Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Topic Өзбекстан 0 1036 3059422 3055536 2022-08-11T07:48:04Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Өзбекстан Республикасы |Шынайы атауы = {{lang-uz|O‘zbekiston Respublikasi}} |Атау септігі = Өзбекстан |Елтаңба = Coat of Arms of Uzbekistan.svg |Байрақ = Flag of Uzbekistan.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = Kuch adolat dadir (Менің шуақты және еркін өлкем) |Аудио = Uzbekistan_anthem.ogg |Картада = UZB orthographic.svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |lat_dir = N |lat_deg = 42|lat_min = 35|lat_sec = 0 |lon_dir = E|lon_deg = 61|lon_min = 56|lon_sec = 0 |region = UZ |CoordScale = 4000000 |Тілі = [[Өзбек тілі]]<ref name="law">{{cite web |title=Uzbekistan: Law "On Official Language" |url=https://www.refworld.org/docid/3ae6b4d328.html |website=Refworld}}</ref> |Мемлекеттік діні = зайырлы мемлекет |Үкімет түрі = [[Президенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[31 тамыз]] [[1991 жыл]] |Тәуелсіздігін алды = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]-дан |Астанасы = [[Сурет:Tashkent emblem.jpg|22px]] [[Ташкент]] |Ірі қалалары = Ташкент, [[Самарқан]], [[Ферғана]], [[Әндіжан]], [[Наманған]], [[Бұхара]], [[Қаршы (қала)|Қаршы]], [[Нүкіс]], [[Қоқан (қала)|Қоқан]], [[Марғылан]] |Басшы қызметі = [[Өзбекстан президенті|Президенті]]<br />[[Өзбекстан премьер-министрі|Премьер-министрі]]<br />[[Өзбекстан Олий Мәжілісінің Сенаты|Сенат]] төрағасы |Басшылары = [[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]]<br />[[Абдулла Ниғматұлы Әріпов|Абдулла Әріпов]]<br />[[Танзила Камалқызы Нарбаева|Танзила Нарбаева]] |Жер аумағы = 448 978 |Жер аумағы бойынша орны = 56-шы |Судың үлесі = 4,9 |Этнохороним = [[өзбектер]], өзбекстандықтар |Жұрты = 35 440 000<ref name="Worldmeters2019">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/uzbekistan-population/|title=Worldmeters|website=worldmeters}}</ref> |Халық саны бойынша орны = 41-ші |Сарап жылы = 2022 |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 74,1 |Тығыздық бойынша орны = 132-ші |ЖІӨ (АҚТ) = 238,997 млрд.<ref name="IMF"/> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2018 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 62-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 7,350<ref name="IMF"/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 125-ші |ЖІӨ (номинал) = 49,119 млрд.<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=55&pr.y=16&sy=2018&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=927&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= Uzbekistan]. International Monetary Fund</ref> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2018 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 85-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 1,238<ref name="IMF"/> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 130-шы |АДИ = {{Өсім}} 0,710<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf |title=2016 Human Development Report |year=2015 |accessdate=15 December 2015 |publisher=United Nations Development Programme |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170322153238/http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf |archivedate=22 March 2017 |df=dmy-all }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2017 |АДИ бойынша орны = 105-ші |АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">жоғары</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Өзбекстан сомы|сом]] |Интернет үйшігі = [[.uz]] |ISO = |Телефон коды = 998 |Уақыт белдеуі = +5 |Түсініктемелер = }} '''Өзбекстан''' ({{lang-uz|Oʻzbekiston / Ўзбекистон}}), ресми атауы — '''Өзбекстан Республикасы''' ({{lang-uz|Oʻzbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси}}) — [[Орталық Азия]]да орналасқан мемлекет. 1992 жылы 8 желтоқсанда қабылданған конституциясы бойынша – [[Президенттік республика|президенттік басқару]] нысанындағы [[Зайырлы мемлекет|зайырлы]] мемлекет. [[Өзбекстан Республикасының Президенті|Президент]] 5 жылға сайланады. Жоғары заң шығарушы органы ([[Олий Мәжіліс]]) – қос палаталы парламент заң шығарушы палата (төменгі палата) және [[Өзбекстан Олий Мәжілісінің Сенаты|Сенаттан]] (жоғарғы палата) тұрады. Атқарушы органы – Министрлік Кабинет. Әкімшілігі жағынан бір автономиялық республикаға (қ. [[Қарақалпақстан]]) және [[Өзбекстанның әкімшілік бөлінісі|14 облысқа]] бөлінеді. == Тарихы == [[Сурет:Samanid Mausoleum.jpg|thumb|left|alt=A.|Бұхарадағы Исмоил Сомони кесенесі]] ===Ежелгі тарихы=== Өзбекстан жерін адамдар ежелгі тас ғасырынан бастап ([[палеолит]]) мекендей бастады. Олар [[аңшылық]] және терімшілікпен айналысты. Жаңа тас дәуірінде ([[неолит]]) [[егіншілік]] пен [[бақташылық]] пайда болды. [[Қола дәуірі]]нің соңында алғашқы мемлекеттік бірлестіктер – [[Соғды]] және [[Хорезм]] тайпалық одақтары құрыла бастады. Б.з.б. 5 – 4 ғасырларда ел аумағы [[Ахемен әулеті]] (Бірінші Парсы империясы деп те аталады) билеген парсы патшалығына бағынды. Бұл кезеңде өзбек жерін мекендеген халықтар мен олардың тарихы туралы [[Геродот]]тың жазбалары мен [[Бехистун сына жазуы]]нда айтылады. Б.з.б. 330 – 328 жылдары өлкеге [[Ескендір Зұлқарнайын]] шапқыншылық жасады. [[Грек-македон империясы]] ыдырағаннан кейін ел аумағында әр түрлі кезеңдерде [[Бактрия]], [[Кушан патшалығы]], [[Қаңлылар|Қаңлы]] мемлекеттері өмір сүрді. 5 ғасырдың ортасында құрылып, [[түркілер]]дің қысымымен ыдырап кеткен [[ақ ғұндар]] ([[эфталит]]) мемлекетінің негізінде ел аумағы бір орталыққа біріге бастады. 6 ғасырдың ортасында [[Алтай]] мен [[Жетісу]]да құрылған [[Түрік қағанаты]] құрамында болды. 7 ғасырда ел аумағы [[Батыс түрік қағанаты]]на бағынды. Осы кезеңде [[Ұлы Жібек жолы]] дамып, [[Самарқанд]], [[Бұхара]], т.б. қалалар ірі сауда орталықтарына айналды. 7 ғасырдың аяғында қағандық ыдырап, өлкені [[арабтар]] жаулап ала бастады. Халық жаппай [[ислам діні]]н қабылдай бастады. Араб мәдениетінің ықпалымен [[Мәуереннаһр]] аймағы ислам әлемінің аса ірі мәдени орталығына айналды. 9 ғасырдың басында [[Араб халифаты]] ыдырай бастады да, ел аумағында [[Самани мемлекеті]] құрылды. [[Мауераннахр]] мен [[Зеравшан жотасы|Зерафшан]] өңірі барынша дамыды. 10 – 12 ғасырларда ел аумағында [[Қарахан мемлекеті]], [[Ғазнауи әулеті]], [[Салжұқ мемлекеті]] кезек-кезек билікке келді. 12 ғасырдың екінші жартысында [[Хорезмшах мемлекеті]] күшейіп, Бұхар мен Самарқандты бағындырды. 13 ғасырда өзбек жері [[Моңғол империясы]] құрамына кіріп, ел аумағында [[Шағатай қағанаты]] құрылды. 14 ғасырдың екінші жартысында [[Әмір Темір]] Мәуераннаһр жерінде қуатты империя құрды. Оның астанасы [[Самарқанд]] қаласы ірі сауда орталығына айналды. [[Дели сұлтандығы|Үндістан]], [[Мин патшалығы|Қытай]] және [[Шығыс Еуропа]] арадағы тікелей сауда байланысы елдің экономикалық және мәдени өркендеуіне әсерін тигізді. Өзбек мемлекетінің тарихи негізі қаланып, [[саясат]], [[экономика]], [[мәдениет]], [[ғылым]] мен [[өнер]] саласында ірі табыстарға қол жетті. [[Әмір Темір]] өлгеннен кейін қуатты империя екіге бөлінді. Мәуераннаһрды Әмір Темірдің немересі [[Ұлықбек]] басқарды. Ұлықбек қолөнер мен сауданы дамытуға қолдау көрсетіп, ғылым мен мәдениетке жіті көңіл бөлді әрі аса көрнекті ағартушы-ғалым ретінде танылды. 15 ғасырдың соңы мен 16 ғасырдың басында [[Орта Азия]]ны [[Мұхаммед Шайбани]] ханның көшпелі өзбек тайпалары басып алды. Көшпелілердің жергілікті тұрғындармен сіңісуі нәтижесінде “Өзбек” этнонимі орныға бастады. [[Шайбани әулеті]] елдің шаруашылығын нығайтып, суландыру жүйесін жетілдіруге, ақша реформасын жүргізуге тырысты. Бірақ Сыр бойындағы қалалар үшін [[Қазақ хандығы]]на, сондай-ақ қазіргі [[Иран]], [[Ауғанстан]] аумағында құрылған мемлекет бірлестіктерге қарсы үздіксіз соғыстар Шайбани мемлекетінің ыдырауына алып келді. 17 ғасырдың басында [[Бұхара хандығы]], [[Хиуа хандығы]], 18 ғасырдың басында [[Қоқан хандығы]] құрылды. Хандықтар арасындағы халықты күйзелткен үздіксіз соғыстарға қарамастан, өлкенің шаруашылық-мәдени тұрмысы әрі қарай дамыды, ирригациялық құрылыстар жетілдірілді, ауыл шаруашылығы жақсарып, жаңа қалалар бой көтерді. ===Патшалық Ресей заманы=== 19 ғасырда [[Британ империясы]] мен [[Ресей империясы|Ресей]] Орта Азияға, оның ішінде Өзбекстанға да көз тігіп, пайдалы қазбалар көзін иеленуге ұмтылды. Қазақ жеріне мықтап орналасқан Ресей Бұхар, Хиуа және Қоқан хандықтарымен дипломатикалық байланыс орнатуға тырысты. Ресей басқыншылары [[Орта Азия]] жеріне басып кіріп, 1876 жылы [[Түркістан генерал-губернаторлығы]]н (орталығы – [[Ташкент]] қаласы) құрды. Қоқан хандығы жойылып, оның аумағы Түркістан генерал-губернаторлығына берілді. [[Бұхара хандығы|Бұхара]] және [[Хиуа хандығы|Хиуа]] хандықтарының аумақтары қысқартылып, өздері Ресей боданына айналды. Мақта алқаптары ұлғайтылып, [[мақта (шитті)|мақта]] тазалау заттары мен май айыру кәсіпорындары салынды. Орта Азия Ресейдің отарына, оның аграрлы шикізат базасына, өнеркәсіп бұйымдарын өткізу ауданына айналды. 20 ғасырдың басында орыс шаруаларын Орта Азияға қоныс аударту басталды. Экономикалық және әскери стратегиялық мақсатты көздеген патшалық Ресей Орта Азия, [[Орынбор-Ташкент темір жолы]]н сала бастады. ===Кеңес Одағы заманы=== 1917 жылғы Ресейдегі [[Қазан төңкерісі|төңкеріс]] елдің қоғамдық-саяси өміріне өзгерістер алып келді. «[[Шура-И Ислам]]», «[[Шуро-и-Улема (ұйым)|Шура-И Улема»]] ұйымдары, «[[Жас Бұхаралықтар]]» қозғалысы пайда болды. Діни және түрікшілдік қозғалыстары күшейді. 1917 жылы 28 қарашада [[Қоқан (қала)|Қоқан]] қаласында құрылған [[Мұстафа Шоқай]] бастаған [[Түркістан автономиясы]]н көп ұзамай [[Большевизм|большевиктер]] күшпен таратты. Ташкентте, т.б. ірі қалаларда жергілікті гарнизон солдаттары мен негізінен славян ұлты [[жұмысшылар]]ын өз жақтарына шығарып алған большевиктер т. ж. бойларында [[Кеңес үкіметі]]н орнатты және 1918 ж. [[РКФСР]] құрамында [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасын]] жариялады. Бірақ ірі қалалар мен әскери бөлімдер жоқ жерлердің барлығында жергілікті халықтың қолдауына сүйенген басмашылар қозғалысы күрт күшейді. 1920 жылы Ішкі [[Ресей империясының азамат соғысы|Ресейдегі Азамат соғысы]] аяқталғаннан кейін [[Қызыл Армия]] бөлімдері [[басмашылар қозғалысы]]н күшпен басты. Көп ұзамай Хиуа және Бұхар хандықтарында да Кеңес өкіметі күшпен орнатылып, халық толқулары [[Қызыл Армия]] тарапынан қатыгездікпен жанышталды. 1924 – 25 жылдары Орта Азия елдерінде ұлттық межелеу жүргізіліп, [[КСРО]] құрамында [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР-і]] құрылды. [[1937 жыл]]ы қабылданған Өзбек КСР-і Конституциясы [[КСРО]] тарағанға дейін қолданыста болды. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]қа өзбек халқы да белсене араласты. ===Тәуелсіздік=== [[1991 жыл]]ы 31 тамызда өткен [[Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі]]нің сессиясы елдің атауын Өзбекстан Республикасы деп өзгертіп, [[1 қыркүйек]]те елдің тәуелсіздігі туралы декларация қабылдады. Елдің тұңғыш президент болып бұрын Өзбек КСР басқарған [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]] сайланды. Өзбекстанның [[авторитаризм|авторитарлық]] басшысы Ислам Кәрімов 2016 жылы қайтыс болды. Оның орнын премьер-министр болған [[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёв]] алды. ==Халқы== 2021 жылдың ортасына қарай республика халқының саны 33 млн адамға жетті. Өзбекстанға халықтың ұдайы өсудің дәстүрлі типі тән, яғни халық саны табиғи өсу есебінен артады. Табиғи өсу жылына шамамен 1,7%, бұл [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері арасындағы екінші көрсеткіш болып табылады. Туу көрсеткіші 1000 адамға шаққанда 24, ал өлім 7 адамды құрайды. Ел тұрғындарының өмір жасының ұзақтығы — 64 жас. [[Сурет:Uzbek_Kids.JPG|alt=Uzbek children|солға|нобай|Өзбек балалары]] Өзбекстан — көпұлтты мемлекет, мұнда 120-дан ұлттар мен ұлыстардың өкілдері тұрады. Табиғи өсудің жоғары болуы себепті және басқа ұлттардың (әсіресе орыстардың) республика аумағынан тыс жерлерге қоныс аударуына байланысты өзбек халқының саны артып келеді. Қазіргі кезде [[өзбектер]] ел халқының 3/4 бөлігін құрайды. Олардан басқа [[орыстар]]дың 7,4%, [[тәжіктер]]дің 4,7%, [[қазақтар]]дың 4,1% үлесі біршама. 2001 жылдың өзінде Өзбекстаннан [[Қазақстан]]ға 15 861 адам қоныс аударды, олардың негізгі бөлігін тарихи отанына оралған қазақ халқының өкілдері құрайды. Жалпы алғанда, халықтың орташа тығыздығының жоғары (1км² жерге 56 адам) болғанымен, ел аумағында халықтың қоныстануы біркелкі емес. Халықтың көпшілігі егіншілікке қолайлы алқаптарда қоныстанған, мұнда тығыздық 1км² жерге 350-380 адамнан келеді. Экологиялық жағдайы нашарланған [[Қарақалпақстан]] аумағында, шөлді [[Бұхара облысы|Бұхара]], [[Науаи облысы|Навои]] облыстарында халық сирек тұрады, кейбір аудандарда тұрғылықты халық мүлде жоқ. Орта Азияның барлық елдеріндегі сияқты, Өзбекстанда да қала халқының үлесі 38%, төмен. Ірі қалалары — [[Ташкент]] 2,3 млн адам, [[Самарқанд]] 395 мың, [[Наманған|Наманган]] 310 мың адам. Экономикалық белсенді халықтың 44%-ы ауыл шаруашылығында, 20%-ы өнеркәсіпте, 36%-ы қызмет көрсету саласында еңбек етеді. === Этникалық топтар === '''Өзбекстан халқы этникалық топтар бойынша 1926 – 2021 жж.''' {| class="wikitable" |+ ! rowspan="2" |Этникалық топтар ! colspan="2" |1926 жылғы санақ ! colspan="2" |1939 жылғы санақ ! colspan="2" |1959 жылғы санақ ! colspan="2" |1970 жылғы санақ ! colspan="2" |1979 жылғы санақ ! colspan="2" |1989 жылғы санақ ! colspan="2" |2017 жылғы санақ ! colspan="2" |2021 жылғы санақ |- style="background:#e0e0e0;" !саны ! % !саны ! % !саны ! % !саны ! % !саны ! % !саны ! % !саны ! % !саны ! % |- |[[Өзбектер]] | style="text-align:right;" |3,467,226 | style="text-align:right;" |73.0 | style="text-align:right;" |4,804,096 | style="text-align:right;" |65.1 | style="text-align:right;" |5,038,273 | style="text-align:right;" |62.2 | style="text-align:right;" |7,733,541 | style="text-align:right;" |64.7 | style="text-align:right;" |10,569,007 | style="text-align:right;" |68.7 | style="text-align:right;" |14,142,475 | style="text-align:right;" |71.4 | style="text-align:right;" |26,917,700 | style="text-align:right;" |83.8 |29,200,000 |84.4 |- |[[Тәжіктер]] | style="text-align:right;" |350,670 | style="text-align:right;" |7.4 | style="text-align:right;" |317,560 | style="text-align:right;" |5.1 | style="text-align:right;" |311,375 | style="text-align:right;" |3.8 | style="text-align:right;" |457,356 | style="text-align:right;" |3.8 | style="text-align:right;" |594,627 | style="text-align:right;" |3.9 | style="text-align:right;" |933,560 | style="text-align:right;" |4.7 | style="text-align:right;" |1,544,700 | style="text-align:right;" |4.8 |1,700,000 |4.9 |- |[[Қазақтар]] | style="text-align:right;" |191,126 | style="text-align:right;" |4.0 | style="text-align:right;" |305,416 | style="text-align:right;" |4.9 | style="text-align:right;" |335,267 | style="text-align:right;" |4.1 | style="text-align:right;" |549,312 | style="text-align:right;" |4.6 | style="text-align:right;" |620,136 | style="text-align:right;" |4.0 | style="text-align:right;" |808,227 | style="text-align:right;" |4.1 | style="text-align:right;" |803,400 | style="text-align:right;" |2.5 |821,200 |2.4 |- |[[Қарақалпақтар]] | style="text-align:right;" |142,688 | style="text-align:right;" |3.0 | style="text-align:right;" |181,420 | style="text-align:right;" |2.9 | style="text-align:right;" |168,274 | style="text-align:right;" |2.1 | style="text-align:right;" |230,273 | style="text-align:right;" |1.9 | style="text-align:right;" |297,788 | style="text-align:right;" |1.9 | style="text-align:right;" |411,878 | style="text-align:right;" |2.1 | style="text-align:right;" |708,800 | style="text-align:right;" |2.2 |752,700 |2.2 |- |[[Орыстар]] | style="text-align:right;" |245,807 | style="text-align:right;" |5.2 | style="text-align:right;" |727,331 | style="text-align:right;" |11.6 | style="text-align:right;" |1,090,728 | style="text-align:right;" |13.5 | style="text-align:right;" |1,495,556 | style="text-align:right;" |12.5 | style="text-align:right;" |1,665,658 | style="text-align:right;" |10.8 | style="text-align:right;" |1,653,478 | style="text-align:right;" |8.4 | style="text-align:right;" |750,000 | style="text-align:right;" |2.3 |720,300 |2.1 |- |[[Қырғыздар]] | style="text-align:right;" |79,610 | style="text-align:right;" |1.7 | style="text-align:right;" |89,044 | style="text-align:right;" |1.4 | style="text-align:right;" |92,725 | style="text-align:right;" |1.1 | style="text-align:right;" |110,864 | style="text-align:right;" |1.0 | style="text-align:right;" |142,182 | style="text-align:right;" |0.7 | style="text-align:right;" |174,907 | style="text-align:right;" |0.8 | style="text-align:right;" |274,400 | style="text-align:right;" |0.9 |291,600 |0.8 |- |[[Түрікмендер]] | style="text-align:right;" |31,492 | style="text-align:right;" |0.7 | style="text-align:right;" |46,543 | style="text-align:right;" |0.7 | style="text-align:right;" |54,804 | style="text-align:right;" |0.7 | style="text-align:right;" |71,066 | style="text-align:right;" |0.6 | style="text-align:right;" |92,285 | style="text-align:right;" |0.6 | style="text-align:right;" |121,578 | style="text-align:right;" |0.6 | style="text-align:right;" |192,000 | style="text-align:right;" |0.6 |206,200 |0.6 |- |[[Татарлар]] | style="text-align:right;" |28,335 | style="text-align:right;" |0.6 | style="text-align:right;" |147,157 | style="text-align:right;" |2.3 | style="text-align:right;" |397,981 | style="text-align:right;" |4.9 | style="text-align:right;" |442,331 | style="text-align:right;" |3.7 | style="text-align:right;" |531,205 | style="text-align:right;" |3.5 | style="text-align:right;" |467,829 | style="text-align:right;" |2.4 | style="text-align:right;" |195,000 | style="text-align:right;" |0.6 |187,300 |0.5 |- |[[Корейлер]] | style="text-align:right;" |30 | style="text-align:right;" |0.0 | style="text-align:right;" |72,944 | style="text-align:right;" |1.2 | style="text-align:right;" |138,453 | style="text-align:right;" |1.7 | style="text-align:right;" |151,058 | style="text-align:right;" |1.3 | style="text-align:right;" |163,062 | style="text-align:right;" |1.1 | style="text-align:right;" |183,140 | style="text-align:right;" |0.9 | style="text-align:right;" |176,900 | style="text-align:right;" |0.6 |174,200 |0.5 |- |[[Украиндар]] | style="text-align:right;" |25,335 | style="text-align:right;" |0.5 | style="text-align:right;" |70,577 | style="text-align:right;" |1.1 | style="text-align:right;" |87,927 | style="text-align:right;" |1.1 | style="text-align:right;" |114,979 | style="text-align:right;" |1.0 | style="text-align:right;" |113,826 | style="text-align:right;" |0.7 | style="text-align:right;" |153,197 | style="text-align:right;" |0.8 | style="text-align:right;" |70,700 | style="text-align:right;" |0.2 |67,900 |0.2 |- |[[Қырым татарлары|Қырым татарлар]] | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" |46,829 | style="text-align:right;" |0.6 | style="text-align:right;" |135,426 | style="text-align:right;" |1.1 | style="text-align:right;" |117,559 | style="text-align:right;" |0.8 | style="text-align:right;" |188,772 | style="text-align:right;" |1.0 | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | | |- |[[Түріктер]] | style="text-align:right;" |371 | style="text-align:right;" |0.0 | style="text-align:right;" |474 | style="text-align:right;" |0.0 | style="text-align:right;" |21,269 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |46,398 | style="text-align:right;" |0.4 | style="text-align:right;" |48,726 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |106,302 | style="text-align:right;" |0.5 | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | | |- |[[Еврейлер]] | style="text-align:right;" |37,621 | style="text-align:right;" |0.8 | style="text-align:right;" |50,676 | style="text-align:right;" |0.8 | style="text-align:right;" |94,303 | style="text-align:right;" |1.2 | style="text-align:right;" |102,843 | style="text-align:right;" |0.9 | style="text-align:right;" |99,836 | style="text-align:right;" |0.7 | style="text-align:right;" |94,689 | style="text-align:right;" |0.5 | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | | |- |[[Армяндар]] | style="text-align:right;" |14,862 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |20,394 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |27,370 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |34,470 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |42,374 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |50,537 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | |40,000 |0.1 |- |[[Әзірбайжандар]] | style="text-align:right;" |20,764 | style="text-align:right;" |0.4 | style="text-align:right;" |3,645 | style="text-align:right;" |0.1 | style="text-align:right;" |40,511 | style="text-align:right;" |0.5 | style="text-align:right;" |40,431 | style="text-align:right;" |0.3 | style="text-align:right;" |59,779 | style="text-align:right;" |0.4 | style="text-align:right;" |44,410 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | |41,200 |0.1 |- |[[Ұйғырлар]] | style="text-align:right;" |36,349 | style="text-align:right;" |0.8 | style="text-align:right;" |50,638 | style="text-align:right;" |0.8 | style="text-align:right;" |19,377 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" |24,039 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" |29,104 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" |35,762 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | | |- |[[Башқұрттар]] | style="text-align:right;" |624 | style="text-align:right;" |0.0 | style="text-align:right;" |7,516 | style="text-align:right;" |0.1 | style="text-align:right;" |13,500 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" |21,069 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" |25,879 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" |34,771 | style="text-align:right;" |0.2 | style="text-align:right;" | | style="text-align:right;" | | | |- |Басқа | style="text-align:right;" |77,889 | style="text-align:right;" |1.6 | style="text-align:right;" |98,838 | style="text-align:right;" |1.6 | style="text-align:right;" |126,738 | style="text-align:right;" |1.6 | style="text-align:right;" |198,570 | style="text-align:right;" |1.7 | style="text-align:right;" |176,274 | style="text-align:right;" |1.1 | style="text-align:right;" |204,565 | style="text-align:right;" |1.0 | style="text-align:right;" |486,900 | style="text-align:right;" |1.5 |444,900 |1.3 |- style="background:#e0e0e0;" ! style="text-align:left;" |Барлық ! colspan="2" |4,750,175 ! colspan="2" |6,271,269 ! colspan="2" |8,105,704 ! colspan="2" |11,959,582 ! colspan="2" |15,389,307 ! colspan="2" |19,810,077 ! colspan="2" |32,120,500 ! colspan="2" |34,600,000 |} == Экономикасы == [[Сурет:UZS1000 2001 front.jpg|thumb|alt=A.|1000 [[Өзбекстан сомы|сом]] — Өзбекстан ұлттық валютасының ең ірі банкноты]] Өзбекстан — индустриалды-аграрлы мемлекет. * 1913 жылы бүкіл фабрика, зауыт өндірісі жалпы өнімінің 85%-ы мақта тазалау мен май айыру саласының үлесіне тиіп, ауыр индустрияның өндірісі 2% шамасында болған. [[Кеңес үкіметі]] жылдарында жаңа өндіріс салалары құрылып, ауыр индустрияның үлес салмағы артты. * 1990 жылы ол бүкіл өнеркәсіп өндірісі көлемінің 44,4%-ын құрады. [[Ташкент]] авиациялық-өндірістік бірлестігінде “Ил-76”, “Ил-114”, “Ил-114 т.” ұшақтары шығарылады. *1996 жылы [[Оңтүстік Корея]]лық “Daewoo” фирмасымен бірлесіп өндірістік қуаты жылына 200 мың жеңіл автомобильдік шығаруға жететін зауыт іске қосылды. Сонымен бірге автомобидбдерді жабдықтауға арналған бұйымдар жасайтын кәсіпорындар құрылып, жүк автомобильдері мен автобустар шығаратын зауыттар салынды. Жеңіл өнеркәсіп орындары республикадағы өнеркәсіп өнімінің 20%-ынан астам бөлігін өндіреді. Жері табиғи ресурстарға бай. Бүкіл Орта Азиядағы газ конденсатының 74%-ы Өзбекстанның үлесіне тиеді. [[Алтын]] қоры жөнінен ол әлемде 4, жез қоры жөнінен 11, уран қоры бойынша 7 – 8-орынды иеленеді. Мақта дақылын өсіру көрсеткіші бойынша әлемде 5-орында, оны экспортқа шығару жөнінен 2-орында. Ел аумағынан жалпы ұзындығы 4 мың шақырым құрайтын 9 ірі газ құбыры өтеді. Аса маңыздылары: Орта Азия – Орталық және Бұхара-[[Орал]] құбырлары. Жібек шикізатын, жүн, қаракөл елтірісі, жеміс-жидек, алтын, табиғи газды экспортқа шығарып, азық-түлік, шикізат, т.б. өнімдерді сырттан алады. Өзбекстан мен [[Қазақстан]] арасында саяси-экономикалық, әскери, мәдени байланыстар орнаған. 1992 жылы екі ел арасында Достық, ынтымақтастық және өзара көмек, 1994 жылы Бірыңғай экономикалық кеңістік, 1998 жылы Мәңгілік достық туралы шартқа және экон. байланыстарды кеңейту туралы келісімге қол қойылды. 2004 жылы екі ел арасындағы шекара толық делимитацияланды. == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == {{main|Өзбекстанның әкімшілік бөлінісі}} [[Сурет:Uzbekistan provinces numbered.svg|thumb|400px|Өзбекстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісінің картасы]] Өзбекстан Республикасы [[Қарақалпақстан|Қарақалпақстан Республикасынан]], облыстардан, ауыл үлгідегі аудандардан, қала үлгідегі аудандардан, облыстық бағыныстағы қалалардан, аудандық бағыныстағы қалалардан, ауылдар мен қыстақтардан тұрады. Өзбекстанның астанасы – [[Ташкент]] қаласы орталық бағыныстағы қала мәртебесіне ие. Өзбекстан аймақтары: * [[Әндіжан облысы]] (2); * [[Бұхара облысы]] (3); * [[Жызақ облысы]] (5); * [[Қашқадария облысы]] (8); * [[Науаи облысы]] (7); * [[Наманған облысы]] (6); * [[Самарқан облысы]] (9); * [[Сұрқандария облысы]] (11); * [[Сырдария облысы]] (10); * [[Ташкент облысы]] (12); * [[Ферғана облысы]] (4); * [[Хорезм облысы]] (13); * [[Қарақалпақстан|Қарақалпақстан Республикасы]] (14). {| class="wikitable" |+100 мыңнан астам тұрғыны бар Өзбекстан қалалары |- ! Қала !! Тұрғындар<br>саны,<br>мың адам,<br>1.07.2001 қарай<ref name="ООН">[https://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2013/notes/notes08.pdf Demographic Yearbook 2013. Population of capital cities and cities of 100 000 or more inhabitants: latest available year, 1999—2013]</ref>!! Тұрғындар<br>саны,<br>мың адам,<br>1.01.2014 қарай<ref>{{cite web |url = https://stat.uz/upload/str2.jpg |title = Статистический буклет «О населении языком цифр» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20141014235825/http://www.stat.uz/upload/str2.jpg |archivedate = 2014-10-14 }}</ref>!! Тұрғындар<br>саны,<br>мың адам,<br>1.01.2016 қарай<ref>[https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/products/dyb/documents/dyb2017/table08.pdf UN Demographic Yearbook — 2017]</ref>!! Тұрғындар<br>саны,<br>мың адам,<br>на 1.01.2020<ref>[https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/products/dyb/documents/DYB2020/table08.pdf UN Demographic Yearbook — 2020]</ref> |- | [[Ташкент]] ||2137,2 || 2352,9 || 2393,2 || 2571,7 |- | [[Самарқан]] ||361,3 || 509 || 519,2 || 546,3 |- | [[Наманған]] ||391,3 || 475,7 || 493,3 || 626,1 |- | [[Әндіжан]] ||338,4 || 403,9 || 416,2 || 441,7 |- | [[Нүкіс]] ||212 || 295,2 || 303,7 || 319,6 |- | [[Бұхара]] ||237,4 || 272,5 || 274,7 || 280,2 |- | [[Ферғана]] ||183 || 264,9 || 271 || 288,8 |- | [[Қаршы (қала)|Қаршы]] ||204,7 || 254,6 || 260,7 || 274,9 |- | [[Қоқан (қала)|Қоқан]] ||197,5 || 233,5 || 239,9 || 252,7 |- | [[Марғылан]] ||149,6 || 215,4 || 222,1 || 235,0 |- | [[Ангрен (қала)|Ангрен]] ||128,8 || 175,4 || 180,4 || 188,4 |- | [[Жызақ]] || 131,5 || 163,2 || 167,4 || 177,4 |- | [[Шыршық (қала)|Шыршық]] ||141,7 || 149,4 || 151,8 || 157,2 |- | [[Үргеніш]] ||138,6 || 137,3 || 138,6 || 143,8 |- | [[Термез]] ||116,5 || 136,2 || 140,2 || 179,6 |- | [[Науаи (қала)|Науаи]] ||138,1 || 134,1 || 133,5 || 144,2 |- | [[Алмалық (Өзбекстан)|Алмалық]] ||113,1 || 121,1 || 124,4 || 131,1 |- | [[Қожалы]] ||м.ж. || 104,5 || м.ж. || м.ж. |- | [[Денау]] ||м.ж. || 104,4 || м.ж. || м.ж. |- | [[Бекабат]] ||м.ж. || 101,2 || м.ж. || м.ж. |- | [[Шаһрисабз]] ||м.ж. || 100,3 || 103,5 || 139,1 |} == Мәдениеті мен өнері == [[Сурет:Registan square2014.JPG|thumb| alt=A.|Cамарқандтағы [[Регистан]]]] Өзбекстандағы ежелгі сәулет ескерткіштері б.з.б. 4 ғасырда салынған. Олар [[Бактрия]], [[Хорезм]], [[Соғды|Соғдияна]], [[Ферғана]] өңірінде жақсы сақталған. Қала салу өнері көне заманнан (б.з.б. 3 ғасыр) басталып, орта ғасырларда өркендей түсті. [[Бұхара]], [[Самарқанд]], [[Ташкент]], [[Хиуа]], т.б. қалалардың сәулеттік өнер элементтері ([[шаһристан]], [[рабад]], т.б.) сол кезеңнің классик. үлгісіне жатады. Жергілікті қала салу мәдениетінде, негізінен, өрнек пен [[эпиграфика]] әдісі қалыптасып, портал-күмбезді композиция пайда болды. [[Бейнелеу өнері]]нің тарихы тас дәуірінен бастау алады. [[Сурет:Samarkand-25.JPG|thumb|left| alt=A.|Шер-дор медресесі]] Осы кезде көзешілік өнері пайда болып, [[қола дәуірі]]нде жетілдірілді. Б.з.б. 1-мыңжылдықта металдан көркем бұйымдар жасау, б.з.б. 3 ғасыр мен б.з. 3 ғасыры аралығында бедерлеу өнері, монументті мүсін, саздан бояулы мүсін жасау дамыды. Ислам діні енген кезеңнен бастап сән және қолданбалы өнер өркендеді. 15 – 17 ғасырларда Самарқандта, Бұхарада кітап миниатюрасы гүлденді. 19 – 20 ғасырларда өзбек суретшілері ұлттық нақышты, дәстүрлі шеберлік өнерінің кәсіби мектебін қалыптастырды. Әсіресе, қазақтан шыққан Өзбекстанның халық суретшісі [[Орал Таңсықбаев]] өзбектің заманауи кескіндеме өнері мен пейзажының қалыптасуына әсер етті. Ташкентте респ. өнер музейі мен бірнеше көрме залдары жұмыс істейді. 1929 жылы әр түрлі труппалар негізінде Самарқанда алғашқы [[Өзбек драма театры]] құрылды. Қазіргі кезде Өзбекстанда онға жуық драма театры, 2 опера және балет театры, 2 Балалар мен жасөспірімдер, қуыршақ театрлары жұмыс істейді. Кино өнері де жақсы дамыған. 1924 жылы “Бухкино” серіктестігі құрылып, 1925 жылы “Өзбек мемлкино” тресі мен “Шарқ юлдузи” кинофабрикасы ашылды. 1937 жылы “Акт” атты тұңғыш дыбысты фильм түсірілді. == Әдебиеті == Өзбек әдебиетінің дамуына [[ауыз әдебиеті]] мен шығыс халықтары әдебиетінің әсері мол болған. Жанрлық түрі бай ұлттық фольклорында халық тарихын баяндайтын жыр-дастандардың алатын орны ерекше. Оларға “Күнтуғимиш”, “Алпамыш”, “Гороглы”, “Юсуф пен Ахмад”, “Тахир мен Зухра”, “Арзигул”, т.б. жырлар жатады. Түркі халықтарының, оның ішінде өзбектердің дүние жүзіне танылуына Әлішер Науаидың шығармалары ықпал етті. 18 – 19 ғасырлардағы өзбек әдебиетінде Тұрды, Күлхани, М.Хорезми, Агахи, т.б. шығармалары елеулі орын алды. [[Хамза Хакизада Ниязи]] (1889 – 1929), [[Садриддин Айни]] (1878 – 1954), [[Абдулла Қадыри]] (1894 – 1940) шығармалары демократикалық-ағартушылық ағымның бастауы болып саналады. 20 ғасырдағы өзбек әдебиеті классиктері [[Ғафур Ғұлам]] (1903 – 1966), [[Мұса Ташмұхамедов]] (1905 – 1068), [[Кәмил Яшен]], [[Ұйғын]], т.б. жазушылар туындыларында ел өміріндегі әлеуметтік-саяси өзгерістерді бейнеледі. Өзбек әдебиеті 20 ғасырдың 50 – 90-жылдары кәсіби-шығармашылық деңгейге көтеріліп, ақын-жазушылардың еңбектерін өзге ұлт тілдеріне аудару үрдісі жанданды. [[Мирмухсин]], [[Зульфия]], [[Асқад Мұхтар]], [[Вохид Абдуллаев|Воһид Абдуллаев]], т.б. қаламгерлер өнімді еңбек етті. [[Құддұс Мухаммади]], [[Һәкім Нәзір]] балаларға арналған шығармалары арқылы танымал болды. == Табиғаты == Өзбекстан өңірі жер бедері жөнінен солт.-батыс жазық және оңтүстік-шығыс таулы бөліктерге бөлінеді. Жазық жағын [[Қызылқұм]] шөлі, [[Үстірт]], [[Тұран]] ойпаты, [[Әмудария]] атырауы алып жатыр. Таулы өлке [[Шатқал]], [[Құрама]], [[Ферғана]], [[Алай]], [[Зеравшан жотасы|Зерафшан]], [[Түркістан]], т.б. жоталардан құралады, бұлардың аралықтарында [[Ферғана]], [[Зеравшан]], [[Шыршық-Ангрек]], [[Қашқадария]], [[Сурхандария]], т.б. аңғарлар орналасқан. Жер қойнауы пайдалы қазындыларға бай. [[Қаратау-Нарын]] белдеуінен сирек металл, темір кен тасы, полиметалл, қорғасын-мырыш, Белтау-Құрамадан мыс (Қалмақыр, Сарычек кендері), Түркістан-Алайдан графит-никель-кобальт (Тасқазған) кен орындары ашылған. Ө. аумағы Орталық [[Азия]]дағы ірі мұнайлы-газды аймақ саналады. Оңтүстік [[Ферғана]]да күкірт және озокерит (Шорсу), Гиссар жотасында карноллит, сильвинит, тас тұзы, Сұлтануиздат тауында фосфорит бары анықталды.<br /> Климаты тым континенттік, қуаң. Жазы ыстық, шілденің орташа температурасы солтүстік-батыс бөлігінде 33 – 38°С, оңт-нде 25 – 30°С. Қысы жылы, қар жұқа түседі. Қаңтарда 6,3С, оңт-нде 3С болады. Жылдық жауын-шашынның мөлшері әр қилы, кей шөлді өңірлерде 100 мм, кей жерлерде 200 – 400 мм, тау бөктерлерінде 900 мм. Өзендерінің көпшілігі Арал теңізінің алабына жатады. Ірі өзендері – [[Әмудария]], [[Сырдария]], [[Зеравшан]], [[Қашқадария]]. Жер суару және суландыру жүйесі өте жақсы дамыған. Жері негізінен сары және сары қоңыр топырақты; батыс және солтүстік жағы құм-шағылды келеді. Республика жерінің көпшілік бөлігінде қуаңшылыққа төзімді өсімдіктер мен жануарлар дүниесі тіршілік етеді. == Өнеркәсібі == Ел тәуелсіздігін алғаннан кейінгі кезенде, әсіресе отын-энергетика саласын дамытуға көп [[көңіл]] бөлінді. Электр [[энергия]]сын өндіру Ангрендегі коңыр [[көмір]], Шыршыктағы СЭС тізбегіне және табиғи газға негізделген. Қазіргі кезде 1991 жылмен салыстырғанда [[мұнай]] (газ конденсатымен қоса) ендіру 3 есеге жуық, ал табиғи газ [[өндіріс]]і 10 млрд м<sup>3</sup>-ге артты. Ел [[Қазақстан]] мен [[Қырғызстан]]ды да табиғи газбен қамтамасыз етеді. Мүбәректе газ өндеу зауыты салынған, мұнда газбен қатар [[күкірт]] те ендіріледі. Республикада газ өндеумен қатар, [[мұнай]] өндіру саласы да қарқынды дамуда. Алтыарық және Ферғана мұнай өңдеу зауыттары Ферғана аңғарынан өндірілетін мұнайға, ал салынып жатқан [[Бұхара]] зауыты Көкдумалак кен орнының мұнай-газ конденсатына негізделеді. Мұнай-газ өндірісі негізінде [[химия]] өнеркәсібі ерекше қаркқнмен дамуда. Бұл [[сала]], ең алдымен, [[ауыл шаруашылығы]]ның тыңайтқыштарға деген сұранысын қамтамасыз ету [[мақсат]]ын көздейді. [[Шыршық]], Навои мен Ферғанада азот тыңайтқыштарын өндіреді, Ферғана, Қоқан, Самарканд, Алмалықтағы зауыттар Қазақстаннан әкелінетін [[фосфорит]] шикізаты негізінде жұмыс істейді. Бұл кәсіпорындарда тыңайтқыштармен [[қатар]], [[өсімдіктер]]ді зиянкестерден қорғауға қажетті заттар, тұрмыстық химия өнімдері де шығарылады. Сонымен қатар резеңке және пластмасса бұйымдарын өндіретін, дәрі-дәрмек жасайтын кәсіпорындар бар. Жергілікті [[шикізат]]қа негізделген түсті [[металлургия]] айрықша кезге түседі. Алмалық маңында мыс-молибден кендері өндіріліп өңделеді. Ал [[Ташкент]] облысындағы комбинаттар жергілікті [[вольфрам]], молибден кендері мен [[Тәжікстан]]нан өкелінетін қорғасын-мырыш концентраттары негізінде жұмыс істейді. Алтын өндірісі [[Қызылқұм]]дағы Мұрынтау алтын ендіретін комбинатында шоғырланған, жылына 70 ғасырға дейін таза алтын алынады. Ферғана аңғарында [[күміс]] өндіріледі. Ташкент қаласы мен оның маңайында ауылшаруашылық машиналарын жасау кәсіпорындары орналасқан. Мұнда [[мақта]] жинауға және тазалауға арналған машиналар, [[тоқыма]] өнеркәсібі мен суландыруға қажетті [[жабдық]]тар шығарылады. Елдің [[халық]] тығыз орналасқан шығыс бөлігінде электр [[техника]]сын, приборлар мен құралсайман жасайтын өндірістің үлесі едәуір. Мұнда жүк көтергіш көліктер мен [[химия]] өнеркәсібіне қажетті жабдықтар, кабель өндіретін кәсіпорындар да орналасқан. 1996 жылдан бастап Андижан облысында "Дэу" компаниясымен бірлескен [[автомобиль]] зауыты жұмыс істейді. Бұл кәсіпорында жылына 200 мыңға дейін "Дэу-Нексия" жеңіл автокөлігі құрастырылады.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 7том</ref><ref>География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмөжінова, т.б. — Өңд., толықт. 2-бас. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б., сур.ISBN 978-601-293-170-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Навигациялық блок |тақырып = Өзбекстан |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Азия елдері |Орталық Азия |ЭЫҰ |ТМД |ҰҚШҰ |Түркі кеңесі |Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы |ТҮРКСОЙ |Ислам Әріптестік Ұйымы }} [[Санат:Өзбекстан|*]] [[Санат:Посткеңестік елдер]] pi1ed06zqdtkiz6wkx372rxjtkoc8k7 Атырау облысы 0 1656 3059376 3054687 2022-08-10T21:49:31Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Атырау облысы |елтаңба = Coat of arms of Atyrau.svg |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Атырау облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 07 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 51 |lon_min = 53 |lon_sec = |облыс орталығы = [[Атырау]] |құрылған уақыты = [[15 қаңтар]] [[1938 жыл]]<ref name="Атырау облысының географиясы">[http://www.atyrau-city.kz/index.php?get_page=geography&l=r Атырау облысының географиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071214155629/http://www.atyrau-city.kz/index.php?get_page=geography&l=r |date=2007-12-14 }}</ref> |аудандар саны = 7 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 631 841<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 13-ші |тығыздығы = 5,32 |тығыздығы бойынша орны = 6-шы |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 92,43 %<br>[[орыстар]] 5,40 %<br>[[корейлер]] 0,51 %<br>[[татарлар]] 0,37 %<br>басқалары 1,28 % (2018 ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 118 631 |жер аумағы бойынша орны = 12-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]] |ISO 3166-2 коды = KZ-ATY |телефон коды = +7 712х xx-xx-xx |пошта индекстері = 06xxxx |марапаттары = |сайты = http://atyrau.gov.kz |ортаққордағы санаты = Atyrau Province }} '''Атырау облысы''' — [[Батыс Қазақстан]]да орналасқан облыс, аграрлы-өнеркәсіптік инвестициялық аумақ, [[1938 жыл]]ы ''Гурьев облысы'' деген атымен құрылған. [[1992 жыл]]ы қазіргі атауына ие болды. Солтүстігінде [[Батыс Қазақстан облысы]]мен, шығысында [[Ақтөбе облысы]]мен, оңтүстік-шығысында [[Маңғыстау облысы]]мен және батысында [[Ресей]]дің [[Астрахан облысы]]мен шектеседі. Сондай-ақ оңтүстік шекарасы [[Каспий теңізі]]не келіп тіреледі. Облыс орталығы - [[Атырау]] қаласы. == Жер бедері == {{main|Атырау облысының жер бедері}} Облыс аймағы Каспий ойпатының солтүстік-шығыс бөлігін, Жем қыраты мен Үстірттің батыс шетін, Каспий теңізінің солтүстік бөлігін алып жатыр. Жері солтүстігінен оңтүстікке қарай аласара түсетін [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Сағыз өзені|Сағыз]], [[Жем (өзен)|Жем]] өзендері салаларымен тілімденген. [[File:Ryn Desert.jpg|right|thumb|200 px|Нарын құмы (сары түсті)- Атырау облысындағы ең үлкен құмды массив]] Бұл аймақты Жем қыраты мен Үстірттің батыс сілімдері [[Доңызтау]] (214 м), оның бөліктері [[Желтау (тау, Атырау облысы)|Желтау]] (221м), Тамды (175) жоталары алып жатыр. [[Қайнар (Жем алабындағы өзен)|Қайнар]] мен Жем өзендері араларында [[Иманғара]] (199 м) Қойқара қыраттары, Қарамұрат жоны, Алабие, Аққұдық, Қабылан жоталары орналасқан. Олар ақшыл ізбес тастан тұрады. [[Жайық]] өзенінің сол жақ жағалауында [[Индер (тау)|Индер]] орналасқан. Таудың биіктігі 52 м., ұзындығы 25-30 км, ені 10 км-ге жуық. Каспий маңы ойпатының оңтүстік және оңтүстік батыс бөліктерінде құмды шағылдар көп тараған. Еділ өзенінің сол жағалауы мен Каспий теңізінің жағалықтарын [[Нарын құмы]] мен [[Мыңтөбе құмы]], [[Қосдәулет]], [[Ботай]] құмдары, Ойыл мен Сағыз аралығын Тайсойған, [[Бүйрек]] құмдары, облыстың шығысын Каспий маңы Қарақұмы алып жатыр. Бұл құмдардың ең үлкені –Нарын құмы. Атырау аумағында кең тараған жер бедерінің бір түрі- [[сор]]лар. Олардың тереңдіктері 5-10 м-ге жетеді. [[Ресей]] шекарасының батыс бөлігінен [[Еділ]] өзені ағып өтеді. [[Каспий теңізі]]не құятын Еділ жəне Жайық өзендерінің аралығының барлық дерлік бөлігін Атырау облысы алып жатыр. Географиялық тұрғыдан облыстың солтүстік-батыс жағы [[Еуропа]]да, ал бүкіл шығыс жағы [[Азия]]да, негізінен шөлейттік аймақта жатыр. Сонымен қатар Атырау аумағында [[тақыр]]лар кездеседі. Ең үлкен тақыр Намаз тақыры деп аталады. Ол облыстың солтүстік- шығысында орналасқан.<ref>Е.Қаженбаев Атырау облысының географиясы ISBN 9965-741-14-х</ref> == Геологиялық құрылымы == {{main|Атырау облысының геологиялық құрылымы}} Геологиялық тұрғыдан алғанда Атырау облысы көне [[Шығыс Еуропа платформасы]]на ендеп кірген Каспий маңы ойпатының оңтүстік жағалауын алып жатыр. Атырау облысының шегінде ендік бағыты бойынша 500 км-ге созылған, ені 90—140 км Солтүстік Каспий — Биікжал аймағы бар. Оңтүстік жағында Оңтүстік Жем ылдиымен көмкеріледі, мұндагы іргетастың беті 12—13 км тереңдікте жатыр. Іргетастың үстінде шөгінді қорабы бар, ол тұз асты, тұзды, тұз үсті кешендеріне бөлінеді, [[палеозой]] және мезокайнозой кезеңдерінде қалыптасқан, жыныстарының жалпы тереңдігі 12—14 км-ден асады. Қаратон—Теңіз аймағында бірыңғай карбонатты кешен қалыптасқан. Геофизикалық зерттеулердің мәліметтері бойынша оның жалпы калыңдығы облыстың Солтүстік Каспий аймағында 1,5—3 км-ге дейін, Каспий маңындағы ойпат ернеуінің оңтүстік-шығысында 8—10 км- ге дейін өзгеріп отырады. Тұз асты кешенінің күмбезі оңтүстігінде Оңтүстік Жем инверсиялык биігінен солтүстіктегі ойпаттың орталығына қарай моноклиналды түрде енеді. Тұз асты кешенінің моноклиналды енуінің аясында 3,5—3,8 км-ден 6,0—6,4 км-ге дейінгі тереңдіктен көптеген жергілікті қатпарлар, көлемі мен аумағы жөнінен әр түрлі, көтерілетін жерлердің жолағын кұрайтын белгілер ерекшеленеді. Ерекшеленген төбешіктердің ұзындығы 6—20 км-ге дейін, ені 100-300 м-ден 2—13 км-ге дейін кұбылып отырады. Юралық-бор шөгінділер жағалаулық-теңіздік және теңіздік-терригенді, терригенді-карбонатты шөгінділер түрінде кездеседі. Бұл шөгінділердің қалыңдығы облыстың солтүстік бөлігінде 0,3—0,5 метрден Прорва аймағында 3 км-ге дейін өзгеріп отырады. Тұтастай алғанда облыстың тектоникалық дамуында жауын суының жиналу жағдайындағы сияқты сабақтастық байқалады. Сабақтастық мезгілі жөнінен геологиялық кезендерге сәйкес келеді. Аймақтың жоғарғы пермьдік-триастық, [[юра кезеңі|юра-палеогендік]], [[неоген кезеңі|неоген-төрттік]] даму кезендері айқын көрінеді. == Климаты == {{main|Атырау облысының климаты}} Атырау облысында континенттігі тым басым климат қалыптасқан. Облыс табиғи ылғалдылығы жеткіліксіз, [[аңызақ]] желді, шаңды [[дауыл]]ды, жазы ыстық, [[қуаңшылық|қуаң]], қысы қарсыз (не жұқа қарлы) болып келеді. [[Сурет:Шаңды дауыл.jpg|thumb|right|200px|Шаңды дауылдар Атырау облысында жиі болады]] Ең ыстық айы — [[шілде]], ауасының орташа температурасы 24—25°С, жалпы ыстық 35-40°С, кейде одан да астам болады. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 220—230 мм, қуаңшылық жылдары жауын-шашын мөлшері 80 мм-ден аспайды, ал ылғалдың жер, су бетінен ауаға булану мөлшері 1000 мм, кейде одан да астам болады. Облыстың солтүстігінде жыл бойына оңтүстік бағыттағы желдер басым болады. Оңтүстік аудандарда құрғақ шөлді жерлерде қыста шығыс бағыттағы желдер жиі соғады (қарқындылығы 6-7 м/сек), ең күшті желдің қарқындылығы 15 м/сек. жетеді де жыл ішінде 50 күндей соғады. Жел жаз айларында түрлі бағыттардан өзгеріп соғып отырады. Көбіне солтүстік-батыс, оңтүстік-батыс, оңтүстіктен соғатын желдер басымырақ келеді. Оңтүстік желдер аңызықтығымен, құрғақ әрі ыссылығымен ерекшеленеді. Қыс маусымы ауасының [[қаңтар]]дағы орташа температурасы —8°С, — 12°С, қиыр оңтүстігінде —5°С, —6°С. Қыста жел негізінен шығыс (оңтүстік-шығыс және солтүстік-шығыс) бағытында соғады, қарқындылығы 6—7 м/сек. Жылдык жауын-шашын мөлшерінің жартысынан астамы қыста түседі. == Пайдалы қазбалары == {{main|Атырау облысының пайдалы қазбалары}} Облыстың жер қойнауында қалың шөгінді қабаттармен байланысқан әр түрлі [[пайдалы қазбалар]]ға мол. [[File:Oil well.jpg|thumb|200px]] Олардың ішінде қоры аса бай әрі негізгісі [[мұнай]] болып табылады. Мұнай-газдан басқа пайдалы қазындылар ішінен облыс экономикасы үшін маңыздылары ретінде [[борат]] және борат тұзды кендерді, [[ас тұзы]]н, калийлі, магнийлі жыныстарды атауға болады. Құрылыс индустриясы шикізаттарынан [[бор]], бор-мергельді жыныстар,[[гипс]], [[ангидрит]], сазды, кұмды әктастар, сондай-ак битуминозды жыныстар (кирлер) мен тұщы және минералды су көздері бар. Борат кені дүние жүзінің бір-ак жерінен, тек Атырау облысының қойнауынан ғана табылып отыр. Сондай-ақ күкірт, құм-қиыршық тас қосындылары, отқа төзімді [[керамзит]] және кірпіштік саздар, ұлутас, шипалы балшық, қоңыр көмір мен минералды бояулар жасауға жарамды саз шөгінділері бар. == Топырағы== {{main|Атырау облысының топырағы}} Жалпы Каспий маңы ойпатының, сондай-ақ Атырау облысының топырақ жамылғысының құрылымы өзінін түзілу факторлары мен құрамының сан алуандығына байланысты өте күрделі болып келеді. Негізінен мұнда топырақ таралуының ендік белдеулілігі басым қалыптасқан, яғни топырақтың бір түрінің қабаты ендік бағытқа қарай созыла шашыла түзіледі де, теңізге жақындаған сайын келесі түрмен жиі және әлденеше рет ауысып отырады. Шалғынды [[Аллювий топырақ|аллювийлі]] қуаң топырақ ([[Жайық]]тың екі жағындағы кең [[жайылма]]ларында ғана тараған, құнарлы қабаты 70 см-ге дейін, негізі — аллювий шөгінділері). Бозғылт- құмды топырақ ([[Нарын]], Тайсойған және [[Ментеке]] өңірлері). Батпақты-тұзды саз топырақ (ойпаттың теңіз жағалауына ұласатын бөлігі, гумус қатапшы, шикі шымтезек аралас келеді, аса кепкен жерлерінде [[бэр төбешіктері]] қалыптасқан). Автоморфты [[қоңыр топырақ|қоңыр]] не сұр қоңыр топырақ (Жайықтың екі жағында да, әсіресе сол жағында Тайсойғанға дейінгі өңірді, Ойылдың сағалық бөлігін қамтиды, біршама құнарлы келеді, гипс пен тұз кабаттарының үстінде түзілген, облыс жерінің 20%-ынан астамын алады) Тақыр және батпақты Теңіз жағалауының топырақ құрамының ішінде 2 млн. гектар жері ащы-ашқылтым топырақтар. Бұл аймақ бұйырғынды, күзгі-қысқы жайылымға пайдаланады. Тиісті ылғалдылық жетпеуінен олар қатқылдыққа айналып, өсімдіктердің еркін өсуіне мүмкіндік бермейді.<ref>Атырау табиғаты және оны қорғау, №5-7667 0607-3. 13-15 бет</ref>. Сортаң топырақ -облыс аумағында өте көп тараған. Топырақтың беткі қабатына тұзы шығып жатады. Мұнда тұздың мөлшері 8-10 % -ке дейін жатады. == Өзендері мен көлдері == {{main| Атырау облысының өзендері мен көлдері}} Атырау облысының жер беті сулары Еділ өзенінің сол жақ тармақтарынан, Жайық, Ойыл, [[Жем (өзен)|Жем]], [[Сағыз өзені|Сағыз]] өзендерінің төменгі ағыстарынан және үлкенді-кішілі көлдерден тұрады. Негізгі өзені [[Жайық]] өзені.[[Сурет:Жайық өзені.jpg|thumb|right|200px|Жайық өзені Атырау облысында]] [[Сурет:Қамыскөл Жылой ауданы.jpg|thumb|right|200px|Қамыскөл көлі Құлсары маңында.]] '''Өзендері.''' Өзендердің жинайтын суларының тек 10-20 %-ы ғана өз облыс аумағынан, ал қалған суын басқа аймақтан әкеледі. Жайық өзені кеме арқылы әр түрлі жүк және жолаушы тасымалдауға пайдаланылады, балық ауланады. Ал қалған өзендері егістікке, шабындықты суландыруға және мал суару үшін ғана пайдаланылады. Ірі өзендері [[Жайық]], [[Жем (өзен)|Жем]], [[Ойыл (өзен)|Ойыл]], [[Қайнар (Жем алабындағы өзен)|Қайнар]]. Сол сияқты [[Бақсай (өзен, Атырау облысы)|Бақсай]], Бүгілөзек, Бағырлысай, Ақсай өзендерінің жергілікті маңызы бар. Облыс аумағында Еділ өзеніндегі салалардың тармақтары –Ахтуба, Бозан, [[Қиғаш]] т.б. өзендер бар. '''Көлдері.''' Облыста екі мыңнан астам көлдер бар. Олардың жалпы көлемі 800 шаршы шақырым шамасында. Облыс көлдері тұйық, ағынсыз болып келеді. Облыста Дүние жүзіндегі ірі көл –[[Каспий теңізі]] бар. Республика аумағындағы жағалау сызығының ұзындығы 2340 ш. Оның жартысына жуығы Атырау облысына тиеді. [[Индер (көл)|Индер]] көлінен құрамында бром калийі бар жоғары сапалы тұз өндіріледі. [[Жалтыр (көл, Атырау облысы)|Жалтыр көлі]]не Бағырлысай, Бүгілөзек секілді шағын өзендер құяды. Бұдан басқа екі мыңнан астам шағын көлдер бар. Олар: [[Қамыскөл (Атырау облысы)|Қамыскөл]], Мешер, Дәулет, Толай-сор. Олардың 65-70%-і жаз кезінде құрғап қалатын уақытша көлдер. '''Жер асты сулары.''' Облыс аумағында жер асты су қорларының алты су кен орны ашылған. Оның төртеуінің суы пайдаланылуда. Олардың ең үлкені және қоры молы Тайсойған, Бүйрек және Қоянды құмдарында орналасқан. Қабатының тереңдігі 50-120 м, қалыңдығы 30-70 м. == Әкімшілік бөлінісі == {{main| Атырау облысының әкімшілік бөлінісі}} Облыста 2 қала (облыстық маңызы бар – Атырау, аудандық маңызы бар – Құлсары), 4 кент (Индербор, Мақат, Доссор, Жаңа Қаратон), 64 ауылдық (селолық) округ, 174 село (ауыл) орналасқан. Облыс құрамына 7 аудан кіреді. [[Сурет:Atyrau Province NN.png|нобай|100|Атырау облысы аудандарының орналасуы]] * 1. Жылыой ауданы * 2. Индер ауданы * 3. Исатай ауданы * 4. Қызылқоға ауданы * 5. Құрманғазы ауданы * 6. Мақат ауданы * 7. Махамбет ауданы * Белгіленбеген аумақ - Атырау қалалық әкiмшiлiгінің ауданы === Қалалары === * [[Атырау]] * [[Құлсары]] === Аудандары === {| class="standard" valign="top" |+ Атырау облысындағы аудандар |- ! Аудандар || Аумағы<br />(мың км²) || Халқы<br />(мың адам)<ref name="2014 жылғы 1 қаңтарға облыстар, қалалар және аудандар бойынша Қазақстан Республикасы халқының саны">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT074903],Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года</ref>|| Орталығы || Құрылған жылы||Әкімшілік бөлінісі |- | [[Қызылқоға ауданы|Қызылқоға]] ||24,9 ||30,5 || [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ||1928 ||10 ауылдық округ |- | [[Құрманғазы ауданы|Құрманғазы]] || 20,9|| 57,3 || [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ||1928 ||19 ауылдық округ |- | [[Исатай ауданы|Исатай]] ||14,7 ||26,6|| [[Аққыстау]] || 1928||7 ауылдық округ |- | [[Махамбет ауданы|Махамбет]] ||9,6 || 34,8 || [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ||1938 ||9 ауылдық округ |- | [[Мақат ауданы|Мақат]] ||4,9 || 30,3 || [[Мақат]] ||1938 ||1 ауылдық округ, 2 кент |- | [[Жылыой ауданы|Жылыой]] ||29,4 ||82,9 || [[Құлсары]] ||1928 ||5 ауылдық округ, 1 кент, 1 қала |- | [[Индер ауданы|Индер]] || 10,9|| 32,1|| [[Индербор]] || 1933||6 ауылдық округ, 1 кент |} == Халқы == {{main|Атырау облысының халқы, орналасуы, этностары}} Облыстың халқы қалада, өндіріс орталықтарында және [[Жайық]] өзенінің екі жағалауында тығыз орналасқан. 2014 жылғы 1 қаңтарда қала тұрғындарының саны 276,8 мың (48,7%) адам, ауылдықтар 291,1 мың (51,3%) адам болды. Халықтың орташа орналасу тығыздығы облыс бойынша (1 шаршы км аумаққа) 4,8 адам құрайды. 2020 жылдың 1 мамырда<ref>https://stat.gov.kz/region/252311 НЕГІЗГІ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР</ref> облыс халқының саны 649 225 адам болды. '''Атырау облысы халқының саны'''<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1940 !! 1950!! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2009!! 2019 |- | 247,4|| 214,3|| 252,0|| 340,3|| 373,4|| 432,3 || 443,7|| 509,1|| 646,4 |- |} Облыс халқының өсуі соңғы жиырма жылда байқалады. 2009 жылы алдыңғы 1999 жылға қарағанда 66 мың адам қосылып 509 мыңға жетсе, 2019 жылы 10 жылда 137 мың адам қосылып 646 мыңға жетті. Қазір облыста 50 ұлттың өкілдері тұрады. Облыстың негізгі халқы қазақтар (92,5%). Содан кейін көп тараған орыстар (5,2%), корейлер (0,5%), татарлар (0,3%), өзбектер (0,2%), украиндықтар(0,1%), немістер (0,07%) т.б. {| class="wikitable" |- ! Барлық ұлттар!! қазақтар !! орыстар !!корейлер!! татарлар !! өзбектер !!украиндар !! немістер!! басқалары |- | 633 791 ||586 802 || 33 411|| 3 170 || 2 306 || 1 577 || 756 || 480 || 2 283 |} Ұлттардың облыс аумағында таралуы бір келкі емес. Олардың басым көпшілігі қалаларда, ірі жұмысшы кенттерінде, аудан орталықтарында, Жайық өзені бойындағы елді мекендерде тұрады. Ал аудандарда негізінен байырғы халықтар қазақтар тұрады. Қызылқоға ауданында-99,8%, Исатай ауданында-99,7%, Жылой ауданында-98,3%, Құрманғазы ауданында-97,8%, Мақат ауданында-97,6%, Махамбет ауданында-97,2 %, Индер ауданында-96,4%. == Тарихы == {{main| Атырау облысының тарихы}} Археологиялық деректер бойынша Атырау қаласына жақын жатқан ең ежелгі ескерткіш Жайық өзенінің сол жағасындағы Кандаур ауылының қарсы беткейі неолит (жаңа тас ғасыры) мекені. Өзен аумағындағы халықтың сол кезден күні бүгінге дейінгі негізгі кәсібі - [[мал шаруашылығы]] болған. Сол кездегі малшылардың көне тұрақтары [[Құрманғазы ауданы]] на жақын орналасқан Қоңыр құдық, Көк Мұрын, [[Қадырғали]] құмына және жаңа Үштағанға жақын [[Сазды]] қыстағынан табылды. Тұрақтардың аумағына қарағанда бұрынғы малшылар шағын жерасты үйшіктерде өмір сүрген. 1999 жылы Атырау облысы, [[Жылыой ауданы]], Аралтөбе қорғанына Ә.Марғұлан атындағы археологиялық экспедициясы қазба жұмыстарын жасап – Алтын киімді адам табылды. Ғалымдардың тұжырымдауы бойынша бұл алтын киімді адамның өмір сүру кезеңі осыдан 2 мың жыл бұрынғы сарматтар дәуіріне жатады. [[File:Saraishik.JPG|thumb|upright|Сарайшық ауылы (көне қала орны)]] Қазақ даласындағы ең көне тарихи орындардың бірі-[[Сарайшық]] қаласы.<ref>Сарайшық қалашығы туралы ақпарат</ref> Сарайшық – Атырау облысындағы [[Махамбет ауданы]]ның территориясында орналасқан ортағасырлық қала. Орда дәуірінде Сарайшық Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан маңызды діни, саяси - экономикалық орталық. [[Алтын Орда]]ның, қазақ және ноғай хандарының алғашқы [[пантеон]]ы, [[Қасым хан]] тұсында [[Қазақ хандығы]]ның алғашқы астанасы болды. ХV ғасырдан бастап Атырау өңірі Кіші жүздің тарихи орны болып қалыптасты. Қазақ халқы XVIII ғасырдың басында Алтайдан Жайыққа дейінгі ұшан теңіз даланы қамтыған бір тұтас іргелі ел болды. [[Бөкей хан]] 1801 жылы [[Еділ]] мен [[Жайық]] арасындағы отыз жыл бойы иесіз қалған ен даланы мекендеуге патшадан рұқсат алып, оған мыңдаған елді көшіріп әкеліп қондырды. Сөйтіп, бұл өңір «[[Бөкей ордасы]]» деп аталды. Бөкей ордасында феодалдық қанау мен Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы [[Исатай]] мен [[Махамбет]] бастаған ұлт - азаттық көтеріліс 1836-1838 жылдарды қамтыды. 1916 жылғы жарлыққа байланысты, ұлттық езгіге, феодалдық қанауға шыдамаған қазақ халқы қолдарына қару алып И.Таймановтың немересі Өтепқали Исатаев бастаған көтеріліс белең алды. Кейін бұл көтеріліс 1917 жылғы революцияға ұласты. Ақ гвардияшылардың көтерілісінен кейін Атырау өлкесінде мұнай байлығы және [[балық шаруашылығы]] игеріле бастады. Ұлы Отан соғысына дейін және Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдары [[мұнай мен газ]]ды игеру мақсатында көптеген ірі кәсіпорындардың құрылысы басталды. Егемендік алғаннан кейін облыстың экономикасы мен мәдениеті қарқынды дами бастады. Атырау өлкесі – Қазақстанның ірі индустриалдық орталығына айналды. == Өсімдіктер дүниесі == {{main| Атырау облысының өсімдіктер дүниесі}} Облыстың барлық аудандарында дерлік [[жусан]], [[қияқ]], [[бұйырғын]], [[ебелек]], [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[қоңырбас]], [[көкпек]] басым өседі, бұларға қосымша көктемде ойпатттарда [[селеу]], [[изен]], [[сарсазан]], [[ажырық]] т.б.араласа шығады. [[Сурет:Атырау. Құмаршық өсімдігіне арналған ескерткіш.jpg|thumb|right|200px|Атырау қаласындағы ашаршылық кезінде аштықтан құтқарған "Құмаршық" өсімдігіне ескерткіш.<ref>https://azattyq-ruhy.kz/culture/1252-atyrau-zhurty-asharshylyktan-aman-alyp-kalgan-ku-marshykk-a-arnap-eskertkish-koidy Атырау жұрты ашаршылықтан аман алып қалған құмаршыққа арнап ескерткіш қойды</ref>]] Теңіз жағасындағы батпақтарда [[қамыс]], құрақ жиі кездеседі. Шығыс жағында [[ебелек]], [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[шытыр]], [[қаңбақ]], [[ақселеу]], [[жыңғыл]], [[жүзгін]] өседі. Сонымен қатар облыс аумағында дәрілік, техникалық өсімдіктер де кездеседі. Олардың жалпы саны 50 ден асады. Дәрілік шөптерден облыс аумағында кездесетіндері: [[адыраспан]], [[ешкі тал]], [[қырықбуын]], [[құмаршық]] т.б. Жалпы Атырау облысында өсімдіктердің 945 түрі бар. Бұлардан басқа [[жантақ]], [[көкпек]], [[ошаған]], [[сүттіген]], [[шырмауық]] т.б. табиғи өсімдіктер бар. Улы шөптерден, [[есекмия]], [[меңдуана]] кездеседі. Қазақстанның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]]» енгізілген, яғни жойылып кету қаупі төнген өсімдік түрлерінен [[ақтұңғиық]], [[берік сүттіген]], [[бор рияны]], [[бор сиякөгі]], [[бор сылдыршөбі]], [[бүршікті альдрованда]], [[бүршікті феллориния]], кестелі шампиньон, [[комаров жоңышқасы]], күманды долана, қатпар гладолиус, [[мейер шытырмағы]], [[су шылымы]], [[тегеурінгүл]], т.б. кездеседі.<ref>Карта: Охраны природы Атырауской области</ref> == Жануарлар дүниесі == {{main| Атырау облысының жануарлар дүниесі }} Атырау облысында 500 ге тарта омыртқалы жануарлар түрі және мыңдаған омыртқасыз жануарлар түрлері кездеседі. Облыс аумағында құстар алуан түрлі және кең таралған. Олардың ең басты тіршілік орындарының бірі –су және оның жағалауы. Жалпы құстардың 280-дей түрлері бар. Оның ішінде [[бірқазан]], [[дегелек]], [[қаз]], [[үйрек]], [[шағала]], [[тырна]], [[дуадақ]], [[көгершін]], торғай тәрізділер көп тараған. Облыстың өзен-көлдерінде балықтардың көптеген түрлері бар. Кәсіптік маңызы бар балық түрлерінен [[Сурет:Beluga sturgeon.png|thumb|right|250px|Қортпа балық (белуга)]] [[бекіре]], [[қорытпа]], [[шоқыр]] т.б. балықтар кездеседі. Облыс суларында [[шортан]], [[сазан]], [[жайын]], [[майшабақ]], [[қаракөз]] т.б. кең тараған. Жалпы Каспий теңізінің Атыраулық аймағында бағалы балықтардың 122-ден астам түрлері кездеседі. Қосмекенділер мен бауырмен жорғалаушылардың 50 ге жуық түрлері тараған, кемірушілердің 27 түрі бар. Атырау облысында аңдардың 55 түрі, оның ішінде жыртқыш аңдардың 12 түрлері бар. Олардың кең таралғандары: [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], жанат тәрізділер, [[қабан]], [[киік]]. Облыстың пайдалы қазындылары, әсіресе мұнай-газ кендерін қарқынды игерудің нәтижесінде хайуанаттар дүниесінің таралу кеңістігі жылдан-жылға тарылуда, түр саны азаюда, тіршілік аумағы күннен-күнге кемуде. == Экономикасы және инвестициялық әлеуеті == {{main|Атырау облысының экономикалық аудандары}} Аймақ экономикасының негізін мұнай өндіру құрайды. Атырау облысының ірі кәсіпорындары: *[[Атырау мұнай өңдеу зауыты|«АМӨЗ» ЖШС]]; *[[Ембімұнайгаз|«Ембімұнайгаз» АҚ]]; *[[Теңізшевройл|«Теңізшевройл» ЖШС]]; *Солтүстік Каспий операциялық компаниясы (NCOC) Атырау облысы Қазақстанның қарқынды дамып келе жатқан аймақтарының бірі және әлемнің 50-ден аса елдерімен тығыз ынтымақтастықта.[[Сурет:Атырау АМӨЗ.jpg|thumb|right|250px|Атырау мұнай өңдеу зауыты]] Бұнда 1000–нан аса біріккен және шетел кәсіпорындары құрылып, сәтті жұмыс жасауда. Олардың қатарында мұнай-газ саласындағы ірі кәсіпорындар бар: [[Теңізшевройл|«Tengizchevroil»]] ЖШС, «North Caspian Operating Company» ЖШС, «Fluor Kazakhstan Inc.» ЖШС және басқалар. Атырау облысының экономикалық дамуының негізгі бағыттары: мұнай-химия, мұнай-газ машина жасау, құрылыс индустриясы, агроөнеркәсіптік кешен және балық аулау. Облыс әр түрлі табиғи ресурстардың қорларына бай. Соның ішінде: бораттар, бор, тұз рудалары, ас тұзы, калий тұздары, құрылыс материалдары. Өңірге тікелей шетел [[инвестиция]]ны тарту және инвестициялық ахуалын жақсарту мақсатында жүйелі жұмыстар жүргізілуде.<ref>«Егемен Қазақстан» 28-қараша 2018</ref> Екіжақты халықаралық қатынастарды дамыту мақсатында, инвестициялық әлеуеті зор аймаққа жыл сайын алыс және жақын шетелдерден делегациялар келіп кетеді. Атырау облысында жыл сайын «Global Oil&Gas Atyrau» мұнай-газ көрмесі өткізіліп, көрмеге әлемнің 150-ден астам елі қатысады. Аймақтағы отандық және шетелдік инвесторларға сапалы және жедел көмек, ақпараттық-аналитикалық және сервистік қолдау көрсету мақсатында «Kazakh Invest» ҰҚ» АҚ, «Атырау» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» АҚ және «Atyrau Innovations» ЖШС секілді мекемелері тиісті қызмет атқарады. Сонымен қатар, бүгінде облыста бірқатар шетелдік визалық орталықтар жұмыс істейді. == Ауыл шаруашылығы == {{main| Атырау облысының ауыл шаруашылығы }} Атырау облысының агроөнеркәсіптік кешені өңірдегі экономиканың маңызды секторларының бірі болып есептеледі, ауылдық жерлерде облыс халқының жалпы санының 42,7% өмір сүреді.[[Сурет:Атырау обл. Түйелер.jpg|thumb|right|250px| Түйе шаруашылығы бойынша Атырау облысы Республикада алдыңғы қатарда]] Облыстың ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі 9,8 млн.гектарды құрайды. Облыстың ауыл шаруашылығы мал өсіруге, әсіресе қой және ірі қара, жылқы, түйе өсіруге маманданған. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жөніндегі ұлттық бағдарламаға сәйкес ауыл шаруашылығында түбегейлі экономикалық реформа жүзеге асырылды. Климат жағдайы мен топырағының құнарсыздығына байланысты облыста егін шаруашылығы өркендемеген. Жайық өзенінің төменгі ағысымен Еділдің тарамдарында Махамбет, Құрманғазы, Индер ауданының шаруашылықтары картоп, көкөніс және бау-бақша өсірумен айналысады. Облыс ауыл шаруашылығында негізгі сала мал шаруашылығы болып есептеледі. Мал шаруашылығымен облыста Исатай, Құрманғазы, Индер және Қызылқоға аудандары айналысады. Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі - 19528,1 млн теңгені, нақты көлем индексін 99,7% құрады. Ет өндіру - 47,0 мың тоннаны немесе 102,1%, сүт өндіру - 54,2 мың тоннаны (100,5%), жұмыртқа өндіру - 1,84 млн дананы (100,2%) құрады. 2010 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында ірі қара мал - 182,3 мың басты немесе 102,8%, қой және ешкі - 619 мың басты (103,1%), түйе - 31,7 мың басты (102,5%), жылқы - 46 мың басты (103,9%) құрады. 2011 жылдың 1 қаңтарына ауыл шаруашылық құрылымдарының жалпы саны 2008 бірлік құрады, соның ішінде 79 өндірістік кооператив, 1929 шаруа қожалығы болды.<ref>[http://atyrau.gov.kz/auyl-sharuashylyy/Облыстық ауыл шаруашылығы саласы]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Көлік және байланыс == Атырау облысының көлік жүйесінің дамуына оның Орал және Еділ бойы экономикалық аудандармен көрші жатуы және Орта Азия республикалаларымен транзиттік-экономикалық қатынастарының жолындағы қолайлы географиялық орны үлкен әсерін тигізді. Қазіргі таңда Атырау облысында көліктің барлық түрлері де дамыған. Оның құрамында: темір жол, автомобиль, су жолы, әуе жолы және құбыр желісі кіреді. === Темір жол көлігі. === [[Сурет:Жолаушылар поезы.jpg|thumb|right|130px|Темір жол көлігі]] {{main| Солтүстік Каспий өңіріндегі темір жол құрылысының тарихы }} Атырау облысында алғашкы тар табанды ұзындығы 92 шақырым [[темір жол]] 1925-26 ж. Гурьев-Доссор аралығында салынды. Ұзындығы 517 шақырым Қандыағаш-Гурьев темір жолы 1938 жылы басталып, Ұлы Отан соғысы кезінде іске қосылды. 1966 жылы ұзындыгы 700 шақырым Мақат-Маңғыстау темір жолы желісі пайдалануға берілді. 1970 жылы ұзындығы 333 шақырым Атырау-Астрахань темір жолы, 1989 жылы Мақат-Индер темір жолы іске қосылды. === Әуе көлігі === {{main| Атырау әуежайы }}[[Сурет:Атырау әуежайы.jpg|thumb|right|150px|Атырау әуежайы]] Атырау облысының әуе жолы өз дамуын 1931 жылы ашылған Баку-Астрахань-Гурьев-Ембі маршрутынан бастайды. 1935 жылы Ақтөбе- Гурьев, Орал-Гурьев рейстері ашылды. 1940 жылдың ақпан айында Гурьевте қазақ баскармасыныц 244-ші авиаотряды құрылды. Машиналар паркінде негізінде ПО-2 моделдері болды. Бүгінде ескірген әуе көліктерінің орнына осы заманғы жаңа лайнерлер келді. [[Әуежай]] жаңа техникамен жабдықталып, жаңадан ұшу- қону алаңдары үлкейтіліп, аэровокзал кешені салынды. === Автомобиль көлігі === [[Сурет:Атырау. Жол айрығы.png|thumb|right|150px|Атырау қаласына кіре берістегі жол айрығы]] {{main|Атырау облысының автомобиль көлігі }} Жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының ұзындығы 2752 шақырымды құрайды. Оның ішінде республикалык жолдар 900 шақырым, жалпы қолданатын жергілікті жолдар 1762 шакырым. Атырау-Ақтау автожолының облыс аумағындағы ұзындығы 270 шакырымды құрайды. Ұзындығы 488 шақырым Атырау-Орал автомобиль жолы бар. Атырау-Астрахань автожолдарын қайта жаңарту басталды. === Су жолы көлігі === {{main| Жайықтағы кеме қатынасы}} [[Сурет:Су көлігі.jpg|thumb|right|150px]] Жайық өзенінде кеме шаруашылығы 1925 жылы ұйымдастырылған болатын. 1927 жылдан бастап Жайық өзені арқылы Атырау-Орал аралығында жүк тасымалы жүргізілді. 1964 жылы Гурьев өзен порты құрылып, оны жабдықтау жүк көтеретін техникадан басталып, флот теплоходтармен, буксирлермен толықтырылды. 1982 жылы өзен порты қайта жаңартылып, механикаландырылды. Мұнда үш [[көтергіш кран]]ы кондырылып, темір жол тартылды. 1999 жылдан бастап Жайык-Каспий теңізі каналы арнасын тазарту, қазу жұмыстары басталды. === Құбыр көлігі === {{main| Атырау облысының құбыр көлігі}} [[Сурет:Теңіз-Новороссийск мұнай құбыры.jpg|thumb|right|100px|Теңіз-Новороссийск мұнай құбыры]] 1934 жылы ұзындығы 830 шақырым Каспий-Орск мұнай құбыры салынды. Атырау облысының территориясымен мемлекет аралык маңызы бар транзитті мұнай және газ құбырлары өтеді. Олар: Орта Азия-Орталық газ құбыры, ұзындығы 1500 шақырым 1968-70 жылдары салынған Өзен-Атырау-Самара мұнай құбыры, 1989 жылы салынған ұзындығы 678 шақырым Теңіз-Атырау-Грозный мұнай құбыры. Қазақстан мұнайын дүниежүзілік рынокқа шығару үшін 2001 жылы ұзындығы 1580 шақырым жылына 67 млн. тонна мұнай өткізу қабілеті бар Теңіз- Новороссийск мұнай құбыры іске қосылды. Облыстың басты газ құбырының ұзындығы 3058 шақырым, жылына өткізу қабілеті 40,8 млрд. текше метр. Облыстың басты су құбыры Астрахан-Маңғыстау тұрба құбыры. === Байланыс кәсіпорындары: === [[Сурет:Атырау. Қазақтелеком.jpg|thumb|right|200px|Атырау. Қазақтелеком]] * Облыстық телекоммуникация дирекциясы * Облыстық радиотеледидар арқылы тарату орталығы * "Қазпошта" АҚ Атырау филиалы * [[Altel]] ұялы телефон байланысы * [[Kcell]] ұялы телефон байланысы * [[Beeline]] ұялы телефон байланысы * [[Tele2]] ұялы телефон байланысы == Туризм == {{main| Атырау облысындағы туризм}} Аймақ экономикасының басым және аса мән беріліп жатырған бағыттарының бірі туризм саласын дамыту. Әлемнің 50-ден астам елінен 1000 астам шетелдік және бірлескен компаниялары қызмет етуі Іскерлік туризмнің қарқынды дамуына ықпал етуде. Атырау облысында туризмді дамытудың орны ерекше. Каспий маңында орын тепкен Атырауда туризм саласын дамыту үшін қолайлы аудан ретінде толық қарастыруға мүмкіндік бар. Болашақта емдік-сауықтыру, мәдени-танымдық, спорттық, экологияық, экстрималдық түрлерін дамытуға мүмкіндіктер бар. Спорттық туризмді дамытуда балық аулаудың өзіндік үлгісін ұсына аламыз.<ref>Д.Жайлаубаева, Атырау облысында туризмді дамытудың маңыздылығы. "Географиялық білім беруді жетілдірудің кейбір өзекті мәселелері» Конференция материалдар жинағы. Атырау 2006, ISBN 9965-741-95-6</ref> Атырау облысы бойынша да жергілікті маңызы бар тарихи және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі бекітіліп, оған 313 ескерткіш (525 нысан) кірген.<ref>Атырау облысы әкімдігінің 2010 жылғы 23 қарашадағы № 299 қаулысы</ref> [[Сурет:Сарайшық мемориалды кешені.jpg |thumb|right|200px|Сарайшық мемориалды кешені]] '''1. Ерекше бағаланатын табиғи мұра ескерткіштері.''' Бұл нысанға Атырау облысы бойынша Иманқара кешені кіреді. Иманқара кешені – Иманқара тауының батыс сілемдерінің етегінде орналасқан ерте темір дәуірлік үңгір. '''2. Археологиялық ескерткіштер және орта ғасырлық қалалық орталықтар.''' Бұл топқа Атырау облысы бойынша Аралтөбе кешені мен Сарайшық қалашығы кірген. Аралтөбе қорғандар тобы. Бұл жерден -[[Атыраудың алтын адамы|Алтын киімді адам]] табылған. Сарайшық қалашығы қазақ даласындағы ең көне тарихи орындардың бірі '''3. Діни және ғибадат орындары болып табылатын орындар.''' Бұл нысанға [[Ұшқан ата]], Ақмешіт қорымдары, [[Ақмешіт – Бекет|Құлшан ата]] жерасты мешіті кіреді. '''4. Тарихи тұлғаларға қатысты қасиетті орындар.''' Махамбет Өтемісұлы мен Исатай Тайманұлы кесенелері кіреді. Осы шаралар арқылы туризмді дамытуға жағдай жасай отырып, өлкемізді шетелдік қонақтарға таныстыруға мүмкіндіктер бар.<ref>Г.Ж.Нұрғалиева, М.С. Қуанов, Р.Ж.Әлжанова, Г.Қ.Баймұқашева, С.К.Касенов "INNOVATION MANAGEMENT AND TECHNOLOGY IN THE ERA OF GLOBALIZATION": Materials of the V International Scientific-Practical Conference January 8-11, 2018, Alexandria – Sharm El Sheikh, Egypt 206-бет</ref> == Халық ағарту ісі == {{main|Атырау облысындағы халық ағарту ісі}} [[Қазан революциясы]]на дейін облыс орталығында 1-гимназия, екі сыныптық орысша-қазақша учелище, 2 приход және 2 дін мектебі жұмыс істеген. Уездік халық ағарту бөлімі жанынан сауатсыздықты жою жөніндегі комиссия құрылып 24 мектеп ашылып, 600 адамды қамтыған. 1924-25 жылдар аралығында бірінші басқышты 40 [[мектеп]], оның төртеуі [[интернат]] болып ашылған. 1938 жылы 12 ақпанда облыстық атқару комитеті, сонымен бірге облыстық халық атқару бөлімі құрылды. Бақсай, Жылыой, Мақат, Қызылқоға, Теңіз, Индер, Маңғыстау аудандары Гурьев облысына қарады. Облыстағы білім беру жүйесі, жалпы орта білім беру, [[Мектептен тыс жұмыс|мектептен тыс тәрбие]] беру мен оқыту, кәсіптік-техникалық білім беру, орта арнаулы білім беру, [[Жоғары оқу орындары|жоғары білім беру]], жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім –кадрларының біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау салалары қалыптасып дамыды.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000 ISBN 5-7667-9129-1 84-бет</ref> [[Сурет:Дамбы ауылы. Ынтымақ балабақшасы.jpg|thumb|right|200px|Дамбы ауылындағы "Ынтымақ" балалар бақшасы]] Тәуелсіздік жылдарында Атырау облысы білім беру саласы қарыштап дамыды. 1991 жылы 17 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы жұмыс жасаса, 2000 жылдан бастап 8 оқу орны ашылып, бүгінгі күні техникалық және кәсіптік білім беруді 25 колледж жүзеге асырады. Тәуелсіздік алғаннан бері дарынды балаларды қолдау және оларға жағдай жасау мақсатында аймақта жаңа типтік үлгідегі білім беру ұйымдары: 7 мамандандырылған интернаттық мекемесі бар облыстық мектеп, 11 мектеп-гимназия, 3 мектеп-лицей, 1 лицей ашылды. 2020 жылдың 10 –қаңтардағы мәлімет бойынша Облыстың білім беру саласында 201 [[балабақша]], 129 мектепке дейінгі шағын орталық, 196 [[орта мектеп]], 5 жекеменшік мектеп, 25 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы (оның ішінде 8 – мемлекеттік емес), 3 арнайы түзету білім беру ұйымы, 45 қосымша білім беру ұйымы, 1 отбасы үлгісіндегі балалар ауылы, 1 балалар денсаулығын оңалту орталығы, 1 кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығы, 2 психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация, 7 түзету кабинеті, 1 аймақтық дене тәрбиесі және спортты дамыту орталығы, 1 облыстық әдістемелік орталығы жұмыс жасайды. == Денсаулық сақтау ісі == {{main|Атырау облысының денсаулық сақтау ісі‎}} Атырау облысының тұрғындарына дәрігерлік жәрдем көрсету туралы алғашқы деректер 1927 жылға саяды. Сол кезеңде тұңғыш фельдшерлік орын ашылған. 1928 ж. Атырау облысының аудандары мен ауылдарына арнап медицина кадрларын даярлау ісі колға алынды. 1936 ж. облыс халқына 36 дәрігер мен 279 орташа дәрежедегі медицина маманы кызмет көрсетті, жер-жерде 2074 орындык 6 [[амбулатория]] мен [[аурухана]] жұмыс істеді. Ұлы Отан соғысы жылдарында Атырау қаласына 2 госпиталь орналастырылды. [[Сурет:Махамбет ауданында да 100 адамға арналған провизорлық стационар.jpg|thumb|right|300px|Махамбет ауданында 100 адамға арналған провизорлық стационар (Коронавирус инфекциясының алдын-алу үшін)]] Соғыстан кейінгі жылдары медицина мекемелерінің жүйесі жедел қарқынмен кеңи түсті. 1967 жыл мен 1987 жылдың аралығында облыстық аурухананың, облыстық [[балалар ауруханасы]]ның, облыстық [[перзентхана]]ның, облыстық онкологиялық және туберкулезді емдеу диспансерінің жаңа үйлері іске қосылды, ал 1975 жылдан бастап Қазақ туберкулез және онкология ғылыми-зерттеу институттарының бөлімшелері ашылды. 1998 ж. қазан айында облыстық аурухана жанынан күрделі инженерлік-техникалық аппараттармен жабдықталған жаңа клиника ашылды. Үш қабатты, ауданы 4500 м2 жаңа ғимаратта орналасқан бұл аурухана өзінін оташылык-реанимациялық, күйік емдеу бөлімшелерімен дүниежүзілік деңгейде жұмыс істейтін емдеу орнына айналды. Қазіргі кезде облыс бойынша 136 денсаулық сақтау ұйымы медициналық көмек көрсетеді, оның ішінде 21 ауруханалық, 115 амбулаториялық-емханалық (8 емхана, 7 орталық аудандық ауруханалар, 55 дәрігерлік амбулатория, 12 фельдшерлік-акушерлік пункт, 23 медициналық пункт, басқа да 10 медициналық ұйым). 2018 жылғы 29 шілдеде Оңтүстік Кореяның Бундан Чанг клиникасымен меморандум жасалып, Мемарандум шеңберінде Келісім бойынша Оңтүстік Кореяға білімін жетілдіруге жолдама арқылы 7 маман оқып келді.<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Otchet_za_2018_god.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200414162245/http://atyrau.gov.kz/page/read/Otchet_za_2018_god.html |date=2020-04-14 }} 2018 ЖЫЛҒЫ ЕСЕП</ref> == Әдебиеті мен өнері == {{main|Атырау облысының әдебиеті мен өнері‎}} [[Қазтуған Сүйінішұлы]] - Нарын құмында туған, 15 ғ-да өмір сүрген жырау. [[Шалкиіз Тіленшіұлы]](1465—1560), Есет би, [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]], [[Шернияз Жарылғасұлы]], [[Қашқынбай Қожамбетұлы]] (1830—1870), [[Нұрым Шыршығұлұлы]] (1831-1908), [[Мұрат Мөңкеұлы]], (1843—1906) т. б. —[[Еділ]] мен [[Жайық]], Ойыл мен Қиыл, Жем мен [[Сағыз]] атырабының ақындары. Бұл ақындардын дәстүрлерін жалғастырған [[Бала Ораз Өтебайұлы]] (1837—1937), Хиса Көбжанұлы, Сәттіғұл Жанғабылұлы (1876— 1966), Сұраубай Үттібайұлы (1887-1970), [[Құмар Жүсіпов]] (1905-1980) болды. [[Әбу Сәрсенбаев]], [[Хамит Ерғалиев]], [[Ғабдол Сланов]], [[Зейнолла Қабдолов]] -Атыраудың түлектері. Олардың ізін ала халық ілтипатына ие болған [[Фариза Оңғарсынова]], [[Жұмекен Нәжімеденов]], Берқайыр Аманшин, Мағзом Сүндетов, [[Нәбиден Әбуталиев]], Марат Отаралиев, Мендекеш Сатыбалдиевтар болды. Республика тарихына енген талантты қаламгерлермен қатар драматург-жазушы [[Берік Қорқытов]], ақындар Жәрдем Тоғашев, [[Аманқос Ершуов]], Қадыр Жүсіпов, Сансызбай Охасов, [[Өтепберген Әлімгереев]]ті атауға болады. [[Сурет:Атырау облыстық драма театры.jpg|thumb|right|200px|Махамбет Өтемісов атындағы Атырау облысаралық драма театры]] 1957 жылы республика өмірінде тұңғыш рет облыс театрларының байқауы өткізілді. Байқау қорытындысында Гурьев театры бірінші жүлделі орынға ие болды. [[Атырау халық ұлт аспаптар оркестрі|Дина Нұрпейісова атындағы халық ұлт-аспаптар оркестрі]] 1958 жылы қазақ әдебиеті мен өнерінің Мәскеудегі онкүндігіне жолдама алып, одақтар үйінің колонна залында өнер көрсетті. Қазіргі [[Нұрмұхан Жантөрин атындағы филармония]] 1966 жылы ұйымдастырылды. Филармонияның құрамында 3 эстрадалық ансамбль, 2 қуыршақ театры істеді. Олардың қатарынан «Атырау-Жайық» эстрада ансамблін ерекше атауға болады. 1980 жылы «Нарын» ансамблі құрылды. 1992 жылы «Нарын» ансамблі Монғолияға барып қайтты. Қазақстан Республикасының халық артистері, киноактер [[Нұрмұхан Сейітахметұлы Жантөрин|Нұрмұхан Жантөрин]], биші [[Гүлжан Ізімқызы Талпақова|Гүлжан Талпақова]], күйшілер [[Бақыт Тоқсанбайқызы Қарабалина|Бақыт Қарабалина]], [[Қаршыға Ахмедияров]], [[Әзидолла Есқалиев]], [[Айгүл Нариманқызы Үлкенбаева|Айгүл Үлкенбаева]], әнші [[Ғафиз Қыдырұлы Есімов|Ғафиз Есімов]] Атырау топырағынан шыққан таланттар. Басты мәдени кешендерден [[Махамбет Өтемісұлы атындағы Атырау облыстық академиялық драма театры|Махамбет Өтемісұлы атындағы облыстық академиялық драма театры|Атырау облыстық драма театры]]н және [[Атырау облыстық өлкетану мұражайы]]н және [[Атырау облыстық өнер мұражайы]]н айтуға болады. == Баспасөзі == {{main|‎Атырау облысының баспасөзі}} * [[Атырау (газет)|«Атырау»]] газеті * [[Прикаспийская коммуна]] * Апталық «[[Ар-Честь]]» газеті [[File:Атырау ақпарат.jpg|thumb|оңға|600px|'''Атырау ақпарат''']] * Апталық [[Ақ Жайық (газет)|«Ақ Жайық»]] газеті * Апталық «Мегаполис Атырау» газеті * Апталық «[[Тұран]]» газеті * «[[Кең Жылыой]]» (Жылыой ауданы) * [[Мақат тынысы (газет)|«Мақат тынысы»]] (Мақат ауданы) * «[[Серпер (газет)|Серпер]]» (Құрманғазы ауданы) * «[[Жайық шұғыласы]]» (Махамбет ауданы) * «[[Дендер (газет)|Дендер]]» (Индер ауданы) * «[[Нарын таңы]]» (Исатай ауданы) * [[Қызылқоға (газет)|"Қызылқоға"]] (Қызылқоға ауданы) == Спорт == {{main|‎Атырау облысының спорты}} Атырау топырағынан алғашқылардың бірі болып халықаралық деңгейге көтерілген жеңіл атлетші [[Әмен Елемесұлы Тұяқов|Әмин Тұяқов]] болды. 1963-1967 жылдар аралығында 200 метрге жүгіруден тең келер ешкім болмады. Ә.Тұяқов 100 метр, 200 метр қашықтыққа жүгіруден және 100х4, 200х4 эстафетаға жүгіруден 8 рет КСРО чемпионы атанып, 10 мәрте күміс, қола жүлдеге ие болды. [[Сурет:Атырау Теннис орталығы.jpg|thumb|right|300px|Теннис орталығы]] Ел біріншілігінде Атырау балуандары да ойдағыдай нәтижелерге жетті. [[Еркін күрес]] бойынша Қазақстанның тұңғыш Атыраулық чемпионы Ж.Ысқақов ұзақ жылдар бойы дене шынықтыру мен спорт жүйесінде табысты еңбек етті. Атырау ескекшілері Д.Савин, А.Сафарян, С.Сергеев Қазақстанның бірнеше дүркін чемпиондары. [[Арман Константинұлы Шылманов|Арман Чилманов]] 84 кг салмақты таэквондодан 2008 жылғы Олимпиялық ойындардың қола медалі иегері. Атырау аруы [[Сәния Махамбетова]] самбо және дэюдо күрестері бойынша халықаралық және республикалық сайыстарда бірнеше рет жеңістерге жетті. Облыста спорттың [[бокс]], [[Байдаркада және каноэде есу|қайық есу]] , [[футбол]], [[тоғызқұмалақ]], [[баскетбол]], [[шахмат]], [[волейбол]] сияқты түрлері кең тараған. Атырау облысы бойынша футбол, волейбол, хоккей, баскетболдан еліміздің біріншілігінде Атырау спорт командалары жақсы нәтижелер көрсетіп келеді. '''[[Атырау ФК|«Атырау» футбол командасы]]''' республика чемпионатының 2 дүркін қола жүлдегері (2001 және 2002 жылдар), 2009 жылы Қазақстан кубогының иегері. Қазақстан кубогының иегері.<ref>www.rfcatyrau.kz О клубе</ref> [[Сурет:Атырау. Мұз айдыны сарайы.jpg|thumb|right|200px|Мұз айдыны сарайы]] ''' [[Бейбарыс (хоккей клубы)|«Бейбарыс» хоккей клубы]] ''' дүркін Қазақстан чемпионы (2010/2011, 2011/2012, 2015/2016 және 2018/2019).<ref>Хоккейный клуб «Бейбарыс» (Атырау) на сайте Казахстанской федерации хоккея с шайбой</ref> '''«Атырау» волейбол командасы ''' 2003 және 2006 жылғы еліміздің чемпионы, 4 рет Қазақстан кубогының иегері -2000, 2009, 2010, 2015 '''«Атырау Барыстары»''' баскетбол командасы Қазақстан біріншілігінің 2-рет алтын (2010/2011, 2015-2016), 7-дүркін күміс жүлдегері. (011/2012, 2012/2013, 2013/2014, 2016/2017, 2017/2018, 2018/2019, 2019/2020.<ref> http: //www. bcbarsyatyrau.kz/</ref> Спорт нысандарынан Атырау қаласының орталық [[Мұнайшы (стадион)|«Мұнайшы» стадионын]] атауға болады. Қасында спорт комплексі және жүзу бассейні бар. Денешынықтыру және сауықтыру орталығында (ФОК) әртүрлі спорт секциялары жұмыс жасайды. [[Атырау мұз айдыны]]нда коньки теуіп, дем алуға мүмкіндіктер қарастырылған, хоккейден еліміздің біріншілігінің ойындары өтеді. Теннис орталығында үлкен теннис ойнауға арналған 4 ашық және 4 жабық алаң бар. Мамандардың айтуынша, теннис корты халықаралық үлгідегі құрылыс талаптарына сай келеді.<ref>https://24.kz/kz/archive/zha-aly-tar/t-uelsizdikke-25-zhyl/item/154229-khaly-araly-talap-a-saj-tennis-ortaly-y-ashyldy Атырауда халықаралық талапқа сай теннис орталығы ашылды</ref> == Танымалы тұлғалары == {{main|‎Атырау облысының танымал тұлғалары}} * [[Аркадий Юрьевич Волож]] — Яндекс компаниясының бас директоры. * [[Әбу Сәрсенбаев]] – қазақ ақыны, жазушысы. * [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]] — Қазақстан Республикасы Президентінің Іс басқарушысы. * [[Ғабдол Сланов]] – жазушы. * [[Ғани Есенкелдіұлы Қасымов|Ғани Қасымов]] — Қазақстан патриоттары партиясының төрағасы. * [[Жұмекен Нәжімеденов]] — Қазақстан Республикасы Мемлекеттік әнұранының (мәтіні) авторы, көрнекті ақын, Қазақстан Жастар одағы сыйлығының иегері. * [[Зейнолла Қабдолов]] — Қазақстанның Халық жазушысы, Қазақ және Қырғыз Республикаларының еңбек сіңірген ғылым қайраткері. * [[Иманғали Тасмағамбетов]] — Қазақстан Республикасының мемлекет және қоғам қайраткері. * [[Темір Нұрбақытұлы Бекмамбетoв|Тимур Бекмамбетoв]] — кинорежиссер, клипмейкер, продюсер. * [[Фариза Оңғарсынова]] — қазақ ақыны, халық жазушысы, журналист, ҚР Парламенті Мәжілісінің I және II шақырылымдарының депутаты. * [[Хамит Ерғалиев]] — қазақ ақыны. * [[Хиуаз Доспанова]] — Екінші дүниежүзілік соғысының қазақтан шыққан жалғыз әйел-ұшқышы, жауынгер, батыр, Қазақстан Республикасының Халық Қаһарманы. == Тағы қараңыз == *[[Атырау облысының жер бедері]] *[[Атырау облысының геологиялық құрылымы]] *[[Атырау облысының климаты]] *[[Атырау облысының пайдалы қазбалары]] *[[Атырау облысының топырағы]] *[[Атырау облысының өзендері мен көлдері]] *[[Атырау облысының әкімшілік бөлінісі]] *[[Атырау облысының халқы, орналасуы, этностары]] *[[Атырау облысының тарихы]] *[[Атырау облысының өсімдіктер дүниесі]] *[[Атырау облысының жануарлар дүниесі]] *[[Атырау облысының экономикалық аудандары]] *[[Атырау облысының ауыл шаруашылығы]] *[[Атырау облысының автомобиль көлігі]] *[[Атырау облысының құбыр көлігі]] *[[Атырау облысындағы туризм]] *[[Атырау облысындағы халық ағарту ісі]] *[[Атырау облысының денсаулық сақтау ісі‎]] *[[Атырау облысының әдебиеті мен өнері]] *[[Атырау облысының баспасөзі]] *[[Атырау облысының спорты]] *[[Атырау облысының танымал тұлғалары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://atyrau.gov.kz Атырау облысы әкімдігінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607170705/http://www.atyrau.gov.kz/ |date=2012-06-07 }} * [http://www.brif.kz/maps/atyrau_region.php Атырау облысы Бриф зерттеу тобында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070617150058/http://www.brif.kz/maps/atyrau_region.php |date=2007-06-17 }} {{ru icon}} * [http://www.rubricon.com/showbigimg.asp?id=279169327 Атырау облысының физикалық картасы] {{ru icon}} ([[Рубрикон]]) * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Атырау_облысы Атырау облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225701/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%90%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%83_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} ([[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]) {{Атырау облысы}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} [[Санат:Атырау облысы]] aahro09z4yfy5mexaj4ekpag1ce93a7 Батыс Қазақстан облысы 0 1658 3059238 3057587 2022-08-10T15:17:56Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Батыс Қазақстан облысының аудандары */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Батыс Қазақстан облысы |елтаңба = Coat of Arms Batys Oblysy.png |карта = {{Қазақстан облысы (карта)|Батыс Қазақстан облысы|330|center|bottom-right|кедергілер=иә|жылжыту=15|тақырыбы=}} |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 14 |lat_sec = 00 |lon_dir = E |lon_deg = 51 |lon_min = 22 |lon_sec = 00 |облыс орталығы = [[Орал]] |құрылған уақыты = [[1932 жыл]] |аудандар саны = 12 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = {{өсім}} 651 356<ref name="stat1">{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT287264|title=2018 жылдың басынан 2018 жылдың 1 қарашасына дейінгі Қазақстан Республикасы халық санының өзгеруі туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика министрлігі Статистика комитеті|accessdate=2019-01-03}}</ref> |санақ жылы = 2018 |халық саны бойынша орны = 12-ші |тығыздығы = 4,30 |тығыздығы бойынша орны = 10-шы |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 75,89 %<br>[[орыстар]] 19,65 %<br>[[украиндар]] 1,46 %<br>[[татарлар]] 1,31 %<br>басқалары 1,7 % (2018ж.)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT260594 2018 ж. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> |жер аумағы = 151 339 |жер аумағы бойынша орны = 8-ші |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Батыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = |ISO 3166-2 коды = KZ-ZAP |телефон коды = +7 7112 xx-xx-xx |пошта индекстері = 09xxxx |марапаттары = |сайты = http://bko.gov.kz |ортаққордағы санаты = West Kazakhstan Province }} '''Батыс Қазақстан облысы''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның солтүстік-батысындағы әкімшілік-аумақтық бөлік. Шығысында [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе]], оңтүстігінде [[Атырау облысы|Атырау]] облыстарымен, батысында Ресейдің [[Астрахан облысы|Астрахан]], [[Волгоград облысы|Волгоград]], солтүстік-батысында [[Саратов облысы|Саратов]], [[Самара облысы|Самара]], солтүстігінде [[Орынбор облысы|Орынбор]] облыстарымен шектеседі. Облыс 1932 ж. 10 наурызда ''Батыс Қазақстан облысы'' болып құрылған. 1962 жылы Орал облысы болып өзгертілген. 1992 жылдан Батыс Қазақстан облысы болып аталады. Жерінің аумағы 151,3 мың км², тұрғындары 646 828 адам (2018)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955 2018 жылдың 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы халқының облыстар, қалалар және аудандар бойынша саны]</ref>. Әкімшілік жағынан Батыс Қазақстан облысы 12 ауылдық әкімшілік ауданға, олар 4 кенттік және 155 ауылдық әкімшілік округтерге бөлінген. Орталығы — [[Орал]] қаласы. Облыстағы 539 елді мекеннің тұрғындары біркелкі орналаспаған. Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 4,0 адамнан келеді (1999). Солтүстік аудандарда және [[Жайық]] өзенінің аңғарында халық жиі қоныстанған (1 км²-ге 9 — 12 адам). Қала халқы бүкіл халықтың 49,1% құрайды. Қалалары: [[Орал]], [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]]; ірі кенттері: [[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]], [[Деркөл (кент)|Деркөл]], [[Зашаған]], [[Круглоозерное]], [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]], [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], [[Шыңғырлау]]. == Батыс Қазақстан облысының аудандары == #[[Ақжайық ауданы]] — [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылы #[[Бәйтерек ауданы]] — [[Перемётное]] ауылы #[[Бөкей ордасы ауданы]] — [[Сайқын]] ауылы #[[Бөрлі ауданы]] — [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] ауылы #[[Жаңақала ауданы]] — [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]] ауылы #[[Жәнібек ауданы]] — [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] ауылы #[[Казталов ауданы]] — [[Казталовка]] ауылы #[[Қаратөбе ауданы]] — [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы #[[Сырым ауданы]] — [[Жымпиты]] ауылы #[[Тасқала ауданы]] — [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] (Каменка) ауылы #[[Теректі ауданы]] — [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] (Фёдоровка) ауылы #[[Шыңғырлау ауданы]] — [[Шыңғырлау]] ауылы == Табиғаты == Батыс Қазақстан облысы аумағының басым бөлігі [[Каспий маңы ойпаты]]ның солтүстігінде орналасқан. Жер бедері, негізінен, құмды алқаптар мен сор ойпаңдар алмасып жатқан жазық болып келеді. Бұл өңірдің абсолюттік биіктік 10 — 25 м-ден аспайды. Солтүстігіндегі қырат бөлігі (абсолюттік биіктігі 45 — 65 м) Сырт қырқасы арқылы [[Орал үстірті]]не ұласады. [[Жалпы Сырт]]тың осы тұстағы ең биік жері 259 м ([[Ешкітау]]). Орал үстіртінің облыс жеріндегі бөлігі — құрғақ арналармен тілімденген жонды-белесті өңір. Оның абсолюттік биіктігі 110 — 260 м, ең биік жері — [[Бортау|Ақтау (Бортау) тауы]] (263 м). == Топырағы== Батыс Қазақстан облысының солтүстік бөлігі далалық белдемде, қалған жері шөлейт және шөл белдемдерде жатыр. Облыс жерінің 15%-ін құмды алқап алады. Қиыр солтүстік, Сырт суайрықтарында қара, Сырт және Орал үстіртінің қыратты бөліктерінде қызыл қоңыр, өзен аңғарларында шалғынды сортаң, шөгінді (құмдақ-сазды) топырақ түрлері тараған. Облыстың оңтүстік бөлігін құмды алқаптар (Нарын, Көкөзенқұм, Аққұм, [[Қарағандықұм]], т.б.) алып жатыр. == Геологиясы және кен байлықтары == Жер қыртысы бор кезеңінің мергелінен, палеогеннің құмтастарынан, әктастарынан түзілген. Олардың бетін Каспий маңы ойпатының төрттік кезең шөгінділері жапқан. Өзен аңғары [[аллювий]] шөгінділерінен құралған. Облыс жерінде тұз күмбездерінен құралған ірі тектоник құрылымдар (Сантас (Батыс Қазақстан облысы)|Сантас, [[Сасай]], т.б.) көп. Облыстың жер қойнауы мұнайға, әсіресе, газға (газ-конденсат) мейлінше бай. Мұнда [[Қазақстан]]дағы зерттелген газ-конденсаты қорының 90%-тен астамы шоғырланған ([[Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орны]]). Одан басқа облыс аумағында жанғыш тақтатас (Чернозатон, Тоғай, Новошаново), калий, магний тұздары ([[Шалқар (көл, Батыс Қазақстан облысы)|Шалқар көлі]]), цементтік шикізат (Ақсуат, Шаново), керамзиттік саз (Тұйықсай, Погодаев), т.б. құрылыс материалдары кен орындары бар. ==Қазба байлықтары== Облыс аумағында Цыганов, Ульянов, Гремячинск, Батыс Теплов, Теплов, Қарашығанақ сынды бірқатар газ конденсаттары мен мұнай кендері анықталған. Олардың ішіндегі ең ірілері : Батыс Теплов және Қарашығанақ болып табылады. Сонымен бірге Чернозатон, Түксай, Новосеменов жанғыш тақтатастар кендері табылды. Тас тұзы, калий және бор қабатындағы тұздар, гипс, әк жыныстары, бор және басқа қазба байлықтар ашылды. Құрылысқа жарамды минералды шикізаттардан облыста кірпіш және цемент өндірісі шикізаты, керамзит, әк, құрылыстық құм, құм – қиыршық қоспалары, құрылыс тастары, оларды алмастыратын басқа түзілімдер бар. Керамзитті шикізаттың Погодаев және Түксай кендері барланған. Ақтау («Белая Горка») кенінің құмы силикатты кірпіш дайындау үшін пайдаланылады. Әк өндіруге жарамды бор облыстың солт. және оңт. бөліктеріндегі аудандарда таралған : пайдалы қазбалардың өндірістік балансына Ақтау («Белая Горка») және Бөрлі кендері енгізілген ; бұлардың жиынтық қоры 16081 мың метр куб. Жылдық қуаты 1300 мың т. цемент зауытын шикізатпен толық қамтамасыз ететін қоры 1106482 мың метр куб Ақсуат кені барланды. Гидравликалық қосымша ретінде қоры 21619 мың метр куб болатын кремний сазы бар Шипов кенінің пайдаланылуы мүмкін. Қыш шикізаты Федровка с – ның жанынан ашылды, қоры 2042 мың метр куб. == Гидрографиясы == ==Өзендер== Облыстағы өзендер Каспий теңізі алабында жатыр. Ұзындығы 100 км-ден асатын 14 өзен бар. Басты су артериясы — [[Жайық өзені]] солтүстік-шығыстан оңтүстікке қарай ағады. Оның облыс жеріндегі Ұзындығы 500 км-дей. [[Жайық]]қа облыс аумағында [[Емболат]], [[Шаған (Жайық алабы)|Шаған]], [[Дерқұл]], [[Елек]], [[Шыңғырлау]], [[Барбастау]] өзендері құяды. Облыстың шығыс жағындағы шағын Өлеңті, Қалдығайты, Жақсыбай өзендері Орал үстіртінен басталып құмға сіңіп жоғалады. Өзендері қарашаның 2-жартысында қатып, сәуірдің 1-жартысында мұзы ериді. Облыстың негізгі су көзі – Жайық өзені болып табылады. Облыс шегіне Елек ауылының батыс жағынан енген өзен батыс бағытқа қарай ағып, Орал қаласына дейін жетіп, оңтүстікке шұғыл бұрылады да, Солтүстік Каспий маңын кесіп өтеді. Облыс шегіндегі ұзындығы – 761 км, су жинайтын алабы – 116678 шаршы км. Жайықтың облыс аумағындағы салалары – Елек, Шыңғырлау, Шаған, Барбастау, Емболат, Быковка, Рубежка. Барбастау өзенінен төменірек Жайықтан Көшім (Қабыршақты) бөлініп шығады.Жайық өзені бүкіл облыс жерін жер беті ағын суларының жиілігі әр түрлі қос торапқа ажыратады. Сол жағалаулық өзен торы тығыздығының коэффициенті К – 0,54 км/км квадрат мөлшерімен сипатталады, оң жағалаулық бөліктегі өзен торы тығыздығының коэффициенті К – 0,26 км/км квадрат. Бүкіл облыс үшін өзен торының тығыздығы Жайық өзенісіз – 0,036 км/км квадрат, Жайықпен қосып есептегенде 0,040 км/км квадрат коэффицентпен сипатталады. Жалпы облыста үлкенді – кішілі 200 - ден астам өзен бар, олардың 65 - і жазда кеуіп құрғақ арналарға айналады ; ұзындығы 10 км – ден аспайтын шағын жылға – өзендер де баршылық. Ұзындығы 200 км – ден асатын өзендер небәрі – 8. Қараөзен, Сарыөзен, Елек жерінде тек өздерінің сағалық бөлігі мен ғана ағады, олардың жалпы ағыны шегінен тыс қалыптасады. Өңірдің жер бедері мен топырақ қабатының ерекшелігіне байланысты көптеген өзендердің арналары өте ирелең қалыптасқан. Мыс., Барбастаудың ирелеңдеу коэффициенті К – 1,4, Шолаңқаты – К -1,04, Жақсыбай – 1,07, Ащыөзек – К – 1,75, Мұқыр – К – 1,4 – ке тең келеді. ==Көлдері== Батыс Қазақстан облысы-нда 140-тан астам көл бар. Оның 9-ның су айдыны 10 км²-ден асады. Суы тұщы маңызды көлдері: Қамысты Самар, Итмұрынкөл, Сұлукөл; ірі тұзды көлдері: Шалқар, Аралсор, Жалтыр, [[Жалтыркөл (көл, Сырым ауданы)|Жалтыркөл]], Боткөл, т.б. Жер бетіндегі ағынды суды реттеу үшін облыс аумағында бірнеше бөгендер салынған. Олар негізінен Көшім суландыру жүйесінде және [[Үлкен Өзен (өзен)|Қараөзен (Үлкенөзен)]] бойында (Бітік, Дөңгелек, Киров, Пятимар, Сарышаған, Айдархан) орналасқан. Облыстағы көлдің таралу коэффициенті 10% (жайылма суларды есепке алмағанда) ; олардың айдындарының аумағы 1532 шаршы км. Облыстың өзен бойларына жуық өңірлерінде жайылма су (қарасу) айдындары көп. Мысалы Шежін жайылмасы 2200 шаршы км ауданды алып жатыр. Дүре – 700 км², Қараөзен – 600 – 700 км², Сарыөзен – 200 – 300 км², ал Бұлдырты – 100 км² жуық жерге жайылған. Облыс аумағында көлдер әркелкі орналасқан : Елек алабында – 5, Өлеңті алабында – 1 - 2, Бұлдырты алабында – 10 – нан аса, Қалдығайты алабында – 20 – дан аса (оның ішінде жазда тартылып қалатын Итмұрын тұзды көлінің шарасы – 112 км²), Жақсыбай алабында 5 – 6 шағын көл бар. Ойыл сағасындағы Аралсор (Өзенсор) көлінің ауданы – 112 км². Бұл көлдердің бәрі Жайықпен ұласпайтын өзендердің алаптарында орналасқан. Облыстың оңтүстік – батыс бөлігі көлді келеді. Олар Дүре – Шежін жайылма суларының оңтүстік бөлігінде, Көшім және Мұқыр өзендерінің сағалық жағында Қараөзен, Сарыөзен сағаларында (Қамыс – Самар көлдері) шоғырланған. Бұлардың арасында 200 км² ауданды алып жатқан Балықты Сакрыл, Сарай, Қамыс – Самар көлдерін бөліп атауға болады. Облыстың осы бөлігінде су айдыны 1 – ден 4 км² дейін тұзды, кеуіп қалатын көлдер көп, олардың да ауданы 72 км² тұзды Боткөл бар. Оның ең терең әрі уқымды су айдыны Шалқар көлі, ауданы – 242 км². ==Жануарлар дүниесі. == Батыс Қазақстан облысының тоғайлы-орманды өңірлерінде бұлан, елік, өзендер бойындағы қалың қамыс арасында қабан, оңтүстігіндегі құмды жағында ақбөкен, түлкі, қарсақ, қасқыр, қоян, күзен, құндыз; кеміргіштерден сарышұнақ, құм тышқаны, т.б. мекендейді. Облыста құстардың көптеген түрлері (аққу, қоңырқаз, сұрқаз, тырна, бірқазан, балықшы, құр, ақиық, кезқұйрық, безгелдек, қаршыға, т.б.) кездеседі. Өзен-көлдері балыққа бай (сазан, көксерке, аққайраң, табан, жайын, шортан, т.б.). Жайық өзенінде бекіретәріздестер (бекіре, шоқыр) кездеседі. Облыс аумағында сүтқоректілердің 70 түрі, құстардың 310 – ға жуық, рептилияның 19, қос мекенділердің 7, балықтардың 51, әр алуан омыртқасыздардың мыңдаған және дөңгелек ауыздылар мекендейді. Сүтқоректілерден өздерінің алуан түрлілігімен ерекшелінетін кеміргіштер де бар. Олардың ішінде әсіресе кішкентай сарышұнақ, кәдімгі сұртышқан, дала алақоржыны кеңінен таралған. Қамысты – қоғалы қалың нудың арасында, кейбір өзендер мен ірі көлдерде аңдатр (су тышқаны) мекендейді. Жайықтың ескі арналарында қайтадан құндыз кездесе бастады. Орқоян кең таралған, ал облыстың солт. бөлігінде аққоян мен дала шақылдағы кездеседі. Жыртқыштардан қасқыр, түлкі, аққұлақ, аққіс мекендейді, сондай – ақ қарсақ, дала мен борсықты, кейде шұбаркүзенді көруге болады, оңтүстік – батыстағы адырлы құмдарда жабайы мысық бар, кейде бұл ауданда жанат тәрізді ит кездеседі. Оқта – текте тоғай тауығы, кәмшат, еуропа қара күзені, тіпті сілеусінді ұшырастыруға болады. Жәндік қоректілерден кәдімгі және құлақты кірпі, жертесердің бірнеше түрі, жұпартышқан кеңінен таралған, жарқанат едәуір көп (8 түрі бар). Тұяқтылардан киік көп тараған. Жайылмалық орман – тоғайларда бұлан мен елік мекендейді. Құстардың ішінде ең көбі торғай тектестер (120 – ға жуық түрі бар). Орман – тоғайда қызылторғай, мысықторғай, сарышымшық, қызылқұйрық, мақтанторғай, құрқылтай, барқылдақ торғай кездеседі. Орман алаңқайларында сұлусары, бақторғай сұр мақтанторғай, өзен жағалауларын, ескі арналарды бойлай өскен бұталарда құрқылдақторғай, жасымықторғай, Жайын жайылмасының солт. бөлігінде шырылдақторғай, сарықасторғайлар бар. Облыста бауырымен жорғалаушылардан кесірткенің 10 түрі, жыландардың сегіз түрі және тасбақа (батпақты) бар. Облыстың өзендері мен көлдері өздерінің балыққа байлығымен және әр алуандығымен ерекшелінеді. Ең көбі тұқы тәрізділер (28 түр), олардың ішінде әсіресе жерсінгендері – ақамур мен дөңмаңдай. Тұщы суларда табан, мөңке, сазан, ақбалық, көксерке, т.б. кездеседі. Жайық өзені аса бағалы бекіре тұқымдастарға (шоқыр, бекіре, қортпа) бай. Омыртқасыздар ішінде буынаяқтылары, әсіресе жәндіктер (2,5 мың түрге жуық) көп және қоңыздар басым болып табылады (1,2 мың түрге жуық). Көбелектер отрядының 400 – ге жуық түрі бар, екі қанатты және жарғақ қанаттылар 150 – 200 түрден саналады. Әр түрлі типтегі омыртқасыздар негізінен топырақ қабатында таралған. Олардың ішінде қарапайымдылар мен ірі құрттардың – 10 – 15, өрмекші, кенелердің 100 – ден астам түрі бар. Су түбін мекендеушілерден, әдетте, әр түрлі құрттар, буынаяқтылар мен олардың дернәсілдері (шамамен 100 түрден), сондай – ақ молюскалар кездеседі. Планктонның негізгі массасын шаян тәрізділер (дафния, циклоптар), қарапайымдар (инфузория, арцелдер), жәндіктердің дернәсілдері, хиромид және басқалары құрайды. ==Өсімдіктер дүниесі. == Облыстың солтүстік бөлігінде бетегелі дала өсімдіктері мен шөлейт белдемнің өсімдік түрі басым. Өзен жайылымдарында астық тұқымдасты шөп түрлері, кей жерлерде қалың қамыс, құрақ өскен. Жайық аңғарында терек, емен, қайың, тал, Сырт және Орал үстіртінде, Елек өзені алабында шоқ қайың орманы көптеп кездеседі. Облыстың флорасында 106 тұқымдасқа жатқызылатын гүлді өсімдіктердің 1300 – ге жуық түрі, олардың ішінде күрделі гүлді (220), атбас бұршақты (139), астық тұқымдас (118), көкпек (113), зиягүл (104) түрлері бар. Өсімдіктерді эндимиктік түрлері : Талиев гүлкекіресі, қатты жапырақты келерия, майысқақ боз, Еділ майқарағайы және т.б. Облыстың өсімді жамылғысында үш белдем (зона) элемент кездеседі. Солтүстіктен нағыз дала белдем өтеді, орталықтың едәуір бөлігі шөл дала немесе шөлейіт белдемге енеді, ал оңт. аудандар шөлдің солт. шегіне ұласады. Жалпы өсімдік жамылғысында бір кездері далалық сипаттың басым болғаны байқалады, бірақ оны пайдалану барысында табиғи жағдайының өзгеруінен бірте – бірте шөлге айналу құбылысы етек жаюда. Негізінен нағыз дала зонасы облыстың солт. бөлігін алып жатыр және бұл өңір боз әрі бетегелі дала болып табылады. Боз даланың оңт. шегі Еруслан бастауынан Қараөзен және Сарыөзен арқылы, Ершов кентінен 2025 км оңтүстікке, одан әрі Жалпы Сырт сілемдерімен Красный кентіне дейін, Дарьинск арқылы Шалқар көлінімен солт. жағалаумен, содан соң Елек және Қобда су айырығын бөле шығысқа қарай өтеді. Бұнда далалық боздың әр алуан түрлерімен қатар қылтанақсыз арпабас, бедетүнгі шегіргүл, дала шиесі, талбұршақ және т.б. кездеседі.Облыстың шөптесін қорының бсты түрі – жайылмалық шалғындар. Жайықтың төңірегінен биіктеу белесті – жады келетін жайылмаларында бидайық тектес және жусанды – бидайық аралас өскен шалғын көп кездеседі. Жайылмалық шалғындарда көбіне миямен араласа бидайық, сұлыбас өседі. Жайылмалардың ең төмен учаскелерін өлең шөбі басым батпақты шалғындар алып жатыр. Облыстың орман – тоғай өсімдіктерін зерттеген кезде дала тоғайларының негізінен қосымша ылғалды белдемдерге ұштасып келетіні анықталды. Облыстағы орман алқаптары – жайылмалық орман – тоғай, құмайт масивтердегі бұталы алқап және көлтабан ойпандарындағы массивтер түрінде өскен ; жайылмалық тоғай көбіне өзен аңғарларымен байланысты. Мұнда аралас өскен бұталы үйеңкі, қара және ақтерек, шегіршін, көктерек, қайың, емен ағаштары ұзақ уақыт суда қалуға бейімделген.Құмайт массивтердегі тоғай шегі оңтүстікке қарай сұғына түсіп, 49 градус солт. ендікке дейін жетеді. == Климаты == Облыстың климаты тым континенттік. Қысы суық, жазы ыстық әрі құрғақ. Қаңтар айының орташа температурасы –11 — 14 °С, кейде —40 °С-қа дейін төмендейді, шілде айындағы температура 22 — 25 °С, кейде 40 °С-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашынның көп жылдық орташа мөлш. 190 (оңт-те) — 350 мм (солтүстікте). Қар жамылғысы 70 күннен (оңтүстікте) 140 күнге (солтүстікте) дейін жатады. Жыл бойына екпінді желдер (кейде 15 — 20 м/с-қа дейін) болып тұрады. Өсімдіктердің вегетациялық кезеңі 150 — 170 тәулік. == Шаруашылығы == Батыс Қазақстан облысы экономикасында ауыл шаруашылық өндірісінің үлесі басым. Мұнда астық егу, жайылымдық мал шаруашылығы, етті-сүтті сиыр өсіру дамыған. Облыс шаруашылығының негізгі саласының бірі — өнеркәсіп. Облыста мұнай, газ өндіру, металл өңдеу және машина жасау, тамақ, жеңіл, құрылыс материалдары, ауыл шаруашылық техникасын жөндеу, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, т.б. салалар жақсы дамыған. Ірі өндірістерден Қарашығанақ газ-конденсат комбинаты, “Металлист”, “Зенит”, “Металл өңдеу”, “Омега” зауыттары, жеңіл және тамақ өнеркәсібінде “Надежда” тігін-тоқыма комбинаты, былғары аяқ киім з-ты, аң терісін өңдеу, балық комбинаттары, арақ-шарап, сыра з-ты, нан комбинаты, сондай-ақ, “Жайықжылужарық”, Оралоблгаз, “Диана”, “Орал-Алма”, “Нұржанар”, Оралагрореммаш, т.б. кәсіпорындары жұмыс істейді. Батыс Қазақстан облысы-нда республикадағы табиғи газдың 30%-тен астамы өндіріледі. Облыстағы а. ш.-на тиімді жер 13,9 млн га (1997). Оның ішінде жыртылатын жер аумағы 1,4 млн га, шабындық 940 мың га, жайылымы 8,2 млн га. Астық дақылдары 934 мың га жерге, тех. дақылдар 34,1 мың га, картоп және көкөніс-бақша дақылдары 7,6 мың га, жемшөп дақылдары 222 мың га жерге егіледі. Мал ш-нда сиыр саны 444 мың, қой мен ешкі 904 мың, шошқа 28,5 мың, жылқы 94 мың, түйе 3,9 мың, құстың саны 371 мың (1997). Облыстағы ауыл шаруашылығы бағытындағы өндіріс кооперативтері мен шаруа қожалықтарының жалпы саны 2467 (1997). Олар мемлекет қарауындағы ұжымдық шаруашылықтарға (25), ұжымшарларға (3), серіктестіктер мен өндірістік кооперативтерге (400-ге жуық), акцион. қоғамдарға (21) және шаруа (фермер) қожалықтарына (2017) біріктірілген. Сонымен қатар шет елдермен бірлескен кәсіпорындар да (17) жұмыс істейді (1997). === Жолдары === Батыс Қазақстан облысында темір жол, автомобиль жолы және су жолы көлігі дамыған. Темір жолдың жалпы ұзындығы 417 км. Автомобиль жолдарының ұзындығы 8,5 мың км, оның ішінде 2,5 мың км жол асфальттанған. Негізгі автомагистралдары: Орал—Атырау, Орал—Ақтөбе, Орал—Орынбор. Жайық өзенінен Атырауға дейін кеме қатынайды. Қазақстанның ірі қалаларымен және кейбір шет ел қалаларымен әуе қатынасы бар.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8</ref> ==Өңірдің мәдени өмірі== Батыс Қазақстан облысы бай тарихи және мәдени мұраларға ие. Оның аумағында 6 мыңнан астам әртүрлі дәуірдегі археологиялық ескерткіштер және 500-ден астам тарих, сәулет және монументалды өнер ескерткіштері бар, олардың 14-і республикалық маңызы бар ескерткіштер болып табылады. Мәдениет және өнер жүйесінде облыста 717 мәдениет мекемелері қызмет етеді. Облыста тарихи-мәдени мұраны насихаттау мақсатында 22 тарихи-өлкетану, мемориалдық музейлері халыққа қызмет көрсетеді, олардың 13-і ауылдық жерде орналасқан. Облыс кітапханалары жүйесінде 377 көпшілік кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. ==Халқы== Батыс Қазақстан облысы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-division.htm|title=Division of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> <ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/kaz_pop.php Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012]</ref> {| class="wikitable" |- ! 1970!! 1979!! 1989!! 1999!! 2003!! 2004!! 2005!! 2006!! 2007 |- |513 077 |581 499 |630 887 |616 800 |602 133 |603 832 |606 534 |609 291 |612 479 |} {| class="wikitable" |- !2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |615 310 |598 341 |603 828 |608 280 |612 498 |617 640 |623 977 |629 932 |} Қазіргі Батыс Қазақстан облысының жерінің ерте дәуірлерден қазақ халқының құрамына кіретін Кіші жүз, соның ішінде Байұлы, Жетіру тайпа бірлестіктері, сондай-ақ Әлімұлының кейбір рулары жайылады. Байырғы тұрғындар негізінен мал бағу, егін егумен айналысты. Ел билеушілердің алауыздығы мен бақталастығы салдарынан әлемге айбынын асырған ''Алтын Орда'' құлап, ''Ноғай Ордасы'' ыдырағаннан кейін өлкеге жатжұрттықтар келе бастады. XVI ғасырдың орта шенінде Ресейде жерсіз, кәсіпсіз қалып, қаңғып жүрген еркін қауымдастықтар мен қарақшы топтар Жайық бойына жетіп, құнарлы жерлерге қоныстана бастады. Үш ғасырға созылған Ресей империясының отарлау саясатының негізінде, өлкенің бастапқы бет-бейнесі өзгеріп, байырғы тұрғындар - қазақ ұлты экономикалық-әлеуметтік қысымшылыққа ұшырады, құнарлы қоныстарынан қазақтарды шөл-шөлейт аймақтарға ығыстырды. Әсіресе XIX ғасырдың 2-жартысында Ресей империясының әкімшілік реформасының нәтижесінде, дәстүрлі саяси-билік еркіндігінен айырылып, отар елге айналған қазақ өлкесіне, Батыс Қазақстан облысына орыс және украин шаруасы ағыла бастады. 1871 жылғы халық санағы бойынша облыс жеріндегі қазақтардың үлесі 71,3%, орыстар 14,9% болды. 1897 жылы облыс тұрғындарының жалпы саны 678 мың адамға, Орал қаласы бойынша 45,5 мың адамға жеткен. Саяси-әлеуметттік құқылар қорғаусыз қалған қазақтардың ұлттық мүдделері ескерілмей, ғасырлар бойы қоныс тепкен мекендерінен күшпен қуытылды. Орыс әкімшілік озбырлығына қарсы шығып, қару көтерген бірнеше ұлт-азаттық көтерілістер аяғы қанға боялып тыңды. 1890 жылдың соңында 100 мыңнан астам қазақ, өзінің құнарлы жерінен айырылды, облыстың оңтүстігіндегі қуаң далаға көшті. Босаған барлық жерге орыстар қоныс етті. Ресей мемлекетінің озыбырлығы мен отарлау әскерінің, сондай-ақ Кеңес өкіметінің асыра сілтеу саясатының салдарынан облыс тұрғындарының, оның ішінде қазақтар саны өсудің орнына, күннен күге азайып отырған. Мысалы, * 1920 жылы облыс халқы 500 мың, * 1926 жылы осы көрсеткіш 325 мың адамға кеміп кеткен * 1959 жылы облыс тұрғындарының саны 23,8% -ке қазақтар саны 43,1% -ке кеміген. * 1950 жылдардың ортасынан бастап қала тұрғындарының саны көбейе бастады. Оған халықтың тұрмысқа қолайлы қалалық жерлерге қоныс аудару әсер етті. * 1960 жылдарына дейін ауыл тұрғындарының саны кеми берді. * Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде ауыл тұрғындары азадап көбейгенмен, 1970-жылдары қайта төмендеп кетті. Қала халқының механикалық өсімінің негізгі бөлігін ауылдан келгендер құрады. * 1920 жылы облыстағы қала тұрғындарының үлес салмағы 9,9% болса, 1992 жылы бұл көрсеткіш 35,7%-ке көтерілді. XX ғасыр басына дейін облыс аумағында халықтың ұдайы өсу көрсеткіші де, сондай-ақ өлім-жітімі де жоғары деңгейде болды. Бұл жағдай 1940 жылға дейін сақталды, кейінгі кездерде ахуал біршама жақсарып, әсіресе оңтүстік аудандарда халықтың ұдайы өсімі жоғарылады, бірақ Теректі, Бәйтерек ауданы мен облыс орталығында бұл көрсеткіш әлі төмендеу. 1950 жылдардағы туу коэффицентінің төмендеуі де халықтың табиғи өсуіне елеулі түрінде кері әсерін тигізді. Жалпы облыста ер адамдарға қарағанда, әйел адамдар саны көбірек болды. Некеге отырушылар қатары жыл сайын кеми түсуде. Орта есеппен әр отбасында - 4 адам, ал қалада – 3,4; Сырым, Казталов, Қаратөбе аудандарында 5 адамнан бар. Соңғы мәлімет бойынша, облыста 100-ге жеткен 24 адам бар. === Білім беру === Облыста 4 жоғарғы оқу орны бар, олардың барлығы Орал қаласында орналасқан, атап өткенде Махамбет Өтемісұлы атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті, Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-технологиялық университеті, Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық университеті, Еуразия академиясы. ==Машина жасау және металл өңдеу== Қазіргі кезде бұл саладағы өндірістің негізгі бөлігі «''Орал-Зенит зауыты''», «''Орал «Металлист» зауыты''», АҚҚ, «''Омега''», «''Гидроприбор''» ҒЗИ, «''Орал арматура зауыты''» - ның үлесіне тиіп отыр. Бұл кәсіпорындарда осы заман талабына сай кәсіп өндірістік корпустар мен құрал-жабдықтар бар, тәжібиелі де ьілекті жұмысшы және инженер-техник кадрлар легі қалыптасқан. Олардың шығарған өнімдері ТМД елдеріне де, шетел тұтынушыларына да кеңінен танымал. ==Құрылыс материалдары мен құрылыс өндірісі == Облыста құрылыс материалдары өнеркәсібін дамытуға мүмкіндігі мол. Геологтар 100-ден астам кен орындар барлап, цемент өндіруге шикізаттар көзін, құм-қиыршық қоспасын, бетон мен қабырға материалдарын ауыстыратынжеңіл түзілімдер қорын тапты. Мұның келешекте облыс аумағына шеттен цемент, гипс, қиыршық тас, құм және тағы басқа материалдар тасымалдау шығынын шегеруге мүмкіндік бермек. Қазіргі кезде жергілікті құрылыс индустриясының сапында «''Орал құрылыс материалдарды өндірістік белгісі''» (УПОСМ), «''Орал әк зауыты''» (УИЗ), «''Орал силикатты кірпіш зауыты''» (УЗСК), акциялық қоғамдары толық өндірістік қуатпен жұмыс істеуде. Соңғы кездерде Ақсуат пен Тасқала маңындағы шикізат игеру мақсатында, «Орал цемент» кәсіпорыны құрылып, зәру өнім түрімен Батыс Қазақстан аумағын - Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе сондай-ақ, Қызылорда мен Қостанай облыстың құрылыс алаңдарын қамтамасыз етуге жұмсануда. Жол құрылысын жақсарту үшін Орпл асфальт-бетон зауытымен қатар Ақсай қаласы мен Жәнібек ауданында осындай кәсіп орые іске қосылмақ. Орман және ағаш өңдеу кәсібінде де 1997 жылдан өндіріс көлемі артып келеді. 1963 жылдан бастап, Орал қаласында іске қосылған «Орал жиһазы» комбинатының «Сатурн», «Слава», тағы басқа үй жиһаздары әлі күнге дейін жоғары сұранысқа ие. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Әкiмшiлiк-аумақтық_құрылысы/Батыс_Қазақстан_облысы Батыс Қазақстан облысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170309225657/https://www.dmoz.org/World/Kazakh/%D0%A0%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B/%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD/%D3%98%D0%BAi%D0%BC%D1%88i%D0%BBi%D0%BA-%D0%B0%D1%83%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D2%B1%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/%D0%91%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B/ |date=2017-03-09 }} в [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]] {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Батыс Қазақстан облысы}} [[Санат:Батыс Қазақстан облысы]] 1m6xw1216xia2bpznr5mup8i1czntaq Байқоңыр 0 2780 3059527 3045378 2022-08-11T11:09:16Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki '''Байқоңыр''' * [[Байқоңыр (қала)]] * [[Байқоңыр (ғарыш айлағы)]] * [[Байқоңыр (ауыл)‎]] * [[Байқоңыр (метро бекеті)]] * [[Байқоңыр (планета)]] * [[Байқоңыр (өзен)]] * [[Байқоңыр ауданы]] {{айрық}} ow5dgexgw8yfl5tkw24u74b7ww52lul Қазақстан аудандары 0 4788 3059244 3058690 2022-08-10T15:21:35Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Kazakhstan rayons.png|400px|thumb|right|Қазақстан аудандары]] Қазақстанда барлығы 17 облыста 166 ауылдық, 5 қалада 20 қалалық аудан бар. == [[Абай облысы]] == 8 аудан бар: # [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] (14 418 ад.) — [[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]] ауылы (5 222 ад.) # [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы (4 549 ад.) # [[Аягөз ауданы]] (72 695 ад.) — [[Аягөз]] қаласы (38 496 ад.) # [[Бесқарағай ауданы]] (16 689 ад.) — [[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]] ауылы (4 268 ад.) # [[Бородулиха ауданы]] (35 925 ад.) — [[Бородулиха]] ауылы (4 434 ад.) # [[Жарма ауданы]] (38 048 ад.) — [[Қалбатау]] ауылы (9 680 ад.) # [[Көкпекті ауданы]] — [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылы (3 651 ад.) # [[Үржар ауданы]] (73 760 ад.) — [[Үржар (ауыл)|Үржар]] ауылы (12 915 ад.) == [[Ақмола облысы]] == 17 аудан бар: # [[Ақкөл ауданы]] (25 793 ад.) – [[Ақкөл (қала)|Ақкөл]] қаласы (13 678 ад.) # [[Аршалы ауданы]] (27 404 ад.) – [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті (5 975 ад.) # [[Астрахан ауданы]] (23 615 ад.) – [[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]] ауылы (4 984 ад.) # [[Атбасар ауданы]] (48 234 ад.) – [[Атбасар]] қаласы (28 735 ад.) # [[Бурабай ауданы]] (75 363 ад.) – [[Щучинск]] қаласы (46 810 ад.) # [[Бұланды ауданы]] (34 331 ад.) – [[Макинск]] қаласы (17 775 ад.) # [[Біржан сал ауданы]] (14 360 ад.) – [[Степняк]] қаласы (3 508 ад.) # [[Егіндікөл ауданы]] (6 068 ад.) – [[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]] ауылы (2 976 ад.) # [[Ерейментау ауданы]] (26 516 ад.) – [[Ерейментау]] қаласы (12 485 ад.) # [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] (24 237 ад.) – [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы (10 546 ад.) # [[Жақсы ауданы]] (19 088 ад.) – [[Жақсы (ауыл)|Жақсы]] ауылы (4 754 ад.) # [[Жарқайың ауданы]] (14 110 ад.) – [[Державинск]] қаласы (6 307 ад.) # [[Зеренді ауданы]] (38 682 ад.) – [[Зеренді]] ауылы (6 665 ад.) # [[Қорғалжын ауданы]] (8 815 ад.) – [[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]] ауылы (3 189 ад.) # [[Сандықтау ауданы]] (18 398 ад.) – [[Балкашино]] ауылы (4 322 ад.) # [[Целиноград ауданы]] (76 891 ад.) – [[Ақмол]] ауылы (6 838 ад.) # [[Шортанды ауданы]] (29 504 ад.) – [[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]] кенті (5 776 ад.) == [[Ақтөбе облысы]] == 12 аудан бар: # [[Алға ауданы]] (40 783 ад.) – [[Алға]] қаласы (20 562 ад.) # [[Әйтеке би ауданы]] (24 895 ад.) – [[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]] ауылы (6 517 ад.) # [[Байғанин ауданы]] (22 809 ад.) – [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] ауылы (8 976 ад.) # [[Қарғалы ауданы]] (17 107 ад.) – [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] ауылы (5 587 ад.) # [[Қобда ауданы]] (18 623 ад.) – [[Қобда (ауыл)|Қобда]] ауылы (5 637 ад.) # [[Мартөк ауданы]] (29 980 ад.) – [[Мәртөк]] ауылы (10 090 ад.) # [[Мұғалжар ауданы]] (67 416 ад.) – [[Қандыағаш]] қаласы (52 560 ад.) # [[Ойыл ауданы]] (18 651 ад.) – [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы (5 643 ад.) # [[Темір ауданы]] (37 740 ад.) – [[Шұбарқұдық]] кенті (13 583 ад.) # [[Хромтау ауданы]] (42 951 ад.) – [[Хромтау]] қаласы (26 737 ад.) # [[Шалқар ауданы]] (45 996 ад.) – [[Шалқар (қала)|Шалқар]] қаласы (27 932 ад.) # [[Ырғыз ауданы]] (14 999 ад.) – [[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]] ауылы (5 866 ад.) == [[Алматы облысы]] == 9 аудан бар: # [[Балқаш ауданы]] (30 747 ад.) – [[Бақанас (ауыл)|Бақанас]] ауылы (4 135 ад.) # [[Еңбекшіқазақ ауданы]] (300 427 ад.) – [[Есік]] қаласы (33 032 ад.) # [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] (166 347 ад.) – [[Ұзынағаш (Алматы облысы)|Ұзынағаш]] ауылы (39 416 ад.) # [[Кеген ауданы]] (32 415 ад.) – [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы (5 917 ад.) # [[Қарасай ауданы]] (270 673 ад.) – [[Қаскелең]] қаласы (64 529 ад.) # [[Райымбек ауданы]] (41 732 ад.) – [[Нарынқол]] ауылы (7 040 ад.) # [[Талғар ауданы]] (196 567 ад.) – [[Талғар]] қаласы (42 810 ад.) # [[Ұйғыр ауданы]] (63 288 ад.) – [[Шонжы]] ауылы (17 263 ад.) # [[Іле ауданы]] (209 181 ад.) – [[Өтеген батыр]] ауылы (15 180 ад.) == [[Атырау облысы]] == 7 аудан бар: # [[Жылыой ауданы]] (82 962 ад.) – [[Құлсары]] қаласы (60 472 ад.) # [[Индер ауданы]] (32 145 ад.) – [[Индербор]] кенті (14 086 ад.) # [[Исатай ауданы]] (26 728 ад.) – [[Аққыстау]] ауылы (8 486 ад.) # [[Құрманғазы ауданы]] (59 811 ад.) – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылы (13 203 ад.) # [[Қызылқоға ауданы]] (30 589 ад.) – [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ауылы (6 575 ад.) # [[Мақат ауданы]] (30 589 ад.) – [[Мақат]] кенті (14 833 ад.) # [[Махамбет ауданы]] (34 811 ад.) – [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылы (9 693 ад.) == [[Батыс Қазақстан облысы]] == 12 аудан бар: # [[Ақжайық ауданы]] (40 574 ад.) – [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылы (9 488 ад.) # [[Бәйтерек ауданы]] (57 762 ад.) – [[Перемётное]] ауылы (3 754 ад.) # [[Бөкей ордасы ауданы]] (15 222 ад.) – [[Сайқын]] ауылы (3 426 ад.) # [[Бөрлі ауданы]] (56 086 ад.) – [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қаласы (35 310 ад.) # [[Жаңақала ауданы]] (24 029 ад.) – [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]] ауылы (8 637 ад.) # [[Жәнібек ауданы]] (16 147 ад.) – [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] ауылы (8 155 ад.) # [[Казталов ауданы]] (29 129 ад.) – [[Казталовка]] ауылы (4 957 ад.) # [[Қаратөбе ауданы]] (15 467 ад.) – [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы (3 782 ад.) # [[Сырым ауданы]] (18 924 ад.) – [[Жымпиты]] ауылы (5 139 ад.) # [[Тасқала ауданы]] (16 701 ад.) – [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылы (7 968 ад.) # [[Теректі ауданы]] (38 086 ад.) – [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылы (4 356 ад.) # [[Шыңғырлау ауданы]] (14 744 ад.) – [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылы (7 323 ад.) == [[Жамбыл облысы]] == 10 аудан бар: # [[Байзақ ауданы]] (105 948 ад.) – [[Сарыкемер]] ауылы (31 461 ад.) # [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] (82 902 ад.) – [[Аса (ауыл)|Аса]] ауылы (8 326 ад.) # [[Жуалы ауданы]] (52 169 ад.) – [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] ауылы (11 513 ад.) # [[Қордай ауданы]] (143 827 ад.) – [[Қордай]] ауылы (25 507 ад.) # [[Меркі ауданы]] (84 760 ад.) – [[Меркі]] ауылы (11 791 ад.) # [[Мойынқұм ауданы]] (32 539 ад.) – [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] ауылы (8 607 ад.) # [[Сарысу ауданы]] (44 184 ад.) – [[Жаңатас]] қаласы (22 364 ад.) # [[Талас ауданы]] (55 117 ад.) – [[Қаратау (қала)|Қаратау]] қаласы (30 204 ад.) # [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] (64 512 ад.) – [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы (13 592 ад.) # [[Шу ауданы]] (101 693 ад.) – [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]] ауылы (21 168 ад.) == [[Жетісу облысы]] == 8 аудан бар: # [[Ақсу ауданы]] (39 675 ад.) – [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылы (6 809 ад.) # [[Алакөл ауданы]] (69 679 ад.) – [[Үшарал (қала)|Үшарал]] қаласы (17 181 ад.) # [[Ескелді ауданы]] (46 631 ад.) – [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] ауылы (13 060 ад.) # [[Кербұлақ ауданы]] (48 860 ад.) – [[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]] ауылы (12 048 ад.) # [[Көксу ауданы]] (41 578 ад.) – [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылы (13 336 ад.) # [[Қаратал ауданы]] (46 914 ад.) – [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласы (22 989 ад.) # [[Панфилов ауданы]] (129 204 ад.) – [[Жаркент]] қаласы (42 809 ад.) # [[Сарқан ауданы]] (36 962 ад.) – [[Сарқан]] қаласы (11 368 ад.) == [[Қарағанды облысы]] == 7 аудан бар: # [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] (58 673 ад.) – [[Абай (қала)|Абай]] қаласы (28 363 ад.) # [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] (17 474 ад.) – [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ауылы (2 770 ад.) # [[Бұқар жырау ауданы]] (57 175 ад.) – [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] кенті (5 223 ад.) # [[Қарқаралы ауданы]] (36 025 ад.) – [[Қарқаралы]] қаласы (8 190 ад.) # [[Нұра ауданы]] (22 569 ад.) – [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кенті (5 440 ад.) # [[Осакаров ауданы]] (31 243 ад.) – [[Осакаровка]] кенті (7 924 ад.) # [[Шет ауданы]] (42 437 ад.) – [[Ақсу-Аюлы]] ауылы (4 098 ад.) == [[Қостанай облысы]] == 16 аудан бар: # [[Алтынсарин ауданы]] (13 846 ад.) — [[Обаған (Алтынсарин ауданы)|Обаған]] ауылы (335 ад.) # [[Амангелді ауданы]] (16 475 ад.) — [[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]] ауылы (7 308 ад.) # [[Әулиекөл ауданы]] (42 178 ад.) — [[Әулиекөл]] ауылы (10 692 ад.) # [[Бейімбет Майлин ауданы]] (24 853 ад.) — [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]] ауылы (3 221 ад.) # [[Денисов ауданы]] (18 376 ад.) — [[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]] ауылы (4 416 ад.) # [[Жангелді ауданы]] (12 251 ад.) — [[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]] ауылы (4 581 ад.) # [[Жітіқара ауданы]] (47 661 ад.) — [[Жітіқара]] қаласы (34 736 ад.) # [[Қамысты ауданы]] (12 362 ад.) — [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]] ауылы (4 484 ад.) # [[Қарабалық ауданы]] (27 534 ад.) — [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] кенті (11 372 ад.) # [[Қарасу ауданы]] (25 258 ад.) — [[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]] ауылы (3 476 ад.) # [[Қостанай ауданы]] (71 157 ад.) — [[Тобыл (қала)|Тобыл]] қаласы (24 590 ад.) # [[Меңдіқара ауданы]] (27 279 ад.) — [[Боровской]] ауылы (9 251 ад.) # [[Наурызым ауданы]] (10 766 ад.) — [[Қарамеңді]] ауылы (4 425 ад.) # [[Сарыкөл ауданы]] (20 553 ад.) — [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] кенті (8 858 ад.) # [[Ұзынкөл ауданы]] (21 060 ад.) — [[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]] ауылы (5 676 ад.) # [[Федоров ауданы]] (25 543 ад.) — [[Федоровка (Федоров ауданы)|Федоровка]] ауылы (6 406 ад.) == [[Қызылорда облысы]] == 7 аудан бар: # [[Арал ауданы]] (79 150 ад.) – [[Арал (қала)|Арал]] қаласы (33 141 ад.) # [[Жалағаш ауданы]] (35 705 ад.) – [[Жалағаш]] ауылы (12 909 ад.) # [[Жаңақорған ауданы]] (84 474 ад.) – [[Жаңақорған]] ауылы (27 564 ад.) # [[Қазалы ауданы]] (77 185 ад.) – [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] кенті (43 155 ад.) # [[Қармақшы ауданы]] (54 265 ад.) – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылы (18 563 ад.) # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] (38 841 ад.) – [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылы (7 627 ад.) # [[Шиелі ауданы]] (82 399 ад.) – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылы (31 691 ад.) == [[Маңғыстау облысы]] == 5 аудан бар: # [[Бейнеу ауданы]] (69 639 ад.) — [[Бейнеу]] ауылы (52 836 ад.) # [[Қарақия ауданы]] (37 621 ад.) — [[Құрық (ауыл)|Құрық]] ауылы (11 248 ад.) # [[Маңғыстау ауданы]] (39 153 ад.) — [[Шетпе]] ауылы (16 784 ад.) # [[Мұнайлы ауданы]] (161 270 ад.) — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы (31 368 ад.) # [[Түпқараған ауданы]] (31 728 ад.) — [[Форт-Шевченко]] қаласы (6 376 ад.) == [[Павлодар облысы]] == 10 аудан бар: # [[Аққулы ауданы]] (12 204 ад.) — [[Аққулы (ауыл)|Аққулы]] ауылы (2 661 ад.) # [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] (12 556 ад.) — [[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]] ауылы (3 798 ад.) # [[Баянауыл ауданы]] (26 859 ад.) — [[Баянауыл]] ауылы (12 354 ад.) # [[Ертіс ауданы]] (16 469 ад.) — [[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]] ауылы (7 072 ад.) # [[Железин ауданы]] (15 438 ад.) — [[Железинка]] ауылы (4 916 ад.) # [[Май ауданы]] (10 379 ад.) — [[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]] ауылы (3 445 ад.) # [[Павлодар ауданы]] (26 092 ад.) — [[Павлодар]] қаласы (333 989 ад.) # [[Тереңкөл ауданы]] (20 176 ад.) — [[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]] ауылы (7 474 ад.) # [[Успен ауданы]] (11 983 ад.) — [[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]] ауылы (3 810 ад.) # [[Шарбақты ауданы]] (19 506 ад.) — [[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]] ауылы (7 591 ад.) == [[Солтүстік Қазақстан облысы]] == 13 аудан бар: # [[Айыртау ауданы]] (36 951 ад.) — [[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]] ауылы (9 480 ад.) # [[Ақжар ауданы]] (15 702 ад.) — [[Талшық]] ауылы (3 679 ад.) # [[Аққайың ауданы]] (18 972 ад.) — [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] ауылы (5 718 ад.) # [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] (40 850 ад.) — [[Новоишим]] ауылы (12 064 ад.) # [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] (22 356 ад.) — [[Явленка]] ауылы (5 478 ад.) # [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] (19 447 ад.) — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы (5 322 ад.) # [[Қызылжар ауданы]] (44 214 ад.) — [[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]] ауылы (11 331 ад.) # [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] (29 924 ад.) — [[Булаев]] қаласы (7 742 ад.) # [[Мамлют ауданы]] (17 845 ад.) — [[Мамлют]] қаласы (6 866 ад.) # [[Тайынша ауданы]] (43 140 ад.) — [[Тайынша]] қаласы (11 422 ад.) # [[Тимирязев ауданы]] (11 290 ад.) — [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]] ауылы (4 303 ад.) # [[Уәлиханов ауданы]] (16 293 ад.) — [[Кішкенекөл]] ауылы (7 421 ад.) # [[Шал ақын ауданы]] (18 577 ад.) — [[Сергеев]] қаласы (7 687 ад.) == [[Түркістан облысы]] == 14 аудан бар: # [[Бәйдібек ауданы]] (54 030 ад.) — [[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]] ауылы (7 452 ад.) # [[Жетісай ауданы]] (170 408 ад.) — [[Жетісай]] қаласы (24 484 ад.) # [[Келес ауданы]] (142 296 ад.) — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы (21 221 ад.) # [[Қазығұрт ауданы]] (106 225 ад.) — [[Қазығұрт]] ауылы (11 146 ад.) # [[Мақтаарал ауданы]] (133 539 ад.) — [[Мырзакент]] кенті (13 339 ад.) # [[Ордабасы ауданы]] (118 916 ад.) — [[Темірлан]] ауылы (10 489 ад.) # [[Отырар ауданы]] (53 975 ад.) — [[Шәуілдір]] ауылы (7 263 ад.) # [[Сайрам ауданы]] (207 948 ад.) — [[Ақсукент]] ауылы (24 491 ад.) # [[Сарыағаш ауданы]] (186 109 ад.) — [[Сарыағаш]] қаласы (34 303 ад.) # [[Сауран ауданы]] (98 113 ад.) — [[Шорнақ]] ауылы (2 986 ад.) # [[Созақ ауданы]] (61 512 ад.) — [[Шолаққорған]] ауылы (12 176 ад.) # [[Төле би ауданы]] (117 765 ад.) — [[Леңгір]] қаласы (24 045 ад.) # [[Түлкібас ауданы]] (111 286 ад.) — [[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]] ауылы (17 977 ад.) # [[Шардара ауданы]] (78 132 ад.) — [[Шардара (қала)|Шардара]] қаласы (28 443 ад.) == [[Ұлытау облысы]] == 2 аудан бар: # [[Жаңаарқа ауданы]] (34 462 ад.) – [[Жаңаарқа]] кенті (17 559 ад.) # [[Ұлытау ауданы]] (12 822 ад.) – [[Ұлытау (ауыл)|Ұлытау]] ауылы (1 862 ад.) == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == 9 аудан бар: # [[Алтай ауданы]] (66 374 ад.) — [[Алтай (қала)|Алтай]] қаласы (36 116 ад.) # [[Глубокое ауданы]] (61 948 ад.) — [[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]] кенті (9 548 ад.) # [[Зайсан ауданы]] (36 979 ад.) — [[Зайсан (қала)|Зайсан]] қаласы (16 261 ад.) # [[Катонқарағай ауданы]] (23 141 ад.) — [[Үлкен Нарын]] ауылы (4 133 ад.) # [[Күршім ауданы]] (24 343 ад.) — [[Күршім]] ауылы (6 777 ад.) # [[Самар ауданы]] — [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылы (6 526 ад.) # [[Тарбағатай ауданы]] — [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]] ауылы (6 396 ад.) # [[Ұлан ауданы]] (39 178 ад.) — [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] кенті (5 312 ад.) # [[Шемонаиха ауданы]] (43 736 ад.) — [[Шемонаиха]] қаласы (18 211 ад.) == [[Нұр-Сұлтан]] қаласы == 4 аудан бар: # [[Алматы ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы)|Алматы ауданы]] # [[Байқоңыр ауданы]] # [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] # [[Сарыарқа ауданы]] == [[Алматы]] қаласы == [[Сурет:Almaty districts.svg|thumb|150px|left|Алматы қаласының әкімшілік бөлінуі]] 8 аудан бар: # [[Алатау ауданы]] # [[Алмалы ауданы]] # [[Әуезов ауданы]] # [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] # [[Жетісу ауданы]] # [[Медеу ауданы]] # [[Наурызбай ауданы]] # [[Түрксіб ауданы]] == [[Шымкент]] қаласы == [[Сурет:Шымкент қаласының әкімшілік бөлінісі (2022).jpg|thumb|150px|left|Шымкент қаласының әкімшілік бөлінуі]] 5 аудан бар: # [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай ауданы]] # [[Әл-Фараби ауданы]] # [[Еңбекші ауданы]] # [[Қаратау ауданы]] # [[Тұран ауданы]] == [[Ақтөбе]] қаласы == 2 аудан бар: # [[Алматы ауданы (Ақтөбе қаласы)|Алматы ауданы]] # [[Астана ауданы]] == [[Қарағанды]] қаласы == 2 аудан бар: # [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] # [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] == Тағы қараңыз == * [[Қазақстан кадастрлық нөмірлер тізімі]] [[Санат:Қазақстан аудандары]] 8r2l8ej5e4hvkt7p4gjintdn3ikr1yf 3059477 3059244 2022-08-11T10:12:51Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Шығыс Қазақстан облысы */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Kazakhstan rayons.png|400px|thumb|right|Қазақстан аудандары]] Қазақстанда барлығы 17 облыста 166 ауылдық, 5 қалада 20 қалалық аудан бар. == [[Абай облысы]] == 8 аудан бар: # [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] (14 418 ад.) — [[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]] ауылы (5 222 ад.) # [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы (4 549 ад.) # [[Аягөз ауданы]] (72 695 ад.) — [[Аягөз]] қаласы (38 496 ад.) # [[Бесқарағай ауданы]] (16 689 ад.) — [[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]] ауылы (4 268 ад.) # [[Бородулиха ауданы]] (35 925 ад.) — [[Бородулиха]] ауылы (4 434 ад.) # [[Жарма ауданы]] (38 048 ад.) — [[Қалбатау]] ауылы (9 680 ад.) # [[Көкпекті ауданы]] — [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылы (3 651 ад.) # [[Үржар ауданы]] (73 760 ад.) — [[Үржар (ауыл)|Үржар]] ауылы (12 915 ад.) == [[Ақмола облысы]] == 17 аудан бар: # [[Ақкөл ауданы]] (25 793 ад.) – [[Ақкөл (қала)|Ақкөл]] қаласы (13 678 ад.) # [[Аршалы ауданы]] (27 404 ад.) – [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті (5 975 ад.) # [[Астрахан ауданы]] (23 615 ад.) – [[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]] ауылы (4 984 ад.) # [[Атбасар ауданы]] (48 234 ад.) – [[Атбасар]] қаласы (28 735 ад.) # [[Бурабай ауданы]] (75 363 ад.) – [[Щучинск]] қаласы (46 810 ад.) # [[Бұланды ауданы]] (34 331 ад.) – [[Макинск]] қаласы (17 775 ад.) # [[Біржан сал ауданы]] (14 360 ад.) – [[Степняк]] қаласы (3 508 ад.) # [[Егіндікөл ауданы]] (6 068 ад.) – [[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]] ауылы (2 976 ад.) # [[Ерейментау ауданы]] (26 516 ад.) – [[Ерейментау]] қаласы (12 485 ад.) # [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] (24 237 ад.) – [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы (10 546 ад.) # [[Жақсы ауданы]] (19 088 ад.) – [[Жақсы (ауыл)|Жақсы]] ауылы (4 754 ад.) # [[Жарқайың ауданы]] (14 110 ад.) – [[Державинск]] қаласы (6 307 ад.) # [[Зеренді ауданы]] (38 682 ад.) – [[Зеренді]] ауылы (6 665 ад.) # [[Қорғалжын ауданы]] (8 815 ад.) – [[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]] ауылы (3 189 ад.) # [[Сандықтау ауданы]] (18 398 ад.) – [[Балкашино]] ауылы (4 322 ад.) # [[Целиноград ауданы]] (76 891 ад.) – [[Ақмол]] ауылы (6 838 ад.) # [[Шортанды ауданы]] (29 504 ад.) – [[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]] кенті (5 776 ад.) == [[Ақтөбе облысы]] == 12 аудан бар: # [[Алға ауданы]] (40 783 ад.) – [[Алға]] қаласы (20 562 ад.) # [[Әйтеке би ауданы]] (24 895 ад.) – [[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]] ауылы (6 517 ад.) # [[Байғанин ауданы]] (22 809 ад.) – [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] ауылы (8 976 ад.) # [[Қарғалы ауданы]] (17 107 ад.) – [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] ауылы (5 587 ад.) # [[Қобда ауданы]] (18 623 ад.) – [[Қобда (ауыл)|Қобда]] ауылы (5 637 ад.) # [[Мартөк ауданы]] (29 980 ад.) – [[Мәртөк]] ауылы (10 090 ад.) # [[Мұғалжар ауданы]] (67 416 ад.) – [[Қандыағаш]] қаласы (52 560 ад.) # [[Ойыл ауданы]] (18 651 ад.) – [[Ойыл (ауыл)|Ойыл]] ауылы (5 643 ад.) # [[Темір ауданы]] (37 740 ад.) – [[Шұбарқұдық]] кенті (13 583 ад.) # [[Хромтау ауданы]] (42 951 ад.) – [[Хромтау]] қаласы (26 737 ад.) # [[Шалқар ауданы]] (45 996 ад.) – [[Шалқар (қала)|Шалқар]] қаласы (27 932 ад.) # [[Ырғыз ауданы]] (14 999 ад.) – [[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]] ауылы (5 866 ад.) == [[Алматы облысы]] == 9 аудан бар: # [[Балқаш ауданы]] (30 747 ад.) – [[Бақанас (ауыл)|Бақанас]] ауылы (4 135 ад.) # [[Еңбекшіқазақ ауданы]] (300 427 ад.) – [[Есік]] қаласы (33 032 ад.) # [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] (166 347 ад.) – [[Ұзынағаш (Алматы облысы)|Ұзынағаш]] ауылы (39 416 ад.) # [[Кеген ауданы]] (32 415 ад.) – [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы (5 917 ад.) # [[Қарасай ауданы]] (270 673 ад.) – [[Қаскелең]] қаласы (64 529 ад.) # [[Райымбек ауданы]] (41 732 ад.) – [[Нарынқол]] ауылы (7 040 ад.) # [[Талғар ауданы]] (196 567 ад.) – [[Талғар]] қаласы (42 810 ад.) # [[Ұйғыр ауданы]] (63 288 ад.) – [[Шонжы]] ауылы (17 263 ад.) # [[Іле ауданы]] (209 181 ад.) – [[Өтеген батыр]] ауылы (15 180 ад.) == [[Атырау облысы]] == 7 аудан бар: # [[Жылыой ауданы]] (82 962 ад.) – [[Құлсары]] қаласы (60 472 ад.) # [[Индер ауданы]] (32 145 ад.) – [[Индербор]] кенті (14 086 ад.) # [[Исатай ауданы]] (26 728 ад.) – [[Аққыстау]] ауылы (8 486 ад.) # [[Құрманғазы ауданы]] (59 811 ад.) – [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылы (13 203 ад.) # [[Қызылқоға ауданы]] (30 589 ад.) – [[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]] ауылы (6 575 ад.) # [[Мақат ауданы]] (30 589 ад.) – [[Мақат]] кенті (14 833 ад.) # [[Махамбет ауданы]] (34 811 ад.) – [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылы (9 693 ад.) == [[Батыс Қазақстан облысы]] == 12 аудан бар: # [[Ақжайық ауданы]] (40 574 ад.) – [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылы (9 488 ад.) # [[Бәйтерек ауданы]] (57 762 ад.) – [[Перемётное]] ауылы (3 754 ад.) # [[Бөкей ордасы ауданы]] (15 222 ад.) – [[Сайқын]] ауылы (3 426 ад.) # [[Бөрлі ауданы]] (56 086 ад.) – [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қаласы (35 310 ад.) # [[Жаңақала ауданы]] (24 029 ад.) – [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]] ауылы (8 637 ад.) # [[Жәнібек ауданы]] (16 147 ад.) – [[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]] ауылы (8 155 ад.) # [[Казталов ауданы]] (29 129 ад.) – [[Казталовка]] ауылы (4 957 ад.) # [[Қаратөбе ауданы]] (15 467 ад.) – [[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]] ауылы (3 782 ад.) # [[Сырым ауданы]] (18 924 ад.) – [[Жымпиты]] ауылы (5 139 ад.) # [[Тасқала ауданы]] (16 701 ад.) – [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылы (7 968 ад.) # [[Теректі ауданы]] (38 086 ад.) – [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылы (4 356 ад.) # [[Шыңғырлау ауданы]] (14 744 ад.) – [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылы (7 323 ад.) == [[Жамбыл облысы]] == 10 аудан бар: # [[Байзақ ауданы]] (105 948 ад.) – [[Сарыкемер]] ауылы (31 461 ад.) # [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]] (82 902 ад.) – [[Аса (ауыл)|Аса]] ауылы (8 326 ад.) # [[Жуалы ауданы]] (52 169 ад.) – [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] ауылы (11 513 ад.) # [[Қордай ауданы]] (143 827 ад.) – [[Қордай]] ауылы (25 507 ад.) # [[Меркі ауданы]] (84 760 ад.) – [[Меркі]] ауылы (11 791 ад.) # [[Мойынқұм ауданы]] (32 539 ад.) – [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] ауылы (8 607 ад.) # [[Сарысу ауданы]] (44 184 ад.) – [[Жаңатас]] қаласы (22 364 ад.) # [[Талас ауданы]] (55 117 ад.) – [[Қаратау (қала)|Қаратау]] қаласы (30 204 ад.) # [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] (64 512 ад.) – [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы (13 592 ад.) # [[Шу ауданы]] (101 693 ад.) – [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]] ауылы (21 168 ад.) == [[Жетісу облысы]] == 8 аудан бар: # [[Ақсу ауданы]] (39 675 ад.) – [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылы (6 809 ад.) # [[Алакөл ауданы]] (69 679 ад.) – [[Үшарал (қала)|Үшарал]] қаласы (17 181 ад.) # [[Ескелді ауданы]] (46 631 ад.) – [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] ауылы (13 060 ад.) # [[Кербұлақ ауданы]] (48 860 ад.) – [[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]] ауылы (12 048 ад.) # [[Көксу ауданы]] (41 578 ад.) – [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылы (13 336 ад.) # [[Қаратал ауданы]] (46 914 ад.) – [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласы (22 989 ад.) # [[Панфилов ауданы]] (129 204 ад.) – [[Жаркент]] қаласы (42 809 ад.) # [[Сарқан ауданы]] (36 962 ад.) – [[Сарқан]] қаласы (11 368 ад.) == [[Қарағанды облысы]] == 7 аудан бар: # [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] (58 673 ад.) – [[Абай (қала)|Абай]] қаласы (28 363 ад.) # [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] (17 474 ад.) – [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ауылы (2 770 ад.) # [[Бұқар жырау ауданы]] (57 175 ад.) – [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] кенті (5 223 ад.) # [[Қарқаралы ауданы]] (36 025 ад.) – [[Қарқаралы]] қаласы (8 190 ад.) # [[Нұра ауданы]] (22 569 ад.) – [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кенті (5 440 ад.) # [[Осакаров ауданы]] (31 243 ад.) – [[Осакаровка]] кенті (7 924 ад.) # [[Шет ауданы]] (42 437 ад.) – [[Ақсу-Аюлы]] ауылы (4 098 ад.) == [[Қостанай облысы]] == 16 аудан бар: # [[Алтынсарин ауданы]] (13 846 ад.) — [[Обаған (Алтынсарин ауданы)|Обаған]] ауылы (335 ад.) # [[Амангелді ауданы]] (16 475 ад.) — [[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]] ауылы (7 308 ад.) # [[Әулиекөл ауданы]] (42 178 ад.) — [[Әулиекөл]] ауылы (10 692 ад.) # [[Бейімбет Майлин ауданы]] (24 853 ад.) — [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]] ауылы (3 221 ад.) # [[Денисов ауданы]] (18 376 ад.) — [[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]] ауылы (4 416 ад.) # [[Жангелді ауданы]] (12 251 ад.) — [[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]] ауылы (4 581 ад.) # [[Жітіқара ауданы]] (47 661 ад.) — [[Жітіқара]] қаласы (34 736 ад.) # [[Қамысты ауданы]] (12 362 ад.) — [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]] ауылы (4 484 ад.) # [[Қарабалық ауданы]] (27 534 ад.) — [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] кенті (11 372 ад.) # [[Қарасу ауданы]] (25 258 ад.) — [[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]] ауылы (3 476 ад.) # [[Қостанай ауданы]] (71 157 ад.) — [[Тобыл (қала)|Тобыл]] қаласы (24 590 ад.) # [[Меңдіқара ауданы]] (27 279 ад.) — [[Боровской]] ауылы (9 251 ад.) # [[Наурызым ауданы]] (10 766 ад.) — [[Қарамеңді]] ауылы (4 425 ад.) # [[Сарыкөл ауданы]] (20 553 ад.) — [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] кенті (8 858 ад.) # [[Ұзынкөл ауданы]] (21 060 ад.) — [[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]] ауылы (5 676 ад.) # [[Федоров ауданы]] (25 543 ад.) — [[Федоровка (Федоров ауданы)|Федоровка]] ауылы (6 406 ад.) == [[Қызылорда облысы]] == 7 аудан бар: # [[Арал ауданы]] (79 150 ад.) – [[Арал (қала)|Арал]] қаласы (33 141 ад.) # [[Жалағаш ауданы]] (35 705 ад.) – [[Жалағаш]] ауылы (12 909 ад.) # [[Жаңақорған ауданы]] (84 474 ад.) – [[Жаңақорған]] ауылы (27 564 ад.) # [[Қазалы ауданы]] (77 185 ад.) – [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] кенті (43 155 ад.) # [[Қармақшы ауданы]] (54 265 ад.) – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылы (18 563 ад.) # [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] (38 841 ад.) – [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылы (7 627 ад.) # [[Шиелі ауданы]] (82 399 ад.) – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылы (31 691 ад.) == [[Маңғыстау облысы]] == 5 аудан бар: # [[Бейнеу ауданы]] (69 639 ад.) — [[Бейнеу]] ауылы (52 836 ад.) # [[Қарақия ауданы]] (37 621 ад.) — [[Құрық (ауыл)|Құрық]] ауылы (11 248 ад.) # [[Маңғыстау ауданы]] (39 153 ад.) — [[Шетпе]] ауылы (16 784 ад.) # [[Мұнайлы ауданы]] (161 270 ад.) — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы (31 368 ад.) # [[Түпқараған ауданы]] (31 728 ад.) — [[Форт-Шевченко]] қаласы (6 376 ад.) == [[Павлодар облысы]] == 10 аудан бар: # [[Аққулы ауданы]] (12 204 ад.) — [[Аққулы (ауыл)|Аққулы]] ауылы (2 661 ад.) # [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] (12 556 ад.) — [[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]] ауылы (3 798 ад.) # [[Баянауыл ауданы]] (26 859 ад.) — [[Баянауыл]] ауылы (12 354 ад.) # [[Ертіс ауданы]] (16 469 ад.) — [[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]] ауылы (7 072 ад.) # [[Железин ауданы]] (15 438 ад.) — [[Железинка]] ауылы (4 916 ад.) # [[Май ауданы]] (10 379 ад.) — [[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]] ауылы (3 445 ад.) # [[Павлодар ауданы]] (26 092 ад.) — [[Павлодар]] қаласы (333 989 ад.) # [[Тереңкөл ауданы]] (20 176 ад.) — [[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]] ауылы (7 474 ад.) # [[Успен ауданы]] (11 983 ад.) — [[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]] ауылы (3 810 ад.) # [[Шарбақты ауданы]] (19 506 ад.) — [[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]] ауылы (7 591 ад.) == [[Солтүстік Қазақстан облысы]] == 13 аудан бар: # [[Айыртау ауданы]] (36 951 ад.) — [[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]] ауылы (9 480 ад.) # [[Ақжар ауданы]] (15 702 ад.) — [[Талшық]] ауылы (3 679 ад.) # [[Аққайың ауданы]] (18 972 ад.) — [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] ауылы (5 718 ад.) # [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] (40 850 ад.) — [[Новоишим]] ауылы (12 064 ад.) # [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] (22 356 ад.) — [[Явленка]] ауылы (5 478 ад.) # [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] (19 447 ад.) — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы (5 322 ад.) # [[Қызылжар ауданы]] (44 214 ад.) — [[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]] ауылы (11 331 ад.) # [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] (29 924 ад.) — [[Булаев]] қаласы (7 742 ад.) # [[Мамлют ауданы]] (17 845 ад.) — [[Мамлют]] қаласы (6 866 ад.) # [[Тайынша ауданы]] (43 140 ад.) — [[Тайынша]] қаласы (11 422 ад.) # [[Тимирязев ауданы]] (11 290 ад.) — [[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]] ауылы (4 303 ад.) # [[Уәлиханов ауданы]] (16 293 ад.) — [[Кішкенекөл]] ауылы (7 421 ад.) # [[Шал ақын ауданы]] (18 577 ад.) — [[Сергеев]] қаласы (7 687 ад.) == [[Түркістан облысы]] == 14 аудан бар: # [[Бәйдібек ауданы]] (54 030 ад.) — [[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]] ауылы (7 452 ад.) # [[Жетісай ауданы]] (170 408 ад.) — [[Жетісай]] қаласы (24 484 ад.) # [[Келес ауданы]] (142 296 ад.) — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы (21 221 ад.) # [[Қазығұрт ауданы]] (106 225 ад.) — [[Қазығұрт]] ауылы (11 146 ад.) # [[Мақтаарал ауданы]] (133 539 ад.) — [[Мырзакент]] кенті (13 339 ад.) # [[Ордабасы ауданы]] (118 916 ад.) — [[Темірлан]] ауылы (10 489 ад.) # [[Отырар ауданы]] (53 975 ад.) — [[Шәуілдір]] ауылы (7 263 ад.) # [[Сайрам ауданы]] (207 948 ад.) — [[Ақсукент]] ауылы (24 491 ад.) # [[Сарыағаш ауданы]] (186 109 ад.) — [[Сарыағаш]] қаласы (34 303 ад.) # [[Сауран ауданы]] (98 113 ад.) — [[Шорнақ]] ауылы (2 986 ад.) # [[Созақ ауданы]] (61 512 ад.) — [[Шолаққорған]] ауылы (12 176 ад.) # [[Төле би ауданы]] (117 765 ад.) — [[Леңгір]] қаласы (24 045 ад.) # [[Түлкібас ауданы]] (111 286 ад.) — [[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]] ауылы (17 977 ад.) # [[Шардара ауданы]] (78 132 ад.) — [[Шардара (қала)|Шардара]] қаласы (28 443 ад.) == [[Ұлытау облысы]] == 2 аудан бар: # [[Жаңаарқа ауданы]] (34 462 ад.) – [[Жаңаарқа]] кенті (17 559 ад.) # [[Ұлытау ауданы]] (12 822 ад.) – [[Ұлытау (ауыл)|Ұлытау]] ауылы (1 862 ад.) == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == 9 аудан бар: # [[Алтай ауданы]] (66 374 ад.) — [[Алтай (қала)|Алтай]] қаласы (36 116 ад.) # [[Глубокое ауданы]] (61 948 ад.) — [[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]] кенті (9 548 ад.) # [[Зайсан ауданы]] (36 979 ад.) — [[Зайсан (қала)|Зайсан]] қаласы (16 261 ад.) # [[Катонқарағай ауданы]] (23 141 ад.) — [[Үлкен Нарын]] ауылы (4 133 ад.) # [[Күршім ауданы]] (24 343 ад.) — [[Күршім]] ауылы (6 777 ад.) # [[Самар ауданы]] — [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы (6 526 ад.) # [[Тарбағатай ауданы]] — [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]] ауылы (6 396 ад.) # [[Ұлан ауданы]] (39 178 ад.) — [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] кенті (5 312 ад.) # [[Шемонаиха ауданы]] (43 736 ад.) — [[Шемонаиха]] қаласы (18 211 ад.) == [[Нұр-Сұлтан]] қаласы == 4 аудан бар: # [[Алматы ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы)|Алматы ауданы]] # [[Байқоңыр ауданы]] # [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] # [[Сарыарқа ауданы]] == [[Алматы]] қаласы == [[Сурет:Almaty districts.svg|thumb|150px|left|Алматы қаласының әкімшілік бөлінуі]] 8 аудан бар: # [[Алатау ауданы]] # [[Алмалы ауданы]] # [[Әуезов ауданы]] # [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] # [[Жетісу ауданы]] # [[Медеу ауданы]] # [[Наурызбай ауданы]] # [[Түрксіб ауданы]] == [[Шымкент]] қаласы == [[Сурет:Шымкент қаласының әкімшілік бөлінісі (2022).jpg|thumb|150px|left|Шымкент қаласының әкімшілік бөлінуі]] 5 аудан бар: # [[Абай ауданы (Шымкент)|Абай ауданы]] # [[Әл-Фараби ауданы]] # [[Еңбекші ауданы]] # [[Қаратау ауданы]] # [[Тұран ауданы]] == [[Ақтөбе]] қаласы == 2 аудан бар: # [[Алматы ауданы (Ақтөбе қаласы)|Алматы ауданы]] # [[Астана ауданы]] == [[Қарағанды]] қаласы == 2 аудан бар: # [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] # [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] == Тағы қараңыз == * [[Қазақстан кадастрлық нөмірлер тізімі]] [[Санат:Қазақстан аудандары]] mzf29aegda5104ci1951u0vi5cksjup Мұстафа Шоқай 0 7720 3059221 3059089 2022-08-10T14:57:21Z Dimash Kenesbek 102199 [[Арнайы:Үлесі/Qwerty2022suchki|Qwerty2022suchki]] ([[Қатысушы талқылауы:Qwerty2022suchki|талқылауы]]) істеген нөмір 3059089 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]] wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Есімі = Мұстафа Шоқай |Шынайы есімі = |Сурет = Mustafa Shokay in youth (cropped).jpg |Сурет ені = 230 px |Сурет атауы = |Титулы = [[Түркістан автономиясы]]ның [[премьер-министр]]і |Ту = Flag of the Turkestan (Kokand) Autonomy.svg |Басқара бастады = 12 желтоқсан 1917 жыл |Басқаруын аяқтады = 19 ақпан 1918 жыл |Ізашары = [[Мұхамеджан Тынышпаев]] |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 1890 |Туған жері = [[Сырдария губерниясы]], [[Наршоқы]] |Мансабы = [[публицист]], [[қоғам]] және [[мемлекет қайраткер]] |Азаматтығы = [[Түркістан автономиясы]] |Ұлты = [[Қазақ]] |Діні = [[Ислам]] ([[сүннет]]) |Қайтыс болған күні = 27 желтоқсан, 1941 (51 жас) |Қайтыс болған жері = [[Берлин]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = [[Мария Шоқай]] |Балалары = |Марапаттары = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} [[Сурет:Мұстафа Шоқай.jpeg|523 × 663px|нобай|оңға|Мұстафа Шоқай жұбайымен]] '''Мұстафа Шоқай''' (''[[25 желтоқсан]], [[1890 жыл]], [[Сырдария губерниясы]], [[Ақмешіт уезі]], [[Наршоқы]] — [[27 желтоқсан]], [[1941 жыл]], [[Берлин]]'') - көрнекті қоғам және [[мемлекет қайраткері]], [[Түркістан автономиясы]]ның жетекшісі. ==Өмірбаяны== [[Қыпшақ]] тайпасы [[Торы (ру)|Торы]] руы Бошай тармағынан шыққан.<ref>https://articlekz.com/kk/article/15529</ref> Тұлғалар. Алаш арыстары. Мұндай жандар туралы Елбасы Н.Назарбаев: “Ұлы тұлғаларын білмейінше, бірде-бір дәуірді дұрыстап тану мүмкін емес. Адам тарихының айнасынан біз тарих көшінің жүрісін ғана аңдап қоймаймыз, оның рухын, тынысын сезінеміз. Сондықтан халқы мен елінің алдындағы өздерінің перзенттік парызын айқын да анық түсінген, қандай да қиын-қыстау жағдайда оны адал орындаудан жалтармаған адамдар қай дәуірде өмір сүрсе де, дәйім жұртының азаматы болып қала бермек. Тарихтың қай кезеңінде болсын, олар өз ұлтының бетке ұстар мақтанышы болып келген”, дейді. Сондай тұлғалардың бірі – Мұстафа Шоқай. Ол – Алаш қозғалысының төл перзенті, Алаш идеялары мен мұраттары аясында қанаттанған, қазақ, өзбек және басқа да түркі халықтарының ұлттық бостандығы үшін күресінің стратегиясы мен тактикасын айқындаған қайраткер. 1910 жылы Санкт-Петербург университетіне оқуға түскен күнінен бастап М.Шоқай дүниетанымының қалыптасуы, бір жағынан, түркішілдік-мұсылмандық қозғалыстың (С.Жантөрин), екінші жағынан “батысшылдар” демократиялық-либералдық қозғалысының, Ә.Бөкейханов ықпалымен өтеді. 1914 жылдың көктемінде Мұстафа Петербургте оқып жүрген түркі жастарының патша өкіметінің ислам діні жөніндегі саясатына байланысты баспасөз бетінде жарияланған үндеуіне қатысады. Оған сол кезде империя астанасындағы 31 өзбек, татар, башқұрт, қазақ студенттері қол қояды. Мұның өзі Мұстафаның саяси қозғалысқа біржолата тартылуының, ұлттық мүдде жолындағы күрескерлер қатарынан берік орын алғандығын көрсетеді. Түркі халықтары тарапынан сөйлейтін бүркеншік діни құрылымдар мен басылымдарды ұйымдастыру арқылы патша өкі­метінің ұлт-азаттық қозғалысын іштен бүлдіруге бағытталған арандатушылық саясатының қауіптілігін жете түсінуі, ол жөнінде өз пікірін ашық білдіруі, М.Шоқайдың саяси ұйымының қалыптасып, шыңдала түскендігінің куәсі еді. ===Балалық шағы=== Ауыл молдасынан хат танығаннан кейін 1902 жылы Ташкенттегі ерлер гимназиясына оқуға қабылданады. 1912 жылы [[Санкт-Петербург]] Императорлық университетінің заң факультетін бітірген. Ағылшын, француз, түрік, өзбек, орыс тілдерін білген. Студенттік жылдары [[империя]] астанасындағы демократиялық қозғалыстарға қатысады. ===Мемлекеттік Думада жұмыс істеуі=== Ақпан төңкерісіне дейін Алаш көшбасшысы Ә.Бөкейханмен бірге Ресей Мемлекеттік Думасының мұсылман фракциясында хатшы қызметін атқарады. 1916 жылғы дүрбелең кезінде [[Түркістан]] және жалпы қазақ жеріндегі бассыздықтарды әшкерелеп, [[Мемлекеттік Дума]]ға арнайы құжатты мәліметтер ұсынады. Сөйтіп, осыған байланысты [[комиссия]] құруға себепші болады. 1917 жылы төңкерістер тұсында мықты [[Түркістан автономиясы|Түркістан]] мемлекетін құру идеясын ұстанады. Ташкентте «Бірлік туы» газетін ашады. Орынбордағы [[Алаш]] қайраткерлерімен тығыз байланыс ұстайды. [[Алаш партиясы]] құрылатын бірінші жалпықазақ сиезінің де, [[Алаш автономиясы]] жарияланатын екінші жалпықазақ сиезінің де ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене қатысады. Алғашқы сиезде «Шора-и-ислам» жұмысына қатысатын 8 қазақ өкілінің бірі болып сайланады. Екінші сиезде Алашорда үкіметі - Ұлт кеңесіне [[Сырдария]] атынан кіреді. 1917 жылы Жаңа Марғұланда өткен өлкелік мұсылмандар кеңесінде қайраткер Бүкілтүркістандық мұсылмандардың құрылтайын [[Қоқан (қала)|Қоқан]] қаласына шақыру туралы бастама көтереді. Қарашада Қоқанда [[Түркістан автономиясы]]н жариялау шарасына бастан-аяқ қатысады. ==Мұсылмандарының IV төтенше құрылтайына қатысуы== Түркістан аймағы үшін осы ерекше жиын - 1917 жылы 26 қараша күні Қоқанға шақырылған өлке мұсылмандарының IV төтенше құрылтайы еді. Аталған [[құрылтай]] 26-27 қараша аралығында өтті (жаңаша ресейлік жыл санау бойынша 9-10 желтоқсан). Бұған [[Сырдария]], Закаспий, [[Самарқан]], [[Ферғана]], [[Жетісу]] облыстарынан 200-ден аса [[делегат]] қатысты. Олардың ұлттық құрамы да айрықша: қазақ, өзбек, түркімен, қырғыз, әзірбайжан, тәжік, орыс, украин, поляк, еврей т.б. Бұл оның халық деген ұғымды Түркістанның тарихи тағдырымен байланыста қарағанын көрсетеді. Осы жиын делегаттары 27 қараша күні'' «Түркістан территориялық автономиясын»'' жақтап, дауыс берді. Өз атымен айтсақ - [[Түркістан автономиясы|Түркістан]] мұхтарияты. Аталған IV құрылтай [[Түркістан автономиясы|Түркістан автономиясының]] немесе [[Түркістан автономиясы|Түркістан]] мұхтариятының «Халық кеңесін» (мұны бүгінгі парламентпен салыстыруға болады) сайлады. Оған 36 түркістандық (Түркістанның жергілікті халқынан шыққандар) және 18 өзге ұлт өкілдері енді. Халық кеңесінің төрағалығына - Серәлі Лапин, кеңес басшылығы құрамына - Мұстафа Шоқай, [[Убайдулла Хожаев]], [[Махмұтқожа Бехбуди]] сайланады. ==Түркістан үкіметінің мүшелері== [[File:Flag of the Turkestan (Kokand) Autonomy.svg|right|200 px|thumb|Түркістан автономиясының туы]] Түркістан автономиясының Халық кеңесі үкімет жасақтауды қолға алды. Мұны олар «[[уақытша үкімет]]» деп белгіледі. Сонымен [[Түркістан автономиясы|Түркістан]] үкіметінің мүшелері мына тұлғалар: [[Мұхаметжан Тынышбайұлы]] - Үкімет төрағасы және ішкі істер министрі; Мұстафа Шоқай - Ұлттық кеңес төрағасы және сыртқы істер министрі; [[Шахислам Шахиахметов]] Үкімет төрағасының орынбасары және қаржы министрі; [[Әбдірахман Оразайұлы]] - кейінгі ішкі істер министрі; [[Убайдулла Ходжаев|Үбайдулла Хожаев]] - әскери істер министрі; [[Насырхан төре]] - халық ағарту министрі; Мірәділ Мырзахметов - әлеуметтік істер министрі; [[Хидаятбек Юрғули Ағаев]] - ауылшаруашылығы министрі; [[Әбитжан Махмұт]] - азық-түлік министрі; Саломон Гердфельд - азшылық ұлт өкілдерінің министрі. Осы кезде М.Шоқай бастаған зиялылар азшылық ұлт өкілдері көшбасшыларына ғасырлар бойы азаптанған [[Түркістан автономиясы|Түркістан]] тағдырына және шөре-шөре болып қалған өз тағдырына ақыл көзімен қарауды сұрады. Осыған байланысты кейін бір еңбегінде Мұстафа 1917 жылы Петерборда болған бір пікірталасты есіне алыпты. Мәселе мынада екен, Уақытша үкімет Түркістанға жұмыс күшін апару жайын қарайды. Сонда түркістандықтар жағдайды ушықтырмау үшін алдағы 25 жылда өлкеге жұмысшыларды әкелуді сұраған. М.Шоқай ондай күш қажет болса, ''«орыстардың орнына татар мен башқұртты жіберу»'' мәселесін күн тәртібіне қояды... Ал енді М.Шоқай түркістандықтардан тек жақсылық көрді деу де ақылға сыйымсыз. «Бірлік туы» газетіне 1918 жылы 18 наурызда жарияланған «тау арасынан» жасырын жолданған әйгілі хатында оны Гаухана, Маймүбәрак, Құмбаста сарттары қалай өлтіре жаздағаны жазылған. [[Түркістан автономиясы]]н қырған большевиктік қара күш пен жергілікті бағдарсыз оспадар күштің айырмасы шамалы еді. ==Түркістан автономиясының үкімет басшысына сайлануы == 1918 жылы қаңтарда Түркістан автономиясының алғашқы үкімет басшысы М.Тынышбаев өз еркімен жұмыстан босағанда, М.Шоқай осы қызметке сайланады. Большевиктер бұл автономияны ақпанда қанды қырғынмен таратты. 1918 жылы қыркүйекте қайраткер Самарада бас қосқан Ресейдің азаттық жолындағы күрескерлерінің Құрушы мәжілісіне (Комуч) қатысады. 1919 жылы ақпанда [[Түркістан мемлекеті]] бағдарын одан әрі қозғау үшін Бұхар әмірлігі мен Закаспийдегі ағылшын корпусы басшылығымен келіссөзге Ашхабатқа келеді. Сол жылы [[Баку]] мен Тифлисте сәл аялдап, (гүржі жерінде'' «Яни дүния», «Шафак»'' атты газеттер шығарысып, ''«Вольный горец»'' басылымына атсалысады) Ыстамбұлга аттанады. ==Ел тәуелсіздігі жолындағы күрескен алаш азаматы - М.Шоқай== Әлемге аты мәлім қоғам қайраткері, саясаткер, ақиқат жолына бас тіккен, азаттық үшін тағдырдың азабы мен мазағын қатыспай көтерген, әділеттен басқа досы жоқ, адалдықтан басқа жолы жоқ Мұстафа Шоқайдың біртұтас Түркістан мемлекетін құрудағы қызметі, қайғысы, қасіреті, мақсат – мүддесі кешегі кеңес үкіметі кезінде құлып астындағы құпия болды. Күллі түрік миллетінің туыстық бірлігін сақтап, Түркістан автономиясын құру тұрғысындағы М.Шоқайдың жанкешті қызметін кеңес идеологтары жаулық әрекет сипатында көрсетті [1]. Мұстафаның інісі Нұртаза мен туысы Мырзеке Қалымбетұлы «халық жауымен» хандық қатысы болғаны үшін атылды [2]. Қалғандары қуғын-сүргінге түсті. Ал мемлекеттік тапсырыс бойынша отставкаға ҰҚК қызметкері Ж.Шәкібаев «Үлкен Түркістанның күйреуі» атты кітап жазып, М.Шоқайдың қоғам алдындағы жұмысын жоққа шығаруға тырысты. Ал Мұстафаның кінәсы - өз ұлтына деген шексіз сүйіспеншілігі еді. Айыбы – атамекенге, ана сүтіне адалдығы. М.Шоқай өле-өлгенше осы бағытынан айныған жоқ. Уақыттан асқан кемеңгер бар ма, қазақ зиялылары жан алып, жан беріскен ел егемендігі тарихи мерзімі жеткен күні өз аяғымен келді. М. Шоқайдың бүкіл өмірінің мәні мен мағынасы, арманы осы егемендік, өлмес рух елімен қайта табысты. Заман озады, өмірден тозбайтын ештене жоқ. Зат та, жер мен көк те, адамның аты да ескіреді. Бірақ, қараңғылық қойнауында жанған шамшырақтай Мұстафа есімі жыл өткен сайын жарқырай түсуде. Мұстафаның 1886 жылы 7 қаңтарда Сыр бойында Сұлутөбе секілді ауылда, кірпіштен салған қазақы үйде дүниеге келіп, саясаттың биік тұғырына көтерілуі көбіміз үшін таңғаларлық жағдай. Бала күнінен киіз қазақтың тәрбиесін алады [2]. Осылайша он төртке толар-толмас жасөспірім бейшараның көзіндегі жасты сүртіп, әділеттің ауылын нұсқауға жарап қалады. Ел ішіндегі әлеуметтік теңсіздіктерді танып біле бастайды. Түркістан халқының қамында бір қасиет пен кесапатты өмірге тоқиды. Өмірден осы кезде алған екінші сабағы – орыс өктемдігі. Ташкенттегі орыс ұлты мен жергілікті халық арасындағы әлеуметтік теңсіздікті, келіспеушілікті көзімен көрді. Ұлтжандылық сезімін оянуына алдымен орыс шовинизмі ықпал етті. Алғашында орыс алпауыттары мен патшаның Ресейдің отаршылық саясатына саналы түрде қарсы шыққан, интеллект түрінде қорғанды. Ауыл қазағының арыз-шағымын жазып, дауына араласу гимназиядағы сабағына көп кедергісін келтірді. Ауыл баласы әлеуметтік мәселемен генерал Самсонов алдына бірнеше мәрте барды. Ол барған сайын орыс озбырлығын Самсоновтың көзіне шығып көрсеткісі келеді. Алайда Самсоновтың жан дүниесі адалдық ауылынан алыс жатыр еді [1]. Ғалым Ә.Тәкенов пен М.Қойгелдиев жазғандай «Генерал іске тыңғылықты, орысша сауатты қазақ жігітін өз кеңесіне тілмаш етіп алмақшы болады». Бұл мәселенің бір қыры. Екіншісі – тіпті тереңде. Орыс өкілдері отарлау мен саясат ісінде өте тәжірибелі, жергілікті халық өкілдерінен шыққан талантты ноқталаудың сырт көз аңдамайтын нәзік жолдарын біледі. Тілмаштық Мұстафаға қимастық берген қызмет емес, дарынды жастың келешегін кесу еді. Себебі, ел арасындағы тілмаштар қоғамдық теңсіздікке араша түспей, ақша-пара жолымен азғындап, адамдық қасиеттерінен айырылып жатқанын сол кезде өмірдің өзі көрсетті. Сондықтан, Самсонов бұрқылдып шыққан қайнардың көзін көміп тастағысы келді. Өзара қырқысып жатқан орыс чиновниктері осы мәселеде бірауызды болатын. Генерал Самсонов сезімтал кісі екен, ол Мұстафаның келешегінен орыс отаршылдарына келер бір залалды сезді. Мұстафа Шоқайұлы Петербургке барып, оқуын жалғастырғысы келетінін айтып, - Заң факультетін қалаймын, - дегенде ішін тартып қалды. Петербургтегі заң университеті қазақтың баласы түгілі, орыстың қолына түспейтін оқу. Орыс отаршылары сауатысыз халыққа әділетті көрінуге ынталы, саналы, талантты қазақтың адамына аша таяқ қояды. «Тілмаш боласың ба?» - деп қамқорсыған Самсонов ақыры айтқаны болмағасын М.Шоқайға гимназиядан тиесілі алтын медалды, Зопрометов есімді орыс балаға бергізіп, бұған күміс медаль бермекші болады. Әділет жеңеді, адал азаматтар қолдауымен алтын медальін алған М.Шоқай орыс генералы қойған тосқауылмен өзі бетпе-бет кездеседі. Демек, Ташкенттің тұтқасын ұстап отырған генерал Самсоновтың Түркістан халықтарына деген пиғылы таза емес. Ал генерал орыс патшалығының өкілі. Бұдан Түркістанға Ресей жүргізіп отырған саясаттың күнгейі мен көлеңкесін бірдей аңғаруға болатын еді. М.Шоқайдың Петербург университетінің заң факультетіне түсуі сол кез үшін үлкен дәреже. Бұған Орынбор генералы – губернаторы Перовскийдің ұсыныс хаты көмек болады. Бәрі бір реакцияшыл көзқарастағы губернатор ішікі саясаттағы ерекшеліктерді есепке алды. Әділет үшін айту керек орыс мемлекетінің билеуші топтары Түркістан тұрғысындағы отарлық саясат жүргізсе де, Петербургтың ғылым төңірегіндегі зиялы қауымы таланттарды бағалай білді. М.Шоқай университетті 1917 жылы ақпан төңкерісіне бұрын бітірді. Зеректілігі арқылы универсиет қабырғасынан 7 тілді меңгеріп шықты. Оның ішінде қазақ, орыс, түрік, ағылшын, француз, неміс және поляк тілдері бар еді. Мұндай жетістік М.Шоқайдың мәдени көкжиегін кеңейте түскені мәлім. Ал, өмір тәжірибесінен, ұлтаралық саясаттың аса салмағын 1914 жылы думада Мұсылман фракциясына хатшы бола жүріп үйренді. Фракция Дума депутаты Әлихан Бөкейханның ұсынысымен келіп, А.Байтұрсынұлы, Ш.Кәрі секілді қазақ зиялыларымен жақын танысады. Мұндағы қызметі де өз жерлестерін отаршылардың зорлық-зомбылығынан қорғау болады. Жазықсызды жаладан сақтау, әлсізді қорғау Мұстафаның мақсатына айналады. Ресей патшалығының көзге көрініп тұрған бір зорлығы – қоныс аударған орыстарға көшпелі қазақтың жайылымы мен қыстауларын күшпен тартып алып бергені. Мұстафа мәселені сенатқа дейін апаратын. «Бастықтың пиғылы түзу болмаса, заңнан қайран жоқ» деп Бисмарк айтқандай, орыс мемлекетінің отарлау саясатына қарсы тұратын күш жоқ еді. Халық орыс патшасынан осы кезде күдер үзеді. кейін Марияға жазған хатында бала кезін еске алып: «Теміржол біздің ауылдан біраз қашық болатын. Жол басы телеграф бағаналары менжарысатынбыз. Үлкендер бізге осы сымдар арқылы орыс патшасы Николай тұратын қаламен сөйлесуге болатынын әңгіме қылып айтатын. Бар қолымыздан келетіні – бағаналарды қамшыларымызбен осып-осып жіберіп, патшаны сөгу ғана еді», - деп бала кездегі түйсігінің кейіннен расқа шыққанына таңданады. 1917 жылы университет бітіріп, кейбір тарихшылар «Ақпан төңкерісін қуаттап, ол еліне бостандық алып келеді деп түсінді. Эсерлер партиясына мүше болды» - деп жазғандай, Мұстафа Шоқай ұлттық саяси өмірдің тоқсан тарау айрығында тұр еді. Эсерлер партиясына мүше болғаны, болмағаны мұрағаттық деректер арқылы әлі ашылады. Бірақ патшалық Ресейдің аз санды ұлттарға қатысты саясатына М.Шоқай үзілді кесілді қарсы болды. Тарихшы-ғалымдар М. Қойгелдиев пен А. Нүсіпханның «М.Шоқай және Түркістан» мақаласында: «1916 жылы Түркістандағы ұлт азаттық қозғалысты аяусыз басып жаншыған кезде демократиялық топтар үкіметке қарсы оппозиция құрып талқылады. Осы мәселе бойынша ресми баяндама дайындау үшін Түркістанға арнайы сапармен келген депутат эсер А.Ф. Керенский және фракция жетекшісі К.М.Тевкеловпен бірге мұсылман фракциясының хатшысы М.Шоқай да болады» - деп жазады. Бұл М.Шоқайдың өз ұлтына араша түсудің бірден-бір жолы – түрлі партия, уақытша үкімет және эсер жұмысшы солдат кеңесімен түсінісу керек болады.Осының бәрі Орта Азияда өз тағдырын өзі шешетін Түркістан автономиясын құру мақсатында жасалған еді. Құрылтайшылары Түркістан автономиясы деп, оған Сырдария, Ферғана, Самарқан уәлияты толығымен қатысса да, орыс большевиктер кемсітіп, «Қоқан автономиясы» деп атаған аз күндік жаңа құрылым М. Шоқай идеясының түпкі мақсаты болатын. М.Шоқай Түркістан жамиғатының келешек өз тағдырын өзі анықтайтын жеке мемлекет болуын мақсат етіп қойды. Осы мақсатта ептеп уақытша үкіметтің аз айлық билігін пайдаланып қалғысы келді. Бірақ «ұлттың өзін-өзі билеу мүмкіндігін береміз» деген бірде бір орыс демократтарына сенген жоқ. «Олар үкімет басына келген соң сөзсіз айнып» кетеді деген пікірін сөз арасында түсіндірумен болды. Сондықтан Ресейден енші алуды қызбалыққа, үстірттікке, асығыстыққа ұрынбай жан жақты ойластырылған саясат жүргізу керек еді. Ресейдің «демократ» билеушілері іш тартып алмас үшін М. Шоқай «ұлттардың өз өзін билеуін», Ресеймен шекаралық, қаржылық және сыртқы саясатта бірлігін жоққа шығармайтынын дәлелдеп береді. «Қоқан автономиясының» келешегіне М.Шоқай күмәнсіз сенді ме, күмәні болды ма, бірақ ол адам қолынан жасау мүмкін емес тарихи төтенше оқиғалардан үміттенеді. Адамды үміт жетелейді, үміт апатқа да соқтырады. Соның бәріне Мұстафа бастаған ұлтжанды азаматар басы қиып еді. М.Шоқай Түркістан халқы арасындағы қоғамдық белсенділіктің, сауатың, ұйымшылдықтың, рулық жіктелетін қандай деңгейде екенін жақсы білді. Жаңа автономияда сот жүйесін қазылар алқасы, немесе шариғат жолымен жүзеге асыруды ұсынған кезде «руластық тамыр белен алып кетеді» деп бірден қарсы болған. Мұстафа түркі тектес халықтың психологиялық дәстүрлі ерекшелігін жақсы білетін. Сондықтан жалпы мемлекеттік сот құруын ұсынды. Қоқан автономиясының 1918 жылдың қаңтарында құлауына себеп көп. Жергілікті халықтан кең көлемде қолдау таппады. Уақытша үкіметпен сенімді байланыс жоқ. Ел ішінен іріткі салатын алуан түрлі қоғамдық қозғалыс өріс алды. Ең бастысы Петербургтен бастау алып, Ташкенде өрістеген жұмысшы-солдат депутаттарының үкіметі, Қоқан автономиясын Түркістан өңірінде қауіпті аймақтың бірі деп санап, көзін жаймаққа жанталаса кірісті. Ақыры, Қоқан автономиясы қанды қырғынға ұшырады. Соның салдарынан елде басшылық қозғалыс өріс алды. М. Шоқай сол күндер жайлы тарығып жазған бір мақаласында: «...Қоқан ұлттық үкіметінің большевиктерге қарсы күресі кезінде, яғни 1918 жылғы ақпанда, осыдан бір жыл бұрын Ақмешітте 1917 жылдағы мамыр айында орыс жұмысшы солдаттары қолына өліп кетсемші деп өкінгенім бар» деп жазады. Мақала көлеміне М. Шоқайдың тарих бетіне таңбалы із болып қалған барлық қызметін түгелдеп беру мүмкін емес.1918 жылы Грузияда одан Түркияда кейін Париж бен Берлинге ұласқан қоғам қайраткерінің өмір жолы бүгінгі ұрпақ үшін өнегелі жол. М. Шоқайға комунистік қоғам идеологтарының күллі Түркістанға жасап отырған зорлық-зомбылығы, қарапайым алаңда берген ақыреті оның өмірінің қайғысы, мұңы болды. Орыс демократтарына үміт артуы да үзілді кесілді тоқтады. Тіпті, сенімді деген Сұлтанбек Қожановтан «Қоқан автономиясының» мүшелеріне Кеңес үкіметі кешірім береді деген хабар тигенде де компартия басшыларына екіжүзділік саясатын күні ілгері біліп, елге оралмады. Грузияда «Вольный Горец», «Борьба», «На рубеже», Стамбулда «Жаңа Түркістан» кейіннен «Жас Түркістан»газет-журналдары арқылы күллі өмірін азаттық үшін күреске жұмсады. Ал, 1920 жылы Варшавада Сталиндік режимге қарсы Кеңес одағының қудалауына түскен ұлт зиялылары «Прометей» ұйымын құрған болатын. Ал, Варшавадағы шығыстану институты 1929 жылы «Кеңес одағының ішкі және сыртқы саясаты туралы» ғылыми теориялық конференция ұйымдастырды. «Сталин социализмі – тонаушылықты қамтамасыз ететін саяси жүйе» деген 1937 жылы жазған мақаласында Кеңес үкіметінің өз халқына жасаған тонаушылық саясатына экономикалық тұрғыдан талдау жасайды. Осылайша М. Шоқай Кеңес үкіметінің шетелдегі басты дұшпанына айналады. Білімі – терең, ақылы асқан қазақ перзенті түрік жамиғатының бірлігі мен коммунистік қоғамның халыққа тигізер ықпалы жөнінде ондаған мақала жазды. Мақала дерегі талдау мен таразылаудан тұрды. 1936 жылы КСРО конституциясындағы логикалық қайшылықтарды дәлме-дәл түсіндірді. Белсенді, саналы, ынталы азаматары ғана коммунистік ұйымдарға біріге алады» деген конституция бабын сөзбе-сөз жүйелей келе, «Компартияға кірмеген адамдар белсенді, ынталы және саналы болып саналмайды деген сөз. Ал КСРО-да коммунист емес адамдар халықтың 98 %» деп жазады. Сондай-ақ жеке адамның тарихтағы рөлін жоққа шығаратын марксизм идеяларын, Сталиннің жеке басқа табынушылығын атап көрсетіп береді. М.Шоқайдың өмір жолы өнегеге толы болды. Бүкіл түркі әлемінің тарихи тұлғасына айналған М.Шоқай 20 ғасыр кезеңінде адамзат баласының айтулы перзенті болды. Оның бойында біз біліп үлгірмеген, тарихымен таныспаған талай рухани қазыналар жатыр. Ол Түркістан халқын орыс диктатурасынан қорғауға күш салды, бірақ озық және адал ойлы славян халқының өкілдері Я.Газовский, И.Пильсудский, В.Чайкин, В.Наливкинге деген құрметі ерекше еді. Өмірлік досы Мария Яковқызы да орыс ұлтынан болатын. М.Шоқай осынау таза табиғи қалпымен, көптің көзі жетпейтін шың басындағы шынар секілді еді. Тамырын тасқа жайған шынар жалғыз өседі, жүзін күн сүйіп, жапырағын жел тарайды. Діні қатты болады. Шыңдағы шынар секілді М.Шоқай да жиырмасыншы ғасырдан өтіп, асыл ой, азаматтық қалпымен жиырма бірінші ғасырға келді. [[File:Надгробный памятник Мустафы Шокая в мусульманском кладбище (Шехитлик) в Берлине.jpg|300px|thumb|right|Мұстафа Шоқайын қабірі Берлинде]] ==Өмірінің соңғы жылдары== [[Түркия]] арқылы алғаш Германияға, сонан соң Францияға барып орнығады. Эмиграцияда ''«Жаңа Түркістан», «Жас Түркістан»'' журналдарын шығарып, кеңестің озбыр саясаты туралы зерттеулер жазады. Қайраткер 1941 жылы 27 желтоқсанда [[Берлин]]де жұмбақ жағдайда қайтыс болады. == Шоқай мен [[Үшінші рейх]] == Кеңестікке қарсы көзқарасы бар еуропалық саяси ортада осындай танымал адам шығыста үлкен жоспарлары бар фашистердің назарын аударады. Билікке келген Адольф Гитлер Кеңес Одағының аумағы есебінен «неміс өмір сүру кеңістігін» едәуір кеңейтуді жоспарлады және антисоветтік ұлттық кадрлардың маңыздылығын түсінді. Сонау 1933 жылы Шоқай Берлинге шақырылды, кейіннен басып алынған шығыс аумақтарының империялық министрлігінің саяси бөлімінің меңгерушісі, доктор Георг Лейббрандтпен кездесті. Кейіннен, Шоқай «Reichsleiter департаментімен тығыз байланыста жүргізу пайдасына сөз сөйледі Альфред Розенберг». Соғыстың алдында да Орта Азия эмиграциясының барлық өкілдері Шоқайға оң көзқараспен қараған жоқ. Осылайша, Николай Хан Ёмудский ( Түркістан легионын құруға қатысушы ) Шоқайды „Түркістанның жалғыз өкілі“ ретінде көрсетіп, «Германияның жауы» деп атады. 1939 жылға қарай фашистер миллиондаған болашақ кеңестік әскери тұтқындарды ұстау үшін бірнеше концлагерь дайындады. Шабуыл күні 22 маусымда 1941, жылы Фашистер Парижде көптеген көрнекті орыс эмигранттар тұтқындалып оларды түрмеге Компьен. Шоқай да сол жерде болды. Үш аптадан кейін оны Берлинге апарып, бір жарым ай өңдеп, Түркістан легионын басқаруды ұсынды, ол концлагерьлерде отырған тұтқындалған кеңес түріктерінен алынуы жоспарланған болатын. Немістер Шоқайдың билігіне сенді. Легион Кеңес әскерлеріне қарсы Шығыс майдандағы шайқастарда неміс бөлімшелерін ішінара алмастыруы керек еді. Шоқай оны осы лагерьлердегі отандастарының ұстау жағдайымен таныстыруды талап етті және тікенек сымның артындағы азиялықтардың адамгершілікке жатпайтын жағдайына таң қалды. 1941 жылдың күзінде Сувалки, Вустрау және Честочованың концлагерьлеріне барғаннан кейін Мұстафа: «Сталин мен Гитлер - зұлым адамдар» деп жазды. Жерлестерінің тағдырын қалай да жеңілдету және олардың өмірін құтқару үшін Шоқай неміс билігіне ымыраға келуді ұсынды.Ол өз шарттарын қойды: # Германияның оқу орындарында болашақ Түркістан мемлекетіне кадрлар дайындау; # Тұтқындағы отандастарының арасынан әскери құрылымдар құру, олар Түркістан шекарасына жақындағанда ғана қолданылуы тиіс. Осылайша ол нацизммен ықтимал ынтымақтастықтан Түркістанға аз да болса пайда алуға тырысты, бірақ бас тартты, өйткені Гитлер Түркістан легионына тек «зеңбірек жемі» ретінде қызығушылық танытты. Содан кейін ол Үшінші Рейх Сыртқы істер министрлігіне хат жазды Группенфюрер С.С. Йоахим фон Риббентроп, бұл жолдар қайда: <blockquote>«... Гете, Фейербах, Бах, Бетховен, Шопенгауэр сияқты данышпандарды тәрбиелеген ұлт өкілдерінің әскери тұтқындарға қалай қарайтынын көріп ... Түркістан легионын басқарып, одан әрі бас тарту туралы ұсынысты қабылдай алмаймын. ынтымақтастық. Мен шешімімнің барлық салдары туралы білемін.» </blockquote> Салдары тез келді. Шокайды қолдануға болмайтынын түсінген неміс басшылығы оны алып тастауды шешеді. 1941 жылы 22 желтоқсанда Гитлер Түркістан мен басқа ұлттық легиондарды құру туралы декретке қол қойды. Сондықтан Шоқайдың оларды жасауға еш қатысы жоқ. Ол сол кезде Берлиннің «Виктория» ауруханасында болған. 1941 жылы 27 желтоқсанда ол жоқ болды. Ресми есепте оның «іш сүзегінің дамуынан қан уланудан қайтыс болғаны» айтылады, ол концлагерьлерге барғанда жұқтыруы мүмкін еді. Бірақ улану кезінде де дәл осындай белгілер болуы мүмкін. Бұған қоса, Мария Горина-Шокай өз естеліктерінде Мұстафаның Түркістанда сүзекпен ауырғанын айтқан .және оның иммунитеті болуы керек еді. Шоқай 1942 жылы наурызда құрылған Түркістан легионын басқарған және Горинаның айтуы бойынша сәнді өмір салтын ұстанған өз серігі өзбек Вели Каюмды уландырды деп күдіктенді . Мұстафа Шоқай Берлиндегі түрік мұсылман (Осман) зиратында жерленген. М.Шоқайдың әйелі Мария Яковлевнаның өсиетімен қайтыс болған күннің астындағы құлпытаста үш латын әрпі мен төрт сан бар: JOH.15.13. Олар Джон Инжилінің он бесінші тарауының он үшінші тармағын көрсетеді, онда: <blockquote>«Достар үшін жанын берген адамнан артық махаббат жоқ.»</blockquote> ==Афоризмдері== * Ұлтқа пайдалы адам келсе, бәрiнен бұрын орыс өкiметiнiң атамекенiмiздегi жер саясатын мұқият зерттеп үйренуге тырысыңыз. Сiзге не iстеу керектiгiн осы саясаттың өзi-ақ көрсетiп бередi. * Бiз, әрине, өзiмiздiң атамекенiмiз Түркiстанды кеңестiк Ресейден де, басқа Ресейден де бiржола бөлiп алуды мақсат етемiз. Бұл – бiздiң ұлттық мұратымыз, ұлттық арман-мүддемiз. Бiз тек осы идея үшiн қызмет етемiз. Атамекенiмiздiң iшiндегi және сыртындағы барлық ұлттық күштерiмiздi осы идея төңiрегiнде топтастыруға барынша тырысамыз. * Ұлттық рухсыз ұлт тәуелсiздiгi болуы мүмкiн бе? Тарих ондайды көрген жоқ та, бiлмейдi де. Ұлт азаттығы – ұлттық рухтың нәтижесi. Ал ұлттық рухтың өзi ұлт азаттығы мен тәуелсiздiгi аясында өсiп-дамиды, жемiс бередi. * Ұлттық рухтың негiзi – ұлттық тiл. * Бiз құл болып тұра алмаймыз. Бiз ұлт азаттығымызды аламыз. * Әрбiр өсетiн адам басынан өткенiн балалық шағын еске алса да, сол балалыққа қайтқысы келмейдi. * Бәрiнен бұрын өз қатарымызды, түркiстандық бiрлiгiмiздi күшейтейiк. Түркiстанның жұдырықтай жұмылған ұлттық бiрлiгiн Ресейден айрылу үшiн күресiп жатқан басқа халықтардың ұлттық майдандармен тығыз үйлестiре отырып, орыс империализмiне қарсы қуатты күш ұйымдастырып, бiрге қимылдайық. Орыс империализмiне қарсы күрес майдандағылардың ұлтын, дiнiн, нәсiлiн, партиясын тергеп-тектемейiк, алаламайық. Тек осындай жол ғана бiздi ұлттық азаттыққа жеткiзе алады… Бұдан басқа жолдардың барлығы алдамшы, тұйық… Өзiнiң iшкi бiрлiгiн нығайта алған халықтар ғана тәуелсiздiгiне қол жеткiзе алады. Және оны қорғап қала алады. * Ағалар, қыпшақ деген ұлт болмайды, қазақ деген ұлт бар. Егер әрқайсымыз бөлiнiп, қыпшақтың көсемi, арғынның көсемi, үйсiннiң көсемi болып жатсақ, бiздiң халық азады. * Төлқұжат деген нәрсе «ұлт» бермейдi, оның «ұлтын» өзгерте алмайды. Төлқұжат деген нәрсе сол төлқұжат иесiнiң оны берушi үкiметке тәуелдi екенiн ғана куәландырады. * Ылғи да Отаныма қайту ойында жүремiн және соған жету үшiн тырысамын. Демек, атамекенiмдi құтқару үшiн күресемiн. * Кеңестiк ұлт саясаты бiздi «балғасымен» жаншып, «орағымен» орып тастады. * Сiздер, немiстер өздерiңiздi «Еуропадағы ең мәдениеттi халықпыз» деп санайсыздар. Егер сiздердiң мәдениеттерiңiз менiң көрiп жүргендерiм болса, онда мен сiздерге тұтқындардың шеккен азабын көрулерiңiздi тiлеймiн. Сiздер XX ғасырда өмiр сүре отырып, ХIII ғасырда Шыңғыс ханның жасаған зұлымдығынан асып түстiңiздер. Мәдениеттi халық екендiктерiңiздi айтуға хақыларыңыз жоқ. Егер, сiздер, осыған байланысты маған «ату» не «асу» жазасын берсеңiздер, қарсылығым жоқ. Мұндай мәдени қоғамда өмiр сүргеннен гөрi өлгенiм артық. * Бiз, Түркiстан тәуелсiздiгiн жақтаушылар, елiмiздiң еркi үшiн және жұртымыз Түркiстанның бодандықтан құтылуы үшiн күресемiз. Түркiстандықтарда бұдан басқа жол болмаған. Қазiр де жоқ және бұдан соң да болмайды… Бiздiң мұратымыз Түркiстанда түрi жағынан да, мазмұны жағынан да ұлттық болатын мемлекеттiк құрылымға қол жеткiзу болмақ. Сонда ғана халқымыз өз жерiнiң нағыз қожасы бола алады. * Қазақпын деп мақтануды ар көретiн, қазақтың тiлiнде сөйлеудi масқаралық көретiн салт қайдан шығып отыр? Балалардың көбi не қазақ, не орыс болып тәрбиеленбей, шөре-шөре бiрдеме болып өсiп жатқанын неге көрмейсiңдер? * Өзiнiң iшкi бiрлiгiн нығайта алған халықтар ғана тәуелсiздiгiне қол жеткiзе алады және оны қорғап қала алады. * … ұлттық еркiндiк пен азаттыққа талпыну табиғаттың болмай қоймайтын заңы тәрiздi нәрсе. * Бiз жеке тұлғалардан жоғары тұрған ұлттық мұраттарға сүйенемiз. * Жалпы адамгершiлiк және философиялық тұрғыдан алғанда жақсы халық, жаман халық деген ұғым жоқ, болмайды да. * Тарих рақымсыз. Ол – ғұламаны да, бiлгiрдi де, өнер иесiн де, хандар мен патшаларды да аямайды. Ол өз заңына қарсы келгендердiң бәрiн езiп-жаншып жүре бередi. Тарих заңдары керi қайтуды бiлмейдi және оны жаратпайды. * Атамекендi сүю – оның тұтас мүддесiне қызмет ету, осы жолда әрқашан қызмет етуге, керек болса жанпида қылуға дайын тұру болып табылады. * …ұлттық мүдде жеке топтар мүддесiнiң жиынтығынан тұрмайды. * Бiздiң шын жүректен және асыға күтерiмiз бiр ғана нәрсе, ол атамекенiмiздiң орыс пролетариаты диктатурасынан құтылуы. Бiз барлық жерлестерiмiздi осы ұлттық мұратымыз жолында бiр жан, бiр тән болып жұмылуға шақырамыз. * Тәуелдiлiгiн жалпы ұлт мүддесi тұрғысына сәйкес, ұлттың жалпы жағдайына үйлесетiн түзiм жолында құрбан ете бiлген адамдар ғана нағыз ұлттық патриот және ұлтқа пайдалы қызметшi бола алады. * Мақтаға қарсы күресте бидаймен қаруланыңыз. Шет ел үстемдiгiнен құтылудың алғашқы қадамы шет елге астық тәуелдiлiгiнен құтылу болмақ. * Атамекенiмiздiң ұлттық құқығы жолында жүргiзiп жатқан күресiмiз, тiптi, кейде «демократияның шекарасын» аттап кеткен күннiң өзiнде ешкiм бiздi шовинизммен айыптауға қақысы жоқ<ref>.Байбот Кошым-Ноғай Серiкбай-ұлы. "Мұстафа Шоқай. Түркістаннын қилы тағдыры". Алматы, "Жалын", 1992.</ref><ref>"Мұстафа Шоқай. Мария Шоқай. Естеліктер" (құрастырған Ә. Такенов, М. Койгельдиев), Ыстамбұл, 1997.</ref><ref>"Мұстафа Шоқай. Тандамалы" (аударып құрастырған Айтан Нүсіпхан), 1-2 том, Алматы, "Кайнар", 1998-1999.</ref> Д<ref>архан Кыдырәлі. "Мұстафа Шоқай: өмірі, танымы, күресі", Анкара, 2001 (түрік тілінде).</ref><ref>Әбдіуақап Қара. "Мұстафа Шоқай", Алматы, "Арыс", 2004.</ref><ref>Әким Тарази. "Мұстафа Шоқай". Алматы, "Жазушы", 2008.</ref><ref>Кошым Есмағамбетов. "Әлем таныған тұлға". Алматы, "Дайк-пресс", 2008.</ref><ref>«Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7</ref><ref>Қазақстанның қазіргі заман тарихы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған окулық. 2-басылымы, өңделген. Жалпы редакциясын басқарған тарих ғылымының докторы, профессор Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-933-9</ref> == Сілтемелер == * [http://abai.kz/content/ebdiuakap-kara-mystafa-shokaidy-karalaushylarga-zhauap-zhalgasy-0 Әбдіуақап Қара. Мұстафа Шоқайды қаралаушыларға жауап (жалғасы)] * [http://abai.kz/content/ebdiuakap-kara-mystafa-shokaidy-karalaushylarga-zhauap-basy Әбдіуақап Қара. Мұстафа Шоқайды қаралаушыларға жауап (басы)] == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қызылорда облысында туғандар]] [[Санат:Қазақстан қоғам қайраткерлері]] [[Санат:Берлинде қайтыс болғандар]] [[Санат:1941 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:1890 жылы туғандар]] [[Санат:Қазақстан министрлері]] [[Санат:Алаш Орда қайраткерлері]] 8lzn18oumijdnv7gda28zh4we5f7nc3 Air Astana 0 9596 3059424 3042036 2022-08-11T08:41:59Z Zhalgas Rakhmetov 115325 ұшақтар санын wikitext text/x-wiki {{Әуе компаниясы | әуе компания = Air Astana | сурет = AirAstanaNewLogo.png | сурет өлшемі = | ИАТА = KC | ИКАО = KZR | шақыру белгісі = ASTANALINE | құрылды = [[2001 жыл]] [[29 тамыз]] | қызметін бастады = [[2002 жыл]] [[15 мамыр]] | қызметін аяқтады = | хабтар = [[Халықаралық Алматы әуежайы]]<br>[[Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайы]] | Жиі ұшатын жолаушыларға арналған бағдарлама = Nomad Club | екінші дәрежелі хабтар = | негізгі бағыттар = | lounge = | альянс = | тәуелді компаниялар = | әуе паркі = 36 | ұшу бағыттары = 64 <br><small>(ішкі және халықаралық)</small> | бас компаниясы = <div> * «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ (51%) * BAE Systems PLC (49%) </div> | компания ұраны = Еуразия жүрегінен | штаб-пәтері = [[Алматы]], {{ту|Қазақстан}} [[Қазақстан]] | басшылары = Нұржан Байдәулетов<ref>https://airastana.com/kaz/kk-kz/Biz-turaly/Kompaniia-turaly/Direktorlar-kengesi</ref> (Төраға), Питер Фостер (Президент) | сайты = [https://airastana.com/kaz/kk-kz/Home-kk-KZ airastana.com] }}'''Air Astana''' (заңды атауы «Эйр Астана» [[Акционерлік қоғам|АҚ]]) — [[Қазақстан|Қазақстанның]] [[Алматы]] қаласында орналасқан әуекомпания. Бұл [[Халықаралық Алматы әуежайы|Алматы халықаралық әуежайы]] мен [[Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайы|Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайынан]] 64 бағыт бойынша ішкі және халықаралық тұрақты рейстерді орындайтын Қазақстандағы ең ірі әуе компаниясы. Компания 2001 жылдың қазан айында құрылған «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры (51%) мен [[Ұлыбритания|британдық]] BAE Systems PLC (49%) компаниясының бірлескен кәсіпорны болып табылады. 2002 жылы 15 мамырда Алматы – Астана бағытында алғашқы рейсін орындады. == Тарихы == 2012 жылдың қаңтарында "Air Astana" Centre for Asia Pacific Aviation "басқа тасымалдаушылармен салыстырғанда бірінші онжылдықта үздік нәтижелерді көрсеткен" деп аталды (CAPA, Әуекомпанияларды талдау, 9 қаңтар 2012 жыл), дегенмен, оның пайда болуы соңғы кезде авиациялық саладағы ең қызықты оқиғалардың бірі болып табылады. Компания басында ішкі бағыттарға қызмет көрсететін тасымалдаушы болып құрылған. 2000 жылдың соңында Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың ұсынысымен BAE Systems ел өкіметімен әуе шабуылына қарсы қорғанысты жаңғырту бойынша келіссөзді жылжыту мақсатымен әуекомпанияны құруға келіскен. BAE Systems сол кездегі төрағасы сэр Ричард Эванс мәмледе негізгі рөл ойнаған. Дегенмен, ӘШҚҚ бойынша контракт жасалмаған, ал жоғары басшылықтағы кейінгі өзгерістер мен BAE Systems стратегиялық көзқарастары Қазақстандағы кеңселердің жабылуына әкеп соқты. Сондай-ақ, Назарбаевтың қолдауына қарамастан бастапқыда шетел заңды тұлға ретінде қарастырылған компания қазақстандық БАҚ және саясаткер жағынан қарсылыққа тап болды. == 2002-2005 == [[Сурет:air astana plane taking off.jpg|нобай|Эйр Астана әуекомпаниясының [[Boeing 757]] ұшағы [[Халықаралық Алматы әуежайы]]нан ұшуда.]] British Airways бұрынғы жетекшісі, бірінші президенті Лойд Пакстонның басшылығымен компания лизингке алғашқы 3 Boeing 737 International Lease Finance Corporation алды. Сосын Aircraft Finance Trading BV (AFT) 4 "Фоккер-50" және Pegasus Leasing Corp. 3 Boeing 757 лизингке алды. Жұмыстың бірінші толық жылынан кейін 2003 жылы компания таза пайда туралы жариялады. "Эйр Қазақстан" бұрынғы ұлттық тасымалдаушының 2004 жылдың ақпанында банкроттығынан кейін әуетасымалдаушы өз ұшу картасын басты халықаралық бағыттары бойынша кеңейте бастады: Дубай, Ыстамбұл, Мәскеу, Бейжің, кейін Франкфурт және Лондон. == 2005-қазіргі уақыт == 2005 жылдың 1 қазанынан [[Питер Фостер]] әуекомпания президенті болып тағайындалды. Бұрын Cathay Pacific Airways басшысы, Philippine Airlines компаниясының сауықтыру тобын басқарған, Royal Brunei Airlines бас директоры болған. Құрылған ұзақ мерзімді даму жоспарлары мен менеджмент құрылымы әлі күнге дейін өзгермес болып қалды. Құрылған сәттен бастап тасымалдаушы бұлжымас пайдалылықты көрсетті және 20 пайдалы (таза пайда) компаниялардың тізіміне 2010, 2011, 2012 жылдары Airline Business және Air Finance Journal нұсқасы бойынша енді және соңғысы оны 2015 жылғы әуекомпаниялардың қаржы жағдайы әлемдік рейтингісінде 20 орынға, BBB- рейтингісімен қойды. BAE Systems 2013 жылғы жұмысының қорытындысын жасай отырып, Financial Times "қазақстандық Air Astana 49% BAE қатысу үлесімен компанияның мол табысты инвестициялардың бірі болды" деген. 2016 жылдың 8 желтоқсанына дейін «Эйр Астана» [[Еуропа одағы|Еуропалық Одаққа]] ұшуға лицензиясы бар жалғыз қазақстандық әуе компания болды. «Эйр Астана» 2017 жылғы 29 қаңтар мен 8 ақпан аралығында [[Алматы]] қаласында өткен [[Қысқы Универсиада 2017|Қысқы Универсиаданың]] ресми тасымалдаушысы және бас серіктесі, сондай-ақ 2017 жылғы «[[Дүниежүзілік көрме (2017)|ЭКСПО-2017]] көрмесінің ресми әуе тасымалдаушысы» болды. «Эйр Астана» әуе паркі 36 (2022 жылғы қаңтардағы жағдай бойынша) ұшақтан тұрады. 2020-2021 жж. флотты қайта құрылымдау және Boeing 757 және Embraer 190 ұшақтарын Airbus A321Neo Long Range және Embraer E2 ұшақтарына ауыстыру нәтижесінде компанияның әуе кеме паркінің орташа жасы 2022 жылға қарай 3,6 жасқа дейін төмендеді, бұл әлемдегі ең төмен көрсеткіштердің бірі. 2025 жылға қарай әуе компания ұшақ санын 54-ке жеткізуді жоспарлап отыр. == Қызметі == === Ресейдегі қызметі === 2002 жылдың қыркүйегінде әуекомпания [[Нұр-Сұлтан]] мен [[Мәскеу]] қалалары арасында аптасына 3 рет жиіліктегі рейстерді және [[Алматы]] мен [[Мәскеу]] қалалары арасында күнделікті рейстерді Boeing 737-700 ұшағымен ашты. 2014 жылы [[Нұр-Сұлтан|Нұрсұлтан]] - [[Мәскеу]] бағыты бойынша рейстер саны аптасына 9-ға дейін, ал Алматы - Мәскеу бағыты бойынша рейстер саны 14-ке дейін ұлғайтылды. Covid 19 пандемиясына дейін әуекомпания Ресейге 11 бағыт бойынша 54 апталық рейс орындады: Алматы - Мәскеу Airbus A321 және Boeing 767, Астана – Мәскеу, Алматы – [[Санкт-Петербург|Санкт-Петербур]]<nowiki/>г [[Airbus A320]], Астана – [[Новосібір|Новосибирск]], Астана – [[Екатеринбург]], Астана – [[Омбы]], Астана – [[Санкт-Петербург]], Алматы-[[Қазан (қала)|Қазан]] [[Embraer 190]]. 2020 жылғы наурыздан мамырға дейінгі пандемиядан туындаған үзілістен кейін әуекомпания Алматы мен Нұр-сұлтан қалаларынан Мәскеу қаласындағы Домодедово халықаралық әуежайына ұшуды, сондай-ақ Алматы-Санкт-Петербург бағыты бойынша рейстерді қалпына келтірді. Рейстер S7 Airlines әуекомпаниясымен код-шеринг келісімі бойынша орындалды. Сонымен қатар, FlyArystan Қарағанды халықаралық әуежайынан Домодедово халықаралық әуежайына, сондай-ақ Алматыдан Новосібірге рейстерді орындай бастады. 2022 жылғы 11 наурызда Эйр Астана Украинадағы соғыс нәтижесі салдарынан бірқатар маңызды іскер серіктестерге салынған ықпалшаралар мен шектеулерге байланысты Ресей аумағына/аумағынан/үстінен ұшатын барлық рейстерін тоқтатты. === ТМД-да қызметі === Air Astana географиялық артықшылығын пайдалана отырып маршруттық желіні қысқа қашықтықтағы рейстермен аймақтағы барлық негізгі қалаларды қамту арқылы кеңейтті. [[Орталық Азия]] және [[Кавказ|Кавказда]] Air Astana [[Бішкек]] [[Қырғызстан|(Қырғызстан)]], [[Ташкент]] [[Өзбекстан|(Өзбекстан)]], [[Баку]] [[Әзірбайжан|(Әзірбайжан)]], [[Тбилиси]] [[Грузия|(Грузия)]], [[Киев]] [[Украина|(Украина)]] және [[Душанбе|Душанбеге]] [[Тәжікстан|(Тәжікстан)]] қалаларына Алматыдан және Астанадан қатынайды. Жаһандық пандемия кезеңіндегі үзілістен кейін 2020 жылдың наурызынан мамырына дейін аталған маршруттар қайта жанданды, сондай-ақ FlyArystan Кутаисиге [[Грузия|(Грузия)]] рейстерді орындауды бастады. === Қытай мен Кореядағы қызметі === Пандемияға дейін әуекомпания Алматы мен Нұр-Сұлтан қалаларынан Бейжің қаласына күнделікті рейстерді, сондай-ақ Қытайдың батысындағы Үрімші қаласына рейстерді орындады. 2020 жылдың шілдесінен бастап Чэнду халықаралық әуежайына жолаушылар чартерлік рейстері, сонымен қатар Қытайдың әртүрлі нүктелеріне чартерлік жүк рейстерін тасымалдауға жартылай ауыстырылған Boeing 767 әуекемесімен қайта жалғасты. Жолаушылар сұранысының өсуіне байланысты 2021 жылдың қыркүйегінде жолаушылар әуекемесіне қайта ауыстырылды. Пандемиядан кейін Корея үкіметінің жол жүру шектеулеріне байланысты Кореяның Сеул қаласына Алматыдан күн сайын және Нұр-Сұлтаннан аптасына екі рет ұшатын рейстер Алматы мен Сеул қалалар арасында аптасына бір рейске дейін қысқартылды. Алматы мен Гонконг арасындағы әуерейстері белгісіз мерзімге тоқтатылды. == FlyArystan == 2018 жылдың қараша айында "Air Astana" [[FlyArystan]] бюджеттік әуекомпаниясын ашу жоспарын жариялады. Жеке басқару құрамымен FlyArystan әуекомпаниясы өз қызметін 2019 жылдың 1 мамырында 180 орындық конфигурациясы бар бірнеше Airbus 320 әуекемесімен және "Air Astana" негізгі әуекомпанияның пайдаланушы сертификатын (AOC) қолдана отырып лоукосттың классикалық моделі бойынша жұмыс жасады, 2020 жылғы қаңтар айындағы жағдай бойынша FlyArystan 10 A320 ұшағын пайдалануда, тағы 7 ұшақ 2023 жылға дейін тапсырыста тұр. FlyArystan жолаушылар ағымының жоғары өсуі (2020 жылмен салыстырғанда 2021 жылы 553%) 2021 жылы Қазақстанның әлемдегі ең жылдам дамып келе жатқан отандық авиация нарығына айналуына ықпал етті. == ИКАО және ЕО == Әуекомпания маршруттық желісінің дамуына реттеуші факторлар 2009 жылдан 2014 жылдың сәуіріне дейін елеулі ықпал жасады. 2009 жылдың сәуірінде Халықаралық Азаматтық авиация ұйымы (ICAO) Қазақстанның Азаматтық авиация комитеті бақылау міндеттерінде сәйкессіздіктерді тапқан. Соб себеппен Еуропалық Әуе қауіпсіздігі комитеті барлық Қазақстанда тіркелген әуекомпанияларға Еуропа одағынан/одағына ұшуға тыйм салды. "Эйр Астана" жалғыз бұл қара тізімнен шығарылған. ЕО-ға кіруге соңғы тыйым салынған Embraer ұшақтарына қойылған шектеулер 2015 жылдың желтоқсанында алынып тасталды. Жаһандық пандемия кезінде әуекомпания Батыс Қазақстанға мұнай кен орындарының негізгі қызметкерлерін жеткізу үшін Атырау мен Амстердам арасында (сол кездегі жалғыз халықаралық бағыт болды) рейстерді орындады. 2020 жылдың шілде айынын бастап әуекомпания Еуропаға басқа бағыттарды қалпына келтірді, ал 2022 жылдың қаңтарына дейін әуекомпания Нұр-Сұлтаннан Франкфуртқа (Lufthansa German Airlines компаниясымен код-шер келісімімен) және Лондон Хитроу әуежайына, Амстердам мен Франкфуртқа Атырау мен Оралдан ұшатын рейстер орындады. == Серіктестік == «Эйр Астананың» келесі компаниялармен [[кодшейр]] келісімі бар (2016 жыл ақпан айына сәйкес): {| |- valign="top" | * [[Asiana Airlines]] <small>([[Star Alliance]])</small> * [[Austrian Airlines]] <small>([[Star Alliance]])</small> * [[Air India]] <small>([[Star Alliance]])</small> * [[Bangkok Airways]]<ref>{{cite web|url=http://www.bangkokair.com/eng/press_release/view/116 |title=Bangkok Airways and Air Astana announce Codeshare agreement |publisher=Bangkok Airways |date=2015-08-19 |accessdate=2015-08-21}}</ref> * [[Cathay Pacific]]<ref>{{cite news|title=Cathay Pacific and Air Astana Announce Codeshare Agreement|url=http://aviationtribune.com/airlines/asia/cathay-pacific-air-astana-announce-codeshare-agreement/|accessdate=5 March 2018|work=aviationtribune.com|publisher=Aviation Tribune OÜ|date=5 March 2018}}</ref> | * [[Etihad Airways]]<ref>{{cite news|title=Etihad Signs Codeshare Deal with Air Astana|url=http://www.airastana.com/common/en/news/Codeshare-with-Etihad.aspx|accessdate=25 June 2013}}</ref> * [[Turkish Airlines]]<ref>{{cite news|title=Turk Hava Yollari AO : Air Astana and Turkish Airlines sign a codeshare agreement|url=http://www.4-traders.com/TURK-HAVA-YOLLARI-AO-6495582/news/Turk-Hava-Yollari-AO-Air-Astana-and-Turkish-Airlines-sign-a-codeshare-agreement-16999879/|accessdate=4 June 2013|newspaper=4-traders.com|date=4 June 2013}}</ref> <small>([[Star Alliance]])</small> * [[ Hong Kong Airlines]]<ref>{{cite news|title=Hong Kong Airlines signs codeshare agreement with Air Astana|url=http://aviationtribune.com/airlines/asia/item/3305-hong-kong-airlines-signs-codeshare-agreement-with-air-astana|accessdate=29 January 2016|agency=Aviation Tribune|date=29 January 2016}}</ref> * [[Air France]] (2 ақпан 2016 жылы келісім Астанада жасалды) * [[KLM]] (2 ақпан 2016 жылы келісім Астанада жасалды) |} == Ұшақтар паркі == [[Сурет:YES 3728.jpg|нобай|220x220 нүкте|Эйр Астананың [[Боинг|Boeing 767-300ER]] ұшағы]] [[Сурет:Airbus A321n.jpg|нобай|329x329 нүкте|Эйр Астананың [[Airbus A320neo|Airbus A321neo]] ұшағы ]] Air Astana әуекомпаниясы келесі ұшақтардан тұрады (2022 жылғы маусым айы бойынша): <center> {| class="toccolours" border="1" cellpadding="3" style="border-collapse:collapse" |+ '''Эйр Астана Паркі''' |- bgcolor=lightblue !Ұшақ Атауы !Ұшақ<br>Саны !Тапсырыс !Жолаушылар<br> <small>(Business*/Economy)</small> !Қосымша |- |Airbus A320neo |5 |2 |148 (16/132) |2016 |- |[[Airbus A320#Түрлері|Airbus A321-200]] |2 |&#x2014; |179 (28/151) | |- |Airbus A321neo |4 |7 |179 (28/151) |2017 |- |Airbus A321LR |8 |&#x2014; |166 (16/150) | |- |[[Boeing 767|Boeing 767-300ER]] |3 |&#x2014; |223 (30/193) | |- |[[Boeing 787|Boeing 787-8]] | - |3 | |2023 ж.ж. |- |Embraer 190-E2 |5 |&#x2014; |108 | |- |Барлығы |27 |12 | | |} </center> == Қызмет және брендинг == Әуекомпания көптеген жылдар бойы жолаушыларға жоғары сапалы қызмет көрсеткені үшін үлкен беделге ие болды, бұған Skytrax, Trip Advisor және APEX-тің көптеген марапаттары дәлел бола алады (төменге қараңыз). Колумбия округінің Вашингтон қаласындағы 2015 жылдың 25 ақпанда өткен Әуе көлік саласының 41-ші Annual Airline Industry Achievement Awards марапаттау рәсімінде «Эйр Астана» компаниясы «Авиациялық нарығының көшбасшысы» атағына ие болды.[1] 2014 жылғы World Airline Awards нұсқасы бойынша «Эйр Астана» компаниясы Орталық Азия мен Үндістандағы үздік әуе компания атағын үшінші жыл қатарынан иеленіп отыр. Осы салтанатта «Эйр Астана» компаниясы Орталық Азия мен Үндістандағы «Үздік қызмет көрсету» атағына екінші рет ие болды. Сондай-ақ, 2012 жылдың мамыр айындағы Skytrax компаниясы өткізіген аудиты бойынша әуекомпания Ресей/ТМД/Шығыс Еуропа елдерінің арасында Skytrax World Airline Awards 2012 нұсқасы бойынша беделді 4 жұлдызды рейтінгке ие болған бірінші тасымалдаушы болды және аумақта осы атаққа ие болған жалғыз әуе компания ретінде қалды. === Класс түрлері === Air Astana барлық ұшақтарда бизнес және эконом класстарын, сондай-ақ Airbus 321neo Long Range бортында жатын орны бар эконом класс ұсынады. Embraer E2 ұшағын қоспағанда, барлық ұшақтар RAVE компаниясының жеке борттық ойын-сауық жүйесімен бизнес және эконом-класстары жабдықталған. === Жаңа өнімдер === 2015 жылдың ақпан айында «Эйр Астана» компаниясы Boeing 757 ұшағында жаңа класс түрін ұсына бастады: эконом-класындағы жатын орындар. Эконом кластағы жатын орындардың жолаушылары әуежайдағы әр түрлі артықшыларымен қоса (сондай-ақ, бизнес-класс залдарына кіру) бөлек жатын эконом салонында келесі қызметтерді пайдалана алады: төсек-орын жинағы, бизнес-класс жол жинақтары және KCTV жүйесі. Жаңа өнім қазіргі уақытта Астана - Лондон, Франкфурт, Париж және Алматы - Гонконг бағыттарындағы Boeing 757-200 ұшағында ғана бар. === Nomad Club === Жиі ұшатын жолаушылардың «Nomad» клубы «Алтын», «Күміс» және «Стандартты» мүшелік деңгейлерден тұрады және Lufthansa компаниясының 「Miles & More」 бағдарламасымен өзара келісілген. Жергілікті қазақ дизайнерлері жасаған кабинадағы және жердегі қызметкерлердің жаңа киім үлгісі 2013 жылдың басында енгізілді. === Бағыттар желісі === Эйр Астана әуе компаниясының 64 бағыты Қазақстанның көптеген ірі қалаларын және Орталық Азия мен Ресейдің көршілес қалаларын қамтиды. Бұл әуе компанияның беделін жақсарту үшін және дамып келе жатқан әуе нарығы бар аймақта қауіпсіздіктің жоғары стандарттарын сақтау үшін " кеңейтілген ішкі нарық стратегиясы " деп аталатын шешімнің нәтижесі болып табылады. 2009 жылдан бастап әуе компания Баку, Ташкент, Үрімші, Тбилиси, Душанбе, Бішкек, Новосибирск, Самара, Екатеринбург, Санкт-Петербург, ал 2012 жылдың ортасынан бастап Қазан мен Омбыға рейстерді іске қосты. 2012 жылдың 28 тамызнан бастап  Эйр Астана Азияның оңтүстігі мен шығысына Делиге, Сеулге (Asiana Airlines компаниясымен код-шер келісімі бойынша жүзеге асырылатын), Пекинге, Бангкокқа, Куала-Лумпурға, Гонконгқа, және 2013 жылдың қаңтарынан бастап Хошиминге бағыттарын іске қосты. Сондай-ақ күн сайын Нұр-Сұлтаннан Франкфуртқа және Хитроуға аптасына төрт рет ұшу бағытын жүзеге асырады. Алматы мен Нұр-Сұлтаннан Киевке баратын бағытты 2013 жылдың көктемінде іске қосты. 2015 жылғы 29 наурыздан бастап Нұр-Сұлтан - Париж бағыты бойынша аптасына үш рет рейстерді іске қосты. 2015 жылдың 1 маусымынан бастап әуе компания Нұр-сұлтан - Тбилиси бағыты бойынша маусымдық рейстерді ұсынады. 2016 жылдың 30 маусымынан бастап әуе компания Алматы-Тегеран бағыты бойынша рейсті іске қосты. 2017 жылдың маусым айында Тегеранға рейстер тоқтатылды. 2020 жылғы 5 желтоқсаннан бастап әуе компания аптасына екі рет ұшу жиілігімен Алматы-Мале бағыты бойынша Мальдив аралдарына рейстерді жүзеге асыра бастады. 2021 жылдың 6 ақпанында Эйр Астана әуе компаниясы Шри-Ланкаға тікелей рейс ашты. Алматыдан Маттал Раджапакс Хамбантот әуежайына Airbus A321Neo ұшағымен аптасына бір рет жүзеге асырылады. 2021 жылғы 31 қазанда Эйр Астана аптасына екі рет Пхукет аралына Airbus A321 NEO LR және Boeing 767-300ER ұшақтарында орындалатын тікелей рейсті ашты. === Өмір салтының бағыттары === 2020 жылдың наурыз айында Covid-19 пандемиясы салдарынан Оңтүстік-Шығыс Азия бойынша сапарларға қатаң шектеулерге байланысты Air Astana Қазақстаннан Бангкок пен Куала-Лумпур қалаларына әуе қатынасын тоқтатуға мәжбүр болды. 2020 жылдың қазан айында кейбір курорттық бағыттар бойынша сапарларға қойылған шектеулерді ішінара алып тастағаннан кейін, сондай-ақ Қазақстан азаматтарына сапар шегуіне шектеулерді алып тастағаннан кейін әуекомпания Анталия (Түркия) және Шарм-эль-Шейхке (Египет), сонымен қатар Мальдив аралдарына (Мале халықаралық әуежайы) және Коломбоға (Шри-Ланка) бағыттарын қалпына келтірді. Саяхатшылардың сапарының орташа ұзақтығының артуына байланысты әуекомпания басшылығы «өмір салты бағыттары» деп атаған бұл рейстер 2021 жылдың наурыз айында қосты. 2022 жылдың қаңтар айы бойынша Air Astana келесі бағыттарды орындайды: Алматы - [[Мале]] [[Мальдив аралдары|(Мальдив аралдары)]] Алматы — Коломбо [[Шри-Ланка|(Шри-Ланка)]] Алматы – [[Гоа]] [[Үндістан|(Үндістан)]] Алматы – [[Пхукет]] [[Тайланд|(Тайланд)]] Алматы – [[Анталиа|Анталия]] [[Түркия|(Түркия)]] Алматы — [[Бодрум]] [[Түркия|(Түркия)]] Алматы — [[Шарм-эш-Шейх|Шарм-эль-Шейх]] [[Мысыр|(Египет)]] Алматы – Хургада [[Мысыр|(Египет)]] Алматы - [[Подгорица]] [[Черногория|(Черногория)]] Алматы — [[Батуми]] [[Грузия|(Грузия)]] Алматы, Нұрсұлтан — [[Дубай]] [[Біріккен Араб Әмірліктері|(БАӘ)]] Ақтау, Шымкент - [[Дубай]] (оператор FlyArystan) Ақтау, Нұрсұлтан - Кутаиси, [[Грузия]] (оператор FlyArstan) Алматы, Нұрсұлтан - [[Ираклион]], [[Грекия]] (оператор Air Astana) == Қызметкерлер == Air Astana қызметкерлерінің саны 5 600 адамды құрады, бұл Қазақстан азаматтары, сондай-ақ шетелдік өкілдіктердегі жергілікті қызметкерлер. Әуекомпанияда 460 ұшқыш жұмыс істейді, оның 64-і шетелдіктер. Әуекомпанияның барлық ұшқыштарында еуропалық EASA лицензиялары бар. 2008 жылдан бастап әуекомпания Қазақстан азаматтары үшін АҚШ пен Еуропадағы ұшқыштар мектебінде ұшқышты бастапқы даярлау бағдарламасын жүзеге асыруда. 2022 жылдың қаңтар айы бойынша 320 ұшқыш осы бағдарламадан өтті. 2012 жылы әуекомпания Ұлыбританияның Крэнфилд университетінде менеджерлерге арналған жалпы оқу бағдарламасын енгізді, содан кейін ол Ұлыбританиядағы Henley бизнес мектебіне ауысты. Компанияда Қазақстан азаматтары болып табылатын 1100-ден астам бортсеріктер жұмыс істейді. Ұлттық әуетасымалдаушының басшылығы қазақстандық және шетелдік өкілдердің тұрады. == Қызмет көрсеткіштері == Тасымалданған жолаушылар саны: {| class="wikitable" !Жыл !Жолаушылар саны !Салық салынғаннан кейінгі пайда (млн АҚШ доллары) |- !2006 |1,5 млн |32.0 |- !2007 |2,1 млн |35.4 |- !2008 |2,3 млн |17.1 |- !2009 |2,2 млн |48.0 |- !2010 |2,6 млн |77.1 |- !2011 |3 млн |61.3 |- !2012 |3.3 млн |61.1 |- !2013 |3.7 млн |51.4 |- !2014 |3.8 млн |19.5 |- !2015 |3.9 млн |48.7 |- !2016 |3.7 млн |(39.9) |- !2017 |4.2 млн |39.3 |- !2018 |4.3 млн |5.4 |- !2019 |5,05 млн |30.0 |- !2020 |3.7 млн |(39.9) |- !2021 |6,6 млн |36,2 |} === «Шаңырақ» күту залы === «Эйр Астана» компаниясы жақында Астана қаласының халықаралық әуежайында бірінші болып эксклюзивті «Шаңырақ» күту залын ашты. == Оқиғалар == 2018 жылғы 11 қарашада Air Astana әуекомпаниясының 1388-ші рейсінің Embraer ERJ-190 ұшағы көкке көтерілгеннен кейін Португалиядағы үшінші тарап техникалық қызмет көрсету жеткізушісінің ірі техникалық тексеруінен кейін басқару тросы дұрыс орнатылмау салдарынан ұшақ күрделі мәселеге тап болды. 90 минуттан астам уақыт өткен соң борттағы 3 ұшқыш және 3 қызмет көрсететін қызметкері бар ұшақ Бежа әуе базасына қонды. Дегенмен, ұшақ көптеген құрылымдық ақауларға ұшырап және есептен шығарылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.airastana.com/ Ресми торабы] * [http://air-astana.kz/ Талқылау форумы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111118011604/http://www.air-astana.kz/ |date=2011-11-18 }} {{Қазақстан Әуе Тасымалдаушылары}} {{Әуе Транспортының Халықаралық Қауымдастағы}} [[Санат:Қазақстан әуе компаниялары]] tpkvdxc8zqu6je9zrv0tj90k2asw7k0 Мұхтар Әуезов атындағы театры (метро бекеті) 0 15925 3059555 3058737 2022-08-11T11:36:22Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Мұхтар Әуезов атындағы театры |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Театр имени Ауэзова.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы|Алмалы]] және [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық]] аудандары |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Тұлпар |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = Әбілда, Жүнісов, Мұсырғалиев |Әрлеушілер = Ешкенов, Жамхан |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Мұхтар Әуезов атындағы театры»''' — [[Алматы метросы]]ндағы бекет. Бірінші қатарда [[Байқоңыр (метро бекеті)|«Байқоңыр»]] және [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]] бекеттерінің арасында орналасқан. [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] және Есентай өзені қиылысында орналасқан. Бекеттің ашылуы [[2011]] жылғы желтоқсан айында болды. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші кезегінің бөлігінде. == Құрылысы == '''Басталуы 2008 жыл''' - төнель жолымен төмен қарай 54-тің 37 тюбингі өтті. Абай мен Весновка даңғылдарының қиылысындағы баған үстіндегі құрылыс жұмысы көрсетілді. '''Мамыр, 2008 жыл''' - венткиоскыларды салу басталды == Архитектурасы мен безендірілуі == «Мұхтар Әуезов атындағы театры» — метрополитен станциясы, Тұлпар ертегі кейіпкерінің бейіміне ұқсатылған, қанатты аттың сүреті салынады. <gallery> Kazakhstan P9241001 02 (40261130682).jpg| Kazakhstan P9240999 14 (39408862405).jpg| Станция Театр имени Ауэзова - Алматы.jpg| </gallery> == Сілтемелер == {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метрополитені]] ec34wyscbxr98l63v9d4oo7jdi8w0tw 3059561 3059555 2022-08-11T11:46:36Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Мұхтар Әуезов атындағы театры |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Театр имени Ауэзова - Алматы.jpg |өлшемі = 300px |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]],<br>[[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Тұлпар |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = Т. С. Абильда,<br>Б. К. Мусургалиев,<br>А. М. Жунусов |Әрлеушілер = Г. А. Ешкенов,<br>А. Ж. Жамхан |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Мұхтар Әуезов атындағы театры»''' — [[Алматы метросы]]ның 6-шы бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Байқоңыр (метро бекеті)|Байқоңыр]]<nowiki/>» және «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында, [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] мен [[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесінің]] қиылысында орналасқан. Бекеттің ашылуы [[2011]] жылғы желтоқсан айында болды. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші кезегінің бөлігінде. == Құрылысы == '''Басталуы 2008 жыл''' - төнель жолымен төмен қарай 54-тің 37 тюбингі өтті. Абай мен Весновка даңғылдарының қиылысындағы баған үстіндегі құрылыс жұмысы көрсетілді. '''Мамыр, 2008 жыл''' - венткиоскыларды салу басталды == Архитектурасы мен безендірілуі == «Мұхтар Әуезов атындағы театры» — метрополитен станциясы, Тұлпар ертегі кейіпкерінің бейіміне ұқсатылған, қанатты аттың сүреті салынады. <gallery> Kazakhstan P9241001 02 (40261130682).jpg| Kazakhstan P9240999 14 (39408862405).jpg| Станция Театр имени Ауэзова - Алматы.jpg| </gallery> == Сілтемелер == {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метрополитені]] el4duiei1ahoak0pdf5nui1phr7uxwe 3059568 3059561 2022-08-11T11:52:44Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Мұхтар Әуезов атындағы театры |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Театр имени Ауэзова - Алматы.jpg |өлшемі = 300px |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]],<br>[[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Тұлпар |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = Т. С. Абильда,<br>Б. К. Мусургалиев,<br>А. М. Жунусов |Әрлеушілер = Г. А. Ешкенов,<br>А. Ж. Жамхан |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Мұхтар Әуезов атындағы театры»''' — [[Алматы метросы]]ның 6-шы бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Байқоңыр (метро бекеті)|Байқоңыр]]<nowiki/>» және «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында, [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] мен [[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесінің]] қиылысында орналасқан. == Тарихы == Бекеттің ашылуы [[2011]] жылғы желтоқсан айында болды. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші кезегінің бөлігінде. == Құрылысы == '''Басталуы 2008 жыл''' - төнель жолымен төмен қарай 54-тің 37 тюбингі өтті. Абай мен Весновка даңғылдарының қиылысындағы баған үстіндегі құрылыс жұмысы көрсетілді. '''Мамыр, 2008 жыл''' - венткиоскыларды салу басталды == Архитектурасы мен безендірілуі == «Мұхтар Әуезов атындағы театры» — метрополитен станциясы, Тұлпар ертегі кейіпкерінің бейіміне ұқсатылған, қанатты аттың сүреті салынады. <gallery> Kazakhstan P9241001 02 (40261130682).jpg| Kazakhstan P9240999 14 (39408862405).jpg| Станция Театр имени Ауэзова.jpg| Almaty Auezov Theater metro entrance vc.jpg| ALA teatr Auezova Metro Tulpar.JPG| </gallery> == Сілтемелер == {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метрополитені]] et5vtb05zcyozl520ye31oybht60axq 3059573 3059568 2022-08-11T11:58:59Z Ұлы Тұран 120792 /* Архитектурасы мен безендірілуі */ wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Мұхтар Әуезов атындағы театры |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Театр имени Ауэзова - Алматы.jpg |өлшемі = 300px |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]],<br>[[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = Тұлпар |Түрі = бағаналы, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = Т. С. Абильда,<br>Б. К. Мусургалиев,<br>А. М. Жунусов |Әрлеушілер = Г. А. Ешкенов,<br>А. Ж. Жамхан |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]],<br>[[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} '''«Мұхтар Әуезов атындағы театры»''' — [[Алматы метросы]]ның 6-шы бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Байқоңыр (метро бекеті)|Байқоңыр]]<nowiki/>» және «[[Алатау (метро бекеті)|Алатау]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында, [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]] мен [[Байзақов көшесі (Алматы)|Байзақов көшесінің]] қиылысында орналасқан. == Тарихы == Бекеттің ашылуы [[2011]] жылғы желтоқсан айында болды. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші кезегінің бөлігінде. == Құрылысы == '''Басталуы 2008 жыл''' - төнель жолымен төмен қарай 54-тің 37 тюбингі өтті. Абай мен Весновка даңғылдарының қиылысындағы баған үстіндегі құрылыс жұмысы көрсетілді. '''Мамыр, 2008 жыл''' - венткиоскыларды салу басталды == Архитектурасы мен безендірілуі == «Мұхтар Әуезов атындағы театры» метро бекеті "Тұлпар" атты ертегі кейіпкерінің бейіміне ұқсатылған, қанатты аттың суреті салынған. <gallery> Kazakhstan P9241001 02 (40261130682).jpg| Kazakhstan P9240999 14 (39408862405).jpg| Станция Театр имени Ауэзова.jpg| Almaty Auezov Theater metro entrance vc.jpg| ALA teatr Auezova Metro Tulpar.JPG| Kazakhstan P9240998 02 (26433841618).jpg| </gallery> == Сілтемелер == {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метрополитені]] rhgnncd3hnii7nspuxhseawr3w6qkm5 Байқоңыр (метро бекеті) 0 15926 3059525 3038722 2022-08-11T11:06:52Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Алмалы |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Байконур - Алматы.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = Байқоңыр метро бекеті |Орналасуы = [[Алмалы ауданы]] |Ашылған күні = 01.12.2011 ж. |Жобалық атауы = |Түрі = пилонды, үшкүмбезді, терең |Тереңдігі = 30 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 19,8 м |Сәулетшілер = Әбілда, Жүнісов, Мұсырғалиев |Әрлеушілер = Жамхан |Кіру-шығу = [[Қарасай батыр атындағы көше (Алматы)|Қарасай батыр көшесі]],<br>[[Панфилов атындағы көше (Алматы)|Панфилов көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} {{мағына|Байқоңыр}} «Байқоңыр» — [[Алматы метросы|Алматы метро]] бекеті. Бірінші линияда [[Абай (метро бекеті)|«Абай»]] және [[Тұлпар (метро бекеті)|«Тұлпар»]] бекеттерінің арасында орналасқан. Абай даңғылы мен Сәтпаев көшесінің ортасында, Байтұрсынов көшесінде орналасқан. Бекет [[2011]] жылдың желтоқсанында ашылған. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші кезегінің бөлігі. == Құрылысы == '''Басталуы, 2008 жыл''' - метро бекеттің ұзындығы 5-10 бұрылу жолы салынды. Металл құбырларының жоқтығы септігінен жұмыс 3 айға тоқтап тұрды. ''' Мамыр, 2008 жыл''' - венткиоск салу жұмыстары басталды. 20 мамыр метро бекет ашыла бастады == Архитектурасы мен безендірілуі == «Байқоңыр» — метро бекеті терең жер асты бекеті. Бекет дизайны [[Байқоңыр (ғарыш алаңы)]] стилінде жасалады. Негізгі мақсат бекетті жоғарғы технологиялары стилінде салу, бекет ішінде адам өзін ғарыш кемесі ішінде отырғандай сезім тұдыру. == Сілтемелер == {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метрополитені]] o25j43eo0f84nojcmbw0o6dj8e6akj0 3059536 3059525 2022-08-11T11:18:24Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Байқоңыр |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Байконур - Алматы.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = |Түрі = |Тереңдігі = 20 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = А. Басен,<br>И. Уристемов,<br>М. Нурпеисова |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]], [[Байтұрсынұлы атындағы көше (Алматы)|Байтұрсынұлы көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} {{мағына|Байқоңыр}} «Байқоңыр» — [[Алматы метросы|Алматы метро]] бекеті. Бірінші линияда [[Абай (метро бекеті)|«Абай»]] және [[Тұлпар (метро бекеті)|«Тұлпар»]] бекеттерінің арасында орналасқан. Абай даңғылы мен Сәтпаев көшесінің ортасында, Байтұрсынов көшесінде орналасқан. Бекет [[2011]] жылдың желтоқсанында ашылған. Ол [[Алматы метросы]]ның іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші кезегінің бөлігі. == Құрылысы == '''Басталуы, 2008 жыл''' - метро бекеттің ұзындығы 5-10 бұрылу жолы салынды. Металл құбырларының жоқтығы септігінен жұмыс 3 айға тоқтап тұрды. ''' Мамыр, 2008 жыл''' - венткиоск салу жұмыстары басталды. 20 мамыр метро бекет ашыла бастады == Архитектурасы мен безендірілуі == «Байқоңыр» — метро бекеті терең жер асты бекеті. Бекет дизайны [[Байқоңыр (ғарыш алаңы)]] стилінде жасалады. Негізгі мақсат бекетті жоғарғы технологиялары стилінде салу, бекет ішінде адам өзін ғарыш кемесі ішінде отырғандай сезім тұдыру. == Сілтемелер == {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метрополитені]] 7ghrvprlud0wjocee0ih861qv6gcp96 3059550 3059536 2022-08-11T11:25:06Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Метро бекеті |Атауы = Байқоңыр |Бағыт = [[Бірінші бағыт (Алматы)]] |сурет = Станция Байконур - Алматы.jpg |өлшемі = |Сурет атауы = |Орналасуы = [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] |Ашылған күні = [[1 желтоқсан]] [[2011 жыл|2011]] |Жобалық атауы = |Түрі = |Тереңдігі = 20 м |Платформалар саны = 1 |Платформалар түрі = аралдық, тік |Платформалар ұзындығы = 104 м |Платформалар ені = 15,2 м |Сәулетшілер = А. Басен,<br>И. Уристемов,<br>М. Нурпеисова |Әрлеушілер = |Кіру-шығу = [[Абай даңғылы (Алматы)|Абай даңғылы]], [[Байтұрсынұлы атындағы көше (Алматы)|Байтұрсынұлы көшесі]] |Жұмыс уақыты = 06:20—00:00 |Ортаққорда = }} {{мағына|Байқоңыр}} '''«Байқоңыр»''' — [[Алматы метросы]]ның 5-ші бекеті. [[Бірінші бағыт (Алматы)|Бірінші бағытта]] «[[Абай (метро бекеті)|Абай]]<nowiki/>» және «[[Мұхтар Әуезов атындағы театры (метро бекеті)|Мұхтар Әуезов атындағы театры]]<nowiki/>» бекеттерінің арасында орналасқан. Абай даңғылы мен Сәтпаев көшесінің ортасында, Байтұрсынов көшесінде орналасқан. Бекет [[2011]] жылдың желтоқсанында ашылған. Ол Алматы метросының іске қосылатын '''[[Райымбек батыр (метро бекеті)|«Райымбек»]] — [[Алатау (метро бекеті)|«Алатау»]]''' бірінші кезегінің бөлігі. == Құрылысы == '''Басталуы, 2008 жыл''' - метро бекеттің ұзындығы 5-10 бұрылу жолы салынды. Металл құбырларының жоқтығы септігінен жұмыс 3 айға тоқтап тұрды. ''' Мамыр, 2008 жыл''' - венткиоск салу жұмыстары басталды. 20 мамыр метро бекет ашыла бастады == Архитектурасы мен безендірілуі == «Байқоңыр» — метро бекеті терең жер асты бекеті. Бекет дизайны [[Байқоңыр (ғарыш алаңы)]] стилінде жасалады. Негізгі мақсат бекетті жоғарғы технологиялары стилінде салу, бекет ішінде адам өзін ғарыш кемесі ішінде отырғандай сезім тудыру. == Сілтемелер == {{Бірінші бағыт (Алматы)}} [[Санат:Алматы метрополитені]] krbah4fu9hol9m27njqrrrik6fqsd0v Осакаров ауданы 0 16300 3059270 2810572 2022-08-10T16:57:03Z Argunn 114591 Жаңа ақпарат wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Осакаров ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 34 |lat_sec =12 |lon_dir = E |lon_deg = 72 |lon_min = 34 |lon_sec =38 |облысы = Қарағанды облысы |аудан орталығы = [[Осакаровка]] |ауылдық округтер саны = 22 |кенттік әкімдіктер саны = 2 |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 52 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1940 |жер аумағы = 11,2 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 31 243<ref>[http://www.osakarov.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қарағанды облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (44,60%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (33,29%)}}, {{nobr|[[немістер]] (6,21%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (5,18%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (2,36%)}}, {{nobr|[[беларустар]] (1,87%)}}, {{nobr|[[шешендер]] (1,54%)}}, {{nobr|[[гректер]] (1,08%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (3,87%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 101700-101726 |сайты = |карта = Osakarov District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Сарыбел (бұр.Осакаров;lat.Sarybel)ауданы''' — [[Қарағанды облысы]]ның солтүстігіндегі әкімшілік бөлік. Аудан [[1940 жыл|1940]] жылы құрылған. Аумағы 11,2 мың шаршы километрге тең. Орталығы – [[Осакаровка]] кенті. == Халқы == Тұрғындары 31 243 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (44,60%), [[орыстар]] (33,29%), [[немістер]] (6,21%), [[украиндар]] (5,18%), [[татарлар]] (2,36%), [[беларустар]] (1,87%), [[шешендер]] (1,54%), [[гректер]] (1,08%), басқа ұлт өкілдері (3,87%). == Әкімшілік бөлінісі == 52 елді мекен 2 кенттік әкімдігі мен 22 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Ақбұлақ ауылдық округі (Осакаров ауданы)|Ақбұлақ ауылдық округі]] * [[Батпақты ауылдық округі]] * [[Ертіс ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Ертіс ауылдық округі]] * [[Есіл ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Есіл ауылдық округі]] * [[Жансары ауылдық округі ]] * [[Звездный ауылдық округі]] * [[Қарағайлы ауылдық округі]] * [[Қаратомар ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Қаратомар ауылдық округі]] * [[Құндызды ауылдық округі (Осакаров ауданы)|Құндызды ауылдық округі]] * [[Маржанкөл ауылдық округі ]] * [[Молодежный кенттік әкімдігі]] * [[Мирный ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Мирный ауылдық округі]] * [[Николаев ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Николаев ауылдық округі]] * [[Озерный ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Озерный ауылдық округі]] * [[Осакаровка кенттік әкімдігі]] * [[Пионер ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Пионер ауылдық округі]] * [[Родников ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Родников ауылдық округі]] * [[Садовый ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Садовый ауылдық округі]] * [[Сарыөзек ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Сарыөзек ауылдық округі]] * [[Сұңқар ауылдық округі]] * [[Тельман ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Тельман ауылдық округі]] * [[Трудовой ауылдық округі]] * [[Чапаев ауылдық округі (Қарағанды облысы)|Чапаев ауылдық округі]] * [[Шідерті ауылдық округі]] == Ауыл шаруашылығы == 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. Ауданда ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 660,2 мың гектар ауыл шаруашылығы жерлер пайдаланылады, оның ішінде 410,3 мың га - егістік алқаптар. 2006 жылғы астыққа 256,7 мың га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде 200,7 мың га дәнді дақылдар, картоп – 0,8 мың га, көкөніс – 0,3 мың га. * 2006 жылы 120,9 мың тонна дәндер, 14,0 мың тонна картоп, 6,2 мың тонна көкөніс дақылдары, 10,1 мың тонна ет (тірі салмақта); 44,3 мың тонна сүт, 5016,3 мың дана жұмыртқа өндірілді. * 2007 жылғы 1 қаңтарғ: ірі қара мал саны 34,4 мың бас; қой мен ешкі – 23,5 мың бас; шошқа – 15,6 мың бас; жылқы - 4,5 мың бас; құс – 54,5 мың басты құрады. * Өндірілетін өнеркәсіптік өнімнің негізгі түрлері: нан және нан өнімдерін, ұн, өсімдік майы, табиғи су. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1833,1 млн. теңгені құрады. == Әлеуметтік құрылымдары == * 49 күндізгі жалпы білім беретін мектептер жұмыс істейді, онда 7067 оқушы оқиды; * 35 кітапхана; * 33 клуб типті мекеме; * 1 кино көрсету қызметін жүзеге асыратын ұйым; * 1 мұражай; * 1 мәдениет және демалыс паркі жұмыс істейді. 2006 жылғы ауданның ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 3420 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы 21233 теңге. Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 2215,9 млн. теңге сомасында игерілді, бұл 2005 жылғы көлемінен 101,8%-ды құрайды. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 185,0 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 68,1%-ын құрады. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 954,2 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 94,5 млн. теңге.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарағанды облысы}} {{Осакаров ауданы елді мекендері}} [[Санат:Осакаров ауданы]] 2xwhd42gyrm62y48yqr5z6nzf7gapxp Арыс 0 18999 3059268 2984991 2022-08-10T16:56:18Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Арыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Арыс герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =26|lat_sec = |lon_deg =68 |lon_min =48|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі =Гүлжан Құрманбекова |құрылған уақыты =1900 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы =1954 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = қазақ |тұрғыны = 74252 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы =[[қазақтар]] (96,35%)<br>[[орыстар]] (2,30%)<br>[[өзбектер]] (0,31%)<br>[[әзірбайжандар]] (0,23%)<br>[[татарлар]] (0,34%)<br>басқалар (0,47%) |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =72540 |пошта индексі =160100 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |автомобиль коды=13}} {{мағына|Арыс (айрық)}} '''Арыс''' — [[Түркістан облысы]]ндағы қала. Арыс қаласының әкімдігіне Арыс қаласы мен 6 ауылдық округ кіреді. Ауылдық округтер: [[Ақдала (Арыс қалалық әкімдігі)|Ақдала]], [[Байырқұм]], [[Дермене]], [[Задария]], [[Жиделі]], [[Монтайтас]] және Қожатоғай. Қазіргі таңда Арыс қаласының аумағында 73,538 мың адам тұрады. Оның ішінде Арыс қаласының ішінде 48,6 мыңға жуық адам. Жергілікті атқарушы орган - Арыс қаласының әкімдігі. Қала әкімдігіне қарасты 13 атқарушы орган өз қызметін жүзеге асырады. == Оқ-дәрі қоймасындағы жарылыстар == 24 маусым 2019 жылы Арыс қаласының маңындағы әскери бөлімде жарылыс болды. Арыс қаласы төтенше жағдай орын алу салдарынан (Әскери бөлімше де жарылыс) қала эвакуациялық жабық болды. Барлық тұрғындар мен зардап шеккендер қауіпсіз орындарға көшірілді. Қаланың көп тұрғындары Шымкентке эвакуацияланды. 3 адам қайтыс болған, 89 адам ауруханаға жатқызылған. 40 мыңнан аса адам эвакуацияланған.<ref>https://lenta.ru/news/2019/06/24/aris_out/</ref> Жарылыстардың пайда болу себептері анықталуда.<ref>https://www.azattyq.org/a/30020855.html</ref> ==Арыс қаласы құрылынуының хролоногиялық тәртібі== -[[1905]] жылы теміржол құрылысы басталды; -[[1907]] жылы Арыс станциясы салынды; -[[1928]] жыл 17 қаңтарда Арыс ауданы құрылды; -[[1932]] жыл 11 наурызда Арысқа «Жұмысшы поселкісі» мәртебесі берілді; -[[1956]] жыл 31 шілдеде Арыс аудандық бағыныстағы қала мәртебесіне ие болды; -[[1965]] жыл 10 желтоқсанда Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы Бөген ауданы Шымкент облысының облыстық бағыныстағы қала болып атанды; -[[1988]] жыл 25 шілдеде Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы мен Бөген ауданы біріктіріліп, орталығы Арыс [[қала]]сы болды; -[[1989]] жыл 13 қарашада Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Бөген ауданындағы Монтайтас ауылдық кеңесі мен Чардара ауданының Тахыркөл ауылдық кеңесі Арыс қаласына өтті; -[[1992]] жылы Арыс қаласы ауылдық аймақтары бар қала болып кұрылып, қаланы басқару Арыс қаласының әкіміне өтті. ==Тарихы== Арыс өңірі ертеде [[Қазақ]] қырған, ал [[Арыс өзені]] Үржі деп аталыпты деген деректер де бар. [[Арыс]] ұғымы мен атауының ерте замандардан бері қарай ру мен жер-су атауларын құрап келгенін аңғартады.<ref>https://qazir.kz/Arys_qalasy{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Арыс қаласының алып өлкесінің көне тарихы, тарих қойнауыңының тереңінде жатыр. Археологтардың қазба жұмыстарына сүйенсек, біздің [[дәуір]]імізге дейінгі ІV-ІІІ ғасырларда Арыс өзенінінің сағасында [[оғыз]], [[қыпшақ]], [[қаңлы]], [[дулат]], [[найман]], [[қоңырат]] және басқа да [[тайпа]]лар мекендеген. Олар мал өсірумен қатар, үйлестірілген суландыру жүйелерін жасап, диқаншылықпен, жер өңдеумен, қолөнермен, сауда-саттықпен де айналысқан. Өлкенің бай тарихына сүйенетін болсақ, аумақта 3000-ға жуық қорғандар орналасқан. Біздің эрамыздағы І-VІІІ [[Ғасыр|ғасырларда]] жергілікті жерлерде қалалар мен қалышықтар салынған, шапқыншылық кезінде қалашықтар бұзылып қайта жаңғыртып салынып отырған. Қазіргі таңда қалашықтардың қалдығы археологтардың жүргізген қазба жұмыстарына сәйкес тарихи архитектуралық ескерткіштер ретінде қаралады. Қазақ даласының халқы ұзақ жылдар бойы жоңғар шапқыншылығынан азап шекті. [[Шапқыншылық]]тың кесірінен қазақ халқының ханы [[Абылай]] орыстың патшасынан көмек сұрауға мәжбүр болды. ХVІІІ ғасырдың аяғында қазақ даласында [[Ресей]] патшасының өкілдері келе бастады, олардың мақсаты жоңғар шапқыншылығанан қорғау еді. Осы жағдай Ресеймен экономикалық, сауда-саттық қатынасты жақсартып, одан әрі қарай теміржол құрылыс жұмыстарының басталуына үлкен себеп болды. Кең байтақ қазақ жерінің әр өңірі мен елді мекендерінің өз тарихы, халқының тұрмыс тіршілігінің өсу, өрлеу кезеңдері алмасып отырады. Қазақстан аймақтарында темір жол құрылыстары [[ХІХ ғасыр]]дың ақыры мен [[ХХ ғасыр]]дың басында салына бастады. Арыс өңірінің тарихи бет-бейнесін ашуда, қаламыздың бой көрсетуіне себепші болған темір жол торабын айтуға болады. [[1900]]-[[1906]] жылдары Арыста әкімшілік-қоғамдық орталық құрылды. Оның құрамында вокзал, темір жол, әкімшілік, аурухана ғимараты, қызметкерлер үшін тұрғын үйлер болды. Өңірдегі тұратын халықтар жол бойында, әр түрлі құрылыс орындарында істеп осындағы жұмысшылармен қоян-қолтық араласа бастады. Өткен ғасырдың басында (1900 ж.) Орынбор-Ташкент теміржолы жүргізілді. Ал, [[1904 жыл]]ы Арыс стансасы салынды. Арыс стансасында жұмыс істейтін жұмысшылардың балалары білім алуы үшін [[1922 жыл]]ы алғашқы мектеп ашылды. Сол жылдары [[Түрксіб]] құрылысы мен қатар, Арыс қаласында үлкен болашағы зор өзгерістер қолға алынды. Алғаш рет [[17 қаңтар]] [[1928 жыл]]ы Арыс ауылына жақын ауылдар мен осы ауыл халқының базасында Арыс ауданы құрылды.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref> Қазақ халқы қаншама қиындықты бастан өткізіп, енді-енді тыныстап келе жатқанда [[Ұлы Отан соғысы]] басталды. Арыс аймағынан отан қорғауға аттанған жауынгерлер, ерліктің қайталанбас сәттерін көрсетіп, көбі ордендермен, медалдармен марапатталып, Кеңес Одағының батырлары атанды. Арыс қаласындағы балалар үйінің тәрбиеленушісі [[Бейсен Сейтенұлы Онтаев]], [[Берген Исаханов]], [[Садық Исмайлов]], [[Иван Журба]], [[Нағи Илиясов]]тар Кеңес Одағының батыры. «Тоғыз жолдың торабы», «Орта Азия қақпасы» атанған Арыс жерінен темір жол саласындағы ерен еңбектері үшін Социолистік Еңбек ері атағымен [[Әуезхан Салықбаев]], [[Әбдуәлі Балғынбаев]], [[Сырлыбек Байжанов]], [[Көпжан Мұхамеджанов]], Задария совхозының өсіп өркендеуіне Республикамызда айрықша танылуына еңбек еткен [[Боранбек Шүкірбеков]] аталарымыз баршамыздың мақтанышымыз. Одаққа белгілі болған, экономикасы өркендеген, халқының әл-ауқаты өскен Арыс ауданына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен [[1956 жыл]]дың [[31 шілде]]сінде Арыс облыстық бағыныштағы қала статусына ие болды. ==Экономикасы== ===Қаржы саласы=== Соңғы нақтыланған жалпы бюджет көлемі 9.101 млн. теңгені құрап, бекітілген бюджеттен 1.826 млн. теңгеге артты. Жергілікті кірістер жоспары 2.571 млн. теңге болса, нақты 2.981 млн. теңге түсіп, жоспар 116,0% орындалды, 2014 жылмен салыстырғанда 1.749 млн. теңгеге немесе 2,4 есеге артқан. ===Өнеркәсіп саласы=== 2015 жылы 7.279 млн. теңгенің өнеркәсіп өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 105,8% құрады. Негізгі қорға бағытталған инвестиция көлемі 5,489 млн теңгені құрады. ===Кәсіпкерлік саласы=== [[2015]] жылы тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (ШОК) саны 3484 бірлікке жетті. Оның ішінде: 524 бірлік заңды тұлға, 1069 шаруа қожалығы және 1891 бірлік жеке кәсіпкерлер. 2015 жылы ШОК өндірілген өнім көлемі және ұсынылған қызметтер көлемі 17.182,5 млн. теңгеге жетіп, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 103,5% артты немесе 587,2 млн. теңгеге артық өнім алынды. 2015 жылы ШОК саласында жұмыспен қамтылғандар саны 7615 адамды құрап, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 103,4% немесе 253 адамға артқан. 2015 жылы бөлшек сауда көлемі 1.224,5 млн. теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 100,6% артқан. Қаржы ұйымдары арқылы 2015 жылы 3496 бірлік бизнес субьектілеріне және жеке тұлғаларға барлығы 1.472 млн. теңге көлемінде несие берілді. Индустрияландыру картасы аясында жұмыс жасап жатқан «Қазына жер ЛТД» ЖШС-нің 2015 жылғы жобалық қуаттылығы жоспары 2400 тоннаны құраса, ағымдағы жылы нақты орындалғаны 2.657 тоннаны құрап 111,0% орындалды. «Ордабасы құс» ЖШС-нің құны 2,5 млрд теңге құрайтын жылына 1.817 мың бас асыл тұқымды жұмыртқа шығаратын фабрикасы жобасы мақұлданды. Жобаның іске асырылу мерзімі 2016-2018 жылдар аралығы, қазіргі таңда жобалық құжаттары дайындалып, топографиялық және геодезиялық жұмыстар жүргізілуде. «KAZ GREEN TEK SOLAR» ЖШС –нің баламалы электр энергиясын өндіру жобасы Арыс қаласы Қожатоғай ауылдық округі аумағындағы қаланың арнайы жер қорынан күн сәулелік электростанция құрылысын салу үшін аумағы 30 га жер телімі берілді. Жоба құны 6.090 млн. теңгені құрайды. Геодезиялық және топографиялық жұмыстар басталады. Өндірілетін электр қуаты 12 мВт. Жаңадан 30 адам жұмыспен қамтылатын болады. Индустрияландыру картасы аясында аймақтық үйлестіру кеңесінде мақұлданған жобалар: Арыс қаласынан индустрияландыру картасына жобаларды енгізу мақсатында құны 164,0 млн. теңгені құрайтын «ЖК Б.Сарбасов» жаңа ұн диірмені кешенін ашу жобасы. Жобалық құны 100,0 теңгені құрайтын «ЭСЕД» ӨК-і ет өнімдерін өндіру цехының жобасы. Жобалық құны 200,0 теңгені құрайтын «MEGA-AGAT-АГРО» ЖШС-нің сүт өнімдерін өндіретін зауыты. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында 7 жобаны іске асыру жоспарланған: 2015 жылы бағдарлама аясында 7 жобаға қолдау көрсетілді. Оның ішінде: 3 жобаға «Жылдық пайыздық мөлшерін субсидиялау», 3 жобаға «Кепілдік беру» және гранттық 1 жобаға қолдау көрсетілді. ===Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары саласы=== Есепті кезеңде 9.012 млн. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 106,2% құрады. Мал басы және одан алынатын мал өнімдері 2014 жылмен салыстырғанда барлық түрінен артты. 2014 жылы 20,1 мың га жерге егіс егіліп, 12 мың га суармалы жер игерілсе, 2015 жылы 22,5 мың га жерге егіс егіліп, 14,3 мың га суармалы жерлер игеріліп, жалпы егіс көлемі 2,4 мың га-ға, суармалы жерлер 2,2 мың га-ға артты. Тамшылатып суғару әдісімен ағымдағы жылы 939 га жерге егіс егілді. Жаңадан 36 дана ауылшаруашылығы техникалары алынып, жылдық тапсырма толық орындалды. Қала дихандары өткен жылғы ауа райының қолайсыз болуына қарамастан егіншілік талаптарын сақтап, 6344 тонна астық, 11665,5 тонна жүгері, 1777 тонна мақта, 100475,4 тонна бақша, 10616,3 тонна көкөніс және 1332 тонна картоп өнімдерін өндірді. Сонымен қатар 5,73 мың тн ет, 14,85 мың тн сүт, 6,46 млн дана жұмыртқа өндірді. Қала халқының сұранысы толығымен қамтамасыз етілді. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша тапсырма 1200 бас, алынғаны 1703 бас, немесе 142% орындалды. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 900 бас қой алу межесі берілсе, нақты алынғаны 1962 бас немесе, 218,0% орындалды. «Құлан» бағдарламасы бойынша межеленген 160 бас жылқы орнына 165 басқа орындалып тапсырма 103,0% орындалды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге түгендеу жұмыстары жүргізіліп, анықталғаны 28402 га оның ішінде суармалысы 1257 га, тәлімі егістік 3397,0 га жайылым 23471 га. Осы пайдаланбай жатқан жер иелерінің тізімдері жинақталып жерді қайтару мақсатында сотқа талап арыз берілді. Қалада 2014-2016 жылдары мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы аясында тапсырма 124 ірі қара мал бордақылау алаңдарын ашу керек болса, ашылғаны 136 бірлік, немесе 109,6% орындалды. Шағын жанұялық сүт фермасын құру тапсырмасы 27 бірлік, орындалғаны 31 бірлік, немесе 114,8% орындалды. Құс фермасын құру тапсырмасы 1 бірлік, орындалғаны 2 бірлік, немесе 200%. Сүт қабылдау бекетін құру тапсырмасы 2 бірлік, орындалғаны 2 бірлік немесе 100%-ға орындалды. ===Табиғатты пайдалану және қорғау саласы=== «Жасыл аймақ» іс-шарасы бойынша 183,6 га жерге 77,13 мың түп егілді. ===Құрылыс саласы=== Құрылыс жұмыстарының көлемі 3.823 млн теңгені құрап, нақты көлем индексі 100,4% орындалған. 2015 жылы 493,5 млн. теңгеге 19576 шаршы метр тұрғын үй іске қосылып 2014 жылмен салыстырғанда 150,9 % құрады. [[Аққала]] елді мекеніндегі 200 оқушыға арналған мектеп құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қалалық мәдениет үйі ғимараты қайта жаңғыртудан өтіп пайдалануға берілді. Арыс қаласындағы дене шынықтыру – сауықтыру кешенінің құрылысы толық аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қаласы «Көктем-2» тұрғын ауданындағы көпқабатты 60, 90 пәтерлі тұрғын үйлердің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілі аясында [[Монтайтас]] ауылында 150 қалада 240 орындық бала бақша құрылысы аяқталып пайдалануға берілді. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы ғимаратының құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Төрт орта мектептің, бір бала бақшаның және дендросаябақтың құрылыс жұмыстары жүргізілуде. ==Коммуналдық шаруашылық және көлік саласы== 2015 жылы қаланың 13 көшесін орташа жөндеу жұмыстары аяқталып, пайдалануға берілді. Сонымен қатар, қалалық бюджеттен қаланың 7 көшесіне орташа жөндеу жұмыстарын жүргізіліп, аяқ жолдар төселіп, суағарлар орнатылды, көшелер мен аяқжолдар жарықтандырылды. Стадион шағын ауданындағы Қабылсай сайынан өтетін жаяу жүргіншілер көпірінің құрылысына қалалық бюджет есебінен қаржы қаралып, құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Көктем-2» тұрғын ауданындағы қазандықтың құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. «Көктем — 2» тұрғын ауданында канализациялық насос стансасының және канализация жүйесінің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Қалаға жақын елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесінің 2014-2015 жылдарға арналған, қайта құру және жаңарту нысандарының құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. Қаладағы орталық жылу қазандығының күрделі жөндеу жұмыстары аяқталып, қаладағы көпқабатты тұрғын үйлер сапалы жылумен қамтамасыз етілді. Жөндеуді қажет ететін ауыз су, кәріз және жылу жүйелері толық ағымдағы жөндеуден өткізілді. Қаладағы 4 скверлерге абаттандыру жұмыстары жұргізілді. [[Дермене]], [[Монтайтас]], [[Сырдария]], [[Жиделі]] және [[Байырқұм]] елді мекендеріндегі саябақтарды қоршау жұмыстары жүргізілді. Арыс қаласының Ақынбеков көшесіндегі №127 және Әл-Фараби көшесіндегі №7 үйдің қасбеттеріне светодиотты шамдармен көріктендіру, жарықтандыру жұмыстары жүргізілді. Тұрғындар саны 5000 адамға дейінгі елді мекендердің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқасын дайындаудың кестесі жасалып, 6 елді мекеннің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқалары дайындалып, барлық елді мекендер бас жоспарының оңтайландырылған нұсқаларымен 100% қамтылды. ==Ішкі саясат, діни ахуал және жастар саясаты саласы== Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол болашаққа бастар жол» атты Жолдауын насихаттау және түсіндіру мақсатында құрамында 25 мүшесі бар, 4 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, 154 кездесу өтіп, 13521 адам қамтылды. Жолдауды БАҚ арқылы халыққа түсіндіру және насихаттау мақсатында арнайы айдарлар ашылып, телеарнадан 36 сюжет, басылымдарда 48 мақала шықты. Сонымен қатар 50 билборд орнатылды. Діни экстремизм, кереғар діни ағымдар мен секталардың іс-әрекеттерінің алдын алу мақсатында қала әкімдігі мен қалалық білім бөлімі жанынан құрылған ақпараттық-насихаттық топ құрылып, арнайы іс-шаралар бекітіліп, жұмыстар атқарылуда. ==Білім беру саласы== 2015 жылы ұлттық бірыңғай тесттің орташа көрсеткіші 80,9 балды құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 2,9 балға артты. 10 білім беру нысандарын (9 мектеп, 1 бала бақша) күрделі жөндеуге республикалық, облыстық және қалалық бюджеттерден барлығы 918,3 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Балаларды бала бақшамен қамту 80,2% құрап, өткен жылмен салыстырғанда 3,6% артқан. Т.Тәжібаев атындағы №1 балалар үйіне облыстық бюджеттен 81,0 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеуден өткізілді. Қала сыртындағы лагермен жалпы оқушылардың 12,5% қамтылды. Инклюзивті білім беруді дамыту 29,2% құрады. Білім қоры 2,0% -ды құрады. ==Денсаулық сақтау саласы== Қала бойынша есепті кезеңде 1832 сәби дүниеге келіп, табиғи өсім 20,3% құрады. 2015 жылы туберкулез ауруымен алғаш рет 37 науқас тіркелген, алғашқы аурушаңдық 2014 жылмен салыстырғанда 19,5%. кеміген. [[Ақдала]] ауылында дәрігерлік амбулаториясына күрделі жөндеу жұмыстарына облыстық бюджеттен қаржы бөлініп, жұмыстар толық аяқталды. Қалалық түберкулезге қарсы диспансердің сыртқы қоршауы жүргізіліп, толық аяқталды. ==Мәдениет және спорт салалары== Қалада мәдениет және спорт салаларында белгіленген тақырыптық және бекітілген кестеге сәйкес іс-шаралар өткізілуде. [[Байырқұм]] ауылдық клубы күрделі жөндеуден өткізілді. ==Әлеуметтік қамсыздандыру саласы== 2015 жылы 1442 азамат өтініш жасап, 1081 азамат тұрақты жұмысқа орналасып, 535 ақылы қоғамдық жұмыстарға жолданды. 2015 жылы 18 жасқа дейінгі 6673 балаларға 124,0 млн. теңге жәрдемақы төленді. Тұрғын-үй көмегіне 2015 жылы 348 отбасына 13,5 млн. теңге төленді. 2015 жылы 12 отбасындағы 66 адамға 610,0 мың теңгеге атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып, толығымен төленді. 2015 жылдың шілде айынан бастап «Өрлеу» пилоттық жобасына 38 отбасы қатысып, оларға жергілікті бюджеттен 6,5 млн. теңге шартты ақшалай көмек төленді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру аясында әлеуметтік жобаларды арттыру мақсатында 2015 жылы 24 мекемемен меморандум түзіліп, 4 млн. теңгенің жұмыстары атқарылды. ==Тағы қараңыз== [[Арыс қалалық әкімдігі]] == Галерея == <gallery> Станц. Арыс-2.jpg |Арыс-2 стансасы </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.uko.kz/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=69&Itemid=82&lang=ru Арысь на сайте Южно-Казахской области]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.arysmaslihat.kz Арыс қаласы мәслихатының ресми сайты]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Арыс]] [[Санат:1907 жылы құрылған елді мекендер]] [[Санат:Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері]] 26ery6jif5tdb6invsk4aaohn1p578x 3059269 3059268 2022-08-10T16:56:51Z Мағыпар 100137 /* Галерея */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Арыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Арыс герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =26|lat_sec = |lon_deg =68 |lon_min =48|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі =Гүлжан Құрманбекова |құрылған уақыты =1900 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы =1954 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = қазақ |тұрғыны = 74252 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы =[[қазақтар]] (96,35%)<br>[[орыстар]] (2,30%)<br>[[өзбектер]] (0,31%)<br>[[әзірбайжандар]] (0,23%)<br>[[татарлар]] (0,34%)<br>басқалар (0,47%) |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =72540 |пошта индексі =160100 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |автомобиль коды=13}} {{мағына|Арыс (айрық)}} '''Арыс''' — [[Түркістан облысы]]ндағы қала. Арыс қаласының әкімдігіне Арыс қаласы мен 6 ауылдық округ кіреді. Ауылдық округтер: [[Ақдала (Арыс қалалық әкімдігі)|Ақдала]], [[Байырқұм]], [[Дермене]], [[Задария]], [[Жиделі]], [[Монтайтас]] және Қожатоғай. Қазіргі таңда Арыс қаласының аумағында 73,538 мың адам тұрады. Оның ішінде Арыс қаласының ішінде 48,6 мыңға жуық адам. Жергілікті атқарушы орган - Арыс қаласының әкімдігі. Қала әкімдігіне қарасты 13 атқарушы орган өз қызметін жүзеге асырады. == Оқ-дәрі қоймасындағы жарылыстар == 24 маусым 2019 жылы Арыс қаласының маңындағы әскери бөлімде жарылыс болды. Арыс қаласы төтенше жағдай орын алу салдарынан (Әскери бөлімше де жарылыс) қала эвакуациялық жабық болды. Барлық тұрғындар мен зардап шеккендер қауіпсіз орындарға көшірілді. Қаланың көп тұрғындары Шымкентке эвакуацияланды. 3 адам қайтыс болған, 89 адам ауруханаға жатқызылған. 40 мыңнан аса адам эвакуацияланған.<ref>https://lenta.ru/news/2019/06/24/aris_out/</ref> Жарылыстардың пайда болу себептері анықталуда.<ref>https://www.azattyq.org/a/30020855.html</ref> ==Арыс қаласы құрылынуының хролоногиялық тәртібі== -[[1905]] жылы теміржол құрылысы басталды; -[[1907]] жылы Арыс станциясы салынды; -[[1928]] жыл 17 қаңтарда Арыс ауданы құрылды; -[[1932]] жыл 11 наурызда Арысқа «Жұмысшы поселкісі» мәртебесі берілді; -[[1956]] жыл 31 шілдеде Арыс аудандық бағыныстағы қала мәртебесіне ие болды; -[[1965]] жыл 10 желтоқсанда Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы Бөген ауданы Шымкент облысының облыстық бағыныстағы қала болып атанды; -[[1988]] жыл 25 шілдеде Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы мен Бөген ауданы біріктіріліп, орталығы Арыс [[қала]]сы болды; -[[1989]] жыл 13 қарашада Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Бөген ауданындағы Монтайтас ауылдық кеңесі мен Чардара ауданының Тахыркөл ауылдық кеңесі Арыс қаласына өтті; -[[1992]] жылы Арыс қаласы ауылдық аймақтары бар қала болып кұрылып, қаланы басқару Арыс қаласының әкіміне өтті. ==Тарихы== Арыс өңірі ертеде [[Қазақ]] қырған, ал [[Арыс өзені]] Үржі деп аталыпты деген деректер де бар. [[Арыс]] ұғымы мен атауының ерте замандардан бері қарай ру мен жер-су атауларын құрап келгенін аңғартады.<ref>https://qazir.kz/Arys_qalasy{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Арыс қаласының алып өлкесінің көне тарихы, тарих қойнауыңының тереңінде жатыр. Археологтардың қазба жұмыстарына сүйенсек, біздің [[дәуір]]імізге дейінгі ІV-ІІІ ғасырларда Арыс өзенінінің сағасында [[оғыз]], [[қыпшақ]], [[қаңлы]], [[дулат]], [[найман]], [[қоңырат]] және басқа да [[тайпа]]лар мекендеген. Олар мал өсірумен қатар, үйлестірілген суландыру жүйелерін жасап, диқаншылықпен, жер өңдеумен, қолөнермен, сауда-саттықпен де айналысқан. Өлкенің бай тарихына сүйенетін болсақ, аумақта 3000-ға жуық қорғандар орналасқан. Біздің эрамыздағы І-VІІІ [[Ғасыр|ғасырларда]] жергілікті жерлерде қалалар мен қалышықтар салынған, шапқыншылық кезінде қалашықтар бұзылып қайта жаңғыртып салынып отырған. Қазіргі таңда қалашықтардың қалдығы археологтардың жүргізген қазба жұмыстарына сәйкес тарихи архитектуралық ескерткіштер ретінде қаралады. Қазақ даласының халқы ұзақ жылдар бойы жоңғар шапқыншылығынан азап шекті. [[Шапқыншылық]]тың кесірінен қазақ халқының ханы [[Абылай]] орыстың патшасынан көмек сұрауға мәжбүр болды. ХVІІІ ғасырдың аяғында қазақ даласында [[Ресей]] патшасының өкілдері келе бастады, олардың мақсаты жоңғар шапқыншылығанан қорғау еді. Осы жағдай Ресеймен экономикалық, сауда-саттық қатынасты жақсартып, одан әрі қарай теміржол құрылыс жұмыстарының басталуына үлкен себеп болды. Кең байтақ қазақ жерінің әр өңірі мен елді мекендерінің өз тарихы, халқының тұрмыс тіршілігінің өсу, өрлеу кезеңдері алмасып отырады. Қазақстан аймақтарында темір жол құрылыстары [[ХІХ ғасыр]]дың ақыры мен [[ХХ ғасыр]]дың басында салына бастады. Арыс өңірінің тарихи бет-бейнесін ашуда, қаламыздың бой көрсетуіне себепші болған темір жол торабын айтуға болады. [[1900]]-[[1906]] жылдары Арыста әкімшілік-қоғамдық орталық құрылды. Оның құрамында вокзал, темір жол, әкімшілік, аурухана ғимараты, қызметкерлер үшін тұрғын үйлер болды. Өңірдегі тұратын халықтар жол бойында, әр түрлі құрылыс орындарында істеп осындағы жұмысшылармен қоян-қолтық араласа бастады. Өткен ғасырдың басында (1900 ж.) Орынбор-Ташкент теміржолы жүргізілді. Ал, [[1904 жыл]]ы Арыс стансасы салынды. Арыс стансасында жұмыс істейтін жұмысшылардың балалары білім алуы үшін [[1922 жыл]]ы алғашқы мектеп ашылды. Сол жылдары [[Түрксіб]] құрылысы мен қатар, Арыс қаласында үлкен болашағы зор өзгерістер қолға алынды. Алғаш рет [[17 қаңтар]] [[1928 жыл]]ы Арыс ауылына жақын ауылдар мен осы ауыл халқының базасында Арыс ауданы құрылды.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref> Қазақ халқы қаншама қиындықты бастан өткізіп, енді-енді тыныстап келе жатқанда [[Ұлы Отан соғысы]] басталды. Арыс аймағынан отан қорғауға аттанған жауынгерлер, ерліктің қайталанбас сәттерін көрсетіп, көбі ордендермен, медалдармен марапатталып, Кеңес Одағының батырлары атанды. Арыс қаласындағы балалар үйінің тәрбиеленушісі [[Бейсен Сейтенұлы Онтаев]], [[Берген Исаханов]], [[Садық Исмайлов]], [[Иван Журба]], [[Нағи Илиясов]]тар Кеңес Одағының батыры. «Тоғыз жолдың торабы», «Орта Азия қақпасы» атанған Арыс жерінен темір жол саласындағы ерен еңбектері үшін Социолистік Еңбек ері атағымен [[Әуезхан Салықбаев]], [[Әбдуәлі Балғынбаев]], [[Сырлыбек Байжанов]], [[Көпжан Мұхамеджанов]], Задария совхозының өсіп өркендеуіне Республикамызда айрықша танылуына еңбек еткен [[Боранбек Шүкірбеков]] аталарымыз баршамыздың мақтанышымыз. Одаққа белгілі болған, экономикасы өркендеген, халқының әл-ауқаты өскен Арыс ауданына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен [[1956 жыл]]дың [[31 шілде]]сінде Арыс облыстық бағыныштағы қала статусына ие болды. ==Экономикасы== ===Қаржы саласы=== Соңғы нақтыланған жалпы бюджет көлемі 9.101 млн. теңгені құрап, бекітілген бюджеттен 1.826 млн. теңгеге артты. Жергілікті кірістер жоспары 2.571 млн. теңге болса, нақты 2.981 млн. теңге түсіп, жоспар 116,0% орындалды, 2014 жылмен салыстырғанда 1.749 млн. теңгеге немесе 2,4 есеге артқан. ===Өнеркәсіп саласы=== 2015 жылы 7.279 млн. теңгенің өнеркәсіп өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 105,8% құрады. Негізгі қорға бағытталған инвестиция көлемі 5,489 млн теңгені құрады. ===Кәсіпкерлік саласы=== [[2015]] жылы тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (ШОК) саны 3484 бірлікке жетті. Оның ішінде: 524 бірлік заңды тұлға, 1069 шаруа қожалығы және 1891 бірлік жеке кәсіпкерлер. 2015 жылы ШОК өндірілген өнім көлемі және ұсынылған қызметтер көлемі 17.182,5 млн. теңгеге жетіп, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 103,5% артты немесе 587,2 млн. теңгеге артық өнім алынды. 2015 жылы ШОК саласында жұмыспен қамтылғандар саны 7615 адамды құрап, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 103,4% немесе 253 адамға артқан. 2015 жылы бөлшек сауда көлемі 1.224,5 млн. теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 100,6% артқан. Қаржы ұйымдары арқылы 2015 жылы 3496 бірлік бизнес субьектілеріне және жеке тұлғаларға барлығы 1.472 млн. теңге көлемінде несие берілді. Индустрияландыру картасы аясында жұмыс жасап жатқан «Қазына жер ЛТД» ЖШС-нің 2015 жылғы жобалық қуаттылығы жоспары 2400 тоннаны құраса, ағымдағы жылы нақты орындалғаны 2.657 тоннаны құрап 111,0% орындалды. «Ордабасы құс» ЖШС-нің құны 2,5 млрд теңге құрайтын жылына 1.817 мың бас асыл тұқымды жұмыртқа шығаратын фабрикасы жобасы мақұлданды. Жобаның іске асырылу мерзімі 2016-2018 жылдар аралығы, қазіргі таңда жобалық құжаттары дайындалып, топографиялық және геодезиялық жұмыстар жүргізілуде. «KAZ GREEN TEK SOLAR» ЖШС –нің баламалы электр энергиясын өндіру жобасы Арыс қаласы Қожатоғай ауылдық округі аумағындағы қаланың арнайы жер қорынан күн сәулелік электростанция құрылысын салу үшін аумағы 30 га жер телімі берілді. Жоба құны 6.090 млн. теңгені құрайды. Геодезиялық және топографиялық жұмыстар басталады. Өндірілетін электр қуаты 12 мВт. Жаңадан 30 адам жұмыспен қамтылатын болады. Индустрияландыру картасы аясында аймақтық үйлестіру кеңесінде мақұлданған жобалар: Арыс қаласынан индустрияландыру картасына жобаларды енгізу мақсатында құны 164,0 млн. теңгені құрайтын «ЖК Б.Сарбасов» жаңа ұн диірмені кешенін ашу жобасы. Жобалық құны 100,0 теңгені құрайтын «ЭСЕД» ӨК-і ет өнімдерін өндіру цехының жобасы. Жобалық құны 200,0 теңгені құрайтын «MEGA-AGAT-АГРО» ЖШС-нің сүт өнімдерін өндіретін зауыты. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында 7 жобаны іске асыру жоспарланған: 2015 жылы бағдарлама аясында 7 жобаға қолдау көрсетілді. Оның ішінде: 3 жобаға «Жылдық пайыздық мөлшерін субсидиялау», 3 жобаға «Кепілдік беру» және гранттық 1 жобаға қолдау көрсетілді. ===Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары саласы=== Есепті кезеңде 9.012 млн. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 106,2% құрады. Мал басы және одан алынатын мал өнімдері 2014 жылмен салыстырғанда барлық түрінен артты. 2014 жылы 20,1 мың га жерге егіс егіліп, 12 мың га суармалы жер игерілсе, 2015 жылы 22,5 мың га жерге егіс егіліп, 14,3 мың га суармалы жерлер игеріліп, жалпы егіс көлемі 2,4 мың га-ға, суармалы жерлер 2,2 мың га-ға артты. Тамшылатып суғару әдісімен ағымдағы жылы 939 га жерге егіс егілді. Жаңадан 36 дана ауылшаруашылығы техникалары алынып, жылдық тапсырма толық орындалды. Қала дихандары өткен жылғы ауа райының қолайсыз болуына қарамастан егіншілік талаптарын сақтап, 6344 тонна астық, 11665,5 тонна жүгері, 1777 тонна мақта, 100475,4 тонна бақша, 10616,3 тонна көкөніс және 1332 тонна картоп өнімдерін өндірді. Сонымен қатар 5,73 мың тн ет, 14,85 мың тн сүт, 6,46 млн дана жұмыртқа өндірді. Қала халқының сұранысы толығымен қамтамасыз етілді. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша тапсырма 1200 бас, алынғаны 1703 бас, немесе 142% орындалды. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 900 бас қой алу межесі берілсе, нақты алынғаны 1962 бас немесе, 218,0% орындалды. «Құлан» бағдарламасы бойынша межеленген 160 бас жылқы орнына 165 басқа орындалып тапсырма 103,0% орындалды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге түгендеу жұмыстары жүргізіліп, анықталғаны 28402 га оның ішінде суармалысы 1257 га, тәлімі егістік 3397,0 га жайылым 23471 га. Осы пайдаланбай жатқан жер иелерінің тізімдері жинақталып жерді қайтару мақсатында сотқа талап арыз берілді. Қалада 2014-2016 жылдары мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы аясында тапсырма 124 ірі қара мал бордақылау алаңдарын ашу керек болса, ашылғаны 136 бірлік, немесе 109,6% орындалды. Шағын жанұялық сүт фермасын құру тапсырмасы 27 бірлік, орындалғаны 31 бірлік, немесе 114,8% орындалды. Құс фермасын құру тапсырмасы 1 бірлік, орындалғаны 2 бірлік, немесе 200%. Сүт қабылдау бекетін құру тапсырмасы 2 бірлік, орындалғаны 2 бірлік немесе 100%-ға орындалды. ===Табиғатты пайдалану және қорғау саласы=== «Жасыл аймақ» іс-шарасы бойынша 183,6 га жерге 77,13 мың түп егілді. ===Құрылыс саласы=== Құрылыс жұмыстарының көлемі 3.823 млн теңгені құрап, нақты көлем индексі 100,4% орындалған. 2015 жылы 493,5 млн. теңгеге 19576 шаршы метр тұрғын үй іске қосылып 2014 жылмен салыстырғанда 150,9 % құрады. [[Аққала]] елді мекеніндегі 200 оқушыға арналған мектеп құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қалалық мәдениет үйі ғимараты қайта жаңғыртудан өтіп пайдалануға берілді. Арыс қаласындағы дене шынықтыру – сауықтыру кешенінің құрылысы толық аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қаласы «Көктем-2» тұрғын ауданындағы көпқабатты 60, 90 пәтерлі тұрғын үйлердің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілі аясында [[Монтайтас]] ауылында 150 қалада 240 орындық бала бақша құрылысы аяқталып пайдалануға берілді. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы ғимаратының құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Төрт орта мектептің, бір бала бақшаның және дендросаябақтың құрылыс жұмыстары жүргізілуде. ==Коммуналдық шаруашылық және көлік саласы== 2015 жылы қаланың 13 көшесін орташа жөндеу жұмыстары аяқталып, пайдалануға берілді. Сонымен қатар, қалалық бюджеттен қаланың 7 көшесіне орташа жөндеу жұмыстарын жүргізіліп, аяқ жолдар төселіп, суағарлар орнатылды, көшелер мен аяқжолдар жарықтандырылды. Стадион шағын ауданындағы Қабылсай сайынан өтетін жаяу жүргіншілер көпірінің құрылысына қалалық бюджет есебінен қаржы қаралып, құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Көктем-2» тұрғын ауданындағы қазандықтың құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. «Көктем — 2» тұрғын ауданында канализациялық насос стансасының және канализация жүйесінің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Қалаға жақын елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесінің 2014-2015 жылдарға арналған, қайта құру және жаңарту нысандарының құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. Қаладағы орталық жылу қазандығының күрделі жөндеу жұмыстары аяқталып, қаладағы көпқабатты тұрғын үйлер сапалы жылумен қамтамасыз етілді. Жөндеуді қажет ететін ауыз су, кәріз және жылу жүйелері толық ағымдағы жөндеуден өткізілді. Қаладағы 4 скверлерге абаттандыру жұмыстары жұргізілді. [[Дермене]], [[Монтайтас]], [[Сырдария]], [[Жиделі]] және [[Байырқұм]] елді мекендеріндегі саябақтарды қоршау жұмыстары жүргізілді. Арыс қаласының Ақынбеков көшесіндегі №127 және Әл-Фараби көшесіндегі №7 үйдің қасбеттеріне светодиотты шамдармен көріктендіру, жарықтандыру жұмыстары жүргізілді. Тұрғындар саны 5000 адамға дейінгі елді мекендердің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқасын дайындаудың кестесі жасалып, 6 елді мекеннің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқалары дайындалып, барлық елді мекендер бас жоспарының оңтайландырылған нұсқаларымен 100% қамтылды. ==Ішкі саясат, діни ахуал және жастар саясаты саласы== Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол болашаққа бастар жол» атты Жолдауын насихаттау және түсіндіру мақсатында құрамында 25 мүшесі бар, 4 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, 154 кездесу өтіп, 13521 адам қамтылды. Жолдауды БАҚ арқылы халыққа түсіндіру және насихаттау мақсатында арнайы айдарлар ашылып, телеарнадан 36 сюжет, басылымдарда 48 мақала шықты. Сонымен қатар 50 билборд орнатылды. Діни экстремизм, кереғар діни ағымдар мен секталардың іс-әрекеттерінің алдын алу мақсатында қала әкімдігі мен қалалық білім бөлімі жанынан құрылған ақпараттық-насихаттық топ құрылып, арнайы іс-шаралар бекітіліп, жұмыстар атқарылуда. ==Білім беру саласы== 2015 жылы ұлттық бірыңғай тесттің орташа көрсеткіші 80,9 балды құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 2,9 балға артты. 10 білім беру нысандарын (9 мектеп, 1 бала бақша) күрделі жөндеуге республикалық, облыстық және қалалық бюджеттерден барлығы 918,3 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Балаларды бала бақшамен қамту 80,2% құрап, өткен жылмен салыстырғанда 3,6% артқан. Т.Тәжібаев атындағы №1 балалар үйіне облыстық бюджеттен 81,0 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеуден өткізілді. Қала сыртындағы лагермен жалпы оқушылардың 12,5% қамтылды. Инклюзивті білім беруді дамыту 29,2% құрады. Білім қоры 2,0% -ды құрады. ==Денсаулық сақтау саласы== Қала бойынша есепті кезеңде 1832 сәби дүниеге келіп, табиғи өсім 20,3% құрады. 2015 жылы туберкулез ауруымен алғаш рет 37 науқас тіркелген, алғашқы аурушаңдық 2014 жылмен салыстырғанда 19,5%. кеміген. [[Ақдала]] ауылында дәрігерлік амбулаториясына күрделі жөндеу жұмыстарына облыстық бюджеттен қаржы бөлініп, жұмыстар толық аяқталды. Қалалық түберкулезге қарсы диспансердің сыртқы қоршауы жүргізіліп, толық аяқталды. ==Мәдениет және спорт салалары== Қалада мәдениет және спорт салаларында белгіленген тақырыптық және бекітілген кестеге сәйкес іс-шаралар өткізілуде. [[Байырқұм]] ауылдық клубы күрделі жөндеуден өткізілді. ==Әлеуметтік қамсыздандыру саласы== 2015 жылы 1442 азамат өтініш жасап, 1081 азамат тұрақты жұмысқа орналасып, 535 ақылы қоғамдық жұмыстарға жолданды. 2015 жылы 18 жасқа дейінгі 6673 балаларға 124,0 млн. теңге жәрдемақы төленді. Тұрғын-үй көмегіне 2015 жылы 348 отбасына 13,5 млн. теңге төленді. 2015 жылы 12 отбасындағы 66 адамға 610,0 мың теңгеге атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып, толығымен төленді. 2015 жылдың шілде айынан бастап «Өрлеу» пилоттық жобасына 38 отбасы қатысып, оларға жергілікті бюджеттен 6,5 млн. теңге шартты ақшалай көмек төленді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру аясында әлеуметтік жобаларды арттыру мақсатында 2015 жылы 24 мекемемен меморандум түзіліп, 4 млн. теңгенің жұмыстары атқарылды. ==Тағы қараңыз== [[Арыс қалалық әкімдігі]] == Галерея == <gallery> Станц. Арыс-2.jpg |Арыс-2 стансасы Арыс.jpg|Арыс </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.uko.kz/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=69&Itemid=82&lang=ru Арысь на сайте Южно-Казахской области]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.arysmaslihat.kz Арыс қаласы мәслихатының ресми сайты]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Арыс]] [[Санат:1907 жылы құрылған елді мекендер]] [[Санат:Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері]] 57uwumus5akxcmkm16796jngmbeitsu 3059271 3059269 2022-08-10T16:57:13Z Мағыпар 100137 /* Галерея */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Арыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Арыс герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =26|lat_sec = |lon_deg =68 |lon_min =48|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі =Гүлжан Құрманбекова |құрылған уақыты =1900 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы =1954 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = қазақ |тұрғыны = 74252 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы =[[қазақтар]] (96,35%)<br>[[орыстар]] (2,30%)<br>[[өзбектер]] (0,31%)<br>[[әзірбайжандар]] (0,23%)<br>[[татарлар]] (0,34%)<br>басқалар (0,47%) |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =72540 |пошта индексі =160100 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |автомобиль коды=13}} {{мағына|Арыс (айрық)}} '''Арыс''' — [[Түркістан облысы]]ндағы қала. Арыс қаласының әкімдігіне Арыс қаласы мен 6 ауылдық округ кіреді. Ауылдық округтер: [[Ақдала (Арыс қалалық әкімдігі)|Ақдала]], [[Байырқұм]], [[Дермене]], [[Задария]], [[Жиделі]], [[Монтайтас]] және Қожатоғай. Қазіргі таңда Арыс қаласының аумағында 73,538 мың адам тұрады. Оның ішінде Арыс қаласының ішінде 48,6 мыңға жуық адам. Жергілікті атқарушы орган - Арыс қаласының әкімдігі. Қала әкімдігіне қарасты 13 атқарушы орган өз қызметін жүзеге асырады. == Оқ-дәрі қоймасындағы жарылыстар == 24 маусым 2019 жылы Арыс қаласының маңындағы әскери бөлімде жарылыс болды. Арыс қаласы төтенше жағдай орын алу салдарынан (Әскери бөлімше де жарылыс) қала эвакуациялық жабық болды. Барлық тұрғындар мен зардап шеккендер қауіпсіз орындарға көшірілді. Қаланың көп тұрғындары Шымкентке эвакуацияланды. 3 адам қайтыс болған, 89 адам ауруханаға жатқызылған. 40 мыңнан аса адам эвакуацияланған.<ref>https://lenta.ru/news/2019/06/24/aris_out/</ref> Жарылыстардың пайда болу себептері анықталуда.<ref>https://www.azattyq.org/a/30020855.html</ref> ==Арыс қаласы құрылынуының хролоногиялық тәртібі== -[[1905]] жылы теміржол құрылысы басталды; -[[1907]] жылы Арыс станциясы салынды; -[[1928]] жыл 17 қаңтарда Арыс ауданы құрылды; -[[1932]] жыл 11 наурызда Арысқа «Жұмысшы поселкісі» мәртебесі берілді; -[[1956]] жыл 31 шілдеде Арыс аудандық бағыныстағы қала мәртебесіне ие болды; -[[1965]] жыл 10 желтоқсанда Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы Бөген ауданы Шымкент облысының облыстық бағыныстағы қала болып атанды; -[[1988]] жыл 25 шілдеде Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы мен Бөген ауданы біріктіріліп, орталығы Арыс [[қала]]сы болды; -[[1989]] жыл 13 қарашада Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Бөген ауданындағы Монтайтас ауылдық кеңесі мен Чардара ауданының Тахыркөл ауылдық кеңесі Арыс қаласына өтті; -[[1992]] жылы Арыс қаласы ауылдық аймақтары бар қала болып кұрылып, қаланы басқару Арыс қаласының әкіміне өтті. ==Тарихы== Арыс өңірі ертеде [[Қазақ]] қырған, ал [[Арыс өзені]] Үржі деп аталыпты деген деректер де бар. [[Арыс]] ұғымы мен атауының ерте замандардан бері қарай ру мен жер-су атауларын құрап келгенін аңғартады.<ref>https://qazir.kz/Arys_qalasy{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Арыс қаласының алып өлкесінің көне тарихы, тарих қойнауыңының тереңінде жатыр. Археологтардың қазба жұмыстарына сүйенсек, біздің [[дәуір]]імізге дейінгі ІV-ІІІ ғасырларда Арыс өзенінінің сағасында [[оғыз]], [[қыпшақ]], [[қаңлы]], [[дулат]], [[найман]], [[қоңырат]] және басқа да [[тайпа]]лар мекендеген. Олар мал өсірумен қатар, үйлестірілген суландыру жүйелерін жасап, диқаншылықпен, жер өңдеумен, қолөнермен, сауда-саттықпен де айналысқан. Өлкенің бай тарихына сүйенетін болсақ, аумақта 3000-ға жуық қорғандар орналасқан. Біздің эрамыздағы І-VІІІ [[Ғасыр|ғасырларда]] жергілікті жерлерде қалалар мен қалышықтар салынған, шапқыншылық кезінде қалашықтар бұзылып қайта жаңғыртып салынып отырған. Қазіргі таңда қалашықтардың қалдығы археологтардың жүргізген қазба жұмыстарына сәйкес тарихи архитектуралық ескерткіштер ретінде қаралады. Қазақ даласының халқы ұзақ жылдар бойы жоңғар шапқыншылығынан азап шекті. [[Шапқыншылық]]тың кесірінен қазақ халқының ханы [[Абылай]] орыстың патшасынан көмек сұрауға мәжбүр болды. ХVІІІ ғасырдың аяғында қазақ даласында [[Ресей]] патшасының өкілдері келе бастады, олардың мақсаты жоңғар шапқыншылығанан қорғау еді. Осы жағдай Ресеймен экономикалық, сауда-саттық қатынасты жақсартып, одан әрі қарай теміржол құрылыс жұмыстарының басталуына үлкен себеп болды. Кең байтақ қазақ жерінің әр өңірі мен елді мекендерінің өз тарихы, халқының тұрмыс тіршілігінің өсу, өрлеу кезеңдері алмасып отырады. Қазақстан аймақтарында темір жол құрылыстары [[ХІХ ғасыр]]дың ақыры мен [[ХХ ғасыр]]дың басында салына бастады. Арыс өңірінің тарихи бет-бейнесін ашуда, қаламыздың бой көрсетуіне себепші болған темір жол торабын айтуға болады. [[1900]]-[[1906]] жылдары Арыста әкімшілік-қоғамдық орталық құрылды. Оның құрамында вокзал, темір жол, әкімшілік, аурухана ғимараты, қызметкерлер үшін тұрғын үйлер болды. Өңірдегі тұратын халықтар жол бойында, әр түрлі құрылыс орындарында істеп осындағы жұмысшылармен қоян-қолтық араласа бастады. Өткен ғасырдың басында (1900 ж.) Орынбор-Ташкент теміржолы жүргізілді. Ал, [[1904 жыл]]ы Арыс стансасы салынды. Арыс стансасында жұмыс істейтін жұмысшылардың балалары білім алуы үшін [[1922 жыл]]ы алғашқы мектеп ашылды. Сол жылдары [[Түрксіб]] құрылысы мен қатар, Арыс қаласында үлкен болашағы зор өзгерістер қолға алынды. Алғаш рет [[17 қаңтар]] [[1928 жыл]]ы Арыс ауылына жақын ауылдар мен осы ауыл халқының базасында Арыс ауданы құрылды.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref> Қазақ халқы қаншама қиындықты бастан өткізіп, енді-енді тыныстап келе жатқанда [[Ұлы Отан соғысы]] басталды. Арыс аймағынан отан қорғауға аттанған жауынгерлер, ерліктің қайталанбас сәттерін көрсетіп, көбі ордендермен, медалдармен марапатталып, Кеңес Одағының батырлары атанды. Арыс қаласындағы балалар үйінің тәрбиеленушісі [[Бейсен Сейтенұлы Онтаев]], [[Берген Исаханов]], [[Садық Исмайлов]], [[Иван Журба]], [[Нағи Илиясов]]тар Кеңес Одағының батыры. «Тоғыз жолдың торабы», «Орта Азия қақпасы» атанған Арыс жерінен темір жол саласындағы ерен еңбектері үшін Социолистік Еңбек ері атағымен [[Әуезхан Салықбаев]], [[Әбдуәлі Балғынбаев]], [[Сырлыбек Байжанов]], [[Көпжан Мұхамеджанов]], Задария совхозының өсіп өркендеуіне Республикамызда айрықша танылуына еңбек еткен [[Боранбек Шүкірбеков]] аталарымыз баршамыздың мақтанышымыз. Одаққа белгілі болған, экономикасы өркендеген, халқының әл-ауқаты өскен Арыс ауданына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен [[1956 жыл]]дың [[31 шілде]]сінде Арыс облыстық бағыныштағы қала статусына ие болды. ==Экономикасы== ===Қаржы саласы=== Соңғы нақтыланған жалпы бюджет көлемі 9.101 млн. теңгені құрап, бекітілген бюджеттен 1.826 млн. теңгеге артты. Жергілікті кірістер жоспары 2.571 млн. теңге болса, нақты 2.981 млн. теңге түсіп, жоспар 116,0% орындалды, 2014 жылмен салыстырғанда 1.749 млн. теңгеге немесе 2,4 есеге артқан. ===Өнеркәсіп саласы=== 2015 жылы 7.279 млн. теңгенің өнеркәсіп өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 105,8% құрады. Негізгі қорға бағытталған инвестиция көлемі 5,489 млн теңгені құрады. ===Кәсіпкерлік саласы=== [[2015]] жылы тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (ШОК) саны 3484 бірлікке жетті. Оның ішінде: 524 бірлік заңды тұлға, 1069 шаруа қожалығы және 1891 бірлік жеке кәсіпкерлер. 2015 жылы ШОК өндірілген өнім көлемі және ұсынылған қызметтер көлемі 17.182,5 млн. теңгеге жетіп, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 103,5% артты немесе 587,2 млн. теңгеге артық өнім алынды. 2015 жылы ШОК саласында жұмыспен қамтылғандар саны 7615 адамды құрап, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 103,4% немесе 253 адамға артқан. 2015 жылы бөлшек сауда көлемі 1.224,5 млн. теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 100,6% артқан. Қаржы ұйымдары арқылы 2015 жылы 3496 бірлік бизнес субьектілеріне және жеке тұлғаларға барлығы 1.472 млн. теңге көлемінде несие берілді. Индустрияландыру картасы аясында жұмыс жасап жатқан «Қазына жер ЛТД» ЖШС-нің 2015 жылғы жобалық қуаттылығы жоспары 2400 тоннаны құраса, ағымдағы жылы нақты орындалғаны 2.657 тоннаны құрап 111,0% орындалды. «Ордабасы құс» ЖШС-нің құны 2,5 млрд теңге құрайтын жылына 1.817 мың бас асыл тұқымды жұмыртқа шығаратын фабрикасы жобасы мақұлданды. Жобаның іске асырылу мерзімі 2016-2018 жылдар аралығы, қазіргі таңда жобалық құжаттары дайындалып, топографиялық және геодезиялық жұмыстар жүргізілуде. «KAZ GREEN TEK SOLAR» ЖШС –нің баламалы электр энергиясын өндіру жобасы Арыс қаласы Қожатоғай ауылдық округі аумағындағы қаланың арнайы жер қорынан күн сәулелік электростанция құрылысын салу үшін аумағы 30 га жер телімі берілді. Жоба құны 6.090 млн. теңгені құрайды. Геодезиялық және топографиялық жұмыстар басталады. Өндірілетін электр қуаты 12 мВт. Жаңадан 30 адам жұмыспен қамтылатын болады. Индустрияландыру картасы аясында аймақтық үйлестіру кеңесінде мақұлданған жобалар: Арыс қаласынан индустрияландыру картасына жобаларды енгізу мақсатында құны 164,0 млн. теңгені құрайтын «ЖК Б.Сарбасов» жаңа ұн диірмені кешенін ашу жобасы. Жобалық құны 100,0 теңгені құрайтын «ЭСЕД» ӨК-і ет өнімдерін өндіру цехының жобасы. Жобалық құны 200,0 теңгені құрайтын «MEGA-AGAT-АГРО» ЖШС-нің сүт өнімдерін өндіретін зауыты. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында 7 жобаны іске асыру жоспарланған: 2015 жылы бағдарлама аясында 7 жобаға қолдау көрсетілді. Оның ішінде: 3 жобаға «Жылдық пайыздық мөлшерін субсидиялау», 3 жобаға «Кепілдік беру» және гранттық 1 жобаға қолдау көрсетілді. ===Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары саласы=== Есепті кезеңде 9.012 млн. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 106,2% құрады. Мал басы және одан алынатын мал өнімдері 2014 жылмен салыстырғанда барлық түрінен артты. 2014 жылы 20,1 мың га жерге егіс егіліп, 12 мың га суармалы жер игерілсе, 2015 жылы 22,5 мың га жерге егіс егіліп, 14,3 мың га суармалы жерлер игеріліп, жалпы егіс көлемі 2,4 мың га-ға, суармалы жерлер 2,2 мың га-ға артты. Тамшылатып суғару әдісімен ағымдағы жылы 939 га жерге егіс егілді. Жаңадан 36 дана ауылшаруашылығы техникалары алынып, жылдық тапсырма толық орындалды. Қала дихандары өткен жылғы ауа райының қолайсыз болуына қарамастан егіншілік талаптарын сақтап, 6344 тонна астық, 11665,5 тонна жүгері, 1777 тонна мақта, 100475,4 тонна бақша, 10616,3 тонна көкөніс және 1332 тонна картоп өнімдерін өндірді. Сонымен қатар 5,73 мың тн ет, 14,85 мың тн сүт, 6,46 млн дана жұмыртқа өндірді. Қала халқының сұранысы толығымен қамтамасыз етілді. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша тапсырма 1200 бас, алынғаны 1703 бас, немесе 142% орындалды. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 900 бас қой алу межесі берілсе, нақты алынғаны 1962 бас немесе, 218,0% орындалды. «Құлан» бағдарламасы бойынша межеленген 160 бас жылқы орнына 165 басқа орындалып тапсырма 103,0% орындалды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге түгендеу жұмыстары жүргізіліп, анықталғаны 28402 га оның ішінде суармалысы 1257 га, тәлімі егістік 3397,0 га жайылым 23471 га. Осы пайдаланбай жатқан жер иелерінің тізімдері жинақталып жерді қайтару мақсатында сотқа талап арыз берілді. Қалада 2014-2016 жылдары мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы аясында тапсырма 124 ірі қара мал бордақылау алаңдарын ашу керек болса, ашылғаны 136 бірлік, немесе 109,6% орындалды. Шағын жанұялық сүт фермасын құру тапсырмасы 27 бірлік, орындалғаны 31 бірлік, немесе 114,8% орындалды. Құс фермасын құру тапсырмасы 1 бірлік, орындалғаны 2 бірлік, немесе 200%. Сүт қабылдау бекетін құру тапсырмасы 2 бірлік, орындалғаны 2 бірлік немесе 100%-ға орындалды. ===Табиғатты пайдалану және қорғау саласы=== «Жасыл аймақ» іс-шарасы бойынша 183,6 га жерге 77,13 мың түп егілді. ===Құрылыс саласы=== Құрылыс жұмыстарының көлемі 3.823 млн теңгені құрап, нақты көлем индексі 100,4% орындалған. 2015 жылы 493,5 млн. теңгеге 19576 шаршы метр тұрғын үй іске қосылып 2014 жылмен салыстырғанда 150,9 % құрады. [[Аққала]] елді мекеніндегі 200 оқушыға арналған мектеп құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қалалық мәдениет үйі ғимараты қайта жаңғыртудан өтіп пайдалануға берілді. Арыс қаласындағы дене шынықтыру – сауықтыру кешенінің құрылысы толық аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қаласы «Көктем-2» тұрғын ауданындағы көпқабатты 60, 90 пәтерлі тұрғын үйлердің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілі аясында [[Монтайтас]] ауылында 150 қалада 240 орындық бала бақша құрылысы аяқталып пайдалануға берілді. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы ғимаратының құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Төрт орта мектептің, бір бала бақшаның және дендросаябақтың құрылыс жұмыстары жүргізілуде. ==Коммуналдық шаруашылық және көлік саласы== 2015 жылы қаланың 13 көшесін орташа жөндеу жұмыстары аяқталып, пайдалануға берілді. Сонымен қатар, қалалық бюджеттен қаланың 7 көшесіне орташа жөндеу жұмыстарын жүргізіліп, аяқ жолдар төселіп, суағарлар орнатылды, көшелер мен аяқжолдар жарықтандырылды. Стадион шағын ауданындағы Қабылсай сайынан өтетін жаяу жүргіншілер көпірінің құрылысына қалалық бюджет есебінен қаржы қаралып, құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Көктем-2» тұрғын ауданындағы қазандықтың құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. «Көктем — 2» тұрғын ауданында канализациялық насос стансасының және канализация жүйесінің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Қалаға жақын елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесінің 2014-2015 жылдарға арналған, қайта құру және жаңарту нысандарының құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. Қаладағы орталық жылу қазандығының күрделі жөндеу жұмыстары аяқталып, қаладағы көпқабатты тұрғын үйлер сапалы жылумен қамтамасыз етілді. Жөндеуді қажет ететін ауыз су, кәріз және жылу жүйелері толық ағымдағы жөндеуден өткізілді. Қаладағы 4 скверлерге абаттандыру жұмыстары жұргізілді. [[Дермене]], [[Монтайтас]], [[Сырдария]], [[Жиделі]] және [[Байырқұм]] елді мекендеріндегі саябақтарды қоршау жұмыстары жүргізілді. Арыс қаласының Ақынбеков көшесіндегі №127 және Әл-Фараби көшесіндегі №7 үйдің қасбеттеріне светодиотты шамдармен көріктендіру, жарықтандыру жұмыстары жүргізілді. Тұрғындар саны 5000 адамға дейінгі елді мекендердің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқасын дайындаудың кестесі жасалып, 6 елді мекеннің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқалары дайындалып, барлық елді мекендер бас жоспарының оңтайландырылған нұсқаларымен 100% қамтылды. ==Ішкі саясат, діни ахуал және жастар саясаты саласы== Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол болашаққа бастар жол» атты Жолдауын насихаттау және түсіндіру мақсатында құрамында 25 мүшесі бар, 4 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, 154 кездесу өтіп, 13521 адам қамтылды. Жолдауды БАҚ арқылы халыққа түсіндіру және насихаттау мақсатында арнайы айдарлар ашылып, телеарнадан 36 сюжет, басылымдарда 48 мақала шықты. Сонымен қатар 50 билборд орнатылды. Діни экстремизм, кереғар діни ағымдар мен секталардың іс-әрекеттерінің алдын алу мақсатында қала әкімдігі мен қалалық білім бөлімі жанынан құрылған ақпараттық-насихаттық топ құрылып, арнайы іс-шаралар бекітіліп, жұмыстар атқарылуда. ==Білім беру саласы== 2015 жылы ұлттық бірыңғай тесттің орташа көрсеткіші 80,9 балды құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 2,9 балға артты. 10 білім беру нысандарын (9 мектеп, 1 бала бақша) күрделі жөндеуге республикалық, облыстық және қалалық бюджеттерден барлығы 918,3 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Балаларды бала бақшамен қамту 80,2% құрап, өткен жылмен салыстырғанда 3,6% артқан. Т.Тәжібаев атындағы №1 балалар үйіне облыстық бюджеттен 81,0 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеуден өткізілді. Қала сыртындағы лагермен жалпы оқушылардың 12,5% қамтылды. Инклюзивті білім беруді дамыту 29,2% құрады. Білім қоры 2,0% -ды құрады. ==Денсаулық сақтау саласы== Қала бойынша есепті кезеңде 1832 сәби дүниеге келіп, табиғи өсім 20,3% құрады. 2015 жылы туберкулез ауруымен алғаш рет 37 науқас тіркелген, алғашқы аурушаңдық 2014 жылмен салыстырғанда 19,5%. кеміген. [[Ақдала]] ауылында дәрігерлік амбулаториясына күрделі жөндеу жұмыстарына облыстық бюджеттен қаржы бөлініп, жұмыстар толық аяқталды. Қалалық түберкулезге қарсы диспансердің сыртқы қоршауы жүргізіліп, толық аяқталды. ==Мәдениет және спорт салалары== Қалада мәдениет және спорт салаларында белгіленген тақырыптық және бекітілген кестеге сәйкес іс-шаралар өткізілуде. [[Байырқұм]] ауылдық клубы күрделі жөндеуден өткізілді. ==Әлеуметтік қамсыздандыру саласы== 2015 жылы 1442 азамат өтініш жасап, 1081 азамат тұрақты жұмысқа орналасып, 535 ақылы қоғамдық жұмыстарға жолданды. 2015 жылы 18 жасқа дейінгі 6673 балаларға 124,0 млн. теңге жәрдемақы төленді. Тұрғын-үй көмегіне 2015 жылы 348 отбасына 13,5 млн. теңге төленді. 2015 жылы 12 отбасындағы 66 адамға 610,0 мың теңгеге атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып, толығымен төленді. 2015 жылдың шілде айынан бастап «Өрлеу» пилоттық жобасына 38 отбасы қатысып, оларға жергілікті бюджеттен 6,5 млн. теңге шартты ақшалай көмек төленді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру аясында әлеуметтік жобаларды арттыру мақсатында 2015 жылы 24 мекемемен меморандум түзіліп, 4 млн. теңгенің жұмыстары атқарылды. ==Тағы қараңыз== [[Арыс қалалық әкімдігі]] == Галерея == <gallery> Станц. Арыс-2.jpg |Арыс-2 стансасы Арыс.jpg|Арыс Файл:Арыс. Общий вид.jpg |Арыс </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.uko.kz/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=69&Itemid=82&lang=ru Арысь на сайте Южно-Казахской области]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.arysmaslihat.kz Арыс қаласы мәслихатының ресми сайты]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Арыс]] [[Санат:1907 жылы құрылған елді мекендер]] [[Санат:Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері]] d2xgy4vz1wazhy0ib88m4ggcaae3wpj 3059272 3059271 2022-08-10T16:57:51Z Мағыпар 100137 /* Галерея */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Арыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Арыс герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =26|lat_sec = |lon_deg =68 |lon_min =48|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі =Гүлжан Құрманбекова |құрылған уақыты =1900 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы =1954 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = қазақ |тұрғыны = 74252 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы =[[қазақтар]] (96,35%)<br>[[орыстар]] (2,30%)<br>[[өзбектер]] (0,31%)<br>[[әзірбайжандар]] (0,23%)<br>[[татарлар]] (0,34%)<br>басқалар (0,47%) |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =72540 |пошта индексі =160100 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |автомобиль коды=13}} {{мағына|Арыс (айрық)}} '''Арыс''' — [[Түркістан облысы]]ндағы қала. Арыс қаласының әкімдігіне Арыс қаласы мен 6 ауылдық округ кіреді. Ауылдық округтер: [[Ақдала (Арыс қалалық әкімдігі)|Ақдала]], [[Байырқұм]], [[Дермене]], [[Задария]], [[Жиделі]], [[Монтайтас]] және Қожатоғай. Қазіргі таңда Арыс қаласының аумағында 73,538 мың адам тұрады. Оның ішінде Арыс қаласының ішінде 48,6 мыңға жуық адам. Жергілікті атқарушы орган - Арыс қаласының әкімдігі. Қала әкімдігіне қарасты 13 атқарушы орган өз қызметін жүзеге асырады. == Оқ-дәрі қоймасындағы жарылыстар == 24 маусым 2019 жылы Арыс қаласының маңындағы әскери бөлімде жарылыс болды. Арыс қаласы төтенше жағдай орын алу салдарынан (Әскери бөлімше де жарылыс) қала эвакуациялық жабық болды. Барлық тұрғындар мен зардап шеккендер қауіпсіз орындарға көшірілді. Қаланың көп тұрғындары Шымкентке эвакуацияланды. 3 адам қайтыс болған, 89 адам ауруханаға жатқызылған. 40 мыңнан аса адам эвакуацияланған.<ref>https://lenta.ru/news/2019/06/24/aris_out/</ref> Жарылыстардың пайда болу себептері анықталуда.<ref>https://www.azattyq.org/a/30020855.html</ref> ==Арыс қаласы құрылынуының хролоногиялық тәртібі== -[[1905]] жылы теміржол құрылысы басталды; -[[1907]] жылы Арыс станциясы салынды; -[[1928]] жыл 17 қаңтарда Арыс ауданы құрылды; -[[1932]] жыл 11 наурызда Арысқа «Жұмысшы поселкісі» мәртебесі берілді; -[[1956]] жыл 31 шілдеде Арыс аудандық бағыныстағы қала мәртебесіне ие болды; -[[1965]] жыл 10 желтоқсанда Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы Бөген ауданы Шымкент облысының облыстық бағыныстағы қала болып атанды; -[[1988]] жыл 25 шілдеде Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы мен Бөген ауданы біріктіріліп, орталығы Арыс [[қала]]сы болды; -[[1989]] жыл 13 қарашада Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Бөген ауданындағы Монтайтас ауылдық кеңесі мен Чардара ауданының Тахыркөл ауылдық кеңесі Арыс қаласына өтті; -[[1992]] жылы Арыс қаласы ауылдық аймақтары бар қала болып кұрылып, қаланы басқару Арыс қаласының әкіміне өтті. ==Тарихы== Арыс өңірі ертеде [[Қазақ]] қырған, ал [[Арыс өзені]] Үржі деп аталыпты деген деректер де бар. [[Арыс]] ұғымы мен атауының ерте замандардан бері қарай ру мен жер-су атауларын құрап келгенін аңғартады.<ref>https://qazir.kz/Arys_qalasy{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Арыс қаласының алып өлкесінің көне тарихы, тарих қойнауыңының тереңінде жатыр. Археологтардың қазба жұмыстарына сүйенсек, біздің [[дәуір]]імізге дейінгі ІV-ІІІ ғасырларда Арыс өзенінінің сағасында [[оғыз]], [[қыпшақ]], [[қаңлы]], [[дулат]], [[найман]], [[қоңырат]] және басқа да [[тайпа]]лар мекендеген. Олар мал өсірумен қатар, үйлестірілген суландыру жүйелерін жасап, диқаншылықпен, жер өңдеумен, қолөнермен, сауда-саттықпен де айналысқан. Өлкенің бай тарихына сүйенетін болсақ, аумақта 3000-ға жуық қорғандар орналасқан. Біздің эрамыздағы І-VІІІ [[Ғасыр|ғасырларда]] жергілікті жерлерде қалалар мен қалышықтар салынған, шапқыншылық кезінде қалашықтар бұзылып қайта жаңғыртып салынып отырған. Қазіргі таңда қалашықтардың қалдығы археологтардың жүргізген қазба жұмыстарына сәйкес тарихи архитектуралық ескерткіштер ретінде қаралады. Қазақ даласының халқы ұзақ жылдар бойы жоңғар шапқыншылығынан азап шекті. [[Шапқыншылық]]тың кесірінен қазақ халқының ханы [[Абылай]] орыстың патшасынан көмек сұрауға мәжбүр болды. ХVІІІ ғасырдың аяғында қазақ даласында [[Ресей]] патшасының өкілдері келе бастады, олардың мақсаты жоңғар шапқыншылығанан қорғау еді. Осы жағдай Ресеймен экономикалық, сауда-саттық қатынасты жақсартып, одан әрі қарай теміржол құрылыс жұмыстарының басталуына үлкен себеп болды. Кең байтақ қазақ жерінің әр өңірі мен елді мекендерінің өз тарихы, халқының тұрмыс тіршілігінің өсу, өрлеу кезеңдері алмасып отырады. Қазақстан аймақтарында темір жол құрылыстары [[ХІХ ғасыр]]дың ақыры мен [[ХХ ғасыр]]дың басында салына бастады. Арыс өңірінің тарихи бет-бейнесін ашуда, қаламыздың бой көрсетуіне себепші болған темір жол торабын айтуға болады. [[1900]]-[[1906]] жылдары Арыста әкімшілік-қоғамдық орталық құрылды. Оның құрамында вокзал, темір жол, әкімшілік, аурухана ғимараты, қызметкерлер үшін тұрғын үйлер болды. Өңірдегі тұратын халықтар жол бойында, әр түрлі құрылыс орындарында істеп осындағы жұмысшылармен қоян-қолтық араласа бастады. Өткен ғасырдың басында (1900 ж.) Орынбор-Ташкент теміржолы жүргізілді. Ал, [[1904 жыл]]ы Арыс стансасы салынды. Арыс стансасында жұмыс істейтін жұмысшылардың балалары білім алуы үшін [[1922 жыл]]ы алғашқы мектеп ашылды. Сол жылдары [[Түрксіб]] құрылысы мен қатар, Арыс қаласында үлкен болашағы зор өзгерістер қолға алынды. Алғаш рет [[17 қаңтар]] [[1928 жыл]]ы Арыс ауылына жақын ауылдар мен осы ауыл халқының базасында Арыс ауданы құрылды.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref> Қазақ халқы қаншама қиындықты бастан өткізіп, енді-енді тыныстап келе жатқанда [[Ұлы Отан соғысы]] басталды. Арыс аймағынан отан қорғауға аттанған жауынгерлер, ерліктің қайталанбас сәттерін көрсетіп, көбі ордендермен, медалдармен марапатталып, Кеңес Одағының батырлары атанды. Арыс қаласындағы балалар үйінің тәрбиеленушісі [[Бейсен Сейтенұлы Онтаев]], [[Берген Исаханов]], [[Садық Исмайлов]], [[Иван Журба]], [[Нағи Илиясов]]тар Кеңес Одағының батыры. «Тоғыз жолдың торабы», «Орта Азия қақпасы» атанған Арыс жерінен темір жол саласындағы ерен еңбектері үшін Социолистік Еңбек ері атағымен [[Әуезхан Салықбаев]], [[Әбдуәлі Балғынбаев]], [[Сырлыбек Байжанов]], [[Көпжан Мұхамеджанов]], Задария совхозының өсіп өркендеуіне Республикамызда айрықша танылуына еңбек еткен [[Боранбек Шүкірбеков]] аталарымыз баршамыздың мақтанышымыз. Одаққа белгілі болған, экономикасы өркендеген, халқының әл-ауқаты өскен Арыс ауданына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен [[1956 жыл]]дың [[31 шілде]]сінде Арыс облыстық бағыныштағы қала статусына ие болды. ==Экономикасы== ===Қаржы саласы=== Соңғы нақтыланған жалпы бюджет көлемі 9.101 млн. теңгені құрап, бекітілген бюджеттен 1.826 млн. теңгеге артты. Жергілікті кірістер жоспары 2.571 млн. теңге болса, нақты 2.981 млн. теңге түсіп, жоспар 116,0% орындалды, 2014 жылмен салыстырғанда 1.749 млн. теңгеге немесе 2,4 есеге артқан. ===Өнеркәсіп саласы=== 2015 жылы 7.279 млн. теңгенің өнеркәсіп өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 105,8% құрады. Негізгі қорға бағытталған инвестиция көлемі 5,489 млн теңгені құрады. ===Кәсіпкерлік саласы=== [[2015]] жылы тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (ШОК) саны 3484 бірлікке жетті. Оның ішінде: 524 бірлік заңды тұлға, 1069 шаруа қожалығы және 1891 бірлік жеке кәсіпкерлер. 2015 жылы ШОК өндірілген өнім көлемі және ұсынылған қызметтер көлемі 17.182,5 млн. теңгеге жетіп, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 103,5% артты немесе 587,2 млн. теңгеге артық өнім алынды. 2015 жылы ШОК саласында жұмыспен қамтылғандар саны 7615 адамды құрап, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 103,4% немесе 253 адамға артқан. 2015 жылы бөлшек сауда көлемі 1.224,5 млн. теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 100,6% артқан. Қаржы ұйымдары арқылы 2015 жылы 3496 бірлік бизнес субьектілеріне және жеке тұлғаларға барлығы 1.472 млн. теңге көлемінде несие берілді. Индустрияландыру картасы аясында жұмыс жасап жатқан «Қазына жер ЛТД» ЖШС-нің 2015 жылғы жобалық қуаттылығы жоспары 2400 тоннаны құраса, ағымдағы жылы нақты орындалғаны 2.657 тоннаны құрап 111,0% орындалды. «Ордабасы құс» ЖШС-нің құны 2,5 млрд теңге құрайтын жылына 1.817 мың бас асыл тұқымды жұмыртқа шығаратын фабрикасы жобасы мақұлданды. Жобаның іске асырылу мерзімі 2016-2018 жылдар аралығы, қазіргі таңда жобалық құжаттары дайындалып, топографиялық және геодезиялық жұмыстар жүргізілуде. «KAZ GREEN TEK SOLAR» ЖШС –нің баламалы электр энергиясын өндіру жобасы Арыс қаласы Қожатоғай ауылдық округі аумағындағы қаланың арнайы жер қорынан күн сәулелік электростанция құрылысын салу үшін аумағы 30 га жер телімі берілді. Жоба құны 6.090 млн. теңгені құрайды. Геодезиялық және топографиялық жұмыстар басталады. Өндірілетін электр қуаты 12 мВт. Жаңадан 30 адам жұмыспен қамтылатын болады. Индустрияландыру картасы аясында аймақтық үйлестіру кеңесінде мақұлданған жобалар: Арыс қаласынан индустрияландыру картасына жобаларды енгізу мақсатында құны 164,0 млн. теңгені құрайтын «ЖК Б.Сарбасов» жаңа ұн диірмені кешенін ашу жобасы. Жобалық құны 100,0 теңгені құрайтын «ЭСЕД» ӨК-і ет өнімдерін өндіру цехының жобасы. Жобалық құны 200,0 теңгені құрайтын «MEGA-AGAT-АГРО» ЖШС-нің сүт өнімдерін өндіретін зауыты. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында 7 жобаны іске асыру жоспарланған: 2015 жылы бағдарлама аясында 7 жобаға қолдау көрсетілді. Оның ішінде: 3 жобаға «Жылдық пайыздық мөлшерін субсидиялау», 3 жобаға «Кепілдік беру» және гранттық 1 жобаға қолдау көрсетілді. ===Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары саласы=== Есепті кезеңде 9.012 млн. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 106,2% құрады. Мал басы және одан алынатын мал өнімдері 2014 жылмен салыстырғанда барлық түрінен артты. 2014 жылы 20,1 мың га жерге егіс егіліп, 12 мың га суармалы жер игерілсе, 2015 жылы 22,5 мың га жерге егіс егіліп, 14,3 мың га суармалы жерлер игеріліп, жалпы егіс көлемі 2,4 мың га-ға, суармалы жерлер 2,2 мың га-ға артты. Тамшылатып суғару әдісімен ағымдағы жылы 939 га жерге егіс егілді. Жаңадан 36 дана ауылшаруашылығы техникалары алынып, жылдық тапсырма толық орындалды. Қала дихандары өткен жылғы ауа райының қолайсыз болуына қарамастан егіншілік талаптарын сақтап, 6344 тонна астық, 11665,5 тонна жүгері, 1777 тонна мақта, 100475,4 тонна бақша, 10616,3 тонна көкөніс және 1332 тонна картоп өнімдерін өндірді. Сонымен қатар 5,73 мың тн ет, 14,85 мың тн сүт, 6,46 млн дана жұмыртқа өндірді. Қала халқының сұранысы толығымен қамтамасыз етілді. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша тапсырма 1200 бас, алынғаны 1703 бас, немесе 142% орындалды. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 900 бас қой алу межесі берілсе, нақты алынғаны 1962 бас немесе, 218,0% орындалды. «Құлан» бағдарламасы бойынша межеленген 160 бас жылқы орнына 165 басқа орындалып тапсырма 103,0% орындалды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге түгендеу жұмыстары жүргізіліп, анықталғаны 28402 га оның ішінде суармалысы 1257 га, тәлімі егістік 3397,0 га жайылым 23471 га. Осы пайдаланбай жатқан жер иелерінің тізімдері жинақталып жерді қайтару мақсатында сотқа талап арыз берілді. Қалада 2014-2016 жылдары мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы аясында тапсырма 124 ірі қара мал бордақылау алаңдарын ашу керек болса, ашылғаны 136 бірлік, немесе 109,6% орындалды. Шағын жанұялық сүт фермасын құру тапсырмасы 27 бірлік, орындалғаны 31 бірлік, немесе 114,8% орындалды. Құс фермасын құру тапсырмасы 1 бірлік, орындалғаны 2 бірлік, немесе 200%. Сүт қабылдау бекетін құру тапсырмасы 2 бірлік, орындалғаны 2 бірлік немесе 100%-ға орындалды. ===Табиғатты пайдалану және қорғау саласы=== «Жасыл аймақ» іс-шарасы бойынша 183,6 га жерге 77,13 мың түп егілді. ===Құрылыс саласы=== Құрылыс жұмыстарының көлемі 3.823 млн теңгені құрап, нақты көлем индексі 100,4% орындалған. 2015 жылы 493,5 млн. теңгеге 19576 шаршы метр тұрғын үй іске қосылып 2014 жылмен салыстырғанда 150,9 % құрады. [[Аққала]] елді мекеніндегі 200 оқушыға арналған мектеп құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қалалық мәдениет үйі ғимараты қайта жаңғыртудан өтіп пайдалануға берілді. Арыс қаласындағы дене шынықтыру – сауықтыру кешенінің құрылысы толық аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қаласы «Көктем-2» тұрғын ауданындағы көпқабатты 60, 90 пәтерлі тұрғын үйлердің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілі аясында [[Монтайтас]] ауылында 150 қалада 240 орындық бала бақша құрылысы аяқталып пайдалануға берілді. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы ғимаратының құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Төрт орта мектептің, бір бала бақшаның және дендросаябақтың құрылыс жұмыстары жүргізілуде. ==Коммуналдық шаруашылық және көлік саласы== 2015 жылы қаланың 13 көшесін орташа жөндеу жұмыстары аяқталып, пайдалануға берілді. Сонымен қатар, қалалық бюджеттен қаланың 7 көшесіне орташа жөндеу жұмыстарын жүргізіліп, аяқ жолдар төселіп, суағарлар орнатылды, көшелер мен аяқжолдар жарықтандырылды. Стадион шағын ауданындағы Қабылсай сайынан өтетін жаяу жүргіншілер көпірінің құрылысына қалалық бюджет есебінен қаржы қаралып, құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Көктем-2» тұрғын ауданындағы қазандықтың құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. «Көктем — 2» тұрғын ауданында канализациялық насос стансасының және канализация жүйесінің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Қалаға жақын елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесінің 2014-2015 жылдарға арналған, қайта құру және жаңарту нысандарының құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. Қаладағы орталық жылу қазандығының күрделі жөндеу жұмыстары аяқталып, қаладағы көпқабатты тұрғын үйлер сапалы жылумен қамтамасыз етілді. Жөндеуді қажет ететін ауыз су, кәріз және жылу жүйелері толық ағымдағы жөндеуден өткізілді. Қаладағы 4 скверлерге абаттандыру жұмыстары жұргізілді. [[Дермене]], [[Монтайтас]], [[Сырдария]], [[Жиделі]] және [[Байырқұм]] елді мекендеріндегі саябақтарды қоршау жұмыстары жүргізілді. Арыс қаласының Ақынбеков көшесіндегі №127 және Әл-Фараби көшесіндегі №7 үйдің қасбеттеріне светодиотты шамдармен көріктендіру, жарықтандыру жұмыстары жүргізілді. Тұрғындар саны 5000 адамға дейінгі елді мекендердің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқасын дайындаудың кестесі жасалып, 6 елді мекеннің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқалары дайындалып, барлық елді мекендер бас жоспарының оңтайландырылған нұсқаларымен 100% қамтылды. ==Ішкі саясат, діни ахуал және жастар саясаты саласы== Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол болашаққа бастар жол» атты Жолдауын насихаттау және түсіндіру мақсатында құрамында 25 мүшесі бар, 4 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, 154 кездесу өтіп, 13521 адам қамтылды. Жолдауды БАҚ арқылы халыққа түсіндіру және насихаттау мақсатында арнайы айдарлар ашылып, телеарнадан 36 сюжет, басылымдарда 48 мақала шықты. Сонымен қатар 50 билборд орнатылды. Діни экстремизм, кереғар діни ағымдар мен секталардың іс-әрекеттерінің алдын алу мақсатында қала әкімдігі мен қалалық білім бөлімі жанынан құрылған ақпараттық-насихаттық топ құрылып, арнайы іс-шаралар бекітіліп, жұмыстар атқарылуда. ==Білім беру саласы== 2015 жылы ұлттық бірыңғай тесттің орташа көрсеткіші 80,9 балды құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 2,9 балға артты. 10 білім беру нысандарын (9 мектеп, 1 бала бақша) күрделі жөндеуге республикалық, облыстық және қалалық бюджеттерден барлығы 918,3 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Балаларды бала бақшамен қамту 80,2% құрап, өткен жылмен салыстырғанда 3,6% артқан. Т.Тәжібаев атындағы №1 балалар үйіне облыстық бюджеттен 81,0 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеуден өткізілді. Қала сыртындағы лагермен жалпы оқушылардың 12,5% қамтылды. Инклюзивті білім беруді дамыту 29,2% құрады. Білім қоры 2,0% -ды құрады. ==Денсаулық сақтау саласы== Қала бойынша есепті кезеңде 1832 сәби дүниеге келіп, табиғи өсім 20,3% құрады. 2015 жылы туберкулез ауруымен алғаш рет 37 науқас тіркелген, алғашқы аурушаңдық 2014 жылмен салыстырғанда 19,5%. кеміген. [[Ақдала]] ауылында дәрігерлік амбулаториясына күрделі жөндеу жұмыстарына облыстық бюджеттен қаржы бөлініп, жұмыстар толық аяқталды. Қалалық түберкулезге қарсы диспансердің сыртқы қоршауы жүргізіліп, толық аяқталды. ==Мәдениет және спорт салалары== Қалада мәдениет және спорт салаларында белгіленген тақырыптық және бекітілген кестеге сәйкес іс-шаралар өткізілуде. [[Байырқұм]] ауылдық клубы күрделі жөндеуден өткізілді. ==Әлеуметтік қамсыздандыру саласы== 2015 жылы 1442 азамат өтініш жасап, 1081 азамат тұрақты жұмысқа орналасып, 535 ақылы қоғамдық жұмыстарға жолданды. 2015 жылы 18 жасқа дейінгі 6673 балаларға 124,0 млн. теңге жәрдемақы төленді. Тұрғын-үй көмегіне 2015 жылы 348 отбасына 13,5 млн. теңге төленді. 2015 жылы 12 отбасындағы 66 адамға 610,0 мың теңгеге атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып, толығымен төленді. 2015 жылдың шілде айынан бастап «Өрлеу» пилоттық жобасына 38 отбасы қатысып, оларға жергілікті бюджеттен 6,5 млн. теңге шартты ақшалай көмек төленді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру аясында әлеуметтік жобаларды арттыру мақсатында 2015 жылы 24 мекемемен меморандум түзіліп, 4 млн. теңгенің жұмыстары атқарылды. ==Тағы қараңыз== [[Арыс қалалық әкімдігі]] == Галерея == <gallery> Станц. Арыс-2.jpg |Арыс-2 стансасы Арыс.jpg|Арыс Арыс. Общий вид.jpg |Арыс </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.uko.kz/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=69&Itemid=82&lang=ru Арысь на сайте Южно-Казахской области]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.arysmaslihat.kz Арыс қаласы мәслихатының ресми сайты]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Арыс]] [[Санат:1907 жылы құрылған елді мекендер]] [[Санат:Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері]] jomvtyvzqd0k0ddr2jih6mt8th9rsjw 3059274 3059272 2022-08-10T16:58:15Z Мағыпар 100137 /* Галерея */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Арыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Арыс герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =26|lat_sec = |lon_deg =68 |lon_min =48|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі =Гүлжан Құрманбекова |құрылған уақыты =1900 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы =1954 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = қазақ |тұрғыны = 74252 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы =[[қазақтар]] (96,35%)<br>[[орыстар]] (2,30%)<br>[[өзбектер]] (0,31%)<br>[[әзірбайжандар]] (0,23%)<br>[[татарлар]] (0,34%)<br>басқалар (0,47%) |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =72540 |пошта индексі =160100 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |автомобиль коды=13}} {{мағына|Арыс (айрық)}} '''Арыс''' — [[Түркістан облысы]]ндағы қала. Арыс қаласының әкімдігіне Арыс қаласы мен 6 ауылдық округ кіреді. Ауылдық округтер: [[Ақдала (Арыс қалалық әкімдігі)|Ақдала]], [[Байырқұм]], [[Дермене]], [[Задария]], [[Жиделі]], [[Монтайтас]] және Қожатоғай. Қазіргі таңда Арыс қаласының аумағында 73,538 мың адам тұрады. Оның ішінде Арыс қаласының ішінде 48,6 мыңға жуық адам. Жергілікті атқарушы орган - Арыс қаласының әкімдігі. Қала әкімдігіне қарасты 13 атқарушы орган өз қызметін жүзеге асырады. == Оқ-дәрі қоймасындағы жарылыстар == 24 маусым 2019 жылы Арыс қаласының маңындағы әскери бөлімде жарылыс болды. Арыс қаласы төтенше жағдай орын алу салдарынан (Әскери бөлімше де жарылыс) қала эвакуациялық жабық болды. Барлық тұрғындар мен зардап шеккендер қауіпсіз орындарға көшірілді. Қаланың көп тұрғындары Шымкентке эвакуацияланды. 3 адам қайтыс болған, 89 адам ауруханаға жатқызылған. 40 мыңнан аса адам эвакуацияланған.<ref>https://lenta.ru/news/2019/06/24/aris_out/</ref> Жарылыстардың пайда болу себептері анықталуда.<ref>https://www.azattyq.org/a/30020855.html</ref> ==Арыс қаласы құрылынуының хролоногиялық тәртібі== -[[1905]] жылы теміржол құрылысы басталды; -[[1907]] жылы Арыс станциясы салынды; -[[1928]] жыл 17 қаңтарда Арыс ауданы құрылды; -[[1932]] жыл 11 наурызда Арысқа «Жұмысшы поселкісі» мәртебесі берілді; -[[1956]] жыл 31 шілдеде Арыс аудандық бағыныстағы қала мәртебесіне ие болды; -[[1965]] жыл 10 желтоқсанда Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы Бөген ауданы Шымкент облысының облыстық бағыныстағы қала болып атанды; -[[1988]] жыл 25 шілдеде Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы мен Бөген ауданы біріктіріліп, орталығы Арыс [[қала]]сы болды; -[[1989]] жыл 13 қарашада Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Бөген ауданындағы Монтайтас ауылдық кеңесі мен Чардара ауданының Тахыркөл ауылдық кеңесі Арыс қаласына өтті; -[[1992]] жылы Арыс қаласы ауылдық аймақтары бар қала болып кұрылып, қаланы басқару Арыс қаласының әкіміне өтті. ==Тарихы== Арыс өңірі ертеде [[Қазақ]] қырған, ал [[Арыс өзені]] Үржі деп аталыпты деген деректер де бар. [[Арыс]] ұғымы мен атауының ерте замандардан бері қарай ру мен жер-су атауларын құрап келгенін аңғартады.<ref>https://qazir.kz/Arys_qalasy{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Арыс қаласының алып өлкесінің көне тарихы, тарих қойнауыңының тереңінде жатыр. Археологтардың қазба жұмыстарына сүйенсек, біздің [[дәуір]]імізге дейінгі ІV-ІІІ ғасырларда Арыс өзенінінің сағасында [[оғыз]], [[қыпшақ]], [[қаңлы]], [[дулат]], [[найман]], [[қоңырат]] және басқа да [[тайпа]]лар мекендеген. Олар мал өсірумен қатар, үйлестірілген суландыру жүйелерін жасап, диқаншылықпен, жер өңдеумен, қолөнермен, сауда-саттықпен де айналысқан. Өлкенің бай тарихына сүйенетін болсақ, аумақта 3000-ға жуық қорғандар орналасқан. Біздің эрамыздағы І-VІІІ [[Ғасыр|ғасырларда]] жергілікті жерлерде қалалар мен қалышықтар салынған, шапқыншылық кезінде қалашықтар бұзылып қайта жаңғыртып салынып отырған. Қазіргі таңда қалашықтардың қалдығы археологтардың жүргізген қазба жұмыстарына сәйкес тарихи архитектуралық ескерткіштер ретінде қаралады. Қазақ даласының халқы ұзақ жылдар бойы жоңғар шапқыншылығынан азап шекті. [[Шапқыншылық]]тың кесірінен қазақ халқының ханы [[Абылай]] орыстың патшасынан көмек сұрауға мәжбүр болды. ХVІІІ ғасырдың аяғында қазақ даласында [[Ресей]] патшасының өкілдері келе бастады, олардың мақсаты жоңғар шапқыншылығанан қорғау еді. Осы жағдай Ресеймен экономикалық, сауда-саттық қатынасты жақсартып, одан әрі қарай теміржол құрылыс жұмыстарының басталуына үлкен себеп болды. Кең байтақ қазақ жерінің әр өңірі мен елді мекендерінің өз тарихы, халқының тұрмыс тіршілігінің өсу, өрлеу кезеңдері алмасып отырады. Қазақстан аймақтарында темір жол құрылыстары [[ХІХ ғасыр]]дың ақыры мен [[ХХ ғасыр]]дың басында салына бастады. Арыс өңірінің тарихи бет-бейнесін ашуда, қаламыздың бой көрсетуіне себепші болған темір жол торабын айтуға болады. [[1900]]-[[1906]] жылдары Арыста әкімшілік-қоғамдық орталық құрылды. Оның құрамында вокзал, темір жол, әкімшілік, аурухана ғимараты, қызметкерлер үшін тұрғын үйлер болды. Өңірдегі тұратын халықтар жол бойында, әр түрлі құрылыс орындарында істеп осындағы жұмысшылармен қоян-қолтық араласа бастады. Өткен ғасырдың басында (1900 ж.) Орынбор-Ташкент теміржолы жүргізілді. Ал, [[1904 жыл]]ы Арыс стансасы салынды. Арыс стансасында жұмыс істейтін жұмысшылардың балалары білім алуы үшін [[1922 жыл]]ы алғашқы мектеп ашылды. Сол жылдары [[Түрксіб]] құрылысы мен қатар, Арыс қаласында үлкен болашағы зор өзгерістер қолға алынды. Алғаш рет [[17 қаңтар]] [[1928 жыл]]ы Арыс ауылына жақын ауылдар мен осы ауыл халқының базасында Арыс ауданы құрылды.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref> Қазақ халқы қаншама қиындықты бастан өткізіп, енді-енді тыныстап келе жатқанда [[Ұлы Отан соғысы]] басталды. Арыс аймағынан отан қорғауға аттанған жауынгерлер, ерліктің қайталанбас сәттерін көрсетіп, көбі ордендермен, медалдармен марапатталып, Кеңес Одағының батырлары атанды. Арыс қаласындағы балалар үйінің тәрбиеленушісі [[Бейсен Сейтенұлы Онтаев]], [[Берген Исаханов]], [[Садық Исмайлов]], [[Иван Журба]], [[Нағи Илиясов]]тар Кеңес Одағының батыры. «Тоғыз жолдың торабы», «Орта Азия қақпасы» атанған Арыс жерінен темір жол саласындағы ерен еңбектері үшін Социолистік Еңбек ері атағымен [[Әуезхан Салықбаев]], [[Әбдуәлі Балғынбаев]], [[Сырлыбек Байжанов]], [[Көпжан Мұхамеджанов]], Задария совхозының өсіп өркендеуіне Республикамызда айрықша танылуына еңбек еткен [[Боранбек Шүкірбеков]] аталарымыз баршамыздың мақтанышымыз. Одаққа белгілі болған, экономикасы өркендеген, халқының әл-ауқаты өскен Арыс ауданына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен [[1956 жыл]]дың [[31 шілде]]сінде Арыс облыстық бағыныштағы қала статусына ие болды. ==Экономикасы== ===Қаржы саласы=== Соңғы нақтыланған жалпы бюджет көлемі 9.101 млн. теңгені құрап, бекітілген бюджеттен 1.826 млн. теңгеге артты. Жергілікті кірістер жоспары 2.571 млн. теңге болса, нақты 2.981 млн. теңге түсіп, жоспар 116,0% орындалды, 2014 жылмен салыстырғанда 1.749 млн. теңгеге немесе 2,4 есеге артқан. ===Өнеркәсіп саласы=== 2015 жылы 7.279 млн. теңгенің өнеркәсіп өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 105,8% құрады. Негізгі қорға бағытталған инвестиция көлемі 5,489 млн теңгені құрады. ===Кәсіпкерлік саласы=== [[2015]] жылы тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (ШОК) саны 3484 бірлікке жетті. Оның ішінде: 524 бірлік заңды тұлға, 1069 шаруа қожалығы және 1891 бірлік жеке кәсіпкерлер. 2015 жылы ШОК өндірілген өнім көлемі және ұсынылған қызметтер көлемі 17.182,5 млн. теңгеге жетіп, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 103,5% артты немесе 587,2 млн. теңгеге артық өнім алынды. 2015 жылы ШОК саласында жұмыспен қамтылғандар саны 7615 адамды құрап, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 103,4% немесе 253 адамға артқан. 2015 жылы бөлшек сауда көлемі 1.224,5 млн. теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 100,6% артқан. Қаржы ұйымдары арқылы 2015 жылы 3496 бірлік бизнес субьектілеріне және жеке тұлғаларға барлығы 1.472 млн. теңге көлемінде несие берілді. Индустрияландыру картасы аясында жұмыс жасап жатқан «Қазына жер ЛТД» ЖШС-нің 2015 жылғы жобалық қуаттылығы жоспары 2400 тоннаны құраса, ағымдағы жылы нақты орындалғаны 2.657 тоннаны құрап 111,0% орындалды. «Ордабасы құс» ЖШС-нің құны 2,5 млрд теңге құрайтын жылына 1.817 мың бас асыл тұқымды жұмыртқа шығаратын фабрикасы жобасы мақұлданды. Жобаның іске асырылу мерзімі 2016-2018 жылдар аралығы, қазіргі таңда жобалық құжаттары дайындалып, топографиялық және геодезиялық жұмыстар жүргізілуде. «KAZ GREEN TEK SOLAR» ЖШС –нің баламалы электр энергиясын өндіру жобасы Арыс қаласы Қожатоғай ауылдық округі аумағындағы қаланың арнайы жер қорынан күн сәулелік электростанция құрылысын салу үшін аумағы 30 га жер телімі берілді. Жоба құны 6.090 млн. теңгені құрайды. Геодезиялық және топографиялық жұмыстар басталады. Өндірілетін электр қуаты 12 мВт. Жаңадан 30 адам жұмыспен қамтылатын болады. Индустрияландыру картасы аясында аймақтық үйлестіру кеңесінде мақұлданған жобалар: Арыс қаласынан индустрияландыру картасына жобаларды енгізу мақсатында құны 164,0 млн. теңгені құрайтын «ЖК Б.Сарбасов» жаңа ұн диірмені кешенін ашу жобасы. Жобалық құны 100,0 теңгені құрайтын «ЭСЕД» ӨК-і ет өнімдерін өндіру цехының жобасы. Жобалық құны 200,0 теңгені құрайтын «MEGA-AGAT-АГРО» ЖШС-нің сүт өнімдерін өндіретін зауыты. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында 7 жобаны іске асыру жоспарланған: 2015 жылы бағдарлама аясында 7 жобаға қолдау көрсетілді. Оның ішінде: 3 жобаға «Жылдық пайыздық мөлшерін субсидиялау», 3 жобаға «Кепілдік беру» және гранттық 1 жобаға қолдау көрсетілді. ===Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары саласы=== Есепті кезеңде 9.012 млн. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 106,2% құрады. Мал басы және одан алынатын мал өнімдері 2014 жылмен салыстырғанда барлық түрінен артты. 2014 жылы 20,1 мың га жерге егіс егіліп, 12 мың га суармалы жер игерілсе, 2015 жылы 22,5 мың га жерге егіс егіліп, 14,3 мың га суармалы жерлер игеріліп, жалпы егіс көлемі 2,4 мың га-ға, суармалы жерлер 2,2 мың га-ға артты. Тамшылатып суғару әдісімен ағымдағы жылы 939 га жерге егіс егілді. Жаңадан 36 дана ауылшаруашылығы техникалары алынып, жылдық тапсырма толық орындалды. Қала дихандары өткен жылғы ауа райының қолайсыз болуына қарамастан егіншілік талаптарын сақтап, 6344 тонна астық, 11665,5 тонна жүгері, 1777 тонна мақта, 100475,4 тонна бақша, 10616,3 тонна көкөніс және 1332 тонна картоп өнімдерін өндірді. Сонымен қатар 5,73 мың тн ет, 14,85 мың тн сүт, 6,46 млн дана жұмыртқа өндірді. Қала халқының сұранысы толығымен қамтамасыз етілді. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша тапсырма 1200 бас, алынғаны 1703 бас, немесе 142% орындалды. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 900 бас қой алу межесі берілсе, нақты алынғаны 1962 бас немесе, 218,0% орындалды. «Құлан» бағдарламасы бойынша межеленген 160 бас жылқы орнына 165 басқа орындалып тапсырма 103,0% орындалды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге түгендеу жұмыстары жүргізіліп, анықталғаны 28402 га оның ішінде суармалысы 1257 га, тәлімі егістік 3397,0 га жайылым 23471 га. Осы пайдаланбай жатқан жер иелерінің тізімдері жинақталып жерді қайтару мақсатында сотқа талап арыз берілді. Қалада 2014-2016 жылдары мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы аясында тапсырма 124 ірі қара мал бордақылау алаңдарын ашу керек болса, ашылғаны 136 бірлік, немесе 109,6% орындалды. Шағын жанұялық сүт фермасын құру тапсырмасы 27 бірлік, орындалғаны 31 бірлік, немесе 114,8% орындалды. Құс фермасын құру тапсырмасы 1 бірлік, орындалғаны 2 бірлік, немесе 200%. Сүт қабылдау бекетін құру тапсырмасы 2 бірлік, орындалғаны 2 бірлік немесе 100%-ға орындалды. ===Табиғатты пайдалану және қорғау саласы=== «Жасыл аймақ» іс-шарасы бойынша 183,6 га жерге 77,13 мың түп егілді. ===Құрылыс саласы=== Құрылыс жұмыстарының көлемі 3.823 млн теңгені құрап, нақты көлем индексі 100,4% орындалған. 2015 жылы 493,5 млн. теңгеге 19576 шаршы метр тұрғын үй іске қосылып 2014 жылмен салыстырғанда 150,9 % құрады. [[Аққала]] елді мекеніндегі 200 оқушыға арналған мектеп құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қалалық мәдениет үйі ғимараты қайта жаңғыртудан өтіп пайдалануға берілді. Арыс қаласындағы дене шынықтыру – сауықтыру кешенінің құрылысы толық аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қаласы «Көктем-2» тұрғын ауданындағы көпқабатты 60, 90 пәтерлі тұрғын үйлердің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілі аясында [[Монтайтас]] ауылында 150 қалада 240 орындық бала бақша құрылысы аяқталып пайдалануға берілді. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы ғимаратының құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Төрт орта мектептің, бір бала бақшаның және дендросаябақтың құрылыс жұмыстары жүргізілуде. ==Коммуналдық шаруашылық және көлік саласы== 2015 жылы қаланың 13 көшесін орташа жөндеу жұмыстары аяқталып, пайдалануға берілді. Сонымен қатар, қалалық бюджеттен қаланың 7 көшесіне орташа жөндеу жұмыстарын жүргізіліп, аяқ жолдар төселіп, суағарлар орнатылды, көшелер мен аяқжолдар жарықтандырылды. Стадион шағын ауданындағы Қабылсай сайынан өтетін жаяу жүргіншілер көпірінің құрылысына қалалық бюджет есебінен қаржы қаралып, құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Көктем-2» тұрғын ауданындағы қазандықтың құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. «Көктем — 2» тұрғын ауданында канализациялық насос стансасының және канализация жүйесінің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Қалаға жақын елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесінің 2014-2015 жылдарға арналған, қайта құру және жаңарту нысандарының құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. Қаладағы орталық жылу қазандығының күрделі жөндеу жұмыстары аяқталып, қаладағы көпқабатты тұрғын үйлер сапалы жылумен қамтамасыз етілді. Жөндеуді қажет ететін ауыз су, кәріз және жылу жүйелері толық ағымдағы жөндеуден өткізілді. Қаладағы 4 скверлерге абаттандыру жұмыстары жұргізілді. [[Дермене]], [[Монтайтас]], [[Сырдария]], [[Жиделі]] және [[Байырқұм]] елді мекендеріндегі саябақтарды қоршау жұмыстары жүргізілді. Арыс қаласының Ақынбеков көшесіндегі №127 және Әл-Фараби көшесіндегі №7 үйдің қасбеттеріне светодиотты шамдармен көріктендіру, жарықтандыру жұмыстары жүргізілді. Тұрғындар саны 5000 адамға дейінгі елді мекендердің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқасын дайындаудың кестесі жасалып, 6 елді мекеннің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқалары дайындалып, барлық елді мекендер бас жоспарының оңтайландырылған нұсқаларымен 100% қамтылды. ==Ішкі саясат, діни ахуал және жастар саясаты саласы== Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол болашаққа бастар жол» атты Жолдауын насихаттау және түсіндіру мақсатында құрамында 25 мүшесі бар, 4 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, 154 кездесу өтіп, 13521 адам қамтылды. Жолдауды БАҚ арқылы халыққа түсіндіру және насихаттау мақсатында арнайы айдарлар ашылып, телеарнадан 36 сюжет, басылымдарда 48 мақала шықты. Сонымен қатар 50 билборд орнатылды. Діни экстремизм, кереғар діни ағымдар мен секталардың іс-әрекеттерінің алдын алу мақсатында қала әкімдігі мен қалалық білім бөлімі жанынан құрылған ақпараттық-насихаттық топ құрылып, арнайы іс-шаралар бекітіліп, жұмыстар атқарылуда. ==Білім беру саласы== 2015 жылы ұлттық бірыңғай тесттің орташа көрсеткіші 80,9 балды құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 2,9 балға артты. 10 білім беру нысандарын (9 мектеп, 1 бала бақша) күрделі жөндеуге республикалық, облыстық және қалалық бюджеттерден барлығы 918,3 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Балаларды бала бақшамен қамту 80,2% құрап, өткен жылмен салыстырғанда 3,6% артқан. Т.Тәжібаев атындағы №1 балалар үйіне облыстық бюджеттен 81,0 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеуден өткізілді. Қала сыртындағы лагермен жалпы оқушылардың 12,5% қамтылды. Инклюзивті білім беруді дамыту 29,2% құрады. Білім қоры 2,0% -ды құрады. ==Денсаулық сақтау саласы== Қала бойынша есепті кезеңде 1832 сәби дүниеге келіп, табиғи өсім 20,3% құрады. 2015 жылы туберкулез ауруымен алғаш рет 37 науқас тіркелген, алғашқы аурушаңдық 2014 жылмен салыстырғанда 19,5%. кеміген. [[Ақдала]] ауылында дәрігерлік амбулаториясына күрделі жөндеу жұмыстарына облыстық бюджеттен қаржы бөлініп, жұмыстар толық аяқталды. Қалалық түберкулезге қарсы диспансердің сыртқы қоршауы жүргізіліп, толық аяқталды. ==Мәдениет және спорт салалары== Қалада мәдениет және спорт салаларында белгіленген тақырыптық және бекітілген кестеге сәйкес іс-шаралар өткізілуде. [[Байырқұм]] ауылдық клубы күрделі жөндеуден өткізілді. ==Әлеуметтік қамсыздандыру саласы== 2015 жылы 1442 азамат өтініш жасап, 1081 азамат тұрақты жұмысқа орналасып, 535 ақылы қоғамдық жұмыстарға жолданды. 2015 жылы 18 жасқа дейінгі 6673 балаларға 124,0 млн. теңге жәрдемақы төленді. Тұрғын-үй көмегіне 2015 жылы 348 отбасына 13,5 млн. теңге төленді. 2015 жылы 12 отбасындағы 66 адамға 610,0 мың теңгеге атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып, толығымен төленді. 2015 жылдың шілде айынан бастап «Өрлеу» пилоттық жобасына 38 отбасы қатысып, оларға жергілікті бюджеттен 6,5 млн. теңге шартты ақшалай көмек төленді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру аясында әлеуметтік жобаларды арттыру мақсатында 2015 жылы 24 мекемемен меморандум түзіліп, 4 млн. теңгенің жұмыстары атқарылды. ==Тағы қараңыз== [[Арыс қалалық әкімдігі]] == Галерея == <gallery> Станц. Арыс-2.jpg |Арыс-2 стансасы Арыс.jpg|Арыс Арыс. Общий вид.jpg |Арыс Арыс. Привокзальная площадь.jpg|Арыс </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.uko.kz/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=69&Itemid=82&lang=ru Арысь на сайте Южно-Казахской области]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.arysmaslihat.kz Арыс қаласы мәслихатының ресми сайты]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Арыс]] [[Санат:1907 жылы құрылған елді мекендер]] [[Санат:Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері]] 3xe9qv0sqqco2gu28w7pmunju7zbx5u 3059275 3059274 2022-08-10T16:58:53Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Арыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Арыс герб.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =26|lat_sec = |lon_deg =68 |lon_min =48|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі =Гүлжан Құрманбекова |құрылған уақыты =1900 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы =1954 |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = қазақ |тұрғыны = 74252 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы =[[қазақтар]] (96,35%)<br>[[орыстар]] (2,30%)<br>[[өзбектер]] (0,31%)<br>[[әзірбайжандар]] (0,23%)<br>[[татарлар]] (0,34%)<br>басқалар (0,47%) |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =72540 |пошта индексі =160100 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Туркестанская область |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |автомобиль коды=13}} {{мағына|Арыс (айрық)}} '''Арыс''' — [[Түркістан облысы]]ндағы қала. Арыс қаласының әкімдігіне Арыс қаласы мен 6 ауылдық округ кіреді. Ауылдық округтер: [[Ақдала (Арыс қалалық әкімдігі)|Ақдала]], [[Байырқұм]], [[Дермене]], [[Задария]], [[Жиделі]], [[Монтайтас]] және Қожатоғай. Қазіргі таңда Арыс қаласының аумағында 73,538 мың адам тұрады. Оның ішінде Арыс қаласының ішінде 48,6 мыңға жуық адам. Жергілікті атқарушы орган - Арыс қаласының әкімдігі. Қала әкімдігіне қарасты 13 атқарушы орган өз қызметін жүзеге асырады. == Оқ-дәрі қоймасындағы жарылыстар == 24 маусым 2019 жылы Арыс қаласының маңындағы әскери бөлімде жарылыс болды. Арыс қаласы төтенше жағдай орын алу салдарынан (Әскери бөлімше де жарылыс) қала эвакуациялық жабық болды. Барлық тұрғындар мен зардап шеккендер қауіпсіз орындарға көшірілді. Қаланың көп тұрғындары Шымкентке эвакуацияланды. 3 адам қайтыс болған, 89 адам ауруханаға жатқызылған. 40 мыңнан аса адам эвакуацияланған.<ref>https://lenta.ru/news/2019/06/24/aris_out/</ref> Жарылыстардың пайда болу себептері анықталуда.<ref>https://www.azattyq.org/a/30020855.html</ref> ==Арыс қаласы құрылынуының хролоногиялық тәртібі== -[[1905]] жылы теміржол құрылысы басталды; -[[1907]] жылы Арыс станциясы салынды; -[[1928]] жыл 17 қаңтарда Арыс ауданы құрылды; -[[1932]] жыл 11 наурызда Арысқа «Жұмысшы поселкісі» мәртебесі берілді; -[[1956]] жыл 31 шілдеде Арыс аудандық бағыныстағы қала мәртебесіне ие болды; -[[1965]] жыл 10 желтоқсанда Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы Бөген ауданы Шымкент облысының облыстық бағыныстағы қала болып атанды; -[[1988]] жыл 25 шілдеде Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Арыс қаласы мен Бөген ауданы біріктіріліп, орталығы Арыс [[қала]]сы болды; -[[1989]] жыл 13 қарашада Қазақ КСР-нің Жоғарғы Кеңес Президиумының Жарлығымен Бөген ауданындағы Монтайтас ауылдық кеңесі мен Чардара ауданының Тахыркөл ауылдық кеңесі Арыс қаласына өтті; -[[1992]] жылы Арыс қаласы ауылдық аймақтары бар қала болып кұрылып, қаланы басқару Арыс қаласының әкіміне өтті. ==Тарихы== Арыс өңірі ертеде [[Қазақ]] қырған, ал [[Арыс өзені]] Үржі деп аталыпты деген деректер де бар. [[Арыс]] ұғымы мен атауының ерте замандардан бері қарай ру мен жер-су атауларын құрап келгенін аңғартады.<ref>https://qazir.kz/Arys_qalasy{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Арыс қаласының алып өлкесінің көне тарихы, тарих қойнауыңының тереңінде жатыр. Археологтардың қазба жұмыстарына сүйенсек, біздің [[дәуір]]імізге дейінгі ІV-ІІІ ғасырларда Арыс өзенінінің сағасында [[оғыз]], [[қыпшақ]], [[қаңлы]], [[дулат]], [[найман]], [[қоңырат]] және басқа да [[тайпа]]лар мекендеген. Олар мал өсірумен қатар, үйлестірілген суландыру жүйелерін жасап, диқаншылықпен, жер өңдеумен, қолөнермен, сауда-саттықпен де айналысқан. Өлкенің бай тарихына сүйенетін болсақ, аумақта 3000-ға жуық қорғандар орналасқан. Біздің эрамыздағы І-VІІІ [[Ғасыр|ғасырларда]] жергілікті жерлерде қалалар мен қалышықтар салынған, шапқыншылық кезінде қалашықтар бұзылып қайта жаңғыртып салынып отырған. Қазіргі таңда қалашықтардың қалдығы археологтардың жүргізген қазба жұмыстарына сәйкес тарихи архитектуралық ескерткіштер ретінде қаралады. Қазақ даласының халқы ұзақ жылдар бойы жоңғар шапқыншылығынан азап шекті. [[Шапқыншылық]]тың кесірінен қазақ халқының ханы [[Абылай]] орыстың патшасынан көмек сұрауға мәжбүр болды. ХVІІІ ғасырдың аяғында қазақ даласында [[Ресей]] патшасының өкілдері келе бастады, олардың мақсаты жоңғар шапқыншылығанан қорғау еді. Осы жағдай Ресеймен экономикалық, сауда-саттық қатынасты жақсартып, одан әрі қарай теміржол құрылыс жұмыстарының басталуына үлкен себеп болды. Кең байтақ қазақ жерінің әр өңірі мен елді мекендерінің өз тарихы, халқының тұрмыс тіршілігінің өсу, өрлеу кезеңдері алмасып отырады. Қазақстан аймақтарында темір жол құрылыстары [[ХІХ ғасыр]]дың ақыры мен [[ХХ ғасыр]]дың басында салына бастады. Арыс өңірінің тарихи бет-бейнесін ашуда, қаламыздың бой көрсетуіне себепші болған темір жол торабын айтуға болады. [[1900]]-[[1906]] жылдары Арыста әкімшілік-қоғамдық орталық құрылды. Оның құрамында вокзал, темір жол, әкімшілік, аурухана ғимараты, қызметкерлер үшін тұрғын үйлер болды. Өңірдегі тұратын халықтар жол бойында, әр түрлі құрылыс орындарында істеп осындағы жұмысшылармен қоян-қолтық араласа бастады. Өткен ғасырдың басында (1900 ж.) Орынбор-Ташкент теміржолы жүргізілді. Ал, [[1904 жыл]]ы Арыс стансасы салынды. Арыс стансасында жұмыс істейтін жұмысшылардың балалары білім алуы үшін [[1922 жыл]]ы алғашқы мектеп ашылды. Сол жылдары [[Түрксіб]] құрылысы мен қатар, Арыс қаласында үлкен болашағы зор өзгерістер қолға алынды. Алғаш рет [[17 қаңтар]] [[1928 жыл]]ы Арыс ауылына жақын ауылдар мен осы ауыл халқының базасында Арыс ауданы құрылды.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref> Қазақ халқы қаншама қиындықты бастан өткізіп, енді-енді тыныстап келе жатқанда [[Ұлы Отан соғысы]] басталды. Арыс аймағынан отан қорғауға аттанған жауынгерлер, ерліктің қайталанбас сәттерін көрсетіп, көбі ордендермен, медалдармен марапатталып, Кеңес Одағының батырлары атанды. Арыс қаласындағы балалар үйінің тәрбиеленушісі [[Бейсен Сейтенұлы Онтаев]], [[Берген Исаханов]], [[Садық Исмайлов]], [[Иван Журба]], [[Нағи Илиясов]]тар Кеңес Одағының батыры. «Тоғыз жолдың торабы», «Орта Азия қақпасы» атанған Арыс жерінен темір жол саласындағы ерен еңбектері үшін Социолистік Еңбек ері атағымен [[Әуезхан Салықбаев]], [[Әбдуәлі Балғынбаев]], [[Сырлыбек Байжанов]], [[Көпжан Мұхамеджанов]], Задария совхозының өсіп өркендеуіне Республикамызда айрықша танылуына еңбек еткен [[Боранбек Шүкірбеков]] аталарымыз баршамыздың мақтанышымыз. Одаққа белгілі болған, экономикасы өркендеген, халқының әл-ауқаты өскен Арыс ауданына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешімімен [[1956 жыл]]дың [[31 шілде]]сінде Арыс облыстық бағыныштағы қала статусына ие болды. ==Экономикасы== ===Қаржы саласы=== Соңғы нақтыланған жалпы бюджет көлемі 9.101 млн. теңгені құрап, бекітілген бюджеттен 1.826 млн. теңгеге артты. Жергілікті кірістер жоспары 2.571 млн. теңге болса, нақты 2.981 млн. теңге түсіп, жоспар 116,0% орындалды, 2014 жылмен салыстырғанда 1.749 млн. теңгеге немесе 2,4 есеге артқан. ===Өнеркәсіп саласы=== 2015 жылы 7.279 млн. теңгенің өнеркәсіп өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 105,8% құрады. Негізгі қорға бағытталған инвестиция көлемі 5,489 млн теңгені құрады. ===Кәсіпкерлік саласы=== [[2015]] жылы тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің (ШОК) саны 3484 бірлікке жетті. Оның ішінде: 524 бірлік заңды тұлға, 1069 шаруа қожалығы және 1891 бірлік жеке кәсіпкерлер. 2015 жылы ШОК өндірілген өнім көлемі және ұсынылған қызметтер көлемі 17.182,5 млн. теңгеге жетіп, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 103,5% артты немесе 587,2 млн. теңгеге артық өнім алынды. 2015 жылы ШОК саласында жұмыспен қамтылғандар саны 7615 адамды құрап, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 103,4% немесе 253 адамға артқан. 2015 жылы бөлшек сауда көлемі 1.224,5 млн. теңгені құрап, өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 100,6% артқан. Қаржы ұйымдары арқылы 2015 жылы 3496 бірлік бизнес субьектілеріне және жеке тұлғаларға барлығы 1.472 млн. теңге көлемінде несие берілді. Индустрияландыру картасы аясында жұмыс жасап жатқан «Қазына жер ЛТД» ЖШС-нің 2015 жылғы жобалық қуаттылығы жоспары 2400 тоннаны құраса, ағымдағы жылы нақты орындалғаны 2.657 тоннаны құрап 111,0% орындалды. «Ордабасы құс» ЖШС-нің құны 2,5 млрд теңге құрайтын жылына 1.817 мың бас асыл тұқымды жұмыртқа шығаратын фабрикасы жобасы мақұлданды. Жобаның іске асырылу мерзімі 2016-2018 жылдар аралығы, қазіргі таңда жобалық құжаттары дайындалып, топографиялық және геодезиялық жұмыстар жүргізілуде. «KAZ GREEN TEK SOLAR» ЖШС –нің баламалы электр энергиясын өндіру жобасы Арыс қаласы Қожатоғай ауылдық округі аумағындағы қаланың арнайы жер қорынан күн сәулелік электростанция құрылысын салу үшін аумағы 30 га жер телімі берілді. Жоба құны 6.090 млн. теңгені құрайды. Геодезиялық және топографиялық жұмыстар басталады. Өндірілетін электр қуаты 12 мВт. Жаңадан 30 адам жұмыспен қамтылатын болады. Индустрияландыру картасы аясында аймақтық үйлестіру кеңесінде мақұлданған жобалар: Арыс қаласынан индустрияландыру картасына жобаларды енгізу мақсатында құны 164,0 млн. теңгені құрайтын «ЖК Б.Сарбасов» жаңа ұн диірмені кешенін ашу жобасы. Жобалық құны 100,0 теңгені құрайтын «ЭСЕД» ӨК-і ет өнімдерін өндіру цехының жобасы. Жобалық құны 200,0 теңгені құрайтын «MEGA-AGAT-АГРО» ЖШС-нің сүт өнімдерін өндіретін зауыты. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында 7 жобаны іске асыру жоспарланған: 2015 жылы бағдарлама аясында 7 жобаға қолдау көрсетілді. Оның ішінде: 3 жобаға «Жылдық пайыздық мөлшерін субсидиялау», 3 жобаға «Кепілдік беру» және гранттық 1 жобаға қолдау көрсетілді. ===Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары саласы=== Есепті кезеңде 9.012 млн. теңгенің ауыл шаруашылығы өнімдері өндіріліп, 2014 жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 106,2% құрады. Мал басы және одан алынатын мал өнімдері 2014 жылмен салыстырғанда барлық түрінен артты. 2014 жылы 20,1 мың га жерге егіс егіліп, 12 мың га суармалы жер игерілсе, 2015 жылы 22,5 мың га жерге егіс егіліп, 14,3 мың га суармалы жерлер игеріліп, жалпы егіс көлемі 2,4 мың га-ға, суармалы жерлер 2,2 мың га-ға артты. Тамшылатып суғару әдісімен ағымдағы жылы 939 га жерге егіс егілді. Жаңадан 36 дана ауылшаруашылығы техникалары алынып, жылдық тапсырма толық орындалды. Қала дихандары өткен жылғы ауа райының қолайсыз болуына қарамастан егіншілік талаптарын сақтап, 6344 тонна астық, 11665,5 тонна жүгері, 1777 тонна мақта, 100475,4 тонна бақша, 10616,3 тонна көкөніс және 1332 тонна картоп өнімдерін өндірді. Сонымен қатар 5,73 мың тн ет, 14,85 мың тн сүт, 6,46 млн дана жұмыртқа өндірді. Қала халқының сұранысы толығымен қамтамасыз етілді. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша тапсырма 1200 бас, алынғаны 1703 бас, немесе 142% орындалды. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 900 бас қой алу межесі берілсе, нақты алынғаны 1962 бас немесе, 218,0% орындалды. «Құлан» бағдарламасы бойынша межеленген 160 бас жылқы орнына 165 басқа орындалып тапсырма 103,0% орындалды. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге түгендеу жұмыстары жүргізіліп, анықталғаны 28402 га оның ішінде суармалысы 1257 га, тәлімі егістік 3397,0 га жайылым 23471 га. Осы пайдаланбай жатқан жер иелерінің тізімдері жинақталып жерді қайтару мақсатында сотқа талап арыз берілді. Қалада 2014-2016 жылдары мал шаруашылығын дамыту бағдарламасы аясында тапсырма 124 ірі қара мал бордақылау алаңдарын ашу керек болса, ашылғаны 136 бірлік, немесе 109,6% орындалды. Шағын жанұялық сүт фермасын құру тапсырмасы 27 бірлік, орындалғаны 31 бірлік, немесе 114,8% орындалды. Құс фермасын құру тапсырмасы 1 бірлік, орындалғаны 2 бірлік, немесе 200%. Сүт қабылдау бекетін құру тапсырмасы 2 бірлік, орындалғаны 2 бірлік немесе 100%-ға орындалды. ===Табиғатты пайдалану және қорғау саласы=== «Жасыл аймақ» іс-шарасы бойынша 183,6 га жерге 77,13 мың түп егілді. ===Құрылыс саласы=== Құрылыс жұмыстарының көлемі 3.823 млн теңгені құрап, нақты көлем индексі 100,4% орындалған. 2015 жылы 493,5 млн. теңгеге 19576 шаршы метр тұрғын үй іске қосылып 2014 жылмен салыстырғанда 150,9 % құрады. [[Аққала]] елді мекеніндегі 200 оқушыға арналған мектеп құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қалалық мәдениет үйі ғимараты қайта жаңғыртудан өтіп пайдалануға берілді. Арыс қаласындағы дене шынықтыру – сауықтыру кешенінің құрылысы толық аяқталып, пайдалануға берілді. Арыс қаласы «Көктем-2» тұрғын ауданындағы көпқабатты 60, 90 пәтерлі тұрғын үйлердің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілі аясында [[Монтайтас]] ауылында 150 қалада 240 орындық бала бақша құрылысы аяқталып пайдалануға берілді. Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы ғимаратының құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Төрт орта мектептің, бір бала бақшаның және дендросаябақтың құрылыс жұмыстары жүргізілуде. ==Коммуналдық шаруашылық және көлік саласы== 2015 жылы қаланың 13 көшесін орташа жөндеу жұмыстары аяқталып, пайдалануға берілді. Сонымен қатар, қалалық бюджеттен қаланың 7 көшесіне орташа жөндеу жұмыстарын жүргізіліп, аяқ жолдар төселіп, суағарлар орнатылды, көшелер мен аяқжолдар жарықтандырылды. Стадион шағын ауданындағы Қабылсай сайынан өтетін жаяу жүргіншілер көпірінің құрылысына қалалық бюджет есебінен қаржы қаралып, құрылыс жұмыстары жүргізілуде. «Көктем-2» тұрғын ауданындағы қазандықтың құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. «Көктем — 2» тұрғын ауданында канализациялық насос стансасының және канализация жүйесінің құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Қалаға жақын елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесінің 2014-2015 жылдарға арналған, қайта құру және жаңарту нысандарының құрылысы жүргізіліп, пайдалануға берілді. Қаладағы орталық жылу қазандығының күрделі жөндеу жұмыстары аяқталып, қаладағы көпқабатты тұрғын үйлер сапалы жылумен қамтамасыз етілді. Жөндеуді қажет ететін ауыз су, кәріз және жылу жүйелері толық ағымдағы жөндеуден өткізілді. Қаладағы 4 скверлерге абаттандыру жұмыстары жұргізілді. [[Дермене]], [[Монтайтас]], [[Сырдария]], [[Жиделі]] және [[Байырқұм]] елді мекендеріндегі саябақтарды қоршау жұмыстары жүргізілді. Арыс қаласының Ақынбеков көшесіндегі №127 және Әл-Фараби көшесіндегі №7 үйдің қасбеттеріне светодиотты шамдармен көріктендіру, жарықтандыру жұмыстары жүргізілді. Тұрғындар саны 5000 адамға дейінгі елді мекендердің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқасын дайындаудың кестесі жасалып, 6 елді мекеннің бас жоспарының оңтайландырылған нұсқалары дайындалып, барлық елді мекендер бас жоспарының оңтайландырылған нұсқаларымен 100% қамтылды. ==Ішкі саясат, діни ахуал және жастар саясаты саласы== Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол болашаққа бастар жол» атты Жолдауын насихаттау және түсіндіру мақсатында құрамында 25 мүшесі бар, 4 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, 154 кездесу өтіп, 13521 адам қамтылды. Жолдауды БАҚ арқылы халыққа түсіндіру және насихаттау мақсатында арнайы айдарлар ашылып, телеарнадан 36 сюжет, басылымдарда 48 мақала шықты. Сонымен қатар 50 билборд орнатылды. Діни экстремизм, кереғар діни ағымдар мен секталардың іс-әрекеттерінің алдын алу мақсатында қала әкімдігі мен қалалық білім бөлімі жанынан құрылған ақпараттық-насихаттық топ құрылып, арнайы іс-шаралар бекітіліп, жұмыстар атқарылуда. ==Білім беру саласы== 2015 жылы ұлттық бірыңғай тесттің орташа көрсеткіші 80,9 балды құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 2,9 балға артты. 10 білім беру нысандарын (9 мектеп, 1 бала бақша) күрделі жөндеуге республикалық, облыстық және қалалық бюджеттерден барлығы 918,3 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілді. Балаларды бала бақшамен қамту 80,2% құрап, өткен жылмен салыстырғанда 3,6% артқан. Т.Тәжібаев атындағы №1 балалар үйіне облыстық бюджеттен 81,0 млн. теңге қаржы бөлініп, күрделі жөндеуден өткізілді. Қала сыртындағы лагермен жалпы оқушылардың 12,5% қамтылды. Инклюзивті білім беруді дамыту 29,2% құрады. Білім қоры 2,0% -ды құрады. ==Денсаулық сақтау саласы== Қала бойынша есепті кезеңде 1832 сәби дүниеге келіп, табиғи өсім 20,3% құрады. 2015 жылы туберкулез ауруымен алғаш рет 37 науқас тіркелген, алғашқы аурушаңдық 2014 жылмен салыстырғанда 19,5%. кеміген. [[Ақдала]] ауылында дәрігерлік амбулаториясына күрделі жөндеу жұмыстарына облыстық бюджеттен қаржы бөлініп, жұмыстар толық аяқталды. Қалалық түберкулезге қарсы диспансердің сыртқы қоршауы жүргізіліп, толық аяқталды. ==Мәдениет және спорт салалары== Қалада мәдениет және спорт салаларында белгіленген тақырыптық және бекітілген кестеге сәйкес іс-шаралар өткізілуде. [[Байырқұм]] ауылдық клубы күрделі жөндеуден өткізілді. ==Әлеуметтік қамсыздандыру саласы== 2015 жылы 1442 азамат өтініш жасап, 1081 азамат тұрақты жұмысқа орналасып, 535 ақылы қоғамдық жұмыстарға жолданды. 2015 жылы 18 жасқа дейінгі 6673 балаларға 124,0 млн. теңге жәрдемақы төленді. Тұрғын-үй көмегіне 2015 жылы 348 отбасына 13,5 млн. теңге төленді. 2015 жылы 12 отбасындағы 66 адамға 610,0 мың теңгеге атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып, толығымен төленді. 2015 жылдың шілде айынан бастап «Өрлеу» пилоттық жобасына 38 отбасы қатысып, оларға жергілікті бюджеттен 6,5 млн. теңге шартты ақшалай көмек төленді. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру аясында әлеуметтік жобаларды арттыру мақсатында 2015 жылы 24 мекемемен меморандум түзіліп, 4 млн. теңгенің жұмыстары атқарылды. ==Тағы қараңыз== [[Арыс қалалық әкімдігі]] == Галерея == <gallery> Станц. Арыс-2.jpg |Арыс-2 стансасы Арыс.jpg|Арыс Арыс. Общий вид.jpg |Арыс Арыс. Привокзальная площадь.jpg|Арыс </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.uko.kz/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=69&Itemid=82&lang=ru Арысь на сайте Южно-Казахской области]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.arysmaslihat.kz Арыс қаласы мәслихатының ресми сайты]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түркістан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Арыс]] [[Санат:1907 жылы құрылған елді мекендер]] [[Санат:Арыс қалалық әкімдігі елді мекендері]] 09wz7kbcgcg8y8x45qtvgbckudlv80g Көкпекті ауданы 0 20274 3059441 3050957 2022-08-11T09:32:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Көкпекті ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 48 |lat_min = 45 |lat_sec =27 |lon_dir = E |lon_deg = 82 |lon_min = 22 |lon_sec =54 |облысы = Абай облысы |аудан орталығы = [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] |ауылдық округтер саны = 17 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 56 |қалалар саны = |әкімі = Сейтканов Раджан Кайрканулы |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1932 |жер аумағы = 14,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 14 275<ref>[http://www.kokpekti.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Шығыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (76,23%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (19,80%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,52%)}}, {{nobr|[[немістер]] (1,39%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (1,06%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = |карта = Kokpekti District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = East Kazakhstan Province Kokpekti.png |ортаққордағы санаты = }} '''Көкпекті ауданы''' — [[Абай облысы]]ның оңтүстік-шығыс бөлігіндегі әкімшілік бөлік. Алғаш рет [[1932 жыл|1932]] жылы құрылды. [[1997 жыл|1997]] жылы аудан құрамына Самар ауданы енді. Жер аумағы 14,6 мың км². == Географиялық орны, жер бедері == Ауданның жер бедері күрделі. Солтүстік бөлігін түгелдей [[Қалба жотасы]]ның шығыс жағы, оңтүстік бөлігін [[Зайсан қазаншұңқыры]]ның солтүстік бөлігі алып жатыр. Қалба жотасының екі беткейі де [[Ертіс]] өзенінің салаларымен тілімденген. Ауданның ең биік жері – [[Қаражал (тау, Қалба жотасы)|Қаражал]] (1606 м). Зайсан қазаншұңқыры жалпы жазық болып келсе де оның әр жерінде шоқылар кездеседі. Олардың ең ірілері: Ұзынбұлақ (818 м), Ақшоқы] (907 м), [[Қарақия (тау, Абай облысы)|Қарақия]] (823 м), Толағай (721 м). Кен байлықтарынан ауданның жер қойнауында түсті металдардың, құрылыс материалдарының (әктас, қиыршықтас) мол қоры бар. Таз шоқысы түгелдей дерлік әктастан тұрады. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Ауданның климаты тым континенттік: қысы суық, жазы ыстық, қуаң (Зайсан қазаншұңқырында). Қаңтарда ауаның орташа температурасы –20,9°С, шілдеде 20,4°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 мм-ден (қазаншұңқырда) 350 – 400 мм-ге дейін барады (Қалба жотасында). Қалба мен оның оңтүстік-батыс сілемінен [[Зайсан (көл)|Зайсан]] көлі мен Ертіс өзеніне Қарабұғаз, Қурайлы, [[Көкпекті (өзен, Абай облысы)|Көкпекті]] (салалары Шегелек, Талды, Қосағаш, Кіндікті), [[Үлкен Бөкен өзені|Үлкен Бөкен]] (салалары: Тасмөңке, Тентек, Кішібөкен), Құлажон, т.б. өзендер құяды. Солтүстік-батыстағы Ақсу, Қурайлы өзендері Зайсан көліне жетпей, оның жағасындағы құмға сіңіп кетеді. Ауданның оңтүстік және оңтүстік-шығыс жағын Зайсан көлі мен Ертіс өзеніндегі [[Бұқтырма (бөген)|Бұқтырма бөгені]] алып жатыр. Аудан жерінің топырағы, негізінен, бозғылт қоңыр. Қалба тауында және өзен аңғарларында қара топырақ тараған. Далалы өңірде бетеге, көде, сарыбас жоңышқа, ұсақ шоқылы жерлерде қараағаш, тобылғы өседі. Тау ішіндегі ылғалды жерлерде шалғын, Қалба жотасында қылқан және жалпақ жапырақты орман, оның сілемдерінің бойында шоқ қайың, терек, мойыл, долана, қарақат, әр түрлі шөптер өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, түлкі, аю, күзен, қоян, тиін, бұғы, елік, құстардың сан алуан түрі (қаз, үйрек, аққу, шағала, қызғыш, бүркіт, қаршыға, лашын, ителгі, кезқұйрық, тұрымтай, т.б.) тараған. Көлдер мен өзендерде әр түрлі балықтар мекендейді. == Халқы == Тұрғындары 14 275 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 76,23%, [[орыстар]] – 19,80%, [[татарлар]] – 1,52%, [[немістер]] – 1,39%, басқа ұлт өкілдері – 1,06%. == Әкімшілік бөлінісі == 29 елді мекен 7 ауылдық округке біріктірілген: * [[Биғаш ауылдық округі]] * [[Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы)|Көкпекті ауылдық округі]] * [[Қойгелді Аухадиев ауылдық округі]] * [[Теректі ауылдық округі (Абай облысы)|Теректі ауылдық округі]] * [[Үлгілі Малшы ауылдық округі]] * [[Шұғылбай ауылдық округі]] == Ауыл шаруашылығы == Ауыл экономикасының негізін а. ш. құрайды. Ауданда 235,8 мың га-дан астам а. ш. жері бар, 73,7 мың га егістік жер, 36,5 мың га шабындық, 125,6 мың га жайылым. Аудан жері арқылы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай респ. маңызы бар Павлодар – Семей – Георгиевка – Көкпекті – Зайсан – Майқапшағай ([[Қытай]]мен шекараға дейін) және облыстық маңызы бар Өскемен – Жарма автомобильдік жолдары өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Абай облысы}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы]] daawq3aexgxlmsz6bsk206m6qudvl5k 3059502 3059441 2022-08-11T10:46:35Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік бөлінісі */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Көкпекті ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 48 |lat_min = 45 |lat_sec =27 |lon_dir = E |lon_deg = 82 |lon_min = 22 |lon_sec =54 |облысы = Абай облысы |аудан орталығы = [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] |ауылдық округтер саны = 17 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 56 |қалалар саны = |әкімі = Сейтканов Раджан Кайрканулы |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1932 |жер аумағы = 14,6 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 14 275<ref>[http://www.kokpekti.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Шығыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (76,23%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (19,80%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,52%)}}, {{nobr|[[немістер]] (1,39%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (1,06%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = |карта = Kokpekti District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = East Kazakhstan Province Kokpekti.png |ортаққордағы санаты = }} '''Көкпекті ауданы''' — [[Абай облысы]]ның оңтүстік-шығыс бөлігіндегі әкімшілік бөлік. Алғаш рет [[1932 жыл|1932]] жылы құрылды. [[1997 жыл|1997]] жылы аудан құрамына Самар ауданы енді. Жер аумағы 14,6 мың км². == Географиялық орны, жер бедері == Ауданның жер бедері күрделі. Солтүстік бөлігін түгелдей [[Қалба жотасы]]ның шығыс жағы, оңтүстік бөлігін [[Зайсан қазаншұңқыры]]ның солтүстік бөлігі алып жатыр. Қалба жотасының екі беткейі де [[Ертіс]] өзенінің салаларымен тілімденген. Ауданның ең биік жері – [[Қаражал (тау, Қалба жотасы)|Қаражал]] (1606 м). Зайсан қазаншұңқыры жалпы жазық болып келсе де оның әр жерінде шоқылар кездеседі. Олардың ең ірілері: Ұзынбұлақ (818 м), Ақшоқы] (907 м), [[Қарақия (тау, Абай облысы)|Қарақия]] (823 м), Толағай (721 м). Кен байлықтарынан ауданның жер қойнауында түсті металдардың, құрылыс материалдарының (әктас, қиыршықтас) мол қоры бар. Таз шоқысы түгелдей дерлік әктастан тұрады. == Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Ауданның климаты тым континенттік: қысы суық, жазы ыстық, қуаң (Зайсан қазаншұңқырында). Қаңтарда ауаның орташа температурасы –20,9°С, шілдеде 20,4°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 мм-ден (қазаншұңқырда) 350 – 400 мм-ге дейін барады (Қалба жотасында). Қалба мен оның оңтүстік-батыс сілемінен [[Зайсан (көл)|Зайсан]] көлі мен Ертіс өзеніне Қарабұғаз, Қурайлы, [[Көкпекті (өзен, Абай облысы)|Көкпекті]] (салалары Шегелек, Талды, Қосағаш, Кіндікті), [[Үлкен Бөкен өзені|Үлкен Бөкен]] (салалары: Тасмөңке, Тентек, Кішібөкен), Құлажон, т.б. өзендер құяды. Солтүстік-батыстағы Ақсу, Қурайлы өзендері Зайсан көліне жетпей, оның жағасындағы құмға сіңіп кетеді. Ауданның оңтүстік және оңтүстік-шығыс жағын Зайсан көлі мен Ертіс өзеніндегі [[Бұқтырма (бөген)|Бұқтырма бөгені]] алып жатыр. Аудан жерінің топырағы, негізінен, бозғылт қоңыр. Қалба тауында және өзен аңғарларында қара топырақ тараған. Далалы өңірде бетеге, көде, сарыбас жоңышқа, ұсақ шоқылы жерлерде қараағаш, тобылғы өседі. Тау ішіндегі ылғалды жерлерде шалғын, Қалба жотасында қылқан және жалпақ жапырақты орман, оның сілемдерінің бойында шоқ қайың, терек, мойыл, долана, қарақат, әр түрлі шөптер өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, түлкі, аю, күзен, қоян, тиін, бұғы, елік, құстардың сан алуан түрі (қаз, үйрек, аққу, шағала, қызғыш, бүркіт, қаршыға, лашын, ителгі, кезқұйрық, тұрымтай, т.б.) тараған. Көлдер мен өзендерде әр түрлі балықтар мекендейді. == Халқы == Тұрғындары 14 275 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] – 76,23%, [[орыстар]] – 19,80%, [[татарлар]] – 1,52%, [[немістер]] – 1,39%, басқа ұлт өкілдері – 1,06%. == Әкімшілік бөлінісі == 29 елді мекен 9 ауылдық округке біріктірілген: * [[Биғаш ауылдық округі]] * [[Көкжайық ауылдық округі]] * [[Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы)|Көкпекті ауылдық округі]] * [[Қойгелді Аухадиев ауылдық округі]] * [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай ауылдық округі]] * [[Теректі ауылдық округі (Абай облысы)|Теректі ауылдық округі]] * [[Үлгілі Малшы ауылдық округі]] * [[Үлкен Бөкен ауылдық округі]] * [[Шұғылбай ауылдық округі]] == Ауыл шаруашылығы == Ауыл экономикасының негізін а. ш. құрайды. Ауданда 235,8 мың га-дан астам а. ш. жері бар, 73,7 мың га егістік жер, 36,5 мың га шабындық, 125,6 мың га жайылым. Аудан жері арқылы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай респ. маңызы бар Павлодар – Семей – Георгиевка – Көкпекті – Зайсан – Майқапшағай ([[Қытай]]мен шекараға дейін) және облыстық маңызы бар Өскемен – Жарма автомобильдік жолдары өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Абай облысы}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы]] 8id4w6mackt0r7m1ols0a3uz92i0ate Бөрлі ауданы 0 20300 3059179 3046991 2022-08-10T13:25:15Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік бөлінісі */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Бөрлі ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 10 |lat_sec = 02 |lon_dir = E |lon_deg = 52 |lon_min = 59 |lon_sec = 43 |облысы = Батыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] |ауылдық округтер саны =14 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = 1 |ауылдар саны = 31 |қалалар саны = 1 |әкімі =Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1935 |жер аумағы = 5,6 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 56 086<ref>[http://www.stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (70,90%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (19,09%)}}, {{nobr|басқалары (10,01%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 090300- 090317<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/09/0.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = KazakhstanBurlinskDistrict.png |әкімшілік бірліктің картасы = West Kazakhstan Region Borili District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Бөрлі ауданы''' — [[Батыс Қазақстан облысы]]ның солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы - [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]]. Бөрлі ауданы [[1935 жыл|1935]] жылдың 30 маусымда құрылған, қазіргі шекарасы бойынша [[1965 жыл|1965]] жылы қалыптасты. Аудан аумағы 5 556 мың шаршы метр алаңды алып жатыр. == Географиялық орны, жер бедері, климаты == Аудан шығысында [[Шыңғырлау ауданы|Шыңғырлау]], оңтүстігінде [[Сырым ауданы|Сырым]], батысында [[Теректі ауданы|Теректі]], [[Бәйтерек ауданы|Бәйтерек]] аудандарымен және солтүстігінде [[Жайық]] өзенінің бойымен [[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Орынбор облысы]]мен шектеседі. Аудан жері өзен, сай-жыралармен тілімденген, қыратты, көтеріңкі жазық. Климаты тым континенттік. Жазы ыстық, қысы суық. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –15°С, шілдеде 24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 – 250 мм. Аймақтың жері шөлейт белдемде жатыр. Аудан аумағынан [[Жайық]], Ақжайық, Елек, Шыңғырлау өзендері ағып өтеді. Жері негізінен қоңыр және сортаң топырақты. Өсімдік негізінен өзен жайылмаларында өседі. Ағаштардан емен, шегіршін, терек, ырғай, т.б. бар. Жануарлардан түлкі, қарсақ, қабан; құстардан дуадақ, безгелдек кездеседі. == Халқы == Аудан тұрғындарының саны [[2019 жыл|2019]] жылы 56 086 адамды құрады. Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] 70,90%, [[орыстар]] 19,09%, [[украиндар]] 5,33%, [[татарлар]] 1,74%, [[Беларустар|беларустер]] 0,70%, [[немістер]] 0,34%, [[мордвалар]] 0,29%, [[башқұрттар]] 0,21%, [[өзбектер]] 0,18%, басқалары 1,22%. == Әкімшілік бөлінісі == 32 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 14 ауылдық округке біріктілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақбұлақ ауылдық округі (Бөрлі ауданы)|Ақбұлақ ауылдық округі]] || 784 || [[Ақбұлақ (Бөрлі ауданы)|Ақбұлақ]] ауылы |- | [[Ақсай қалалық әкімдігі]] || 35 941 || [[Ақсай (Бөрлі ауданы)|Ақсай]] қаласы, [[Қызылтал]] ауылы |- | [[Ақсу ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] || 635 || [[Ақсу (Бөрлі ауданы)|Ақсу]], [[Жаңақоныс (Бөрлі ауданы)|Жаңақоныс]] ауылдары |- | [[Березов ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Берёзов ауылдық округі]] || 1 488 || [[Березовка (Батыс Қазақстан облысы)|Берёзовка]] ауылы және [[Сұлусай (Батыс Қазақстан облысы)|Сұлусай]] темір жол айрығы |- | [[Бөрлі ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Бөрлі ауылдық округі]] || 3 280 ||[[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]], [[Масайтөбе]] ауылдары |- | [[Бумакөл ауылдық округі]] || 1 158 || [[Бумакөл]], [[Облавка]], [[Утвинка]] ауылдары |- | [[Достық ауылдық округі (Бөрлі ауданы)|Достық ауылдық округі]] || 528 || [[Достық (Бөрлі ауданы)|Достық]] ауылы |- | [[Жарсуат ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Жарсуат ауылдық округі]] || 1 590 || [[Жарсуат (Батыс Қазақстан облысы)|Жарсуат]], [[Димитров (Батыс Қазақстан облысы)|Дмитров]], [[Қарашығанақ (ауыл)|Қарашығанақ]] ауылдары |- | [[Кеңтүбек ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Кеңтүбек ауылдық округі]] || 1 056 || [[Кеңтүбек (Батыс Қазақстан облысы)|Кеңтүбек]], [[Бақтыарал]], [[Пролетарка (Батыс Қазақстан облысы)|Пролетарка]] ауылдары |- | [[Қанай ауылдық округі]] || 660 || [[Қанай (Батыс Қазақстан облысы)|Қанай]], [[Дәнелікөл]] ауылдары |- | [[Қарағанды ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қарағанды ауылдық округі]] || 785 || [[Қарағанды (Бөрлі ауданы)|Қарағанды]] ауылы |- | [[Қарақұдық ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қарақұдық ауылдық округі]] || 356 || [[Қарақұдық (Бөрлі ауданы)|Қарақұдық]] ауылы |- | [[Приурал ауылдық округі]] || 1 357 || [[Приурал|Приуральное]] ауылы |- | [[Пугачев ауылдық округі|Пугачёв ауылдық округі]] || 2 734 || [[Пугачево (Батыс Қазақстан облысы)|Пугачёво]], [[Аралтал]], [[Бесағаш (Батыс Қазақстан облысы)|Бесағаш]] ауылдары |- | [[Успен ауылдық округі (Бөрлі ауданы)|Успен ауылдық округі]] || 883 || [[Успенка (Батыс Қазақстан облысы)|Успенка]], [[Жаңаталап (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңаталап]], [[Қаракемпір (ауыл)|Қаракемпір]] ауылдары |} == Жол торабы == Бөрілі ауданы арқылы Саратов – Елек (Илецк) темір жолы, Ақсай – [[Жымпиты]] – [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] автомобиль жолы өтеді. Аудан орталығынан облыс орталығына дейінгі арақашықтық 120 км. Темір жол ұзындығы 85 км, ол облыс жолдары ұзындығының 17,1 % құрайды. Автомобиль жолдарының ұзындығы 465 км, оның ішінде 240 км қатты жабындымен, 220 км қиыршық тас жабындымен және 5 км топырақ жабындымен жабылған. == Пайдалы қазбалар == Кен байлықтарынан [[мұнай]], [[газ]] ([[Қарашығанақ мұнай-газ конденсат кен орны]]), табиғи құрылыс материалдары кездеседі. Аудан аумағында пайдалы қазбалардың 10 кен орны белгілі, олардың біреуі - мұнай-газ, қалғаны - құрылыс материал. Кен орны қорының мөлшері, өнімділігі және қызмет мерзімі бойынша бірегей болып табылады. == Шаруашылығы == Негізінен астық өсіру мен мал шаруашылығымен шұғылданады. Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жері 553,2 мың га, оның ішінде егістігі 86,3 мың га, жайылым 56,2 мың га, шабындық 9,7 мың га.<ref>Қазақ Энциклопедиясы</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Бөрлі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бөрлі ауданы]] fxx9xv7i82dc4y4wvs3pv8xuybiv4jh Тасқала ауданы 0 20307 3059175 3057603 2022-08-10T12:41:05Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Тасқала ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 48 |lat_sec = 04 |lon_dir = E |lon_deg = 49 |lon_min = 57 |lon_sec = 41 |облысы = Батыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] |ауылдық округтер саны =9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 28 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1933 |жер аумағы = 8,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 16 701<ref>[http://www.taskala-bko.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (88,96%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (8,68%)}}, {{nobr|басқалары (2,35%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic209.htm 2019 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 091000- 091008<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/09/0.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = KazakhstanTaskalaDistrict.png |әкімшілік бірліктің картасы = West Kazakhstan Region Taskala District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Тасқала ауданы''' — [[Батыс Қазақстан облысы]]ның солтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бөлініс. Тасқала ауданы [[1933 жыл|1933]] жылы 8 қараша айында құрылып, "Каменка ауданы" деп аталған, [[1993 жыл|1993]] жылдан қазіргі атауын иеленді. Ауданның аумағы - 8 068 ш.м. == Географиялық орны == Аудан [[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Саратов облысы]] аумағымен, [[Батыс Қазақстан облысы]]ның [[Бәйтерек ауданы|Бәйтерек]], [[Ақжайық ауданы|Ақжайық]], [[Казталов ауданы|Казталов]] аудандарымен шектесіп жатыр. Ауданның орталығы [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], облыс орталығы [[Орал]] қаласынан 80 шақырым жерде орналасқан. Аудан [[Қазақстан]] мен [[Орталық Азия]]ны Ресейдің еуропалық бөлігімен жалғайтын темір жол және Орал – Тасқала – РФ бойында орналасқан. == Жер бедері == Ауданның жалпы жер қыртысы тегіс. Ең биік төбесі Ешкітау (Ичка), теңіз деңгейінен биіктігі 259 метр. Бұл облыстағы ең биік нүкте. Ауданның гидрографиялық жүйесінде [[Деркөл]], 1-Шежін, 2-Шежін шағын өзендері бар. Аудан арқылы [[Шежін ауылдық округі|Шежін]], [[Мереке ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Мереке]], [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан]], [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы]] ауылдық округтері аумағынан өтетін, Киров су қоймасынан өз бастауын алатын Жайықбай каналы өтеді. Шежін ауылдық округінің аумағында Бірқазан мемлекеттік қорығы бар. Онда табиғатта сирек кездесетін су құстары мен жыртқыш аңдар мекендейді. == Білім саласы == Тасқала ауданының жалпы орта білім беру жүйесі өте жоғары деңгейде. Тасқала ауданының оқушылары әртүрлі деңгейдегі білім сайыстарына қатысып жоғары орындарды иеленіп келеді. Аудан ҰБТ нәтижелері бойынша алдыңғы қатарларда тұрақты орналасып келеді. Аудан білімінің деңгейін көтеруде 2005 жылы негізі қаланған "Сәулет" мектеп-лицейінің үлесі зор. Сәулет лицейі облыс орталығының алпауыттарынан қалыспай айтарлықтай бәсеке көрсетеді, лицейдің әсіресе жаратылыстану пәндері бойынша жетістіктері зор. == Пайдалы қазбалары == Құрылыс материалдары жасақталған - ақ балшық, құм және гравиі бар, ауданда 5 пайдалы кен орындары және күйдірілген, отқа тұрақты селикат тасын дайындауға арналған цемент қоспасына бай тас шығару шикі заты бар 3 кен орны ашылған. Зерттеу барысында анықталған өндіріс әйнегіне жарамды кварц құмы, тау тектес өндіріске пайдалы шебін қорлары анықталған. Сонымен қатар аудан аумағында көгілдір газбен мұнай қоры орналасқан жер анықталды. == Халқы == Халқының саны [[2019 жыл|2019]] жылы 16 701 адамды құрады. Ұлттық құрамы: қазақтар — 88,96%, орыстар – 8,68%, басқалары — 2,35%. == Әкімшілік бөлінісі == 28 елді мекен 9 ауылдық округтерге біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақтау ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақтау ауылдық округі]] || 1 248 || [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Ақтау]], [[Ақкүтір]], [[Қараой (Батыс Қазақстан облысы)|Қараой]], [[Қызылбас]] ауылдары |- | [[Амангелді ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Амангелді ауылдық округі]] || 1 378 || [[Амангелді (Тасқала ауданы)|Амангелді]], [[1-Шежін]] ауылдары |- | [[Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Достық ауылдық округі]] || 1 054 || [[Достық (Тасқала ауданы)|Достық]], [[Бастау (Батыс Қазақстан облысы)|Бастау]], [[Ынтымақ (Батыс Қазақстан облысы)|Ынтымақ]] ауылдары |- | [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] || 1 196 || [[Атамекен (Тасқала ауданы)|Атамекен]], [[Алмалы (Тасқала ауданы)|Алмалы]], [[Қалмақшабын]], [[Қисықсай]] ауылдары |- | [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы ауылдық округі]] || 714 || [[Оян (Батыс Қазақстан облысы)|Оян]], [[Кеңжайлау]] ауылдары |- | [[Мерей ауылдық округі]] || 1 629 || [[Мерей (Батыс Қазақстан облысы)|Мерей]], [[Айнабұлақ (Батыс Қазақстан облысы)|Айнабұлақ]], [[Аққайнар (Батыс Қазақстан облысы)|Аққайнар]], [[Өркен (Тасқала ауданы)|Өркен]], [[Тоғайлы (Батыс Қазақстан облысы)|Тоғайлы]] ауылдары |- | [[Мереке ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Мереке ауылдық округі]] || 801 || [[Мереке (Тасқала ауданы)|Мереке]], [[Қалмақ (ауыл)|Қалмақ]] ауылдары |- | [[Тасқала ауылдық округі]] || 7 731 || [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], [[Бірлік (Тасқала ауданы)|Бірлік]], [[Жігер (Тасқала ауданы)|Жігер]] ауылдары |- | [[Шежін ауылдық округі]] || 1 390 || [[2-Шежін]], [[Еменжар]], [[Талдыбұлақ (Тасқала ауданы)|Талдыбұлақ]] ауылдары |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы]] dfc9zfdiz85g500rbu74lak5damekb7 3059227 3059175 2022-08-10T15:01:46Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Тасқала ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 48 |lat_sec = 04 |lon_dir = E |lon_deg = 49 |lon_min = 57 |lon_sec = 41 |облысы = Батыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] |ауылдық округтер саны =9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 28 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1933 |жер аумағы = 8,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 16 701<ref>[http://www.taskala-bko.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (88,96%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (8,68%)}}, {{nobr|басқалары (2,35%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic209.htm 2019 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 091000- 091008<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/09/0.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = KazakhstanTaskalaDistrict.png |әкімшілік бірліктің картасы = West Kazakhstan Region Taskala District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Тасқала ауданы''' — [[Батыс Қазақстан облысы]]ның солтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бөлініс. Тасқала ауданы [[1933 жыл|1933]] жылы 8 қараша айында құрылып, "Каменка ауданы" деп аталған, [[1993 жыл|1993]] жылдан қазіргі атауын иеленді. Ауданның аумағы - 8 068 ш.м. == Географиялық орны == Аудан [[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Саратов облысы]] аумағымен, [[Батыс Қазақстан облысы]]ның [[Бәйтерек ауданы|Бәйтерек]], [[Ақжайық ауданы|Ақжайық]], [[Казталов ауданы|Казталов]] аудандарымен шектесіп жатыр. Ауданның орталығы [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], облыс орталығы [[Орал]] қаласынан 80 шақырым жерде орналасқан. Аудан [[Қазақстан]] мен [[Орталық Азия]]ны Ресейдің еуропалық бөлігімен жалғайтын темір жол және Орал – Тасқала – РФ бойында орналасқан. == Жер бедері == Ауданның жалпы жер қыртысы тегіс. Ең биік төбесі Ешкітау (Ичка), теңіз деңгейінен биіктігі 259 метр. Бұл облыстағы ең биік нүкте. Ауданның гидрографиялық жүйесінде [[Деркөл]], 1-Шежін, 2-Шежін шағын өзендері бар. Аудан арқылы [[Шежін ауылдық округі|Шежін]], [[Мереке ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Мереке]], [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан]], [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы]] ауылдық округтері аумағынан өтетін, Киров су қоймасынан өз бастауын алатын Жайықбай каналы өтеді. Шежін ауылдық округінің аумағында Бірқазан мемлекеттік қорығы бар. Онда табиғатта сирек кездесетін су құстары мен жыртқыш аңдар мекендейді. == Білім саласы == Тасқала ауданының жалпы орта білім беру жүйесі өте жоғары деңгейде. Тасқала ауданының оқушылары әртүрлі деңгейдегі білім сайыстарына қатысып жоғары орындарды иеленіп келеді. Аудан ҰБТ нәтижелері бойынша алдыңғы қатарларда тұрақты орналасып келеді. Аудан білімінің деңгейін көтеруде 2005 жылы негізі қаланған "Сәулет" мектеп-лицейінің үлесі зор. Сәулет лицейі облыс орталығының алпауыттарынан қалыспай айтарлықтай бәсеке көрсетеді, лицейдің әсіресе жаратылыстану пәндері бойынша жетістіктері зор. == Пайдалы қазбалары == Құрылыс материалдары жасақталған - ақ балшық, құм және гравиі бар, ауданда 5 пайдалы кен орындары және күйдірілген, отқа тұрақты селикат тасын дайындауға арналған цемент қоспасына бай тас шығару шикі заты бар 3 кен орны ашылған. Зерттеу барысында анықталған өндіріс әйнегіне жарамды кварц құмы, тау тектес өндіріске пайдалы шебін қорлары анықталған. Сонымен қатар аудан аумағында көгілдір газбен мұнай қоры орналасқан жер анықталды. == Халқы == Халқының саны [[2019 жыл|2019]] жылы 16 701 адамды құрады. Ұлттық құрамы: қазақтар — 88,96%, орыстар – 8,68%, басқалары — 2,35%. == Әкімшілік бөлінісі == 28 елді мекен 9 ауылдық округтерге біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] || 1 248 || [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Ақтау]], [[Ақкүтір]], [[Қараой (Батыс Қазақстан облысы)|Қараой]], [[Қызылбас]] ауылдары |- | [[Амангелді ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Амангелді ауылдық округі]] || 1 378 || [[Амангелді (Тасқала ауданы)|Амангелді]], [[1-Шежін]] ауылдары |- | [[Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Достық ауылдық округі]] || 1 054 || [[Достық (Тасқала ауданы)|Достық]], [[Бастау (Батыс Қазақстан облысы)|Бастау]], [[Ынтымақ (Батыс Қазақстан облысы)|Ынтымақ]] ауылдары |- | [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] || 1 196 || [[Атамекен (Тасқала ауданы)|Атамекен]], [[Алмалы (Тасқала ауданы)|Алмалы]], [[Қалмақшабын]], [[Қисықсай]] ауылдары |- | [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы ауылдық округі]] || 714 || [[Оян (Батыс Қазақстан облысы)|Оян]], [[Кеңжайлау]] ауылдары |- | [[Мерей ауылдық округі]] || 1 629 || [[Мерей (Батыс Қазақстан облысы)|Мерей]], [[Айнабұлақ (Батыс Қазақстан облысы)|Айнабұлақ]], [[Аққайнар (Батыс Қазақстан облысы)|Аққайнар]], [[Өркен (Тасқала ауданы)|Өркен]], [[Тоғайлы (Батыс Қазақстан облысы)|Тоғайлы]] ауылдары |- | [[Мереке ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Мереке ауылдық округі]] || 801 || [[Мереке (Тасқала ауданы)|Мереке]], [[Қалмақ (ауыл)|Қалмақ]] ауылдары |- | [[Тасқала ауылдық округі]] || 7 731 || [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], [[Бірлік (Тасқала ауданы)|Бірлік]], [[Жігер (Тасқала ауданы)|Жігер]] ауылдары |- | [[Шежін ауылдық округі]] || 1 390 || [[2-Шежін]], [[Еменжар]], [[Талдыбұлақ (Тасқала ауданы)|Талдыбұлақ]] ауылдары |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы]] 6c3vu5s84wnywi30uzqgslupczbwjj8 3059228 3059227 2022-08-10T15:02:19Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Тасқала ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 48 |lat_sec = 04 |lon_dir = E |lon_deg = 49 |lon_min = 57 |lon_sec = 41 |облысы = Батыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] |ауылдық округтер саны =9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 28 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1933 |жер аумағы = 8,0 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 16 701<ref>[http://www.taskala-bko.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (88,96%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (8,68%)}}, {{nobr|басқалары (2,35%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic209.htm 2019 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 091000- 091008<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/09/0.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = KazakhstanTaskalaDistrict.png |әкімшілік бірліктің картасы = West Kazakhstan Region Taskala District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Тасқала ауданы''' — [[Батыс Қазақстан облысы]]ның солтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бөлініс. Тасқала ауданы [[1933 жыл|1933]] жылы 8 қараша айында құрылып, "Каменка ауданы" деп аталған, [[1993 жыл|1993]] жылдан қазіргі атауын иеленді. Ауданның аумағы - 8 068 км². == Географиялық орны == Аудан [[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Саратов облысы]] аумағымен, [[Батыс Қазақстан облысы]]ның [[Бәйтерек ауданы|Бәйтерек]], [[Ақжайық ауданы|Ақжайық]], [[Казталов ауданы|Казталов]] аудандарымен шектесіп жатыр. Ауданның орталығы [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], облыс орталығы [[Орал]] қаласынан 80 шақырым жерде орналасқан. Аудан [[Қазақстан]] мен [[Орталық Азия]]ны Ресейдің еуропалық бөлігімен жалғайтын темір жол және Орал – Тасқала – РФ бойында орналасқан. == Жер бедері == Ауданның жалпы жер қыртысы тегіс. Ең биік төбесі Ешкітау (Ичка), теңіз деңгейінен биіктігі 259 метр. Бұл облыстағы ең биік нүкте. Ауданның гидрографиялық жүйесінде [[Деркөл]], 1-Шежін, 2-Шежін шағын өзендері бар. Аудан арқылы [[Шежін ауылдық округі|Шежін]], [[Мереке ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Мереке]], [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан]], [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы]] ауылдық округтері аумағынан өтетін, Киров су қоймасынан өз бастауын алатын Жайықбай каналы өтеді. Шежін ауылдық округінің аумағында Бірқазан мемлекеттік қорығы бар. Онда табиғатта сирек кездесетін су құстары мен жыртқыш аңдар мекендейді. == Білім саласы == Тасқала ауданының жалпы орта білім беру жүйесі өте жоғары деңгейде. Тасқала ауданының оқушылары әртүрлі деңгейдегі білім сайыстарына қатысып жоғары орындарды иеленіп келеді. Аудан ҰБТ нәтижелері бойынша алдыңғы қатарларда тұрақты орналасып келеді. Аудан білімінің деңгейін көтеруде 2005 жылы негізі қаланған "Сәулет" мектеп-лицейінің үлесі зор. Сәулет лицейі облыс орталығының алпауыттарынан қалыспай айтарлықтай бәсеке көрсетеді, лицейдің әсіресе жаратылыстану пәндері бойынша жетістіктері зор. == Пайдалы қазбалары == Құрылыс материалдары жасақталған - ақ балшық, құм және гравиі бар, ауданда 5 пайдалы кен орындары және күйдірілген, отқа тұрақты селикат тасын дайындауға арналған цемент қоспасына бай тас шығару шикі заты бар 3 кен орны ашылған. Зерттеу барысында анықталған өндіріс әйнегіне жарамды кварц құмы, тау тектес өндіріске пайдалы шебін қорлары анықталған. Сонымен қатар аудан аумағында көгілдір газбен мұнай қоры орналасқан жер анықталды. == Халқы == Халқының саны [[2019 жыл|2019]] жылы 16 701 адамды құрады. Ұлттық құрамы: қазақтар — 88,96%, орыстар – 8,68%, басқалары — 2,35%. == Әкімшілік бөлінісі == 28 елді мекен 9 ауылдық округтерге біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] || 1 248 || [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Ақтау]], [[Ақкүтір]], [[Қараой (Батыс Қазақстан облысы)|Қараой]], [[Қызылбас]] ауылдары |- | [[Амангелді ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Амангелді ауылдық округі]] || 1 378 || [[Амангелді (Тасқала ауданы)|Амангелді]], [[1-Шежін]] ауылдары |- | [[Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Достық ауылдық округі]] || 1 054 || [[Достық (Тасқала ауданы)|Достық]], [[Бастау (Батыс Қазақстан облысы)|Бастау]], [[Ынтымақ (Батыс Қазақстан облысы)|Ынтымақ]] ауылдары |- | [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] || 1 196 || [[Атамекен (Тасқала ауданы)|Атамекен]], [[Алмалы (Тасқала ауданы)|Алмалы]], [[Қалмақшабын]], [[Қисықсай]] ауылдары |- | [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы ауылдық округі]] || 714 || [[Оян (Батыс Қазақстан облысы)|Оян]], [[Кеңжайлау]] ауылдары |- | [[Мерей ауылдық округі]] || 1 629 || [[Мерей (Батыс Қазақстан облысы)|Мерей]], [[Айнабұлақ (Батыс Қазақстан облысы)|Айнабұлақ]], [[Аққайнар (Батыс Қазақстан облысы)|Аққайнар]], [[Өркен (Тасқала ауданы)|Өркен]], [[Тоғайлы (Батыс Қазақстан облысы)|Тоғайлы]] ауылдары |- | [[Мереке ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Мереке ауылдық округі]] || 801 || [[Мереке (Тасқала ауданы)|Мереке]], [[Қалмақ (ауыл)|Қалмақ]] ауылдары |- | [[Тасқала ауылдық округі]] || 7 731 || [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]], [[Бірлік (Тасқала ауданы)|Бірлік]], [[Жігер (Тасқала ауданы)|Жігер]] ауылдары |- | [[Шежін ауылдық округі]] || 1 390 || [[2-Шежін]], [[Еменжар]], [[Талдыбұлақ (Тасқала ауданы)|Талдыбұлақ]] ауылдары |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы]] 1tbj2uvxqhoy89z3wy7s46griq1r6ss Шыңғырлау ауданы 0 20309 3059207 3046539 2022-08-10T14:42:28Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Шыңғырлау ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 40 |lat_sec = 48 |lon_dir = E |lon_deg = 53 |lon_min = 55 |lon_sec = 12 |облысы = Батыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] |ауылдық округтер саны =9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 25 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = |жер аумағы = 7,2 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 14 744<ref>[http://www.Chingirlau-bko.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (85,54%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (7,40%)}}, {{nobr|басқалары (7,06%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic209.htm 2019 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 091200- 091210<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/09/0.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = KazakhstanChingirlauDistrict.png |әкімшілік бірліктің картасы = West Kazakhstan Region Shyngyrlau District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Шыңғырлау ауданы''' — [[Батыс Қазақстан облысы]]ның солтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік бөлініс. Орталығы – [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылы, [[Орал]] қаласына дейінгі қашықтығы – 225 км. Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Аумағы 7,2 мың шаршы км тең. == Географиялық орны, жер бедері == [[Сурет:Toryatbas.jpg|thumb|left|300px|Торыатбас]] Оңтүстігінде [[Қаратөбе ауданы|Қаратөбе]], батысында [[Сырым ауданы|Сырым]], [[Бөрлі ауданы|Бөрлі]] ауданы, солтүстігінде [[Ресей]]дің Орынбор облысы, шығысында [[Ақтөбе облысы]] [[Қобда ауданы]]мен шектеседі. Аудан аумағының жер бедері тегіс. Ең ірі өзендер: Елек, Шыңғырлау, Ащы, Шилі, олардың жалпы ұзындығы 350 км. Тұщы және тұзды көлдер: Сұлукөл, Қонақай, Соркөл (278 шаршы км). Аудан аумағында дәнді-жусан шөптері бар қара топырақты жерлер басым. == Халқы == Халқының саны [[2019 жыл|2019]] жылы 14 744 адамды құрады. Ұлттық құрамы: қазақтар — 85,54%, орыстар – 7,40%, басқалары — 7,06%. == Әкімшілік бөлінісі == 25 елді мекен 9 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Ақбұлақ ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақбұлақ ауылдық округі]] * [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] * [[Ақшат ауылдық округі]] * [[Алмаз ауылдық округі]] * [[Ардақ ауылдық округі]] * [[Ащысай ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ащысай ауылдық округі]] * [[Қараағаш ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қараағаш ауылдық округі]] * [[Қызылкөл ауылдық округі]] * [[Шыңғырлау ауылдық округі]] == Шаруашылығы == Шаруашылықтардың негізгі бағыты – астық бағытындағы дала шаруашылығы болып табылады. Дала шаруашылығымен қатар ет-сүт бағытындағы ірі қара шаруашылығы дамыған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы]] pt9uqgqd6f9yb1ob9krsvy5zq7jqcno 3059220 3059207 2022-08-10T14:54:48Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік бөлінісі */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Шыңғырлау ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 40 |lat_sec = 48 |lon_dir = E |lon_deg = 53 |lon_min = 55 |lon_sec = 12 |облысы = Батыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] |ауылдық округтер саны =9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 25 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = |жер аумағы = 7,2 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 14 744<ref>[http://www.Chingirlau-bko.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Батыс Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (85,54%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (7,40%)}}, {{nobr|басқалары (7,06%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic209.htm 2019 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 091200- 091210<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/09/0.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = KazakhstanChingirlauDistrict.png |әкімшілік бірліктің картасы = West Kazakhstan Region Shyngyrlau District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Шыңғырлау ауданы''' — [[Батыс Қазақстан облысы]]ның солтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік бөлініс. Орталығы – [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылы, [[Орал]] қаласына дейінгі қашықтығы – 225 км. Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. Аумағы 7,2 мың шаршы км тең. == Географиялық орны, жер бедері == [[Сурет:Toryatbas.jpg|thumb|left|300px|Торыатбас]] Оңтүстігінде [[Қаратөбе ауданы|Қаратөбе]], батысында [[Сырым ауданы|Сырым]], [[Бөрлі ауданы|Бөрлі]] ауданы, солтүстігінде [[Ресей]]дің Орынбор облысы, шығысында [[Ақтөбе облысы]] [[Қобда ауданы]]мен шектеседі. Аудан аумағының жер бедері тегіс. Ең ірі өзендер: Елек, Шыңғырлау, Ащы, Шилі, олардың жалпы ұзындығы 350 км. Тұщы және тұзды көлдер: Сұлукөл, Қонақай, Соркөл (278 шаршы км). Аудан аумағында дәнді-жусан шөптері бар қара топырақты жерлер басым. == Халқы == Халқының саны [[2019 жыл|2019]] жылы 14 744 адамды құрады. Ұлттық құрамы: қазақтар — 85,54%, орыстар – 7,40%, басқалары — 7,06%. == Әкімшілік бөлінісі == 25 елді мекен 9 ауылдық округтерге біріктірілген: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақбұлақ ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақбұлақ ауылдық округі]] || 1 000 || [[Ақбұлақ (Шыңғырлау ауданы)|Ақбұлақ]], [[Қотантал]] ауылдары |- | [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] || 675 || [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]], [[Торыатбас]] ауылдары |- | [[Ақшат ауылдық округі]] || 1 861 || [[Ақшат]], [[Сұлукөл (Батыс Қазақстан облысы)|Сұлукөл]] ауылдары |- | [[Алмаз ауылдық округі]] || 1 211 || [[Алмаз (ауыл)|Алмаз]], [[Аққұдық (Шыңғырлау ауданы)|Аққұдық]], [[Сегізсай]] ауылдары |- | [[Ардақ ауылдық округі]] || 550 || [[Ардақ]] ауылы |- | [[Ащысай ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ащысай ауылдық округі]] || 1 279 || [[Ащысай (Шыңғырлау ауданы)|Ащысай]], [[Амангелді (Шыңғырлау ауданы)|Амангелді]], [[Жіңішке (Батыс Қазақстан облысы)|Жіңішке]], [[Мырзақара]], [[Талдысай (Батыс Қазақстан облысы)|Талдысай]] ауылдары |- | [[Қараағаш ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қараағаш ауылдық округі]] || 1 225 || [[Қараағаш (Батыс Қазақстан облысы)|Қараағаш]], [[Ақсуат (Шыңғырлау ауданы)|Ақсуат]], [[Қайыңды (Шыңғырлау ауданы)|Қайыңды]], [[Қарғалы (Батыс Қазақстан облысы)|Қарғалы]] ауылдары |- | [[Қызылкөл ауылдық округі]] || 1 247 || [[Қызылкөл (Батыс Қазақстан облысы)|Қызылкөл]], [[Ақсоғым (Шыңғырлау ауданы)|Ақсоғым]], [[Жаңакүш (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңакүш]], [[Ұрысай]], [[Шоқтыбай]] ауылдары |- | [[Шыңғырлау ауылдық округі]] || 7 005 || [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылы |} == Шаруашылығы == Шаруашылықтардың негізгі бағыты – астық бағытындағы дала шаруашылығы болып табылады. Дала шаруашылығымен қатар ет-сүт бағытындағы ірі қара шаруашылығы дамыған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы]] 7iu6u8v9k9hoom3c6pt5rwfepj35ydc Индер ауданы 0 20347 3059375 3057611 2022-08-10T21:46:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Индер ауданы |елтаңба = Индер ауданының эмблемасы.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = Индер ауданының эмблемасы |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Атырау облысы |аудан орталығы = [[Индербор]] |ауылдық округтер саны = 6 |кенттік әкімдіктер саны = 1 |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 14 |қалалар саны = |әкімі = Салауат Өтеғұлов |әкімдіктің мекенжайы = Индербор кенті, Қонаев көшесі №12 |құрылған уақыты = [[1933]]-[[1963]], [[1964]] |жер аумағы = 10,9 |жер аумағы бойынша орны = 5-ші |тұрғыны = 32 057<ref>[https://www.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны (2020 жылдың басына)]</ref> |халық саны бойынша орны = 3-ші |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 2,8 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = қазақ 96,3%, орыс 3%, татар 0,3% |телефон коды = +7 71234 |пошта индексі = 0602XX |сайты = |карта = Inder District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Inder District in Atyrau Region.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Индер ауданы''' — [[Атырау облысы]]ның солтүстігіндегі әкімшілік бірлік. Аудан [[1933]] жылы құрылған. Аудан орталығы – [[Индербор]] кенті. ==Жалпы сипаттама== Жер аумағы 10,9 мың км<sup>2</sup>. Тұрғыны 33,5 мың адам, орташа тығыздығы 1 км<sup>2</sup>-ге 3,1 адамнан келеді (2018). Құрамында 1 кенттік, 6 ауылдық әкімшілігі округі және оларға қарасты 21 ауыл бар. Аудан орталығы [[Индербор|Индербор кенті]]. Индербор кентінің [[Атырау]] қаласына дейінгі арақашықтығы - 200 км. Ең ірі елді мекендері: Индербор кенті, Есбол, Өрлік, Елтай, Көктоғай, Жарсуат және Бөдене ауылдары. Жер бедері — негізінен жусанды жазық далалық. Сондай-ақ тұйықталған қуыстар, құлама [[сай]]лар, [[сор]]лар кездеседі. Сайлардың тереңдігі шамамен (1-1,5 м), олардың ұзындығы бірнеше шақырымға созылады. 6-10 м-дей ойпаңда орналасқан сорлардың суы тұзды келеді. Тұзды көлдер жазда көбіне кеуіп қалады. Онша биік емес дөңестер оңтүстік-батысында Оңдасын жалымен (Димаштөбе), солтүстігінде Тотжалмен, шығысында Көктаумен ұштасады. Бұл аумақта жүздеген [[қазаншұңқыр]]лар, терең [[оқпан]]дар, үлкенді-кішілі [[үңгір]]лер, [[жыра]]лар кездеседі. == Географиясы, рельефі және геологиялық құрылысы== Индер ауданы – Атырау облысындағы өнеркәсіпті және ауыл шаруашылықты аудандарының бірі. Индер ауданының жері [[Каспий маңы ойпаты]]ның солтүстігін алып жатыр. Ауданды екіге бөліп жатқан [[Жайық]] өзенінің батыс жағы, негізінен, жазық құмды [[шөл]] болып келеді, ал шығыс жағы [[үстірт]]ті ([[Индер (тау)|Индер]] мен Жамантау тауларының [[теңіз]] деңгейінен биіктігі 52 және 26 м). Одан әрі сортаң топырақты жазыққа айналады. Индер тауында карстық опырылымдар мен үйінділер өте жиі тараған. Аймақ [[рельеф]]і жазық, топырағы сазды. Ауданның қазіргі жер бедері антропогенде болған бірнеше теңіз трансгрес- сияларымен (Баку, Хазар, Хвальн) байланысты. Индер ауданы жерінде шығыстан [[Ойыл (өзен)|Ойыл өзенінің]] жаңа [[Өзен атырауы|атырауы]] аласара келіп ұсақ тұйық [[көлтабан]]дарымен аяқталады. Бұл саздақты-құмайтты атыраудың биіктігі солтүстікте 5 м., ал оңтүстік етегінде 10-15 м. Ауданның орталық бөлігінде теңіздің шегінуінен пайда болған әр жастағы бір-бірімен жалғасқан ежелгі теңіздік атыраулары (Жайық- Көшім, Оңтүстік-Жайық маңы) жатыр. [[File:Индер тауы 2011ж.jpg |thumb|left|300px|Индер тауы]] Жайық-Көшім ежелгі теңіз-атырауы (дельтасы) Жайық өзенінің оң жағымен тұйық өзендер өңірінің арасында орналасқан. Абсолюттіқ биіктігі 0—10 м шамасы. Саздақтармен құмдақтардан түзілген және тармақталған құрғақ арналармен тілімденген. Оларды биіктігі 3—3,5 м [[қырқалар]] бөліп тұрады. Оңтүстік-Жайық маңы теңіздік-атырауы [[Индер (тау)|Индер]] тауының оңтүстігінде Жайықтың сол жағымен шығыста Ойылдың тұйық ағынсыз атырауының арасында жатыр. Рельефі белесті-жалды болып келеді, биіктікгері 4—5 м. Ауданның батыс жартысын алып жатқан Еділ-Жайық өзендер аралығында орналасқан Нарын құмының шығыс шеті. Бұл өңірде беткі ағындар жоқ. Нағыз құмды шөлмен сипатталады. Шығысында [[Төбешікті құмдар, бұталық төбелер|төбешікті құмдар]] батысқа қарай төбешікті-қырқалы, қырқалы- шағыл құмдарға жалғасады. Қамыс, Самара көлдер ойысына жақын жатқан құмдарда аздаған айырмашылықтар бар. Қара және Сары өзендер көктемде тасыған кезде оның тармақтарымен келген немесе жерге сіңіп, жер астымен келген сулар құмдарды ылғалдандырып грунт суларын тұшытады. Индер ауданының рельефін құруда желдің маңызы зор. Құмды жазықтарда эолды-рельеф формалары кеңінен таралған. Орта төбешікті құмдардың биіктіктері 5-6 м, ал еспелі шағыл құмдардың биіктігі 18 м-ге дейін жетеді. Аудан рельефінің жалпы көрінісі ойпатты жазық болғанмен мұнда түпкілікті тау жыныстарынан түзілген, тұзкүмбездерінен жасалған Индер, Жамантау таулары бар. Оңтүстік беткейі жер қабықты тілімделіп келген. Платформа кембрийге дейін пайда болған, екі қабаттан тұрады. Төменгі іргетасы, кристалды тау жыныстарынан тұратын бөлігі 20 шақырымдық тереңде жатыр. Оның бетін кейінгі эралардың (палеозой, мезозой және кайнозой) шөгінді тысы жапқан. Ауданның жер бетінде [[Неоген кезеңі|неогеннің]] құм-саз құрылымынан тұратын шөгінді жыныстар кеңінен таралған. Ежелгі тау жыныстарынан [[пермь кезеңі]]нің Кунгур ярусының шөгінділері [[Индер (тау)|Индер]] тауында жер бетіне шыққан. Олар тастұзынан, гипсінен, гипсті- мергельді тақта-тастардан түзілген. == Халқы == Тұрғыны 2021 жыл басында 32 254 адам болды.<ref>https://stat.gov.kz/region/252311/statistical_information/industry/2361</ref> Жекеленген этностары бойынша халық саны төмендегіше бөлінеді:(2021 ж.) * [[Қазақтар]] –31 140 адам * [[Орыстар]] -906 * [[Татарлар]] -75 * [[Өзбектер]] 53 * [[Қарақалпақтар]] -19 * [[Шешендер]] – 12 * [[Немістер]] -11 * [[Даргиндер]] -5 * [[Грузиндер]] -4 * [[Корейлер]] -2 * [[Болгарлар]] -2 * [[Лактар]] -1 * Басқа ұлттар -24 Халықтың 1 км2-ге шаққандағы орташа тығыздығы — 2,7 адам. == Тарихы == Аудан аумағын ақ гвардияшылардан тазарту үшін 1919 жылдың 22 желтоқсанынан 1920 жылдың 3 қаңтарының кешіне дейін В.И.Чапаев дивизиясы ұрыс жүргізді. Азат етілген елді мекендерде Горы, Гребенщик, Кулагино, Өрлік, Зеленый селолық кеңестерін құру қолға алынды. Олардың бәрі де Зеленый болыстық атқару комитетіне бағынды. Ал Зеленый болыстық комитеті 1920 жылы 6 қаңтарда құрылған Гурьев уездік революциялық комитетіне бағынды. Түрлі себептермен 1923 жылдың аяғында Зеленый болыскомы таратылып, оның орнына Топайлы болыскомы құрылып, орталығы әуелі Топайлы, кейін [[Есбол (Индер ауданы)|Кулагино]] ауылы болды. Оған бұрын орыстар көбірек мекендеген 11 ауыл қарады, оларда 1927 жылы 8299 адам тұрды.<br /> 1928 ж. республика бойынша жаңаша әкімшілік-аумақтық аудандастыру шаралары жүргізілді. Бес басқышты (ауыл-село, облыс, уезд, губерния, өлке) баскару жүйесінің орнына төрт басқышты (ауыл-село, аудан, округ, өлке) басқару жүйесі енгізіліп, 1928 ж. 6 мамырда Гурьев округі кұрылды. Оның кұрамына кірген жеті әкімшілік бөліктің бірі — [[Есбол ауданы]]. 1928 ж. 17 қаңтарда құрылған [[Есбол ауданы]]ның орталығы № 9 ауыл болған. Ол екі жылдан кейін таратылып, Гурьев ауданының кұрамына енгізілген.<br /> Жайықтың оң бетіндегі кұм ішіндегі ауылдар да кеңестерге біріктірілді. 1931 жылы Толыбай және Мәмбет кеңестері құрылып, бұл ауылдық кеңеске төрт мал серіктігі қараған. Олар: “Шұбалаң”, “Тұрмантай”, Үлкеншағыл”, “Жұлдыз”. 1939 жылы бұл серіктіктер таратылып, Жайық бойындағы шаруашылықтарға қосылды.<br /> 1933 ж. Гурьев өз алдына облыс болып жариялануына байланысты сол жылдың 26 тамызындағы округгік комитеттің шешімімен Есбол ауданы қайта құрылып, орталығы Кулагино селосы болып бекітіледі. Оның құрамына 28 ауылдық, селолық кеңес кірген. 1942 жылы жазында Мәмбет ауылдық кеңесі таратылып, оған қарасты “Мәмбет”, “Энгельс”, “Еңбек” шағын шаруашылықтары тиісінше Зеленый, Жарсуат, Бөдене ауылдарындағы ұжымшарлар құрамына енгізілген.<br /> Аудан 1963 жылы көршілес Бақсай ауданымен біріктіріліп, 1964 ж. қайта бөлінді. Содан Индер ауданы атанып, орталығы [[Индербор]] кенті болды. == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == Ауданның әкімшілік-аумақтық бөлінуі: {| class="wikitable" !Ауылдық округ/қала !Халқы (2009) !Елді мекендері |- | [[Индербор кенттік әкімдігі]] | 12 915 | [[Индербор]] кенті |- | [[Бөдене ауылдық округі]] | 1 476 | [[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]] ауылы |- | [[Елтай ауылдық округі (Атырау облысы) |Елтай ауылдық округі]] | 3 269 | [[Елтай (Атырау облысы)|Елтай]], [[Аққала (Атырау облысы)|Аққала]] ауылдары |- | [[Жарсуат ауылдық округі (Атырау облысы)|Жарсуат ауылдық округі ]] | 2 955 | [[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]], [[Ақтаң]], [[Кетебай (Атырау облысы)|Кетебай]], [[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]], [[Қызылжар (Индер ауданы)|Қызылжар]] ауылдары |- | [[Көктоғай ауылдық округі]] | 2 418 | [[Көктоғай (Атырау облысы)|Көктоғай]] ауылы |- | [[Есбол ауылдық округі (Индер ауданы)|Есбол ауылдық округі ]] | 4 808 | [[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]], [[Ынтымақ (Атырау облысы)|Ынтымақ]] ауылдары |- | [[Өрлік ауылдық округі]] | 2 741 | [[Өрлік |Өрлік]] ауылы |} == Әкімдері == * Серік Арыстан 2013-2019 * Мейірім Қалауи 2019-2021 * Салауат Өтеғұлов 2021- ==Климаты== Индер ауданы мұхиттардан қашық жатуына байланысты олардың климатты жұмсартарлық әсері байқалмайды. Сол сияқты Каспий теңізінің әсері де тек қана жағалауларында сезіледі. Аудан аумағының климаты арктикалық, иран және тұран ауа массаларының әсерінен қалыптасады. Жылдың салқын кезінде мұнда Сібір антициклонының батыс тармағын (Воейков осінен) келген ауа массасы үстем болады. Жылы кезде олар Орта Азиямен Ираннан келген ыстық тропиктік ауамен алмасады. Осы ауа массаларының әсерінен өте қуаң шұғыл континентгік шөлейт климат типі қалыптасады. Жылы атлант ауа массаларының да аудан аума- ғының ылғалына әсері мардымсыз, өйткені жолда күшті өзгеріске үшырап жетеді және жазық жер бедерінің үстімен тоқтамай өтіп кетеді. Шұғыл континенттік климат жыл мезгілдерінде үлкен айырмашылықтармен сипатталады. Жазы өте ыстық, қысы суық, түсетін жауын-шашын аз, ал буланушылық өте көп болуынан байқалады. Индер ауданының климаты метеостансалардың мәліметтері бойынша, ең салқын ай қаңтарда -13,0°С. Жалпы қыс қоңыржай салқын, онша ұзақ емес. Жаз аудан аумағында ыстық және ұзак болады. Ең жылы шілде айының орташа температурасы +25,0°, бірақ кей жылдары ауаның темературасы +45°С дейін көтеріледі. Орташа жылдык температураның амплитудасы (айырмашылығы) 37°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 242-282 мм. Қуаңшылық жылдары 80 мм-н аспаған (1891). Жауын-шашын көбінесе батыстан келетін циклондарға байланысты салқын кездерде түседі.<br /> Қар жамылғысының қалындығы 10 см-ден аспайды, желтоқсан айының екінші онкүндігінен бастап 2—3 ай бойы сақталады. Ал жазда буланушылық (ылғалды жер, су бетінен ауаға булану) 800—900 мм. ==Өзендері мен көлдері== Индер ауданы бүкіл облыс жерлері сияқты су қорына өте тапшы аймақтардың қатарына жатқызылады, яғни жерінің аумағына шаққанда мұндағы су мөлшері өте аз. Есепке алынған өзен-көлдердін су деңгейлері де жыл мезгілдерінде кенет өзгеріп отырады. Ірілері тартылып, ұсақтары құрғап қалады. Басты өзені — [[Жайық]], Атырау облысының үлесіне 323 км бөлігі тиетін болса, соның 150 км-дей ұзындығы Индер ауданының жерімен солтүстіктен оңтүстікке ағып өтеді. [[Сурет:Индер кенті тұсындағы Жайық өзені.jpg |thumb|right|250px|Индер кенті тұсындағы Жайық өзені]] Судың тасу кезінде (мамыр айында) өзен деңгейі сабасынан (межень) орташа 4— 5 м көтеріледі, су көп жылдары 10 м жоғарылайды. Аудан жерінде су тасқыны пайда болып, жайылмаларды, өзен террасаларын бірнеше километрге жайылып су басады. [[Бағырлай]], [[Бағырлайсай]] өзендерінің, көптеген көлдердің деңгейі көтеріледі. Жалпы өзен жайылмалары әр бір екі жылда, өзен террасалары әрбір 5-6 жылда су астында қалып отырады. Аудан жерінде Жайық, [[Бағырлай]], Алғабас, Құрайлы өзенінің екі жағындағы өзен аңғарлары арқылы салынған, Ақсай суару-суландыру жүйелері бар. Ауданның ірі көлі — [[Индер (көл)|Индер]]. Ол тұзды, тұйық көл. Жайық өзенінің сол жағында 15 км жерде орналасқан. Ауданы 110 км2, ұзындығы 13.5 км, ені 11 км, терендігі 0,7 м, жағалау сызығы 40 км. Тектоникалық жолмен пайда болған, жер қыртысының төмен түскен жері. Жағалары саздақты, су бетіне- қарай 4—8 м құлама тік жар. Қоректену көзі айналасындағы саздардан шығатын тұзды бұлақтар. Су жинайтын алабы 425 км2. Индер көлі мен шығыстағы [[Ойыл өзені|Ойыл өзендерінің]] аңғарындағы [[Ақтөбе (көл)|Ақтөбе]], Отаркөл, [[Бөлекаяқ]], т.б. көлдерден тұрады.<br /> [[Бөлекаяқ]] көлі ауданның солтүстік шығысында ең төмен бөлігіңце орналасқан. Абсолюттік биіктігі — 17,5 м, ауданы 13,5 км2, ұзындығы 9,5 км, енді жері 2,1 км, жағалау сызығының ұзындығы 34,4 км.<br /> Ауданның шығысында Отаркөл көлі жатыр. Теңіз деңгейінен биіктігі — 8,5 м, ауданы 3 км2, ұзындығы 3,4 км, ені 1,7 км, жағалау сызығы 12 км. Оның солтүстігінде жатқан [[Ақтөбе (көл)|Ақтөбе]] көліне Ойыл өзені құяды. Бөлекаяқ өзені ағып шығады. Абс. биіктігі — 5 м., ауданы 5,5 км2, ұзындығы 5 км, ені 3 км, жағалау сызығы 17,5 км. ==Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі== Өсімдіктерден шөлейт аймаққа тән [[қара жусан]], [[көкпек]], [[изен]], [[еркек шөп]], [[қияқ]], т.б. өседі. Жайық аңғарындағы тоғайлы алқаптар, Тайсойған, Мәмбет, Қараой кұмды өңірлері бай келеді. Жайықтың екі жағы қалың [[тоғай]]. Құмдардың шығысында топырақта дақылдардан [[Бидайық (өсімдік)|бидайық]], [[айрауық]], [[арпабас]], аздап [[бұта]]лар - [[ақтал]], [[жыңғыл]]дар кездеседі. Қырқалар төбешіктер мен жазықтарда жусанды, [[бұйырғын]] өсімдіктері өседі.<br /> Ойыс жерлерді сор алып жатыр. Басым өсімдіктері: жусанды-бұйырғын, сораңды-қаражусанды, дақылды-жусанды, бидайықты-түрлі шөпті топтар. Аңдардан [[қасқыр]], [[түлкі]], [[борсық]], [[ақ бөкен|киік]], [[қарсақ]], [[жабайы шошқа]], [[қоян]], [[бауырымен жорғалаушылар]]дан [[жылан]], [[кесіртке]], [[бақа]] көп. [[Құстар]]дан [[қарақұс]], [[қарға]], [[Шауқарға|ұзақ қарға]], [[шағала]], [[сауысқан]], [[үйрек]], [[көкек]], [[Торғайлар|торғай түрлері]], [[жапалақ]], [[үкі]] кездеседі. Өзен бойларында [[су құстары]], сондай-ақ [[бозторғай]] т.б. мекендейді. Жайық өзенінде балықтың бірнеше түрі, оның ішінде бекіре тұқымдас [[балықтар]] да бар. Жазда [[бүйі]], [[қарақұрт]] байқалады. == Экологиясы. == Аудандағы 300-ден аса кәсіпорын, шаруа қожалықтарының қоршаған ортаға зиянды әсер ету ықтималдығы бақылауға алынған. Аудан аумағын қақ жарып өтетін [[Жайық]] өзенінің фаунасы бай, суында сирек ұшырасатын балық түрлері тіршілік етеді. Өзенді жағалай өскен жасыл желек ауа құрамын үнемі тазартып отырады. Сондықтан Индер ауданы экологиялық жағдайы жағынан қалыпты аймақтардың қатарына жатады. Аудан бойынша кәсіпорындар мен автокөліктер арқылы жылына 3936 тоннадай зиянды-улы газдар ауаға тарап, 1500 тоннаға жуық [[қалдықтар]] шығады. Сондықтан автокөліктердің жүріс-тұрысына, техникалық-диагностикалық ахуалына баса назар аударылады. 2002 жылы өндірістік және тұтыну қалдықтарын жинақтап, жайғастыратын, Индербор кентін көгалдандырумен айналысатын “Келбет” мемлекеттік- коммуналдық кәсіпорны кұрылды. Кәсіпорыңдар мен мекемелердің лас су шығару мөлшері белгіленген нормадан ауытқымайды, сондықтан экологиялық ахуалға кері әсері тимейді.<ref>Индер ауданы, «Арыс» баспасы Алматы, 2006 ISBN 9965-17-273-0</ref> ==Пайдалы қазбалары== [[Сурет:Индер көлі маңындағы борат кені.tif|thumb|right|150px|Индер көлі маңындағы борат кені]] Геологиялық және гидрогеологиялық сипаты жағынан, пайдалы қазындылары жөнінен аудан өте күрделі жер қойнауымен ерекшеленеді. Пайдалы қазындыларынан кұрылыстық материалдар бағытындағы шикізаттарына аса бай. Индер көлінің жағасындағы төбешіктердің асты күмбез пішінді [[тұздар]]дан тұрады және көлдің өзі әр түрлі [[шикізат]]тарға бай: [[борат]], [[калий]], [[магний]], [[ас тұзы]], [[гипс]], [[қиыршықтас]], [[ұлутас]], т.б. Құрылыс материалдары бар. Гипстің жалпы қоры − 10-15 млрд. тоннадай. [[Индер көлі|Индер көлінің]] солтүстік-шығысында [[минералды су]] көздері мен [[шипалы балшық]] та көп тараған. Оларды жергілікті тұрғындар ежелгі заманнан бері әр түрлі сырқаттарды емдеуге пайдаланып келеді. ==Экономикасы== [[Сурет:«ИСИ - Гипс - Индер».jpg|thumb|right|200px|«ИСИ - Гипс - Индер» ЖШС]]«Жайықгазтасымалдау» басқармасы, геологиялык «Бор» ЖШС, «Индертұз» кәсіпорны, «Индер» мұнай айдау стансасы, емдік бишофит пен тұз өндіретін «Геохим» кәсіпорны, «Индергипс» бірлескен кәсіпорны аудан экономикасын нарық тұйығынан шығару үшін жұмыс істеуде. Өнеркәсібі түгелдей дерлік «Индерборат» және «Индертұз» акционерлік қоғамына қарасты борат карьерлері мен байыту фабрикасынан, нан мен сүт зауыттарынан тұрады. Мұндағы өнеркәсіп орталығы [[Индербор]] кенті.<ref name="test">«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9,</ref> Индер ауданында «ИСИ - Гипс - Индер», «Индергаз» ЖШС-рі, «Қазақтелеком» АҚ-ның аудандық филиалы, [[Индер желілік- өндірістік басқармасы]], [[Индер мұнай айдау стансасы]], Индер [[орман шаруашылығы]] мекемесі бар. [[Атырау облысы]] [[статистика]] департаментінің мәліметі бойынша экономиканың нақты секторында 2009 жылдың қаңтар-қазанына 2008 жылғы қаңтар - қазанға %-бен кен өндіру өнеркәсібі -80,5, электр энергиясын, газ бен су өндіру және бөлу - 97,8, ауыл шаруашылығы - 102,5. == Шаруашылығы== Ауыл шаруашылығы негізінен қаракөл [[қой]]ы мен [[сиыр]], [[жылқы]], [[түйе]] өсіруге маманданған. Ауыл шаруашылығы жерінің аумағы 987,9 мың га. Оның 1,3 мың га-сы егістік, 3,4 мың га-сы шабындық, 983,2 мың га жайылым. Негізгі айналысатын шаруашылығы - [[мал шаруашылығы]], дәлірек айтқанда [[қаракөл тұқымдас қой]] түрін өсіру. 2009 жылы (қаңтар - қазан) 3,8 мың тонна (тірі салмақта) ет, 6,1 мың тонна сиыр сүті, 288 мың дана жұмыртқа өндірілді. 2009 жылдың 1 қарашасына ауданда 20,4 мың бас ірі қара, 104,4 мың бас қой мен ешкі, 6,3 мың бас жылқы, 2,7 мың бас түйе болды. Сондай-ақ, мал шаруашылығымен бірге егін шаруашылығы да дамыған. ==Көлік жолдары== Аудан жері бойынша [[Жайық]] өзенінің екі жағасын бойлай ең ірі елді мекендерді қамтып республикалық маңызы бар Атырау - Орал автомобиль магистралі өтеді. Жайық өзенінде өзен су жолы бар. Аудан аумағымен [[Орта Азия]] Орталық [[газ]] құбырынан тартылған тармақтар арқылы газ тасымалданады. Ауданда өзен айлағы, «Индергаз» желісі мекемесі жұмыс істейді.<ref name="test"/> == Білім беру ісі == 1920-21 жылдары ауданда [[Көктоғай (Атырау облысы)|Зеленый]] (қазіргі Көктоғай), 1-сатылы Есбол орталау және Қызыл үй орталау мектептері жұмыс істеген. Кеңес өкіметінің халықты жаппай оқыту шараларына сәйкес ашылған алғашқы мекгептердің бірі — [[Есбол (Индер ауданы)|Кулагиндегі]] үшжылдық “Церковно-приходская школа” 1920 жылдан жұмыс істеп, 1924-33 жылдары алғашқы орыс-қазақ бастауыш мектебіне айналған. 1923-24 жылдары аудан жерінде 1-сатылы 11 қазақ мектебінде он бір мұғалім қызмет еткен. 1936 жылы Тас деген жерде бастауыш мектеп ашылып, он жылдан кейін ол жетіжылдық мектепке айналдырылды. Құм ішіндегі “Жұлдыз”, “Қараой”, “Қостан”, “Сазды”, “Майда”, “Үлкен шағыл”, “Қыстаушағыл” (кейде “Құлжым мектебі” деп те аталады), “Қарақұс”, “Тума”, “Қырғи”, “Хозауыл” бастауыш, жетіжылдық мектептері жергілікті халықка білім берудің үлкен ордасына айналды. № 6 ауылда “Қазбек”, № 5 ауылда “Құрылыс”, № 4 ауылда “Қызылжар” бастауыш мектептері ашылды, “Қызылжар” мектебі 1938 ж. орталау мектепке айналды.<br /> 1929-30 оқу жылында [[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуат]] ауылында мектеп үйі тұрғызылып, № 2,3 ауылдардың балалары осында оқыды. 1993 жылға дейін ауданда 1 орталау, 12 орта, барлығы 13 мектеп болды. 1993 жылы Кулагин селосында аудан тарихында тұңғыш рет ұлттық гимназия ашылып, 1993-94 оқу жылында өзінің алғашқы шәкірттерін қабылдады.<br /> 2006 жылы ауданда 1 бастауыш, 14 орта, 1 гимназиялық мектеп балаларға білім беруде. Оның 12-сі таза қазақ мектебі де, 4-і аралас мектеп, бұл білім ордаларында 7381 оқушы білім алды. == Денсаулық сақтау ісі == Есбол ауданының орталығы болған [[Есбол (Индер ауданы)|Кулагинд]]е ең алғашқы медицина мекемесі -5 орындық [[аурухана]] 1939 жылы ашылған. Онда (аудандық денсаулық сақтау бөлімі деп аталған) Сергей Михайлович Ларионов деген фельдшер, 1941 жылдан Л.А.Саута деген дәрігер басшылық жасаған. 1941 жылы бұл аурухананың көлемі 15 орынға дейін өсіп, фельдшер Наурызова Зияда меңгерушісі болып істеген. Кулагин ауруханасында төсек саны 1948 жылы -25, 1950 жылы 35 орынға дейін өсіп, жергілікті тұрғындарға білікті мамандәрігерлер медициналық қызмет көрсеткен. 1956 жылы аурухана 50 орынға дейін өсті.<br /> 1986 жылы борат кенішінің жаңадан салынған профилакторий үйі аудандық ауруханаға берілді. Онда аурухананың басқа бөлімдерімен қатар 6 орындық реанимация бөлімі ашылып, орталықтандырылған оттегімен қамту іске асырылды, қажетті құрал-сайманмен жабдықталды. 1990 жылы аудандық ауруханадағы төсек саны 210-ға, аудан бойынша төсек саны 310-ға жетті. Елді мекендердің бәрінде сүтханалар ашылды. Кулагин ауруханасы үшін жатақхана үйі, тұрғын үйлер есебінен бірнеше ғимараттар салынып, аурухана сол жаңа үйлерге көшірілді. Өкпе аурулар ауруханасы жаңа құрылыспен кеңейтілді, мамандармен, жабдықтармен толықтырылды. Зеленыйда 30 орындық аурухана үйі ашылды. Арнаулы мамандар жіберіліп, құрал-жабдықтар бөлінді. [[Елтай (Атырау облысы)|Елтайда]], [[Өрлік]]те, [[Бөдене (Атырау облысы)|Бөденеде]], [[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуатта]] ауылдық дәрігерлік [[амбулатория]]лар ашылды.<br /> 1992 жылы облыста бірінші типтік амбулатория жұмысқа кірісті. 2001 жылы Елтай ауылында типтік жобамен ауылдық дәрігерлік амбулатория, 4 ауылда медициналық пункт салынды, [[Кетебай (Атырау облысы)|Кетебай]], [[Құрылыс (Атырау облысы)|Құрылыс]], [[Ынтымақ (Атырау облысы)|Гребенщик]] ауылдарында [[фельдшерлік-акушерлік пункт]] іске қосылды. == Мәдениеті == “Қызыл отаулар” ауданның елді мекендерінде өткен ғасырдың отызыншы жылдары ашыла бастады. 1948 жылы ауданда 7 оқу үйі, 3 [[кітапхана]], 2 қызыл отау, Кулагино ауылында клуб болды. 1968 жылы Өрлік селолық клубы жанындағы драма үйірмесінің мүшелері А.Шамкеновтың “Адасқан қаз” пьесасын облыс орталығында қойып, [[Өрлік халық театры|халық театры]] атағын жеңіп алды. Өрлік халық театры режиссер Бақыг Қабышевтің басшылығымен 1967-97 жылдар аралығында 80-ге тарта [[спектакль]], сахналық көріністер қойды. [[Аққала халық театры|Осындай театр]] 1974 жылы Аққала ауылында да өмірге келді. 1970-80 жылдары ауданда вокальды-аспапты, отбасылық ансамбльдер өмірге келді. 1971 жылы Кулагино селолық клубында құрылған “Жас әуендер” ансамблі әлі күнге өнер көрсетуде. “Борат” клубында ұйымдастырған “Жайық әуендері” вокальды-аспапты ансамблі 1980 жылы Алматы қаласында өнер көрсетіп, республикаға та- нылды. Мұндай ансамбльдер [[Жарсуат (Атырау облысы)|Жарсуатта]], [[Өрлік]]те, [[Елтай (Атырау облысы)|Елтайда]], [[Бөдене (Атырау облысы)|Бөдене]], [[Көктоғай (Атырау облысы)|Зеленый]] ауылдарында да жалғасын тапты. 1986 жылы Бөдене орта мектебінде құрылған “Мұрагер” ұлт аспаптар оркестрі 1992 жылы республика мәдениет министрлігі коллегиясының шешімімен “Үлгілі ұжым” атанды. Ауданда “Индер-Мәдениет” мемлекеттік қазыналық коммуналдық кәсіпорны және оның құрамында Жарсуат, Көктоғай, Өрлік, Кулагино, Елтай селолық мәдениет үйлері, Гребенщик селолық және 1 жылжымалы клуб, 13 кітапхана, мұражай жұмыс істейді. Мәдениет үйлерінде 4 ұлт аспаптары оркестрі, ансамблі, 5 [[хор]] ұжымы, 7 [[драма]] үйірмесі, 6 вокальды аспапты ансамбль өнер көрсетеді. Аудандық орталықтандырылған [[кітапхана]] жүйесі бойынша 12 кітапхана бар. Оларда 89762 дана кітап бар. Кітапханаларға 10623 оқырман тартылған. Ауданда мұражай 1977 жылдың 5 қарашасында Индерборда қоғамдық негізде ашылған. Ол 1992 жылы облыстық тарихи-өлкетану мұражайының аудандағы бөлімшесі ретінде кұрылып, 1999 жылы жаңа орынға көшірілді. Ондағы 3246 жәдігер үш бөлмеде орналасқан. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== *[http://www.google.kz/url?sa=t&source=web&cd=2&ved=0CCEQFjAB&url=http%3A%2F%2Fwww.e-atyrau.kz%2Fkaz%2Findex.php%3Fname%3DPages%26op%3Dpage%26pid%3D93&ei=FQf6TbjjK4SWswbGnLzHDw&usg=AFQjCNEcHn0WpcrWLEBOutCTk_2EyVDyRw Индер ауданы] *https://www.youtube.com/watch?v=un4vrrk63aY {{wikify}} {{Атырау облысы}} {{Индер ауданы елді мекендері}} [[Санат:Индер ауданы]] ebsyz6qaq92z3sjpqxhu35rxvkb5mja Исатай ауданы 0 20348 3059374 3055225 2022-08-10T21:43:30Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Исатай ауданы |елтаңба = Исатай ауданы логотипі.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Атырау облысы |аудан орталығы = [[Аққыстау]] |ауылдық округтер саны = 7 ауылдық округ |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 16 |қалалар саны = |әкімі = Полымбет Максимұлы Хасанов |әкімдіктің мекенжайы = Аққыстау ауылы, Егемен Қазақстан к-сі, 11 |құрылған уақыты = 1928-1930, 1939-1957, 1977-1988, 1990 |жер аумағы = 14,7 |жер аумағы бойынша орны = 4-ші |тұрғыны = 26 749<ref>[https://www.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны (2020 жылдың басына)]</ref> |халық саны бойынша орны = 7-ші |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 1,6 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = қазақ 99,8%, орыс 0,1% |телефон коды = +7 71231 |пошта индексі = 0603XX |сайты = |карта = Isatay District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Isatay District in Atyrau Region.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Исатай ауданы''' — [[Атырау облысы]]ның солтүстік-батысындағы әкімшілік бөлініс. == Жалпы сипаттама == [[Сурет:Исатай ауданы Стелла.jpg|солға|250px|Исатай ауданының стелласы]] Аудан 1928 жылы құрылды. 1990 жылы облыстың Құрманғазы және Махамбет аудандары жерлерін қосу негізінде қайта құрылды. Жер аумағы 14,7 мың км². Тұрғыны 26,4 мың адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге 1,6 адамнан келеді (2008). Аудан орталығы – [[Аққыстау]] ауылы. [[Батыс Қазақстан облысы]]ның [[Бөкей ордасы ауданы]]мен, батысында Атырау облысының Құрманғазы, солтүстігінде Индер, шығысында Махамбет аудандарымен, оңтүстігінде [[Каспий теңізі]]мен шектеседі. Исатай ауданының жері түгелімен [[Каспий маңы ойпаты]]ның орталық бөлігінде, шөлдік белдемде орналасқан. Батысының басым бөлігін төбешікті [[Нарын құмы|Нарын]], [[Бұзанай құмы|Бозанай]] және [[Ментеке]] кұмдары, шығыс бөлігін Жайық алабы және Каспий жазығы алып жатыр. Жер аумағы солтүстіктен оңтүстікке қарай 165 шақырым, ал батыстан шығысқа қарай 130 шақырым. == Исатай ауданының эмблемасы == [[Сурет:Исатай ауданы логотипі.png||солға|120px|]]Аудандық мәслихаттың 2004 жылғы 9-шілдедегі VIII-сессиясында бекітілді. Суретшісі Махамбет Оспан. Эмблема үлгісінде ауданның сан-салалы даму бағыттары, мұнай өндірісі, мал, балық шаруашылығы, Нарын құмы, теңіз бейнесі біртұтас көрініспен бейнеленген. Жер шары тәрізді дөңгелекте елдің тыныштығы, бейбіт күннің шапағы белгіленіп шаңырақтың бейнесі келтірілген. Шеңбердің жиегі еліміздің көк байрағы түстес - көгілдір түске боялған. == Тарихы == Аудан ең алғаш 20-жылдары құрылғанымен, өз тарихында көрші аудандарға қосылу мен қайта бөліну ауыртпалығын бірнеше рет көруіне тура келді. 1928 ж. бұрынғы Орал облысы [[Гурьев округі]] Сарытөбе болысының аумағында орталығы Новобогат аулы болып Новобогат ауданы шаңырақ көтерді. Аудан екі жылдан кейін таратылып, іріленген Гурьев ауданына қарады. 1939 ж. құрамына 33 ұжымшар, бірнеше ауылдық кеңестерді біріктіріп аудан қайта құрылды. 1957 ж. қайта таратылды. 1977 ж. орталығы Аққыстау жұмысшы кенті болып 3- рет құрылған Новобогат ауданының қадамы көп әріге бармай, 11 жылдан соң тағы таратылуы жөнінде жоғарыдан шешім алынды, 1990 ж. аудан қайта қалпына келтіріліп, ауданға Исатай атын беру жөніндегі жергілікті халықтың талап-тілегі ескерілді.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000 ISBN 5-7667-9129-1</ref> [[Сурет:Исатай ауданы картасы.jpg|солға|200px|]] 1900 жылдардың басында аудан аумағында Бегайдар ауылында ауыл балаларын орысша оқыту, сауаттандыру ісі басталып, кейін мектеп салынды. Бұл ауданның білім берудің алғашқы қадамы еді. Бұл білім ұясын бітірген жергілікті қазақ жастары кеңес өкіметі орнағаннан кейін елді ұжымдастыру, ауылшаруашылығын құрысу жұмыстарының ұйымдастырушылары мен басшылары бола білді. [[Сурет:Исатай ауданы. Аудандық партия комитеті үйі. 1957 жылға дейін.jpg|thumb|оңға|200px|Аудандық партия комитетінің 1957 жылға дейін пайдаланған кеңсесі]] 1913 жылы Манаштағы балық кәсіпшілігінде Ганюшкинодағы екі сыныптық орыс-қазақ училищесінің бөлімшесі ашылып, қазақ балаларын да қабылдады. [[Зинеден|Забурында]] «Үлгі» мектебі салынды. Ауданда теңіз жағалауынан балық аулануы жергілікті қазақтардың балық өндірісіне жалданып жұмыс істеп, күнелтіс жасауына әсер етумен қатар, өңірде оқу-білімге, мәдениетке жол ашты. Балық батағаларына [[Астрахан]]нан кемелердің келуі сауда-саттыққа да ықпалы тиді. 20-шы ғасырдың басында осында Ащықұлақ деп аталатын жерден мұнай көзінің табылуы ауданның ертеңгі болашаққа бастаған қадамдары болды. 1930-жылдары ауданда ұжымдастару жылдары басталды. Жер өңдеушілер серіктестігі, артельдер, ұжымшарлар құрылып, ұжымдық шаруашылықтарға бірікті. 1939 жылы ауданда 26 ауыл-шаруашылық ұжымшарлары, 4 балық артельдері болды. Соғыс жылдарында аудан орталығы [[Хамит Ерғалиев ауылы|Новобогат]] селосында «Ағайында Нобельдер» серіктестігі тапқан мұнай кен орнынан май алынып, бензин, керосин айыру зауыты ашылды. Бұл өндіріс орындары соғыстан кейін ауданның мүддесіне қызмет етті. 1953 жылдан бастап жабық жөндеу шеберханасы, үлкен алаң, ондаған екі пәтерлік тұрғын үйлер салынып, онда білікті мамандар еңбек етті.<ref name="Reference1"> Исатай ауданы 2-кітап Шежіре "Арыс" баспасы 2008</ref> == Географиясы == Аймақ жері - жазық, Каспий жағалауына орналасқан, шөлейтті, жазық, топырақтың қабаты тұзды, сортаң, құрғақ. Оның қиыр солтүстік-шығыс жағымен [[Жайық өзені]] ағып өтеді. Исатай ауданының жері құмдақ және сортаң сұр топырақты болып келеді. Аудан аумағының Еуразия құрлығына ішкерлей еніп жатуы ауа райының тым континенталдығын калыптастырды: қысы салқын, жазы ұзак та ыстық болып келеді. Өсімдіктердің өсіп-өнетін кезеңінде жауын-шашын аз түседі 70-115 мм, ал бүкіл жыл бойында 150-205 мм. Мұның өзі бұл аймақтың ылғалға аса тапшы келетінін көрсетеді. Сондықтан да гидротермикалық коэффициент 0,2—0,3-тен аспайды. Топырақта ылғалдың жетіспеуі, ауаның кұрғақтығы, аумақтың бір бөлігін сортанды-тұзды аймақ алып жатқандықтан, өсімдік жамылғысының қалың өсуіне мүмкіндік бермейді. == Климаты мен экологиялық жағдайы == Аудан табиғаты мен климаты жер бедеріне, оның рельефіне байланысты. Ауданның жер бедері жазықтық болғанымен, [[геоморфология]]лық тұрғыдан жер бетінің биіктігі барлық аудандарда теңізге қарай көлбеулене ылдилай түседі. Сондықтан да теңіз үстінен бөлінген ылғалдылық жел сол бағыттан соққанда ғана әсерлі байқалады. [[Атмосфералық жауын-шашын]] мөлшерінің мардымсыздығы салдарынан жыл бойына [[аңызақ]] желімен, шаңға толы [[дауыл]]ымен, ылғалдың ауаға бостан-бос тарайтын пайдасыз булануымен, кейде тіпті қысқы қардың өз мөлшерінен аз түсуімен жайсыз ауа райы қалыптасып келеді. Ауа райының ең ыстық айы шілдеде Аққыстаудағы ыстық мөлшері 40-43°С көрсетеді. Исатай ауданы экология қаупі төнген аумаққа ресми тіркелмеген. Облыс бойынша арнайы экологиялық бағдарламалардың жасақталуы, Үкімет тарапынан экологиялық таза дүниені қалыптастыру үшін қомақты қаржылардың бөлінуі алғашқы нәтижелерін көрсетуде. 1970 жылдардан бастап Каспий теңізін бойлай бірнеше кен орындарының жиі ашылуы, жерасты газдарының ауаға еркін жіберілуі, мұнайлы ортадағы май қалдықтарының орынсыз төгіліп-шашылуы аудан көлеміндегі экологиялық ахуалды күрт ушықтырып жіберген болатын. Бұл келеңсіздіктерге орай жергілікті тұрғындар Үкімет алдына дейін ұсыныстар түсірген еді. Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің және «Міндетті экологиялық сақтандыру» заңдылықтары жарық көргеннен кейін, [[Жайықмұнай|«Жайықмұнайгаз» мұнай өндіру басқармасының]] негізгі бағыттарының бірі - мұнай өндірумен қатар, өндіріс нысандарында экологиялық ахуалды сауықтыруға бағыт алды. 2017 жылы басқарма бойынша қоршаған ортаны қорғау шараларына 100 млн теңге қаржы қаралса, 2018 жылдың жоспары бойынша қоршаған ортаны қорғау шараларына 200 млн теңге бөлінді. Соңғы жылдарда зияны мол жерасты алау газын арнайы зауыттар салу арқылы жергілікті шикізат ретінде тұтыну рыногына пайдалану экологиялық жүйедегі үлкен қадам саналып отыр.<ref name="Reference2">Исатай ауданы, Алматы "Сардар", 2018 ISBN 978-601-80678-6-0</ref> == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == Ауданның әкімшілік-аумақтық бөлінуі: {| class="standard" !Ауылдық округ/қала !Халқы (2009) !Елді мекендері |- | [[Аққыстау ауылдық округі]] | 8 651 | [[Аққыстау]], [[Өркен (Атырау облысы)|Өркен]] ауылдары, [[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|№17- темір жол]] бекеті |- | [[Жанбай ауылдық округі]] | 3 036 | [[Жанбай]] ауылы |- | [[Зинеден ауылдық округі]] | 1 249 | [[Зинеден]], [[Амангелді (Исатай ауданы)|Амангелді]] ауылдары |- | [[Исатай ауылдық округі (Атырау облысы)|Исатай ауылдық округі]] | 1 501 | [[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]] ауылы |- | [[Нарын ауылдық округі (Атырау облысы)|Нарын ауылдық округі]] | 1 294 | [[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]], [[Жаңа Жанбай]], [[Мыңтөбе (ауыл)|Мыңтөбе]] ауылдары |- | [[Тұщықұдық ауылдық округі (Атырау облысы)|Тұщықұдық ауылдық округі]] | 5 017 | [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]], [[Айбас (Атырау облысы)|Айбас]], [[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]] ауылдары |- | [[Қамысқала ауылдық округі (Атырау облысы)|Қамысқала ауылдық округі ]] | 3 895 | [[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]], [[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]], [[Ауқайраң]] ауылдары |} == Негізгі кен байлықтары == [[Сурет:Забұрын мұнай кен орны.jpg|thumb|right|200px|Забұрын мұнай кен орны]]Негізгі кен байлығы [[мұнай]] мен [[газ]]. Ауданда негізінен мұнай өндірумен айналысатын «Жайықмұнайгаз» басқармасы бүкіл Ембі мұнай бірлестігі бойынша өндірілетін «қара алтынның» төрттен үшін береді. Олардың кен орындары ауданның оңтүстік-шығыс жағында, Каспий теңізінің жағалауына таяу орналасқан. Барланғандары: [[Забұрын (Забурунье) мұнай кен орны|Забурунье]], [[Сазанқұрақ газ-мұнай кен орны|Сазанкұрақ]], Октябрь, [[Мартыши газмұнай кеніші|Мартыши]], [[Ровное мұнай-газ кен орны|Ровное]], [[Қамысты мұнай-газ кен орны|Камышитовое]], [[Оңтүстік-Шығыс Новобогат мұнай кен орны|Батыс және Оңтүстік-шығыс Новобогат кен орындары]]. Жер беті сулары ауданның тек оңтүстік-шығыс жағында кездеседі. Ауданның оңтүстік жағымен [[Атырау]] –[[Астрахан]] т. ж. мен автомобиль жолы, Қиғаш – Атырау өзен су құбыры өтеді. ==Өсімдіктері мен жануарлар дүниесі== Өсімдіктер алабының құрамы қатқыл жерлерде бір бөлек, Нарын құмында одан өзгеше шөптермен ерекшеленеді. Теңіз жағалауы [[қара жусан]]ды, құм жиегі [[Қасқа жусан|боз жусанды]], [[бұйырғын]] мен сораң сияқты ащылыққа бейім өсімдіктермен ерекшеленеді. Көктем кездерінде [[Мортық (өсімдік)|мортық]], [[ақшиін]], [[шытыр]], [[ебелек]], [[Бидайық (өсімдік)|бидайық]] өседі. Құм жазықтығында [[ақ жусан]], [[Алабота (өсімдік)|алабота]], [[ебелек]], [[майқаңбақ]], [[қаңбақ|қарақаңбақ]], [[қияқ]], [[шырмауық]], [[сүттіген]], желкен, [[Шағыр (өсімдік)|шағыр]], [[түйежапырақ]], [[құланқұйрық]], [[ақ селеу]], [[қияқ]], [[құртқашаш]], [[жуа]], [[қой жуа]], [[сіңбірік]], [[сәлбен]] сияқты өсімдіктер өседі. Теңіз жағалауларында [[қара жусан]], [[сарғалдақ]], [[шытыр]], [[изен]], [[қарабарақ]], [[қамыс]], [[жантақ]], өсімдіктері кездеседі. Аудан аймағында жылдың қай кезеңінде де талғамайтын [[жыңғыл]], [[жүзгін]], [[ақтікен]], [[адыраспан]], [[итсигек]], [[сексеуіл]], [[балықкөз]], [[сораңшөп]] сияқты өсімдіктер көптеп кездеседі. Жануарлар дүниесінде [[бауырымен жорғалаушылар]] және [[кеміргіштер]] үлесі басым. Шөлейт климатқа шыдамды [[қоян]], [[қосаяқ]], [[қасқыр]], [[құмтышқан]], [[сарышұнақ]] т.б. сүтқоректілер, [[жылан]], [[кесіртке]], [[Батбат кесіртке|батпан]] сияқты бауырымен жорғалаушылар, [[бақа]], [[құрбақа]] тәрізді қосмекенділер көптеп кездеседі. Құстардан [[қара қарға]], [[торғайлар]], [[Кептерлер|көгершін]], [[жапалақ]], [[қарақұс]], [[қарлығаштар]] жергілікті мекен етушілер болып табылады. Қазба каналдары мен өзекшелерде [[торман]], [[Өзен алабұғасы|алабұға]], [[шортан]], [[Қызылқанат балық|қызылқанат]], [[қаракөз]] балықтары кездеседі.<ref> Атамекен Географиялық энцикопедия. Алматы 2011</ref> == Өзендері мен көлдері == Аудан шөлейт аймаққа орналасқандықтан су көздері өте тапшы, су мөлшері мардымсыз. Негізгі су көзі – [[Жайық]] және [[Еділ]] өзендерінен бастау алатын суару және суландыру жүйелері. Нарын және Бақсай каналдары арқылы елді мекендер мен шабындықты жерлерге су жеткізіледі. “Кобяково-Забурын” каналымен ауданның оңтүстік-батыс шекарасына Еділ өзенінің суы келеді. Көкарна — Каспий теңізінен су шығатын канал, ол арқылы теңіздің суы “Атырау-Астрахань” автомобиль жолын кесіп өтіп, құмайт дала қойнауына жетеді. Жайықтың жоғары сағасында сәуір айының ортасынан басталатын көктемгі су тасқыны кезінде су арналары толғанмен жаздың аптап ыстығы кезінде тайыздап, тіпті шет жерлердегі тарамдары кеуіп қалады. Аудан аумағының жер бедері мен топырақ қабатының ерекшеліктеріне байланысты каналдар ирелеңкі келеді. Ежелгі [[Жалтыр (көл, Атырау облысы)|Жалтыр көлі]] жөне басқа табиғи айдындар бұл күнде тартылып, құрғап қалған. Өткен ғасырларда теңіз суы құйған бірнеше көл тұзды сорға айналған.<ref>Исатай ауданы, «Арыс» баспасы, Алматы 2003 ISBN 9965-17-1165</ref> ==Шаруашылығы== Айналысатын негізгі - мал шаруашылығы, малдың етін өндіру. 2009 жылы ([[қаңтар]]-[[қазан]]) өндірілген ет 4,4 мың тонна (тірі салмақта), сиыр сүті - 3,4 мың тонна, жұмыртқа - 154 мың дана өндірілді. 2009 жылдың 1 қарашасына аудандағы мүйізді ірі қара саны - 11,6 мың бас, қой мен ешкі - 50,9 мың бас, жылқы - 8,8 мың бас, түйе - 7,4 мың бас болды.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> [[Шағын бизнес|Шағын және орта бизнесті]] дамыту мақсатында Исатай ауданы көлемінде көптеген игілікті істер атқарылған. Ауданда 2018 жылдың 1 маусымдағы мәліметі бойынша, 2042 шағын кәсіпкерлік субъектілері (оның ішінде заңды тұлғалар 133, дара кәсіпкерлер 1693, [[Шаруа Қожалығы|шаруа қожалықтары]] 216) тіркелген. Күні бүгін нақты жұмыс жасап тұрғаны 1446 (заңды тұлға 71, дара кәсіпкерлер 1164 және шаруа қожалықтары 211) кәсіпкерлік субъектілері болып отыр. Шағын және орта бизнес субъектілерінде жұмыс жасайтын адамдардың саны 2182 адамды құрап отыр. Тіркелген кәсіпкерлердің басым бөлігі, яғни 55%-ы сауда-саттық саласында, 21%-ы жолаушы және жүк тасымалымен айналысатындар, 7%-ы ауыл-шаруашылығы, ал қалған 17%-ы қызмет көрсету түрлерінің үлесіне тиіп отыр. 2018 жылдың 1 қаңтарына алынған есеп бойынша, 4 [[қонақ үй]], 16 [[мейрамхана]], 27 [[шайхана]], кафе-бар, 102 [[Дүкен|азық-түлік дүкені]], 6 наубайхана, 2 [[жылыжай]], 7 [[сауда орталығы]], 10 кеңсе, құрылыс және шаруашылық дүкені, 16 [[шаштараз]], тұрмыстық қызмет көрсету орталығы, 12 техникалық қызмет көрсету орны, 4 жанар-жағармай стансасы, 1 тіс салу емхана, 1 жекеменшік дәріхана қызмет көрсетеді. == Кәсіпорындары == '''[[Жайықмұнай|«Жайықмұнайгаз» мұнай-газ өндіру басқармасы]]''' — 1973 жылы құрылды. Басқармада 17 кен алаңы игерілуде. Мұнай мен газды өндіру және өңдеумен айналысады.<ref>https://emba.kz/kaz/strukturnye_podrazdeleniya/ngdu_zhaiykmunaigaz/</ref> '''[[Сазанқұрақ|«Сазанқұрақ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі]]''' — Исатай ауданында мұнай өндіруші тұңғыш шетелдік компания.<ref>https://atr.kz/zhanalyqtar/atyirauda-yi-t-yish-m-nay-ndirushi-shet/</ref> Жылына 70 мың тонна мұнай мен 750 мың текше метрден астам газ өндіреді. '''[[Прикаспиан Петролеум компани|Прикаспиан Петролеум компани жауапкершілігі шектеулі серіктестігі]]''' — көмірсутек шикізатын барлаумен айналысатын жауапкершілігі шектеулі серіктестік. Мұнай көздерін іздестіру жұмыстарын жүргізеді. '''[[Светланд-ойл|«Светланд-Ойл» ЖШС]]''' — 1991 жылдың маусым айында жеке кәсіпорын ретінде құрылған. Негізгі қызметі Исатай ауданындағы Октябрьское мұнай кен орнын игеру. Кәсіпорын бұрғылаған ұңғымалардан алғашқы мұнай 1993 жылдың мамыр айында алынды. '''[[НБК|«НБК» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі]]''' — Көмірсутек шикізатын барлаумен және өндірумен айналысатын жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. 2002 жылы қайта тіркелген. Исатай аумағында орналасқан [[Батыс Новобогат мұнай кен орны]]нда геологиялық жұмыстарын жүргізіп, мұнай өндіреді. '''[[Жамбай ЖШС|«Жамбай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі]]''' — 1999 жылдың 7 сәуірінде Каспий теңізі қазақстандық секторы қайраңының Оңтүстік Жамбай - Оңтүстік Забурунье бөлікшесінен 100%-дық үлеспен көмірсутектерді барлау, игеру және өндіру мақсатында құрылған. '''[[Потенциал Ойл|«Потенциал Ойл» ЖШС]]''' — көмірсутек шикізатын барлаумен, өндірумен және бөлісімдеумен айналысатын жауапкершілігі шектеулі серіктестік. Құрылтайшылары - "Bekstar International Limited" және "Firsk International Oil Corporation" компаниялары. Серіктестіктің негізгі қызметі Атырау облысы Исатай ауданының аумағында орналасқан Бегайдар бөлікшесінің көмірсутектерін барлау, өндіру, сақтау, тасымалдау және өткізу. == Құрылыс, транспорт саласы == '''Құрылыс саласы.''' Ауданның құрылыс саласының негізгі өркендеу кезеңдері 1977 жылдардан бастау алады. Ауданда құрылған СУ-1 құрылыс мекемесі, ДСУ-89 - жол құрылысы мекемесі, ПМК-909 мекемелері мұнай кеніштері мен аудан орталығының, ауылдық елді мекендердегі әлеуметтік-тұрмыстық ғимараттарды салуда айтарлықтай із қалдырды. Тәуелсіздік алған жылдардан кейін аудан орталығы мен ауылардан қазіргі заман талабына сай ғимараттар бой түзеп, ауылдар сәулеті келбеттенген. Құрылыс жұмыстарын жүргізуші кәсіпорындар арасында жергілікті «Болат-Д» ЖШС, «Арайстройсервис» ЖШС, кәсіпорындары бар. '''Транспорт саласы.''' Аққыстау автотранспорт кәсіпорны, Гурьев автоколоннасының №2553 базасынан [[Хамит Ерғалиев ауылы|Новобогат селосына]] 1977 жылы 10 шілдеде ескі жөндеу зауытының орнына шаңырақ көтерді. Жаңа филиалға бұрынғы МТС орны беріліп, филиалдың құрамында 35 жүк машинасы, 4 автобус транспорты ғана болып, оларға 1 колонна бастығы, 1 механик, 2 диспетчер, 60 жүргізуші, 8 жөндеуші жұмыс жасады. 1980 жылдың 1 қаңтарынан филиал Аққыстау автотранспорт кәсіпорны болып ұйымдастырылып, аудан орталығына көшірілді. Аққыстау автотранспорт кәсіпорны алғаш ұйымдасқанында 72 адам еңбек етсе, кейін құрам саны 217 адамға дейін өсті. Мекемеішілік автобустар паркі аудан орталығынан Атырау қаласына, селолық округтерге қатынайтын жолаушыларға тоқтаусыз қызмет жасады. '''Теміржол саласы''' өркендеуі Атырау- Астрахан теміржол құрылысының басталуымен тығыз байланысты. УС-99 тресінің СМП мекемелерінің құрылыс отрядтары аудан аумағының [[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]], [[Аққыстау]] ауылдарынан станса, Бақсай, [[№17-темір жол айрығы (Атырау облысы)|Томан]], №12, №13, №14, №15, №16 разъездері құрылысын бастады. 1968 жылы қазан айында Атырау-Астрахан теміржолы уақытша іске қосылып, Волгоград мұнай айыру зауытына Атыраудан мұнай тиелген эшалондар жіберілуі аудан аумағынан өткен алғашқы тасымал жүгі болатын. 1969 жылы 1 желтоқсан айында Атырау стансасынан алғаш рет жолаушылар таситын Атырау-Астрахан пойызы сапарға шықты. Аққыстау стансасы 1969 жылы құрылып, 1971 жылы толық эксплуатацияға берілді. 1969 жылы 3 санатты станса ашылған кезде 5 кезекші, 5 пойыз құрастырушы, 4 пойыз құрастырушы көмекшісі, 4 жүк қабылдап тапсырушы, 2 жүк кассирі, 4 билет кассирі, 5 станция кезекшісінің көмекшісі, 4 вокзал кезекшісі қызмет атқарған. Халық шаруашылығына, оның ішінде кеңшарларға шөп, ағаш, пішен, көмір, басқалай ауылшаруашылық заттары, жеміс жидек барлығы вагондармен Аққыстау стансасы арқылы жеткізілді. Ауданда құрылыс объектілерінің көптеп салынуына орай және жеке сектордың сұранысы көбеюі нәтижесінде стансаның жүк тасу жоспары жылдан-жылға көбейіп, жоспар артығымен орындалуда. Станса басында жол дистанциясының жолшылары, ШЧ-8 дистанциясының байланысшылары, ВЧД-1 стансасының вагон бақылаушылары, ЭЧ-4 дистанциясының электромонтерлері өз қызметтерін атқаруда. == Байланыс, энергетика және газ жүйесі салалары == '''Аудандық пошта байланыс торабының''' негізі 1930-шы жылдары қаланған деп есептеледі. 1977 жылы байланыс торабы қайта құрылды. Ол кезде байланыс торабының қызмет міндетіне екі сала - [[Телефон байланысы|телефон]]-[[Телеграф|телеграф]] байланысы және [[пошта]] қызметі кірді. Ал 1993 жылы телефон байланысы жүйесі жаңадан құрылған телекоммуникация торабына берілді. Бүгінде пошта байланыс торабының халыққа көрсететін қызмет ауқымы кеңейген. Халық тұтынатын заттар, [[газет]]-[[журнал]]дар, [[марка]], конверт сату, пошталық хабарлама жөнелтімдерін, хат-хабар, [[жеделхат]], посылка қабылдау мен жіберу, мерзімді [[баспасөз]]ге жазу мен жеткізіп беру, коммунальдық қызмет түрлері [[төлем]]дерін және жергілікті салықтар мен алымдарды қабылдау, [[еңбекақы]], [[зейнетақы]], [[жәрдемақы]] төлеу мен жеткізу, несие беру мен несие қайтарымын қабылдау, бағалы қағаздар нарқы қызметін көрсету және тағы да басқа қызмет түрлерін көрсетеді. Қазіргі уақытта аудандық пошта торабы құрамында алты пошта байланыс бөлімшесі, бір пошта байланыс тірегі және бір жылжымалы пошта байланыс бөлімшесі қызмет көрсететін құрылым және екінші дәрежелі банк деңгейінде несие берумен айналысады. Пошта торабының қызметі толықтай компьютерлік жүйеге көшірілген. '''Аудандық телекоммуникация торабы''' — 1977-82 жылдары Гурьев-Аққыстау әуелік желілік байланысы болып аталса, 1988-90 жылдары ауданның таралуына байланысты Махамбет аудандық байланыс торабына қосылды. 1983 жылы қазан айында аудандық байланыс торабының ғимараты пайдалануға берілді. 1993 жылы Исатай аудандық байланыс торабы екіге бөлініп, «Қазақтелеком» ААҚ-ның Исатай аудандық телекоммуникация торабы құрылды. 1985 жылы аудан орталығында автоматтандырылған қалааралық байланыс, 2002 жылы [[Аққыстау]] селосында сыйымдылығы 1500 номерлік сандық 812000 стансасы іске қосылып, селоішілік кабель сыйымдылығы өсірілді. 2003-2005 жылдары [[Хамит Ерғалиев ауылы|Новобогат]], [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Чапаев]], [[Жанбай]], [[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]], [[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]], [[Зинеден|Забурын]] ауылдарында сандық М200 стансасы орнатылып, кабель сыйымдылықтары өсірілді. Аудан орталығында 2004-2005 жылдары 550 номерге телефон кеңейтілді. 2006 жылы Гран, [[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]] елді мекендеріне телефон байланысы жеткізіліп, 2008 жылы аудан орталығынан 200 шақырымдай қашықтықтағы Үштаған, [[Мыңтөбе (ауыл)|Мыңтөбе]], [[Айбас (Атырау облысы)|Айбас]] елді мекендеріне спутниктік жүйе арқылы телефон байланысы орнатылды. [[Сурет:Исатай ауданындағы жел электер қондырғылары.jpg|thumb|оңға|350px|Исатай ауданындағы жел электр қондырғылары]] '''Ауданның электр жүйесі''' бастауын 1972 жылы қуаты 10 000 кВА екі трансформаторы бар 110/35 (10 кВ Аққыстау қосалқы стансасының (подстанция) іске қосылуынан алады. 1972 жылы [[Аққыстау]] ауылынан 110/35 (10 кВ-тік Аққыстау қосалқы стансасы салынып, оған 10 кВ-тік 70 километрге жуық жоғарғы кернеулі әуе желілері жалғанып, [[Хамит Ерғалиев ауылы|Новобогат ауылы]], одан кешікпей қараша айында [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Чапаев ауылы]], [[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызыл үй елді мекені]], 1973 жылдың жазында Жанбай ауылы жоғарғы кернеулі электр желісіне қосылды. 1974 жылы желтоқсан айында Х.Ерғалиев ауылынан қуаты 2500 кВА №83-ші Новобогат қосалқы стансасының салынуы, оған Бақсай өзегінің бойынан 14-16 электр сораптары (насос) жалғанып, кеңшардың жем-шөп дайындауына мол үлесін қосты. Ауданда [[Забұрын (Забурунье) мұнай кен орны|Забурын кен орнының]] ашылуына байланысты Зинеден ауылынан №95-ші Октябрьская қосалқы стансасы 1991 жылы іске қосылып, оған кен алаңынан басқа Зинеден ауылы мен Амангелді ауылының тұрғын үйлері және бірнеше малшы қыстақтары қосылды. Аудан территориясынан газ құбырының өтуіне байланысты осы жылы №94-ші Тайман қосалқы стансасы да, іске қосылып, аудандағы қосалқы стансалар саны 4-ке жетті. 1998 жылы шілде айында Аққыстау учаскесі «Исатай аудандық электр жүйесі» деген атпен іріленіп қайтадан құрылды. Манаштағы қуаты 52 МВт болатын станция «Ветроэнерготехнологии» ЖШС қаражатымен 12,3 млрд теңгеге салынған. Станция желдің күшімен ғана энергия беретіндіктен, оның ай сайынғы жіберетін қуаты желге тәуелді. Мердігер компания аудандағы үнемі күшті жел болатын жерді таңдауға екі жылдай уақыт жұмсап, Исатай ауданындағы Манаш ауылына жақын жердегі учаскені лайық деп тапқан. Осы жерде жоғарыдағы  желдің орташа жылдамдығы жыл бойына секундына 8-10 метр болады. «Жел қағарлардың» қалыпты жұмыс істеуі үшін желдің жылдамдығы 4-тен 25 м/с-қа дейін болу қажет. Жел күшейген жағдайда қондырғы автоматты түрде өшіп, қолайлы ауа райын күту режиміне ауысады. Жел электр қондырғыларының жалпы биіктігі 100 метрден асады, 4 секциядан тұратын тіреу салмағы 148 тоннаны, генератор 58 тоннаны, ал «винт» қалағының салмағы 21 тоннаны құрайды. Бір қалақтың ұзындығы 32 метр, ал ротормен бірге осы алып «пропеллердің» диаметрі 65 метр.<ref>https://azh.kz/kz/news/view/41462</ref> '''Аудандағы газ жүйесі''' тарихы Исатай ауданы Аққыстау селосында салынған кірпіш зауытын іске қосу мақсатында алғаш рет 1996 жылы [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық ауылында]] «Ташкент-2» АГТС-і (Автоматты газ тарату стансасы) құрылысы аяқталып, пайдалануға берілуінен бастау алады. Аудан жалпы табиғи газды тұрмыста пайдалануға алғаш рет 2001 жылы қол жеткізіліп, аудан орталығы тұрғындарын табиғи газбен қамту жұмыстары басталды. 2002-2004 жылдары Х.Ерғалиев, Тұщықұдық және [[Исатай (Атырау облысы)|Исатай]] елді мекендеріне табиғи газ пайдалануға берілді. Осыған орай «Атырауоблгаз» ААҚ-ның Аққыстаудағы бөлімшесі ашылып, жұмыс жасай бастады. 2006 жылдың қаңтар айынан «ОблТрансГаз» КМК, 2012 жылдың тамыз айынан «Атырауоблгазжелілері» АҚ, 2012 жылдың қараша айынан «ҚазТрансГазАймақ» АҚ-ы, Атырау өндірістік филиалдары болып өзгертілген мекемелердің аудандық Исатай газ шаруашылығы филиалы қалыпты жұмыс жасап келеді. Сонымен қатар [[Жанбай]], [[Жаңа Жанбай]], [[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]] елді мекендерін табиғи газбен қамту мақсатында «ГАЗПРОММАШ-10» АГТС-ы 2008 жылы қолданысқа берілді. Ауданның 96% толықтай газбен қамтылған. == Дін және өркениет == Аудандағы діннің қалыптасуы Бөкей ордасынан бастау алады. Нарындық қазақтар арасында алғаш сауат ашып, бар мүмкіндігінше діни білім алғандардың бір бөлігінің мешіттер ашуы құм қазақтарының еңсесін тіктеді. Исатай ауданы аумағында болған Обалы мен Орпадағы Байғазы мен баласы Мақаш, Қорықтағы Дәулетияр, Бегайдардағы Ахмет, Сүйектідегі Лұқпан, [[Забұрын]]дағы Меңетай, Кетешағылдағы Елеш, [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдықтағы]] Құрманбек, Дуабергендегі Нұртаза, [[Жанбай]]дағы (Қызылжар), Төлеміс, Забурындағы Құрманбай т.б. кұдай үйлері діни сауат ашу жолындағы істің бастамашылары бола білді. Білімдерін жетілдіріп, дінге деген сенімдері артқан діни тұлғалардың бір легі Меккеге жол салып, [[қажылық]] парыздарын өтеді. Олардың арасында үш рет барған Алдоңғар Қарақұлұлы, Нұрпейіс қажы Әлішұлы, Әйіп қажы Бекенұлы сынды азаматтар болды. Халық арасында емшілігімен танылған Ақмаңдай әже Мырзағұлқызы, Жабас, Сәт-Ата, Толыбай әулиелердің жолын Қайыр Жақияұлы, Дәрісқали Иманғалиұлы, Тәни Есалыұлы, Мүтіш Серғазыұлы, Әжен Батырбекұлы, Ғизат Аяшев, Зейнеден Құрасұлы, оның ұлдары Уалитхан мен Рыспайлар жалғастырып, халықтың жан шипасы үшін аянбай қызмет жасады. [[Сурет:«Қамысқала» мешіті Исатай ауданы.jpg|thumb|оңға|300px|'''"Қамысқала" мешіті''']] Қазақ елі тәуелсіздік алған жылдардан бастап, дінге деген көзқарас жаңарып, жастар имандылыққа бетбұрыс жасады. Аудан көлемінде [[Хамит Ерғалиев ауылы|Х.Ерғалиев ауылынан]] «Қамысқала», [[Аққыстау]] селосынан «Зинеден Ата» мешіттері салынды. '''Зинеден Ата мешіті''' — аудан орталығындағы мұсылмандар құлшылық ететін ғимарат. Мешіт жобасы классикалық ислам үлгісінде күмбезді, қос мұнаралы болып салынған. Аудан тұрғындарының рухани орталығына айналған үйде жастарды имандылыққа тәрбиелеуде көптеген игілікті шаралар атқарылып келеді. Мешіттің негізін қалаушы Исатай ауданының Құрметті азаматы, Сәт баба ұрпағы - Рыспай Зинеденұлы. Мешіттің ашылуына Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти [[Әбсаттар Бағысбайұлы Дербісәлі|Әбсаттар қажы Дербісәлі]] қатысты. '''Қамысқала мешіті''' — Х.Ерғалиев ауылында орналасқан діни ғимарат. Мешіт үйінің құрылысы Исатай ауданының Құрметті азаматы, [[Нұрпейіс Мақашұлы Мақашев|Нұрпейіс Мақашевтың]] бастамасымен салынды. Құрылысты жүргізген мердігер «Ғимарат» ЖШС. 2004 жылы салынған. Жалпы аумағы 0,36 га. Мешіт ерлер залы (80,7 шаршы метр), әйелдер залы (42 шаршы метр) және имам бөлмесінен тұрады. Оның 14 метрлік 1 мұнарасы және екі бүйірінде 10 метрлік екі мұнарасы бар. Үлкен күмбезі негізгі зал үстіне салынған. Алла үйі дала түстес кірпіштен қаланған. Қасбеті Орта Азиялық мешіттер сәулетін еске салады. Ғибадатхана михрабына шаһадат калимасы, ал екі жағына «Алла» және «Мұхаммед» деп жазылған. Күмбез астына [[Аят әл-Курси|«Аятул курси»]] аяттары өрнектелген.<ref>https://www.muftyat.kz/ru/mosque/3167/</ref> == Тарихи және мәдени ескерткіштер == Исатай ауданы - көне тарихты өлке болғанымен, аймақтың негізгі құрамы Нарын құмы тарихи тұрғыдан әлі де зерттелмей келеді. Аудан көлемінде археологиялық зерттеулерді айтпағанда, жай ізденістегі экспедициялар жұмыс жасамаған. Сондықтан да бұл аймақта тарих, сәулет және монументальды өнер ескерткіштері сирек кездеседі. Атырау облысы тарихи-мәдени мұраны қорғау, қалпына келтіру және пайдалану жөніндегі мемлекеттік инспекцияның есебінде Исатай ауданы бойынша 10 ескерткіш ғана тіркелінген (2017). Аққыстау селолық округінің аумағында үш жерде орналасқан ескі қорымдардағы құлпытастар есепке алынған. XIX ғасыр мәдениетінің азаматтық сәулет өнерінің көне үлгісі болып табылатын бұл [[сағанатам]]дар мен [[құлпытас]]тар қатты тасқа ойып өрнектер салу, араб әріптерімен жазу арқылы жасалған. Тарихи және мәдени ескерткіштердің бір тобы 1836-38 жылдардағы ұлт-азаттық көтерілістің басшысы [[Исатай Тайманұлы|И.Таймановқа]] арналған. Нарын ауылдық округі аумағында 1991 ж. Исатайдың 200 жылдығына арналған шаралар өткен жерде, батырдың әкесі Тайман жерленген жерге ескерткіш белгілер қойылды. [[Сурет:Таскран. Исатай ауданы.jpg|thumb|оңға|300px| '''Таскран''' шекаралық белгісі]] '''ТАСКРАН шекаралық белгісі''' — [[Аққыстау]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 2 шақырым қашықтықта орналасқан Таскран белгісі кезінде шекаралық белгі ретінде орнатылған. Биіктігі 10,5 м, жалпы көлемі 7,8x7,0 м. Мұнараның үштен екі бөлігі шикі кірпіштен қаланып, жоғарғы жағы қамыс пен саз балшықтан жасалған. «Атырау-Астрахан» автомобиль жолының бойында орналасқан. Орал өңірі өз алдына облыс болып, Орынбор губерниясынан бөлініп, Астрахан губерниясына берілгенде Астрахан губерниясымен екі аралық мың шақырым қашықтықты тең бөлетін шекара сызығы жыртылып белгіленген. Теңізге тірелетін жерге жеткенде тастан биік етіп осы белгіні орнатқан. Бұл белгі теңіздегі балықшыларға бағдар болған, ол үшін суға қара ала таяулар қағылған.. Қанша уақыт өтсе де сол қалпында сақтаулы.<ref>https://atpress.kz/kz/11423-taskran-tarikhy</ref> '''БӨКЕЙ сұлтан көне жұрты''' — [[Тұщықұдық ауылдық округі (Атырау облысы)|Тұщықұдық ауылдық округінен]] 20 шақырым қашықтықта Жалтыр көлінің жиегінде орналасқан тарихи мекен. Бөкей хан 1901 жылы орыс патшасынан рұхсат алып, Еділ-Жайық арасына қоныс тепкендегі алғашқы орналасқан мекені. Осы қонысқа көшіп келген жылы қайтыс болған Бөкей шешесінің мәйіті де осы жерде. Төре тұқымының әдет-ғұрпы бойынша құпия жерленген, ескерткіш-зират тұрғызылмаған. Сұлтанның көне жұртындағы ескерткіш белгі - 2016 жылы аудандық әкімшілік бастамасымен қойылды. '''ИСАТАЙДЫҢ көк татыры''' — атанған жер [[Айбас (Атырау облысы)|Айбас елді мекенінен]] батысқа қарай, 25 шақырым жерде, Құсқонбас пен Үштағанның Құрманғазы ауданымен шектесетін жерінде орналасқан. Исатай бастаған көтерілісшілер осы жерден оқ-дәрі дайындап, ұсталар найза, сүңгі, айбалта, қылыш, мылтық т.б. қару-жарақ соққан. Ені 10-15 метр, ұзыны 25-30 метр болатын тегістіктің бетін темір тотығы мен күкірт араласқан көкшіл құм басып жатыр. Жер астынан күңгірлеген, жаңғырыққан үн шығуына қарағанда, татыр астында бос кеңістік бар деген тұжырым бар.<ref>https://articlekz.com/kk/article/32625 Жергілікті жер-су атауларының тарихы (Исатай ауданы мысалында)</ref> '''ИСАТАЙДЫҢ қол жинаған орны''' — Азаттық көтерілісінің басшысы Исатай Тайманұлы 1836 ж. Манаш ауылының арқа бетіндегі Дүзентөбе деген жерде 200-дей көтерілісшінің басын біріктіріп, қол жинаған. 1991 ж. Исатай Тайманұлының 200 жылдық мерейтойына орай осы жерде республикалық мереке өткізілді. '''ҚҰСҚОНБАСТАҒЫ тас төбелер''' — тарихи мекен. Құсқонбастан батысқа қарай 80 шақырым қашықтықта Құрманғазының Керей-Ашық қыстағына жақын жерде Исатай батыр сарбаздары [[Карл Карлович Геке|Геке әскерлерімен]] шешуші шайқасқа түскені белгілі. Тарихшылардың пайымдауынша, Нарынның шығысындағы Бекетай құмындағы Тастөбе шайқасы өтті деген жерлер осы аймақ болуы мүмкін деген жорамалдар бар. Биік қыраттың биіктігі 5-6 метр шамасында, аумағы қазақтың он екі қанатты киіз үйінің аумағындай жердегі құмдар арасынан жұдырықтай-жұдырықтай көк тастар көрініп жатыр. Бұл тастар жаудан қорғану үшін 100 шақырым қашықтықтағы [[Бесшоқы (қырат)|Бесшоқы тауынан]] тасып әкелініп, қолдан тұрғызылған шығар деген болжамдар көптеп айтылады. == Аудан мәдениеті == Ауданның мәдениет мекемелерінің тарихы 1930-шы жылдардағы қызыл отаулардан басталады. Қызыл отаулар үгіт-насихат шараларының ұйтқысы, көркемөнерпаздықпен айналысатын, білім деңгейін көтеретін орын болды. Ұсақ ұжымшарлар ірілендіріліп, олардың экономикасы нығайған кезде ұжымшар орталықтарында клубтар ашылды. Ауданның елді мекендерінде өнерлі жандардың басын біріктіретін драма үйірмелері, [[оркест]]рлер, [[хор]] ұжымдары құрылып жұмыс істей бастады. [[Сурет:Аққыстау халық театры.jpg|thumb|оңға|300px|Аққыстау халық театры]] Аудандық мәдениет бөлімін 1945-57 жылдар аралығында басқарған Жұмабай Қуанышев, Ғабит Ідіркенов, Боқан Ержанов, Бисен Жұмағалиевтер мәдениет мекемелерінің жұмысын жетілдіруге, [[көркемөнерпаздық]]ты дамытуға көп еңбек сіңірді. Облыс бойынша алғашқы халық аспаптар оркестрі ұйымдастырылды. 1957 жылы Бүкілодақтық халық шығармашылығы фестивалі шеңберінде өткен облыстық байқауда аудан оркестрі жүлделі орынды иеленді. Ауданда өнердің үлгісі [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Чапаев]] (қазіргі Тұщықұдық) селосы болды. Драма ұжымы 1967 жылы халық театры атағын алды. Басқа ауыл-селоларда да көркемөнерпаздық кең өріс алды. Өнер топтары, жанұялық ансамбльдер көбейді. 1990 жылы Исатай ауданы қайта құрылғаннан бері аудандық мәдениет бөліміне Мирас Қибашев, Манарбек Дәулетов, Ақылбек Рысқалиев, Света Жарылғасова жетекшілік етті. Тәуелсіздік жылдарында ауданда [[айтыс]] өнері дамып келеді. Шынарбек Қабиев, Саадат Нұрманов республикалық ақындар айтыстарында жүлдегер атанса, олардың соңынан бір топ жас ақындар өсіп келеді. Қазір ауданда 3 мәдениет үйі, 6 селолық клуб, 3 жылжымалы клуб, 1 халық театры, И.Тайманұлы мұражайы, 18 [[кітапхана]] қызмет көрсетеді. Соңғы бес жылда [[Нарын (Атырау облысы)|Нарын]], [[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]], [[Зинеден|Забурын]] селолық клубтары ашылды. Аудандық орталық кітапхана 1911 жылы 480 дана кітаппен [[Аққыстау]] селосында ашылса, қазір кітап қоры 141184 данаға жетті. 2006 жылы кітапхана республикалық автоматтандырылған кітапханалық-ақпараттык жүйе (РАБИС) бағдарламасына қосылып, электрондық каталог жасақталды.<ref name="Reference1"/> == Халық ағарту ісі == Қазан революциясына дейін құм өңіріндегі ауылдарға М.Шектібаев, М.Ахсартов деген мұғалімдер келіп, сауаттандыру жұмыстарын жүргізген. 1939 жылы ауданда 35 [[Бастауыш мектеп|бастауыш]], 2 [[Орта мектеп|орта]], 9 орталау мектеп болды. Жалпы елдегі сауатсыздықты жоюмен қатар халық арасында үгіт-насихат жұмыстарын жүргізуге ауыл мұғалімдері белсене араласты. Ұлы Отан соғысынан бұрын Нарын құмының әрбір ауылдық кеңесінің қарауында бір мектептен болды. 1957 жылдан кеңшарлар құрылған соң құмдағы мектептер кеңшарлар орталықтарына көшіріле бастады. 1963 жылдан бастап балалар бақшалары ашылды. 1977 жылы ауданда 7 орта, 3 сегіз жылдық мектеп, 9 интернат болды. 1976-1977 оқу жылының қортындысында 5613 бала, 1977-1978 оқу жылында 5782 бала оқыды. Оған 357 мұғалім ұстаздық етті. 2008 жылы ауданда 9 орта, 1 орталау, 4 бастауыш мектеп, 1 спорт мектебі, 3 саз мектебі, 8 [[балабақша]], 1 оқушылар үйі жұмыс жасайды. Аудандық білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасы жақсарды. Типтік үлгіде алғаш 1965 жылы Амангелді атындағы (Мәсәлімов) орта мектебінің құрылысы салынса, 1986-87 жылдары [[Аққыстау]], [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Чапаев]], [[Жанбай]] ауылдарында типтік орта мектептер салынды. Шалғайдағы [[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]], [[Жасқайрат (Исатай ауданы)|Жасқайрат]] және [[Жаңа Жанбай]] елді мекендерінде бастауыш мектептер, Абай (2001), Новобогат (2004), Гагарин атындағы (2005), Исатай (2007) орта мектептеріне жаңадан типтік мектеп ғимараттары салынды. == Денсаулық сақтау ісі == Емханалардың алғаш негізі 1928 жылы Новобогат ауданы құрылған кезде жұмыс жасаған екі [[Фельдшерлік-акушерлік пункт|фельдшерлік пункт]] негізінде қаланған. Аудандық аурухананың негізі 1944 жылы Новобогат кентінде ашылған 10 төсектік аурухана негізінде қаланды. 1950-ші [[Сурет:Исатай аудандық орталық ауруханасы.png|thumb|оңға|300px|Исатай аудандық орталық ауруханасы]] жылдары [[Айбас (Атырау облысы)|Айбас]], [[Мыңтөбе (ауыл)|Мыңтөбе]], [[Зинеден ауылдық округі|Забурын ауылдық Кеңестерінде]] 5 төсектік, [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Чапаев]] ауылында 10 төсектік ауылдық ауруханалар болған. Новобогат учаскелік ауруханасына 1967 жылы республика бойынша алғашқылардың қатарында типтік үлгідегі аурухана салынып, күні бүгінге дейін сақталуда. Аудандық орталық аурухананың 50 төсектік типтік үлгідегі ғимараты 2004 жылы салынып пайдалануға берілді. Чапаев, [[Жанбай]] ауылдарындағы учаскелік ауруханалар 1983 жылы селолық емханаға айналдырылды. Денсаулық сақтау саласындағы реформалар талабына сәйкес 2000 жылы аудандық денсаулық сақтау бөлімі кұрылып, 2005 жылға дейін жұмыс жасады. Ауданда 2008 жылы аудандық орталық аурухана, Новобогат учаскелік ауруханасы және аудандық туберкулез ауруханасы халыққа медициналық қызмет көрсетсе, бір аудандық және екі селолық (Чапаев, Жанбай) отбасылық емханасы жұмыс істейді. 2007 жылы Нарын, Забурын, Исатай селолық округтерінде фельдшерлік- акушерлік пункттер базасында дәрігерлік [[амбулатория]] ашылып, тұрғындарға қызмет көрсете бастады. 1984 жылы аурухана [[Аққыстау]] селосына жаңа ғимаратқа көшірілді. == Баспасөзі == Қазіргі Исатай аудандық «[[Нарын таңы]]» газетінің тұңғыш саны 1953 жылы ақпанның 18-і күні «Малшылар үні» деген атпен жарық көрді. Газет өткен ауыл тұрмысының, аудан ел-жұртының еңбек және күрес жолын, қуаныш-мерейін, бастан өткерген қиын-қыстау шақтарын баяндады. «Малшылар үнінің» 5 жылда шыққан №561 санынан алғашқы редакторлар Төлеген Сатқанбаев пен Мүтәліп Шәріпов, жауапты хатшы Ғалымжан Үбенов болды. Соғыстан кейінгі шаруашылықты қалпына келтіру жылдары мен оған ілісе аудан өңірінде атқарылған үлан-асыр өзгерістер, әсіресе ауыл-шаруашылығын өрге бастыру бағытында жасалған қадамдар газет беттерінде кеңінен көрсетіліп отырды. [[Сурет:Нарын таңы газеті.jpg|оңға|300px|]] 20 жылдай үзілістен соң, 1977 жылғы қазанның бірінде «Нарын таңы» деген атпен қайта шыққан аудандық басылымның екінші өмірі сол уақытта өрлеу, кейінірек келе тоқырау аталған кезеңдегі ауданның өндірісі, транспорты мен құрылысы, ауыл-шаруашылығы салаларында қол жеткен табыстар, олардағы социалистік жарыс пен озаттар өнегесі, мәдениеттегі, білім беру мен денсаулық сақтаудағы істердің кеңінен жариялануы қамтамасыз етілді. Газет жылнамасындағы үшінші кезең аудан Исатай атын алып, қайтадан құрылуына байланысты 1991 жылдың 1 қаңтарынан басталады. Заман мен қоғамдағы өзгерістерге орай газеттің беталыс бағдары мүлдем жаңа сипатқа ие болды, тақырып мазмұны, материалдар стилі өзгерді. Көкейтесті мәселелерді қозғайтын, өзіндік көзқарастарын білдіретін жарияланымдар көбірек беріле бастады. Ұлттық қадір-қасиетімізді кұрметтеп, салт-дәстүріміз бен халықтық әдет-ғұрыптарымызды, имандылықты өмірге орнықтыру мәселесіне кең орын берілетін болды. Экономика, саясат, әділет, сот, заң, әлеуметтік тұрмыс, тазалық, нашақорлық, темекі шегу, СПИД, қоршаған орта, көші-қон, индустриялық-инновациялық жобалар, агроөнеркәсіп және мұнай өндірісі, шаруагерлер тіршілігі, ауыл өмірі, жеке кәсіпкерлік, басқа да тақырыптағы мақалалар сараптамалық тұрғыда көбірек жарияланып келеді. Сондай-ақ қазіргі кезде басылымның мазмұны мен сапасына, көркемдік безендірілуіне көбірек мән беріліп, «Қоғам», «Өңір өмірі», «Кәсіп пен нәсіп», «Газет ішіндегі газет», «Бұқара», «Шаңырақ», «Әлеумет», «Сырғалым», «Газет және оқырман», «Спорт», «Керуен», «Алдар көсе», т.б. жаңа форматта арнаулы беттері ашылды.<ref name="Reference2"/> == Аудан спорты == 1977 жылы маусым айында Новобогат аудандық кеңесі атқару комитетінің жанындағы денешынықтыру және спорт комитеті болып кұрылды. 1990 жылы аудандық жастар ісі, туризм және спорт бөлімі, 2000 жылы туризм және спорт бөлімі, 2006 жылдан бастап аудандық денешынықтыру және спорт бөлімі болды. Аудан көлемінде [[Қазақтың ұлттық спорт түрлері|ұлттық спорт түрлері]]н дамыту кеңінен іске асырылып келеді. [[Көкпар]], [[аламан бәйге]], [[Жорға жарыс|жорға]], [[Тай жарыс|тай]], атан жарыстарын өткізу дағдыға айналдырылды. Нарын өлкесінде [[ат баптау]] дәстүрі - ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан өнер. 2007 жылы ауданның көкпар командасы жасақталып, алғаш рет облыстық жарыстарға қатынасты. Спорт пен денешынықтыруға жергілікті халыққа орталық [[стадион]], 2 мәдени спорт кешені, аулаішілік спорт алаңдары қызмет көрсетуде. Аудандық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі, олардың филиалдары өз саңлақтарын әлемдік додаға дейін тәрбиелеген жеңімпаздар дайындайтын білім ордасы ретінде танылуда. == Исатай ауданының әкімдері == * Зұлбұқар Сүйнешов * [[Жанай Беркалиев]] * Нұртас Мұхтаров * Насыр Дауылбаев * [[Бақберген Қасымұлы Қарабаев|Бақберген Қарабаев]] * Жәрдемғали Ахметов * Нұрлыбек Ожаев * Тұрарбек Сұлтанбеков * Марат Мурзиев == Ауданның танымал тұлғалары == * [[Ахмет Жұмашұлы Сүндетов|Ахмет Сүндетов]] – Қазақстанның еңбек сіңірген дәрігері. (Забурын а.) * [[Дина Кенжеқызы Нұрпейісова|Дина Нұрпейсова]] – күйші композитор. (Бекетай құмы) * [[Зақаш Камалиденов]] – қоғам және мемлекет қайраткері. (Орпа а.) * [[Қаршыға Ахмедьяров|Қаршыға Ахмедияров]] –Қазақстанның халық әртісі, халық күйшісі, сазгер. (Таңдай а.) * [[Нәбиден Әбуталиев]] – жазушы, драматург (Молшағыл а.) * [[Фариза Оңғарсынова]] - қоғам қайраткері, Қазақстанның халық жазушысы. (Манаш а.) * [[Хамит Ерғалиев]] - қазақ ақыны, Қазақстанның халық жазушысы. (Новобогат а.) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтеме== *[http://www.isataiakimat.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=17&0711fe5e8965ca298634b262fde97285=5a8125750b3aa6f8390cac8f3faacf46 Исатай ауданы туралы]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{wikify}} {{Атырау облысы}} {{Исатай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Исатай ауданы]] hi8xqpxtryzssn62yjsfk2vpb8i890b Қайнар 0 22242 3059537 3047596 2022-08-11T11:18:36Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Елі мекендер */ wikitext text/x-wiki '''Қайнар''' сөзінің бірнеше мағынасы бар: == Елі мекендер == === Абай облысы === * [[Қайнар (Көкпекті ауданы)|Қайнар]] – [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл * [[Қайнар (Семей қалалық әкімдігі)|Қайнар]] – [[Абай облысы]] [[Семей қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл === Ақмола облысы === * [[Қайнар (Ақмола облысы)|Қайнар]] – [[Ақмола облысы]] [[Ақкөл ауданы]]ндағы ауыл. === Бөлім тақырыбы === * [[Қайнар (Ақтөбе облысы)|Қайнар]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Алға ауданы]]ндағы ауыл. === Алматы облысы === * [[Қайнар (Алакөл ауданы)|Қайнар]] – [[Алматы облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қайнар]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Қарасай ауданы)|Қайнар]] – [[Алматы облысы]] [[Қарасай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Қаратал ауданы)|Қайнар]] – [[Алматы облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Райымбек ауданы)|Қайнар]] – [[Алматы облысы]] [[Райымбек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Талғар ауданы)|Қайнар]] – [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]]ндағы ауыл. === Батыс Қазақстан облысы === * [[Қайнар (Батыс Қазақстан облысы)|Қайнар]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл. === Жамбыл облысы === * [[Қайнар (Байзақ ауданы)|Қайнар]] – [[Жамбыл облысы]] [[Байзақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Қордай ауданы)|Қайнар]] – [[Жамбыл облысы]] [[Қордай ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Қайнар (Қарағанды облысы)|Қайнар]] – [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]]ндағы ауыл. === Түркістан облысы === * [[Қайнар (Ордабасы ауданы)|Қайнар]] – [[Түркістан облысы]] [[Ордабасы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Созақ ауданы)|Қайнар]] – [[Түркістан облысы]] [[Созақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Төле би ауданы)|Қайнар]] – [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]]ндағы ауыл. === Шығыс Қазақстан облысы === * [[Қайнар (Зайсан ауданы)|Қайнар]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Зайсан ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қайнар (Күршім ауданы)|Қайнар]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл. == Өзен-көлдер == * [[Қайнар (Жем алабындағы өзен)|Қайнар]] — [[Жем (өзен)|Жем]] алабындағы өзен. * [[Қайнар (Қорағаты алабындағы өзен)|Қайнар]] — [[Қорағаты өзені|Қорағаты]] алабындағы өзен. * [[Қайнар (көл)|Қайнар]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Шалқар ауданы]]ндағы көл. == Тағы басқалар == * [[Қайнар бұлақ]] * [[Қайнар колледжі]] {{айрық}} 7jd8o5pinz020gr5og9pinwuf9rjkjs Арман 0 25570 3059388 2998019 2022-08-11T05:30:53Z Thebestaidana2011 120362 Мәліметтерді қостым,кең таралған сөздерді қолдандым. wikitext text/x-wiki '''Арман''' – адам көкейіндегі алға қойған мақсат. Қазақ халқында армансыз адам жоқ делінеді. Арман сөзінің қолданылу аясы кең. Ол шығармашылық қиялдың дайындық сатысы да. {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қиял,Арман]] [[Санат:Абстракция]] 2uipniru8swt1qj9jjb3kbxe6tirnzm Бадамша (ауыл) 0 26024 3059239 2777084 2022-08-10T15:19:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бадамша |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 33|lat_sec = 41 |lon_deg =58|lon_min = 16|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Қарғалы ауданы |кестедегі аудан = Қарғалы ауданы{{!}}Қарғалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бадамшы ауылдық округі{{!}}Бадамшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты =1941 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 5359 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бадамша''', ''Батамшы (Бадамшы)'' — ауыл, [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]]ның және [[Бадамшы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Ақтөбе]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 110 км жерде, [[Қандыағаш]] - Орск темір жол бойында орналасқан. Қара топырақты шөлейтті дала белдемінде бұта аралас бетеге, жусан, т.б. шөптесіндер өседі. == Тарихы == Іргесі [[1941 жыл]]ы қаланған. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 5412 адам (2549 ер адам және 2863 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 5359 адамды (2521 ер адам және 2838 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Шаруашылығы == Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін және оны өңдейтін ұжымдық, жекеменшік өндірістік кәсіпорындар жұмыс істейді. [[Кемпірсай кенді алқабы|Кемпірсай никель кен]] басқармасы, кірпіш, нан, ұн-жарма заттарын жасайтын мекемелері бар. == Инфрақұрылымы == Баспахана, мәдениет үйі, орта мектептер, т.б. мәдени-ағарту және денсаулық сақтау орындары бар. Тұрғындары Ақтөбе қаласымен, басқа да елді мекендермен автомобиль және т. жылы арқылы қатынасады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарғалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қарғалы ауданы елді мекендері]] 6mzjunsyf2plqv7xq7iopkv4f01h92g 3059240 3059239 2022-08-10T15:20:50Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Бадамшы]] бетін [[Бадамша (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бадамша |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 33|lat_sec = 41 |lon_deg =58|lon_min = 16|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Қарғалы ауданы |кестедегі аудан = Қарғалы ауданы{{!}}Қарғалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бадамшы ауылдық округі{{!}}Бадамшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты =1941 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 5359 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бадамша''', ''Батамшы (Бадамшы)'' — ауыл, [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]]ның және [[Бадамшы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Ақтөбе]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 110 км жерде, [[Қандыағаш]] - Орск темір жол бойында орналасқан. Қара топырақты шөлейтті дала белдемінде бұта аралас бетеге, жусан, т.б. шөптесіндер өседі. == Тарихы == Іргесі [[1941 жыл]]ы қаланған. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 5412 адам (2549 ер адам және 2863 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 5359 адамды (2521 ер адам және 2838 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Шаруашылығы == Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін және оны өңдейтін ұжымдық, жекеменшік өндірістік кәсіпорындар жұмыс істейді. [[Кемпірсай кенді алқабы|Кемпірсай никель кен]] басқармасы, кірпіш, нан, ұн-жарма заттарын жасайтын мекемелері бар. == Инфрақұрылымы == Баспахана, мәдениет үйі, орта мектептер, т.б. мәдени-ағарту және денсаулық сақтау орындары бар. Тұрғындары Ақтөбе қаласымен, басқа да елді мекендермен автомобиль және т. жылы арқылы қатынасады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарғалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қарғалы ауданы елді мекендері]] 6mzjunsyf2plqv7xq7iopkv4f01h92g 3059254 3059240 2022-08-10T15:28:35Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бадамша |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 33|lat_sec = 41 |lon_deg =58|lon_min = 16|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе облысы |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы{{!}}Ақтөбе |ауданы = Қарғалы ауданы |кестедегі аудан = Қарғалы ауданы{{!}}Қарғалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бадамша ауылдық округі{{!}}Бадамша |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты =1941 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 5359 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бадамша''', ''Батамшы (Бадамшы)'' — ауыл, [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]]ның және [[Бадамша ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Ақтөбе]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 110 км жерде, [[Қандыағаш]] - Орск темір жол бойында орналасқан. Қара топырақты шөлейтті дала белдемінде бұта аралас бетеге, жусан, т.б. шөптесіндер өседі. == Тарихы == Іргесі [[1941 жыл]]ы қаланған. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 5412 адам (2549 ер адам және 2863 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 5359 адамды (2521 ер адам және 2838 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Шаруашылығы == Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін және оны өңдейтін ұжымдық, жекеменшік өндірістік кәсіпорындар жұмыс істейді. [[Кемпірсай кенді алқабы|Кемпірсай никель кен]] басқармасы, кірпіш, нан, ұн-жарма заттарын жасайтын мекемелері бар. == Инфрақұрылымы == Баспахана, мәдениет үйі, орта мектептер, т.б. мәдени-ағарту және денсаулық сақтау орындары бар. Тұрғындары Ақтөбе қаласымен, басқа да елді мекендермен автомобиль және т. жылы арқылы қатынасады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарғалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қарғалы ауданы елді мекендері]] spkj40a39dx7plhi1zfgcba58icae3n Жетісу облысы (Ресей империясы) 0 27822 3059307 3042045 2022-08-10T19:02:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{мағына|Жетісу облысы (айрық)}} {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Ресей империясы}} |Қазақша атауы = Жетісу облысы |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = Coat of arms of Semirechensk Oblast.svg |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Ресей империясы |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Ресей империясының облысы |Кіреді = |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Алматы|Верный]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[23 шілде]] [[1867 жыл|1867]] |Таратылған уақыты = [[27 қазан]] [[1924 жыл|1924]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 987 863 |Санақ жылы = 1897 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 402 200 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Map of Semirechensk Oblast, 1913.gif |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = Semirechensk Oblast |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Жетісу облысы''' — [[Ресей империясы]]ндағы, Кеңестік Ресейдегі және [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО-дағы]] әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы — [[Алматы|Верный]]. == Тарихы == Облыс 1867 жылы 23 шілдеде құрылған. Облыстық үкімет 1868 жылы 2 наурызда ашылды. Мемлекеттік кеңестің 1891 жылғы 12 сәуірдегі ең жоғары бекітілген пікірі бойынша Дала генерал-губернаторлығының билігіне беруімен өзгертілді. 1899 жылы 13 шілдеде, 1898 жылы 7 қаңтардағы Басқарушы Сенаттың жеке жоғары қаулысына сәйкес [[Түркістан генерал-губернаторлығы]]ның құзырына берілді. 1918 жылы 30 сәуірде облыс [[Түркістан Кеңестік Федеративтік Республикасы|Түркістан АКСР]] құрамына енді. 1924 жылы 27 қазанда [[КСРО ұлттық-аумақтық бөлініс|ұлттық-аумақтық межелеудің]] нәтижесінде бөлінді. Облыстың солтүстік бөлігі — [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз АСКР]] [[Жетісу губерниясы]], ал оңтүстік бөлігі — РКФСР-ге тікелей бағынышты [[Қырғыз автономиялы облысы|Қарақырғыз АО]] болды. [[Ресей империясы]]ның Жетісу облысы солтүстікте [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысымен]], оңтүстік пен шығысында [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы|Қытай жерімен]], батысында [[Ферғана облысы (Ресей империясы)|Ферғана]], [[Сырдария облысы (Ресей империясы)|Сырдария]] және [[Ақмола облысы (Ресей империясы)|Ақмола]] облыстарымен шектесті. Ауданы — 402,200 км² (353,430 шақырым²). == Билік органдары == === Әкімшілік бөлінісі === Әкімшілік жағынан Жетісу облысы 1867 жылы [[Түркістан генерал-губернаторлығы]]ның құрамында құрылды. XX ғасырдың басында облыс 6 уезге бөлінді: {| class="wikitable" |- ! № ! Уез ! Уездік қала ! Ауданы,<br>шақырым² ! Тұрғындары<br>(1897), адам |- | 1 | [[Верный уезі|Верный]] | [[Алматы|Верный]] (22 744 адам) | style="text-align:right" |58 330 | style="text-align:right" |223 883 |- | 2 | [[Жаркент уезі|Жаркент]] | [[Жаркент]] (16 094 адам) | style="text-align:right" |5160 | style="text-align:right" |122 636 |- | 3 | [[Қапал уезі|Қапал]] | [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] (6183 адам) | style="text-align:right" |69 100 | style="text-align:right" |136 421 |- | 4 | [[Лепсі уезі|Лепсі]] | [[Лепсі (Алакөл ауданы)|Лепсі]] (3230 адам) | style="text-align:right" |87 080 | style="text-align:right" |180 829 |- | 5 | [[Тоқмақ уезі|Тоқмақ]] | [[Бішкек|Пішпек]] (6615 адам) | style="text-align:right" |80 480 | style="text-align:right" |176 577 |- | 6 | [[Пржевал уезі|Пржевал]] | [[Қарақол|Пржевальск]] (8108 адам) | style="text-align:right" |47 760 | style="text-align:right" |147 517 |} 1921 жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша Түркістан республикасының құрамындағы облыс 7 уезден тұрды: [[Верный уезі|Алматы]] (Верный) (24 болыс), [[Жаркент уезі|Жаркент]] (9 болыс), [[Пржевал уезі|Қарақол]] (20 болыс), [[Қапал уезі|Қапал (Талдықорған)]] (14 болыс), [[Лепсі уезі|Лепсі]] (9 болыс), [[Нарын уезі|Нарын]] (9 болыс), [[Тоқмақ уезі|Тоқмақ]] (10 болыс). 1922 жылы 2 маусымда Қапал ауданы Талдықорған болып өзгертілді. 1924 жылы 11 қазанда Орта Азиядағы кеңестік республикаларды межелеп бөлу нәтижесінде [[Верный уезі|Алматы]], [[Жаркент уезі|Жаркент]], [[Қапал уезі|Талдықорған]] және [[Лепсі уезі|Лепсі]] уездері, сондай-ақ [[Тоқмақ уезі]]нің үш болысы [[Қазақ (қырғыз) Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы|Қырғыз АСКР-не]] берілді. [[Пржевал уезі|Қарақол]], [[Нарын уезі|Нарын]] мен [[Тоқмақ уезі|Тоқмақ]] уездері [[Қырғыз автономиялы облысы|Қарақырғыз АО]] құрамына кірді. === Әскери губернаторлар === {| class="wikitable" |- ! Т. А. Ә. ! Атағы, шені, лауазымы ! Лауазымды орындау уақыты |- | [[Герасим Алексеевич Колпаковский|Колпаковский Герасим Алексеевич]] | генерал-майор (генерал-лейтенант) | <center>14.07.1867—20.05.1882</center> |- | [[Алексей Яковлевич Фриде|Фриде Алексей Яковлевич]] | генерал-майор | <center>29.05.1882—21.05.1887</center> |- | [[Григорий Иванович Иванов (атаман)|Иванов Григорий Иванович]] | генерал-майор (генерал-лейтенант) | <center>15.06.1887—23.10.1890</center> |- | [[Михаил Ефремович Ионов|Ионов Михаил Ефремович]] | генерал-лейтенант (генерал-майор) | <center>24.10.1890—28.07.1907</center> |- | [[Василий Иванович Покотило|Покотило Василий Иванович]] | генерал-лейтенант | <center>28.07.1907—22.11.1908</center> |- | [[Михаил Александрович Фольбаум|Фольбаум Михаил Александрович]] | генерал-лейтенант | <center>22.11.1908—1917</center> |- | [[Николай Петрович Щербаков|Щербаков Николай Петрович]] | генерал-майор | <center>19.11.1919—15.09.1922</center> |} === Әскери губернатордың көмекшілері мен облыстық басқару төрағалары === {| class="wikitable" |- ! Т. А. Ә. ! Атағы, шені, лауазымы ! Лауазымды орындау уақыты |- | [[Алексей Федорович Озеров|Озеров Алексей Федорович]] | полковник | <center>19.02.1868—28.11.1869</center> |- | [[Евгений Андреевич Россицкий|Россицкий Евгений Андреевич]] | нақты статтық кеңесші | <center>28.11.1869—01.05.1877</center> |- | [[Петр Константинович Ейлер|Ейлер Петр Константинович]] | генерал-майор | <center>05.10.1877—12.12.1880</center> |- | Щербинский | камер-юнкер атағында | <center>12.12.1880—01.08.1881</center> |- | [[Николай Александрович Аристов|Аристов Николай Александрович]] | коллеждік кеңесші, лауазымды атқарушы (08.11.1881 бекітілді, нақты статтық кеңесші) | <center>01.08.1881—04.05.1889</center> |- | [[Владимир Федорович Трепов|Трепов Владимир Фёдорович]] | коллеждік асессор, лауазымды атқарушы (бекітілді 13.06.1891, сарай кеңесшісі) | <center>04.05.1889—19.11.1892</center> |- | [[Петр Иванович Каталей|Каталей Петр Иванович]] | подполковник, лауазымды атқарушы | <center>28.11.1892—12.11.1893</center> |} === Вице-губернаторлар === {| class="wikitable" |- ! Т. А. Ә. ! Атағы, шені, лауазымы ! Лауазымды орындау уақыты |- | [[Петр Иванович Каталей|Каталей Петр Иванович]] | подполковник | <center>12.11.1893—31.03.1894</center> |- | [[Павел Петрович Осташкин|Осташкин Павел Петрович]] | коллеждік асессор (нақты статтық кеңесші) | <center>31.03.1894—1917</center> |} == Тұрғындары == 1897 жылғы халық санағы бойынша бұл аймақта 987 863 тұрғын болған (529 215 ерлер мен 458 648 әйелдер), оның 62 974 қалаларда тұрды.1905 жылы облыстың халқы 1 070 600 адамды құрады. Халықтың негізгі бөлігін (1897 жылғы санақ бойынша) [[қырғыз-қайсақ]]тар құрады — 794 815; [[великоросстар]] — 76 839, [[малоросстар]] — 18 611, [[тараншылар]] — 55 999, [[сарттар]] — 14 895, [[қытайлықтар]] (бәлкім, көпшілігі [[дүңгендер]]) — 14 130, [[Татарлар|Еділ татарлары]] (татарлар) — 8353. 1897 жылғы ұлттық құрамы<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=856 Демоскоп Weekly — Қосымша. Статистикалық көрсеткіштердің анықтамалығы]</ref>: {| class="wikitable" |- ! Уез ![[Қазақтар|қырғыз-қайсақтар]] ![[великоросстар]] ![[Тараншылар|Іле ұйғырлары]] ![[малоросстар]] ![[сарттар]] ![[қытайлықтар]] ![[татарлар]] ![[қалмақтар]] |- | Жалпы губерния | style="text-align:center" | 80,4 % | style="text-align:center" | 7,8 % | style="text-align:center" | 5,7 % | style="text-align:center" | 1,9 % | style="text-align:center" | 1,5 % | style="text-align:center" | 1,4 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | … |- | Верный | style="text-align:center" | 67,7 % | style="text-align:center" | 15 % | style="text-align:center" | 11,5 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 2,6 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | … | … |- | Жаркент | style="text-align:center" | 66,6 % | style="text-align:center" | 4,6 % | style="text-align:center" | 24,6 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 0,83 % | style="text-align:center" | 2,1 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | … |- | Қапал | style="text-align:center" | 92,1 % | style="text-align:center" | 4,5 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 1,8 % | style="text-align:center" | 0,24 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 1,2 % | style="text-align:center" | … |- | Лепсі | style="text-align:center" | 86,3 % | style="text-align:center" | 7,9 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 4,3 % | style="text-align:center" | 0,14 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 1,1 % | style="text-align:center" | … |- | Тоқмақ | style="text-align:center" | 85,8 % | style="text-align:center" | 4,3 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 2,6 % | style="text-align:center" | 2,4 % | style="text-align:center" | 4,3 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | … |- | Пржевал | style="text-align:center" | 87 % | style="text-align:center" | 6,4 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 1,2 % | style="text-align:center" | 2,1 % | style="text-align:center" | 1,4 % | style="text-align:center" | … | style="text-align:center" | 1,1 % |} == Бейнелемесі == <gallery> Сурет:Семиреченская область МВД Бенке.jpg|Облыс елтаңбасы (ІІМ шығ., 1880) Сурет:Семиреченская область изд.Сукачова.JPG|Облыс елтаңбасы (Сукачов шығ., 1880) Сурет:Coat of Arms of Semirechye Province.png|Елтаңбаның заманауи суреті (2000-жылдары) Сурет:Герб города Верный.gif|Облыс астанасы Верный қаласының елтаңбасы, 1908 </gallery> == Тағы қараңыз == * [[Жетісу]] * [[Жетісу казактары]] ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан тарихы]] [[Санат:Ресей империясы облыстары]] [[Санат:Жетісу|*]] {{stub}} awpefsn2accwx2zba7i9spq84xzm0ys Матай 0 28542 3059278 2731329 2022-08-10T17:23:28Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Матай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 53|lat_sec = 49 |lon_deg =78|lon_min = 43|lon_sec =18 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Матай ауылдық округі{{!}}Матай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 3778 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Матай''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, темір жол бекеті, [[Матай ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 82 км-дей жерде, [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу]] өзенінің жағасында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 3924 адам (1925 ер адам және 1999 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3778 адамды (1881 ер адам және 1897 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Іргесі [[1930 жыл]]ы [[Түрксіб]] темір жол салуға байланысты қаланды. [[1931 жыл]]ы 4-класты темір жол стансасы іске қосылды. [[1982 жыл]]ы [[Алматы темір жолы]] басқармасының жол жөндейтін “Матай” кеңшары құрылды. Оның негізінде [[1997 жыл]]дан Матайда және округке қарасты Алажиде, Орманов атындағы ауылдары және Қайрақты, Қараой темір жолы бекеттерінде ӨК және бірнеше шаруа қожалықтары құрылған.<ref name="test">[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref><ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері‎]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] rklrm150x4rbg9tfm0oh1v13jrci4n8 Қарғалы ауданы 0 29563 3059247 3038403 2022-08-10T15:24:24Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Қарғалы ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 52 |lat_sec = 48 |lon_dir = E |lon_deg = 58 |lon_min = 09 |lon_sec = 00 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] |ауылдық округтер саны =8 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 15 |қалалар саны = |әкімі = Жүсібалиев Асқар Қазиханұлы<ref>{{Cite web|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/aktobe-kargala/about/structure/people/16286?lang=kk|title=Қарғалы ауданы әкімдігі|website=www.gov.kz}}</ref> |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1934 |жер аумағы = 5 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 17107<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 3,42 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (62,23%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (19,02%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (9,99%)}}, {{nobr|[[немістер]] (4,45%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,36%)}}, {{nobr|басқалары (2,95%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = +7 71342 |пошта индексі = 030500-030513<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Kargaly District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Kargaly District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Қарғалы ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның солтүстігіндегі әкімшілік бөлік. Орталығы – [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] ауылы. == Географиялық орны мен жер бедері == Аудан батысында [[Мартөк ауданы|Мартөк]] ауданы, оңтүстігінде [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]] мен [[Хромтау ауданы]], солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Орынбор облысы]]мен шектеседі. Аудан жерінің басым бөлігі жазық, төбелі-бөктерлі жерлер де кездеседі. Солтүстігінде [[Орал таулары]]ның оңтүстік сілемдері бар. Аймақта тұщы жер асты сулары мен минералды сулардың үлкен қоры бар. Аудан экономикасы - ауыл шаруашылығы мен мал шаруашылығына негізделген. == Климаты == Аймақтың климаты күрт континенталды. Қаңтардың орташа температурасы -20 -25°С, шілде айында +25-27°С. Жауын-шашынның орташа жылдық түсімі 125-250 мм. == Тарихы == [[1966 жыл|1966]] жылы Ленин ауданы атауымен құрылған. [[1997 жыл|1997]] жылы 17 маусымда Президенттің Жарлығымен Ленин ауданы Қарғалы ауданы болып аталды. Жер аумағы 5,0 мың км². == Халқы == Тұрғындар саны 17107 адам (2019). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (62,23%), [[орыстар]] (19,02%), [[украиндар]] (9,99%), [[немістер]] (4,45%), [[татарлар]] (1,36%), басқалары (2,95%). == Әкімшілік бөлінісі == Аудандағы 15 елді мекен 8 ауылдық округке біріктірілген: * [[Ащылысай ауылдық округі]] * [[Әлімбет ауылдық округі]] * [[Бадамшы ауылдық округі]] * [[Велихов ауылдық округі]] * [[Желтау ауылдық округі]] * [[Кемпірсай ауылдық округі]] * [[Қосестек ауылдық округі]] * [[Степной ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Степной ауылдық округі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Қарғалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қарғалы ауданы]] 673r28rh9yzph4uygyxo1gn6h6d7vtp 3059255 3059247 2022-08-10T15:29:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Қарғалы ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 50 |lat_min = 52 |lat_sec = 48 |lon_dir = E |lon_deg = 58 |lon_min = 09 |lon_sec = 00 |облысы = Ақтөбе облысы |аудан орталығы = [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] |ауылдық округтер саны =8 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 15 |қалалар саны = |әкімі = Жүсібалиев Асқар Қазиханұлы<ref>{{Cite web|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/aktobe-kargala/about/structure/people/16286?lang=kk|title=Қарғалы ауданы әкімдігі|website=www.gov.kz}}</ref> |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1934 |жер аумағы = 5 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 17107<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 3,42 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (62,23%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (19,02%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (9,99%)}}, {{nobr|[[немістер]] (4,45%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,36%)}}, {{nobr|басқалары (2,95%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = +7 71342 |пошта индексі = 030500-030513<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/17.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = Kargaly District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Aktobe Region Kargaly District.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Қарғалы ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның солтүстігіндегі әкімшілік бөлік. Орталығы – [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] ауылы. == Географиялық орны мен жер бедері == Аудан батысында [[Мартөк ауданы|Мартөк]] ауданы, оңтүстігінде [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]] мен [[Хромтау ауданы]], солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Орынбор облысы]]мен шектеседі. Аудан жерінің басым бөлігі жазық, төбелі-бөктерлі жерлер де кездеседі. Солтүстігінде [[Орал таулары]]ның оңтүстік сілемдері бар. Аймақта тұщы жер асты сулары мен минералды сулардың үлкен қоры бар. Аудан экономикасы - ауыл шаруашылығы мен мал шаруашылығына негізделген. == Климаты == Аймақтың климаты күрт континенталды. Қаңтардың орташа температурасы -20 -25°С, шілде айында +25-27°С. Жауын-шашынның орташа жылдық түсімі 125-250 мм. == Тарихы == [[1966 жыл|1966]] жылы Ленин ауданы атауымен құрылған. [[1997 жыл|1997]] жылы 17 маусымда Президенттің Жарлығымен Ленин ауданы Қарғалы ауданы болып аталды. Жер аумағы 5,0 мың км². == Халқы == Тұрғындар саны 17107 адам (2019). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (62,23%), [[орыстар]] (19,02%), [[украиндар]] (9,99%), [[немістер]] (4,45%), [[татарлар]] (1,36%), басқалары (2,95%). == Әкімшілік бөлінісі == Аудандағы 15 елді мекен 8 ауылдық округке біріктірілген: * [[Ащылысай ауылдық округі]] * [[Әлімбет ауылдық округі]] * [[Бадамша ауылдық округі]] * [[Велихов ауылдық округі]] * [[Желтау ауылдық округі]] * [[Кемпірсай ауылдық округі]] * [[Қосестек ауылдық округі]] * [[Степной ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Степной ауылдық округі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақтөбе облысы}} {{Қарғалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қарғалы ауданы]] 3fc53eh00wh9h8z41ziv0xwsjrkjc3q Қапал 0 34309 3059304 2731506 2022-08-10T19:00:59Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Қапал (Жамбыл облысы)|Қапал]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жамбыл ауданы (Жамбыл облысы)|Жамбыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. '''Басқа мағыналар:''' * [[Қапал (өзен)|Қапал]] – [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу]] алабындағы өзен. * [[Қапал (тау)|Қапал]] – [[Қызылжар тауы|Қызылжар]] тауларының шығысындағы шоқылы тау. {{айрық}} do2nd01iu9xpu0pegojky5h55hw2gtn Ақөзек 0 34720 3059282 2731345 2022-08-10T17:26:43Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Ақөзек (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Ақөзек]] – [[Алматы облысы]] [[Қапшағай қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Ақөзек (Жетісу облысы)|Ақөзек]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, темір жол айрығы. '''Басқа мағыналар:''' * [[Ақөзек (аңғар)|Ақөзек]] – [[Балқаш]] көлінің солтүстігінде, [[Арқарлы жотасы|Арқарлы]] тауларының батысындағы аңғар. {{айрық}} 3362p2ed1oe4ea206r2mapeqae9p4mi Үштөбе (қала) 0 41076 3059362 3042995 2022-08-10T20:52:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Үштөбе |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =15 |lat_sec =00 |lon_deg =77 |lon_min =58 |lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Қаратал |кестедегі аудан = Қаратал ауданы{{!}}Қаратал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үштөбе қалалық әкімдігі{{!}}Үштөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 24 816<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.ushtobe-akim.kz/kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Үштөбе''' — қала ([[1961 жыл]]дан), [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ның және [[Үштөбе қалалық әкімдігі]] орталығы, темір жол стансасы. == Тарихы == Іргесі 30-жылдардың бас кезінде [[Түрксіб]] темір жолының салынуына байланысты қаланған. [[1961 жыл]]ы [[21 маусым]]ындағы ҚазКСР – нің Жоғарғы Кеңес президиумының бұйрығымен Үштөбе посткеңесі жойылып, Үштөбе қалалық кеңесі құрылды. Қазақстан Республикасының «Жергілікті өкілетті атқарушы және органдар туралы» Заңына сәйкес 1993 жылы 10 желтоқсанда № 2578-х 11 Үштөбе қалалық әкімшілігі құрылды. [[1995 жыл]]дың 6 - қазанындағы Талдықорған облысы әкімінің №6 – 1 ө, өкімі бойынша Үштөбе қалалық әкімшілігі Үштөбе қалалық округіне ауысты. 1996 жылдың 20 қарашасында Талдықорған облысының Маслихатымен және Талдықорған облысы әкімінің № 13-132/182 шешіміне байланысты [[Ойсаз]], [[Үшкөмей (Жетісу облысы)|Үшкөмей]] (Приморец), [[Достық (Қаратал ауданы)|Достық]] ауылдары [[Үштөбе қалалық әкімдігі]] аумағына енді. 12 – қыркүйекте Қаратал ауданы әкімінің № 223 қаулысына сәйкес Үштөбе қалалық округі «Қаратал ауданының Үштөбе қаласы әкімінің аппараты» мемлекеттік мекемесі болып табылды. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Талдықорған]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 51 км жерде, [[Қаратал (өзен, Балқаш алабы)|Қаратал]] өзенінің оң жағасында орналасқан. == Кәсіпорындары == Өндіріс орындарынан Үштөбеде жөндеу механикалық, май зауытттары, киіз үй, тігін факультеткалары, ет комбинатқа, “Фрунзе” тәжірибе-шаруашылық стансасы, “Палтел” ЖШС-і, “Опытное” ауыл шаруашылықғы ӨК, тұрмыстық қызмет көрсету мекемелері, баспахана, құрылыс-монтаж пойызы, 2 жылжымалы механикалық колонна, астық қоймасы, мұнай тасу, автомобиль базалары бар. Бүгінгі күнде шағын және орта кәсіпорындар саны – 48, жеке меншік кәсіпкерлер саны 1455, шаруа қожалықтар саны – 82. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 22472 адам (10500 ер адам және 11972 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 24895 адамды (11801 ер адам және 13094 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Инфрақұрылымы == Әлеуметтік салада 4 орта, спорт, музыка мектептері, балабақша, 3 кітапхана, ауданы және темір жолы ауруханалары, тубдиспансер, санэпидстансасы, 2 дәріхана, т.б. мекемелер қызмет істейді.<ref>Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref><ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 9 том</ref> Сауда үйлер саны – 6, дүкендер – 143, базар – 4, мейрамханалар – 3, кафелер – 9, асханалар – 5, қонақ үйлер – 3, шаштараздар – 12, киім тігу және жөндеу – 6, монша - 2, сауналар – 3, бильярд клубтары – 1, АЖҚС ( АЗС) – 8, жерлеу салт жоралары қызмет көрсету – 3, ТҚКО (СТО) және көлік жуу тұрақтары – 8, компьютер орталықтары – 3, ломбард – 3. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісу облысы қалалары]] [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] jaz0e7ck1fgieohw3fh051yngx1pmu8 Достық (Қаратал ауданы) 0 41241 3059364 2748589 2022-08-10T20:54:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Достық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 13|lat_sec = 58 |lon_deg =77|lon_min = 58|lon_sec =56 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Қаратал |кестедегі аудан = Қаратал ауданы{{!}}Қаратал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үштөбе қалалық әкімдігі{{!}}Үштөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Фрунзе'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 2017 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Достық (айрық)}} '''Достық''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]], [[Үштөбе қалалық әкімдігі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласының оңтүстік-шығыс іргесінде, [[Қаратал (өзен, Балқаш алабы)|Қаратал]] өзені аңғарында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 2324 адам (1105 ер адам және 1219 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 2017 адамды (951 ер адам және 1066 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Ауыл [[2018 жыл|2018]] жылға дейін "Фрунзе" деп аталдыү [[1983 жыл|1983]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-і Мемагроөндірісінің Фрунзе атындағы тәжірибе шаруашылығының орталығы болды. Оның негізінде Фрунзеде ӨК және бірнеше шаруа қожалығы құрылды.<ref>Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] kgc18pkect988355cbz8uq8n5hds4rk Үлгілі 0 41333 3059327 2856954 2022-08-10T19:16:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Үлгілі''' деген жақсы үлгі көрсете алатын адамды немесе басқа да объектілерді айтады, сын есім. Дегенмен осындай атаумен Қазақстанда ауыл аттары да кездеседі: * [[Үлгілі (Ақмола облысы)|Үлгілі]] – [[Ақмола облысы]] [[Зеренді ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Жамбыл ауданы)|Үлгілі]] – [[Алматы облысы]] [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Жамбыл облысы)|Үлгілі]] – [[Жамбыл облысы]] [[Байзақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Жетісу облысы)|Үлгілі]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Павлодар облысы)|Үлгілі]] – [[Павлодар облысы]] [[Ертіс ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Үлгілі]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Ақжар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Қазығұрт ауданы)|Үлгілі]] – [[Түркістан облысы]] [[Қазығұрт ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Мақтаарал ауданы)|Үлгілі]] – [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үлгілі (Сауран ауданы)|Үлгілі]] – [[Түркістан облысы]] [[Сауран ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} tsh629cyor1bi7eolbm0crbcrk36f9y Алмалы (Ақжайық ауданы) 0 41755 3059177 3049715 2022-08-10T12:53:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{мағына|Алмалы}}{{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алмалы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min = 11|lat_sec =03 |lon_deg =51|lon_min =53|lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Ақжайық ауданы |кестедегі аудан = Ақжайық ауданы{{!}}Ақжайық |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алмалы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы){{!}}Алмалы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Котельный, Котельниково'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1571 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Алмалы''' (1993 жылғы 7 қазанға дейін — ''Котельниково'')<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл, [[Алмалы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Алмалы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 121 км-дей жерде, [[Жайық]] өзенінің оң жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1794 адам (888 ер адам және 906 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1571 адамды (788 ер адам және 783 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы, инфрақұрылымы == Бұрынғы кеңшар негізінде қайта құрылған Алмалы кооперативі жұмыс істейді. Ауылда орта мектеп, емхана, клуб т.б. мекемелер бар. Тұрғындары аудан орталығымен және елді мекендермен автомбиль жолы арқылы қатынасады.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақжайық ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақжайық ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] 20jwrimkvw627m19igq9rlpss8qvx8e Үлкен Бөкен 0 42776 3059479 3056331 2022-08-11T10:14:47Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үлкен Бөкен |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =46|lat_sec = 33 |lon_deg =82|lon_min = 41|lon_sec =28 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үлкен Бөкен ауылдық округі{{!}}Үлкен Бөкен |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1932 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1698 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үлкен Бөкен''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Үлкен Бөкен ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км жерде, [[Үлкен Бөкен өзені]]нің жағасында, сайлы-жыралы келген дала белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2298 адам (1219 ер адам және 1079 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1698 адамды (834 ер адам және 864 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1932 жыл]]ы асыл тұқымды мал өсіретін “Шегелек” кеңшары негізінде қаланған. 1936 жылы мұнда ауылдық кәсіптік-техникалық мектеп ашылды. 1996 жылы кеңшар таратылып, оның негізінде “Шегелек”, “Мекен” шаруа қожалықтары құрылды. Округ аумағында Ақтас, Жалсары, Тентек ауылдары орналасқан. Олар арқылы Көкпекті — [[Өскемен]] автомобиль жолы өтеді.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 9 том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] i6a396o0ls1xgsp7u7047gtvcqr9ylh Самар (ауыл) 0 44776 3059432 3055850 2022-08-11T09:27:35Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Самар (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Самарское |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =01|lat_sec = 09 |lon_deg =83|lon_min = 22|lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Самар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1906 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Самарка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =6526 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Самарское''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Самар ауданы]] мен [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар ауылдық округі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы [[Лайлы]] өзенінің жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 7529 адам (3696 ер адам және 3833 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 6526 адамды (3086 ер адам және 3440 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1906 жыл|1906]]-[[1910 жыл|10]] жылдары қаланып, алғашқы атауы Самар губерниясынан қоныс аударғандарға байланысты "Самарка" деп аталып, кейін [[1964 жыл]]ы "Самарское" деп өзгертілді. 1928–1930 және 1935–1997 жылдары таратылған Самар ауданының орталығы болған. [[1997 жыл]]ға дейін сүт өндіретін ұжымшардың орталығы болып, ұжымшар негізінде шаруа қожалықтары құрылды. Ауылда машина-трактор жөндеу шеберханасы, байланыс бөлімшесі, дүкендер жұмыс істейді. 2022 жылдан қайта құрылған Самар ауданының орталығы. == Инфрақұрылымы == Кәсіптік-техникалық мектеп, 3 орта мектеп, мәдениет үйі, балалар бақшасы, аудандық маңызы бар аурухана, автовокзал, т.б. бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] c8b6h52lgxeax89isrwte5vu4i4xwcb 3059436 3059432 2022-08-11T09:28:34Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Самар |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =01|lat_sec = 09 |lon_deg =83|lon_min = 22|lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Самар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1906 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Самарка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =6526 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Самар''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Самар ауданы]] мен [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар ауылдық округі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы [[Лайлы]] өзенінің жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 7529 адам (3696 ер адам және 3833 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 6526 адамды (3086 ер адам және 3440 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1906 жыл|1906]]-[[1910 жыл|10]] жылдары қаланып, алғашқы атауы Самар губерниясынан қоныс аударғандарға байланысты "Самарка" деп аталып, кейін [[1964 жыл]]ы "Самарское" деп өзгертілді. 1928–1930 және 1935–1997 жылдары таратылған Самар ауданының орталығы болған. [[1997 жыл]]ға дейін сүт өндіретін ұжымшардың орталығы болып, ұжымшар негізінде шаруа қожалықтары құрылды. Ауылда машина-трактор жөндеу шеберханасы, байланыс бөлімшесі, дүкендер жұмыс істейді. 2022 жылдан қайта құрылған Самар ауданының орталығы. == Инфрақұрылымы == Кәсіптік-техникалық мектеп, 3 орта мектеп, мәдениет үйі, балалар бақшасы, аудандық маңызы бар аурухана, автовокзал, т.б. бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] ijo9agcaxcdovtjciyty3vh80k022xa Құрақсу 0 46496 3059279 2731333 2022-08-10T17:24:22Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Құрақсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 03|lat_sec = 11 |lon_deg =78|lon_min = 16|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Матай ауылдық округі{{!}}Матай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 461 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Құрақсу''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Матай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. 2013 жылға дейін [[Құрақсу ауылдық округі]] орталығы болған. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 155 км жерде, [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу өзені]]нің оң жағалауында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 655 адам (362 ер адам және 293 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 461 адамды (233 ер адам және 228 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Ауыл [[1963 жыл|1963]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары қой өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығы болып келген. Оның негізінде 1997 жылы Құрақсуда бірнеше шаруа қожалықтары құрылды.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] 095vi745oxsezbwun0c8pcncznoy23f Ойтоған 0 46736 3059325 2731403 2022-08-10T19:15:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ойтоған |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 46|lat_sec = 14 |lon_deg =79|lon_min = 14|lon_sec =45 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ойтоған ауылдық округі{{!}}Ойтоған |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 812 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ойтоған''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Ойтоған ауылдық округі]] орталығы. ==Географиялық орны== Аудан орталығы – [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 50 км жерде, Көлденең өзенінің жағалауында, қуаң шөлейт белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1215 адам (641 ер адам және 574 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 812 адамды (434 ер адам және 378 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1963 жыл|1963]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары Ш.Уәлиханов атындағы қой өсіретін кеңшардың орталығы болды. Оның негізінде Ойтоғанда және округке қарасты [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]], Бұлан ауылдарында ӨК және бірнеше шаруа қожалығы құрылды.<ref>Қазақ энциклопедиясы 7- том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] 18apd15gzf7jxv6f5vmgb0gc5dx4pqe 3059334 3059325 2022-08-10T20:22:57Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ойтоған |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 46|lat_sec = 14 |lon_deg =79|lon_min = 14|lon_sec =45 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ойтоған ауылдық округі{{!}}Ойтоған |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 812 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ойтоған''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Ойтоған ауылдық округі]] орталығы. ==Географиялық орны== Аудан орталығы – [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 50 км жерде, Көлденең өзенінің жағалауында, қуаң шөлейт белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1215 адам (641 ер адам және 574 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 812 адамды (434 ер адам және 378 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1963 жыл|1963]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары Ш.Уәлиханов атындағы қой өсіретін кеңшардың орталығы болды. Оның негізінде Ойтоғанда және округке қарасты [[Үлгілі (Жетісу облысы)|Үлгілі]], Бұлан ауылдарында ӨК және бірнеше шаруа қожалығы құрылды.<ref>Қазақ энциклопедиясы 7- том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] t95mbcb2p5dn0ffogflmm6i3l40v2z1 Төменарық 0 47051 3059257 2972429 2022-08-10T15:58:26Z Мағыпар 100137 үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] ni7kjsgyc36h0yw7tl5plcos0natr62 3059258 3059257 2022-08-10T15:59:08Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] hegdy0lpvzqn5n8ngknk01jbuhdc8nb 3059259 3059258 2022-08-10T15:59:38Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102538.jpg |Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] tkfbh6ugd3qsuaursyz7lhoxobxz9lc 3059260 3059259 2022-08-10T16:00:13Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102538.jpg |Төменарық Төменарық IMG 20220625 102134.jpg|Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] qhkvnyp4bkc7l4nat1uftzw208nthw0 3059261 3059260 2022-08-10T16:00:42Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102538.jpg |Төменарық Төменарық IMG 20220625 102134.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102449.jpg|Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] 51tnd83l0yfnvmidyzwje96ftkqkxax 3059262 3059261 2022-08-10T16:01:22Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102538.jpg |Төменарық Төменарық IMG 20220625 102134.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102449.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 10 2405.jpg |Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] 2exerre4dbalq4yir58kjdfzz4apnfh 3059263 3059262 2022-08-10T16:02:11Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Төменарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 44 |lat_min = 01 |lat_sec = 52 |lon_deg = 67 |lon_min = 00 |lon_sec = 51 |CoordScale = 25000 |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Төменарық ауылдық округі{{!}}Төменарық |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Фазылов Найрахман Сейтқұлұлы<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↘ 4069<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EkePwOI3|archivedate=2013-02-27}}</ref> |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120314<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} ''' Төменарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, [[Төменарық ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны 4069<ref name="stat"/> адам (2009 жылдың мәліметі). Код КАТО — 434063100<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/klassifikacii/DocLib/государственные/katonew1.xls|title=База КАТО|publisher=Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F0XRLRTT|archivedate=2013-03-10}}</ref>. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жаңақорған]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 25 км жерде орналасқан. Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1978 жыл|1978]] – [[1996 жыл|1996]] жылдары бау-бақша өсірумен айналысатын “Алмалы” кеңшарының орталық болған. Кеңшар негізінде Төменарықта шаруа қожалықтары құрылды. Төменарықта [[Алпамыс батыр]] батырдың жары – Гүлбаршынның [[Көккесене]] күмбезі орналасқан. == Төменарық елді мекенінің қысқаша тарихы== Төменарық жайлы ең ежелгі мәліметтер Әмір Темірдің 1400 – 1401 жылдардағы Жарлығында жазылған. Атақты Сығанақ қаласына Сырдариядан тартылған арықты қазуға 10 000 адам қатыстырылып, ол арық - Түменарық деп аталыпты. Мұнан кейінгі мәліметтер орыс саяхатшыларының жазбаларында кездеседі. Қазіргі Төменарық ауылы тұрған орынға орыс переселендері қоныстанып елді мекенге айналған. Алғашқыда ол елді мекен Герасимовка деп аталған. Сөйтіп 1874 жылы Төменарықта алғашқы мектеп ашылған. 1901 – 1905 жылдары Орынбор – Ташкент темір жолы салынып, бұл жерде станция ашылған. Сол уақытта Төменарықта 4 жылдық мектеп, 5 кірпіш заводы, 2 әк заводы, су жинайтын мұнара болған. Қазан төңкерісінен кейін 1942 жылдарда темір жол бастауыш мектебі болған. 1929 жылы ауылдық совет құрылып, оған осы аймақтағы ауылдардың ( қазіргі Екпінді, Сунақата, Елтай, Қожамберді, Красная-звезда ) барлығы қараған. Ауылдық совет 1929 – 1993 жылдары өз жұмысын жүргізген. 1993 жылғы желтоқсаннан бастап ауылдық округ әкімшілігі құрылып, жұмыс істеп келеді.Ауылдық округтің қамтуында 12632 га жер бар. Оның ішінде Төменарық ауылы 2504 га жерді алып жатыр. 10128 га жер ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлер. Өздігінен су шығатын жер болмағандықтан сонғы жылдары егін егу күрт азайып кетті. Халық негізінен мал ұстаумен, бюджеттік мекемелерде және вахталық тәсілмен үлкен компанияларда жұмыс істеумен айналысады. ==Төменарық елді мекенінен шыққан атақты тұлғалар== Төменарық ауылында туып өскен, еңбегімен елге танымал болған азаматтар көптеп саналады. Олардың ішінде: * Ә. Исаев - Социалистік Еңбек Ері * Ә. Еламанов - Социалистік Еңбек Ері * О. Байымбетов - Социалистік Еңбек Ері * О. Бидашов - Социалистік Еңбек Ері * [[Жандарбек Мәлібеков|Ж. Мәлібеков]] - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының авторы * М. Молдабеков - «Досмұхасан» ансамблінің негізін қалаушылардың бірі, академик * [[Мұрат Абдуламитұлы Әбенов|М. Әбенов]] - Қоғам қайраткері, ҚР Білім және Ғылым министрлігі вице-министрі (2013-2014), депутат (2008-2012) == Төменарық елді мекенінің 2014 жылғы статистикасы== Төменарық ауылдық округінде 734 отбасы, 4360 адам бар. Олар 714 тұрғын үйде тұрады. Көшелер саны 30, олардың ұзындығы 18,7 км. Ауылдық округте 2 мектеп, 5 бала бақша, 15 орындық аурухана, емхана, почта бөлімшесі, темір жол станциясы, ауылдық клуб, кітапхана, спорт мектебінің филиалы, АТС, 22 шаруа қожалығы, 15 жеке кәсіпкер, 3 дербес ауыз су жүйесі жұмыс істейді. Ауылда 3 кафе, 1 шағын базар, 10 дүкен, 1 монша бар * '''Білім саласы бойынша:''' Төменарық ауылында №53 және №223 орта мектебі бар. №53 орта мектебінде 515 оқушы дәріс қабылдайды, арнаулы және жоғары білімді 87 мұғалім, 28 тех қызметкер жұмыс істейді. 2014 жылы №53 орта мектепті 33 оқушы бітіріп, ҰБТ-ке 26 оқушы қатысты, 8-і мемлекеттік гран иегері атанды, ал №223 орта мектебінде 390 оқушы дәріс алады, арнаулы және жоғары білімді 67 мұғалім, 32 техқызметкерлер жұмыс жасайды, 2014 жылы орта мектепті 35 оқушы бітіріп, ҰБТ-ға 24 оқушы қатысты, 5–еу мемлекеттік грант иегері атанды. Елді мекенде 5 бала бақша бар. №12 «Балдәурен» бала бақшасында 70 бала, үш топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. №11 «Балауса» бала бақшасында 50 бала екі топта тәрбиеленуде, 30 адам қызмет жасайды. «Сен сұлу» жеке балабақшасы 50 бала тәрбие алуда, 19 адам жұмыс жасайды. Жаңадан «Күнімай» жеке балабақшасы ашылып 40 баланы тәрбиеге алынып, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты және «Інкәр сезім» жеке бала бақшасына 20 бала тәрбиеге алынып ,14 азамат тұрақты жұмысқа орналасты. * '''Денсаулық сақтау саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округі бойынша бір аурухана және бір емхана халыққа қызмет көрсетеді. 3 дәрігер, 1 педиатор, 25 медбике, 16 техқызметкер 1 жедел жәрдем автомашина қызмет жасайды. * '''Мәдениет саласы бойынша:''' Төменарық ауылдық округінде 1 клуб, 1 кітапхана халыққа қызмет көрсетеді. Ауылдық клуб үйінде жыл бойына түрлі мерекелік шаралар ұйымдастырылып өткізілді. Атап айтқанда 8 –наурыз халықаралық әйелдер күні, 22-наурыз жыл басы мерекесі, 1-мамыр Халықаралық бірлік күні, 9–мамыр Жеңіс күні мерекесі, 1-маусым балаларды қорғау күні, 30- тамыз конституция күні, 16- желтоқсан тәуелсіздік күні, 30 желтоқсан күні ауыл әкімінің шыршасы атап өткізілді. * '''Спорт саласы бойынша:''' Ауылдық округ көлемінде спорт мектебінің филиалында 40 бала тәрбиеленуде. Спорт мектебіндегі тәрбие алып жатқан жастар Республикалық және аудандық сайыстарда жүлделі орындарды иеленіп жүр. Жастар ұйымы бойынша: Ауылдық округте жастар ұйымы жұмыс жасайды. Жастар ұйымының жетекшісі Ж.Зертуймеев. Мереке күндерінде жастар арасында спорттық жарыстар ұйымдастырылып отырады. 4-маусым Қазақстан Республикасы Рәміздер күніне орай «Менің отаным - Қазақстан» атты жастар арасында кіші футболдан жарыс өткізілді. Президенттік сынақтар жүйелі түрде өткізіліп тұрады. Ауыл жастары команда құрып, аймақтық жарыстарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп отыр. * '''Почта және байланыс саласы бойынша:''' 2014 жылы 678 отбасы 1900 дана басылымға жазылды. Баспасөз толық таратылуда. Елді мекен көлемінде санды телефон мәселесі шешілген, 665 абонент бар. Ұялы телефон байланыс торабының 3 бөлімшесі бар. Олар Актив, Биллайн және Теле-2. Қазіргі таңда АТС-ке интернет жүйесі - «Мегалайн» қосымша жалғанған. Ауылдағы 205 тұрғын үйге интернет жүйесі орнатылған. ==2014 жылы атқарылған жұмыстар== * Ауылдық округті көркейту –көгалдандыру мақсатында ауылға кіре беріс орталық жалдың екі жағына жалпы алаңы 600 шаршы метр жері қораланып оған жаңадан 600 көшет отырғызылып күтіп баптауға алынды. * Ауылдың күн батыс бетін есік алды жерін суғару мақсатында жаңадан электр насосы алынып, ол орнатылып ауыл халқын сумен қамтамасыз етуде. Ауылда орналасқан билбордтар жаңартылды, паноларды қайта сырланып, орталық көшелердің барлық бағаналар түбі әктеліп ретке келтірілді. * Әбутәліп Алтыбаев атындағы көшесі жалпы ұзындығы 920 метр жерге құм мен тас төгіліп жол жасау жұмыстары жүргізілді. * Б.Аралбаев көшесінің бойына кіші ойын аланының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, пайдалануға беріледі. * «Күнімай » жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 40 бала тәрбие алуда, 25 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Інкәр сезім» жеке балабақшасы жаңадан ашылып, 20 бала тәрбие алуда, 19 адам тұрақты жұмысқа орналасты. * «Алмалық» шаруа қожалығы бастамасымен жалпы 100 гектар жерге егін отырғызылып, оның ішінде 35 гектар жерге арпа мен жоңышқа отырғызылды. Ауыл тұрғындарының 15 отбасына қажетті бау- бақшамен, көкөніс егіп алатын жер берілді. * №53 орта мектебінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, есік пен терезесін ауыстыру және еден салу жұмыстары атқарылды. * Ауылдық клуб үйінің ауыл әкімшілігінің қарамағына берілуіне байланысты, жаңадан 1 штат сүйемелдеуші, 1 штат күзетші жұмыс орындары ашылды. ==Төменарық каналы== '''Төменарық каналы''' – Жаңақорған ауданындағы жасанды су арнасы. Төменарық ауылының оңтүстік-шығысындағы [[Қандыарал]] көлінен ([[Сырдария]] жайылмасында) басталып, [[Қожамберді (Қызылорда облысы)|Қожамберді]] ауылына дейін созылып жатыр. Ұзындығы 1,7 км, су өткізу мүмкіндігі 3 м³/с<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Төменарық. Станция IMG 20220625 102346.jpg|Станса Төменарық IMG 20220625 102600.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102538.jpg |Төменарық Төменарық IMG 20220625 102134.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 102449.jpg|Төменарық Төменарық IMG 20220625 10 2405.jpg |Төменарық </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://tomenaryk.kz Төменарық ауылдық округінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305122958/http://tomenaryk.kz/ |date=2016-03-05 }} * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=44.032999&lon=67.020121&z=14&m=b&show=/16418480/uk Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] gbce17qrwja81tv0flrh6y6wrseoa70 Қаражиде 0 49275 3059368 2747984 2022-08-10T20:55:53Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекен:''' * [[Қаражиде (Жетісу облысы)|Қаражиде]] – [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл. '''Басқа мағыналар:''' * [[Қаражиде (төбе)|Қаражиде]] – [[Кіші Арал теңізі]]нің оңтүстік-батысындағы төбе. {{айрық}} gu35o9562739mglgehuzugk42t6abj0 Преображенка (Абай облысы) 0 49391 3059480 3055811 2022-08-11T10:15:28Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Преображенка |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =50|lat_sec = 18 |lon_deg =82|lon_min = 44|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қойгелді Аухадиев ауылдық округі{{!}}Қойгелді Аухадиев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1960 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1618 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Преображенка}} '''Преображенка''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл, [[Қойгелді Аухадиев ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан шығысқа қарай 32 км жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1862 адам (934 ер адам және 928 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1618 адамды (793 ер адам және 825 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1960 жыл]]ы қаланған. [[1966 жыл|1966]]-[[1996 жыл|96]] жылдары сүтті ірі қара мал өсіретін ұжымшардың орталығы болды. Ұжымшар негізінде Преображенкада және округтегі ауылдарда өндіріс кешені және шаруа қожалықтары жұмыс істейді. Ауыл арқылы Көкпекті — [[Самар (ауыл)|Самар]] — [[Өскемен]] автомобиль магистралі өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] hc1zwbpwxvnb960bbhx5bx0z0lwlo48 Палестина 0 49665 3059214 3054110 2022-08-10T14:45:13Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Палестина |Шынайы атауы = {{lang-ar|دولة فلسطين}}<br><small>(Да́улят Филасты́н)</small> |Септік = Палестина мемлекеті |Елтаңба = Coat of arms of Palestine.svg |Байрақ =Flag of Palestine.svg |Ұраны = |Әнұранның аты = Фидаи |Аудио = National Anthem of Palestine (Vocal).ogg |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |CoordScale = |Картада = State_of_Palestine_(orthographic_projection).svg |карта тақырыбы = Палестина өзіндікі етіп мойындаған аумақ (жасыл) [[Израиль]] өзіндікі етіп мойындаған аумақ (ашық жасыл) |Картада2 = |Үкімет түрі = [[Унитарлы мемлекет|Унитарлы]] [[Аралас республика|семи-президенттік]] [[республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[1988 жыл]], [[15 қараша]] |Тәуелсіздігін алды = [[Израиль]] |Тілі = [[Араб тілі|арабша]] <!-- |Тілдері = --> |Мемлекеттік діні = [[Ислам]] дінінің [[суннизм|сүнниттік бағыты]] |Астанасы =[[Иерусалим]] (толық мойындалмаған астанасы)<br>[[Рамалла]] (әкімшілік орталығы) |Ірі қалалары = <!-- |Ірі қаласы = --> |Басшы қызметі = |Басшылары = |Жер аумағы = |Жер аумағы бойынша орны = |Судың үлесі = |Этнохороним = |Жұрты = |Халық саны бойынша орны = |Сарап жылы = |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = |Тығыздық бойынша орны = |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = |АДИ жылдық есебі = |АДИ бойынша орны = |АДИ деңгейі = |Әуе компаниясы = |Валютасы =[[Мысыр фунты]] ([[ISO 4217|EGP]])<br>[[Жаңа Израиль шекелі]] (₪)<br>[[Иордания динары]] (JOD) |Интернет үйшігі = <!-- |Интернет үйшіктері = --> |ISO = |Телефон коды = 970 |Уақыт белдеуі = +2 <!-- |Уақыт белдеулері = --> |Түсініктемелер = <!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --> <!-- |Әнұрансыз =* --> |Статусы=[[Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер|жартылай мойындалған мемлекет]], БҰҰ бақылаушы мемлекеті, 138 БҰҰ мүшелерімен мойындалған}} '''Палестина мемлекеті''' ({{Lang-ar|دولة فلسطين‎}}) — Батыс Азияда орналасқан ''[[де-юре]]'' [[Егемендік|егемен мемлекет]]. Ресми түрде [[Палестинаны Азат Ету Ұйымы]]мен басқарылғанымен, Палестина жері дәл қазір 1967 жылғы [[Алты күндік соғыс]]тан бері де-факто [[Израиль]]мен басып алынған. Жер аумағы 6,2 мың км². Халқы 5,2 млн. (2021). Ресми тілі – [[араб тілі]]. Діні – [[Сунниттер|сунниттік]] [[ислам]] және [[иудаизм]]. Палестина астанасы етіп [[Иерусалим]] қаласын мойындағанымен, бұл қала [[Израиль]] басқарылуында. Палестина мемлекетінің егемендігін 193 [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] мүшелері ішінен 138-і мойындайды; 2012 жылдан бері ол БҰҰ бақылаушы мемлекеті болып келеді. Палестина — [[Араб Лигасы]]ның, [[Ислам Әріптестік Ұйымы]]ның, [[G77]]-нің, [[Халықаралық Олимпиада комитеті]]нің, [[ЮНЕСКО]]-ның және [[ЮНКТАД]]-тың мүшесі. == Палестина мемлекетінің тарихы == 1947 жылы [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] шешімімен Палестина даулы аумағының екі мемлекетке ([[еврейлер|еврей]] және [[арабтар|араб]]) бөлінуі жоспары қабылданды. Бұл жоспарды еврей басшылығы қабылдады, бірақ араб басшылары қабылдамады, және Ұлыбритания бұл жоспарды жүзеге асырудан бас тартты. Ұлыбританияның түпкілікті кетуі қарсаңында [[Давид Бен-Гурион]] басқаруындағы [[Еврей агенттігі]] [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-ның ұсынған жоспарына сәйкес [[Израиль|Израиль мемлекетінің]] құрылғанын жариялады. [[Араб Жоғарғы Комитеті]] өз мемлекетін жарияламады және оның орнына [[Трансиордания әмірлігі]], [[Мысыр]] және сол кездегі [[Араб лигасы]]ның басқа мүшелерімен бірге [[1948 жылғы Араб-Израиль соғысына]] әкеліп соқтырған әскери әрекеттерді бастады. Соғыс кезінде Израиль БҰҰ жоспары бойынша араб мемлекетінің құрамына кіретін аумақтарын басып алды. Мысыр [[Газа секторы]]н, ал Трансиордания кейінірек Батыс жағалауды аннексиялады. Мысыр бастапқыда Бүкіл Палестина үкіметін құруды қолдады, бірақ 1959 жылы оны таратты. Трансиордания оны ешқашан мойындамады және оның орнына [[Иордания]]ны құру үшін Батыс жағалауды өз территориясымен біріктіруді ұйғарды. Аннексия 1950 жылы ратификацияланды, бірақ халықаралық қауымдастық оны қабылдамады. 1967 жылы Израиль Мысырға, Иорданияға және [[Сирия]]ға қарсы соғысқан [[алты күндік соғыс]] Израильдің басқа аумақтардан басқа Батыс жағалау мен Газа секторын басып алуымен аяқталды. 1964 жылы Батыс жағалауды Иордания басқарған кезде, Израильге қарсы тұру мақсатымен сол жерде [[Палестинаны Азат Ету Ұйымы]] құрылды. Палестина ұлттық хартиясы Палестинаның шекарасын мандаттың қалған бүкіл аумағы, соның ішінде Израильдің өзін де анықтайды. Алты күндік соғыстан кейін ПАЕҰ Иорданияға көшті, бірақ кейінірек 1971 жылы [[Ливан]]ға көшті. 1974 жылдың қазан айында өткен Араб Лигасының саммиті ПАЕҰ-ны «Палестина халқының жалғыз заңды өкілі» ретінде белгіледі және «олардың тәуелсіз төтенше жағдай орнату құқығын» растады. 1974 жылы қарашада [[БҰҰ Бас Ассамблеясы]]ның оларға «мемлекеттік емес ұйым» ретінде бақылаушы мәртебесін берді. 1988 жылғы Тәуелсіздік Декларациясынан кейін БҰҰ Бас Ассамблеясы бұл мәлімдемені ресми түрде мойындады және БҰҰ-да «Палестинаны азат ету ұйымының» орнына «Палестина» атауын қолдану туралы шешім қабылдады. Осы шешімге қарамастан, Палестина ұйымы Палестина мемлекетінің үкіметі ретінде БҰҰ-ға қатыспады. 1979 жылы Кэмп-Дэвид келісімі бойынша Мысыр Газа секторындағы өзіндікі қылып мойындаған жерін де-юре түрде қайтарды. 1988 жылдың шілдесінде Иордания Батыс Шерияға өзінің мойындаған жерін (Харам әл-Шарифке (Ғибадатхана тауы) қамқоршылықты қоспағанда) Палестиналық ұйымға қайтарып берді. 1988 жылы қарашада Палестиналық ұйымның заң шығарушы органы қуғында жүргенде «Палестина мемлекетінің» құрылғанын жариялады. Келесі айда оны көптеген мемлекеттер, соның ішінде Мысыр мен Иордания тез мойындады. Палестинаның Тәуелсіздік Декларациясында Палестина мемлекеті «Палестина аумағында» құрылған деп сипатталған, әрі қарай нақты айтылмаған. Осыған байланысты Палестина мемлекетін мойындаған кейбір елдер мойындау туралы мәлімдемелерінде «1967 жылғы шекараларға» сілтеме жасайды, осылайша оның территориясы Израильді емес, басып алынған Палестина территориясын ғана мойындайды. Палестина мемлекеті ұсынған БҰҰ-ға мүшелік өтініші де оның «1967 жылғы шекараларға» негізделгенін көрсетті. Осло келісімдері бойынша келіссөздер кезінде Палестиналық ұйым Израильдің өмір сүру құқығын мойындады, ал [[Израиль]] Палестина ұйымының Палестина халқының өкілі деп таныды. 1988 жылғы Палестинаның Тәуелсіздік Декларациясында [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі|БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің]] кейінірек «Тарихи ымыра» деп аталып кеткен 242 резолюциясы негізінде көпжақты келіссөздер жүргізуге ПАЕҰ шақыруы кірді, бұл екі мемлекетті шешімді қабылдауды білдіреді және бұдан былай Израиль мемлекетінің заңдылығына күмән келтірмейді. Израиль Иорданиядан Батыс жағалауды және Мысырдан Газа секторын басып алғаннан кейін сол жерде Израиль елді мекендерін құруға кірісті. Бұл аумақтар бұрын араб халқының басқаруында еді. 1993 жылы Осло келісімдерінде Израиль Палестиналық ұйымның келіссөздер тобын «Палестина халқының өкілі» ретінде мойындады, оның орнына Палестиналық ұйым Израильдің бейбітшілікте өмір сүру құқығын мойындады. Нәтижесінде, 1994 жылы Палестиналық ұйым Батыс жағалау мен Газа секторының бөліктерінде кейбір үкіметтік функцияларды жүзеге асыратын [[Палестина ұлттық әкімшілігі]]н аумақтық әкімшілігін құрды. 2007 жылы Хамас Газа секторын басып алуы палестиналықтарды саяси және аумақтық тұрғыдан екіге бөлді, [[Маһмуд Аббас]]тың [[ФАТХ]] тобы негізінен Батыс жағалауды басқаруды бастады және халықаралық деңгейде ресми түрде Газа секторы Палестинаның территориясы болып танылды. 2011 жылдың сәуірінде палестиналық тараптар татуласу келісіміне қол қойды, бірақ оны жүзеге асыру 2014 жылдың 2 маусымында бірлік үкіметі құрылғанға дейін тоқтап қалды. Осло келісімдерінде қарастырылғандай, Израиль Палестиналық ұйымға Палестина территорияларында уақытша әкімшілік институттар құруға рұқсат берді, олар [[Палестина ұлттық әкімшілігі]] түрінде келді. Оған В аймағында азаматтық бақылау, А аймағында азаматтық және қауіпсіздік бақылауы берілсе, С аймағында қатысусыз қалды. 2005 жылы Израильдің біржақты қарудан шығу жоспарын жүзеге асырғаннан кейін, ПҰӘ оның шекаралары, әуе кеңістігі және аумақтық суларын қоспағанда, Газа секторын толық басқаруға алды. 2006 жылы Палестина аралық қақтығыстан кейін Хамас Газа секторын басқаруын бастады, ал Фатх Батыс жағалауды басып алды. 2007 жылдан бастап Газа секторын Хамас, ал Батыс жағалауды ФАТХ басқарып жатыр. == Географиясы == Палестина жерлері [[Жерорта теңізі]]нің шығыс жағалауын алып жатыр. Жері таулы, үстіртті. Климаты ыстық. Жазы құрғақ, қысы жылы, жаңбырлы. Шөлден ыстық, құрғақ хамсин желі соғады. Орташа температурасы жазда 27 – 30°С, қаңтарда 7 – 12°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшемі 500 мм. Оңтүстігіне қарай кесіп өтетін [[Иордан|Иордан өзені]] [[Өлі теңіз]]ге құяды. Табиғаты өте жұтаң. Кішірек ағаштар мен бұталар ғана өседі. == Халықаралық мойындалуы == [[Сурет:Palestine recognition only.png|thumb|left|Палестинаның мойындалуы]] Палестина мемлекетін БҰҰ-ның 193 мүшесінің 138-і мойындады және 2012 жылдан бастап Біріккен Ұлттар Ұйымында мүше емес, бақылаушы мемлекет мәртебесіне ие болды. [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]] Палестина мемлекетін 1992 жыл 6 сәуірден бері мойындайды және екі мемлекет арасында дипломатиялық қатынастар бар.<ref>https://egemen.kz/article/172375-qazaqstan-palestina-arasyndaghy-yntymaqtastyq-qarqyndy-damyp-keledi</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Жерорта теңізімен шектесетін елдер}} {{Араб мемлекеттері Лигасы}} {{Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер}} [[Санат:Жартылай мойындалған мемлекеттер]] [[Санат:Палестина]] {{stub}} i1noxmqonfuo0i3a12fsacgfgia1j25 Сарыбел (Шығыс Қазақстан облысы) 0 50170 3059460 3055854 2022-08-11T09:56:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Сарыбел |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =06|lat_sec = 36 |lon_deg =84|lon_min = 02|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Сарыбел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новотимофеевка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =897 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Сарыбел}} '''Сарыбел''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел ауылдық округі]] орталығы. [[2011 жыл|2011]]-жылға дейін "Новотимофеевка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан шығысқа қарай 49 км жерде, [[Бұқтырма (бөген)|Бұқтырма]] бөгенінің жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1168 адам (550 ер адам және 618 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 897 адамды (451 ер адам және 446 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Тарихы == [[1961 жыл|1961]]-[[1996 жыл|96]] жылдары сүт өндіретін “Чистоярский” кеңшарының орталығы болған. Оның негізінде Новотимофеевкада (Сарыбел) ӨК және шаруа қожалықтары жұмыс істейді. Ең жақын кемежай – [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Песчанка]] (17 км).<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] g4y51aheraf1m7epb7ftuep7252mszi 3059486 3059460 2022-08-11T10:19:27Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Сарыбел |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =06|lat_sec = 36 |lon_deg =84|lon_min = 02|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Сарыбел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новотимофеевка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =897 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Сарыбел}} '''Сарыбел''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел ауылдық округі]] орталығы. [[2011 жыл|2011]]-жылға дейін "Новотимофеевка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан шығысқа қарай 49 км жерде, [[Бұқтырма (бөген)|Бұқтырма]] бөгенінің жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1168 адам (550 ер адам және 618 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 897 адамды (451 ер адам және 446 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Тарихы == [[1961 жыл|1961]]-[[1996 жыл|96]] жылдары сүт өндіретін “Чистоярский” кеңшарының орталығы болған. Оның негізінде Новотимофеевкада (Сарыбел) ӨК және шаруа қожалықтары жұмыс істейді. Ең жақын кемежай – [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Песчанка]] (17 км).<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] 5kyqrcw5h82saqii547rdskrxxblomv Ақшоқы ауылдық округі (Абай облысы) 0 50953 3059471 3044516 2022-08-11T10:06:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақшоқы ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Үржар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақшоқы (Үржар ауданы)|Ақшоқы]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1097 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Ақшоқы ауылдық округі}} '''Ақшоқы ауылдық округі''' – [[Абай облысы]] [[Үржар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақшоқы (Үржар ауданы)|Ақшоқы]], [[Подгорное (Абай облысы)|Подгорное]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақшоқы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1097 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Үржар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Үржар ауданы ауылдық округтері]] 3mltsxbmr6pdofo6vr29vbhwko8ibd4 Тассай ауылдық округі (Абай облысы) 0 51107 3059505 3047178 2022-08-11T10:52:48Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тассай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Көкпекті ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1492 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Тассай ауылдық округі}} '''Тассай ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]], [[Ақсу (Самар ауданы)|Ақсу]], [[Қайнар (Самар ауданы)|Қайнар]], ''[[Самық]]'', [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)|Үшкөмей]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тассай ауылы == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1492 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Самар ауданы ауылдық округтері]] cm0ogcg1ill1yafj1w1ccht776gs59l 3059506 3059505 2022-08-11T10:53:18Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тассай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Көкпекті ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1492 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Тассай ауылдық округі}} '''Тассай ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]], [[Ақсу (Самар ауданы)|Ақсу]], [[Қайнар (Самар ауданы)|Қайнар]], ''[[Самық]]'', [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)|Үшкөмей]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тассай ауылы == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1492 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] gc3kuu1q5tm24n5emy0hu62v1za8tyt 3059519 3059506 2022-08-11T11:04:38Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тассай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Көкпекті ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1492 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Тассай ауылдық округі}} '''Тассай ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]], [[Ақсу (Самар ауданы)|Ақсу]], [[Қайнар (Самар ауданы)|Қайнар]], ''[[Самық]]'', [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)|Үшкөмей]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тассай ауылы == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1492 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] gc3kuu1q5tm24n5emy0hu62v1za8tyt 3059535 3059519 2022-08-11T11:16:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тассай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Көкпекті ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1492 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Тассай ауылдық округі}} '''Тассай ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тассай (Абай облысы)|Тассай]], [[Ақсу (Абай облысы)|Ақсу]], [[Қайнар (Самар ауданы)|Қайнар]], ''[[Самық]]'', [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)|Үшкөмей]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тассай ауылы == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1492 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] of2npdhjrwd4gvx7x7bx0sm5ypsiuo3 3059548 3059535 2022-08-11T11:23:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тассай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Көкпекті ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тассай (Абай облысы)|Тассай]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1492 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Тассай ауылдық округі}} '''Тассай ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тассай (Абай облысы)|Тассай]], [[Ақсу (Абай облысы)|Ақсу]], [[Қайнар (Көкпекті ауданы)|Қайнар]], ''[[Самық]]'', [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)|Үшкөмей]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тассай ауылы == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1492 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] 6ihweoukfzelm0t6ox3jpkx6uhd1yqs 3059569 3059548 2022-08-11T11:53:05Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Тассай ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Көкпекті ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тассай (Абай облысы)|Тассай]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1492 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Тассай ауылдық округі}} '''Тассай ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тассай (Абай облысы)|Тассай]], [[Ақсу (Абай облысы)|Ақсу]], [[Қайнар (Көкпекті ауданы)|Қайнар]], ''[[Самық]]'', [[Үшкөмей (Абай облысы)|Үшкөмей]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тассай ауылы == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1492 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] mzz8h1mdcs4ljc3ig3d9q27ozno028s Көкжайық 0 51222 3059487 3057274 2022-08-11T10:19:55Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Көкжайық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =33|lat_sec =03 |lon_deg =82|lon_min = 47|lon_sec =53 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Көкжайық ауылдық округі{{!}}Көкжайық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ивановка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1060 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Көкжайық''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Көкжайық ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 64 км, [[Зайсан (көл)|Зайсан]] көлінен солтүстік-батысқа қарай 10 км жерде, [[Көкпекті (өзен, Абай облысы)|Көкпекті өзені]]нің сол жағасындағы құрғақ дала белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1648 адам (803 ер адам және 845 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1060 адамды (519 ер адам және 541 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Iргесі [[20 ғасыр]]дың бас кезінде қаланды. [[1997 жыл]]ға дейін ''Ивановка'' деп аталып келді. 20 ғасырдың 30-жылдарының басындағы ауыл шаруашылығын ұжымдастыру кезінде ұжымшар және Көкпекті ауылдық кеңесінің орталығы болды. [[1961 жыл]]ы тың жерлерді игеру кезінде ұжымшар негізінде ұйымдастырылған Буденный атындағы сүт бағытындағы сиыр өсіру кеңшарының орталығына айналды. 1997 жылы кеңшар негізінде “Диқаншы” ЖШС-і құрылды. == Инфрақұрылымы == Ауылда байланыс бөлімшесі, орта мектеп, мәдениет үйі, кітапхана, аурухана бар. Тұрғындары көрші елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] [[Санат:XX ғасырда құрылған елді мекендер]] c85cok2sm1r9lc2eq9r8gwafiaw2txg Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы) 0 51250 3059478 3047162 2022-08-11T10:14:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Самар ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Самар (ауыл)|Самар]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 6885 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Самар ауылдық округі}} '''Самар ауылдық округі''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Самар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Самар (ауыл)|Самар]], ''[[Добролюбовка]]'', [[Қайыңды (Самар ауданы)|Қайыңды]], [[Шұбарқайың]] ауылдары кіреді. Орталығы – Самар ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 6885 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Самар ауданы ауылдық округтері]] gwutc7olbyf6gmpvjhucohps1xf7hdv Палатцы ауылдық округі 0 51375 3059428 3046854 2022-08-11T09:20:29Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Палатцы ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Палатцы]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1486 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Палатцы ауылдық округі''' – [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Палатцы]], [[Қаракөл (Көкпекті ауданы)|Қаракөл]], [[Песчанка (Көкпекті ауданы)|Песчанка]], [[Подгорное (Көкпекті ауданы)|Подгорное]] ауылдары кіреді. Орталығы – Палатцы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1486 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] 9k4w4fux0zw90ssaycycy3vn33sklgq 3059429 3059428 2022-08-11T09:21:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Палатцы ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Палатцы]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1486 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Палатцы ауылдық округі''' – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Палатцы]], [[Қаракөл (Көкпекті ауданы)|Қаракөл]], [[Песчанка (Көкпекті ауданы)|Песчанка]], [[Подгорное (Көкпекті ауданы)|Подгорное]] ауылдары кіреді. Орталығы – Палатцы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1486 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] ordzw6jdzxg221begrolrdsx4l4w3dq 3059430 3059429 2022-08-11T09:21:32Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Палатцы ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Палатцы]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1486 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Палатцы ауылдық округі''' – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Палатцы]], [[Қаракөл (Көкпекті ауданы)|Қаракөл]], [[Песчанка (Көкпекті ауданы)|Песчанка]], [[Подгорное (Көкпекті ауданы)|Подгорное]] ауылдары кіреді. Орталығы – Палатцы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1486 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Самар ауданы ауылдық округтері]] ewu5ykbqr93d18os8jrk0qjpeumre2k 3059448 3059430 2022-08-11T09:44:13Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Палатцы ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Палатцы]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1486 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Палатцы ауылдық округі''' – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Палатцы]], [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]], [[Песчанка (Көкпекті ауданы)|Песчанка]], [[Подгорное (Көкпекті ауданы)|Подгорное]] ауылдары кіреді. Орталығы – Палатцы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1486 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Самар ауданы ауылдық округтері]] rnw2yqlgae462nqrribe1vj4042tgxe 3059459 3059448 2022-08-11T09:55:49Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Палатцы ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Палатцы]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1486 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Палатцы ауылдық округі''' – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Палатцы]], [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]], [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Песчанка]], [[Подгорное (Көкпекті ауданы)|Подгорное]] ауылдары кіреді. Орталығы – Палатцы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1486 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Самар ауданы ауылдық округтері]] irg7vf9i05i3801ktj9jkmdim9cmyfm 3059474 3059459 2022-08-11T10:08:15Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Палатцы ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Палатцы]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1486 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Палатцы ауылдық округі''' – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Палатцы]], [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]], [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Песчанка]], [[Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Подгорное]] ауылдары кіреді. Орталығы – Палатцы ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1486 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Самар ауданы ауылдық округтері]] sl0exxt7tot1gm2z5m5ow1q91o4rxcy Бастаушы 0 51380 3059489 3056750 2022-08-11T10:20:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бастаушы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =52|lat_sec = 29 |lon_deg =83|lon_min = 15|lon_sec =21 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бастаушы ауылдық округі{{!}}Бастаушы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1041 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бастаушы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Бастаушы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км жерде, [[Қалба жотасы]]ның оңтүстігіндегі қуаң агроклиматты белдемде орналасқан. [[Зайсан (көл)|Зайсан көлі]]нің батысындағы шалғынды топырағында көкпекті, селеу, боз, бетеге, жусан, т.б. шөптер өседі. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1362 адам (676 ер адам және 686 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1041 адамды (524 ер адам және 517 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> Бастаушыда шаруа қожалықтары, ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтері жұмыс істейді. Ауыл тұрғындары басқа елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] nfi4r7e9hv7371r95116i344pwqwiz8 Сарыбұлақ 0 51823 3059370 2778553 2022-08-10T20:57:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Сарыбұлақ (Ақмола облысы)|Сарыбұлақ]] – [[Ақмола облысы]] [[Бурабай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Әйтеке би ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Әйтеке би ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Қарғалы ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Қобда ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Қобда ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Сарыбұлақ]] – [[Алматы облысы]] [[Қапшағай қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Сарыбұлақ (Жамбыл облысы)|Сарыбұлақ]] – [[Жамбыл облысы]] [[Қордай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Кербұлақ ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Жетісу облысы]] [[Кербұлақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Қаратал ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Шет ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Қызылорда облысы)|Сарыбұлақ]] – [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Түркістан облысы)|Сарыбұлақ]] – [[Түркістан облысы]] [[Бәйдібек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Айыртау ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Айыртау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Сарыбұлақ (Ғабит Мүсірепов ауданы)|Сарыбұлақ]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Ғабит Мүсірепов ауданы]]ндағы ауыл. '''Өзендер:''' * [[Сарыбұлақ (өзен, Лепсі алабы)]] – [[Лепсі (өзен)|Лепсі]] алабындағы өзен. * [[Сарыбұлақ (өзен, Шу алабы)]] – [[Шу (өзен)|Шу]] алабындағы өзен. * [[Сарыбұлақ (өзен, Нұра алабы)]] – [[Нұра]] алабындағы өзен. * [[Сарыбұлақ (өзен, Жамбыл облысы)]] – [[Айтау]] тауындағы өзен. '''Басқа мағыналар:''' * [[Сарыбұлақ көшесі (Астана)]] {{айрық}} hsp3jdneyz0t1pecgqr6zzvo0osg586 Мариногорка 0 53811 3059488 3057382 2022-08-11T10:20:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Мариногорка |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =56|lat_sec = 34 |lon_deg =83|lon_min = 02|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мариногор ауылдық округі{{!}}Мариногор |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1964 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 666 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Мариногорка''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Мариногор ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 23 км жерде, [[Құлажон]] өзенінің сол жағасында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1017 адам (488 ер адам және 529 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 666 адамды (325 ер адам және 341 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1964 жыл]]ы өзімен аттас сүт өндіретін кеңшар негізінде қаланды. Оның негізінде [[1997 жыл]]дан бері бірнеше шаруа қожалықтары құрылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] a20yxeqrm649zf971ia9aj3ykn5d87n Сағабүйен 0 54558 3059321 2731542 2022-08-10T19:11:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Сағабүйен |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =24|lat_sec = 36 |lon_deg =79|lon_min =13|lon_sec =49 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарашілік ауылдық округі{{!}}Қарашілік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =901 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Сағабүйен''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Қарашілік ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан батысқа қарай 20 км-дей жерде, [[Бүйен (өзен)|Бүйен]] өзенінің жағалауында, [[Қаракүнгей]] тауының солтүстік бөктерінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1096 адам (560 ер адам және 536 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 901 адамды (435 ер адам және 466 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1980 жыл|1980]] — [[1997 жыл|97]] жылдары І.Жансүгіров атындағы кеңшардың орталығы болды. Оның негізінде 1997 жылдан Сағабүйенде және округке қарасты [[Қарашілік (Алматы облысы)|Қарашілік]], [[Сағакүрес]] ауылдарында ӨК және бірнеше шаруа қожалықтары жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] oiksvxj0srg4hzrkwaslscx4gk1tyx8 3059322 3059321 2022-08-10T19:11:58Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Сағабүйен |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =24|lat_sec = 36 |lon_deg =79|lon_min =13|lon_sec =49 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарашілік ауылдық округі{{!}}Қарашілік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =901 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Сағабүйен''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Қарашілік ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан батысқа қарай 20 км-дей жерде, [[Бүйен (өзен)|Бүйен]] өзенінің жағалауында, [[Қаракүнгей]] тауының солтүстік бөктерінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1096 адам (560 ер адам және 536 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 901 адамды (435 ер адам және 466 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1980 жыл|1980]] — [[1997 жыл|97]] жылдары І.Жансүгіров атындағы кеңшардың орталығы болды. Оның негізінде 1997 жылдан Сағабүйенде және округке қарасты [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]], [[Сағакүрес]] ауылдарында ӨК және бірнеше шаруа қожалықтары жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] oigdj5lsg04asfuhir7jorg28jshmz7 Үштөбе қалалық әкімдігі 0 54581 3059354 2748593 2022-08-10T20:42:49Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Үштөбе қалалық әкімдігі''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ойсаз]], [[Үшкөмей (Алматы облысы)|Үшкөмей]], [[Достық (Қаратал ауданы)|Достық]] ауылдары кіреді. Орталығы – [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 27516 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}{{Қаратал ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қаратал ауданы ауылдық округтері]] a2x4o7k3w8rwj78vlhgvkuwy4nwn3mi 3059361 3059354 2022-08-10T20:47:39Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Үштөбе қалалық әкімдігі''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ойсаз]], [[Үшкөмей (Жетісу облысы)|Үшкөмей]], [[Достық (Қаратал ауданы)|Достық]] ауылдары кіреді. Орталығы – [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 27516 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}{{Қаратал ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қаратал ауданы ауылдық округтері]] bzydqwe496t2z6ojo7r9rwsepzuvmt0 Ардақ ауылдық округі 0 54649 3059192 2796614 2022-08-10T14:21:44Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Полтава ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ардақ]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 550 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Полтава ауылдық округі}} '''Полтава ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ардақ]] ауылы кіреді. Орталығы – Ардақ ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 550 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] ptctw52zxi3b1sbezwg8a74j4gfqc9y 3059195 3059192 2022-08-10T14:32:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Полтава ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Ардақ ауылдық округі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Полтава ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ардақ]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 550 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Полтава ауылдық округі}} '''Полтава ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ардақ]] ауылы кіреді. Орталығы – Ардақ ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 550 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] ptctw52zxi3b1sbezwg8a74j4gfqc9y 3059200 3059195 2022-08-10T14:35:12Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ардақ ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ардақ]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 550 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Полтава ауылдық округі}} '''Ардақ ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ардақ]] ауылы кіреді. Орталығы – Ардақ ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 550 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] pmy5cjxo46hbawf0ddo6db0gm6pjdpe 3059202 3059200 2022-08-10T14:36:30Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ардақ ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ардақ]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 550 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Ардақ ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ардақ]] ауылы кіреді. Орталығы – Ардақ ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 550 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] 3w8ubu2wf67vb8rcicgcpem9w3nyr53 Ақтау ауылдық округі 0 55083 3059222 3046458 2022-08-10T14:59:03Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Ақтау ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Ақтау ауылдық округі (Павлодар облысы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Павлодар облысы]] [[Железин ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Ақтау ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. {{айрық}} pabfc9vokxrc3dwzs6i775wmn7pgism 3059234 3059222 2022-08-10T15:06:23Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Ақтау ауылдық округі (Павлодар облысы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Павлодар облысы]] [[Железин ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Ақтау ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Ақтау ауылдық округі]] — [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. {{айрық}} 93mrs3xpob66gf040vtymzgrxcif71l Сәтбаев қалалық әкімдігі 0 55581 3059285 2484437 2022-08-10T17:29:02Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki '''Сәтбаев қалалық әкімдігі''' – [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік. Құрамына Сәтбаев ауылы. кіреді. Тұрғыны 0,2 мың адам. Орталығы – Сәтбаев қ. ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан қалалық әкімдіктері]] {{stub}} 5j4tf899oypljxg7bvk6x76g2jkawth Мадияр 0 59028 3059381 2819678 2022-08-11T04:32:03Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki '''Мадиярлар''' — [[Орта жүз]]дің [[арғын]], [[қыпшақ]] тайпасының құрамындағы [[ру]]. Тоқал арғын жауғашты ұрпағынан — [[алдияр]], [[мадияр]], [[құдияр]] тарайды. Мадиярлар *ақбар *айтқұл *боз *абыз *шеру *қаламбет деген 6 атаға бөлінеді. 1843 ж. [[Орынбор]] ведомоствосының дерегі бойынша құрамында 375 шаңырақ бар арғын-мадиярлар Торғай өзен бойын мекендеген. [[Ыбырай Алтынсарин|Ы.Алтынсарин]]нің дерегі бойынша Сарықопа болысында 1869 ж. 277 мадияр отбасы болған. Ал қыпшақ-мадиярлар Ақмола округінде (55 отбасы) тұрғандығы [[архив]] деректерінде сақталған. Қыпшақ-Мадиярлар: *[[сүлімалып]] *[[көбікқалық]] (ақ көбік), *мүйізді сарыабыз *құлан қыпшақ *бұлтың *орыс *төбет болып таралады. Мадиярлардың дені [[Торғай]] өңірін, [[Ертіс]] бойын ([[Омбы]], [[Кереку]]) және Ақмола аймағын мекендеген. == Дереккөздер== *[[Қазақ энциклопедиясы]] *[[Аристов Н.А., Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведение об их численностей, СПб.]], 1897; *[[Арғынбаев Х., Мұқанов М., Востров В., Қазақ шежіресі хақында, А.]], 2000. [[Санат:Қазақ рулары]] {{Қазақ рулары}} slko61vi1utgtl1i53tzh4836mrlndq Суықсай 0 59655 3059337 2731482 2022-08-10T20:25:03Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Суықсай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 15|lat_sec = 16 |lon_deg =79|lon_min = 24|lon_sec =48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Суықсай ауылдық округі{{!}}Суықсай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1138 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Суықсай''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Суықсай ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде, [[Бүйен (өзен)|Бүйен]] өзенінің жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1103 адам (576 ер адам және 527 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1138 адамды (601 ер адам және 537 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[1930 жыл|1930]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары бұрынғы Қапал ауданындағы “''Ақсу''” кеңшарының орталығы болды. Оның негізінде 1997 жылы Суықсайда және округке қарасты [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]], [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]], [[Баласаз]] ауылдарында өндірістік кооператив және бірнеше шаруа қожалығы құрылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] c8drdbeiwm7tbvicj9wnkedm8cgffz8 Қаракөз (ауыл) 0 83163 3059313 2731526 2022-08-10T19:07:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қаракөз |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 38|lat_sec = 54 |lon_deg =79|lon_min = 44|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қаракөз ауылдық округі{{!}}Қаракөз |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 599 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қаракөз''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Қаракөз ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 32 км-дей жерде, [[Басқан өзені]]нің аңғарындағы жусан, ши, құрақ аралас боз, бетеге, т.б. шөптесін өскен бозғылт қоңыр, шалғынды қоңыр топырақты құрғақ далада орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 821 адам (424 ер адам және 397 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 599 адамды (295 ер адам және 304 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Ауыл [[1969 жыл|1969]]-[[1997 жыл|97]] жылдары қызылша өсіретін "Қаракөз" кеңшарының орталығы болды. Оның негізінде Қаракөзде және округке қарасты [[Кеңқарын]] ауылында 1997 жылы шаруа қожалықтары құрылды. == Инфрақұрылымы == Орта, бастауыш мектептер, кітапхана, клуб, фельдшер-акушерлік және фельдшер пункті бар. <ref>Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат: Ақсу ауданы елді мекендері]] ad4p8x89gve645wgebtnit6woogpao1 Ащыбұлақ (Алматы облысы) 0 87122 3059343 3058228 2022-08-10T20:30:45Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Ащыбұлақ (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ащыбұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min = 29|lat_sec = 18 |lon_deg =77|lon_min = 46|lon_sec =54 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы{{!}}Алматы |ауданы = Еңбекшіқазақ ауданы |кестедегі аудан = Еңбекшіқазақ ауданы{{!}}Еңбекшіқазақ |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қазақстан ауылдық округі (Алматы облысы){{!}}Қазақстан |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2768 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ащыбұлақ}} '''Ащыбұлақ''' — [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]], [[Қазақстан ауылдық округі (Алматы облысы)|Қазақстан ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Есік]] қаласының солтүстік-шығысында 39 км жерде, [[Киікбай (өзен)|Киікбай өзенінің]] сол жағалауында жусан аралас астық тұқымдас шөптесін өскен Қарасу жотасының солтүстік беткейіндегі тау-алдының қоңыр, қызғылт-қоңыр топырақты қоңыржай-ылғалды агроклиматтық белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2445 адам (1200 ер адам және 1245 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2768 адамды (1384 ер адам және 1384 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Ауыл [[1957 жыл|1957]]—[[1997 жыл|97]] жылдары «Қазақстан» кеңшарының орталығы болды. Оның негізіңде 1997 жылы «Голд-Продукт» жүзім зауыты ЖАҚ, «Төрткөл Мале», «Райымбек» ЖШС және 460 шаруа қожалығы құрылды. == Инфрақұрылымы == Ащыбұлақта және округке қарасты [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]], [[Жолдыбай Қайыпов ауылы|Жолдыбай Қайыпов]] ауылдарында 3 орта мектеп, 2 мәдениет үйі, 3 кітапхана, фельдшерлік-акушерлік пункт, 2 дәрігерлік амбулатория, т.б. мекемелер бар. Тұрғындары бас­қа елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады.<ref>Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері}} [[Санат:Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері]] a78kpoabukaicqcqtbo3j4drdcvdbq8 Қаракөл 0 89252 3059445 3044472 2022-08-11T09:41:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қаракөл''' сөзінің мағыналары: '''Өзен, көлдер:''' * [[Қаракөл (көл, Ақмола облысы)|Қаракөл]] – [[Ақмола облысы]] [[Астрахан ауданы]]ндағы көл. * [[Қаракөл (көл, Шалқар ауданы)|Қаракөл]] – [[Ырғыз]] алабындағы тұйық көл. * [[Қаракөл (көл, Ырғыз ауданы)|Қаракөл]] – [[Торғай өзені (Шалқартеңіз)|Торғай]] алабындағы көл. * [[Қаракөл (көл, Жамбыл облысы)|Қаракөл]] – [[Шу (өзен)|Шу]] алабындағы көл. * [[Қаракөл (көл, Қарағанды облысы)|Қаракөл]] – [[Қарағанды облысы]] [[Осакаров ауданы]]ның орталық бөлігіндегі тұйық көл. * [[Қаракөл (көл, Арал ауданы)|Қаракөл]] – [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы көл. * [[Қаракөл (көл, Қармақшы ауданы)|Қаракөл]] – [[Сырдария]] алабындағы көл. '''Елді мекендер''' '''Қазақстан:''' * [[Қаракөл (Семей қалалық әкімдігі)|Қаракөл]] – [[Абай облысы]] [[Семей қалалық әкімдігі]] аумағындағы ауыл. * [[Қаракөл (Үржар ауданы)|Қаракөл]] – [[Абай облысы]] [[Үржар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Астрахан ауданы)|Қаракөл]] – [[Ақмола облысы]] [[Астрахан ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Есіл ауданы)|Қаракөл]] – [[Ақмола облысы]] [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Мұғалжар ауданы)|Қаракөл]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Мұғалжар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Ойыл ауданы)|Қаракөл]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Ойыл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Қызылқоға ауданы)|Қаракөл]] – [[Атырау облысы]] [[Қызылқоға ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Құрманғазы ауданы)|Қаракөл]] – [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Батыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Казталов ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Қарағанды облысы)|Қаракөл]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қаракөл (Ақсу қалалық әкімдігі)|Қаракөл]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл. '''Өзбекстан:''' * [[Қаракөл (қала, Өзбекстан)|Қаракөл]] – [[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасы]] [[Бұхара облысы]]нда орналасқан қала. '''Басқа мағыналар:''' * [[Қаракөл (шоқы)|Қаракөл]] – Бұғылы тауларының солтүстік-батысындағы шоқы. * [[Қаракөл қойы]] – қозысының елтірісі өте бағалы болатын қой тұқымы. * [[Қаракөл шаруашылығы]] – қой шаруашылығының қаракөл қойын өсіретін саласы. {{айрық}} ne03d30pp4o6zi0vq0tiouyehvk2amj Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы) 0 92029 3059176 3049731 2022-08-10T12:52:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Тайпақ |сурет = Тайпақ.jpg |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min = 02|lat_sec = 03 |lon_deg =51|lon_min = 49|lon_sec =44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Ақжайық ауданы |кестедегі аудан = Ақжайық ауданы{{!}}Ақжайық |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тайпақ ауылдық округі{{!}}Тайпақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Калмыково'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =4692 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Тайпақ}} '''Тайпақ''' (1993 жылғы 7 қазанға дейін — ''Калмыково'')<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл, [[Тайпақ ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]] ауылынан оңтүстікке қарай 142 км жерде, [[Жайық]]тың оң аңғарының жусаны аралас баялыш, көкпек, бетеге, қау өскен сұр, сортанды сұр, шалғыңды қоңыр топырақты шөлді белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 5070 адам (2524 ер адам және 2546 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 4692 адамды (2345 ер адам және 2347 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == [[Сурет:Тайпақ ауылы.jpg|thumb|солға|200px|]] [[1996 жыл]]ға дейін Калмыково деп аталып келген. Тайпақ жөніндегі алғашқы мәліметтер 16 ғасырға жатады. [[Орал]] қаласынан кейінгі облыс аумағындағы ең көне елді мекен - осы Тайпақтың орнындағы бұрынғы Калмыков кенті. Елді мекенде қалмақ хандығының ордасы болған. Аңыз бойынша, бұл жерге бір қезде қалмақ князі қоныстанған. Оны жергілікті қазақтар «Князь қала» деп те атайды. Екі ғасыр бойы қамал ретінде және [[Азия]]дан [[Ресей]]ге баратын сауда керуен жолындағы елді мекен болды. [[1875 жыл |1875 жыл]]ы уездік қалаға айналған. Мұнда [[1884 жыл]]ы «Тургенев кітапханасы» 479 деп аталатын кітапхана, мектеп, медпункт ашылады. Тайпақта жыл сайын үлкен жәрмеңкелер өтіп тұрады. Жаратылыстанушы ғалымдар мен саяхатшылар (П.И. Рычков, 1734; П.С.Паллас, 1769; Н.А. Северцов, 1862) жол жазбаларында Тайпақ туралы және Жайықтың осы өңірі туралы құнды деректер жазып кеткен. Саратов-Орал темір жолы салынғаннан кейін Тайпақтың сауда маңызы жойыла бастады. Өйткені шығыстан келетін керуен жолы Ойыл арқылы өтіп, Оралға тура тартатын болды. [[1928 жыл|1928]]-[[1997 жыл|1997]] жылдар аралығыңда Тайпақ ауданның орталығы және «Краснояр» қаракөл қой өсіру кеңшарының орталығы болды. Оның негізіңде [[1997 жыл]]дан Тайпақта оған қарасты [[Шабдаржап]], [[Томпақ]] ауылдарында 237 шаруа қожалығы жұмыс істейді. == Инфрақұрылымы == Ауылдарда 4 орта, 2 орталау мектеп, кәсіптік-техникалық мектеп, мәдениет үйі, 4 кітапхана, дәрігерлік-амбулаторлық және 3 фельдшер-акушерлік пункт орналасқан. Тайпақ арқылы Орал-Атырау автомобиль жолы өтеді. Жайық арқылы кеме қатынайды.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақжайық ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақжайық ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] b00me9v2ga63y2413kd96grkdep4quo Йемендіктер 0 162040 3059384 3027563 2022-08-11T05:14:01Z Мағыпар 100137 нақтылау wikitext text/x-wiki [[Сурет:Flag of Yemen.svg|thumb|right]] ==Йемендіктер== Йемендіктер – [[Йемен]] Араб Республикасын мекендейтін араб халықтарының бірі. ==Халық саны== Жалпы саны 19 млн. 700 мың адам. Сондай-ақ, 1,5 млн. адам Парсы шығанағын мекендейді. Діні мұсылман бұл халықтың 52 пайызы сүнниттік бағытты ұстанады. Сүнниттер негізінен елдің оңтүстігі мен оңтүстік-батысын мекендейді. Йемендіктер араб тілінде сөйлесе де елдің әр өңірінде өзіндік диалект кездеседі. ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 0grofge07qn6yc6h4i6q0obrq41hkko 3059385 3059384 2022-08-11T05:22:04Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki [[Сурет:Flag of Yemen.svg|thumb|right]] ==Йемендіктер== Йемендіктер – [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> ==Халық саны== Жалпы саны 19 млн. 700 мың адам. Сондай-ақ, 1,5 млн. адам Парсы шығанағын мекендейді. Діні мұсылман бұл халықтың 52 пайызы сүнниттік бағытты ұстанады. Сүнниттер негізінен елдің оңтүстігі мен оңтүстік-батысын мекендейді. Йемендіктер араб тілінде сөйлесе де елдің әр өңірінде өзіндік диалект кездеседі. ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] i0qvwgru998afnm5ekfw77itkpw2x5t 3059386 3059385 2022-08-11T05:25:20Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki [[Сурет:Flag of Yemen.svg|thumb|right]] ==Йемендіктер== Йемендіктер – [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> ==Халық саны== Жалпы саны 19 млн. 700 мың адам. Сондай-ақ, 1,5 млн. адам Парсы шығанағын мекендейді. Діні мұсылман бұл халықтың 52 пайызы сүнниттік бағытты ұстанады. Сүнниттер негізінен елдің оңтүстігі мен оңтүстік-батысын мекендейді. Йемендіктер араб тілінде сөйлесе де елдің әр өңірінде өзіндік диалект кездеседі. ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 1i5czkd1sqbnot8yac17iaj1jbhy1kp 3059387 3059386 2022-08-11T05:25:59Z Мағыпар 100137 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Flag of Yemen.svg|thumb|right]] ==Йемендіктер== Йемендіктер – [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 2mnffyqnapatrgl0swi7xwuqft67zbf 3059389 3059387 2022-08-11T05:39:53Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki [[Сурет:Flag of Yemen.svg|thumb|right]] ==Йемендіктер== Йемендіктер – [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалек]]тілерінде сөйлейді. ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 9oi1lotr0wk2y3e52mw6q34xxmhq8ob 3059390 3059389 2022-08-11T05:40:52Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ дереккөз wikitext text/x-wiki [[Сурет:Flag of Yemen.svg|thumb|right]] ==Йемендіктер== Йемендіктер – [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] tk4zmcjzye02wdt30izrvka86hbjnny 3059392 3059390 2022-08-11T05:50:46Z Мағыпар 100137 /* Йемендіктер */ толықтыру wikitext text/x-wiki [[Сурет:Flag of Yemen.svg|thumb|right]] ==Йемендіктер== Йемендіктер – [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады. == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 8n75uc13ppow6uijylhb1t5dxx34p9e 3059393 3059392 2022-08-11T05:52:26Z Мағыпар 100137 wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады. == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] pn6qfr1iniy16iw8zl62anv3ew4w094 3059394 3059393 2022-08-11T05:54:50Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> ==Тарихы== Тарихы біздің заманымызға дейінгі мыңжылдықтан бастау алатын Йемен 628 жылы Ислам келгенге дейін Парсылардың қол астында болды. ХҮІ ғасырда Осман империясының құрамына енді. ==Шаруашылығы== Елді оңтүстік және оңтүстік-батысындағы ылғалды жазықтықта бидай өсіру жақсы дамыған. Ал құрғақ солтүстік-шығысында мал шаруашылығы басым. Ғасырлар бойы Йемен өзінің кофесімен танымал болып келді. Алайда азамат соғысы кезінде көптеген плантацияларға зиян келіп, кофе өндірісі бұрынғы қарқынын жоғалтып алды. Бидай және бау-бақша өнімдері, ет, сүт йемендіктердің негізгі асы болып табылады. Жағалауда тұратындар балық өнімдерін де жиі қолданады. Ең қызығы, есірткілік өсімдік болып табылатын кат жапырағы Йеменде кең көлемде қолданылады. Тіпті халықтың 18 пайызы осы өндіріс саласында жұмыс жасайды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 3nydya0bn680m76aa66rx76wp121xy7 3059395 3059394 2022-08-11T05:55:20Z Мағыпар 100137 wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> ==Шаруашылығы== ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] aa9bd12kkf6odtqv4uy91lr3swkagob 3059397 3059395 2022-08-11T05:59:36Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды. ==Шаруашылығы== ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] kjiezxyex4vhsl131vyed6n921adyze 3059398 3059397 2022-08-11T06:00:29Z Мағыпар 100137 /* Діні */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Шаруашылығы== ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 3uckr4q6g3ol8nw0a9umm8plk37buuq 3059401 3059398 2022-08-11T06:12:24Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] a8mu8j8m0x8t5wohgry79o58is41lwr 3059402 3059401 2022-08-11T06:22:29Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] ddbgevopyvu1wd71yf49ayb7mww31hh 3059403 3059402 2022-08-11T06:24:08Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] ijij03131s2o56d1tb8kzk7o2uey6f0 3059404 3059403 2022-08-11T06:25:04Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 8yi9voocf0giheigj9b3g418nq2dt9x 3059405 3059404 2022-08-11T06:26:44Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] fvl4xazqiatxkjue7hr4s29d5pyibbw 3059406 3059405 2022-08-11T06:35:04Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] gp6n4g4247zxarm6tm7ub0ga1xf4b6a 3059407 3059406 2022-08-11T06:36:02Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 75p2clv6ky5bbl9ukk5epxkfrhdhp1z 3059408 3059407 2022-08-11T06:40:36Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 0yfp9bk40wv6js59hl24h1ht3jzir6b 3059409 3059408 2022-08-11T06:43:20Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] bnxxb2hsondedxuspef8st4riyr9cj1 3059410 3059409 2022-08-11T06:46:29Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] p5jknzwrr3dddbanbhbrwtwdag0644r 3059411 3059410 2022-08-11T06:52:43Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] gebwv0aiisa3ef8n39ljhmdkdry420u 3059412 3059411 2022-08-11T06:56:19Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] mjcqna2m1epflum86q4kxmopjixyeto 3059413 3059412 2022-08-11T07:02:36Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін. ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] qnshgrvsxw1xtu5gn813500ho5afa30 3059414 3059413 2022-08-11T07:03:15Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] 8ywsxa0hcsi99p3bu8zouix9id8e2vk 3059415 3059414 2022-08-11T07:04:16Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Арабтар|Арабтар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] 08v1umm79cxaor1wyoxm9ut42t4wfn3 3059416 3059415 2022-08-11T07:06:55Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Йемендіктер |төл атауы = |сурет = Man wearing jambiya.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] 0pce4zlye41w9wj9azsnnb7h9ea3rpw 3059417 3059416 2022-08-11T07:08:08Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Йемендіктер |төл атауы = |сурет = Man wearing jambiya.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Йемен}} |саны1 = 18 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] 4mjo2dfkg0fcegcuya0k3uni1d8bmif 3059418 3059417 2022-08-11T07:09:21Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Йемендіктер |төл атауы = |сурет = Man wearing jambiya.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Йемен}} |саны1 = 18 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Сауд Арабиясы}} |саны2 = 1,5 млн |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] bxk3myncygabng024ab3m5of1m7kwh2 3059419 3059418 2022-08-11T07:10:07Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Йемендіктер |төл атауы = |сурет = Man wearing jambiya.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Йемен}} |саны1 = 18 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Сауд Арабиясы}} |саны2 = 1,5 млн |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{IND}} |саны3 = 300 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] odfe2w0g7prmacgr5lxe5096a9lrh5u 3059420 3059419 2022-08-11T07:14:39Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Йемендіктер |төл атауы = |сурет = Man wearing jambiya.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Йемен}} |саны1 = 18 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Сауд Арабиясы}} |саны2 = 1,5 млн |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{IND}} |саны3 = 300 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{ERI}} |саны4 = 118 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Индонезия}} |саны5 = 100 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] 3kpxf0co6s41zia4x77vbt4xyuzyd90 3059421 3059420 2022-08-11T07:15:43Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Йемендіктер |төл атауы = |сурет = Man wearing jambiya.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Йемен}} |саны1 = 18 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Сауд Арабиясы}} |саны2 = 1,5 млн |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{IND}} |саны3 = 300 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{ERI}} |саны4 = 118 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Индонезия}} |саны5 = 100 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[араб тілі]] |діні = [[суннизм]], [[шииттер]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] s67px6frrjgaw5jjc871w5kp2yhn1t0 3059547 3059421 2022-08-11T11:23:49Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Йемендіктер |төл атауы = |сурет = Sana'a people.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Йемен}} |саны1 = 18 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Сауд Арабиясы}} |саны2 = 1,5 млн |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{IND}} |саны3 = 300 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{ERI}} |саны4 = 118 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Индонезия}} |саны5 = 100 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[араб тілі]] |діні = [[суннизм]], [[шииттер]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Йемендіктер''' — [[Йемен]]ді мекейтін араб халықтарының бірі.<ref>Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B9%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> Халқы 20 миллион адам. (2007).<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2029161</ref> [[Йемен]]де 18 млн.адам, (солтүстігінде – 80%-дан астам, оңтүстігінде – 20%-дан аз). Сонымен қатар, [[Сауд Арабиясы]]нда (1,5 млн. адам; Қызыл теңіздің порт қалаларында), [[Үндістан]]да (300 мың адам; оңтүстік-батыс аймақтарда), [[Эритрея]]да (118 мың адам; жағалаудағы аудандарда), [[Индонезия]]да (100 мың адам; Ява, Молукка аралдарында) тұрады.<ref>Йеменцы https://megabook.ru/article/%D0%99%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Ресми тілі – [[араб тілі]]. Күнделікті өмірде ежелгі оңтүстік араб тілінің көптеген элементтерін сақтаған араб тілінің йемен диалектісі қолданылады. Халықтың көпшілігі Сана, Таиз-Аден және Хадрамаут [[диалект]]ілерінде сөйлейді.<ref>НАРОДЫ ЙЕМЕНА http://www.turlocman.ru/yemen/nation</ref><ref>ЙЕМЕНЦЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4590-%D0%99%D0%95%D0%9C%D0%95%D0%9D%D0%A6%D0%AB</ref> == Діні == Йемен халқы [[ислам]] дінін ұстанып, [[суннизм]] мен [[Шииттер|шиизмді]] қолдайды.<ref>Йеменцы (народ) https://www.istmira.com/novosti-istorii/14605-jemency-narod.html</ref> ==Тарихы== IV ғасырда Эфиопия билеушілері күшті патшалыққа бірігіп, йемендіктердің территориясын басып алды. Ол кезде [[христиан]] діні кеңінен таралып, негізгі рухани орталықтарға айналған ірі шіркеулер салынды. Бірнеше онжылдықтардан кейін иудаизм йемендіктер арасында да тарады. Алайда, уақыт өте келе ішкі жанжалдарға байланысты сырттан келгендердің күші әлсірейді, бұл діннің өзгеруіне әкеледі. Эфиопиялықтардың билігін құлатқаннан кейін Йемен билеушілері бақылауындағы елдерде [[ислам]]ды орнатты. Орта ғасырлар Йемен үшін Араб халифатының күшімен белгіленеді. Сол кезде сүнниттер мен шииттер арасындағы бөліну айтарлықтай байқала бастады. Діни қарама-қайшылықтарға байланысты бірнеше рет соғыстар басталды. Сунниттік және шииттік бағыттар билік өзгергеннен кейін өзгеріп, мезгіл-мезгіл үстемдік етеді. Йемендіктер үшін XVI ғасыр тағы да қақтығыспен өтеді. Енді бұлар ішкі жанжал емес, сырттан келген шапқыншылық еді, Йемен жеріне португалдар қысқа уақытқа үстемдік орнатты. ХІХ ғасырда йемендіктер сауданы белсенді қолдайтын Британдықтардың қол астында болады. Йемен порттарының стратегиялық маңыздылығын түсіне отырып, [[Ұлыбритания]] Египет билігінің басып алуына жол бермеу үшін өз әскерлерін сол жерге жібереді. Алайда кейінірек османдықтар Йемен территориясының бір бөлігін қайтадан басып алды. Кейіннен түріктер мен британдықтар арасында Йемен аумағын бөлу туралы келісімдерге қол қойылды. Йеменде өткен ғасырда әскери қақтығыстар, үкіметтің жиі ауысуы және толқулар жалғасты. Тек XX ғасырдың аяғында ғана біртұтас Йемен Республикасына әр түрлі аумақтарды біріктіру басталды.<ref>Йеменцы — кто такие? https://zen.yandex.ru/media/history_world/iemency--kto-takie-5b956109adeb8200aa3afb83</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсібі – [[егіншілік]], [[мал шаруашылығы]] (көшпелі және алыс жайылым), сауда, [[балық аулау]], қолөнер (зергерлік, кесте тігу, кілем тоқу, т.б.). Беткейлерде және аңғарларда [[дәнді дақылдар]] (дурра, [[бидай]], [[арпа]], [[жүгері]]), техникалық дақылдар ([[индиго]], [[күнжіт]], [[мақта]], [[темекі]]) өсіріледі. Бау-бақшадан ([[інжір]], [[өрік]], [[анар]], т.б.), жүзім, құрма, кофе, жағалауда – кокос пальмасы өсіріледі. Жергілікті есірткі кат өсіріледі. Ладан, мирра және араб сағызы жабайы өсімдіктерден алынады. Көшпелілер мен жартылай көшпелілер саны азайып келеді.<ref> народы мира / Йеменцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=YEME</ref> == Өмір салты == [[Сурет: Man wearing jambiya.jpg|нобай|оңға|200px|«Жамбия» қанжары бар йемендік ]] Йемендегі отбасылар әлі де үлкен және бірге немесе бір елді мекенде тұратын әртүрлі ұрпақ өкілдерінен тұрады. Туыстар мен [[ру]]лар әлі күнге дейін жергілікті қоғамдық қатынастардың іргелі ұғымдары болып саналады. [[Отағасы]] – отбасындағы ең үлкен ер адам, оның орнын ұлдары үлкендігі бойынша алады. Жалпы ер адамдар отбасылық және рулық өмірдің барлық басқа аспектілерін анықтайды. Ең болмағанда бір ұлы үйленген болса да, ата-анасына қамқорлық жасау үшін әрқашан ата-ананың үйінде қалады. Көптеген отбасылар әлі де «неке қиюда» - дәстүрлі «отбасылық келісім» жергілікті азаматтық заңнаманың мызғымас негізі болып табылады. Ислам заңдары бойынша, егер олар лайықты өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ете алатын болса, ер адамның бірнеше жұбайы болуы мүмкін, бірақ «лайықты жағдайлар» терминінің өзі, шын мәнінде, неке шартынан басқа еш жерде көрсетілмеген. Сондықтан қазіргі араб елдерінде ер адамдардың көпшілігінің бір ғана әйелі бар. Йемен - араб әлеміндегі ең консервативті елдердің бірі; мұндағы көптеген әдет-ғұрыптар шариғат нормалары мен ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлерге негізделген. Йеменде әйелдер мен ерлер арасындағы қоғамдық қарым-қатынастар шынымен де шектеулі, әйелдер Ислам заңдарына сәйкес киінуі керек және еркек туыстарынсыз көпшілікке шықпауы керек, «харам» («тыйым салынған», үйдің әйел жартысы) қатаң түрде ер адамнан бөлек, олар қонақ қабылдайды, ал әйелдің міндеттерінің көпшілігі үйді күту және бала өсірумен шектеледі.<ref>Обычаи и традиции Йемена https://guide.travel.ru/yemen/people/traditions/</ref> Йемен асханасында [[теңіз өнімдері]]нің алуан түрі бар. Ең танымал тағам - ''шурпа''. Дәмдеуіштер тағамдарға үнемі қосылады. Салаттар мен гумус үлкен сұранысқа ие. Йемендіктердің ұлттық тағамдарының бірі деп - ''салта''. Бұл тағам қазандықтағы тауық етінен дайындалып, ол [[жасымық]], [[Егістік күнзе|кориандр]], [[бұршақ]]пен бірге беріледі. ''Арада'' тағамын жасау үшін тартылған етті түрлі дәмдеуіштермен илейді. Танымалдық рейтингінде шурпадан кейінгі екінші орында ''ханид'' тағамы - күріш қосылған қой еті. Йемендіктер тұздықтарды сирек пайдаланады, дәмдеуіштер мен қоспаларды жиі пайдаланады. Тұздықтар әдетте өсімдік майы мен сірке суымен алмастырылады. Күнделікті өмірде йемендіктер шай ішеді, ал мерекеде мокка кофесін [[зімбір]], [[Егістік күнзе|кориандр]] қосып, тәттілермен бірге ішеді. Йемендіктер қарапайым киім киеді. Көбінесе [[көйлек]]тер мен [[күрте]]лер. Ер адамның басы ақ немесе қызыл-ақ түсті тығыз матамен жабылып, аяғына сандалдар киіледі. Ұлттық киімнің ерекше бұйымы – ''жамбия'' – иілген тырнақ тәрізді өзіне тән жүзі бар дәстүрлі қанжар. Жамбияның ені үлкен, ал қанжардың ұзындығы 20 см-ге жетуі мүмкін.<ref>Евгений Форов Йеменцы — непростая жизнь удивительного народа https://travelask.ru/articles/yementsy-neprostaya-zhizn-udivitelnogo-naroda</ref> ==Дереккөздер== {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тарих]] [[Санат:Мұсылман халықтары]] [[Санат:Халықтар]] [[Санат:Арабтар]] jzuqvgjbyex4ah8gn2bemvrt2u3ab00 Ақтөбе (айрық) 0 196258 3059340 3051789 2022-08-10T20:27:28Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Ақтөбе (Байзақ ауданы)|Ақтөбе]] – [[Жамбыл облысы]] [[Байзақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Жуалы ауданы)|Ақтөбе]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жуалы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Кербұлақ ауданы)|Ақтөбе]] – [[Жетісу облысы]] [[Кербұлақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Бұқар жырау ауданы)|Ақтөбе]] – [[Қарағанды облысы]] [[Бұқар жырау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Шет ауданы)|Ақтөбе]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Қызылорда облысы)|Ақтөбе]] – [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Жетісай ауданы)|Ақтөбе]] – [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Отырар ауданы)|Ақтөбе]] – [[Түркістан облысы]] [[Отырар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтөбе (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақтөбе]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Ұлан ауданы]]ндағы ауыл. '''Таулар:''' * [[Ақтөбе (тау, Күршім ауданы)|Ақтөбе]] – [[Зайсан (көл)|Зайсан]] көлінің солтүстігінде, [[Бұқтырма (бөген)|Бұқтырма]] бөгенінің оң жағалауындағы тау. * [[Ақтөбе (тау, Ұлан ауданы)|Ақтөбе]] – [[Өскемен]] қаласының солтүстік-батысындағы тау. * [[Ақтөбе (тау, Ақмола облысы)|Ақтөбе]] – [[Ақмола облысы]] [[Ақкөл ауданы]]ндағы тау. * [[Ақтөбе (тау, Көкшетау)|Ақтөбе]] – [[Көкшетау]] қыратының солтүстік-шығысындағы тау. * [[Ақтөбе (тау, Елікті)|Ақтөбе]] – [[Елікті (тау)|Елікті]] тауының батысындағы тау. * [[Ақтөбе (төбе, Қызылорда облысы)|Ақтөбе]] – [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысында 38 км жердегі құмды төбе. * [[Ақтөбе (төбе, Атырау облысы)|Ақтөбе]] – [[Атырау облысы]] [[Жылыой ауданы]]ндағы төбе. * [[Ақтөбе (шоқы)|Ақтөбе]] – [[Желдіадыр]] жотасынан оңтүстік-шығысқа қарай 30 км жердегі шоқы. * [[Ақтөбе (шоқы, Қарағанды облысы)|Ақтөбе]] – Мұзбел қыратының шығысындағы дөңгелене келген шоқы. {{айрық}} 1oucw3qnoko57qwwbhd9j9a4wocvt1m Қатысушы талқылауы:Velimir Ivanovic 3 198241 3059382 898424 2022-08-11T05:12:10Z Liuxinyu970226 9713 wikitext text/x-wiki {{Welcome|--[[Қатысушы:BolatbekBot|BBot]] ([[Қатысушы талқылауы:BolatbekBot|talk]]) 21:58, 2012 ж. наурыздың 27 (ALMT)}} == Конференцияға шақыру == <div style=" text-align:center; border:2px solid red; margin:10px 0; -moz-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -webkit-box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); box-shadow: 0 1px 3px rgba(0, 0, 0, 0.35); -moz-border-radius: 7px; -webkit-border-radius: 7px; border-radius: 7px; width:100%; height:170px; overflow:hidden; background: #fbfbfb; position:relative;"> <div style="left:30px; top:10px; position:absolute;">[[File:TWC logo2.png|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]</div> <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> <font color="green">'''Құрметті Уикипедияшылар!'''</font> Сіздерді Алматыда өтетін халықаралық түркі тілдес Уикипедиялардың конференциясына қатысуға шақырамыз. Конференция аясында Қазақша&nbsp;Уикипедияның дамуына қатысты және Қазақстанда халықаралық Уикимедиа қорының ресми өңірлік өкілдігін ашылуына байланысты арнайы сессияға қатысып, ой бөлісуіңізді сұраймыз. Конференция 20-21 сәуір күндері аралығында ҚазҰУ-нің Химия факультетінің үлкен залында өтеді. '''[[meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы|Конференция жайында толық ақпарат]]'''. '''[https://docs.google.com/spreadsheet/viewform?formkey=dER2MjNsWnlIcEM3VXZSSnBXdTVNeWc6MQ <font color="ff7100">Тіркелу</font>]'''.</div></div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> == Global ban proposal notification == Apologies for writing in English. {{int:Please-translate}} There is an on-going discussion about a proposal that you be globally banned from editing all Wikimedia projects. You are invited to participate at [[:m:Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic|Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic]] on Meta-Wiki. {{int:Feedback-thanks-title}} [[Қатысушы:Liuxinyu970226|Liuxinyu970226]] ([[Қатысушы талқылауы:Liuxinyu970226|талқылауы]]) 11:12, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) ltbtcaf1x9k2s12xgtl4cuq2y9l8ymt Ащыбұлақ 0 198685 3059341 2733681 2022-08-10T20:28:47Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Ащыбұлақ''' сөзінің бірнеше мағынасы бар: '''Елді мекендер :''' * [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)|Ащыбұлақ]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ащыбұлақ]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ащыбұлақ (Түркістан облысы)|Ащыбұлақ]] – [[Түркістан облысы]] [[Қазығұрт ауданы]]ндағы ауыл. * [[Мұхаметжан Түймебаев ауылы|Мұхаметжан Түймебаев]] – (1999 жылға дейін ''Ащыбұлақ'') [[Алматы облысы]]ның [[Іле ауданы]]ндағы ауыл. '''Бөгендер:''' * [[Ащыбұлақ (бөген)|Ащыбұлақ]] – Алматы облысы Ескелді ауданында, Ащыбұлақ өзені бойындағы бөген. * [[Теріс-Ащыбұлақ (бөген)|Теріс-Ащыбұлақ]] – Жамбыл облысындағы Жуалы ауданының жеріндегі бөген. {{айрық}} 0514398xykq82jf4ausy6s8hyp34wpp 3059342 3059341 2022-08-10T20:30:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Ащыбұлақ''' сөзінің бірнеше мағынасы бар: '''Елді мекендер :''' * [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)|Ащыбұлақ]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ащыбұлақ]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ащыбұлақ (Түркістан облысы)|Ащыбұлақ]] – [[Түркістан облысы]] [[Қазығұрт ауданы]]ндағы ауыл. * ''Ащыбұлақ'' – [[Алматы облысы]]н [[Іле ауданы]]ндағы [[Мұхаметжан Түймебаев ауылы|Мұхаметжан Түймебаев]] ауылының 1999 жылға дейінгі атауы. '''Бөгендер:''' * [[Ащыбұлақ (бөген)|Ащыбұлақ]] – Алматы облысы Ескелді ауданында, Ащыбұлақ өзені бойындағы бөген. * [[Теріс-Ащыбұлақ (бөген)|Теріс-Ащыбұлақ]] – Жамбыл облысындағы Жуалы ауданының жеріндегі бөген. {{айрық}} rarwtyeffhmzfvz9eznvur74lzd4v2j 3059348 3059342 2022-08-10T20:32:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Ащыбұлақ''' сөзінің бірнеше мағынасы бар: '''Елді мекендер :''' * [[Ащыбұлақ (Алматы облысы)|Ащыбұлақ]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)|Ащыбұлақ]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ащыбұлақ (Түркістан облысы)|Ащыбұлақ]] – [[Түркістан облысы]] [[Қазығұрт ауданы]]ндағы ауыл. * ''Ащыбұлақ'' – [[Алматы облысы]]н [[Іле ауданы]]ндағы [[Мұхаметжан Түймебаев ауылы|Мұхаметжан Түймебаев]] ауылының 1999 жылға дейінгі атауы. '''Бөгендер:''' * [[Ащыбұлақ (бөген)|Ащыбұлақ]] – Алматы облысы Ескелді ауданында, Ащыбұлақ өзені бойындағы бөген. * [[Теріс-Ащыбұлақ (бөген)|Теріс-Ащыбұлақ]] – Жамбыл облысындағы Жуалы ауданының жеріндегі бөген. {{айрық}} g9fahp7r9r8qynkt2t72e0ea2fqm38t Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті 0 202982 3059181 2965404 2022-08-10T13:40:58Z Ерден Карсыбеков 3744 Ерден Карсыбеков [[Нұр-Астана мешіті]] бетін [[Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Нұр-Астана мешіті | шынайы аты = | суреті = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg =51 |lat_min =12 |lat_sec =63 |lon_dir = E |lon_deg =71 |lon_min =41 |lon_sec =45 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = [[Қазақстан]] | қала = [[Нұр-Сұлтан]] | статусы = | ағымы = | мұсылмандардың діни басқармасы = | иесі = | мешіт түрі = жұма мешіті | сәулет стилі = | жобаның авторы = | сәулетшісі = Чарльз Хазиф | құрылысшысы = | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = 2002 — 2005 жж | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = | қазіргі жағдайы = қолданыста | жалпы ауданы = 3930 | көлемі = | ішкі ауданы = | сыйымдылығы = 5000 | биіктігі = 43 | күмбездердің саны = | күмбездің биіктігі = | күмбездің диаметрі = | мұнаралар саны = 4 | мұнаралардың биіктігі = 62 | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = }} '''Нұр-Астана мешіті''' ({{lang-en|Nur-Astana Mosque}}), [[Астана]] қаласында орналасқан мешіт. «Нұр Астана» мешіті 2005 жылдың 2 наурызында ашылды. Мешіт Астана қаласындағы Есіл районында орналасқан. Мешіт Катар мемлекетінің Әмірі шейх Хамад бин Халифа әл-Сәнидың қайтарымсыз сый ретінде бөлген қаржысына тұрғызылды. == Тарихы == Мешіттің іргетасы 2002 жылы қаланған болатын. Құрылысқа 6 840 000 АҚШ доллары жұмсалды. Мұсылман мәдениеті орталығының ашылуына Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Ол рухани орталыққа Қағба мен Құран бейнеленген, сүрелер түсірілген жапқышты сыйға тартты, айтып кетерлік, салтанатты ашылуы 2005 жылдың 2 наурызында болды. "Нұр Астана" мешіті ашылғаннан бері мешіт қызметкерлері ел арасында зерттеулер мен семинарлар өткізуде. Мысалы, 2006 жылы Бас имам Қ.Заңқоевтың аталмыш мешіт жайында кең мағлұмат беретін қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде «Нұр Астана» мешіті атты кітабы жарық көрді. 2008 жылы 18 маусымда Евразия ұлттық университетінде «Ислам және Ұрпақ тәрбиесі» атты ғылыми танымдық семинары, 2008 жылы Астана қаласы бойынша қарилар жарысы, 2009 жылы Агротехникалық университетінде «Ислам және Заман» атты ғылыми танымдық семинары, елімізде тұңғыш рет 2009 жылы 21-22 қазан күндері «Әдемі әуезді азаншы» республикалық азаншылар жарысын жоғары деңгейде ұйымдастырды. 2007-2008 жылдары БАҚ-да жарық көрген астаналық имамдардың мақалалары мен сұқбаттары топтастырылған «Насихат айттым, Жамағат!...» деген жинақ шықты. 2010 жылы мамыр айында тұңғыш рет «Нұр Астана» орталық мешіті Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтымен бірлесіп, діни уағыз-насихат және оқу ағарту жұмыстарына байланысты астаналық мұсылман халқының көзқарасын білу мақсатында сауалнама өткізді. Мешіт ашылғалы бері біршама ғылыми жұмыстарды өткізіп те үлгерді. Атап айтар болсақ, 2006 жылы Бас имам Қ.Заңқоевтың аталмыш мешіт жайында кең мағлұмат беретін қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде «Нұр Астана» мешіті атты кітабы жарық көрді. 2008 жылы 18 маусымда Евразия ұлттық университетінде «Ислам және Ұрпақ тәрбиесі» атты ғылыми танымдық семинары, 2008 жылы Астана қаласы бойынша қарилар жарысы, 2009 жылы Агротехникалық университетінде «Ислам және Заман» атты ғылыми танымдық семинары, елімізде тұңғыш рет 2009 жылы 21-22 қазан күндері «Әдемі әуезді азаншы» республикалық азаншылар жарысын жоғары деңгейде ұйымдастырды. 2007-2008 жылдары БАҚ-да жарық көрген астаналық имамдардың мақалалары мен сұқбаттары топтастырылған «Насихат айттым, Жамағат!...» деген жинақ шықты. 2010 жылы мамыр айында тұңғыш рет «Нұр Астана» орталық мешіті Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтымен бірлесіп, діни уағыз-насихат және оқу ағарту жұмыстарына байланысты астаналық мұсылман халқының көзқарасын білу мақсатында сауалнама өткізді. == Сәулеті== Мешіттің жобасын ливандық сәулетші Чарльз Хафиза жасаса, құрылысының бас мердігері - Түркияның «Пасинер» компаниясы. Ішкі әрлендіру жұмыстарына отандық сәулетшілер мен дизайнерлер атсалысып, жазулар ислам каллиграфиясы мен араб графикасына сәйкес өрнектелген. Безендіру және көркемдеу жұмыстарының авторы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Ғазиз Ешкенов. Қажетті материалдар мен бояулар Санкт-Петербург, Испания және еліміздің өз кәсіпорындарынан алынды. Діни кешен ерлер мен әйелдердің ғибадатына арналған залдардан, әрқайсысы 62 м биікке созылған төрт мұнарадан, қос субұрқағы бар ашық ауладан және имамның үйінен тұрады. 5000 адам сыятын сәулет туындысы ливандық шебер Чарльз Хазифтің жобасы бойынша салынды. Мешіттің бас күмбезінің биіктігі – 43 м. Ғимарат барлығы 3930 шаршы метр аумақты алып жатыр. ==Тағы қараңыз== * [[Мешіт]] == Сыртқы сілттемелер == * [http://www.religions-congress.org/content/view/121/37/lang,english/ Islam in Kazakhstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200715212806/http://www.religions-congress.org/content/view/121/37/lang,english/ |date=2020-07-15 }} * [http://wikimapia.org/1963574/The-Nur-Astana-Mosque Wikimapia] * [http://www.kazakhstanlive.com/2.aspx?sr=3 Kazakhstan Live] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150601144105/http://www.kazakhstanlive.com/2.aspx?sr=3 |date=2015-06-01 }} {{Астана мешіттері}} {{Қазақстан мешіттері}} [[Санат:Нұр-Сұлтан мешіттері]] [[Санат:2005 жыл]] fspjzpzm38kqd9hg3nc5m6ctafmgct6 3059193 3059181 2022-08-10T14:26:37Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті | шынайы аты = | суреті = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg =51 |lat_min =12 |lat_sec =63 |lon_dir = E |lon_deg =71 |lon_min =41 |lon_sec =45 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = [[Қазақстан]] | қала = [[Нұр-Сұлтан]] | статусы = | ағымы = | мұсылмандардың діни басқармасы = | иесі = | мешіт түрі = жұма мешіті | сәулет стилі = | жобаның авторы = | сәулетшісі = Чарльз Хазиф | құрылысшысы = | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = 2002 — 2005 жж | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = | қазіргі жағдайы = қолданыста | жалпы ауданы = 3930 | көлемі = | ішкі ауданы = | сыйымдылығы = 5000 | биіктігі = 43 | күмбездердің саны = | күмбездің биіктігі = | күмбездің диаметрі = | мұнаралар саны = 4 | мұнаралардың биіктігі = 62 | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = }} '''Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті''' ({{lang-en|Abu Nasr Al-Farabi Mosque}}) — [[Астана]] қаласында орналасқан мешіт. «''Әбу Насыр Әл-Фараби''» мешіті 2005 жылдың 2 наурызында ашылды. Мешіт Астана қаласындағы Есіл районында орналасқан. Мешіт Катар мемлекетінің Әмірі шейх Хамад бин Халифа әл-Сәнидың қайтарымсыз сый ретінде бөлген қаржысына тұрғызылды. == Тарихы == Мешіттің іргетасы 2002 жылы қаланған болатын. Құрылысқа 6 840 000 АҚШ доллары жұмсалды. Мұсылман мәдениеті орталығының ашылуына Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Ол рухани орталыққа Қағба мен Құран бейнеленген, сүрелер түсірілген жапқышты сыйға тартты, айтып кетерлік, салтанатты ашылуы 2005 жылдың 2 наурызында болды. "Нұр Астана" мешіті ашылғаннан бері мешіт қызметкерлері ел арасында зерттеулер мен семинарлар өткізуде. Мысалы, 2006 жылы Бас имам Қ.Заңқоевтың аталмыш мешіт жайында кең мағлұмат беретін қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде «Нұр Астана» мешіті атты кітабы жарық көрді. 2008 жылы 18 маусымда Евразия ұлттық университетінде «Ислам және Ұрпақ тәрбиесі» атты ғылыми танымдық семинары, 2008 жылы Астана қаласы бойынша қарилар жарысы, 2009 жылы Агротехникалық университетінде «Ислам және Заман» атты ғылыми танымдық семинары, елімізде тұңғыш рет 2009 жылы 21-22 қазан күндері «Әдемі әуезді азаншы» республикалық азаншылар жарысын жоғары деңгейде ұйымдастырды. 2007-2008 жылдары БАҚ-да жарық көрген астаналық имамдардың мақалалары мен сұқбаттары топтастырылған «Насихат айттым, Жамағат!...» деген жинақ шықты. 2010 жылы мамыр айында тұңғыш рет «Нұр Астана» орталық мешіті Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтымен бірлесіп, діни уағыз-насихат және оқу ағарту жұмыстарына байланысты астаналық мұсылман халқының көзқарасын білу мақсатында сауалнама өткізді. Мешіт ашылғалы бері біршама ғылыми жұмыстарды өткізіп те үлгерді. Атап айтар болсақ, 2006 жылы Бас имам Қ.Заңқоевтың аталмыш мешіт жайында кең мағлұмат беретін қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде «Нұр Астана» мешіті атты кітабы жарық көрді. 2008 жылы 18 маусымда Евразия ұлттық университетінде «Ислам және Ұрпақ тәрбиесі» атты ғылыми танымдық семинары, 2008 жылы Астана қаласы бойынша қарилар жарысы, 2009 жылы Агротехникалық университетінде «Ислам және Заман» атты ғылыми танымдық семинары, елімізде тұңғыш рет 2009 жылы 21-22 қазан күндері «Әдемі әуезді азаншы» республикалық азаншылар жарысын жоғары деңгейде ұйымдастырды. 2007-2008 жылдары БАҚ-да жарық көрген астаналық имамдардың мақалалары мен сұқбаттары топтастырылған «Насихат айттым, Жамағат!...» деген жинақ шықты. 2010 жылы мамыр айында тұңғыш рет «Нұр Астана» орталық мешіті Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтымен бірлесіп, діни уағыз-насихат және оқу ағарту жұмыстарына байланысты астаналық мұсылман халқының көзқарасын білу мақсатында сауалнама өткізді. == Сәулеті== Мешіттің жобасын ливандық сәулетші Чарльз Хафиза жасаса, құрылысының бас мердігері - Түркияның «Пасинер» компаниясы. Ішкі әрлендіру жұмыстарына отандық сәулетшілер мен дизайнерлер атсалысып, жазулар ислам каллиграфиясы мен араб графикасына сәйкес өрнектелген. Безендіру және көркемдеу жұмыстарының авторы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Ғазиз Ешкенов. Қажетті материалдар мен бояулар Санкт-Петербург, Испания және еліміздің өз кәсіпорындарынан алынды. Діни кешен ерлер мен әйелдердің ғибадатына арналған залдардан, әрқайсысы 62 м биікке созылған төрт мұнарадан, қос субұрқағы бар ашық ауладан және имамның үйінен тұрады. 5000 адам сыятын сәулет туындысы ливандық шебер Чарльз Хазифтің жобасы бойынша салынды. Мешіттің бас күмбезінің биіктігі – 43 м. Ғимарат барлығы 3930 шаршы метр аумақты алып жатыр. ==Тағы қараңыз== * [[Мешіт]] == Сыртқы сілттемелер == * [http://www.religions-congress.org/content/view/121/37/lang,english/ Islam in Kazakhstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200715212806/http://www.religions-congress.org/content/view/121/37/lang,english/ |date=2020-07-15 }} * [http://wikimapia.org/1963574/The-Nur-Astana-Mosque Wikimapia] * [http://www.kazakhstanlive.com/2.aspx?sr=3 Kazakhstan Live] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150601144105/http://www.kazakhstanlive.com/2.aspx?sr=3 |date=2015-06-01 }} {{Астана мешіттері}} {{Қазақстан мешіттері}} [[Санат:Нұр-Сұлтан мешіттері]] [[Санат:2005 жыл]] 13vg6nuab3064j5b97nzrlgy0atnacc 3059236 3059193 2022-08-10T15:12:55Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті | шынайы аты = | суреті = Astana-2021-10 - 41.jpg | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg =51 |lat_min =07 |lat_sec =35 |lon_dir = E |lon_deg =71 |lon_min =24 |lon_sec =55 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = [[Қазақстан]] | қала = [[Нұр-Сұлтан]] | статусы = | ағымы = | мұсылмандардың діни басқармасы = | иесі = | мешіт түрі = жұма мешіті | сәулет стилі = | жобаның авторы = | сәулетшісі = Чарльз Хазиф | құрылысшысы = | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = 2002 — 2005 жж | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = | қазіргі жағдайы = қолданыста | жалпы ауданы = 3930 | көлемі = | ішкі ауданы = | сыйымдылығы = 5000 | биіктігі = 43 | күмбездердің саны = | күмбездің биіктігі = | күмбездің диаметрі = | мұнаралар саны = 4 | мұнаралардың биіктігі = 62 | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = }} '''Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті''' — [[Нұр-Сұлтан]] қаласының [[Есіл ауданы]]нда орналасқан мешіт, 2005 жылдың 2 наурызында ашылды. Бастапқыда '''Нұр-Астана''' деп аталған мешіт 2021 жылдың қарашасынан бастап ғұлама [[Әбу Насыр Әл-Фараби]] есімімен аталатын болды.<ref>[https://egemen.kz/article/296876-elordadaghy-nur-astana-meshitininh-atauy-ozgerdi Елордадағы Нұр-Астана мешітінің атауы өзгерді] — «[[Егемен Қазақстан]]», 19.11.2021.</ref> Мешіт [[Катар]] мемлекетінің Әмірі шейх Хамад бин Халифа әл-Сәнидың қайтарымсыз сый ретінде бөлген қаржысына тұрғызылды. == Тарихы == Мешіттің іргетасы 2002 жылы қаланған болатын. Құрылысқа 6 840 000 АҚШ доллары жұмсалды. Мұсылман мәдениеті орталығының ашылуына Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Ол рухани орталыққа Қағба мен Құран бейнеленген, сүрелер түсірілген жапқышты сыйға тартты, айтып кетерлік, салтанатты ашылуы 2005 жылдың 2 наурызында болды. "Нұр Астана" мешіті ашылғаннан бері мешіт қызметкерлері ел арасында зерттеулер мен семинарлар өткізуде. Мысалы, 2006 жылы Бас имам Қ.Заңқоевтың аталмыш мешіт жайында кең мағлұмат беретін қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде «Нұр Астана» мешіті атты кітабы жарық көрді. 2008 жылы 18 маусымда Евразия ұлттық университетінде «Ислам және Ұрпақ тәрбиесі» атты ғылыми танымдық семинары, 2008 жылы Астана қаласы бойынша қарилар жарысы, 2009 жылы Агротехникалық университетінде «Ислам және Заман» атты ғылыми танымдық семинары, елімізде тұңғыш рет 2009 жылы 21-22 қазан күндері «Әдемі әуезді азаншы» республикалық азаншылар жарысын жоғары деңгейде ұйымдастырды. 2007-2008 жылдары БАҚ-да жарық көрген астаналық имамдардың мақалалары мен сұқбаттары топтастырылған «Насихат айттым, Жамағат!...» деген жинақ шықты. 2010 жылы мамыр айында тұңғыш рет «Нұр Астана» орталық мешіті Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтымен бірлесіп, діни уағыз-насихат және оқу ағарту жұмыстарына байланысты астаналық мұсылман халқының көзқарасын білу мақсатында сауалнама өткізді. Мешіт ашылғалы бері біршама ғылыми жұмыстарды өткізіп те үлгерді. Атап айтар болсақ, 2006 жылы Бас имам Қ.Заңқоевтың аталмыш мешіт жайында кең мағлұмат беретін қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде «Нұр Астана» мешіті атты кітабы жарық көрді. 2008 жылы 18 маусымда Евразия ұлттық университетінде «Ислам және Ұрпақ тәрбиесі» атты ғылыми танымдық семинары, 2008 жылы Астана қаласы бойынша қарилар жарысы, 2009 жылы Агротехникалық университетінде «Ислам және Заман» атты ғылыми танымдық семинары, елімізде тұңғыш рет 2009 жылы 21-22 қазан күндері «Әдемі әуезді азаншы» республикалық азаншылар жарысын жоғары деңгейде ұйымдастырды. 2007-2008 жылдары БАҚ-да жарық көрген астаналық имамдардың мақалалары мен сұқбаттары топтастырылған «Насихат айттым, Жамағат!...» деген жинақ шықты. 2010 жылы мамыр айында тұңғыш рет «Нұр Астана» орталық мешіті Әлеуметтік-саяси зерттеулер институтымен бірлесіп, діни уағыз-насихат және оқу ағарту жұмыстарына байланысты астаналық мұсылман халқының көзқарасын білу мақсатында сауалнама өткізді. == Сәулеті== Мешіттің жобасын ливандық сәулетші Чарльз Хафиза жасаса, құрылысының бас мердігері - Түркияның «Пасинер» компаниясы. Ішкі әрлендіру жұмыстарына отандық сәулетшілер мен дизайнерлер атсалысып, жазулар ислам каллиграфиясы мен араб графикасына сәйкес өрнектелген. Безендіру және көркемдеу жұмыстарының авторы Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Ғазиз Ешкенов. Қажетті материалдар мен бояулар Санкт-Петербург, Испания және еліміздің өз кәсіпорындарынан алынды. Діни кешен ерлер мен әйелдердің ғибадатына арналған залдардан, әрқайсысы 62 м биікке созылған төрт мұнарадан, қос субұрқағы бар ашық ауладан және имамның үйінен тұрады. 5000 адам сыятын сәулет туындысы ливандық шебер Чарльз Хазифтің жобасы бойынша салынды. Мешіттің бас күмбезінің биіктігі – 43 м. Ғимарат барлығы 3930 шаршы метр аумақты алып жатыр. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілттемелер == * [http://www.religions-congress.org/content/view/121/37/lang,english/ Islam in Kazakhstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200715212806/http://www.religions-congress.org/content/view/121/37/lang,english/ |date=2020-07-15 }} * [http://wikimapia.org/1963574/The-Nur-Astana-Mosque Wikimapia] {{Астана мешіттері}} {{Қазақстан мешіттері}} [[Санат:Нұр-Сұлтан мешіттері]] [[Санат:2005 жыл]] fn7fls4tp9lmtc5fhzs3q1cz6ltuzmk Гаммертинген 0 214633 3059425 2899798 2022-08-11T08:43:34Z Calle Cool 16480 coa wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = қала |қазақша атауы = Гаммертинген |шынайы атауы = Gammertingen |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Gammertingen COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=48 |lat_min=14 |lat_sec=58 |lon_dir=E |lon_deg=9 |lon_min=13 |lon_sec=03 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Баден-Вюртемберг |кестедегі аймақ = Баден-Вюртемберг |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Зигмаринген |кестедегі аудан = Зигмаринген (аудан){{!}}Зигмаринген |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 6 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Хольгер Ерг |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 52,97 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 662 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 6451 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 07574 |пошта индексі = 72497–72501 |пошта индекстері = |автомобиль коды = SIG |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 08 4 37 031 |ортаққордағы санаты = Gammertingen |сайты = http://www.gammertingen.de |сайт тілі = de }} '''Гаммертинген''' ({{lang-de|Gammertingen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Баден-Вюртемберг]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Тюбинген (округ)|Тюбинген]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Зигмаринген (аудан)|Зигмаринген]] ауданының құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 6451 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf Bevölkerungsentwicklung in den Gemeinden Baden-Württembergs 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130501053941/http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf |date=2013-05-01 }}</ref> Алып жатқан жер аумағы 52,97 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''08 4 37 031''. Қаланың басшысы — Хольгер Ерг. Қаланың өзі әкімшілік құрылымы бойынша 6 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.gammertingen.de Ресми сайты] {{Баден-Вюртемберг аудандары}} {{Германия:Зигмаринген ауданы:Қалалар}} {{BadenWürttemberg-geo-stub}} [[Санат:Баден-Вюртемберг елді мекендері]] ark4afuzg2q3amcsx3v0z4aa56pd6n4 Бауыржан Шекербекұлы Жаналин 0 252754 3059335 2690188 2022-08-10T20:23:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Бауыржан Шекербекұлы Жаналин''' (01.01.[[1948 жыл|1948]], [[Алматы облысы]], [[Ақсу ауданы]], [[Үлгілі (Жетісу облысы) |Үлгілі]] ауылы - 18.09.[[2004 жыл|2004]], Астана), ҚЕСЖ-сы. * Жаттықтырушылық қызметті [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласында бастады. * 1984-86 жылдары республикалық құрама командасының аға жаттықтырушысы болып қызмет істеді. * 1991 - 96 жылдары [[самбо]] күресінен республикалық құрама командасының аға жаттықтырушысы болды.<ref>Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3 </ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:1 қаңтарда туғандар]] [[Санат:1948 жылы туғандар]] [[Санат:Ақсу ауданында туғандар]] [[Санат:18 қыркүйекте қайтыс болғандар]] [[Санат:2004 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Нұр-Сұлтанда қайтыс болғандар]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушылары]] [[Санат:Самбодан Қазақстан Ұлттық құрамасының аға жаттықтырушылары]] 5r92tjhxe2xf6o8phqtjzfddxe3z9uz Талқылау:Ащыбұлақ (Алматы облысы) 1 264083 3059345 2551983 2022-08-10T20:30:45Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Талқылау:Ащыбұлақ (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} 7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku Талқылау:Бадамша (ауыл) 1 264385 3059242 1087071 2022-08-10T15:20:51Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Бадамшы]] бетін [[Талқылау:Бадамша (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} 7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku Талқылау:Самар (ауыл) 1 265059 3059434 2486241 2022-08-11T09:27:36Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Талқылау:Самар (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} 7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku Талқылау:Ардақ ауылдық округі 1 265189 3059197 2460793 2022-08-10T14:32:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Полтава ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Талқылау:Ардақ ауылдық округі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} 7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku Талқылау:Тассай ауылдық округі (Абай облысы) 1 265362 3059521 2461070 2022-08-11T11:04:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Талқылау:Тассай ауылдық округі (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} 7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku Үлгі:Астана мешіттері 10 334215 3059191 2690591 2022-08-10T14:20:31Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Астана мешіттері |title = [[Нұр-Сұлтан]] [[мешіт]]тері |listclass = hlist |titlestyle = background:#99CC99; |image = [[File:Mosque.svg|45px|]] |imageleft = [[File:Flag of Kazakhstan.svg|100x60px|border|]] |list1 = * [[Әзірет Сұлтан мешіті]] * [[Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті]] * [[Сәдуақас қажы Ғылмани мешіті]] * [[Ырыскелді қажы мешіті]] * [[Төлебай мешіті]] |belowclass = hlist |below = |belowstyle = background:#f5f5f5;}}<includeonly>[[Санат:Нұр-Сұлтан мешіттері]]</includeonly> <noinclude>[[Санат:Қазақстан мешіттері|Нұр-Сұлтан]] жаңа мешіттер жайлы ақпарат түскен уақытта википедияға қосыңыз </noinclude> oppawpwttvbu3owma8cn396udo252hg Талқылау:Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті 1 336440 3059180 3059168 2022-08-10T13:40:12Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Ислам жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} {{Астана жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} == Мешіттің атауы ресми түрде өзгерді. Мақала атын да өзгерту керек қой? 🤔 == Атағанда «Әбу Насыр әл-Фараби мешіті» деп аталсын ба, әлде «Әбу Насыр әл-Фараби (мешіт)» деп аталсын ба? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 17:44, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) : Өте дұрыс ұсыныс. Мақала аты өзгертілді. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:39, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) ta845va5tchbu5cmzlddty850gffgew 3059183 3059180 2022-08-10T13:40:58Z Ерден Карсыбеков 3744 Ерден Карсыбеков [[Талқылау:Нұр-Астана мешіті]] бетін [[Талқылау:Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Ислам жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} {{Астана жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} == Мешіттің атауы ресми түрде өзгерді. Мақала атын да өзгерту керек қой? 🤔 == Атағанда «Әбу Насыр әл-Фараби мешіті» деп аталсын ба, әлде «Әбу Насыр әл-Фараби (мешіт)» деп аталсын ба? [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 17:44, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) : Өте дұрыс ұсыныс. Мақала аты өзгертілді. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:39, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) ta845va5tchbu5cmzlddty850gffgew Подгорное 0 489404 3059467 3044480 2022-08-11T10:04:36Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' '''Қазақстан:''' * [[Подгорное (Абай облысы)|Подгорное]] – [[Абай облысы]] [[Үржар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Подгорное (Ақмола облысы)|Подгорное]] – [[Ақмола облысы]] [[Жақсы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Подгорное (Қостанай облысы)|Подгорное]] – [[Қостанай облысы]] [[Денисов ауданы]]ндағы ауыл. * [[Подгорное (Солтүстік Қазақстан облысы)|Подгорное]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Қызылжар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Подгорное]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл. '''Ресей:''' * [[Подгорное (Кугарчин ауданы)|Подгорное]] – [[Башқұртстан]]ның Кугарчин ауданындағы ауыл. {{айрық}} liwi9thrqrkdn8xlgiy3frbl367bs7g Ақсу (айрық) 0 490440 3059508 3058154 2022-08-11T10:55:29Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Шығыс Қазақстан облысы */ wikitext text/x-wiki '''Ақсу''' сөзінің бірнеше мағынасы бар: == Елді мекендер == === Ақмола облысы === * [[Ақсу (Біржан сал ауданы)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Біржан сал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. === Ақтөбе облысы === * [[Ақсу (Ақтөбе облысы)|Ақсу]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Мұғалжар ауданы]]ндағы ауыл. === Батыс Қазақстан облысы === * [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақсу (Бөрлі ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы ауыл. === Жамбыл облысы === * [[Ақсу (Жамбыл облысы)|Ақсу]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы ауыл. === Жетісу облысы === * [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Ақсу (Ақсу-Аюлы ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Ақсу-Аюлы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақсу (Нұраталды ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Нұраталды ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. === Қостанай облысы === * [[Ақсу (Денисов ауданы)|Ақсу]] – [[Қостанай облысы]] [[Денисов ауданы]]ндағы ауыл. === Қызылорда облысы === * [[Ақсу (Қызылорда облысы)|Ақсу]] – [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы ауыл. === Солтүстік Қазақстан облысы === * [[Ақсу (Тимирязев ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақсу (Шал ақын ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Шал ақын ауданы]]ндағы ауыл. === Павлодар облысы === * [[Ақсу]] – [[Павлодар облысы]]ндағы қала. * [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. === Түркістан облысы === * [[Ақсу (Түркістан облысы)|Ақсу]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл. === Шығыс Қазақстан облысы === * [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы ауыл. == Басқа мағыналар == * [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Алакөл ауданы|Алакөл]] аудандарындағы өзен. {{айрық}} 1phr05mv3ryramrx9j12neuet458gta 3059509 3059508 2022-08-11T10:56:04Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Елді мекендер */ wikitext text/x-wiki '''Ақсу''' сөзінің бірнеше мағынасы бар: == Елді мекендер == === Абай облысы === * [[Ақсу (Абай облысы)|Ақсу]] – [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл. === Ақмола облысы === * [[Ақсу (Біржан сал ауданы)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Біржан сал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] – [[Ақмола облысы]] [[Степногорск қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. === Ақтөбе облысы === * [[Ақсу (Ақтөбе облысы)|Ақсу]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Мұғалжар ауданы]]ндағы ауыл. === Батыс Қазақстан облысы === * [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақсу (Бөрлі ауданы)|Ақсу]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы ауыл. === Жамбыл облысы === * [[Ақсу (Жамбыл облысы)|Ақсу]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы ауыл. === Жетісу облысы === * [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Ақсу (Ақсу-Аюлы ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Ақсу-Аюлы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Ақсу (Нұраталды ауылдық округі)|Ақсу]] – [[Қарағанды облысы]] [[Шет ауданы]], [[Нұраталды ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. === Қостанай облысы === * [[Ақсу (Денисов ауданы)|Ақсу]] – [[Қостанай облысы]] [[Денисов ауданы]]ндағы ауыл. === Қызылорда облысы === * [[Ақсу (Қызылорда облысы)|Ақсу]] – [[Қызылорда облысы]] [[Жалағаш ауданы]]ндағы ауыл. === Солтүстік Қазақстан облысы === * [[Ақсу (Тимирязев ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Тимирязев ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақсу (Шал ақын ауданы)|Ақсу]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Шал ақын ауданы]]ндағы ауыл. === Павлодар облысы === * [[Ақсу]] – [[Павлодар облысы]]ндағы қала. * [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. === Түркістан облысы === * [[Ақсу (Түркістан облысы)|Ақсу]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл. === Шығыс Қазақстан облысы === * [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы ауыл. == Басқа мағыналар == * [[Ақсу (өзен, Алматы облысы)|Ақсу]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Алакөл ауданы|Алакөл]] аудандарындағы өзен. {{айрық}} h7k0j05tgngqsw22zmuspxgwpcvv04v Нацистік Германия 0 491764 3059426 3053150 2022-08-11T08:48:48Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Германиялық рейх <br/> (1933 – 1943)<br/> '''''Deutsches Reich'''''<br/> '''Ұлы Германиялық рейх<br/> (1943 – 1945)<br/> '''''Großdeutsches Reich'' |өз атауы = |статусы = Унитарлы мемлекет |p1 = Веймар Республикасы |flag_p1 = Flag of Germany (3-2 aspect ratio).svg |құрылуы = [[28 ақпан]] [[1933 жыл|1933]] |ыдырауы = [[23 мамыр]] [[1945 жыл|1945]] |s1 = Германияның кеңестік басқын аймағы |flag_s1 = Flag of the Soviet Union.svg |s2 = Германияның америкалық басқын аймағы |flag_s2 = Flag of the United States (1912-1959).svg |s3 = Германияның британдық басқын аймағы |flag_s3 = Flag of the United Kingdom.svg |s4 = Германияның француздық басқын аймағы |flag_s4 = Flag of France (1794–1815, 1830–1958).svg |байрақ = Flag of Germany (1935–1945).svg |елтаңбасы = Reichsadler Deutsches Reich (1935–1945).svg |ұраны = ''«Бір халық, бір рейх, бір фюрер»'' <br /> {{lang-de|Ein Volk, ein Reich, ein Führer}} |әнұраны = Немістердің әні,<br>Хорст Вессельдің әні <br />{{center|[[File:Песня Хорста Весселя.ogg]]}} |карта = Greater German Reich (1942).svg |size = 300px |сипаттамасы = Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Германияның аумақтық бақылауы (1942 жылдың аяғы):<br /> <span style = "background-color:#008000">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span> Германия <br> <span style = "background-color:#55c255">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span> Рейхскомиссариаттар <br> <span style = "background-color:#a5dfa5">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span> Әскери әкімшіліктер |астана = [[Берлин]] |қалалары = [[Берлин]], [[Нюрнберг]], [[Мюнхен]], [[Дрезден]], [[Гамбург]], [[Вена]], [[Дюссельдорф]], [[Лейпциг]] |тілі = [[Неміс тілі]] |діні = Зайырлы мемлекет |валютасы = Рейхсмарк |аумағы = 633 786 км² (1938) 823 505 км² (1940/41) |халқы = 79,375,281 (1939) 109,518,183 (1940) |басқару_формасы = [[Тоталитаризм]], [[диктатура]]<ref group="~">[[Де-юре]] — [[Президенттік республика|президенттік]]-[[парламенттік республика]]</ref> |басқарушылар_титулы = [[Фюрер]] |басқарушы1 = [[Адольф Гитлер]] |басқарушы_жылы1 = 1934 – 1945 |басқарушылар_титулы2 = [[Рейхспрезидент]] |басқарушы2 = [[Пауль фон Гинденбург]] |басқарушы_жылы2 = 1934 жылға дейін |басқарушылар_титулы3 = [[Германия Федералдық канцлері|Рейхсканцлер]] |басқарушы3 = [[Адольф Гитлер]] |басқарушы_жылы3 = 1933 – 1945 |басқарушы4 = [[Йозеф Геббельс]] |басқарушы_жылы4 = [[1945]] |басқарушылар_титулы5 = |басқарушы5 = [[Людвиг Шверин фон Крозиг]] |басқарушы_жылы5 = [[1945]] |д1 = Саар облысы |д2 = Бірінші Аустрия Республикасы |д3 = Клайпеда аймағы |д4 = Чехословакия |д5 = Польша Республикасы (1918-1939) |д6 = Дания |д7 = КСРО |к1 = Польша Халық Республикасы |к2 = Чехословакия |к3 = Одақтастар әскерлерінің Аустрияны басып алуы }} '''Нацисттік Германия'''<ref group="~">{{lang-de|Nationalsozialistischer Staat}}, қысқаша ''NS-Staat'' («Нацисттік мемлекет»); және ''Nationalsozialistisches Deutschland'' («Ұлтшыл-социалистік Германия»).</ref>; '''гитлерлік Германия''', '''Үшінші рейх'''<ref>{{Cite web|url=https://kk.eferrit.com/%D0%B1%D0%B0%D1%81%D2%9B%D0%B0-%D1%80%D0%B5%D0%B9%D1%85%D1%82%D0%B5%D1%80-%D0%B3%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%96%D2%A3-%D2%AF%D1%88%D1%96%D0%BD%D1%88%D1%96/|title=Басқа рейхтер: Гитлердің үшінші рейх алдында|website=kk.eferrit.com|access-date=2022-05-01}}</ref> ({{lang-de|Das Dritte Reich}}) немесе '''фашистік Германия'''; [[1943 жыл|1943 жылға]] дейін ресми атауы – '''Германиялық рейх''' ({{lang-de|Deutsches Reich}}), сосын '''Ұлы Германиялық рейх''' ({{lang-de|Großdeutsches Reich}}) — [[Адольф Гитлер]] басқарған<ref group="~">[[Фюрер|Фюрер және рейхсканцлер]] ретінде (1933—1945).</ref> {{Аударылмаған 3|Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei|Ұлтшыл-социалистік неміс жұмысшылар партиясының (НСДАП)|de}} [[1933 жыл|1933]] жылдан [[1945 жыл|1945 жылға]] дейін тоталитарлық диктатура басқару кезеңіндегі [[Немістер|неміс]] мемлекетінің тарихи атауы. Нацистік Германияның [[тіршілік кеңістігі]], «[[Арийлік нәсіл|арийлердің»]] [[нәсіл тазалығы]], [[антисемитизм]], [[Версаль бейбіт келісімі|Версаль келісімі]] нәтижесінде Германияның жерінің қысқартылғаны және сол арқылы абыройының аяқасты етілгені үшін кек алу, [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағына]] қарсы бағытталған [[антикоммунизм]] секілді ұғымдарға негізделген саясаттары [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тың және соның кезінде фашистік режимнің миллиондаған [[еврейлер]]ді, саяси қарсыластарын және басқа да топтарды [[Холокост]] немесе Шоа деген атпен белгілі қырып-жоюының басты себептері болып саналады. Соғыстың аяғына қарай Германияның инфраструктурасы қирап, одақтастардың бомбылаулары және қала ішінде жүргізілген ұрыстардың нәтижесінде (әсіресе 1945 жылы [[Берлин]] қаласының ішінде болған ұрыстардың нәтижесінде) басты қалалары үйінділерге айналды. Нацист билігінің кезінде Германия, әскери және территориялық тұрғыдан алғанда, 1940-шы жылдардың басында Еуропаның билеуші мемлекетіне айналды. 1938 жылы Аустрияны өзіне қосып алғаннан кейін [[Қасиетті Рим империясы]] заманынан бері Аустрияны қамтыған алғашқы герман мемлекетіне айналды. Нацист режимі 1945 жылы күйрегеннен кейін Аустрия қайтадан тәуелді мемлекетке айналды. Сол күйреудің тағы бір нәтижесі – Германия өзінің [[Пруссия]] деген өте маңызды тарихи аймағынан толығымен айырылып қалды. == Аты == Германияның ресми аты 1933 жылы нацистер билік басына келген соң өзгертілген жоқ. Оның аты 1871 жылы Германия біріккен мемлекет ретінде құрылғаннан бері болып келгендей ''Deutsches Reich'' (яғни «Герман рейхы») болып қала берді. Тек 1943 жылы ғана фашист үкіметі ресми түрде Германияның атын ''Großdeutsches Reich'' (яғни Ұлы Герман рейхы) деп өзгертті. Ол ат қолданыста 1945 жылғы май айына дейін қала берді [[Нацистік партия]] ''Drittes Reich'' («Үшінші рейх») және ''Tausendjähriges Reich'' («Мыңжылдық рейх») деген аттарды өздері құрғылары келген барлық неміс ұлтының өкілдерін қамтитын империяны атау үшін қолданатын. «Мыңжылдық рейх» деген атау қысқа ғана уақыт қолданылып, 1939 жылы келемеждеу болмасын деп қолданыстан шығарылды. [[1945 жыл|1945]] жылғы [[8 мамыр|мамырдың 8]]-інен кейін Үшінші рейх туралы жазылған кітаптар мен мақалаларда сол «мыңжылдық» деген сөз оның іс жүзінде өмір сүрген он екі жылымен көп рет салыстырылды. == Тарихы == === Билікке келу === Нацистердің билікті басып алуға алғашқы әрекеттері 1923 жылы 8-9 қарашада "Сыра бүлік" кезінде жасалды. Бүлік неміс ұлтының назарын Гитлерге аударды. Оған бүкіл әлемдегі газеттердегі алғашқы беттердің тақырыптары арналды. Оның қамауға ерді 24 күндік судебный процесс, ол үлкен мемлекеттердің жариялылық көп болды платформасы бойынша насихаттау үшін национал-социалистік идеялар оның партиясы. Гитлер мемлекетке опасыздық жасағаны үшін кінәлі деп танылып, 5 жылға бас бостандығынан айырылды. Қорытындылай келе (Ландсбергте) тұтқындарға "Менің күресім" (''Mein Kampf)'' кітабының бір бөлігін жазды. 1924 жылы 20 желтоқсанда 9 ай түрмеде болғаннан кейін Гитлер босатылды. Бүліктің сәтсіздігі оны барлық мүмкін үгіт-насихат құралдарын қолдана отырып, билікке тек заңды жолмен келуге болатындығына сендірді. 1932 жылы Рейхстагтағы екі жалпы сайлауда нацистер ең көп дауыс жинаған болса да, олардың көпшілігі болған жоқ. Сондықтан Гитлер неміс ұлттық халықтық партиясымен бірлесіп құрылған қысқа мерзімді коалициялық үкіметті басқарды. Саясаткерлердің, өнеркәсіпшілердің және іскер топтардың қысымымен президент Пауль фон Гинденбург 1933 жылы 30 Қаңтарда Гитлерді Германия канцлері етіп тағайындады. Бұл оқиға Machtergreifung ("билікті басып алу") ретінде белгілі. 1933 жылдың 27 ақпанына қараған түні Рейхстаг ғимараты өртенді. Голландиялық коммунист Маринус ван дер Люббе өртеуге кінәлі деп танылды. Гитлер өртеу коммунистік көтерілістің басталуын атап өтті деп мәлімдеді. 1933 жылы 28 ақпанда қабылданған Рейхстагты өртеу туралы жарлық азаматтық бостандықтардың көпшілігін, соның ішінде жиналыс пен баспасөз бостандығын алып тастады. Сондай-ақ, Жарлық полицияға адамдарды белгісіз мерзімге қамауға алуға рұқсат берді. Заңның қабылдануы осы шараны қоғамдық қолдауға алып келген үгіт-насихат науқанымен қатар жүрді. Қатыгез басуды коммунистер тарапынан СА қабылданған еліміз бойынша 4000 мүшелерінің Коммунистік партиясы Германияда тұтқындалды. 1933 жылы наурызда Рейхстагта 444-ке қарсы 94 дауыспен Веймар Конституциясына түзету енгізілді. Бұл түзету Гитлер мен оның кабинетіне заңдар қабылдауға мүмкіндік берді – тіпті Конституцияны бұзған заңдар – Президенттің немесе Рейхстагтың келісімінсіз. Заң жобасын қабылдау үшін үштен екі көпшілік дауыс қажет болғандықтан, нацистер бірнеше социал-демократиялық Депутаттарға жол бермеу үшін қорқыту тактикасын, сондай-ақ Рейхстагты өртеу туралы Жарлықтың ережелерін қолданды, ал коммунистерге тыйым салынды. 10 мамырда Үкімет социал-демократтардың активтеріне тыйым салды және 22 маусымда оларға тыйым салынды. 21 Маусымда СА неміс ұлттық халықтық партиясының кеңселерінде – олардың бұрынғы коалициялық серіктестерінде тінту жүргізді, содан кейін ол 29 маусымда құлады. Қалған ірі саяси партиялар костюмді ұстанды. 1933 жылы 14 шілдеде Германия нацистік партияның Германиядағы жалғыз заңды партиясы болған Заңның қабылдануымен бір партиялы мемлекет болды. Жаңа партиялардың құрылуы да заңсыз деп жарияланды және әлі таратылмаған барлық басқа саяси партияларға тыйым салынды. Бұл рұқсат беру актісі кейіннен нацистер орнатқан диктатураның құқықтық негізі болады. 1933, 1936 және 1938 жылдардағы қарашада одан әрі сайлау нацистердің бақылауында өтті, онда тек партия мүшелері және аз ғана тәуелсіз адамдар сайланды. === Жер және жергілікті өзін-өзі басқаруды жою === [[Сурет:Weimar Republic states map.svg|нобай|195x195px|Дәстүрлі неміс мемлекеттері ресми түрде жойылмаса да (1937 жылы Любек қоспағанда), олардың конституциялық құқықтары мен егемендігі бұзылып, сайып келгенде тоқтатылды. Гитлер билікке келген кезде Пруссия федералды бақылауда болды, бұл процестің үлгісі болды.|солға]] 1871 жылы Біртұтас неміс мемлекеті құрылғаннан бері оның федералды құрылымы болды және Веймар конституциясы қабылданғаннан кейін орталықтандырылмаған: ел аумағы өзінің Конституциялары, заңдары мен билігі бар аймақтарға (жерлерге) бөлінді. 1933 жылы 7 сәуірде "рейхпен жерді біріздендіру туралы" екінші заң қабылданды (Германия жерінде императорлық губернаторлар институты (рейхсстатталтер, Рейхсстатталтер) енгізілген ([[Неміс тілі|нем]]. ''Zweites Gesetz zur Gleichschaltung der Länder mit dem Reich''). Губернаторлардың міндеті жергілікті билік органдарын басқару болды, оларға төтенше өкілеттіктер берілді (оның ішінде ландтагты тарату, министр-президент басқаратын жер үкіметін тарату және құру құқығы). 1934 жылғы 30 қаңтардағы "Рейхтің жаңа құрылысы туралы" Заңымен (''Gesetz über den Neuaufbau des Reichs'') жердің егемендігі жойылды, барлық жерлердегі ландтагтар таратылды. Германия унитарлы мемлекетке айналды. 1935 жылы қаңтарда императорлық губернаторлар Үкіметтің тұрақты өкілдері болды. 1937 жылы 1 сәуірде Любек Еркін қала мәртебесін жоғалтып, Шлезвиг-Гольштейн құрамына кірді. Рейхсрат (Германия парламентінің жоғарғы палатасы, Веймар конституциясы бойынша жер өкілдігінің органы) алдымен өкілеттіктерден толықтай айырылды және 1934 жылы ақпанда таратылды. Сол жылы крейстагтар мен гемайндераттар жойылды. Бұрын Пруссия провинцияларының жергілікті өзін — өзі басқаруы жойылды-алдымен Пруссия провинциялары мен аудандарының ландтагтарының және крейстагтардың өкілеттіктері провинциялық, округтік және аудандық комитеттерге берілді, кейінірек провинциялар ландтагтары, провинциялық комитеттер мен ландесгауптманның лауазымдары толығымен жойылды. == Нацизм идеологиясы == Үшінші Рейхтің және Ұлттық Социалистік неміс жұмысшы партиясының ресми идеологиясы ұлттық-социализм, ультра оңшыл, нәсілшіл, антисемиттік доктрина болды. Нацистік идеология антисемитизм, нәсілдік гигиена және эвгеника элементтерін біріктіріп, оларды неміс халқы үшін көбірек өмір сүру үшін пангерманизм мен аумақтық экспансионизммен біріктірді. Режим Польша мен Кеңес Одағына шабуыл жасау арқылы осы жаңа аумақты иемденуге тырысты, онда тұратын еврейлер мен славяндарды жер аударуға немесе өлтіруге тырысты, олар арийлік мырзалар нәсілімен және еврей-большевиктік қастандықтың бір бөлігімен салыстырғанда төмен деп саналды. Нацистік режим тек Германия ғана большевизм күштерін жеңіп, адамзатты халықаралық еврейлердің әлемдік үстемдігінен құтқара алады деп сенді. Нацистер өмірге лайықсыз деп санайтын басқа адамдардың арасында ақыл-есі кем, сығандар, гомосексуалдар, Иегова куәгерлері және әлеуметтік маргиналдар болды. Сонымен қатар, масондар қатты бақылауға және қудалауға ұшырады.[[Сурет:Nuremberg laws Racial Chart.jpg|нобай|344x344 нүкте|Нюрнберг заңдарының диаграммасы нацистік Германияның нәсілдік саясатында қолданылатын жалған ғылыми нәсілдік бөлімшелерді көрсетеді.]] Фолькиш қозғалысының әсерінен (ұлтшыл, сондай-ақ нәсілшіл қозғалыс) режим мәдени модернизмге қарсы болды және зиялылыққа зиян келтіретін кең армияның дамуын қолдады. === Нюрнберг нәсілдік заңдары === 1935 жылғы 15 қыркүйектегі Нюрнберг заңдарының сипаттамасы және 1935 жылғы 14 қарашадағы "Нюрнберг заңдары" нәсілдік сәйкестендірудің құқықтық негізін құрды. Тек төрт еврей емес неміс ата-әжелері бар адамдарда (сол жақтағы жоғарғы қатардағы төрт ақ шеңбер) "неміс қаны" болған. Нацистер еврейді үш-төрт еврей ата-әжесінен шыққан адам ретінде анықтады (жоғарғы оң жақтағы қара шеңберлер). Ортасында "аралас қан" "бірінші немесе екінші дәрежелі" адамдар тұрды. Еврей атасы мен әжесі бұрын-соңды Еврей діни қауымдастығының мүшесі болған адам ретінде анықталған. Сондай-ақ, рұқсат етілген некелердің ("Ehe gestattet") және тыйым салынған некелердің ("Ehe verboten") тізімін қамтиды. == Нәсілдік және әлеуметтік қудалау == === Еврейлерді қудалау === [[Сурет:Yellow star Jude Jew.svg|нобай|159x159 нүкте|«Сары белгі» – нацистік Германияда және жаулап алынған аумақтарда барлық еврейлер тағып жүруге міндет болған белгі.]]Еврейлерді кемсіту билікке келгеннен кейін бірден басталды. SA (''Sturmabteilung'' – ''Шабуыл жасақтары'') мүшелерінің еврей кәсіпорындары мен синагогаларына бір айлық шабуылдарынан кейін 1933 жылы 1 сәуірде Гитлер еврей кәсіпорындарына ұлттық бойкот жариялады.<ref name=":1">{{Cite web|title=Үшінші Рейхтің көтерілуі мен құлауы. Нью-Йорк: Саймон және Шустер|url=https://www.worldcat.org/title/rise-and-fall-of-the-third-reich-a-history-of-nazi-germany/oclc/756654223|author=Уильям Л. Ширер|lang=en|pages=1,249|year=1960}}</ref> 7 сәуірде қабылданған кәсіби азаматтық қызметті қалпына келтіру туралы Заң арийлік емес барлық мемлекеттік қызметшілерді заңгерлік кәсіп пен мемлекеттік қызметтен кетуге мәжбүр етті.<ref name=":2">Димут Майер. Үшінші рейх кезіндегі «неміс еместер»: Германиядағы және басып алынған Шығыс Еуропадағы нацистік сот және әкімшілік жүйесі, басып алынған Польшаға ерекше назар аудара отырып, 1939–1945 жж. Балтимор; Лондон: Джонс Хопкинс университетінің баспасы. (2003)</ref> Осыған ұқсас заңнама көп ұзамай басқа еврей мамандарын тәжірибе жасау құқығынан айырды, ал 11 сәуірде кез-келген адам бұл туралы жарлық шығарды, кем дегенде бір еврей ата-анасы немесе ата-әжесі болған адам арий емес болып саналды.<ref name=":2" /> Еврейлердің әсерін мәдени өмірден алып тастау мақсатында Ұлттық социалистік неміс студенттер лигасының мүшелері кітапханалардан неміс емес деп саналған барлық кітаптарды алып тастады және 10 мамырда бүкілхалықтық кітап өртенді.<ref name=":3">Питер Лонгерич. Холокост: нацистік еврейлерді қудалау және өлтіру. Оксфорд; Нью-Йорк: Оксфорд университетінің баспасы. (2010)</ref> Режим зорлық-зомбылық пен экономикалық қысымды пайдаланып, еврейлерді өз еркімен елден кетуге шақырды.<ref name=":3" /> Еврей кәсіпорындарына базарларға кіруге тыйым салынды, жарнамалауға тыйым салынды және мемлекеттік келісімшарттарға қол жеткізуден айырылды. Азаматтар қудаланып, қатыгез шабуылға ұшырады.<ref name=":3" /> Көптеген қалаларда еврейлерге кіруге тыйым салатын тақтайшалар ілулі тұрды.<ref name=":1" /> ==== Сынған әйнек түні ==== [[Сурет:The day after Kristallnacht.jpg|нобай|259x259 нүкте|Сынған әйнек түнінен кейінгі күні]] 1938 жылы 7 қарашада жас еврей Гершель Гриншпан Германиядағы отбасына жасалған қарым-қатынасқа наразылық білдіру үшін Париждегі Германия елшілігінің хатшысы Эрнст фон Ратты атып өлтірді. Бұл оқиға екі күннен кейін нацистердің еврейлерге қарсы жасаған ойранына себеп болды. SA мүшелері бүкіл Германиядағы синагогалар мен еврей мүліктерін зақымдады немесе жойды. Бұл ойран кезінде кем дегенде 91 неміс еврейі өлтірілді, кейінірек (''Kristallnacht'' – ''сынған әйнек түні'') деп аталды.<ref>Мартин Китчен. Қазіргі Германия тарихы, 1800-2000 жылдар. Молден, Массачусетс: Блэквелл. (2006)</ref><ref name=":3" /> Алдағы айларда еврейлерге тағы да шектеулер қойылды: оларға бизнес жүргізуге немесе бөлшек сауда дүкендерінде жұмыс істеуге, көлік жүргізуге, киноға баруға, кітапханаға баруға немесе қару ұстауға тыйым салынды, еврей оқушыларды мектептерден шығарылды. Еврей қауымы Сынған әйнек түнінен бір миллиард марка көлемінде айыппұл төлеп, кез келген сақтандыру төлемдері тәркіленетінін айтты.<ref name=":3" /> 1939 жылға қарай Германиядағы 437 000 еврейдің 250 000-ға жуығы АҚШ, Аргентина, Ұлыбритания, Палестина және басқа елдерге қоныс аударды.<ref name=":3" /><ref name=":4">Ричард Дж. Эванс. Үшінші рейх билікте. Нью-Йорк. (2005)</ref> Көбі континенттік Еуропада қалуды таңдады. Палестинаға эмигранттарға Хаавар келісімінің шарттарына сәйкес ол жақта мүлікті беруге рұқсат етілді, бірақ басқа елдерге қоныс аударғандар іс жүзінде барлық мүліктерін қалдыруға мәжбүр болды және оны үкімет тәркілеп алды.<ref name=":4" /> === Әлеуметтік қамсыздандыру === === Денсаулық сақтау жүйесі === === Әйел құқықтары === Германияда әйел құқықтары бүгінгі стандарт бойынша төмен болған. Әйелдерге үкімет орындарда және [[заңгер]], сот, [[дәрігер]] ретінде жұмыс істеуге тыйым салынған. Гитлер елдің [[Демография|демографиялық ситуация]] жайын ойлап, және туылу деңгейін арттыру - патриоттық міндет пен әйелдердің мақсаты болып санаған. [[Йозеф Геббельс|Й. Геббельс]] айтуы бойынша "Әйелдің мақсаты - әдемі болып, балаларды әлемге әкелу". Германияда "Әр әйел елге бір баладан сыйлау керек" деген лозунг таралған, бірақ туылған бала - арийлік нәсіл және ұл бала болу қажет. Сегіз немесе одан да артық бала туған анаға "Неміс анасы" деген медаль берген.<ref name=":0">НЗМ мектептің Дүниежүзілік тарих оқулығы. Онлайн нұсқасы: [https://textbooks.nis.edu.kz/wp-content/uploads/2020/9cl/9%20%D0%BA%D0%BB_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%A3%D1%87%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%80%D1%83%D1%81/mobile/index.html]</ref> === Оқу жүйесі === Жаңа идеологиямен бірге жаға оқу жүйесі де келген. Нацисттер балаларды оқытуына көп назар аударған. Мектептерде балаларды физикалық мен әскери дайындық өткен. Оқушы дене шынықтырудан нормаларды тапсырмай алмаса, оны мектептен шығару мүмкін еді. Идеологиялық сабақтар басқа пәндерге қарағанда артық көрілген. Неміс тарихы керісінше, фашисттердің үкіметке келуінен бастап, ежелгі әлемге дейін өткен. "Расалық биология" пәні еңгізіліп, балаларға нәсілдік тазалық үйреткен.<ref name=":0" /> ==== Жануарларды қорғау ==== == Екінші Дүниежүзілік соғыс == [[1936 жыл|1936 ж]]. Германия мен Жапония «антикоминтерндік пактіге» қол қойды, [[1937 жыл|1937 ж]]. оған Италия қосылып, [[Ось елдері мен олардың одақтастары|Ось]] құрылды. Жапония [[1931 жыл|1931 ж]]. Қытайда, [[Фашистік Италия|Италия]] 1935-36 ж. Эфиопияда, Германия мен Италия 1936 — 39 ж. Испанияда басқыншылық соғыстар жүргізді. 1938 ж. Германия Австрияны, Мюнхен келісіміне (1938 ж. 29 қыркүйекте Мюнхен қаласында Германия, Ұлыбритания, Франция, Италия үкімет басшылары кездесіп, Чехословакияның Судет облысын немістерге беру, Германия көршілерінен басқа жер талап етпеуге келісім жасасты) сәйкес Чехословакияның Судет облысын, 1939 ж. наурызда Чехословакияны, Литваның Мемель облысын, сәуір айында Италия Албанияны басып алды. Еуропада өз мүдделерін қорғау үшін Ұлыбритания мен Франция үкіметтері Польша, Румыния, Грекия, Түркия елдерін қорғауға міндеттеме алды, сондай-ақ, КСРО-мен ұжымдық қауіпсіздік жөнінде келіссөз жүргізді. Кеңес өкіметі олардың кейбір талаптарымен келіспей, келіссөзді тоқтатты да, керісінше, Германиямен өзара шабуыл жасаспау пактісіне (1939 ж. 23 тамыз) қол қойды. Осы Молотов-Риббентроп келісімі (В.Молотов КСРО-ның, М.Ребентроп Германияның атынан келісімге қол қойған) бойынша екі мемлекет жасырын түрде Шығ. Еуропадағы өздерінің ықпал ету аймақтарын бөлісіп алды. Финляндия, Латвия, Литва, Эстония, Бессарабия және Польшаның шығыс бөлігі (Нарва, Висла, Сен өзендерінің шығыс жағы) Кеңес Одағына, ал қалған бөліктер түгелімен Германияға тиесілі болды. [[Сурет:Second world war europe 1941-1942 map en.png|thumb|250px|right|Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германия және оның одақтастары Еуропада жаулап алған жерлер (көкпен боялған).]] Соғыстың 1-кезеңі (1939 ж. 1 қыркүйек — 1941 ж. 21 маусым). КСРО-мен келісімге келгеннен кейін 1 қыркүйекте Германия Польшаға шабуыл жасады, ал 3 қыркүйекте Ұлыбритания мен Франция Германияға соғыс жариялады. Поляк армиясы 8-28 қыркүйекте Варшаваны ерлікпен қорғағанымен еріксіз берілді. 17 қыркүйекте Қызыл Армия Молотов — Риббентроп келісімі бойынша, Польшаның шекарасынан өтіп, Бат. Украина мен Бат. Белоруссияны өзіне қосып алды, ал қыркүйек — қазан айларында Эстония, Латвия, Литва үкіметтерімен өзара көмек шарттарын жасасып, әскер кіргізді. Ұлыбритания мен Франция үкіметтері Германияға соғыс жариялағандарымен, 9 ай бойы ешқандай ұрыс қимылдарын жүргізген жоқ. Осыны пайдаланған Германия Ұлыбритания теңіз флотына соққы берді де, Бат. Еуропаны жаулап алуға кірісті. 1940 ж. сәуір — мамыр айларында Норвегия мен Дания жаулап алынып, 10 мамырда Бельгия, Нидерланд, Люксембургке, әрі қарай Францияға басып кірді. Петен бастаған француз үкіметі қарсыласудан бас тартып, 22 маусым күні берілді. Оңт. Францияда Петеннің «қуыршақ үкіметі» құрылып, елдің қалған бөлігінде герман билігі орнады. Маусым айында (1940) Италия үкіметі де Франция мен Ұлыбританияға соғыс жариялады. Енді гитлершілер ағылшын қалаларын аяусыз бомбалауға кірісті. Бірақ Гитлер Ұлыбританияға басып кіруден бас тартып, Кеңес Одағымен соғыска мұқият дайындала бастады. Жапониямен, Италиямен достық нығайтылды. Балқан компаниясы (1941) нәтижесінде Грекия жаулап алынып, Югославияда фашистік Сербия, Хорватия «мемлекеттері» құрылды. Румыния, Венгрия, Болгария, Финляндия фашистік одаққа қосылды. Басып алынған жерлерді қырып жою, еріксіз жұмысқа пайдалану саясаты жүргізіліп, нәтижесінде фашистерге қарсы қарсыласу қозғалысы дүниеге келді. АҚШ үкіметі бейтараптық саясатынан бас тартып, Ұлыбритания мен басқа да Еуропадағы соғысушы елдерге несиеге немесе жалға соғыс материалдарын (лендлиз) беру туралы заң қабылдады (1941 ж. 11 наурыз). Соғыстың 2-кезеңі (1941 ж. 22 маусым – 1942 ж. 18 қараша). 1941 ж. 22 маусым күні Германия КСРО-ға басып кірді. Германияға Мажарстан, Румыния, Финляндия, Италия мемлекеттері қосылды. Соғыс қиян-кескі сипат алып, Германия өзінің Қарулы Күштерінің 77%-ын осы майданда ұстады. Мәскеу шайқасында (30.9.1941 – 20.4.1942) және Сталинград шайқасында (1942, шілде, – қараша) кеңес армиясы өз отанын қорғап қалды. 1941 ж. шілдеде КСРО үкіметі Ұлыбритания және эмиграциядағы Польша, Чехословакия үкіметтерімен келісімге келді. Қыркүйектің аяғы – қазан айының бас кезінде (1941) Мәскеуде АҚШ, Ұлыбритания үкіметтері КСРО-ға қару-жарақпен көмек беру жөнінде келісімге қол қойды. Гитлерге қарсы одақтың негізі қаланды. 1943 ж. жазда өткен әйгілі Курск шайқасында жеңіске жеткен Қызыл Армия бөлімдері жаппай шабуылға шығып, Украина мен Беларусьті азат етуге кірісті (к. Курск шайқасы). Германияның негізгі күші шығыс майданда болғанын пайдаланған одақтастар 1943 ж. жазда Сицилияны басып алып, Апенин түбегіне беттеді. Одақтастардың шабуылы мен антифашистік қозғалыстың күшеюі нәтижесінде шілденің аяғында Италияда Муссолини үкіметі құлап, П.Бадальо бастаған жаңа үкімет 3 қыркүйекте АҚШ-пен, Ұлыбританиямен уақытша бітім жасасты. Алайда гитлершілер қосымша күш жіберіп, Италия армиясын қарусыздандырып, елді толығымен басып алды. 1943 ж. өткен Каир және Тегеран конференцияларында ағылшын — американ үкіметтері 1944 ж. мамыр айында Бат. Еуропада екінші майдан ашуға келісті, ал Кеңес Одағы соғыс аяқталғаннан кейін Жапониямен соғысуға міндеттенді. Соғыстың 4-кезеңі (1944 ж. 1 қаңтар — 1945 ж. 8 мамыр). Соғысқа 61 мемлекет, дүниежүзі халқының 80%-ы қатысты. Соғыс қимылдары 40 мемлекет жерінде жүріп, 110 млн. адам әскерге алынды. 50 — 55 млн. адам қазаға ұшырап, 4 триллион долл. көлемінде шығын шықты. Соғыстың аяғында фашизм толық күйреп, Бат. Еуропа елдерінде демократияның орнауына жол ашылды. == Соғыстан кейінгі кезең == Фашистік Германияның мемлекеттік құрылымдары Екінші дүниежүзілік соғыста жеңіліске ұшырағаннан кейін өз қызметін тоқтатты. 1933-1945 жылдары Германияның нацистік басшылығы қатал ішкі және сыртқы саясат жүргізді, оның ұйымдастырушылары Нюрнберг сотында сотталды. NSDAP басшылығы мен Германияның кейбір күш құрылымдары - СС (соның ішінде СД) мен гестапо қылмыстық ұйымдар деп танылды. == Үшінші рейхтың мемлекеттік жүйесі == Құқықтық жүйе – Жоғарғы сот – Рейхсгерихт, апелляциялық соттар – ең жоғарғы жер соттары (Oberlandesgericht), бірінші сатыдағы соттар – жер соттары (Landgericht), сот жүйесінің ең төменгі сатысы – аудандық соттар (Amtsgericht), ең жоғарғы әкімшілік соттар Әкімшілік сот инстанциясы императорлық сот (Reichsverwaltungsgericht), әкімшілік апелляциялық соттар - жоғары жердегі әкімшілік соттар (Oberlandesverwaltungsgericht), бірінші сатыдағы әкімшілік соттар - Жердегі әкімшілік соттар (Landesverwaltungsgericht), әскери соттың жоғарғы соты - Императорлық әскери сот (Reichskriegsgericht), әкімшілік апелляциялық соттар - жоғары әскери соттар (Oberkriegsgericht), бірінші сатыдағы әкімшілік соттар - әскери соттар ( Kriegs) соты (Фольксгерихт). Қарулы Күштер – Құрлық әскерлері – «Армия» (немісше Heer). Әскери-теңіз күштері – «Әскери флот» (неміс Kriegsmarine). Әуе күштері - «Әуе гвардиясы» (неміс Luftwaffe). СС әскери құрамалары – «СС әскерлері» (неміс Ваффен-СС). Олар жалпыға бірдей әскери міндеттілік негізінде алынды. == Нацистік Германияның белгілі адамдары == === Нацистік партияның және нацистік өкіметтің жетекшілері мен лауазымды адамдары === * [[Артур Аксманн]] — нацистік Германияның саясаткері, неміс жастарының Гитлер жастары ұйымының жетекшісі (1940-1945), Рейхслейтер. * [[Эрнст Вильгельм Боле]] — Фашистік Германияның партия және мемлекет қайраткері Гаулейтер, NSDAP шетел ұйымының басшысы, Германия рейх сыртқы істер министрлігінің мемлекеттік хатшысы С.С.Обергруппенфюрер (1943 ж. 21 маусым). * [[Мартин Борманн]] — Неміс мемлекет және саяси қайраткері, NSDAP партиясының канцеляриясының басшысы (1941-1945), Фюрердің жеке хатшысы (1943-1945), рейхтің партия істері жөніндегі министрі * [[Карл Брандт]] —Денсаулық сақтау жөніндегі рейх комиссары, А.Гитлердің жеке дәрігері, әскери қылмыскер. Дәрігер-хирург, білімі бойынша профессор. * [[Алоиз Бруннер]] —бұрынғы SS Гауптстурмфюрер, «еврей мәселесінің түпкілікті шешімі» деп аталатын Адольф Эйхманның негізгі серіктестерінің бірі. * [[Отто Дитрих]] — Фашистік Германияның партия және мемлекет қайраткері Рейхслейтер (1933 ж. 2 маусым – 1945 ж. 8 мамыр), НСДАП баспасөз хатшысы * [[Адольф Эйхманн]] — Неміс С.С.Оберштурмбаннфюрер, 1939 жылдың желтоқсанынан IV D 4, кейін IV В 4 («Эйхман кафедрасы» немесе «еврей бөлімі») кафедра меңгерушісі. * [[Фатос фон Приштина]] — Reich Ministry Of Albanian Territory * [[Карл Филер]] — NSDAP партиясының жетекшісі Рейхслейтер (2 маусым 1933 ж. – 8 мамыр 1945 ж.), NSDAP муниципалдық саясат бас басқармасының императорлық басшысы (1930-1945), Мюнхен мэрі (20.05.1933 – 30.4.1945 ж.) ), SS Obergruppenfuehrer (1942 ж. 30 қаңтар). * [[Ханс Франк]] —Неміс мемлекет және саяси қайраткері, заңгер, Рейхслайтер * [[Роланд Фрайслер]] — неміс фашистік мемлекет қайраткері, Германия рейхінің әділет министрлігінің статс-хатшысы , халық сотының төрағасы * [[Вильгельм Фрик]] — Германияның мемлекеттік және саяси қайраткері, Ұлттық социалистік неміс жұмысшы партиясы (NSDAP) жетекшілерінің бірі * [[Ханс Фритцше]] — Неміс нацистік насихатшысы, радиожүргізуші, Джозеф Геббельстің Халық ағарту және үгіт-насихат министрлігінің жоғары лауазымды қызметкері. * [[Вальтер Функ]] — Өнеркәсіп министрі * [[Йозеф Геббельс]] — Насихат министрі * [[Германн Геринг]] — ''Рейхсмаршалл'' және [[Пруссия]]ның мемлекеттік президент министрі. * [[Франц Гюртнер]] — Әділет министрі * [[Карл Ханке]] —Неміс мемлекет және партия қайраткері, Төменгі Силезиялық Гаулейтер (1941-1945), Обергруппенфюрер СС. * [[Рудольф Гесс|Рудольф Хесс]] — Освенцим концлагерінің коменданты,СС Бас әкімшілік басқармасының концлагерлері бас инспекторының орынбасары * [[Райнһард Гейдрих|Райнхард Гейдрих]] — Hацистік Германияның мемлекет және саяси қайраткері, Императорлық қауіпсіздік Бас басқармасының бастығы, Богемия мен Моравия императорлық қорғаушысының орынбасары. SS Обергруппенфюрер және полиция генералы * [[Константин Хирль]] — нацистік Германиядағы ең ірі қайраткерлердің бірі, С.А.Группенфюрер * [[Хайнрих Химмлер]] — SS-тің Рейх Басшысы * '''[[Адольф Гитлер]]''' — "Фюрер" және Рейх канцлер * [[Эрнст Кальтенбруннер]] — Неміс мемлекет қайраткері, Рейх СС Қауіпсіздік Бас басқармасының бастығы және Германия Рейх Ішкі істер министрлігінің Мемлекеттік хатшысы * [[Ханнс Керль]] — Германияның мемлекет қайраткері, кәсіпкер, соғыс экономикасының фюрері, СС Бригадефюрер * [[Карл Отто Кох]] — SS Стандартенфюрер, Заксенхаузен коменданты * [[Ханс Ламмерс]] —нацистік Германияның мемлекет қайраткері, Императордың Мемлекеттік хатшысы дәрежесі бар Императорлық канцлерияның бастығы * [[Херберт Ланге]] — Штурмбанфюрер С.С., Челмно концлагерінің коменданты. * [[Роберт Лей]] — Рейхслейтер, С.А.Обергруппенфюрер, НСДАП ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, 1933 жылдан Германия еңбек майданының басшысы. Ph.D. * [[Миктор Лутце]] — Chief of Staff of the SA (1934-1943) * [[Отто Майсснер]] —Веймар Республикасындағы және нацистік Германиядағы ықпалды мемлекеттік қызметкер. Веймар Республикасында ол рейх президенттері Фридрих Эберт пен Пол фон Гинденбургтің (1919-1934) жақын ортасының мүшесі болды, нацистік Германияда Фюрер президентінің кеңсесін басқарды (1934-1945). * [[Альфред Майер]] — фашистік Германияның партия және мемлекет қайраткері, Ванзей конференциясының қатысушысы. * [[Константин фон Нойрат]] — неміс дипломаты, Германияның сыртқы істер министрі (1932-1938) және Богемия мен Моравияның рейх-протекторы (1939-1943; С.С. Обергруппенфюрер) * [[Ханс Ниланд]] — Неміс нацистік партиясының (NSDAP) саясаткері және 1940-1945 жылдар аралығында Дрезденнің лорд-мэрі болды. * [[Эрих Прибке]] — СС күштеріндегі Гауптстурмфюрер [2] 1996 жылы ол 1944 жылы 24 наурызда Римде Ардеатина үңгірлеріндегі қырғынға қатысушы ретінде Италияда әскери қылмыс жасады деп айыпталған. SS Бозен полиция полкінің 3-ші батальонының 11-ші ротасына партизандық шабуылға жауап ретінде 335 итальяндық бейбіт тұрғын қаза тапты, онда 33 неміс полициясы қаза тауып, 67-сі жараланды. Приебке жаппай жазалауды жүзеге асыруға жауаптылардың бірі болды. Фашистік Германияны талқандағаннан кейін ол Аргентинаға қашып кете алды, ол соғыстан кейін 50 жылдан астам өмір сүрді. * [[Йоахим фон Риббентроп]] — Сыртқы Істер министрі (1938-1945) * [[Эрнст Рем]] — ұлттық социалистер көшбасшыларының бірі және СА көсемі. СА-ның басқа жетекшілерімен бірге ол Гитлердің бұйрығымен «ұзын пышақ түнінде» өлтірілді. * [[Альфред Розенберг]] — нацистік Германияның мемлекет және саяси қайраткері, Ұлттық социалистік неміс жұмысшы партиясының (NSDAP) ең ықпалды мүшелерінің бірі және оның идеологы. * [[Бернһард Руст|Бернхард Руст]] — Үшінші рейхтің мемлекет және партия қайраткері, Пруссияның ғылым, білім және білім министрі * [[Карл Шмитт]] — Неміс теологы, заңгері, философы, социологы және саяси теоретигі. * [[Фриц Заукель]] — Неміс мемлекет және саяси қайраткері. Төрт жылдық жоспар кеңсесіндегі еңбек ресурстарының комиссары * [[Бальдур фон Ширах]] — Неміс партиясының және жастарының көшбасшысы, рейх жастарының көшбасшысы (1933-1940), кейін Вена Гаулейтері. Обергруппенфюрер SA (1941). * [[Франц Зельдте]] — Германияның мемлекет және саяси қайраткері, «Болат дулыға» ұйымы жетекшілерінің бірі * [[Артур Зейсс-Инкварт]] — Австрия және неміс саясаткері және заңгері. NSDAP мүшесі (1938 жылдан), С.С.Обергруппенфюрер * [[Альберт Шпеер]] — Гитлердің жеке сәулетшісі, рейхтің қару-жарақ және соғыс өндірісі министрі * [[Юлиус Штрайхер]] — [[Франкония]]ның [[гауляйтер]]і (1923-1940), «[[Дер Штүрмер]]» газетін шығарушы * [[Йозеф Тербовен]] — Германияның мемлекет қайраткері, әскери және партия жетекшісі. Обергруппенфюрер SA * [[Фритц Тодт]] — Германияның мемлекет және саяси қайраткері, рейхтің қару-жарақ және оқ-дәрілер министрі (1940-1942), Обергруппенфюрер С.А., Люфтваффа генерал-майоры * [[Ялмар Шахт]] — Германияның мемлекет және қаржы қайраткері, Германия Ұлттық банкінің директоры * [[Гертруд Шольц-Клинк]] — Ұлттық Социалистік Әйелдер Ұйымының (Германия Nationalsozialistische Frauenschaft, NSF) көшбасшысы (Рейхсфюхрерин). * [[Ханс фон Чаммер унд Остен]] — 1933-1943 жылдары нацистік партия және мемлекет қайраткері, рейхспортфюрер. === Әскери қайраткерлер === {{see also|OKH|OKW}} * [[Карл Денитц]] — Сүңгуір қайық флотының қолбасшысы (1939-1943), фашистік Германия флотының бас қолбасшысы (1943-1945), мемлекет басшысы және фашистік Германияның қарулы күштерінің бас қолбасшысы 30 сәуірден 23 мамырға дейін. , 1945 ж. * [[Герд фон Рундштедт]] - Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі неміс фельдмаршалы. Ол еуропалық жорықтарда үлкен құрамаларды басқарды. Барбаросса операциясының бастапқы кезеңінде ол Оңтүстік армия тобын басқарды. * [[Эрвин Роммель]] - Неміс әскери жетекшісі, фельдмаршал (1942) және Солтүстік Африкадағы осьтік күштердің қолбасшысы. * [[Вильгельм Кейтель|Вильхельм Кейтель]] — Неміс әскери қолбасшысы, Вермахт Жоғарғы қолбасшылығы штабының бастығы (1938-1945), фельдмаршал (1940).Нюрнбергтегі Халықаралық әскери трибунал оны адамзатқа қарсы қылмыс жасады деп айыптап, Вермахттың негізгі әскери қылмыскерлерінің бірі ретінде 1946 жылы 16 қазанда дарға асылу арқылы өлім жазасына кесілді. * [[Клаус фон Штауфенберг]] — Вермахт полковнигі, 1944 жылы 20 шілдеде Адольф Гитлердің өміріне қастандық жасаған 20 шілдедегі қастандықтың негізгі қатысушыларының бірі. * [[Вильхельм Канарис]] — Неміс әскери қолбасшысы, адмирал, фашистік Германиядағы әскери барлау және қарсы барлау басқармасының бастығы (1935-1944). 1945 жылы 9 сәуірде атылған. * [[Альфред Йодль]] — Германияның әскери қолбасшысы, Вермахт Жоғарғы қолбасшылығының жедел басшылығы штабының бастығы, генерал-полковник (1944 жылдың 1 ақпанынан).Нюрнбергтегі Халықаралық әскери трибунал оны негізгі әскери қылмыскерлердің бірі ретінде қарастырып, сот шешімімен дарға асу арқылы өлім жазасына кесілді. * [[Эрих Редер]] — Германияның ұлы адмиралы, 1935 жылдан 1943 жылдың 30 қаңтарына дейін Кригсмариннің бас қолбасшысы. * [[Роберт Риттер фон Грайм]] — Неміс ұшқышы, екі дүниежүзілік соғысқа қатысушы, 1945 жылғы 26 сәуірден 24 мамырға дейін Люфтваффтың бас қолбасшысы, авиацияның фельдмаршалы (1945 ж. 26 сәуір). * [[Альберт Кессельринг]] — Люфтвафф фельдмаршалы. Екі дүниежүзілік соғысқа қатысқан Кессельринг нацистік Германияның ең табысты қолбасшыларының бірі болды, ол емен жапырақтары, қылыштар және гауһар тастармен марапатталған 27 рыцарь крестінің бірі. Ол Екінші дүниежүзілік соғыстың ең танымал неміс генералдарының бірі болғандықтан, одақтастардан «Күліп тұрған Альберт» және сарбаздарынан «Альберт ағай» (неміс Онкель Альберт) лақап атын алды. * [[Эрих фон Манштейн]] — Германияның фельдмаршалы, бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстарға қатысушы. Фельдмаршал Гинденбургтің жиені. Ол Вермахттағы ең дарынды стратег ретінде беделге ие болды және неміс генералдарының бейресми көшбасшысы болды [ * [[Хайнц Гудериан]] — Неміс армиясының генерал-полковнигі (1940), Бронды күштердің бас инспекторы (1943), Құрлық әскерлері Бас штабының бастығы (1945), әскери теоретик, «Солдат туралы естеліктер» кітабының авторы (Х. Гудериан « Erinnerungen eines Soldaten» - Heidelberg, 1951) === Басқа белгілі адамдар === * [[Готтфрид Бенн]] — Неміс эссеисті, әңгімеші және экспрессионист ақын, дәрігер. Алғашында нацистік режимді жақтаушы, кейін сынаушы болды. Бенн нацистік кезеңге дейінгі және кейінгі кезеңде неміс әдебиетіне үлкен әсер етті. Георг Бюхнер сыйлығының иегері. * [[Ева Браун]] — Адольф Гитлердің кәнизаты, 1945 жылдың 29 сәуірінен бастап - заңды жұбайы. * [[Вернер фон Браун]] — неміс, ал 1955 жылдан - зымыран-ғарыш техникасының американдық конструкторы, қазіргі зымыран техникасының негізін салушылардың бірі, алғашқы баллистикалық зымырандарды жасаушы. 1937 жылдан NSDAP мүшесі, Штурмбанфюрер SS (1943-1945). Америка Құрама Штаттарында ол американдық ғарыш бағдарламасының әкесі болып саналады. * [[Хүстон Стүарт Чамберлейн|Хьюстон Стюарт Чамберлейн]] — Ағылшын-неміс жазушысы, әлеуметтанушы, философ, нәсілшілдіктің негізін салушылардың бірі. * [[Антон Дрекслер]] — Неміс жұмысшы партиясының негізін қалаушы, кейінірек оны NSDAP жаңа атауымен Адольф Гитлер басқарды. * [[Готтфрид Федер]] — экономист, ұлттық социализмнің ең алғашқы және маңызды идеологтарының бірі және нацистік партияның алғашқы мүшелерінің бірі. Ол оның экономикалық теоретигі болды. 1919 жылы ол Гитлердің партияға кіру шешіміне әсер еткен баяндама жасады * [[Фридрих Флик]] — ірі неміс өнеркәсіпшісі, әскери қылмыскер, нацистік қозғалысқа қаржылық қолдау көрсеткен алғашқы неміс магнаттарының бірі, миллиардерлер әулетінің негізін қалаушы. 1937 жылдан NSDAP мүшесі * [[Теодор Фритч]] * [[Артур де Гобино]] * [[Карл Харрер]] * [[Виллибальд Хентшел]] * [[Альфред Һохе]] * [[Армин Д. Леманн]] * [[Ланц фон Либенфельс]] * [[Гвидо фон Лист]] * [[Карл Лүгер]] * [[Альфред Плөтц]] * [[Фердинанд Порше]] * [[Траудль Юнге]] * [[John Rabe]] * [[ГелиРаубаль]] * [[Лени Рифеншталь]] * [[Оскар Шиндлер]] * [[Рудольф фон Зеботтендорф]] * [[Дитрих Эккарт]] — «''[[Mein Kampf]]ты''» Гитлер осы кісіге бағыштаған * [[Рихард Зорге]] * [[Йоһаннес Штарк]] * [[Вальтер Тиль]] * [[Винифред Вагнер]] * [[Конрад Цусе]] * [[Отто ван Һинбрик]] * [[Вальтер Зоммерлат]] == Қосымша оқуға == {{Refbegin|2}} * [[William Sheridan Allen]]. ''The Nazi Seizure of Power : the Experience Of A Single German Town, 1922-1945'' by New York ; Toronto: F. Watts, 1984. ISBN 0-531-09935-0. * [[Gisela Bock]] «Racism and Sexism in Nazi Germany: Motherhood, Compulsory Sterilization, and the State» from ''When Biology Became Destiny: Women in Weimar and Nazi Germany'' edited by Renate Bridenthal, Atina Grossmann, and Marion Kaplan, New York: Monthly Review Press, 1984. * [[Karl Dietrich Bracher]]. ''The German Dictatorship; The Origins, Structure, and Effects of National Socialism''; New York, Praeger 1970. * Michael Burleigh. ''The Third Reich: A New History'', 2002. ISBN 0-8090-9326-X. Standard scholarly history, 1918-1945. * [[Martin Broszat]]. ''German National Socialism, 1919-1945'' translated from the German by Kurt Rosenbaum and Inge Pauli Boehm, Santa Barbara, Calif.: Clio Press, 1966. * [[Martin Broszat]]. ''The Hitler State: The Foundation and Development Of The Internal Structure Of The Third Reich''. Translated by John W. Hiden. London: Longman, 1981. ISBN 0-582-49200-9. * [[Richard J. Evans]]. ''The Coming of the Third Reich''. ISBN 0-14-100975-6, standard scholarly history to 1933 * [[Richard J. Evans]]. ''The Third Reich in Power'' 2005 ISBN 1-59420-074-2. the latest and most scholarly history * [[Richard Grunberger]]. ''A Social History of the Third Reich'' 1974 ISBN 0-14-013675-4. * [[Klaus Hildebrand]]. ''The Third Reich'' London: G. Allen & Unwin, 1984 ISBN 0-04-943033-5. * [[Andreas Hillgruber]] ''Germany and the two World Wars'', Cambridge, Mass. : Harvard University Press, 1981 ISBN 0-674-35321-8. * [[Heinz Höhne]]. ''The Order of the Death's Head: The Story of Hitler's SS. '' Translated by Richard Barry. London: Penguin Books, 1971. * [[David Irving]]. ''Hitler's War''. London: Focal Point Publications. ISBN 1-872197-10-8. * [[Ian Kershaw]]. ''The Nazi Dictatorship: Problems and Perspectives of Interpretation'', 4th ed. London: Arnold, 2000. ISBN 0-340-76028-1 * [[Claudia Koonz]]. ''Mothers In The Fatherland: Women, the Family, and Nazi Politics''. New York: St. Martin's Press, 1987. ISBN 0-312-54933-4. * [[Claudia Koonz]]. ''The Nazi Conscience''. Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press, 2003. * [[Guido Knopp]]. ''Hitler's Henchmen''. 1998. Sutton Publishing, 2005. ISBN 0-7509-3781-5. * Christian Leitz, ed. ''The Third Reich: The Essential Readings''. Oxford, UK: Blackwell Publishers, 1999. ISBN 0-631-20700-7. * [[Richard Overy]] & [[Timothy Mason]] «Debate: Germany, „Domestic Crisis“ and War in 1939» pages 200-240 from ''Past and Present'', Number 122, Ақпан 1989. * [[Hans Mommsen]]. ''From Weimar to Auschwitz'' Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1991. ISBN 0-691-03198-3. * [[Roger Moorhouse]]. ''Killing Hitler''. London: Jonathan Cape, 2006. ISBN 0-224-07121-1. * [[Detlev Peukert]]. ''Inside Nazi Germany: Conformity, Opposition and Racism in Everyday Life''. London: Batsford, 1987. ISBN 0-7134-5217-X. * [[Hans Rothfels]]. ''The German Opposition to Hitler: An Assessment'' Longwood Pr Ltd: London 1948, 1961, 1963, 1970 ISBN 0-85496-119-4. * [[William L. Shirer]]. ''[[The Rise and Fall of the Third Reich]]''. ISBN 0-671-72868-7 * [[Henry Ashby Turner]]. ''German big business and the rise of Hitler''. New York: Oxford University Press, 1985. ISBN 0-19-503492-9. * [[Alfred Sohn-Rethel]]. ''Economy and Class Structure of German Fascism''. London, CSE Bks, 1978. ISBN 0-906336-00-7 * Sir [[John Wheeler-Bennett]]. ''The Nemesis of Power: The German Army in Politics 1918-1945'', Palgrave Macmillan: London: 1953, 1964, 2005 ISBN 1-4039-1812-0. * Christian Zenter and Friedemann Bedurftig. ''The [[Encyclopedia of the Third Reich]]''. Munich: Sudwest Verlag GmbH & co. KG. {{Refend}} == Дереккөздер == === Пікірлер === <references group="~"/> === Сілтемелер === <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.axishistory.com/index.php?id=31 Axis History Factbook — Third Reich] * [http://www.thirdreichruins.com/index.htm Third Reich in Ruins] — Photos taken during the Nazi regime compared to present-day locations * [http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/index.html Das NS-Regime]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140803144223/http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/index.html |date=2014-08-03 }} at ''Lebendiges Museum Online''. In German. [[Санат:Германия тарихы]] [[Санат:Фашизм]] [[Санат:Үшінші рейх]] 6cewt9qwmsn4ane47xgctynsyzlnfxw Уикипедия:Белсенді қатысушылар 4 492279 3059169 3058813 2022-08-10T12:02:27Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1183}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 2 || [[User:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] || [[Special:Contributions/Білгіш Шежіреші|{{formatnum:850}}]] || {{Permissions|Білгіш Шежіреші}} |- | 3 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:509}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 4 || [[User:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] || [[Special:Contributions/Ұлы Тұран|{{formatnum:485}}]] || {{Permissions|Ұлы Тұран}} |- | 5 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:386}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 6 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:198}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 7 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:162}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 8 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:131}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 9 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:129}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 10 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:85}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 11 || [[User:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] || [[Special:Contributions/Dimash Kenesbek|{{formatnum:83}}]] || {{Permissions|Dimash Kenesbek}} |- | 12 || [[User:NusrTansj|NusrTansj]] || [[Special:Contributions/NusrTansj|{{formatnum:77}}]] || {{Permissions|NusrTansj}} |- | 13 || [[User:Kristianmusic|Kristianmusic]] || [[Special:Contributions/Kristianmusic|{{formatnum:70}}]] || {{Permissions|Kristianmusic}} |- | 14 || [[User:Didar.Bayan21NS|Didar.Bayan21NS]] || [[Special:Contributions/Didar.Bayan21NS|{{formatnum:65}}]] || {{Permissions|Didar.Bayan21NS}} |- | 15 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:64}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 16 || [[User:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] || [[Special:Contributions/Ерқанат Рыскулбеков|{{formatnum:41}}]] || {{Permissions|Ерқанат Рыскулбеков}} |- | 17 || [[User:Wolfgang1212|Wolfgang1212]] || [[Special:Contributions/Wolfgang1212|{{formatnum:40}}]] || {{Permissions|Wolfgang1212}} |- | 18 || [[User:Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] || [[Special:Contributions/Nurbekovanurly|{{formatnum:37}}]] || {{Permissions|Nurbekovanurly}} |- | 19 || [[User:СеніңШешең|СеніңШешең]] || [[Special:Contributions/СеніңШешең|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|СеніңШешең}} |- | 20 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}} |- | 21 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:25}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}} |- | 22 || [[User:DariaUrinbasarova21nis|DariaUrinbasarova21nis]] || [[Special:Contributions/DariaUrinbasarova21nis|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|DariaUrinbasarova21nis}} |- | 23 || [[User:Қайсар Қылышбек|Қайсар Қылышбек]] || [[Special:Contributions/Қайсар Қылышбек|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Қайсар Қылышбек}} |- | 24 || [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] || [[Special:Contributions/Нұрлан Рахымжанов|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Нұрлан Рахымжанов}} |- | 25 || [[User:B25es|B25es]] || [[Special:Contributions/B25es|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|B25es}} |- | 26 || [[User:Arris17|Arris17]] || [[Special:Contributions/Arris17|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Arris17}} |- | 27 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}} |- | 28 || [[User:Jimmy&Friends 2|Jimmy&Friends 2]] || [[Special:Contributions/Jimmy&Friends 2|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Jimmy&Friends 2}} |- | 29 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 30 || [[User:Нұрлыжол|Нұрлыжол]] || [[Special:Contributions/Нұрлыжол|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Нұрлыжол}} |- | 31 || [[User:Kazman322|Kazman322]] || [[Special:Contributions/Kazman322|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Kazman322}} |- | 32 || [[User:Abayconvict|Abayconvict]] || [[Special:Contributions/Abayconvict|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Abayconvict}} {{/end}} 77hz9xb8bftgzfpivo5anrn0timj92r Сам қаласы 0 511452 3059286 2722742 2022-08-10T17:31:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Сам қаласы''' - [[Ұлы Жібек жолы]] бойында болған тарихи қала. == Суреттемесі == «Сам – солтүстiк Үстiртте орналасқан ортағасырлық қалалардың бiрi. Оның атауы қазiргi Бейнеу өңiрiндегi Сам құмымен, Мыңсуалмас, Жарқұдық ойпатымен байланысты деген болжам бар. Керуен жолдарының тоғысындағы iрi сауда орталығы саналған бұл қала, әсiресе XIV-XVI ғасырларда «[[Ноғай жолы]]» бойындағы керуен сарай ретiнде кеңiнен танымал болған», - деп жазады өңiрдi зерттеуге көп еңбек сiңiрген, белгiлi қазақ ғалымы [[Серік Әжiғали]]. Ол Самды Алтын Орданың [[Сарай Бату]], Сарай Берке, Сарайшық қалаларымен қатар қояды. == Этимологиясы == Танымал шығыстанушы [[Ислам Жеменей]] парсы тілінде «сам» сөзі шөл даланың құрғақ та ыстық құйынды желінің атауы, яғни аңызақты, аптапты аймақ деген мағына береді дейді. Арабтар да құм дауылдарын көтеріп, қатты екпінмен соғатын құрғақ ыстық желді «самум» отты жел деп атайды. Қазіргі таңда Сам нақты жер аты емес, өңірдің жалпы атауы есебінде қолданылады. Сам құмының әр жотасының өз аты, Сам құмының әр құдығының өз атауы бар. Сам сөзінің өңір атауына айналуын біздің қарттар патша үкіметінің осы аймақты картаға түсірушілеріне жолбасшы болған [[Сам Малкелдіұлы]]мен көбірек байланыстырады. == Орналасқан жері == Т.Басенов Сам қаласының орны Қоңыраттан 360 шақырым жердегi, 45°35’ ендiк пен 55°52’ бойлық арасында орналасқан, жергiлiктi халық Белдеулi деп атайтын Көптам жерiнде болуы керек дейдi және бұл жердегi құлап қалған керуен сарайлардың архитектуралық-құрылыс тәсiлдерiне қарап, сондай-ақ ел арасындағы аңыз-әңгiмелерге сүйенiп қала XVI ғасырдың ортасы мен XVII ғасырдың басында салынған болар деген болжам айтады. == Тарихи деректер == Х-ХI ғасырларда Хорезм мемлекетi өзiнiң солтүстiк батысындағы шекарасында Бейнеу қамалын тұрғызып, онда мықты әскери күш ұстаған. Ислам Жеменейдің пікірінше Бейнеу сөзі парсының «бини» мұрын, тұмсық сөзінен шыққан, «тау тұмсығы» деген мағына береді. Шындығында да Бейнеу қамалы орналасқан жерді біз «Күйкеннің тұмсығы» дейміз. Жергілікті жұрт Бейнеу атауын [[Атақозы батыр]]дың інісінің баласы, үш рет Қыдыр көрген делінетін, қасиеті мол, халқына қайыры тиген әруақты ақсақал [[Бейнеу Намазұлы]]ның есімімен байланыстырады. С.Толстов Бейнеу қамалы мен ондағы керуен сарайдың кесiлген тастан салынғанын, бұл жерде ХII ғасырларға дейiн адамдар мекендегенiн айтады. Бiрақ ғалымдар Х ғасырларға дейiн осы өңiрде болған саяхатшылардың жолжазбаларында Сам қаласы жайлы мәлiмет жоқ дейдi. Шындығында да, [[Ахмед ибн Фадлан]] жазбаларында да, ХІ ғасырда Хорезмнен Үстірт арқылы печенегтерге барған белгілі саяхатшы [[Гардизи]]дің күнделігінде де керуен сарайлар жайлы дерек кездеспейді. Орыс ғалымдары Г.Федоров-Давыдов пен В.Егоровтiң айтуынша алтынордалық қалалар ХIII-XIV ғасырларда тұрғызылған. К.Байпақов пен Л.Ерзаковичтің пікірінше монғол шапқыншылығы кезінде талқандалған қалалардың көпшілігі осы ғасырларда қайта өрлеген. Соған қарағанда Сам қаласы да Алтын Орда тұсында салынған болуы керек. Қалай болғанда да осы өңiрде Сам атты қаланың болғаны тарихи шындық, ал оның орнын Сам құмының терiстiк бетінен iздеуiмiз керек сияқты. Батыс пен Шығыс саудасының тiзгiнiн өз қолына алғысы келген Әмiр Темiр әскерi 1388 жылы сауда жолының ең басты орталығы Yргенiш қаласын, 1395 жылы Алтын Орданың Сарай Берке, Сарай Бату қалаларын талқандайды. Бұл сапарда Сам қаласының қаншалықты зардап шеккендігі туралы мәлімет жоқ, бiрақ осы жорықтардан соң ол керуен сарайлары бар үлкен қала есебінде көпшілікке кеңінен танымал болады. Алтын Орда тұсында керуендеріндегі көлік саны он мыңға дейін жеткен, [[қалмақтар]]дың басқыншылығы кезiнде иесіз қалған Үстірттегі керуен жолдары тек орыс князьдерінің бірігуі нәтижесінде Москва мемлекеті құрылған соң ғана қайта жанданады. [[1717 жыл]]ы кабардалық князь Бекович-Черкасский патша ағзам І Петрдің тапсырмасына сай 3464 адаммен Гурьевтен шығып Ноғай жолы арқылы Хиуаға жорыққа аттанады. Жол бойындағы құдықтарды аршытып, керуен сарайларын оңдатады. Бірақ теңіз қатынасы қолға алынған соң керуен жолдары өз мәнін жоя бастайды, ал ХІХ ғасырдың соңына таман мыңдаған жылдық тарихы бар ұлы жолдың дәурені өтіп, тарих қойнауына кетеді. == Дереккөздер == [[Санат:Қазақстан тарихы]] [[Санат:Ұлы Жібек жолы]] [[Санат:Қазақстан көне қалалары]] 7yet5a5gfd3vsyng7591hbsf1zj5axf Аққұдық (Жем ауылдық округі) 0 536251 3059378 2749702 2022-08-10T22:46:35Z Білгіш Шежіреші 68287 Координаттарын түзеттім wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Аққұдық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 47 |lat_min =01 |lat_sec = 26 |lon_deg = 53 |lon_min =47 |lon_sec =07 |CoordAddon = |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы{{!}}Атырау |ауданы = Жылыой ауданы |кестедегі аудан = Жылыой ауданы{{!}}Жылыой |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жем ауылдық округі{{!}}Жем |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 46 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Аққұдық}} '''Аққұдық''' — [[Атырау облысы]] [[Жылыой ауданы]], [[Жем ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Құлсары]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 14 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 102 адам (52 ер адам және 50 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 46 адамды (22 ер адам және 24 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жылыой ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жылыой ауданы елді мекендері]] 6bp5pcfcjkir3n0z5ixd6xiumzah3a6 Түлкібас 0 553746 3059557 2853281 2022-08-11T11:43:26Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Түлкібас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =29|lat_sec = 17 |lon_deg =70|lon_min = 17|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Түлкібас ауданы |кестедегі аудан = Түлкібас ауданы{{!}}Түлкібас |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Түлкібас кенттік әкімдігі{{!}}Түлкібас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =10 802 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Түлкібас''' — [[Түркістан облысы]] [[Түлкібас ауданы]]ндағы кент, [[Түлкібас кенттік әкімдігі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тұрар Рысқұлов ауылы]]нан оңтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 9499 адам (4600 ер адам және 4899 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 10 802 адамды (5345 ер адам және 5457 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Галерея == <gallery> Түлкібас ж.д.станция 20210806 145238.jpg|темір жол стансасы </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түлкібас ауданы елді мекендері}} [[Санат:Түлкібас ауданы елді мекендері]] ivz8dhwm80bqzznaaey0ltcj8dwr6dr 3059558 3059557 2022-08-11T11:43:56Z Мағыпар 100137 /* Галерея */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Түлкібас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =29|lat_sec = 17 |lon_deg =70|lon_min = 17|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Түлкібас ауданы |кестедегі аудан = Түлкібас ауданы{{!}}Түлкібас |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Түлкібас кенттік әкімдігі{{!}}Түлкібас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =10 802 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Түлкібас''' — [[Түркістан облысы]] [[Түлкібас ауданы]]ндағы кент, [[Түлкібас кенттік әкімдігі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тұрар Рысқұлов ауылы]]нан оңтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 9499 адам (4600 ер адам және 4899 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 10 802 адамды (5345 ер адам және 5457 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Галерея == <gallery> Түлкібас ж.д.станция 20210806 145238.jpg|темір жол стансасы Түлкібас 20210806 145231.jpg|станса </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түлкібас ауданы елді мекендері}} [[Санат:Түлкібас ауданы елді мекендері]] bpdjj3o75g1e5izwebb4esmxc1hjd4d 3059559 3059558 2022-08-11T11:44:22Z Мағыпар 100137 /* Галерея */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Түлкібас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =29|lat_sec = 17 |lon_deg =70|lon_min = 17|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Түлкібас ауданы |кестедегі аудан = Түлкібас ауданы{{!}}Түлкібас |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Түлкібас кенттік әкімдігі{{!}}Түлкібас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =10 802 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Түлкібас''' — [[Түркістан облысы]] [[Түлкібас ауданы]]ндағы кент, [[Түлкібас кенттік әкімдігі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тұрар Рысқұлов ауылы]]нан оңтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 9499 адам (4600 ер адам және 4899 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 10 802 адамды (5345 ер адам және 5457 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Галерея == <gallery> Түлкібас ж.д.станция 20210806 145238.jpg|темір жол стансасы Түлкібас 20210806 145231.jpg|станса Түлкібас перрон 20210806 145250.jpg|станса </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түлкібас ауданы елді мекендері}} [[Санат:Түлкібас ауданы елді мекендері]] 94obu21287rdivhgpxymndt9cahn42p 3059560 3059559 2022-08-11T11:45:22Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Түлкібас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =29|lat_sec = 17 |lon_deg =70|lon_min = 17|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Түлкібас ауданы |кестедегі аудан = Түлкібас ауданы{{!}}Түлкібас |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Түлкібас кенттік әкімдігі{{!}}Түлкібас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =10 802 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Туркестанская область |сайты = |сайт тілі = }} '''Түлкібас''' — [[Түркістан облысы]] [[Түлкібас ауданы]]ндағы кент, [[Түлкібас кенттік әкімдігі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тұрар Рысқұлов ауылы]]нан оңтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 9499 адам (4600 ер адам және 4899 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 10 802 адамды (5345 ер адам және 5457 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Галерея == <gallery> Түлкібас ж.д.станция 20210806 145238.jpg|темір жол стансасы Түлкібас 20210806 145231.jpg|станса Түлкібас перрон 20210806 145250.jpg|станса </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Түлкібас ауданы елді мекендері}} [[Санат:Түлкібас ауданы елді мекендері]] r2iiu3ovrsibjk709i8m2f005h84atu Береке 0 554210 3059297 2835108 2022-08-10T18:55:44Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Береке (Ақмола облысы)|Береке]] – [[Ақмола облысы]] [[Аршалы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Балқаш ауданы)|Береке]] – [[Алматы облысы]] [[Балқаш ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Қарасай ауданы)|Береке]] – [[Алматы облысы]] [[Қарасай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Талғар ауданы)|Береке]] – [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Атырау облысы)|Береке]] – [[Атырау облысы]] [[Атырау қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Береке (Жетісу облысы)|Береке]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Береке]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мағжан Жұмабаев ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Уәлиханов ауданы)|Береке]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Уәлиханов ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Келес ауданы)|Береке]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Мақтаарал ауданы)|Береке]] – [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Ордабасы ауданы)|Береке]] – [[Түркістан облысы]] [[Ордабасы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Береке (Сайрам ауданы)|Береке]] – [[Түркістан облысы]] [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} in6z2l69dum1e5ae7uyx8d0y4y1z9xh Береке (Жетісу облысы) 0 554250 3059296 2731390 2022-08-10T18:54:36Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = Береке |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =59|lat_sec =11 |lon_deg =78|lon_min = 46|lon_sec =16 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Матай ауылдық округі{{!}}Матай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =37 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Береке}} '''Береке''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Матай ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 87 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 47 адам (27 ер адам және 20 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 37 адамды (18 ер адам және 19 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол айрықтары]] 0z7izti9rvd0gqglep9mljswqv26ijh 3059298 3059296 2022-08-10T18:57:14Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Береке (Ақсу ауданы)]] бетін [[Береке (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = Береке |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =59|lat_sec =11 |lon_deg =78|lon_min = 46|lon_sec =16 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Матай ауылдық округі{{!}}Матай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =37 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Береке}} '''Береке''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Матай ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 87 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 47 адам (27 ер адам және 20 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 37 адамды (18 ер адам және 19 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол айрықтары]] 0z7izti9rvd0gqglep9mljswqv26ijh Достық (айрық) 0 554314 3059363 3047528 2022-08-10T20:53:41Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Достық''' атауының мағыналары: '''Елді мекендер''': * [[Достық (Абай облысы)|Достық]] – [[Абай облысы]] [[Семей қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Достық (Ақмола облысы)|Достық]] – [[Ақмола облысы]] [[Жарқайың ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Ақтөбе облысы)|Достық]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Мартөк ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Еңбекшіқазақ ауданы)|Достық]] – [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Талғар ауданы)|Достық]] – [[Алматы облысы]] [[Талғар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бәйтерек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Бөрлі ауданы)|Достық]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Тасқала ауданы)|Достық]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Алакөл ауданы)|Достық]] – [[Жетісу облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Қаратал ауданы)|Достық]] – [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Ақсу қалалық әкімдігі)|Достық]] – [[Павлодар облысы]] [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Достық (Павлодар ауданы)|Достық]] – [[Павлодар облысы]] [[Павлодар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Солтүстік Қазақстан облысы)|Достық]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мағжан Жұмабаев ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Жетісай ауданы)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Келес ауданы)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Достық ауылдық округі)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Жаңажол ауылдық округі)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Сайрам ауданы)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Сарыағаш ауданы)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Сарыағаш ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Төле би ауданы)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Төле би ауданы]]ндағы ауыл. * [[Достық (Шардара ауданы)|Достық]] – [[Түркістан облысы]] [[Шардара ауданы]]ндағы ауыл. '''Басқа мағыналар''': * [[Достық]] – адамдардың бір-біріне адал, қалтқысыз сеніп, бір мүдделі, ортақ көзқараста болатын қасиеті. * [[Достық (Қордай ауданы)|Достық]] – [[Жамбыл облысы]] [[Қордай ауданы]] [[Степное (Жамбыл облысы)|Степное]] ауылында орналасқан ауыл шаруашылық кәсіпорны. * [[Достық ордені]] * [[Достық бекеті]] * [[Достық ансамблі]] * [[Достық каналы]] * [[Достық даңғылы (Алматы)]] * [[Достық көшесі (Астана)]] * [[Достық (футбол клубы, Алматы)]] {{айрық}} krpwcalcvzw2vf6n183jjv25egi20cv Новостройка (Шығыс Қазақстан облысы) 0 555276 3059490 3057492 2022-08-11T10:21:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Новостройка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =03|lat_sec = 48 |lon_deg =83|lon_min =52|lon_sec =03 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Сарыбел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =190 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Новостройка}} '''Новостройка''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан шығысқа қарай 36 км-дей жерде, [[Бұқтырма (бөген)|Бұқтырма]] бөгенінің жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 370 адам (177 ер адам және 193 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 190 адамды (91 ер адам және 99 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] e9bwcg37ftrkr4nyhsl17f4wdbs395q Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы) 0 555277 3059457 3055795 2022-08-11T09:55:12Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Песчанка (Көкпекті ауданы)]] бетін [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Песчанка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =08|lat_sec = 41 |lon_deg =83|lon_min =45|lon_sec =24 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =134 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Песчанка}} '''Песчанка''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 131 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 232 адам (107 ер адам және 125 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 134 адамды (68 ер адам және 66 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}. {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 3x8yk85j925jdza4mywrrlmztmyszjs 3059461 3059457 2022-08-11T09:58:11Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Песчанка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =08|lat_sec = 41 |lon_deg =83|lon_min =45|lon_sec =24 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =134 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Песчанка}} '''Песчанка''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 131 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 232 адам (107 ер адам және 125 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 134 адамды (68 ер адам және 66 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}. {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] bzmn7soxqsxdxhicafq9cguwh7bjshz 3059462 3059461 2022-08-11T09:58:54Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Песчанка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =08|lat_sec = 41 |lon_deg =83|lon_min =45|lon_sec =24 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =134 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Песчанка}} '''Песчанка''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 43 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 232 адам (107 ер адам және 125 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 134 адамды (68 ер адам және 66 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}. {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] bxtdlx8kwtwsd7kzh1m8mo3rocvqdm1 3059463 3059462 2022-08-11T10:00:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Песчанка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =08|lat_sec = 41 |lon_deg =83|lon_min =45|lon_sec =24 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =134 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Песчанка}} '''Песчанка''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 43 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 232 адам (107 ер адам және 125 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 134 адамды (68 ер адам және 66 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}. {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] sbhi31j8cso5bxcsaev92kesvq9no4k Ақөзек (Жетісу облысы) 0 555736 3059280 3040776 2022-08-10T17:24:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы =Ақөзек |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =47|lat_sec =19 |lon_deg =78|lon_min =40|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Матай ауылдық округі{{!}}Матай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =40 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақөзек}} '''Ақөзек''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Матай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 78 км-дей жерде, [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] - [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] темір жолы бойында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 59 адам (32 ер адам және 27 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 40 адамды (17 ер адам және 23 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол айрықтары]] 39sbuzkofacpqxpgh4tc52mrcyuuq3q 3059293 3059280 2022-08-10T18:52:22Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақөзек (Ақсу ауданы)]] бетін [[Ақөзек (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы =Ақөзек |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =47|lat_sec =19 |lon_deg =78|lon_min =40|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Матай ауылдық округі{{!}}Матай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =40 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақөзек}} '''Ақөзек''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Матай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 78 км-дей жерде, [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] - [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] темір жолы бойында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 59 адам (32 ер адам және 27 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 40 адамды (17 ер адам және 23 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол айрықтары]] 39sbuzkofacpqxpgh4tc52mrcyuuq3q Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы) 0 557561 3059442 3056244 2022-08-11T09:36:59Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қаракөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =49 |lat_min =22|lat_sec =00 |lon_dir =E |lon_deg =83|lon_min =39|lon_sec =23 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новообухово'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 384 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қаракөл}} '''Қаракөл''' (1992 ж. дейін — ''Новообухово'') — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. КАТО коды — 635057280. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 114 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 477 адам (232 ер адам және 245 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 384 адамды (194 ер адам және 190 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] nmh1c09luqohsz77lyco28yndnm1tfy 3059443 3059442 2022-08-11T09:37:59Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қаракөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =49 |lat_min =22|lat_sec =00 |lon_dir =E |lon_deg =83|lon_min =39|lon_sec =23 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новообухово'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 384 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қаракөл}} '''Қаракөл''' (1992 ж. дейін — ''Новообухово'') — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. КАТО коды — 635057280. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 80 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 477 адам (232 ер адам және 245 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 384 адамды (194 ер адам және 190 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] d37n41hcrl3xe3f73j0x2geeb5gmc8e 3059444 3059443 2022-08-11T09:39:15Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қаракөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =49 |lat_min =22|lat_sec =00 |lon_dir =E |lon_deg =83|lon_min =39|lon_sec =23 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новообухово'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 384 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қаракөл}} '''Қаракөл''' (1992 ж. дейін — ''Новообухово'') — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. КАТО коды — 635057280. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 80 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 477 адам (232 ер адам және 245 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 384 адамды (194 ер адам және 190 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] 3oac344n4hx3x50h5wpcmwljlnupto8 3059446 3059444 2022-08-11T09:43:28Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қаракөл (Көкпекті ауданы)]] бетін [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Қаракөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =49 |lat_min =22|lat_sec =00 |lon_dir =E |lon_deg =83|lon_min =39|lon_sec =23 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Новообухово'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 384 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қаракөл}} '''Қаракөл''' (1992 ж. дейін — ''Новообухово'') — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. КАТО коды — 635057280. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 80 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 477 адам (232 ер адам және 245 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 384 адамды (194 ер адам және 190 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] 3oac344n4hx3x50h5wpcmwljlnupto8 Баласаз 0 558607 3059338 2731489 2022-08-10T20:25:43Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Баласаз |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =08|lat_sec =53 |lon_deg =79|lon_min =24|lon_sec =44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Суықсай ауылдық округі{{!}}Суықсай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =83 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Баласаз''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Суықсай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. КАТО коды — 193277400. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 27 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 133 адам (76 ер адам және 57 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 83 адамды (42 ер адам және 41 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] 1dshl2x566izou713600q5e4uwmx8u9 Үшкөмей (Жетісу облысы) 0 558988 3059356 2748576 2022-08-10T20:44:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан|статусы=ауыл|атауы=Үшкөмей|сурет=|әкімшілік күйі=|елтаңба=|ту=|елтаңба сипаттамасы=|ту сипаттамасы=|елтаңба ені=|ту ені= |lat_deg = 45|lat_min = 14|lat_sec = 20 |lon_deg = 78|lon_min = 02|lon_sec = 31|CoordAddon=|CoordScale=25000|ел картасы=|облыс картасы=|аудан картасы=|ел картасының өлшемi=|облыс картасының өлшемi=|аудан картасының өлшемi=|облысы=Жетісу облысы|кестедегі облыс=Жетісу облысы{{!}}Жетісу|ауданы=Қаратал ауданы|кестедегі аудан=Қаратал ауданы{{!}}Қаратал|мекен түрі=ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі|мекені=Үштөбе қалалық әкімдігі{{!}}Үштөбе|ішкі бөлінісі=|әкімі=|құрылған уақыты=|алғашқы дерек=|бұрынғы атаулары=Приморец|статус алуы=|жер аумағы=|климаты=|тұрғыны=293|санақ жылы=2009|тығыздығы=|телефон коды=72777|пошта индексі=041431|пошта индекстері=|ортаққордағы санаты=|сайты=}} {{мағына|Үшкөмей}} '''Үшкөмей''' (2006 жылға дейін — ''Приморец'') — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]], [[Үштөбе қалалық әкімдігі]] құрамындағы ауыл. КАТО коды — 195020300. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласынан шығысқа қарай 5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 232 адам (109 ер адам және 123 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 293 адамды (145 ер адам және 148 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] h50e1w86xy7wpwz7xemadpr954ah5s8 3059358 3059356 2022-08-10T20:45:44Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Үшкөмей (Алматы облысы)]] бетін [[Үшкөмей (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан|статусы=ауыл|атауы=Үшкөмей|сурет=|әкімшілік күйі=|елтаңба=|ту=|елтаңба сипаттамасы=|ту сипаттамасы=|елтаңба ені=|ту ені= |lat_deg = 45|lat_min = 14|lat_sec = 20 |lon_deg = 78|lon_min = 02|lon_sec = 31|CoordAddon=|CoordScale=25000|ел картасы=|облыс картасы=|аудан картасы=|ел картасының өлшемi=|облыс картасының өлшемi=|аудан картасының өлшемi=|облысы=Жетісу облысы|кестедегі облыс=Жетісу облысы{{!}}Жетісу|ауданы=Қаратал ауданы|кестедегі аудан=Қаратал ауданы{{!}}Қаратал|мекен түрі=ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі|мекені=Үштөбе қалалық әкімдігі{{!}}Үштөбе|ішкі бөлінісі=|әкімі=|құрылған уақыты=|алғашқы дерек=|бұрынғы атаулары=Приморец|статус алуы=|жер аумағы=|климаты=|тұрғыны=293|санақ жылы=2009|тығыздығы=|телефон коды=72777|пошта индексі=041431|пошта индекстері=|ортаққордағы санаты=|сайты=}} {{мағына|Үшкөмей}} '''Үшкөмей''' (2006 жылға дейін — ''Приморец'') — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]], [[Үштөбе қалалық әкімдігі]] құрамындағы ауыл. КАТО коды — 195020300. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласынан шығысқа қарай 5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 232 адам (109 ер адам және 123 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 293 адамды (145 ер адам және 148 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] h50e1w86xy7wpwz7xemadpr954ah5s8 Аққайың (Атырау облысы) 0 559876 3059173 3059075 2022-08-10T12:35:51Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққайың |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =24|lat_sec = 56 |lon_deg =51|lon_min = 49|lon_sec =58 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы{{!}}Атырау |ауданы = Махамбет ауданы |кестедегі аудан = Махамбет ауданы{{!}}Махамбет |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бейбарыс ауылдық округі{{!}}Бейбарыс |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Сорочин форпосты, Сорочинко, Сорочинка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 89 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққайың}} '''Аққайың''' (2006 ж. дейін – ''Сорочинко''<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V06T0002473 Махамбет ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Атырау облысы]] [[Махамбет ауданы]], [[Бейбарыс ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 36 км-дей жерде, == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 130 адам (60 ер адам және 70 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 89 адамды (46 ер адам және 43 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Махамбет ауданы елді мекендері}} [[Санат:Махамбет ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] 5d8124vtbfruno8tp0wkc38pzy81fc3 3059174 3059173 2022-08-10T12:36:54Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аққайың |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =24|lat_sec = 56 |lon_deg =51|lon_min = 49|lon_sec =58 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы{{!}}Атырау |ауданы = Махамбет ауданы |кестедегі аудан = Махамбет ауданы{{!}}Махамбет |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бейбарыс ауылдық округі{{!}}Бейбарыс |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Сорочин форпосты, Сорочинко, Сорочинка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 89 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аққайың}} '''Аққайың''' (2006 ж. дейін – ''Сорочинко''<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V06T0002473 Махамбет ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Атырау облысы]] [[Махамбет ауданы]], [[Бейбарыс ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 36 км-дей жерде, [[Жайық]] өзенінің оң жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 130 адам (60 ер адам және 70 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 89 адамды (46 ер адам және 43 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Махамбет ауданы елді мекендері}} [[Санат:Махамбет ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] iydj1lltmd1gdztmr59ha30dvq67uol Ақтоғай (Атырау облысы) 0 559907 3059172 3052735 2022-08-10T12:34:08Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтоғай |сурет = Ақтоғай.jpeg |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =47|lat_sec = 05 |lon_deg =51|lon_min = 36|lon_sec =01 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы{{!}}Атырау |ауданы = Махамбет ауданы |кестедегі аудан = Махамбет ауданы{{!}}Махамбет |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтоғай ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Ақтоғай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1981 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Бақсай'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{өсім}} 965 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтоғай}} '''Ақтоғай''' — [[Атырау облысы]] [[Махамбет ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтоғай ауылдық округі (Атырау облысы)|Ақтоғай ауылдық округі]] орталығы. == Тарихы == Ауылдың жаңаруы 1981 жылы "Қазақ КСР-ның 60 жылдығы" атындағы жем-шөп кеңшарының құрылуымен байланысты. "Ақтоғай" деп атау қойған 1981-1990 жылдары осы кеңшардың директоры болған, кеңшарды құруда атаулы еңбек сіңірген ардагер Атиғолла Жарылғасов болатын. Аталған кеңшар Шой, Бақсай ауылының солтүстігінен бой көтерген. Шойдың іргесі XVII ғасырдың 1615-1620 жылдары қаланғандығы жайлы дерек бар. Патша үкіметі Еділ бойы, Орал, Сібір мен Қазақстан өңірінде әскери бекіністер салуға кіріскен кезде, Жайық өзенінің жағалауында [[казактар|орыс-казактардың]] күшімен Сахарная, [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Калмыков]], [[Ынтымақ (Атырау облысы)|Гребенщиков]], [[Есбол (Индер ауданы)|Кулагино]], [[Көктоғай (Атырау облысы)|Зелёный]], [[Кеңөріс|Карманово]], [[Өтешқали Атамбаев ауылы|Тополинск]] (Топайлы), Чуйский (Шой) т.б. әскери бекіністер салып, патша үкіметінің суық қаруланған орыс-казак әскерлері тұрақтаған. Кейін "Бақсай бекінісі" аталады. Ресей империясының 1868 жылғы әкімшілік реформасына байланысты село дәрежесі берілген. [[Азамат соғысы]] жүріп жатқан кезеңнің қақ ортасында 1919 жылы Бақсай селолық советі құрылып, 1942 жылға дейін орталығы міндетін Бақсай селосы атқарған. Бақсай ауылының орнынан Ақтоғай селолық кеңесі 1981 жылы 10 қарашада Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен құрылған. Ақтоғай селолық кеңесі Ақтоғай селолық округі болып 1994 жылдың сәуір айында өзгертілген. 1996 жылдың 31 желтоқсанында "Ақтоғай ауылдық округінің әкімі аппараты" болып өзгеріп, мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлігі берілген. 1981 жылы қайта ұйымдастырылған "Қазақ КСР-ның 60 жылдығы" атындағы кеңшар 1994 жылы тарап, кооператив болып құрылған. Бұл кооператив 1998 жылға дейін өмір сүріп, өнеркәсіп салалары жекешелендірілген.<ref>[https://zh-shugylasy.kz/zhanalyqtar/audan-tynysy/azhary-ajshy-tal-an-a-to-aj.html Ажары айшықталған Ақтоғай]</ref> == Географиялық орны == [[Жайық]]тың оң жағалауында, аудан орталығы [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылынан 15 км-дей солтүстікке қарай орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 864 адам (439 ер адам және 425 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 965 адамды (488 ер адам және 477 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Мәдени-әлеуметтік мекемелері == * [[Ақтоғай орта мектебі]] — 1981 жылғы 28 шілдедегі №316 шешімге сәйкес жем-шөп дайындайтын кеңшардың орталығынан сегізжылдық мектеп ретінде ашылған. Ақтоғай сегізжылдық мектебі 1983-1984 оқу жылында орта мектеп ретінде қайта ұйымдастырылған. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 19 қазанындағы №1566 қаулысына сәйкес Ақтоғай орта мектебі Исатай ауданынан Махамбет ауданының қарамағына берілді. 2014 жылы Каспий құбыр консорциуымы кезінде уақытша деп салынған ескі ғимараттың жанынан жаңа заманауи үлгідегі 120 орынға есептелген мектеп салып берді. * "Жас Дәурен" бөбекжай-бақшасы * «Ақтоғай» ауылдық мәдениет үйі === Денсаулық сақтау === * Махамбет ауданаралық өкпе аурулар ауруханасы == Діни ұйымдар қызметі == [[Сурет: Ақтоғай ауылы. Мешіт.jpg|солға|200px|]] * Ақтоғай ауылдық мешіті — 2022 жылы шілде айында ашылды. Мешіт 150 адамға есептелген.<ref>[https://atr.kz/qogam/aqtogajda-meshit-ashyldy/ Ақтоғайда мешіт ашылды]</ref> == Ауыл көшелері == Зейнеш Сауықов, [[Махамбет Өтемісұлы]], [[Исатай Тайманұлы]] атындағы көшелер, [[Бақсай (өзен, Атырау облысы)|Бақсай]], [[Достық]], [[Наурыз мейрамы|Наурыз]], [[Нұр-Сұлтан|Астана]] көшелері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Махамбет ауданы елді мекендері}} [[Санат:Махамбет ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] 8llaoyhwq5dclch6u7g81al5kabymyr Есет (ауыл) 0 563356 3059570 2955966 2022-08-11T11:54:26Z Мағыпар 100137 емле wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Есет |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =45 |lat_min =45 |lat_sec =01 |lon_dir =E |lon_deg =54 |lon_min =49 |lon_sec =48 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Маңғыстау облысы |кестедегі облыс = Маңғыстау облысы{{!}}Маңғыстау |ауданы = Бейнеу ауданы |кестедегі аудан = Бейнеу ауданы{{!}}Бейнеу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Есет ауылдық округі{{!}}Есет |ішкі бөлінісі = |әкімі = Анесов Ескендір Бердібекұлы |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Қаракөл'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = Континентті |тұрғыны = 897 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Есет}} '''Есет''' — [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]]ндағы ауыл, [[Есет ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орналасуы == Аудан орталығы [[Бейнеу]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 60 км жерде, [[Бағытай-беніке]] ойысы мен [[Қарақұм]] құмды алқабы аралығында, темір жол бойында орналасқан. == Тарихы == Ауыл [[1973 жыл|1973]] жылға дейін [[Атырау облысы]], [[Жылыой ауданы|Ембі ауданының]] құрамында болған. Есет ауылы [[1998 жыл|1998]] жылға дейін ''Қаракөл'' деп аталып келген. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 797 адам (408 ер адам және 389 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 897 адамды (461 ер адам және 436 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> [[2016 жыл|2016]] жылғы есеп бойынша Есет селосында 157 үй, (223 жанұя) 868 адам тұрады. Олардың 430-әйел, 438-ер адам. Мектеп оқушыларының саны 158, мектепалды дайындық сыныбында 12 бала тәрбиеленіп жатыр. Мектеп жасына дейінгі балалар - 95. зейнеткерлер - 71, мүгедектер -26, студенттер - 82, тұрақты жұмыс жасайтындар - 361, жеке кәсіпкерлікпен айналысатындар саны - 10, өзін – өзі жұмыспен қамтып отырғандар саны -9, Денсаулығына байланысты жұмысқа жарамсызы – 3. 2-отбасы жаңадан үй салып қоныстанды, 1 отбасы жанұя құрамы 5 адам ауылға көшіп келді. 13 сәби дүниеге келіп, 9 жас отбасын құрды<ref>[http://beineu.mangystau.gov.kz/page/view/3673 Есет селолық округі əкімінің есебі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170313134434/http://beineu.mangystau.gov.kz/page/view/3673 |date=2017-03-13 }}</ref>. == Инфраструктурасы == Есетте шаруа қожалықтары, кәсіпкерлік нысандар, темір жол саласының бөлімшелері, орта мектеп, клуб, кітапхана, фельдшерлік-акушерлік пункт, т.б. жұмыс істейді. Ауыл арқылы [[Ақтау]] – [[Атырау]], Атырау – Қоңырат ([[Өзбекстан]]) автомобиль жолдары өтеді.<ref>«Маңғыстау» энциклопедиясына, Компьютерлік-баспа орталығы, 2007 </ref> <ref>«Қазақ Совет энциклопедиясы» (12 томдық), Алматы, 1972 – 1978; </ref> <ref>[[Маңғыстау энциклопедиясы]], Алматы, 1997; </ref> ==Дереккөздер== {{дереккөздер}} {{Бейнеу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бейнеу ауданы елді мекендері]] 6pi6utn49srtfjk7rxrju4irxdm1lz9 Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы) 0 564567 3059224 2796595 2022-08-10T15:00:02Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақтау ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақтау ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Тасқала ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Ақтау]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1248 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Ақтау ауылдық округі}} '''Ақтау ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Ақтау]], [[Ақкүтір]], [[Қараой (Батыс Қазақстан облысы)|Қараой]], [[Қызылбас]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақтау ауылы.<ref>"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1248 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Тасқала ауданы ауылдық округтері]] 8oannwd1a7sbsyirjfplwok2hpsesbl Үлгі:Бородулиха ауданы елді мекендері 10 564708 3059454 3043000 2022-08-11T09:51:50Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақши (Бородулиха ауданы)|Ақши]] •}} {{nobr| [[Алексеевка (Абай облысы)|Алексеевка]] •}} {{nobr| [[Андроновка (Абай облысы)|Андроновка]] •}} {{nobr| [[Ауыл (станция)|Ауыл]] •}} {{nobr| [[Байтанат]] •}} {{nobr| [[Барышовка]] •}} {{nobr| [[Беккарьер]] •}} {{nobr| [[Бековка]] •}} {{nobr| [[Белағаш (Абай облысы)|Белағаш]] •}} {{nobr| [[Березовка емдеу-сауықтыруы]] •}} {{nobr| [[Березовка қосшар]] •}} {{nobr| [[Богомолово]] •}} {{nobr| [[Боровлянка]] •}} {{nobr| [[Бурабай (Абай облысы)|Бурабай]] •}} {{nobr| [[Бородулиха]] •}} {{nobr| [[Буркотово]] •}} {{nobr| [[Воскресеновка (Абай облысы)|Воскресеновка]] •}} {{nobr| [[Девятка]] •}} {{nobr| [[Дмитриевка (Абай облысы)|Дмитриевка]] •}} {{nobr| [[Дүйсекен]] •}} {{nobr| [[Жақсылық (Абай облысы)|Жақсылық]] •}} {{nobr| [[Жаңаауыл (Бородулиха ауданы)|Жаңаауыл]] •}} {{nobr| [[Жаңа Васильевка (Абай облысы)|Жаңа Васильевка]] •}} {{nobr| [[Жаңа Шүлбі]] •}} {{nobr| [[Жарбұлақ]] •}} {{nobr| [[Жезкент]] •}} {{nobr| [[Жерновка]] •}} {{nobr| [[Зенковка]] •}} {{nobr| [[Знаменка (Абай облысы)|Знаменка]] •}} {{nobr| [[Зубаир]] •}} {{nobr| [[Ивановка (Абай облысы)|Ивановка]] •}} {{nobr| [[Изатулла]] •}} {{nobr| [[Камышенка (Абай облысы)|Камышенка]] •}} {{nobr| [[Ключики (Абай облысы)|Ключики]] •}} {{nobr| [[Кондратьевка]] •}} {{nobr| [[Қарағайлы (Бородулиха ауданы)|Қарағайлы]] •}} {{nobr| [[Қарөстелі]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Абай облысы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Қызылтай]] •}} {{nobr| [[Мещанка (Абай облысы)|Мещанка]] •}} {{nobr| [[Михайличенково]] •}} {{nobr| [[Михайловка (Абай облысы)|Михайловка]] •}} {{nobr| [[Мурзово]] •}} {{nobr| [[Новопокровка (Абай облысы)|Новопокровка]] •}} {{nobr| [[Орловка (Переменов ауылдық округі)|Орловка]] (Переменов а.о.) •}} {{nobr| [[Орловка (Степной ауылдық округі)|Орловка]] (Степной а.о.) •}} {{nobr| [[Өмірзақ (Абай облысы)|Өмірзақ]] •}} {{nobr| [[Переменовка]] •}} {{nobr| [[Песчанка (Абай облысы)|Песчанка]] •}} {{nobr| [[Петроградское]] •}} {{nobr| [[Петропавловка (Абай облысы)|Петропавловка]] •}} {{nobr| [[Поднебесное]] •}} {{nobr| [[Поллог]] •}} {{nobr| [[Потапенково]] •}} {{nobr| [[Ремки]] •}} {{nobr| [[Речное (Абай облысы)|Речное]] •}} {{nobr| [[Сарыноғай]] •}} {{nobr| [[Солоновка (Абай облысы)|Солоновка]] •}} {{nobr| [[Сосновка (Абай облысы)|Сосновка]] •}} {{nobr| [[Сохновка]] •}} {{nobr| [[Тарск]] •}} {{nobr| [[Троицкое (Абай облысы)|Троицкое]] •}} {{nobr| [[Уба-Форпост]] •}} {{nobr| [[Успенка (Абай облысы)|Успенка]] •}} {{nobr| [[Шелехово]] •}} {{nobr| [[№41-темір жол айрығы (Абай облысы)|№41-темір жол айрығы]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Абай облысы|Бородулиха ауданы]] </noinclude> bxcm748mxydwax5bpqdxemsefale45b Құнарлы ауылдық округі 0 564776 3059455 3043008 2022-08-11T09:53:20Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Құнарлы ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Бородулиха ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Песчанка (Бородулиха ауданы)|Песчанка]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1163 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Құнарлы ауылдық округі''' – [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Песчанка (Абай облысы)|Песчанка]], [[Алексеевка (Абай облысы)|''Алексеевка'']], [[Жарбұлақ]], [[Жаңа Васильевка (Абай облысы)|''Жаңа Васильевка'']], [[Мурзово|''Мурзово'']] ауылдары кіреді. Орталығы – Песчанка ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1163 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бородулиха ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Бородулиха ауданы ауылдық округтері]] h059u758288lx7dp820ei2ck3jpki8r 3059456 3059455 2022-08-11T09:54:25Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Құнарлы ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Бородулиха ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Песчанка (Абай облысы)|Песчанка]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1163 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Құнарлы ауылдық округі''' – [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Песчанка (Абай облысы)|Песчанка]], [[Алексеевка (Абай облысы)|''Алексеевка'']], [[Жарбұлақ]], [[Жаңа Васильевка (Абай облысы)|''Жаңа Васильевка'']], [[Мурзово|''Мурзово'']] ауылдары кіреді. Орталығы – Песчанка ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1163 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бородулиха ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Бородулиха ауданы ауылдық округтері]] me5v48g4tmfw0rd7zn7xn687qlv7mz6 Песчанка (Абай облысы) 0 564781 3059452 3042662 2022-08-11T09:51:15Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Песчанка (Бородулиха ауданы)]] бетін [[Песчанка (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Песчанка |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =32|lat_sec =00 |lon_deg =81|lon_min =34|lon_sec =32 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Бородулиха ауданы |кестедегі аудан = Бородулиха ауданы{{!}}Бородулиха |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Құнарлы ауылдық округі{{!}}Құнарлы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =878 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Песчанка}} '''Песчанка''' — [[Абай облысы]]ндағы [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл, [[Құнарлы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Бородулиха]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 58 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1244 адам (613 ер адам және 631 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 878 адамды (422 ер адам және 456 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == Іргесі [[20 ғасыр]]дың 30-жылдары ауыл шаруашылығын ұжымдастыру кезінде қаланған. [[1959 жыл|1959]]-[[1996 жыл|96]] жылдары асыл тұқымды шошқа өсіретін Ленин атындағы кеңшардың орталығы болған. Кеңшар негізінде Песчанкада және округтегі ауылдарда шаруа қожалықтары құрылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бородулиха ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бородулиха ауданы елді мекендері]] 70lchuz7mph6sog2952tumh0nulg8k0 Полтава ауылдық округі 0 565048 3059201 2595799 2022-08-10T14:36:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Полтава ауылдық округі (Ақмола облысы)|Полтава ауылдық округі]] – [[Ақмола облысы]] [[Атбасар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * ''Полтава ауылдық округі'' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы [[Ардақ ауылдық округі]]нің бұрынғы атауы. * [[Полтава ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Полтава ауылдық округі]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Аққайың ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. {{айрық}} [[Санат:Айрық беттер]] e00fljajdns2vd663ev3vx56bqw166t Ақсу ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы) 0 565056 3059513 3047583 2022-08-11T10:58:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақсу ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Катонқарағай ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1330 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Ақсу ауылдық округі}} '''Ақсу ауылдық округі''' – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақсу (Катонқарағай ауданы)|Ақсу]], [[Жазаба]], [[Ақшарбақ]], [[Бекалқа]], [[Талды (Катонқарағай ауданы)|''Талды'']] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақсу ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1330 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Катонқарағай ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Катонқарағай ауданы ауылдық округтері]] r69d7ie39ocebqogs375nnnd3eoomyf 3059514 3059513 2022-08-11T10:58:29Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақсу ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Катонқарағай ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу]] |Енеді = 5 ауыл |Тұрғыны = 1330 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Ақсу ауылдық округі}} '''Ақсу ауылдық округі''' – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу]], [[Жазаба]], [[Ақшарбақ]], [[Бекалқа]], [[Талды (Катонқарағай ауданы)|''Талды'']] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақсу ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1330 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Катонқарағай ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Катонқарағай ауданы ауылдық округтері]] q3ifgfbb9m1uwbbnmp1pi0dw0yd24v0 Көкжайық ауылдық округі 0 565071 3059498 3047105 2022-08-11T10:30:38Z Білгіш Шежіреші 68287 [[Арнайы:Үлесі/Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) істеген нөмір 3046926 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]] wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Көкжайық ауылдық округі |Облысы = Шығыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Самар ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Көкжайық]] |Енеді = 6 ауыл |Тұрғыны = 2075 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Көкжайық ауылдық округі''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Көкжайық]], [[Ақой (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақой]], [[Жұмыскер (Шығыс Қазақстан облысы)|''Жұмыскер'']], [[Қарағандыкөл]], [[Қарамойыл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қарамойыл]], [[Талапкер (Шығыс Қазақстан облысы)|''Талапкер'']] ауылдары кіреді. Әкімшілік орталығы – Көкжайық ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2075 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] o8xxkb6umfw7hlft7z5fy0zpbdl8zzh 3059499 3059498 2022-08-11T10:31:45Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Көкжайық ауылдық округі |Облысы = Абай облысы |Ауданы = [[Көкпекті ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Көкжайық]] |Енеді = 6 ауыл |Тұрғыны = 2075 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Көкжайық ауылдық округі''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Көкжайық]], [[Ақой (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақой]], [[Жұмыскер (Шығыс Қазақстан облысы)|''Жұмыскер'']], [[Қарағандыкөл]], [[Қарамойыл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қарамойыл]], [[Талапкер (Шығыс Қазақстан облысы)|''Талапкер'']] ауылдары кіреді. Әкімшілік орталығы – Көкжайық ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2075 адамды құрайды.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көкпекті ауданы ауылдық округтері]] 20sa2zh8ub1y6lg1p6l75itep1qdiq2 Тассай ауылдық округі 0 565075 3059504 3046719 2022-08-11T10:52:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Тассай ауылдық округі''': * [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] — [[Абай облысы]], [[Көкпекті ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Тассай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Тассай ауылдық округі]] — [[Ақтөбе облысы]], [[Хромтау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. * [[Тассай ауылдық округі (Түркістан облысы)|Тассай ауылдық округі]] — [[Түркістан облысы]], [[Сайрам ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. {{айрық}} l4e84wc03iq9htej53fxlbmngsaa0e4 Үлгі:Қаратал ауданы елді мекендері 10 565997 3059360 3058212 2022-08-10T20:46:55Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Айдар (Жетісу облысы)|Айдар]] •}} {{nobr| [[Айту]] •}} {{nobr| [[Ақжар (Қаратал ауданы)|Ақжар]] •}} {{nobr| [[Ақиық (ауыл)|Ақиық]] •}} {{nobr| [[Алмалы (Қаратал ауданы)|Алмалы]] •}} {{nobr| [[Бастөбе]] •}} {{nobr| [[Бесағаш (Қаратал ауданы)|Бесағаш]] •}} {{nobr| [[Бірлік (Қаратал ауданы)|Бірлік]] •}} {{nobr| [[Дойыншы]] •}} {{nobr| [[Достық (Қаратал ауданы)|Достық]] •}} {{nobr| [[Ескелді би ауылы|Ескелді би]] •}} {{nobr| [[Жаңаталап (Қаратал ауданы)|Жаңаталап]] •}} {{nobr| [[Жасталап (Жетісу облысы)|Жасталап]] •}} {{nobr| [[Жылыбұлақ (Жетісу облысы)|Жылыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Кәлпе]] •}} {{nobr| [[Көкдала (Қаратал ауданы)|Көкдала]] •}} {{nobr| [[Көкпекті (Жетісу облысы)|Көкпекті]] •}} {{nobr| [[Көпбірлік]] •}} {{nobr| [[Күрішдаласы]] •}} {{nobr| [[Кіші Төбе]] •}} {{nobr| [[Қайнар (Қаратал ауданы)|Қайнар]] •}} {{nobr| [[Қанабек]] •}} {{nobr| [[Қаражиде (Жетісу облысы)|Қаражиде]] •}} {{nobr| [[Қарақұм (Жетісу облысы)|Қарақұм]] •}} {{nobr| [[Қарашеңгел]] •}} {{nobr| [[Қожбан]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Қаратал ауданы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Ойсаз]] •}} {{nobr| [[Ортатөбе (Жетісу облысы)|Ортатөбе]] •}} {{nobr| [[Оян (Жетісу облысы)|Оян]] •}} {{nobr| [[Сарыбұлақ (Қаратал ауданы)|Сарыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Тастөбе (Жетісу облысы)|Тастөбе]] •}} {{nobr| [[Ұмтыл]] •}} {{nobr| [[Үшкөмей (Жетісу облысы)|Үшкөмей]] •}} {{nobr| [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] •}} {{nobr| [[№47-темір жол айрығы]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Қаратал ауданы]] </noinclude> 3e0uljy4sxt2j69dggnbohv2lhcvb8g Үлгі:Катонқарағай ауданы елді мекендері 10 566020 3059512 3046915 2022-08-11T10:57:23Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Аққайнар (Шығыс Қазақстан облысы)|Аққайнар]] •}} {{nobr| [[Ақмарал (ауыл)|Ақмарал]] •}} {{nobr| [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу]] •}} {{nobr| [[Ақшарбақ]] •}} {{nobr| [[Алтынбел]] •}} {{nobr| [[Алыбай (Катонқарағай ауданы)|Алыбай]] •}} {{nobr| [[Аршаты (ауыл)|Аршаты]] •}} {{nobr| [[Балғын (Шығыс Қазақстан облысы)|Балғын]] •}} {{nobr| [[Барлық]] •}} {{nobr| [[Бекалқа]] •}} {{nobr| [[Белқарағай]] •}} {{nobr| [[Берел]] •}} {{nobr| [[Бесүй]] •}} {{nobr| ''[[Голубовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Голубовка]]'' •}} {{nobr| [[Егінді (Шығыс Қазақстан облысы)|Егінді]] •}} {{nobr| [[Еңбек (Шығыс Қазақстан облысы)|Еңбек]] •}} {{nobr| [[Жазаба]] •}} {{nobr| [[Жамбыл (Катонқарағай ауданы)|Жамбыл]] •}} {{nobr| [[Жаңаүлгі]] •}} {{nobr| [[Жұлдыз (Шығыс Қазақстан облысы)|Жұлдыз]] •}} {{nobr| [[Катонқарағай]] •}} {{nobr| [[Коробиха (Шығыс Қазақстан облысы)|Коробиха]] •}} {{nobr| [[Көкбастау (Катонқарағай ауданы)|Көкбастау]] •}} {{nobr| [[Көктерек (Шығыс Қазақстан облысы)|Көктерек]] •}} {{nobr| ''[[Красная Поляна (Шығыс Қазақстан облысы)|Красная Поляна]]'' •}} {{nobr| [[Кіші Нарым]] •}} {{nobr| [[Қабырға (Шығыс Қазақстан облысы)|Қабырға]] •}} {{nobr| [[Қайыңды (Катонқарағай ауданы)|Қайыңды]] •}} {{nobr| [[Қараайрық]] •}} {{nobr| [[Қаражал (Катонқарағай ауданы)|Қаражал]] •}} {{nobr| [[Құндызды (Шығыс Қазақстан облысы)|Құндызды]] •}} {{nobr| [[Қызылжұлдыз (Катонқарағай ауданы)|Қызылжұлдыз]] •}} {{nobr| [[Майемер]] •}} {{nobr| [[Маралды (Катонқарағай ауданы)|Маралды]] •}} {{nobr| [[Мойылды (Катонқарағай ауданы)|Мойылды]] •}} {{nobr| [[Новохайрузовка]] •}} {{nobr| [[Новополяковка]] •}} {{nobr| [[Өрел]] •}} {{nobr| [[Өрнек (Шығыс Қазақстан облысы)|Өрнек]] •}} {{nobr| [[Приморское (Шығыс Қазақстан облысы)|Приморское]] •}} {{nobr| [[Рахман қайнары (ауыл)|Рахман қайнары]] •}} {{nobr| [[Свинчатка]] •}} {{nobr| [[Сенное (Шығыс Қазақстан облысы)|Сенное]] •}} {{nobr| [[Согорное]] •}} {{nobr| [[Солдатово (Шығыс Қазақстан облысы)|Солдатово]] •}} {{nobr| [[Солоновка (Катонқарағай ауданы)|Солоновка]] •}} {{nobr| [[Талды (Катонқарағай ауданы)|Талды]] •}} {{nobr| [[Топқайың]] •}} {{nobr| [[Ульяновка (Шығыс Қазақстан облысы)|Ульяновка]] •}} {{nobr| ''[[Усть-Язовая]]'' •}} {{nobr| [[Үлкен Нарын]] •}} {{nobr| [[Үшбұлақ (Катонқарағай ауданы)|Үшбұлақ]] •}} {{nobr| [[Үштөбе (Шығыс Қазақстан облысы)|Үштөбе]] •}} {{nobr| [[Шұбарағаш (Шығыс Қазақстан облысы)|Шұбарағаш]] •}} {{nobr| [[Шыңғыстай]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Шығыс Қазақстан облысы|Катонқарағай ауданы]] </noinclude> k6jd5yjwz61nnob9z85i6kzwr2dmy8z Үлгі:Ақсу ауданы елді мекендері 10 566029 3059295 3058981 2022-08-10T18:52:49Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақөзек (Жетісу облысы)|Ақөзек]] •}} {{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}} {{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}} {{nobr| [[Ақтоған (Жетісу облысы)|Ақтоған]] •}} {{nobr| [[Алажиде]] •}} {{nobr| [[Алтынарық (Жетісу облысы)|Алтынарық]] •}} {{nobr| [[Арасан (ауыл)|Арасан]] •}} {{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}} {{nobr| [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Баласаз]] •}} {{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}} {{nobr| [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]] •}} {{nobr| [[Береке (Ақсу ауданы)|Береке]] •}} {{nobr| [[Егінсу (Жетісу облысы)|Егінсу]] •}} {{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}} {{nobr| [[Есеболат]] •}} {{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}} {{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}} {{nobr| [[Жасқазақ]] •}} {{nobr| [[Кеңжыра]] •}} {{nobr| [[Кеңқарын]] •}} {{nobr| [[Көкжайдақ]] •}} {{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}} {{nobr| [[Көлтабан (Жетісу облысы)|Көлтабан]] •}} {{nobr| [[Көшкентал (Жетісу облысы)|Көшкентал]] •}} {{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}} {{nobr| [[Қайрақты (Жетісу облысы)|Қайрақты]] •}} {{nobr| [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] •}} {{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}} {{nobr| [[Қараой (Жетісу облысы)|Қараой]] •}} {{nobr| [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] •}} {{nobr| [[Қопа (Жетісу облысы)|Қопа]] •}} {{nobr| [[Қопалы]] •}} {{nobr| [[Құмтөбе]] •}} {{nobr| [[Құрақсу]] •}} {{nobr| [[Қызылағаш (Жетісу облысы)|Қызылағаш]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}} {{nobr| [[Матай]] •}} {{nobr| [[Молалы]] •}} {{nobr| [[Ойтоған]] •}} {{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}} {{nobr| [[Сағабүйен]] •}} {{nobr| [[Сағакүрес]] •}} {{nobr| [[Суықсай]] •}} {{nobr| [[Тарас]] •}} {{nobr| [[Таусамалы]] •}} {{nobr| [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]] •}} {{nobr| [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]] </noinclude> s5xj5skk909mk2k1jrb2ysv7ew588h6 3059300 3059295 2022-08-10T18:57:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақөзек (Жетісу облысы)|Ақөзек]] •}} {{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}} {{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}} {{nobr| [[Ақтоған (Жетісу облысы)|Ақтоған]] •}} {{nobr| [[Алажиде]] •}} {{nobr| [[Алтынарық (Жетісу облысы)|Алтынарық]] •}} {{nobr| [[Арасан (ауыл)|Арасан]] •}} {{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}} {{nobr| [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Баласаз]] •}} {{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}} {{nobr| [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]] •}} {{nobr| [[Береке (Жетісу облысы)|Береке]] •}} {{nobr| [[Егінсу (Жетісу облысы)|Егінсу]] •}} {{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}} {{nobr| [[Есеболат]] •}} {{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}} {{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}} {{nobr| [[Жасқазақ]] •}} {{nobr| [[Кеңжыра]] •}} {{nobr| [[Кеңқарын]] •}} {{nobr| [[Көкжайдақ]] •}} {{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}} {{nobr| [[Көлтабан (Жетісу облысы)|Көлтабан]] •}} {{nobr| [[Көшкентал (Жетісу облысы)|Көшкентал]] •}} {{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}} {{nobr| [[Қайрақты (Жетісу облысы)|Қайрақты]] •}} {{nobr| [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] •}} {{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}} {{nobr| [[Қараой (Жетісу облысы)|Қараой]] •}} {{nobr| [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] •}} {{nobr| [[Қопа (Жетісу облысы)|Қопа]] •}} {{nobr| [[Қопалы]] •}} {{nobr| [[Құмтөбе]] •}} {{nobr| [[Құрақсу]] •}} {{nobr| [[Қызылағаш (Жетісу облысы)|Қызылағаш]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}} {{nobr| [[Матай]] •}} {{nobr| [[Молалы]] •}} {{nobr| [[Ойтоған]] •}} {{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}} {{nobr| [[Сағабүйен]] •}} {{nobr| [[Сағакүрес]] •}} {{nobr| [[Суықсай]] •}} {{nobr| [[Тарас]] •}} {{nobr| [[Таусамалы]] •}} {{nobr| [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]] •}} {{nobr| [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]] </noinclude> qg5to5yogc8fy0515t6nmiqumtqbzv8 3059330 3059300 2022-08-10T19:17:57Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақөзек (Жетісу облысы)|Ақөзек]] •}} {{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}} {{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}} {{nobr| [[Ақтоған (Жетісу облысы)|Ақтоған]] •}} {{nobr| [[Алажиде]] •}} {{nobr| [[Алтынарық (Жетісу облысы)|Алтынарық]] •}} {{nobr| [[Арасан (ауыл)|Арасан]] •}} {{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}} {{nobr| [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Баласаз]] •}} {{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}} {{nobr| [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]] •}} {{nobr| [[Береке (Жетісу облысы)|Береке]] •}} {{nobr| [[Егінсу (Жетісу облысы)|Егінсу]] •}} {{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}} {{nobr| [[Есеболат]] •}} {{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}} {{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}} {{nobr| [[Жасқазақ]] •}} {{nobr| [[Кеңжыра]] •}} {{nobr| [[Кеңқарын]] •}} {{nobr| [[Көкжайдақ]] •}} {{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}} {{nobr| [[Көлтабан (Жетісу облысы)|Көлтабан]] •}} {{nobr| [[Көшкентал (Жетісу облысы)|Көшкентал]] •}} {{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}} {{nobr| [[Қайрақты (Жетісу облысы)|Қайрақты]] •}} {{nobr| [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] •}} {{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}} {{nobr| [[Қараой (Жетісу облысы)|Қараой]] •}} {{nobr| [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] •}} {{nobr| [[Қопа (Жетісу облысы)|Қопа]] •}} {{nobr| [[Қопалы]] •}} {{nobr| [[Құмтөбе]] •}} {{nobr| [[Құрақсу]] •}} {{nobr| [[Қызылағаш (Жетісу облысы)|Қызылағаш]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}} {{nobr| [[Матай]] •}} {{nobr| [[Молалы]] •}} {{nobr| [[Ойтоған]] •}} {{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}} {{nobr| [[Сағабүйен]] •}} {{nobr| [[Сағакүрес]] •}} {{nobr| [[Суықсай]] •}} {{nobr| [[Тарас]] •}} {{nobr| [[Таусамалы]] •}} {{nobr| [[Үлгілі (Жетісу облысы)|Үлгілі]] •}} {{nobr| [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]] </noinclude> 957r1tugbguknanjsj1ak9whmmqp5vq 3059352 3059330 2022-08-10T20:34:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақөзек (Жетісу облысы)|Ақөзек]] •}} {{nobr| [[Ақсу (Жетісу облысы)|Ақсу]] •}} {{nobr| [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]] •}} {{nobr| [[Ақтоған (Жетісу облысы)|Ақтоған]] •}} {{nobr| [[Алажиде]] •}} {{nobr| [[Алтынарық (Жетісу облысы)|Алтынарық]] •}} {{nobr| [[Арасан (ауыл)|Арасан]] •}} {{nobr| [[Арасан-Қапал]] •}} {{nobr| [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)|Ащыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Баласаз]] •}} {{nobr| [[Барлыбек Сырттанов ауылы|Барлыбек Сырттанов]] •}} {{nobr| [[Бәйтерек (Жетісу облысы)|Бәйтерек]] •}} {{nobr| [[Береке (Жетісу облысы)|Береке]] •}} {{nobr| [[Егінсу (Жетісу облысы)|Егінсу]] •}} {{nobr| [[Еңбек (Ақсу ауданы)|Еңбек]] •}} {{nobr| [[Есеболат]] •}} {{nobr| [[Жаңалық (Ақсу ауданы)|Жаңалық]] •}} {{nobr| [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] •}} {{nobr| [[Жасқазақ]] •}} {{nobr| [[Кеңжыра]] •}} {{nobr| [[Кеңқарын]] •}} {{nobr| [[Көкжайдақ]] •}} {{nobr| [[Көкөзек (Ақсу ауданы)|Көкөзек]] •}} {{nobr| [[Көлтабан (Жетісу облысы)|Көлтабан]] •}} {{nobr| [[Көшкентал (Жетісу облысы)|Көшкентал]] •}} {{nobr| [[Қазақстан (Ақсу ауданы)|Қазақстан]] •}} {{nobr| [[Қайрақты (Жетісу облысы)|Қайрақты]] •}} {{nobr| [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] •}} {{nobr| [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] •}} {{nobr| [[Қараой (Жетісу облысы)|Қараой]] •}} {{nobr| [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] •}} {{nobr| [[Қопа (Жетісу облысы)|Қопа]] •}} {{nobr| [[Қопалы]] •}} {{nobr| [[Құмтөбе]] •}} {{nobr| [[Құрақсу]] •}} {{nobr| [[Қызылағаш (Жетісу облысы)|Қызылағаш]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Қызылқайың (Ақсу ауданы)|Қызылқайың]] •}} {{nobr| [[Матай]] •}} {{nobr| [[Молалы]] •}} {{nobr| [[Ойтоған]] •}} {{nobr| [[Өнім (Ақсу ауданы)|Өнім]] •}} {{nobr| [[Сағабүйен]] •}} {{nobr| [[Сағакүрес]] •}} {{nobr| [[Суықсай]] •}} {{nobr| [[Тарас]] •}} {{nobr| [[Таусамалы]] •}} {{nobr| [[Үлгілі (Жетісу облысы)|Үлгілі]] •}} {{nobr| [[Шолақөзек (Жетісу облысы)|Шолақөзек]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Ақсу ауданы]] </noinclude> 9cmngyf82bgsfw982per7qmshnnu5d9 Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы) 0 566063 3059510 3046913 2022-08-11T10:57:03Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақсу (Катонқарағай ауданы)]] бетін [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =21|lat_sec = 53 |lon_deg =85|lon_min =24|lon_sec =41 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Катонқарағай ауданы |кестедегі аудан = Катонқарағай ауданы{{!}}Катонқарағай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақсу ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Ақсу |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Белое'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =834 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Катонқарағай ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақсу ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақсу ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы [[Үлкен Нарын]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 65 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1381 адам (695 ер адам және 686 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 834 адамды (430 ер адам және 404 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Катонқарағай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Катонқарағай ауданы елді мекендері]] 594u7smexdlrzvktnkuapk8quq1c8mc Үлгі:Еңбекшіқазақ ауданы елді мекендері 10 566240 3059347 3058941 2022-08-10T20:31:21Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Алматы облысы]] [[Еңбекшіқазақ ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ават (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ават]] •}} {{nobr| [[Азат (Алматы облысы)|Азат]] •}} {{nobr| [[Ақбастау (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақбастау]] •}} {{nobr| [[Ақжал (Алматы облысы)|Ақжал]] •}} {{nobr| [[Ақтоғай (Алматы облысы)|Ақтоғай]] •}} {{nobr| [[Ақтоған (Алматы облысы)|Ақтоған]] •}} {{nobr| [[Ақши (Еңбекшіқазақ ауданы)|Ақши]] •}} {{nobr| [[Алға (Алматы облысы)|Алға]] •}} {{nobr| [[Алмалы (Алматы облысы)|Алмалы]] •}} {{nobr| [[Амангелді (Еңбекшіқазақ ауданы)|Амангелді]] •}} {{nobr| [[Арна (Еңбекшіқазақ ауданы)|Арна]] •}} {{nobr| [[Асысаға]] •}} {{nobr| [[Ащыбұлақ (Алматы облысы)|Ащыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Ащысай (Алматы облысы)|Ащысай]] •}} {{nobr| [[Әймен]] •}} {{nobr| [[Базаркелді]] •}} {{nobr| [[Байсейіт]] •}} {{nobr| [[Балтабай]] •}} {{nobr| [[Баяндай]] •}} {{nobr| [[Бәйдібек би ауылы|Бәйдібек би]] •}} {{nobr| [[Бәйтерек (Еңбекшіқазақ ауданы)|Бәйтерек]] •}} {{nobr| [[Бөлек]] •}} {{nobr| [[Бірлік (Еңбекшіқазақ ауданы)|Бірлік]] •}} {{nobr| [[Диқан (Алматы облысы)|Диқан]] •}} {{nobr| [[Достық (Еңбекшіқазақ ауданы)|Достық]] •}} {{nobr| [[Екпінді (Еңбекшіқазақ ауданы)|Екпінді]] •}} {{nobr| [[Еңбек (Еңбекшіқазақ ауданы)|Еңбек]] •}} {{nobr| [[Есік]] •}} {{nobr| [[Жаңашар]] •}} {{nobr| [[Жаңашаруа (Алматы облысы)|Жаңашаруа]] •}} {{nobr| [[Жолдыбай Қайыпов ауылы|Жолдыбай Қайыпов]] •}} {{nobr| [[Көкпек (ауыл)|Көкпек]] •}} {{nobr| [[Көктөбе (Еңбекшіқазақ ауданы)|Көктөбе]] •}} {{nobr| [[Көлді (Еңбекшіқазақ ауданы)|Көлді]] •}} {{nobr| [[Космос (ауыл)|Космос]] •}} {{nobr| [[Күш (ауыл)|Күш]] •}} {{nobr| [[Қазатком]] •}} {{nobr| [[Қазақстан (Алматы облысы)|Қазақстан]] •}} {{nobr| [[Қазтай Ұлтарақов ауылы|Қазтай Ұлтарақов]] •}} {{nobr| [[Қайназар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қайназар]] •}} {{nobr| [[Қайнар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қайнар]] •}} {{nobr| [[Қайрат (Ақши ауылдық округі)|Қайрат]] (Ақши а.о.) •}} {{nobr| [[Қайрат (Аса ауылдық округі)|Қайрат]] (Аса а.о.) •}} {{nobr| [[Қаражота]] •}} {{nobr| [[Қаракемер (Алматы облысы)|Қаракемер]] •}} {{nobr| [[Қарасай (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қарасай]] •}} {{nobr| [[Қаратұрық (ауыл)|Қаратұрық]] •}} {{nobr| [[Қойшыбек]] •}} {{nobr| [[Қорам]] •}} {{nobr| [[Құлжа (ауыл)|Құлжа]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Қызылшарық (Алматы облысы)|Қызылшарық]] •}} {{nobr| [[Қырбалтабай]] •}} {{nobr| [[Лавар]] •}} {{nobr| [[Майское (Алматы облысы)|Майское]] •}} {{nobr| [[Малыбай (Алматы облысы)|Малыбай]] •}} {{nobr| [[Нұра (Еңбекшіқазақ ауданы)|Нұра]] •}} {{nobr| [[Нұрлы]] •}} {{nobr| [[Өрікті]] •}} {{nobr| [[Өрнек (Алматы облысы)|Өрнек]] •}} {{nobr| [[Рахат (Еңбекшіқазақ ауданы)|Рахат]] •}} {{nobr| [[Сазы]] •}} {{nobr| [[Саймасай]] •}} {{nobr| [[Сарыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Сарыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Сарытау (Алматы облысы)|Сарытау]] •}} {{nobr| [[Сатай (Алматы облысы)|Сатай]] •}} {{nobr| [[Талдыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)|Талдыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Тауқаратұрық]] •}} {{nobr| [[Таусүгір]] •}} {{nobr| [[Таутүрген]] •}} {{nobr| [[Ташкенсаз]] •}} {{nobr| [[Тескенсу]] •}} {{nobr| [[Төле би (Алматы облысы)|Төле би]] •}} {{nobr| [[Толқын (ауыл)|Толқын]] •}} {{nobr| [[Торғайбаза]] •}} {{nobr| [[Түрген (Алматы облысы)|Түрген]] •}} {{nobr| [[Хұсайын Бижанов ауылы|Хұсайын Бижанов]] •}} {{nobr| [[Шалқар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Шалқар]] •}} {{nobr| [[Шелек (ауыл)|Шелек]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Алматы облысы|Еңбекшіқазақ ауданы]] </noinclude> 7sgoki9tcg2sp9dz4ao6tj8dogihqcd Үлгі:Көкпекті ауданы елді мекендері 10 566692 3059450 3046747 2022-08-11T09:46:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ажа (ауыл)|Ажа]] •}} {{nobr| [[Биғаш (Абай облысы)|Биғаш]] •}} {{nobr| ''[[Дәулетбай (Абай облысы)|Дәулетбай]]'' •}} {{nobr| [[Егінбұлақ (Көкпекті ауданы)|Егінбұлақ]] •}} {{nobr| [[Каменка (Абай облысы)|Каменка]] •}} {{nobr| [[Комсомол (Абай облысы)|Комсомол]] •}} {{nobr| [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] •}} {{nobr| [[Кіші Бөкен (ауыл)|Кіші Бөкен]] •}} {{nobr| [[Қарғалы (Абай облысы)|Қарғалы]] •}} {{nobr| [[Қызылжұлдыз (Көкпекті ауданы)|Қызылжұлдыз]] •}} {{nobr| [[Мамай (Абай облысы)|Мамай]] •}} {{nobr| [[Мелитополь (Абай облысы)|Мелитополь]] •}} {{nobr| [[Нұра (Абай облысы)|Нұра]] •}} {{nobr| [[Өрнек (Абай облысы)|Өрнек]] •}} {{nobr| [[Преображенка (Абай облысы)|Преображенка]] •}} {{nobr| ''[[Сарышығанақ (Абай облысы)|Сарышығанақ]]'' •}} {{nobr| [[Сүлеймен (ауыл)|Сүлеймен]] •}} {{nobr| [[Теректі (Абай облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Толағай (ауыл)|Толағай]] •}} {{nobr| [[Ұзынбұлақ (Абай облысы)|Ұзынбұлақ]] •}} {{nobr| [[Үкіліқыз]] •}} {{nobr| [[Үлгілі Малшы]] •}} {{nobr| [[Черноярка (Абай облысы)|Черноярка]] •}} {{nobr| [[Шәріптоғай]] •}} {{nobr| [[Шұғылбай]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Абай облысы|Көкпекті ауданы]] </noinclude> 5muddpdo5cktf48rrr7nn0ldm2qs41z 3059571 3059450 2022-08-11T11:57:30Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ажа (ауыл)|Ажа]] •}} {{nobr| [[Ақсу (Абай облысы)|Ақсу]] •}} {{nobr| [[Биғаш (Абай облысы)|Биғаш]] •}} {{nobr| ''[[Дәулетбай (Абай облысы)|Дәулетбай]]'' •}} {{nobr| [[Егінбұлақ (Көкпекті ауданы)|Егінбұлақ]] •}} {{nobr| [[Каменка (Абай облысы)|Каменка]] •}} {{nobr| [[Комсомол (Абай облысы)|Комсомол]] •}} {{nobr| [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] •}} {{nobr| [[Кіші Бөкен (ауыл)|Кіші Бөкен]] •}} {{nobr| [[Қайнар (Көкпекті ауданы)|Қайнар]] •}} {{nobr| [[Қарғалы (Абай облысы)|Қарғалы]] •}} {{nobr| [[Қызылжұлдыз (Көкпекті ауданы)|Қызылжұлдыз]] •}} {{nobr| [[Мамай (Абай облысы)|Мамай]] •}} {{nobr| [[Мелитополь (Абай облысы)|Мелитополь]] •}} {{nobr| [[Нұра (Абай облысы)|Нұра]] •}} {{nobr| [[Өрнек (Абай облысы)|Өрнек]] •}} {{nobr| [[Преображенка (Абай облысы)|Преображенка]] •}} {{nobr| ''[[Самық]]'' •}} {{nobr| ''[[Сарышығанақ (Абай облысы)|Сарышығанақ]]'' •}} {{nobr| [[Сүлеймен (ауыл)|Сүлеймен]] •}} {{nobr| [[Тассай (Абай облысы)|Тассай]] •}} {{nobr| [[Теректі (Абай облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Толағай (ауыл)|Толағай]] •}} {{nobr| [[Ұзынбұлақ (Абай облысы)|Ұзынбұлақ]] •}} {{nobr| [[Үкіліқыз]] •}} {{nobr| [[Үлгілі Малшы]] •}} {{nobr| [[Үшкөмей (Абай облысы)|Үшкөмей]] •}} {{nobr| [[Черноярка (Абай облысы)|Черноярка]] •}} {{nobr| [[Шәріптоғай]] •}} {{nobr| [[Шұғылбай]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Абай облысы|Көкпекті ауданы]] </noinclude> 89d7oi8zoymlsv3zf035o5r56ov6xa0 Жұмыскер (Шығыс Қазақстан облысы) 0 566750 3059492 3047108 2022-08-11T10:22:13Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Жұмыскер |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =38|lat_sec =39 |lon_deg =82|lon_min = 50|lon_sec =54 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Көкжайық ауылдық округі{{!}}Көкжайық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =20 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Жұмыскер}} '''Жұмыскер''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Көкжайық ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2009 жыл]]ы таратылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км-дей жерде. == Халқы == Тұрғыны 20 адам ([[2009 жыл|2009]]). {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданының таратылған елді мекендері]] j5ya49mm97q6bfmp2d63kf1bwejlhti Ақсу (Абай облысы) 0 566753 3059507 3047186 2022-08-11T10:54:29Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =18|lat_sec =19 |lon_deg =83|lon_min = 00|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =133 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 81 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 222 адам (115 ер адам және 107 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 133 адамды (77 ер адам және 56 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] cq0nn87jxbiy9mfpkoiccp6rkxfywvm 3059515 3059507 2022-08-11T10:59:15Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақсу (Самар ауданы)]] бетін [[Ақсу (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =18|lat_sec =19 |lon_deg =83|lon_min = 00|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =133 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 81 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 222 адам (115 ер адам және 107 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 133 адамды (77 ер адам және 56 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] cq0nn87jxbiy9mfpkoiccp6rkxfywvm 3059518 3059515 2022-08-11T11:03:58Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =18|lat_sec =19 |lon_deg =83|lon_min = 00|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =133 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 68 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 222 адам (115 ер адам және 107 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 133 адамды (77 ер адам және 56 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] mm67my9nxpr48qrts8zlsvtop0rorwn 3059534 3059518 2022-08-11T11:15:31Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =18|lat_sec =19 |lon_deg =83|lon_min = 00|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =133 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақсу (айрық)}} '''Ақсу''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 68 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 222 адам (115 ер адам және 107 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 133 адамды (77 ер адам және 56 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 7fm6gmj5u3nv3vqw0wvh36rqqgll2fb Тассай (Абай облысы) 0 566755 3059529 3055943 2022-08-11T11:10:03Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Тассай (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{мағына|Тассай}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Тассай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =21|lat_sec =16 |lon_deg =82|lon_min = 54|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Большевик'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =985 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Тассай''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай ауылдық округі]] орталығы. [[1989 жыл]]ға дейін "Большевик" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 79 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1345 адам (687 ер адам және 658 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 985 адамды (489 ер адам және 496 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] nmm5hp3zstlen3igk9j4wtozkppibnz 3059531 3059529 2022-08-11T11:10:40Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{мағына|Тассай}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Тассай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =21|lat_sec =16 |lon_deg =82|lon_min = 54|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Большевик'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =985 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Тассай''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай ауылдық округі]] орталығы. [[1989 жыл]]ға дейін "Большевик" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 79 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1345 адам (687 ер адам және 658 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 985 адамды (489 ер адам және 496 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] rcms9ck8x4icif3imhwlkuhmwz85d7v 3059532 3059531 2022-08-11T11:12:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{мағына|Тассай}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Тассай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =21|lat_sec =16 |lon_deg =82|lon_min = 54|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Большевик'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =985 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Тассай''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл, [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] орталығы. [[1989 жыл]]ға дейін "Большевик" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 79 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1345 адам (687 ер адам және 658 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 985 адамды (489 ер адам және 496 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 728sb8ps9m9dfdoz1n1jhbj3xhes5qh 3059533 3059532 2022-08-11T11:14:17Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{мағына|Тассай}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Тассай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =21|lat_sec =16 |lon_deg =82|lon_min = 54|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Большевик'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =985 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Тассай''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл, [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] орталығы. [[1989 жыл]]ға дейін "Большевик" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 58 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1345 адам (687 ер адам және 658 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 985 адамды (489 ер адам және 496 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 0j3jmziuqso88zi835jshyiiwh76msl Қайнар (Көкпекті ауданы) 0 566758 3059544 3056233 2022-08-11T11:23:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қайнар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =22|lat_sec =10 |lon_deg =82|lon_min =52|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =131 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қайнар}} '''Қайнар''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 79 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 265 адам (136 ер адам және 129 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 131 адамды (70 ер адам және 61 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] anoyr2jcqk7cnacqts0qzuuhtmm3njx 3059545 3059544 2022-08-11T11:23:22Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қайнар (Самар ауданы)]] бетін [[Қайнар (Көкпекті ауданы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қайнар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =22|lat_sec =10 |lon_deg =82|lon_min =52|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =131 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қайнар}} '''Қайнар''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 79 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 265 адам (136 ер адам және 129 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 131 адамды (70 ер адам және 61 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] anoyr2jcqk7cnacqts0qzuuhtmm3njx 3059549 3059545 2022-08-11T11:24:35Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қайнар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =22|lat_sec =10 |lon_deg =82|lon_min =52|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =131 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қайнар}} '''Қайнар''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 79 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 265 адам (136 ер адам және 129 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 131 адамды (70 ер адам және 61 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] al7uxwfd23vp8xqrnztmv0vcekyn5i3 3059551 3059549 2022-08-11T11:26:32Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қайнар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =22|lat_sec =10 |lon_deg =82|lon_min =52|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =131 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қайнар}} '''Қайнар''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 56 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 265 адам (136 ер адам және 129 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 131 адамды (70 ер адам және 61 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 0ej2xoha9om1ogqy16e4w7amcjkko6y Глазуново 0 566830 3059495 3047124 2022-08-11T10:23:29Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Глазуново |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =57|lat_sec =27 |lon_deg =83|lon_min= 08|lon_sec =44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мариногор ауылдық округі{{!}}Мариногор |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =17 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Глазуново''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Мариногор ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2009 жыл]]ы таратылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 16 км-дей жерде. == Халқы == Тұрғыны 17 адам ([[2009 жыл|2009]]). {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданының таратылған елді мекендері]] 6x5k2r3bb05trecojajcq9vn1rf9gth Үшкөмей (Абай облысы) 0 566848 3059562 3056349 2022-08-11T11:49:06Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшкөмей |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec =48 |lon_deg =82|lon_min = 57|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =218 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үшкөмей}} '''Үшкөмей''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 80 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 303 адам (167 ер адам және 136 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 218 адамды (111 ер адам және 107 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] pzj4q2o1fm4640nanrj5mb5x6x86vaw 3059564 3059562 2022-08-11T11:51:31Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшкөмей |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec =48 |lon_deg =82|lon_min = 57|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =218 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үшкөмей}} '''Үшкөмей''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 63 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 303 адам (167 ер адам және 136 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 218 адамды (111 ер адам және 107 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] 0s7agw0dk129fmg7c5v9vw0sj1xliyc 3059565 3059564 2022-08-11T11:52:04Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшкөмей |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec =48 |lon_deg =82|lon_min = 57|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =218 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үшкөмей}} '''Үшкөмей''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 63 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 303 адам (167 ер адам және 136 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 218 адамды (111 ер адам және 107 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] terkuyw6cxct94lcnjsaqopzkkx81qx 3059566 3059565 2022-08-11T11:52:27Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Үшкөмей (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшкөмей |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec =48 |lon_deg =82|lon_min = 57|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =218 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үшкөмей}} '''Үшкөмей''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 63 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 303 адам (167 ер адам және 136 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 218 адамды (111 ер адам және 107 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] terkuyw6cxct94lcnjsaqopzkkx81qx Самық 0 566849 3059552 3047192 2022-08-11T11:28:48Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Самық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min =24|lat_sec =04 |lon_deg =82|lon_min = 50|lon_sec =11 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =25 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Самық''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2009 жыл]]ы таратылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 77 км-дей жерде. == Халқы == Тұрғыны 25 адам ([[2009 жыл|2009]]). {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданының таратылған елді мекендері]] 6ooexd9qn63zeyql5ekx69muwzj5f3s 3059553 3059552 2022-08-11T11:29:02Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Самық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min =24|lat_sec =04 |lon_deg =82|lon_min = 50|lon_sec =11 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =25 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Самық''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2009 жыл]]ы таратылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 77 км-дей жерде. == Халқы == Тұрғыны 25 адам ([[2009 жыл|2009]]). {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданының таратылған елді мекендері]] qlaujg41r46c45xqqghct6f3h4lu86a 3059554 3059553 2022-08-11T11:32:15Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Самық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 48|lat_min =24|lat_sec =04 |lon_deg =82|lon_min = 50|lon_sec =11 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =25 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Самық''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2009 жыл]]ы таратылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 50 км-дей жерде. == Халқы == Тұрғыны 25 адам ([[2009 жыл|2009]]). {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданының таратылған елді мекендері]] dc94yekprhher1jbpav5b6lpmhjefcu Қайыңды (Самар ауданы) 0 566850 3059496 3056234 2022-08-11T10:25:05Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қайыңды |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =11|lat_sec =06 |lon_deg =83|lon_min = 17|lon_sec =19 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Самар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =125 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қайыңды}} '''Қайыңды''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстікке қарай 18 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 132 адам (63 ер адам және 69 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 125 адамды (61 ер адам және 64 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] 79k8t7e6wy44a5fvwwwgqjbibc5a9au Шұбарқайың 0 566851 3059497 3056167 2022-08-11T10:25:37Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Шұбарқайың |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =09|lat_sec =23 |lon_deg =83|lon_min = 15|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Самар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Пантелеймоновка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =218 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Шұбарқайың''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. Ауыл [[2017 жыл]]ға дейін "Пантелеймоновка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 355 адам (171 ер адам және 184 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 218 адамды (111 ер адам және 107 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] dhzxjwkwyh2y1wh59ag6tvl8hpcykrc Добролюбовка 0 566852 3059494 3047141 2022-08-11T10:23:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Добролюбовка |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =00|lat_sec =19 |lon_deg =83|lon_min = 14|lon_sec =15 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Самар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =16 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Добролюбовка''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар ауылдық округі]] құрамында болған ауыл, [[2009 жыл]]ы таратылған. == Географиялық орны == Округ орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан батысқа қарай 10 км-дей жерде. == Халқы == Тұрғыны 16 адам ([[2009 жыл|2009]]). {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданының таратылған елді мекендері]] oaigz31h84dhaitwi52ce478n0ilnrp Миролюбовка (Шығыс Қазақстан облысы) 0 566866 3059491 3057422 2022-08-11T10:21:48Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Миролюбовка |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =01|lat_sec =30 |lon_deg =83|lon_min = 34|lon_sec =21 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Миролюбов ауылдық округі{{!}}Миролюбов |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =681 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Миролюбовка}} '''Миролюбовка''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Миролюбов ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан шығысқа қарай 15 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 739 адам (358 ер адам және 381 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 681 адамды (330 ер адам және 351 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] jmv8us1kpge1b51ty8tyibc3ojsv42v Раздольное (Шығыс Қазақстан облысы) 0 566868 3059493 3055827 2022-08-11T10:22:44Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Раздольное |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =03|lat_sec =30 |lon_deg =83|lon_min = 30|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Миролюбов ауылдық округі{{!}}Миролюбов |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =388 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Раздольное}} '''Раздольное''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Миролюбов ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 9 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 511 адам (237 ер адам және 274 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 388 адамды (187 ер адам және 201 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] jps5ka6oqsbyyts0w164u9x7434f4u4 Палатцы 0 566906 3059431 3055791 2022-08-11T09:22:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Палатцы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =08|lat_sec = 26 |lon_deg =83|lon_min =43|lon_sec =39 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =633 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Палатцы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Палатцы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 128 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1122 адам (528 ер адам және 594 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 633 адамды (313 ер адам және 320 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] fjy6v04fqnxrrd2upo3e6e20391zbrn 3059437 3059431 2022-08-11T09:28:59Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Палатцы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =08|lat_sec = 26 |lon_deg =83|lon_min =43|lon_sec =39 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =633 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Палатцы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Палатцы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 42 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1122 адам (528 ер адам және 594 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 633 адамды (313 ер адам және 320 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] p9uzofqu29rgmkoaiue1tfm8rr93yx8 3059438 3059437 2022-08-11T09:29:22Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Палатцы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =08|lat_sec = 26 |lon_deg =83|lon_min =43|lon_sec =39 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =633 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Палатцы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Палатцы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 42 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1122 адам (528 ер адам және 594 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 633 адамды (313 ер адам және 320 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] npfyp2hg3u9wcdleeigeplhkqp7v4xs Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы) 0 566907 3059464 3055800 2022-08-11T10:01:44Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Географиялық орны */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Подгорное |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =15|lat_sec = 09 |lon_deg =83|lon_min =48|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =335 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Подгорное}} '''Подгорное''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 59 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 496 адам (250 ер адам және 246 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 335 адамды (171 ер адам және 164 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] t2dhjww8kxzmwhzjlii8a5z8dsk1r1c 3059465 3059464 2022-08-11T10:03:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Подгорное |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =15|lat_sec = 09 |lon_deg =83|lon_min =48|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =335 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Подгорное}} '''Подгорное''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 59 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 496 адам (250 ер адам және 246 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 335 адамды (171 ер адам және 164 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 0ejkqnvejnoybup34shisvnq6v6bmyg 3059466 3059465 2022-08-11T10:03:33Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Подгорное |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =15|lat_sec = 09 |lon_deg =83|lon_min =48|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =335 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Подгорное}} '''Подгорное''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 59 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 496 адам (250 ер адам және 246 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 335 адамды (171 ер адам және 164 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] 70gue4zk7cgssx8zrx4owx0r2j09mhi 3059472 3059466 2022-08-11T10:07:52Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Подгорное (Көкпекті ауданы)]] бетін [[Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Подгорное |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =15|lat_sec = 09 |lon_deg =83|lon_min =48|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Палатцы ауылдық округі{{!}}Палатцы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =335 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Подгорное}} '''Подгорное''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Палатцы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 59 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 496 адам (250 ер адам және 246 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 335 адамды (171 ер адам және 164 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114010423/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-11-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] 70gue4zk7cgssx8zrx4owx0r2j09mhi Үлгі:Үржар ауданы елді мекендері 10 567757 3059470 3046792 2022-08-11T10:06:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Үржар ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Айтбай ауылы (Абай облысы)|Айтбай]] •}} {{nobr| [[Ақжар (Абай облысы)|Ақжар]] •}} {{nobr| [[Ақшоқы (Үржар ауданы)|Ақшоқы]] •}} {{nobr| [[Алтыншоқы (ауыл)|Алтыншоқы]] •}} {{nobr| [[Амангелді (Абай облысы)|Амангелді]] •}} {{nobr| [[Барқытбел]] •}} {{nobr| [[Барлық-Арасан (ауыл)|Барлық-Арасан]] •}} {{nobr| [[Батпақты (Абай облысы)|Батпақты]] •}} {{nobr| [[Бақты (Абай облысы)|Бақты]] •}} {{nobr| [[Бекет (Абай облысы)|Бекет]] •}} {{nobr| [[Бестерек (Абай облысы)|Бестерек]] •}} {{nobr| [[Благодатное (Абай облысы)|Благодатное]] •}} {{nobr| [[Бургон]] •}} {{nobr| [[Бұғыбай (ауыл)|Бұғыбай]] •}} {{nobr| [[Егінсу (Абай облысы)|Егінсу]] •}} {{nobr| [[Елтай (Абай облысы)|Елтай]] •}} {{nobr| [[Жанай]] •}} {{nobr| [[Жаңатілек (Абай облысы)|Жаңатілек]] •}} {{nobr| [[Жоғарғы Егінсу]] •}} {{nobr| [[Келдемұрат]] •}} {{nobr| [[Көкөзек (Абай облысы)|Көкөзек]] •}} {{nobr| [[Көктерек (Абай облысы)|Көктерек]] •}} {{nobr| [[Көктал (Абай облысы)|Көктал]] •}} {{nobr| [[Көлденең]] •}} {{nobr| [[Қабанбай (Бестерек ауылдық округі)|Қабанбай]] (Бестерек а.о.) •}} {{nobr| [[Қабанбай (Қабанбай ауылдық округі)|Қабанбай]] (Қабанбай а.о.) •}} {{nobr| [[Қазымбет]] •}} {{nobr| [[Қайыңды (Абай облысы)|Қайыңды]] •}} {{nobr| [[Қарабұйрат]] •}} {{nobr| [[Қарабұлақ (Үржар ауданы)|Қарабұлақ]] •}} {{nobr| [[Қарабұта]] •}} {{nobr| [[Қаракөл (Үржар ауданы)|Қаракөл]] •}} {{nobr| [[Қарамойыл (Абай облысы)|Қарамойыл]] •}} {{nobr| [[Қаратал (Абай облысы)|Қаратал]] •}} {{nobr| [[Қаратұма (Абай облысы)|Қаратұма]] •}} {{nobr| [[Қызылбұлақ (Абай облысы)|Қызылбұлақ]] •}} {{nobr| [[Қызыл Жұлдыз (Үржар ауданы)|Қызыл Жұлдыз]] •}} {{nobr| [[Қызылту (Абай облысы)|Қызылту]] •}} {{nobr| [[Лайбұлақ]] •}} {{nobr| [[Мақаншы]] •}} {{nobr| [[Малақ]] •}} {{nobr| [[Науалы]] •}} {{nobr| [[Некрасовка (Абай облысы)|Некрасовка]] •}} {{nobr| [[Подгорное (Абай облысы)|Подгорное]] •}} {{nobr| [[Сағат (ауыл)|Сағат]] •}} {{nobr| [[Сарытерек (Абай облысы)|Сарытерек]] •}} {{nobr| [[Сегізбай]] •}} {{nobr| [[Тасарық (Абай облысы)|Тасарық]] •}} {{nobr| [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] •}} {{nobr| [[Текебұлақ]] •}} {{nobr| [[Үржар (ауыл)|Үржар]] •}} {{nobr| [[Үшбұлақ (Абай облысы)|Үшбұлақ]] •}} {{nobr| [[Ферма 1 Абай]] •}} {{nobr| [[Ферма 3 (Абай облысы)|Ферма 3]] •}} {{nobr| [[Шолпан (ауыл)|Шолпан]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Абай облысы|Үржар ауданы]] </noinclude> pp0jg58lqqzqudvq755mhkxbmb2rh1v Подгорное (Абай облысы) 0 567800 3059468 3044521 2022-08-11T10:05:35Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Подгорное (Үржар ауданы)]] бетін [[Подгорное (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Подгорное |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47|lat_min =05|lat_sec = 00 |lon_deg =82|lon_min = 45|lon_sec =09 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Үржар ауданы |кестедегі аудан = Үржар ауданы{{!}}Үржар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақшоқы ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Ақшоқы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 63 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Подгорное}} '''Подгорное''' — [[Абай облысы]] [[Үржар ауданы]], [[Ақшоқы ауылдық округі (Абай облысы)|Ақшоқы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Үржар (ауыл)|Үржар]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 147 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 174 адам (96 ер адам және 78 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 63 адамды (28 ер адам және 35 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Үржар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Үржар ауданы елді мекендері]] 7entv284jted9b3epbcwn3y7trdrv7a Үлгі:Семей қалалық әкімдігі елді мекендері 10 568254 3059541 3046785 2022-08-11T11:19:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Семей қалалық әкімдігі]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Абралы]] •}} {{nobr| [[Айнабұлақ (Абай облысы)|Айнабұлақ]] •}} {{nobr| [[Ақбұлақ (Семей қалалық әкімдігі)|Ақбұлақ]] •}} {{nobr| [[Алғабас (Семей қалалық әкімдігі)|Алғабас]] •}} {{nobr| [[Баженово]] •}} {{nobr| [[Бөкенші]] •}} {{nobr| [[Бұлақ (Абай облысы)|Бұлақ]] •}} {{nobr| [[Гранитное]] •}} {{nobr| [[Достық (Абай облысы)|Достық]] •}} {{nobr| [[Жазық (Абай облысы)|Жазық]] •}} {{nobr| [[Жарқын (Абай облысы)|Жарқын]] •}} {{nobr| [[Киікқашқан]] •}} {{nobr| [[Климентьевка]] •}} {{nobr| [[Көкентау (ауыл)|Көкентау]] •}} {{nobr| [[Қайнар (Семей қалалық әкімдігі)|Қайнар]] •}} {{nobr| [[Қаракөл (Семей қалалық әкімдігі)|Қаракөл]] •}} {{nobr| [[Қараөлең]] •}} {{nobr| [[Қызылотау]] •}} {{nobr| [[Қыземшек (Абай облысы)|Қыземшек]] •}} {{nobr| [[Қызылжал (ауыл)|Қызылжал]] •}} {{nobr| [[Маралды (Абай облысы)|Маралды]] •}} {{nobr| [[Мұздыбай]] •}} {{nobr| [[Мұқыр (Абай облысы)|Мұқыр]] •}} {{nobr| [[Мұрат (ауыл)|Мұрат]] •}} {{nobr| [[Новобаженово]] •}} {{nobr| [[Озерки (Абай облысы)|Озерки]] •}} {{nobr| [[Половинка (Абай облысы)|Половинка]] •}} {{nobr| [[Прииртышское (Абай облысы)|Прииртышское]] •}} {{nobr| [[Приречное (Абай облысы)|Приречное]] •}} {{nobr| [[Самай (ауыл)|Самай]] •}} {{nobr| [[Семей]] •}} {{nobr| [[Социалистік Қазақстан (ауыл)|Социалистік Қазақстан]] •}} {{nobr| [[Сынтас (Абай облысы)|Сынтас]] •}} {{nobr| [[Талдықорған (Абай облысы)|Талдықорған]] •}} {{nobr| [[Талица (ауыл)|Талица]] •}} {{nobr| [[Таңат (Абай облысы)|Таңат]] •}} {{nobr| [[Шаған (кент)|Шаған]] •}} {{nobr| [[Шақаман]] •}} {{nobr| [[Шөптіқақ]] •}} {{nobr| [[Шүлбі]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Қалалық әкімдігі елді мекендері|Семей қалалық әкімдігі]] </noinclude> pspgp2gbk1nqhscuq54atcmtayhji5f Қайнар (Семей қалалық әкімдігі) 0 568368 3059539 3046781 2022-08-11T11:19:31Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қайнар (Абай облысы)]] бетін [[Қайнар (Семей қалалық әкімдігі)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қайнар |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49|lat_min =12|lat_sec = 01 |lon_deg =77|lon_min =23|lon_sec =05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Семей қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Семей қалалық әкімдігі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қараөлең ауылдық округі{{!}}Қараөлең |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1888 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қайнар}} '''Қайнар''' — [[Абай облысы]] [[Семей қалалық әкімдігі]]не қарасты [[Қараөлең ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == [[Семей]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 305 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2404 адам (1225 ер адам және 1179 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1888 адамды (941 ер адам және 947 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Семей қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Семей қалалық әкімдігі елді мекендері]] ot2xyw5r5komsijzw73m3xzz9c3jnev Үлгі:Қарғалы ауданы елді мекендері 10 576200 3059246 2532274 2022-08-10T15:23:33Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақжайық (Ақтөбе облысы)|Ақжайық]] •}} {{nobr| [[Ақкөл (Қарғалы ауданы)|Ақкөл]] •}} {{nobr| [[Ащылысай (ауыл)|Ащылысай]] •}} {{nobr| [[Әлімбет (ауыл)|Әлімбет]] •}} {{nobr| [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] •}} {{nobr| [[Бозтөбе]] •}} {{nobr| [[Велиховка]] •}} {{nobr| [[Жосалы (Ақтөбе облысы)|Жосалы]] •}} {{nobr| [[Кемпірсай]] •}} {{nobr| [[Қайрақты (Ақтөбе облысы)|Қайрақты]] •}} {{nobr| [[Қарабұтақ (Қарғалы ауданы)|Қарабұтақ]] •}} {{nobr| [[Қосестек]] •}} {{nobr| [[Мамыт (ауыл)|Мамыт]] •}} {{nobr| [[Первомайское (Ақтөбе облысы)|Первомайское]] •}} {{nobr| [[Петропавловка (Ақтөбе облысы)|Петропавловка]] •}} {{nobr| [[Преображеновка (Ақтөбе облысы)|Преображеновка]] •}} {{nobr| [[Сарыбұлақ (Қарғалы ауданы)|Сарыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Степное (Ақтөбе облысы)|Степное]] •}} {{nobr| [[Шәмші Қалдаяқов ауылы (Ақтөбе облысы)|Шәмші Қалдаяқов]] •}} {{nobr| [[Шаңдыаша]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Ақтөбе облысы|Қарғалы ауданы]] </noinclude> 54bralba98v0qsx0bkydesmrx3ff98q Жасқазақ 0 581893 3059301 2731391 2022-08-10T18:59:18Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы =Жасқазақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min =06|lat_sec =15 |lon_deg =78|lon_min =51|lon_sec =05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Матай ауылдық округі{{!}}Матай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =31 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жасқазақ''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Матай ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 93 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 47 адам (18 ер адам және 29 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 31 адамды (17 ер адам және 14 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол айрықтары]] gqy1qopvune9b1og90d69oqjdk9xwte Ақтөбе (Ақсу ауданы) 0 582338 3059339 2731485 2022-08-10T20:26:19Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ақтөбе |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =13|lat_sec =53 |lon_deg =79|lon_min =39|lon_sec =48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Суықсай ауылдық округі{{!}}Суықсай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =125 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтөбе (айрық)}} '''Ақтөбе''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Суықсай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 21 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 129 адам (61 ер адам және 68 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 125 адамды (64 ер адам және 61 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] nyouyr0o2qqcv2t1sp90dvt3xzzlk2o Ащыбұлақ (Жетісу облысы) 0 582342 3059349 2731488 2022-08-10T20:33:27Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ащыбұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =15|lat_sec =16 |lon_deg =79|lon_min =31|lon_sec =21 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Суықсай ауылдық округі{{!}}Суықсай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =600 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ащыбұлақ}} '''Ащыбұлақ''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Суықсай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстікке қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 627 адам (341 ер адам және 286 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 600 адамды (324 ер адам және 276 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] bchbm9ttlhy1dlo7aigqsgf6utpxwq0 3059350 3059349 2022-08-10T20:33:48Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)]] бетін [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ащыбұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =15|lat_sec =16 |lon_deg =79|lon_min =31|lon_sec =21 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Суықсай ауылдық округі{{!}}Суықсай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =600 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ащыбұлақ}} '''Ащыбұлақ''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Суықсай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстікке қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 627 адам (341 ер адам және 286 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 600 адамды (324 ер адам және 276 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] bchbm9ttlhy1dlo7aigqsgf6utpxwq0 Суықсай ауылдық округі 0 582348 3059336 2731481 2022-08-10T20:24:30Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Суықсай ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Суықсай]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1946 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Суықсай ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Суықсай]], [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]], [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)|Ащыбұлақ]], [[Баласаз]] ауылдары кіреді. Орталығы - Суықсай ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1946 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] c0kqargg5o9q0asqb17shki88i7noq4 3059353 3059336 2022-08-10T20:36:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Суықсай ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Суықсай]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1946 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Суықсай ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Суықсай]], [[Ақтөбе (Ақсу ауданы)|Ақтөбе]], [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)|Ащыбұлақ]], [[Баласаз]] ауылдары кіреді. Орталығы - Суықсай ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1946 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] e8dertlceerxnfben09qax5qqyz8mc2 Кеңқарын 0 582622 3059314 2731527 2022-08-10T19:08:16Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Кеңқарын |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 33|lat_sec = 01 |lon_deg =79|lon_min = 48|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қаракөз ауылдық округі{{!}}Қаракөз |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 340 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Кеңқарын''' — [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Қаракөз ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 28 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 380 адам (209 ер адам және 171 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 340 адамды (178 ер адам және 162 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] nxjx0vtn7v0bls5t1wk5w3ofz1j0o5u 3059315 3059314 2022-08-10T19:08:34Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Кеңқарын |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 33|lat_sec = 01 |lon_deg =79|lon_min = 48|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қаракөз ауылдық округі{{!}}Қаракөз |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 340 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Кеңқарын''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Қаракөз ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 28 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 380 адам (209 ер адам және 171 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 340 адамды (178 ер адам және 162 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] fee8c90jt5o87plwa66n4zdssdq70p5 Қаракөз ауылдық округі 0 582625 3059312 2731524 2022-08-10T19:07:27Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қаракөз ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 939 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қаракөз ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қаракөз (ауыл)|Қаракөз]], [[Кеңқарын]] ауылдары кіреді. Орталығы - Қаракөз ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 939 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] kri73g6b125ds9wuyiun54irh3fu5m2 Қапал (Жетісу облысы) 0 582629 3059303 3050792 2022-08-10T19:00:37Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қапал |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =07|lat_sec = 32 |lon_deg =79|lon_min =02|lon_sec =36 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қапал ауылдық округі{{!}}Қапал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =3869 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қапал}} '''Қапал''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Қапал ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 45 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 3883 адам (1872 ер адам және 2011 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3869 адамды (1938 ер адам және 1931 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жетісу казак әскерінің елді мекендері]] g9kzm57f6drfmd9p0wh37hgefjeu4ql 3059305 3059303 2022-08-10T19:01:16Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қапал (Алматы облысы)]] бетін [[Қапал (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қапал |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =07|lat_sec = 32 |lon_deg =79|lon_min =02|lon_sec =36 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қапал ауылдық округі{{!}}Қапал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =3869 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қапал}} '''Қапал''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Қапал ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 45 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 3883 адам (1872 ер адам және 2011 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3869 адамды (1938 ер адам және 1931 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жетісу казак әскерінің елді мекендері]] g9kzm57f6drfmd9p0wh37hgefjeu4ql Қапал ауылдық округі 0 582630 3059302 2731493 2022-08-10T19:00:12Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қапал ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 3869 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қапал ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қапал (Алматы облысы)|Қапал]] ауылы кіреді. Орталығы - Қапал ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 3869 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] q9n3qlfsyuvwpc79tnu0bl666anictp 3059311 3059302 2022-08-10T19:05:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қапал ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 3869 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қапал ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] ауылы кіреді. Орталығы - Қапал ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 3869 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] hxarb5gnz09hcih831xhe2bjxovrfto Қарашілік (Жетісу облысы) 0 582631 3059317 2731537 2022-08-10T19:09:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қарашілік |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =28|lat_sec = 02 |lon_deg =79|lon_min =11|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарашілік ауылдық округі{{!}}Қарашілік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =681 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қарашілік}} '''Қарашілік''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Қарашілік ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 24 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 792 адам (421 ер адам және 371 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 681 адамды (360 ер адам және 321 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] 9eirej3ud8ng6ucylvjsfhgnqtwt09l 3059319 3059317 2022-08-10T19:10:33Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қарашілік (Алматы облысы)]] бетін [[Қарашілік (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қарашілік |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =28|lat_sec = 02 |lon_deg =79|lon_min =11|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарашілік ауылдық округі{{!}}Қарашілік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =681 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қарашілік}} '''Қарашілік''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Қарашілік ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 24 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 792 адам (421 ер адам және 371 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 681 адамды (360 ер адам және 321 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] 9eirej3ud8ng6ucylvjsfhgnqtwt09l Сағакүрес 0 582632 3059323 2731544 2022-08-10T19:12:32Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Сағакүрес |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =24|lat_sec = 27 |lon_deg =79|lon_min =15|lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарашілік ауылдық округі{{!}}Қарашілік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =565 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Сағакүрес''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]], [[Қарашілік ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан батысқа қарай 18 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 525 адам (272 ер адам және 253 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 565 адамды (300 ер адам және 265 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] kr6bbviic30c341lyt3yzxuy2li2hwz Қарашілік ауылдық округі 0 582633 3059316 2731538 2022-08-10T19:09:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қарашілік ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Сағабүйен]] |Енеді = 3 ауыл |Тұрғыны = 2147 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Қарашілік ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қарашілік (Алматы облысы)|Қарашілік]], [[Сағабүйен]], [[Сағакүрес]] ауылдары кіреді. Орталығы - Сағабүйен ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2147 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] i81qksg3dmi1h789qwfvdzvgeemegzh Үлгілі (Жетісу облысы) 0 582668 3059326 2731410 2022-08-10T19:15:49Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Үлгілі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 46|lat_sec = 42 |lon_deg =78|lon_min = 53|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ойтоған ауылдық округі{{!}}Ойтоған |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 103 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үлгілі}} '''Үлгілі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Ойтоған ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 63 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 241 адам (131 ер адам және 110 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 103 адамды (53 ер адам және 50 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] d48m2m1tf05ldqoqi4n3wyf4vqs99yr 3059328 3059326 2022-08-10T19:17:08Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Үлгілі (Ақсу ауданы)]] бетін [[Үлгілі (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Үлгілі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 46|lat_sec = 42 |lon_deg =78|lon_min = 53|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Ақсу ауданы |кестедегі аудан = Ақсу ауданы{{!}}Ақсу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ойтоған ауылдық округі{{!}}Ойтоған |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 103 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үлгілі}} '''Үлгілі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл, [[Ойтоған ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 63 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 241 адам (131 ер адам және 110 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 103 адамды (53 ер адам және 50 әйел адам) құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Ақсу ауданы елді мекендері]] d48m2m1tf05ldqoqi4n3wyf4vqs99yr Ойтоған ауылдық округі 0 582669 3059324 2731398 2022-08-10T19:14:45Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ойтоған ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ойтоған]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 915 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Ойтоған ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ойтоған]], [[Үлгілі (Ақсу ауданы)|Үлгілі]] ауылдары кіреді. Орталығы - Ойтоған ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 915 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] f1r5o2311efl2f15x07gmw4nbga7169 3059333 3059324 2022-08-10T20:22:27Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ойтоған ауылдық округі |Облысы = Жетісу облысы |Ауданы = [[Ақсу ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ойтоған]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 915 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Ойтоған ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ойтоған]], [[Үлгілі (Жетісу облысы)|Үлгілі]] ауылдары кіреді. Орталығы - Ойтоған ауылы. == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 915 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ақсу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ақсу ауданы ауылдық округтері]] r32e6cha0r9qgiw12zhmgs4dplz1823 Қаражиде (Жетісу облысы) 0 585324 3059365 3045242 2022-08-10T20:55:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қаражиде |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =45 |lat_min =03|lat_sec =16 |lon_dir =E |lon_deg =78|lon_min =03|lon_sec =57 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Қаратал |кестедегі аудан = Қаратал ауданы{{!}}Қаратал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Елтай ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Елтай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 969 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қаражиде}} '''Қаражиде''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл, [[Елтай ауылдық округі (Жетісу облысы)|Елтай ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Үштөбе (қала)|Үштөбе қаласы]]нан оңтүстік-батысқа қарай 20 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1285 адам (655 ер адам және 630 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 969 адамды (493 ер адам және 476 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] 7jlqjxdbx8m4k0ad5plbm2ex46gfus4 3059366 3059365 2022-08-10T20:55:22Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қаражиде (Алматы облысы)]] бетін [[Қаражиде (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қаражиде |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =45 |lat_min =03|lat_sec =16 |lon_dir =E |lon_deg =78|lon_min =03|lon_sec =57 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Қаратал |кестедегі аудан = Қаратал ауданы{{!}}Қаратал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Елтай ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Елтай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 969 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қаражиде}} '''Қаражиде''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл, [[Елтай ауылдық округі (Жетісу облысы)|Елтай ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Үштөбе (қала)|Үштөбе қаласы]]нан оңтүстік-батысқа қарай 20 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1285 адам (655 ер адам және 630 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 969 адамды (493 ер адам және 476 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] 7jlqjxdbx8m4k0ad5plbm2ex46gfus4 Сарыбұлақ (Қаратал ауданы) 0 585325 3059369 3045243 2022-08-10T20:56:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Сарыбұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =45 |lat_min =04|lat_sec =33 |lon_dir =E |lon_deg =78|lon_min =04|lon_sec =21 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Қаратал |кестедегі аудан = Қаратал ауданы{{!}}Қаратал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Елтай ауылдық округі (Жетісу облысы){{!}}Елтай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 293 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Сарыбұлақ}} '''Сарыбұлақ''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]], [[Елтай ауылдық округі (Жетісу облысы)|Елтай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Үштөбе (қала)|Үштөбе қаласы]]нан оңтүстік-батысқа қарай 19 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 266 адам (126 ер адам және 140 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 293 адамды (143 ер адам және 150 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] l1e37a7e91o1pj2eozswf8jhsgzd1f6 Елтай ауылдық округі (Жетісу облысы) 0 585326 3059371 3044715 2022-08-10T20:57:47Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Елтай ауылдық округі|Облысы=Жетісу облысы|Ауданы=[[Қаратал ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Қаражиде (Алматы облысы)|Қаражиде]]|Енеді=2 ауыл|Тұрғыны=1262|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} {{мағына|Елтай ауылдық округі}} '''Елтай ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қаражиде (Жетісу облысы)|Қаражиде]], [[Сарыбұлақ (Қаратал ауданы)|Сарыбұлақ]] ауылдары кіреді. Орталығы – Қаражиде ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1262 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}{{Қаратал ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қаратал ауданы ауылдық округтері]] nm519hay6o1b8pnxcnmybsr8hv0zioz 3059372 3059371 2022-08-10T20:58:00Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Елтай ауылдық округі|Облысы=Жетісу облысы|Ауданы=[[Қаратал ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Қаражиде (Жетісу облысы)|Қаражиде]]|Енеді=2 ауыл|Тұрғыны=1262|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}} {{мағына|Елтай ауылдық округі}} '''Елтай ауылдық округі''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қаражиде (Жетісу облысы)|Қаражиде]], [[Сарыбұлақ (Қаратал ауданы)|Сарыбұлақ]] ауылдары кіреді. Орталығы – Қаражиде ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1262 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}}{{Қаратал ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қаратал ауданы ауылдық округтері]] 6ju2ytedt608lgwaiby7uhoye01i6c1 Ойсаз 0 585330 3059355 2748571 2022-08-10T20:43:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ойсаз |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =45|lat_min =14|lat_sec =04 |lon_dir =E |lon_deg =77|lon_min =57|lon_sec =23 |CoordAddon = |CoordScale = 300 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Қаратал |кестедегі аудан = Қаратал ауданы{{!}}Қаратал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үштөбе қалалық әкімдігі{{!}}Үштөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Опытное'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 311 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ойсаз''' — [[Жетісу облысы]] [[Қаратал ауданы]], [[Үштөбе қалалық әкімдігі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Үштөбе (қала)|Үштөбе қаласы]]ның оңтүстік-батысқа іргесінде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 266 адам (124 ер адам және 142 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 311 адамды (147 ер адам және 164 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қаратал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қаратал ауданы елді мекендері]] s8piqi34lpxmeoo23c3xdws4ncxvy6g Қонаев қалалық әкімдігі 0 585419 3059284 3043072 2022-08-10T17:28:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Қонаев қалалық әкімдігі''' — [[Алматы облысы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Аумағындағы 11 елді мекен [[Заречный ауылдық округі (Алматы облысы)|Заречный]] және [[Шеңгелді ауылдық округі|Шеңгелді]] ауылдық округтеріне біріктірілген. Орталығы - [[Қонаев (қала)|Қонаев]] қаласы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 51848 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан қалалық әкімдіктері]] ps3wg6xjslu4s0dcfxqi9d8aunmsu1o Тассай 0 589476 3059528 3046809 2022-08-11T11:09:43Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki Елді мекендер: * [[Тассай (Абай облысы)|Тассай]] – [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл * [[Тассай (Абай ауылдық округі)|Тассай]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Хромтау ауданы]], [[Абай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Абай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Тассай (Тассай ауылдық округі)|Тассай]] – Ақтөбе облысы Хромтау ауданы, [[Тассай ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Тассай (Түркістан облысы)|Тассай]] – [[Түркістан облысы]] [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} oqaiu93qaqv5uhvydc11imcn7u0fmwp Бадамша ауылдық округі 0 590626 3059248 2777083 2022-08-10T15:25:30Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Бадамшы ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Қарғалы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны =5359 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Бадамшы ауылдық округі''' – [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] ауылы кіреді. Орталығы – Бадамша ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5359 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарғалы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қарғалы ауданы ауылдық округтері]] 802bh3gsbzq9v46y89qie6cxkxt94s5 3059250 3059248 2022-08-10T15:27:12Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Бадамша ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Қарғалы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны =5359 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Бадамша ауылдық округі''' – [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] ауылы кіреді. Орталығы – Бадамша ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5359 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарғалы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қарғалы ауданы ауылдық округтері]] bg65hzyun5isff1sda99sgm5zn5ftkt 3059251 3059250 2022-08-10T15:27:29Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Бадамшы ауылдық округі]] бетін [[Бадамша ауылдық округі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Бадамша ауылдық округі |Облысы = Ақтөбе облысы |Ауданы = [[Қарғалы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны =5359 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Бадамша ауылдық округі''' – [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Бадамша (ауыл)|Бадамша]] ауылы кіреді. Орталығы – Бадамша ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5359 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарғалы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қарғалы ауданы ауылдық округтері]] bg65hzyun5isff1sda99sgm5zn5ftkt Қарақұдық ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы) 0 593444 3059178 2783586 2022-08-10T13:13:48Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қарақұдық ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Бөрлі ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Қарақұдық (Бөрлі ауданы)|Қарақұдық]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 356 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Қарақұдық ауылдық округі}} '''Қарақұдық ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Бөрлі ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Қарақұдық (Бөрлі ауданы)|Қарақұдық]] ауылы кіреді. Орталығы – Қарақұдық ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 356 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бөрлі ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Бөрлі ауданы ауылдық округтері]] 1sah6ftz389au29lyrj5u4vot8y2fr2 Ақтау (Тасқала ауданы) 0 594905 3059229 3049765 2022-08-10T15:02:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтау |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51 |lat_min = 00 |lat_sec = 00 |lon_deg = 50 |lon_min = 10 |lon_sec = 44 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Паника'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1082 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтау (айрық)}} '''Ақтау''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақтау ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1374 адам (667 ер адам және 707 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1082 адамды (531 ер адам және 551 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] k615dlawx0kvqqw19r4oh3s8e2sml0f 3059230 3059229 2022-08-10T15:03:18Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтау |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51 |lat_min = 00 |lat_sec = 00 |lon_deg = 50 |lon_min = 10 |lon_sec = 44 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Паника'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1082 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтау (айрық)}} '''Ақтау''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1374 адам (667 ер адам және 707 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1082 адамды (531 ер адам және 551 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] i5t3pcpqwdtql0lppvz08iz4ifpo5f1 Қараой (Батыс Қазақстан облысы) 0 594906 3059232 2788701 2022-08-10T15:05:17Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қараой |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50 |lat_min = 59 |lat_sec = 28 |lon_deg = 50 |lon_min = 17 |lon_sec = 03 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Черная Падина'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 59 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қараой}} '''Қараой''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамында. [[2018 жыл|2018]]-жылға дейін "Черная Падина" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстікке қарай 11 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 171 адам (93 ер адам және 78 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 59 адамды (35 ер адам және 24 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] jex7mddrwldkph09l3cw5vf6m5p4pee 3059235 3059232 2022-08-10T15:08:55Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қараой |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 50 |lat_min = 59 |lat_sec = 28 |lon_deg = 50 |lon_min = 17 |lon_sec = 03 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Чёрная Падина, Чёрная Впадина'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 59 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қараой}} '''Қараой''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамында. [[2018 жыл|2018]]-жылға дейін "Чёрная Падина" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстікке қарай 11 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 171 адам (93 ер адам және 78 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 59 адамды (35 ер адам және 24 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] in6g2xwduou4b07q4anu6pm0c38skr6 Қызылбас 0 594907 3059233 2788696 2022-08-10T15:05:50Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызылбас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51|lat_min = 04 |lat_sec = 18 |lon_deg = 50 |lon_min = 03 |lon_sec = 50 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 38 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қызылбас''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 63 адам (31 ер адам және 32 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 38 адамды (19 ер адам және 19 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] pg41xx0frpdnqzdyzotatbncl8su3hj Ақкүтір 0 594908 3059231 2788692 2022-08-10T15:03:55Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақкүтір |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 51 |lat_min = 02 |lat_sec = 55 |lon_deg =49 |lon_min =57 |lon_sec = 19 |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Тасқала ауданы |кестедегі аудан = Тасқала ауданы{{!}}Тасқала |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Беленькое'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 69 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ақкүтір''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]], [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. Атауы [[2018 жыл|2018]]-жылға дейін "Беленькое" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 23 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 144 адам (69 ер адам және 75 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 69 адамды (37 ер адам және 32 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Тасқала ауданы елді мекендері}} [[Санат:Тасқала ауданы елді мекендері]] mcefauddhceyvxxnzxlez9ndy2cpk34 Ақтау (Шыңғырлау ауданы) 0 595658 3059217 2796588 2022-08-10T14:47:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтау |сурет = |әкімшілік күйі =Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 43|lat_sec = 31 |lon_deg =53|lon_min = 27|lon_sec =40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =543 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтау (айрық)}} '''Ақтау''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 58 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1231 адам (634 ер адам және 597 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 543 адамды (278 ер адам және 265 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] euk0kw40v4oc2shilvounvevq7bhkr9 Торыатбас 0 595659 3059219 2796597 2022-08-10T14:48:55Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Торыатбас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 37|lat_sec = 33 |lon_deg =53|lon_min = 46|lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы){{!}}Ақтау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =132 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Торыатбас''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау ауылдық округі]] құрамына кіреді. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 292 адам (138 ер адам және 154 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 132 адамды (59 ер адам және 73 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] c9szdgr5sfz69nqay89nhuqrxcvicb6 Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы) 0 595660 3059190 2796596 2022-08-10T14:18:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Белогор ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 675 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Белогор ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]], [[Торыатбас]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақтау ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 675 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] 3xarbn10ix6jmfptxiukid2ro6r7xs5 3059212 3059190 2022-08-10T14:44:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақтау ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 675 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Ақтау ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]], [[Торыатбас]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақтау ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 675 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] e8m76y8stzgarvvkw63ibztjvl99myv 3059215 3059212 2022-08-10T14:46:00Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Белогор ауылдық округі]] бетін [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақтау ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 675 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Ақтау ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]], [[Торыатбас]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақтау ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 675 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] e8m76y8stzgarvvkw63ibztjvl99myv 3059223 3059215 2022-08-10T14:59:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақтау ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 675 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Ақтау ауылдық округі}} '''Ақтау ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]], [[Торыатбас]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақтау ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 675 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] 8jwidarq0fez8vhxhza0wvlvqn8x2v3 Ақбұлақ ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы) 0 595741 3059189 2792238 2022-08-10T14:13:22Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақбұлақ ауылдық округі |Облысы = Батыс Қазақстан облысы |Ауданы = [[Шыңғырлау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақбұлақ (Шыңғырлау ауданы)|Ақбұлақ]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1000 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} {{мағына|Ақбұлақ ауылдық округі}} '''Ақбұлақ ауылдық округі''' – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақбұлақ (Шыңғырлау ауданы)|Ақбұлақ]], [[Қотантал]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақбұлақ ауылы. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1000 адамды құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері]] 0quoj4qfum3cgmi8zwtcavag19oo98t Ардақ 0 595748 3059199 2796615 2022-08-10T14:34:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ардақ |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min = 53|lat_sec = 31 |lon_deg =53|lon_min = 41|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы{{!}}Батыс Қазақстан |ауданы = Шыңғырлау ауданы |кестедегі аудан = Шыңғырлау ауданы{{!}}Шыңғырлау |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ардақ ауылдық округі{{!}}Ардақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Полтавка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =550 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ардақ''' — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл, [[Ардақ ауылдық округі]] орталығы. [[2018 жыл|2018]]-жылға дейін "Полтавка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 33 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1177 адам (636 ер адам және 541 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 550 адамды (280 ер адам және 270 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғырлау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шыңғырлау ауданы елді мекендері]] gsutxjoz87d9d5qd3z4c8iz2iy2g1ql Қарашілік 0 605220 3059318 2643727 2022-08-10T19:10:15Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Қарашілік (Бурабай ауданы)|Қарашілік]] – [[Ақмола облысы]] [[Бурабай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарашілік (Зеренді ауданы)|Қарашілік]] – [[Ақмола облысы]] [[Зеренді ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарашілік (Жетісу облысы)|Қарашілік]] – [[Жетісу облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарашілік (Қостанай облысы)|Қарашілік]] – [[Қостанай облысы]] [[Сарыкөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарашілік (Ақжар ауданы)|Қарашілік]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Ақжар ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарашілік (Уәлиханов ауданы)|Қарашілік]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Уәлиханов ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қарашілік (Шығыс Қазақстан облысы)|Қарашілік]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} adj17wjhwekx8d1jt6eply4qudsx3wa Песчанка 0 606198 3059451 3042664 2022-08-11T09:48:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Песчанка (Абай облысы)|Песчанка]] – [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл. * [[Песчанка (Қостанай облысы)|Песчанка]] – [[Қостанай облысы]] [[Ұзынкөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Песчанка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Песчанка]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданы]] құрамында болған ауыл, 2013 жылы таратылған. * [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Песчанка]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} 9pktjt4km98paex66ldsqfdcmh0bwya Самар ауданы 0 620440 3059484 3047205 2022-08-11T10:18:15Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Самар ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Самар (ауыл)|Самар]] |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928—1930, 1935—1997, 2022 |жер аумағы = |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 24 713 адам ([[1989 жыл|1989]]), 20 404 адам ([[2009 жыл|2009]]) |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = |карта = |әкімшілік бірліктің картасы = East Kazakhstan Province_Samar.png |ортаққордағы санаты = }} '''Самар ауданы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан облысының]] оңтүстік-батысында орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. == Тарихы == Орталығы [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы болып [[Семей округі]] құрамында 1928 жылдың 17 шілдесінде [[Семей губерниясы]]ндағы [[Бұқтырма уезі]]нің [[Тимофеев болысы]], [[Зайсан уезі]]нің [[Көкпекті болысы]], [[Өскемен уезі]]нің [[Бөкен болысы]] бірігуімен құрылды<ref>Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі бойынша анықтамалық (тамыз 1920 ж. - желтоқсан 1936 ж.) Алматы, 1956 ж. 200 бет</ref>. Оның құрамына 24 ауылдық Кеңес (Александов, Батан, Братск, Бөкен, Қазынақ, [[Көкпекті]], Малороссиск, Мариногорск, Меновновск, Миролюб, Мәскеу, Ново-Архангельск, Олегов, Пантелеймонов, Петропавловск, Подгорный, Преображенский, Прохладненский, Розовск, Самар, Славянск, Тимофеев, [[Шігілексай]], Чистоярск) кірді<ref>Шығыс қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты, 752 қор, 2 тізімдеме, 489 іс, 35 бет</ref>. 1930 жылы 23 шілдеде Бүкілресейлік орталық атқару комитетінің қаулысымен [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақстан автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]ндағы округтік бөлініс жойылып, ірілендірілген аудандық бөліністер құрылды. Самар ауданы таратылып, оның аумағы 1930 жылғы 17 желтоқсаннан республикалық бағыныштылықтағы [[Көкпекті ауданы|Көкпекті]] және [[Күршім ауданы|Күршім]] аудандары құрамына енді<ref>Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі бойынша анықтамалық (тамыз 1920 ж. - желтоқсан 1936 ж.) Алматы, 1956 ж. 212 бет</ref>. Шығыс Қазақстан облыстық атқару комитетінің 1935 жылғы 24 ақпандағы қаулысымен Көкпекті және Күшім аудандарын ірілендіру барысында құрамында 15 ауылдық кеңесі бар Самар ауданы қайта құрылды.<ref>Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі бойынша анықтамалық (тамыз 1920 ж. - желтоқсан 1936 ж.) Алматы, 1956 ж. 226 бет</ref><ref>Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағаты, 544 қор, 16 тізімдеме, 220 іс, 92,97 беттер</ref> Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1954 жылғы 13 тамыздағы Жарлығымен ауылдық кеңестерді ірілендіру жұмыстары жүрді<ref>Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағаты, 1109 қор, 5 тізімдеме, 511 іс, 104 бет</ref>. Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1963 жылғы 2 қаңтардағы Жарлығымен Өнеркәсіптік және ауылдық жерлерді бөлу бойынша әкімшілік-аумақтық реформа аясында құрамында сегіз ауылдық кеңесі бар Самар ауылдық ауданы болып қайта құрылды<ref>Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің тізімдемелері, 1963, №12, 272 бет</ref>. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 23 мамырдағы Жарлығымен Самар ауданы таратылып, оның аумағы Көкпекті ауданының құрамына енді<ref>«Казахстанская правда», 24 мамыр 1997, №121</ref>. 2022 жылғы 7 маусымда президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың жарлығымен Көкпекті ауданы құрамынан бөліну арқылы Самар ауданы қайта құрылды. == Әкімшілік бөлінісі == 35 елді мекен 10 ауылдық округке біріктірілген: * [[Аққала ауылдық округі]] * [[Бастаушы ауылдық округі]] * [[Көкжайық ауылдық округі]] * [[Құлынжон ауылдық округі]] * [[Мариногор ауылдық округі]] * [[Миролюбов ауылдық округі]] * [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар ауылдық округі]] * [[Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел ауылдық округі]] * [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай ауылдық округі]] * [[Үлкен Бөкен ауылдық округі]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1500 Самара ауданы.] [http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1500 Әкімшілік өзгерістер] {{Шығыс Қазақстан облысы}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы]] ittpszmxjd42il8njcfdmtjjeex6yqa 3059503 3059484 2022-08-11T10:46:43Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Әкімшілік бөлінісі */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Самар ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |аудан орталығы = [[Самар (ауыл)|Самар]] |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928—1930, 1935—1997, 2022 |жер аумағы = |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 24 713 адам ([[1989 жыл|1989]]), 20 404 адам ([[2009 жыл|2009]]) |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = |телефон коды = |пошта индексі = |сайты = |карта = |әкімшілік бірліктің картасы = East Kazakhstan Province_Samar.png |ортаққордағы санаты = }} '''Самар ауданы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан облысының]] оңтүстік-батысында орналасқан әкімшілік-аумақтық бірлік. == Тарихы == Орталығы [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы болып [[Семей округі]] құрамында 1928 жылдың 17 шілдесінде [[Семей губерниясы]]ндағы [[Бұқтырма уезі]]нің [[Тимофеев болысы]], [[Зайсан уезі]]нің [[Көкпекті болысы]], [[Өскемен уезі]]нің [[Бөкен болысы]] бірігуімен құрылды<ref>Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі бойынша анықтамалық (тамыз 1920 ж. - желтоқсан 1936 ж.) Алматы, 1956 ж. 200 бет</ref>. Оның құрамына 24 ауылдық Кеңес (Александов, Батан, Братск, Бөкен, Қазынақ, [[Көкпекті]], Малороссиск, Мариногорск, Меновновск, Миролюб, Мәскеу, Ново-Архангельск, Олегов, Пантелеймонов, Петропавловск, Подгорный, Преображенский, Прохладненский, Розовск, Самар, Славянск, Тимофеев, [[Шігілексай]], Чистоярск) кірді<ref>Шығыс қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағаты, 752 қор, 2 тізімдеме, 489 іс, 35 бет</ref>. 1930 жылы 23 шілдеде Бүкілресейлік орталық атқару комитетінің қаулысымен [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақстан автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы]]ндағы округтік бөлініс жойылып, ірілендірілген аудандық бөліністер құрылды. Самар ауданы таратылып, оның аумағы 1930 жылғы 17 желтоқсаннан республикалық бағыныштылықтағы [[Көкпекті ауданы|Көкпекті]] және [[Күршім ауданы|Күршім]] аудандары құрамына енді<ref>Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі бойынша анықтамалық (тамыз 1920 ж. - желтоқсан 1936 ж.) Алматы, 1956 ж. 212 бет</ref>. Шығыс Қазақстан облыстық атқару комитетінің 1935 жылғы 24 ақпандағы қаулысымен Көкпекті және Күшім аудандарын ірілендіру барысында құрамында 15 ауылдық кеңесі бар Самар ауданы қайта құрылды.<ref>Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі бойынша анықтамалық (тамыз 1920 ж. - желтоқсан 1936 ж.) Алматы, 1956 ж. 226 бет</ref><ref>Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағаты, 544 қор, 16 тізімдеме, 220 іс, 92,97 беттер</ref> Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1954 жылғы 13 тамыздағы Жарлығымен ауылдық кеңестерді ірілендіру жұмыстары жүрді<ref>Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік мұрағаты, 1109 қор, 5 тізімдеме, 511 іс, 104 бет</ref>. Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1963 жылғы 2 қаңтардағы Жарлығымен Өнеркәсіптік және ауылдық жерлерді бөлу бойынша әкімшілік-аумақтық реформа аясында құрамында сегіз ауылдық кеңесі бар Самар ауылдық ауданы болып қайта құрылды<ref>Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің тізімдемелері, 1963, №12, 272 бет</ref>. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 23 мамырдағы Жарлығымен Самар ауданы таратылып, оның аумағы Көкпекті ауданының құрамына енді<ref>«Казахстанская правда», 24 мамыр 1997, №121</ref>. 2022 жылғы 7 маусымда президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың жарлығымен Көкпекті ауданы құрамынан бөліну арқылы Самар ауданы қайта құрылды. == Әкімшілік бөлінісі == 35 елді мекен 8 ауылдық округке біріктірілген: * [[Аққала ауылдық округі]] * [[Бастаушы ауылдық округі]] * [[Құлынжон ауылдық округі]] * [[Мариногор ауылдық округі]] * [[Миролюбов ауылдық округі]] * [[Палатцы ауылдық округі]] * [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар ауылдық округі]] * [[Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел ауылдық округі]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1500 Самара ауданы.] [http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1500 Әкімшілік өзгерістер] {{Шығыс Қазақстан облысы}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы]] hmi33peju93ol8eq3wbe7obtm3nu2tr Үшкөмей 0 624084 3059357 3047176 2022-08-10T20:44:36Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Үшкөмей (Жетісу облысы)|Үшкөмей]] – [[Жетісу облысы]] [[ Үштөбе қалалық әкімдігі]] аумағындағы ауыл. * [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)|Үшкөмей]] – [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} 5knbqlyfbp7o0fsk978dlxc3lw2ecqj 3059563 3059357 2022-08-11T11:50:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki * [[Үшкөмей (Абай облысы)|Үшкөмей]] – [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл. * [[Үшкөмей (Жетісу облысы)|Үшкөмей]] – [[Жетісу облысы]] [[ Үштөбе қалалық әкімдігі]] аумағындағы ауыл. {{айрық}} qy9jnlkv6g1lg2s4i4h3nbcgf2jywu4 Үлгі:Көкпекті ауданы ауылдық округтері 10 624174 3059440 3046724 2022-08-11T09:31:39Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Биғаш ауылдық округі|Биғаш]] •}} {{nobr| [[Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы)|Көкпекті]] •}} {{nobr| [[Қойгелді Аухадиев ауылдық округі|Қойгелді Аухадиев]] •}} {{nobr| [[Теректі ауылдық округі (Абай облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Үлгілі Малшы ауылдық округі|Үлгілі Малшы]] •}} {{nobr| [[Шұғылбай ауылдық округі|Шұғылбай]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Абай облысы|Көкпекті ауданы]] </noinclude> t2y9y1vpdlrdc9z99o5peonelt30n00 3059523 3059440 2022-08-11T11:05:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Биғаш ауылдық округі|Биғаш]] •}} {{nobr| [[Көкжайық ауылдық округі|Көкжайық]] •}} {{nobr| [[Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы)|Көкпекті]] •}} {{nobr| [[Қойгелді Аухадиев ауылдық округі|Қойгелді Аухадиев]] •}} {{nobr| [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай]] •}} {{nobr| [[Теректі ауылдық округі (Абай облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Үлгілі Малшы ауылдық округі|Үлгілі Малшы]] •}} {{nobr| [[Үлкен Бөкен ауылдық округі (Абай облысы)|Үлкен Бөкен]] •}} {{nobr| [[Шұғылбай ауылдық округі|Шұғылбай]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Абай облысы|Көкпекті ауданы]] </noinclude> 6udcpj07yslcds4cig6jq649xbjbi5h 3059524 3059523 2022-08-11T11:05:40Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Биғаш ауылдық округі|Биғаш]] •}} {{nobr| [[Көкжайық ауылдық округі|Көкжайық]] •}} {{nobr| [[Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы)|Көкпекті]] •}} {{nobr| [[Қойгелді Аухадиев ауылдық округі|Қойгелді Аухадиев]] •}} {{nobr| [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)|Тассай]] •}} {{nobr| [[Теректі ауылдық округі (Абай облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Үлгілі Малшы ауылдық округі|Үлгілі Малшы]] •}} {{nobr| [[Үлкен Бөкен ауылдық округі|Үлкен Бөкен]] •}} {{nobr| [[Шұғылбай ауылдық округі|Шұғылбай]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Абай облысы|Көкпекті ауданы]] </noinclude> j9f22dyw2z4flz35sxlyun9qdax2usj Жалайыр сұлтандығы 0 641815 3059276 2982879 2022-08-10T17:03:19Z Zhursin 117095 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Жалайыр Сұлтанаты |өз атауы = Jalayirid Sultanate |статусы = Монархиялы империя |әнұраны = |байрақ = Jalayrids Baghdad 1382 1387.jpg |size = 300 |байрақ_сипаттамасы = Жалайыр теңгесі, Бағдат, 1382-1387 жж. |елтаңбасы = |елтаңба_сипаттамасы = |карта = [[File:Jalayır sultandıgı.jpg|thumb|]] |size = 300px |сипаттамасы = Жалайыр сұлтандығының аумағы |құрылуы = 1335 |ыдырауы = 1432 |s1 = |flag_s1 = |image_s1 = |s2 = |flag_s2 = |image_s2 = |s3 = |flag_s3 = |image_s3 = |s4 = |flag_s4 = |image_s4 = |ұраны = |астана = {{plainlist| *[[Бағдат]] (1358 дейін және 1388–1411) *[[Тебриз]] (1358–1388) * [[Басра]] (1411–1432)}} |қалалары = |тілі = Түркі тілі, парсы тілі, моңғол тілі |валютасы = |қосымша_параметр = |параметр_мазмұны = |аумағы = |халқы = |басқару_формасы = [[Монархия]]лы [[империя]] |династиясы = |басқарушылар_титулы = |басқарушы1 = |басқарушы_жылы1 = |басқарушылар_титулы2 = |басқарушы2 = |басқарушы_жылы2 = |басқарушылар_титулы3 = |басқарушы3 = |басқарушы_жылы3 = |басқарушылар_титулы4 = |басқарушы4 = |басқарушы_жылы4 = |басқарушылар_титулы5 = |басқарушы5 = |басқарушы_жылы5 = |басқарушылар_титулы6 = |басқарушы6 = |басқарушы_жылы6 = |діні = |қосымша_параметр1 = |параметр_мазмұны1 = |Кезең1 = [[Орта ғасырлар]] |Уақыт1 = |Жыл1 = |Кезең2 = |Уақыт2 = |Жыл2 = |Кезең3 = |Уақыт3 = |Жыл3 = |Кезең4 = |Уақыт4 = |Жыл4 = |Кезең5 = |Уақыт5 = |Жыл5 = |Кезең6 = |Уақыт6 = |Жыл6 = |Кезең7 = |Уақыт7 = |Жыл7 = |Кезең8 = |Уақыт8 = |Жыл8 = |Кезең9 = |Уақыт9 = |Жыл9 = |Кезең10 = |Уақыт10 = |Жыл10 = |Кезең11 = |Уақыт11 = |Жыл11 = |қосымша_параметр2 = |параметр_мазмұны2 = |дейін = |д1 = |д2 = |д3 = |д4 = |д5 = |д6 = |д7 = |кейін = |к1 = |к2 = |к3 = |к4 = |к5 = |к6 = |к7 = |ескерту = }} '''Жалайыр сұлтандығы''' — [[Жалайыр]] әулеті [[Ирак]] пен батыс [[Иран]]да құрған патшалық болып, ол 1330 жылдары [[Моңғол империясы|Моңғол билігі]] Иранда құлаған соң орнайды.<ref>Bayne Fisher, William. ''The Cambridge History of Iran'', p.3: "From then until Timur's invasion of the country, Iran was under the rule of various rival petty princes of whom henceforth only the Jalairids could claim Mongol lineage"</ref> Жалайыр сұлтандығы өз тұсында жаңадан күшейген [[Әмір Темір]] әулетінің шапқыншылығы мен [[Қара-Қоюнлу]] (Қара қойлылар) оғыздарының бүлігінен шайқалады.<ref>The History Files [http://www.historyfiles.co.uk/KingListsMiddEast/EasternPersia.htm Rulers of Persia]</ref> 1405 жылы Ақсақ Темір өлген соң Жалайырлар тағы да Оңтүстік Ирақ пен [[Хузестан]]да Сұлтанатты күшейтуге тырысады, бірақ 1432 жылы Жалайыр сұлтандығы Қара-Қоюнлулар жағынан жеңіледі. == Үкіметі == Жалайырлар әкімшілігі мен уәзірлігі Илхандық нұсқаны қолданды, әрі түркі, моңғол тілдерін парсы тілімен<ref>{{cite book|last1=Jackson|first1=edited by Peter|last2=Lockhart|first2=the late Laurence|title=The Cambridge History of Iran, Volume 6: The Timurid and Safavid periods|date=1986|publisher=New York|location=Cambridge|isbn=0521200946|page=978|edition=Repr}}</ref> үйлестірді. Олардың дипломатиялық хат-хабарлары да Илхан мемлекетінің үлгісін қолданды, араб тіліндегі<ref name="Broadbridge157">Broadbridge, Anne F. ''Kingship and Ideology in the Islamic and Mongol Worlds'', (Cambridge University Press, 2008), 157.</ref> сөз тіркестері бар қызыл сияя төртбұрышты мөр қолданды. == Атақты Жалайыр өкілдері == * [[Мұхали]] (1170-1223) - "Джат" тармағынан - [[Шыңғыс хан]]ның ең жақын серіктестерінің бірі, го-ван, әскердің сол қанатының қолбасшысы. * Жошы-Дармала - Шыңғыс ханның әріптесі. Оның ұрпағы [[Хасан Бузург]] Жалайыр әулетінің негізін қалаушы болды. * Бала Ноян - [[Хорезмшах мемлекеті|Хорезмшах]] [[Жалал ад-Дин]]ді қуып жетуге жіберген Шыңғыс ханның мыңбасы. [[Үндістан]]да соғысқан. * Илюке, Қаданның ұлы - Огедейдің тәрбиешісі. * Джат тармағындағы Мункасар-нойон - Мунке кезіндегі төрелердің ең үлкені (яргучи). Манчестің билікке көтерілуіне наразы болған Шыңғыс әулетінің бір бөлігіне қарсы сот ісін жүргізеді. == Әміршілері == {| width=70% class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | Атағы/Аты<ref>Bosworth, Clifford Edmund. ''The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual.'' New Edinburgh Islamic Surveys Series; ISBN 0-7486-2137-7, 978-0-7486-2137-8</ref> ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | Жеке есімі ! style="background-color:#F0DC82" width=9% | Тақтағы уақыты |- |align="center"|''Таж-Уд-Дин'' <br> (Taj-ud-Din) <br> <small>تاج الدین</small> |align="center"| '''[[Хасан Бұзұрг]]''' <br> (Hasan Buzurg) |align="center"|1336–1356 |- |align="center"| ''Мұиз-уд-Дұния уа ал-Дин'' <br> (Mu'izz-ud-duniya wa al-Din) <br> <small>معزالدنیا والدین </small><br> ''Бахадур хан'' <br> (Bahadur Khan) <br> <small>بهادرخان</small> |align="center"| '''[[Шейх Ауайс Жалайыр]]''' <br> (Shaikh Awais Jalayir) |align="center"|1356–1374 |- |align="center"|''Жалал-уд-Дин'' <br> (Jalal-ud-Din) <br> <small> جلال الدین</small> |align="center"| [[Шейх Хасан Жалайыр]] <br> (Shaikh Hasan Jalayir) |align="center"|1374 |- |align="center"| ''Қияс-уд-Дин'' <br> (Ghiyas-ud-Din) <br><small>غیاث الدین</small> |align="center"| [[Шейх Құссайын Жалайыр]] <br> (Shaikh Hussain Jalayir) |align="center"|1374–1382 |- |- style="background:yellow" |align="center"| |align="center"| [[Шейх Баязид Жалайыр]] <br> (Shaikh Bayazid Jalayir)<br> <small> Солтаниех (Soltaniyeh) қаласындағы Парсы Ирак билеушісі әрі таққа үміткер болған</small> |align="center"| 1382-1384 |- |- style="background:yellow" |align="center"| ''Сұлтан'' <br> (Sultan) <br><small>سلطان</small> |align="center"| '''[[Сұлтан Ахмед Жалайыр]]''' <br> (Sultan Ahmed Jalayir) <br> <small>Бағдат билеушісі және таққа үміткер болған</small> |align="center"| 1382–1410 |- |align="center"| |align="center"| [[Шах Уалад Жалайыр]] <br> (Shah Walad Jalayir) <br> <small>Шах Али Жалайырдың ([[Shaikh Ali Jalayir]]) ұлы</small> |align="center"| 1410–1411 |- |align="center"|''Сұлтан'' <br> (Sultan) <br><small> سلطان</small> |align="center"| [[Сұлтан Мұқамет Жалайыр]] <br> (Sultan Muhammad Jalayir) <br> <small>[[Танду Қатұн]] (Tandu Khatun) ырқында </small> |align="center"| 1411 <br> (''1-ші билеу мезгілі'') |- |align="center"|''Сұлтан'' <br> (Sultan) <br><small>سلطان</small> |align="center"| [[Сұлтан Ауайс Жалайыр]] <br> (Sultan Awais Jalayir) |align="center"| 1411-1421 |- |align="center"|''Сұлтан'' <br> (Sultan) <br><small>سلطان</small> |align="center"| [[Мұхаммед бин Шах Уалад Жалайыр]] <br> (Muhammad bin Shah Walad Jalayir) |align="center"| 1421 |- |align="center"|''Сұлтан'' <br> (Sultan) <br><small>سلطان</small> |align="center"| [[Сұлтан Мұқамет Жалайыр]] <br> (Sultan Muhammad Jalayir) |align="center"| 1421-1425 <br> (''2-ші билеу мезгілі'') |- |align="center"| |align="center"| [[Хұссайын бин Ала-Ұд-Даулаһ Жалайыр]] <br> Hussain bin Ala-ud-Daulah Jalayir |align="center"| 1425-1432 |- |} ==Әулет ағашы== {{familytree/start}} {{familytree| | | | HUS |V| DAH | | | | | | | | | | |HUS=Хұсейн Гүрхан |DAH=[[Арғұн]] (Arghun) қызы}} {{familytree| | | | | | |!| | | | | | | | | | | | | |}} {{familytree| | | | | | HAS |V| DEL | | | | | | | | |HAS='''[[Хасан Бұзұрг]]'''<br>1336–1356 |DEL=[[Ділшад Қатұн]]}} {{familytree| | | | | | | | |!| | | | | | | | | | | |}} {{familytree| | | | | | | | UVY | | | | | | | | | | |UVY='''[[Шейх Увайс І]]'''<br>1356–1374}} {{familytree| | | | |,|-|-|-|+|-|-|-|-|-|v|-|-|-|.| |}} {{familytree| | | | ALI | | HUS | | | | AHM | | HAS |ALI=Алишах |HUS='''Хұсайын Жалайыр I'''<br>1374–1382 |AHM='''[[Ахмад Жалайыр]]'''<br> 1383–1410 |HAS='''[[Хасан Жалайыр]]'''<br> 1374}} {{familytree| | | | |!| | | |!| | | | | |!| | | | | |}} {{familytree| | | | SHA |V| TAN | | | | ALA | | | | |SHA='''Шах Валад'''<br>1410–1411 |TAN=Тандура Қатұн |ALA=Ал'а од-Доулех}} {{familytree| | |,|-|-|-|+|-|-|-|.| | | |!| | | | | |}} {{familytree| | MAH | | UVY | | MOH | | HUS | | | | |MAH='''Махмұд'''<br>1411–1415 |UVY='''[[Увайс II]]'''<br>1415–1421 |MOH='''Мохамед'''<br>1421–1422 |HUS='''Хұсайын II'''<br>1424–1432}} {{familytree/end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шыңғыс хан империясы}} [[Санат:Мұсылман әулеттері]] [[Санат:Иран тарихы]] [[Санат:Моңғол мемлекеттері]] [[Санат:Ирак тарихы]] n88hcj4embl3dxtvnnt7p4n8xkbs4xo Үлгі:Қарғалы ауданы ауылдық округтері 10 642929 3059253 2777237 2022-08-10T15:28:01Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ақтөбе облысы]] [[Қарғалы ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Ащылысай ауылдық округі|Ащылысай]] •}} {{nobr| [[Әлімбет ауылдық округі|Әлімбет]] •}} {{nobr| [[Бадамша ауылдық округі|Бадамша]] •}} {{nobr| [[Велихов ауылдық округі|Велихов]] •}} {{nobr| [[Желтау ауылдық округі|Желтау]] •}} {{nobr| [[Кемпірсай ауылдық округі|Кемпірсай]] •}} {{nobr| [[Қосестек ауылдық округі|Қосестек]] •}} {{nobr| [[Степной ауылдық округі (Ақтөбе облысы)|Степной]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Ақтөбе облысы|Қарғалы ауданы]] </noinclude> cooq0khefte6ku1qv30vecxj5zbk92i Үлгі:Тасқала ауданы ауылдық округтері 10 644959 3059226 2790140 2022-08-10T15:00:47Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Ақтау]] •}} {{nobr| [[Амангелді ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Амангелді]] •}} {{nobr| [[Достық ауылдық округі (Тасқала ауданы)|Достық]] •}} {{nobr| [[Қазақстан ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қазақстан]] •}} {{nobr| [[Қосшы ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қосшы]] •}} {{nobr| [[Мерей ауылдық округі|Мерей]] •}} {{nobr| [[Мереке ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Мереке]] •}} {{nobr| [[Тасқала ауылдық округі|Тасқала]] •}} {{nobr| [[Шежін ауылдық округі|Шежін]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Батыс Қазақстан облысы|Тасқала ауданы]] </noinclude> 1k49ton7u8z5vp8qibgv7zr8ubrjksh Үлгі:Шыңғырлау ауданы ауылдық округтері 10 645441 3059205 3046547 2022-08-10T14:38:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Ақбұлақ ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақбұлақ]] •}} {{nobr| [[Ақтау ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ақтау]] •}} {{nobr| [[Ақшат ауылдық округі|Ақшат]] •}} {{nobr| [[Алмаз ауылдық округі|Алмаз]] •}} {{nobr| [[Ардақ ауылдық округі|Ардақ]] •}} {{nobr| [[Ащысай ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ащысай]] •}} {{nobr| [[Қараағаш ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қараағаш]] •}} {{nobr| [[Қызылкөл ауылдық округі|Қызылкөл]] •}} {{nobr| [[Шыңғырлау ауылдық округі|Шыңғырлау]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Батыс Қазақстан облысы|Шыңғырлау ауданы]] </noinclude> 2nchexinr2ktwym5k8n4by10ahgftdf 3059210 3059205 2022-08-10T14:43:52Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Ақбұлақ ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақбұлақ]] •}} {{nobr| [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]] •}} {{nobr| [[Ақшат ауылдық округі|Ақшат]] •}} {{nobr| [[Алмаз ауылдық округі|Алмаз]] •}} {{nobr| [[Ардақ ауылдық округі|Ардақ]] •}} {{nobr| [[Ащысай ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Ащысай]] •}} {{nobr| [[Қараағаш ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)|Қараағаш]] •}} {{nobr| [[Қызылкөл ауылдық округі|Қызылкөл]] •}} {{nobr| [[Шыңғырлау ауылдық округі|Шыңғырлау]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Батыс Қазақстан облысы|Шыңғырлау ауданы]] </noinclude> 7zrewei2n9iyj1v8dc5gojb49ngbtmv Семей округі 0 649863 3059485 3046157 2022-08-11T10:19:03Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Семей округі |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = КСРО |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = округ |Кіреді = [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Семей]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[17 қаңтар]] [[1928 жыл|1928 жылы]] |Таратылған уақыты = [[17 желтоқсан]] [[1930 жыл|1930 жылы]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Семей округі''' — 1928-1930 жылдары болған Қазақ АССР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі. Семей округі 1928 жылы 17 қаңтарда [[Жетісу губерниясы|Жетісу]] және [[Семей губерниясы|Семей]] губернияларының бөліктерінен құрылды. Округ орталығы Семей қаласы болды. Округ 23 ауданға бөлінді: *[[Аягөз ауданы]]. Орталығы – [[Мамырсу|Сергиополь]] ауылы. *[[Бородулиха ауданы|Белағаш ауданы]]. Орталығы – [[Белағаш (Абай облысы)|Белағаш]] ауылы. *[[Бесқарағай ауданы]]. Орталығы – [[Беген]] ауылы. *[[Жарма ауданы]]. Орталығы – [[Жарма (Абай облысы)|Жарма]] ауылы. *[[Жаңасемей ауданы]]. Орталығы – Жаңасемей ауылы. *[[Зайсан ауданы]]. Орталығы – [[Зайсан (қала)|Зайсан]] ауылы. *[[Алтай ауданы|Зырян ауданы]]. Орталығы – [[Алтай (қала)|Зырян]] ауылы. *[[Катонқарағай ауданы]]. Орталығы – [[Катонқарағай]] ауылы. *[[Қызылтаң ауданы]]. Орталығы – Малдар ауылы. *[[Қызылтас ауданы]]. Орталығы – Қызылкесек мекені. *[[Күршім ауданы]]. Орталығы – Күршім (уақытша [[Күршім|Кумашкино]] ауылы). *[[Мақаншы ауданы]]. Орталығы – Көктұма мекені. *[[Марқакөл ауданы]]. Орталығы – [[Боран (ауыл)| Боран]] ауылы. *[[Риддер ауданы]]. Орталығы – [[Риддер]] ауылы. *[[Самар ауданы]]. Орталығы – [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы. *[[Тарбағатай ауданы]]. Орталығы – [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]] ауылы. *[[Ұлан ауданы]]. Орталығы – Сібі ауылы. *[[Үбі ауданы (Семей округі)|Үбі ауданы]]. Орталығы – Красноярское ауылы. *[[Үржар ауданы]]. Орталығы – [[Үржар (ауыл)|Үржар]] ауылы. *[[Өскемен ауданы]]. Орталығы – [[Өскемен]] қаласы. *[[Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)|Шыңғыстау ауданы]]. Орталығы – Доголок мекені. *[[Шыңғыстай ауданы]]. Орталығы – [[Шыңғыстай]] ауылы. *[[Шемонаиха ауданы]]. Орталығы – [[Шемонаиха]] ауылы. 1928 жылы 4 сәуірде 2 жаңа аудан құрылды: *[[Бурасин ауданы]]. Орталығы – [[Қарабас (Абай облысы)|Семёновское]] ауылы. *[[Ленин ауданы (Семей округі)|Ленин ауданы]]. Орталығы – Жаңасемей ауылы. 1928 жылы 23 маусымда Ленин ауданы Разин ауданы болып өзгертілді. 1930 жылдың 20 қарашасы мен 17 желтоқсаны аралығында [[Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)|Шыңғыстау ауданы]] Голощекин деп аталды. 1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АСКР-інің барлық басқа округтар сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді. == Әдебиет == *{{кітап |авторы = Сапожников В. В., Шишкин Б. К.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (тамыз 1920 ж. - желтоқсан 1936 ж.)|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Базанова Ф. Н.|басылым = |орны = Алматы|баспасы = Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы|жыл = 1959|томы = |беттері = |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = 1500}} [[Санат:Шығыс Қазақстан облысының тарихы]] [[Санат:Қазақ АКСР округтары]] 515f15982ptcm00kacz4oz2ts5r6c6m Абыралы ауданы (Семей облысы) 0 655197 3059543 3047159 2022-08-11T11:21:01Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Абыралы ауданы |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Қазақ АКСР |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Аудан |Кіреді = [[Қарқаралы округі]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей облысы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қайнар (Семей қалалық әкімдігі)|Қайнар]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1928—1955, 1990—1997 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = |Санақ жылы = |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Абыралы ауданы''' — 1928-1955 және 1990-1997 жылдары болған Қарқаралы округі, [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] және [[Семей облысы (Қазақстан)|Семей]] облыстары құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік<ref>{{cite web|url=http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1508|title=Абыралы ауданы. Әкімшілік-аумақтық өзгерістер|website=|accessdate=2019-10-11|archiveurl=https://archive.today/20200223200827/http://e-arhiv.vko.gov.kz/ru/Page/Index/1508|archivedate=2020-02-23|deadlink=no}}</ref>. Орталығы — [[Қайнар (Абай облысы)|Қайнар]] ауылы. == Тарихы == Абыралы ауданы 1928 жылы Қарқаралы округінің құрамында құрылды. 1930 жылдан - [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР-іне]] тікелей бағыныста, 1932 жылдан - Шығыс Қазақстан облысының құрамында. 1939 жылы 14 қыркүйекте Абыралы ауданы Семей облысының құрамына енді. Сонымен бірге оның құрамына Алғабас, Дегелен, Қарауыл, Көкшетау, Констанский, Сарыапан, Тайлан, Таңат, Татан, Ұзынбұлақ және Шаған ауылдық кеңестері кірді. 1954 жылы Сарыапан ауылдық кеңесі Алғабасқа, Таңат Шағанға, Татан Көкшетауға қосылды. Констанский, Дегелен, Тайлан және Ұзынбұлақ ауылдық кеңестері жойылды. 1955 жылы 22 қаңтарда Абыралы ауданы таратылды. Сол уақытта Қарауыл мен Шаған ауылдық кеңестері Семей облысының [[Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)|Абай ауданына]], Алғабас ауылдық кеңесі - Қарағанды облысының [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қу ауданына]], Көкшетау ауылдық кеңесі - Қарағанды облысының [[Қарқаралы ауданы|Қарқаралы ауданына]] өтті. 1990 жылы 15 желтоқсанда Абыралы ауданы қалпына келтірілді. Оның құрамына Семей облысы Абай ауданының Абыралы, Ақбұлақ, Қарауыл, Сарғалдақ ауылдық кеңестері және Қарағанды облысы [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ ауданының]] Алғабас ауылдық кеңесі кірді. 1991 жылы Айнабұлақ және Социалистік Қазақстан ауылдық кеңестері құрылды. 1994 жылы Социалистік Қазақстан ауылдық кеңесі Таңат ауылдық кеңесі болып өзгертілді. 1997 жылы 3 мамырда Семей облысының таратылуына байланысты Абыралы ауданы Шығыс Қазақстан облысына берілді. 1997 жылы 23 мамырда Абыралы ауданы жойылып, оның аумағы [[Семей]] қаласының қарамағына өтті. == Әдебиет == * Семей облысының әкімшілік-аумақтық құрылымының тарихы туралы анықтамалық. — Семей, 2006. == Тағы қараңыз == * [[Абыралы көтерілісі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]] llh945z99jg74d465jnb2otro3l72ih Қапал ауданы 0 658257 3059310 2909374 2022-08-10T19:05:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|КСРО}} |Қазақша атауы = Қапал ауданы |Шынайы атауы = |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Қазақ КСР |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = Аудан |Кіреді = [[Алматы облысы]], [[Талдықорған облысы]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] |Астана түрі = |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 1939 |Таратылған уақыты = [[23 мамыр]] [[1997 жыл|1997]] |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |ЖІӨ жан басына шаққанда = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 28 377 |Санақ жылы = 1989 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = |Карта ені = |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = [[UTC+6:00|UTC+6]] |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Қапал ауданы''' — 1939-1997 жылдары болған [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР-нің]] [[Алматы облысы|Алматы]] және [[Талдықорған облысы|Талдықорған]] облыстарындағы әкімшілік бірлік. == Тарихы == Қапал ауданы 1939 жылы Алматы облысында құрылды. Қапал оның әкімшілік орталығы болды. Қапал ауданына [[Ескелді ауданы|Талдықорған ауданынан]] Березов, Калинов, Қапал және Ленин ауылдық кеңестері, ал [[Ақсу ауданы|Ақсу ауданынан]] Арасан, Қызылағаш және Суықсай ауылдық кеңестері берілді. 16 қарашада Талдықорған ауданынан қосымша Қоңыр ауылдық кеңесі берілді. 1943 жылы Ақсу және Конезаводский ауылдық кеңестері құрылып, Калинов ауылдық кеңесі Калинин болып өзгертілді. 1944 жылы 15 наурызда Талдықорған облысы құрылған кезде аудан жаңа облысқа берілді. 1945 жылы Березов ауылдық кеңесі Талдықорған ауданына берілді. 1954 жылы Конезаводский, Ленин және Суықсай ауылдық кеңестері таратылды. 1957 жылы Целинный ауылдық кеңесі құрылды. 1959 жылы 6 маусымда Талдықорған облысының таратылуына байланысты Қапал ауданы Алматы облысының құрамына өтті. 1960 жылы 16 ақпанда жойылған Бөрілітөбе ауданының бір бөлігі Қапал ауданына қосылды<ref>КСРО Жоғарғы Кеңесінің тізімдемелері. № 10 (994), 1960 ж.</ref>. 1962 жылы Ақсу ауылдық кеңесі Суықсай ауылдық кеңесі болып өзгертілді. 1963 жылы 2 қаңтарда Қапал ауданы жойылып, оның аумағы Ақсу, Талдықорған аудандары, сондай-ақ [[Үштөбе (қала)|Үштөбе]] қаласына бағынышты аймақ арасында бөлінді. 1970 жылы 4 желтоқсанда Қапал ауданы қалпына келтірілді. Оның құрамына Ақсу ауданының Арасан, Қапал, Қызылағаш пен Молалы және Талдықорған ауданындағы Калинин, Қоңыр, Целинный ауылдық кеңестері кірді. 1972 жылы Молалы ауылдық кеңесі [[Бөрілітөбе ауданы]]на берілді. Көшкентал және Суықсай ауылдық кеңестері құрылды. 1973 жылы Алажиден ауылдық кеңесі Бөрілітөбе ауданынан Қапал ауданына ауыстырылды. 1977 жылы Бөрілітөбе ауданынан Қапалға Молалы ауылдық кеңесі берілді. Алажиден ауылдық кеңесі жойылды. 1993 жылы Калинин ауылдық кеңесі Көктөбе болып өзгертілді. 1996 жылы Көктөбе ауылдық кеңесі жойылды. 1997 жылы таратылған Бөрілітөбе ауданының Егінсу ауылдық кеңесі Қапал ауданына қосылды. 1997 жылы 22 сәуірде Талдықорған облысының таратылуына байланысты Қапал ауданы қайтадан Алматы облысына өтті. 1997 жылы 23 мамырда Қапал ауданы таратылды. Сонымен бірге Арасан, Егінсу, Қапал, Қызылағаш, Көшкентал, Суықсай мен Молалы ауылдық кеңестері Ақсу ауданына, ал Қоңыр және Целинный ауылдық кеңестері Талдықорған ауданына қосылды<ref>[http://www.tugan-olke.kz/index.php?id=52 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық бөліну тарихы туралы анықтамалық (10 наурыз 1932 ж. — 1 қаңтар 2000 ж.)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160806164824/http://www.tugan-olke.kz/index.php?id=52 |date=2016-08-06 }}</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]] 7invzzz320k6lxisbazfx5j7fpw104z Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B 3 664709 3059249 3056340 2022-08-10T15:25:57Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:25, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) avg4hyvw3e2co0v49ercntdjeh3wh1h Қырғызстан мәдениеті 0 664966 3059399 2888097 2022-08-11T06:05:19Z Arth 46766 /* Ұлттық тағамдары */ wikitext text/x-wiki '''Қырғызстан мәдениеті''' — көшпелі халықтың [[салт-дәстүр]]лерінің, [[әдет-ғұрыптар]]ының, дүниетанымы мен менталитетінің әрекеті ретінде және әлемнің басқа да халықтары сияқты өзінің мазмұны жағынан күрделі және бай этникалық кешен. Оның сипатты белгілерінің қалыптасуына түрік-моңғол көшпелі мәдениеті үлкен ықпал еткен.<ref>https://assembly.kz/analitika/yr-yz-ltyny-m-deni-m-rasy/ Қырғыз ұлтының мәдени мұрасы</ref> == Қырғыз эпосы "Манас" == [[File:Manas.jpg|оңға|200px|]] Қырғыздардың әлемдік аренадағы ең басты бренді – [[Манас дастаны|«Манас» эпостық жыры]]. Миллионнан астам жолдан тұратын жыр әлемдегі ең ұзын туынды ретінде Гиннес рекордтар кітабына енген. Сондай-ақ, жыр ЮНЕСКО қорғауына алынған. «Манас» қырғыз халқының мәдениетін, философиясын, дәстүрі мен тарихын, көзқарасын, топонимикалық, этногенетикалық және тарихи атауларды түгел қамтығанымен де ерекше.<ref>https://surak.baribar.kz/570155/ Қырғыз халқының сәлт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, ұлттық ойындары, ұлттық тағамдары?</ref> Бұл жырды ұрпақтан-ұрпаққа арнайы адамдар, эпосты айтушылар - [[манасшылар]] сақтап, айтып береді. Эпос 1800 жылдары жазылды, алғашқы толық нұсқасы 1920 жылдары жарық көрді. "Манас" көптеген тілдерге аударылып, Кеңес Одағында және шетелде жарық көрді. "Манастың" негізгі тақырыбы — аты аңызға айналған қырғыз батырының Ауғанстанға, Орта Азияға және Қытайға әскери жорықтарының тақырыбы. 4 желтоқсан - Қырғызстанда «Манас» эпосының күні болып саналады.<ref>http://manas.su/o-kyrgystane/manas Манас</ref> == Қырғыз киіз үйлері == [[File:Kyrgyzská jurta, Song-köl.jpg|thumb|оңға|200px|Қырғыз киіз үйі]] [[Киіз үй]]лер - қырғыз мәдениетінің маңызды бөліктерінің бірі. Қырғыз мәдениетінің көп бөлігі, маңызды әдет-ғұрыптар мен рәсімдерден бастап қолөнершілік пен дәстүрлі шеберлікке дейінгі бөлігі киіз үйлермен байланысты. Қырғыз киіз үйлері [[кереге]]лерден, жіңішке [[уық]]тар мен бірнеше киіз жабдықтардан тұрады. Біріншісі үйдің негізі, ал екіншісі суық пен аяздан қорғайды. Киіз үйдің ағаш құрамы үш бөліктен тұрады: кереге, уық және [[шаңырақ]]. Киіз үйдің ортасында ошақ орнатылған, есіктің оң жағында үйдің әйелдерді еркектерден бөлетін ши қалқасы болған. Дәстүр бойынша киіз үйдің оң жағы әйелдер киіз үйі болып саналды - онда [[ыдыс-аяқ]] пен ас үй керек-жарақтары, тігуге және тоқуға арналған құралдар сақталды. Үйдің ерлерге арналған сол жағында [[ат әбзелдері]] мен аң аулауға қажетті барлық құрал-саймандар, [[пышақ]]тар сақталған. Киіз үйдегі еден киіздермен жабылған, оның үстіне үй немесе жабайы аңдардың терілерін төсеген. Артқы қабырға төр ретінде саналып оған киіз [[кілем]] ілген. Киіз үйді жарықтандыру үшін шойын немесе саз шамдар қолданылған.<ref>https://www.open.kg/about-kyrgyzstan/art/arts-and-crafts/1933-kyrgyzskoe-zhilische-yurta.html Кыргызское жилище — юрта</ref> == Қырғыз тоқыма бұйымдары == [[Киіз]] және [[жүн]] Қырғыз тоқыма бұйымдарының негізін құрайды. Қырғыздар ежелден қой жүні мен жануарлардың терісінен көптеген әдемі [[File:Kyrgyz Republic Felt Rugs - Stierch.jpg|thumb|оңға|200px|Қырғыз киіз кілемшелері]] бұйымдар жасаған. Қырғыз қолөнерінің негізгі өнімі - киіз. Киіз - қой жүнінен нығыздалып жасалып, үй тұрмысында пайдаланылатын бұйым, бұл қырғыз мәдениетінің ең маңызды бөлігі болып есептеледі. Киізден киіз үйге арналған жабын, ұлттық [[шапан]] мен ақ-қалпақты, киім, ойыншықтар, интерьер заттары және т.б. жасалады. Алайда ерекше орын қырғыздың әйгілі киіз кілемі - шырдақ болып табылады, оны жасау үлкен шеберлік пен табандылықты қажет етеді. * '''Шырдақ''' (Ширдак) -киізден жасалған кілемдер, онда жануарлардың кейбір бөліктерінің бейнелері: иттің құйрығы, тау ешкілерінің мүйіздері, құстардың тырнақтары және т.б. әшекейленеді. * '''Түс-киіз''' (Туш-кийиз) - жұмсақ матадан тігілген қабырға кілемдері, көбінесе қалыңдықтың жасауына беріледі. Өсімдіктер мен гүлдер, кейде жануарлармен өрнектелген. * '''Құрақ''' (Курак) - жамау тігу. Құрақ атауы "құра" сөзінен шыққан, ол бірге тігуді немесе жеке бөліктерді құрастыруды білдіреді. Бұл әдіспен балалар киімдері, бесік жамылғылары, үйлену тойына арналған перделер, жастықтар, ер-тоқым жамылғылары, сөмкелер немесе кілемдер тігуде қолданылады. * '''Ала-киіз''' (Ала-киийз) - киізден жасалған кілемдердің тағы бір түрі. Сондай-ақ киіз өндіру, киіз үйді жылыту үшін қызмет ететін және сәндік мақсатта пайдаланылатын [[ши]] деп аталатын өсімдіктен өрілген қырғыз төсеніштері де кеңінен танымал.<ref>https://too.kg/traditsii-i-kultura/ Традиции и культура Кыргызстана</ref> == Ұлттық тағамдары == Қырғыз асханасы – Орта Азия мәдениетінде ұлттық ерекшелігімен айқындалатын асхана. Бешбармақ, [[шұжық]], [[қуырдақ]], [[қымыз]] [[File:Beshbarmak1.jpg|thumb|оңға|200px|Бешбармақ]] сияқты тағамдар қырғыздар үшін де ұлттық тағам болып саналады. Ет, сүт тағамдары және ұннан жасалатын тағамдар қырғыздардың рационында кеңінен қолданылады. Қырғыз халқының да өздерінің мерекелері мен салт-дәстүрлеріне, ырымдарына байланысты дайындалатын тағамдары бар. Ертеректе әр мерекеге орай арнайы тағамдар дайындалатын болған. Келген қонақтарға қырғыздар мынадай ұлттық тағамдарын ұсына алады: [[File:Horsemeat platter.jpg|thumb|оңға|200px|қазы-қарта]] Ет өнімдері: * '''бешбармақ''' - кеспе қосылған туралған ет негізіндегі [[сорпа]]; * '''қуырдақ''' - малдың етинен ұсақтап турап әзірленіп, шыжғырылып [[картоп]]пен бірге ұсынылған тағам; * '''шорпо және ашлянфу''' - ет сорпалары; * '''қазы''' - құрғақ жылқы шұжығы; * '''қаттама''' - пияз қосылған орама нан. Сүт өнімдері: * '''қымыз''' - [[бие]] сүтінен жасалған ұлттық сусын; * '''айран''' - сиырдың ашытылған сүті; * '''қурут''' - кептірілген [[сүзбе]]ден алынған ашыған сүт ірімшігі; * '''қаймақ'''- тұндырып қойған сүттің бетінен алынған қалың кілегей қаймақ. [[File:Тандырные лепёшки на рынке.jpg|thumb|оңға|200px|тандыр нан]] Ұннан жасалған тағамдар: * '''нан''' - тандырда пісірілген нан; * '''токоч''' - ашытқы қамырынан жасалған жұқа нан, оны көбіне шаймен бірге ұсынады; * '''кемеч''' - көмірмен пісіріледі, * '''бауырсақ''' -иленген қамырдың майға қуырылған бөліктері. Тәтті тоқаштар: * '''құйма қант''' - жұмыртқа массасына негізделген - қант печеньесі; * '''ширин алма''' - қантпен алдын ала пісірілген алма [[желе]]сі; * '''күнжіт қант''' - [[күнжіт]] пен қантқа негізделген [[деликатес]];<ref>https://edatop.ru/1407-kirgizskaja-kuhnja.html Киргизская кухня: обзор, основные черты и национальные блюда</ref> == Музыкалық аспаптар == Қырғыз музыкасы табиғатымен және таулардағы өмірімен үндес болуымен ерекшеленеді. Көптеген әндердің мәтіндері көшпенділердің күнделікті өмірі туралы, тіпті сөздері жоқ композицияларда да көңіл-күй нәзік жеткізіледі. Қырғызстанда көптеген [[музыкалық аспаптар]] бар. '''Қомыз''' (Комуз) - қырғыз халқының тұтас ағаштан ойып жасалған, ұзын жіңішке мойны бар үш ішекті шертпелі музыкалық аспабы. Ежелгі қомыз кішірек болды. Бұл шабандоздардың оған ойнауының ыңғайлылығына байланысты, пішіндері әртүрлі, көбіне алмұрт тәрізді. Негізгі бөлігі әдетте [[арша]], [[қарағай]], [[тұт]] ағаш түрлерінен жасалады.<ref>https://muz-story.ru/strunnye-muzykalnye-instrumenty/komuz/ Комуз музыкальный инструмент</ref> [[File:Kyrgyz Musicians in Karakol.jpg|thumb|оңға|250px|Қаракөлдегі киіз үй лагерінде бір топ қырғыз музыканттары өнер көрсетуде]] [[Қомыз]]да лирикалық та, ұрмалы да әуендер орындалады, олардың дыбысы аттың тұяқтарының соққысына ұқсайды. Қомызда ойнаудың шеберлері қомызшы деп аталады. Олар күрделі үзінділерді орындай отырып, аспапты арқасына, бастарында және тіпті төңкеріп ұстап ойнап өз шеберліктерін көрсетеді. Қомызға арналған әндер мазмұны жағынан әр түрлі (кейбіреуі белгілі бір оқиғаларды, басқалары табиғат сұлулығын сипаттайды, үшіншілері жәй күкілі мағынада). Дүниежүзілік көшпенділер ойындарында 1000-ға жуық қомызшы өнер көрсетіп, қомызға жазылған ең танымал шығармалардың бірі - «Маш Ботойды» ойнады. '''Қыл-қияқ''' (Кыл-кыяк) – ысқышы (смычок) бар дәстүрлі ішекті аспап. Ол да қомыз сияқты [[арша]], [[қарағай]], [[тұт]] ағаш түрлерінен жасалады. Аспап екі ішекті және ысқышы бар – джаа. Қыл-қыяқтың пішіні шелек тәрізді, жоғарғы жартысы ашық, ал төменгі жағы түйе терісімен жабылған. Аспаптың ұзындығы шамамен 60-70 см құрайды, ішектері [[жылқы]] қылынан жасалған, ысқышы доға тәрізді болып келеді. Қыл-қыяқты тік күйде ұстап, оның төменгі бөлігін тізеге тіреп отырып отырып ойнайды. Музыканттары ысқышты төменнен ұстап, оң қолдың алақанын жоғары қаратып ұстайды. Қыл-қыяқ музыканттарының жеке репертуары - дәстүрлі аспаптық композициялар күй, әуендер халық әндері. Қыл-қыяқ сонымен қатар ақынның эпостық жырларын, халық әндерін сүйемелдейді.<ref>https://bigenc.ru/music/text/2126716 Большая российская энциклопедия </ref> '''Темір қомыз''' (Темір-комуз) - Қырғызстанда өте танымал ауызда ұстап шертетін аспап. Бұл аспапта орындаушылар темір қомызшы немесе ауыз қомызшы деп аталады. Темір қомызда дәстүрлі орындаушылар әйелдер мен балалар болды, бірақ ХХ ғасырдың 30-жылдарынан бастап ер адамдар да ойнай бастады. Сонымен қатар қырғыздарда керней, сырнай, сыбызғы, чоор, чопо чоор, дауылпаз, жетіген т.б. ұлттық музыкалық аспаптары бар.<ref>https://ru.sputnik.kg/infographics/20160310/1023064195/kyrgyz-musical-instruments.html Кыргызские музыкальные инструменты: виды, история, звучание</ref> == Қырғызстан театрлары == Қырғызстанда [[театр]]лар мен өнер мектептері жоғары бағаланады және өркендеуде. Студенттерге би, актерлік шеберлік, музыка, режиссура оқытылады; әр түрлі қойылымдар үнемі өткізіліп тұрады. [[File:BISHKEK KNATOB 3.jpg|thumb|оңға|250px|Абдылас Малдыбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік опера және балет театры]] '''Абдылас Малдыбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік опера және балет театры''' - 1926 жылы оқу театры ретінде құрылды. Қырғыз кәсіби театр өнерінің бастауы 1926 жылы Фрунзе қаласында (қазіргі [[Бішкек]]) алғашқы музыкалық-драмалық студия құрылған жыл болып есептеледі. Қазіргі театр ғимараты 1955 жылы тұрғызылған, мұнда [[спектакль]]дер әлі күнге дейін үнемі өткізіліп тұрады. Негізінен көркемөнерпаздар үйірмесінің өкілдері айналысатын осы студияның негізінде 1930 жылы 07 қарашада Қырғыз мемлекеттік театры құрылды. 1942 жылы 17 тамызда Қырғыз музыкалық-драма театры Қырғыз мемлекеттік опера және балет театры болып қайта құрылды. '''Бабыр атындағы Ош академиялық музыкалық драма театры''' -Қырғызстандағы ең көне театр. 1914 жылы құрылған театр өзбек тілінде көптеген театрландырылған және музыкалық қойылымдар жүргізді және аймақтағы театр мен музыканың дамуына қолдау көрсетуде. '''Т.Сатылғанов атындағы Қырғыз мемлекеттік филармониясы''' - Филармония алдындағы алаңда Манастың үкен мүсіні тұр, оның айналасында Қырғызстанның бай музыкалық тарихын таныстыра отырып, атақты манасшы мен ақындардың бюстері орналасқан. Филармонияның өзі Қырғызстанның ең танымал музыканттары мен ақындарының бірі [[Тоқтағұл Сатылғанов]]тың құрметіне аталған. Мұнда үздік қырғыз және шетелдік музыканттардың өнерін тамашалауға болады.<ref>https://www.advantour.com/rus/kyrgyzstan/culture.htm Культура Кыргызстана</ref> '''М.Рысқұлов атындағы Нарын облыстық академиялық театры''' - 1935 жылы колхоздар мен совхоздардың шағын театрлары құрылып, олар облыстық театрды құруға негіз болды. 1939 жылы қырғыз әдебиеті мен өнерінің онкүндігінен кейін Мәскеу қаласында Жұмгал және Нарын аудандарының театрлары біріктіріліп, Нарын облыстық драма театры құрылды. 2008 жылы «академиялық театр» мәртебесін алды. '''Т.Әбдімомынов атындағы Қырғыз Ұлттық академиялық драма театры''' -1926 жылдың 2 қарашасы театрдың туған күні болып саналады. Содан бері қырғыз драма театры әлемдік драматургия авторлары мен Қырғыз ұлттық авторларының шығармалары бойынша 500-ге жуық спектакль қойды. '''Қырғыз мемлекеттік циркі''' - Бішкектегі көптеген көрнекті орындардың бірі. Ол 1976 жылы белгілі сәулетшілер Л.Сегал, Б. Шардин, А. Нежурин және Д. Леонтовичтің жобасы бойынша салынған. Мекеме жергілікті биліктің бастамасымен және қаражатымен ашылды. Жаңа ғимараттағы алғашқы қойылымды қырғыз әртістері 1978 жылы берді. Қазіргі уақытта циркте кейде әлемдік жұлдыздардың қатысуымен қойылымдар белсенді көрсетілуде. Бұл орын отбасылық қызықты демалыс үшін өте қолайлы. '''Б. Қыдыкеева атындағы Қырғыз мемлекеттік жастар және жасөспірімдер театры''' - өткен ғасырдың 20 жылдарының соңында құрылды. Бұл театрда 14 жасында алғаш рет 20 ғасырдағы Қырғыз ұлттық сахнасы мен киносының жұлдызы [[Бәкен Қыдыкеева]] Лопе де Вега драмасында Лауренсияның рөлін тамаша сомдап, даңққа бөленді. [[File:Кирдрамтеатр, г.Битшкек, ул.Абдумомунова.jpg|thumb|оңға|250px|Т.Әбдімомынов атындағы Қырғыз Ұлттық академиялық драма театры]] '''М.Жанғазиева атындағы Қырғыз мемлекеттік қуыршақ театры''' - Қырғызстанда қуыршақ театры алғаш рет 1938 жылы пайда болды. Қуыршақ театры Қырғызстанның алғашқы театрларының бірі болып, шет елдерде қойылымдарын қойды. Араб және дари, испан және француз, моңғол тілдерінде 200-ге жуық спектакльдер ойнап, [[Орталық Америка]] мен [[Африка]], [[Азия]] және [[Еуропа]] елдерінде гастрольдік сапарларын сәтті өткізді. '''Ш.Айтматов атындағы мемлекеттік ұлттық орыс драма театры''' - 1935 жылы Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасының Үкіметі дербес орыс драма театрын ұйымдастыру туралы қаулы қабылдады. 2015 жылы Шыңғыс Айтматов атындағы орыс драма театры өзінің 80 жылдығын атап өтті. Қазіргі уақытта театр халықаралық театр фестивальдеріне белсенді қатысып марапаттар алып жүр және гастрольдік сапарларға да шығуда. '''Ә.Өмірәлиев атындағы Бішкек қалалық драма театры''' - Театрды 1993 жылы Қырғыз Республикасының Халық әртісі Арсен Умуралиев пен театр сыншысы Цыцигма Умуралиева мемлекеттік театрлардың академиялық формаларына балама ретінде құрды. Театрдың басты міндеті-жас ұрпақты әлемдік мәдениет жетістіктерін көпшілікке таныстыру, көрермендер аудиториясын қалыптастыру арқылы эстетикалық өлшемдерге тәрбиелеу.<ref>https://www.open.kg/tourist/leisure-and-entertainment/theaters/32961-bishkekskiy-gorodskoy-dramaticheskiy-teatr-imeni-a-umuralieva.html Бишкекский городской драматический театр имени А. Умуралиева</ref> == Қырғыз киімдері == Қырғыз киімінде көшпелі өмір салты, түрлі аймақтардың ерекшеліктері көрініс тапқан, табиғи материалдар басым: [[жүн]], [[киіз]], [[былғары]], қатты маталар. Қазіргі кезде Қырғызстанда батыстың заманауи киімдерімен киінеді, сонда да онда қырғыздар дәстүрлі элементтер де бар. [[File:Kyrgyz people1862.jpg|thumb|оңға|200px|Дәстүрлі киімдегі қырғыздар. 1862 ж.]] Ақ қалпақ – қырғыздардың ертеден келе жатқан бас киімі. Ол жаңбардан да, шыжыған күннің көзінен де қорғайды. Ер адамдар айыр қалпақтарымен жұмысқа да, тойға да барады, жай күндері де киіп жүреді. Қалпақты сыйлық ретінде құрметті қонақтарға оның ішінде шет елдіктерге және мерейтой иелеріне тарту етеді.<ref>https://old.qazaqtv.com/kz/programms/viewArchive?id=24230 Қырғыз халқының ұлттық бас киімі – Ақ қалпақ</ref> Сондай ақ, ер адамдар [[шапан]], жоғары жағасы бар пальто және былғары шалбар киген. Құрметті қонақтарға әдемі күрделі кестемен бас киімді және ұзын кестелі киіз пальто - [[шекпен]] беру дәстүрге айналған. Әйелдер кең көйлек, жеңсіз [[қамзол]], халат сыртынан белдемше киген. Ертеректе әйелде кимешек киген. '''Тақия''' (тебетей) — тұмақ, бөрік ішінен ер адамдар киетін дөңгелек тақия.<ref>https://translate.academic.ru/%D1%82%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%B9/ky/ru/ тебетей</ref> Ол қысқы бас киім, төрт сына тәрізді тәжі бар қырғыз ерлер костюмінің ажырамас бөлігі. Оны, әдетте, [[барқыт]]тан немесе матадан тігеді, шеттері [[сусарлар]]дың, [[бұлғын]]дардың [[түлкі]]лердің терілерімен көмкеріледі. '''Кебенек''' (Кементай) - суық пен жаңбырдан қорғайтын кең киіз халат.Бұрын бұл мал өсірушілердің киімі болған, ал бай безендірілген кементайларды ауқатты қырғыздар киген. Айырмашылығы ашық түстерінде, безендіруінде болды.<ref>http://xn--90aeea2bghkbmep4j.xn--p1ai/etnotovary/natsionalnye-kostyumy/index.php?SECTION_ID=&ELEMENT_ID=7960 Киргизский национальный костюм</ref> '''Шапан''' (Чапан) -халат түріндегі ерлер мен әйелдер киімі. Үйден шапансыз шығу әдепсіз болып саналды. [[Шапан]]ды [[мақта]] немесе түйе жүнінен тігеді, сыртын [[барқыт]], шұға, вельвет маталарымен тыстайды. Қазіргі уақытта шапандарды қарт адамдар киеді. '''Ішік''' (Ичик) - бұрынғы дәулетті отбасыларда қысқы киім тон - [[ішік]] болған. Материалдық мүмкіндіктерге сүйене отырып, оны кәмшат, түлкі, қой, қасқыр терісінен тікті және жағасыз киді. Ішік қырғыздарда мерекелік киім болып саналды, оны сирек киді. == Қырғыз мұражайлары == [[Мұражай]]лар Қырғызстанда жақында пайда болды. Қырғызстанның мұражайлары тарихи, мәдени, көркемдік және ғылыми маңызы бар [[артефакт]]ілер жинағын, құжаттарын жинақтайды, сақтайды және оларды көпшілікке ұсынады. Алғашқы қырғыз мұражайы Қырғызстанның астанасы -[[Бішкек]]те құрылды. Бұл мұражай Қызыл Армияның әйгілі әскери жетекшілерінің бірі, Азамат соғысы және басмашылықпен күрес кезінде Түркістан майданының қолбасшысы [[Михаил Васильевич Фрунзе|Михаил Фрунзені]] еске алуға арналды. Фрунзе мұражайы өз есігін 1925 жылы ашты. Одан кейін 1927 жылы ашылған тарихи мұражай және 1934 жылы бейнелеу өнері мұражайы құрылды. 1981 жылы Қырғызстанда 13 мұражай болды, ал 2000 жыл басында республикада жеке мұражайлардан басқа 36 мемлекеттік мұражай болды. Бішкекке келген туристер ондағы тарихи музейге барады. [[File:State History Museum in Bishkek 2.jpg|thumb|оңға|300px|Бішкектегі тарихи мұражай ғимараты]] Қырғызстанның танымал мұражайлары: * [[Петроглиф]]тер мұражайы * Тарихи мұражай * Сулайман Тоо мұражайы * Н.М.Пржевальский мұражайы * Ұлттық бейнелеу өнері мұражайы * Мемлекеттік тарихи мұражай * М.В.Фрунзе атындағы Мемлекеттік мемориалдық үй-мұражайы * Қаракөл тарихи мұражайы * Г.Айтиева атындағы Қырғыз ұлттық бейнелеу өнері мұражайы * Зоологиялық мұражай * «Манас Ордо» Ұлттық кешені<ref>https://www.tripadvisor.ru/Attractions-g293947-Activities-c49-Kyrgyzstan.html Музеи Киргизии</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қырғызстан мәдениеті]] hwplo453l6hza5to4cybekgivn1ngy3 3059400 3059399 2022-08-11T06:07:06Z Arth 46766 /* Ұлттық тағамдары */ wikitext text/x-wiki '''Қырғызстан мәдениеті''' — көшпелі халықтың [[салт-дәстүр]]лерінің, [[әдет-ғұрыптар]]ының, дүниетанымы мен менталитетінің әрекеті ретінде және әлемнің басқа да халықтары сияқты өзінің мазмұны жағынан күрделі және бай этникалық кешен. Оның сипатты белгілерінің қалыптасуына түрік-моңғол көшпелі мәдениеті үлкен ықпал еткен.<ref>https://assembly.kz/analitika/yr-yz-ltyny-m-deni-m-rasy/ Қырғыз ұлтының мәдени мұрасы</ref> == Қырғыз эпосы "Манас" == [[File:Manas.jpg|оңға|200px|]] Қырғыздардың әлемдік аренадағы ең басты бренді – [[Манас дастаны|«Манас» эпостық жыры]]. Миллионнан астам жолдан тұратын жыр әлемдегі ең ұзын туынды ретінде Гиннес рекордтар кітабына енген. Сондай-ақ, жыр ЮНЕСКО қорғауына алынған. «Манас» қырғыз халқының мәдениетін, философиясын, дәстүрі мен тарихын, көзқарасын, топонимикалық, этногенетикалық және тарихи атауларды түгел қамтығанымен де ерекше.<ref>https://surak.baribar.kz/570155/ Қырғыз халқының сәлт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, ұлттық ойындары, ұлттық тағамдары?</ref> Бұл жырды ұрпақтан-ұрпаққа арнайы адамдар, эпосты айтушылар - [[манасшылар]] сақтап, айтып береді. Эпос 1800 жылдары жазылды, алғашқы толық нұсқасы 1920 жылдары жарық көрді. "Манас" көптеген тілдерге аударылып, Кеңес Одағында және шетелде жарық көрді. "Манастың" негізгі тақырыбы — аты аңызға айналған қырғыз батырының Ауғанстанға, Орта Азияға және Қытайға әскери жорықтарының тақырыбы. 4 желтоқсан - Қырғызстанда «Манас» эпосының күні болып саналады.<ref>http://manas.su/o-kyrgystane/manas Манас</ref> == Қырғыз киіз үйлері == [[File:Kyrgyzská jurta, Song-köl.jpg|thumb|оңға|200px|Қырғыз киіз үйі]] [[Киіз үй]]лер - қырғыз мәдениетінің маңызды бөліктерінің бірі. Қырғыз мәдениетінің көп бөлігі, маңызды әдет-ғұрыптар мен рәсімдерден бастап қолөнершілік пен дәстүрлі шеберлікке дейінгі бөлігі киіз үйлермен байланысты. Қырғыз киіз үйлері [[кереге]]лерден, жіңішке [[уық]]тар мен бірнеше киіз жабдықтардан тұрады. Біріншісі үйдің негізі, ал екіншісі суық пен аяздан қорғайды. Киіз үйдің ағаш құрамы үш бөліктен тұрады: кереге, уық және [[шаңырақ]]. Киіз үйдің ортасында ошақ орнатылған, есіктің оң жағында үйдің әйелдерді еркектерден бөлетін ши қалқасы болған. Дәстүр бойынша киіз үйдің оң жағы әйелдер киіз үйі болып саналды - онда [[ыдыс-аяқ]] пен ас үй керек-жарақтары, тігуге және тоқуға арналған құралдар сақталды. Үйдің ерлерге арналған сол жағында [[ат әбзелдері]] мен аң аулауға қажетті барлық құрал-саймандар, [[пышақ]]тар сақталған. Киіз үйдегі еден киіздермен жабылған, оның үстіне үй немесе жабайы аңдардың терілерін төсеген. Артқы қабырға төр ретінде саналып оған киіз [[кілем]] ілген. Киіз үйді жарықтандыру үшін шойын немесе саз шамдар қолданылған.<ref>https://www.open.kg/about-kyrgyzstan/art/arts-and-crafts/1933-kyrgyzskoe-zhilische-yurta.html Кыргызское жилище — юрта</ref> == Қырғыз тоқыма бұйымдары == [[Киіз]] және [[жүн]] Қырғыз тоқыма бұйымдарының негізін құрайды. Қырғыздар ежелден қой жүні мен жануарлардың терісінен көптеген әдемі [[File:Kyrgyz Republic Felt Rugs - Stierch.jpg|thumb|оңға|200px|Қырғыз киіз кілемшелері]] бұйымдар жасаған. Қырғыз қолөнерінің негізгі өнімі - киіз. Киіз - қой жүнінен нығыздалып жасалып, үй тұрмысында пайдаланылатын бұйым, бұл қырғыз мәдениетінің ең маңызды бөлігі болып есептеледі. Киізден киіз үйге арналған жабын, ұлттық [[шапан]] мен ақ-қалпақты, киім, ойыншықтар, интерьер заттары және т.б. жасалады. Алайда ерекше орын қырғыздың әйгілі киіз кілемі - шырдақ болып табылады, оны жасау үлкен шеберлік пен табандылықты қажет етеді. * '''Шырдақ''' (Ширдак) -киізден жасалған кілемдер, онда жануарлардың кейбір бөліктерінің бейнелері: иттің құйрығы, тау ешкілерінің мүйіздері, құстардың тырнақтары және т.б. әшекейленеді. * '''Түс-киіз''' (Туш-кийиз) - жұмсақ матадан тігілген қабырға кілемдері, көбінесе қалыңдықтың жасауына беріледі. Өсімдіктер мен гүлдер, кейде жануарлармен өрнектелген. * '''Құрақ''' (Курак) - жамау тігу. Құрақ атауы "құра" сөзінен шыққан, ол бірге тігуді немесе жеке бөліктерді құрастыруды білдіреді. Бұл әдіспен балалар киімдері, бесік жамылғылары, үйлену тойына арналған перделер, жастықтар, ер-тоқым жамылғылары, сөмкелер немесе кілемдер тігуде қолданылады. * '''Ала-киіз''' (Ала-киийз) - киізден жасалған кілемдердің тағы бір түрі. Сондай-ақ киіз өндіру, киіз үйді жылыту үшін қызмет ететін және сәндік мақсатта пайдаланылатын [[ши]] деп аталатын өсімдіктен өрілген қырғыз төсеніштері де кеңінен танымал.<ref>https://too.kg/traditsii-i-kultura/ Традиции и культура Кыргызстана</ref> == Ұлттық тағамдары == Қырғыз асханасы – Орта Азия мәдениетінде ұлттық ерекшелігімен айқындалатын асхана. Бешбармақ, [[шұжық]], [[қуырдақ]], [[қымыз]] [[File:Beshbarmak1.jpg|thumb|оңға|200px|Бешбармақ]] сияқты тағамдар қырғыздар үшін де ұлттық тағам болып саналады. Ет, сүт тағамдары және ұннан жасалатын тағамдар қырғыздардың рационында кеңінен қолданылады. Қырғыз халқының да өздерінің мерекелері мен салт-дәстүрлеріне, ырымдарына байланысты дайындалатын тағамдары бар. Ертеректе әр мерекеге орай арнайы тағамдар дайындалатын болған. Келген қонақтарға қырғыздар мынадай ұлттық тағамдарын ұсына алады: [[File:Horsemeat platter.jpg|thumb|оңға|200px|қазы-қарта]] Ет өнімдері: * '''бешбармақ''' - кеспе қосылған туралған ет негізіндегі [[сорпа]]; * '''қуырдақ''' - малдың етинен ұсақтап турап әзірленіп, шыжғырылып [[картоп]]пен бірге ұсынылған тағам; * '''шорпо және ашлянфу''' - ет сорпалары; * '''қазы''' - құрғақ жылқы шұжығы; * '''қаттама''' - пияз қосылған орама нан. Сүт өнімдері: * '''қымыз''' - [[бие]] сүтінен жасалған ұлттық сусын; * '''айран''' - сиырдың ашытылған сүті; * '''қурут''' - кептірілген [[сүзбе]]ден алынған ашыған сүт ірімшігі; * '''қаймақ'''- тұндырып қойған сүттің бетінен алынған қалың кілегей қаймақ. [[File:Тандырные лепёшки на рынке.jpg|thumb|оңға|200px|тандыр нан]] Ұннан жасалған тағамдар: * '''нан''' - тандырда пісірілген нан; * '''май токоч''' - ашытқы қамырынан жасалған жұқа нан, оны көбіне шаймен бірге ұсынады; * '''кемеч''' - көмірмен пісіріледі, * '''бауырсақ''' -иленген қамырдың майға қуырылған бөліктері. Тәтті тоқаштар: * '''құйма қант''' - жұмыртқа массасына негізделген - қант печеньесі; * '''ширин алма''' - қантпен алдын ала пісірілген алма [[желе]]сі; * '''күнжіт қант''' - [[күнжіт]] пен қантқа негізделген [[деликатес]];<ref>https://edatop.ru/1407-kirgizskaja-kuhnja.html Киргизская кухня: обзор, основные черты и национальные блюда</ref> == Музыкалық аспаптар == Қырғыз музыкасы табиғатымен және таулардағы өмірімен үндес болуымен ерекшеленеді. Көптеген әндердің мәтіндері көшпенділердің күнделікті өмірі туралы, тіпті сөздері жоқ композицияларда да көңіл-күй нәзік жеткізіледі. Қырғызстанда көптеген [[музыкалық аспаптар]] бар. '''Қомыз''' (Комуз) - қырғыз халқының тұтас ағаштан ойып жасалған, ұзын жіңішке мойны бар үш ішекті шертпелі музыкалық аспабы. Ежелгі қомыз кішірек болды. Бұл шабандоздардың оған ойнауының ыңғайлылығына байланысты, пішіндері әртүрлі, көбіне алмұрт тәрізді. Негізгі бөлігі әдетте [[арша]], [[қарағай]], [[тұт]] ағаш түрлерінен жасалады.<ref>https://muz-story.ru/strunnye-muzykalnye-instrumenty/komuz/ Комуз музыкальный инструмент</ref> [[File:Kyrgyz Musicians in Karakol.jpg|thumb|оңға|250px|Қаракөлдегі киіз үй лагерінде бір топ қырғыз музыканттары өнер көрсетуде]] [[Қомыз]]да лирикалық та, ұрмалы да әуендер орындалады, олардың дыбысы аттың тұяқтарының соққысына ұқсайды. Қомызда ойнаудың шеберлері қомызшы деп аталады. Олар күрделі үзінділерді орындай отырып, аспапты арқасына, бастарында және тіпті төңкеріп ұстап ойнап өз шеберліктерін көрсетеді. Қомызға арналған әндер мазмұны жағынан әр түрлі (кейбіреуі белгілі бір оқиғаларды, басқалары табиғат сұлулығын сипаттайды, үшіншілері жәй күкілі мағынада). Дүниежүзілік көшпенділер ойындарында 1000-ға жуық қомызшы өнер көрсетіп, қомызға жазылған ең танымал шығармалардың бірі - «Маш Ботойды» ойнады. '''Қыл-қияқ''' (Кыл-кыяк) – ысқышы (смычок) бар дәстүрлі ішекті аспап. Ол да қомыз сияқты [[арша]], [[қарағай]], [[тұт]] ағаш түрлерінен жасалады. Аспап екі ішекті және ысқышы бар – джаа. Қыл-қыяқтың пішіні шелек тәрізді, жоғарғы жартысы ашық, ал төменгі жағы түйе терісімен жабылған. Аспаптың ұзындығы шамамен 60-70 см құрайды, ішектері [[жылқы]] қылынан жасалған, ысқышы доға тәрізді болып келеді. Қыл-қыяқты тік күйде ұстап, оның төменгі бөлігін тізеге тіреп отырып отырып ойнайды. Музыканттары ысқышты төменнен ұстап, оң қолдың алақанын жоғары қаратып ұстайды. Қыл-қыяқ музыканттарының жеке репертуары - дәстүрлі аспаптық композициялар күй, әуендер халық әндері. Қыл-қыяқ сонымен қатар ақынның эпостық жырларын, халық әндерін сүйемелдейді.<ref>https://bigenc.ru/music/text/2126716 Большая российская энциклопедия </ref> '''Темір қомыз''' (Темір-комуз) - Қырғызстанда өте танымал ауызда ұстап шертетін аспап. Бұл аспапта орындаушылар темір қомызшы немесе ауыз қомызшы деп аталады. Темір қомызда дәстүрлі орындаушылар әйелдер мен балалар болды, бірақ ХХ ғасырдың 30-жылдарынан бастап ер адамдар да ойнай бастады. Сонымен қатар қырғыздарда керней, сырнай, сыбызғы, чоор, чопо чоор, дауылпаз, жетіген т.б. ұлттық музыкалық аспаптары бар.<ref>https://ru.sputnik.kg/infographics/20160310/1023064195/kyrgyz-musical-instruments.html Кыргызские музыкальные инструменты: виды, история, звучание</ref> == Қырғызстан театрлары == Қырғызстанда [[театр]]лар мен өнер мектептері жоғары бағаланады және өркендеуде. Студенттерге би, актерлік шеберлік, музыка, режиссура оқытылады; әр түрлі қойылымдар үнемі өткізіліп тұрады. [[File:BISHKEK KNATOB 3.jpg|thumb|оңға|250px|Абдылас Малдыбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік опера және балет театры]] '''Абдылас Малдыбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік опера және балет театры''' - 1926 жылы оқу театры ретінде құрылды. Қырғыз кәсіби театр өнерінің бастауы 1926 жылы Фрунзе қаласында (қазіргі [[Бішкек]]) алғашқы музыкалық-драмалық студия құрылған жыл болып есептеледі. Қазіргі театр ғимараты 1955 жылы тұрғызылған, мұнда [[спектакль]]дер әлі күнге дейін үнемі өткізіліп тұрады. Негізінен көркемөнерпаздар үйірмесінің өкілдері айналысатын осы студияның негізінде 1930 жылы 07 қарашада Қырғыз мемлекеттік театры құрылды. 1942 жылы 17 тамызда Қырғыз музыкалық-драма театры Қырғыз мемлекеттік опера және балет театры болып қайта құрылды. '''Бабыр атындағы Ош академиялық музыкалық драма театры''' -Қырғызстандағы ең көне театр. 1914 жылы құрылған театр өзбек тілінде көптеген театрландырылған және музыкалық қойылымдар жүргізді және аймақтағы театр мен музыканың дамуына қолдау көрсетуде. '''Т.Сатылғанов атындағы Қырғыз мемлекеттік филармониясы''' - Филармония алдындағы алаңда Манастың үкен мүсіні тұр, оның айналасында Қырғызстанның бай музыкалық тарихын таныстыра отырып, атақты манасшы мен ақындардың бюстері орналасқан. Филармонияның өзі Қырғызстанның ең танымал музыканттары мен ақындарының бірі [[Тоқтағұл Сатылғанов]]тың құрметіне аталған. Мұнда үздік қырғыз және шетелдік музыканттардың өнерін тамашалауға болады.<ref>https://www.advantour.com/rus/kyrgyzstan/culture.htm Культура Кыргызстана</ref> '''М.Рысқұлов атындағы Нарын облыстық академиялық театры''' - 1935 жылы колхоздар мен совхоздардың шағын театрлары құрылып, олар облыстық театрды құруға негіз болды. 1939 жылы қырғыз әдебиеті мен өнерінің онкүндігінен кейін Мәскеу қаласында Жұмгал және Нарын аудандарының театрлары біріктіріліп, Нарын облыстық драма театры құрылды. 2008 жылы «академиялық театр» мәртебесін алды. '''Т.Әбдімомынов атындағы Қырғыз Ұлттық академиялық драма театры''' -1926 жылдың 2 қарашасы театрдың туған күні болып саналады. Содан бері қырғыз драма театры әлемдік драматургия авторлары мен Қырғыз ұлттық авторларының шығармалары бойынша 500-ге жуық спектакль қойды. '''Қырғыз мемлекеттік циркі''' - Бішкектегі көптеген көрнекті орындардың бірі. Ол 1976 жылы белгілі сәулетшілер Л.Сегал, Б. Шардин, А. Нежурин және Д. Леонтовичтің жобасы бойынша салынған. Мекеме жергілікті биліктің бастамасымен және қаражатымен ашылды. Жаңа ғимараттағы алғашқы қойылымды қырғыз әртістері 1978 жылы берді. Қазіргі уақытта циркте кейде әлемдік жұлдыздардың қатысуымен қойылымдар белсенді көрсетілуде. Бұл орын отбасылық қызықты демалыс үшін өте қолайлы. '''Б. Қыдыкеева атындағы Қырғыз мемлекеттік жастар және жасөспірімдер театры''' - өткен ғасырдың 20 жылдарының соңында құрылды. Бұл театрда 14 жасында алғаш рет 20 ғасырдағы Қырғыз ұлттық сахнасы мен киносының жұлдызы [[Бәкен Қыдыкеева]] Лопе де Вега драмасында Лауренсияның рөлін тамаша сомдап, даңққа бөленді. [[File:Кирдрамтеатр, г.Битшкек, ул.Абдумомунова.jpg|thumb|оңға|250px|Т.Әбдімомынов атындағы Қырғыз Ұлттық академиялық драма театры]] '''М.Жанғазиева атындағы Қырғыз мемлекеттік қуыршақ театры''' - Қырғызстанда қуыршақ театры алғаш рет 1938 жылы пайда болды. Қуыршақ театры Қырғызстанның алғашқы театрларының бірі болып, шет елдерде қойылымдарын қойды. Араб және дари, испан және француз, моңғол тілдерінде 200-ге жуық спектакльдер ойнап, [[Орталық Америка]] мен [[Африка]], [[Азия]] және [[Еуропа]] елдерінде гастрольдік сапарларын сәтті өткізді. '''Ш.Айтматов атындағы мемлекеттік ұлттық орыс драма театры''' - 1935 жылы Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасының Үкіметі дербес орыс драма театрын ұйымдастыру туралы қаулы қабылдады. 2015 жылы Шыңғыс Айтматов атындағы орыс драма театры өзінің 80 жылдығын атап өтті. Қазіргі уақытта театр халықаралық театр фестивальдеріне белсенді қатысып марапаттар алып жүр және гастрольдік сапарларға да шығуда. '''Ә.Өмірәлиев атындағы Бішкек қалалық драма театры''' - Театрды 1993 жылы Қырғыз Республикасының Халық әртісі Арсен Умуралиев пен театр сыншысы Цыцигма Умуралиева мемлекеттік театрлардың академиялық формаларына балама ретінде құрды. Театрдың басты міндеті-жас ұрпақты әлемдік мәдениет жетістіктерін көпшілікке таныстыру, көрермендер аудиториясын қалыптастыру арқылы эстетикалық өлшемдерге тәрбиелеу.<ref>https://www.open.kg/tourist/leisure-and-entertainment/theaters/32961-bishkekskiy-gorodskoy-dramaticheskiy-teatr-imeni-a-umuralieva.html Бишкекский городской драматический театр имени А. Умуралиева</ref> == Қырғыз киімдері == Қырғыз киімінде көшпелі өмір салты, түрлі аймақтардың ерекшеліктері көрініс тапқан, табиғи материалдар басым: [[жүн]], [[киіз]], [[былғары]], қатты маталар. Қазіргі кезде Қырғызстанда батыстың заманауи киімдерімен киінеді, сонда да онда қырғыздар дәстүрлі элементтер де бар. [[File:Kyrgyz people1862.jpg|thumb|оңға|200px|Дәстүрлі киімдегі қырғыздар. 1862 ж.]] Ақ қалпақ – қырғыздардың ертеден келе жатқан бас киімі. Ол жаңбардан да, шыжыған күннің көзінен де қорғайды. Ер адамдар айыр қалпақтарымен жұмысқа да, тойға да барады, жай күндері де киіп жүреді. Қалпақты сыйлық ретінде құрметті қонақтарға оның ішінде шет елдіктерге және мерейтой иелеріне тарту етеді.<ref>https://old.qazaqtv.com/kz/programms/viewArchive?id=24230 Қырғыз халқының ұлттық бас киімі – Ақ қалпақ</ref> Сондай ақ, ер адамдар [[шапан]], жоғары жағасы бар пальто және былғары шалбар киген. Құрметті қонақтарға әдемі күрделі кестемен бас киімді және ұзын кестелі киіз пальто - [[шекпен]] беру дәстүрге айналған. Әйелдер кең көйлек, жеңсіз [[қамзол]], халат сыртынан белдемше киген. Ертеректе әйелде кимешек киген. '''Тақия''' (тебетей) — тұмақ, бөрік ішінен ер адамдар киетін дөңгелек тақия.<ref>https://translate.academic.ru/%D1%82%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%B9/ky/ru/ тебетей</ref> Ол қысқы бас киім, төрт сына тәрізді тәжі бар қырғыз ерлер костюмінің ажырамас бөлігі. Оны, әдетте, [[барқыт]]тан немесе матадан тігеді, шеттері [[сусарлар]]дың, [[бұлғын]]дардың [[түлкі]]лердің терілерімен көмкеріледі. '''Кебенек''' (Кементай) - суық пен жаңбырдан қорғайтын кең киіз халат.Бұрын бұл мал өсірушілердің киімі болған, ал бай безендірілген кементайларды ауқатты қырғыздар киген. Айырмашылығы ашық түстерінде, безендіруінде болды.<ref>http://xn--90aeea2bghkbmep4j.xn--p1ai/etnotovary/natsionalnye-kostyumy/index.php?SECTION_ID=&ELEMENT_ID=7960 Киргизский национальный костюм</ref> '''Шапан''' (Чапан) -халат түріндегі ерлер мен әйелдер киімі. Үйден шапансыз шығу әдепсіз болып саналды. [[Шапан]]ды [[мақта]] немесе түйе жүнінен тігеді, сыртын [[барқыт]], шұға, вельвет маталарымен тыстайды. Қазіргі уақытта шапандарды қарт адамдар киеді. '''Ішік''' (Ичик) - бұрынғы дәулетті отбасыларда қысқы киім тон - [[ішік]] болған. Материалдық мүмкіндіктерге сүйене отырып, оны кәмшат, түлкі, қой, қасқыр терісінен тікті және жағасыз киді. Ішік қырғыздарда мерекелік киім болып саналды, оны сирек киді. == Қырғыз мұражайлары == [[Мұражай]]лар Қырғызстанда жақында пайда болды. Қырғызстанның мұражайлары тарихи, мәдени, көркемдік және ғылыми маңызы бар [[артефакт]]ілер жинағын, құжаттарын жинақтайды, сақтайды және оларды көпшілікке ұсынады. Алғашқы қырғыз мұражайы Қырғызстанның астанасы -[[Бішкек]]те құрылды. Бұл мұражай Қызыл Армияның әйгілі әскери жетекшілерінің бірі, Азамат соғысы және басмашылықпен күрес кезінде Түркістан майданының қолбасшысы [[Михаил Васильевич Фрунзе|Михаил Фрунзені]] еске алуға арналды. Фрунзе мұражайы өз есігін 1925 жылы ашты. Одан кейін 1927 жылы ашылған тарихи мұражай және 1934 жылы бейнелеу өнері мұражайы құрылды. 1981 жылы Қырғызстанда 13 мұражай болды, ал 2000 жыл басында республикада жеке мұражайлардан басқа 36 мемлекеттік мұражай болды. Бішкекке келген туристер ондағы тарихи музейге барады. [[File:State History Museum in Bishkek 2.jpg|thumb|оңға|300px|Бішкектегі тарихи мұражай ғимараты]] Қырғызстанның танымал мұражайлары: * [[Петроглиф]]тер мұражайы * Тарихи мұражай * Сулайман Тоо мұражайы * Н.М.Пржевальский мұражайы * Ұлттық бейнелеу өнері мұражайы * Мемлекеттік тарихи мұражай * М.В.Фрунзе атындағы Мемлекеттік мемориалдық үй-мұражайы * Қаракөл тарихи мұражайы * Г.Айтиева атындағы Қырғыз ұлттық бейнелеу өнері мұражайы * Зоологиялық мұражай * «Манас Ордо» Ұлттық кешені<ref>https://www.tripadvisor.ru/Attractions-g293947-Activities-c49-Kyrgyzstan.html Музеи Киргизии</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қырғызстан мәдениеті]] j9kca2ud84paodradclhlxgdn7dg54e Сайран (автобекет) 0 667414 3059332 3053321 2022-08-10T20:22:00Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Сайран автобекеті | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = | суреті = | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = 43|lat_min =14 |lat_sec = 42 |lon_dir = |lon_deg = 76|lon_min = 51|lon_sec = 28 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = | сәулет стилі = | қолданылуы = | орналасуы = | мекен жайы = | қала = [[Алматы]] | мемлекет = {{байрақ|Қазақстан}} | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = Автобекет | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = 1983 | ашылған уақыты = 1983 | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс материалы = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''Сайран автобекеті''' — [[Алматы|Алматы қаласындағы]] халықаралық ірі автобекет. [[Төле би даңғылы]] мен [[Өтеген батыр көшесі (Алматы)|Өтеген Батыр көшелерінің]] даңғылдарының қиылысында орналасқан. 1983 жылы пайдалануға берілді. == Тарихы == [[1978 жыл|1978 жылы]] Қазақ КСР Автомобиль көлігі министрі [[Әнуар Хамзаұлы Жақыпов|Әнуар Жақыпов]] [[Қазақ автомобиль транспорты, ғылыми-зерттеу және жобалау институты]] Алматы қаласындағы жаңа автобекет жобасын әзірлеуді тапсырды. [[Техникалық-экономикалық негіздеу]] бойынша қалаға тәулігіне 25 мың жолаушыға арналған өте үлкен автобекет қажет болды. Станция құрылысына Алматыда теміржол пойыздарының жоқтығы, қала маңындағы жолаушылар тасымалының барлығы автобустармен жүзеге асырылуы да септігін тигізді. Сол кездегі жалғыз [[Саяхат (автобекет)|Саяхат автобекеті]] енді жолаушылар ағынына төтеп бере алмады<ref name="SairanPost">{{Cite web|url=http://www.time.kz/blogs/hocu-skazat/2017/05/17/sain-temirgaliev-komu-meshaet-avtovokzal-sajran|title=Сайын ТЕМІРҒАЛИЕВ: “Сайран” автобекеті кімге кедергі болды??|accessdate=2017-05-17|archiveurl=http://archive.li/5bafN|archivedate=2019-01-21}}</ref>. В.В.Неровня, В.Д.Тяговский, О.Е.Бургумбаев және А.А.Бем бар дизайнерлер тобы алдын ала жобалау материалдарын (ЖСҚ) әзірледі. Министрлікке болашақ автостанцияның макеті мен сызбалары ұнады, бірақ сметалық құны 6 миллион рубль болатын құрылысты қажетті қаржыландыру мәселесі туындады. Ол кезде құны 3 миллион [[Сом|сомға]] дейінгі құрылыс жобалары республиканың құзырында болды, ал қымбат объектілердің құрылысы КСРО Мемлекеттік жоспарлау комитетінен қаржыландыруды талап етті. Көлік министрі Қазақстан [[Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев|Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Дінмұхамед Қонаевқа]] автобекет салу ниеті туралы хабарлап, құрылысты КСРО Мемлекеттік жоспарлау комитетінің титулдық тізіміне енгізу үшін көмек сұрады. Қонаев көмектесуге уәде берді және қаланың бас сәулетшісіне қолайлы жерді таңдауды тапсырды. Қалалық архитектура [[Төле би атындағы көше (Алматы)|Комсомольская]] мен [[Өтеген батыр көшесі (Алматы)|Мате Залка]] көшелерінің қиылысында жасанды [[Сайран|Сайран көлінің]] жанында орналасқан No6 және No7 жұмыс істейтін екі автобазаның аумағын ұсынды. Сондай-ақ, жаңа автобекет «Союзпечать» пен аудан әкімшілігінің жақын орналасқан ғимараттарымен бірге жаңадан пайда болып жатқан қала құрылысы орталығының орталық нысанына айналуға арналған болатын. Жаңа Алматы автобекетінің жобасы КСРО Мемлекеттік құрылыс комитетінің мемлекеттік сараптамасынан сәтті өтті. «Орталық автобекет» атауын алған жаңа автобекет құрылысы 1983 жылы аяқталды. == Техникалары == Күн сайын автовокзалға шамамен 260 автобус келеді (3 мың жолаушыға дейін). Сайран 50-ден астам маршрутқа қызмет көрсетеді, оның 4-і халықаралық, 27-і аймақаралық және 20-сы қала маңындағы. == Маршруттар легі == * Халықаралық: [[Үрімжі|Үрімші]] ([[Қытай]]), [[Құлжа]] ([[Қытай]]), [[Бішкек]] ([[Қырғызстан]]), [[Тоқмақ|Токмак]] ([[Қырғызстан]]). * Аймақаралық: [[Абай (қала)|Абай]], [[Нұр-Сұлтан|Астана]], [[Асықата]], [[Аягөз]], [[Бақанас (ауыл)|Бақанас]], [[Балқаш (қала)|Балқаш]], [[Жаркент]], [[Жезқазған]], [[Жібек жолы (Жамбыл облысы)|Жібек-Жолы]], [[Жетісай]], [[Қарағанды]], [[Қабанбай батыр ауылы|Қабанбай]], [[Қарғалы (Жамбыл ауданы)|Қарғалы]], [[Кентау]], [[Қызылорда]], [[Леңгір|Ленгер]], [[Мақаншы]], [[Мерке]], [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]], [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Момышұлы]], [[Сарқан|Сарқанд]], [[Тараз]], [[Үржар]], [[Үшарал (қала)|Үшарал]], [[Шардара (қала)|Шардара]], [[Шәуілдір|Шәулдір]], [[Шолаққорған]], [[Шымкент]]. * Облысішілік: [[Жамбыл мұражайы (Алматы облысы)|Жамбыл мұражайы]], [[Қастек (ауыл)|Қастек]], [[Отар (Жамбыл облысы)|Отар]], [[Мәтібұлақ|Матыбұлақ]], [[Қонаев (қала)|Қонаев]], [[Дегерес (ауыл)|Дегерес]], [[Бесмойнақ]], [[Шеген]], [[Қырғауылды]], [[Ақтерек (Алматы облысы)|Ақтерек,]] [[Үлгілі (Жетісу облысы)|Үлгілі]], [[Үңгіртас]]. * Қала маңы: [[Ұзынағаш (Алматы облысы)|Ұзынағаш]], [[Мыңбаев]], [[Қарғалы (Жамбыл ауданы)|Қарғалы.]] * Маусымдық: [[Семей]], [[Павлодар]], [[Алакөл (көл)|Алакөл]] және [[Ыстықкөл|Ыстықкөл.]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Алматы ғимараттары мен құрылыстары]] [[Санат:Қазақстан автобекеттері]] r688awo3cq7tzcb2x1vnt632lopbguh Серебряная (тау) 0 670513 3059449 3053013 2022-08-11T09:45:24Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Серебряная |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |lat_dir = N|lat_deg =49|lat_min = 18|lat_sec =21 |lon_dir = E|lon_deg = 83|lon_min = 45|lon_sec =09 |region = KAZ |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}}, [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]] |Тау жүйесі =[[Қалба жотасы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = 5 |Ені = 4 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 1104 |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Абай облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Серебярная''' – [[Қалба жотасы]]<nowiki/>ның оңтүстік-шығысындағы тау. == Географиялық орны == [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]] [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]] ауылының оңтүстік-шығысында 9 км жерде орналасқан. == Жер бедері == Абсолюттік биіктігі 1104 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 5 км-ге созылған, енді жері 4 км. Тіктеу беткейі өзен арналарымен, тау аңғарларымен тілімденген. Таудан Войлочевка өзеніне құятын бірнеше салалар бастау алады. == Өсімдігі == Тауалдының шалғынды топырақ жамылғысында аласа тауға тəн далалық түрлі шөптесін өсімдіктер, жоғары бөлігінде қайың, қарағай аралас орман, терек, т.б. өседі. Алабы – шабындық, мал жайылымы.<ref>Энциклопедия, 7 том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Абай облысы таулары]] [[Санат:Көкпекті ауданы географиясы]] oabngumryn6gugvvisosl1nq9pfyxqx Үлгі:Әлем халықтары 10 680664 3059383 3057962 2022-08-11T05:12:39Z Мағыпар 100137 үлгі, нақтылау wikitext text/x-wiki {{Навигациялық кесте | аты = Әлем халықтары | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | тақырып = [[Әлем халықтарының тізімі|Әлем халықтары]] | бөлім1 = [[Азия]] халықтары | тізім1 = [[Абунгтер]] • [[Айндар]] • [[Алас (халық)|Алас]] • [[Алоро-Пантар халықтары]] • [[Алорлар]] • [[Алтайлықтар]] • [[Алундар]] • [[Алюторлар]] • [[Амбелаундар]] • [[Амбон-Тимор халықтары]] • [[Амбондықтар]] • [[Андамандықтар]] • [[Апайо]] • [[Апатани]] • [[Арабтар]] • [[Армяндар]] • [[Ассамдықтар]] • [[Ассириялықтар]] • [[Асуралар]] • [[Ауғандықтар]] • [[Афридилер]] • [[Ачандар]] • [[Ачех]] • [[Аэталар]] • [[Әзірбайжандар]] • [[Багоболар]] • [[Бадагалар]] • [[Баджолар]] • [[Бадуйлар]] • [[Бай (халық)|Бай]] • [[Байга (халық)|Байга]] • [[Балантак]] • [[Балиліктер]] • [[Балти]] • [[Банар]] • [[Банджарлар]] • [[Баоань]] • [[Бартангтар]] • [[Батиндер]] • [[Батуаса]] • [[Бахрейндіктер]] • [[Бахтиарлар]] • [[Белудждер]] • [[Бенгалдықтар]] • [[Бесая]] • [[Биак]] • [[Бикол (халық)|Бикол]] • [[Билаан]] • [[Бима-Сумбан халықтары]] • [[Бирхорлар]] • [[Бихарлықтар]] • [[Болаанг-монгондоу]] • [[Бонток]] • [[Брагуи]] • [[Бру]] • [[Бугистер]] • [[Буи]] • [[Буид (халық)|Буид]] • [[Букиднон]] • [[Булан]] • [[Бунак]] • [[Бунгку]] • [[Буриш]] • [[Буруандар]] • [[Бутунг]] • [[Буряттар]] • [[Бхилдер]] • [[Бхумидж]] • [[Ва]] • [[Вандамен]] • [[Варопен]] • [[Ватубелдер]] • [[Вахандар]] • [[Веддалар]] • [[Вемал (халық)|Вемал]] • [[Ветарлар]] • [[Висайя]] • [[Вьетнамдықтар]] • [[Вьеттер]] • [[Гадаба]] • [[Гаддандар]] • [[Гайо]] • [[Галела]] • [[Галештер]] • [[Гаошань]] • [[Гаро (халық)|Гаро]] • [[Гилзай]] • [[Гиляндар]] • [[Гондтар]] • [[Горонтало]] • [[Грузиндер]] • [[Гуджар]] • [[Гуджараттар]] • [[Гурунг]] • [[Гэлао]] • [[Дархаттар]] • [[Даур]] • [[Дафла]] • [[Даяктар]] • [[Дан (халық)]] • [[Дербеттер]] • [[Джакун]] • [[Джат]] • [[Джарава (халық)|Джарава]] • [[Джемшид]] • [[Джуанг]] • [[Догра]] • [[Долғандар]] • [[Донголар]] • [[Друкпа]] • [[Дулун]] • [[Дұң ұлты]] • [[Дүңгендер]] • [[Дунсян]] • [[Еврейлер]] • [[Жапондар]] • [[Захчиндер]] • [[Зярай]] • [[Ибандар]] • [[Иватандар]] • [[Инибалои]] • [[Иорданиялықтар]] • [[Ирактықтар]] • [[Ирула]] • [[Ителмендер]] • [[Ифугао]] • [[Ицзу]] • [[Ишкашымдықтар]] • [[Йемендіктер]] • [[Кадазан]] • [[Каджарлар]] • [[Кайелдер]] • [[Калинга]] • [[Канканаи]] • [[Каннара]] • [[Капауку]] • [[Карендер]] • [[Катарлықтар]] • [[Катулар]] • [[Качарлар]] • [[Качин]] • [[Кашмирліктер]] • [[Каялар]] • [[Каян]] • [[Кей]] • [[Келабиттер]] • [[Кемактар]] • [[Керинчилер]] • [[Кет]] • [[Клемантан]] • [[Кодагу]] • [[Конкандар]] • [[Корейлер]] • [[Корку]] • [[Коряктар]] • [[Кота]] • [[Кубу]] • [[Куи]] • [[Кулу]] • [[Күрдтер]] • [[Курумба]] • [[Кусунда]] • [[Кхамти]] • [[Кханг]] • [[Кхаси]] • [[Кхмерлер]] • [[Кхму]] • [[Кхо]] • [[Кхонд]] • [[Қазақтар]] • [[Қалмақтар]] • [[Қарақалпақтар]] • [[Қытайлар]] • [[Қырғыздар]] • [[Ладакхи]] • [[Лактар]] • [[Ламахолот]] • [[Ламет]] • [[Лао]] • [[Лати]] • [[Лахалар]] • [[Лаху]] • [[Лепча]] • [[Летилер]] • [[Лимбу]] • [[Лио]] • [[Лису]] • [[Лобалар]] • [[Лоинанг]] • [[Лубу]] • [[Лы]] • [[Ма]] • [[Мааньян]] • [[Магарлар]] • [[Магинданао]] • [[Мадурлар]] • [[Макасар]] • [[Малайлар]] • [[Малаяли]] • [[Малер]] • [[Мальдивтер]] • [[Мамак]] • [[Манг]] • [[Манггараи]] • [[Мангиан]] • [[Мандайя]] • [[Мандар]] • [[Манипури]] • [[Манобо]] • [[Мансилер]] • [[Манусела]] • [[Маньчжурлар]] • [[Маонань]] • [[Маранао]] • [[Маратхи]] • [[Маринд-Аним]] • [[Маронене]] • [[Меланау]] • [[Ментавайлар]] • [[Месхетин түріктері]] • [[Мизо]] • [[Микир]] • [[Минангкабау]] • [[Минахас]] • [[Мнонг]] • [[Моголдар]] • [[Моңғолдар]] • [[Монгорлар]] • [[Мондар]] • [[Мулао]] • [[Муна]] • [[Мундалар]] • [[Мунжандар]] • [[Мыонг]] • [[Мэньба]] • [[Мяо]] • [[Нага]] • [[Наге]] • [[Нанайлар]] • [[Наси]] • [[Нгада]] • [[Нгаджу]] • [[Нганасандар]] • [[Ндау]] • [[Неварлар]] • [[Негидалдар]] • [[Ненецтер]] • [[Непалдықтар]] • [[Ниастар]] • [[Нивхтар]] • [[Никобарлар]] • [[Ну]] • [[Нунг]] • [[Нұрыстандықтар]] • [[Ойраттар]] • [[Омандықтар]] • [[Ониндер]] • [[Ораондар]] • [[Ориялар]] • [[Ороктар]] • [[Орочтар]] • [[Орочондар]] • [[Отданум]] • [[Өзбектер]] • [[Палавеньо]] • [[Палаунг]] • [[Палестиналық арабтар|Плестиналықтар]] • [[Памир халқы]] • [[Пампанган]] • [[Пангасинан ]] • [[Пенджабдықтар]] • [[Парсылар]] • [[Пасемах]] • [[Пахарилер]] • [[Пашаи]] • [[Пуми]] • [[Пунан]] • [[Реюньондар]] • [[Ротиандықтар]] •[[Савара]] • [[Саларлар]] • [[Самаль]] • [[Самбал]] • [[Сангирлер]] • [[Санзиу]] • [[Санталдар]] • [[Сантяй]] • [[Сасактар]] • [[Саудиялықтар]] • [[Сахалар]] • [[Солтүстік Халмахер халықтары]] • [[Седанг]] • [[Сейшелдіктер]] • [[Селькуптар]] • [[Семангтар]] • [[Сеноилар]] • [[Сибо]] •[[Сикка]] • [[Сикхи]] • [[Сингалдар]] • [[Синдхи]] • [[Синьмун]] • [[Сириялықтар]] • [[Сихуле]] • [[Срэ]] • [[Стиенг]] • [[Суай]] • [[Субанон]] • [[Суи]] • [[Сула]] • [[Сулу]] • [[Сумбавтар]] • [[Сумбандар]] • [[Сунварлар]] • [[Сундтар]] • [[Тагакаоло]] • [[Тагал]] • [[Тагбануа]] • [[Тәжіктер]] • [[Тай]] • [[Таи (Вьетнам)]] • [[Таймендер]] • [[Талыштар]] • [[Тамангилер]] • [[Тамилдер]] • [[Тамангилер]] • [[Таойлар]] • [[Таттар]] • [[Теймури]] • [[Теленгиттер]] • [[Телеуіттер]] • [[Телугулер]] • [[Тенгерлер]] • [[Тернатандар]] • [[Тетумдер]] • [[Тёро]] • [[Тибеттіктер]] • [[Тидорлықтар]] • [[Тингиан]] • [[Типпера]] • [[Тит]] • [[Тоала]] • [[Тобело]] • [[Тогутил]] • [[Тода]] • [[Томини]] • [[Тораджи]] • [[Торгуттар]] • [[Тофалар]] • [[Тулу]] • [[Тубалар]] • [[Туцзя]] • [[Түріктер]] • [[Түрікмендер]] • [[Тхай]] • [[Тхакали]] • [[Тхару]] • [[Тхо]] • [[Тывалар]] • [[Тям]] • [[Удиндер]] • [[Узумчиндер]] • [[Урали]] • [[Ұйғырлар]] • [[Үдэгей]] • [[Филиппиндіктер]] • [[Фирузкухтер]] • [[Хаву]] • [[Хазарлар (Ауғанстан)|Хазарлар]] • [[Хакастар]] • [[Халха]] • [[Хамнигандар]] • [[Хандар]] • [[Ханты]] • [[Хелонги]] • [[Хиндустандықтар]] • [[Хо]] • [[Хотогойттар]] • [[Хошуттар]] • [[Хрэ]] • [[Хуэй]] • [[Хиналугтар]] • [[Хэчжэ]] • [[Цахуры]] • [[Цзино]] • [[Цзяжун]] • [[Цян]] • [[Чакма]] • [[Чантель]] • [[Аймақ (Ауғанстан)|Чараймактар]] • [[Чахарлар]] • [[Чепанг]] • [[Чжуан]] • [[Чин]] • [[Чувандар]] • [[Чукчалар]] • [[Чуру]] • [[Шан]] • [[Шахсевендер]] • [[Шерпа]] • [[Шина]] • [[Шорлар]] • [[Шугнандар]] • [[Шуй]] • [[Шұлымдар]] • [[Шэ]] • [[Эвенкілер]] • [[Эвендер]] • [[Эде (халық)|Эде]] • [[Эйну]] •м[[Энггандар]] • [[Энде]] • [[Энцы]] • [[Эстондар]] • [[Юан]] • [[Юйгу]] • [[Юкагирлер]] • [[Юте]] • [[Ючи]] • [[Явалықтар]] • [[Ягнобилер]] • [[Язгулям (халық)|Язгулям]] • [[Яо]] • [[Яунде]] | бөлім2 = [[Африка]] халықтары | тізім2 = [[Ағаулар]] • [[Адангмелер]] • [[Акандар]] • [[Аквапимдер]] • [[Алжирлықтар]] • [[Алурлар]] • [[Амбунду]] • [[Амхаралар]] • [[Ангас]] • [[Англоафрикалықтар]] • [[Ануак]] • [[Аргоббалар]] • [[Данакиль|Афарлар]] • [[Африканерлер]] • [[Ачемдер]] • [[Ачоли]] • [[Ашантилар]] • [[Ашантилар]] • [[Багалар]] • [[Багирмилер]] • [[Баделер]] • [[Бадуйлар]] • [[Бакве]] • [[Баланте]] • [[Бамбара]] • [[Бамилеке]] • [[Бамум]] • [[Бангилер]] • [[Банда (халық)|Банда]] • [[Банди]] • [[Бантулар]] • [[Барбалар]] • [[Бари (Африка)]] • [[Басалар]] • [[Бассарлар]] • [[Батақтар]] • [[Бауле]] • [[Беджа]] • [[Бемба]] • [[Бена]] • [[Берберлер]] • [[Берберлер]] • [[Берберлер]] • [[Бете]] • [[Биафада]] • [[Бидього]] • [[Бини (халық)|Бини]] • [[Биралар]] • [[Биром]] • [[Бисалар]] • [[Боа]] • [[Бобо]] • [[Бозо]] • [[Боки]] • [[Болева]] • [[Бонголар]] • [[Бони]] • [[Буби]] • [[Буллом]] • [[Буралар]] • [[Бурун]] • [[Буса]] • [[Бутунг]] • [[Бушмендер]] • [[Ваи]] • [[Вала]] • [[Венда]] • [[Видекум]] • [[Волоф]] • [[Вуте]] • [[Га (халық)|Га]] • [[Гандалар]] • [[Гбайя]] • [[Гбари]] • [[Гвере]] • [[Герелер]] • [[Гереро]] • [[Гибралтарлықтар]] • [[Гимирра]] • [[Гишу]] • [[Гого]] • [[Гола]] • [[Гонга (халық)|Гонга]] • [[Гонжа]] • [[Грустар]] • [[Гуан]] • [[Гураге]] • [[Гурма]] • [[Гусилер]] • [[Дагари]] • [[Даго]] • [[Дагомба]] • [[Дамара]] • [[Дани]] • [[Дасанеч]] • [[Джагга]] • [[Джанджэро]] • [[Джерава]] • [[Джукун]] • [[Диалонке]] • [[Динка]] • [[Диола]] • [[Догон]] • [[Дуала]] • [[Дюла]] • [[Загава]] • [[Занде]] • [[Зарамо]] • [[Зенага]] • [[Зулу]] • [[Ибибио]] • [[Ивбиосакон]] • [[Игала]] • [[Игбира]] • [[Игбо]] • [[Иджо]] • [[Идома]] • [[Ила (халық)|Ила]] • [[Илоктар]] • [[Инеме]] • [[Ираку]] • [[Ирамба]] • [[Итсекири]] • [[Ишан]] • [[Йеен]] • [[Йорубалар]] • [[Кабилдер]] • [[Кабовердтер]] • [[Кабие]] • [[Каколе]] • [[Календжин]] • [[Камба]] • [[Камбари]] • [[Карамоджонг]] • [[Каре]] • [[Катаб]] • [[Кваву]] • [[Квени]] • [[Кемант]] • [[Кикуйю]] • [[Кинга]] • [[Кисси ]] • [[Коалиб]] • [[Комолар]] • [[Баконго|Конго]] • [[Конзо]] • [[Конкомба]] • [[Коно]] • [[Консо]] • [[Кордофандар]] • [[Коса]] • [[Котоко]] • [[Кпелле]] • [[Креолдар]] • [[Кру (халық)|Кру]] • [[Кубалықтар]] • [[Кувейттіктер]] • [[Куки]] • [[Куланго]] • [[Кунама]] • [[Куранко]] • [[Куриа]] • [[Кусаси]] • [[Кушиттер]] • [[Ланго]] • [[Ландума]] • [[Либериялықтар]] • [[Ливиялықтар]] • [[Лимба]] • [[Лоби]] • [[Лози]] • [[Лома]] • [[Лотуко]] • [[Луба]] • [[Лундалар]] • [[Луо]] • [[Лур]] • [[Лухя]] • [[Лучази]] • [[Луэна]] • [[Маба]] • [[Маврикийлер]] • [[Маврлар]] • [[Мазендерандар]] • [[Мака]] • [[Маконде]] • [[Макуа]] • [[Малагасилер]] • [[Малинке]] • [[Мампрустер]] • [[Мандара]] • [[Манджак]] • [[Мандинго]] • [[Мандинка]] • [[Мано]] • [[Марги]] • [[Мароккалықтар]] • [[Маса]] • [[Масаи]] • [[Матабеле]] • [[Мба]] • [[Мбете]] • [[Мбоши]] • [[Мбунда]] • [[Менде]] • [[Мерулер]] • [[Миджикенда]] • [[Моба]] • [[Монго]] • [[Мори]] • [[Моро]] • [[Моси]] • [[Мпонгве]] • [[Муби]] • [[Мумуйе]] • [[Мурле]] • [[Набдам]] • [[Налу]] • [[Нанайлар]] • [[Нанкансе]] • [[Нанумба]] • [[Нгбанди]] • [[Нгонилер]] • [[Нгунди]] • [[Нзима]] • [[Нилоттар]] • [[Нубиялықтар]] • [[Нупе]] • [[Нуэр]] • [[Нуэр]] • [[Ньоро]] • [[Ньямвези]] • [[Ньянколе]] • [[Ньятуру]] • [[Овамбо]] • [[Овимбунду]] • [[Огони]] • [[Огони]] • [[Омето]] • [[Оромо]] • [[Педи]] • [[Пигмеи]] • [[Пуну]] • [[Рега]] • [[Руанда (ньяруанда)]] • [[Рунди]] • [[Саката]] • [[Само]] • [[Самуко]] • [[Сандаве]] • [[Сантомилер]] • [[Сара (халық)|Сара]] • [[Сахо]] • [[Свазилер]] • [[Сенуфо]] • [[Сере-мунду]] • [[Серер]] • [[Сидамо]] • [[Сисала]] • [[Собо]] • [[Сога]] • [[Сомалиліктер]] • [[Сомбалар]] • [[Сонгайлар]] • [[Сонинке]] • [[Суахилилер]] • [[Суба]] • [[Судандықтар]] • [[Сукума]] • [[Сусу]] • [[Суто]] • [[Таита]] • [[Талленси]] • [[Теке (халық)|Теке]] • [[Тем (халық)|Тем]] • [[Темне]] • [[Тенда]] • [[Тесо]] • [[Тетела]] • [[Тив]] • [[Тиграи]] • [[Тигре]] • [[Тикар]] • [[Торолар]] • [[Тсаанги]] • [[Тсвана]] • [[Тсонга]] • [[Туареги]] • [[Тубу]] • [[Тукулер]] • [[Тунистіктер]] • [[Туркана]] • [[Ұдмұрттар]] • [[Фанг]] • [[Фанти]] • [[Фернандино]] • [[Фипа]] • [[Фон]] • [[Фульбе]] • [[Фур]] • [[Ха]] • [[Хадза]] • [[Хасонке]] • [[Хауса]] • [[Хехе]] • [[Хопи]] • [[Чамба]] • [[Чанга]] • [[Челкандар]] • [[Чига]] • [[Чокве]] • [[Шамбала]] • [[Шиллук]] • [[Шона]] • [[Эве]] • [[Экои]] • [[Этсако]] • [[Эфик]] • [[Якё]] | бөлім3 = [[Солтүстік Америка]] халықтары | тізім3 = [[Агуакатектер]] • [[Алгонкиндер]] • [[Алеуттер]] • [[Америкалықтар]] • [[Амусго]] • [[Англоканадалықтар]] • [[Антигуандар]] • [[Антильдіктер]] • [[Апачилер]] • [[Аргоббалар]] • [[Арикаралар]] • [[Ассинибоиндер]] • [[Атапасклер]] • [[Афроамерикалықтар]] • [[Ацтектер]] • [[Багамдықтар]] • [[Барбадостықтар]] • [[Белиздер]] • [[Бороро]] • [[Борука]] • [[Брибри]] • [[Вашо]] • [[Вийот]] • [[Винту]] • [[Гавайлықтар]] • [[Гаитилықтар]] • [[Гарифуна]] • [[Гватемалалықтар]] • [[Гондурастар]] • [[Гуаими]] • [[Гуатусо]] • [[Гурондар]] • [[Делаварлар]] • [[Доминикандықтар]] • [[Доминиктер]] • [[Зуни]] • [[Ирокез (тайпа)|Ирокездер]] • [[Ишили]] • [[Йокутс]] • [[Кабекар]] • [[Кайова]] • [[Какчикели]] • [[Канадалықтар]] • [[Канза]] • [[Канхобали]] • [[Квакиутл]] • [[Кикапу]] • [[Килиуа]] • [[Киче]] • [[Команчилер]] • [[Кора]] • [[Костарикалықтар]] • [[Кри]] • [[Крики]] • [[Кроу]] • [[Куапо]] • [[Куикатектер]] • [[Куна]] • [[Кэддо]] • [[Лакандондар]] • [[Луисено]] • [[Майду]] • [[Майо]] • [[Майя]] • [[Маках]] • [[Маме]] • [[Мандандар]] • [[Масатеки]] • [[Масахуа]] • [[Мексикалықтар]] • [[Меномини]] • [[Мивок]] • [[Микмаки]] • [[Михе]] • [[Миштектер]] • [[Могикандар]] • [[Мочо]] • [[Мурле]] • [[Мускоги]] • [[Навахо]] • [[Натчи]] • [[Не-персе]] • [[Никарагуалықтар]] • [[Нутка]] • [[Огони]] • [[Опата]] • [[Оседж]] • [[Отоми]] • [[Пайют]] • [[Панамалықтар]] • [[Папаго]] • [[Пауни]] • [[Пима]] • [[Пипили]] • [[Покомандар]] • [[Покомчи]] • [[Помо]] • [[Понка]] • [[Пополоктар]] • [[Пополуктар]] • [[Пуэбло]] • [[Пуэрторикандықтар]] • [[Рама]] • [[Салиш]] • [[Сальвадорлықтар]] • [[Сапотектер]] • [[Сахаптиндер]] • [[Семинолдар]] • [[Сери]] • [[Сиу]] • [[Слэйвилер]] • [[Соке]] • [[Танаина]] • [[Тараски]] • [[Тарахумара]] • [[Тепехуа]] • [[Тепехуано]] • [[Тлапанеки]] • [[Тлинкиттер]] • [[Тотонактар]] • [[Тохолабали]] • [[Уичита]] • [[Уичоли]] • [[Успантектер]] • [[Үндістер]] • [[Хайда]] • [[Хакалтектер]] • [[Хикаке]] • [[Хока]] • [[Хопи]] • [[Хуаве]] • [[Хуастектер]] • [[Хупа]] • [[Цельтали]] • [[Цимшиан]] • [[Цоцили]] • [[Цутухили]] • [[Чатиныдер]] • [[Чейенны]] • [[Чикасо]] • [[Чилкотиндер]] • [[Чинантектер]] • [[Чинук]] • [[Чипевайан]] • [[Чероки]] • [[Чоко]] • [[Чокто]] • [[Чоли]] • [[Чонтали]] • [[Чорти]] • [[Чочо]] • [[Чухи]] • [[Шайендер]] • [[Шауни]] • [[Шошондар]] • [[Эскимостар]] • [[Яки]] • [[Ямайкалықтар]] | бөлім4 = [[Оңтүстік Америка]] халықтары | тізім4 = [[Аймаралар]] • [[Алакалуфтар]] • [[Амауака]] • [[Андоке]] • [[Аравактар]] • [[Араукандар]] • [[Аргентиналықтар]] • [[Банива]] • [[Бари (Оңтүстік Америка)]] • [[Боливиялықтар]] • [[Боралар]] • [[Ботокуда]] • [[Бразилиялықтар]] • [[Вай-вай]] • [[Ваорандар]] • [[Вапишана]] • [[Варрау]] • [[Венесуэлалықтар]] • [[Гуамбиа]] • [[Гуарайю]] • [[Гуарайю]] • [[Гуато]] • [[Гуахибо]] • [[Гуахиро]] • [[Гуаяки]] • [[Итонама]] • [[Кайнганг]] • [[Кайнгуа]] • [[Кайтаггтар ]] • [[Кампа]] • [[Канела]] • [[Каража]] • [[Карибтіктер]] • [[Карихона]] • [[Кашинауа]] • [[Каяпо]] • [[Кечуа (халық)|Кечуа]] • [[Кильясинга]] • [[Коайкер]] • [[Кокама]] • [[Колумбиялықтар]] • [[Корегуахе]] • [[Кофан]] • [[Кофан]] • [[Кубео]] • [[Ленгуа]] • [[Ленка]] • [[Майоруна]] • [[Макиритаре]] • [[Макуши]] • [[Матако]] • [[Мачигенга]] • [[Мискито]] • [[Мосетене]] • [[Мохо]] • [[Мундуруку]] • [[Намбиквара]] • [[Она]] • [[Панаре]] • [[Пано]] • [[Паэс]] • [[Пемон]] • [[Перуліктер]] • [[Пиароа]] • [[Пуинаве]] • [[Рапануи]] • [[Самуко]] • [[Самуко]] • [[Сирионо]] • [[Суринамдар]] • [[Суя]] • [[Такана]] • [[Техуэльче]] • [[Тирийо]] • [[Тукано]] • [[Тукуна]] • [[Тунебо]] • [[Тупи-гуарани]] • [[Уаяна]] • [[Уитото]] • [[Уру-чипайа]] • [[Уругвайлықтар]] • [[Хакару]] • [[Хибаро]] • [[Хоти]] • [[Чама]] • [[Чибча]] • [[Чилиліктер]] • [[Чиригуано]] • [[Чулуптар]] • [[Шаванте]] • [[Шеренте]] • [[Шингуано]] • [[Эквадорлықтар]] • [[Юпа]] • [[Юракаре ]] • [[Ягандар]] • [[Яномама]] • [[Яруро]] | бөлім5 = [[Еуропа]] халықтары | тізім5 = [[Абазиндер]] • [[Абхаздар]] • [[Аварлар]] • [[Агулдер]] • [[Ағылшындар]] • [[Адыгейлер]] • [[Албандар]] • [[Андийлер]] • [[Андорралықтар]] • [[Андий-цез халықтары]] • [[Аромундар]] • [[Аршиндер]] • [[Аустриялықтар]] • [[Багулалдар]] • [[Малқарлар|Балқарлар]] • [[Баскілер]] • [[Башқұрттар]] • [[Бежтиндер]] • [[Беларустар]] • [[Бесермяне]] • [[Бұлғарлар]] • [[Босниялықтар]] • [[Ботлихтер]] • [[Бретондықтар]] • [[Валлиліктер]] • [[Валлондар]] • [[Вепстер]] • [[Вод]] • [[Галисиялықтар]] • [[Гинухтар]] • [[Годобериндер]] • [[Голландтар]] • [[Гректер]] • [[Гунзибтер]] • [[Гаэльдер]] • [[Ғағауыздар]] • [[Даргиндер]] • [[Даттықтар]] • [[Дидой]] • [[Ижорлықтар]] • [[Ингуштар]] • [[Ирландықтар]] • [[Ирландықтар]] • [[Исландиялықтар]] • [[Испандар]] • [[Италиялықтар]] • [[Кабардалар]] • [[Каратиндер]] • [[Карельдер]] • [[Каталондар]] • [[Коми-зыряндар|Коми]] • [[Коми-пермяктар]] • [[Корсикалықтар]] • [[Кряшендер]] • [[Кубачиндер]] • [[Қарайымдар]] • [[Қарақашандар]] • [[Қарашайлар]] • [[Қашқайлар]] • [[Қытайлар]] • [[Қырымшақтар]] • [[Құмықтар]] • [[Ладиндер]] • [[Латыштар]] • [[Лезгиндер]] • [[Литвандар]] • [[Ливтер]] • [[Лихтенштейндіктер]] • [[Люксембургтер]] • [[Мажарлар]] • [[Македондықтар]] • [[Мальталықтар]] • [[Марилер]] • [[Молдовандар]] • [[Монегаски]] • [[Мордвалар]] • [[Нагайбаки]] • [[Немістер]] • [[Ноғайлар]] • [[Норвегтер]] • [[Олстерлер]] • [[Орыстар]] • [[Осетиндер]] • [[Поляктар]] • [[Португалдар]] • [[Реторомандықтар]] • [[Романшилар]] • [[Румындар]] • [[Рутулдар]] • [[Саамдар]] • [[Санмариналықтар]] • [[Сардиниялықтар]] • [[Сербтер]] • [[Словактар]] • [[Словендер]] • [[Сығандар]] • [[Табасарандар]] • [[Татарлар]] • [[Тиндиндер]] • [[Кавказ түрікмендері|Трухмендер]] • [[Украиндар]] • [[Улчилер]] • [[Фарерліктер]] • [[Финдер]] • [[Фламандтықтар]] • [[Француздар]] • [[Фриздер]] • [[Фриулдар]] • [[Хваршины]] • [[Хорваттар]] • [[Чамалалдар]] • [[Черкестер]] • [[Черногориялықтар]] • [[Чехтар]] • [[Чуваштар]] • [[Шапсугтер]] • [[Шведтер]] • [[Швейцариялықтар]] • [[Шешендер]] • [[Шотландтықтар]] • [[Эльзастықтар]] | бөлім6 = [[Аустралия]] және [[Океания]] халықтары | тізім6 = [[Абеламдар]] • [[Англоаустралиялықтар]] • [[Англо Жаңазеландиялықтар]] • [[Атони]] • [[Аустралиялықтар]] • [[Бенабена]] • [[Бонгу]] • [[Канаки]] • [[Киваи]] • [[Кирибати]] • [[Косраэ]] • [[Макасаи]] • [[Мамбаилар]] • [[Мангарева]] • [[Маори]] • [[Маркиздер]] • [[Маршалдықтар]] • [[Медлпа]] • [[Меланезиялықтар]] • [[Микронезиялықтар]] • [[Наурулар]] • [[Ниуэ]] • [[Ниуэ]] • [[Папуастар]] • [[Паумоту]] •[[Питкэрндіктер]] • [[Полинезия тұрғындары мен мұхиттықтар|Полинезиялықтар]] • [[Понапе]] • [[Ротума]] • [[Самоалықтар]] • [[Таитилықтар]] • [[Токелауандықтар]] • [[Тробиандықтар]] • [[Труктер]] • [[Тубуайлар]] • [[Увеа]] • [[Фаталуку]] • [[Фиджилықтар]] • [[Форе]] • [[Футуна]] • [[Чаморро]] • [[Чимбу]] • [[Яп]] • [[Ятмул]] | бөлім7 = [[Түркілер|Түркі тілдес халықтар]] | тізім7 = [[Алтайлықтар]] • [[Әзірбайжандар]] • [[Малқарлар|Балқарлар]] • [[Башқұрттар]] • [[Ғағауыздар]] • [[Долғандар]] • [[Қаджарлар]] • [[Қазақтар]] • [[Қарайымдар]] • [[Қарақалпақтар]] • [[Қарашайлар]] • [[Қашқайлар]] • [[Қырғыздар]] • [[Қырым татарлары]] • [[Қырымшақтар]] • [[Құмықтар]] • [[Месхетин түріктері]] • [[Ноғайлар]] • [[Өзбектер]] • [[Саларлар]] • [[Сахалар]] • [[Татарлар]] • [[Теленгиттер]] • [[Телеуіттер]] • [[Тофалар]] • [[Кавказ түрікмендері|Трухмендер]] • [[Тубалар]] • [[Түріктер]] • [[Түрікмендер]] • [[Тывалар]] • [[Ұйғырлар]] • [[Хакастар]] • [[Челкандар]] • [[Чуваштар]] • [[Шорлар]] • [[Шұлымдар]] }} <noinclude>[[Санат:Навигациялық үлгілер:Халықтар|Әлем халықтары]]</noinclude> gvz0t0p0pdrcaq0l4g5bp6m3zgkj7ly Абай облысы 0 683366 3059483 3046158 2022-08-11T10:17:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан облысы |облыстың атауы = Абай облысы |елтаңба = |карта = Abai Region.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 49 |lat_min = 0 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 80 |lon_min = 0 |lon_sec = |region = KZ |облыс орталығы = [[Семей]] |құрылған уақыты = [[8 маусым]] [[2022 жыл]]ы |аудандар саны = 8 |ауылдық округтер саны = |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |тұрғыны = 638,3 мың |санақ жылы = 2021 |халық саны бойынша орны = 18 |тығыздығы = 3.44 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = |жер аумағы = 185,5 мың |жер аумағы бойынша орны = 6-шы |су ауданы = |ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ жылы = |жан басына шаққанда ЖІӨ = |экономикалық аудан = [[Шығыс Қазақстан]] |ресми тілі = |әкімі = Нұрлан Телманұлы Ұранхаев<ref>[https://www.inform.kz/kz/nurlan-uranhaev-abay-oblysynyn-akimi-lauazymyna-tagayyndaldy_a3943367 Нұрлан Ұранхаев Абай облысының әкімі лауазымына тағайындалды]</ref> |ISO 3166-2 коды = |телефон коды = |пошта индекстері = |марапаттары = |сайты = |ортаққордағы санаты = }} '''Абай облысы''' — Қазақстанның шығысындағы әкімшілік-аумақтық бөлініс. Әкімшілік орталығы – [[Семей]] қаласы. Абай облысы оңтүстігінде [[Жетісу облысы|Жетісу]], солтүстік-батысында [[Павлодар облысы|Павлодар]], батысында [[Қарағанды облысы|Қарағанды]], солтүстік-шығысында [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] облыстарымен, оңтүстік-шығысында [[Қытай|Қытай Халық Республикасымен]], солтүстігінде [[Ресей|Ресей Федерациясымен]] шектеседі. == Тарихы == == Әкімшілік-аумақтық құрылысы == Абай облысының құрылу барысында [[Шығыс Қазақстан облысы]] құрамындағы екі аудан шағындалып, облыстар құрамдарына бөлінді: * [[Тарбағатай ауданы]]: әкімшілік орталығы [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]] ауылы болып Тарбағатай ауданы [[Шығыс Қазақстан облысы]]ның құрамында қалдырылады; әкімшілік орталығы [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы болып Ақсуат ауданы құрылып Абай облысы құрамына енді. * [[Көкпекті ауданы]]: Шығыс Қазақстан облысы құрамына [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы орталығы болып Самар ауданы, орталығы [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылы болған Көкпекті ауданы Абай облысы құрамына енді. <ref>https://sputnik.kz/20220408/shygys-qazaqstan-oblysy-qalay-bolinedi-24082717.html</ref> [[File:Abay Province 2022.png|400px|thumb|Облыстың 2022 жылғы әкімшілік бөлінісі]] Облыс құрамына енген аудандар мен қалалар: # [[Абай ауданы (Абай облысы)|Абай ауданы]] # [[Ақсуат ауданы]] # [[Аягөз ауданы]] # [[Бесқарағай ауданы]] # [[Бородулиха ауданы]] # [[Жарма ауданы]] # [[Көкпекті ауданы]] # [[Үржар ауданы]] # [[Курчатов]] қаласы # [[Семей]] қаласы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} {{Абай облысы}} [[Санат:Абай облысы]] th05tlh5ic6ykxj33ugbub1a4xw4vb4 Қатысушы:Білгіш Шежіреші 2 683584 3059265 3052431 2022-08-10T16:37:24Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{User kk}} {{User ru-4}} {{User tr-4}} {{User en-3}} {{User:Box/Туған жері:Атырау облысы}} {{User:Box/Qazaq}} {{User:Box/Қызығушылық:География}} {{User:Box/Қызығушылық:Лингвистика}} {{User:Box/Математик}} {{User:Box/Зодиак:Балық}} {{User:Box/Google-ды пайдаланады}} {{User:Box/Google Chrome қолданушы}} {{User:Box/Терминдерді аударуға қарсы}} {{User:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} {{User:Box/Көмек көрсету}} {{User:Box/Рушылдыққа қарсы}} {{User:Box/Судоку шешеді}} {{User:Box/W әрпі}} {{User Wikipedian For|аты = '''Білгіш Шежіреші'''|жыл = 2017|ай = 06|күн = 26}} oo5lp47c16il8hwqqygjsr88otm8mny 3059266 3059265 2022-08-10T16:40:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{User kk}} {{User ru-4}} {{User tr-4}} {{User en-3}} {{User fr-1}} {{User de-1}} {{User:Box/Туған жері:Атырау облысы}} {{User:Box/Qazaq}} {{User:Box/Қызығушылық:География}} {{User:Box/Қызығушылық:Лингвистика}} {{User:Box/Математик}} {{User:Box/Зодиак:Балық}} {{User:Box/Google-ды пайдаланады}} {{User:Box/Google Chrome қолданушы}} {{User:Box/Терминдерді аударуға қарсы}} {{User:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} {{User:Box/Көмек көрсету}} {{User:Box/Рушылдыққа қарсы}} {{User:Box/Судоку шешеді}} {{User:Box/W әрпі}} {{User Wikipedian For|аты = '''Білгіш Шежіреші'''|жыл = 2017|ай = 06|күн = 26}} j5nnl3wmuld2v12t0xq7ck8mj7yzzdz 3059267 3059266 2022-08-10T16:54:47Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" width="20%" style="float:right; margin-left:1em; margin-bottom:0,5em; background:none;" |{{User kk}} |- |{{User ru-4}} |- |{{User tr-4}} |- |{{User en-3}} |- |{{User fr-1}} |- |{{User de-1}} |- |{{User:Box/Туған жері:Атырау облысы}} |- |{{User:Box/Qazaq}} |- |{{User:Box/Қызығушылық:География}} |- |{{User:Box/Қызығушылық:Лингвистика}} |- |{{User:Box/Қызығушылық:Түркия}} |- |{{User:Box/Математик}} |- |{{User:Box/Зодиак:Балық}} |- |{{User:Box/Google-ды пайдаланады}} |- |{{User:Box/Google Chrome қолданушы}} |- |{{User:Box/Терминдерді аударуға қарсы}} |- |{{User:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} |- |{{User:Box/Көмек көрсету}} |- |{{User:Box/Рушылдыққа қарсы}} |- |{{User:Box/Судоку шешеді}} |- |{{User:Box/W әрпі}} |- |{{User:Box/Бот жүргізуші|BilgishShezhireshiBot}} |- |{{User Wikipedian For|аты = '''Білгіш Шежіреші'''|жыл = 2017|ай = 06|күн = 26}} |} jkj04rwobgizyj94t0iu801wonysm7j 3059273 3059267 2022-08-10T16:57:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" width="20%" style="float:right; margin-left:1em; margin-bottom:0,5em; background:none;" |{{User kk}} |- |{{User ru-4}} |- |{{User tr-4}} |- |{{User en-3}} |- |{{User fr-1}} |- |{{User de-1}} |- |{{User:Box/Туған жері:Атырау облысы}} |- |{{User:Box/Qazaq}} |- |{{User:Box/Қызығушылық:География}} |- |{{User:Box/Қызығушылық:Лингвистика}} |- |{{User:Box/Математик}} |- |{{User:Box/Зодиак:Балық}} |- |{{User:Box/Google-ды пайдаланады}} |- |{{User:Box/Google Chrome қолданушы}} |- |{{User:Box/Терминдерді аударуға қарсы}} |- |{{User:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} |- |{{User:Box/Көмек көрсету}} |- |{{User:Box/Рушылдыққа қарсы}} |- |{{User:Box/Судоку шешеді}} |- |{{User:Box/W әрпі}} |- |{{User:Box/Бот жүргізуші|BilgishShezhireshiBot}} |- |{{User Wikipedian For|аты = '''Білгіш Шежіреші'''|жыл = 2017|ай = 06|күн = 26}} |} 1l75z8m1b4ibl1e06luqsrr293rz7tf Қазақстанның таратылған аудандары 0 683612 3059308 3058831 2022-08-10T19:03:19Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бері Қазақстанның таратылған, жаңадан құрылған, атауы өзгерген аудандары мен аудан орталықтарының тізімі == Ақмола (Целиноград) облысы == * [[Сілеті ауданы]] — [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы ** 1997 жылы [[Ерейментау ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003370_ Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы]</ref> == Ақтөбе облысы == * [[Ақтөбе ауданы]] — [[Ақтөбе]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003550_ Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Қостанай облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] — [[Қарабұтақ (Әйтеке би ауданы)|Қарабұтақ]] ауылы ** 1997 жылы Бөгеткөл ауданына қосылып, Бөгеткөл ауданына [[Әйтеке би ауданы|Әйтеке би]] есімі берілді.<ref name="Д3" /> * [[Исатай ауданы (Ақтөбе облысы)|Исатай ауданы]] — [[Ақырап]] ауылы ** 1977 жылы құрылып, 1997 жылы [[Қобда ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003427_ Ақтөбе облысының Исатай ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мұғалжар ауданы (Қазақ КСР)|Мұғалжар ауданы]] — [[Ембі]] қаласы ** 1966 жылы құрылып, 1997 жылы [[Мұғалжар ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> == Алматы облысы == * [[Кеген ауданы]] — [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы ** 1997 жылы [[Райымбек ауданы]]на қосылып, Райымбек ауданының орталығы [[Нарынқол]]дан Кегенге көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003528_ Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Солтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref><ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000653 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Күрті ауданы]] — [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Балқаш ауданы|Балқаш]], [[Іле ауданы|Іле]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Шелек ауданы]] — [[Шелек (ауыл)|Шелек]] ауылы ** 1997 жылы [[Еңбекшіқазақ ауданы|Еңбекшіқазақ]] ауданына қосылды.<ref name="Д1" /> == Атырау (Гурьев) облысы == * [[Балықшы ауданы]] — [[Балықшы кенті|Балықшы]] кенті ** 1997 жылы [[Атырау қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003515_ Атырау облысының Балықшы ауданын тарату туралы]</ref> == Батыс Қазақстан (Орал) облысы == * [[Ақжайық ауданы (Қазақ КСР)|Ақжайық ауданы]] — [[Ақжайық (Батыс Қазақстан облысы)|Ақжайық]] ауылы ** 1977 жылы құрылып, 1997 жылы [[Теректі ауданы]]на қосылды.<ref name="Д2">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003489_ Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Тайпақ аудандарын тарату, Чапаев ауданын қайта атау туралы]</ref> * [[Жалпақтал ауданы]] — [[Жалпақтал]] ауылы. ** 1997 жылы [[Казталов ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Приурал ауданы]] — [[Дарьинское]] ауылы ** 1997 жылы [[Бәйтерек ауданы|Зеленов ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Тайпақ ауданы]] — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжайық ауданы|Чапаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д2" /> == Жезқазған облысы == * [[Ақадыр ауданы]] — [[Ағадыр|Ақадыр]] кенті ** 1997 жылы [[Шет ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Жезді ауданы]] — [[Жезді (кент)|Жезді]] кенті ** 1997 жылы [[Ұлытау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] — [[Шашубай|Озерный]] кенті ** 1997 жылы [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> == Көкшетау облысы == * [[Арықбалық ауданы]] — [[Арықбалық]] ауылы ** 1997 жылы [[Айыртау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003482_ Көкшетау облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Келлер ауданы]] — [[Келлеровка]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы|Красноармейск ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Көкшетау ауданы]] — [[Көкшетау]] қаласы ** 1997 жылы [[Зеренді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Ленинград ауданы]] — [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжар ауданы|Ленин ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Рузаев ауданы]] — [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Уәлиханов ауданы (Көкшетау облысы)|Уәлиханов ауданы]] — [[Уәлиханов (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов]] ауылы ** 1970 жылы құрылып, 1997 жылы жері Қызылту, [[Біржан сал ауданы|Еңбекшілдер]] аудандарына қосылып, Қызылту ауданына [[Уәлиханов ауданы|Уәлиханов]] есімі берілді.<ref name="Д5" /> * [[Чистопол ауданы|Чистополье ауданы]] — [[Чистополье (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чистополье]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Чкалов ауданы]] — [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы|Красноармейск ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> == Қарағанды облысы == * [[Молодежный ауданы]] — [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] кенті ** 1997 жылы [[Осакаров ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарқаралы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Телман ауданы|Тельман ауданы]] — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Токаревка]] кенті ** 1997 жылы [[Бұқар жырау ауданы|Ульянов ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Теңіз ауданы]] — [[Баршын (ауыл)|Баршын]] ауылы ** 1997 жылы [[Нұра ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қызылорда облысы == * [[Сырдария ауданы (Қазақ КСР)|Сырдария ауданы]] — [[Тасбөгет]] кенті ** 1997 жылы бір бөлігі [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не, бір бөлігі Тереңөзек ауданына қосылып, Тереңөзек ауданы [[Сырдария ауданы]] болып қайта аталды.<ref name="Д3" /> == Павлодар облысы == * [[Ақсу ауданы (Павлодар облысы)|Ақсу ауданы]] — [[Ақсу]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003490_ Павлодар облысының Ақсу және Екiбастұз аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Екібастұз ауданы]] — [[Екібастұз]] қаласы ** 1997 жылы [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8" /> == Семей облысы == * [[Абыралы ауданы (Семей облысы)|Абыралы ауданы]] — [[Қайнар (Абай облысы)|Қайнар]] ауылы ** 1997 жылы [[Семей қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы<ref name="Д11">[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> ** 1997 жылы [[Тарбағатай ауданы]]на қосылып, Тарбағатай ауданының орталығы [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжардан]] Ақсуатқа көшті. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /> * [[Жаңасемей ауданы]] — [[Семей]] қаласы ** 1996 жылы жері [[Семей қалалық әкімдігі]], [[Бесқарағай ауданы|Бесқарағай]], [[Бородулиха ауданы|Бородулиха]] аудандарына берілді.<ref name="Д4">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003089_ Семей облысының Жаңасемей ауданын, Шымкент қаласындағы аудандарды тарату және Оңтүстiк Қазақстан облысының Леңгiр қаласын аудандық маңызы бар қалалардың санатына жатқызу туралы]</ref> * [[Жаңа Шүлбі ауданы]] — [[Жаңа Шүлбі]] ауылы ** 1997 жылы [[Бородулиха ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003335_ Семей облысының Новошульба ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мақаншы ауданы]] — [[Мақаншы]] ауылы ** 1997 жылы [[Үржар ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Таскескен ауданы]] — [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] ауылы ** 1996 жылы жері [[Аягөз ауданы|Аягөз]], [[Үржар ауданы|Үржар]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003164_ Семей облысының Таскескен ауданын тарату туралы]</ref> * [[Шар ауданы]] — [[Шар (қала)|Шар]] қаласы ** 1997 жылы [[Жарма ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Шұбартау ауданы]] — [[Баршатас]] ауылы ** 1997 жылы [[Аягөз ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Солтүстік Қазақстан облысы == * [[Возвышенка ауданы]] — [[Возвышенка (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Возвышенка]] ауылы ** 1997 жылы [[Мағжан Жұмабаев ауданы|Булаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Мәскеу ауданы]] — [[Корнеевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Корнеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленин ауданына]] қосылды.<ref name="Д6">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003461_ Солтүстiк Қазақстан облысының Москва және Соколов аудандарын тарату, Бескөл және Ленин аудандарын қайта атау туралы]</ref> * [[Преснов ауданы]] — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы ** 1997 жылы [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданына]] қосылып, Жамбыл ауданының орталығы [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенкадан]] Пресновкаға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Соколов ауданы]] — [[Соколовка (Қызылжар ауданы)|Соколовка]] ауылы ** 1997 жылы [[Қызылжар ауданы|Бескөл ауданына]] қосылды.<ref name="Д6" /> == Талдықорған облысы == * [[Бөрілітөбе ауданы]] — [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Қапал ауданы|Қапал]], [[Қаратал ауданы|Қаратал]], [[Сарқан ауданы|Сарқан]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003371_ Талдықорған облысының Бөрлiтөбе ауданын тарату туралы]</ref> * [[Гвардия ауданы]] — [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] ауылы ** 1997 жылы [[Кербұлақ ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қапал ауданы]] — [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Ескелді ауданы|Талдықорған]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Үйгентас ауданы]] — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы ** 1997 жылы [[Алакөл ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Торғай облысы == * [[Амантоғай ауданы]] — [[Жалдама (ауыл)|Жалдама]] ауылы ** 1990 жылы құрылып, 1997 жылы [[Амангелді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Арқалық ауданы]] — [[Родина (Қостанай облысы)|Родина]] ауылы ** 1997 жылы [[Арқалық қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Жаңадала ауданы]] — [[Тасты-Талды]] ауылы ** 1997 жылы [[Жарқайың ауданы|Державин ауданына]] қосылды.<ref name="Д7">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003604_ Ақмола облысының Жаңадала және Қима аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Қима ауданы]] — [[Жаңақима]] ауылы ** 1997 жылы [[Жақсы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д7" /> * [[Октябрь ауданы (Қостанай облысы)|Октябрь ауданы]] — [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарасу ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> == Түркістан (Шымкент, Оңтүстік Қазақстан) облысы == * [[Арыс ауданы]] — [[Арыс]] қаласы ** 2008 жылы [[Арыс қалалық әкімдігі]]не қосылды. * [[Асықата ауданы]] — [[Асықата]] ауылы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003474_ Оңтүстiк Қазақстан облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысының кейбiр мәселелерi туралы]</ref> * [[Жетісай ауданы]] — [[Жетісай]] қаласы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылып, Мақтаарал ауданының орталығы [[Мырзакент]]тен Жетісайға көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000698 Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Келес ауданы]] — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы ** 1997 жылы [[Сарыағаш ауданы]]на қосылды. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12" /> * [[Түркістан ауданы]] — [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы ** 1997 жылы Түркістан қалалық әкімдігіне қосылды.<ref name="Д9" /> == Шығыс Қазақстан облысы == * [[Большенарым ауданы]] — [[Үлкен Нарын|Большенарым]] ауылы ** 1997 жылы [[Катонқарағай ауданы|Катонқарағай ауданына]] қосылып, Катонқарағай ауданының орталығы [[Катонқарағай]]дан Большенарымға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Марқакөл ауданы]] — [[Марқакөл (ауыл)|Алексеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Күршім ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Самар ауданы]] — [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылы ** 1997 жылы [[Көкпекті ауданы]]на қосылды. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /><ref name="Д11" /> * [[Таврия ауданы]] — [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] ауылы ** 1997 жылы [[Ұлан ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қалалық аудандар == === [[Ақтөбе]] === * Пролетар ауданы (1988 жыл) * Фрунзе ауданы (1988 жыл) === [[Алматы]] === * Алатау ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003342_ Алматы қаласының Алатау мен Мәскеу аудандарын тарату туралы]</ref> * Мәскеу ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10" /> === [[Қарағанды]] === * Железнодорожный ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды * Киров ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> * Ленин ауданы (1997 жыл) ** [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Совет ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> === [[Өскемен]] === * Левобережный ауданы * Октябрь ауданы * Үлбі ауданы === [[Павлодар]] === * Ильич ауданы (1999 жыл) * Индустриальный ауданы (1999 жыл) === [[Семей]] === * Әуезов ауданы (1994 жыл) * Ленин ауданы (1994 жыл) === [[Тараз]] (Жамбыл) === * Заводской ауданы * Центральный ауданы === [[Шымкент]] === * Абай ауданы (1996 жыл)<ref name="Д4" /> ** 2004 жылы қайтадан құрылды == Жаңадан құрылған аудандар == * [[Түпқараған ауданы]] — [[Форт-Шевченко]] қаласы ** 1992 жылы [[Форт-Шевченко қалалық әкімдігі]] аумағынан құрылды. * [[Мұнайлы ауданы]] — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы ** 2007 жылы құрылды. * [[Алатау ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Наурызбай ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Қаратау ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Алматы ауданы (Ақтөбе қаласы)|Алматы ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Астана ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Байқоңыр ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Сауран ауданы]] — [[Шорнақ]] ауылы ** 2021 жылы құрылды. * [[Тұран ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2022 жылы құрылды. == Қайта аталған аудандар == # Қызылқұм ауданы — [[Отырар ауданы]] (1991 жыл) # Леңгір ауданы — [[Төле би ауданы]] (1991 жыл) # Обаған ауданы — [[Алтынсарин ауданы]] (1991 жыл) # Ермак ауданы — [[Ақсу ауданы]] (1992 жыл) # Жымпиты ауданы — [[Сырым ауданы]] (1992 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P920001700_ О переименовании Джамбейтинского района Западно-Казахстанской области в Сырымский район]</ref> # Андреев ауданы — [[Үйгентас ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930004000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Боровской ауданы — [[Меңдіқара ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Бөген ауданы — [[Ордабасы ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Володар ауданы — [[Айыртау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Дзержинский ауданы — [[Әл-Фараби ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Егіндібұлақ ауданы — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ембі ауданы — [[Жылыой ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Ералиев ауданы — [[Қарақия ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Каменка ауданы — [[Тасқала ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15" /> # Киров ауданы (бұр. Талдықорған облысы) — [[Көксу ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Комсомол ауданы (Ақтөбе облысы) — Бөгеткөл ауданы (1993 жыл)<ref name="Д15" /> # Краснокутск ауданы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Қарабұтақ ауданы — [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ленин ауданы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Нарынқол ауданы — [[Райымбек ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Новороссийск ауданы — [[Хромтау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Приозёрный ауданы — [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Теңіз ауданы — [[Құрманғазы ауданы]] (1993 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930006000_ О пеpеименовании Денгизского pайона Атыpауской области]</ref> # Фурманов ауданы — [[Жалпақтал ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д16">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930001000_ О пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Ленин ауданы (Алматы қаласы) — [[Жетісу ауданы]] (1995 жыл) # Октябрь ауданы (Алматы қаласы) — [[Түрксіб ауданы]] (1995 жыл) # Свердлов ауданы — [[Байзақ ауданы]] (1995 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002696_ Жамбыл облысындағы Свердлов ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Совет ауданы (Алматы қаласы) — [[Алмалы ауданы]] (1995 жыл) # Фрунзе ауданы — [[Медеу ауданы]] (1995 жыл) # Алғабас ауданы — [[Бәйдібек ауданы]] (1996 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003149_ Оңтүстiк Қазақстан облысы Алғабас ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Киров ауданы (Түркістан облысы) — [[Асықата ауданы]] (1996 жыл) # Алексеев ауданы — [[Ақкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003759_ Ақмола облысындағы жекелеген әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердi қайта атау және олардың транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Балкашин ауданы — [[Сандықтау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Бескөл ауданы — [[Қызылжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Бөгеткөл ауданы — [[Әйтеке би ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Вишнёв ауданы — [[Аршалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Державин ауданы — [[Жарқайың ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Калинин ауданы — [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] (1997 жыл) # Камышный ауданы — [[Қамысты ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Комсомол ауданы (Қостанай облысы) — [[Қарабалық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Красноармейск ауданы — [[Тайынша ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Краснознамен ауданы — [[Егіндікөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Куйбышев ауданы — Целинный ауданы (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Қызылту ауданы — [[Уәлиханов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (бұр. Көкшетау облысы) — [[Ақжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы) — [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Ленин ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Қарғалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Ленин ауданы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Макин ауданы — [[Бұланды ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Мичурин ауданы — [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Октябрь ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Мұғалжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауданы — [[Денисов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Семиозёрный ауданы — [[Әулиекөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Тереңөзек ауданы — [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] (1997 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003627_ Қызылорда облысының Тереңөзек ауданын қайта атау туралы]</ref> # Ульянов ауданы — [[Бұқар жырау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Урицкий ауданы — [[Сарыкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Чапаев ауданы — [[Ақжайық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д2" /> # Қаскелең ауданы — [[Қарасай ауданы]] (1998 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U980004053_ Алматы облысының Қаскелең ауданын қайта атау туралы]</ref> # Ленин ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы) — [[Алматы ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы)|Алматы ауданы]] (1998 жыл) # Совет ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы) — [[Сарыарқа ауданы]] (1998 жыл) # Луговой ауданы — [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U990000082_ Жамбыл және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы жекелеген әкімшілік-аумақтық бірлік атауларын қайта атау және Актюбинск қаласы атауының транскрипциясын өзгерту туралы]</ref> # Сергеев ауданы — [[Шал ақын ауданы]] (1999 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V99S000058_ Солтүстік Қазақстан облысының Сергеев ауданын Шал ақын ауданы деп қайта атау туралы]</ref> # Совет ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы) — [[Аққайың ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17" /> # Булаев ауданы — [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] (2000 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V00S000156_ Булаев ауданын Мағжан Жұмабаев ауданы деп қайта атау туралы]</ref> # Орда ауданы — [[Бөкей ордасы ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U000000356_ Ақтөбе, Алматы және Батыс Қазақстан облыстарының жекелеген әкімшілік-аумақтық бірліктерінің атауларын қайта атау және транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Талдықорған ауданы — [[Ескелді ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18" /> # Совет ауданы (Қарағанды қаласы) — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] (2001 жыл) # Целинный ауданы — [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] (2002 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U020000890_ Солтүстік Қазақстан облысының Целинный ауданын қайта атау туралы]</ref> # Щучье ауданы — [[Бурабай ауданы]] (2009 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U090000862_ Ақмола облысының Щучье ауданын қайта атау туралы]</ref> # Еңбекшілдер ауданы — [[Біржан сал ауданы]] (2017 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1700000605 Ақмола облысының Еңбекшілдер ауданын қайта атау туралы]</ref> # Қашыр ауданы — [[Тереңкөл ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000724 Павлодар облысының Качир, Лебяжі аудандарын қайта атау туралы]</ref> # Лебяжі ауданы — [[Аққулы ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19" /> # Зелёнов ауданы — [[Бәйтерек ауданы]] (2019 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000820 Батыс Қазақстан облысының Зеленов ауданын қайта атау туралы]</ref> # Зырян ауданы — [[Алтай ауданы]] (2019 жыл)<ref name="Д20">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000821 Шығыс Қазақстан облысының Зырян ауданын және Зырян қаласын Шығыс Қазақстан облысының Алтай ауданы және Алтай қаласы деп қайта атау туралы]</ref> # Таран ауданы — [[Бейімбет Майлин ауданы]] (2019 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U190000029U Қостанай облысының Таран ауданын қайта атау туралы]</ref> # Октябрь ауданы (Қарағанды қаласы) — [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] (2021 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V21K0026419 Қарағанды облысының Қарағанды және Балқаш қалаларының кейбір құрамдас бөліктерін қайта атау туралы]</ref> == Қайта аталған аудан орталықтары == # Белые Воды ауылы — [[Ақсукент]] ауылы (1990) # Алексеевка ауылы — Теректі ауылы (1992) # Андреевка ауылы — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы (1992) # Белогорье ауылы — [[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]] ауылы (1992) # Бурное ауылы — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] ауылы (1992) # Луговое ауылы — [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы (1992) # Михайловка ауылы — [[Сарыкемер]] ауылы (1992) # Новотроицкое ауылы — [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]] ауылы (1992) # Байқадам ауылы — [[Саудакент]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ванновка ауылы — [[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ералиев кенті — [[Құрық (ауыл)|Құрық]] кенті (1993)<ref name="Д14" /> # Ермак қаласы — [[Ақсу]] қаласы (1993)<ref name="Д14" /> # Калмыково ауылы — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Краснокутск ауылы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ленинское ауылы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Фурманово ауылы — [[Жалпақтал]] ауылы (1993)<ref name="Д16" /> # Кировский кенті (Түркістан облысы) — [[Асықата]] кенті (1994) # Георгиевка ауылы (Жамбыл облысы) — [[Қордай]] ауылы (1995) # Славянка кенті — [[Мырзакент]] кенті (1995) # Лебяжье ауылы — Аққу ауылы (1996) # Новоказалинск кенті — [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би кент]]<nowiki/>і (1996) # Алексеевка қаласы — [[Ақкөл (қала)|Ақкөл]] қаласы (1997) # Володарское ауылы — [[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]] ауылы (1997) # Камышное ауылы — [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]] ауылы (1997) # Комсомолец кенті — [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] кенті (1997) # Красноармейск қаласы — [[Тайынша]] қаласы (1997) # Қызылту ауылы — [[Кішкенекөл]] ауылы (1997) # Ленинское ауылы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]] ауылы (1997) # Никитинка ауылы — [[Бозанбай]] ауылы (1997) # Новоалексеевка ауылы — [[Қобда (ауыл)|Қобда]] ауылы (1997) # Октябрьск қаласы — [[Қандыағаш]] қаласы (1997)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауылы — [[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]] ауылы (1997) # Семиозёрное ауылы — [[Әулиекөл]] ауылы (1997) # Ульяновский кенті — [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] кенті (1997) # Урицкий кенті — [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] кенті (1997) # Фурмановка ауылы — [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] ауылы (1997) # Вишнёвка кенті — [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті (1998) # Кировский кенті (Алматы облысы) — [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] кенті (1998) # Докучаевка ауылы — [[Қарамеңді]] ауылы (1999) # Краснознаменское ауылы — [[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]] ауылы (1999) # Энергетический кенті — [[Өтеген батыр]] кенті (1999) # Куйбышевский кенті — [[Новоишим|Новоишимский]] кенті (2000) # Токаревка кенті — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] кенті (2002) # Байғанин ауылы — [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] ауылы (2006) # Озёрный кенті — [[Шашубай]] кенті (2006) # Большая Владимировка ауылы — [[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]] ауылы (2007) # Георгиевка ауылы (Абай облысы) — [[Қалбатау]] ауылы (2007) # Малиновка ауылы — [[Ақмол]] ауылы (2007) # Качиры ауылы — [[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]] ауылы (2008) # Большенарымское ауылы — [[Үлкен Нарын]] ауылы (2009) # Молодёжный кенті — [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] кенті (2011) # Теректі ауылы — [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] ауылы (2016) # Киевка кенті — [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кенті (2017) # Аққу ауылы — [[Аққулы (ауыл)|Аққулы]] ауылы (2018) # Ганюшкино ауылы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылы (2018) # Тарановское ауылы — [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]] ауылы (2018) # Зыряновск қаласы — [[Алтай (қала)|Алтай]] қаласы (2019)<ref name="Д20" /> # Каменка ауылы — [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылы (2019) # Атасу кенті — [[Жаңаарқа]] кенті (2020) # Затобольск кенті — [[Тобыл (қала)|Тобыл]] қаласы (2020) # Комсомольское ауылы — [[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]] ауылы (2020) # Фёдоровка ауылы — [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылы (2022) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан аудандары]] [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]] diwxflpr1rwvlr1psg0dovu0yocz2rr 3059482 3059308 2022-08-11T10:16:55Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бері Қазақстанның таратылған, жаңадан құрылған, атауы өзгерген аудандары мен аудан орталықтарының тізімі == Ақмола (Целиноград) облысы == * [[Сілеті ауданы]] — [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы ** 1997 жылы [[Ерейментау ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003370_ Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы]</ref> == Ақтөбе облысы == * [[Ақтөбе ауданы]] — [[Ақтөбе]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003550_ Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Қостанай облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] — [[Қарабұтақ (Әйтеке би ауданы)|Қарабұтақ]] ауылы ** 1997 жылы Бөгеткөл ауданына қосылып, Бөгеткөл ауданына [[Әйтеке би ауданы|Әйтеке би]] есімі берілді.<ref name="Д3" /> * [[Исатай ауданы (Ақтөбе облысы)|Исатай ауданы]] — [[Ақырап]] ауылы ** 1977 жылы құрылып, 1997 жылы [[Қобда ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003427_ Ақтөбе облысының Исатай ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мұғалжар ауданы (Қазақ КСР)|Мұғалжар ауданы]] — [[Ембі]] қаласы ** 1966 жылы құрылып, 1997 жылы [[Мұғалжар ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> == Алматы облысы == * [[Кеген ауданы]] — [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы ** 1997 жылы [[Райымбек ауданы]]на қосылып, Райымбек ауданының орталығы [[Нарынқол]]дан Кегенге көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003528_ Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Солтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref><ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000653 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Күрті ауданы]] — [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Балқаш ауданы|Балқаш]], [[Іле ауданы|Іле]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Шелек ауданы]] — [[Шелек (ауыл)|Шелек]] ауылы ** 1997 жылы [[Еңбекшіқазақ ауданы|Еңбекшіқазақ]] ауданына қосылды.<ref name="Д1" /> == Атырау (Гурьев) облысы == * [[Балықшы ауданы]] — [[Балықшы кенті|Балықшы]] кенті ** 1997 жылы [[Атырау қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003515_ Атырау облысының Балықшы ауданын тарату туралы]</ref> == Батыс Қазақстан (Орал) облысы == * [[Ақжайық ауданы (Қазақ КСР)|Ақжайық ауданы]] — [[Ақжайық (Батыс Қазақстан облысы)|Ақжайық]] ауылы ** 1977 жылы құрылып, 1997 жылы [[Теректі ауданы]]на қосылды.<ref name="Д2">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003489_ Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Тайпақ аудандарын тарату, Чапаев ауданын қайта атау туралы]</ref> * [[Жалпақтал ауданы]] — [[Жалпақтал]] ауылы. ** 1997 жылы [[Казталов ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Приурал ауданы]] — [[Дарьинское]] ауылы ** 1997 жылы [[Бәйтерек ауданы|Зеленов ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Тайпақ ауданы]] — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжайық ауданы|Чапаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д2" /> == Жезқазған облысы == * [[Ақадыр ауданы]] — [[Ағадыр|Ақадыр]] кенті ** 1997 жылы [[Шет ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Жезді ауданы]] — [[Жезді (кент)|Жезді]] кенті ** 1997 жылы [[Ұлытау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] — [[Шашубай|Озерный]] кенті ** 1997 жылы [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> == Көкшетау облысы == * [[Арықбалық ауданы]] — [[Арықбалық]] ауылы ** 1997 жылы [[Айыртау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003482_ Көкшетау облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Келлер ауданы]] — [[Келлеровка]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы|Красноармейск ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Көкшетау ауданы]] — [[Көкшетау]] қаласы ** 1997 жылы [[Зеренді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Ленинград ауданы]] — [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжар ауданы|Ленин ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Рузаев ауданы]] — [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Уәлиханов ауданы (Көкшетау облысы)|Уәлиханов ауданы]] — [[Уәлиханов (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов]] ауылы ** 1970 жылы құрылып, 1997 жылы жері Қызылту, [[Біржан сал ауданы|Еңбекшілдер]] аудандарына қосылып, Қызылту ауданына [[Уәлиханов ауданы|Уәлиханов]] есімі берілді.<ref name="Д5" /> * [[Чистопол ауданы|Чистополье ауданы]] — [[Чистополье (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чистополье]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Чкалов ауданы]] — [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы|Красноармейск ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> == Қарағанды облысы == * [[Молодежный ауданы]] — [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] кенті ** 1997 жылы [[Осакаров ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарқаралы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Телман ауданы|Тельман ауданы]] — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Токаревка]] кенті ** 1997 жылы [[Бұқар жырау ауданы|Ульянов ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Теңіз ауданы]] — [[Баршын (ауыл)|Баршын]] ауылы ** 1997 жылы [[Нұра ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қызылорда облысы == * [[Сырдария ауданы (Қазақ КСР)|Сырдария ауданы]] — [[Тасбөгет]] кенті ** 1997 жылы бір бөлігі [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не, бір бөлігі Тереңөзек ауданына қосылып, Тереңөзек ауданы [[Сырдария ауданы]] болып қайта аталды.<ref name="Д3" /> == Павлодар облысы == * [[Ақсу ауданы (Павлодар облысы)|Ақсу ауданы]] — [[Ақсу]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003490_ Павлодар облысының Ақсу және Екiбастұз аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Екібастұз ауданы]] — [[Екібастұз]] қаласы ** 1997 жылы [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8" /> == Семей облысы == * [[Абыралы ауданы (Семей облысы)|Абыралы ауданы]] — [[Қайнар (Абай облысы)|Қайнар]] ауылы ** 1997 жылы [[Семей қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы<ref name="Д11">[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> ** 1997 жылы [[Тарбағатай ауданы]]на қосылып, Тарбағатай ауданының орталығы [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжардан]] Ақсуатқа көшті. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /> * [[Жаңасемей ауданы]] — [[Семей]] қаласы ** 1996 жылы жері [[Семей қалалық әкімдігі]], [[Бесқарағай ауданы|Бесқарағай]], [[Бородулиха ауданы|Бородулиха]] аудандарына берілді.<ref name="Д4">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003089_ Семей облысының Жаңасемей ауданын, Шымкент қаласындағы аудандарды тарату және Оңтүстiк Қазақстан облысының Леңгiр қаласын аудандық маңызы бар қалалардың санатына жатқызу туралы]</ref> * [[Жаңа Шүлбі ауданы]] — [[Жаңа Шүлбі]] ауылы ** 1997 жылы [[Бородулиха ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003335_ Семей облысының Новошульба ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мақаншы ауданы]] — [[Мақаншы]] ауылы ** 1997 жылы [[Үржар ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Таскескен ауданы]] — [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] ауылы ** 1996 жылы жері [[Аягөз ауданы|Аягөз]], [[Үржар ауданы|Үржар]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003164_ Семей облысының Таскескен ауданын тарату туралы]</ref> * [[Шар ауданы]] — [[Шар (қала)|Шар]] қаласы ** 1997 жылы [[Жарма ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Шұбартау ауданы]] — [[Баршатас]] ауылы ** 1997 жылы [[Аягөз ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Солтүстік Қазақстан облысы == * [[Возвышенка ауданы]] — [[Возвышенка (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Возвышенка]] ауылы ** 1997 жылы [[Мағжан Жұмабаев ауданы|Булаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Мәскеу ауданы]] — [[Корнеевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Корнеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленин ауданына]] қосылды.<ref name="Д6">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003461_ Солтүстiк Қазақстан облысының Москва және Соколов аудандарын тарату, Бескөл және Ленин аудандарын қайта атау туралы]</ref> * [[Преснов ауданы]] — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы ** 1997 жылы [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданына]] қосылып, Жамбыл ауданының орталығы [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенкадан]] Пресновкаға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Соколов ауданы]] — [[Соколовка (Қызылжар ауданы)|Соколовка]] ауылы ** 1997 жылы [[Қызылжар ауданы|Бескөл ауданына]] қосылды.<ref name="Д6" /> == Талдықорған облысы == * [[Бөрілітөбе ауданы]] — [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Қапал ауданы|Қапал]], [[Қаратал ауданы|Қаратал]], [[Сарқан ауданы|Сарқан]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003371_ Талдықорған облысының Бөрлiтөбе ауданын тарату туралы]</ref> * [[Гвардия ауданы]] — [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] ауылы ** 1997 жылы [[Кербұлақ ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қапал ауданы]] — [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Ескелді ауданы|Талдықорған]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Үйгентас ауданы]] — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы ** 1997 жылы [[Алакөл ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Торғай облысы == * [[Амантоғай ауданы]] — [[Жалдама (ауыл)|Жалдама]] ауылы ** 1990 жылы құрылып, 1997 жылы [[Амангелді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Арқалық ауданы]] — [[Родина (Қостанай облысы)|Родина]] ауылы ** 1997 жылы [[Арқалық қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Жаңадала ауданы]] — [[Тасты-Талды]] ауылы ** 1997 жылы [[Жарқайың ауданы|Державин ауданына]] қосылды.<ref name="Д7">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003604_ Ақмола облысының Жаңадала және Қима аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Қима ауданы]] — [[Жаңақима]] ауылы ** 1997 жылы [[Жақсы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д7" /> * [[Октябрь ауданы (Қостанай облысы)|Октябрь ауданы]] — [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарасу ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> == Түркістан (Шымкент, Оңтүстік Қазақстан) облысы == * [[Арыс ауданы]] — [[Арыс]] қаласы ** 2008 жылы [[Арыс қалалық әкімдігі]]не қосылды. * [[Асықата ауданы]] — [[Асықата]] ауылы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003474_ Оңтүстiк Қазақстан облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысының кейбiр мәселелерi туралы]</ref> * [[Жетісай ауданы]] — [[Жетісай]] қаласы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылып, Мақтаарал ауданының орталығы [[Мырзакент]]тен Жетісайға көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000698 Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Келес ауданы]] — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы ** 1997 жылы [[Сарыағаш ауданы]]на қосылды. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12" /> * [[Түркістан ауданы]] — [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы ** 1997 жылы Түркістан қалалық әкімдігіне қосылды.<ref name="Д9" /> == Шығыс Қазақстан облысы == * [[Большенарым ауданы]] — [[Үлкен Нарын|Большенарым]] ауылы ** 1997 жылы [[Катонқарағай ауданы|Катонқарағай ауданына]] қосылып, Катонқарағай ауданының орталығы [[Катонқарағай]]дан Большенарымға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Марқакөл ауданы]] — [[Марқакөл (ауыл)|Алексеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Күршім ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Самар ауданы]] — [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы ** 1997 жылы [[Көкпекті ауданы]]на қосылды. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /><ref name="Д11" /> * [[Таврия ауданы]] — [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] ауылы ** 1997 жылы [[Ұлан ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қалалық аудандар == === [[Ақтөбе]] === * Пролетар ауданы (1988 жыл) * Фрунзе ауданы (1988 жыл) === [[Алматы]] === * Алатау ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003342_ Алматы қаласының Алатау мен Мәскеу аудандарын тарату туралы]</ref> * Мәскеу ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10" /> === [[Қарағанды]] === * Железнодорожный ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды * Киров ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> * Ленин ауданы (1997 жыл) ** [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Совет ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> === [[Өскемен]] === * Левобережный ауданы * Октябрь ауданы * Үлбі ауданы === [[Павлодар]] === * Ильич ауданы (1999 жыл) * Индустриальный ауданы (1999 жыл) === [[Семей]] === * Әуезов ауданы (1994 жыл) * Ленин ауданы (1994 жыл) === [[Тараз]] (Жамбыл) === * Заводской ауданы * Центральный ауданы === [[Шымкент]] === * Абай ауданы (1996 жыл)<ref name="Д4" /> ** 2004 жылы қайтадан құрылды == Жаңадан құрылған аудандар == * [[Түпқараған ауданы]] — [[Форт-Шевченко]] қаласы ** 1992 жылы [[Форт-Шевченко қалалық әкімдігі]] аумағынан құрылды. * [[Мұнайлы ауданы]] — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы ** 2007 жылы құрылды. * [[Алатау ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Наурызбай ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Қаратау ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Алматы ауданы (Ақтөбе қаласы)|Алматы ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Астана ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Байқоңыр ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Сауран ауданы]] — [[Шорнақ]] ауылы ** 2021 жылы құрылды. * [[Тұран ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2022 жылы құрылды. == Қайта аталған аудандар == # Қызылқұм ауданы — [[Отырар ауданы]] (1991 жыл) # Леңгір ауданы — [[Төле би ауданы]] (1991 жыл) # Обаған ауданы — [[Алтынсарин ауданы]] (1991 жыл) # Ермак ауданы — [[Ақсу ауданы]] (1992 жыл) # Жымпиты ауданы — [[Сырым ауданы]] (1992 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P920001700_ О переименовании Джамбейтинского района Западно-Казахстанской области в Сырымский район]</ref> # Андреев ауданы — [[Үйгентас ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930004000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Боровской ауданы — [[Меңдіқара ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Бөген ауданы — [[Ордабасы ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Володар ауданы — [[Айыртау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Дзержинский ауданы — [[Әл-Фараби ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Егіндібұлақ ауданы — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ембі ауданы — [[Жылыой ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Ералиев ауданы — [[Қарақия ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Каменка ауданы — [[Тасқала ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15" /> # Киров ауданы (бұр. Талдықорған облысы) — [[Көксу ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Комсомол ауданы (Ақтөбе облысы) — Бөгеткөл ауданы (1993 жыл)<ref name="Д15" /> # Краснокутск ауданы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Қарабұтақ ауданы — [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ленин ауданы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Нарынқол ауданы — [[Райымбек ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Новороссийск ауданы — [[Хромтау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Приозёрный ауданы — [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Теңіз ауданы — [[Құрманғазы ауданы]] (1993 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930006000_ О пеpеименовании Денгизского pайона Атыpауской области]</ref> # Фурманов ауданы — [[Жалпақтал ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д16">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930001000_ О пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Ленин ауданы (Алматы қаласы) — [[Жетісу ауданы]] (1995 жыл) # Октябрь ауданы (Алматы қаласы) — [[Түрксіб ауданы]] (1995 жыл) # Свердлов ауданы — [[Байзақ ауданы]] (1995 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002696_ Жамбыл облысындағы Свердлов ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Совет ауданы (Алматы қаласы) — [[Алмалы ауданы]] (1995 жыл) # Фрунзе ауданы — [[Медеу ауданы]] (1995 жыл) # Алғабас ауданы — [[Бәйдібек ауданы]] (1996 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003149_ Оңтүстiк Қазақстан облысы Алғабас ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Киров ауданы (Түркістан облысы) — [[Асықата ауданы]] (1996 жыл) # Алексеев ауданы — [[Ақкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003759_ Ақмола облысындағы жекелеген әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердi қайта атау және олардың транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Балкашин ауданы — [[Сандықтау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Бескөл ауданы — [[Қызылжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Бөгеткөл ауданы — [[Әйтеке би ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Вишнёв ауданы — [[Аршалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Державин ауданы — [[Жарқайың ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Калинин ауданы — [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] (1997 жыл) # Камышный ауданы — [[Қамысты ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Комсомол ауданы (Қостанай облысы) — [[Қарабалық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Красноармейск ауданы — [[Тайынша ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Краснознамен ауданы — [[Егіндікөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Куйбышев ауданы — Целинный ауданы (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Қызылту ауданы — [[Уәлиханов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (бұр. Көкшетау облысы) — [[Ақжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы) — [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Ленин ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Қарғалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Ленин ауданы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Макин ауданы — [[Бұланды ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Мичурин ауданы — [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Октябрь ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Мұғалжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауданы — [[Денисов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Семиозёрный ауданы — [[Әулиекөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Тереңөзек ауданы — [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] (1997 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003627_ Қызылорда облысының Тереңөзек ауданын қайта атау туралы]</ref> # Ульянов ауданы — [[Бұқар жырау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Урицкий ауданы — [[Сарыкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Чапаев ауданы — [[Ақжайық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д2" /> # Қаскелең ауданы — [[Қарасай ауданы]] (1998 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U980004053_ Алматы облысының Қаскелең ауданын қайта атау туралы]</ref> # Ленин ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы) — [[Алматы ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы)|Алматы ауданы]] (1998 жыл) # Совет ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы) — [[Сарыарқа ауданы]] (1998 жыл) # Луговой ауданы — [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U990000082_ Жамбыл және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы жекелеген әкімшілік-аумақтық бірлік атауларын қайта атау және Актюбинск қаласы атауының транскрипциясын өзгерту туралы]</ref> # Сергеев ауданы — [[Шал ақын ауданы]] (1999 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V99S000058_ Солтүстік Қазақстан облысының Сергеев ауданын Шал ақын ауданы деп қайта атау туралы]</ref> # Совет ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы) — [[Аққайың ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17" /> # Булаев ауданы — [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] (2000 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V00S000156_ Булаев ауданын Мағжан Жұмабаев ауданы деп қайта атау туралы]</ref> # Орда ауданы — [[Бөкей ордасы ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U000000356_ Ақтөбе, Алматы және Батыс Қазақстан облыстарының жекелеген әкімшілік-аумақтық бірліктерінің атауларын қайта атау және транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Талдықорған ауданы — [[Ескелді ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18" /> # Совет ауданы (Қарағанды қаласы) — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] (2001 жыл) # Целинный ауданы — [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] (2002 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U020000890_ Солтүстік Қазақстан облысының Целинный ауданын қайта атау туралы]</ref> # Щучье ауданы — [[Бурабай ауданы]] (2009 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U090000862_ Ақмола облысының Щучье ауданын қайта атау туралы]</ref> # Еңбекшілдер ауданы — [[Біржан сал ауданы]] (2017 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1700000605 Ақмола облысының Еңбекшілдер ауданын қайта атау туралы]</ref> # Қашыр ауданы — [[Тереңкөл ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000724 Павлодар облысының Качир, Лебяжі аудандарын қайта атау туралы]</ref> # Лебяжі ауданы — [[Аққулы ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19" /> # Зелёнов ауданы — [[Бәйтерек ауданы]] (2019 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000820 Батыс Қазақстан облысының Зеленов ауданын қайта атау туралы]</ref> # Зырян ауданы — [[Алтай ауданы]] (2019 жыл)<ref name="Д20">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000821 Шығыс Қазақстан облысының Зырян ауданын және Зырян қаласын Шығыс Қазақстан облысының Алтай ауданы және Алтай қаласы деп қайта атау туралы]</ref> # Таран ауданы — [[Бейімбет Майлин ауданы]] (2019 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U190000029U Қостанай облысының Таран ауданын қайта атау туралы]</ref> # Октябрь ауданы (Қарағанды қаласы) — [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] (2021 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V21K0026419 Қарағанды облысының Қарағанды және Балқаш қалаларының кейбір құрамдас бөліктерін қайта атау туралы]</ref> == Қайта аталған аудан орталықтары == # Белые Воды ауылы — [[Ақсукент]] ауылы (1990) # Алексеевка ауылы — Теректі ауылы (1992) # Андреевка ауылы — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы (1992) # Белогорье ауылы — [[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]] ауылы (1992) # Бурное ауылы — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] ауылы (1992) # Луговое ауылы — [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы (1992) # Михайловка ауылы — [[Сарыкемер]] ауылы (1992) # Новотроицкое ауылы — [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]] ауылы (1992) # Байқадам ауылы — [[Саудакент]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ванновка ауылы — [[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ералиев кенті — [[Құрық (ауыл)|Құрық]] кенті (1993)<ref name="Д14" /> # Ермак қаласы — [[Ақсу]] қаласы (1993)<ref name="Д14" /> # Калмыково ауылы — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Краснокутск ауылы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ленинское ауылы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Фурманово ауылы — [[Жалпақтал]] ауылы (1993)<ref name="Д16" /> # Кировский кенті (Түркістан облысы) — [[Асықата]] кенті (1994) # Георгиевка ауылы (Жамбыл облысы) — [[Қордай]] ауылы (1995) # Славянка кенті — [[Мырзакент]] кенті (1995) # Лебяжье ауылы — Аққу ауылы (1996) # Новоказалинск кенті — [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би кент]]<nowiki/>і (1996) # Алексеевка қаласы — [[Ақкөл (қала)|Ақкөл]] қаласы (1997) # Володарское ауылы — [[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]] ауылы (1997) # Камышное ауылы — [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]] ауылы (1997) # Комсомолец кенті — [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] кенті (1997) # Красноармейск қаласы — [[Тайынша]] қаласы (1997) # Қызылту ауылы — [[Кішкенекөл]] ауылы (1997) # Ленинское ауылы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]] ауылы (1997) # Никитинка ауылы — [[Бозанбай]] ауылы (1997) # Новоалексеевка ауылы — [[Қобда (ауыл)|Қобда]] ауылы (1997) # Октябрьск қаласы — [[Қандыағаш]] қаласы (1997)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауылы — [[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]] ауылы (1997) # Семиозёрное ауылы — [[Әулиекөл]] ауылы (1997) # Ульяновский кенті — [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] кенті (1997) # Урицкий кенті — [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] кенті (1997) # Фурмановка ауылы — [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] ауылы (1997) # Вишнёвка кенті — [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті (1998) # Кировский кенті (Алматы облысы) — [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] кенті (1998) # Докучаевка ауылы — [[Қарамеңді]] ауылы (1999) # Краснознаменское ауылы — [[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]] ауылы (1999) # Энергетический кенті — [[Өтеген батыр]] кенті (1999) # Куйбышевский кенті — [[Новоишим|Новоишимский]] кенті (2000) # Токаревка кенті — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] кенті (2002) # Байғанин ауылы — [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] ауылы (2006) # Озёрный кенті — [[Шашубай]] кенті (2006) # Большая Владимировка ауылы — [[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]] ауылы (2007) # Георгиевка ауылы (Абай облысы) — [[Қалбатау]] ауылы (2007) # Малиновка ауылы — [[Ақмол]] ауылы (2007) # Качиры ауылы — [[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]] ауылы (2008) # Большенарымское ауылы — [[Үлкен Нарын]] ауылы (2009) # Молодёжный кенті — [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] кенті (2011) # Теректі ауылы — [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] ауылы (2016) # Киевка кенті — [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кенті (2017) # Аққу ауылы — [[Аққулы (ауыл)|Аққулы]] ауылы (2018) # Ганюшкино ауылы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылы (2018) # Тарановское ауылы — [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]] ауылы (2018) # Зыряновск қаласы — [[Алтай (қала)|Алтай]] қаласы (2019)<ref name="Д20" /> # Каменка ауылы — [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылы (2019) # Атасу кенті — [[Жаңаарқа]] кенті (2020) # Затобольск кенті — [[Тобыл (қала)|Тобыл]] қаласы (2020) # Комсомольское ауылы — [[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]] ауылы (2020) # Фёдоровка ауылы — [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылы (2022) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан аудандары]] [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]] qhc6zepusw44kmz8fr80qa2fpaiyuv4 3059542 3059482 2022-08-11T11:20:27Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бері Қазақстанның таратылған, жаңадан құрылған, атауы өзгерген аудандары мен аудан орталықтарының тізімі == Ақмола (Целиноград) облысы == * [[Сілеті ауданы]] — [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы ** 1997 жылы [[Ерейментау ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003370_ Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы]</ref> == Ақтөбе облысы == * [[Ақтөбе ауданы]] — [[Ақтөбе]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003550_ Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Қостанай облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] — [[Қарабұтақ (Әйтеке би ауданы)|Қарабұтақ]] ауылы ** 1997 жылы Бөгеткөл ауданына қосылып, Бөгеткөл ауданына [[Әйтеке би ауданы|Әйтеке би]] есімі берілді.<ref name="Д3" /> * [[Исатай ауданы (Ақтөбе облысы)|Исатай ауданы]] — [[Ақырап]] ауылы ** 1977 жылы құрылып, 1997 жылы [[Қобда ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003427_ Ақтөбе облысының Исатай ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мұғалжар ауданы (Қазақ КСР)|Мұғалжар ауданы]] — [[Ембі]] қаласы ** 1966 жылы құрылып, 1997 жылы [[Мұғалжар ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> == Алматы облысы == * [[Кеген ауданы]] — [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы ** 1997 жылы [[Райымбек ауданы]]на қосылып, Райымбек ауданының орталығы [[Нарынқол]]дан Кегенге көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003528_ Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Солтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref><ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000653 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Күрті ауданы]] — [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Балқаш ауданы|Балқаш]], [[Іле ауданы|Іле]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Шелек ауданы]] — [[Шелек (ауыл)|Шелек]] ауылы ** 1997 жылы [[Еңбекшіқазақ ауданы|Еңбекшіқазақ]] ауданына қосылды.<ref name="Д1" /> == Атырау (Гурьев) облысы == * [[Балықшы ауданы]] — [[Балықшы кенті|Балықшы]] кенті ** 1997 жылы [[Атырау қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003515_ Атырау облысының Балықшы ауданын тарату туралы]</ref> == Батыс Қазақстан (Орал) облысы == * [[Ақжайық ауданы (Қазақ КСР)|Ақжайық ауданы]] — [[Ақжайық (Батыс Қазақстан облысы)|Ақжайық]] ауылы ** 1977 жылы құрылып, 1997 жылы [[Теректі ауданы]]на қосылды.<ref name="Д2">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003489_ Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Тайпақ аудандарын тарату, Чапаев ауданын қайта атау туралы]</ref> * [[Жалпақтал ауданы]] — [[Жалпақтал]] ауылы. ** 1997 жылы [[Казталов ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Приурал ауданы]] — [[Дарьинское]] ауылы ** 1997 жылы [[Бәйтерек ауданы|Зеленов ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Тайпақ ауданы]] — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжайық ауданы|Чапаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д2" /> == Жезқазған облысы == * [[Ақадыр ауданы]] — [[Ағадыр|Ақадыр]] кенті ** 1997 жылы [[Шет ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Жезді ауданы]] — [[Жезді (кент)|Жезді]] кенті ** 1997 жылы [[Ұлытау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] — [[Шашубай|Озерный]] кенті ** 1997 жылы [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> == Көкшетау облысы == * [[Арықбалық ауданы]] — [[Арықбалық]] ауылы ** 1997 жылы [[Айыртау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003482_ Көкшетау облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Келлер ауданы]] — [[Келлеровка]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы|Красноармейск ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Көкшетау ауданы]] — [[Көкшетау]] қаласы ** 1997 жылы [[Зеренді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Ленинград ауданы]] — [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжар ауданы|Ленин ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Рузаев ауданы]] — [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Уәлиханов ауданы (Көкшетау облысы)|Уәлиханов ауданы]] — [[Уәлиханов (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов]] ауылы ** 1970 жылы құрылып, 1997 жылы жері Қызылту, [[Біржан сал ауданы|Еңбекшілдер]] аудандарына қосылып, Қызылту ауданына [[Уәлиханов ауданы|Уәлиханов]] есімі берілді.<ref name="Д5" /> * [[Чистопол ауданы|Чистополье ауданы]] — [[Чистополье (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чистополье]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Чкалов ауданы]] — [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы|Красноармейск ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> == Қарағанды облысы == * [[Молодежный ауданы]] — [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] кенті ** 1997 жылы [[Осакаров ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарқаралы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Телман ауданы|Тельман ауданы]] — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Токаревка]] кенті ** 1997 жылы [[Бұқар жырау ауданы|Ульянов ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Теңіз ауданы]] — [[Баршын (ауыл)|Баршын]] ауылы ** 1997 жылы [[Нұра ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қызылорда облысы == * [[Сырдария ауданы (Қазақ КСР)|Сырдария ауданы]] — [[Тасбөгет]] кенті ** 1997 жылы бір бөлігі [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не, бір бөлігі Тереңөзек ауданына қосылып, Тереңөзек ауданы [[Сырдария ауданы]] болып қайта аталды.<ref name="Д3" /> == Павлодар облысы == * [[Ақсу ауданы (Павлодар облысы)|Ақсу ауданы]] — [[Ақсу]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003490_ Павлодар облысының Ақсу және Екiбастұз аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Екібастұз ауданы]] — [[Екібастұз]] қаласы ** 1997 жылы [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8" /> == Семей облысы == * [[Абыралы ауданы (Семей облысы)|Абыралы ауданы]] — [[Қайнар (Семей қалалық әкімдігі)|Қайнар]] ауылы ** 1997 жылы [[Семей қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы<ref name="Д11">[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> ** 1997 жылы [[Тарбағатай ауданы]]на қосылып, Тарбағатай ауданының орталығы [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжардан]] Ақсуатқа көшті. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /> * [[Жаңасемей ауданы]] — [[Семей]] қаласы ** 1996 жылы жері [[Семей қалалық әкімдігі]], [[Бесқарағай ауданы|Бесқарағай]], [[Бородулиха ауданы|Бородулиха]] аудандарына берілді.<ref name="Д4">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003089_ Семей облысының Жаңасемей ауданын, Шымкент қаласындағы аудандарды тарату және Оңтүстiк Қазақстан облысының Леңгiр қаласын аудандық маңызы бар қалалардың санатына жатқызу туралы]</ref> * [[Жаңа Шүлбі ауданы]] — [[Жаңа Шүлбі]] ауылы ** 1997 жылы [[Бородулиха ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003335_ Семей облысының Новошульба ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мақаншы ауданы]] — [[Мақаншы]] ауылы ** 1997 жылы [[Үржар ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Таскескен ауданы]] — [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] ауылы ** 1996 жылы жері [[Аягөз ауданы|Аягөз]], [[Үржар ауданы|Үржар]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003164_ Семей облысының Таскескен ауданын тарату туралы]</ref> * [[Шар ауданы]] — [[Шар (қала)|Шар]] қаласы ** 1997 жылы [[Жарма ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Шұбартау ауданы]] — [[Баршатас]] ауылы ** 1997 жылы [[Аягөз ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Солтүстік Қазақстан облысы == * [[Возвышенка ауданы]] — [[Возвышенка (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Возвышенка]] ауылы ** 1997 жылы [[Мағжан Жұмабаев ауданы|Булаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Мәскеу ауданы]] — [[Корнеевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Корнеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленин ауданына]] қосылды.<ref name="Д6">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003461_ Солтүстiк Қазақстан облысының Москва және Соколов аудандарын тарату, Бескөл және Ленин аудандарын қайта атау туралы]</ref> * [[Преснов ауданы]] — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы ** 1997 жылы [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданына]] қосылып, Жамбыл ауданының орталығы [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенкадан]] Пресновкаға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Соколов ауданы]] — [[Соколовка (Қызылжар ауданы)|Соколовка]] ауылы ** 1997 жылы [[Қызылжар ауданы|Бескөл ауданына]] қосылды.<ref name="Д6" /> == Талдықорған облысы == * [[Бөрілітөбе ауданы]] — [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Қапал ауданы|Қапал]], [[Қаратал ауданы|Қаратал]], [[Сарқан ауданы|Сарқан]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003371_ Талдықорған облысының Бөрлiтөбе ауданын тарату туралы]</ref> * [[Гвардия ауданы]] — [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] ауылы ** 1997 жылы [[Кербұлақ ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қапал ауданы]] — [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Ескелді ауданы|Талдықорған]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Үйгентас ауданы]] — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы ** 1997 жылы [[Алакөл ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Торғай облысы == * [[Амантоғай ауданы]] — [[Жалдама (ауыл)|Жалдама]] ауылы ** 1990 жылы құрылып, 1997 жылы [[Амангелді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Арқалық ауданы]] — [[Родина (Қостанай облысы)|Родина]] ауылы ** 1997 жылы [[Арқалық қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Жаңадала ауданы]] — [[Тасты-Талды]] ауылы ** 1997 жылы [[Жарқайың ауданы|Державин ауданына]] қосылды.<ref name="Д7">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003604_ Ақмола облысының Жаңадала және Қима аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Қима ауданы]] — [[Жаңақима]] ауылы ** 1997 жылы [[Жақсы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д7" /> * [[Октябрь ауданы (Қостанай облысы)|Октябрь ауданы]] — [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарасу ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> == Түркістан (Шымкент, Оңтүстік Қазақстан) облысы == * [[Арыс ауданы]] — [[Арыс]] қаласы ** 2008 жылы [[Арыс қалалық әкімдігі]]не қосылды. * [[Асықата ауданы]] — [[Асықата]] ауылы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003474_ Оңтүстiк Қазақстан облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысының кейбiр мәселелерi туралы]</ref> * [[Жетісай ауданы]] — [[Жетісай]] қаласы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылып, Мақтаарал ауданының орталығы [[Мырзакент]]тен Жетісайға көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000698 Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Келес ауданы]] — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы ** 1997 жылы [[Сарыағаш ауданы]]на қосылды. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12" /> * [[Түркістан ауданы]] — [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы ** 1997 жылы Түркістан қалалық әкімдігіне қосылды.<ref name="Д9" /> == Шығыс Қазақстан облысы == * [[Большенарым ауданы]] — [[Үлкен Нарын|Большенарым]] ауылы ** 1997 жылы [[Катонқарағай ауданы|Катонқарағай ауданына]] қосылып, Катонқарағай ауданының орталығы [[Катонқарағай]]дан Большенарымға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Марқакөл ауданы]] — [[Марқакөл (ауыл)|Алексеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Күршім ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Самар ауданы]] — [[Самар (ауыл)|Самар]] ауылы ** 1997 жылы [[Көкпекті ауданы]]на қосылды. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /><ref name="Д11" /> * [[Таврия ауданы]] — [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] ауылы ** 1997 жылы [[Ұлан ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қалалық аудандар == === [[Ақтөбе]] === * Пролетар ауданы (1988 жыл) * Фрунзе ауданы (1988 жыл) === [[Алматы]] === * Алатау ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003342_ Алматы қаласының Алатау мен Мәскеу аудандарын тарату туралы]</ref> * Мәскеу ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10" /> === [[Қарағанды]] === * Железнодорожный ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды * Киров ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> * Ленин ауданы (1997 жыл) ** [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Совет ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> === [[Өскемен]] === * Левобережный ауданы * Октябрь ауданы * Үлбі ауданы === [[Павлодар]] === * Ильич ауданы (1999 жыл) * Индустриальный ауданы (1999 жыл) === [[Семей]] === * Әуезов ауданы (1994 жыл) * Ленин ауданы (1994 жыл) === [[Тараз]] (Жамбыл) === * Заводской ауданы * Центральный ауданы === [[Шымкент]] === * Абай ауданы (1996 жыл)<ref name="Д4" /> ** 2004 жылы қайтадан құрылды == Жаңадан құрылған аудандар == * [[Түпқараған ауданы]] — [[Форт-Шевченко]] қаласы ** 1992 жылы [[Форт-Шевченко қалалық әкімдігі]] аумағынан құрылды. * [[Мұнайлы ауданы]] — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы ** 2007 жылы құрылды. * [[Алатау ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Наурызбай ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Қаратау ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Алматы ауданы (Ақтөбе қаласы)|Алматы ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Астана ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Байқоңыр ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Сауран ауданы]] — [[Шорнақ]] ауылы ** 2021 жылы құрылды. * [[Тұран ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2022 жылы құрылды. == Қайта аталған аудандар == # Қызылқұм ауданы — [[Отырар ауданы]] (1991 жыл) # Леңгір ауданы — [[Төле би ауданы]] (1991 жыл) # Обаған ауданы — [[Алтынсарин ауданы]] (1991 жыл) # Ермак ауданы — [[Ақсу ауданы]] (1992 жыл) # Жымпиты ауданы — [[Сырым ауданы]] (1992 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P920001700_ О переименовании Джамбейтинского района Западно-Казахстанской области в Сырымский район]</ref> # Андреев ауданы — [[Үйгентас ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930004000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Боровской ауданы — [[Меңдіқара ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Бөген ауданы — [[Ордабасы ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Володар ауданы — [[Айыртау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Дзержинский ауданы — [[Әл-Фараби ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Егіндібұлақ ауданы — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ембі ауданы — [[Жылыой ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930007000_ Об упоpядочении тpанскрибиpования на pусском языке казахских топонимов, наименовании и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Ералиев ауданы — [[Қарақия ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Каменка ауданы — [[Тасқала ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д15" /> # Киров ауданы (бұр. Талдықорған облысы) — [[Көксу ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Комсомол ауданы (Ақтөбе облысы) — Бөгеткөл ауданы (1993 жыл)<ref name="Д15" /> # Краснокутск ауданы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Қарабұтақ ауданы — [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Ленин ауданы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Нарынқол ауданы — [[Райымбек ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Новороссийск ауданы — [[Хромтау ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Приозёрный ауданы — [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д14" /> # Теңіз ауданы — [[Құрманғазы ауданы]] (1993 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930006000_ О пеpеименовании Денгизского pайона Атыpауской области]</ref> # Фурманов ауданы — [[Жалпақтал ауданы]] (1993 жыл)<ref name="Д16">[https://adilet.zan.kz/rus/docs/P930001000_ О пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан]</ref> # Ленин ауданы (Алматы қаласы) — [[Жетісу ауданы]] (1995 жыл) # Октябрь ауданы (Алматы қаласы) — [[Түрксіб ауданы]] (1995 жыл) # Свердлов ауданы — [[Байзақ ауданы]] (1995 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U950002696_ Жамбыл облысындағы Свердлов ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Совет ауданы (Алматы қаласы) — [[Алмалы ауданы]] (1995 жыл) # Фрунзе ауданы — [[Медеу ауданы]] (1995 жыл) # Алғабас ауданы — [[Бәйдібек ауданы]] (1996 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003149_ Оңтүстiк Қазақстан облысы Алғабас ауданының атын өзгерту туралы]</ref> # Киров ауданы (Түркістан облысы) — [[Асықата ауданы]] (1996 жыл) # Алексеев ауданы — [[Ақкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003759_ Ақмола облысындағы жекелеген әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердi қайта атау және олардың транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Балкашин ауданы — [[Сандықтау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Бескөл ауданы — [[Қызылжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Бөгеткөл ауданы — [[Әйтеке би ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Вишнёв ауданы — [[Аршалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Державин ауданы — [[Жарқайың ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Калинин ауданы — [[Бостандық ауданы (Алматы)|Бостандық ауданы]] (1997 жыл) # Камышный ауданы — [[Қамысты ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Комсомол ауданы (Қостанай облысы) — [[Қарабалық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Красноармейск ауданы — [[Тайынша ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Краснознамен ауданы — [[Егіндікөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Куйбышев ауданы — Целинный ауданы (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Қызылту ауданы — [[Уәлиханов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (бұр. Көкшетау облысы) — [[Ақжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д5" /> # Ленин ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы) — [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есіл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д6" /> # Ленин ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Қарғалы ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Ленин ауданы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Макин ауданы — [[Бұланды ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д13" /> # Мичурин ауданы — [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Октябрь ауданы (Ақтөбе облысы) — [[Мұғалжар ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауданы — [[Денисов ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Семиозёрный ауданы — [[Әулиекөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Тереңөзек ауданы — [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]] (1997 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003627_ Қызылорда облысының Тереңөзек ауданын қайта атау туралы]</ref> # Ульянов ауданы — [[Бұқар жырау ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д1" /> # Урицкий ауданы — [[Сарыкөл ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д3" /> # Чапаев ауданы — [[Ақжайық ауданы]] (1997 жыл)<ref name="Д2" /> # Қаскелең ауданы — [[Қарасай ауданы]] (1998 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U980004053_ Алматы облысының Қаскелең ауданын қайта атау туралы]</ref> # Ленин ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы) — [[Алматы ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы)|Алматы ауданы]] (1998 жыл) # Совет ауданы (Нұр-Сұлтан қаласы) — [[Сарыарқа ауданы]] (1998 жыл) # Луговой ауданы — [[Тұрар Рысқұлов ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U990000082_ Жамбыл және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы жекелеген әкімшілік-аумақтық бірлік атауларын қайта атау және Актюбинск қаласы атауының транскрипциясын өзгерту туралы]</ref> # Сергеев ауданы — [[Шал ақын ауданы]] (1999 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V99S000058_ Солтүстік Қазақстан облысының Сергеев ауданын Шал ақын ауданы деп қайта атау туралы]</ref> # Совет ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы) — [[Аққайың ауданы]] (1999 жыл)<ref name="Д17" /> # Булаев ауданы — [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] (2000 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V00S000156_ Булаев ауданын Мағжан Жұмабаев ауданы деп қайта атау туралы]</ref> # Орда ауданы — [[Бөкей ордасы ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U000000356_ Ақтөбе, Алматы және Батыс Қазақстан облыстарының жекелеген әкімшілік-аумақтық бірліктерінің атауларын қайта атау және транскрипцияларын өзгерту туралы]</ref> # Талдықорған ауданы — [[Ескелді ауданы]] (2000 жыл)<ref name="Д18" /> # Совет ауданы (Қарағанды қаласы) — [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]] (2001 жыл) # Целинный ауданы — [[Ғабит Мүсірепов ауданы]] (2002 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U020000890_ Солтүстік Қазақстан облысының Целинный ауданын қайта атау туралы]</ref> # Щучье ауданы — [[Бурабай ауданы]] (2009 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U090000862_ Ақмола облысының Щучье ауданын қайта атау туралы]</ref> # Еңбекшілдер ауданы — [[Біржан сал ауданы]] (2017 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1700000605 Ақмола облысының Еңбекшілдер ауданын қайта атау туралы]</ref> # Қашыр ауданы — [[Тереңкөл ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000724 Павлодар облысының Качир, Лебяжі аудандарын қайта атау туралы]</ref> # Лебяжі ауданы — [[Аққулы ауданы]] (2018 жыл)<ref name="Д19" /> # Зелёнов ауданы — [[Бәйтерек ауданы]] (2019 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000820 Батыс Қазақстан облысының Зеленов ауданын қайта атау туралы]</ref> # Зырян ауданы — [[Алтай ауданы]] (2019 жыл)<ref name="Д20">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000821 Шығыс Қазақстан облысының Зырян ауданын және Зырян қаласын Шығыс Қазақстан облысының Алтай ауданы және Алтай қаласы деп қайта атау туралы]</ref> # Таран ауданы — [[Бейімбет Майлин ауданы]] (2019 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U190000029U Қостанай облысының Таран ауданын қайта атау туралы]</ref> # Октябрь ауданы (Қарағанды қаласы) — [[Әлихан Бөкейхан ауданы]] (2021 жыл)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V21K0026419 Қарағанды облысының Қарағанды және Балқаш қалаларының кейбір құрамдас бөліктерін қайта атау туралы]</ref> == Қайта аталған аудан орталықтары == # Белые Воды ауылы — [[Ақсукент]] ауылы (1990) # Алексеевка ауылы — Теректі ауылы (1992) # Андреевка ауылы — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы (1992) # Белогорье ауылы — [[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]] ауылы (1992) # Бурное ауылы — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] ауылы (1992) # Луговое ауылы — [[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]] ауылы (1992) # Михайловка ауылы — [[Сарыкемер]] ауылы (1992) # Новотроицкое ауылы — [[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]] ауылы (1992) # Байқадам ауылы — [[Саудакент]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ванновка ауылы — [[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ералиев кенті — [[Құрық (ауыл)|Құрық]] кенті (1993)<ref name="Д14" /> # Ермак қаласы — [[Ақсу]] қаласы (1993)<ref name="Д14" /> # Калмыково ауылы — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Краснокутск ауылы — [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Ақтоғай]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Ленинское ауылы (Түркістан облысы) — [[Қазығұрт]] ауылы (1993)<ref name="Д15" /> # Фурманово ауылы — [[Жалпақтал]] ауылы (1993)<ref name="Д16" /> # Кировский кенті (Түркістан облысы) — [[Асықата]] кенті (1994) # Георгиевка ауылы (Жамбыл облысы) — [[Қордай]] ауылы (1995) # Славянка кенті — [[Мырзакент]] кенті (1995) # Лебяжье ауылы — Аққу ауылы (1996) # Новоказалинск кенті — [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би кент]]<nowiki/>і (1996) # Алексеевка қаласы — [[Ақкөл (қала)|Ақкөл]] қаласы (1997) # Володарское ауылы — [[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]] ауылы (1997) # Камышное ауылы — [[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]] ауылы (1997) # Комсомолец кенті — [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] кенті (1997) # Красноармейск қаласы — [[Тайынша]] қаласы (1997) # Қызылту ауылы — [[Кішкенекөл]] ауылы (1997) # Ленинское ауылы (Қостанай облысы) — [[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]] ауылы (1997) # Никитинка ауылы — [[Бозанбай]] ауылы (1997) # Новоалексеевка ауылы — [[Қобда (ауыл)|Қобда]] ауылы (1997) # Октябрьск қаласы — [[Қандыағаш]] қаласы (1997)<ref name="Д3" /> # Орджоникидзе ауылы — [[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]] ауылы (1997) # Семиозёрное ауылы — [[Әулиекөл]] ауылы (1997) # Ульяновский кенті — [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] кенті (1997) # Урицкий кенті — [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] кенті (1997) # Фурмановка ауылы — [[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]] ауылы (1997) # Вишнёвка кенті — [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті (1998) # Кировский кенті (Алматы облысы) — [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] кенті (1998) # Докучаевка ауылы — [[Қарамеңді]] ауылы (1999) # Краснознаменское ауылы — [[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]] ауылы (1999) # Энергетический кенті — [[Өтеген батыр]] кенті (1999) # Куйбышевский кенті — [[Новоишим|Новоишимский]] кенті (2000) # Токаревка кенті — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] кенті (2002) # Байғанин ауылы — [[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]] ауылы (2006) # Озёрный кенті — [[Шашубай]] кенті (2006) # Большая Владимировка ауылы — [[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]] ауылы (2007) # Георгиевка ауылы (Абай облысы) — [[Қалбатау]] ауылы (2007) # Малиновка ауылы — [[Ақмол]] ауылы (2007) # Качиры ауылы — [[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]] ауылы (2008) # Большенарымское ауылы — [[Үлкен Нарын]] ауылы (2009) # Молодёжный кенті — [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] кенті (2011) # Теректі ауылы — [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] ауылы (2016) # Киевка кенті — [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кенті (2017) # Аққу ауылы — [[Аққулы (ауыл)|Аққулы]] ауылы (2018) # Ганюшкино ауылы — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылы (2018) # Тарановское ауылы — [[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]] ауылы (2018) # Зыряновск қаласы — [[Алтай (қала)|Алтай]] қаласы (2019)<ref name="Д20" /> # Каменка ауылы — [[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Тасқала]] ауылы (2019) # Атасу кенті — [[Жаңаарқа]] кенті (2020) # Затобольск кенті — [[Тобыл (қала)|Тобыл]] қаласы (2020) # Комсомольское ауылы — [[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]] ауылы (2020) # Фёдоровка ауылы — [[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]] ауылы (2022) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан аудандары]] [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]] h2sdrfmoamol7e48ookzhpwf1rjxppj Үлгі:Самар ауданы елді мекендері 10 684265 3059475 3047177 2022-08-11T10:10:29Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Аққала (Шығыс Қазақстан облысы)|Аққала]] •}} {{nobr| [[Ақой (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақой]] •}} {{nobr| [[Ақсу (Самар ауданы)|Ақсу]] •}} {{nobr| [[Ақтас (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақтас]] •}} {{nobr| [[Бастаушы]] •}} {{nobr| ''[[Глазуново]]'' •}} {{nobr| ''[[Добролюбовка]]'' •}} {{nobr| [[Жалсары]] •}} {{nobr| [[Жаңажол (Шығыс Қазақстан облысы)|Жаңажол]] •}} {{nobr| [[Жұмба]] •}} {{nobr| ''[[Жұмыскер (Шығыс Қазақстан облысы)|Жұмыскер]]'' •}} {{nobr| [[Көкжайық]] •}} {{nobr| [[Көкжота (ауыл)|Көкжота]] •}} {{nobr| [[Көкжыра (Самар ауданы)|Көкжыра]] •}} {{nobr| [[Қайнар (Самар ауданы)|Қайнар]] •}} {{nobr| [[Қайыңды (Самар ауданы)|Қайыңды]] •}} {{nobr| [[Қарағандыкөл]] •}} {{nobr| [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]] •}} {{nobr| [[Қарамойыл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қарамойыл]] •}} {{nobr| [[Қараөткел (Шығыс Қазақстан облысы)|Қараөткел]] •}} {{nobr| [[Қойтас (Самар ауданы)|Қойтас]] •}} {{nobr| [[Құлынжон]] •}} {{nobr| [[Мариногорка]] •}} {{nobr| [[Миролюбовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Миролюбовка]] •}} {{nobr| [[Мойылды (Самар ауданы)|Мойылды]] •}} {{nobr| [[Новостройка (Шығыс Қазақстан облысы)|Новостройка]] •}} {{nobr| [[Палатцы]] •}} {{nobr| [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Песчанка]] •}} {{nobr| [[Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Подгорное]] •}} {{nobr| [[Раздольное (Шығыс Қазақстан облысы)|Раздольное]] •}} {{nobr| [[Самар (ауыл)|Самар]] •}} {{nobr| ''[[Самық]]'' •}} {{nobr| [[Сарыбел (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел]] •}} {{nobr| ''[[Талапкер (Шығыс Қазақстан облысы)|Талапкер]]'' •}} {{nobr| [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]] •}} {{nobr| ''[[Тентек (Самар ауданы)|Тентек]]'' •}} {{nobr| [[Үлкен Бөкен]] •}} {{nobr| [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)|Үшкөмей]] •}} {{nobr| [[Шұбарқайың]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Шығыс Қазақстан облысы|Самар ауданы]] </noinclude> evxq415nmnwy0vs5rrpmpvzak4ahxox 3059517 3059475 2022-08-11T11:00:56Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Аққала (Шығыс Қазақстан облысы)|Аққала]] •}} {{nobr| [[Ақой (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақой]] •}} {{nobr| [[Ақтас (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақтас]] •}} {{nobr| [[Бастаушы]] •}} {{nobr| ''[[Глазуново]]'' •}} {{nobr| ''[[Добролюбовка]]'' •}} {{nobr| [[Жалсары]] •}} {{nobr| [[Жаңажол (Шығыс Қазақстан облысы)|Жаңажол]] •}} {{nobr| [[Жұмба]] •}} {{nobr| ''[[Жұмыскер (Шығыс Қазақстан облысы)|Жұмыскер]]'' •}} {{nobr| [[Көкжайық]] •}} {{nobr| [[Көкжота (ауыл)|Көкжота]] •}} {{nobr| [[Көкжыра (Самар ауданы)|Көкжыра]] •}} {{nobr| [[Қайыңды (Самар ауданы)|Қайыңды]] •}} {{nobr| [[Қарағандыкөл]] •}} {{nobr| [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қаракөл]] •}} {{nobr| [[Қарамойыл (Шығыс Қазақстан облысы)|Қарамойыл]] •}} {{nobr| [[Қараөткел (Шығыс Қазақстан облысы)|Қараөткел]] •}} {{nobr| [[Қойтас (Самар ауданы)|Қойтас]] •}} {{nobr| [[Құлынжон]] •}} {{nobr| [[Мариногорка]] •}} {{nobr| [[Миролюбовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Миролюбовка]] •}} {{nobr| [[Мойылды (Самар ауданы)|Мойылды]] •}} {{nobr| [[Новостройка (Шығыс Қазақстан облысы)|Новостройка]] •}} {{nobr| [[Палатцы]] •}} {{nobr| [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Песчанка]] •}} {{nobr| [[Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Подгорное]] •}} {{nobr| [[Раздольное (Шығыс Қазақстан облысы)|Раздольное]] •}} {{nobr| [[Самар (ауыл)|Самар]] •}} {{nobr| [[Сарыбел (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел]] •}} {{nobr| ''[[Талапкер (Шығыс Қазақстан облысы)|Талапкер]]'' •}} {{nobr| ''[[Тентек (Самар ауданы)|Тентек]]'' •}} {{nobr| [[Үлкен Бөкен]] •}} {{nobr| [[Шұбарқайың]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Шығыс Қазақстан облысы|Самар ауданы]] </noinclude> 5m8o35fnxayjwubuoy7svhlqwz6p9zn Үлгі:Самар ауданы ауылдық округтері 10 684266 3059439 3046721 2022-08-11T09:31:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Аққала ауылдық округі|Аққала]] •}} {{nobr| [[Бастаушы ауылдық округі|Бастаушы]] •}} {{nobr| [[Көкжайық ауылдық округі|Көкжайық]] •}} {{nobr| [[Құлынжон ауылдық округі|Құлынжон]] •}} {{nobr| [[Мариногор ауылдық округі|Мариногор]] •}} {{nobr| [[Миролюбов ауылдық округі|Миролюбов]] •}} {{nobr| [[Палатцы ауылдық округі|Палатцы]] •}} {{nobr| [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар]] •}} {{nobr| [[Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел]] •}} {{nobr| [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай]] •}} {{nobr| [[Үлкен Бөкен ауылдық округі|Үлкен Бөкен]]}} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Шығыс Қазақстан облысы|Самар ауданы)]] </noinclude> exfkkbzfujbq5udtvh545uurmwz8gz0 3059526 3059439 2022-08-11T11:07:35Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]] ауылдық округтері |мазмұны = {{nobr| [[Аққала ауылдық округі|Аққала]] •}} {{nobr| [[Бастаушы ауылдық округі|Бастаушы]] •}} {{nobr| [[Құлынжон ауылдық округі|Құлынжон]] •}} {{nobr| [[Мариногор ауылдық округі|Мариногор]] •}} {{nobr| [[Миролюбов ауылдық округі|Миролюбов]] •}} {{nobr| [[Палатцы ауылдық округі|Палатцы]] •}} {{nobr| [[Самар ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Самар]] •}} {{nobr| [[Сарыбел ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Сарыбел]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудандар бойынша ауылдық округтер:Шығыс Қазақстан облысы|Самар ауданы)]] </noinclude> ke3t8j8mwl5t8358hj1dcnd7w5b45dv Албания президенті 0 684292 3059170 3055309 2022-08-10T12:07:05Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қызмет|қызметі=Албания Президенті|шынайы атауы={{lang-sq|Presidenti i Republikës së Shqipërisë}}|ел=Албания|эмблема=Seal_of_the_President_of_Albania.svg|портреті=Major General Bajram Begaj.png|эмблеманың аты=Президенттік мөрі|қазіргі=[[Байрам Бегай]]|тағайындалған=[[24 шілде]] [[2022 жыл]]|өкілеттігінің мерзімі=5 жыл, бір рет жаңартылады|басқару түрі=[[Елбасы]]|айлығы=ай сайын 257,000 [[лек]]|пайда болды=[[30 сәуір]] [[1991]]|біріншісі=[[Рамиз Әлия]]|сайты=https://president.al/|ұсынылады=[[Албания парламенті]]|резиденция=[[Тирана]]}} [[Сурет:Flag_of_the_President_of_Albania.svg|оңға|нобай|Албания Президенттік штандарты]] '''Албания Президенті''' ({{Lang-sq|Presidenti i Shqipërisë}}), ресми [[Қаратпа сөз|қаратпа сөзі]] '''Албания Республикасының Президенті''' ({{Lang-sq|Presidenti i Republikës së Shqipërisë}}) '''–''' [[Албания|Албанияның]] [[елбасы]], армиясының [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|Жоғарғы Бас Қолбасшысы]] және [[Албандар|албан халқының]] бірлігінің өкілі.<ref>http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/sq/al/al057sq.pdf (албанша) 86.1-ші мақала</ref> Президент [[Албания парламенті|парламент]] сайлау күнін және [[Референдум|референдумның]] өткізілу күнін таңдай алады. Президенттің [[кешірім жасау құқығы]] және марапаттау құқығы бар. Өзiнiң мiндеттерiн атқаруға қабiлетсiз болған жағдайда Парламент спикерi президенттiң мiндетiн атқаратын болады, бұл президент осы өкiлеттiктер мен мiндеттердi қайта бастай алғанға дейiн немесе жаңа президент сайланғанға дейiн болады.<ref>https://www.osce.org/files/f/documents/3/2/41888.pdf Албанияның ағылшынша конституциясы; 18-ші бет. "Республика Президентi өз функцияларын уақытша атқара алмаған немесе оның орны бос болған кезде оның орнын Ассамблея Төрағасы алады және өз өкiлеттiгiн жүзеге асырады."</ref> Ұшылатын президенттік штандарттың сыртқы түрі мен қолданылуын Конституция анықтайды. Штандарт, Албанияның Конституциясы бойынша, Президент кеңсесінің, президент резиденциясының ғимараттарында, президент пайдаланған кезде көлік құралдарында және басқа да салтанатты жағдайларда қолданылады. Президенттің жұбайы Албанияның бірінші ханымы ретінде танылады, бірақ президенттікте ресми рөл атқармайды және ресми лауазымы болмайды. Ол Президент сарайында және ресми сапарларда көбінесе тек хаттамалық рөл атқарады. Резиденциясы ел астанасы [[Тирана|Тиранадағы]] Президент резиденциясы ғимаратында орналасқан. Президент парламентпен жасырын түрде, дебатсыз, 5 жылға сайланады.<ref>http://www.osce.org/albania/41888?download=true (ағылшынша) "Республика Президентiн Ассамблея жасырын дауыс беру арқылы және оның барлық мүшелерiнiң бестен үшiнiң көпшiлiк даусымен сайлайды."</ref> Албания конституциясы екі президенттік мерзімнен көп сайлануға тыйым салады. Сайланған Президент [[Албания парламенті|Парламенттің]] алдында ант береді. Қазіргі лауазым иеленушісі – [[Албания Социалистік партиясы]] ұсынған, 2022 жылы 24 шілде күні қызметін бастаған [[Байрам Бегай]]. == Президенттер тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center;" width="70%" !Портреті !Аты ! colspan="2" |Мерзімі !Партиясы |- | colspan="7" |[[Сурет:Flag_of_Albania_(1926-1928).svg|25x25 нүкте]] '''[[Албан Республикасы]] (1925–1928)''' |- | rowspan="2" |[[Сурет:King_Zog_I.jpg|129x129 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Ахмет Зогу]]''' {{small|(1895–1961)}} [[Сурет:Zogu1_(nënshkrim).svg|55x55 нүкте]] |31 қаңтар 1925 |1 қыркүйек 1928 | rowspan="2" |[[Консервативтік партия (Албания)|Дәстүрлер партиясы]] |- | colspan="2" |3 жыл 7 ай |- | colspan="7" |[[Сурет:Flag_of_Albania.svg|25x25 нүкте]] '''[[Албания|Албания Республикасы]] (1991–present)''' |- | rowspan="2" |[[Сурет:Ramiz_Alia_(i_ri).jpg|124x124 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Рамиз Әлия]]''' {{small|(1925–2011)}} [[Сурет:Ramiz_Alia_(nënshkrim).svg|55x55 нүкте]] |30 сәуір 1991 |3 сәуір 1992 | rowspan="2" |[[Албания Еңбек партиясы|Еңбек партиясы]] |- | colspan="2" |11 ай 4 күн |- | rowspan="2" |[[Сурет:Sali_Berisha_(portret).jpg|119x119 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Сали Бериша]]'''{{small|(1944–)}} [[Сурет:Sali_Berisha_(nënshkrim).svg|55x55 нүкте]] |9 сәуір 1992 |23 шілде 1997 | rowspan="2" |[[Демократиялық партия (Албания)|Демократиялық партия]] |- | colspan="2" |5 жыл, 3 ай, 14 күн |- | rowspan="2" |[[Сурет:Rexhep_Meidani.jpg|126x126 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Реджеп Мейдани]]''' {{small|(1944–)}} [[Сурет:Rexhep_Meidani_(nënshkrim).svg|50x50 нүкте]] |24 шілде 1997 |24 шілде 2002 | rowspan="2" |[[Социалистік партия (Албания)|Социалистік партия]] |- | colspan="2" |5 жыл |- | rowspan="2" |[[Сурет:AlfredMoisiu.png|118x118 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Альфред Мойсиу]]''' {{small|(1929–)}} [[Сурет:Alfred_Moisiu_(nënshkrim).svg|50x50 нүкте]] |24 шілде 2002 |24 шілде 2007 | rowspan="2" |Партиясыз |- | colspan="2" |5 жыл |- | rowspan="2" |[[Сурет:Bamir_Topi_2.jpg|112x112 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Бамир Топи]]''' {{small|(1957–)}} [[Сурет:Bamir_Topi_(nënshkrim).svg|45x45 нүкте]] |24 шілде 2007 |24 шілде 2012 | rowspan="2" |[[Демократиялық партия (Албания)|Демократиялық партия]] |- | colspan="2" |5 жыл |- | rowspan="2" |[[Сурет:Bujar_Nishani_(03-10-2016).jpg|127x127 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Буяр Нишани]]''' {{small|(1966–2022)}} [[Сурет:Bujar_Nishani_(nënshkrim).svg|45x45 нүкте]] |24 шілде 2012 |24 шілде 2017 | rowspan="2" |[[Демократиялық партия (Албания)|Демократиялық партия]] |- | colspan="2" |5 жыл |- | rowspan="2" |[[Сурет:Ilir_Meta_(portret).jpg|105x105 нүкте]] | rowspan="2" |'''[[Илир Мета]]''' {{small|''(1969–)''}} [[Сурет:Ilir_Meta_(nënshkrim).svg|40x40 нүкте]] |24 шілде 2017 |24 шілде 2022 (''Мерзімі 24 шілде күні 2022 бітеді'') | rowspan="2" |[[Интеграция үшін социалистік қозғалыс (Албания)|Интеграция үшін социалистік қозғалыс]] |- | colspan="2" |5 жыл |- | rowspan="2" |[[Сурет:Major_General_Bajram_Begaj.png|97x97 нүкте]] | rowspan="2" |'''''[[Байрам Бегай]]'''{{small|(1967–)}}'' |24 шілде 2022 |Қазіргі | rowspan="2" |''Партиясыз'' |- | colspan="2" | |} == Дереккөздер == <references /> [[Санат:Албания президенттері]] [[Санат:Президенттер тізімі]] lf9xgqjods1kszgvf4ruu6xido49r7i Ибраһим Шинаси 0 685449 3059423 3054432 2022-08-11T08:21:11Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Жазушы|Есімі=Ибраһим Шинаси|Суреті=Ibrahim-shinassi-effendi.jpg|Шынайы есімі={{Lang-ota|ابراهيم شناسى}}|Ені=200px|Туған күні=05.08.1826|Қайтыс болған күні=13.09.1871|Туған жері={{Туғанжері|Ыстанбұл|Ыстанбұлда}}, [[Осман империясы]]|Қайтыс болған жері={{Қайтысболғанжері|Ыстанбұл|Ыстанбұлда}}, [[Осман империясы]]|Азаматтығы={{Байрақ|Осман империясы}}|Ұлты=[[Түріктер|Түрік]] (болжам бойынша, рутул ұлтынан шыққан)|Мансабы=жазушы, журналист, баспагер, ақын және драматург|Шығармалардың тілі=[[Османлы түрік тілі]], [[Түрік тілі]]|Дебюті=''«Ақынның үйленуі» 1859.ж''|Commons=İbrahim Şinasi}} '''Ибраһим Шинаси''' ({{Lang-ota|ابراهيم شناسى}}; [[5 тамыз]] [[1826 жыл]] – [[13 қыркүйек|13 Қыркүйек]] [[1871 жыл]]) — түрік журналисті, жазушы, баспагері, ақын және драматург.<ref>Ибраһим Ага Чубукчу, Түрік ойы тарихындағы философиялық қозғалыстар (басылым: 2, Түрік тарих қоғамы баспасөзі, Анкара: 1991), шамамен. 174 - 1986 - 247 б.</ref> Ол түрік қоғамында Танзиматты жариялаудан Ол бірнеше салада жаңашыл болды: ол осман пьесасының ең алғашқы үлгілерінің бірін жазды, поэзияны француз тілінен түрік тіліне аудару үрдісін ынталандырды, осман түрікшесінің жазуын жеңілдетеді және алғашқылардың бірі болды. қалың жұртшылық үшін арнайы жазған османлы жазушылары. Шинаси «''Тержуман-и Ахвал''» және «''Тасвир-и Эфкар''» газеттерін Танзимат дәуірінде Еуропалық ағартушылық идеяларын тарату үшін пайдаланды және сауатты Османлы жұртшылығын тәрбиелеуді өзінің жеке міндетіне айналдырды. Шинасидің көптеген жобалары ол қайтыс болған кезде аяқталмағанымен. Шинаси империя Конституциясының алғашқы жақтаушыларының бірі болды.<ref name=":0">Түркиядағы зайырлылықтың дамуы. Ниязи Беркес, Монреаль;</ref> Өзінің әріптесі және досы Намык Кемал Шинасимен бірге, "Жас османдықтардың" жетекші жетекшілерінің бірі болды, Осман түрік зиялыларының құпия қоғамы Танзиматтан кейін Осман империясында оны модернизациялауды және жандандыруды жақтап, оны Еуропаның қалған бөлігіне сәйкес келтірді. Шинаси олардың реформалық мақсаттары жүзеге асырылғанға дейін қайтыс болғанына қарамастан, жас османдықтардың күш-жігері 1876 жылы империяда конституциялық монархия құрудың алғашқы әрекетін тудырды, сол кезде қысқа мерзімді алғашқы конституциялық дәуір Осман Конституциясын жазуға және құруға негіз болды палаталы парламент. Саяси қайраткер және өз заманының көрнекті әдеби қайраткерлерінің бірі ретіндегі жұмысының арқасында Шинаси Османлы империясындағы, содан кейін қазіргі Түркия Республикасындағы қазіргі және кейінгі реформалардың негізін қалады. == Өмірбаян == Ибрахим Шинаси 1826 жылы Ыстамбұлда дүниеге келген.<ref name=":1">Салжұқ Ақшын Сомел. т.б. Осман империясы А-дан З. Ланхамға дейін, MD: 2010. Басып шығару.</ref> Шинасидің әкесі Османлы армиясында артиллерия капитаны болып қызмет еткен және орыс-түрік соғыстарының бірінде қайтыс болған. Анасы мен туған-туыстарының қолында өскен ол жергілікті мектепте білім ала бастаған.<ref name=":2">{{Cite web|title=Ибраһим Шинаси. Өмірбаяны. NP, 2011 ж.|url=https://www.biyografi.info/kisi/ibrahim-sinasi|lang=tr}}</ref> Шинаси әскерде клерк болу ниетімен бастауыш мектепке барды.<ref name=":3">«Ибраһим Шинаси [1826–1871]». Қазіргі Таяу Шығыс және Солтүстік Африка энциклопедиясында. Ред. Филип Матер. 2-ші басылым. Көлемі. 4. Нью-Йорк: Макмиллан анықтамалығы, 2004. 2068–2069. Gale виртуалды анықтамалық кітапханасы. Захари Карабелл. </ref> Ол араб, парсы және француз тілдерінен сабақ алып жүріп, қару-жарақ қоймасына жұмысқа орналасты.<ref name=":2" /> Жас кезінде ол әйгілі реформатор [[Қожа Мұстафа Рәшіт паша|Мұстафа Рәшіт пашамен]] тығыз қарым-қатынас орнатып, оған Парижде қаржы саласы бойынша оқуға мемлекеттік грант алуға көмектесті.<ref name=":1" /> Парижде болған кезде Шинаси математиканы, ғылымды және тарихты зерттеді, бірақ ол әдебиетке өмір бойына жақын болатын нәрсені дамыта бастады. Онда Шинаси француз әдебиетімен және зиялыларымен танысады; ол ағартушылық идеяларына тәнті болды және Ламартинмен, Эрнест Ренанмен және басқа француз зиялыларымен қарым-қатынаста болды.<ref name=":2" /> Басқа нәрселермен қатар, ол (''Société Asiatique'') мүшесі болды. Парижде болған кезінде француз тілінен осман түрік тіліне бірнеше шығармаларды аударған. == Мемлекеттік мансап == Шинасидің мемлекеттік қызметкер ретіндегі қысқаша жұмысы Білім комитетіндегі лауазымды қамтыды. Бұл топ Османлы мектептерін бағалау мен қайта құрылымдауға жауапты болды. Ол 1853 жылы Парижден оралған соң жұмыстан шығарылғанға дейін осы ұйымның мүшесі болды. Ол қалпына келтірілді, тек 1863 жылы қайтадан қызметінен босатылады. Оның жұмыстан босатылуы оның журналистік белсенділігінің артуы, билікті сынап, «еуропалық» идеяларды алға тартуының нәтижесі болса керек. Шинаси білім комитетінен екінші рет жұмыстан босатылар алдында бір күн бұрын ол «өкілдіксіз салық салуға болмайды» деген қағиданы жақтайтын мақала жазды. Мемлекеттік қызметтен босатылғаннан кейін Шинаси Парижге қайтып оралып, жазу және лингвистикалық зерттеулермен айналысады.<ref name=":4">«Ибраһим Шинаси». Ислам әлемінің Оксфорд энциклопедиясында. Джон Л. Эспозито өңдеген. 5-том. Нью-Йорк: Оксфорд университетінің баспасы, 2009 ж.</ref> Мехмед Эмин Әли паша және Мехмед Фуад паша сияқты кейбір танзимат реформаторларымен қақтығыстар Шинасиді елден кетуге итермеледі деген болжам бар.<ref name=":3" /> == Реформалар == === Тіл === Шинасидің реформаларға, осман және түрік мәдениетіне қосқан зор үлесі оның тілді қолдануының нәтижесі болды. Чинаси, Намық Кемал және Зия пашаға дейін Османлы жазуы негізінен элиталық әдебиет пен халық әдебиеті болып екіге бөлінді. Элитаның жазуы тек қана қатаң формадағы, метрлік және рифмадағы поэзия (диван сири) болды. Ол қатал түрде Осман-түрік тілінде жазылған, оған араб және парсы тілдерінен енген қарапайым халық түсінбейтін (қазіргі түрік тіліне көбірек ұқсайтын «тұрқы түрік» (''kaba Türkçe'') сөйлейтін) сөздік сөздер кірді; ол қарым-қатынастан гөрі көркемдік шеберлікке баса назар аударды. Элита қарапайым халық үшін емес, бір-біріне жазды. Элистік әдебиет те, халықтық әдебиет те ислам дәстүрінің элементтерін қамтыды, бірақ танымал әдебиет Османлылардың Орта Азиялық тамырларына көп сүйенді. Ол поэзияны да, прозаны да пайдаланды, бірақ элита өкілдері оны байыппен қабылдамады.<ref>Беррилл, Кэтлин Р.Ф. «Әдебиет: түрік тілі». Қазіргі Таяу Шығыс және Солтүстік Африка энциклопедиясы. Ред. Филип Маттар. 2-ші басылым. Т. 3. Нью-Йорк: Макмиллан анықтамасы, 2004. 1437–1440. Gale виртуалды анықтамалық кітапханасы. 2013 жылғы 16 желтоқсан.</ref> Шинаси Осман империясындағы жазу парадигмасын өзгертіп, тілді жеңілдетіп, сауаттылығы артып келе жатқан жұртшылықпен әдейі тікелей араласып, қалың бұқараға еуропалық жаңа жанрларды енгізді. Шығармасының мазмұны мен стилін тартымды және түсінікті ету үшін басқа тілдерден алынған сөздерді алып тастап, таза түрік тілін (''öz Türkçe'') жасауға тырысты. Ол қайтыс болған кезде Чинаси тілді ресмилендіруге көмектесу үшін ірі түрік сөздігін жасаумен айналысты. Ол сондай-ақ араб негізіндегі осман-түрік жазуын наск пен куфи каллиграфиясын біріктіру арқылы жеңілдетеді, бірақ ол «Мутеферрика өзінің жазуын 112-ге дейін қысқартқаннан бері қолданыста болған бес жүзден астам таңбаны ғана қысқартуға қол жеткізді».<ref name=":0" /> === Әдебиет === Шинаси журналистік жұмысымен қатар ақын, аудармашы және драматург болды. 1853 жылы «''Диван-и шинасы''» атты өлеңдер жинағын шығарды. Оны көбінесе «''османлы әдебиетінің қазіргі мектебінің негізін салушы''» деп атайды.<ref name=":5">«Шинаси, Ибраһим». Мерриам Вебстер әдеби энциклопедиясы. Спрингфилд, MA: Merriam-Webster, 1995. Шекспирдің онлайн сыны. Желі. 2013 жылғы 16 желтоқсан</ref> Ол бұл атақты түрік өлеңін француз үлгісіне жақсырақ сай етіп өзгертуі және көптеген француз өлеңдерін түрік тіліне аударуы негізінде алды. «Ол Еуропа әдебиетіне назар аударып, одан аудармалар жасау қажеттігін жариялап, қазіргі түрік әдебиетінің батыс әдебиеті үлгілерінде туады деген ақиқат болжамға айналған сенімін таратқан». <ref name=":5" /> Оның поэзиялық аудармалары Ағартушы ойшылдарының француз тілінен түрік тіліне аудармаларымен қатар, басқаларды еуропалық ойшылдардың маңызды шығармаларын аударуға шақырып, Осман империясының батыстануына үлес қосты.<ref>Каяли, Хасан. «Жас Османдықтар». Қазіргі Таяу Шығыс және Солтүстік Африка энциклопедиясында. Ред. Филип Матер. 2-ші басылым. Көлемі. 4. Нью-Йорк: Макмиллан анықтамалығы, 2004. 2405–2407. Gale виртуалды анықтамалық кітапханасы.</ref> == Соңғы жылдары == Шинаси 1869 жылы Ыстамбұлға оралып, онда қаржылық қиындықтарға тап болды.<ref name=":4" /> Ол баспахана ашып, өз жұмысын басып шығара бастады. Көп ұзамай, 1871 жылы 13 қыркүйекте ол 45 жасында ми ісігінен қайтыс болды. == Еңбектері == * Тержуме-и Манзуме (1859, Лафонтен, Ламартин, Гилберт және Расиннің француз тілінен поэзиясының аудармасы) * Шаир Эвленмеси (1859, Османлы дәуірінің бірінші пьесасы «Ақынның үйленуі») * Дуруб-и Эмсал-и Османие (1863, түрік мақал-мәтелдерінің бірінші кітабы) * «Мунтахабат-и Эшар» (1863, өлеңдер жинағы) == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Түркия жазушылары]] [[Санат:Османлы империясы ақындары]] sbznoscbno08spnic4e7c4jfbf9d86l Қатысушы:Didar.Bayan21NS/зертхана 2 685600 3059171 3054945 2022-08-10T12:17:04Z Didar.Bayan21NS 120910 wikitext text/x-wiki {{Қатысушы зертханасы}} <!-- БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ --> <ref>Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: лексика, фонетика, морфология, синтаксис: Оқуға түсуші талапкерлерге, студенттерге және оқытушы мұғалімдерге арналаған..-Алматы: Атамұра, 2006.-336 бет.</ref> '''Торғын Жолдасбекқызы Қалелова''' (17.04.1985-25.05.2022) - «Кеш қалма», «Араша», "Пана" кітаптарының авторы, радиожүргізуші, жазушы. == Өмірбаяны == 1985 жылы 17 сәуірде Жамбыл облысы (Бұрынғы Күрті) Ақши ауылында дүниеге келген. Анасынан бала күнінде айырылған. Орта мектепті 2003 жылы үздік бітіріп,сол жылы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-не түсіп, оны да 2006-шы жылы үздік тәмамдаған. Сүйікті адамына тұрмысқа шығып, 2008 жылы қызды болған. Торғын 25 жасында дертке шалдығып, арбаға таңылған. Оның ауруы – анадан қызға берілетін өте сирек кездестеін [[аутоиммундық ]] генетикалық [["Синдром эрба рота"]] дерті. 25 жастан асқан соң әпкесі екеуінде сырқаттың белгілері пайда бола бастаған. Әпкесі де анасының соңынан мәңгілік сапарға аттанады. Торғын Жолдасбекқызының 2019ж. «Араша» және 2020ж. «Кеш қалма» атты кітаптары жарық көрген. Sector X радиосында «Араша» және «Шексіз мүмкіндік» атты авторлық бағдарламаларын жүргізген. == Жетістіктері == *Брюссельде өткен 8-ші Open Eurazia-2019-да «Кіші проза» бойынша «Араша» кітабына енген «Сөз», «Қоқыс» атты әңгімелері 1-орынға ие болды. lzc9yp3fre1pjvnk6eo8n4y2h4z1c4d Қазақстанның ірі ауылдары мен кенттері 0 685816 3059245 3058691 2022-08-10T15:22:58Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki Тізімде халқының саны 2009 жылғы санақ бойынша 3000 адамнан асатын ауылдар мен кенттер көрсетілген.<ref>'''Майлы''' қаріппен аудан орталықтары, ''курсив'' қарпімен таратылған ауылдар белгіленген</ref> == Абай облысы == # '''[[Үржар (ауыл)|Үржар]]''' — 17 320 адам # [[Мақаншы]] — 12 242 адам # '''[[Қалбатау]]''' — 10 214 адам # [[Жезкент]] — 9 888 адам # [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] — 6 251 адам # '''[[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]]''' — 6 126 адам # '''[[Бородулиха]]''' — 5 226 адам # '''[[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]]''' — 5 010 адам # [[Қабанбай (Қабанбай ауылдық округі)|Қабанбай]] — 4 396 адам # '''[[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]]''' — 4 377 адам # '''[[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]]''' — 4 189 адам # [[Науалы]] — 3 421 адам # [[Шүлбі]] — 3 149 адам # [[Жаңа Шүлбі]] — 3 073 адам # [[Жаңғызтөбе]] — 3 002 адам == Ақмола облысы == # [[Қызыл жар|Красный Яр]] — 9 875 адам # '''[[Зеренді]]''' — 7 083 адам # '''[[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]]''' — 7 051 адам # '''[[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]]''' — 6 313 адам # '''[[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]]''' — 6 268 адам # [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] — 6 201 адам # '''[[Ақмол]]''' — 5 711 адам # [[Қабанбай батыр ауылы|Қабанбай батыр]] — 5 181 адам # '''[[Жақсы (ауыл)|Жақсы]]''' — 5 097 адам # '''[[Балкашино]]''' — 4 907 адам # [[Қараөткел (Ақмола облысы)|Қараөткел]] — 4 310 адам # [[Жолымбет]] — 4 258 адам # [[Бурабай (кент)|Бурабай]] — 4 225 адам # [[Шаңтөбе (кент)|Шаңтөбе]] — 4 214 адам # '''[[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]]''' — 4 161 адам # [[Жібек Жолы (Ақмола облысы)|Жібек жолы]] — 3 873 адам # [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] — 3 779 адам # [[Еркіншілік]] — 3 708 адам # [[Заводской (Ақмола облысы)|Заводской]] — 3 504 адам # '''[[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]]''' — 3 285 адам # [[Талапкер (Ақмола облысы)|Талапкер]] — 3 111 адам == Ақтөбе облысы == # [[Қарғалы (Ақтөбе облысы)|Қарғалы]] — 16 093 адам # '''[[Шұбарқұдық]]''' — 11 199 адам # '''[[Мәртөк]]''' — 9 795 адам # '''[[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]]''' — 7 862 адам # [[Жаңақоныс (Ақтөбе облысы)|Жаңақоныс]] — 6 486 адам # '''[[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]]''' — 5 909 адам # '''[[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]]''' — 5 410 адам # '''[[Бадамша (ауыл)|Бадамша]]''' — 5 359 адам # '''[[Ойыл (ауыл)|Ойыл]]''' — 5 340 адам # '''[[Қобда (ауыл)|Қобда]]''' — 5 244 адам # [[Кеңқияқ]] — 4 954 адам # [[Кеңес Нокин ауылы|Кеңес Нокин]] — 4 092 адам # [[Шұбарши]] — 3 736 адам # [[Сарыжар]] — 3 531 адам # [[Бестамақ (Алға ауданы)|Бестамақ]] — 3 332 адам # ''[[Ясное (Ақтөбе облысы)|Ясное]]'' — 3 280 адам == Атырау облысы == # '''[[Мақат]]''' — 14 266 адам # ''[[Балықшы кенті|Балықшы]]'' — 12 954 адам # '''[[Индербор]]''' — 12 915 адам # '''[[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]]''' — 12 750 адам # [[Доссор]] — 11 470 адам # ''[[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]]'' — 9 498 адам # ''[[Геолог (ауыл)|Геолог]]'' — 8 256 адам # '''[[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]]''' — 8 012 адам # '''[[Аққыстау]]''' — 7 717 адам # [[Сағыз (ауыл)|Сағыз]] — 6 530 адам # '''[[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]]''' — 6 473 адам # [[Жаңа Қаратон]] — 6 038 адам # [[Томарлы]] — 5 036 адам # [[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]] — 4 596 адам # [[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]] — 4 307 адам # [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]] — 4 108 адам # [[Қосшағыл]] — 3 935 адам # [[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]] — 3 451 адам # [[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]] — 3 423 адам # [[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]] — 3 337 адам # [[Еркінқала]] — 3 333 адам # ''[[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]]'' — 3 062 адам # [[Жанбай]] — 3 036 адам # [[Хиуаз]] — 3 009 адам == Батыс Қазақстан облысы == # [[Зашаған]] — 27 065 адам # [[Деркөл (кент)|Деркөл]] — 9 786 адам # '''[[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]]''' — 8 476 адам # '''[[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]]''' — 7 460 адам # '''[[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]]''' — 7 350 адам # '''[[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]]''' — 7 202 адам # '''[[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]]''' — 7 005 адам # [[Подстепное (Батыс Қазақстан облысы)|Подстёпное]] — 6 461 адам # [[Дарьинское]] — 5 329 адам # '''[[Казталовка]]''' — 5 055 адам # '''[[Жымпиты]]''' — 4 931 адам # [[Мичуринское (Батыс Қазақстан облысы)|Мичуринское]] — 4 924 адам # [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] — 4 692 адам # '''[[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]]''' — 4 597 адам # [[Жалпақтал]] — 4 562 адам # '''[[Перемётное]]''' — 4 308 адам # [[Круглоозерное|Круглоозёрное]] — 3 782 адам # '''[[Сайқын]]''' — 3 686 адам # [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] — 3 588 адам # '''[[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]]''' — 3 434 адам # [[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]] — 3 244 адам == Жамбыл облысы == {{Div col|3}} # '''[[Қордай]]''' — 27 433 адам # '''[[Сарыкемер]]''' — 24 314 адам # '''[[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]]''' — 19 000 адам # '''[[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]]''' — 15 380 адам # [[Сортөбе]] — 14 646 адам # [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]] — 13 606 адам # '''[[Меркі]]''' — 13 467 адам # '''[[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]]''' — 12 491 адам # [[Луговой]] — 10 242 адам # '''[[Аса (ауыл)|Аса]]''' — 8 640 адам # '''[[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]]''' — 8 463 адам # [[Сарымолдаев ауылы|Сарымолдаев]] — 8 422 адам # [[Жалпақтөбе (ауыл)|Жалпақтөбе]] — 8 394 адам # [[Бурыл]] — 6 689 адам # [[Жамбыл (Меркі ауданы)|Жамбыл]] — 6 633 адам # [[Гвардейский]] — 6 537 адам # [[Ауқатты]] — 5 880 адам # [[Дінмұхамед Қонаев ауылы|Дінмұхамед Қонаев]] — 5 371 адам # [[Саудакент]] — 5 313 адам # [[Андас батыр ауылы|Андас батыр]] — 5 225 адам # [[Түймекент]] — 5 195 адам # [[Қызыл Жұлдыз (Жамбыл облысы)|Қызыл Жұлдыз]] — 5 070 адам # [[Бірлік (Шу ауданы)|Бірлік]] — 5 049 адам # [[Айша бибі ауылы|Айша бибі]] — 4 616 адам # [[Отар (Жамбыл облысы)|Отар]] — 4 540 адам # [[Пригородное (Жамбыл облысы)|Пригородное]] — 4 500 адам # [[Ойтал (Ойтал ауылдық округі)|Ойтал]] — 4 181 адам # [[Бетқайнар]] — 4 174 адам # [[Шайқорық]] — 4 141 адам # [[Гродеково]] — 4 085 адам # [[Байзақ]] — 3 884 адам # [[Қызылқайнар (Жамбыл облысы)|Қызылқайнар]] — 3 732 адам # [[Нұрлыкент]] — 3 646 адам # [[Құмжота]] — 3 603 адам # [[Түрксіб (Жамбыл облысы)|Түрксіб]] — 3 516 адам # [[Қарасу (Қордай ауданы)|Қарасу]] — 3 504 адам # [[Қарасай батыр ауылы (Жамбыл облысы)|Қарасай батыр]] — 3 474 адам # [[Көлбастау]] — 3 434 адам # [[Әлжан ана]] — 3 378 адам # [[Жамбыл (Жамбыл ауданы Жамбыл облысы)|Жамбыл]] — 3 313 адам # [[Көгершін (ауыл)|Көгершін]] — 3 238 адам # [[Ақбұлым]] — 3 084 адам {{Div col end}} == Жетісу облысы == # '''[[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]]''' — 16 037 адам # '''[[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]]''' — 12 912 адам # '''[[Балпық би (ауыл)|Балпық би]]''' — 12 654 адам # [[Еркін (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Еркін]] — 11 465 адам # [[Көктал (Панфилов ауданы)|Көктал]] — 10 360 адам # '''[[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]]''' — 8 288 адам # [[Өтенай (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Өтенай]] — 7 118 адам # [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] — 6 049 адам # [[Бақтыбай Жолбарысұлы ауылы|Бақтыбай Жолбарысұлы]] — 5 858 адам # [[Пенжім]] — 5 081 адам # [[Достық (Алакөл ауданы)|Достық]] — 4 698 адам # [[Үлкен Шыған]] — 4 682 адам # [[Үшарал (Панфилов ауданы)|Үшарал]] — 4 194 адам # [[Қапал (Алматы облысы)|Қапал]] — 3 869 адам # [[Матай]] — 3 778 адам # [[Алтыүй]] — 3 697 адам # [[Алдабергенов ауылы|Алдабергенов]] — 3 669 адам # [[Шолақай]] — 3 407 адам # [[Алмалы (Сарқан ауданы)|Алмалы]] — 3 361 адам # [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] — 3 322 адам # [[Бастөбе]] — 3 316 адам # [[Қойлық (ауыл)|Қойлық]] — 3 257 адам # [[Қоңырөлең]] — 3 031 адам # [[Алмалы (Панфилов ауданы)|Алмалы]] — 3 007 адам == Қарағанды облысы == # [[Ағадыр|Ақадыр]] — 9 612 адам # [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] — 9 314 адам # [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] — 8 289 адам # [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] — 8 252 адам # '''[[Осакаровка]]''' — 8 046 адам # [[Ақтау (кент)|Ақтау]] — 6 906 адам # [[Новодолинский]] — 6 365 адам # [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]] — 6 139 адам # '''[[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]]''' — 5 956 адам # '''[[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]]''' — 5 351 адам # [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] — 5 350 адам # [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] — 4 850 адам # '''[[Ақсу-Аюлы]]''' — 4 586 адам # [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] — 4 429 адам # [[Қушоқы]] — 4 308 адам # ''[[Қоңырат (кент)|Қоңырат]]'' — 4 091 адам # [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] — 4 078 адам # [[Доскей]] — 4 027 адам # [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Сәкен Сейфуллин]] — 3 696 адам # [[Саяқ (кент)|Саяқ]] — 3 669 адам # [[Үштөбе (Қарағанды облысы)|Үштөбе]] — 3 519 адам # [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] — 3 399 адам # [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] — 3 397 адам # [[Дубовка (Қарағанды облысы)|Дубовка]] — 3 393 адам # '''[[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]]''' — 3 145 адам == Қостанай облысы == # '''[[Әулиекөл]]''' — 11 692 адам # [[Қашар (кент)|Қашар]] — 11 357 адам # '''[[Қарабалық (кент)|Қарабалық]]''' — 11 080 адам # '''[[Боровской]]''' — 9 781 адам # [[Құсмұрын (кент)|Құсмұрын]] — 9 633 адам # '''[[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]]''' — 9 469 адам # '''[[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]]''' — 7 569 адам # [[Аманқарағай]] — 7 304 адам # [[Тобыл (кент, Бейімбет Майлин ауданы)|Тобыл]] — 6 895 адам # '''[[Федоровка (Федоров ауданы)|Фёдоровка]]''' — 6 410 адам # '''[[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]]''' — 6 378 адам # [[Заречное (Қостанай облысы)|Заречное]] — 5 804 адам # '''[[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]]''' — 5 767 адам # '''[[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]]''' — 5 344 адам # '''[[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]]''' — 5 196 адам # '''[[Қарамеңді]]''' — 4 694 адам # '''[[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]]''' — 3 952 адам # [[Октябрьский (Қостанай облысы)|Октябрьский]] — 3 737 адам # '''[[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]]''' — 3 728 адам # [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] — 3 034 адам == Қызылорда облысы == # '''[[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]]''' — 38 046 адам # '''[[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]]''' — 29 632 адам # '''[[Жаңақорған]]''' — 22 716 адам # '''[[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]]''' — 18 983 адам # [[Тасбөгет]] — 18 875 адам # '''[[Жалағаш]]''' — 13 479 адам # [[Төретам]] — 9 548 адам # [[Сексеуіл (ауыл)|Сексеуіл]] — 9 296 адам # '''[[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]]''' — 9 132 адам # [[Қызылжарма]] — 5 484 адам # [[Жақсықылыш (кент)|Жақсықылыш]] — 4 847 адам # [[Төменарық]] — 4 069 адам # [[Махамбетов]] — 3 780 адам # [[Түгіскен (Қызылорда облысы)|Түгіскен]] — 3 766 адам == Маңғыстау облысы == # '''[[Бейнеу]]''' — 32 452 адам # [[Атамекен (Маңғыстау облысы)|Атамекен]] — 22 428 адам # [[Теңге (ауыл)|Теңге]] — 16 688 адам # [[Қызылтөбе (Маңғыстау облысы)|Қызылтөбе]] — 15 157 адам # '''[[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]]''' — 14 818 адам # [[Басқұдық (Мұнайлы ауданы)|Басқұдық]] — 14 215 адам # '''[[Шетпе]]''' — 12 223 адам # [[Жетібай (Маңғыстау облысы)|Жетібай]] — 11 326 адам # '''[[Құрық (ауыл)|Құрық]]''' — 8 118 адам # [[Боранқұл]] — 6 310 адам # [[Ақшұқыр]] — 6 230 адам # [[Қызылсай (Маңғыстау облысы)|Қызылсай]] — 4 994 адам # [[Дәулет (Маңғыстау облысы)|Дәулет]] — 4 800 адам # [[Мұнайшы (ауыл)|Мұнайшы]] — 4 647 адам # [[Баутин|Баутино]] — 4 344 адам == Павлодар облысы == # [[Майқайың]] — 8 761 адам # [[Ленинский (Павлодар облысы)|Ленинский]] — 8 619 адам # '''[[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]]''' — 7 915 адам # '''[[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]]''' — 7 772 адам # '''[[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]]''' — 7 355 адам # '''[[Баянауыл]]''' — 5 893 адам # '''[[Железинка]]''' — 5 190 адам # [[Солнечный (Павлодар облысы)|Солнечный]] — 4 892 адам # '''[[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]]''' — 4 067 адам # '''[[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]]''' — 4 000 адам # [[Кенжекөл]] — 3 978 адам # '''[[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]]''' — 3 815 адам # [[Шідерті (Павлодар облысы)|Шідерті]] — 3 557 адам # [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] — 3 533 адам # [[Қалқаман (ауыл)|Қалқаман]] — 3 145 адам == Солтүстік Қазақстан облысы == # '''[[Новоишим]]ское''' — 11 284 адам # '''[[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]]''' — 10 234 адам # '''[[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]]''' — 8 805 адам # '''[[Кішкенекөл]]''' — 6 814 адам # '''[[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]]''' — 5 796 адам # '''[[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]]''' — 5 725 адам # '''[[Явленка]]''' — 5 630 адам # '''[[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]''' — 4 601 адам # [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] — 4 420 адам # '''[[Талшық]]''' — 3 754 адам # [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] — 3 509 адам # [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] — 3 274 адам # [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенка]] — 3 106 адам == Түркістан облысы == # [[Қарабұлақ (Сайрам ауданы)|Қарабұлақ]] — 35 301 адам # '''[[Ақсукент]]''' — 29 541 адам # [[Манкент (ауыл)|Манкент]] — 25 058 адам # '''[[Абай (Келес ауданы)|Абай]]''' — 17 700 адам # '''[[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]]''' — 17 311 адам # '''[[Қазығұрт]]''' — 14 867 адам # '''[[Мырзакент]]''' — 13 274 адам # '''[[Темірлан]]''' — 12 495 адам # [[Қарамұрт]] — 10 538 адам # '''[[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]]''' — 8 510 адам # '''[[Шәуілдір]]''' — 8 428 адам # '''[[Шолаққорған]]''' — 7 934 адам # ''[[Тассай (Түркістан облысы)|Тассай]]'' — 4 786 адам # ''[[Таскен]]'' — 4 414 адам # [[Ақсуабат]] — 3 572 адам # [[Жібек жолы (Сайрам ауданы)|Жібек жолы]] — 3 346 адам == Ұлытау облысы == # '''[[Жаңаарқа]]''' — 14 265 адам # [[Жәйрем]] — 9 382 адам # [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] — 8 277 адам == Шығыс Қазақстан облысы == # '''[[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]]''' — 9 652 адам # [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]] — 9 649 адам # '''[[Күршім]]''' — 8 490 адам # '''[[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]]''' — 6 526 адам # '''[[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]]''' — 6 396 адам # [[Усть-Таловка]] — 5 771 адам # [[Жаңа Бұқтырма]] — 5 591 адам # '''[[Үлкен Нарын]]''' — 5 095 адам # [[Меновное]] — 4 870 адам # [[Опытное поле (Шығыс Қазақстан облысы)|Опытное поле]] — 4 704 адам # [[Первомайский (Шығыс Қазақстан облысы)|Первомайский]] — 4597 адам # [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] — 4 209 адам # '''[[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]]''' — 3 966 адам # [[Катонқарағай]] — 3 869 адам # [[Жоғарғы Березовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Жоғарғы Берёзовка]] — 3 545 адам # [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] — 3 489 адам # [[Черемшанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Черемшанка]] — 3 300 адам # [[Предгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Предгорное]] — 3 277 адам # [[Прапорщиково]] — 3 174 адам == Ескертпелер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тізімдер]] [[Санат:Қазақстан елді мекендері]] qdtdqx1hj5lxdc8c27d2r2pqzhz2d6h 3059309 3059245 2022-08-10T19:04:10Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki Тізімде халқының саны 2009 жылғы санақ бойынша 3000 адамнан асатын ауылдар мен кенттер көрсетілген.<ref>'''Майлы''' қаріппен аудан орталықтары, ''курсив'' қарпімен таратылған ауылдар белгіленген</ref> == Абай облысы == # '''[[Үржар (ауыл)|Үржар]]''' — 17 320 адам # [[Мақаншы]] — 12 242 адам # '''[[Қалбатау]]''' — 10 214 адам # [[Жезкент]] — 9 888 адам # [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] — 6 251 адам # '''[[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]]''' — 6 126 адам # '''[[Бородулиха]]''' — 5 226 адам # '''[[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]]''' — 5 010 адам # [[Қабанбай (Қабанбай ауылдық округі)|Қабанбай]] — 4 396 адам # '''[[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]]''' — 4 377 адам # '''[[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]]''' — 4 189 адам # [[Науалы]] — 3 421 адам # [[Шүлбі]] — 3 149 адам # [[Жаңа Шүлбі]] — 3 073 адам # [[Жаңғызтөбе]] — 3 002 адам == Ақмола облысы == # [[Қызыл жар|Красный Яр]] — 9 875 адам # '''[[Зеренді]]''' — 7 083 адам # '''[[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]]''' — 7 051 адам # '''[[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]]''' — 6 313 адам # '''[[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]]''' — 6 268 адам # [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] — 6 201 адам # '''[[Ақмол]]''' — 5 711 адам # [[Қабанбай батыр ауылы|Қабанбай батыр]] — 5 181 адам # '''[[Жақсы (ауыл)|Жақсы]]''' — 5 097 адам # '''[[Балкашино]]''' — 4 907 адам # [[Қараөткел (Ақмола облысы)|Қараөткел]] — 4 310 адам # [[Жолымбет]] — 4 258 адам # [[Бурабай (кент)|Бурабай]] — 4 225 адам # [[Шаңтөбе (кент)|Шаңтөбе]] — 4 214 адам # '''[[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]]''' — 4 161 адам # [[Жібек Жолы (Ақмола облысы)|Жібек жолы]] — 3 873 адам # [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] — 3 779 адам # [[Еркіншілік]] — 3 708 адам # [[Заводской (Ақмола облысы)|Заводской]] — 3 504 адам # '''[[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]]''' — 3 285 адам # [[Талапкер (Ақмола облысы)|Талапкер]] — 3 111 адам == Ақтөбе облысы == # [[Қарғалы (Ақтөбе облысы)|Қарғалы]] — 16 093 адам # '''[[Шұбарқұдық]]''' — 11 199 адам # '''[[Мәртөк]]''' — 9 795 адам # '''[[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]]''' — 7 862 адам # [[Жаңақоныс (Ақтөбе облысы)|Жаңақоныс]] — 6 486 адам # '''[[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]]''' — 5 909 адам # '''[[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]]''' — 5 410 адам # '''[[Бадамша (ауыл)|Бадамша]]''' — 5 359 адам # '''[[Ойыл (ауыл)|Ойыл]]''' — 5 340 адам # '''[[Қобда (ауыл)|Қобда]]''' — 5 244 адам # [[Кеңқияқ]] — 4 954 адам # [[Кеңес Нокин ауылы|Кеңес Нокин]] — 4 092 адам # [[Шұбарши]] — 3 736 адам # [[Сарыжар]] — 3 531 адам # [[Бестамақ (Алға ауданы)|Бестамақ]] — 3 332 адам # ''[[Ясное (Ақтөбе облысы)|Ясное]]'' — 3 280 адам == Атырау облысы == # '''[[Мақат]]''' — 14 266 адам # ''[[Балықшы кенті|Балықшы]]'' — 12 954 адам # '''[[Индербор]]''' — 12 915 адам # '''[[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]]''' — 12 750 адам # [[Доссор]] — 11 470 адам # ''[[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]]'' — 9 498 адам # ''[[Геолог (ауыл)|Геолог]]'' — 8 256 адам # '''[[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]]''' — 8 012 адам # '''[[Аққыстау]]''' — 7 717 адам # [[Сағыз (ауыл)|Сағыз]] — 6 530 адам # '''[[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]]''' — 6 473 адам # [[Жаңа Қаратон]] — 6 038 адам # [[Томарлы]] — 5 036 адам # [[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]] — 4 596 адам # [[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]] — 4 307 адам # [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]] — 4 108 адам # [[Қосшағыл]] — 3 935 адам # [[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]] — 3 451 адам # [[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]] — 3 423 адам # [[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]] — 3 337 адам # [[Еркінқала]] — 3 333 адам # ''[[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]]'' — 3 062 адам # [[Жанбай]] — 3 036 адам # [[Хиуаз]] — 3 009 адам == Батыс Қазақстан облысы == # [[Зашаған]] — 27 065 адам # [[Деркөл (кент)|Деркөл]] — 9 786 адам # '''[[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]]''' — 8 476 адам # '''[[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]]''' — 7 460 адам # '''[[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]]''' — 7 350 адам # '''[[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]]''' — 7 202 адам # '''[[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]]''' — 7 005 адам # [[Подстепное (Батыс Қазақстан облысы)|Подстёпное]] — 6 461 адам # [[Дарьинское]] — 5 329 адам # '''[[Казталовка]]''' — 5 055 адам # '''[[Жымпиты]]''' — 4 931 адам # [[Мичуринское (Батыс Қазақстан облысы)|Мичуринское]] — 4 924 адам # [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] — 4 692 адам # '''[[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]]''' — 4 597 адам # [[Жалпақтал]] — 4 562 адам # '''[[Перемётное]]''' — 4 308 адам # [[Круглоозерное|Круглоозёрное]] — 3 782 адам # '''[[Сайқын]]''' — 3 686 адам # [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] — 3 588 адам # '''[[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]]''' — 3 434 адам # [[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]] — 3 244 адам == Жамбыл облысы == {{Div col|3}} # '''[[Қордай]]''' — 27 433 адам # '''[[Сарыкемер]]''' — 24 314 адам # '''[[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]]''' — 19 000 адам # '''[[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]]''' — 15 380 адам # [[Сортөбе]] — 14 646 адам # [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]] — 13 606 адам # '''[[Меркі]]''' — 13 467 адам # '''[[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]]''' — 12 491 адам # [[Луговой]] — 10 242 адам # '''[[Аса (ауыл)|Аса]]''' — 8 640 адам # '''[[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]]''' — 8 463 адам # [[Сарымолдаев ауылы|Сарымолдаев]] — 8 422 адам # [[Жалпақтөбе (ауыл)|Жалпақтөбе]] — 8 394 адам # [[Бурыл]] — 6 689 адам # [[Жамбыл (Меркі ауданы)|Жамбыл]] — 6 633 адам # [[Гвардейский]] — 6 537 адам # [[Ауқатты]] — 5 880 адам # [[Дінмұхамед Қонаев ауылы|Дінмұхамед Қонаев]] — 5 371 адам # [[Саудакент]] — 5 313 адам # [[Андас батыр ауылы|Андас батыр]] — 5 225 адам # [[Түймекент]] — 5 195 адам # [[Қызыл Жұлдыз (Жамбыл облысы)|Қызыл Жұлдыз]] — 5 070 адам # [[Бірлік (Шу ауданы)|Бірлік]] — 5 049 адам # [[Айша бибі ауылы|Айша бибі]] — 4 616 адам # [[Отар (Жамбыл облысы)|Отар]] — 4 540 адам # [[Пригородное (Жамбыл облысы)|Пригородное]] — 4 500 адам # [[Ойтал (Ойтал ауылдық округі)|Ойтал]] — 4 181 адам # [[Бетқайнар]] — 4 174 адам # [[Шайқорық]] — 4 141 адам # [[Гродеково]] — 4 085 адам # [[Байзақ]] — 3 884 адам # [[Қызылқайнар (Жамбыл облысы)|Қызылқайнар]] — 3 732 адам # [[Нұрлыкент]] — 3 646 адам # [[Құмжота]] — 3 603 адам # [[Түрксіб (Жамбыл облысы)|Түрксіб]] — 3 516 адам # [[Қарасу (Қордай ауданы)|Қарасу]] — 3 504 адам # [[Қарасай батыр ауылы (Жамбыл облысы)|Қарасай батыр]] — 3 474 адам # [[Көлбастау]] — 3 434 адам # [[Әлжан ана]] — 3 378 адам # [[Жамбыл (Жамбыл ауданы Жамбыл облысы)|Жамбыл]] — 3 313 адам # [[Көгершін (ауыл)|Көгершін]] — 3 238 адам # [[Ақбұлым]] — 3 084 адам {{Div col end}} == Жетісу облысы == # '''[[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]]''' — 16 037 адам # '''[[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]]''' — 12 912 адам # '''[[Балпық би (ауыл)|Балпық би]]''' — 12 654 адам # [[Еркін (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Еркін]] — 11 465 адам # [[Көктал (Панфилов ауданы)|Көктал]] — 10 360 адам # '''[[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]]''' — 8 288 адам # [[Өтенай (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Өтенай]] — 7 118 адам # [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] — 6 049 адам # [[Бақтыбай Жолбарысұлы ауылы|Бақтыбай Жолбарысұлы]] — 5 858 адам # [[Пенжім]] — 5 081 адам # [[Достық (Алакөл ауданы)|Достық]] — 4 698 адам # [[Үлкен Шыған]] — 4 682 адам # [[Үшарал (Панфилов ауданы)|Үшарал]] — 4 194 адам # [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] — 3 869 адам # [[Матай]] — 3 778 адам # [[Алтыүй]] — 3 697 адам # [[Алдабергенов ауылы|Алдабергенов]] — 3 669 адам # [[Шолақай]] — 3 407 адам # [[Алмалы (Сарқан ауданы)|Алмалы]] — 3 361 адам # [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] — 3 322 адам # [[Бастөбе]] — 3 316 адам # [[Қойлық (ауыл)|Қойлық]] — 3 257 адам # [[Қоңырөлең]] — 3 031 адам # [[Алмалы (Панфилов ауданы)|Алмалы]] — 3 007 адам == Қарағанды облысы == # [[Ағадыр|Ақадыр]] — 9 612 адам # [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] — 9 314 адам # [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] — 8 289 адам # [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] — 8 252 адам # '''[[Осакаровка]]''' — 8 046 адам # [[Ақтау (кент)|Ақтау]] — 6 906 адам # [[Новодолинский]] — 6 365 адам # [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]] — 6 139 адам # '''[[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]]''' — 5 956 адам # '''[[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]]''' — 5 351 адам # [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] — 5 350 адам # [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] — 4 850 адам # '''[[Ақсу-Аюлы]]''' — 4 586 адам # [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] — 4 429 адам # [[Қушоқы]] — 4 308 адам # ''[[Қоңырат (кент)|Қоңырат]]'' — 4 091 адам # [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] — 4 078 адам # [[Доскей]] — 4 027 адам # [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Сәкен Сейфуллин]] — 3 696 адам # [[Саяқ (кент)|Саяқ]] — 3 669 адам # [[Үштөбе (Қарағанды облысы)|Үштөбе]] — 3 519 адам # [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] — 3 399 адам # [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] — 3 397 адам # [[Дубовка (Қарағанды облысы)|Дубовка]] — 3 393 адам # '''[[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]]''' — 3 145 адам == Қостанай облысы == # '''[[Әулиекөл]]''' — 11 692 адам # [[Қашар (кент)|Қашар]] — 11 357 адам # '''[[Қарабалық (кент)|Қарабалық]]''' — 11 080 адам # '''[[Боровской]]''' — 9 781 адам # [[Құсмұрын (кент)|Құсмұрын]] — 9 633 адам # '''[[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]]''' — 9 469 адам # '''[[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]]''' — 7 569 адам # [[Аманқарағай]] — 7 304 адам # [[Тобыл (кент, Бейімбет Майлин ауданы)|Тобыл]] — 6 895 адам # '''[[Федоровка (Федоров ауданы)|Фёдоровка]]''' — 6 410 адам # '''[[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]]''' — 6 378 адам # [[Заречное (Қостанай облысы)|Заречное]] — 5 804 адам # '''[[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]]''' — 5 767 адам # '''[[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]]''' — 5 344 адам # '''[[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]]''' — 5 196 адам # '''[[Қарамеңді]]''' — 4 694 адам # '''[[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]]''' — 3 952 адам # [[Октябрьский (Қостанай облысы)|Октябрьский]] — 3 737 адам # '''[[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]]''' — 3 728 адам # [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] — 3 034 адам == Қызылорда облысы == # '''[[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]]''' — 38 046 адам # '''[[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]]''' — 29 632 адам # '''[[Жаңақорған]]''' — 22 716 адам # '''[[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]]''' — 18 983 адам # [[Тасбөгет]] — 18 875 адам # '''[[Жалағаш]]''' — 13 479 адам # [[Төретам]] — 9 548 адам # [[Сексеуіл (ауыл)|Сексеуіл]] — 9 296 адам # '''[[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]]''' — 9 132 адам # [[Қызылжарма]] — 5 484 адам # [[Жақсықылыш (кент)|Жақсықылыш]] — 4 847 адам # [[Төменарық]] — 4 069 адам # [[Махамбетов]] — 3 780 адам # [[Түгіскен (Қызылорда облысы)|Түгіскен]] — 3 766 адам == Маңғыстау облысы == # '''[[Бейнеу]]''' — 32 452 адам # [[Атамекен (Маңғыстау облысы)|Атамекен]] — 22 428 адам # [[Теңге (ауыл)|Теңге]] — 16 688 адам # [[Қызылтөбе (Маңғыстау облысы)|Қызылтөбе]] — 15 157 адам # '''[[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]]''' — 14 818 адам # [[Басқұдық (Мұнайлы ауданы)|Басқұдық]] — 14 215 адам # '''[[Шетпе]]''' — 12 223 адам # [[Жетібай (Маңғыстау облысы)|Жетібай]] — 11 326 адам # '''[[Құрық (ауыл)|Құрық]]''' — 8 118 адам # [[Боранқұл]] — 6 310 адам # [[Ақшұқыр]] — 6 230 адам # [[Қызылсай (Маңғыстау облысы)|Қызылсай]] — 4 994 адам # [[Дәулет (Маңғыстау облысы)|Дәулет]] — 4 800 адам # [[Мұнайшы (ауыл)|Мұнайшы]] — 4 647 адам # [[Баутин|Баутино]] — 4 344 адам == Павлодар облысы == # [[Майқайың]] — 8 761 адам # [[Ленинский (Павлодар облысы)|Ленинский]] — 8 619 адам # '''[[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]]''' — 7 915 адам # '''[[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]]''' — 7 772 адам # '''[[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]]''' — 7 355 адам # '''[[Баянауыл]]''' — 5 893 адам # '''[[Железинка]]''' — 5 190 адам # [[Солнечный (Павлодар облысы)|Солнечный]] — 4 892 адам # '''[[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]]''' — 4 067 адам # '''[[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]]''' — 4 000 адам # [[Кенжекөл]] — 3 978 адам # '''[[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]]''' — 3 815 адам # [[Шідерті (Павлодар облысы)|Шідерті]] — 3 557 адам # [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] — 3 533 адам # [[Қалқаман (ауыл)|Қалқаман]] — 3 145 адам == Солтүстік Қазақстан облысы == # '''[[Новоишим]]ское''' — 11 284 адам # '''[[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]]''' — 10 234 адам # '''[[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]]''' — 8 805 адам # '''[[Кішкенекөл]]''' — 6 814 адам # '''[[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]]''' — 5 796 адам # '''[[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]]''' — 5 725 адам # '''[[Явленка]]''' — 5 630 адам # '''[[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]''' — 4 601 адам # [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] — 4 420 адам # '''[[Талшық]]''' — 3 754 адам # [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] — 3 509 адам # [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] — 3 274 адам # [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенка]] — 3 106 адам == Түркістан облысы == # [[Қарабұлақ (Сайрам ауданы)|Қарабұлақ]] — 35 301 адам # '''[[Ақсукент]]''' — 29 541 адам # [[Манкент (ауыл)|Манкент]] — 25 058 адам # '''[[Абай (Келес ауданы)|Абай]]''' — 17 700 адам # '''[[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]]''' — 17 311 адам # '''[[Қазығұрт]]''' — 14 867 адам # '''[[Мырзакент]]''' — 13 274 адам # '''[[Темірлан]]''' — 12 495 адам # [[Қарамұрт]] — 10 538 адам # '''[[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]]''' — 8 510 адам # '''[[Шәуілдір]]''' — 8 428 адам # '''[[Шолаққорған]]''' — 7 934 адам # ''[[Тассай (Түркістан облысы)|Тассай]]'' — 4 786 адам # ''[[Таскен]]'' — 4 414 адам # [[Ақсуабат]] — 3 572 адам # [[Жібек жолы (Сайрам ауданы)|Жібек жолы]] — 3 346 адам == Ұлытау облысы == # '''[[Жаңаарқа]]''' — 14 265 адам # [[Жәйрем]] — 9 382 адам # [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] — 8 277 адам == Шығыс Қазақстан облысы == # '''[[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]]''' — 9 652 адам # [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]] — 9 649 адам # '''[[Күршім]]''' — 8 490 адам # '''[[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]]''' — 6 526 адам # '''[[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]]''' — 6 396 адам # [[Усть-Таловка]] — 5 771 адам # [[Жаңа Бұқтырма]] — 5 591 адам # '''[[Үлкен Нарын]]''' — 5 095 адам # [[Меновное]] — 4 870 адам # [[Опытное поле (Шығыс Қазақстан облысы)|Опытное поле]] — 4 704 адам # [[Первомайский (Шығыс Қазақстан облысы)|Первомайский]] — 4597 адам # [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] — 4 209 адам # '''[[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]]''' — 3 966 адам # [[Катонқарағай]] — 3 869 адам # [[Жоғарғы Березовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Жоғарғы Берёзовка]] — 3 545 адам # [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] — 3 489 адам # [[Черемшанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Черемшанка]] — 3 300 адам # [[Предгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Предгорное]] — 3 277 адам # [[Прапорщиково]] — 3 174 адам == Ескертпелер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тізімдер]] [[Санат:Қазақстан елді мекендері]] 3x7nn4vt6b91xmkmz8n896kydtrx4z5 3059481 3059309 2022-08-11T10:16:24Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki Тізімде халқының саны 2009 жылғы санақ бойынша 3000 адамнан асатын ауылдар мен кенттер көрсетілген.<ref>'''Майлы''' қаріппен аудан орталықтары, ''курсив'' қарпімен таратылған ауылдар белгіленген</ref> == Абай облысы == # '''[[Үржар (ауыл)|Үржар]]''' — 17 320 адам # [[Мақаншы]] — 12 242 адам # '''[[Қалбатау]]''' — 10 214 адам # [[Жезкент]] — 9 888 адам # [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] — 6 251 адам # '''[[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]]''' — 6 126 адам # '''[[Бородулиха]]''' — 5 226 адам # '''[[Қарауыл (Абай ауданы)|Қарауыл]]''' — 5 010 адам # [[Қабанбай (Қабанбай ауылдық округі)|Қабанбай]] — 4 396 адам # '''[[Бесқарағай (Абай облысы)|Бесқарағай]]''' — 4 377 адам # '''[[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]]''' — 4 189 адам # [[Науалы]] — 3 421 адам # [[Шүлбі]] — 3 149 адам # [[Жаңа Шүлбі]] — 3 073 адам # [[Жаңғызтөбе]] — 3 002 адам == Ақмола облысы == # [[Қызыл жар|Красный Яр]] — 9 875 адам # '''[[Зеренді]]''' — 7 083 адам # '''[[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]]''' — 7 051 адам # '''[[Астраханка (Ақмола облысы)|Астраханка]]''' — 6 313 адам # '''[[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]]''' — 6 268 адам # [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] — 6 201 адам # '''[[Ақмол]]''' — 5 711 адам # [[Қабанбай батыр ауылы|Қабанбай батыр]] — 5 181 адам # '''[[Жақсы (ауыл)|Жақсы]]''' — 5 097 адам # '''[[Балкашино]]''' — 4 907 адам # [[Қараөткел (Ақмола облысы)|Қараөткел]] — 4 310 адам # [[Жолымбет]] — 4 258 адам # [[Бурабай (кент)|Бурабай]] — 4 225 адам # [[Шаңтөбе (кент)|Шаңтөбе]] — 4 214 адам # '''[[Қорғалжын (кент)|Қорғалжын]]''' — 4 161 адам # [[Жібек Жолы (Ақмола облысы)|Жібек жолы]] — 3 873 адам # [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] — 3 779 адам # [[Еркіншілік]] — 3 708 адам # [[Заводской (Ақмола облысы)|Заводской]] — 3 504 адам # '''[[Егіндікөл (Ақмола облысы)|Егіндікөл]]''' — 3 285 адам # [[Талапкер (Ақмола облысы)|Талапкер]] — 3 111 адам == Ақтөбе облысы == # [[Қарғалы (Ақтөбе облысы)|Қарғалы]] — 16 093 адам # '''[[Шұбарқұдық]]''' — 11 199 адам # '''[[Мәртөк]]''' — 9 795 адам # '''[[Қарауылкелді (ауыл)|Қарауылкелді]]''' — 7 862 адам # [[Жаңақоныс (Ақтөбе облысы)|Жаңақоныс]] — 6 486 адам # '''[[Темірбек Жүргенов ауылы (Ақтөбе облысы)|Темірбек Жүргенов]]''' — 5 909 адам # '''[[Ырғыз (ауыл)|Ырғыз]]''' — 5 410 адам # '''[[Бадамша (ауыл)|Бадамша]]''' — 5 359 адам # '''[[Ойыл (ауыл)|Ойыл]]''' — 5 340 адам # '''[[Қобда (ауыл)|Қобда]]''' — 5 244 адам # [[Кеңқияқ]] — 4 954 адам # [[Кеңес Нокин ауылы|Кеңес Нокин]] — 4 092 адам # [[Шұбарши]] — 3 736 адам # [[Сарыжар]] — 3 531 адам # [[Бестамақ (Алға ауданы)|Бестамақ]] — 3 332 адам # ''[[Ясное (Ақтөбе облысы)|Ясное]]'' — 3 280 адам == Атырау облысы == # '''[[Мақат]]''' — 14 266 адам # ''[[Балықшы кенті|Балықшы]]'' — 12 954 адам # '''[[Индербор]]''' — 12 915 адам # '''[[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]]''' — 12 750 адам # [[Доссор]] — 11 470 адам # ''[[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]]'' — 9 498 адам # ''[[Геолог (ауыл)|Геолог]]'' — 8 256 адам # '''[[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]]''' — 8 012 адам # '''[[Аққыстау]]''' — 7 717 адам # [[Сағыз (ауыл)|Сағыз]] — 6 530 адам # '''[[Миялы (Атырау облысы)|Миялы]]''' — 6 473 адам # [[Жаңа Қаратон]] — 6 038 адам # [[Томарлы]] — 5 036 адам # [[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]] — 4 596 адам # [[Есбол (Индер ауданы)|Есбол]] — 4 307 адам # [[Тұщықұдық (Атырау облысы)|Тұщықұдық]] — 4 108 адам # [[Қосшағыл]] — 3 935 адам # [[Хамит Ерғалиев ауылы|Хамит Ерғалиев]] — 3 451 адам # [[Мұқыр (Атырау облысы)|Мұқыр]] — 3 423 адам # [[Ақжар (Атырау облысы)|Ақжар]] — 3 337 адам # [[Еркінқала]] — 3 333 адам # ''[[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]]'' — 3 062 адам # [[Жанбай]] — 3 036 адам # [[Хиуаз]] — 3 009 адам == Батыс Қазақстан облысы == # [[Зашаған]] — 27 065 адам # [[Деркөл (кент)|Деркөл]] — 9 786 адам # '''[[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Чапаев]]''' — 8 476 адам # '''[[Жәнібек (Батыс Қазақстан облысы)|Жәнібек]]''' — 7 460 адам # '''[[Тасқала (Атырау облысы)|Тасқала]]''' — 7 350 адам # '''[[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Жаңақала]]''' — 7 202 адам # '''[[Шыңғырлау (ауыл)|Шыңғырлау]]''' — 7 005 адам # [[Подстепное (Батыс Қазақстан облысы)|Подстёпное]] — 6 461 адам # [[Дарьинское]] — 5 329 адам # '''[[Казталовка]]''' — 5 055 адам # '''[[Жымпиты]]''' — 4 931 адам # [[Мичуринское (Батыс Қазақстан облысы)|Мичуринское]] — 4 924 адам # [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] — 4 692 адам # '''[[Теректі (Батыс Қазақстан облысы)|Теректі]]''' — 4 597 адам # [[Жалпақтал]] — 4 562 адам # '''[[Перемётное]]''' — 4 308 адам # [[Круглоозерное|Круглоозёрное]] — 3 782 адам # '''[[Сайқын]]''' — 3 686 адам # [[Достық (Бәйтерек ауданы)|Достық]] — 3 588 адам # '''[[Қаратөбе (Батыс Қазақстан облысы)|Қаратөбе]]''' — 3 434 адам # [[Бөрлі (Бөрлі ауданы)|Бөрлі]] — 3 244 адам == Жамбыл облысы == {{Div col|3}} # '''[[Қордай]]''' — 27 433 адам # '''[[Сарыкемер]]''' — 24 314 адам # '''[[Төле би (Жамбыл облысы)|Төле би]]''' — 19 000 адам # '''[[Құлан (Жамбыл облысы)|Құлан]]''' — 15 380 адам # [[Сортөбе]] — 14 646 адам # [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]] — 13 606 адам # '''[[Меркі]]''' — 13 467 адам # '''[[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]]''' — 12 491 адам # [[Луговой]] — 10 242 адам # '''[[Аса (ауыл)|Аса]]''' — 8 640 адам # '''[[Мойынқұм (Мойынқұм ауданы)|Мойынқұм]]''' — 8 463 адам # [[Сарымолдаев ауылы|Сарымолдаев]] — 8 422 адам # [[Жалпақтөбе (ауыл)|Жалпақтөбе]] — 8 394 адам # [[Бурыл]] — 6 689 адам # [[Жамбыл (Меркі ауданы)|Жамбыл]] — 6 633 адам # [[Гвардейский]] — 6 537 адам # [[Ауқатты]] — 5 880 адам # [[Дінмұхамед Қонаев ауылы|Дінмұхамед Қонаев]] — 5 371 адам # [[Саудакент]] — 5 313 адам # [[Андас батыр ауылы|Андас батыр]] — 5 225 адам # [[Түймекент]] — 5 195 адам # [[Қызыл Жұлдыз (Жамбыл облысы)|Қызыл Жұлдыз]] — 5 070 адам # [[Бірлік (Шу ауданы)|Бірлік]] — 5 049 адам # [[Айша бибі ауылы|Айша бибі]] — 4 616 адам # [[Отар (Жамбыл облысы)|Отар]] — 4 540 адам # [[Пригородное (Жамбыл облысы)|Пригородное]] — 4 500 адам # [[Ойтал (Ойтал ауылдық округі)|Ойтал]] — 4 181 адам # [[Бетқайнар]] — 4 174 адам # [[Шайқорық]] — 4 141 адам # [[Гродеково]] — 4 085 адам # [[Байзақ]] — 3 884 адам # [[Қызылқайнар (Жамбыл облысы)|Қызылқайнар]] — 3 732 адам # [[Нұрлыкент]] — 3 646 адам # [[Құмжота]] — 3 603 адам # [[Түрксіб (Жамбыл облысы)|Түрксіб]] — 3 516 адам # [[Қарасу (Қордай ауданы)|Қарасу]] — 3 504 адам # [[Қарасай батыр ауылы (Жамбыл облысы)|Қарасай батыр]] — 3 474 адам # [[Көлбастау]] — 3 434 адам # [[Әлжан ана]] — 3 378 адам # [[Жамбыл (Жамбыл ауданы Жамбыл облысы)|Жамбыл]] — 3 313 адам # [[Көгершін (ауыл)|Көгершін]] — 3 238 адам # [[Ақбұлым]] — 3 084 адам {{Div col end}} == Жетісу облысы == # '''[[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]]''' — 16 037 адам # '''[[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]]''' — 12 912 адам # '''[[Балпық би (ауыл)|Балпық би]]''' — 12 654 адам # [[Еркін (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Еркін]] — 11 465 адам # [[Көктал (Панфилов ауданы)|Көктал]] — 10 360 адам # '''[[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]]''' — 8 288 адам # [[Өтенай (Талдықорған қалалық әкімдігі)|Өтенай]] — 7 118 адам # [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] — 6 049 адам # [[Бақтыбай Жолбарысұлы ауылы|Бақтыбай Жолбарысұлы]] — 5 858 адам # [[Пенжім]] — 5 081 адам # [[Достық (Алакөл ауданы)|Достық]] — 4 698 адам # [[Үлкен Шыған]] — 4 682 адам # [[Үшарал (Панфилов ауданы)|Үшарал]] — 4 194 адам # [[Қапал (Жетісу облысы)|Қапал]] — 3 869 адам # [[Матай]] — 3 778 адам # [[Алтыүй]] — 3 697 адам # [[Алдабергенов ауылы|Алдабергенов]] — 3 669 адам # [[Шолақай]] — 3 407 адам # [[Алмалы (Сарқан ауданы)|Алмалы]] — 3 361 адам # [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] — 3 322 адам # [[Бастөбе]] — 3 316 адам # [[Қойлық (ауыл)|Қойлық]] — 3 257 адам # [[Қоңырөлең]] — 3 031 адам # [[Алмалы (Панфилов ауданы)|Алмалы]] — 3 007 адам == Қарағанды облысы == # [[Ағадыр|Ақадыр]] — 9 612 адам # [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] — 9 314 адам # [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] — 8 289 адам # [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] — 8 252 адам # '''[[Осакаровка]]''' — 8 046 адам # [[Ақтау (кент)|Ақтау]] — 6 906 адам # [[Новодолинский]] — 6 365 адам # [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодёжный]] — 6 139 адам # '''[[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]]''' — 5 956 адам # '''[[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]]''' — 5 351 адам # [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] — 5 350 адам # [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] — 4 850 адам # '''[[Ақсу-Аюлы]]''' — 4 586 адам # [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] — 4 429 адам # [[Қушоқы]] — 4 308 адам # ''[[Қоңырат (кент)|Қоңырат]]'' — 4 091 адам # [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] — 4 078 адам # [[Доскей]] — 4 027 адам # [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Сәкен Сейфуллин]] — 3 696 адам # [[Саяқ (кент)|Саяқ]] — 3 669 адам # [[Үштөбе (Қарағанды облысы)|Үштөбе]] — 3 519 адам # [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] — 3 399 адам # [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] — 3 397 адам # [[Дубовка (Қарағанды облысы)|Дубовка]] — 3 393 адам # '''[[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]]''' — 3 145 адам == Қостанай облысы == # '''[[Әулиекөл]]''' — 11 692 адам # [[Қашар (кент)|Қашар]] — 11 357 адам # '''[[Қарабалық (кент)|Қарабалық]]''' — 11 080 адам # '''[[Боровской]]''' — 9 781 адам # [[Құсмұрын (кент)|Құсмұрын]] — 9 633 адам # '''[[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]]''' — 9 469 адам # '''[[Амангелді (Амангелді ауданы)|Амангелді]]''' — 7 569 адам # [[Аманқарағай]] — 7 304 адам # [[Тобыл (кент, Бейімбет Майлин ауданы)|Тобыл]] — 6 895 адам # '''[[Федоровка (Федоров ауданы)|Фёдоровка]]''' — 6 410 адам # '''[[Ұзынкөл (Қостанай облысы)|Ұзынкөл]]''' — 6 378 адам # [[Заречное (Қостанай облысы)|Заречное]] — 5 804 адам # '''[[Торғай (Қостанай облысы)|Торғай]]''' — 5 767 адам # '''[[Қамысты (Қостанай облысы)|Қамысты]]''' — 5 344 адам # '''[[Денисовка (Қостанай облысы)|Денисовка]]''' — 5 196 адам # '''[[Қарамеңді]]''' — 4 694 адам # '''[[Әйет (Бейімбет Майлин ауданы)|Әйет]]''' — 3 952 адам # [[Октябрьский (Қостанай облысы)|Октябрьский]] — 3 737 адам # '''[[Қарасу (Қарасу ауданы)|Қарасу]]''' — 3 728 адам # [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] — 3 034 адам == Қызылорда облысы == # '''[[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]]''' — 38 046 адам # '''[[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]]''' — 29 632 адам # '''[[Жаңақорған]]''' — 22 716 адам # '''[[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]]''' — 18 983 адам # [[Тасбөгет]] — 18 875 адам # '''[[Жалағаш]]''' — 13 479 адам # [[Төретам]] — 9 548 адам # [[Сексеуіл (ауыл)|Сексеуіл]] — 9 296 адам # '''[[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]]''' — 9 132 адам # [[Қызылжарма]] — 5 484 адам # [[Жақсықылыш (кент)|Жақсықылыш]] — 4 847 адам # [[Төменарық]] — 4 069 адам # [[Махамбетов]] — 3 780 адам # [[Түгіскен (Қызылорда облысы)|Түгіскен]] — 3 766 адам == Маңғыстау облысы == # '''[[Бейнеу]]''' — 32 452 адам # [[Атамекен (Маңғыстау облысы)|Атамекен]] — 22 428 адам # [[Теңге (ауыл)|Теңге]] — 16 688 адам # [[Қызылтөбе (Маңғыстау облысы)|Қызылтөбе]] — 15 157 адам # '''[[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]]''' — 14 818 адам # [[Басқұдық (Мұнайлы ауданы)|Басқұдық]] — 14 215 адам # '''[[Шетпе]]''' — 12 223 адам # [[Жетібай (Маңғыстау облысы)|Жетібай]] — 11 326 адам # '''[[Құрық (ауыл)|Құрық]]''' — 8 118 адам # [[Боранқұл]] — 6 310 адам # [[Ақшұқыр]] — 6 230 адам # [[Қызылсай (Маңғыстау облысы)|Қызылсай]] — 4 994 адам # [[Дәулет (Маңғыстау облысы)|Дәулет]] — 4 800 адам # [[Мұнайшы (ауыл)|Мұнайшы]] — 4 647 адам # [[Баутин|Баутино]] — 4 344 адам == Павлодар облысы == # [[Майқайың]] — 8 761 адам # [[Ленинский (Павлодар облысы)|Ленинский]] — 8 619 адам # '''[[Шарбақты (Шарбақты ауданы)|Шарбақты]]''' — 7 915 адам # '''[[Ертіс (Павлодар облысы)|Ертіс]]''' — 7 772 адам # '''[[Тереңкөл (Тереңкөл ауданы)|Тереңкөл]]''' — 7 355 адам # '''[[Баянауыл]]''' — 5 893 адам # '''[[Железинка]]''' — 5 190 адам # [[Солнечный (Павлодар облысы)|Солнечный]] — 4 892 адам # '''[[Успенка (Павлодар облысы)|Успенка]]''' — 4 067 адам # '''[[Ақтоғай (Павлодар облысы)|Ақтоғай]]''' — 4 000 адам # [[Кенжекөл]] — 3 978 адам # '''[[Көктөбе (Май ауданы)|Көктөбе]]''' — 3 815 адам # [[Шідерті (Павлодар облысы)|Шідерті]] — 3 557 адам # [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] — 3 533 адам # [[Қалқаман (ауыл)|Қалқаман]] — 3 145 адам == Солтүстік Қазақстан облысы == # '''[[Новоишим]]ское''' — 11 284 адам # '''[[Саумалкөл (Володар ауылдық округі)|Саумалкөл]]''' — 10 234 адам # '''[[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]]''' — 8 805 адам # '''[[Кішкенекөл]]''' — 6 814 адам # '''[[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]]''' — 5 796 адам # '''[[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]]''' — 5 725 адам # '''[[Явленка]]''' — 5 630 адам # '''[[Тимирязево (Солтүстік Қазақстан облысы)|Тимирязево]]''' — 4 601 адам # [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] — 4 420 адам # '''[[Талшық]]''' — 3 754 адам # [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] — 3 509 адам # [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] — 3 274 адам # [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенка]] — 3 106 адам == Түркістан облысы == # [[Қарабұлақ (Сайрам ауданы)|Қарабұлақ]] — 35 301 адам # '''[[Ақсукент]]''' — 29 541 адам # [[Манкент (ауыл)|Манкент]] — 25 058 адам # '''[[Абай (Келес ауданы)|Абай]]''' — 17 700 адам # '''[[Тұрар Рысқұлов ауылы (Түркістан облысы)|Тұрар Рысқұлов]]''' — 17 311 адам # '''[[Қазығұрт]]''' — 14 867 адам # '''[[Мырзакент]]''' — 13 274 адам # '''[[Темірлан]]''' — 12 495 адам # [[Қарамұрт]] — 10 538 адам # '''[[Шаян (Бәйдібек ауданы)|Шаян]]''' — 8 510 адам # '''[[Шәуілдір]]''' — 8 428 адам # '''[[Шолаққорған]]''' — 7 934 адам # ''[[Тассай (Түркістан облысы)|Тассай]]'' — 4 786 адам # ''[[Таскен]]'' — 4 414 адам # [[Ақсуабат]] — 3 572 адам # [[Жібек жолы (Сайрам ауданы)|Жібек жолы]] — 3 346 адам == Ұлытау облысы == # '''[[Жаңаарқа]]''' — 14 265 адам # [[Жәйрем]] — 9 382 адам # [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] — 8 277 адам == Шығыс Қазақстан облысы == # '''[[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]]''' — 9 652 адам # [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]] — 9 649 адам # '''[[Күршім]]''' — 8 490 адам # '''[[Самар (ауыл)|Самар]]''' — 6 526 адам # '''[[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжар]]''' — 6 396 адам # [[Усть-Таловка]] — 5 771 адам # [[Жаңа Бұқтырма]] — 5 591 адам # '''[[Үлкен Нарын]]''' — 5 095 адам # [[Меновное]] — 4 870 адам # [[Опытное поле (Шығыс Қазақстан облысы)|Опытное поле]] — 4 704 адам # [[Первомайский (Шығыс Қазақстан облысы)|Первомайский]] — 4597 адам # [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] — 4 209 адам # '''[[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]]''' — 3 966 адам # [[Катонқарағай]] — 3 869 адам # [[Жоғарғы Березовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Жоғарғы Берёзовка]] — 3 545 адам # [[Марқакөл (ауыл)|Марқакөл]] — 3 489 адам # [[Черемшанка (Шығыс Қазақстан облысы)|Черемшанка]] — 3 300 адам # [[Предгорное (Шығыс Қазақстан облысы)|Предгорное]] — 3 277 адам # [[Прапорщиково]] — 3 174 адам == Ескертпелер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тізімдер]] [[Санат:Қазақстан елді мекендері]] 5c39grub79scpzykd88yzchsab03ba1 Ишкашымдықтар 0 686141 3059187 3059058 2022-08-10T14:05:06Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы ишкошими, ишкошуми)<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] ehzdsl5tazn777nldk55hrhtgdtxehi 3059188 3059187 2022-08-10T14:06:22Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы ишкошими, ишкошуми)<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] 198advz1rvifvt9pdww0mr1o6x38p5k 3059194 3059188 2022-08-10T14:31:04Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы ишкошими, ишкошуми)<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] hanqp0wk0shi1s7vyr4bhu3pi47l9wu 3059203 3059194 2022-08-10T14:36:50Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы ишкошими, ишкошуми)<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған [[тақия]] киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт [[пальто]]лары мен жеңсіз [[күрте]]лері кең тараған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] 2ct5tc1zw9irwv5kedzh2uuk0nldr35 3059204 3059203 2022-08-10T14:37:44Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы ишкошими, ишкошуми)<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған [[тақия]] киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт [[пальто]]лары мен жеңсіз [[күрте]]лері кең тараған.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] dtvz2fv7ujifs4j1bcfg86ccqwtxpq2 3059206 3059204 2022-08-10T14:41:04Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Ишкашымдықтар |төл атауы = ишкошими, ишкошуми |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы: ''ишкошими'', ''ишкошуми'')<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған [[тақия]] киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт [[пальто]]лары мен жеңсіз [[күрте]]лері кең тараған.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] rnux8s0x218ocwrta5b56g2tal789tx 3059208 3059206 2022-08-10T14:43:15Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Ишкашымдықтар |төл атауы = ишкошими, ишкошуми |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 2 500 (2006) |аймақ = {{Байрақ|Тәжікстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы: ''ишкошими'', ''ишкошуми'')<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған [[тақия]] киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт [[пальто]]лары мен жеңсіз [[күрте]]лері кең тараған.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] bs5klb92aynoik4ghv84mjco7hrtadu 3059211 3059208 2022-08-10T14:44:20Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Ишкашымдықтар |төл атауы = ишкошими, ишкошуми |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 2 500 (2006) |аймақ = {{Байрақ|Тәжікстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы: ''ишкошими'', ''ишкошуми'')<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған [[тақия]] киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт [[пальто]]лары мен жеңсіз [[күрте]]лері кең тараған.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] efhlmec5up2vbauv04j2yg01mm6xae6 3059213 3059211 2022-08-10T14:45:09Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Ишкашымдықтар |төл атауы = ишкошими, ишкошуми |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 2 500 (2006) |аймақ = {{Байрақ|Тәжікстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ишқашым тілі]], [[Тәжік тілі|тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері |діні = [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы: ''ишкошими'', ''ишкошуми'')<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған [[тақия]] киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт [[пальто]]лары мен жеңсіз [[күрте]]лері кең тараған.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] p7cxzm7dgtngddp02bkpfjou2rji36r 3059218 3059213 2022-08-10T14:48:28Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Ишкашымдықтар |төл атауы = ишкошими, ишкошуми |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 2 500 (2006) |аймақ = {{Байрақ|Тәжікстан}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ишқашым тілі]], [[Тәжік тілі|тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері |діні = [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Ишкашымдықтар''' (өз атауы: ''ишкошими'', ''ишкошуми'')<ref>Значение слова ишкашимцы https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> — Памир халықтарының бірі.<ref>Значение слова ИШКАШИМЦЫ в Современном толковом словаре, БСЭ https://slovar.cc/rus/bse/493257.html</ref> [[Тәжікстан]]ның [[Таулы Бадахшан автономиялы облысы]]сында (Пянж өзенінің оң жағалауында Рын, Нют, Сумджин, Мулводждр ауылдарында) және [[Ауғанстан]]да (Пянж өзенінің жоғарғы ағысының сол жағалауында 17 ауыл) тұрады. Саны 2,5 мың адам деп есептелінеді (2006).<ref>Ишкашимцы https://megabook.ru/article/%D0%98%D1%88%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC%D1%86%D1%8B</ref> == Тілі == Тілі - [[ишқашым тілі]]. [[Тәжік тілі|Тәжік]], [[Орыс тілі|орыс]], парсы тілдері де жиі кездеседі.<ref>Ишкашимцы http://www.hrono.ru/etnosy/etnos_i/ishkashim.php</ref> == Діні == Сенушілер [[Шииттер|мұсылман-шииттер]] (исмаилит) == Кәсібі == Ишкашымдықтар басқа памир халықтарымен бірге Батыс Памирдің, Гиндукуштың, Солтүстік Гималайдың және Қарақорымның биік таулы аймақтарының отырықшы егістік, суару және мал бағушылықпен айналысады. [[Тәжікстан]]ның ишкашымдықтарында суармалы егіншілік мал шаруашылығына қарағанда үлкен үлес алады. Егістік алқапты суаруға дайындау техникасы көп жағынан вахандарға ұқсас.<ref name="Reference1">народы мира / Ишкашимцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=ISHK</ref> == Өмір салты == Ишкашымдықтар қауымдастығының өмірі негізінен қарапайым заңға негізделген. Шағын және бөлінбеген отбасылар [[патронимия]]ға кіреді. Тұрғын үйлері жоспар бойынша бір бөдлмелі, кейде бір жағынан ашық, кіреберіс есігі бар қабырғаға іргелес [[терасса]]лары (пехвоздары) бар. Төбесі жоғары қарай иілген, жеңіл түтін шығатын саңылауы бар. Дәстүрлі киімдері ортақтығымен және аймақтық ортаазиялық костюмдер жиынтығынан және еуропалық элементтерден жасалған үлгілерімен сипатталады. Ишкашымдықтар арасында әйелдердің памирлік пішінді, жалпақ қиылған [[тақия]] киюі дәстүрге айналған. Көбінесе оның үстіне орамал тағылады. Ауған Бадахшанынан алған әйелдердің барқыт [[пальто]]лары мен жеңсіз [[күрте]]лері кең тараған.<ref name="Reference1"/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Тәжікстан халықтары]] 52zavl6u3yr3dsa57qjoc2sxn1st5ef Нұр-Астана мешіті 0 686171 3059182 2022-08-10T13:40:58Z Ерден Карсыбеков 3744 Ерден Карсыбеков [[Нұр-Астана мешіті]] бетін [[Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті]] 93p05st2a77pdphfw123ygvpx3mx7c7 Талқылау:Нұр-Астана мешіті 1 686172 3059184 2022-08-10T13:40:58Z Ерден Карсыбеков 3744 Ерден Карсыбеков [[Талқылау:Нұр-Астана мешіті]] бетін [[Талқылау:Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті]] r1lz2bkbodmltfntg6gyfocm2llbhp1 Қатысушы талқылауы:UraniumSuperstar 3 686173 3059185 2022-08-10T13:43:14Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=UraniumSuperstar}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:43, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) 1k3xfmwln8qrg6qo4qampcl592ms43f Қатысушы талқылауы:BananasAreViolet 3 686174 3059186 2022-08-10T13:55:44Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=BananasAreViolet}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 19:55, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) bbig12wpfza4jlobnzcu3r1eo2vu78y Полтава ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы) 0 686175 3059196 2022-08-10T14:32:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Полтава ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Ардақ ауылдық округі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ардақ ауылдық округі]] mjf5jhof1yvuvid3bl7ckzgzo6yinx7 Талқылау:Полтава ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы) 1 686176 3059198 2022-08-10T14:32:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Полтава ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Талқылау:Ардақ ауылдық округі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Ардақ ауылдық округі]] ojgpsr5jmz20akju9ejitgxsmfav5uv Қатысушы талқылауы:Murodilla1980 3 686177 3059209 2022-08-10T14:43:32Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Murodilla1980}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 20:43, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) g5eixbwtdydpt68grzrcr99vfgj4ejf Белогор ауылдық округі 0 686178 3059216 2022-08-10T14:46:00Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Белогор ауылдық округі]] бетін [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ақтау ауылдық округі (Шыңғырлау ауданы)]] 9p76meeqx7v7q0jbrksgk7373cya5di Ақтау ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы) 0 686179 3059225 2022-08-10T15:00:02Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақтау ауылдық округі (Батыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ақтау ауылдық округі (Тасқала ауданы)]] segjwf68c9x49bygpocd5g7p3vbsmk6 Қатысушы талқылауы:Klymandre 3 686180 3059237 2022-08-10T15:16:16Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Klymandre}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 21:16, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) 4sihkktf73v6isx6y6kqen2hjiagvf1 Бадамшы 0 686181 3059241 2022-08-10T15:20:51Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Бадамшы]] бетін [[Бадамша (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Бадамша (ауыл)]] doo4m4jxym23gj7xcy3vkaw7gi23xy8 Талқылау:Бадамшы 1 686182 3059243 2022-08-10T15:20:51Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Бадамшы]] бетін [[Талқылау:Бадамша (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Бадамша (ауыл)]] lfzjor3uhjv10sw8l60r03untmpjxsm Бадамшы ауылдық округі 0 686183 3059252 2022-08-10T15:27:30Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Бадамшы ауылдық округі]] бетін [[Бадамша ауылдық округі]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Бадамша ауылдық округі]] 40mdfc8wzhuap2rsu9w085xytqxls9c Қатысушы талқылауы:Astetsk 3 686184 3059256 2022-08-10T15:57:35Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Astetsk}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 21:57, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) omwj29ifhuecn60u9pw45jdneiqo1bi Қатысушы талқылауы:Торемуратов Кошкарбай 3 686185 3059264 2022-08-10T16:10:12Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Торемуратов Кошкарбай}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 22:10, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) hyp1jbnr0vt8176y7qqh8kcznnies19 Қатысушы талқылауы:Tanya-kostina 3 686186 3059277 2022-08-10T17:03:36Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Tanya-kostina}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 23:03, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) 9uqwicvf9bmsk88csqvyxcjxh2q7rj5 Қатысушы талқылауы:NoName2706 3 686187 3059281 2022-08-10T17:25:00Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=NoName2706}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 23:25, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) 3ume6bkc8hinrntw773ealqz3h1pn4h Санат:Қазақстан қалалық әкімдіктері 14 686188 3059283 2022-08-10T17:28:07Z Білгіш Шежіреші 68287 Жаңа бетте: [[Санат:Қазақстан әкімшілік-аумақтық құрылысы]] wikitext text/x-wiki [[Санат:Қазақстан әкімшілік-аумақтық құрылысы]] 6afhsp4c7uu2wxtspcexw2q935xrlhu Қатысушы талқылауы:Kipchak Steppe 3 686189 3059287 2022-08-10T17:32:35Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kipchak Steppe}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:32, 2022 ж. тамыздың 10 (+06) lw1b0q9mt6jwkp50bmg3r8nv0rxmh0k Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003 0 686190 3059288 2022-08-10T18:12:51Z Kas77777 100404 Жаңа бетте: {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003<br />IAAF World Championships Paris 2003 |Эмблема = 2003 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Париж]], {{FRA}} |Елдер = 198 |Қатысушылар = 1679 |Меда... wikitext text/x-wiki {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003<br />IAAF World Championships Paris 2003 |Эмблема = 2003 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Париж]], {{FRA}} |Елдер = 198 |Қатысушылар = 1679 |Медальдар = 47 |Ашылуы = [[23 тамыз]] [[2003]] |Жабылуы = [[31 тамыз]] [[2003]] |Стадион = [[Сен-Дени]] |Алдыңғы = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001|2001]] |Келесі = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2005|2005]] }} '''Жеңіл атлетикадан IX әлем чемпионаты''' [[Франция]] астанасы [[Париж]] қаласында [[2003 жыл]]дың [[23 тамыз]] - [[31 тамыз]] күндері аралығында өткізілді. Жарыстар «[[Сен-Дени]]» стадионында өтті. 4ecktvndxthqms7knsp2g0e5leavo9r 3059289 3059288 2022-08-10T18:14:48Z Kas77777 100404 wikitext text/x-wiki {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003<br />IAAF World Championships Paris 2003 |Эмблема = 2003 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Париж]], {{FRA}} |Елдер = 198 |Қатысушылар = 1679 |Медальдар = 47 |Ашылуы = [[23 тамыз]] [[2003]] |Жабылуы = [[31 тамыз]] [[2003]] |Стадион = [[Сен-Дени]] |Алдыңғы = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001|2001]] |Келесі = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2005|2005]] }} '''Жеңіл атлетикадан IX әлем чемпионаты''' [[Франция]] астанасы [[Париж]] қаласында [[2003 жыл]]дың [[23 тамыз]] - [[31 тамыз]] күндері аралығында өткізілді. Жарыстар «[[Сен-Дени]]» стадионында өтті. == Жеңімпаздар мен жүлдегерлер == === Ерлер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" |100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,77<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 9,85<br />{{SB}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,95 |- |200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,66<br />{{WL}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,79<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 20,04 |-bgcolor="#EFEFEF" |400 метр | {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 43.74<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 44.40<br />{{PR}} | {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]<br /> <small>[[Доминикан Республикасы]]</small> || 44.52<br />{{SB}} |- |800 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 1:43.31<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:43.55<br />{{SB}} | {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]<br /> <small>[[Джибути]]</small> || 1:43.76 |-bgcolor="#EFEFEF" |1500 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 3:36,28 | {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 3:36,78 | {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]<br /><small>[[ОАР]]</small> || 3:36,83 |- |5000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 13:26,98 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 13:27,26 | {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 13:27,26 |-bgcolor="#EFEFEF" |10 000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 27:21.71<br />{{SB}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 27:22.23<br />{{SB}} | {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 27:22.61 |- |Марафон | {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]<br /><small>[[Уганда]]</small> || 2:09,51<br />{{WL}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,12 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |110 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,00<br />{{WL}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,13 | {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 13,24 |- |400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]<br /> <small>[[Тринидад және Тобаго]]</small> || 47,69<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 47,70<br />{{PR}} | {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 48,05<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,01<br />{{PR}} | {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,37<br />{{SB}} | {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 8.07,86<br />{{SB}} |- |20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:20:58<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:21:09<br />{{SB}} | {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1:21:21<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |50 км жүру | {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]<br /> <small>[[Ирландия]]</small> || 3:37:56<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 3:38:58<br />{{PR}} | {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 3:40:03<br />{{SB}} |- | Эстафета 4x100 м | {{JAM}}<br />[[Неста Картер]]<br />[[Кемар Бэйли-Коул]]<br />[[Никель Ашмид]]<br />[[Усэйн Болт]]<br />''[[Уоррен Уир]]''<br />''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36<br />{{WL}} | {{USA}}<br />[[Чарльз Силмон]]<br />[[Майк Роджерс]]<br />[[Муки Салаам]]<br />[[Джастин Гэтлин]] || 37,66 | {{CAN}}<br />[[Гэвин Смелли]]<br />[[Аарон Браун]]<br />[[Донтае Ричардс-Квок]]<br />[[Джастин Уорнер]] || 37,92<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4x400 м | {{USA}}<br />[[Давид Вербург]]<br>[[Тони Маккей]]<br>[[Арман Холл]]<br>[[Лашон Мерритт]]<br>''[[Джошуа Менс]]''<br>''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71<br />{{WL}} | {{JAM}}<br />[[Рушин МакДональд]]<br>[[Эдино Стил]]<br>[[Омар Джонсон]]<br>[[Джавон Фрэнсис]]<br>''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 | {{RUS}}<br />[[Максим Дылдин]]<br>[[Лев Мосин]]<br>[[Сергей Петухов]]<br>[[Владимир Краснов]] || 2.59,90 |- |Биіктікке секіру | {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 2,41<br />{{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]<br /> <small>[[Катар]]</small> || 2,38 | {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 2,38<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Сырықпен секіру | {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,89 | {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 5,89 | {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,82 |- |Ұзындыққа секіру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 8,56<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]<br /><small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 8,29<br />{{NR}} | {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]<br /><small>[[Мексика]]</small> || 8,27 |-bgcolor="#EFEFEF" |Үштік секіру | {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 18,04<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]<br /><small>[[Куба]]</small> || 17,68 | {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 17,52<br />{{SB}} |- |Ядро лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 21,73<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 21,57 | {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]<br /><small>[[Канада]]</small> || 21,34<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Диск лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 69.11 | {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 68.36 | {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]<br /><small>[[Эстония]]</small> || 65.19 |- |Найза лақтыру | {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 87,17 | {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]<br /><small>[[Финляндия]]</small> || 87,07 | {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 86,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |Балға лақтыру | {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 81,97<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]<br /><small>[[Венгрия]]</small> || 80,30 | {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 79,36 |- |Онсайыс | {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 8809<br />{{WL}} | {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 8670<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 8512<br />{{PR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} === Әйелдер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 10,71<br />{{WL}} | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]<br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 10,93 | {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 10,94 |- | 200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 22,17 | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] <br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 22,32 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 22,32 |-bgcolor="#EFEFEF" | 400 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 49,41<br />{{NR}} | {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] <br /> <small>[[Ботсвана]]</small> || 49,41 | {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 49,78 |- | 800 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 1:57,38<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:57,80<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:57,91<br />{{PR}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 1 500 метр | {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]<br /> <small>[[Швеция]]</small> || 4.02,67 | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4.02,99 | {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 4.03,86 |- | 5 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:50,19 | {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 14:51,22 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:51,33 |-bgcolor="#EFEFEF" | 10 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:43,35 | {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 30:45,17 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:46,98 |- | Марафон | {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 2:25:44 | {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]<br /> <small>[[Италия]]</small> || 2:25:58<br />{{SB}} | {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]<br /> <small>[[Жапония]]</small> || 2:27:45 |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4×100 метр |{{JAM}} <br />[[Кери Рассел]] <br />[[Керрон Стюарт]] <br />[[Скиллони Калверт]] <br />[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29<br />{{WL}}, {{CR}} |{{USA}}<br />[[Дженеба Тармо]] <br />[[Александрия Андерсон]] <br />[[Инглиш Гарднер]] <br />[[Октавиус Фриман]] || 42,75 |{{GBR}}<br />[[Дина Ашер-Смит]] <br />[[Эшли Нельсон]] <br />[[Аннабель Льюис]] <br />[[Хейли Джонс]] || 42.87 |- | Эстафета 4×400 метр |{{RUS}}<br />[[Юлия Гущина]] <br />[[Татьяна Фирова]]<br />[[Ксения Рыжова]] <br />[[Антонина Кривошапка]] <br /> ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19<br />{{WL}} |{{USA}}<br />[[Джессика Бирд]] <br />[[Наташа Хастингс]] <br />[[Эшли Спенсер]] <br />[[Франсена Маккорори]]<br /> ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41<br />{{SB}} |{{GBR}}<br />[[Эйлид Чайлд]] <br />[[Шана Кокс]] <br />[[Маргарет Адеойе]] <br />[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 12,44 | {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 12,50<br />{{SB}} | {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]<br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 12,55<br />{{PR}} |- | 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]<br /> <small>[[Чехия]]</small> || 52,83<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,09 | {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,24 |-bgcolor="#EFEFEF" | 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:11,65<br />{{WL}} | {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:12,55<br />{{PR}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 9:12,84<br />{{SB}} |- | 20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:09 | {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:11 | {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:28:10 |-bgcolor="#EFEFEF" | Биіктікке секіру | {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 2,03<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 2,00 | {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small><hr /> {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1,97<br />1,97 |- | Сырықпен секіру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 4,89<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4,82 | {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 4,82 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ұзындыққа секіру | {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 7,01 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 6,99 | {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 6,82<br />{{NR}} |- | Үштік секіру | {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]<br /> <small>[[Колумбия]]</small> || 14.85<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 14.81 | {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 14.65 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ядро лақтыру | {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]<br /> <small>[[Жаңа Зеландия]]</small> || 20,88 | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 20,41<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 19,95 |- | Диск лақтыру | {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]<br /> <small>[[Хорватия]]</small> || 67,99 | {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 66,28<br />{{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 64,96 |-bgcolor="#EFEFEF" | Найза лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 69,05<br />{{SB}} | {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 66,60<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 65,09 |- | Балға лақтыру | {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 78,80<br />{{WL}}, {{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]<br /> <small>[[Польша]]</small> || 78,46<br />{{NR}} | {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 75,58<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Жетісайыс | {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 6586<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 6530<br />{{PR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]<br /> <small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 6477<br />{{NR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align=center | 1 | align=left|{{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | '''14''' | style="background:#DCE5E5;" | '''8''' | style="background:#FFDAB9;" | '''3''' |'''25''' |- align=center | 2 | align=left|{{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 7 | style="background:#DCE5E5;" | 7 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |18 |- align=center | 3 | align=left|{{ETH}} | style="background:#F7F6A8;" | 3 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |9 |- align=center |rowspan="2"| 4 | align=left|{{CUB}} | style="background:#F7F6A8;" | 3 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |7 |- align=center | align=left|{{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |8 |- align=center | 6 | align=left|{{SWE}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |3 |- align=center |7 | align=left|{{BHR}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |2 |- align=center |8 | align=left|{{JAM}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 5 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |8 |- align=center |9 | align=left|{{KEN}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |7 |- align=center | 10 | align=left|{{MAR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |3 |-align=center |colspan="2"|'''Барлығы''' | style="background:#F7F6A8;" |'''47''' | style="background:#DCE5E5;" |'''48''' | style="background:#FFDAB9;" |'''46''' | '''141''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://web.archive.org/web/20120721042031/http://www.iaaf.org/history/WCH/season%3D2005/eventCode%3D3365/results/bydiscipline/index.html Results from the IAAF web site] [[Санат:2003 жылғы жеңіл атлетика]] [[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]] 74prdfja3z1vya4yqxsuyuypapom3po Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001 0 686191 3059290 2022-08-10T18:26:32Z Kas77777 100404 Жаңа бетте: {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001<br />IAAF World Championships Edmonton 2001 |Эмблема = 2001 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Эдмонтон]], {{CAN}} |Елдер = 189 |Қатысушылар = 1602... wikitext text/x-wiki {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001<br />IAAF World Championships Edmonton 2001 |Эмблема = 2001 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Эдмонтон]], {{CAN}} |Елдер = 189 |Қатысушылар = 1602 |Медальдар = 46 |Ашылуы = [[3 тамыз]] [[2001]] |Жабылуы = [[12 тамыз]] [[2001]] |Стадион = [[Сен-Дени]] |Алдыңғы = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 1999|1999]] |Келесі = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003|2003]] }} '''Жеңіл атлетикадан VIII әлем чемпионаты''' [[Канада]] астанасы [[Эдмонтон]] қаласында [[2001 жыл]]дың [[3 тамыз]] - [[12 тамыз]] күндері аралығында өткізілді. Жарыстар «[[Сен-Дени]]» стадионында өтті. khcbe8hk3fzqm2yzs1w76he4793tqkx 3059291 3059290 2022-08-10T18:28:23Z Kas77777 100404 wikitext text/x-wiki {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001<br />IAAF World Championships Edmonton 2001 |Эмблема = 2001 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Эдмонтон]], {{CAN}} |Елдер = 189 |Қатысушылар = 1602 |Медальдар = 46 |Ашылуы = [[3 тамыз]] [[2001]] |Жабылуы = [[12 тамыз]] [[2001]] |Стадион = [[Сен-Дени]] |Алдыңғы = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 1999|1999]] |Келесі = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003|2003]] }} '''Жеңіл атлетикадан VIII әлем чемпионаты''' [[Канада]] астанасы [[Эдмонтон]] қаласында [[2001 жыл]]дың [[3 тамыз]] - [[12 тамыз]] күндері аралығында өткізілді. Жарыстар «[[Сен-Дени]]» стадионында өтті. == Жеңімпаздар мен жүлдегерлер == === Ерлер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" |100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,77<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 9,85<br />{{SB}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,95 |- |200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,66<br />{{WL}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,79<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 20,04 |-bgcolor="#EFEFEF" |400 метр | {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 43.74<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 44.40<br />{{PR}} | {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]<br /> <small>[[Доминикан Республикасы]]</small> || 44.52<br />{{SB}} |- |800 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 1:43.31<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:43.55<br />{{SB}} | {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]<br /> <small>[[Джибути]]</small> || 1:43.76 |-bgcolor="#EFEFEF" |1500 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 3:36,28 | {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 3:36,78 | {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]<br /><small>[[ОАР]]</small> || 3:36,83 |- |5000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 13:26,98 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 13:27,26 | {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 13:27,26 |-bgcolor="#EFEFEF" |10 000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 27:21.71<br />{{SB}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 27:22.23<br />{{SB}} | {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 27:22.61 |- |Марафон | {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]<br /><small>[[Уганда]]</small> || 2:09,51<br />{{WL}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,12 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |110 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,00<br />{{WL}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,13 | {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 13,24 |- |400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]<br /> <small>[[Тринидад және Тобаго]]</small> || 47,69<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 47,70<br />{{PR}} | {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 48,05<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,01<br />{{PR}} | {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,37<br />{{SB}} | {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 8.07,86<br />{{SB}} |- |20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:20:58<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:21:09<br />{{SB}} | {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1:21:21<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |50 км жүру | {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]<br /> <small>[[Ирландия]]</small> || 3:37:56<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 3:38:58<br />{{PR}} | {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 3:40:03<br />{{SB}} |- | Эстафета 4x100 м | {{JAM}}<br />[[Неста Картер]]<br />[[Кемар Бэйли-Коул]]<br />[[Никель Ашмид]]<br />[[Усэйн Болт]]<br />''[[Уоррен Уир]]''<br />''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36<br />{{WL}} | {{USA}}<br />[[Чарльз Силмон]]<br />[[Майк Роджерс]]<br />[[Муки Салаам]]<br />[[Джастин Гэтлин]] || 37,66 | {{CAN}}<br />[[Гэвин Смелли]]<br />[[Аарон Браун]]<br />[[Донтае Ричардс-Квок]]<br />[[Джастин Уорнер]] || 37,92<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4x400 м | {{USA}}<br />[[Давид Вербург]]<br>[[Тони Маккей]]<br>[[Арман Холл]]<br>[[Лашон Мерритт]]<br>''[[Джошуа Менс]]''<br>''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71<br />{{WL}} | {{JAM}}<br />[[Рушин МакДональд]]<br>[[Эдино Стил]]<br>[[Омар Джонсон]]<br>[[Джавон Фрэнсис]]<br>''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 | {{RUS}}<br />[[Максим Дылдин]]<br>[[Лев Мосин]]<br>[[Сергей Петухов]]<br>[[Владимир Краснов]] || 2.59,90 |- |Биіктікке секіру | {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 2,41<br />{{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]<br /> <small>[[Катар]]</small> || 2,38 | {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 2,38<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Сырықпен секіру | {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,89 | {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 5,89 | {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,82 |- |Ұзындыққа секіру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 8,56<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]<br /><small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 8,29<br />{{NR}} | {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]<br /><small>[[Мексика]]</small> || 8,27 |-bgcolor="#EFEFEF" |Үштік секіру | {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 18,04<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]<br /><small>[[Куба]]</small> || 17,68 | {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 17,52<br />{{SB}} |- |Ядро лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 21,73<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 21,57 | {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]<br /><small>[[Канада]]</small> || 21,34<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Диск лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 69.11 | {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 68.36 | {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]<br /><small>[[Эстония]]</small> || 65.19 |- |Найза лақтыру | {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 87,17 | {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]<br /><small>[[Финляндия]]</small> || 87,07 | {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 86,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |Балға лақтыру | {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 81,97<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]<br /><small>[[Венгрия]]</small> || 80,30 | {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 79,36 |- |Онсайыс | {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 8809<br />{{WL}} | {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 8670<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 8512<br />{{PR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} === Әйелдер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 10,71<br />{{WL}} | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]<br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 10,93 | {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 10,94 |- | 200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 22,17 | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] <br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 22,32 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 22,32 |-bgcolor="#EFEFEF" | 400 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 49,41<br />{{NR}} | {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] <br /> <small>[[Ботсвана]]</small> || 49,41 | {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 49,78 |- | 800 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 1:57,38<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:57,80<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:57,91<br />{{PR}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 1 500 метр | {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]<br /> <small>[[Швеция]]</small> || 4.02,67 | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4.02,99 | {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 4.03,86 |- | 5 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:50,19 | {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 14:51,22 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:51,33 |-bgcolor="#EFEFEF" | 10 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:43,35 | {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 30:45,17 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:46,98 |- | Марафон | {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 2:25:44 | {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]<br /> <small>[[Италия]]</small> || 2:25:58<br />{{SB}} | {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]<br /> <small>[[Жапония]]</small> || 2:27:45 |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4×100 метр |{{JAM}} <br />[[Кери Рассел]] <br />[[Керрон Стюарт]] <br />[[Скиллони Калверт]] <br />[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29<br />{{WL}}, {{CR}} |{{USA}}<br />[[Дженеба Тармо]] <br />[[Александрия Андерсон]] <br />[[Инглиш Гарднер]] <br />[[Октавиус Фриман]] || 42,75 |{{GBR}}<br />[[Дина Ашер-Смит]] <br />[[Эшли Нельсон]] <br />[[Аннабель Льюис]] <br />[[Хейли Джонс]] || 42.87 |- | Эстафета 4×400 метр |{{RUS}}<br />[[Юлия Гущина]] <br />[[Татьяна Фирова]]<br />[[Ксения Рыжова]] <br />[[Антонина Кривошапка]] <br /> ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19<br />{{WL}} |{{USA}}<br />[[Джессика Бирд]] <br />[[Наташа Хастингс]] <br />[[Эшли Спенсер]] <br />[[Франсена Маккорори]]<br /> ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41<br />{{SB}} |{{GBR}}<br />[[Эйлид Чайлд]] <br />[[Шана Кокс]] <br />[[Маргарет Адеойе]] <br />[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 12,44 | {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 12,50<br />{{SB}} | {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]<br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 12,55<br />{{PR}} |- | 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]<br /> <small>[[Чехия]]</small> || 52,83<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,09 | {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,24 |-bgcolor="#EFEFEF" | 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:11,65<br />{{WL}} | {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:12,55<br />{{PR}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 9:12,84<br />{{SB}} |- | 20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:09 | {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:11 | {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:28:10 |-bgcolor="#EFEFEF" | Биіктікке секіру | {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 2,03<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 2,00 | {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small><hr /> {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1,97<br />1,97 |- | Сырықпен секіру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 4,89<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4,82 | {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 4,82 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ұзындыққа секіру | {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 7,01 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 6,99 | {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 6,82<br />{{NR}} |- | Үштік секіру | {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]<br /> <small>[[Колумбия]]</small> || 14.85<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 14.81 | {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 14.65 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ядро лақтыру | {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]<br /> <small>[[Жаңа Зеландия]]</small> || 20,88 | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 20,41<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 19,95 |- | Диск лақтыру | {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]<br /> <small>[[Хорватия]]</small> || 67,99 | {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 66,28<br />{{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 64,96 |-bgcolor="#EFEFEF" | Найза лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 69,05<br />{{SB}} | {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 66,60<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 65,09 |- | Балға лақтыру | {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 78,80<br />{{WL}}, {{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]<br /> <small>[[Польша]]</small> || 78,46<br />{{NR}} | {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 75,58<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Жетісайыс | {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 6586<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 6530<br />{{PR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]<br /> <small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 6477<br />{{NR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align=center | 1 | align=left|{{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | '''14''' | style="background:#DCE5E5;" | '''8''' | style="background:#FFDAB9;" | '''3''' |'''25''' |- align=center | 2 | align=left|{{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 7 | style="background:#DCE5E5;" | 7 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |18 |- align=center | 3 | align=left|{{ETH}} | style="background:#F7F6A8;" | 3 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |9 |- align=center |rowspan="2"| 4 | align=left|{{CUB}} | style="background:#F7F6A8;" | 3 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |7 |- align=center | align=left|{{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |8 |- align=center | 6 | align=left|{{SWE}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |3 |- align=center |7 | align=left|{{BHR}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |2 |- align=center |8 | align=left|{{JAM}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 5 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |8 |- align=center |9 | align=left|{{KEN}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |7 |- align=center | 10 | align=left|{{MAR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |3 |-align=center |colspan="2"|'''Барлығы''' | style="background:#F7F6A8;" |'''47''' | style="background:#DCE5E5;" |'''48''' | style="background:#FFDAB9;" |'''46''' | '''141''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://web.archive.org/web/20120721042031/http://www.iaaf.org/history/WCH/season%3D2005/eventCode%3D3365/results/bydiscipline/index.html Results from the IAAF web site] [[Санат:2001 жылғы жеңіл атлетика]] [[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]] 8gllzjswgimjtaegwedvubixvtk2viy 3059292 3059291 2022-08-10T18:32:21Z Kas77777 100404 wikitext text/x-wiki {{Жеңіл атлетикалық жарыс |Атауы = Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2001<br />IAAF World Championships Edmonton 2001 |Эмблема = 2001 World Championships in Athletics logo.png |Өлшемі = 200px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Эдмонтон]], {{CAN}} |Елдер = 189 |Қатысушылар = 1602 |Медальдар = 46 |Ашылуы = [[3 тамыз]] [[2001]] |Жабылуы = [[12 тамыз]] [[2001]] |Стадион = [[Достастық стадионы]] |Алдыңғы = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 1999|1999]] |Келесі = [[Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаты 2003|2003]] }} '''Жеңіл атлетикадан VIII әлем чемпионаты''' [[Канада]], [[Эдмонтон]] қаласында [[2001 жыл]]дың [[3 тамыз]] - [[12 тамыз]] күндері аралығында өткізілді. Жарыстар «[[Достастық стадионы]]» стадионында өтті. == Жеңімпаздар мен жүлдегерлер == === Ерлер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" |100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,77<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Джастин Гэтлин]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 9,85<br />{{SB}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Неста Картер]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 9,95 |- |200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Усэйн Болт]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,66<br />{{WL}} | {{flagicon|Jamaica}} [[Уоррен Уир]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 19,79<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Кёртис Митчелл]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 20,04 |-bgcolor="#EFEFEF" |400 метр | {{flagicon|USA}} [[Лашон Мерритт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 43.74<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Тони Маккей]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 44.40<br />{{PR}} | {{flagicon|Dominican Republic}} [[Лугелин Сантос]]<br /> <small>[[Доминикан Республикасы]]</small> || 44.52<br />{{SB}} |- |800 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Мохаммед Аман]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 1:43.31<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Ник Симмондс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:43.55<br />{{SB}} | {{flagicon|Djibouti}} [[Аянлех Сулейман]]<br /> <small>[[Джибути]]</small> || 1:43.76 |-bgcolor="#EFEFEF" |1500 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Асбель Кипроп]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 3:36,28 | {{flagicon|USA}} [[Мэттью Центровиц]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 3:36,78 | {{flagicon|South Africa}} [[Йохан Кронье]]<br /><small>[[ОАР]]</small> || 3:36,83 |- |5000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 13:26,98 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Хагос Гебрхивет]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 13:27,26 | {{flagicon|Kenya}} [[Исиа Коэч]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 13:27,26 |-bgcolor="#EFEFEF" |10 000 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Мо Фарах]]<br /><small>[[Ұлыбритания]]</small> || 27:21.71<br />{{SB}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Ибрахим Джейлан]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 27:22.23<br />{{SB}} | {{flagicon|Kenya}} [[Пол Тануи]]<br /><small>[[Кения]]</small> || 27:22.61 |- |Марафон | {{flagicon|Uganda}} [[Стивен Кипротич]]<br /><small>[[Уганда]]</small> || 2:09,51<br />{{WL}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[Лелиса Десиса]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,12 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тадесе Тола]]<br /><small>[[Эфиопия]]</small> || 2:10,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |110 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Дэвид Оливер]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,00<br />{{WL}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уилсон]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 13,13 | {{flagicon|Russia}} [[Сергей Шубенков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 13,24 |- |400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Джехуе Гордон]]<br /> <small>[[Тринидад және Тобаго]]</small> || 47,69<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Майкл Тинсли]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 47,70<br />{{PR}} | {{flagicon|Serbia}} [[Эмир Бекрич]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 48,05<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Эзекиль Кембой]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,01<br />{{PR}} | {{flagicon|Kenya}} [[Консеслус Кипруто]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 8.06,37<br />{{SB}} | {{flagicon|France}} [[Махидин Мехисси-Бенаббад]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 8.07,86<br />{{SB}} |- |20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Иванов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:20:58<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Чэнь Дин]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:21:09<br />{{SB}} | {{flagicon|Spain}} [[Мигель Анхель Лопес]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1:21:21<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |50 км жүру | {{flagicon|Ireland}} [[Роберт Хеффернан]]<br /> <small>[[Ирландия]]</small> || 3:37:56<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Михаил Рыжов]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 3:38:58<br />{{PR}} | {{flagicon|Australia}} [[Джаред Таллент]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 3:40:03<br />{{SB}} |- | Эстафета 4x100 м | {{JAM}}<br />[[Неста Картер]]<br />[[Кемар Бэйли-Коул]]<br />[[Никель Ашмид]]<br />[[Усэйн Болт]]<br />''[[Уоррен Уир]]''<br />''[[Ошан Бейли]]'' || 37,36<br />{{WL}} | {{USA}}<br />[[Чарльз Силмон]]<br />[[Майк Роджерс]]<br />[[Муки Салаам]]<br />[[Джастин Гэтлин]] || 37,66 | {{CAN}}<br />[[Гэвин Смелли]]<br />[[Аарон Браун]]<br />[[Донтае Ричардс-Квок]]<br />[[Джастин Уорнер]] || 37,92<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4x400 м | {{USA}}<br />[[Давид Вербург]]<br>[[Тони Маккей]]<br>[[Арман Холл]]<br>[[Лашон Мерритт]]<br>''[[Джошуа Менс]]''<br>''[[Джеймс Харрис]]'' || 2.58,71<br />{{WL}} | {{JAM}}<br />[[Рушин МакДональд]]<br>[[Эдино Стил]]<br>[[Омар Джонсон]]<br>[[Джавон Фрэнсис]]<br>''[[Джавер Белл]]'' || 2.59,88 | {{RUS}}<br />[[Максим Дылдин]]<br>[[Лев Мосин]]<br>[[Сергей Петухов]]<br>[[Владимир Краснов]] || 2.59,90 |- |Биіктікке секіру | {{flagicon|Ukraine}} [[Богдан Бондаренко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 2,41<br />{{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Qatar}} [[Мутаз Эсса Баршим]]<br /> <small>[[Катар]]</small> || 2,38 | {{flagicon|Canada}} [[Дерек Друэн]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 2,38<br />{{NR}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Сырықпен секіру | {{flagicon|Germany}} [[Рафаэль Хольцдеппе]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,89 | {{flagicon|France}} [[Рено Лавиллени]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 5,89 | {{flagicon|Germany}} [[Бьёрн Отто]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 5,82 |- |Ұзындыққа секіру | {{flagicon|Russia}} [[Александр Меньков]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 8,56<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Игнисиус Гайса]]<br /><small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 8,29<br />{{NR}} | {{flagicon|Mexico}} [[Луис Ривера]]<br /><small>[[Мексика]]</small> || 8,27 |-bgcolor="#EFEFEF" |Үштік секіру | {{flagicon|France}} [[Тедди Тамго]]<br /><small>[[Франция]]</small> || 18,04<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Педро Пичардо]]<br /><small>[[Куба]]</small> || 17,68 | {{flagicon|USA}} [[Уилл Клэй]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 17,52<br />{{SB}} |- |Ядро лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Давид Шторль]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 21,73<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Райан Уитинг]]<br /><small>[[АҚШ]]</small> || 21,57 | {{flagicon|Canada}} [[Дилан Армстронг]]<br /><small>[[Канада]]</small> || 21,34<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" |Диск лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Роберт Хартинг]]<br /><small>[[Германия]]</small> || 69.11 | {{flagicon|Poland}} [[Пётр Малаховский]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 68.36 | {{flagicon|Estonia}} [[Герд Кантер]]<br /><small>[[Эстония]]</small> || 65.19 |- |Найза лақтыру | {{flagicon|Czech Republic}} [[Витезслав Веселы]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 87,17 | {{flagicon|Finland}} [[Теро Питкямяки]]<br /><small>[[Финляндия]]</small> || 87,07 | {{flagicon|Russia}} [[Дмитрий Тарабин]]<br /><small>[[Ресей]]</small> || 86,23 |-bgcolor="#EFEFEF" |Балға лақтыру | {{flagicon|Poland}} [[Павел Файдек]]<br /><small>[[Польша]]</small> || 81,97<br />{{WL}}, {{PR}} | {{flagicon|Hungary}} [[Кристиан Парш]]<br /><small>[[Венгрия]]</small> || 80,30 | {{flagicon|Czech Republic}} [[Лукаш Мелих]]<br /><small>[[Чехия]]</small> || 79,36 |- |Онсайыс | {{flagicon|USA}} [[Эштон Итон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 8809<br />{{WL}} | {{flagicon|Germany}} [[Михаэль Шрадер]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 8670<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Дамиан Уорнер]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 8512<br />{{PR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} === Әйелдер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 10,71<br />{{WL}} | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]]<br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 10,93 | {{flagicon|USA}} [[Кармелита Джетер]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 10,94 |- | 200 метр | {{flagicon|Jamaica}} [[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]]<br /> <small>[[Ямайка]]</small> || 22,17 | {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Мюриэль Ауре]] <br /> <small>[[Кот-д’Ивуар]]</small> || 22,32 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 22,32 |-bgcolor="#EFEFEF" | 400 метр | {{flagicon|Great Britain}} [[Кристин Охуруогу]] <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 49,41<br />{{NR}} | {{flagicon|Botswana}} [[Амантле Мончхо]] <br /> <small>[[Ботсвана]]</small> || 49,41 | {{flagicon|Russia}} [[Антонина Кривошапка]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 49,78 |- | 800 метр | {{flagicon|Kenya}} [[Юнис Джепкоэч Сум]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 1:57,38<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Савинова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:57,80<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Бренда Мартинес]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 1:57,91<br />{{PR}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 1 500 метр | {{flagicon|Sweden}} [[Абеба Арегави]]<br /> <small>[[Швеция]]</small> || 4.02,67 | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Симпсон]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4.02,99 | {{flagicon|Kenya}} [[Хеллен Обири]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 4.03,86 |- | 5 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Месерет Дефар]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:50,19 | {{flagicon|Kenya}} [[Мерси Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 14:51,22 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Алмаз Айана]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 14:51,33 |-bgcolor="#EFEFEF" | 10 000 метр | {{flagicon|Ethiopia}} [[Тирунеш Дибаба]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:43,35 | {{flagicon|Kenya}} [[Глэйдис Чероно]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 30:45,17 | {{flagicon|Ethiopia}} [[Белайнеш Олджира]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 30:46,98 |- | Марафон | {{flagicon|Kenya}} [[Эдна Киплагат]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 2:25:44 | {{flagicon|Italy}} [[Валерия Странео]]<br /> <small>[[Италия]]</small> || 2:25:58<br />{{SB}} | {{flagicon|Japan}} [[Кайоко Фукуси]]<br /> <small>[[Жапония]]</small> || 2:27:45 |-bgcolor="#EFEFEF" | Эстафета 4×100 метр |{{JAM}} <br />[[Кери Рассел]] <br />[[Керрон Стюарт]] <br />[[Скиллони Калверт]] <br />[[Шелли-Энн Фрейзер-Прайс]] || 41,29<br />{{WL}}, {{CR}} |{{USA}}<br />[[Дженеба Тармо]] <br />[[Александрия Андерсон]] <br />[[Инглиш Гарднер]] <br />[[Октавиус Фриман]] || 42,75 |{{GBR}}<br />[[Дина Ашер-Смит]] <br />[[Эшли Нельсон]] <br />[[Аннабель Льюис]] <br />[[Хейли Джонс]] || 42.87 |- | Эстафета 4×400 метр |{{RUS}}<br />[[Юлия Гущина]] <br />[[Татьяна Фирова]]<br />[[Ксения Рыжова]] <br />[[Антонина Кривошапка]] <br /> ''[[Наталья Антюх]]'' || 3:20,19<br />{{WL}} |{{USA}}<br />[[Джессика Бирд]] <br />[[Наташа Хастингс]] <br />[[Эшли Спенсер]] <br />[[Франсена Маккорори]]<br /> ''[[Джоанна Эткинс]]'' || 3:20,41<br />{{SB}} |{{GBR}}<br />[[Эйлид Чайлд]] <br />[[Шана Кокс]] <br />[[Маргарет Адеойе]] <br />[[Кристин Охуруогу]] || 3:22,61<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | 100 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|USA}} [[Брианна Роллинс]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 12,44 | {{flagicon|Australia}} [[Салли Пирсон]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 12,50<br />{{SB}} | {{flagicon|Great Britain}} [[Тиффани Портер]]<br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> || 12,55<br />{{PR}} |- | 400 м/{{Tooltip|б|Барьер}} | {{flagicon|Czech Republic}} [[Зузана Гейнова]]<br /> <small>[[Чехия]]</small> || 52,83<br />{{WL}}, {{NR}} | {{flagicon|USA}} [[Далила Мухаммад]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,09 | {{flagicon|USA}} [[Лашинда Димус]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 54,24 |-bgcolor="#EFEFEF" | 3000 м/{{Tooltip|к|Кедергі}} | {{flagicon|Kenya}} [[Милка Чемос Чейва]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:11,65<br />{{WL}} | {{flagicon|Kenya}} [[Лидия Чепкуруи]]<br /> <small>[[Кения]]</small> || 9:12,55<br />{{PR}} | {{flagicon|Ethiopia}} [[София Ассефа]]<br /> <small>[[Эфиопия]]</small> || 9:12,84<br />{{SB}} |- | 20 км жүру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Лашманова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:09 | {{flagicon|Russia}} [[Анися Кирдяпкина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 1:27:11 | {{flagicon|China}} [[Лю Хун]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 1:28:10 |-bgcolor="#EFEFEF" | Биіктікке секіру | {{flagicon|Russia}} [[Светлана Школина]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 2,03<br />{{PR}} | {{flagicon|USA}} [[Бриджитта Барретт]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 2,00 | {{flagicon|Russia}} [[Анна Чичерова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small><hr /> {{flagicon|Spain}} [[Рут Бейтиа]]<br /> <small>[[Испания]]</small> || 1,97<br />1,97 |- | Сырықпен секіру | {{flagicon|Russia}} [[Елена Исинбаева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 4,89<br />{{SB}} | {{flagicon|USA}} [[Дженнифер Сур]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 4,82 | {{flagicon|Cuba}} [[Ярислей Сильва]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 4,82 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ұзындыққа секіру | {{flagicon|USA}} [[Бриттни Риз]]<br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 7,01 | {{flagicon|Nigeria}} [[Блессинг Окагбаре]]<br /> <small>[[Нигерия]]</small> || 6,99 | {{flagicon|Serbia}} [[Ивана Шпанович]]<br /> <small>[[Сербия]]</small> || 6,82<br />{{NR}} |- | Үштік секіру | {{flagicon|Colombia}} [[Катрин Ибаргуен]]<br /> <small>[[Колумбия]]</small> || 14.85<br />{{WL}} | {{flagicon|Russia}} [[Екатерина Конева]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 14.81 | {{flagicon|Ukraine}} [[Ольга Саладуха]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 14.65 |-bgcolor="#EFEFEF" | Ядро лақтыру | {{flagicon|New Zealand}} [[Валери Адамс]]<br /> <small>[[Жаңа Зеландия]]</small> || 20,88 | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Шваниц]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 20,41<br />{{PR}} | {{flagicon|China}} [[Гун Лицзяо]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 19,95 |- | Диск лақтыру | {{flagicon|Croatia}} [[Сандра Перкович]]<br /> <small>[[Хорватия]]</small> || 67,99 | {{flagicon|France}} [[Мелина Робер-Мишон]]<br /> <small>[[Франция]]</small> || 66,28<br />{{NR}} | {{flagicon|Cuba}} [[Ярелис Барриос]]<br /> <small>[[Куба]]</small> || 64,96 |-bgcolor="#EFEFEF" | Найза лақтыру | {{flagicon|Germany}} [[Кристина Обергфёлль]]<br /> <small>[[Германия]]</small> || 69,05<br />{{SB}} | {{flagicon|Australia}} [[Кимберли Микл]]<br /> <small>[[Австралия]]</small> || 66,60<br />{{PR}} | {{flagicon|Russia}} [[Мария Абакумова]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 65,09 |- | Балға лақтыру | {{flagicon|Russia}} [[Татьяна Лысенко]]<br /> <small>[[Ресей]]</small> || 78,80<br />{{WL}}, {{CR}}, {{NR}} | {{flagicon|Poland}} [[Анита Влодарчик]]<br /> <small>[[Польша]]</small> || 78,46<br />{{NR}} | {{flagicon|China}} [[Чжан Вэньсю]]<br /> <small>[[Қытай]]</small> || 75,58<br />{{SB}} |-bgcolor="#EFEFEF" | Жетісайыс | {{flagicon|Ukraine}} [[Анна Мельниченко]]<br /> <small>[[Украина]]</small> || 6586<br />{{PR}} | {{flagicon|Canada}} [[Брианн Тейсен-Итон]]<br /> <small>[[Канада]]</small> || 6530<br />{{PR}} | {{flagicon|Netherlands}} [[Дафна Схипперс]]<br /> <small>[[Нидерланд]]ылар</small> || 6477<br />{{NR}} |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align=center | 1 | align=left|{{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | '''14''' | style="background:#DCE5E5;" | '''8''' | style="background:#FFDAB9;" | '''3''' |'''25''' |- align=center | 2 | align=left|{{RUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 7 | style="background:#DCE5E5;" | 7 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |18 |- align=center | 3 | align=left|{{ETH}} | style="background:#F7F6A8;" | 3 | style="background:#DCE5E5;" | 4 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |9 |- align=center |rowspan="2"| 4 | align=left|{{CUB}} | style="background:#F7F6A8;" | 3 | style="background:#DCE5E5;" | 3 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |7 |- align=center | align=left|{{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |8 |- align=center | 6 | align=left|{{SWE}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 1 |3 |- align=center |7 | align=left|{{BHR}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 0 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |2 |- align=center |8 | align=left|{{JAM}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 5 | style="background:#FFDAB9;" | 2 |8 |- align=center |9 | align=left|{{KEN}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 4 |7 |- align=center | 10 | align=left|{{MAR}} | style="background:#F7F6A8;" | 1 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 0 |3 |-align=center |colspan="2"|'''Барлығы''' | style="background:#F7F6A8;" |'''47''' | style="background:#DCE5E5;" |'''48''' | style="background:#FFDAB9;" |'''46''' | '''141''' |} == Сыртқы сілтемелер == *[https://web.archive.org/web/20120721042031/http://www.iaaf.org/history/WCH/season%3D2005/eventCode%3D3365/results/bydiscipline/index.html Results from the IAAF web site] [[Санат:2001 жылғы жеңіл атлетика]] [[Санат:Жеңіл атлетикадан әлем чемпионаттары]] t7qqbbbfggz2jq8vq41xmmq6kk7f41v Ақөзек (Ақсу ауданы) 0 686192 3059294 2022-08-10T18:52:23Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақөзек (Ақсу ауданы)]] бетін [[Ақөзек (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ақөзек (Жетісу облысы)]] dz0cs5ekzz2jvn8u9r2gfboo1y3q0kk Береке (Ақсу ауданы) 0 686193 3059299 2022-08-10T18:57:15Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Береке (Ақсу ауданы)]] бетін [[Береке (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Береке (Жетісу облысы)]] 8s0nwma9cj4jkoznjuyyr85zsscamtj Қапал (Алматы облысы) 0 686194 3059306 2022-08-10T19:01:16Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қапал (Алматы облысы)]] бетін [[Қапал (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қапал (Жетісу облысы)]] tasj3k160fnc83uce6b960thv3fnqyb Қарашілік (Алматы облысы) 0 686195 3059320 2022-08-10T19:10:33Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қарашілік (Алматы облысы)]] бетін [[Қарашілік (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қарашілік (Жетісу облысы)]] cdmf0mdoyujsutape9lx7r4fkbgnkff Үлгілі (Ақсу ауданы) 0 686196 3059329 2022-08-10T19:17:09Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Үлгілі (Ақсу ауданы)]] бетін [[Үлгілі (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Үлгілі (Жетісу облысы)]] 10dj0phxoptxcef4jurgeag9g2k0jth Қатысушы талқылауы:Aloktripathi09 3 686197 3059331 2022-08-10T19:19:04Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Aloktripathi09}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 01:19, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) tr37a97q0izhnmozf5ns7xu9dglbb2g Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы) 0 686198 3059344 2022-08-10T20:30:45Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Ащыбұлақ (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ащыбұлақ (Алматы облысы)]] iznvrtfz393u39z4oyvrw4t56fljeqe Талқылау:Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы) 1 686199 3059346 2022-08-10T20:30:45Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Ащыбұлақ (Еңбекшіқазақ ауданы)]] бетін [[Талқылау:Ащыбұлақ (Алматы облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Ащыбұлақ (Алматы облысы)]] 2ruqx9eqcae1ir2eqoqfe0pbd4lux40 Ащыбұлақ (Ақсу ауданы) 0 686200 3059351 2022-08-10T20:33:48Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ащыбұлақ (Ақсу ауданы)]] бетін [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ащыбұлақ (Жетісу облысы)]] fmofbdiay2tvdk8jvpfh5siktvl3hob Үшкөмей (Алматы облысы) 0 686201 3059359 2022-08-10T20:45:45Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Үшкөмей (Алматы облысы)]] бетін [[Үшкөмей (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Үшкөмей (Жетісу облысы)]] tj1zvv9rxwim398jp4d8w9hjx51rb7g Қаражиде (Алматы облысы) 0 686202 3059367 2022-08-10T20:55:22Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қаражиде (Алматы облысы)]] бетін [[Қаражиде (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қаражиде (Жетісу облысы)]] hbx2tq51b8m3pdvm45cc4w7z087nlyv Қатысушы талқылауы:LuizdeMT 3 686203 3059373 2022-08-10T21:30:37Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=LuizdeMT}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 03:30, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) 71xvcstb0wduau8p61be9w1qx7u7obv Қатысушы талқылауы:Armashka007 3 686204 3059377 2022-08-10T22:13:19Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Armashka007}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 04:13, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) n2u0azwamglx02chr5jryul0bpezp0x Қатысушы талқылауы:Ranisaro 3 686205 3059379 2022-08-11T01:18:20Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ranisaro}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 07:18, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) qc82uqbv4ylgaxsa7x68rjldbe2f8em Талқылау:Қазақ хандығының жылнамасы 1 686206 3059380 2022-08-11T04:26:23Z 92.47.56.158 /* 2022 жылы Тамыздың 11 сұраныс */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki == 2022 жылы Тамыздың 11 сұраныс == {{өңделуі қорғалған|Қазақ хандығының жылнамасы|jauap_berilgen=жоқ}} <!-- Сұраныстың бас жағы. --> <!-- Сұраныстың соңы --> [[Арнайы:Үлесі/92.47.56.158|92.47.56.158]] 10:26, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) • 1456 — Қазақ хандығы құрылды. Ел бастаған Керей хан мен Әз-Жәнібек хан Шу, Талас алқабына ірге тепті. • 1456—1473 шамасы — Керей хан билік құрды. Орда орнықты. • 1460 — Керей хан мен Әз-Жәнібек хан Моғолстанның Есен-Бұға ханымен одақтаса отырып, ойрат шабуылының бетін қайырды. • 1464 — Төре әулеті құрылды. • 1465 — Керей ханның туы астындағы жұрттың саны екі жүз мыңға жетті. • 1465 — Қазақ хандығы Моғолстанның құрамынан шығып өзін тәуелсіз деп жариялады. • 1466 — Қазақ — Өзбек соғысы басталды. • 1469 — Ноғай Ордасы және Сібір Хандығы, Қазақ Ордасымен одақтаса отырып. Өзбек хандығына соғыс ашады. • 1470 — Керей хан мен Әз-Жәнібек хан [[Сырдария|Сыр бойына қайтып оралды. Түркістан өңірінің біраз аймағы Қазақ хандығының құрамына қосылды. • 1471— 1473 — Қазақ — Ойрат соғысы болды(әлсіз дерек). • 1471 — Ноғай Ордасы Қазақ Ордасының бодандығын қабылдады. • 1473 — Өзбек хандығы түгелдей жеңіліске ұшырады. • 1473—1480 шамасы — Әз-Жәнібек хан билік құрды. Орда іргеленді. Сыр бойындағы кенттер мен қалалар үшін күрес басталды. • 1474 шамасы — Ноғай Ордасының жерін соғысысз басып алды. • 1474 — Қазақ —Шайбани мемлекетердің арасында соғыс болды. • 1480—1511 — Бұрындық хан билік құрды. Орда нығайды. Сырдария алқабы, Түркістан өңірі үшін қантөгіс майдан ашылды. • 1486 — Қазақтар Шайбани ханды ауыр жеңіліске ұшыратып, Хорезмге тықсырды. • 1489 — Қазақ —Моғол соғыс басталды. • 1491 — Қазақтар екі үлкен ұрыста моғолдарды жеңді. • 1499 — Қазақ—Қалмақ соғысы басталды.(нақты емес) • 1509 — Ноғай Ордасы Бұрындық ханның бодандығынан шығып кетіп тәуелсіз болды. • 1510 — Қазақ—Сефевид соғысы басталды. Қасым сұлтан өз ұлын Әбілқайыр сұлтанды Бұхара хандығына көмек ретінде 50 мың әскер жібереді. Мұхаммед Шайбани Сефевид шахы Исмаил мен соғыс болды. Исмаил Орта Азияны басып және Шиизм ағымын таратпақшы болған, ақыры соңында жеңседе, Осман империясы Исмаилға соғыс ашып, ойы іске аспай қалады. • 1510 — Қазақ—Бұхара арасында соғыс басталады. Мұхаммед Шайбани шах Исмаилдан жеңілгенен соң, Қазақ Ордасына соғыс ашады. • 1510 — Қасым сұлтан қысқы соғыста Шайбани ханды біржола талқандап, ұлыс шегінен асыра қуды. Түркістан уәлаятына қарасты қалалардың көпшілігі Қазақ Ордасының құрамына енді. • 1511—1518 — Қасым хан билік құрды. Ежелгі Көк Орда жерінің басым бөлігі және Жетісу Қазақ Ордасының иелігіне айналды, халықтың саны бір миллионнан асып, әскер саны (Мұхаммед Хайдар Дулати мен Бабырдың деректеріне сүйенсек) үш жүз мыңға жетті. • 1511 шамасы — Қасым хан Қазақ Ордасының «Қасқа Жол» аталатын ең алғашқы заң жүйесін қабылдады. • 1512 — Қасым хан Сайрам қамалын алды, Ташкентке жорық жасады. • 1515 — Қасым хан Ноғай Ордасын қыспаққа алып, бодан ретінде ұстады. • 1516 — Қасым хан Қазақ Ордасын 5 уәлаятқа бөлді. Олар:Сарайшық, Ұлытау, Жетісу, Түркістан, Ташкент. • 1518 — Қасым хан шәйіт болды. • 1518 — 1521 — Қазақ Ордасында Қасым ұлдары арасында таққа талас болды. • 1521—1522 — Мамаш хан билік құрды. Қазақ Ордасында біріншірет азаматтық соғыс кезең. • 1521 — Қазақ— Ноғай соғысы басталды. • 1522 — 1523 — Мамаш хан шәйіт болды. Таққа талас басталды. • 1523—1533 — Тахир хан билік құрды. Қазақ Ордасының ең әлісіз кезеңінің бірі. • 1525 шамасы — Екі жүз жылдық ойрат-қазақ соғысы басталды. • 1526 — Қазақтар Ноғай Ордасынан жеңіліп, Ноғай Ордасы тәуелсіз болды. • 1527 — 1529 — Қазақ — Бұхар соғысы басталды. Соңында жеңіліс табады. • 1529 — Тахир ханды, халық Қырғыз Одағына қуып жібереді де. Феодалдық қырқыстар тым шектен асып кетті. • 1533—1537 — Тоғым хан билік құрды. Жетісу уәлаяты "төрт халық соғысы"-на қатысты. • 1533 —1535 - Ахмат хан билік құрды. Нәуай уәлаяты 3-ке бөлінеді:Ахмат, Махмұт, Қожа. Соның ішінде Ахмат толық билік алады. • 1535 - Ахмат хан 15 сұлтанмен бірге Ноғай Ордасындағы Орақ батырдың қолынан қаза тапты. • 1537 шілде 27 — Сан-Таштағы төрт халықтың соғысында қазақ-қырғыз әскері түгелімен қырылды, Тоғым хан тоғыз ұлы және әскербасы отыз жеті сұлтанмен бірге шейіт болды. • 1532—1538 — Бұйдаш хан билік құрды. Орда оңалды. Ойратпен арадағы соғыс созылмалы, қатаң сипат алды. • 1538—1580 — Хақназар хан билік құрды. Қазақ хандығы ежелгі қуатын қалпына келтірді • 1556 — Бұйдаш хан Ноғай Ордасының шығыс бөлігін Қазақ хандығына қосып алды. • 1558 — Қазақ хандығы Бұқара хандығын тықсыра бастады. • 1559 — Бұйдаш хан шейіт болды. • 1563 — Хақ-Назар хан Сібір хандығымен соғыс жүргізіп жеңеді. • 1569 — Хақназар хан Ноғай Ордасын қиратып жеңді. • 1570 — Қазақ Ордасы Ойраттардың бір бөлігін бодандыққа түсірді. • 1574-Ресей патшалығы Третьяк Чебуков бастаған дипломатиялық миссияны Қазақ хандығына жіберді. Алайда Көшім ханның әскерін жол бойында кездестіріп қаза табады. • 1577 — Хақ Назар хан Мәуернахр билеушісі Абдуллах 2 мен бірге Баба сұлтанға соғыс ашты. • 1579 — Хақ-Назар хан Түркстан мен Сауранды, Оңтүстік өңірдегі тағы біраз қонысты қайтарып алды. • 1580 сәуір 23 — Хақ-Назар хан шәйіт болды. • 1580—1582 — Шығай хан билік құрды. Қазақ Ордасында үздіксіз соғыс болды. • 1582 маусым — Тәуекел сұлтан Түркстан түбінде Ташкент уәлаятының әміршісі Баба сұлтанды талқандады. • 1582—1598 — Тәуекел хан билік құрды. Қазақ Ордасы өзінің әскери, саяси қуатының шарықтау шегіне жетті. • 1586 — Тауекел ханның Мәуреннахрға қарсы алғашқы шапқыны. • 1594—1595 — Тәуекел хан Русияға елші аттандырды; жауап елшілік. • 1598 ақпан. Тәуекел хан Ташкент түбінде Абдолла ханның негізгі күштерін талқандады. • 1598 жаз — Тәуекел ханның Орта Азияға жеңісті жорығы. • 1598 күз — Тәуекел хан шәйіт болды. • 1598—1628 — Еңсегей бойлы Ер Есім хан билік құрды. Қазақ тарихының қаһармандық кезеңі. • 1598 күз — Бұқар-Қазақ бітімі нәтижесінде бүкіл Оңтүстік Қазақстан және Ташкент уәлаяты Қазақ Ордасының құрамына қайта қосылды. • 1598 — 1603 — Қарақалпақ көтерілісі. • 1599 шамасы — Есім хан «Ескі жол» аталатын жаңа заң жүйесін орнықтырды. Қазақ Ордасының астанасын Түркістанға көшірді. • 1603 — Екінші қазақ-бұқар соғысы басталды. Айғыр-жар ұрысында қазақтар жеңіске жетті. • 1603 қараша— Есім хан Орта Азия мемлекеттерін бодандықтан босатты. • 1604 — Есім хан ойраттарды күйретіп жеңді. • 1611—1627 — Ташкен уәлаятының әміршісі Тұрсын хан билік құрды. • 1613 — Есім хан Самарқан түбінде бұқар-ауған әскерін талқандады. • 1619—1624 — Есім хан Шығыс Түркістан үшін күрес жүргізді. • 1620 — Есім хан ойраттарды кезекті жеңіліске ұшыратты. • 1624 — Есім хан Ферғанадағы майданда жеңіске жетіп, Екінші қазақ-бұқар соғысын аяқтады. • 1627 — Есім хан бүкіл алаш жұрты түп көтерілген ұлы жорықта Ойрат Одағын қиратып, босқынға ұшыратты. • 1627 — Ташкент уәлаятының әміршісі опасыз Тұрсын хан Қазақ Ордасындағы азамат соғысына жол ашты, Түркістанды шапты. • 1627 — Сайрам түбінде Тұрсын хан бастаған екі сан қатаған қазақтар мен Есім хан бастаған үш сан алаш қазақтар арасында қантөгіс ұрыс болды, Есім хан басым түсті, Тұрсын хан әскерінен айрылып, Ташкентке келіп тығылды. • 1627 — Есім хан Ташкентті алды, Тұрсын ханның басын шапты, қатаған руы жазаға тартылып, қырылғаннан қалғаны басқа рулар ішіне таратылды. Есім хан жазылмас дертке ұшырады. • 1628 — Есім хан дүние салды. • 1628—1643 Жәнібек 2 билік құрды. • 1635—1639 — Қазақ—Жоңғар соғысы өте жиі болды. • 1635, жаз — Жәнібек хан торғауыт Хо-өрлік тайшының ұлысын шапты, Жемнен өткеріп, батысқа қарай тықсырды. • 1643—1652 — Салқам Жәңгір хан билік құрды. • 1643 — 1755 — Қазақ—Жоңғар соғысы басталды. • 1643 желтоқсан — Қоңтажы Батұр ойраттар, халхалар, торғауыттар — бүкіл моңғол жұртынан құралған қалың әскермен Қазақ Ордасы құрамындағы қырғыз жеріне басып кірді. • 1644 қаңтар—мамыр — Кең көлемді қазақ-жоңғарсоғысы. • 1644 маусым, шілде — Салқам Жәңгір хан екі үлкен ұрыста біріккен жоңғар-халха әскерін қиратып жеңді, соңғы шайқаста қазақ әскеріндегі жаңа шерік-мылтықпен қаруланған алты жүз мерген айрықша көзге түсті. • 1644 күз — Салқам Жәңгір хан Ұлы Моғол империясы мен Бұқар хандығы араласындыға соғысқа араласты, Ауғанстандағы майданға жүз мың әскер жіберді; қазақ аламандары Балық қаласының түбіндегі елу күн бойғы қырғын шайқастан соң соғысты өзбек-бұқар хандығының пайдасына шешіп берді. • 1652 қантар—ақпан — Хошауыттар қырғыз жеріне тұтқиыл шабуыл жасады. Салқам Жәңгір хан шәйт болды. • 1652—1680 — Батыр хан билік құрды. • 1676—1680 — Қазақтар Бұқар хандығындағы тақ таласына араласты. • 1680—1715 — әз-Тәуке хан билік құрды. • 1681—1684 — Сайрам соғысы; Дұрбін-Жоңғар Қазақ Ордасын ауыр жеңіліске ұшыратты. • 1690 шамасы — әз-Тәуке хан Қасым ханның «Қасқа жол», Есім ханның «Ескі жол» заң үлгілерін жаңғыртып, «Жеті жарғы» аталатын жаңа заң жүйесін еңгізді. Төрелерді іркіп, ел басқару ісін билерге жүктеді. • 1698 — Дүрбін-Ойрат Шу, Талас бойына басып кіріп, Қазақ Ордасын шайқалтып кетті. • 1710—1711 — Жоңғарлардың жаңа жорығы. • 1712 — Қазақтардың жоңғар шапқыншылығын тоқтату әрекеті. • 1713 — Абылай хан туды. • 1714 — Қазақ Ордасының Дүрбін-Жоңғар кезекті ауыр жеңілісі. • 1715 — әз-Тәуке хан дүние салды. • 1715—1718 — Қайып хан билік құрды. • 1717 жаз — Қайып хан мен Әбілқайыр сұлтан бастаған Қазақ әскері Аягөз ұрысында жоңғарлардан қирап жеңілді. Және Қайып хан Осман сұлтаны Үшінші Ахмедке Орыс патшалығына қарсы одақ ұсынады, бірақ нәтижесіз. • 1718 — Жоңғарлар қазақ жасақтарын Арыс, Бөген, Шаян озендерінің бойында бет қаратпай жеңіп, бүкіл Оңтүстікті шапқындап кетті. • 1718—1729 — Болат хан билік құрды. Қазақ Хандығының ең әлсіз кезеңі. • 1718 — 1730 — Қарт Әбілқайыр хан билік құрды. Ұлы жүз Болат ханның билігінен бағынбай Қазақ Ордасының құрамынан шығып кетті. • 1718 — 1729 — Қайып хан өз елінен масқара болып қашқанан кейін. Болат хан таққа отырғанда, қайттан Қайып хан таққа отырады, бірақ Орта жүздің ханы болады, және тек Орта жүз Болат ханға бағынған. • 1718 — 1748 — Әбілқайыр хан билік құрды. Әбілқайыр хан Қайып хан мен бірге қашқанда, Қайып хан қайттан таққа отырады. Болат ханның әлсіздігін көрген Әбілқайыр, Кіші жүздің ханы болып, Қазақ Ордасының құрамынан шығады. • 1723—1725 — Жоңғарлардан түбегейлі жеңіліс, Түркістан, Сауран, Ташкенттен, бүкіл оңтүстіктен айрылу, Ақтабан шұбырынды. • 1728 — Буланты ұрысы, жоңғарлар Сары-Арқадан кері қайрылды. • 1729 — 1734 — Сәмеке хан билік құрды. Қайып ханның билігінен кейін, Орта жүз ханы атанды. • 1730 — Аңырақай ұрысы, жоңғар шабуылы тойтарылды, қазақтар ес жинай бастады. • 1730 — 1740 — Жолбарыс хан билік құрды. Әбілқайыр ағасының өлімінің кейін, Ұлы жүздің ханы атанды. • 1730 — Қазақ Ордасы дербес ұлыстарға бөлінді; ру, жүз ішінде билердің өкімі күшейді. • 1731 — Кіші жүздің бір бөлігі мен Орта жүздің біраз руларын билеп отырған Әбілқайыр хан Ресей өкіметімен бодандық негізіндегі әскери және саяси қамқорлық туралы келіссөзге жол ашты. • 1733 — Әбілмәмбет сұлтан бастаған қазақ әскері жоңғарларды ауыр жеңіліске ұшыратты; жиырма жасар Абылай сұлтан атаққа шықты. • 1734 — 1771— Әбілмәмбет хан билік құрды. Қазақтар ес жинай бастады. • 1740 — 1750 — Әбілпейз хан билік құрды. Жолбарыс әкесінің өлімінің кейін, Ұлы жүз ханы атанды. Және Әбілмәмбет Ұлы жүзді өз құрамына автономия ретінде кіруге шарт қойды. • 1740 қыркүйек—желтоқсан — Жоңғарлардың Сары-Арқаға жорығы. • 1741 қаңтар—наурыз — Жоңғарлардың кезекті жорығы қысқа соғысқа ұласып, одан ары жазға жетті. • 1741 көктем, жаз — Абылай хан жоңғар шабуылын тойтарды, өрісін ұзартып, Жоңғардің ішкі аймақтарына жортуылдар ұйымдастырды. • 1748 — 1786 — Нұралы хан билік құрды. Кіші жүздің Ресей империясының таңдаған ханы. • 1750 — Ұлы жүз автономиясы жойылды. • 1752 қазан — Екі жүз жылдық қалмақ-қазақ соғысындағы бетбұрыс кезең: Абылай хан Аягөз-Нарын ұрысында ойраттардың негізгі күшін талқандады. • 1753 — Қабанбай, Жанатай, Мүйізді өтеген, Ер-Жәнібек, Бөгенбай батырлар бастаған қазақ қосындарының Жоңғарға қарсы түйдек-түйдек, жеңісті жорықтары. • 1754 күз — Абылай сұлтан Дұрбін-Жоңғарды біржола талқандап, Екі жүз жылдық соғыста түпкілікті жеңіске жетті. • 1755 көктем — Абылай сұлтанның Жоңғарды жуасыту жорығы. Жоңғар мемлекеті қиралды. • 1756—1757 — Шүршіт-қазақ соғысы — • 1756 — Абылай сұлтан Қалмақ-Толағай, Аягөз ұрыстарында шүршіт-цин әскерлеріне ауыр соққылар беріп, жазғы майданда, тактикалық және стратегиялық үлкен жеңіске жетті. • 1757 — Цин патшалығының Қазақ Ордасына қарсы жаңа жорығы; ауыр шығынға ұшыраған Абылай сұлтан әскердің негізгі күштерін сақтай отырып, кері шегінді. • 1757 мамыр 15 — Абылай сұлтанның сенімді өкілі Әбілпейіз сұлтан мен мәнжү-цин қолбасшысы Фу Дэ арасындағы ауқытша бітім туралы Айдын-Су мәмлесі. • 1757 маусым 7 — Цин патшалығы өкілдері мен Абылай сұлтан арасындағы Аягөз бітімі. • 1757 қыркүйек—қазан — Абылай сұлтан Бейжінге елшілік аттандырды. Тәуелсіз сыйластық туралы келісім. • 1760 — Бірінші Қазақ-Қырғыз соғысы. Қазақтар Қырғыздарды талқандайды. • 1760 соң — Қазақтар бейбіт жолмен ата жүрт Шығыс Түркістанға қайтадан қоныстана бастады. • 1765 қазан—қараша. Абылай сұлтанның екіншірет қырғызға қарсы жеңісті жорығы. • 1766—1768 — Абылай сұлтан Қоқан хандығына қарсы соғыс ашты, Ташкентті бағындырды. • 1770 — Абылай сұлтан Қырғыз ұлысын талқандап, үшінші соғыста қазақ-қырғыз шекарасын айқындады. • 1771 — Абылай сұлтан «Шаңды жорық» соғысында торғауыт қалмақтарды біржола тоздырды. • 1771 — Абылай хан Түркістанда бүкіл Қазақ Ордасының ханы ретінде ақ киізге көтерілді. • 1774 — Төртінші Қазақ—Қырғыз соғысы. Абылай хан Қара—Балта жерін басып жеңеді. • 1778 — Абылай хан Ресей патшайымы екінші Екатеринадан ағаш ұсталарын жіберуді сұрады. Нәтижесінде Көкше маңында ағаштан үй салдырып өмірінің соңына дейін сол жерде тұрады. • 1779 — Абылай хан бесінші Қазақ—Қырғыз соғыс жүргізуге мәжбүр болды. Бұл соғыс Көкшетау қаласында бейбтішілкпен өтті. Қырғыздар ешқашан соғысуға уәде береді және бодан болады. • 1781 мамырдың басы — Абылай хан дүниеден көшті. • 1781 — 1819 — Уәли хан таққа отырды. Орта жүздің ханы атанды. • 1781 — 1784 — Дайра хан Уәли ханды мойындамай. Орта жүзде екі хан болады. • 1781 соң — Батыс және Орталық Қазақстанда Ресей ықпалы күшейе түсті, біртұтас Қазақ Ордасы жеке ұлыстарға бөлшектенді. Ресей патшалығы Орталық және Батыс Қазақстанды біржола отарлау ісін жүзеге асыра бастады. • 1801 — 1815 — Бөкей хан билік құрды. Бөкей хан Ресей патшалығымен бейбіт келіссөздер жүргізу арқылы Еділ мен Жайық арасындағы ата жұртты қайтарып алды, бұл өңірде Бөкей Ордасы құрылды. • 1801—1822 — Оңтүстік Қазақстан Қоқан хандығының теліміне түсті. • 1812 — Ресей Патшалығы Франция Патшалығы мен соғысы басталды. Ресей патшалығы Қазақ жүздерінен көмек сұрайды. Ұлы жүз:24 мың әскер, Орта жүз:29 мың әскер, Кіші жүз:39 мың әскер шығарды. Ал Бөкей Ордасы 10 мың әскер шығарады. • 1815 — 1823 — Шығай 2 хан билік құрды. Бөкей Ордасында бейбітшілік болды. • 1819 — 1822 — Ғұбайдолла хан билік құрды. Ғұбайдолла Орта жүздің ханы атанды. • 1822 — Ресей патшасының жарлығымен Орта жүзде хандық билік жойылды деп жарияланды. • 1823 — 1845 — Жәңгір 2 хан билік құрды. Бөкей Ордасында әскер қуаты күшейді. • 1835 — Абылай ханның шөбересі, болашақ ұлы ғалым Шоқан тұды.(1865 ж. өлді) • 1837—1847 — Абылай ханның немересі Кенесары ханның Қазақ Ордасын сақтап қалу жолындағы күресі. • 1841 — Кенесары үш алаштың ханы ретінде ақ киізге көтерілді. Сонымен қатар хан Кененің Көкшетаудан Созаққа бар-жоғы 5 күнде жетуі. Осы жорықта Кенесары көшпенді жасақтың жылдамдығын шебер пайдала біліп Қазақша Блицкриг дәлірек айтсақ Найзағайлы соғыс жүргізіп Қоқан хандығының ондаған бекінісін жаулап алды. • 1845 — Қазақ халқының ұлы ақыны Абай туды. (1904 ж. дүниеден озды) • 1845 — 1847 — Сахыб хан билік құрды. Бөкей Ордасы Ресей патшалығына қарсы шыға бастады. • 1847 — Кенесары хан шәйіт болды. Қазақ Ордасы құлады. Қазақ тарихындағы жүз қырық төрт жылға созылған отарлық заман басталды. 7ca0kxz4ybkib063nd5g2a1q8q0nx29 Қатысушы талқылауы:DamirDon 3 686207 3059391 2022-08-11T05:41:02Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=DamirDon}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 11:41, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) r05coyjdooaqn844pvho7hk0zetxp1y Қатысушы талқылауы:Helen of Troy 550 3 686208 3059396 2022-08-11T05:57:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Helen of Troy 550}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 11:57, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) ay2t4q8ooi1nt0oonpwua5sd4ao6twc Қатысушы талқылауы:尼古拉叶若夫 3 686209 3059427 2022-08-11T09:10:38Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=尼古拉叶若夫}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 15:10, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) 9sk43q7ns5cqnpkyr3b1pzimqqmphzh Самарское (Шығыс Қазақстан облысы) 0 686210 3059433 2022-08-11T09:27:36Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Самар (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Самар (ауыл)]] 6ek3lykahz6iwxffaeh29u1xv9vjtro Талқылау:Самарское (Шығыс Қазақстан облысы) 1 686211 3059435 2022-08-11T09:27:36Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Талқылау:Самар (ауыл)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Самар (ауыл)]] qcjp2o7c8fy7jddwlqclvbswntvgh6d Қаракөл (Көкпекті ауданы) 0 686212 3059447 2022-08-11T09:43:28Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қаракөл (Көкпекті ауданы)]] бетін [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қаракөл (Шығыс Қазақстан облысы)]] nxe7fpc9ljj4flujgrhja4d43pxwsnv Песчанка (Бородулиха ауданы) 0 686213 3059453 2022-08-11T09:51:16Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Песчанка (Бородулиха ауданы)]] бетін [[Песчанка (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Песчанка (Абай облысы)]] qlr62dc75pmbotldd6qkdlkyyq5oc0t Песчанка (Көкпекті ауданы) 0 686214 3059458 2022-08-11T09:55:12Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Песчанка (Көкпекті ауданы)]] бетін [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Песчанка (Шығыс Қазақстан облысы)]] 69soq5kwn6c78sf9g7e99hqe6nb3kbx Подгорное (Үржар ауданы) 0 686215 3059469 2022-08-11T10:05:36Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Подгорное (Үржар ауданы)]] бетін [[Подгорное (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Подгорное (Абай облысы)]] 12ay5tkluwuru3xlq5379ifw5tza0dj Подгорное (Көкпекті ауданы) 0 686216 3059473 2022-08-11T10:07:53Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Подгорное (Көкпекті ауданы)]] бетін [[Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Подгорное (Шығыс Қазақстан облысы)]] ablcsqwa8vedmjr03p5hvovhkzxh0b3 Қатысушы талқылауы:Saraharakuri 3 686217 3059476 2022-08-11T10:11:49Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Saraharakuri}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 16:11, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) 6ze5c3yrp52hl6zvkiy6kn4vql17570 Торғын Жолдасбекқызы Әбдіқайымова 0 686218 3059500 2022-08-11T10:32:24Z Didar.Bayan21NS 120910 Жаңа бетте: {{Тексерілмеген мақала|date={{subst:#time:F Y}}}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Торғын Жолдасбекқызы Әбдіқайымова''' (17.04.1985-25.05.2022) - «Кеш қалма», «Араша», "Пана" кітаптарының авторы, радиожүргізуші, жазушы. == Өмірбаяны == 1985 жылы 17 сәуірде Жамбыл... wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Торғын Жолдасбекқызы Әбдіқайымова''' (17.04.1985-25.05.2022) - «Кеш қалма», «Араша», "Пана" кітаптарының авторы, радиожүргізуші, жазушы. == Өмірбаяны == 1985 жылы 17 сәуірде Жамбыл облысы (Бұрынғы Күрті) Ақши ауылында дүниеге келген. Анасынан бала күнінде айырылған. Орта мектепті 2003 жылы үздік бітіріп,сол жылы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-не түсіп, оны да 2006-шы жылы үздік тәмамдаған. Сүйікті адамына тұрмысқа шығып, 2008 жылы қызды болған. Торғын 25 жасында дертке шалдығып, арбаға таңылған. Оның ауруы – анадан қызға берілетін өте сирек кездестеін [[аутоиммундық ]] генетикалық [["Синдром эрба рота"]] дерті. 25 жастан асқан соң әпкесі екеуінде сырқаттың белгілері пайда бола бастаған. Әпкесі де анасының соңынан мәңгілік сапарға аттанады. Торғын Жолдасбекқызының 2019ж. «Араша» және 2020ж. «Кеш қалма» атты кітаптары жарық көрген. Sector X радиосында «Араша» және «Шексіз мүмкіндік» атты авторлық бағдарламаларын жүргізген. Торғынның ең алғаш сахнада өзін арбада көрсетуі – [[TEDxSemey]] конференциясы еді. 2021 жылы 29 қыркүйекте BI Group еліміз үшін ауқымды "Қазақстанның лайықты азаматы" қайырымдылық жобасын өткізгенде халықаралық смс дауыстың ең көп бөлігін жинап екі бөлмелі пәтер иесі атанды. Торғын Жолдасбекқызы 37 жасында өмірден озды. {{Дәйексөз|Өмірде жазылмайтын тән ауруы болмайды. Өкініштісі, еш айықпас рух кеселі кездеседі}} == Жетістіктері == *Брюссельде өткен 8-ші Open Eurazia-2019-да «Кіші проза» бойынша «Араша» кітабына енген «Сөз», «Қоқыс» атты әңгімелері 1-орынға ие болды. == Сыртқы сілтемелер== #https://adebiportal.kz/kz/news/view/22871 #https://qamshy.kz/article/58057-torghyn-zholdasbekqyzy-adam-arbada-otyrsa-da-mumkindigi-shektelmeydi?ysclid=l6otob551k727974887 #https://danalyk.kz/304/ jkc42njp5yt313bgkfn6dx3056q4zdh 3059501 3059500 2022-08-11T10:38:09Z Didar.Bayan21NS 120910 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=тамыз 2022}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Торғын Жолдасбекқызы Әбдіқайымова''' (17.04.1985-25.05.2022) - «Кеш қалма», «Араша», "Пана" кітаптарының авторы, радиожүргізуші, жазушы.[[File:Торғынның әлеуметтік желідегі суреті.jpg|thumb|Торғын Жолдасбекқызы]] == Өмірбаяны == 1985 жылы 17 сәуірде Жамбыл облысы (Бұрынғы Күрті) Ақши ауылында дүниеге келген. Анасынан бала күнінде айырылған. Орта мектепті 2003 жылы үздік бітіріп,сол жылы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-не түсіп, оны да 2006-шы жылы үздік тәмамдаған. Сүйікті адамына тұрмысқа шығып, 2008 жылы қызды болған. Торғын 25 жасында дертке шалдығып, арбаға таңылған. Оның ауруы – анадан қызға берілетін өте сирек кездестеін [[аутоиммундық ]] генетикалық [["Синдром эрба рота"]] дерті. 25 жастан асқан соң әпкесі екеуінде сырқаттың белгілері пайда бола бастаған. Әпкесі де анасының соңынан мәңгілік сапарға аттанады. Торғын Жолдасбекқызының 2019ж. «Араша» және 2020ж. «Кеш қалма» атты кітаптары жарық көрген. Sector X радиосында «Араша» және «Шексіз мүмкіндік» атты авторлық бағдарламаларын жүргізген. Торғынның ең алғаш сахнада өзін арбада көрсетуі – [[TEDxSemey]] конференциясы еді. 2021 жылы 29 қыркүйекте BI Group еліміз үшін ауқымды "Қазақстанның лайықты азаматы" қайырымдылық жобасын өткізгенде халықаралық смс дауыстың ең көп бөлігін жинап екі бөлмелі пәтер иесі атанды. Торғын Жолдасбекқызы 37 жасында өмірден озды. {{Дәйексөз|Өмірде жазылмайтын тән ауруы болмайды. Өкініштісі, еш айықпас рух кеселі кездеседі}} == Жетістіктері == *Брюссельде өткен 8-ші Open Eurazia-2019-да «Кіші проза» бойынша «Араша» кітабына енген «Сөз», «Қоқыс» атты әңгімелері 1-орынға ие болды. == Сыртқы сілтемелер== #https://adebiportal.kz/kz/news/view/22871 #https://qamshy.kz/article/58057-torghyn-zholdasbekqyzy-adam-arbada-otyrsa-da-mumkindigi-shektelmeydi?ysclid=l6otob551k727974887 #https://danalyk.kz/304/ 164bnoji23d57uamvf4g3cl6q9aamom Ақсу (Катонқарағай ауданы) 0 686219 3059511 2022-08-11T10:57:04Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақсу (Катонқарағай ауданы)]] бетін [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ақсу (Шығыс Қазақстан облысы)]] 77p7yqf24kklvsrfjswcu4tggq0kdwk Ақсу (Самар ауданы) 0 686220 3059516 2022-08-11T10:59:16Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Ақсу (Самар ауданы)]] бетін [[Ақсу (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Ақсу (Абай облысы)]] fx4tf0rin41meor3j333c9xehvxd7zn Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы) 0 686221 3059520 2022-08-11T11:04:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Тассай ауылдық округі (Абай облысы)]] ocenkg2g57igcw3ozd0g33onq1qcv13 Талқылау:Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы) 1 686222 3059522 2022-08-11T11:04:39Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Талқылау:Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Талқылау:Тассай ауылдық округі (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Тассай ауылдық округі (Абай облысы)]] runkbw2df2ecicgfsn1bu6udbhl2gog Тассай (Шығыс Қазақстан облысы) 0 686223 3059530 2022-08-11T11:10:03Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Тассай (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Тассай (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Тассай (Абай облысы)]] sz9us0r9bypv0qzwlfca3zsn0leoz0t Қатысушы талқылауы:Жумакыз Мукатаева 3 686224 3059538 2022-08-11T11:18:54Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Жумакыз Мукатаева}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 17:18, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) 1she1g0ymcoplukb3esu3ks8ao2lpf2 Қайнар (Абай облысы) 0 686225 3059540 2022-08-11T11:19:31Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қайнар (Абай облысы)]] бетін [[Қайнар (Семей қалалық әкімдігі)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қайнар (Семей қалалық әкімдігі)]] a2cxam1x3a8ykpni5anawb55ohy5c0i Қайнар (Самар ауданы) 0 686226 3059546 2022-08-11T11:23:22Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Қайнар (Самар ауданы)]] бетін [[Қайнар (Көкпекті ауданы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қайнар (Көкпекті ауданы)]] kem5yajpzoprjncbw8bs5tia2qid0xb Қатысушы талқылауы:Filboz-25 3 686227 3059556 2022-08-11T11:39:39Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Filboz-25}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 17:39, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) l789qoxqxz4dfjf54xr7x8ghnqmhsya Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы) 0 686228 3059567 2022-08-11T11:52:28Z Білгіш Шежіреші 68287 Білгіш Шежіреші [[Үшкөмей (Шығыс Қазақстан облысы)]] бетін [[Үшкөмей (Абай облысы)]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Үшкөмей (Абай облысы)]] muain0tbak8yntbml2um04rcz98pny4 Қатысушы талқылауы:Adkhamov 3 686229 3059572 2022-08-11T11:58:13Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Adkhamov}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]<sup> <big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big></sup> 17:58, 2022 ж. тамыздың 11 (+06) etpd5m0652ij66ekp3mn8h0d1qve64k