=Reconstruction of cellular signalling networks and analysis of their properties|date=February 2005}}</ref> Молекулалық деңгейде мұндай реакцияларға гендердің [[Транскрипция (биология)|транскрипциясының]] немесе трансляциясының өзгеруі және белоктардың трансляциядан кейінгі және конформациялық өзгерістері, сондай-ақ олардың орналасуының өзгеруі жатады. Бұл молекулалық оқиғалар жасушалардың өсуін, көбеюін, [[Зат алмасу|метаболизмін]] және басқа да көптеген процестерді бақылайтын негізгі механизмдер болып табылады.<ref>{{Кітап|isbn=978-3527313976}}</ref> Көпжасушалы организмдерде сигнал тарату жолдары жасушалық байланысты әртүрлі тәсілдермен реттейді. Сигнал беру жолының әрбір компоненті (немесе түйіні) бастапқы ынталандыруға қатысты атқаратын рөліне сәйкес жіктеледі. Лигандалар ''бірінші хабаршылар'' деп аталады, ал рецепторлар ''сигнал түрлендіргіштері'' болып табылады, содан кейін ''бастапқы эффекторларды'' белсендіреді. Мұндай эффекторлар әдетте белоктар болып табылады және көбінесе екінші хабаршылармен байланысады, олар ''қайталама эффекторларды'' белсендіре алады және т.б. Түйіндердің тиімділігіне байланысты сигналды күшейтуге болады (сигналдың күшеюі деп аталатын тұжырымдама), осылайша бір сигналдық молекула жүздеген және миллиондаған молекулаларды қамтитын жауапты жасай алады.<ref name="Campbell">{{Кітап|isbn=978-0-8053-6624-2}}</ref> Басқа сигналдар сияқты, биологиялық сигналдардың трансдукциясы кідіріспен, шуылмен, сигналдық кері байланыспен және елеусізден патологиялық деңгейге дейін өзгеруі мүмкін кері байланыспен және кедергімен сипатталады.<ref>{{Cite journal|title=The dynamic control of signal transduction networks in cancer cells}}</ref> Есептеу биологиясының пайда болуымен сигнал беру жолдары мен желілерін талдау жасушалық функциялар мен [[Дерт|ауруларды]], соның ішінде алынған дәрілік төзімділікке жауаптардың негізінде жатқан сигналдық қайта қосу механизмдерін түсінудің маңызды құралы болды.<ref>Bago R, Sommer E, Castel P, Crafter C, Bailey FP, Shpiro N, Baselga J, Cross D, Eyers PA, Alessi DR (2016) The hVps34-SGK3 pathway alleviates sustained PI3K/Akt inhibition by stimulating mTORC1 and tumour growth. EMBO Journal 35:1902-22</ref> [[Сурет:Domino_Cascade.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Domino_Cascade.JPG/220px-Domino_Cascade.JPG|нобай| Домино каскады - сигнал беру каскадының күнделікті өмірдегі ұқсастығы]] == Ынталандыру == [[Сурет:Signal_Transduction.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Signal_Transduction.jpg/276px-Signal_Transduction.jpg|нобай|276x276 нүкте| 3D медициналық анимация әлі де сигнал беруді көрсетеді.]] Белгілі бір тітіркендіргіштің биохимиялық сигналға айналуы сигнал берудің негізі болып табылады. Мұндай тітіркендіргіштердің табиғаты EGF бар болуы сияқты жасушадан тыс белгілерден бастап, репликативті [[теломера]] тозуы нәтижесінде ДНҚ зақымдануы сияқты жасушаішілік оқиғаларға дейін әртүрлі болуы мүмкін.<ref>{{Cite journal|title=Different telomere damage signaling pathways in human and mouse cells|journal=The EMBO Journal|volume=21|issue=16|pages=4338–48|date=August 2002|pmid=12169636|pmc=126171|doi=10.1093/emboj/cdf433}}</ref> Дәстүрлі түрде орталық жүйке жүйесіне түсетін сигналдар [[Түйсік|сезім]] ретінде жіктеледі. Бұл [[Жүйке жасушалары|нейроннан]] нейронға [[Нейротрансмиссия|синаптикалық трансмиссия]] деп аталатын процесте беріледі. Көп жасушалы организмдерде басқа да көптеген жасушааралық сигнал релелік механизмдері бар, мысалы, эмбриональды дамуды басқаратындар.<ref>{{Cite journal|title=Mosaic and regulative development: two faces of one coin|journal=Current Biology|volume=16|issue=7|pages=R236-9|date=April 2006|pmid=16581495|doi=10.1016/j.cub.2006.03.016}}</ref> === Лигандалар === Сигнал беру жолдарының көпшілігі лигандтар деп аталатын сигналдық молекулалардың жасуша ішіндегі оқиғаларды тудыратын рецепторлармен байланысуын қамтиды. Сигнал беру молекуласының рецептормен байланысуы ''рецепторлардың белсенділенуі'' деп аталатын рецептор конформациясының өзгеруіне әкеледі. Лигандтардың көпшілігі жасушадан тыс ортадағы еритін молекулалар, олар жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысады. Оларға өсу факторлары, цитокиндер және нейротрансмиттерлер жатады. [[Жасушааралық зат|Жасушадан тыс матрицаның]] фибронектин және [[Гиалурон қышқылы|гиалуронан]] сияқты компоненттері де осындай рецепторлармен байланыса алады (тиісінше интегриндер және CD44). Сонымен қатар, стероидты гормондар сияқты кейбір молекулалар липидтерде ериді және осылайша цитоплазмалық немесе ядролық рецепторларға жету үшін плазмалық мембрана арқылы өтеді.<ref name="beato">{{Cite journal|title=Transcriptional regulation by steroid hormones|journal=Steroids|volume=61|issue=4|pages=240–51|date=April 1996|pmid=8733009|doi=10.1016/0039-128X(96)00030-X}}</ref> Стероидты гормондық рецепторлар жағдайында олардың стимуляциясы стероидтерге жауап беретін гендердің промоторлық аймағымен байланысуына әкеледі.<ref name="hammes">{{Cite journal|title=The further redefining of steroid-mediated signaling|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=100|issue=5|pages=2168–70|date=March 2003|pmid=12606724|doi=10.1073/pnas.0530224100}}</ref> Сигнал беру молекулаларының барлық классификациялары әрбір класс мүшесінің молекулалық табиғатын есепке алмайды. Мысалы, хош иістендіргіштер<ref name="ronnett">{{Cite journal|title=G proteins and olfactory signal transduction|journal=Annual Review of Physiology|volume=64|issue=1|pages=189–222|year=2002|pmid=11826268|doi=10.1146/annurev.physiol.64.082701.102219}}</ref> молекулалық класстардың кең ауқымына жатады, олардың мөлшері дофамин сияқты кіші молекулалардан<ref name="missale">{{Cite journal|title=Dopamine receptors: from structure to function|journal=Physiological Reviews|volume=78|issue=1|pages=189–225|pmid=9457173|doi=10.1152/physrev.1998.78.1.189}}</ref> эндорфиндер сияқты нейропептидтерге дейін өзгеретін нейротрансмиттерлер сияқты.<ref name="goldstein">{{Cite journal|title=Opioid peptides endorphins in pituitary and brain|journal=Science|volume=193|issue=4258|pages=1081–6|pmid=959823|doi=10.1126/science.959823}}</ref> Сонымен қатар, кейбір молекулалар бірнеше класқа сәйкес келуі мүмкін, мысалы, [[Адреналин|эпинефрин]] [[орталық жүйке жүйесі]] бөлген кезде нейротрансмиттер болып табылады және бүйрек үсті безінің медулласынан бөлінетін гормон болып табылады. HER2 сияқты кейбір рецепторлар шамадан тыс экспрессияланған немесе мутацияланған кезде '''лигандтарға тәуелсіз белсендіруге''' қабілетті. Бұл жолдың конститутивтік белсендірілуіне әкеледі, ол компенсация механизмдері арқылы жойылуы немесе жойылуы мүмкін. Басқа EGFR-лердің димеризация серіктесі ретінде әрекет ететін HER2 жағдайында конституитивтік белсендіру гиперпролиферацияға және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісікке]] әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Comprehensive molecular portraits of human breast tumours|journal=Nature|volume=490|issue=7418|pages=61–70|date=October 2012|pmid=23000897|pmc=3465532|doi=10.1038/nature11412}}</ref> === Механикалық күштер === [[Нағыз көп жасушалылар|Эуметазоандардың]] тіндерінде базальді [[Негіздік жарғақ|мембраналардың]] таралуы көптеген жасуша түрлерінің өмір сүруі үшін бекітуді қажет ететінін білдіреді. Бұл талап жасушаларға субстраттың қаттылығын сезінуге мүмкіндік беретін күрделі механикалық өткізгіш жолдардың дамуына әкелді. Мұндай сигнализация негізінен интегринмен байланысқан [[актин]] [[Жасуша қаңқасы|цитоскелеті]] өзгерістерді анықтайтын және оларды YAP1 арқылы төмен қарай жіберетін фокальды адгезияларда, аймақтарда ұйымдастырылады.<ref>{{Cite journal|title=Role of YAP/TAZ in mechanotransduction|journal=Nature|volume=474|issue=7350|pages=179–83|pmid=21654799|doi=10.1038/nature10137}}</ref> Кадринден және селектиндер сияқты кальцийге тәуелді жасуша адгезиясы молекулалары да механотрандукцияға делдал бола алады.<ref>{{Cite journal|title=Cellular mechanotransduction: putting all the pieces together again|journal=FASEB Journal|volume=20|issue=7|pages=811–27|pmid=16675838|doi=10.1096/fj.05-5424rev}}</ref> Жүйке жүйесіндегі механикалық трансдукцияның мамандандырылған нысандары механикалық сезімге жауап береді: [[есту]], сенсорлық, проприоцепция және тепе-теңдік.<ref>{{Cite journal|title=A possible unifying principle for mechanosensation|journal=Nature|volume=436|issue=7051|pages=647–54|pmid=16079835|doi=10.1038/nature03896}}</ref> === Осмолярлық === [[Осмостық қысым|Осмостық қысымды]] жасушалық және жүйелік бақылау ([[Гиалоплазма|цитозоль]] мен жасушадан тыс орта арасындағы осмолярлық айырмашылық) гомеостаз үшін өте маңызды. Жасушалардың осмостық тітіркендіргіштерді анықтауының үш әдісі бар: макромолекулярлық толып кетудің өзгеруі, иондық күштің өзгеруі және плазмалық мембрананың немесе цитоскелеттің қасиеттерінің өзгеруі (соңғысы механикалық трансдукцияның бір түрі).<ref name="Pedersen">{{Cite journal|title=Osmosensory mechanisms in cellular and systemic volume regulation|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=22|issue=9|pages=1587–97|date=September 2011|pmid=21852585|doi=10.1681/ASN.2010121284}}</ref> Бұл өзгерістер осмоссенсорлар немесе осморецепторлар деп аталатын ақуыздар арқылы анықталады. Адамдарда ең жақсы сипатталған осмоссенсорлар адам жасушаларының [[Кірпікшелер|бастапқы кірпікшелерінде]] болатын өтпелі рецепторлық потенциалдық арналар болып табылады.<ref name="Pedersen" /><ref>{{Cite journal|title=How does the brain sense osmolality?|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=18|issue=12|pages=3056–9|date=December 2007|pmid=18003769|doi=10.1681/ASN.2007070825}}</ref> Ашытқыда HOG жолы кеңінен сипатталған.<ref>{{Cite journal|title=Osmotic stress signaling and osmoadaptation in yeasts|journal=Microbiology and Molecular Biology Reviews|volume=66|issue=2|pages=300–72|date=June 2002|pmid=12040128|doi=10.1128/MMBR.66.2.300-372.2002}}</ref> === Температура === Жасушалардағы температураны сезіну термоцепция ретінде белгілі және ең алдымен өтпелі рецепторлардың потенциалдық арналары арқылы жүзеге асырылады.<ref name="Sengupta">{{Cite journal|title=Sensing temperature|journal=Current Biology|volume=23|issue=8|pages=R304-7|date=April 2013|pmid=23618661|pmc=3685181|doi=10.1016/j.cub.2013.03.009}}</ref> Сонымен қатар, жануарлардың жасушаларында жоғары температураның жасушалық зақымдануды, жылу соққысына реакциясын болдырмау үшін сақталған механизм бар. Мұндай реакция жоғары температура белсенді емес HSF1-нің Hsp40/Hsp70 және Hsp90 жылу соққылары бар кешендерінен диссоциациялануын тудырған кезде іске қосылады. ncRNA ''hsr1'' көмегімен HSF1 тримеризацияланады, белсенді болады және мақсатты гендерінің экспрессиясын реттейді.<ref>{{Cite journal|title=RNA-mediated response to heat shock in mammalian cells|journal=Nature|volume=440|issue=7083|pages=556–60|date=March 2006|pmid=16554823|doi=10.1038/nature04518}}</ref> Көптеген басқа термосенсорлық механизмдер [[Прокариоттар|прокариоттарда]] да, [[Эукариоттар|эукариоттарда]] да бар.<ref name="Sengupta" /> === Жарық === Сүтқоректілерде [[жарық]] [[Көз|көздің]] [[Торлы қабық|тор]] [[Фоторецептор|қабығындағы фоторецепторлық жасушалардағы]] жарыққа сезімтал ақуыздарды белсендіру арқылы [[Көру мүшесі|көру]] сезімін және тәуліктік сағатты басқарады. Көру жағдайында жарық таяқша мен конус жасушаларында родопсин арқылы анықталады.<ref name="burns">{{Cite journal|title=Beyond counting photons: trials and trends in vertebrate visual transduction|journal=Neuron|volume=48|issue=3|pages=387–401|date=November 2005|pmid=16269358|doi=10.1016/j.neuron.2005.10.014}}</ref> Циркадиялық сағат жағдайында басқа [[фотопигмент]], меланопсин, тордың фотосезімтал ганглион жасушаларында жарықты анықтауға жауап береді.<ref>{{Cite journal|title=Phototransduction in ganglion-cell photoreceptors|journal=Pflügers Archiv|volume=454|issue=5|pages=849–55|date=August 2007|pmid=17351786|doi=10.1007/s00424-007-0242-2}}</ref> == Рецепторлар == Рецепторларды екі үлкен класқа бөлуге болады: жасушаішілік және жасушадан тыс рецепторлар. === Жасушадан тыс рецепторлар === Жасушадан тыс рецепторлар интегралды трансмембраналық ақуыздар болып табылады және рецепторлардың көпшілігін құрайды. Олар рецептордың бір бөлігі жасушаның сыртында, ал екіншісі ішкі жағында орналасқан жасушаның [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранасын]] жайып жатыр. Сигналдың берілуі рецептордың сыртқы аймағымен лигандтың байланысуы нәтижесінде пайда болады (лиганд мембрана арқылы өтпейді). Лиганд-рецепторлардың байланысуы рецептордың ішкі бөлігінің [[Конформациялар|конформациясының]] өзгеруін тудырады, бұл процесс кейде «рецепторларды белсендіру» деп аталады.<ref>{{Cite web|url=http://www.bio-balance.com/JMGM_article.pdf|title=A molecular model for receptor activation}}</ref> Бұл рецептордың ферменттік доменінің белсендірілуіне немесе жасуша ішіндегі басқа жасушаішілік сигналдық белоктарға байланыстыру орнының экспозициясына әкеледі, сайып келгенде, сигналды цитоплазма арқылы таратады. [[Эукариоттар|Эукариоттық]] жасушаларда лиганд-рецепторлардың әрекеттесуімен белсендірілген жасушаішілік ақуыздардың көпшілігі ферментативті белсенділікке ие; мысалдарға тирозинкиназа және фосфатаза жатады. Көбінесе мұндай ферменттер рецептормен ковалентті байланысқан. Олардың кейбіреулері [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] және IP<nowiki><sub id="mw1g">3</sub></nowiki> сияқты екінші хабаршыларды жасайды, соңғылары жасушаішілік кальций қоймаларының цитоплазмаға шығарылуын бақылайды. Басқа белсендірілген белоктар белгілі бір тітіркендіргішке жауап беру үшін қажетті сигналдық кешендердің координациясын және сигналдық ақуыздың өзара әрекеттесуін жеңілдететін адаптер ақуыздарымен әрекеттеседі. Ферменттер мен адаптер белоктары әртүрлі екінші хабаршы молекулаларына жауап береді. Сигнал беру бөлігі ретінде белсендірілген көптеген адаптер белоктары мен ферменттер арнайы екіншілік хабаршы молекулаларымен байланысатын арнайы протеиндік домендерге ие. Мысалы, кальций иондары кальмодулиннің EF қол домендерімен байланысып, оған кальмодулинге тәуелді киназаны байланыстыруға және белсендіруге мүмкіндік береді. PIP<sub>3</sub> және басқа фосфоинозитидтер AKT киназа протеині сияқты белоктардың Плекстрин гомологиялық домендерімен бірдей әрекет жасайды. ==== G ақуыз-байланысқан рецепторлар ==== G протеинімен байланысқан рецепторлар (GPCR) - жеті трансмембраналық доменге ие және гетеротримерлі G протеинімен байланысқан интегралды трансмембраналық ақуыздар тобы. 800-ге жуық мүшесі бар бұл сүтқоректілердегі мембраналық ақуыздар мен рецепторлардың ең үлкен отбасы. Жануарлардың барлық түрлерін есептесек, олардың саны 5000-нан асады.<ref name="F2005">{{Cite journal|title=The repertoire of G-protein-coupled receptors in fully sequenced genomes|journal=Molecular Pharmacology|volume=67|issue=5|pages=1414–25|date=May 2005|pmid=15687224|doi=10.1124/mol.104.009001}}</ref> Сүтқоректілердің GPCR-тері 5 негізгі отбасына жіктеледі: родопсин тәрізді, секретин тәрізді, метаботропты глутамат, адгезия және бұралған/тегістелген, бірнеше GPCR топтары төмен реттілік ұқсастығына байланысты жіктеу қиын, мысалы, вомероназальды рецепторлар.<ref name="F2005" /> Басқа класстар эукариоттарда бар, мысалы, ''Dictyostelium'' циклдік AMP рецепторлары және саңырауқұлақ жұптасатын феромон рецепторлары.<ref name="F2005" /> GPCR арқылы сигналды жіберу рецепторға қосылған белсенді емес G ақуызынан басталады; G ақуызы Gα, Gβ және Gγ суббірліктерінен тұратын гетеротример түрінде болады.<ref name="pmid=21873996">{{Cite journal|title=Inactive-state preassembly of G(q)-coupled receptors and G(q) heterotrimers}}</ref> GPCR лигандты танығаннан кейін рецептордың конформациясы G протеинін белсендіру үшін өзгереді, бұл Gα GTP молекуласын байланыстырады және басқа екі G-белок суббірліктерінен диссоциацияланады. Диссоциация басқа молекулалармен әрекеттесе алатын суббірліктердегі учаскелерді ашады.<ref>{{Кітап|isbn=978-0-7167-4954-7}}</ref> Белсендірілген G протеинінің суббірліктер рецептордан бөлініп, фосфолипазалар мен иондық арналар сияқты көптеген төменгі эффекторлық ақуыздардан сигнал беруді бастайды, соңғысы екінші хабаршы молекулаларының босатылуына мүмкіндік береді.<ref>{{Cite journal|title=Mechanisms of regulation and function of G-protein-coupled receptor kinases|year=2006}}</ref> GPCR арқылы сигналды күшейтудің жалпы күші лиганд-рецепторлық кешеннің және рецептор-эффекторлық ақуыз кешенінің өмір сүру ұзақтығымен және активтендірілген рецептор мен эффекторлардың ішкі ферментативті белсенділік арқылы деактивация уақытымен анықталады; мысалы, протеинкиназаны фосфорлану немесе b-аррестинге тәуелді интернационализация арқылы. CXCR2 химокиндік рецепторын кодтайтын генге нүктелік мутация енгізілген зерттеу жүргізілді; мутацияланған жасушалар химокинмен байланыстырудың жоқтығына қарамастан белсенді конформацияда CXCR2 [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] байланысты қатерлі трансформациядан өтті. Бұл химокиндік рецепторлардың қатерлі ісіктің дамуына ықпал етуі мүмкін дегенді білдіреді.<ref name="burger">{{Cite journal|title=Point mutation causing constitutive signaling of CXCR2 leads to transforming activity similar to Kaposi's sarcoma herpesvirus-G protein-coupled receptor|journal=Journal of Immunology|volume=163|issue=4|pages=2017–22|date=August 1999|pmid=10438939}}</ref> ==== Тирозин, Ser/Thr және гистидинге тән протеинкиназалар ==== Рецепторлық тирозинкиназалар (RTKs) - жасушаішілік киназа домені және [[Лиганд|лигандтарды]] байланыстыратын жасушадан тыс домені бар трансмембраналық ақуыздар; мысалдар [[Инсулин|инсулин рецепторы]] сияқты өсу факторы рецепторларын қамтиды.<ref name="LiHris">{{Cite journal|title=Role of receptor tyrosine kinase transmembrane domains in cell signaling and human pathologies}}</ref> Сигнал беруді орындау үшін RTK [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранада]] димерлерді қалыптастыруы керек;<ref name="Schlessinger1988">{{Cite journal|title=Signal transduction by allosteric receptor oligomerization}}</ref> димер рецептормен байланысқан лигандтармен тұрақталады. Цитоплазмалық домендер арасындағы өзара әрекеттесу конформациялық өзгерістерді тудыратын RTK жасушаларының жасушаішілік киназдық домендеріндегі тирозин қалдықтарының автофосфорлануын ынталандырады. Осыдан кейін рецепторлардың киназдық домендері белсендіріліп, жасушаның дифференциациясы және [[Зат алмасу|метаболизмі]] сияқты әртүрлі жасушалық процестерді жеңілдететін төменгі цитоплазмалық молекулалардың фосфорлану сигналдық каскадтарын бастайды.<ref name="LiHris" /> Көптеген Ser/Thr және қос спецификалық протеин киназалары рецепторлық тирозинкиназалардың төменгі ағынында немесе өз бетінше мембранаға енгізілген немесе жасушада еритін нұсқалар ретінде әрекет ететін сигнал беру үшін маңызды. Сигналдың берілу процесі адамның киномасы арқылы кодталған 560-қа жуық белгілі протеинкиназалар мен псевдокиназаларды қамтиды<ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome}}</ref><ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease}}</ref> GPCR сияқты, GTP байланыстыратын ақуыздар белсендірілген RTK-дан жасушаға сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Бұл жағдайда G протеиндері Ras, Rho және Raf отбасыларының мүшелері болып табылады, олар ұжымдық түрде шағын G ақуыздары деп аталады. Олар әдетте карбоксил ұштарымен байланысқан изопренил топтары арқылы мембраналарға байланған молекулалық қосқыштар ретінде әрекет етеді. Белсендірілгеннен кейін олар сигнал беруге қатысатын арнайы мембраналық субдомендерге ақуыздарды тағайындайды. Белсендірілген RTK өз кезегінде SOS1 сияқты гуанин нуклеотидтерінің алмасу факторларын белсендіретін шағын G ақуыздарын белсендіреді. Белсендірілгеннен кейін бұл алмасу факторлары көбірек кішігірім G ақуыздарын белсендіре алады, осылайша рецептордың бастапқы сигналын күшейтеді. Белгілі бір RTK гендерінің мутациясы, GPCRs сияқты, конститутивтік белсендірілген күйде бар рецепторлардың [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] әкелуі мүмкін; мұндай мутацияланған гендер онкогендер ретінде әрекет ете алады.<ref name="roskoski">{{Cite journal|title=The ErbB/HER receptor protein-tyrosine kinases and cancer|journal=Biochemical and Biophysical Research Communications|volume=319|issue=1|pages=1–11|date=June 2004|pmid=15158434|doi=10.1016/j.bbrc.2004.04.150}}</ref> Гистидинге тән ақуыз киназалары басқа ақуыз киназаларынан құрылымдық жағынан ерекшеленеді және прокариоттарда, саңырауқұлақтарда және өсімдіктерде екі компонентті сигнал беру механизмінің бөлігі ретінде кездеседі: АТФ-дан фосфат тобы алдымен киназаның ішіндегі гистидин қалдығына қосылады, содан кейін басқа ақуызға немесе киназаның өзіне қабылдау доменіндегі аспартат қалдығына ауысады, осылайша аспартат қалдығын белсендіреді.<ref>{{Cite journal|title=Histidine protein kinases: key signal transducers outside the animal kingdom|journal=Genome Biology|volume=3|issue=10|pages=REVIEWS3013|date=September 2002|pmid=12372152|pmc=244915|doi=10.1186/gb-2002-3-10-reviews3013}}</ref> ==== Интегриндер ==== [[Сурет:Integrin_sig_trans_overview.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Integrin_sig_trans_overview.jpeg/450px-Integrin_sig_trans_overview.jpeg|оңға|нобай|450x450 нүкте| Hehlgens ''және т.б. бейімделген интегрин-делдал сигналды жіберуге шолу.'' (2007).<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}</ref>]] Интегриндерді алуан түрлі жасушалар шығарады; олар жасушаның басқа жасушаларға және [[Жасушааралық зат|жасушадан тыс матрицаға]] қосылуында және фибронектин және [[коллаген]] сияқты жасушадан тыс матрица компоненттерінің сигналдарын беруде рөл атқарады. Интегриндердің жасушадан тыс доменімен лигандтардың байланысуы белоктың конформациясын өзгертеді, сигнал беруді бастау үшін оны жасуша мембранасына біріктіреді. Интегриндерде киназа белсенділігі жоқ; демек, интегринмен байланысқан сигналды беру әртүрлі жасушаішілік ақуыз киназалары мен адаптер молекулалары арқылы жүзеге асырылады, негізгі үйлестіруші интегринмен байланысқан киназа болып табылады.<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHehlgansHaaseCordes2007">Hehlgans S, Haase M, Cordes N (January 2007). "Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies". ''Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer''. '''1775''' (1): 163–80. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bbcan.2006.09.001|10.1016/j.bbcan.2006.09.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17084981 17084981].</cite></ref> Көрші суретте көрсетілгендей, кооперативтік интегрин-RTK сигнализациясы жасушаның өмір сүруінің, апоптоздың, пролиферацияның және дифференциацияның уақытын анықтайды. Айналымдағы қан жасушаларында интегрин-сигналдар мен [[Эпителий|эпителий жасушалары]] сияқты айналымда емес жасушалар арасында маңызды айырмашылықтар бар; Айналымдағы жасушалардың интегриндері әдетте белсенді емес. Мысалы, айналымдағы [[Лейкоциттер|лейкоциттердегі]] жасуша мембранасының интегриндері эпителий жасушаларының бекітілуін болдырмау үшін белсенді емес күйде сақталады; олар тек [[Ісіну|қабыну реакциясы]] орнында қабылданған ынталандыруларға жауап ретінде белсендіріледі. Сол сияқты, тромбоциттерді болдырмау үшін айналымдағы [[Тромбоцит|тромбоциттердің]] жасушалық мембранасындағы [[Тромбоз|интегриндер]] әдетте белсенді емес сақталады. Эпителий жасушалары (айналмайтын) әдетте жасуша мембранасында белсенді интегриндерге ие болады, бұл олардың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін сигнал беретін негізгі стромальды жасушаларға тұрақты адгезиясын сақтауға көмектеседі.<ref name="gilcrease">{{Cite journal|title=Integrin signaling in epithelial cells|journal=Cancer Letters|volume=247|issue=1|pages=1–25|date=March 2007|pmid=16725254|doi=10.1016/j.canlet.2006.03.031}}</ref> Өсімдіктерде бүгінгі күнге дейін анықталған адал интегрин рецепторлары жоқ; дегенмен, метазоандық рецепторлармен құрылымдық гомология негізінде бірнеше интегрин тәрізді ақуыздар ұсынылды.<ref>{{Cite journal|title=Arabidopsis NDR1 is an integrin-like protein with a role in fluid loss and plasma membrane-cell wall adhesion|journal=Plant Physiology|volume=156|issue=1|pages=286–300|date=May 2011|pmid=21398259|pmc=3091050|doi=10.1104/pp.110.169656}}</ref> Өсімдіктерде интегринмен байланысқан киназалар бар, олар бастапқы құрылымы бойынша жануарлардың ILK-ларына өте ұқсас. ''ILK1'' интегринмен байланысқан киназа гендерінің бірі ''Arabidopsis thaliana'' эксперименттік үлгісінде өсімдіктің бактериялық қоздырғыштардың сигнал молекулаларына және өсімдіктің тұзға және осмостық стресске сезімталдығына иммундық реакциясының маңызды элементі екендігі көрсетілді.<ref name="Brauer 1470–1484">{{Cite journal|title=The Raf-like Kinase ILK1 and the High Affinity K+ Transporter HAK5 Are Required for Innate Immunity and Abiotic Stress Response|journal=Plant Physiology|volume=171|issue=2|pages=1470–84|date=June 2016|pmid=27208244|pmc=4902592|doi=10.1104/pp.16.00035}}</ref> ILK1 протеині HAK5 жоғары аффинді калий тасымалдаушысымен және CML9 кальций сенсорымен әрекеттеседі.<ref name="Brauer 1470–1484" /><ref>{{Cite journal|title=Differential binding of calmodulin-related proteins to their targets revealed through high-density Arabidopsis protein microarrays|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=104|issue=11|pages=4730–5|date=March 2007|pmid=17360592|pmc=1838668|doi=10.1073/pnas.0611615104}}</ref> ==== Төлем тәрізді рецепторлар ==== Белсендірілген кезде, ақылы рецепторлар (TLR) сигналды тарату үшін жасушалардың цитоплазмасында адаптер молекулаларын алады. Сигнал беруге төрт адаптер молекуласы қатысатыны белгілі, олар Myd88, TIRAP, TRIF және TRAM.<ref name="Yamamoto_2003a">{{Cite journal|display-authors=6|title=Role of adaptor TRIF in the MyD88-independent toll-like receptor signaling pathway|journal=Science|volume=301|issue=5633|pages=640–3|date=August 2003|pmid=12855817|doi=10.1126/science.1087262|bibcode=2003Sci...301..640Y}}</ref><ref name="Yamamoto_2003b">{{Cite journal|display-authors=6|title=TRAM is specifically involved in the Toll-like receptor 4-mediated MyD88-independent signaling pathway|journal=Nature Immunology|volume=4|issue=11|pages=1144–50|date=November 2003|pmid=14556004|doi=10.1038/ni986}}</ref> <ref name="Yamamoto_2002">{{Cite journal|display-authors=6|title=Essential role for TIRAP in activation of the signalling cascade shared by TLR2 and TLR4|journal=Nature|volume=420|issue=6913|pages=324–9|date=November 2002|pmid=12447441|doi=10.1038/nature01182|bibcode=2002Natur.420..324Y}}</ref> Бұл адаптерлер сигналды күшейтетін IRAK1, IRAK4, TBK1 және IKKi сияқты басқа жасушаішілік молекулаларды белсендіреді, сайып келгенде белгілі бір жауаптарды тудыратын гендердің индукциясына немесе басылуына әкеледі. Мыңдаған гендер TLR сигнализациясы арқылы белсендіріледі, бұл әдіс гендік модуляция үшін маңызды шлюз екенін білдіреді. ==== Лигандпен жабылған иондық арналар ==== Лигандпен байланыстырылған иондық арна, лигандпен байланысқаннан кейін, жасуша мембранасындағы иондар релелік сигналдар өтетін арнаны ашу үшін конформациясын өзгертеді. Бұл механизмнің мысалы нейрондық [[Синапстер|синапстың]] қабылдаушы жасушасында кездеседі. Осы арналардың ашылуына жауап ретінде пайда болатын иондардың ағыны постсинапстық жасушалардың мембранасын деполяризациялау арқылы жүйкелер бойымен жүретіндер сияқты әрекет потенциалдарын тудырады, нәтижесінде кернеуге байланысты иондық арналар ашылады. Лигандамен жабылған иондық арнаның ашылуы кезінде жасушаға рұқсат етілген ионның мысалы Са<sup>2+</sup>; ол сигнал беру каскадтарын бастайтын және жауап беретін жасушаның физиологиясын өзгертетін екінші хабаршы ретінде әрекет етеді. Бұл синапсқа қатысатын дендритті омыртқаларды қайта құру арқылы синапстық жасушалар арасындағы синапс реакциясының күшеюіне әкеледі. === Жасуша ішілік рецепторлар === Ядролық рецепторлар және [[Цитоплазма|цитоплазмалық рецепторлар]] сияқты жасушаішілік рецепторлар өздерінің тиісті аймақтарында локализацияланған еритін ақуыздар болып табылады. Ядролық рецепторларға тән лигандтар [[Стероидтар|стероидты]] гормондар тестостерон мен прогестерон сияқты полярлы емес гормондар және А және D витаминдерінің туындылары болып табылады. Сигнал беруді бастау үшін лиганд пассивті диффузия арқылы плазмалық мембрана арқылы өтуі керек. Рецептормен байланысқан кезде лигандтар [[Кариолемма|ядролық мембрана]] арқылы [[Жасуша ядросы|ядроға]] өтіп, ген экспрессиясын өзгертеді. Белсендірілген ядролық рецепторлар ДНҚ-ға гормон-рецепторлық кешенмен белсендірілген гендердің промоторлық аймағында орналасқан рецепторларға тән гормонға жауап беретін элемент (HRE) тізбегі бойынша бекітіледі. Геннің транскрипциясын қамтамасыз ететіндіктен, оларды [[Геннің экспрессиясы|ген экспрессиясының]] индукторлары деп атайды. Геннің экспрессиясын реттеу арқылы әрекет ететін барлық гормондардың әсер ету механизмінде екі салдары бар; олардың әсері тән ұзақ уақыт кезеңінен кейін пайда болады және олардың әсері лигандты деактивациялайтын немесе тоқтататын көптеген ферменттер мен ақуыздардың салыстырмалы түрде баяу айналымына байланысты олардың концентрациясы нөлге дейін төмендегеннен кейін де басқа ұзақ уақыт бойы сақталады. рецепторлармен байланысады. Нуклеиндік рецепторлардың құрамында мырыш саусақтары және лигандтарды байланыстыратын домені бар ДНҚ-байланыстырушы домендері бар; мырыш саусақтары ДНҚ байланысын оның фосфатты омыртқасын ұстап тұру арқылы тұрақтандырады. Рецепторға сәйкес келетін ДНҚ тізбегі әдетте кез келген түрдегі гексамерлі қайталанулар болып табылады; тізбектері ұқсас, бірақ олардың бағыты мен қашықтығы оларды ажыратады. Лиганды байланыстырушы домен нуклеиндік рецепторлардың байланысқанға дейін димеризациялануына және трансактациялық аппаратпен байланыс үшін пайдаланылатын трансактивация құрылымдарын қамтамасыз етуге қосымша жауап береді. Стероидты рецепторлар негізінен цитозоль ішінде орналасқан ядролық рецепторлардың қосалқы класы болып табылады. Стероидтер болмаған жағдайда олар шаперон немесе жылу шок ақуыздары (HSPs) бар апорецепторлық кешенде біріктіріледі. HSP-тер ақуыздың ядроға өтуіне мүмкіндік беретін сигнал тізбегі қолжетімді болатындай етіп қатпарлануына көмектесу арқылы рецепторды белсендіру үшін қажет. Стероидты рецепторлар, керісінше, олардың трансактивті домені жасырылған кезде ген экспрессиясына репрессивті болуы мүмкін. Рецепторлардың белсенділігін олардың N-терминалындағы серин қалдықтарының фосфорлануы арқылы сигнал берудің басқа жолы, яғни айқас сөйлесу деп аталатын процесс нәтижесінде күшейтуге болады. Ретиной қышқылы рецепторлары ядролық рецепторлардың тағы бір бөлігі болып табылады. Оларды жасушаға диффузия арқылы енген эндокриндік синтезделген лиганд, қан арқылы жасушаға әкелінетін [[ретинол]] сияқты прекурсордан синтезделген лиганд немесе простагландин сияқты толығымен жасушаішілік синтезделген лиганд арқылы белсендіруге болады. Бұл рецепторлар ядрода орналасқан және HSP-мен бірге жүрмейді. Ешбір лиганд байланыспаған кезде, олар ДНҚ-ның нақты тізбегімен байланысу арқылы өз генін репрессиялайды және керісінше. Иммундық жүйенің кейбір жасушаішілік рецепторлары цитоплазмалық рецепторлар болып табылады. Жақында анықталған NOD тәрізді рецепторлар (NLR) кейбір [[Эукариоттар|эукариоттық]] жасушалардың цитоплазмасында орналасады және TLR-ге ұқсас лейцинге бай қайталану (LRR) мотивін пайдаланып лигандтармен әрекеттеседі. NOD2 сияқты осы молекулалардың кейбіреулері NF-κB сигнализациясын белсендіретін RIP2 киназасымен әрекеттеседі, ал басқалары NALP3 қабыну каспазаларымен әрекеттеседі және интерлейкин-1 β сияқты белгілі бір цитокиндерді өңдеуді бастайды.<ref>{{Cite journal|title=Innate recognition of intracellular bacteria|journal=Current Opinion in Immunology|volume=19|issue=1|pages=10–6|date=February 2007|pmid=17126540|doi=10.1016/j.coi.2006.11.005}}</ref><ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}</ref> == Екінші хабаршылар == Бірінші хабаршылар - жасушадан тыс сұйықтықтан жасушаға жететін және олардың арнайы рецепторларымен байланысатын сигналдық молекулалар (гормондар, нейротрансмиттерлер және паракриндік/автокриндік агенттер). Екінші хабаршылар - цитоплазмаға енетін және жауап беру үшін жасуша ішінде әрекет ететін заттар. Негізінде екінші хабаршылар плазмалық мембранадан цитоплазмаға химиялық реле ретінде қызмет етеді, осылайша жасушаішілік сигнал беруді жүзеге асырады. === Кальций === Кальций иондарының [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумнан]] [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылуы оның кейін белсендірілетін сигналдық белоктармен байланысуына әкеледі; содан кейін ол [[Эндоплазмалық тор|тегіс эндоплазмалық ретикулумда]]<ref>{{Cite journal|display-authors=6|title=Steatosis inhibits liver cell store-operated Ca²⁺ entry and reduces ER Ca²⁺ through a protein kinase C-dependent mechanism|journal=The Biochemical Journal|volume=466|issue=2|pages=379–90|date=March 2015|pmid=25422863|doi=10.1042/bj20140881}}</ref> және [[Митохондрия|митохондрияда]] секвестрленеді. Екі біріктірілген рецепторлық/иондық арна ақуыздары кальцийдің тасымалдануын бақылайды: цитозолдық жағында инозитолтрифосфатпен әрекеттескен кезде кальцийді тасымалдайтын InsP<nowiki><sub id="mwAbI">3</sub></nowiki>-рецептор; және InsP<sub>3</sub> рецепторына ұқсас, бірақ онымен байланысу кезінде кальцийді көбірек бөлетін [[Кері байланыс|кері байланыс механизмі]] бар рианодин [[Алкалоидтар|алкалоидының]] атымен аталған рианодиндік рецептор. Цитозольдегі кальцийдің табиғаты оның өте қысқа уақытқа ғана белсенді екендігін білдіреді, яғни оның бос күйінің концентрациясы өте төмен және белсенді емес кезде негізінен калретикулин сияқты органеллалар молекулаларымен байланысады. Кальций бұлшықеттердің жиырылуын, жүйке ұштарынан нейротрансмиттерлерді шығаруды және жасуша миграциясын қоса алғанда көптеген процестерде қолданылады. Оның белсендірілуіне әкелетін үш негізгі жол GPCR жолдары, RTK жолдары және қақпалы иондық арналар; ол ақуыздарды тікелей немесе ферментпен байланысу арқылы реттейді. === Липидтердің хабаршылары === Липофильді екінші хабаршы молекулалар жасуша мембраналарында тұратын липидтерден алынған; белсендірілген рецепторлармен ынталандырылған ферменттер липидтерді өзгерту арқылы белсендіреді. Мысалы, диацилглицерол және керамид жатады, біріншісі протеинкиназа С белсендіру үшін қажет. === Азот оксиді === Азот оксиді (NO) екінші хабаршы ретінде әрекет етеді, өйткені ол плазмалық мембрана арқылы диффузиялануы және жақын орналасқан жасушаларға әсер етуі мүмкін бос радикал. Ол NO синтаза арқылы [[аргинин]] мен оттегіден синтезделеді және белсендірілген кезде басқа екінші хабаршы cGMP түзетін еритін гуаниллил циклазаны белсендіру арқылы жұмыс істейді. NO ақуыздардың немесе олардың металл ко-факторларының ковалентті модификациясы арқылы да әсер ете алады; кейбірінің тотығу-тотықсыздану механизмі бар және қайтымды. Ол жоғары концентрацияларда улы және [[инсульт]] кезінде зақым келтіреді, бірақ қан тамырларының босаңсуы, апоптоз және пениса эрекциясы сияқты көптеген басқа функциялардың себебі болып табылады. === Тотығу-тотықсыздану сигналы === Азот оксидінен басқа, электронды түрде белсендірілген басқа түрлер де тотығу-тотықсыздану сигнализациясы деп аталатын процесте сигналды түрлендіретін агенттер болып табылады. Мысалдар супероксид, [[Сутек пероксиді|сутегі асқын тотығы]], [[Көміртек монооксиді|көміртек тотығы]] және [[Күкіртсутек|күкіртті сутек]]. Тотығу-тотықсыздану сигналы сонымен қатар жартылай өткізгіш биологиялық макромолекулалардағы электрондық ағындардың белсенді модуляциясын қамтиды.<ref name="Forman_2009">{{Cite journal|title=Signal transduction and reactive species|journal=Free Radical Biology & Medicine|volume=47|issue=9|pages=1237–8|date=November 2009|pmid=19735727|doi=10.1016/j.freeradbiomed.2009.09.002}}</ref> == Жасушалық жауаптар == Гендердің белсендіруі<ref name="lalli">{{Cite journal|title=Signal transduction and gene regulation: the nuclear response to cAMP|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=269|issue=26|pages=17359–62|date=July 1994|doi=10.1016/S0021-9258(17)32442-0|pmid=8021233}}</ref> және метаболизмнің өзгеруі<ref name="rosen">{{Cite journal|title=After insulin binds|journal=Science|volume=237|issue=4821|pages=1452–8|date=September 1987|pmid=2442814|doi=10.1126/science.2442814}}</ref> сигнал беруді қажет ететін жасушадан тыс ынталандыруға жасушалық жауаптардың мысалдары болып табылады. Геннің активтенуі одан әрі жасушалық әсерлерге әкеледі, өйткені жауап беретін гендердің өнімдері белсендірудің қоздырғыштарын қамтиды; сигнал беру каскады нәтижесінде түзілетін транскрипция факторлары одан да көп гендерді белсендіре алады. Демек, бастапқы ынталандыру көптеген гендердің экспрессиясын тудыруы мүмкін, бұл қан ағымынан глюкозаның жоғарылауы<ref name="rosen" /> және [[Нейтрофилді лейкоциттер|нейтрофилдердің]] инфекция орындарына көшуі сияқты физиологиялық оқиғаларға әкеледі. Гендердің жиынтығы және олардың белгілі бір тітіркендіргіштерге активтену тәртібі генетикалық бағдарлама деп аталады .<ref name="massaque">{{Cite journal|title=The logic of TGFbeta signaling|journal=FEBS Letters|volume=580|issue=12|pages=2811–20|date=May 2006|pmid=16678165|doi=10.1016/j.febslet.2006.04.033}}</ref> Сүтқоректілердің жасушалары жасушаның бөлінуі мен өмір сүруі үшін ынталандыруды қажет етеді; өсу факторы болмаған жағдайда апоптоз пайда болады. Жасушадан тыс стимуляцияға қойылатын мұндай талаптар біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі жасушалық әрекетті бақылау үшін қажет; Сигналдарды тарату жолдары биологиялық процестерде орталық орын алатыны соншалық, көптеген аурулар олардың реттелуіне байланысты. Үш негізгі сигнал жасушаның өсуін анықтайды: * Ынталандырушы (өсу факторлары) ** Транскрипцияға тәуелді жауап<br /> Мысалы, стероидтар тікелей транскрипция факторы ретінде әрекет етеді (баяу жауап береді, өйткені транскрипция факторы ДНҚ-ны байланыстыруы керек, оны транскрипциялау қажет. Өндірілген мРНҚ трансляциялануы керек, ал өндірілген ақуыз/пептид посттрансляциялық модификациядан (PTM) өтуі мүмкін) ** Транскрипцияға тәуелсіз жауап<br />Мысалы, эпидермиялық өсу факторы (EGF) эпидермиялық өсу факторы рецепторын (EGFR) байланыстырады, бұл EGFR димеризациясын және автофосфорлануын тудырады, бұл өз кезегінде жасушаішілік сигнал беру жолын белсендіреді.<ref name="sako">{{Cite journal|title=Single-molecule imaging of EGFR signalling on the surface of living cells|journal=Nature Cell Biology|volume=2|issue=3|pages=168–72|date=March 2000|pmid=10707088|doi=10.1038/35004044}}</ref> * Тежегіш (жасуша-жасуша байланысы) * Рұқсат етуші (жасуша-матрица әрекеттесуі) Бұл сигналдардың комбинациясы өзгертілген цитоплазмалық аппаратқа біріктіріліп, жасуша мінез-құлқының өзгеруіне әкеледі. == Негізгі жолдар == [[Сурет:How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/How_to_read_signal_transduction_diagrams.png/220px-How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|нобай| Сигнал беру диаграммаларын қалай оқуға болады, қалыпты көрсеткі және жалпақ жебе нені білдіреді.]] [[Сурет:Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png/220px-Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|нобай| Сигналдарды тарату каскады желісінің элементтері]] Төменде олардың рецепторларымен байланысатын лигандтардың екінші хабаршыларға қалай әсер ететінін және сайып келгенде жасушалық жауаптардың өзгеруіне әкелетінін көрсететін кейбір негізгі сигнал жолдары берілген. * MAPK/ERK жолы: өсу факторларының [[жасуша]] бетіндегі рецепторлармен байланысуына жасушаішілік жауаптарды біріктіретін жол.&nbsp;Бұл жол өте күрделі және көптеген [[ақуыз]] компоненттерін қамтиды.<ref name="Orton2005">{{Cite journal|title=Computational modelling of the receptor-tyrosine-kinase-activated MAPK pathway|journal=The Biochemical Journal|volume=392|issue=Pt 2|pages=249–61|date=December 2005|pmid=16293107|pmc=1316260|doi=10.1042/BJ20050908}}</ref>&nbsp;Көптеген жасуша түрлерінде бұл жолдың белсендірілуі [[Жасушаның бөлінуі|жасушаның бөлінуіне]] ықпал етеді және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] көптеген түрлері ондағы аберрациялармен байланысты.<ref>{{Cite journal|title=Cancer genes and the pathways they control|journal=Nature Medicine|volume=10|issue=8|pages=789–99|date=August 2004|pmid=15286780|doi=10.1038/nm1087}}</ref> * cAMP-тәуелді жол : Адамдарда cAMP протеинкиназа А (PKA, cAMP-тәуелді протеинкиназа) белсендіру арқылы жұмыс істейді (суретті қараңыз) және осылайша одан әрі әсерлер негізінен түріне байланысты өзгеретін cAMP-тәуелді протеинкиназаға байланысты жасушаның. * IP<nowiki><sub id="mwAhM">3</sub></nowiki> /DAG жолы: PLC [[Фосфолипидтер|фосфолипидті]] фосфатидилинозитол 4,5-бисфосфатты (PIP2) ыдыратып, диацилглицерин (DAG) және инозитол 1,4,5-трифосфат (IP<sub>3</sub>) береді.&nbsp;DAG мембранамен байланысқан күйінде қалады, ал IP<sub>3</sub> еритін құрылым ретінде [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылады.&nbsp;Содан кейін IP<sub>3</sub> цитозоль арқылы IP<nowiki><sub id="mwAh8">3</sub></nowiki> рецепторларымен, әсіресе [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумдағы]] (ER) кальций арналарымен байланысу үшін диффузияланады.&nbsp;Бұл арналар [[Кальций|кальцийге]] тән және тек кальцийдің өтуіне мүмкіндік береді.&nbsp;Бұл кальцийдің цитозолдық концентрациясының жоғарылауын тудырады, бұл жасушаішілік өзгерістер мен белсенділіктің каскадын тудырады.<ref name="alberts" />&nbsp;Сонымен қатар, кальций мен DAG бірге PKC белсендіру үшін жұмыс істейді, ол басқа молекулаларды фосфорлайды, бұл жасушалық белсенділіктің өзгеруіне әкеледі.&nbsp;Ақырғы әсерлерге дәм, маниакальды депрессия, ісіктерді ынталандыру және т.б. жатады. == Тарих == [[Сурет:Signal_transduction_publications_graph.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Signal_transduction_publications_graph.jpeg/400px-Signal_transduction_publications_graph.jpeg|оңға|нобай|400x400 нүкте| 1977 жылдан бастап MEDLINE-индекстелген қағаздарда «signal transduction» терминінің пайда болуы]] Сигнал беру туралы ең алғашқы ұғымды 1855 жылы Клод Бернард [[көкбауыр]], [[Қалқанша без|қалқанша]] және [[Бүйрекүсті безі|бүйрек үсті бездері]] сияқты түтіксіз бездер физиологиялық әсерлері бар «ішкі секрецияларды» шығаруға жауапты деп ұсынған кезден бастауға болады.<ref name="HCB1">Bradshaw & Dennis (2010) p. 1.</ref> Бернардтың «секреттерін» кейінірек 1905 жылы Эрнест Старлинг «[[гормондар]]<nowiki/>» деп атады.<ref>{{Cite journal|title=One hundred years of hormones|journal=EMBO Reports|volume=6|issue=6|pages=490–6|date=June 2005|pmid=15940278|pmc=1369102|doi=10.1038/sj.embor.7400444}}</ref> Уильям Бейлисспен бірге Старлинг 1902 жылы секретинді ашты.<ref name="HCB1" /> Көптеген басқа гормондар, әсіресе [[инсулин]], келесі жылдары табылғанымен, механизмдері негізінен белгісіз болып қалды. 1954 жылы [[Рита Леви-Монтальчини]] нерв өсу факторын және 1962 жылы [[Стэнли Коэн|Стэнли Коэннің]] эпидермиялық өсу факторын ашу жасуша сигнализациясының молекулалық негізін, атап айтқанда өсу факторларын егжей-тегжейлі түсінуге әкелді.<ref>{{Cite journal|title=Viktor Hamburger and Rita Levi-Montalcini: the path to the discovery of nerve growth factor|journal=Annual Review of Neuroscience|volume=24|issue=1|pages=551–600|date=March 2001|pmid=11283321|doi=10.1146/annurev.neuro.24.1.551|url=https://semanticscholar.org/paper/2c96e7e2b57ad0e78c003dc4458a49c4a08fcd6a}}</ref> Олардың жұмысы [[Эрл Сазерленд|Эрл Уилбур Сазерлендтің]] 1956 жылы [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] ашуымен бірге [[Эндокриндік жүйе|эндокриндік сигналды]] қайта анықтауды тек бездерден келетін сигналдарды қамтуға итермеледі, ал автокрин және паракрин терминдері қолданыла бастады.<ref name="HCB2">Bradshaw & Dennis (2010) p. 2.</ref> Сазерленд 1971 [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|жылы физиология немесе медицина бойынша Нобель сыйлығын алды]], ал Леви-Монталчини мен Коэн 1986 жылы оны бөлісті. 1970 жылы [[Мартин Родбелл]] [[Глюкагон|глюкагонның]] егеуқұйрықтың бауыр жасушаларының мембранасының рецепторларына әсерін зерттеді. Ол гуанозин трифосфаты глюкагонды осы рецептордан ажыратып, жасуша метаболизміне қатты әсер ететін G-белокты ынталандыратынын атап өтті. Осылайша, ол G-белок глюкагон молекулаларын қабылдайтын және жасушаға әсер ететін түрлендіргіш екенін қорытындылады.<ref name="rodbell">{{Cite journal|title=The role of hormone receptors and GTP-regulatory proteins in membrane transduction|journal=Nature|volume=284|issue=5751|pages=17–22|date=March 1980|pmid=6101906|doi=10.1038/284017a0}}</ref> Бұл үшін ол [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|физиология немесе медицина саласындағы 1994 жылғы Нобель сыйлығын]] [[Альфред Гилман|Альфред Дж. Гилманмен]] бөлісті. Осылайша, RTKs және GPCRs сипаттамасы 1972 жылы алғаш рет қолданылған сөз «сигнал беру» ұғымының тұжырымдалуына әкелді.<ref name="rensing">{{Cite journal|title=Periodic geophysical and biological signals as Zeitgeber and exogenous inducers in animal organisms|journal=International Journal of Biometeorology|volume=16 Suppl|pages=113–25|pmid=4621276}}</ref> Кейбір ерте мақалаларда ''сигнал беру'' және ''сенсорлық трансдукция'' терминдері қолданылды.<ref name="tonndorf">{{Cite journal|title=Davis-1961 revisited. Signal transmission in the cochlear hair cell-nerve junction|journal=Archives of Otolaryngology|volume=101|issue=9|pages=528–35|date=September 1975|pmid=169771|doi=10.1001/archotol.1975.00780380006002}}</ref><ref name="ashcroft">{{Cite journal|title=The effect of N-acylglucosamines on the biosynthesis and secretion of insulin in the rat|journal=The Biochemical Journal|volume=154|issue=3|pages=701–7|date=March 1976|pmid=782447|pmc=1172772|doi=10.1042/bj1540701}}</ref> 2007 жылы осы тақырып бойынша барлығы 48 377 ғылыми мақала, оның ішінде 11 211 шолу мақаласы жарияланды. Термин алғаш рет 1979 жылы мақаланың атауында пайда болды.<ref name="hildebrand">{{Cite journal|title=What does Halobacterium tell us about photoreception?|journal=Biophysics of Structure and Mechanism|volume=3|issue=1|pages=69–77|date=April 1977|pmid=857951|doi=10.1007/BF00536457}}</ref><ref name="kenny">{{Cite journal|title=Lipid synthesis: an indicator of antigen-induced signal transduction in antigen-binding cells|journal=Journal of Immunology|volume=122|issue=4|pages=1278–84|date=April 1979|pmid=376714}}</ref> Терминнің кеңінен қолданылуы 1980 жылы Родбеллдің шолу мақаласынан байқалады:<ref name="rodbell" /> Сигналдарды таратуға бағытталған зерттеу жұмыстары алғаш рет 1980-жылдардың соңы мен 1990-жылдардың басында көптеп пайда болды.<ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFVanderShermanLuciano1998">Vander AJ, Sherman J, Luciano D (1998). ''Human Physiology'' (7th&nbsp;ed.). McGraw-Hill. pp.&nbsp;159–60. [[ISBN]]&nbsp;[[Арнайы:Кітап көздері/978-0-07-067065-5|<bdi>978-0-07-067065-5</bdi>]].</cite></ref> === [[Иммунология|Иммунологиядағы]] сигналдың берілуі === Бұл бөлімнің мақсаты 1960 және 1970 жылдардағы иммунологиядағы кейбір өзгерістерді қысқаша сипаттау, трансмембраналық сигнал берудің бастапқы кезеңдеріне қатысты және олардың иммунологияны түсінуімізге, сайып келгенде жасуша биологиясының басқа салаларына қалай әсер еткенін сипаттау. Тиісті оқиғалар миелома белоктарының жеңіл тізбектерінің секвенирленуінен басталады, олар [[Миелома|көп миеломасы]] бар адамдардың зәрінде көп кездеседі. Биохимиялық эксперименттер Бенс Джонс деп аталатын белоктардың 2 дискретті доменнен тұратынын анықтады – біреуі бір молекуладан екіншісіне (V домені) өзгеретін және екіншісі жоқ (Fc домені немесе Фрагменттің кристалданатын аймағы).<ref>Steiner, L A (1996) Immunoglobulin evolution, 30 years on. Glycobiology 6, 649-656</ref> Ву және Кабат<ref>Wu, T T, Kabat, E A (1970) An analysis of the sequences of the variable regions of Bence Jones proteins and myeloma light chains and their implications for antibody complementarity. J. Exp. Med. 132: 211-250</ref> жасаған бірнеше V аймақтық тізбектердің талдауы V аймағындағы гиперөзгермелі орындарды анықтады және олар гипотеза бойынша антигенді тану орнын құру үшін қатпарланған ақуызға біріктірілген. Осылайша, салыстырмалы түрде қысқа уақыт ішінде иммунологиялық ерекшеліктің молекулярлық негізі үшін және Fc домені арқылы биологиялық функцияның делдалдылығы үшін қолайлы модель жасалды. Көп ұзамай IgG молекуласының кристалдануы<ref>Sarma, V R, Silverton, E W, Davies, D R, Terry W D (1971) The three-dimensional structure at 6 A resolution of a human gamma G1 immunoglobulin molecule, J Biol. Chem. 246 (11) 3752- 9</ref> ) секвенирлеуге негізделген қорытындыларды растады және рұқсаттың ең жоғары деңгейінде иммунологиялық ерекшелік туралы түсінікті қамтамасыз етті. Бұл құбылыстардың биологиялық маңызы [[Селекциялық теориялар|клондық сұрыпталу]] теориясында <ref>Burnet, F M (1976) A modification of Jerne's theory of antibody production using the concept of clonal selection. CA: A Cancer Journal for Clinicians 26 (2) 119–21</ref> қамтылған, ол [[В-лимфоциттер|В-жасушасының]] бетінде антигенмен байланысатын жері жасушадан бөлінетін антиденелермен бірдей болатын иммуноглобулин рецепторлары болады деп есептейді. антиген, дәлірек айтқанда, белгілі бір В жасуша клоны бірдей реттілікпен антиденелерді бөледі. Әңгіменің соңғы бөлігі, плазмалық мембрананың сұйық мозаикалық үлгісі сигнал беруді бастау үшін жаңа модель үшін барлық ингредиенттерді қамтамасыз етті; яғни рецепторлардың димерленуі. Бұл туралы алғашқы анықтамаларды Беккер және басқалары<ref>Becker, K E, Ishizaka, T, Metzger, H, Ishizaka, K and Grimley, P M (1973) Surface IgE on Human Basophils during histamine release. J Exp med, 138, 394-408</ref> алды, олар адам [[Базофилдер|базофилдерінің]] — бивалентті [[Иге|иммуноглобулин Е]] (IgE) беткі рецептор ретінде қызмет ететін — дегрануляция дәрежесі IgE антиденелерінің концентрациясына байланысты екенін көрсетті. олар әсер етеді және беттік молекулалардың қайта бөлінуіне әкеледі, бұл моновалентті [[Лиганд|лигандты]] қолданғанда болмайды. Соңғы бақылау Фангер және т.б.<ref>Fanger, M W, Hart, D A, Wells, J V, and Nisonoff, A J (1970) Requirement for cross-linkage in the stimulation of transformation of rabbit peripheral lymphocytes by antiglobulin reagents J. Immun., 105, 1484 - 92</ref> Бұл бақылаулар оқиғаларға және жасуша бетіндегі молекулалардың құрылымдық бөлшектеріне биологиялық жауапты байланыстырды. Көп ұзамай рецепторлардың димеризациясы әртүрлі жасуша түрлерінде, соның ішінде В жасушаларында жауаптарды бастайтыны туралы дәлелдердің (басымдығы пайда болды<ref>Klemm J D, Schreiber S L, Crabtree G R (1998) Ann. Rev. Immunol. Dimerization as a regulatory mechanism in signal transduction 16: 569-592</ref>). Мұндай бақылаулар бірқатар теориялық (математикалық) жаңалықтарға әкелді. Олардың біріншісі Белл<ref>Bell, G I (1974) Model for the binding of multivalent antigens to cells, Nature Lond. 248, 430</ref> ұсынған қарапайым модель болды, ол айқын парадоксты шешті: кластерлеу тұрақты желілерді құрайды; яғни байланысуы негізінен қайтымсыз, ал В жасушалары бөлетін антиденелердің жақындығы иммундық жауаптың өсуіне қарай артады. Лимфоциттердің мембраналарындағы жасуша бетінің кластерленуінің динамикасының теориясын ДеЛиси мен Перельсон<ref>DeLisi, C and Perelson A (1976). The kinetics of aggregation phenomena, J. theor. Biol. 62, 159-210</ref> дамытты, олар кластерлердің өлшемдік таралуын уақытқа байланысты және оның лигандтың жақындығы мен валенттілігіне тәуелділігін анықтады. Базофилдер мен мастикалық жасушалардың кейінгі теорияларын Голдштейн мен Соботка және олардың әріптестері<ref>Dembo, M and Goldstein, B (1978) Theory of equilibrium binding of symmetric bivalent haptens to cell surface antibody: application to histamine release from basophils. The Journal of Immunology 121 (1), 345-353</ref><ref>Sobotka, A.K. Dembo, M, Goldstein, B and Lichtenstein, L M, (1979) Antigen-specific desensitization of human basophils The Journal of Immunology, 122 (2) 511-517</ref> әзірледі, олардың барлығы иммундық жасушалардың доза-жауап үлгілерін және олардың биологиялық корреляциясын талдауға бағытталған.<ref>Kagey-Sobotka, A, Dembo, M, Goldstein, B, Metzger, H and Lichtenstein, L M (1981) Qualitative characteristics of histamine release from human basophils by covalently cross-linked IgE. The Journal of Immunology 127 (6), 2285-2291</ref> Иммунологиялық жүйелердегі кластерлеуге жақында шолу үшін қараңыз. Лигандтардың жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысуы моторика үшін де маңызды, бұл құбылыс бір жасушалы организмдерде жақсы түсініледі. Мысал ретінде бактериялардың концентрация градиенттерін анықтау және оларға жауап беру<ref>MacNab, R., and D. E. Koshland, Jr. (1972). The gradient-sensing mechanism in bacterial chemotaxis. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 69:2509-2512</ref> – классикалық математикалық теория<ref>Berg, H C and Purcell, E M (1977) Physics of chemoreception, Biophys. J 20(2):193-219</ref> пайда болады. Соңғы есептік жазбаны<ref>Kirsten Jung, Florian Fabiani, Elisabeth Hoyer, and Jürgen Lassak 2018 Bacterial transmembrane signaling systems and their engineering for biosensing Open Biol. Apr; 8(4): 180023</ref> ішінен табуға болады == Сондай-ақ қараңыз == * Адаптер ақуызы * Скаффор протеині * Биосемиотика * Жасуша сигнализациясы * Гендік реттеуші желі * Гормоналды таңбалау * Метаболизм жолы * Ақуыз бен ақуыздың әрекеттесуі * Екі компонентті реттеу жүйесі == Дереккөздер == {{Дереккөздер|33em}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.netpath.org/ Netpath - адамдардағы сигнал беру жолдарының таңдалған ресурсы] * [http://biochemweb.fenteany.com/signaling.shtml Сигнал беру - биохимия, молекулалық биология және жасуша биологиясының виртуалды кітапханасы] * [http://www.gene-regulation.com/cgi-bin/pub/databases/transpath/search.cgi TRANSPATH(R)] - сигналдарды тарату жолдары туралы мәліметтер базасы * [https://www.science.org/journal/signaling ''Science'' 's STKE - Signal Transduction Knowledge Environment], AAAS жариялаған ''Science'' журналынан. * Signal+Transduction * [http://www.signaling-gateway.org/ UCSD-Nature Signaling Gateway], Nature Publishing Group компаниясынан * [http://www.litinspector.org LitInspector] - PubMed рефераттарында сигнал беру жолын өндіру * Хуасян Чен және т.б. [http://www.licor.com./bio/PDF/AppNote_AnalBiochem.pdf Киназа сигнал беру жолдарын және дәрілік препараттардың тиімділігін бақылауға арналған жасуша негізіндегі иммуноцитохимиялық талдау (PDF)] Analytical Biochemistry 338 (2005) 136-142 * [http://www.redoxsignaling.com www.] [http://www.redoxsignaling.com Redoxsignaling.com] * [http://www.grt.kyushu-u.ac.jp/spad/ Signaling PAthway дерекқоры] - Кюсю университеті * [http://www.genome.jp/kegg/pathway/hsa/hsa04110.html Жасуша циклі - Homo sapiens (адам)] - KEGG PATHWAY [http://www.genome.jp/kegg/pathway.html] * [https://web.archive.org/web/20070715233022/http://pid.nci.nih.gov/ Pathway Interaction Database] - NCI * [https://web.archive.org/web/20140821051505/http://www.cancer-systemsbiology.org/datasoftware.htm Әдебиетпен таңдалған адам сигнализациясы желісі, ең үлкен адам сигнализация желісінің дерекқоры] [[Санат:Цитология]] 3zur1l4kw6y4204lthyxdwnj7u51oq4 3064037 3064035 2022-08-25T08:16:52Z Arruah 35 /* Негізгі жолдар */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Signal_transduction_pathways.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Signal_transduction_pathways.svg/550px-Signal_transduction_pathways.svg.png|нобай|550x550 нүкте| Сүтқоректілердегі негізгі сигнал беру жолдарының жеңілдетілген көрінісі.]] '''Сигналдық трансдукция''' - химиялық немесе физикалық сигнал жасуша арқылы бірнеше молекулалық оқиғалар түрінде берілетін процесс, көбінесе ақуыз [[киназдары]] катализдейтін [[ақуыздың фосфорлануы]], нәтижесінде жасуша реакциясы пайда болады. Ынталандыруды анықтауға жауап беретін ақуыздар әдетте рецепторлар деп аталады, Дегенмен кейбір жағдайларда "сенсор"термині қолданылады.<ref>{{cite book|editor1-last=Bradshaw|editor1-first=Ralph A.|editor2-last=Dennis|editor2-first=Edward A.|name-list-style=vanc|title=Handbook of Cell Signaling|date=2010|publisher=Academic Press|location=Amsterdam, Netherlands|isbn=9780123741455|edition=2nd}}</ref> Рецептордағы лигандтың байлануынан (немесе сигналды қабылдаудан) туындаған өзгерістер биохимиялық каскадқа әкеледі, бұл сигнал жолы деп аталатын биохимиялық оқиғалардың тізбегі. Сигнал беру жолдары бір-бірімен әрекеттескен кезде олар ұялы жауаптарды, көбінесе комбинаторлық сигнал беру оқиғаларымен үйлестіруге мүмкіндік беретін желілерді құрайды.<ref>{{Cite journal|title=Reconstruction of cellular signalling networks and analysis of their properties|date=February 2005}}</ref> Молекулалық деңгейде мұндай реакцияларға гендердің [[Транскрипция (биология)|транскрипциясының]] немесе трансляциясының өзгеруі және белоктардың трансляциядан кейінгі және конформациялық өзгерістері, сондай-ақ олардың орналасуының өзгеруі жатады. Бұл молекулалық оқиғалар жасушалардың өсуін, көбеюін, [[Зат алмасу|метаболизмін]] және басқа да көптеген процестерді бақылайтын негізгі механизмдер болып табылады.<ref>{{Кітап|isbn=978-3527313976}}</ref> Көпжасушалы организмдерде сигнал тарату жолдары жасушалық байланысты әртүрлі тәсілдермен реттейді. Сигнал беру жолының әрбір компоненті (немесе түйіні) бастапқы ынталандыруға қатысты атқаратын рөліне сәйкес жіктеледі. Лигандалар ''бірінші хабаршылар'' деп аталады, ал рецепторлар ''сигнал түрлендіргіштері'' болып табылады, содан кейін ''бастапқы эффекторларды'' белсендіреді. Мұндай эффекторлар әдетте белоктар болып табылады және көбінесе екінші хабаршылармен байланысады, олар ''қайталама эффекторларды'' белсендіре алады және т.б. Түйіндердің тиімділігіне байланысты сигналды күшейтуге болады (сигналдың күшеюі деп аталатын тұжырымдама), осылайша бір сигналдық молекула жүздеген және миллиондаған молекулаларды қамтитын жауапты жасай алады.<ref name="Campbell">{{Кітап|isbn=978-0-8053-6624-2}}</ref> Басқа сигналдар сияқты, биологиялық сигналдардың трансдукциясы кідіріспен, шуылмен, сигналдық кері байланыспен және елеусізден патологиялық деңгейге дейін өзгеруі мүмкін кері байланыспен және кедергімен сипатталады.<ref>{{Cite journal|title=The dynamic control of signal transduction networks in cancer cells}}</ref> Есептеу биологиясының пайда болуымен сигнал беру жолдары мен желілерін талдау жасушалық функциялар мен [[Дерт|ауруларды]], соның ішінде алынған дәрілік төзімділікке жауаптардың негізінде жатқан сигналдық қайта қосу механизмдерін түсінудің маңызды құралы болды.<ref>Bago R, Sommer E, Castel P, Crafter C, Bailey FP, Shpiro N, Baselga J, Cross D, Eyers PA, Alessi DR (2016) The hVps34-SGK3 pathway alleviates sustained PI3K/Akt inhibition by stimulating mTORC1 and tumour growth. EMBO Journal 35:1902-22</ref> [[Сурет:Domino_Cascade.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Domino_Cascade.JPG/220px-Domino_Cascade.JPG|нобай| Домино каскады - сигнал беру каскадының күнделікті өмірдегі ұқсастығы]] == Ынталандыру == [[Сурет:Signal_Transduction.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Signal_Transduction.jpg/276px-Signal_Transduction.jpg|нобай|276x276 нүкте| 3D медициналық анимация әлі де сигнал беруді көрсетеді.]] Белгілі бір тітіркендіргіштің биохимиялық сигналға айналуы сигнал берудің негізі болып табылады. Мұндай тітіркендіргіштердің табиғаты EGF бар болуы сияқты жасушадан тыс белгілерден бастап, репликативті [[теломера]] тозуы нәтижесінде ДНҚ зақымдануы сияқты жасушаішілік оқиғаларға дейін әртүрлі болуы мүмкін.<ref>{{Cite journal|title=Different telomere damage signaling pathways in human and mouse cells|journal=The EMBO Journal|volume=21|issue=16|pages=4338–48|date=August 2002|pmid=12169636|pmc=126171|doi=10.1093/emboj/cdf433}}</ref> Дәстүрлі түрде орталық жүйке жүйесіне түсетін сигналдар [[Түйсік|сезім]] ретінде жіктеледі. Бұл [[Жүйке жасушалары|нейроннан]] нейронға [[Нейротрансмиссия|синаптикалық трансмиссия]] деп аталатын процесте беріледі. Көп жасушалы организмдерде басқа да көптеген жасушааралық сигнал релелік механизмдері бар, мысалы, эмбриональды дамуды басқаратындар.<ref>{{Cite journal|title=Mosaic and regulative development: two faces of one coin|journal=Current Biology|volume=16|issue=7|pages=R236-9|date=April 2006|pmid=16581495|doi=10.1016/j.cub.2006.03.016}}</ref> === Лигандалар === Сигнал беру жолдарының көпшілігі лигандтар деп аталатын сигналдық молекулалардың жасуша ішіндегі оқиғаларды тудыратын рецепторлармен байланысуын қамтиды. Сигнал беру молекуласының рецептормен байланысуы ''рецепторлардың белсенділенуі'' деп аталатын рецептор конформациясының өзгеруіне әкеледі. Лигандтардың көпшілігі жасушадан тыс ортадағы еритін молекулалар, олар жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысады. Оларға өсу факторлары, цитокиндер және нейротрансмиттерлер жатады. [[Жасушааралық зат|Жасушадан тыс матрицаның]] фибронектин және [[Гиалурон қышқылы|гиалуронан]] сияқты компоненттері де осындай рецепторлармен байланыса алады (тиісінше интегриндер және CD44). Сонымен қатар, стероидты гормондар сияқты кейбір молекулалар липидтерде ериді және осылайша цитоплазмалық немесе ядролық рецепторларға жету үшін плазмалық мембрана арқылы өтеді.<ref name="beato">{{Cite journal|title=Transcriptional regulation by steroid hormones|journal=Steroids|volume=61|issue=4|pages=240–51|date=April 1996|pmid=8733009|doi=10.1016/0039-128X(96)00030-X}}</ref> Стероидты гормондық рецепторлар жағдайында олардың стимуляциясы стероидтерге жауап беретін гендердің промоторлық аймағымен байланысуына әкеледі.<ref name="hammes">{{Cite journal|title=The further redefining of steroid-mediated signaling|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=100|issue=5|pages=2168–70|date=March 2003|pmid=12606724|doi=10.1073/pnas.0530224100}}</ref> Сигнал беру молекулаларының барлық классификациялары әрбір класс мүшесінің молекулалық табиғатын есепке алмайды. Мысалы, хош иістендіргіштер<ref name="ronnett">{{Cite journal|title=G proteins and olfactory signal transduction|journal=Annual Review of Physiology|volume=64|issue=1|pages=189–222|year=2002|pmid=11826268|doi=10.1146/annurev.physiol.64.082701.102219}}</ref> молекулалық класстардың кең ауқымына жатады, олардың мөлшері дофамин сияқты кіші молекулалардан<ref name="missale">{{Cite journal|title=Dopamine receptors: from structure to function|journal=Physiological Reviews|volume=78|issue=1|pages=189–225|pmid=9457173|doi=10.1152/physrev.1998.78.1.189}}</ref> эндорфиндер сияқты нейропептидтерге дейін өзгеретін нейротрансмиттерлер сияқты.<ref name="goldstein">{{Cite journal|title=Opioid peptides endorphins in pituitary and brain|journal=Science|volume=193|issue=4258|pages=1081–6|pmid=959823|doi=10.1126/science.959823}}</ref> Сонымен қатар, кейбір молекулалар бірнеше класқа сәйкес келуі мүмкін, мысалы, [[Адреналин|эпинефрин]] [[орталық жүйке жүйесі]] бөлген кезде нейротрансмиттер болып табылады және бүйрек үсті безінің медулласынан бөлінетін гормон болып табылады. HER2 сияқты кейбір рецепторлар шамадан тыс экспрессияланған немесе мутацияланған кезде '''лигандтарға тәуелсіз белсендіруге''' қабілетті. Бұл жолдың конститутивтік белсендірілуіне әкеледі, ол компенсация механизмдері арқылы жойылуы немесе жойылуы мүмкін. Басқа EGFR-лердің димеризация серіктесі ретінде әрекет ететін HER2 жағдайында конституитивтік белсендіру гиперпролиферацияға және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісікке]] әкеледі.<ref>{{Cite journal|title=Comprehensive molecular portraits of human breast tumours|journal=Nature|volume=490|issue=7418|pages=61–70|date=October 2012|pmid=23000897|pmc=3465532|doi=10.1038/nature11412}}</ref> === Механикалық күштер === [[Нағыз көп жасушалылар|Эуметазоандардың]] тіндерінде базальді [[Негіздік жарғақ|мембраналардың]] таралуы көптеген жасуша түрлерінің өмір сүруі үшін бекітуді қажет ететінін білдіреді. Бұл талап жасушаларға субстраттың қаттылығын сезінуге мүмкіндік беретін күрделі механикалық өткізгіш жолдардың дамуына әкелді. Мұндай сигнализация негізінен интегринмен байланысқан [[актин]] [[Жасуша қаңқасы|цитоскелеті]] өзгерістерді анықтайтын және оларды YAP1 арқылы төмен қарай жіберетін фокальды адгезияларда, аймақтарда ұйымдастырылады.<ref>{{Cite journal|title=Role of YAP/TAZ in mechanotransduction|journal=Nature|volume=474|issue=7350|pages=179–83|pmid=21654799|doi=10.1038/nature10137}}</ref> Кадринден және селектиндер сияқты кальцийге тәуелді жасуша адгезиясы молекулалары да механотрандукцияға делдал бола алады.<ref>{{Cite journal|title=Cellular mechanotransduction: putting all the pieces together again|journal=FASEB Journal|volume=20|issue=7|pages=811–27|pmid=16675838|doi=10.1096/fj.05-5424rev}}</ref> Жүйке жүйесіндегі механикалық трансдукцияның мамандандырылған нысандары механикалық сезімге жауап береді: [[есту]], сенсорлық, проприоцепция және тепе-теңдік.<ref>{{Cite journal|title=A possible unifying principle for mechanosensation|journal=Nature|volume=436|issue=7051|pages=647–54|pmid=16079835|doi=10.1038/nature03896}}</ref> === Осмолярлық === [[Осмостық қысым|Осмостық қысымды]] жасушалық және жүйелік бақылау ([[Гиалоплазма|цитозоль]] мен жасушадан тыс орта арасындағы осмолярлық айырмашылық) гомеостаз үшін өте маңызды. Жасушалардың осмостық тітіркендіргіштерді анықтауының үш әдісі бар: макромолекулярлық толып кетудің өзгеруі, иондық күштің өзгеруі және плазмалық мембрананың немесе цитоскелеттің қасиеттерінің өзгеруі (соңғысы механикалық трансдукцияның бір түрі).<ref name="Pedersen">{{Cite journal|title=Osmosensory mechanisms in cellular and systemic volume regulation|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=22|issue=9|pages=1587–97|date=September 2011|pmid=21852585|doi=10.1681/ASN.2010121284}}</ref> Бұл өзгерістер осмоссенсорлар немесе осморецепторлар деп аталатын ақуыздар арқылы анықталады. Адамдарда ең жақсы сипатталған осмоссенсорлар адам жасушаларының [[Кірпікшелер|бастапқы кірпікшелерінде]] болатын өтпелі рецепторлық потенциалдық арналар болып табылады.<ref name="Pedersen" /><ref>{{Cite journal|title=How does the brain sense osmolality?|journal=Journal of the American Society of Nephrology|volume=18|issue=12|pages=3056–9|date=December 2007|pmid=18003769|doi=10.1681/ASN.2007070825}}</ref> Ашытқыда HOG жолы кеңінен сипатталған.<ref>{{Cite journal|title=Osmotic stress signaling and osmoadaptation in yeasts|journal=Microbiology and Molecular Biology Reviews|volume=66|issue=2|pages=300–72|date=June 2002|pmid=12040128|doi=10.1128/MMBR.66.2.300-372.2002}}</ref> === Температура === Жасушалардағы температураны сезіну термоцепция ретінде белгілі және ең алдымен өтпелі рецепторлардың потенциалдық арналары арқылы жүзеге асырылады.<ref name="Sengupta">{{Cite journal|title=Sensing temperature|journal=Current Biology|volume=23|issue=8|pages=R304-7|date=April 2013|pmid=23618661|pmc=3685181|doi=10.1016/j.cub.2013.03.009}}</ref> Сонымен қатар, жануарлардың жасушаларында жоғары температураның жасушалық зақымдануды, жылу соққысына реакциясын болдырмау үшін сақталған механизм бар. Мұндай реакция жоғары температура белсенді емес HSF1-нің Hsp40/Hsp70 және Hsp90 жылу соққылары бар кешендерінен диссоциациялануын тудырған кезде іске қосылады. ncRNA ''hsr1'' көмегімен HSF1 тримеризацияланады, белсенді болады және мақсатты гендерінің экспрессиясын реттейді.<ref>{{Cite journal|title=RNA-mediated response to heat shock in mammalian cells|journal=Nature|volume=440|issue=7083|pages=556–60|date=March 2006|pmid=16554823|doi=10.1038/nature04518}}</ref> Көптеген басқа термосенсорлық механизмдер [[Прокариоттар|прокариоттарда]] да, [[Эукариоттар|эукариоттарда]] да бар.<ref name="Sengupta" /> === Жарық === Сүтқоректілерде [[жарық]] [[Көз|көздің]] [[Торлы қабық|тор]] [[Фоторецептор|қабығындағы фоторецепторлық жасушалардағы]] жарыққа сезімтал ақуыздарды белсендіру арқылы [[Көру мүшесі|көру]] сезімін және тәуліктік сағатты басқарады. Көру жағдайында жарық таяқша мен конус жасушаларында родопсин арқылы анықталады.<ref name="burns">{{Cite journal|title=Beyond counting photons: trials and trends in vertebrate visual transduction|journal=Neuron|volume=48|issue=3|pages=387–401|date=November 2005|pmid=16269358|doi=10.1016/j.neuron.2005.10.014}}</ref> Циркадиялық сағат жағдайында басқа [[фотопигмент]], меланопсин, тордың фотосезімтал ганглион жасушаларында жарықты анықтауға жауап береді.<ref>{{Cite journal|title=Phototransduction in ganglion-cell photoreceptors|journal=Pflügers Archiv|volume=454|issue=5|pages=849–55|date=August 2007|pmid=17351786|doi=10.1007/s00424-007-0242-2}}</ref> == Рецепторлар == Рецепторларды екі үлкен класқа бөлуге болады: жасушаішілік және жасушадан тыс рецепторлар. === Жасушадан тыс рецепторлар === Жасушадан тыс рецепторлар интегралды трансмембраналық ақуыздар болып табылады және рецепторлардың көпшілігін құрайды. Олар рецептордың бір бөлігі жасушаның сыртында, ал екіншісі ішкі жағында орналасқан жасушаның [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранасын]] жайып жатыр. Сигналдың берілуі рецептордың сыртқы аймағымен лигандтың байланысуы нәтижесінде пайда болады (лиганд мембрана арқылы өтпейді). Лиганд-рецепторлардың байланысуы рецептордың ішкі бөлігінің [[Конформациялар|конформациясының]] өзгеруін тудырады, бұл процесс кейде «рецепторларды белсендіру» деп аталады.<ref>{{Cite web|url=http://www.bio-balance.com/JMGM_article.pdf|title=A molecular model for receptor activation}}</ref> Бұл рецептордың ферменттік доменінің белсендірілуіне немесе жасуша ішіндегі басқа жасушаішілік сигналдық белоктарға байланыстыру орнының экспозициясына әкеледі, сайып келгенде, сигналды цитоплазма арқылы таратады. [[Эукариоттар|Эукариоттық]] жасушаларда лиганд-рецепторлардың әрекеттесуімен белсендірілген жасушаішілік ақуыздардың көпшілігі ферментативті белсенділікке ие; мысалдарға тирозинкиназа және фосфатаза жатады. Көбінесе мұндай ферменттер рецептормен ковалентті байланысқан. Олардың кейбіреулері [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] және IP<nowiki><sub id="mw1g">3</sub></nowiki> сияқты екінші хабаршыларды жасайды, соңғылары жасушаішілік кальций қоймаларының цитоплазмаға шығарылуын бақылайды. Басқа белсендірілген белоктар белгілі бір тітіркендіргішке жауап беру үшін қажетті сигналдық кешендердің координациясын және сигналдық ақуыздың өзара әрекеттесуін жеңілдететін адаптер ақуыздарымен әрекеттеседі. Ферменттер мен адаптер белоктары әртүрлі екінші хабаршы молекулаларына жауап береді. Сигнал беру бөлігі ретінде белсендірілген көптеген адаптер белоктары мен ферменттер арнайы екіншілік хабаршы молекулаларымен байланысатын арнайы протеиндік домендерге ие. Мысалы, кальций иондары кальмодулиннің EF қол домендерімен байланысып, оған кальмодулинге тәуелді киназаны байланыстыруға және белсендіруге мүмкіндік береді. PIP<sub>3</sub> және басқа фосфоинозитидтер AKT киназа протеині сияқты белоктардың Плекстрин гомологиялық домендерімен бірдей әрекет жасайды. ==== G ақуыз-байланысқан рецепторлар ==== G протеинімен байланысқан рецепторлар (GPCR) - жеті трансмембраналық доменге ие және гетеротримерлі G протеинімен байланысқан интегралды трансмембраналық ақуыздар тобы. 800-ге жуық мүшесі бар бұл сүтқоректілердегі мембраналық ақуыздар мен рецепторлардың ең үлкен отбасы. Жануарлардың барлық түрлерін есептесек, олардың саны 5000-нан асады.<ref name="F2005">{{Cite journal|title=The repertoire of G-protein-coupled receptors in fully sequenced genomes|journal=Molecular Pharmacology|volume=67|issue=5|pages=1414–25|date=May 2005|pmid=15687224|doi=10.1124/mol.104.009001}}</ref> Сүтқоректілердің GPCR-тері 5 негізгі отбасына жіктеледі: родопсин тәрізді, секретин тәрізді, метаботропты глутамат, адгезия және бұралған/тегістелген, бірнеше GPCR топтары төмен реттілік ұқсастығына байланысты жіктеу қиын, мысалы, вомероназальды рецепторлар.<ref name="F2005" /> Басқа класстар эукариоттарда бар, мысалы, ''Dictyostelium'' циклдік AMP рецепторлары және саңырауқұлақ жұптасатын феромон рецепторлары.<ref name="F2005" /> GPCR арқылы сигналды жіберу рецепторға қосылған белсенді емес G ақуызынан басталады; G ақуызы Gα, Gβ және Gγ суббірліктерінен тұратын гетеротример түрінде болады.<ref name="pmid=21873996">{{Cite journal|title=Inactive-state preassembly of G(q)-coupled receptors and G(q) heterotrimers}}</ref> GPCR лигандты танығаннан кейін рецептордың конформациясы G протеинін белсендіру үшін өзгереді, бұл Gα GTP молекуласын байланыстырады және басқа екі G-белок суббірліктерінен диссоциацияланады. Диссоциация басқа молекулалармен әрекеттесе алатын суббірліктердегі учаскелерді ашады.<ref>{{Кітап|isbn=978-0-7167-4954-7}}</ref> Белсендірілген G протеинінің суббірліктер рецептордан бөлініп, фосфолипазалар мен иондық арналар сияқты көптеген төменгі эффекторлық ақуыздардан сигнал беруді бастайды, соңғысы екінші хабаршы молекулаларының босатылуына мүмкіндік береді.<ref>{{Cite journal|title=Mechanisms of regulation and function of G-protein-coupled receptor kinases|year=2006}}</ref> GPCR арқылы сигналды күшейтудің жалпы күші лиганд-рецепторлық кешеннің және рецептор-эффекторлық ақуыз кешенінің өмір сүру ұзақтығымен және активтендірілген рецептор мен эффекторлардың ішкі ферментативті белсенділік арқылы деактивация уақытымен анықталады; мысалы, протеинкиназаны фосфорлану немесе b-аррестинге тәуелді интернационализация арқылы. CXCR2 химокиндік рецепторын кодтайтын генге нүктелік мутация енгізілген зерттеу жүргізілді; мутацияланған жасушалар химокинмен байланыстырудың жоқтығына қарамастан белсенді конформацияда CXCR2 [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] байланысты қатерлі трансформациядан өтті. Бұл химокиндік рецепторлардың қатерлі ісіктің дамуына ықпал етуі мүмкін дегенді білдіреді.<ref name="burger">{{Cite journal|title=Point mutation causing constitutive signaling of CXCR2 leads to transforming activity similar to Kaposi's sarcoma herpesvirus-G protein-coupled receptor|journal=Journal of Immunology|volume=163|issue=4|pages=2017–22|date=August 1999|pmid=10438939}}</ref> ==== Тирозин, Ser/Thr және гистидинге тән протеинкиназалар ==== Рецепторлық тирозинкиназалар (RTKs) - жасушаішілік киназа домені және [[Лиганд|лигандтарды]] байланыстыратын жасушадан тыс домені бар трансмембраналық ақуыздар; мысалдар [[Инсулин|инсулин рецепторы]] сияқты өсу факторы рецепторларын қамтиды.<ref name="LiHris">{{Cite journal|title=Role of receptor tyrosine kinase transmembrane domains in cell signaling and human pathologies}}</ref> Сигнал беруді орындау үшін RTK [[Жасуша мембранасы|плазмалық мембранада]] димерлерді қалыптастыруы керек;<ref name="Schlessinger1988">{{Cite journal|title=Signal transduction by allosteric receptor oligomerization}}</ref> димер рецептормен байланысқан лигандтармен тұрақталады. Цитоплазмалық домендер арасындағы өзара әрекеттесу конформациялық өзгерістерді тудыратын RTK жасушаларының жасушаішілік киназдық домендеріндегі тирозин қалдықтарының автофосфорлануын ынталандырады. Осыдан кейін рецепторлардың киназдық домендері белсендіріліп, жасушаның дифференциациясы және [[Зат алмасу|метаболизмі]] сияқты әртүрлі жасушалық процестерді жеңілдететін төменгі цитоплазмалық молекулалардың фосфорлану сигналдық каскадтарын бастайды.<ref name="LiHris" /> Көптеген Ser/Thr және қос спецификалық протеин киназалары рецепторлық тирозинкиназалардың төменгі ағынында немесе өз бетінше мембранаға енгізілген немесе жасушада еритін нұсқалар ретінде әрекет ететін сигнал беру үшін маңызды. Сигналдың берілу процесі адамның киномасы арқылы кодталған 560-қа жуық белгілі протеинкиназалар мен псевдокиназаларды қамтиды<ref name="pmid12471243">{{Cite journal|title=The protein kinase complement of the human genome}}</ref><ref name="pmid24818526">{{Cite journal|title=Day of the dead: pseudokinases and pseudophosphatases in physiology and disease}}</ref> GPCR сияқты, GTP байланыстыратын ақуыздар белсендірілген RTK-дан жасушаға сигнал беруде маңызды рөл атқарады. Бұл жағдайда G протеиндері Ras, Rho және Raf отбасыларының мүшелері болып табылады, олар ұжымдық түрде шағын G ақуыздары деп аталады. Олар әдетте карбоксил ұштарымен байланысқан изопренил топтары арқылы мембраналарға байланған молекулалық қосқыштар ретінде әрекет етеді. Белсендірілгеннен кейін олар сигнал беруге қатысатын арнайы мембраналық субдомендерге ақуыздарды тағайындайды. Белсендірілген RTK өз кезегінде SOS1 сияқты гуанин нуклеотидтерінің алмасу факторларын белсендіретін шағын G ақуыздарын белсендіреді. Белсендірілгеннен кейін бұл алмасу факторлары көбірек кішігірім G ақуыздарын белсендіре алады, осылайша рецептордың бастапқы сигналын күшейтеді. Белгілі бір RTK гендерінің мутациясы, GPCRs сияқты, конститутивтік белсендірілген күйде бар рецепторлардың [[Геннің экспрессиясы|экспрессиясына]] әкелуі мүмкін; мұндай мутацияланған гендер онкогендер ретінде әрекет ете алады.<ref name="roskoski">{{Cite journal|title=The ErbB/HER receptor protein-tyrosine kinases and cancer|journal=Biochemical and Biophysical Research Communications|volume=319|issue=1|pages=1–11|date=June 2004|pmid=15158434|doi=10.1016/j.bbrc.2004.04.150}}</ref> Гистидинге тән ақуыз киназалары басқа ақуыз киназаларынан құрылымдық жағынан ерекшеленеді және прокариоттарда, саңырауқұлақтарда және өсімдіктерде екі компонентті сигнал беру механизмінің бөлігі ретінде кездеседі: АТФ-дан фосфат тобы алдымен киназаның ішіндегі гистидин қалдығына қосылады, содан кейін басқа ақуызға немесе киназаның өзіне қабылдау доменіндегі аспартат қалдығына ауысады, осылайша аспартат қалдығын белсендіреді.<ref>{{Cite journal|title=Histidine protein kinases: key signal transducers outside the animal kingdom|journal=Genome Biology|volume=3|issue=10|pages=REVIEWS3013|date=September 2002|pmid=12372152|pmc=244915|doi=10.1186/gb-2002-3-10-reviews3013}}</ref> ==== Интегриндер ==== [[Сурет:Integrin_sig_trans_overview.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Integrin_sig_trans_overview.jpeg/450px-Integrin_sig_trans_overview.jpeg|оңға|нобай|450x450 нүкте| Hehlgens ''және т.б. бейімделген интегрин-делдал сигналды жіберуге шолу.'' (2007).<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}</ref>]] Интегриндерді алуан түрлі жасушалар шығарады; олар жасушаның басқа жасушаларға және [[Жасушааралық зат|жасушадан тыс матрицаға]] қосылуында және фибронектин және [[коллаген]] сияқты жасушадан тыс матрица компоненттерінің сигналдарын беруде рөл атқарады. Интегриндердің жасушадан тыс доменімен лигандтардың байланысуы белоктың конформациясын өзгертеді, сигнал беруді бастау үшін оны жасуша мембранасына біріктіреді. Интегриндерде киназа белсенділігі жоқ; демек, интегринмен байланысқан сигналды беру әртүрлі жасушаішілік ақуыз киназалары мен адаптер молекулалары арқылы жүзеге асырылады, негізгі үйлестіруші интегринмен байланысқан киназа болып табылады.<ref name="hehlgans">{{Cite journal|title=Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies|journal=Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer|volume=1775|issue=1|pages=163–80|date=January 2007|pmid=17084981|doi=10.1016/j.bbcan.2006.09.001}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHehlgansHaaseCordes2007">Hehlgans S, Haase M, Cordes N (January 2007). "Signalling via integrins: implications for cell survival and anticancer strategies". ''Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer''. '''1775''' (1): 163–80. [[Doi (идентификатор)|doi]]:[[doi:10.1016/j.bbcan.2006.09.001|10.1016/j.bbcan.2006.09.001]]. [[PMID (идентификатор)|PMID]]&nbsp;[//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17084981 17084981].</cite></ref> Көрші суретте көрсетілгендей, кооперативтік интегрин-RTK сигнализациясы жасушаның өмір сүруінің, апоптоздың, пролиферацияның және дифференциацияның уақытын анықтайды. Айналымдағы қан жасушаларында интегрин-сигналдар мен [[Эпителий|эпителий жасушалары]] сияқты айналымда емес жасушалар арасында маңызды айырмашылықтар бар; Айналымдағы жасушалардың интегриндері әдетте белсенді емес. Мысалы, айналымдағы [[Лейкоциттер|лейкоциттердегі]] жасуша мембранасының интегриндері эпителий жасушаларының бекітілуін болдырмау үшін белсенді емес күйде сақталады; олар тек [[Ісіну|қабыну реакциясы]] орнында қабылданған ынталандыруларға жауап ретінде белсендіріледі. Сол сияқты, тромбоциттерді болдырмау үшін айналымдағы [[Тромбоцит|тромбоциттердің]] жасушалық мембранасындағы [[Тромбоз|интегриндер]] әдетте белсенді емес сақталады. Эпителий жасушалары (айналмайтын) әдетте жасуша мембранасында белсенді интегриндерге ие болады, бұл олардың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін сигнал беретін негізгі стромальды жасушаларға тұрақты адгезиясын сақтауға көмектеседі.<ref name="gilcrease">{{Cite journal|title=Integrin signaling in epithelial cells|journal=Cancer Letters|volume=247|issue=1|pages=1–25|date=March 2007|pmid=16725254|doi=10.1016/j.canlet.2006.03.031}}</ref> Өсімдіктерде бүгінгі күнге дейін анықталған адал интегрин рецепторлары жоқ; дегенмен, метазоандық рецепторлармен құрылымдық гомология негізінде бірнеше интегрин тәрізді ақуыздар ұсынылды.<ref>{{Cite journal|title=Arabidopsis NDR1 is an integrin-like protein with a role in fluid loss and plasma membrane-cell wall adhesion|journal=Plant Physiology|volume=156|issue=1|pages=286–300|date=May 2011|pmid=21398259|pmc=3091050|doi=10.1104/pp.110.169656}}</ref> Өсімдіктерде интегринмен байланысқан киназалар бар, олар бастапқы құрылымы бойынша жануарлардың ILK-ларына өте ұқсас. ''ILK1'' интегринмен байланысқан киназа гендерінің бірі ''Arabidopsis thaliana'' эксперименттік үлгісінде өсімдіктің бактериялық қоздырғыштардың сигнал молекулаларына және өсімдіктің тұзға және осмостық стресске сезімталдығына иммундық реакциясының маңызды элементі екендігі көрсетілді.<ref name="Brauer 1470–1484">{{Cite journal|title=The Raf-like Kinase ILK1 and the High Affinity K+ Transporter HAK5 Are Required for Innate Immunity and Abiotic Stress Response|journal=Plant Physiology|volume=171|issue=2|pages=1470–84|date=June 2016|pmid=27208244|pmc=4902592|doi=10.1104/pp.16.00035}}</ref> ILK1 протеині HAK5 жоғары аффинді калий тасымалдаушысымен және CML9 кальций сенсорымен әрекеттеседі.<ref name="Brauer 1470–1484" /><ref>{{Cite journal|title=Differential binding of calmodulin-related proteins to their targets revealed through high-density Arabidopsis protein microarrays|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=104|issue=11|pages=4730–5|date=March 2007|pmid=17360592|pmc=1838668|doi=10.1073/pnas.0611615104}}</ref> ==== Төлем тәрізді рецепторлар ==== Белсендірілген кезде, ақылы рецепторлар (TLR) сигналды тарату үшін жасушалардың цитоплазмасында адаптер молекулаларын алады. Сигнал беруге төрт адаптер молекуласы қатысатыны белгілі, олар Myd88, TIRAP, TRIF және TRAM.<ref name="Yamamoto_2003a">{{Cite journal|display-authors=6|title=Role of adaptor TRIF in the MyD88-independent toll-like receptor signaling pathway|journal=Science|volume=301|issue=5633|pages=640–3|date=August 2003|pmid=12855817|doi=10.1126/science.1087262|bibcode=2003Sci...301..640Y}}</ref><ref name="Yamamoto_2003b">{{Cite journal|display-authors=6|title=TRAM is specifically involved in the Toll-like receptor 4-mediated MyD88-independent signaling pathway|journal=Nature Immunology|volume=4|issue=11|pages=1144–50|date=November 2003|pmid=14556004|doi=10.1038/ni986}}</ref> <ref name="Yamamoto_2002">{{Cite journal|display-authors=6|title=Essential role for TIRAP in activation of the signalling cascade shared by TLR2 and TLR4|journal=Nature|volume=420|issue=6913|pages=324–9|date=November 2002|pmid=12447441|doi=10.1038/nature01182|bibcode=2002Natur.420..324Y}}</ref> Бұл адаптерлер сигналды күшейтетін IRAK1, IRAK4, TBK1 және IKKi сияқты басқа жасушаішілік молекулаларды белсендіреді, сайып келгенде белгілі бір жауаптарды тудыратын гендердің индукциясына немесе басылуына әкеледі. Мыңдаған гендер TLR сигнализациясы арқылы белсендіріледі, бұл әдіс гендік модуляция үшін маңызды шлюз екенін білдіреді. ==== Лигандпен жабылған иондық арналар ==== Лигандпен байланыстырылған иондық арна, лигандпен байланысқаннан кейін, жасуша мембранасындағы иондар релелік сигналдар өтетін арнаны ашу үшін конформациясын өзгертеді. Бұл механизмнің мысалы нейрондық [[Синапстер|синапстың]] қабылдаушы жасушасында кездеседі. Осы арналардың ашылуына жауап ретінде пайда болатын иондардың ағыны постсинапстық жасушалардың мембранасын деполяризациялау арқылы жүйкелер бойымен жүретіндер сияқты әрекет потенциалдарын тудырады, нәтижесінде кернеуге байланысты иондық арналар ашылады. Лигандамен жабылған иондық арнаның ашылуы кезінде жасушаға рұқсат етілген ионның мысалы Са<sup>2+</sup>; ол сигнал беру каскадтарын бастайтын және жауап беретін жасушаның физиологиясын өзгертетін екінші хабаршы ретінде әрекет етеді. Бұл синапсқа қатысатын дендритті омыртқаларды қайта құру арқылы синапстық жасушалар арасындағы синапс реакциясының күшеюіне әкеледі. === Жасуша ішілік рецепторлар === Ядролық рецепторлар және [[Цитоплазма|цитоплазмалық рецепторлар]] сияқты жасушаішілік рецепторлар өздерінің тиісті аймақтарында локализацияланған еритін ақуыздар болып табылады. Ядролық рецепторларға тән лигандтар [[Стероидтар|стероидты]] гормондар тестостерон мен прогестерон сияқты полярлы емес гормондар және А және D витаминдерінің туындылары болып табылады. Сигнал беруді бастау үшін лиганд пассивті диффузия арқылы плазмалық мембрана арқылы өтуі керек. Рецептормен байланысқан кезде лигандтар [[Кариолемма|ядролық мембрана]] арқылы [[Жасуша ядросы|ядроға]] өтіп, ген экспрессиясын өзгертеді. Белсендірілген ядролық рецепторлар ДНҚ-ға гормон-рецепторлық кешенмен белсендірілген гендердің промоторлық аймағында орналасқан рецепторларға тән гормонға жауап беретін элемент (HRE) тізбегі бойынша бекітіледі. Геннің транскрипциясын қамтамасыз ететіндіктен, оларды [[Геннің экспрессиясы|ген экспрессиясының]] индукторлары деп атайды. Геннің экспрессиясын реттеу арқылы әрекет ететін барлық гормондардың әсер ету механизмінде екі салдары бар; олардың әсері тән ұзақ уақыт кезеңінен кейін пайда болады және олардың әсері лигандты деактивациялайтын немесе тоқтататын көптеген ферменттер мен ақуыздардың салыстырмалы түрде баяу айналымына байланысты олардың концентрациясы нөлге дейін төмендегеннен кейін де басқа ұзақ уақыт бойы сақталады. рецепторлармен байланысады. Нуклеиндік рецепторлардың құрамында мырыш саусақтары және лигандтарды байланыстыратын домені бар ДНҚ-байланыстырушы домендері бар; мырыш саусақтары ДНҚ байланысын оның фосфатты омыртқасын ұстап тұру арқылы тұрақтандырады. Рецепторға сәйкес келетін ДНҚ тізбегі әдетте кез келген түрдегі гексамерлі қайталанулар болып табылады; тізбектері ұқсас, бірақ олардың бағыты мен қашықтығы оларды ажыратады. Лиганды байланыстырушы домен нуклеиндік рецепторлардың байланысқанға дейін димеризациялануына және трансактациялық аппаратпен байланыс үшін пайдаланылатын трансактивация құрылымдарын қамтамасыз етуге қосымша жауап береді. Стероидты рецепторлар негізінен цитозоль ішінде орналасқан ядролық рецепторлардың қосалқы класы болып табылады. Стероидтер болмаған жағдайда олар шаперон немесе жылу шок ақуыздары (HSPs) бар апорецепторлық кешенде біріктіріледі. HSP-тер ақуыздың ядроға өтуіне мүмкіндік беретін сигнал тізбегі қолжетімді болатындай етіп қатпарлануына көмектесу арқылы рецепторды белсендіру үшін қажет. Стероидты рецепторлар, керісінше, олардың трансактивті домені жасырылған кезде ген экспрессиясына репрессивті болуы мүмкін. Рецепторлардың белсенділігін олардың N-терминалындағы серин қалдықтарының фосфорлануы арқылы сигнал берудің басқа жолы, яғни айқас сөйлесу деп аталатын процесс нәтижесінде күшейтуге болады. Ретиной қышқылы рецепторлары ядролық рецепторлардың тағы бір бөлігі болып табылады. Оларды жасушаға диффузия арқылы енген эндокриндік синтезделген лиганд, қан арқылы жасушаға әкелінетін [[ретинол]] сияқты прекурсордан синтезделген лиганд немесе простагландин сияқты толығымен жасушаішілік синтезделген лиганд арқылы белсендіруге болады. Бұл рецепторлар ядрода орналасқан және HSP-мен бірге жүрмейді. Ешбір лиганд байланыспаған кезде, олар ДНҚ-ның нақты тізбегімен байланысу арқылы өз генін репрессиялайды және керісінше. Иммундық жүйенің кейбір жасушаішілік рецепторлары цитоплазмалық рецепторлар болып табылады. Жақында анықталған NOD тәрізді рецепторлар (NLR) кейбір [[Эукариоттар|эукариоттық]] жасушалардың цитоплазмасында орналасады және TLR-ге ұқсас лейцинге бай қайталану (LRR) мотивін пайдаланып лигандтармен әрекеттеседі. NOD2 сияқты осы молекулалардың кейбіреулері NF-κB сигнализациясын белсендіретін RIP2 киназасымен әрекеттеседі, ал басқалары NALP3 қабыну каспазаларымен әрекеттеседі және интерлейкин-1 β сияқты белгілі бір цитокиндерді өңдеуді бастайды.<ref>{{Cite journal|title=Innate recognition of intracellular bacteria|journal=Current Opinion in Immunology|volume=19|issue=1|pages=10–6|date=February 2007|pmid=17126540|doi=10.1016/j.coi.2006.11.005}}</ref><ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}</ref> == Екінші хабаршылар == Бірінші хабаршылар - жасушадан тыс сұйықтықтан жасушаға жететін және олардың арнайы рецепторларымен байланысатын сигналдық молекулалар (гормондар, нейротрансмиттерлер және паракриндік/автокриндік агенттер). Екінші хабаршылар - цитоплазмаға енетін және жауап беру үшін жасуша ішінде әрекет ететін заттар. Негізінде екінші хабаршылар плазмалық мембранадан цитоплазмаға химиялық реле ретінде қызмет етеді, осылайша жасушаішілік сигнал беруді жүзеге асырады. === Кальций === Кальций иондарының [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумнан]] [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылуы оның кейін белсендірілетін сигналдық белоктармен байланысуына әкеледі; содан кейін ол [[Эндоплазмалық тор|тегіс эндоплазмалық ретикулумда]]<ref>{{Cite journal|display-authors=6|title=Steatosis inhibits liver cell store-operated Ca²⁺ entry and reduces ER Ca²⁺ through a protein kinase C-dependent mechanism|journal=The Biochemical Journal|volume=466|issue=2|pages=379–90|date=March 2015|pmid=25422863|doi=10.1042/bj20140881}}</ref> және [[Митохондрия|митохондрияда]] секвестрленеді. Екі біріктірілген рецепторлық/иондық арна ақуыздары кальцийдің тасымалдануын бақылайды: цитозолдық жағында инозитолтрифосфатпен әрекеттескен кезде кальцийді тасымалдайтын InsP<nowiki><sub id="mwAbI">3</sub></nowiki>-рецептор; және InsP<sub>3</sub> рецепторына ұқсас, бірақ онымен байланысу кезінде кальцийді көбірек бөлетін [[Кері байланыс|кері байланыс механизмі]] бар рианодин [[Алкалоидтар|алкалоидының]] атымен аталған рианодиндік рецептор. Цитозольдегі кальцийдің табиғаты оның өте қысқа уақытқа ғана белсенді екендігін білдіреді, яғни оның бос күйінің концентрациясы өте төмен және белсенді емес кезде негізінен калретикулин сияқты органеллалар молекулаларымен байланысады. Кальций бұлшықеттердің жиырылуын, жүйке ұштарынан нейротрансмиттерлерді шығаруды және жасуша миграциясын қоса алғанда көптеген процестерде қолданылады. Оның белсендірілуіне әкелетін үш негізгі жол GPCR жолдары, RTK жолдары және қақпалы иондық арналар; ол ақуыздарды тікелей немесе ферментпен байланысу арқылы реттейді. === Липидтердің хабаршылары === Липофильді екінші хабаршы молекулалар жасуша мембраналарында тұратын липидтерден алынған; белсендірілген рецепторлармен ынталандырылған ферменттер липидтерді өзгерту арқылы белсендіреді. Мысалы, диацилглицерол және керамид жатады, біріншісі протеинкиназа С белсендіру үшін қажет. === Азот оксиді === Азот оксиді (NO) екінші хабаршы ретінде әрекет етеді, өйткені ол плазмалық мембрана арқылы диффузиялануы және жақын орналасқан жасушаларға әсер етуі мүмкін бос радикал. Ол NO синтаза арқылы [[аргинин]] мен оттегіден синтезделеді және белсендірілген кезде басқа екінші хабаршы cGMP түзетін еритін гуаниллил циклазаны белсендіру арқылы жұмыс істейді. NO ақуыздардың немесе олардың металл ко-факторларының ковалентті модификациясы арқылы да әсер ете алады; кейбірінің тотығу-тотықсыздану механизмі бар және қайтымды. Ол жоғары концентрацияларда улы және [[инсульт]] кезінде зақым келтіреді, бірақ қан тамырларының босаңсуы, апоптоз және пениса эрекциясы сияқты көптеген басқа функциялардың себебі болып табылады. === Тотығу-тотықсыздану сигналы === Азот оксидінен басқа, электронды түрде белсендірілген басқа түрлер де тотығу-тотықсыздану сигнализациясы деп аталатын процесте сигналды түрлендіретін агенттер болып табылады. Мысалдар супероксид, [[Сутек пероксиді|сутегі асқын тотығы]], [[Көміртек монооксиді|көміртек тотығы]] және [[Күкіртсутек|күкіртті сутек]]. Тотығу-тотықсыздану сигналы сонымен қатар жартылай өткізгіш биологиялық макромолекулалардағы электрондық ағындардың белсенді модуляциясын қамтиды.<ref name="Forman_2009">{{Cite journal|title=Signal transduction and reactive species|journal=Free Radical Biology & Medicine|volume=47|issue=9|pages=1237–8|date=November 2009|pmid=19735727|doi=10.1016/j.freeradbiomed.2009.09.002}}</ref> == Жасушалық жауаптар == Гендердің белсендіруі<ref name="lalli">{{Cite journal|title=Signal transduction and gene regulation: the nuclear response to cAMP|journal=The Journal of Biological Chemistry|volume=269|issue=26|pages=17359–62|date=July 1994|doi=10.1016/S0021-9258(17)32442-0|pmid=8021233}}</ref> және метаболизмнің өзгеруі<ref name="rosen">{{Cite journal|title=After insulin binds|journal=Science|volume=237|issue=4821|pages=1452–8|date=September 1987|pmid=2442814|doi=10.1126/science.2442814}}</ref> сигнал беруді қажет ететін жасушадан тыс ынталандыруға жасушалық жауаптардың мысалдары болып табылады. Геннің активтенуі одан әрі жасушалық әсерлерге әкеледі, өйткені жауап беретін гендердің өнімдері белсендірудің қоздырғыштарын қамтиды; сигнал беру каскады нәтижесінде түзілетін транскрипция факторлары одан да көп гендерді белсендіре алады. Демек, бастапқы ынталандыру көптеген гендердің экспрессиясын тудыруы мүмкін, бұл қан ағымынан глюкозаның жоғарылауы<ref name="rosen" /> және [[Нейтрофилді лейкоциттер|нейтрофилдердің]] инфекция орындарына көшуі сияқты физиологиялық оқиғаларға әкеледі. Гендердің жиынтығы және олардың белгілі бір тітіркендіргіштерге активтену тәртібі генетикалық бағдарлама деп аталады .<ref name="massaque">{{Cite journal|title=The logic of TGFbeta signaling|journal=FEBS Letters|volume=580|issue=12|pages=2811–20|date=May 2006|pmid=16678165|doi=10.1016/j.febslet.2006.04.033}}</ref> Сүтқоректілердің жасушалары жасушаның бөлінуі мен өмір сүруі үшін ынталандыруды қажет етеді; өсу факторы болмаған жағдайда апоптоз пайда болады. Жасушадан тыс стимуляцияға қойылатын мұндай талаптар біржасушалы және көпжасушалы организмдердегі жасушалық әрекетті бақылау үшін қажет; Сигналдарды тарату жолдары биологиялық процестерде орталық орын алатыны соншалық, көптеген аурулар олардың реттелуіне байланысты. Үш негізгі сигнал жасушаның өсуін анықтайды: * Ынталандырушы (өсу факторлары) ** Транскрипцияға тәуелді жауап<br /> Мысалы, стероидтар тікелей транскрипция факторы ретінде әрекет етеді (баяу жауап береді, өйткені транскрипция факторы ДНҚ-ны байланыстыруы керек, оны транскрипциялау қажет. Өндірілген мРНҚ трансляциялануы керек, ал өндірілген ақуыз/пептид посттрансляциялық модификациядан (PTM) өтуі мүмкін) ** Транскрипцияға тәуелсіз жауап<br />Мысалы, эпидермиялық өсу факторы (EGF) эпидермиялық өсу факторы рецепторын (EGFR) байланыстырады, бұл EGFR димеризациясын және автофосфорлануын тудырады, бұл өз кезегінде жасушаішілік сигнал беру жолын белсендіреді.<ref name="sako">{{Cite journal|title=Single-molecule imaging of EGFR signalling on the surface of living cells|journal=Nature Cell Biology|volume=2|issue=3|pages=168–72|date=March 2000|pmid=10707088|doi=10.1038/35004044}}</ref> * Тежегіш (жасуша-жасуша байланысы) * Рұқсат етуші (жасуша-матрица әрекеттесуі) Бұл сигналдардың комбинациясы өзгертілген цитоплазмалық аппаратқа біріктіріліп, жасуша мінез-құлқының өзгеруіне әкеледі. == Негізгі жолдар == [[Сурет:How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/How_to_read_signal_transduction_diagrams.png/220px-How_to_read_signal_transduction_diagrams.png|нобай| Сигнал беру диаграммаларын қалай оқуға болады, қалыпты көрсеткі және жалпақ жебе нені білдіреді.]] [[Сурет:Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png/220px-Elements_of_Signal_transduction_cascade_networking.png|нобай| Сигналдарды тарату каскады желісінің элементтері]] Төменде олардың рецепторларымен байланысатын лигандтардың екінші хабаршыларға қалай әсер ететінін және сайып келгенде жасушалық жауаптардың өзгеруіне әкелетінін көрсететін кейбір негізгі сигнал жолдары берілген. * MAPK/ERK жолы: өсу факторларының [[жасуша]] бетіндегі рецепторлармен байланысуына жасушаішілік жауаптарды біріктіретін жол.&nbsp;Бұл жол өте күрделі және көптеген [[ақуыз]] компоненттерін қамтиды.<ref name="Orton2005">{{Cite journal|title=Computational modelling of the receptor-tyrosine-kinase-activated MAPK pathway|journal=The Biochemical Journal|volume=392|issue=Pt 2|pages=249–61|date=December 2005|pmid=16293107|pmc=1316260|doi=10.1042/BJ20050908}}</ref>&nbsp;Көптеген жасуша түрлерінде бұл жолдың белсендірілуі [[Жасушаның бөлінуі|жасушаның бөлінуіне]] ықпал етеді және [[Қатерлі ісік|қатерлі ісіктің]] көптеген түрлері ондағы аберрациялармен байланысты.<ref>{{Cite journal|title=Cancer genes and the pathways they control|journal=Nature Medicine|volume=10|issue=8|pages=789–99|date=August 2004|pmid=15286780|doi=10.1038/nm1087}}</ref> * cAMP-тәуелді жол: Адамдарда cAMP протеинкиназа А (PKA, cAMP-тәуелді протеинкиназа) белсендіру арқылы жұмыс істейді (суретті қараңыз) және осылайша одан әрі әсерлер негізінен түріне байланысты өзгеретін cAMP-тәуелді протеинкиназаға байланысты жасушаның. * IP<sub>3</sub> DAG жолы: PLC [[Фосфолипидтер|фосфолипидті]] фосфатидилинозитол 4,5-бисфосфатты (PIP2) ыдыратып, диацилглицерин (DAG) және инозитол 1,4,5-трифосфат (IP<sub>3</sub>) береді.&nbsp;DAG мембранамен байланысқан күйінде қалады, ал IP<sub>3</sub> еритін құрылым ретінде [[Гиалоплазма|цитозолға]] шығарылады.&nbsp;Содан кейін IP<sub>3</sub> цитозоль арқылы IP<sub>mwAh8</sub> рецепторларымен, әсіресе [[Эндоплазмалық тор|эндоплазмалық ретикулумдағы]] (ER) кальций арналарымен байланысу үшін диффузияланады.&nbsp;Бұл арналар [[Кальций|кальцийге]] тән және тек кальцийдің өтуіне мүмкіндік береді.&nbsp;Бұл кальцийдің цитозолдық концентрациясының жоғарылауын тудырады, бұл жасушаішілік өзгерістер мен белсенділіктің каскадын тудырады.<ref name="alberts" />&nbsp;Сонымен қатар, кальций мен DAG бірге PKC белсендіру үшін жұмыс істейді, ол басқа молекулаларды фосфорлайды, бұл жасушалық белсенділіктің өзгеруіне әкеледі.&nbsp;Ақырғы әсерлерге дәм, маниакальды депрессия, ісіктерді ынталандыру және т.б. жатады. == Тарих == [[Сурет:Signal_transduction_publications_graph.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Signal_transduction_publications_graph.jpeg/400px-Signal_transduction_publications_graph.jpeg|оңға|нобай|400x400 нүкте| 1977 жылдан бастап MEDLINE-индекстелген қағаздарда «signal transduction» терминінің пайда болуы]] Сигнал беру туралы ең алғашқы ұғымды 1855 жылы Клод Бернард [[көкбауыр]], [[Қалқанша без|қалқанша]] және [[Бүйрекүсті безі|бүйрек үсті бездері]] сияқты түтіксіз бездер физиологиялық әсерлері бар «ішкі секрецияларды» шығаруға жауапты деп ұсынған кезден бастауға болады.<ref name="HCB1">Bradshaw & Dennis (2010) p. 1.</ref> Бернардтың «секреттерін» кейінірек 1905 жылы Эрнест Старлинг «[[гормондар]]<nowiki/>» деп атады.<ref>{{Cite journal|title=One hundred years of hormones|journal=EMBO Reports|volume=6|issue=6|pages=490–6|date=June 2005|pmid=15940278|pmc=1369102|doi=10.1038/sj.embor.7400444}}</ref> Уильям Бейлисспен бірге Старлинг 1902 жылы секретинді ашты.<ref name="HCB1" /> Көптеген басқа гормондар, әсіресе [[инсулин]], келесі жылдары табылғанымен, механизмдері негізінен белгісіз болып қалды. 1954 жылы [[Рита Леви-Монтальчини]] нерв өсу факторын және 1962 жылы [[Стэнли Коэн|Стэнли Коэннің]] эпидермиялық өсу факторын ашу жасуша сигнализациясының молекулалық негізін, атап айтқанда өсу факторларын егжей-тегжейлі түсінуге әкелді.<ref>{{Cite journal|title=Viktor Hamburger and Rita Levi-Montalcini: the path to the discovery of nerve growth factor|journal=Annual Review of Neuroscience|volume=24|issue=1|pages=551–600|date=March 2001|pmid=11283321|doi=10.1146/annurev.neuro.24.1.551|url=https://semanticscholar.org/paper/2c96e7e2b57ad0e78c003dc4458a49c4a08fcd6a}}</ref> Олардың жұмысы [[Эрл Сазерленд|Эрл Уилбур Сазерлендтің]] 1956 жылы [[Циклды аденозинмонофосфат|циклдік AMP]] ашуымен бірге [[Эндокриндік жүйе|эндокриндік сигналды]] қайта анықтауды тек бездерден келетін сигналдарды қамтуға итермеледі, ал автокрин және паракрин терминдері қолданыла бастады.<ref name="HCB2">Bradshaw & Dennis (2010) p. 2.</ref> Сазерленд 1971 [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|жылы физиология немесе медицина бойынша Нобель сыйлығын алды]], ал Леви-Монталчини мен Коэн 1986 жылы оны бөлісті. 1970 жылы [[Мартин Родбелл]] [[Глюкагон|глюкагонның]] егеуқұйрықтың бауыр жасушаларының мембранасының рецепторларына әсерін зерттеді. Ол гуанозин трифосфаты глюкагонды осы рецептордан ажыратып, жасуша метаболизміне қатты әсер ететін G-белокты ынталандыратынын атап өтті. Осылайша, ол G-белок глюкагон молекулаларын қабылдайтын және жасушаға әсер ететін түрлендіргіш екенін қорытындылады.<ref name="rodbell">{{Cite journal|title=The role of hormone receptors and GTP-regulatory proteins in membrane transduction|journal=Nature|volume=284|issue=5751|pages=17–22|date=March 1980|pmid=6101906|doi=10.1038/284017a0}}</ref> Бұл үшін ол [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|физиология немесе медицина саласындағы 1994 жылғы Нобель сыйлығын]] [[Альфред Гилман|Альфред Дж. Гилманмен]] бөлісті. Осылайша, RTKs және GPCRs сипаттамасы 1972 жылы алғаш рет қолданылған сөз «сигнал беру» ұғымының тұжырымдалуына әкелді.<ref name="rensing">{{Cite journal|title=Periodic geophysical and biological signals as Zeitgeber and exogenous inducers in animal organisms|journal=International Journal of Biometeorology|volume=16 Suppl|pages=113–25|pmid=4621276}}</ref> Кейбір ерте мақалаларда ''сигнал беру'' және ''сенсорлық трансдукция'' терминдері қолданылды.<ref name="tonndorf">{{Cite journal|title=Davis-1961 revisited. Signal transmission in the cochlear hair cell-nerve junction|journal=Archives of Otolaryngology|volume=101|issue=9|pages=528–35|date=September 1975|pmid=169771|doi=10.1001/archotol.1975.00780380006002}}</ref><ref name="ashcroft">{{Cite journal|title=The effect of N-acylglucosamines on the biosynthesis and secretion of insulin in the rat|journal=The Biochemical Journal|volume=154|issue=3|pages=701–7|date=March 1976|pmid=782447|pmc=1172772|doi=10.1042/bj1540701}}</ref> 2007 жылы осы тақырып бойынша барлығы 48 377 ғылыми мақала, оның ішінде 11 211 шолу мақаласы жарияланды. Термин алғаш рет 1979 жылы мақаланың атауында пайда болды.<ref name="hildebrand">{{Cite journal|title=What does Halobacterium tell us about photoreception?|journal=Biophysics of Structure and Mechanism|volume=3|issue=1|pages=69–77|date=April 1977|pmid=857951|doi=10.1007/BF00536457}}</ref><ref name="kenny">{{Cite journal|title=Lipid synthesis: an indicator of antigen-induced signal transduction in antigen-binding cells|journal=Journal of Immunology|volume=122|issue=4|pages=1278–84|date=April 1979|pmid=376714}}</ref> Терминнің кеңінен қолданылуы 1980 жылы Родбеллдің шолу мақаласынан байқалады:<ref name="rodbell" /> Сигналдарды таратуға бағытталған зерттеу жұмыстары алғаш рет 1980-жылдардың соңы мен 1990-жылдардың басында көптеп пайда болды.<ref name="Vander_1998">{{Кітап|pages=159–60}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFVanderShermanLuciano1998">Vander AJ, Sherman J, Luciano D (1998). ''Human Physiology'' (7th&nbsp;ed.). McGraw-Hill. pp.&nbsp;159–60. [[ISBN]]&nbsp;[[Арнайы:Кітап көздері/978-0-07-067065-5|<bdi>978-0-07-067065-5</bdi>]].</cite></ref> === [[Иммунология|Иммунологиядағы]] сигналдың берілуі === Бұл бөлімнің мақсаты 1960 және 1970 жылдардағы иммунологиядағы кейбір өзгерістерді қысқаша сипаттау, трансмембраналық сигнал берудің бастапқы кезеңдеріне қатысты және олардың иммунологияны түсінуімізге, сайып келгенде жасуша биологиясының басқа салаларына қалай әсер еткенін сипаттау. Тиісті оқиғалар миелома белоктарының жеңіл тізбектерінің секвенирленуінен басталады, олар [[Миелома|көп миеломасы]] бар адамдардың зәрінде көп кездеседі. Биохимиялық эксперименттер Бенс Джонс деп аталатын белоктардың 2 дискретті доменнен тұратынын анықтады – біреуі бір молекуладан екіншісіне (V домені) өзгеретін және екіншісі жоқ (Fc домені немесе Фрагменттің кристалданатын аймағы).<ref>Steiner, L A (1996) Immunoglobulin evolution, 30 years on. Glycobiology 6, 649-656</ref> Ву және Кабат<ref>Wu, T T, Kabat, E A (1970) An analysis of the sequences of the variable regions of Bence Jones proteins and myeloma light chains and their implications for antibody complementarity. J. Exp. Med. 132: 211-250</ref> жасаған бірнеше V аймақтық тізбектердің талдауы V аймағындағы гиперөзгермелі орындарды анықтады және олар гипотеза бойынша антигенді тану орнын құру үшін қатпарланған ақуызға біріктірілген. Осылайша, салыстырмалы түрде қысқа уақыт ішінде иммунологиялық ерекшеліктің молекулярлық негізі үшін және Fc домені арқылы биологиялық функцияның делдалдылығы үшін қолайлы модель жасалды. Көп ұзамай IgG молекуласының кристалдануы<ref>Sarma, V R, Silverton, E W, Davies, D R, Terry W D (1971) The three-dimensional structure at 6 A resolution of a human gamma G1 immunoglobulin molecule, J Biol. Chem. 246 (11) 3752- 9</ref> ) секвенирлеуге негізделген қорытындыларды растады және рұқсаттың ең жоғары деңгейінде иммунологиялық ерекшелік туралы түсінікті қамтамасыз етті. Бұл құбылыстардың биологиялық маңызы [[Селекциялық теориялар|клондық сұрыпталу]] теориясында <ref>Burnet, F M (1976) A modification of Jerne's theory of antibody production using the concept of clonal selection. CA: A Cancer Journal for Clinicians 26 (2) 119–21</ref> қамтылған, ол [[В-лимфоциттер|В-жасушасының]] бетінде антигенмен байланысатын жері жасушадан бөлінетін антиденелермен бірдей болатын иммуноглобулин рецепторлары болады деп есептейді. антиген, дәлірек айтқанда, белгілі бір В жасуша клоны бірдей реттілікпен антиденелерді бөледі. Әңгіменің соңғы бөлігі, плазмалық мембрананың сұйық мозаикалық үлгісі сигнал беруді бастау үшін жаңа модель үшін барлық ингредиенттерді қамтамасыз етті; яғни рецепторлардың димерленуі. Бұл туралы алғашқы анықтамаларды Беккер және басқалары<ref>Becker, K E, Ishizaka, T, Metzger, H, Ishizaka, K and Grimley, P M (1973) Surface IgE on Human Basophils during histamine release. J Exp med, 138, 394-408</ref> алды, олар адам [[Базофилдер|базофилдерінің]] — бивалентті [[Иге|иммуноглобулин Е]] (IgE) беткі рецептор ретінде қызмет ететін — дегрануляция дәрежесі IgE антиденелерінің концентрациясына байланысты екенін көрсетті. олар әсер етеді және беттік молекулалардың қайта бөлінуіне әкеледі, бұл моновалентті [[Лиганд|лигандты]] қолданғанда болмайды. Соңғы бақылау Фангер және т.б.<ref>Fanger, M W, Hart, D A, Wells, J V, and Nisonoff, A J (1970) Requirement for cross-linkage in the stimulation of transformation of rabbit peripheral lymphocytes by antiglobulin reagents J. Immun., 105, 1484 - 92</ref> Бұл бақылаулар оқиғаларға және жасуша бетіндегі молекулалардың құрылымдық бөлшектеріне биологиялық жауапты байланыстырды. Көп ұзамай рецепторлардың димеризациясы әртүрлі жасуша түрлерінде, соның ішінде В жасушаларында жауаптарды бастайтыны туралы дәлелдердің (басымдығы пайда болды<ref>Klemm J D, Schreiber S L, Crabtree G R (1998) Ann. Rev. Immunol. Dimerization as a regulatory mechanism in signal transduction 16: 569-592</ref>). Мұндай бақылаулар бірқатар теориялық (математикалық) жаңалықтарға әкелді. Олардың біріншісі Белл<ref>Bell, G I (1974) Model for the binding of multivalent antigens to cells, Nature Lond. 248, 430</ref> ұсынған қарапайым модель болды, ол айқын парадоксты шешті: кластерлеу тұрақты желілерді құрайды; яғни байланысуы негізінен қайтымсыз, ал В жасушалары бөлетін антиденелердің жақындығы иммундық жауаптың өсуіне қарай артады. Лимфоциттердің мембраналарындағы жасуша бетінің кластерленуінің динамикасының теориясын ДеЛиси мен Перельсон<ref>DeLisi, C and Perelson A (1976). The kinetics of aggregation phenomena, J. theor. Biol. 62, 159-210</ref> дамытты, олар кластерлердің өлшемдік таралуын уақытқа байланысты және оның лигандтың жақындығы мен валенттілігіне тәуелділігін анықтады. Базофилдер мен мастикалық жасушалардың кейінгі теорияларын Голдштейн мен Соботка және олардың әріптестері<ref>Dembo, M and Goldstein, B (1978) Theory of equilibrium binding of symmetric bivalent haptens to cell surface antibody: application to histamine release from basophils. The Journal of Immunology 121 (1), 345-353</ref><ref>Sobotka, A.K. Dembo, M, Goldstein, B and Lichtenstein, L M, (1979) Antigen-specific desensitization of human basophils The Journal of Immunology, 122 (2) 511-517</ref> әзірледі, олардың барлығы иммундық жасушалардың доза-жауап үлгілерін және олардың биологиялық корреляциясын талдауға бағытталған.<ref>Kagey-Sobotka, A, Dembo, M, Goldstein, B, Metzger, H and Lichtenstein, L M (1981) Qualitative characteristics of histamine release from human basophils by covalently cross-linked IgE. The Journal of Immunology 127 (6), 2285-2291</ref> Иммунологиялық жүйелердегі кластерлеуге жақында шолу үшін қараңыз. Лигандтардың жасуша бетіндегі рецепторлармен байланысуы моторика үшін де маңызды, бұл құбылыс бір жасушалы организмдерде жақсы түсініледі. Мысал ретінде бактериялардың концентрация градиенттерін анықтау және оларға жауап беру<ref>MacNab, R., and D. E. Koshland, Jr. (1972). The gradient-sensing mechanism in bacterial chemotaxis. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 69:2509-2512</ref> – классикалық математикалық теория<ref>Berg, H C and Purcell, E M (1977) Physics of chemoreception, Biophys. J 20(2):193-219</ref> пайда болады. Соңғы есептік жазбаны<ref>Kirsten Jung, Florian Fabiani, Elisabeth Hoyer, and Jürgen Lassak 2018 Bacterial transmembrane signaling systems and their engineering for biosensing Open Biol. Apr; 8(4): 180023</ref> ішінен табуға болады == Сондай-ақ қараңыз == * Адаптер ақуызы * Скаффор протеині * Биосемиотика * Жасуша сигнализациясы * Гендік реттеуші желі * Гормоналды таңбалау * Метаболизм жолы * Ақуыз бен ақуыздың әрекеттесуі * Екі компонентті реттеу жүйесі == Дереккөздер == {{Дереккөздер|33em}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.netpath.org/ Netpath - адамдардағы сигнал беру жолдарының таңдалған ресурсы] * [http://biochemweb.fenteany.com/signaling.shtml Сигнал беру - биохимия, молекулалық биология және жасуша биологиясының виртуалды кітапханасы] * [http://www.gene-regulation.com/cgi-bin/pub/databases/transpath/search.cgi TRANSPATH(R)] - сигналдарды тарату жолдары туралы мәліметтер базасы * [https://www.science.org/journal/signaling ''Science'' 's STKE - Signal Transduction Knowledge Environment], AAAS жариялаған ''Science'' журналынан. * Signal+Transduction * [http://www.signaling-gateway.org/ UCSD-Nature Signaling Gateway], Nature Publishing Group компаниясынан * [http://www.litinspector.org LitInspector] - PubMed рефераттарында сигнал беру жолын өндіру * Хуасян Чен және т.б. [http://www.licor.com./bio/PDF/AppNote_AnalBiochem.pdf Киназа сигнал беру жолдарын және дәрілік препараттардың тиімділігін бақылауға арналған жасуша негізіндегі иммуноцитохимиялық талдау (PDF)] Analytical Biochemistry 338 (2005) 136-142 * [http://www.redoxsignaling.com www.] [http://www.redoxsignaling.com Redoxsignaling.com] * [http://www.grt.kyushu-u.ac.jp/spad/ Signaling PAthway дерекқоры] - Кюсю университеті * [http://www.genome.jp/kegg/pathway/hsa/hsa04110.html Жасуша циклі - Homo sapiens (адам)] - KEGG PATHWAY [http://www.genome.jp/kegg/pathway.html] * [https://web.archive.org/web/20070715233022/http://pid.nci.nih.gov/ Pathway Interaction Database] - NCI * [https://web.archive.org/web/20140821051505/http://www.cancer-systemsbiology.org/datasoftware.htm Әдебиетпен таңдалған адам сигнализациясы желісі, ең үлкен адам сигнализация желісінің дерекқоры] [[Санат:Цитология]] bv521lmjd8egnmkfsleisokyy7ymm0g Қатысушы талқылауы:MURATTIK 3 686870 3064040 2022-08-25T08:47:59Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=MURATTIK}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 14:47, 2022 ж. тамыздың 25 (+06) nkikavot5yrcpafh0g44s69gm6rqp95