ვიკიპედია kawiki https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter მედია სპეციალური განხილვა მომხმარებელი მომხმარებლის განხილვა ვიკიპედია ვიკიპედია განხილვა ფაილი ფაილის განხილვა მედიავიკი მედიავიკის განხილვა თარგი თარგის განხილვა დახმარება დახმარების განხილვა კატეგორია კატეგორიის განხილვა პორტალი პორტალი განხილვა TimedText TimedText talk მოდული მოდულის განხილვა Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1167 4409218 4397989 2022-08-20T12:01:51Z 91.184.107.228 wikitext text/x-wiki == მოხაზულობა == {| class="prettytable background colour2" style="margin-top: 0;" |- ! bgcolor="#d0e5f5"| ასომთავრული<br />ႠႱႭႫႧႠႥႰႳႪႨ ! bgcolor="#d0e5f5"| ნუსხური<br />ⴌⴓⴑⴞⴓⴐⴈ ! bgcolor="#d0e5f5"| მხედრული ! bgcolor="#d0e5f5"| მთავრული<br />ᲛᲗᲐᲕᲠᲣᲚᲘᲗ ! bgcolor="#d0e5f5"| სახელწოდება ! bgcolor="#d0e5f5"| რიცხვითი<br />მნიშვნელობა ! bgcolor="#d0e5f5"| IPA ! bgcolor="#d0e5f5"| ISO 9984 ! bgcolor="#d0e5f5"| რომანიზაცია ! bgcolor="#d0e5f5"| NGR |- | align="center" |[[ფაილი:Asomtavruli a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Nuskhuri a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Mkhedruli a.svg|10px]] | align="center" |[[ფაილი:Mtavruli ani.svg|15px]] | align="center" | ანი | align="center" | 1 | align="center" | {{IPA|/ɑ/}} | align="center" | A a | align="center" | A a | align="center" | A a |} ა-ს მოხაზულობა [[ასომთავრული|ასომთავრულში]] ჰორიზონტალისა და გახსნილი წრის კომბინაციაა, რომელიც კვადრატულ არეს იკავებს. ა [[ნუსხური|ნუსხურში]] კუთხოვანი ფორმისაა და მარჯვნივ გადახრილი. [[მხედრული (დამწერლობა)|მხედრულში]] ერთიანი, მომრგვალებული კონტურის მქონეა. ნუსხურსა და მხედრულში ა შუა ორ ხაზში იწერება. <center><gallery perrow="3" widths="250px" heights="250px"> Image:Asomtavruli.svg| Image:Nuskhuri.svg| Image:Mkhedruli.svg| </gallery></center> ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] co6xil94uvx6qy6h79clto2i70u0zab 4409219 4409218 2022-08-20T12:06:43Z 91.184.107.228 /* მოხაზულობა */ wikitext text/x-wiki ჰეროდეს სიკვდილის შემდეგ კი, აჰა, ეგვიპტეში იოსებს სიზმრად გამოეცხადა ანგელოზი ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] hzdkl2eqrfyh19syh4tddb8pr44u6se 4409221 4409219 2022-08-20T12:25:33Z DerFuchs 6187 [[Special:Contributions/91.184.107.228|91.184.107.228]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:46.49.2.53|46.49.2.53]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki {{მმ*|ა (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{მმ|ანი|ანი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{ინფოდაფა გრაფემები |დამწერლობის ტიპი =ქართული |დიდი გრაფემა = ა |საშუალო გრაფემა = |პატარა გრაფემა = |დიდი გრაფემა (unicode) = GEORGIAN LETTER AN |საშუალო გრაფემა (unicode) = |პატარა გრაფემა (unicode) = |დიდი გრაფემას 16-ითი კოდი = 10D0 |საშუალო გრაფემას 16-ითი კოდი = |პატარა გრაფემას 16-ითი კოდი = |დიდი გრაფემას HTML-კოდი 1 = 4304 |საშუალო გრაფემას HTML-კოდი 1 = |პატარა გრაფემას HTML-კოდი 1 = |დიდი გრაფემას HTML-კოდი 2 = x10D0 |საშუალო გრაფემას HTML-კოდი 2 = |პატარა გრაფემას HTML-კოდი 2 = |სურათი=1. ასო - ანი.jpg |სურათი1= |სურათი2= |ვიკისაწყობი=Category:Georgian letter Ani }} '''ა''', '''ⴀ''', '''Ⴀ''', '''Ა'''<ref>[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1C90.pdf Georgian Extended]</ref> ('''ანი''') — [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანის]] პირველი [[ასო (ნიშანი)|ასო]]. მისი სახელია „ანი“. გრაფიკული სიმბოლო შუა რიგის დაბალი აწეულობის არალაბიალიზირებული [[ხმოვანი]] ბგერისა. ასომთავრულში იწერებოდა Ⴀ, ნუსხურში — ⴀ. ძველ ქართულ სათვალავში აღნიშნავდა რიცხვ [[ერთი|ერთს]] (1). მხედრული დამწერლობის ოთხხაზოვან სისტემაში მისი მოხაზულობა შუა ორ ხაზში თავსდება. იხმარება დამატებით განმასხვავებელ ნიშნად ციფრობრივი ნუმერაციის დროს, როდესაც რამდენიმე საგანს ერთი და იგივე ნომერი აქვს: I^ა კლასი, სახლი №47^ა. == მოხაზულობა == {| class="prettytable background colour2" style="margin-top: 0;" |- ! bgcolor="#d0e5f5"| ასომთავრული<br />ႠႱႭႫႧႠႥႰႳႪႨ ! bgcolor="#d0e5f5"| ნუსხური<br />ⴌⴓⴑⴞⴓⴐⴈ ! bgcolor="#d0e5f5"| მხედრული ! bgcolor="#d0e5f5"| მთავრული<br />ᲛᲗᲐᲕᲠᲣᲚᲘᲗ ! bgcolor="#d0e5f5"| სახელწოდება ! bgcolor="#d0e5f5"| რიცხვითი<br />მნიშვნელობა ! bgcolor="#d0e5f5"| IPA ! bgcolor="#d0e5f5"| ISO 9984 ! bgcolor="#d0e5f5"| რომანიზაცია ! bgcolor="#d0e5f5"| NGR |- | align="center" |[[ფაილი:Asomtavruli a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Nuskhuri a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Mkhedruli a.svg|10px]] | align="center" |[[ფაილი:Mtavruli ani.svg|15px]] | align="center" | ანი | align="center" | 1 | align="center" | {{IPA|/ɑ/}} | align="center" | A a | align="center" | A a | align="center" | A a |} ა-ს მოხაზულობა [[ასომთავრული|ასომთავრულში]] ჰორიზონტალისა და გახსნილი წრის კომბინაციაა, რომელიც კვადრატულ არეს იკავებს. ა [[ნუსხური|ნუსხურში]] კუთხოვანი ფორმისაა და მარჯვნივ გადახრილი. [[მხედრული (დამწერლობა)|მხედრულში]] ერთიანი, მომრგვალებული კონტურის მქონეა. ნუსხურსა და მხედრულში ა შუა ორ ხაზში იწერება. <center><gallery perrow="3" widths="250px" heights="250px"> Image:Asomtavruli.svg| Image:Nuskhuri.svg| Image:Mkhedruli.svg| </gallery></center> ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] tmivtofftw42uzns8afo6q7g1lqj6y6 4409376 4409221 2022-08-21T09:34:40Z 91.184.106.27 wikitext text/x-wiki ჰეროდეს სიკვდილის შემდეგ კი, აჰა, ეგვიპტეში იოსებს სიზმრად გამოეცხადა უფლის ანგელოზი და უთხრა: " ადექი, წაიყვანე ყმა და დედამისი, და წადი ისრაელის ქვეყანაში, ვინაიდან დაიხოცნენ, ვინც მაგ ყრმის სულს ეძებდნენ." იგი ადგა, წაიყვანა ყრმა და დედამისი და ავიდა ისრაელის ქვეყანაში. ხოლო როცა გაიგო, რომ მამამისის, ჰეროდეს ნაცვლად არქელაოსი მეფობს იუდაში, შეეშინდა იქ წასვლა, მაგრამ სიზმრად მიიღო გაფრთხილება და წავიდა გალილეის მხარეში, მივიდა და დასახლდა ნაზარეთად წოდებულ ქალაქში, რათა აღსრულებულიყო წინასწარმეტყველის მიერ ნათქვამი, რომ მას ნაზარეველი დაერქმეოდა. == მოხაზულობა == {| class="prettytable background colour2" style="margin-top: 0;" |- ! bgcolor="#d0e5f5"| ასომთავრული<br />ႠႱႭႫႧႠႥႰႳႪႨ ! bgcolor="#d0e5f5"| ნუსხური<br />ⴌⴓⴑⴞⴓⴐⴈ ! bgcolor="#d0e5f5"| მხედრული ! bgcolor="#d0e5f5"| მთავრული<br />ᲛᲗᲐᲕᲠᲣᲚᲘᲗ ! bgcolor="#d0e5f5"| სახელწოდება ! bgcolor="#d0e5f5"| რიცხვითი<br />მნიშვნელობა ! bgcolor="#d0e5f5"| IPA ! bgcolor="#d0e5f5"| ISO 9984 ! bgcolor="#d0e5f5"| რომანიზაცია ! bgcolor="#d0e5f5"| NGR |- | align="center" |[[ფაილი:Asomtavruli a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Nuskhuri a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Mkhedruli a.svg|10px]] | align="center" |[[ფაილი:Mtavruli ani.svg|15px]] | align="center" | ანი | align="center" | 1 | align="center" | {{IPA|/ɑ/}} | align="center" | A a | align="center" | A a | align="center" | A a |} ა-ს მოხაზულობა [[ასომთავრული|ასომთავრულში]] ჰორიზონტალისა და გახსნილი წრის კომბინაციაა, რომელიც კვადრატულ არეს იკავებს. ა [[ნუსხური|ნუსხურში]] კუთხოვანი ფორმისაა და მარჯვნივ გადახრილი. [[მხედრული (დამწერლობა)|მხედრულში]] ერთიანი, მომრგვალებული კონტურის მქონეა. ნუსხურსა და მხედრულში ა შუა ორ ხაზში იწერება. <center><gallery perrow="3" widths="250px" heights="250px"> Image:Asomtavruli.svg| Image:Nuskhuri.svg| Image:Mkhedruli.svg| </gallery></center> ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] be5tsiccbvp6dt937r5fgn647jtdqux 4409380 4409376 2022-08-21T10:18:35Z 91.184.106.27 /* მოხაზულობა */ wikitext text/x-wiki ჰეროდეს სიკვდილის შემდეგ კი, აჰა, ეგვიპტეში იოსებს სიზმრად გამოეცხადა უფლის ანგელოზი და უთხრა: " ადექი, წაიყვანე ყმა და დედამისი, და წადი ისრაელის ქვეყანაში, ვინაიდან დაიხოცნენ, ვინც მაგ ყრმის სულს ეძებდნენ." იგი ადგა, წაიყვანა ყრმა და დედამისი და ავიდა ისრაელის ქვეყანაში. ხოლო როცა გაიგო, რომ მამამისის, ჰეროდეს ნაცვლად არქელაოსი მეფობს იუდაში, შეეშინდა იქ წასვლა, მაგრამ სიზმრად მიიღო გაფრთხილება და წავიდა გალილეის მხარეში, მივიდა და დასახლდა ნაზარეთად წოდებულ ქალაქში, რათა აღსრულებულიყო წინასწარმეტყველის მიერ ნათქვამი, რომ მას ნაზარეველი დაერქმეოდა. იმ დღეებში მოვიდა იოანე ნათლისმცემელი და ქადაგებდა იუდეას უდაბნოში. ამბობდა: " მოინანიეთ, ვინაიდან მოახლოებულია ცათა სასუფეველი. ვინაიდან ეს არის ის, რომლის შესახებაც თქვა ესაია წინასწარმეტყველმა: "ხმა მღაღადებლისა უდაბნოში: განუმზადეთ გზა უფალს, მოასწორეთ მისი ბილიკები." თვითონ იოანეს ემოსა აქლემის ბეწვის სამოსი და წელზე ერტყა ტყავის სარტყელი; ხოლო საზრდოთ ჰქონდა კალია და ველური თაფლი. მაშინ გალილეიდან იორდანეს მოვიდა იესო იოანესთან, რათა მის მიერ მონათლულიყო. ხოლო იოანე წინაღუდგა და უთხრა: "მე უნდა მოვინათლო შენგან, შენ კი ჩემთან მოდიხარ?" მაგრამ იესომ მიუგო პასუხად: "ასე იყოს, ვინაიდან ასე გვმართებს ჩვენ მთელი სიმართლის აღსრულება." მაშინ იოანემ მიუშვა იგი. ნათლისღებული იესო მაშინვე ამოვიდა წყლიან და აჰა, გაიხსნა ცანი, და მან იხილა ღვთის სული, მტრედივით გარდმომავალი, მასზე რომ ეშვებოდა. აჰა, ხმა ციდან მეტყველი: "ეს არის ჩემი საყვარელი ძე, რომელიც მოვიწონე მე. ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] h27tiq3thu558xnzn2ub6r7oxaxoix3 4409382 4409380 2022-08-21T10:35:44Z MIKHEIL 18439 [[Special:Contributions/91.184.106.27|91.184.106.27]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:DerFuchs|DerFuchs]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki {{მმ*|ა (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{მმ|ანი|ანი (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{ინფოდაფა გრაფემები |დამწერლობის ტიპი =ქართული |დიდი გრაფემა = ა |საშუალო გრაფემა = |პატარა გრაფემა = |დიდი გრაფემა (unicode) = GEORGIAN LETTER AN |საშუალო გრაფემა (unicode) = |პატარა გრაფემა (unicode) = |დიდი გრაფემას 16-ითი კოდი = 10D0 |საშუალო გრაფემას 16-ითი კოდი = |პატარა გრაფემას 16-ითი კოდი = |დიდი გრაფემას HTML-კოდი 1 = 4304 |საშუალო გრაფემას HTML-კოდი 1 = |პატარა გრაფემას HTML-კოდი 1 = |დიდი გრაფემას HTML-კოდი 2 = x10D0 |საშუალო გრაფემას HTML-კოდი 2 = |პატარა გრაფემას HTML-კოდი 2 = |სურათი=1. ასო - ანი.jpg |სურათი1= |სურათი2= |ვიკისაწყობი=Category:Georgian letter Ani }} '''ა''', '''ⴀ''', '''Ⴀ''', '''Ა'''<ref>[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1C90.pdf Georgian Extended]</ref> ('''ანი''') — [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანის]] პირველი [[ასო (ნიშანი)|ასო]]. მისი სახელია „ანი“. გრაფიკული სიმბოლო შუა რიგის დაბალი აწეულობის არალაბიალიზირებული [[ხმოვანი]] ბგერისა. ასომთავრულში იწერებოდა Ⴀ, ნუსხურში — ⴀ. ძველ ქართულ სათვალავში აღნიშნავდა რიცხვ [[ერთი|ერთს]] (1). მხედრული დამწერლობის ოთხხაზოვან სისტემაში მისი მოხაზულობა შუა ორ ხაზში თავსდება. იხმარება დამატებით განმასხვავებელ ნიშნად ციფრობრივი ნუმერაციის დროს, როდესაც რამდენიმე საგანს ერთი და იგივე ნომერი აქვს: I^ა კლასი, სახლი №47^ა. == მოხაზულობა == {| class="prettytable background colour2" style="margin-top: 0;" |- ! bgcolor="#d0e5f5"| ასომთავრული<br />ႠႱႭႫႧႠႥႰႳႪႨ ! bgcolor="#d0e5f5"| ნუსხური<br />ⴌⴓⴑⴞⴓⴐⴈ ! bgcolor="#d0e5f5"| მხედრული ! bgcolor="#d0e5f5"| მთავრული<br />ᲛᲗᲐᲕᲠᲣᲚᲘᲗ ! bgcolor="#d0e5f5"| სახელწოდება ! bgcolor="#d0e5f5"| რიცხვითი<br />მნიშვნელობა ! bgcolor="#d0e5f5"| IPA ! bgcolor="#d0e5f5"| ISO 9984 ! bgcolor="#d0e5f5"| რომანიზაცია ! bgcolor="#d0e5f5"| NGR |- | align="center" |[[ფაილი:Asomtavruli a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Nuskhuri a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Mkhedruli a.svg|10px]] | align="center" |[[ფაილი:Mtavruli ani.svg|15px]] | align="center" | ანი | align="center" | 1 | align="center" | {{IPA|/ɑ/}} | align="center" | A a | align="center" | A a | align="center" | A a |} ა-ს მოხაზულობა [[ასომთავრული|ასომთავრულში]] ჰორიზონტალისა და გახსნილი წრის კომბინაციაა, რომელიც კვადრატულ არეს იკავებს. ა [[ნუსხური|ნუსხურში]] კუთხოვანი ფორმისაა და მარჯვნივ გადახრილი. [[მხედრული (დამწერლობა)|მხედრულში]] ერთიანი, მომრგვალებული კონტურის მქონეა. ნუსხურსა და მხედრულში ა შუა ორ ხაზში იწერება. <center><gallery perrow="3" widths="250px" heights="250px"> Image:Asomtavruli.svg| Image:Nuskhuri.svg| Image:Mkhedruli.svg| </gallery></center> ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] tmivtofftw42uzns8afo6q7g1lqj6y6 4409390 4409382 2022-08-21T11:37:25Z 91.184.106.27 wikitext text/x-wiki მაშინ სულმა წაიყვანა იესო უდაბნოში ეშმაკისგან გამოსაცდელად. ორმოცი დღე და ორმოცი ღამე იმარხულა. ბოლოს მოშივდა. მიუახლოვდა მას მაცდური და უთხრა: "თუ შენ ღვთის ძე ხარ თქვი, რომ ეს ქვები პურებად იქცნენ." ხოლო მან მიუგო პასუხად: "დაწერილია , რომ არა პურითა ერთითა ცოცხლობს კაცი, არამედ ღვთის პირიდან მომდინარე ყოველი ტიტყვით." მაშინ წაიყვანა იგი ეშმაკმა წინდა ქალაქში და დააყენა ტაძრის ქიმზე. უთხრა მას: "თუ ღვთის ძე ხარ, გადაიგდე თავი ძირს, ვინაიდან დაწარილია: თავის ანგელოთბს უბრძანებს შენზე და ისინი ხელში აყვანილს გატარებენ, რათა ქვას ფეხი არ წამოკრა." იესომ უთხრა მას: "ასევე დაწერილია : "არ გამოსცადო უფალი, ღმერთი შენი." ისევ წაიყვანა იგი ეშმაკმა ძალიან მაღალ მთაზე, უჩვენა წუთისოფლის ყველა სამეფო და მათი დიდება. უთხრა მას: "ყოველივე ამას შენ მოგცემ, თუ დამხობილი თაყვანს მცემ." მაშინ იესომ უთხრა: "განვედ, სატანავ, ვინაიდან დაწერილია: უფალს, შენს ღმერთს ეცი თაყვანი და მხოლოდ მას ემსახურე." მაშინ მიატოვა იგი ეშმაკმა. == მოხაზულობა == {| class="prettytable background colour2" style="margin-top: 0;" |- ! bgcolor="#d0e5f5"| ასომთავრული<br />ႠႱႭႫႧႠႥႰႳႪႨ ! bgcolor="#d0e5f5"| ნუსხური<br />ⴌⴓⴑⴞⴓⴐⴈ ! bgcolor="#d0e5f5"| მხედრული ! bgcolor="#d0e5f5"| მთავრული<br />ᲛᲗᲐᲕᲠᲣᲚᲘᲗ ! bgcolor="#d0e5f5"| სახელწოდება ! bgcolor="#d0e5f5"| რიცხვითი<br />მნიშვნელობა ! bgcolor="#d0e5f5"| IPA ! bgcolor="#d0e5f5"| ISO 9984 ! bgcolor="#d0e5f5"| რომანიზაცია ! bgcolor="#d0e5f5"| NGR |- | align="center" |[[ფაილი:Asomtavruli a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Nuskhuri a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Mkhedruli a.svg|10px]] | align="center" |[[ფაილი:Mtavruli ani.svg|15px]] | align="center" | ანი | align="center" | 1 | align="center" | {{IPA|/ɑ/}} | align="center" | A a | align="center" | A a | align="center" | A a |} ა-ს მოხაზულობა [[ასომთავრული|ასომთავრულში]] ჰორიზონტალისა და გახსნილი წრის კომბინაციაა, რომელიც კვადრატულ არეს იკავებს. ა [[ნუსხური|ნუსხურში]] კუთხოვანი ფორმისაა და მარჯვნივ გადახრილი. [[მხედრული (დამწერლობა)|მხედრულში]] ერთიანი, მომრგვალებული კონტურის მქონეა. ნუსხურსა და მხედრულში ა შუა ორ ხაზში იწერება. <center><gallery perrow="3" widths="250px" heights="250px"> Image:Asomtavruli.svg| Image:Nuskhuri.svg| Image:Mkhedruli.svg| </gallery></center> ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] b65kc1klilqzvnm9yzc399nok2fwtff 4409391 4409390 2022-08-21T11:47:05Z 91.184.106.27 wikitext text/x-wiki მაშინ სულმა წაიყვანა იესო უდაბნოში ეშმაკისგან გამოსაცდელად. ორმოცი დღე და ორმოცი ღამე იმარხულა. ბოლოს მოშივდა. მიუახლოვდა მას მაცდური და უთხრა: "თუ შენ ღვთის ძე ხარ თქვი, რომ ეს ქვები პურებად იქცნენ." ხოლო მან მიუგო პასუხად: "დაწერილია , რომ არა პურითა ერთითა ცოცხლობს კაცი, არამედ ღვთის პირიდან მომდინარე ყოველი ტიტყვით." მაშინ წაიყვანა იგი ეშმაკმა წინდა ქალაქში და დააყენა ტაძრის ქიმზე. უთხრა მას: "თუ ღვთის ძე ხარ, გადაიგდე თავი ძირს, ვინაიდან დაწარილია: თავის ანგელოთბს უბრძანებს შენზე და ისინი ხელში აყვანილს გატარებენ, რათა ქვას ფეხი არ წამოკრა." იესომ უთხრა მას: "ასევე დაწერილია : "არ გამოსცადო უფალი, ღმერთი შენი." ისევ წაიყვანა იგი ეშმაკმა ძალიან მაღალ მთაზე, უჩვენა წუთისოფლის ყველა სამეფო და მათი დიდება. უთხრა მას: "ყოველივე ამას შენ მოგცემ, თუ დამხობილი თაყვანს მცემ." მაშინ იესომ უთხრა: "განვედ, სატანავ, ვინაიდან დაწერილია: უფალს, შენს ღმერთს ეცი თაყვანი და მხოლოდ მას ემსახურე." მაშინ მიატოვა იგი ეშმაკმა. მიმოდიოდა იესო მთელ გალელეაში, ასწავლიდა მათ სინაგოგებში, ქადაგებდა სასუფევლის სახარებას და კურნავდა ყოველგვარ სენს~ეშმაკეულნი, მთვარეულნი, დავრდომიკნი. == მოხაზულობა == {| class="prettytable background colour2" style="margin-top: 0;" |- ! bgcolor="#d0e5f5"| ასომთავრული<br />ႠႱႭႫႧႠႥႰႳႪႨ ! bgcolor="#d0e5f5"| ნუსხური<br />ⴌⴓⴑⴞⴓⴐⴈ ! bgcolor="#d0e5f5"| მხედრული ! bgcolor="#d0e5f5"| მთავრული<br />ᲛᲗᲐᲕᲠᲣᲚᲘᲗ ! bgcolor="#d0e5f5"| სახელწოდება ! bgcolor="#d0e5f5"| რიცხვითი<br />მნიშვნელობა ! bgcolor="#d0e5f5"| IPA ! bgcolor="#d0e5f5"| ISO 9984 ! bgcolor="#d0e5f5"| რომანიზაცია ! bgcolor="#d0e5f5"| NGR |- | align="center" |[[ფაილი:Asomtavruli a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Nuskhuri a.svg|15px]] | align="center" |[[ფაილი:Mkhedruli a.svg|10px]] | align="center" |[[ფაილი:Mtavruli ani.svg|15px]] | align="center" | ანი | align="center" | 1 | align="center" | {{IPA|/ɑ/}} | align="center" | A a | align="center" | A a | align="center" | A a |} ა-ს მოხაზულობა [[ასომთავრული|ასომთავრულში]] ჰორიზონტალისა და გახსნილი წრის კომბინაციაა, რომელიც კვადრატულ არეს იკავებს. ა [[ნუსხური|ნუსხურში]] კუთხოვანი ფორმისაა და მარჯვნივ გადახრილი. [[მხედრული (დამწერლობა)|მხედრულში]] ერთიანი, მომრგვალებული კონტურის მქონეა. ნუსხურსა და მხედრულში ა შუა ორ ხაზში იწერება. <center><gallery perrow="3" widths="250px" heights="250px"> Image:Asomtavruli.svg| Image:Nuskhuri.svg| Image:Mkhedruli.svg| </gallery></center> ==კოდების ცხრილი== {| class="wikitable" |- style="background-color:#EEEEEE; text-align:center;" ! მახასიათებლები ! ასომთავრული ! ნუსხური ! მხედრული ! მთავრული |- style="background-color:white; text-align:center;" |გამოსახულება |[[სურათი:Asomtavruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Nuskhuri a.svg|50px]] |[[სურათი:Mkhedruli a.svg|50px]] |[[სურათი:Mtavruli ani.svg|50px]] |- style="background-color:white; text-align:center;" |{{comment|სახელწოდება|უნიკოდის კონსორციუმის მიერ ოფიციალურად მიღებული, სიმბოლოს ინგლისური სახელწოდება}} |georgian capital letter an |georgian small letter an |georgian letter an |georgian mtavruli capital letter an |- style="background-color:white; text-align:center;" |Unicode Code Point |<code>U+10A0</code> |<code>U+2D00</code> |<code>U+10D0</code> |<code>U+1C90</code> |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Decimal) |<code>&amp;#4256;</code> |<code>&amp;#11520;</code> |<code>&amp;#4304;</code> | |- style="background-color:white; text-align:center;" |HTML Entity (Hexadecimal) |<code>&amp;#x10A0;</code> |<code>&amp;#x2D00;</code> |<code>&amp;#x10D0;</code> |<code>&amp;#x1C90</code> |} ==ბრაილი== {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center;" |- !width="100"|მხედრული<ref>UNESCO, World Braille Usage, Third Edition, Washington, D.C. p. 45</ref> |-bgcolor=white |align="center"|[[File:Braille A1.svg|80px]] |} ==ლიტერატურა== {{ქე|1|9}} {{ქსე|1|9}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://graphemica.com/ა Graphemica (ა)] * [http://graphemica.com/ⴀ Graphemica (ⴀ)] * [http://graphemica.com/Ⴀ Graphemica (Ⴀ)] {{მინიდაფა |პორტალი = |ვიქსიკონი = ანი |ვიკიწიგნები = |ვიკიციტატა = |ვიკიწყარო = |ვიკისახეობები = |ვიკისიახლეები = |ვიკისაწყობი = |მეტავიკი = }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქართული დამწერლობა}} [[კატეგორია:ქართული ასოები]] kd5u8gl4vju3q094f6fjcojm317mlut 0 6316 4409333 4407470 2022-08-20T22:06:56Z ზურა6446 102258 /* ღერძის ქვეყნები */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი |კონფლიქტი=მეორე მსოფლიო ომი |ნაწილი= |სურათი=[[ფაილი:Infobox collage for WWII.PNG|270px]] |სათაური= |თარიღი=1 სექტემბერი, 1939 – 2 სექტემბერი, 1945 |მდებარეობა=[[ევროპა]], [[წყნარი ოკეანე]], [[ატლანტის ოკეანე]], [[სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია]], [[ჩინეთი]], [[ახლო აღმოსავლეთი]], [[ხმელთაშუა ზღვა]] და [[აფრიკა]] |casus= |შედეგი=[[მოკავშირეები|მოკავშირეეების]] გამარჯვება, [[გაერო]]ს შექმნა, [[აშშ]]-სა და [[სსრკ|საბჭოთა კავშირის]] ზესახელმწიფოებად ქცევა, [[NATO]]-სა და [[ვარშავის პაქტი]]ს შექმნა, [[ცივი ომი]]ს დაწყება. [[#მეორე მსოფლიო ომის შედეგები|მეტი...]] |ტერიტორია= |მხარე1='''[[მოკავშირეები]]''' |მხარე2='''[[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო]]''' |მეთაური1={{plainlist| * {{დროშანიშანი|სსრკ}} '''[[იოსებ სტალინი]]''' * {{დროშანიშანი|აშშ}} '''[[ფრანკლინ რუზველტი|ფრანკილინ რუზველტი]]''' (1941—1945) * {{დროშანიშანი|აშშ}} [[ჰარი ტრუმანი]] (1945) * {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} '''[[ნევილ ჩემბერლენი]]''' (1939—1940) * {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} [[უინსტონ ჩერჩილი]] (1940—1945) * {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} [[კლემენტ ეტლი]] (1945) * {{დროშანიშანი|ჩინეთის რესპუბლიკა}} [[ჩან კაიში]] }} |მეთაური2={{plainlist| * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} '''[[ადოლფ ჰიტლერი]]''' (1939—1945) * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[იოზეფ გებელსი]] (1945) * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[კარლ დენიცი]] (1945) * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[იოჰან ლუდვიგ შვერინ ფონ კროზიგკი]] (1945) * {{დროშანიშანი|იაპონიის იმპერია}} '''[[ჰიროჰიტო]]''' * [[File:Flag of Italy (1861-1946).svg|border|20px]] '''[[ბენიტო მუსოლინი]]''' }} |ძალა1= |ძალა2= |დანაკარგები1='''სამხედრო:'''<br />16 000 000-ზე მეტი<br />'''სამოქალაქო:'''<br />45 000 000-ზე მეტი<br />'''სულ:'''<br />61 000 000-ზე მეტი |დანაკარგები2='''სამხედრო:'''<br />8 000 000-ზე მეტი<br />'''სამოქალაქო:'''4 000 000-ზე მეტი<br />'''სულ:'''<br />12 000 000-ზე მეტი |შენიშვნა= }} {{მეორე მსოფლიო ომის კამპანიები}} [[ფაილი:Second world war europe animation small.gif|thumb|250px|ომის მსვლელობა ევროპაში (ანიმაცია)]] '''მეორე მსოფლიო ომი''' — ყველაზე მასშტაბური და სისხლისმღვრელი კონფლიქტი კაცობრიობის ისტორიაში. [[აზია]]ში ის დაიწყო [[მეორე იაპონია-ჩინეთის ომი]]თ [[1937]] წლის [[7 ივლისი|7 ივლისს]] და [[ევროპა]]ში [[გერმანია|გერმანიის]] თავდასხმით [[პოლონეთი|პოლონეთზე]] [[1939]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]]. საომარი მდგომარეობა ევროპაში დასრულდა [[1945]] წლის [[8 მაისი]]ს [[ვერმახტი]]ს კაპიტულაციით, ხოლო აზიაში — [[1945]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] [[იაპონია|იაპონიის]] კაპიტულაციით. მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში გერმანია, [[იტალია]] და იაპონია აწარმოებდნენ დამპყრობლურ ომებს მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის წინააღმდეგ. მათი მთავარი მოწინააღმდეგეები იყვნენ: [[საფრანგეთი]], [[დიდი ბრიტანეთი]] და [[ჩინეთის რესპუბლიკა]], [[რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტი]]ს დარღვევის შემდეგ [[სსრკ|საბჭოთა კავშირი]] და იაპონიის [[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის]] შემდეგ — [[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატები]]. მეორე მსოფლიო ომის ძირითადი ბრძოლის ადგილი იყო: აზია, [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის აუზი]], ევროპა და [[აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკა]]. საომარი შეტაკებები მიმდინარეობდა აგრეთვე [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკაში]] ([[არქტიკა]]) [[ალასკა]]სა და [[გრენლანდია]]ზე, ახლო აღმოსავლეთში — [[ერაყი|ერაყსა]] და [[ირანი|ირანში]], აღმოსავლეთ აფრიკაში — [[ეთიოპია]]სა და [[სომალი]]ში, აგრეთვე [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]] ([[სურინამი]]ს დაპყრობა), [[ტიბეტი|ტიბეტში]] (ტოლსტოი-დოლანის მისია) და [[ანტარქტიდა]]ზეც კი (ოპერაცია „ტაბარინი“). მეორე მსოფლიო ომმა იმსხვერპლა [[მეორე მსოფლიო ომში დაღუპულები|60 მილიონამდე]] ადამიანის სიცოცხლე, მათ შორის 20 მილიონამდე მშვიდობიანი მოქალაქის. ომის სულისკვეთება გაჟღენთილი იყო მძლავრი იდეოლოგიზმით, რამაც ურიცხვი [[სამხედრო დანაშაული]] და მშვიდობიან მოსახლეობაზე სისტემატიური ძალადობა გამოიწვია, რომელიც [[გენოციდი|გენოციდშიც]] კი გადაიზარდა. ==მონაწილეები== [[File:Map of participants in World War II.png|centre|thumb|700px|{{plainlist | style = padding-left: 0.6em; text-align: left; | {{legend|#63B74E|[[მოკავშირეები მეორე მსოფლიო ომში|მოკავშირეები]] და მათი კოლონიები}} {{nowrap|{{legend|#66FF00|მოკავშირეები, რომლებიც ომს შეუერთდნენ [[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის]] შემდეგ}}}} {{legend|#2AACF6|[[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო|ღერძის]] სახელმწიფოები, მათი თანამებრძოლები და კოლონიები}} {{legend|#C6BDC7|[[ნეიტრალიტეტი|ნეიტრალური]] ქვეყნები და მათი კოლონიები}}]] ===მოკავშირეები=== ====დიდი სამეული==== *{{დროშა|გაერთიანებული სამეფო}} *{{დროშა|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი}} ([[ოპერაცია ბარბაროსა|1941 წლის 22 ივნისიდან]]) *{{დროშა|ამერიკის შეერთებული შტატები|1912}} ([[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|1941 წლის 7 დეკემბრიდან]]) ====მოკავშირეები გადასახლებული მთავრობებით==== *{{დროშა|პოლონეთი}} *{{დროშა|ჩეხოსლოვაკია}} *{{დროშა|საფრანგეთის მესამე რესპუბლიკა}} **{{დროშა|თავისუფალი საფრანგეთი}} *{{დროშა|ბელგია}} *{{დროშა|ნიდერლანდები}} *{{დროშა|ლუქსემბურგი}} *{{დროშა|დანია}} *{{დროშა|ნორვეგია}} *{{დროშა|იუგოსლავია}} *{{დროშა|საბერძნეთი|royal}} *{{დროშა|ფილიპინები}} (1941 წლის 7 დეკემბერის შემდეგ) *{{დროშა|ეთიოპიის იმპერია}} ====სხვა მოკავშირეები==== *{{დროშა|ჩინეთი|1928}} *{{დროშა|ინდოეთი|British}} *{{დროშა|კანადა|1921}} *{{დროშა|ავსტრალია}} *{{დროშა|ახალი ზელანდია}} *{{დროშა|სამხრეთი აფრიკა|1928}} *{{დროშა|მიანმარი|1937}} *{{დროშა|მალაიზია|1895}} *{{დროშა|ალბანეთი}} *{{დროშა|ფილიპინები}} (1941 წლის 7 დეკემბერის შემდეგ) *{{დროშა|ბრაზილია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|მექსიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|მონღოლეთი|1940}} (1941 წლის 22 ივნისის შემდეგ) *{{დროშა|კუბა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|კოლუმბია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ნიკარაგუა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ჩილე}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ვენესუელა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|არგენტინა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|კოსტა-რიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ურუგვაი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|პარაგვაი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ბოლივია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|პერუ}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ეკვადორი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ჰაიტი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|სალვადორი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ჰონდურასი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|გვატემალა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|პანამა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ლიბერია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|თურქეთი}} (1945 წლის თებერვლიდან) *{{დროშა|საუდის არაბეთი}} (1945 წლის თებერვლიდან) ====ღერძის ყოფილი ქვეყნები==== *{{დროშა|იტალია|1861-state}} ([[იტალიის სამოქალაქო ომი|1943 წლის 8 სექტემბრიდან]]) *{{დროშა|რუმინეთი}} ([[რუმინეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1944)|1944 წლის 23 აგვისტოდან]]) *{{დროშა|ბულგარეთი}} ([[ბულგარეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1944)|1944 წლის 9 სექტემბრიდან]]) *{{დროშა|ფინეთი}} ([[ლაპლანდიის ომი|1944 წლის 19 სექტემბრიდან]]) ===ღერძის ქვეყნები=== *{{დროშა|ნაცისტური გერმანია}} *{{დროშა|იაპონიის იმპერია}} *{{დროშა|იტალია|1861-state}} (1943 წლის 8 სექტემბრამდე) *{{დროშა|რუმინეთი}} (1944 წლის 23 სექტემბრამდე) *{{დროშა|ბულგარეთი}} (1944 წლის 9 სექტემბრამდე) *{{დროშა|ფინეთი}} (1944 წლის 19 სექტემბრამდე) *{{დროშა|სლოვაკეთი|1938}} *{{დროშა|უნგრეთი|1940}} *{{დროშა|ერაყი|1924}} *{{დროშა|ტაილანდი|1916}} *{{დროშა|ვიშის რეჟიმი}} *[[ღერძის ძალებთან კოლაბორაცია|კოლაბორაციონისტები]] == დაწყებისა და დასრულების თარიღები == ზოგადად, ითვლება, რომ [[ევროპა|ევროპაში]] მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო 1939 წლის 1 სექტემბერს,{{sfn|Weinberg|2005|p=6}}<ref>Wells, Anne Sharp (2014) ''Historical Dictionary of World War II: The War against Germany and Italy''. Rowman & Littlefield Publishing. p. 7.</ref> [[გერმანიის შეჭრა პოლონეთში|პოლონეთში გერმანიის შეჭრით]]. აღმოსავლეთში ომის დაწყების თარიღებად შეიძლება ჩაითვალოს [[იაპონია-ჩინეთის მეორე ომი|ჩინეთ-იაპონიის მეორე ომის]] დაწყება 1937 წლის 7 ივლისს<ref>{{Cite book|first1=John|last1=Ferris|first2=Evan|last2=Mawdsley|title=The Cambridge History of the Second World War, Volume I: Fighting the War|location=[[Cambridge]]|language=en|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2015}}</ref>{{sfn|Förster|Gessler|2005|p=64}} ან [[იაპონიის შეჭრა მანჯურიაში]], 1931 წლის 19 სექტემბერს.<ref>Ghuhl, Wernar (2007) ''Imperial Japan's World War Two'' Transaction Publishers pp. 7, 30</ref><ref>Polmar, Norman; Thomas B. Allen (1991) World War II: America at war, 1941–1945 {{ISBN|978-0-394-58530-7}}</ref> ზოგი ემხრობა ბრიტანელი ისტორიკოს [[ა. ჯ. პ. ტაეილორი|ა. ჯ. პ. ტაეილორს,]] რომელიც თვლის, რომ მეორე მსოფლიო ომად ევროპისა და აზიის კონფლიქტები [[1941]] წელს გადაიქცა, ომში [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-სა და [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]]-ს ჩართვის შემდეგ. ომის დაწყების სხვა თარიღად შეიძლება ჩაითვალოს [[იტალიის შეჭრა აბისინია|იტალიის შეჭრა აბისინიაში]] 1935 წლის 3 ოქტომბერს.<ref>{{Harvnb|Ben-Horin|1943|p=169}}; {{Harvnb|Taylor|1979|p=124}}; Yisreelit, Hevrah Mizrahit (1965). ''Asian and African Studies'', p. 191.<br />For 1941 see {{Harvnb|Taylor|1961|p=vii}}; Kellogg, William O (2003). ''American History the Easy Way''. Barron's Educational Series. p. 236 {{ISBN|0-7641-1973-7}}.<br />There is also the viewpoint that both World War&nbsp;I and World War&nbsp;II are part of the same "[[European Civil War]]" or "[[Second Thirty Years War]]": {{Harvnb|Canfora|2006|p=155}}; {{Harvnb|Prins|2002|p=11}}.</ref> ბრიტანელი ისტორიკოსი [[ენტონი ბივორი]] თვლის, რომ მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო [[ხალხინის გოლის ბრძოლა|ხალხინის გოლის ბრძოლით]] 1939 წლის მაისიდან სექტემბრამდე.{{sfn|Beevor|2012|p=10}} სხვები [[ესპანეთის სამოქალაქო ომი|ესპანეთის სამოქალაქო ომს]] მიიჩნევენ მეორე მსოფლიო ომის საწყისად ან პრელუდიად.<ref>{{Cite news|url=https://www.npr.org/2017/03/10/519462137/in-many-ways-author-says-spanish-civil-war-was-the-first-battle-of-wwii|title=In Many Ways, Author Says, Spanish Civil War Was 'The First Battle Of WWII'|website=NPR.org|access-date=16 April 2021|archive-date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416013707/https://www.npr.org/2017/03/10/519462137/in-many-ways-author-says-spanish-civil-war-was-the-first-battle-of-wwii|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|url=https://www.jstor.org/stable/40105814|title=The Spanish Civil War and the Coming of the Second World War|author=Frank, Willard C.|year=1987|journal=The International History Review|volume=9|issue=3|pages=368–409|doi=10.1080/07075332.1987.9640449|jstor=40105814|via=JSTOR|access-date=17 February 2022|archive-date=1 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220201143429/https://www.jstor.org/stable/40105814|url-status=live}}</ref> ომის დაწყების თარიღის მსგავსად არ არის საერთოდ შეთანხმებული და ფართოდ აღიარებული ომის დასრულების თარიღიც, რომლადაც ითვლება ან 1945 წლის 14 აგვისტოს ცეცხლის შეწყვეტა ([[იაპონიაში გამარჯვების დღე]]), ან 1945 წლის 2 სექტემბერს [[იაპონიის კაპიტულაცია]], რომელმაც დაასრულა [[წყნარი ოკეანისა და აზიის თეატრი|ომი აზიაში]]. მოკავშირეებსა და იაპონიას შორის ზავი 1951 წელს დაიდო.{{sfn|Masaya|1990|p=4}} 1990 წელს [[გერმანიის გაერთიანება (1990)|გერმანიის გაერთიანებამ]] დაასრულა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ წარმოქმნილი უდიდესი პრობლემა.<ref>{{cite web|title=History of German-American Relations » 1989–1994 – Reunification » "Two-plus-Four-Treaty": Treaty on the Final Settlement with Respect to Germany, September 12, 1990|url=https://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|publisher=usa.usembassy.de|access-date=6 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120507180629/https://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|archive-date=7 May 2012|url-status=live}}</ref> იაპონიასა და სსრკ-ს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულება არასდროს დადებულა,<ref>[https://asiatimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/ Why Japan and Russia never signed a WWII peace treaty] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180604072306/https://www.atimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/ |date=4 June 2018 }}. ''Asia Times''.</ref> თუმცა ქვეყნებს შორის ომი ოფიციალურად დასრულდა 1956 წლის დეკლარაციით, რომლითაც აღდგა ქვეყნებს შორის დიპლომატიური ურთიერთობები.<ref name=nyt>[https://www.nytimes.com/1956/10/20/archives/texts-of-sovietjapanese-statements-peace-declaration-trade-protocol.html?sq=Soviet-Japanese+Joint+Declaration&scp=1&st=p ''Texts of Soviet–Japanese Statements; Peace Declaration Trade Protocol.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211209133402/https://www.nytimes.com/1956/10/20/archives/texts-of-sovietjapanese-statements-peace-declaration-trade-protocol.html?sq=Soviet-Japanese+Joint+Declaration&scp=1&st=p |date=9 December 2021 }} [[New York Times]], page 2, 20 October 1956.<br />Subtitle: "Moscow, October 19. (UP) – Following are the texts of a Soviet–Japanese peace declaration and of a trade protocol between the two countries, signed here today, in unofficial translation from the Russian". Quote: "The state of war between the U.S.S.R. and Japan ends on the day the present declaration enters into force [...]"</ref> ==პრელუდია== ===ევროპა=== [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] შემდეგ ევროპის პოლიტიკური რუკა რადიკალურად შეიცვალა, დამარცხებული [[ცენტრალური ძალები|ცენტრალური ძალების]] ნანგრევებზე წარმოიქმნა ახალი სახელმწიფოები, როგორებიცაა [[იუგოსლავია]], [[პოლონეთის მეორე რესპუბლიკა|პოლონეთის მეორე რეჩპოსპოლიტა]], [[ჩეხოსლოვაკია]] და სხვები, დაიშალა ევროპის ოთხი კონტინენტური იმპერია ([[გერმანიის იმპერია]], [[ოსმალეთის იმპერია]], [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]] და [[რუსეთის იმპერია]]), რუსეთში ძალაუფლება ხელში ჩაიგდეს [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკებმა]] [[ვლადიმერ ლენინი]]ს, [[ლევ ტროცკი]]სა და [[იოსებ სტალინი]]ს მეთაურობით, რომლებმაც 1922 წელს [[სსრკ]] შექმნეს. გამარჯვებულმა [[ანტანტა|ანტანტის]] ქვეყნებმა მიიღეს ახალი ტერიტორიები. [[File:Bundesarchiv Bild 102-09042, Genf, Völkerbund, Sitzungssaal.jpg|thumb|left|[[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] ასამბლეა [[ჟენევა|ჟენევაში]], [[შვეიცარია|შვეიცარიაში]] 1930 წელს]] მომავალში მსოფლიო ომის თავიდან ასარიდებლად 1919 წლის [[პარიზის სამშვიდობო კონფერენცია|პარიზის სამშვიდობო კონფერენციაზე]] შექმნეს [[ერთა ლიგა]]. ორგანიზაციის უმთავრესი მიზნები იყო შეიარაღებული კონფლიქტის თავიდან არიდება კოლექტიური უსაფრთხოების მეშვეობის, სამხედრო და საზღვაო განიარაღებისა და საერთაშორისო უთანხმოებების მშვიდობიანი მოლაპარაკებებისა და არბიტრაჟის მეშვეობით მოგვარება.<ref>{{cite web |last1=Gerwarth |first1=Robert |title=Paris Peace Treaties failed to create a secure, peaceful and lasting world order |url=https://www.irishtimes.com/culture/heritage/paris-peace-treaties-failed-to-create-a-secure-peaceful-and-lasting-world-order-1.3745849 |website=The Irish Times |access-date=29 October 2021 |language=en |archive-date=14 August 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210814213229/https://www.irishtimes.com/culture/heritage/paris-peace-treaties-failed-to-create-a-secure-peaceful-and-lasting-world-order-1.3745849 |url-status=live }}</ref> 1922 წლის თებერვალში ხელი მოეწერა [[ვაშინგტონის საზღვაო ხელშეკრულება|ხუთი ძალის ხელშეკრულებას]] ვაშინგტონის საზღვაო კონფერენციაზე, ხელშეკრულებამ ქვეყნების მიხედვით შეზღუდა საბრძოლო ხომალდების დაშვებული ზომა. 1930 წელს დაიდო [[ლონდონის საზღვაო ხელშეკრულება]], რომელმაც შეზღუდა საზღვაო შეიარაღების წარმოება. ორივე ხელშეკრულება დაირღვა მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე. ძლიერი [[პაციფიზმი|პაციფისტური]] სენტიმენტის მიუხედავად,{{sfn|Ingram|2006|pp=[https://books.google.com/books?id=bREQibN9i-sC&pg=PA76 76–78]}} [[ირედენტიზმი|ირიდენტული]] და [[რევანშიზმი|რევანშისტული]] [[ნაციონალიზმი]] აღზევდა ევროპულ სახელმწიფოებში. ეს შეხედულებები გერმანიაში განსაკუთრებით გამყარდა გერმანიის მკაცრად დასჯის გამო [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალის ხელშეკრულებაში]]. ხელშეკრულებით გერმანიამ დაკარგა კონტინენტური ტერიტორიების 13% და ყველა ტერიტორია ზღვის გადაღმა, გერმანიას მიეცა რეპარაციების გადახდის ვალდებულება, გაუქმდა გერმანული სამხედრო-საჰაერო ძალები და მნიშვნელოვნად შეიზღუდა სახმელეთო ჯარები.{{sfn|Kantowicz|1999|p=149}} [[გერმანიის იმპერია]] დაიშალა [[გერმანიის რევოლუცია (1918–1919)|1918–1919 წლების გერმანიის რევოლუციით]] და ჩანაცვლდა დემოკრატიული მთვარობით, შემდეგ ცნობილი, როგორც [[ვაიმარის რესპუბლიკა]]. [[ომთაშუა პერიოდი|ომთაშუა პერიოდში]] დიდი დაპირისპირება იყო რესპუბლიკის მომხრეებს, [[მემარცხენეობა|მემარცხენეებსა]] და [[მემარჯვენეობა|მემარჯვენეებს]] შორის. [[იტალია|იტალიამ]], როგორც [[ანტანტა|ანტანტის]] წევრმა, მიიღო ახალი ტერიტორიები, თუმცა იტალიელი ნაციონალისტები განრისხდნენ, რადგან მათ [[საფრანგეთი]] და [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთი]] გაცილებით მეტს დაჰპირდნენ ომში ჩართვის სანაცვლოდ და ეს დაპირებები არ შეასრულეს ომის დასრულების შემდეგ. 1922 წლიდან 1925 წლამდე [[ფაშიზმი|ფაშისტური]] მოძრაობა [[ბენიტო მუსოლინი]]ს ხელმძღვანელობით იკრებდა ძალაუფლებას ნაციონალისტური, [[ტოტალიტარიზმი|ტოტალიტარული]] და კლასების კოლაბორაციული იდეებით, რომელმაც ჩაანაცვლა წარმომადგენლობითი დემოკრატია და დაიწყო აგრესიული [[ექსპანსიონიზმი|ექსპანსიური]] საგარეო პოლიტიკა. მუსოლინი იტალიის ახალ მსოფლიო ძალად ქცევას აპირებდა და ხალხს „[[ახალი რომის იმპერია|ახალი რომის იმპერიის]]“ შექმნას დაჰპირდა.{{sfn|Shaw|2000|p=35}} [[File:Nürnberg Reichsparteitag Hitler retouched.jpg|thumb|upright|right|[[ადოლფ ჰიტლერი]] გერმანელი [[ნაციონალ-სოციალიზმი|ნაცისტების]] პოლიტიკურ ყრილობაზე 1933 წლის აგვისტოში [[ნიურნბერგი|ნიურნბერგში]]]] [[ადოლფ ჰიტლერი]], 1923 წელს [[ლუდის პუტჩი|გადატრიალებისა და მთავრობის დამხობის წარუმატებელი მცდელობის]] შემდეგ, გახდა [[გერმანიის ფედერალური კანცლერი|გერმანიის კანცლერი]] 1933 წელს, როდესაც [[გერმანიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[პაულ ფონ ჰინდენბურგი|პაულ ფონ ჰინდენბურგმა]] და [[რაიხსტაგი (ვაიმარის რესპუბლიკა)|რაიხსტაგმა]] დანიშნეს ის. მან საკუთარი რადიკალური, რასობრივად მოტივირებული რევიზიონიზმის იდეისა და ახალი მსოფლიო წესრიგის დამყარების მიზნით გააუქმა რესპუბლიკისა და დემოკრატიის ინსტიტუტები და დაიწყო ქვეყნის რემილიტარიზაციის კამპანია.{{sfn|Brody|1999|p=4}} ამ დროს [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]], მოკავშირის შესანარჩუნებლად, იტალიას გზა უხსნა [[აბისინია|აბისინიის]] დასაპყრობად, რომლის დამორჩილებაც იტალიას დიდი ხანი სურდა. სიტუაცია გამწვავდა 1935 წლის დასაწყისში როდესაც საარის ერთა ლიგის ტერიტორია დაუბუნდა გერმანიას სამართლებრივად და ჰიტლერმა დაარღვია ვერსალის ხელშეკრულება შეიარაღების პროგრამის დაჩქარებით, შემოიღო ჯარში გაწვევები.{{sfn|Zalampas|1989|p=62}} [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულმა სამეფომ]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] და [[იტალია|იტალიამ]] შექმნეს [[სტრესას ფრონტი]] 1935 წლის აპრილში გერმანიის შესაკავებლად, რაც აუცილებელი იყო [[სამხედრო გლობალიზაცია|სამხედრო გლობალიზაციისთვის]], თუმცა იმავე ივნისს გაერთიანებულმა სამეფომ გერმანიასთან დამოუკიდებლად დადო [[ანგლო-გერმანული საზღვაო შეთანხმება]], რამაც შეამსუბუქა არსებული შეზღუდვები გერმანიის [[კრიგსმარინე|კრიგსმარინეზე]]. სსრკ-მ, გერმანიის გეგმების საპასუხოდ აღმოსავლეთ ევროპაში, ურთიერთმხარდაჭერის ხელშეკრულება გაამზადა საფრანგეთთან, თუმცა [[ფრანკო-საბჭოთა პაქტი|ფრანკო-საბჭოთა პაქტს]] [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] ბიუროკრატია უნდა გევლო, რამაც გამოუსადეგარი გახადა ის.<ref>{{Harvnb|Mandelbaum|1988|p=96}}; {{Harvnb|Record|2005|p=50}}.</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ [[აშშ-ის კონგრესი|კონგრესში]] [[ნეიტრალიტეტის აქტი (აშშ)|ნეიტრალიტეტის აქტი]] გაატარა იმავე წლის აგვისტოში.{{sfn|Schmitz|2000|p=124}} [[მესამე რაიხი|ნაცისტურმა გერმანიამ]] დაარღვია [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალისა]] და [[ლოკარნოს ხელშეკრულება|ლოკარნოს ხელშეკრულებები]] [[რაინლანდი|რაინლანდის]] რემილიტარიზაციით 1936 წლის მარტში, მას მცირე წინააღმდეგობა შეხვდა [[დაშოშმინების პოლიტიკა|დაშოშმინების პოლიტიკის]] დამსახურებით.{{sfn|Adamthwaite|1992|p=52}} 1936 წლის ოქტომბერში გერმანიამ და იტალიამ ჩამოაყალიბეს [[რომი-ბერლინის ღერძი]]. ერთი თვის შემდეგ გერმანიამ და [[იაპონიის იმპერია|იაპონიამ]] ხელი მოაწერეს [[კომინტერნის საწინააღმდეგო პაქტი|კომინტერნის საწინააღმდეგო პაქტს]], იტალია პაქტს შეუერთდა მომავალ წელს.{{sfn|Shirer|1990|pp=298–99}} ===აზია=== [[კუომინტანგი|კუომინტანგის]] (KMT) პარტიამ ჩინეთში წამოიწყო ქვეყნის [[ჩინეთის გაერთიანების კამპანია|გაერთიანების კამპანია]] [[ჩრდილოეთის ექსპედიცია|ჩრდილოეთში ექსპედიციით]] ადგილობრივი მთავარსარდლების წინააღმდეგ და ნაწილობრივ გააერთიანა ჩინეთი 1920-იან წლებში, თუმცა მალევე დაიწყო [[ჩინეთის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომი]] [[ჩინეთის კომუნისტური პარტია|ჩინეთის კომუნისტური პარტიისა]] (CCP), რომელთანაც მანამდე თანამშრომლობდნენ,{{sfn|Preston|1998|p=104}} და ახალი [[ჩინეთის ცენტრალური ვაკეების ომი|ადგილობრივი მთავარსარდლების წინააღმდეგ]]. 1931 წელს მზარდად [[მილიტარიზმი|მილიტარისტულმა]] [[იაპონიის იმპერია|იაპონიის იმპერიამ]], რომელსაც დიდი ხანი სურდა ჩინეთში გავლენის გაძლიერება,{{sfn|Myers|Peattie|1987|p=458}} მოაწყო [[მუკდენის ინციდენტი]] და გამოიყენა ის, როგორც საბაბი [[იაპონიის შეჭრა მანჯურიაში|მანჯურიაში შეჭრისა]] და [[მანჯუკო|მანჯუკოს]] მარიონეტი სახელმწიფოს დაარსებისათვის.{{sfn|Smith|Steadman|2004|p=28}} ჩინეთმა მიმართა [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგას]] იაპონიის შეჭრის შესაჩერებლად. იაპონიამ ერთა ლიგა დატოვა საერთაშორისო დაგმობის შემდეგ. ბრძოლები გაიმართა [[შანგჰაის ბრძოლა |შანგჰაიში]], [[რეჰას ბრძოლა|რეჰესა]] და [[ჰებეის დაცვა|ჰებეიში]]. [[ტანგუს ზავი]] დაიდო 1933 წელს. ჩინელმა პარტიზანებმა და მოხალისეებმა გააგრძელეს ბრძოლა იაპონური აგრესიის წინააღმდეგ [[მანჯურია|მანჯურიასა]] და [[შიდა მონღოლეთი|შიდა მონღოლეთში]].<ref>{{Harvnb|Coogan|1993}}: "Although some Chinese troops in the Northeast managed to retreat south, others were trapped by the advancing Japanese Army and were faced with the choice of resistance in defiance of orders, or surrender. A few commanders submitted, receiving high office in the puppet government, but others took up arms against the invader. The forces they commanded were the first of the volunteer armies."</ref> 1936 წლის [[ქსი'ანის ინციდენტი|ქსი'ანის ინციდენტის]] შემდეგ კოუმინტანგისა და კომუნისტური ძალები დაზავდნენ, გაერთიანდნენ და შექმნეს [[ჩინეთის გაერთიანებული ფრონტი|გაერთიანებული ფრონტი]] იაპონიის წინააღმდეგ. 1937 წელს, [[მარკო პოლოს ხიდის ინციდენტი|მარკო პოლოს ხიდის ინციდენტის]] შემდეგ დაიწყო [[იაპონია-ჩინეთის მეორე ომი|ჩინეთ-იაპონიის მეორე ომი]].{{sfn|Busky|2002|p=10}} == ომის მიმდინარეობა == === გერმანიის თავდასხმა პოლონეთზე (1939) === [[ფაილი:polonetzetavdasxma.png|thumb|250px|პოლონეთის კამპანია]] მეორე მსოფლიო ომი ევროპაში გერმანიამ დაიწყო [[1939]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]] 4 საათსა და 45 წუთზე [[ვერმახტი]]ს [[პოლონეთი|პოლონეთზე]] თავდასხმით. თავდასხმის გამართლების მიზნით გერმანულმა მხარემ მოაწყო რამდენიმე ინციდენტი. ყველაზე ცნობილი მათ შორის იყო პოლონურ სამხედრო ფორმებში გამოწყობილი [[შუცშტაფელი|„სს-ის“]] წევრების თავდასხმა [[31 აგვისტო]]ს რადიოსადგურ [[გლაივიცი|გლაივიცზე]], რომლის დროსაც მათ პოლონურ ენაზე ეთერში გადასცეს პოლონეთის მიერ გერმანიისადმი ომის გამოცხადების ცნობა. ომის პირველი გასროლა მოახდინა გერმანულმა სასწავლო გემმა „[[შლეზვიგ-ჰოლშტაინი (გემი)|შლეზვიგ-ჰოლშტაინმა“]]. პოლონური არმია რიცხობრივად თანაბარი იყო ვერმახტის, თუმცა ტექნიკური და საბრძოლო ტაქტიკის მხრივ დიდად ჩამორჩებოდა თავდამსხმელებს. პოლონეთის მთავრობა დიდ იმედებს ამყარებდა [[საფრანგეთი]]ს და [[დიდი ბრიტანეთი]]ს სამხედრო დახმარებაზე, რომელებთანაც მას ე.წ. „გარანტიის პაქტი“ ჰქონდა დადებული [[1939]] წლის [[30 მარტი|30 მარტს]]. ბრიტანეთმა და საფრანგეთმა [[3 სექტემბერი|3 სექტემბერს]] ულტიმატუმი წაუყენეს გერმანიას და მოსთხოვეს ჯარების დაუყოვნებლივი გამოყვანა პოლონეთის ტერიტორიიდან. „გარანტიის პაქტის“ მიხედვით ინგლის-საფრანგეთს ულტიმატუმის შეუსრულებლობის პირობებში სამხედრო მოქმედებები უნდა დაეწყოთ არაუგვიანეს 15 დღისა. [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერი]] იმედოვნებდა, რომ დასავლეთის სახელმწიფოები ისეთივე ნეიტრალურ პოზიციას დაიკავებდნენ პოლონეთის მიმართ, როგორიც ეკავათ გერმანიის მიერ [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკიის]] დაპყრობის და [[ავსტრიის ანშლუსი]]ს დროს. გერმანიას თავს არავინ დასხმია, მიუხედავად იმისა რომ პოლონეთის ორივე მოკავშირემ - ინგლისმა და საფრანგეთმა გერმანიას ომი გამოუცხადა. [[17 სექტემბერი|17 სექტემბერს]] პოლონეთის იმედებს წერტილი დაესვა. [[რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტი]]ს საიდუმლო დამატებითი პროტოკოლის შესაბამისად [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] მოახდინა პოლონეთის აღმოსავლეთი ნაწილის ოკუპაცია. მიუხედავად ამ ძალადობრივი ფაქტისა ამჯერად ინგლისს და საფრანგეთს [[სსრკ|საბჭოთა კავშირისათვის]] ომი არ გამოუცხადებიათ. იმავე დღეს პოლონეთის მთავრობამ დატოვა ქვეყანა და [[რუმინეთი|რუმინეთს]] შეაფარა თავი. პოლონეთის სამხედრო მარცხი გარდაუვალი იყო. [[28 სექტემბერი|28 სექტემბერს]] დაეცა პოლონეთის დედაქალაქი [[ვარშავა]], რომელიც [[18 სექტემბერი|18 სექტემბრის]] შემდეგ ვერმახტის ალყაში იყო და განუწყვეტლივ იბომბებოდა. [[29 სექტემბერი|29 სექტემბერს]] გერმანელებმა აიღეს [[მოდინის ციხესიმაგრე]]ც. [[8 ოქომბერი|8 ოქტომბერს]] [[ბრესტ-ლიტოვსკი]]ს შეთანხმების თანახმად პოლონეთი სადემარკაციო ხაზის საშუალებით გაიყვეს გერმანიამ და სსრკ-მა. გერმანიამ არა მარტო [[ვერსალის ზავი|ვერსალის ზავით]] დაკარგული ტერიტორიები დაიბრუნა, არამედ [[მესამე რაიხი]]ს შემადგენლობაში შევიდა თითქმის მთელი ცენტრალური პოლონეთი ქ. [[ლოძი|ლოძთან]] ერთად. პოლონეთის დანარჩენ ტერიტორიაზე დაარსებულ იქნა [[გენერალ-გუბერნია]]. პოლონეთის დაპყრობას საშინელი შედეგი მოჰყვა მშვიდობიანი მოსახლეობისათვის. უფასო მუშახელის იძულებით სამუშაობზე დეპორტირება ყოველდღიურ მოვლენად იქცა. განსაკუთრებით დაზარალდა პოლონეთის ებრაული მოსახლეობა, რომელთა განადგურებაც გერმანული რასიზმის უმაღლეს მიზანს წარმოადგენდა. იდენტურ „გენოციდს“ „კლასობრივი მტრების“ წინააღმდეგ აღმოსავლეთ პოლონეთში აწარმოებდა სსრკ-ც. პოლონეთზე სწრაფი სამხედრო გამარჯვების შემდეგ დამკვიდრდა ტერმინი „ელვისებური ომი“ — იგივე „[[ბლიცკრიგი]]“ ''([[გერმ.]] Blitzkrieg)'' და იგი გერმანიის სამხედრო ტაკქტიკის განუყოფელ ნაწილად იქცა [[1941]] წლის მიწურულამდე. === პოზიციური ომი დასავლეთ ფრონტზე (1939) === [[1939]] წლის [[3 სექტემბერი|3 სექტემბერს]] [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] და [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]] ომი გამოუცხადეს [[გერმანია]]ს. ამ მიზეზით საფრანგეთმა [[5 სექტემბერი|5 სექტემბერს]] დაიწყო შეზღუდული, უფრო სწორად სიმბოლური შეტევა [[ზაარლანდი|ზაარის მხარეზე]]. გერმანელბმა ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე დაიხიეს უკან, გამაგრებული „დასავლეთის კედლის“ ''(სამხედრო სიმაგრათა ხაზი)'' უკან. ამის შემდეგ, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ცალკეულ საარტილერიო გასროლებს, საომარი მოქმედებები დასავლეთის ფრონტზე არ ყოფილა. ომის ეს ფაზა ცნობილია „მჯდომარე ომის“ სახელით. გერმანიის მხრიდან ადგილი ჰქონდა პროპაგანდისტულ „თავდასხმებს“ საფრანგეთის არმიაზე. პლაკატებითა და მეგაფონებით „შეიარაღებული“ ვერმახტის კარისკაცები მიმართავდნენ ფრანგებს: „რატომ იბრძვით?“ ან „ჩვენ პირველები არ გავისვრით“ და ა.შ. [[27 სექტემბერი|27 სექტემბერს]] [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერმა]] უბრძანა [[სახმელეთო ჯარების უმაღლესი მთავარსარდლობა]]ს ("OKH") შეემუშავებინათ თავდასხმითი გეგმა, ე.წ. „ყვითელი შემთხვევა“ ''([[გერმ.]] „Fall Gelb“)''. [[29 ოქტომბერი|29 ოქტომბერს]] გეგმა უკვე მზად იყო. იგი მიზნად ისახავდა 2 არმიით [[ბელგია|ბელგიისა]] და [[ნიდერლანდები]]ს გავლით [[მოკავშირეები|მოკავშირეთა]] ჯარებზე თავდასხმას და მათ განადგურებას მდ. [[სომი(მდინარე)|სომის]] ჩრდილოეთით. საბოლოო ჯამში თავდასხმას ადგილი [[1939]] წელს არ ჰქონია. ცუდი ზამთრის პირობებისა და [[პოლონეთი|პოლონეთში]] მოსალოდნელზე მეტი დანაკარგების გამო ჰიტლერმა თავდასხმა ერთიანობაში 29-ჯერ გადადო. === ფინეთ-საბჭოთა კავშირის ზამთრის ომი (1939-1940) === [[1939]] წლის [[30 ნოემბერი|30 ნოემბერს]] [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] [[მარშალი|მარშალ]] [[მერეცკოვი, კირილ|კირილ მერეცკოვის]] მეთაურობით გადალახა [[ფინეთი]]ს საზღვარი 950 კმ-ის სიგანეზე. 1500 [[ტანკი]]თა და 3000 [[თვითმფრინავი]]თ შეარაღებული წითელი არმია სწრაფ გამარჯვებას ელოდა, მაგრამ ფინელებმა შეუპოვარი წინააღმდეგობა გაუწიეს თავდამსხმელებს და დიდი ზიანი მიაყენეს. წითელმა არმიამ 200 000-მდე ჯარისკაცი დაკარგა, მაშინ როცა ფინეთის დანაკარგი 25 000-ს არ აღემატებოდა. ამ ომში ფინეთს ფარულად სამხედრო დახმარებას უწევდა [[შვედეთი]], ისე რომ მის მიერვე გამოცხადებული საერთაშორისო ნეიტრალიტეტი არ დაერღვია. ფინეთს საომარ მხარდაჭერას ჰპირდებოდნენ [[დიდი ბრიტანეთი]] და [[საფრანგეთი]], მაგრამ საქმე აქამდე არ მისულა. [[1940]] წლის [[12 მარტი|12 მარტს]] ფინეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის ხელი მოეწერა საზავო ხელშეკრულებას, რომლის ძალითაც [[კარელია|კარელიის]] ნაწილი და ნახევარკუნძული [[პეჩენგა|კალასტაიანსაარენტო]] ''(დღ. პეჩენგა)'' [[სსრკ]]-ს გადაეცა. დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნების მიზნით ფინეთმა [[1941]] წელს, საბჭოთა კავშირზე [[გერმანია|გერმანიის]] თავდასხმის შემდეგ, [[სსრკ]]-თან საომარი მოქმედებები განაახლა. === დანიისა და ნორვეგიის დაპყრობა (1940) === [[ფაილი:Norway-Westront-1940.jpg|thumb|250px|ნორვეგია და დანია(1940)]] [[1939]] წლის მიწურულში [[გერმანია|გერმანიის]] ეკონომიკამ დიდი ზარალი განიცადა [[საფრანგეთი|ფრანგული]] რკინის მადნის მიწოდების შეწყვეტით. ნეიტრალური [[შვეცია|შვედეთის]] მიერ გერმანიის რკინის მადნით უზრუნველყოფა საკმარისი არ იყო, იგი ქვეყნის ეკონომიკის მოთხოვნის მხოლოდ 40% აკმაყოფილებდა. ასევე დიდ როლს გერმანიის ეკონომიკისთვის თამაშობდა [[ფინეთი|ფინური]] ნიკელი, რომელიც შვედეთის გავლით [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] ქალაქ [[ნარვიკი]]დან მიეწოდებოდა გერმანიას. აქედან გამომდინარე ნორვეგიას დიდი ეკონომიკური და სამხედრო მნიშვნელობა ჰქონდა [[მესამე რაიხი]]სთვის. [[დიდი ბრიტანეთი]] ცდილობდა ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანლი ეკონომიკური ძარღვი გადაეკეტა გერმანიისათვის. [[1940]] წლის [[5 თებერვალი|5 თებერვალს]] ფრანკო-ბრიტანულმა სამხედრო საბჭომ გადაწყვიტა 4 [[დივიზია|დივიზიის]] ნარვიკში გადასხმა. ბრიტების მიერ განზრახულმა თავდასხმამ ნორვეგიულ პორტზე აიძულა [[ვერმახტის უმაღლესი მთავარსარდლობა]] ცალკე შტაბი შეექმნა ნორვეგიისათვის. [[1 მარტი|1 მარტს]] ჰიტლერმა საბოლოოდ დაამტკიცა ოპერაცია '''„[[ვეზერიუბუნგი]]“''' (''ქართ. „წვრთნა ვეზერზე“, გერმ. "Weserübung"''), რომელიც მიზნად ისახავდა [[დანია|დანიის]] დაპყრობას და მისი, როგორც სასტარტო პლაცდარმის გამოყენებას ნორვეგიის დასაპყრობად. მარტში უკვე ადგილი ჰქონდა ცალკეულ შეტაკებებს ბრიტანულ საზღვაო ძალებთან. [[5 აპრილი|5 აპრილს]] მოკავშირეებმა დაიწყეს ნორვეგიის სანაპირო წყლების დანაღმვა (''ოპერაცია „ვილფრიდი“'') და გეგმავდნენ დამატებით ჯარების ნორვეგიის ტერიტორიაზე გადასხმას. მეორე დღეს, [[6 აპრილი|6 აპრილს]] გერმანულმა მხარემ დაიწყო ოპერაცია [[ნორვეგიის ოპერაცია|ვეზერიუბუნგის]] განხორციელება, რომლის დროსაც მობილიზირებულ იქნა თითქმის მთელი გერმანული ფლოტი და გაგზავნილ იქნა ნარვიკის მიმართულებით. [[ფაილი:QuislingOslo1942.jpg|thumb|180px|left|ვიდკუნ კვისლინგი]] [[9 აპრილი|9 აპრილს]] ნარვიკში გადასხდა ვერმახტის სამთო [[ეგერი|ეგერთა]] დივიზია. ბრიტანელები გერმანული დესანტის ნორვეგიაში გადასხმას შეუძლებლად თვლიდნენ და იქ მხოლოდ არმიის პატარა კონტინგენტი ჰყავდათ. ამ გარემოებამ ხელი შეუწყო "ვერმახტს" დანიის უბრძოლველად დაპყრობის შემდგომ, უკვე [[10 აპრილი]]სათვის თითქმის წინააღმდეგობის გაუწევლად აეღო ქალაქები [[სტავანგერი]], [[ტრონდჰაიმი]] და ნარვიკი. [[12 აპრილი|12 აპრილს]] ბრიტანეთმა სტრატეგიული მოსაზრებებით დაიკავა დანიური [[ფარერის კუნძულები]]. [[13 აპრილი|13 აპრილს]] ოფოტ-ფიორდში ადგილი ჰქონდა მძიმე საზღვაო ბრძოლებს, რომლებშიც ინგლისურმა საზღვაო გამანადგურებლებმა და საბრძოლო გემმა „ვორსპაიტმა“ (''[[ინგლისური ენა|ინგ.]] "HMS Warspite"'') შეძლეს ჩაეძირათ ყველა გერმანული საზღვაო გამანადგურებლები, ხოლო უკან დახეული მსუბუქი [[კრეისერი|კრეისერები]] და სატვირთო გემები მოკავშირეთა [[წყალქვეშა ნავი|წყალქვეშა ნავების]] და „სამეფო საჰაერო ძალების“ ''(ინგ. Royal Air Force — "RAF")'' მიერ იქნენ განადგურებულნი. [[17 აპრილი|17 აპრილს]] „[[სამეფო ფლოტი|სამეფო ფლოტმა“]] მძლავრი ცეცხლი გაუხსნა „ვერმახტის“ პოზიციებს და დაიწყო ჯარების გადასხმა ნორვეგიაში. [[19 აპრილი]]სთვის დასრულებულ იქნა ბრიტანელი ჯარისკაცების, [[პოლონეთი|პოლონური]] და [[უცხოთა ლეგიონი]]ს შენაერთების გადასხმა. ამასობაში ხელსაყრელი ამინდის გამო ვერმახტმა შეძლო გაემაგრებინა თავისი პოზიციები ფრონტზე. [[2 მაისი|2 მაისს]] ლუფტვაფეს პილოტებმა საპორტო ქალაქ [[ნამსოსი|ნამსოსთან]] ჩაძირეს ბრიტანული და ფრანგული საიერიშო ხომალდები. იმავე თვეში [[ჩერჩილი, უინსტონ|ჩერჩილმა]] მიიღო გადაწყვეტილება მოკავშირეთა ჯარების ევაკუაციისა ნორვეგიიდან. რისი მიზეზიც გერმანიის სამხედრო წარმატებები იყო საფრანგეთში. სანამ მოკავშირეთა 24.500 კაციანი არმია ნორვეგიას დატოვებდა, მათ შეძლეს დროებით აეღოთ ნარვიკი და მისი პორტი გაანადგურეს. [[10 მაისი|10 მაისს]] ნორვეგიის არმიამ იარაღი დაყარა და ამით დასრულდა ოპერაცია „ვეზერიუბუნგი“. ნორვეგია [[რაიხსკომისარიატი|რაიხსკომისარიატად]] გადაკეთდა, თუმცა ჰიტლერის ნებით შეინარჩუნა დამოუკიდებელი ქვეყნის სტატუსი და გერმანიის გავლენის სფეროდ გამოცხადდა. მომდევნო წლებში ნორვეგია ვერმახტის მიერ ძლიერ იქნა გამაგრებული, ელოდა რა ჰიტლერი მოკავშირეთა სავარაუდო დესანტს. [[1942]] წლის თებერვალში გერმანიამ ნორვეგიის სათავეში [[ვიდკუნ კვისლინგი]]ს მარიონეტული მთავრობა დასვა. === დასავლეთ ფრონტი (1940) === [[ფაილი:Norway-Westront-1940.jpg|thumb|250px|დასავლეთ ფრონტი (1940)]] დასავლეთ ფრონტი გერმანიის მხრიდან გამაგრებული იყო „ზიგფრიდის“ ''([[გერმანული ენა|გერმ.]] "Siegfried")'', ხოლო საფრანგეთის მხრიდან "მაჟინოს" ''([[ფრანგული ენა|ფრანგ.]] "Maginot")'' თავდაცვითი ხაზით. მაჟინოს 130 კმ-იანი თავდაცვითი ხაზის ბუნებრივ გაგრძელებას არდენები წარმოადგენდა და რაკი ის სატანკო შენაერთებისთვის ძნელად გადასალახავ ბუნებრივ ბარიერს წარმოადგენდა, ამიტომ საფრანგეთის გენერალიტეტი ამ მხრიდან გერმანიის თავდასხმას არ ელოდა. დასავლეთის ფრონტის საბრძოლო გეგმა ვერმახტში [[გენერალ-ლეიტენანტი|გენერალ-ლეიტანანტ]] [[მანშტაინი, ერიხ ფონ|ერიხ ფონ მანშტაინის]] და მისი ხელქვეითების, [[პოლკოვნიკი|პოლკოვნიკ]] [[ბლუმენტრიტი, გიუნთერ|გიუნთერ ბლუმენტრიტის]] და იმჟამინდელი [[მაიორი]]ს [[ტრესკო, ჰენინგ ფონ|ჰენინგ ფონ ტრესკოს]] მიერ იქნა შემუშავებული. გეგმა მიზნად ისახავდა არდენების გავლით სწრაფ გარღვევას და ჩრდილოეთით მოტოვებული მოკავშირეთა ძალებისათვის ზურგიდან დარტყმას. სატანკო და მოტორიზირებული დივიზიების დიდი კონცენტრაციით უნდა გაჭრილიყო „ხვრელი არდენებში“ და როგორც შემდგომში ჩერჩილმა თქვა „ნამგალისებური ჩაჭრით“ მოკავშირეთა არმიები ლა მანშამდე ალყაში უნდა მოექციათ. [[1940]] წლის [[10 მაისი|10 მაისს]] გერმანიის სამხედრო შენაერთებმა (სულ 7 არმია) დაიწყეს შეტევები ნეიტრალურ ქვეყნებზე: [[ბელგია]]ზე, [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებზე]] და [[ლუქსემბურგი|ლუქსემბურგზე]]. 136 ვერმახტის [[დივიზია|დივიზიის]] წინააღმდეგ იდგა მოკავშირეთა 137 დივიზია. თავდასხმის პირველსავე დღეს ვერმახტის სადესანტო-პარაშუტისტთა ნაწილებმა აიღეს მანამდე აუღებლად მიჩნეული ბელგიური პორტი [[ებენ-ემელი]] ''([[ფრანგული ენა|ფრან.]] Eben-Emael)''. [[14 მაისი|14 მაისს]] [[გენერალი|გენერალ]] [[გუდერიანი, ჰაინც|გუდერიანის]] [[ტანკი|ტანკებმა]] გადალახეს მდ. [[მაასი]]. ინგლისის „[[სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალები]]“ ''([[ინგლისური ენა|ინგლ.]] Royal Air Force)'' ყოველნაირად ცდილობდა დაენგრია [[პონტონი|პონტონები]] მდინარეზე და ხელი შეეშალა ჯარების მაასის გადალახვისთვის, მაგრამ ეს თავდასხმები წარუმატებელი გამოდგა და ბრიტანელებმა თავიანთი თვითმფრინავების დიდი ნაწილი დაკარგეს. [[17 მაისი|17 მაისს]] ფრანგებმა როგორც იქნა დაიწყეს შეტევა. [[დე გოლი, შარლ|შარლ დე გოლის]] მე-4 სატანკო დივიზიამ შეტევა დაიწყო [[მონკორნე]]ს მიმართულებით. მიუხედავად თავდაპირველი წარმატებებისა შეტევა შეწყვეტილ იქნა [[ლუფტვაფე]]ს „[[შტუკა|შტუკების“]] ძლიერი თავდასხმების გამო. იმავე დღეს, [[17 მაისი|17 მაისს]] [[ბრიუსელი]] უბრძოლველად დანებდა ვერმახტს. ნიდერლანდელები, რომლებიც [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომშიც]] ნეიტრალურები იყვნენ, უფრო სუსტად იყვნენ საბრძოლველად მომზადებული, ვიდრე [[ბელგიელები]]. უნდა ითქვას რომ ვერმახტმა თითქმის უბრძოლველად დაიპყრო ქვეყანა. [[14 მაისი|14 მაისს]] [[როტერდამი]]ს დაბომბვის შემდეგ ნიდერლანდებმა კაპუტულაცია გამოაცხადა. მომდევნო დღეს მთავრობა და დედოფალი [[ვილჰელმინა (ნიდერლანდები)|ვილჰელმინა]] [[ლონდონი|ლონდონში]] წავიდნენ ემიგრაციაში. [[ზაის-ინკვარტი, არტურ|არტურ ზაის-ინკვარტი]] დაინიშნა ნიდერლანდების [[რაიხსკომისარი|რაიხსკომისარად]]. [[19 მაისი|19 მაისს]] გერმანიის მე-6 არმიამ მიაღწია მდ. [[შელდე (მდინარე)|შელდეს]] და [[აბევილი|აბევილამდე]] წაიწია წინ. ეს შეტევა იმდენად წრაფად იქნა განხორციელებული, რომ ფრანგული და ბრიტანული სამხედრო ნაწილები [[დიუნკერკი|დიუნკერკთან]] ალყაში მოქცეულები აღმოჩნდნენ. [[27 მაისი|27 მაისს]] მოკავშირეებმა დაიწყეს ალყაში მოქცეული 7500 ჯარისკაცის ევაკუაცია („[[ოპერაცია დინამო]]“). სახმელეთო ჯარების დაჯგუფება "A"-ს სატანკო დივიზიებმა შეტევა ჩვეულებრივ გააგრძელეს, სანამ [[გენერალ-პოლკოვნიკი|გენერალ-პოლკოვნიკმა]] [[რუნდშტეტი, გერდ ფონ|გერდ ფონ რუნდშტეტმა]] შეჩერების ბრძანება არ გასცა. ჰიტლერის [[24 მაისი]]ს ბრძანება შეტევის შეჩერების თაობაზე ისტორიული კვლევის დღემდე სადავო საკითხია, ბრძანების გაცემის მიზეზებზე ერთიანი აზრი არ არსებობს. [[4 ივნისი|4 ივნისს]] ევაკუაცია, რომლეშიც მონაწილეობა 900-მდე სატრანსპორტო გემმა მიიღო მონაწილეობა, დასრულებულ იქნა. მიუხედავად [[ლუფტვაფე]]ს შეუწყვეტელი ბომბარდირებისა, ევაკუირებულ იქნა დაახ. 337 000 ჯარისკაცი, აქედან 110 000 საფრანგეთის არმიის. დღევანდელი გადასახედიდან ჰიტლერის ბრძანება შეტევის შეჩერების შესახებ მძიმე ტაქტიკური შეცდომა იყო, რადგან ინგლისის არმიამ ბრძოლისუნარიანობა შეინარჩუნა და შემდგომში ვერმახტის ექსპანსიას ბრიტანეთში წინ გადაეღობა. [[ფაილი:Nazi-parading-in-elysian-fields-paris-desert-1940.png|thumb|250px|ვერმახტი პარიზში]] ბრიტანული არმიის ევაკუაციის შემდეგ, საფრანგეთი თავდაცვისთვის ემზადებობდა. [[ბენელუქსი]]ს დაპყრობით ვერმახტმა დაასრულა ოპერაცია „[[ფალ გელბი]]“ ''([[ქართული ენა|ქართ.]] „ყვითელი შემთხვევა“, [[გერმანული ენა|გერმ.]] Fall Gelb)'' და დაიწყო ოპერაცია „[[ფალ როტი]]“ ''([[ქართული ენა|ქართ.]] „წითელი შემთხვევა“, [[გერმანული ენა|გერმ.]] Fall Rot)''. [[5 ივნისი|5 ივნისს]] გერმანელებმა შეტევა დაიწყეს მდინარეების [[ესნი (მდინარე)|ესნისა]] და [[სომი (მდინარე)|სომის]] რეგიონში. [[9 ივნისი|9 ივნისს]] მე-6 ინფანტერიის დივიზიამ გადალახა მდ. [[სენა (მდინარე)|სენა]]. [[11 ივნისი|11 ივნისს]] [[მუსოლინი, ბენიტო|მუსოლინიმ]] ომი გამოუცხადა მოკავშირეთა ქვეყნებს. [[14 ივნისი|14 ივნისს]] ვერმახტის მე-18 არმიამ უბრძოლველად აიღო [[პარიზი]]. იმავდროულად სახმელეთო არმიათა დაჯგუფება "C"-მ გაარღვია მაჟინოს ხაზი და აიღო ციხესიმაგრე [[ვერდენი]]. [[17 ივნისი|17 ივნისს]] ახლადჩამოყალიბებული მთავრობის მეთაურმა, პრემიერ-მინისტრმა [[პეტენი, ანრი ფილიპ|ანრი ფილიპ პეტენმა]] საფრანგეთის კაპიტულაცია გამოაცხადა, რომელიც ოფიციალურად გაფორმდა [[1940]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]] [[კომპიენი]]ს ტყეში, ზუსტად იმ ადგილზე, სადაც [[1918]] წლის [[11 ნოემბერი|11 ნოემბერს]] გერმანიამ ხელი მოაწერა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] დამარცხების დოკუმენტს. ჰიტლერმა საამისაოდ [[მარშალი|მარშალ]] [[ფოში, ფერდინან|ფერდინან ფოშის]] ვაგონიც კი წამოაღებინა პარიზიდან. საომარი ცეცხლის შეწყვეტა ძალაში შევიდა [[25 ივნისი]]ს 01:35 საათზე. იმისათვის რომ საფრანგეთის ფლოტი გერმანელებს არ ჩავარდნოდათ ხელში, ბრიტანელებმა [[3 ივლისი|3 ივლისს]] დაბომბეს [[მერს-ელ-ქებირი]]ს პორტი, სადაც ფრანგული გემების ნაწილი იყო სტაციონირებული. [[ბლიცკრიგი]] დასავლეთ ფრონტზე 6 კვირა და 3 დღე გაგრძელდა, რომელმაც 135 000 მოკავშირეთა და 46 000 ვერმახტის ჯარისკაცის სიცოცხლე იმსხვერპლა. საფრანგეთი ორ ნაწილად იქნა გაყოფილი. ჩრდილოეთში (გერმანიის სფერო) სტაციონირებულ იქნენ ვერმახტის და ლუფტვაფეს ძალები ბრიტანეთზე ინვაზიის დასაწყებად. ატლანტის ოკეანის პორტებში და განსაკუთრებით [[ბრესტი (საფრანგეთი)|ბრესტში]] შეიქმნა [[კრიგსმარინე|კრიეგსმარინეს]] [[წყალქვეშა ნავი|წყალქვესა ნავების]] ბაზები. სამხრეთი და აღმოსავლეთი ნაწილი ფრანგული კონტროლის ქვეშ დარჩა, რომელსაც [[პეტენი, ანრი ფილიპ|პეტენის]] მარიონეტული მთავრობა განაგებდა ქალაქ [[ვიში]]დან. === საჰაერო ომი ინგლისისათვის (1940/41) === ინგლისისათვის საჰაერო ომის მიზანი ბრიტანეთში შეჭრისთვის ('''[[ოპერაცია „ზეელიოვე“]]''') მზადება იყო, რისთვისაც უპირველეს ყოვლისა [[ლუფტვაფე]]ს არაბრძოლისუნარიანი უნდა გაეხადა „[[სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალები]]“ ("RAF"). მიუხედავად ამისა ჰიტლერი იმედოვნებდა, რომ ინგლისი გერმანიის ასეთი აშკარა მუქარის გამო შეწყვეტდა ბრძოლას და ზავს ითხოვდა და შეჭრა საჭირო აღარ იქნებოდა. [[ფაილი:Churchill CCathedral H 14250.jpg|thumb|left|180px|ჩერჩილი დანგრეულ ქოვენთრიში]] ბოლო 2 წლის განმავლობაში ბრიტანეთი მთელი ძალებით ემზადებოდა საჰაერო ბრძოლისათვის. მარტო ბრძოლის დაწყებიდან პირველ სამ თვეში ინგლისელებმა 1.400 საბრძოლო თვითმფრინავი დაამზადეს. „რაფ-ი“ პილოტების ნაკლებობას განიცდიდა, რაც შევსებულ იქნა [[ბრიტანეთის თანამეგობრობა|ბრიტანეთის თანამეგობრობის]], ფრანგი, ამერიკელი, პოლონელი და ჩეხი მოხალისე მფრინავებით. ბრიტანელი მფრინავების თავგანწირულმა ბრძოლამ და დიდმა მატერიალურმა და ცოცხალმა დანაკარგებმა ორივე მხრიდან აიძულა ლუფტვაფე [[1940]] წლის ოქტომბრიდან შეემცირებინა ფართომასშტაბიანი ბომბარდირების აქციები და მთავარი აქცენტი ღამეულ თავდასხმებზე გადაეტანა. ლუფტვაფეს ხელმძღვანელობის და განსაკუთრებით [[ჰერმან გერინგი]]ს ფატალური შეცდომა იყო ინგლისელთა რადარების უგულველყოფა და ქალაქების და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაბომბვა. მიუხედავად დიდი მსხვერპლისა „რაფ-ი“ ამ თავდასხმებს არ დაუსუსტებია, ხოლო რადარის ტექნოლოგიის მიზანმიმართული გამოყენებით ინგლისელები ეფექტურად ანადგურებდნენ ლეფტვაფეს თვითმფრინავებს. გიორინგი საჰაერო ომში დამარცხებას პილოტთა სიმხდალეს აბრალებდა, რას სიმართლეს არანაირად არ შეესაბამებოდა და უფრო ის მიზანი ჰქონდა რომ ყურადრება მისი პერსონიდან და საკუთარი შეცდომებიდან სხვა საგანზე გადაეტანა. [[ლონდონი]]სა და ინგლისის სხვა ქალაქების ბომბარდირებას 32.000 მშვიდობიანი მოსახლე შეეწირა. ქალაქი [[ქოვენთრი]] თითქმის მთლიანად მიწასთან იქნა გასწორებული. === ბალკანეთი (1940/41) === [[მუსოლინი, ბენიტო|ბენიტო მუსოლინის]] აგრესიული საგარეო პოლიტიკა მიმართული იყო ბალკანეთის წინაარმდეგ. [[1940]] წლის [[28 ოქტომბერი|28 ოქტომბერს]] [[იტალია]] თავისი კოლონიის, [[ალბანეთი]]ს ტერიტორიიდან თავს დაესხა [[საბერძნეთი|საბერძნეთს]]. მუსოლინიმ კავშირის დამყარება სცადა [[ბულგარეთი|ბულგარეთთან]], თუმცა ეს წინადადება უარყოფილ იქნა მეფე [[ბორის III (ბულგარეთი)|ბორის III]]-ის მიერ. საბერძნეთზე თავდასხმის გეგმას არ იცნობდა ჰიტლერიც, რომელიც ამ დროისათვის ბალკანეთზე ოპერაციის მომხრე არ იყო და ცდილობდა იტალიასთან ერთად ინგლისის ინვაზიის გეგმა განეხორციელებინა. [[დუჩე]]ს მიზანი იყო საბერძნეთი ბლიცკრიგით დაეპყრო, თუმცა ეს გეგმა არ შედგა. უკვე [[3 ნოემბერი|3 ნოემბერს]] ბერძნებმა დაიწყეს კონტრშეტევა მთელ ფრონტზე და აიძულეს იტალიელები თავდაცვით პოზიციაზე გადასულიყვნენ, [[14 ნოემბერი|14 ნოემბრისთვის]] კი უკვე თითქმის ალბანეთის საზღვრებამდე უკან დაახევინეს. მოკავშირის გარდაუვალი მარცხი რომ აეცილებინა, ჰიტლერმა ბრძანება გასცა ბალკანეთზე შეტევის — დაიწყო '''[[მარიტა (ოპერაცია)|ოპერაცია „მარიტა“]]'''. [[1941]] წლის დასაწყისში გერმანიამ სცადა მოლაპარაკების გზით გადაეჭრა კონფლიქტი. ჰიტლერმა [[იუგოსლავია]]ს შეთავაზა შეერთებოდა [[ბერლინი-რომი-ტოკიოს პაქტი|ბერლინი-რომი-ტოკიოს პაქტს]], თუმცა იგი ამ ეტაპზე უარყოფილ იქნა. გერმანიის მოკავშირეობაზე უარი განაცხადა საბერძნეთმაც, რომელიც წარმატებას წარმატებაზე აღწევდა იტალიის წინააღმდეგ ომში. [[9 მარტი]]ს იტალიური არმიის შეტევა ბერძენთა პოზიციებზე ტოტალური კრახით დასრულდა. [[27 მარტი|27 მარტს]] იუგოსლავია დათანხმდა გერმანიის წინადადებას და მისი მოკავშირე გახდა, თუმცა ამას შედეგად მოყვა მოსახლეობის მასობრივი უკმაყოფილება, საპროტესტო დემონსტრაციები და პუტჩი პრინც-რეგენტ პაველის მთავრობის წინააღმდეგ. მოკავშირეობის ხელშეკრულება გაუქმებულ იქნა. ყოველივე ამის შემდეგ გერმანიას მხოლოდ სამხედრო ინტერვენციის გზა დარჩა.[[6 აპრილი|6 აპრილს]] ვერმახტმა გადალახა იუგოსლავიის საზღვრები. პარალელურად [[ლუფტვაფე]]-მ დაიწყო [[ბელგრადი]]ს ფართომასშტაბიანი დაბომბვა. დანარჩენი უკვე დროის საკითხი იყო. [[10 აპრილი|10 აპრილს]] გერმანელებმა აიღეს [[ხორვატია|ხორვატიის]] დედაქალაქი [[ზაგრები]], 2 დღის შემდეგ [[12 აპრილი|12 აპრილს]] ბელგრადმა იარაღი დაყარა ვერმახტის სატანკო არმიების წინაშე. [[17 აპრილი|17 აპრილს]] ხელი მოეწერა იუგოსლავიის უსიტყვო კაპიტულაციას. [[6 აპრილი|6 აპრილსვე]] დაიწყო ვერმახტის შეტევა საბერძნეთზე, სადაც წინააღმდეგობა გაცილებით დიდი იყო ვიდრე იუგოსლავიაში. განსაკეთრებით დიდი დანაკარგები ვერმახტმა ნახა [[მეტაქსას ხაზი|მეტაქსას ხაზთან]], როდესაც მთიან რეგიონში ისინი ნელ-ნელა მიიწევდნენ წინ. [[9 აპრილი|9 აპრილს]] გერმანელებმა აიღეს [[სალონიკი]], რამაც აღმოსავლეთ მაკედონიაში სტაციონირებულ ბერძნულ სამხედრო შენაერთებს გზა მოუჭრა და მეტაქსას ხაზს გარღვევის საფრთხე დაემუქრა. ალბანეთის ფრონტიდან გადმოსროლილი ბერძნული ჯარები გერმანულ და იტალიურ ტანკებს და საჰაერო დაბომბვებს შეეწირნენ. [[21 აპრილი|21 აპრილს]] 223 000 ბერძენმა ჯარისკაცმა იარაღი დაყარა. საბერძნეთში სტაციონირებულმა ბრიტანულმა ჯარებმა თავდაცვითი ხაზი ააგეს [[თერმოპილე]]სთან, რომელიც [[24 აპრილი|24 აპრილს]] გადათელილ იქნა ვერმახტის მიერ. კატასტროფის თავიდან ასაცილებლად ბრიტანეთის მხედართმთავრობამ სასწრაფომ ევაკუაციის ოპერაცია დაიწყო და 50 000 ბრიტანელი მებრძოლი [[ეგვიპტე]]ში იქნა გადაყვანილი. [[27 აპრილი|27 აპრილს]] ვერმახტის ჯარები შევიდნენ [[ათენი|ათენში]]. [[25 აპრილი|25 აპრილს]] გერმანიისა და მის მოკავშირეთა 593 სატრანსპორტო თვითმფრინავმა საჰაერო დესანტი გადასხა [[კრეტა]]ზე ([[მერკური (ოპერაცია)|ოპერაცია „მერკური“]]). პარაშუტისტები მოწინააღმდეგისთვის ადვილ სამიზნეს წარმოადგენდნენ და დესანტმა დიდი დანაკლისი განიცადა. ასევე უშედეგოდ დასრულდა მათი ცდა აეღოთ რომელიმე ახლომდებარე აეროდრომი, რომლითაც დამხმარე ძალები შეძლებდნენ კუნძულზე გადმოსვლას, განსაკუთრებით კი არტილერია და ტანკები. მხოლოდ მას შემდეგ რაც ლუფტვაფემ საჰაერო ჰეგემონია მოიპოვა კრეტაზე და გაძლიერებული საზღვაო დესანტი გადმოსხდა კუნძულზე, შესაძლებელი იქნა აეროდრომების აღება. მოკავშირეთა ჯარები (მათ შორის [[ავსტრალია|ავსტრალიელები]] და [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიელები]]) ერთი კვირის განმავლობაში იცავდნენ კრეტას, თუმც საბოლოოდ იძულებულნი გახდნენ 17.000 კაციანი კორპუსის ევაკუაცია მოეხდინათ. პირადი შემადგენლობის დიდი დანაკარგის გამო ჰიტლერმა შემდგომში ყოველთვის უარი განაცხადა შესაბამისი სახის საჰაერო სადესანტო ოპერაციებზე. === რუსეთის კამპანია (1941-1945) === ==== თავდასხმის სამხედრო გეგმა ==== [[ფაილი:RusFeldz41-42.jpg|thumb|right|250px|აღმოსავლეთ ფრონტი 1941-1942 წ.წ.]] ბალკანეთის ომმა [[სსრკ|საბჭოთა კავშირზე]] თავდასხმის თარიღი 4 კვირით გადაწია. მას ადგილი ჰქონდა [[1941]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]]. ამ დაგვიანებამ და უჩვეულოდ ადრე დამდგარმა ზამთარმა ხელი შეუშალა გერმანელთა გეგმის ოპერატიულ განვითარებას, რომელიც მიზნად ისახავდა ზამთრის დადგომამდე „არხანგელსკ-ასტრახანის ხაზის“ მიღწევას. [[ვერმახტი]]ს მთავარსარდლობის გამოთვლების თანახმად გეგმის ოპტიმალურად შესრულება შეიძლებოდა, თუკი ჯარების ზურგიდან მომარაგება [[ფსკოვი|ფსკოვ]]-[[კიევი|კიევ]]-[[ყირიმი]]ს გავლით შეუფერხებლად იწარმოებოდა. მიუხედავად ამისა, [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერი]] მოითხოვდა [[მოსკოვი]]ს აღებას და ამით გეგმის ოპტიმალური ვარიანტიდან გადახვევას. სსრკ-ზე თავდასასხმელად ვერმახტს მზად ჰყავდა 3 არმიათა დაჯგუფება. არმიათა ჯგუფ „ჩრდილოეთს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Nord), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ ლეები, უნდა აეღო [[ბალტიის ქვეყნები]] და შეტევა გაეგრძელებინა [[ლენინგრადი]]ს მიმართულებით. არმიათა ჯგუფ „ცენტრს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Mitte), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ ბოკი, უნდა შეეტია დედაქალაქ მოსკოვისათვის და შესაბამისად ყველაზე ძლიერად იყო აღჭურვილი. არმიათა ჯგუფ „სამხრეთს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Süd), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ რუნდშტეტი, უნდა დაეპყრო [[უკრაინა]]. საბჭოთა კავშირზე თავდასასხმელად მობილიზირებულ იქნენ გერმანიის სატელიტი ქვეყნების სამხედრო შენაერთებიც. დაგეგმილი იყო შეტევის განხორციელება დაპყრობილი [[ნორვეგია|ნორვეგიიდანაც]], რომელიც მიზნად ისახავდა [[მურმანსკი]]ს აღებას და იქ მდებარე რკინიგზის ხაზის და პორტის ხელში ჩაგდებას. ==== თავდასხმა ==== [[ფაილი:europe 1943-1945 map.png|thumb|250px|ევროპა 1943-1945 წ.წ.]] [[1941]] წლის [[22 ივნისი]]ს დილას ვერმახტის 149 დივიზიამ (მათ შორის ყველა გერმანული სატანკო და მოტორიზებული ძალები) გადალახა [[სსრკ|სსრკ-ის]] საზღვრები. 2 დივიზია შეტევას აწარმოებდა [[ფინეთი]]დან, 8 სტაციონირებული იყო [[ნორვეგია]]ში, 1 – [[დანია]]ში, 38 დივიზია დასავლეთ ფრონტზე მოქმედებდა, 2 იბრძოდა ჩრდილოეთ აფრიკაში და 7 — ბალკანეთზე. მიუხედავად ოპერატიული ინფორმაციისა, [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] საშუალო და დაბალი რანგის სარდლობა გერმანელთა თავდასხმას მოუმზადებელი შეხვდა. უამრავი საბჭოთა მებრძოლი სსრკ-ის საზღვრის გასწვრივ რაიმე სერიოზული წინააღმდეგობის გაწევის გარეშე დანებდა მარშით მიმავალ ვერმახტის ჯარებს. ამის ერთადერთი ახსნა „[[პრევენციული დარტყმის თეზა|პრევენციული დარტყმის თეზით“]] თუ შეიძლება, რომელიც უკანასკნელ პერიოდში ისტორიკოსთა გარკვეული წრის მიერ გაზიარებული იქნა და რომელიც ჯერ კიდევ [[მესამე რაიხი]]ს იდეოლოგების მიერ გავრცელებულ ინფორმაცია ეყრდნობა. ამ ინფორმაციის მიხედვით საბჭოთა კავშირი თვითონ ემზადებოდა გერმანიაზე თავდასახმელად. ის ფაქტი, მართლა აპირებდა თუ არა სსრკ გერმანიაზე თავდასხმას და მართლა იყო თუ არა წითელი არმია მზად ასეთი ომისათვის, არ ამსუბუქებს ნაცისტური გერმანიის დანაშაულს ამ თავდასხმაში. სსრკ - ს წინააღმდეგ დაწყებული დაპყრობითი და გამანადგურებელი ხასიათის ომი იყო ჯერ კიდევ წლების წინ ჰიტლერის მიერ ფორმულირებული „აღმოსავლეთში საარსებო სფეროს“ მოპოვების გეგმის დამასრულებელი ეტაპი. === აშშ-ის ჩაბმა ომში (1941) === [[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატები]] თავიდან ფორმალურ ნეიტრალიტეტს იცავდა მიმდინარე კონფლიქტში. მოსახლეობის უმრავლესობის ანტისაომარი განწყობა ხელს უშლიდა პრეზიდენტ [[რუზველტი, ფრანკლინ დელანო|რუზველტს]] პირდაპირ მიეღო მონაწილეობა ომში [[დიდი ბრიტანეთი]]სა და [[სსრკ]]-ს მხარეზე. თუმცა ფარულად ამერიკა ყოველგვარ შესაძლებელ დახმარებას უწევდა ბრიტანეთს. [[1941]] წლის [[11 მარტი]]ს [[ლენდ-ლიზი|ლენდ-ლიზის]] კანონით ამერიკის [[კონგრესი (აშშ)|კონგრესმა]] ეს დახმარება კანონიერი გახადა. ამის შემდეგ [[აშშ]] დიდი რაოდენობით საბრძოლო და სამეურნეო იარაღს აწვდიდა როგორც ბრიტანეთს, ისე საბჭოთა კავშირს, რამაც გადამწყვეტი როლი ითამაშა გერმანიის და მისი მოკავშირეების დამარცხებაში. [[ფაილი:Franklin Roosevelt signing declaration of war against Japan.jpg|thumb|left|180px|რუზველტი ომს უცხადებს იაპონიას]] [[იაპონია|იაპონიის]] თავდასხმის შემდეგ აშშ-ს წყნარი ოკეანის ფლოტზე [[პერლ-ჰარბორზე თავდასხმა|პერლ-ჰარბორში]] [[1941]] წლის [[7 დეკემბერი|7 დეკემბერს]], ამერიკა იძულებული გახდა მეორე დღეს, [[8 დეკემბერი|8 დეკემბერს]], ომი გამოეცხადებინა [[გერმანია|გერმანიისა]] და იაპონიისათვის. აშშ-ს და დიდი ბრიტანეთის მთავრობათა მეთაურები შეთანხმდნენ პრიორიტეტი ევროპაზე გადაეტანათ და უპირველეს ყოვლისა დაემარცხებინათ გერმანია ''(„Germany first“)''. პირველ შეტაკებებს ამერიკისა და გერმანიის ჯარებს შორის ადგილი ჰქონდათ [[1942|1941]] წლის მიწურულს ჩრ. აფრიკაში. === ბრძოლა ჩრდილოეთ აფრიკაში 1940-1943 === ''მთავარი თემა: „[[აფრიკის კამპანია]]“'' იტალიელებმა ჩრდილოეთ აფრიკაში, ისევე როგორც ევროპაში, ბრიტანელთა წინააღმდეგ მთელი რიგი დამარცხებებისა იწვნიეს. [[1940]] წელს [[ლიბია]]ში წამოწყებული იტალიელთა შეტევა ტოტალური მარცხით დამთავრდა. გერმანელმა გენერალმა [[ერვინ რომელი|ერვინ რომელმა]] [[1941]] წლის თებერვალში მიიღო ბრძანება მოკავშირე იტალიელები დაეცვა. რომლის ხელქვეით მხოლოდ სუსტი შენაერთები იდგნენ. შეაფასა რა შექმნილი სიტუაცია, რომელი მივიდა იმ დასკვნამდე რომ ინგლისელთა შეტევის შემთხვევაში თავისი სუსტი ჯარებით თავდაცვას ვერ შეძლებდა. ამიტომ მან გადაწყვიტა თვითონ შეეტია მოწინააღმდეგისათვის და გამოეყენებინა მოულოდნელობის ეფექტი. [[31 მარტი|31 მარტს]] რომელმა შეტევა დაიწყო. მისი შეტევის მთავარი ძალა მიმართული იყო მერსა ბრეგას წინააღმდეგ, რომ შემდეგ [[კირენაიკა]]სკენ გაჭრილიყო. [[ერვინ რომელი|რომელის]] ვარაუდი გამართლდა, ოპერაცია წარმატებით განხორციელდა და გერმანელებმა [[ბენგაზი]]ც კი აიღეს. [[10 მარტი]]სათვის „[[აფრიკის კორპუსი]]“ აღმოსავლეთ ლიბიურ პორტ-ციხესიმაგრეს [[ტობრუკი|ტობრუკს]] მიადგა, რომელიც მცირე ხნით ადრე იტალიელებმა გაამაგრეს და შემდეგ თითქმის უბრძოლველად დატოვეს. მთელი 1 თვის განმავლობაში რომელის არმია უშედეგო იერიშს იერიშზე აწარმოებდა ტობრუკის წინააღმდეგ. [[13 აპრილი|13 აპრილს]] რომელმა იერიში შეწყვიტა. ასევე შეწყვეტილ იქნა წინსვლაც, ვინაიდან გერმანული არმიის მომარაგება ზურგიდან შეფერხებებით მიმდინარეობდა. ორივე მებრძოლი მხარე პოზიციურ საომარ სიტუაციაზე გადავიდა. ნოემბერის დასაწყისში ბრიტანელებმა კონტრშეტევა წამოიწყეს. [[26 ნოემბერი|26 ნოემბერს]] ბრიტანელთა მეორე კონტიერიშის შემდეგ ტობრუკის გარნიზონმა მოახერხა ალყის გარღვევა. [[7 დეკემბერი|7 დეკემბერს]] „აფრიკის კორპუსმა“ დაიხია გაზალას თავდაცვით ხაზამდე. თუმც ეს უკანადახევა დიდხანს არ გაგრძელებულა. [[1942]] წლის იანვარში რომელმა კვლავ იერიში მიიტანა ტობრუკზე. [[1942]] წლის [[26 მაისი|26 მაისს]] მან დაიწყო ტობრუკზე შეტევა — კოდური სახელი '''„[[ოპერაცია თეზეუსი]]“'''. მძიმე სატანკო ბრძოლების შემდეგ გერმანელებმა და მისმა მოკავშირეებმა შეძლეს [[10 ივნისი|10 ივნისს]] აეღოთ [[ბირ ჰახეიმი]], ხოლო [[20 ივნისი|20 ივნისს]] აღებულ იქნა ტობრუკი. ამ წარმატებისათვის რომელს [[გენერალ-ფელდმარშალი]]ს სამხედრო წოდება მიენიჭა. რომელის შემდგომი მიზანი [[ეგვიპტე]]ზე შეტევა იყო. გერმანელებს უნდა აეღოთ [[ალექსანდრია]] და [[სუეცის არხი]]. ამ მიზნებს წინ გადაეღობა ბრიტანელთა სარდალი [[ბერნარდ მონტგომერი]]. [[ელ ალამეინი]]ს მახლობლად ბრიტანელებმა თავდაცვის 65 კმ-იანი ხაზი ააგეს და გერმანელთა შეტევა შეაჩერეს. [[23 ოქტომბერი|23 ოქტომბერს]] მონტგომერის კონტშეტევა წამოიწყო. „აფრიკის კორპუსი“ ბრიტებზე რიცხობრივად მცირე იყო და იძულებული გახდა უკან დაეხია. გერმანელთა სიტუაცია სრულიად უიმედო შეიქმნა მას შემდეგ, რაც [[8 ნოემბერი|8 ნოემბერს]] ამერიკელები გადმოსხდნენ [[კასაბლანკა]]ში და [[ალჟირი|ალჟირში]] ('''„[[ოპერაცია ტორჩი]]“''') და გერმანელთა ზურგში მეორე ფრონტი გახსნენ. [[13 ნოემბერი|13 ნოემბერს]] ქალაქი ტობრუკი ბრიტანელებმა აიღეს. [[1943]] წელს რომელს უკანდახევის მეტი სხვა გზა არ ჰქონდა. [[23 იანვარი|23 იანვარს]] ბრიტებმა აიღეს [[ტრიპოლი]]. მარტ-აპრილში გერმანიისა და მის მოკავშირეთა ჯარები ალყაში აღმოჩდნენ ('''„[[ტუნისის კამპანია]]“'''). გერმანელთა შეუპოვარი ბრძოლა მხოლოდ მარეთის ხაზზე გრძელდებოდა. [[13 მაისი|13 მაისს]] „აფრიკის კორპუსი“ იძულებული გახდა კაპიტულაცია გამოეცხადებინა. === მეორე მსოფლიო ომის მესამე პერიოდი (1942 წლის 19 ნოემბერი - 1943 დეკემბერი) === III პერიოდი ხასიათდება საომარ მოქმედებათა მასშტაბებისა და დაძაბულობის ზრდით. ნაცისტური გერმანიის მესვეურები ყველა საშუალებით ცდილობდნენ გამარჯვების მიღწევას სსრკ-ზე. ნაცისტური დიქტატურის რეჟიმმა უკიდურესობამდე გააძლიერა ექსპლუატაცია, რეპრესიები და ძარცვა ოკუპირებული ქვეყნების რესურსების მაქსიმალური გამოყენების მიზნით. გერმანიისათვის მუშაობდა თითქმის მთელი ევროპის მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა და ტრანსპორტი. [[1942]] ნოემბერში 267 [[დივიზია|დივიზიიდან]] და 5 [[ბრიგადა (სამხედრო)|ბრიგადიდან]], რომელიც გერმანიას ჰყავდა, 192 დივიზია (71 %) და 5 ბრიგადა მოქმედებდა წითელი არმიის წინააღმდეგ. გარდა ამისა, სსრკ-გერმანიის ფრონტზე იბრძოდა გერმანიის სატელიტთა 66 დივიზია და 13 ბრიგადა. ამ პერიოდში მეორე მსოფლიო ომის მთავარ ფრონტად სსრკ-გერმანიის ფრონტი რჩებოდა. [[1942]] წლის 19 ნოემბერს დაიწყო საბჭოთა ჯარების [[კონტრშეტევა]] სტალინგრადთან ([[სტალინგრადის ბრძოლა 1942-1943]]). 1943 წელს კურსკთან ბრძოლებში ([[კურსკის ბრძოლა 1943]]) ნაცისტური გერმანიის ჯარების განადგურების შედეგად, მოხდა ძირითადი გარდატეხა მეორე მსოფლიო ომის მსვლელობაში. გერმანია იძულებული გახდა გადასულიყო სტრატეგიულ თავდაცვაზე. საბჭოთა არმიამ დაიწყო ფართო შეტევა მთელ ფრონტზე. [[1943]] [[ზაფხული|ზაფხულსა]] და [[შემოდგომა]]ზე გაათავისუფლეს [[დონბასი]] და მარცხენა ნაპირის [[უკრაინა]], გადალახეს [[დნეპრი]] და დაიწყო [[ბელორუსია|ბელორუსიის]] გათავისუფლება. 1942 შემოდგომიდან ერთგვარად გააქტიურდა დიდი ბრიტანეთი და აშშ-ის სამხედრო მოქმედება. [[1942]] ოქრომბრის ბოლოს დაიწყო ინგლისის მე-8 არმიის (სარდალი გენერალი [[მონტგომერი, ალამაინელი|მონტგომერი]]) შეტევა ჩრდილოეთ აფრიკაში. ელ-ალამაინის ბრძოლაში ([[1942]] წლის 23 ოქტომბერი-4 ნოემბერი) გამარჯვების შემდეგ ინგლისის ჯარები 3 თვის განმავლობაში უტევდნენ გენერალ-ფელდმარშალ რომელის ჯარებს აფრიკის ჩრდილოეთ სანაპიროს გასწვრივ და გავიდნენ [[ტუნისი]]ს სამხრეთ საზღვართან. [[1942]] წლის 8 ნოემბერს დაიწყო ამერიკა-ინგლისის საექსპედიციო ძალების (150 ათ.) გადასხმა საფრანგეთის ჩრდილოეთ აფრიკაში. მალე მოკავშირეებმა დაიკავეს [[მაროკო]], [[ალჟირი]], შევიდნენ ტუნისში. [[1943]] ზაფხულში მოკავშირეთა ჯარებმა დაიკავეს კუნძული [[სიცილია]]. სექტემბერს გადასხეს საზღვაო დესანტები [[აპენინი ნახევარ კუნძული|აპენინის ნახევარ კუნძულზე]] ([[იტალიის კამპანია 1943-1945]]). საბჭოთა არმიის გამარჯვებები ხელს უწყობდა ევროპის ხალხთა ანტიფაშისტური ბრძოლის აღმავლობას. ომის III პერიოდში მოხდა არსებითი ცვლილებები [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანესა]] და [[აზია]]ში მებრძოლ მხარეთა ძალთა თანაფარდობაში. [[1943]] განმავლობაში ამერიკის ჯარები გადასხდნენ [[ახალი გვინეა|ახალ გვინეაზე]], განდევნეს [[იაპონელები]] [[ალეუტი]]ს კუნძულებიდან, საგრძნობი ზარალი მიაყენეს იაპონიის სამხედრო და სავაჭრო ფლოტს. === მეორე მსოფლიო ომის მეოთხე პერიოდი (1944 წლის 1 იანვარი - 1945 წლის 8 მაისი) === ამ პერიოდის უმნიშვნელოვანესი სამხედრო-პოლიტიკური მოვლენები გაპირობებული იყო ანტიფაშისტური კოალიციის სამხედრო და ეკონომიური ძლიერების ზრდით, საბჭოთა შეიარაღებელი ძალების სულ უფრო მძლავრი დარტყმით და ევროპაში მოკავშირეთა მოქმედების აქტივიზაციით. [[ფაილი:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|ყირიმის კონფერენცია]] 1944 დასაწყისში 315 დივიზიისა და 10 ბრიგადიდან, რომელიც ნაცისტურ გერმანიას ჰყავდა, 198 დივიზია და 6 ბრიგადა სსრკ-გერმანიის ფრონტზე იბრძოდა. [[1944]] ზაფხულისათვის აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის ჯარებმა განახორციელეს ნათ შეჭრა დასავლეთ ევროპაში [[ლა-მანში]]ს მხრიდან. მოკავშირეებს ძალთა აბსოლუტური უპირატესობა გააჩნდათ. 2 წლის სამზადისის შემდეგ, 1944 წლის 6 ივნისს დაიწყო [[ოპერაცია ოვერლორდი|ნორმანდიის სადესანტო ოპერაცია]]. 1944 წლის 19 აგვისტოს პარიზში დაიწყო აჯანყება. მოკავშირეთა ჯარების მისვლის მომენტისათვის დედაქალაქი უკვე [[ფრანგები|ფრანგი]] პატრიოტების ხელში იყო. უდიდესი შეტევითი ოპერაციებით აღინიშნა 1944 [[ზაფხული]] და [[შემოდგომა]]. 1944 [[ბელორუსიის ოპერაცია 1944|ბელორუსიის ოპერაციის]] შედეგად გათავისუფლდა [[ბელარუსი|ბელორუსია]] და [[ლიტვა|ლი]] სსრ მნიშვნელოვანი ნაწილი. საბჭოთა ჯარებმა პოლონეთის I არმიის ნაწილებთან ერთად დაიწყეს პოლონეთის გათავისუფლება. რუმინეთის მშრომელებმა კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობით 1944 წლის 23 აგვისტოს დაამხეს [[ანტონესკუ, იონ|ი. ანტონესკუს]] სამხედრო-ფაშისტური დიქტატურა, 9 სექტემბერს აჯანყების შედეგად ბულგარეთში დაემხო მონარქისტული ფაშისტური რეჟიმი და შეიქმნა სამამულო ფრონტის მთავრობა, რომელმაც ომი გამოუცხადა გერმანიას. 29 აგვისტოს დაიწყო სლოვაკიის შეიარაღებული აჯანყება ფაშისტური დამპყრობთა წინააღმდეგ. საბჭოთა ჯარებმა 20 სექტემბერს დაიწყეს ჩეხოსლოვაკიის გათავისუფლება. ამავე დროს [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] სახალხო-განმათავისუფლებელი არმიის ნაწილებმა საბჭოთა არმიის აქტიური მონაწილეობით 20 ოქტომბერს გაათავისუფლეს [[ბელგრადი]]. [[1944]] გერმანიის დამპყრობთაგან გათავისუფლდა ნორვეგიის ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთის რაიონი. [[1945]] დასაწყისისანაცს ფაშისტური გეისმანია ეკონომიური და სამხედრო რესურსები გამოიფიტა. [[1944]] შუა ხანიდან ნედლეულის ძირითადი წყაროების დაკარგვის გამო სწრაფად ეცემოდა სამხედრო წარმოება. მიუხედავად ამმათტოვას ანტიჰიტლერულ კოალიციაში განხეთქილების იმედი ჰთქონდა და ომის გაჭიანურებას ცდნენლობდა. [[1944]] წლის 16 დეკემბერს ფაშისტურმა ჯარებმა დაიწყეს კონტრშეტევა [[არდენების ოპერაცია 1944-1945|არდენში]]. ინგლის-ამერიკის მთავრობებმა საბჭოთა მთავრობას სთხოვეს აღმოსავლეთ ფრონტზე შეტევის დაჩქარება. [[ვისლა-ოდერის ოპერაცია 1945|ვისლა-ოდერის ოპერაციის]] მსვლელობაში საბჭოთა ჯარებმა გაანადგურეს გერმასტთა დაჯგუფება ვისლასა და ოდერს შორის, გაანადგურეს 35 დივიზია და მძიმე ზარალი მიაყენეს 25 დივიზიას. [[აღმოსავლეთ პრუსიის ოპერაცია 1945|აღმოსავლეთ პრუსიის ოპერაციის]] ( 1945)დროს განადგურდა გერმანელთა 25 დივიზია და მძიმე ზარალი განიცადა 12 დივიზიამ. საბჭოთა ჯარებმა იერიშით აიღეს [[კენიგსბერგი]]. 1945 წლის თებერვალ-აპრილის I ნახევარში გაანადგურეს მტრის მსხვილი დაჯგუფებები აღმოსავლეთ [[პომერანია]]სა და [[სილეზია]]ში, გაათავისუფლეს [[ბალტიის ზღვა|ბალტიის ზღვის]] სანაპირო დანციგიდან ოდერამდე. გერმანიის წინააღმდეგ მოქმედების კოორდინაციისათვის და ევროპაში ომის შემდეგ წესრიგის დამყარების საკითხებთან დაკავშირებით 1945 წლის 4-11 თებერვალს [[იალტა]]ში შედგა სსრკ-ის, აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის ხელმძღვანელთა კონფერენცია ([[ყირიმის კონფერენცია 1945]]). [[ფაილი:Reichstag flag original.jpg|thumb|left|გამარჯვების დროშა რაიხსტაგზე]] ფაშისტური გერმანიის წინააღმდეგობის უკანასკნელი ცენტრი [[ბერლინი]] იყო. 16 აპრილს დაიწყო გრანდიოზული [[ბერლინის ოპერაცია 1945|ბერლინის ოპერაცია]] (1945). [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერის]] თვითმკვლელობის შემდეგ (30 აპრილი) ადმირალ [[დენიცი, კარლ|დენიცის]] მეთაურობით შეიქმნა მთავრობა, რომელიც წითელი არმიის წინააღმდეგ ბრძოლის გაგრძელებას ცდილობდა. 6-11 მაისს საბჭოთა არმიებმა ჩაატარეს [[პრაღის ოპერაცია 1945|პრაღის ოპერაცია]] (1945). ფართო ფრონტით შეტევის შედეგად საბჭოთა შეიარაღებულმა ძალებმა დაასრულეს ცენტრალური და სამხრეთ-აღმოსავლეთის ევროპის ქვეყნების გათავისუფლება. 4 მაისს ხელმოწერილ იქნა აქტი გერმანელთა ჯარების დანებების შესახებ ნიდერლანდში, ჩრდილოეთ-დასავლეთ გერმანიაში, შლეზვიგ-ჰოლშტაინსა და დანიაში. 5 მაისს დანებდნენ ფაშისტური ჯარები სამხრეთ და დასავლეთ ავსტრიაში, ბავარიაში, ტიროლში და სხვა რაიონებში. 8 მაისს, შუაღამისას საბჭოთა ჯარების მიერ დაკავებული კარლსჰორსტის გარეუბანში გერმანიის უმაღლესი მთავარსარდლობის წარმომადგენლებმა ფელდმარშალ [[კაიტელი, ვილჰელმ|ვ. კაიტელის]] მეთაურობით ხელი მოაწერეს აქტს ფაშისტური გერმანიის შეიარაღებული ძალების უსიტყვო [[კაპიტულაცია|კაპიტულაციის]] შესახებ. უსიტყვო კაპიტულაცია საბჭოთა მთავრობის დავალებით მიიღო საბჭოთა კავშირის მარშალმა [[ჟუკოვი, გიორგი|გ. ჟუკოვმა]] აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და საფრანგეთის წარმომადგენლებთან ერთად. == ომის დასასრული ევროპაში (1945) == ჰიტლარის სიკვდილის შემდეგ [[გროსადმირალი]] [[კარლ დენიცი]] [[1 მაისი|1 მაისს]] ფიურერის ანდერძისამებრ გერმანიის [[რაიხსპრეზიდენტი]] გახდა. დიონიცს სურდა გერმანელი მეომრები დასავლელ მოკავშირეებს ჩაბარებოდნენ ტყვედ, რათა თავი დაეხსნათ [[სსრკ]]-ის შურისძიებისაგან. ამისათვის მან გამოაცხადა, რომ აღმოსავლეთ ფრონტზე ბრძოლა გრძელდებოდა. [[2 მაისი|2 მაისს]] დიონიცმა თავისი შტაბი ჯერ კიდევ გერმანელთა ხელში მყოფ ქალაქ [[ფლენსბურგი|ფლენსბურგში]] განათავსა და შეადგინა მთავრობა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა რაიხის ფინანსთა მინისტრი გრაფი [[კროზიგკი, იოჰან ლუდვიგ შვერინ ფონ|შვერინ ფონ კროზიგკი]]. [[4 მაისი|4 მაისს]] [[ნორვეგია]]ში ბრიტანელთა წინააღმდეგ მებრძოლმა „[[ვერმახტი]]ს“ შენაერთებმა, რომელთაც ხელმძღვანელობდათ „[[კრიგსმარინე]]ს“ ახლად დანიშნული მეთაური გენერალ-ადმირალი [[ფრიდებურგი, ჰანს-გეორგ ფონ|ჰანს-გეორგ ფონ ფრიდებურგი]] კაპიტულაცია გამოაცხადეს. [[7 მაისი|7 მაისს]] გენერალ-პოლკოვნიკმა [[იოდლი, ალფრედ|ალფრედ იოდლმა]] [[რეიმსი|რეიმსში]] ხელი მოაწერა დასავლელი მოკავშირეების წინაშე გერმანიის უსიტყვო კაპიტულაციას. მომდევნო დღეს [[ბერლინ-კარლსჰორტი|ბერლინ-კარლსჰორტში]] იგივე გააკეთა ოღონდ ამჯერად [[სსრკ]]-ის წინაშე გენერალ-ფელდმარშალმა [[კაიტელი, ვილჰელმ|ვილჰელმ კაიტეკმა]]. [[9მაისი|9 მაისს]] გერმანიის სრული კაპიტულაცია ძალაში შევიდა. მიუხედავად კაპიტულაცია გერმანელთა ხელში იყო ფრანგული ქალაქები: [[ბრესტი (საფრანგეთი)|ბრესტი]], [[ლა-როშელი]], [[ლორიანი]] და [[სენ-ნაზერი]], ასევე ავსტრიის ნაწილი, [[შლეზვიგ-ჰოლშტაინი]] და [[ბოჰემია]]. ამ უკანასკნელიდან 2 მილიონმა ჯარისკაცმა გაასწრო [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] მოსვლას და დასავლელ მოკავშირეებს ჩაბარდა ტყვედ. === მეორე მსოფლიო ომის მეხუთე პერიოდი (9 მაისი - 2 სექტემბერი 1945) === [[ფაილი:Bundesarchiv Bild 183-R86965, Potsdamer Konferenz, Gruppenbild.jpg|thumb|150px]] [[ფაილი:Nagasakibomb.jpg|thumb|left|150px|ატომური ბომბი ნაგასაკიში]] აგრესიულ სახელმწიფოთა კოალიციიდან, რომელმაც მეორე მსოფლიო ომი გააჩაღა, 1945 მაისში [[ბრძოლა]]ს მხოლოდ იაპონია განაგრძობდა. 17 ივლისიდან - 2 აგვისტომდე შედგა სსრკ-ის (დელეგაციის მეთაური [[სტალინი, იოსებ|ი. სტალინი]]), აშშ-ის (დელეგაციის მეთაური [[ტრუმენი, ჰარი|ჰ. ტრუმენი]]) და დიდი ბრიტანეთის (დელეგაციის მეთაური [[ჩერჩილი, უინსტონ|უ. ჩერჩილი]], 28 ივლისიდან — [[ეტლი, კლემენტ|კ. ეტლი]]) მთავრობათა მეთაურების [[პოტსდამის კონფერენცია 1945]] ([[1945]]), მიიღეს გადაწყვეტილება გერმანიის დემილიტარიზაციის, დენაციფიკაციისა და დემოკრატიული გარდაქმნის შესახებ. დიდი ბრიტანეთის, აშშ-ისა და ჩინეთის მთავრობებმა წაუყენეს იაპონიას კაპიტულაციის კონკრეტული პირობები, რომლებიც იაპონიის მთავრობამ უარყო, სსრკ-მა, რომელმაც 1945 აპრილში მოახდინა სსრკ-იაპონიის ნეიტრალიტეტის შესახებ პაქტის დენონსირება, დაადასტურა მზადყოფნა ჩაბმულიყო ომში იაპონიის წინააღმდეგ. [[6 აგვისტო]]სა და [[9 აგვისტო]]ს [[აშშ|აშშ-მა]] [[ატომური ბომბი|ატომური ბომბები]] [[ჰიროსიმას და ნაგასაკის ატომური დაბომბვა|ჩამოაგდო]] [[ჰიროსიმა]]სა და [[ნაგასაკი]]ში, რის შედეგადაც დაიხოცა და დასახიჩრდა 1/4 მლნ-მდე მშვიდობიანი მცხოვრები. 8 აგვისტოს სსრკ-მა ომი გამოუცხადა იაპონიას. 9 აგვისტოს საბჭოთა [[შეიარაღებული ძალები|შეიარაღებულმა ძალებმა]] დაიწყეს საომარი მოქმედება [[მანჯურია|მანჯურიაში]] განლაგებული იაპონელთა [[კვანტუნის არმია|კვანტუნის არმიის]] (1,2 მლნ. კაცი) წინააღმდეგ. 10 აგვისტოს იაპონიის წინააღმდეგ ომში ჩაება [[მონღოლეთი|მონღოლეთის სახალხო რესპუბლიკაც]]. საბჭოთა ჯარებმა სწრაფი შეტევით მოკლე დროში გაანადგურეს [[კვანტუნის არმია]] და გაათავისუფლეს ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთის ჩინეთის ნაწილი, ჩრდილოეთ კორეა, კუნძული [[სახალინი]] და [[კურილიის კუნძულები|კურილიის]] კუნძულები. გათავისუფლებული მანჯურია ეკონომიკურად ჩინეთის ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული რაიონი, გადაიქცა ჩინეთის რევ. ძალების სამხედრო-სტრატეგიულ პლაცდარმად. იაპონიის უსიტყვო კაპიტულაციით [[1945]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] დასრულდა მეორე მსოფლიო ომი. === მეორე მსოფლიო ომის შედეგები === მეორე მსოფლიო ომმა უდიდესი გავლენა იქონია კაცობრიობის ბედზე. გერმანია, იტალია და იაპონია გარკვეული ხნით გამოეთიშნენ მსოფლიოს, როგორც ძლიერი სახელმწიფოები. [[ევროპა]]ში გადამწყვეტი როლი აშშ-ს და მსოფლიოში ახლად გაბატონებულ სსრკ-ს ჰქონდათ მას შემდეგ, რაც 1940 გერმანიამ საფრანგეთი დაიპყრო, ხოლო დიდი ბრიტანეთი უძლური იყო დაემარცხებინა გერმანია. [[ომი|ომში]] მონაწილეობდა 72 [[სახელმწიფო]] (დედამიწის მოსახლეობის 80 %). ბრძოლები მიმდინარეობდა 40 სახელმწიფოს ტერიტორიაზე. [[შეიარაღებული ძალები|შეიარაღებულ ძალებში]] მობილიზებულ იქნა 110 მლნ. კაცი. დაიღუპა 62 მლნ. კაცი (სსრკ — 27 მლნ., გერმანია — 5,25 მლნ., [[პოლონეთი]] — 4,5-6 მლნ., იუგოსლავია — 1,7 მლნ., იაპონია — 1,8 მლნ., აშშ — 318 000, დიდი ბრიტანეთი — 386 000, საფრანგეთი — 810 000, იტალია — 330 000, რუმინეთი — 378 000, უნგრეთი — 420 000, ფინეთი — 84 000), სამხედრო ხარჯები და ზარალი 4 ტრილიონ დოლარს შეადგენდა. ომს თან სდევდა საშინელი ნგრევა. განადგურდა ათიათასობით [[ქალაქი]] და [[სოფელი]], უბედურება თავს დაატყდა ათეულობით მლნ. ადამიანს. ამ ომში საბოლოოდ განადგურდა [[ნაციზმი]] და [[ფაშიზმი]], როგორც საერთაშორისო იმპერიალიზმის დამკვრელი ძალა. ანტიჰიტლერული [[კოალიცია|კოალიციის]] გადამწყვეტმა გამარჯვებამ ხელი შეუწყო რევოლუციურ გარდაქმნებს მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. მეორე მსოფლიო ომის შედეგებმა გაადვილა და დააჩქარა მთელ რიგ ქვეყნებში სახალხო-დემოკრატიული და სოციალისტური რევოლუციების გამარჯვება. დამყარდა მსოფლიოში ახალი პოლიტიკური და სამართლებრივი წესრიგი. მეორე მსოფლიო ომი წარმოადგენს უდიდეს ეტაპს სამხედრო ხელოვნების განვითარების ისტორიაში. == მნიშვნელოვანი მოვლენები == '''[[1939]] წ''' * [[23 აგვისტო]] — „მოლოტოვ-რიბენტროპის“ ზავი. * [[1 სექტემბერი]] — გერმანიის თავდასხვა პოლონეთზე. * [[3 სექტემბერი]] — გერმანიას ომი გამოუცხადა ინგლისმა და საფრანგეთმა. * [[16 სექტემბერი]] — ნაცისტებმა ალყა შემოარტყეს ვარშავას. * [[17 სექტემბერი]] — „[[უცნაური ომი]]“ საფრანგეთ-ინგლისისა გერმანიასთან. * [[მარტი]] — გერმანიამ დაიპყრო ჩეხოსლოვაკიის დარჩენილი ნაწილი. * [[22 მარტი]] — გერმანიამ დაიკავა ლიტვის კუთვნილი ქალაქი მემელი. * [[2 ოქტომბერი]] — პოლონეთის არმიის დარჩენილმა ნაწილმა იარაღი დაყარა. * გერმანიასა და იტალიას შორის დაიდო ახალი ხელშეკრულება ურთიერთობების შესახებ. '''[[1940]] წ''' * [[9 აპრილი]] — გერმანელები შეიჭრნენ დანიასა და ნორვეგიაში. * [[10 მაისი]] — გერმანიის საფრანგეთზე თავდასხმა. * [[24 ივნისი]]: [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[იტალია]]ს შორის ზავი დაიდო. * [[აგვისტო]] — ლიტვა, ლატვია და ესტონეთი იძულებით შევიდა საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში. * სსრკ-მ რუმინეთისგან წაართვა ბესარაბია და ბუკოვინა. '''[[1941]] წ''' * [[აპრილი]] — გერმანიის ბულგარეთზე თავდასხმა. * [[7 დეკემბერი]] — იაპონიამ დაარტყა ამერიკას. * [[მარტი]] — აშშ-ს კონგრესმა მიიღო კანონი ლენდ-ლიზის შესახებ. * გერმანიის რუსეთზე თავდასხმა. '''[[1942]] წ''' * [[1 იანვარი]] — მოხდა ტერიტორიების განაწილება. * 26 ქვეყნის გაერთიანება. * ომის ძირეული გარდატეხა. '''[[1943]] წ''' * [[5 ივლისი]] ბრძოლები კურსკის შვერილზე დაიწყო გერმანელთა შეტევით. * [[ივლისი]] ინგლის-აშშ ჯარებმა დაამარცხეს იტალია-გერმანიის ძალები ჩრდილოეთ აფრიკაში. * [[დეკემბერი]] — ირანის დედაქალაქ თეირანში შეიკრიბნენ ანტიჰიტლერულ კოალიციაში გაერთიანებული სამი ძირითადი ქვეყნის, აშშ, სსრკ და დიდი ბრიტანეთის ლიდერები — ფ. რუზველტი, ი. სტალინი და უ. ჩერჩილი. '''[[1944]] წ''' * [[18 აგვისტო]] — საფრანგეთის წინააღმდეგობის მოძრაობამ დაიწყო ანტინაცისტური აჯანყება პარიზში. * შეთქმულება მოაწყეს ჰიტლერის წინააღმდეგ. * ზაფხულისათვის საბჭოთა არმიამ გაათავისუფლა მტრის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების 3/4 ნაწილი. '''[[1945]] წ''' * [[იანვარი]] — შეტევაზე გადასული საბჭოთა ძალები შევიდნენ გერმანიის ტერიტორიაზე. * [[8 მაისი]] — გერმანიის კაპიტულაცია. * [[9 მაისი]] — [[დიდი სამამულო ომი]]ს დასასრული. * [[2 სექტემბერი]] — იაპონიის კაპიტულაცია, მეორე მსოფლიო ომის დასასრული. == ლიტერატურა == {{ქსე|6|583|სიმონიძე გ.}} == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.archives.gov/research/ww2/photos/#germany მეორე მსოფლიო ომის სურათები] * [https://www.youtube.com/watch?v=WOVEy1tC7nk მეორე მსოფლიო ომი ევროპაში — ყოველი დღე] // [[YouTube]] * [https://www.youtube.com/watch?v=6_1rzp2YVxQ მეორე მსოფლიო ომი წყნარ ოკეანეში — ყოველი დღე] * [https://www.youtube.com/watch?v=1e_AZ3j2LbY მეორე მსოფლიო ომი წყნარ ოკეანეში და ევროპაში — ყოველი დღე] // [[YouTube]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{პორტალი ომი}} {{ყოფილი რჩეული}} [[კატეგორია:მეორე მსოფლიო ომი|*]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ომები]] [[კატეგორია:1939 წლის კონფლიქტები]] d8v0tci1625q3s7qprwr9g3cv93s3ks 4409338 4409333 2022-08-20T22:17:16Z ზურა6446 102258 /* ღერძის ქვეყნები */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო კონფლიქტი |კონფლიქტი=მეორე მსოფლიო ომი |ნაწილი= |სურათი=[[ფაილი:Infobox collage for WWII.PNG|270px]] |სათაური= |თარიღი=1 სექტემბერი, 1939 – 2 სექტემბერი, 1945 |მდებარეობა=[[ევროპა]], [[წყნარი ოკეანე]], [[ატლანტის ოკეანე]], [[სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია]], [[ჩინეთი]], [[ახლო აღმოსავლეთი]], [[ხმელთაშუა ზღვა]] და [[აფრიკა]] |casus= |შედეგი=[[მოკავშირეები|მოკავშირეეების]] გამარჯვება, [[გაერო]]ს შექმნა, [[აშშ]]-სა და [[სსრკ|საბჭოთა კავშირის]] ზესახელმწიფოებად ქცევა, [[NATO]]-სა და [[ვარშავის პაქტი]]ს შექმნა, [[ცივი ომი]]ს დაწყება. [[#მეორე მსოფლიო ომის შედეგები|მეტი...]] |ტერიტორია= |მხარე1='''[[მოკავშირეები]]''' |მხარე2='''[[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო]]''' |მეთაური1={{plainlist| * {{დროშანიშანი|სსრკ}} '''[[იოსებ სტალინი]]''' * {{დროშანიშანი|აშშ}} '''[[ფრანკლინ რუზველტი|ფრანკილინ რუზველტი]]''' (1941—1945) * {{დროშანიშანი|აშშ}} [[ჰარი ტრუმანი]] (1945) * {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} '''[[ნევილ ჩემბერლენი]]''' (1939—1940) * {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} [[უინსტონ ჩერჩილი]] (1940—1945) * {{დროშანიშანი|დიდი ბრიტანეთი}} [[კლემენტ ეტლი]] (1945) * {{დროშანიშანი|ჩინეთის რესპუბლიკა}} [[ჩან კაიში]] }} |მეთაური2={{plainlist| * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} '''[[ადოლფ ჰიტლერი]]''' (1939—1945) * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[იოზეფ გებელსი]] (1945) * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[კარლ დენიცი]] (1945) * {{დროშანიშანი|ნაცისტური გერმანია}} [[იოჰან ლუდვიგ შვერინ ფონ კროზიგკი]] (1945) * {{დროშანიშანი|იაპონიის იმპერია}} '''[[ჰიროჰიტო]]''' * [[File:Flag of Italy (1861-1946).svg|border|20px]] '''[[ბენიტო მუსოლინი]]''' }} |ძალა1= |ძალა2= |დანაკარგები1='''სამხედრო:'''<br />16 000 000-ზე მეტი<br />'''სამოქალაქო:'''<br />45 000 000-ზე მეტი<br />'''სულ:'''<br />61 000 000-ზე მეტი |დანაკარგები2='''სამხედრო:'''<br />8 000 000-ზე მეტი<br />'''სამოქალაქო:'''4 000 000-ზე მეტი<br />'''სულ:'''<br />12 000 000-ზე მეტი |შენიშვნა= }} {{მეორე მსოფლიო ომის კამპანიები}} [[ფაილი:Second world war europe animation small.gif|thumb|250px|ომის მსვლელობა ევროპაში (ანიმაცია)]] '''მეორე მსოფლიო ომი''' — ყველაზე მასშტაბური და სისხლისმღვრელი კონფლიქტი კაცობრიობის ისტორიაში. [[აზია]]ში ის დაიწყო [[მეორე იაპონია-ჩინეთის ომი]]თ [[1937]] წლის [[7 ივლისი|7 ივლისს]] და [[ევროპა]]ში [[გერმანია|გერმანიის]] თავდასხმით [[პოლონეთი|პოლონეთზე]] [[1939]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]]. საომარი მდგომარეობა ევროპაში დასრულდა [[1945]] წლის [[8 მაისი]]ს [[ვერმახტი]]ს კაპიტულაციით, ხოლო აზიაში — [[1945]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] [[იაპონია|იაპონიის]] კაპიტულაციით. მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში გერმანია, [[იტალია]] და იაპონია აწარმოებდნენ დამპყრობლურ ომებს მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის წინააღმდეგ. მათი მთავარი მოწინააღმდეგეები იყვნენ: [[საფრანგეთი]], [[დიდი ბრიტანეთი]] და [[ჩინეთის რესპუბლიკა]], [[რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტი]]ს დარღვევის შემდეგ [[სსრკ|საბჭოთა კავშირი]] და იაპონიის [[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის]] შემდეგ — [[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატები]]. მეორე მსოფლიო ომის ძირითადი ბრძოლის ადგილი იყო: აზია, [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის აუზი]], ევროპა და [[აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკა]]. საომარი შეტაკებები მიმდინარეობდა აგრეთვე [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკაში]] ([[არქტიკა]]) [[ალასკა]]სა და [[გრენლანდია]]ზე, ახლო აღმოსავლეთში — [[ერაყი|ერაყსა]] და [[ირანი|ირანში]], აღმოსავლეთ აფრიკაში — [[ეთიოპია]]სა და [[სომალი]]ში, აგრეთვე [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]] ([[სურინამი]]ს დაპყრობა), [[ტიბეტი|ტიბეტში]] (ტოლსტოი-დოლანის მისია) და [[ანტარქტიდა]]ზეც კი (ოპერაცია „ტაბარინი“). მეორე მსოფლიო ომმა იმსხვერპლა [[მეორე მსოფლიო ომში დაღუპულები|60 მილიონამდე]] ადამიანის სიცოცხლე, მათ შორის 20 მილიონამდე მშვიდობიანი მოქალაქის. ომის სულისკვეთება გაჟღენთილი იყო მძლავრი იდეოლოგიზმით, რამაც ურიცხვი [[სამხედრო დანაშაული]] და მშვიდობიან მოსახლეობაზე სისტემატიური ძალადობა გამოიწვია, რომელიც [[გენოციდი|გენოციდშიც]] კი გადაიზარდა. ==მონაწილეები== [[File:Map of participants in World War II.png|centre|thumb|700px|{{plainlist | style = padding-left: 0.6em; text-align: left; | {{legend|#63B74E|[[მოკავშირეები მეორე მსოფლიო ომში|მოკავშირეები]] და მათი კოლონიები}} {{nowrap|{{legend|#66FF00|მოკავშირეები, რომლებიც ომს შეუერთდნენ [[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის]] შემდეგ}}}} {{legend|#2AACF6|[[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო|ღერძის]] სახელმწიფოები, მათი თანამებრძოლები და კოლონიები}} {{legend|#C6BDC7|[[ნეიტრალიტეტი|ნეიტრალური]] ქვეყნები და მათი კოლონიები}}]] ===მოკავშირეები=== ====დიდი სამეული==== *{{დროშა|გაერთიანებული სამეფო}} *{{დროშა|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი}} ([[ოპერაცია ბარბაროსა|1941 წლის 22 ივნისიდან]]) *{{დროშა|ამერიკის შეერთებული შტატები|1912}} ([[თავდასხმა პერლ-ჰარბორზე|1941 წლის 7 დეკემბრიდან]]) ====მოკავშირეები გადასახლებული მთავრობებით==== *{{დროშა|პოლონეთი}} *{{დროშა|ჩეხოსლოვაკია}} *{{დროშა|საფრანგეთის მესამე რესპუბლიკა}} **{{დროშა|თავისუფალი საფრანგეთი}} *{{დროშა|ბელგია}} *{{დროშა|ნიდერლანდები}} *{{დროშა|ლუქსემბურგი}} *{{დროშა|დანია}} *{{დროშა|ნორვეგია}} *{{დროშა|იუგოსლავია}} *{{დროშა|საბერძნეთი|royal}} *{{დროშა|ფილიპინები}} (1941 წლის 7 დეკემბერის შემდეგ) *{{დროშა|ეთიოპიის იმპერია}} ====სხვა მოკავშირეები==== *{{დროშა|ჩინეთი|1928}} *{{დროშა|ინდოეთი|British}} *{{დროშა|კანადა|1921}} *{{დროშა|ავსტრალია}} *{{დროშა|ახალი ზელანდია}} *{{დროშა|სამხრეთი აფრიკა|1928}} *{{დროშა|მიანმარი|1937}} *{{დროშა|მალაიზია|1895}} *{{დროშა|ალბანეთი}} *{{დროშა|ფილიპინები}} (1941 წლის 7 დეკემბერის შემდეგ) *{{დროშა|ბრაზილია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|მექსიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|მონღოლეთი|1940}} (1941 წლის 22 ივნისის შემდეგ) *{{დროშა|კუბა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|კოლუმბია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ნიკარაგუა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ჩილე}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ვენესუელა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|არგენტინა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|კოსტა-რიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ურუგვაი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|პარაგვაი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ბოლივია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|პერუ}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ეკვადორი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ჰაიტი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|სალვადორი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ჰონდურასი}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|გვატემალა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|პანამა}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|ლიბერია}} (1941 წლის 7 დეკემბრის შემდეგ) *{{დროშა|თურქეთი}} (1945 წლის თებერვლიდან) *{{დროშა|საუდის არაბეთი}} (1945 წლის თებერვლიდან) ====ღერძის ყოფილი ქვეყნები==== *{{დროშა|იტალია|1861-state}} ([[იტალიის სამოქალაქო ომი|1943 წლის 8 სექტემბრიდან]]) *{{დროშა|რუმინეთი}} ([[რუმინეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1944)|1944 წლის 23 აგვისტოდან]]) *{{დროშა|ბულგარეთი}} ([[ბულგარეთის სახელმწიფო გადატრიალება (1944)|1944 წლის 9 სექტემბრიდან]]) *{{დროშა|ფინეთი}} ([[ლაპლანდიის ომი|1944 წლის 19 სექტემბრიდან]]) ===ღერძის ქვეყნები=== *{{დროშა|ნაცისტური გერმანია}} *{{დროშა|იაპონიის იმპერია}} *{{დროშა|იტალია|1861-state}} (1943 წლის 8 სექტემბრამდე) *{{დროშა|რუმინეთი}} (1944 წლის 23 სექტემბრამდე) *{{დროშა|ბულგარეთი}} (1944 წლის 9 სექტემბრამდე) *{{დროშა|ფინეთი}} (1944 წლის 19 სექტემბრამდე) *{{დროშა|სლოვაკეთი|1938}} *{{დროშა|უნგრეთი|1940}} *{{დროშა|ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო}} *{{დროშა|ერაყი|1924}} *{{დროშა|ტაილანდი|1916}} *{{დროშა|ვიშის რეჟიმი}} *[[ღერძის ძალებთან კოლაბორაცია|კოლაბორაციონისტები]] == დაწყებისა და დასრულების თარიღები == ზოგადად, ითვლება, რომ [[ევროპა|ევროპაში]] მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო 1939 წლის 1 სექტემბერს,{{sfn|Weinberg|2005|p=6}}<ref>Wells, Anne Sharp (2014) ''Historical Dictionary of World War II: The War against Germany and Italy''. Rowman & Littlefield Publishing. p. 7.</ref> [[გერმანიის შეჭრა პოლონეთში|პოლონეთში გერმანიის შეჭრით]]. აღმოსავლეთში ომის დაწყების თარიღებად შეიძლება ჩაითვალოს [[იაპონია-ჩინეთის მეორე ომი|ჩინეთ-იაპონიის მეორე ომის]] დაწყება 1937 წლის 7 ივლისს<ref>{{Cite book|first1=John|last1=Ferris|first2=Evan|last2=Mawdsley|title=The Cambridge History of the Second World War, Volume I: Fighting the War|location=[[Cambridge]]|language=en|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2015}}</ref>{{sfn|Förster|Gessler|2005|p=64}} ან [[იაპონიის შეჭრა მანჯურიაში]], 1931 წლის 19 სექტემბერს.<ref>Ghuhl, Wernar (2007) ''Imperial Japan's World War Two'' Transaction Publishers pp. 7, 30</ref><ref>Polmar, Norman; Thomas B. Allen (1991) World War II: America at war, 1941–1945 {{ISBN|978-0-394-58530-7}}</ref> ზოგი ემხრობა ბრიტანელი ისტორიკოს [[ა. ჯ. პ. ტაეილორი|ა. ჯ. პ. ტაეილორს,]] რომელიც თვლის, რომ მეორე მსოფლიო ომად ევროპისა და აზიის კონფლიქტები [[1941]] წელს გადაიქცა, ომში [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-სა და [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]]-ს ჩართვის შემდეგ. ომის დაწყების სხვა თარიღად შეიძლება ჩაითვალოს [[იტალიის შეჭრა აბისინია|იტალიის შეჭრა აბისინიაში]] 1935 წლის 3 ოქტომბერს.<ref>{{Harvnb|Ben-Horin|1943|p=169}}; {{Harvnb|Taylor|1979|p=124}}; Yisreelit, Hevrah Mizrahit (1965). ''Asian and African Studies'', p. 191.<br />For 1941 see {{Harvnb|Taylor|1961|p=vii}}; Kellogg, William O (2003). ''American History the Easy Way''. Barron's Educational Series. p. 236 {{ISBN|0-7641-1973-7}}.<br />There is also the viewpoint that both World War&nbsp;I and World War&nbsp;II are part of the same "[[European Civil War]]" or "[[Second Thirty Years War]]": {{Harvnb|Canfora|2006|p=155}}; {{Harvnb|Prins|2002|p=11}}.</ref> ბრიტანელი ისტორიკოსი [[ენტონი ბივორი]] თვლის, რომ მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო [[ხალხინის გოლის ბრძოლა|ხალხინის გოლის ბრძოლით]] 1939 წლის მაისიდან სექტემბრამდე.{{sfn|Beevor|2012|p=10}} სხვები [[ესპანეთის სამოქალაქო ომი|ესპანეთის სამოქალაქო ომს]] მიიჩნევენ მეორე მსოფლიო ომის საწყისად ან პრელუდიად.<ref>{{Cite news|url=https://www.npr.org/2017/03/10/519462137/in-many-ways-author-says-spanish-civil-war-was-the-first-battle-of-wwii|title=In Many Ways, Author Says, Spanish Civil War Was 'The First Battle Of WWII'|website=NPR.org|access-date=16 April 2021|archive-date=16 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210416013707/https://www.npr.org/2017/03/10/519462137/in-many-ways-author-says-spanish-civil-war-was-the-first-battle-of-wwii|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|url=https://www.jstor.org/stable/40105814|title=The Spanish Civil War and the Coming of the Second World War|author=Frank, Willard C.|year=1987|journal=The International History Review|volume=9|issue=3|pages=368–409|doi=10.1080/07075332.1987.9640449|jstor=40105814|via=JSTOR|access-date=17 February 2022|archive-date=1 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220201143429/https://www.jstor.org/stable/40105814|url-status=live}}</ref> ომის დაწყების თარიღის მსგავსად არ არის საერთოდ შეთანხმებული და ფართოდ აღიარებული ომის დასრულების თარიღიც, რომლადაც ითვლება ან 1945 წლის 14 აგვისტოს ცეცხლის შეწყვეტა ([[იაპონიაში გამარჯვების დღე]]), ან 1945 წლის 2 სექტემბერს [[იაპონიის კაპიტულაცია]], რომელმაც დაასრულა [[წყნარი ოკეანისა და აზიის თეატრი|ომი აზიაში]]. მოკავშირეებსა და იაპონიას შორის ზავი 1951 წელს დაიდო.{{sfn|Masaya|1990|p=4}} 1990 წელს [[გერმანიის გაერთიანება (1990)|გერმანიის გაერთიანებამ]] დაასრულა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ წარმოქმნილი უდიდესი პრობლემა.<ref>{{cite web|title=History of German-American Relations » 1989–1994 – Reunification » "Two-plus-Four-Treaty": Treaty on the Final Settlement with Respect to Germany, September 12, 1990|url=https://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|publisher=usa.usembassy.de|access-date=6 May 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120507180629/https://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|archive-date=7 May 2012|url-status=live}}</ref> იაპონიასა და სსრკ-ს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულება არასდროს დადებულა,<ref>[https://asiatimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/ Why Japan and Russia never signed a WWII peace treaty] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180604072306/https://www.atimes.com/article/fact-box-japan-russia-never-signed-wwii-peace-treaty/ |date=4 June 2018 }}. ''Asia Times''.</ref> თუმცა ქვეყნებს შორის ომი ოფიციალურად დასრულდა 1956 წლის დეკლარაციით, რომლითაც აღდგა ქვეყნებს შორის დიპლომატიური ურთიერთობები.<ref name=nyt>[https://www.nytimes.com/1956/10/20/archives/texts-of-sovietjapanese-statements-peace-declaration-trade-protocol.html?sq=Soviet-Japanese+Joint+Declaration&scp=1&st=p ''Texts of Soviet–Japanese Statements; Peace Declaration Trade Protocol.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211209133402/https://www.nytimes.com/1956/10/20/archives/texts-of-sovietjapanese-statements-peace-declaration-trade-protocol.html?sq=Soviet-Japanese+Joint+Declaration&scp=1&st=p |date=9 December 2021 }} [[New York Times]], page 2, 20 October 1956.<br />Subtitle: "Moscow, October 19. (UP) – Following are the texts of a Soviet–Japanese peace declaration and of a trade protocol between the two countries, signed here today, in unofficial translation from the Russian". Quote: "The state of war between the U.S.S.R. and Japan ends on the day the present declaration enters into force [...]"</ref> ==პრელუდია== ===ევროპა=== [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] შემდეგ ევროპის პოლიტიკური რუკა რადიკალურად შეიცვალა, დამარცხებული [[ცენტრალური ძალები|ცენტრალური ძალების]] ნანგრევებზე წარმოიქმნა ახალი სახელმწიფოები, როგორებიცაა [[იუგოსლავია]], [[პოლონეთის მეორე რესპუბლიკა|პოლონეთის მეორე რეჩპოსპოლიტა]], [[ჩეხოსლოვაკია]] და სხვები, დაიშალა ევროპის ოთხი კონტინენტური იმპერია ([[გერმანიის იმპერია]], [[ოსმალეთის იმპერია]], [[ავსტრია-უნგრეთის იმპერია]] და [[რუსეთის იმპერია]]), რუსეთში ძალაუფლება ხელში ჩაიგდეს [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკებმა]] [[ვლადიმერ ლენინი]]ს, [[ლევ ტროცკი]]სა და [[იოსებ სტალინი]]ს მეთაურობით, რომლებმაც 1922 წელს [[სსრკ]] შექმნეს. გამარჯვებულმა [[ანტანტა|ანტანტის]] ქვეყნებმა მიიღეს ახალი ტერიტორიები. [[File:Bundesarchiv Bild 102-09042, Genf, Völkerbund, Sitzungssaal.jpg|thumb|left|[[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] ასამბლეა [[ჟენევა|ჟენევაში]], [[შვეიცარია|შვეიცარიაში]] 1930 წელს]] მომავალში მსოფლიო ომის თავიდან ასარიდებლად 1919 წლის [[პარიზის სამშვიდობო კონფერენცია|პარიზის სამშვიდობო კონფერენციაზე]] შექმნეს [[ერთა ლიგა]]. ორგანიზაციის უმთავრესი მიზნები იყო შეიარაღებული კონფლიქტის თავიდან არიდება კოლექტიური უსაფრთხოების მეშვეობის, სამხედრო და საზღვაო განიარაღებისა და საერთაშორისო უთანხმოებების მშვიდობიანი მოლაპარაკებებისა და არბიტრაჟის მეშვეობით მოგვარება.<ref>{{cite web |last1=Gerwarth |first1=Robert |title=Paris Peace Treaties failed to create a secure, peaceful and lasting world order |url=https://www.irishtimes.com/culture/heritage/paris-peace-treaties-failed-to-create-a-secure-peaceful-and-lasting-world-order-1.3745849 |website=The Irish Times |access-date=29 October 2021 |language=en |archive-date=14 August 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210814213229/https://www.irishtimes.com/culture/heritage/paris-peace-treaties-failed-to-create-a-secure-peaceful-and-lasting-world-order-1.3745849 |url-status=live }}</ref> 1922 წლის თებერვალში ხელი მოეწერა [[ვაშინგტონის საზღვაო ხელშეკრულება|ხუთი ძალის ხელშეკრულებას]] ვაშინგტონის საზღვაო კონფერენციაზე, ხელშეკრულებამ ქვეყნების მიხედვით შეზღუდა საბრძოლო ხომალდების დაშვებული ზომა. 1930 წელს დაიდო [[ლონდონის საზღვაო ხელშეკრულება]], რომელმაც შეზღუდა საზღვაო შეიარაღების წარმოება. ორივე ხელშეკრულება დაირღვა მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე. ძლიერი [[პაციფიზმი|პაციფისტური]] სენტიმენტის მიუხედავად,{{sfn|Ingram|2006|pp=[https://books.google.com/books?id=bREQibN9i-sC&pg=PA76 76–78]}} [[ირედენტიზმი|ირიდენტული]] და [[რევანშიზმი|რევანშისტული]] [[ნაციონალიზმი]] აღზევდა ევროპულ სახელმწიფოებში. ეს შეხედულებები გერმანიაში განსაკუთრებით გამყარდა გერმანიის მკაცრად დასჯის გამო [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალის ხელშეკრულებაში]]. ხელშეკრულებით გერმანიამ დაკარგა კონტინენტური ტერიტორიების 13% და ყველა ტერიტორია ზღვის გადაღმა, გერმანიას მიეცა რეპარაციების გადახდის ვალდებულება, გაუქმდა გერმანული სამხედრო-საჰაერო ძალები და მნიშვნელოვნად შეიზღუდა სახმელეთო ჯარები.{{sfn|Kantowicz|1999|p=149}} [[გერმანიის იმპერია]] დაიშალა [[გერმანიის რევოლუცია (1918–1919)|1918–1919 წლების გერმანიის რევოლუციით]] და ჩანაცვლდა დემოკრატიული მთვარობით, შემდეგ ცნობილი, როგორც [[ვაიმარის რესპუბლიკა]]. [[ომთაშუა პერიოდი|ომთაშუა პერიოდში]] დიდი დაპირისპირება იყო რესპუბლიკის მომხრეებს, [[მემარცხენეობა|მემარცხენეებსა]] და [[მემარჯვენეობა|მემარჯვენეებს]] შორის. [[იტალია|იტალიამ]], როგორც [[ანტანტა|ანტანტის]] წევრმა, მიიღო ახალი ტერიტორიები, თუმცა იტალიელი ნაციონალისტები განრისხდნენ, რადგან მათ [[საფრანგეთი]] და [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთი]] გაცილებით მეტს დაჰპირდნენ ომში ჩართვის სანაცვლოდ და ეს დაპირებები არ შეასრულეს ომის დასრულების შემდეგ. 1922 წლიდან 1925 წლამდე [[ფაშიზმი|ფაშისტური]] მოძრაობა [[ბენიტო მუსოლინი]]ს ხელმძღვანელობით იკრებდა ძალაუფლებას ნაციონალისტური, [[ტოტალიტარიზმი|ტოტალიტარული]] და კლასების კოლაბორაციული იდეებით, რომელმაც ჩაანაცვლა წარმომადგენლობითი დემოკრატია და დაიწყო აგრესიული [[ექსპანსიონიზმი|ექსპანსიური]] საგარეო პოლიტიკა. მუსოლინი იტალიის ახალ მსოფლიო ძალად ქცევას აპირებდა და ხალხს „[[ახალი რომის იმპერია|ახალი რომის იმპერიის]]“ შექმნას დაჰპირდა.{{sfn|Shaw|2000|p=35}} [[File:Nürnberg Reichsparteitag Hitler retouched.jpg|thumb|upright|right|[[ადოლფ ჰიტლერი]] გერმანელი [[ნაციონალ-სოციალიზმი|ნაცისტების]] პოლიტიკურ ყრილობაზე 1933 წლის აგვისტოში [[ნიურნბერგი|ნიურნბერგში]]]] [[ადოლფ ჰიტლერი]], 1923 წელს [[ლუდის პუტჩი|გადატრიალებისა და მთავრობის დამხობის წარუმატებელი მცდელობის]] შემდეგ, გახდა [[გერმანიის ფედერალური კანცლერი|გერმანიის კანცლერი]] 1933 წელს, როდესაც [[გერმანიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[პაულ ფონ ჰინდენბურგი|პაულ ფონ ჰინდენბურგმა]] და [[რაიხსტაგი (ვაიმარის რესპუბლიკა)|რაიხსტაგმა]] დანიშნეს ის. მან საკუთარი რადიკალური, რასობრივად მოტივირებული რევიზიონიზმის იდეისა და ახალი მსოფლიო წესრიგის დამყარების მიზნით გააუქმა რესპუბლიკისა და დემოკრატიის ინსტიტუტები და დაიწყო ქვეყნის რემილიტარიზაციის კამპანია.{{sfn|Brody|1999|p=4}} ამ დროს [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]], მოკავშირის შესანარჩუნებლად, იტალიას გზა უხსნა [[აბისინია|აბისინიის]] დასაპყრობად, რომლის დამორჩილებაც იტალიას დიდი ხანი სურდა. სიტუაცია გამწვავდა 1935 წლის დასაწყისში როდესაც საარის ერთა ლიგის ტერიტორია დაუბუნდა გერმანიას სამართლებრივად და ჰიტლერმა დაარღვია ვერსალის ხელშეკრულება შეიარაღების პროგრამის დაჩქარებით, შემოიღო ჯარში გაწვევები.{{sfn|Zalampas|1989|p=62}} [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულმა სამეფომ]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] და [[იტალია|იტალიამ]] შექმნეს [[სტრესას ფრონტი]] 1935 წლის აპრილში გერმანიის შესაკავებლად, რაც აუცილებელი იყო [[სამხედრო გლობალიზაცია|სამხედრო გლობალიზაციისთვის]], თუმცა იმავე ივნისს გაერთიანებულმა სამეფომ გერმანიასთან დამოუკიდებლად დადო [[ანგლო-გერმანული საზღვაო შეთანხმება]], რამაც შეამსუბუქა არსებული შეზღუდვები გერმანიის [[კრიგსმარინე|კრიგსმარინეზე]]. სსრკ-მ, გერმანიის გეგმების საპასუხოდ აღმოსავლეთ ევროპაში, ურთიერთმხარდაჭერის ხელშეკრულება გაამზადა საფრანგეთთან, თუმცა [[ფრანკო-საბჭოთა პაქტი|ფრანკო-საბჭოთა პაქტს]] [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] ბიუროკრატია უნდა გევლო, რამაც გამოუსადეგარი გახადა ის.<ref>{{Harvnb|Mandelbaum|1988|p=96}}; {{Harvnb|Record|2005|p=50}}.</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ [[აშშ-ის კონგრესი|კონგრესში]] [[ნეიტრალიტეტის აქტი (აშშ)|ნეიტრალიტეტის აქტი]] გაატარა იმავე წლის აგვისტოში.{{sfn|Schmitz|2000|p=124}} [[მესამე რაიხი|ნაცისტურმა გერმანიამ]] დაარღვია [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალისა]] და [[ლოკარნოს ხელშეკრულება|ლოკარნოს ხელშეკრულებები]] [[რაინლანდი|რაინლანდის]] რემილიტარიზაციით 1936 წლის მარტში, მას მცირე წინააღმდეგობა შეხვდა [[დაშოშმინების პოლიტიკა|დაშოშმინების პოლიტიკის]] დამსახურებით.{{sfn|Adamthwaite|1992|p=52}} 1936 წლის ოქტომბერში გერმანიამ და იტალიამ ჩამოაყალიბეს [[რომი-ბერლინის ღერძი]]. ერთი თვის შემდეგ გერმანიამ და [[იაპონიის იმპერია|იაპონიამ]] ხელი მოაწერეს [[კომინტერნის საწინააღმდეგო პაქტი|კომინტერნის საწინააღმდეგო პაქტს]], იტალია პაქტს შეუერთდა მომავალ წელს.{{sfn|Shirer|1990|pp=298–99}} ===აზია=== [[კუომინტანგი|კუომინტანგის]] (KMT) პარტიამ ჩინეთში წამოიწყო ქვეყნის [[ჩინეთის გაერთიანების კამპანია|გაერთიანების კამპანია]] [[ჩრდილოეთის ექსპედიცია|ჩრდილოეთში ექსპედიციით]] ადგილობრივი მთავარსარდლების წინააღმდეგ და ნაწილობრივ გააერთიანა ჩინეთი 1920-იან წლებში, თუმცა მალევე დაიწყო [[ჩინეთის სამოქალაქო ომი|სამოქალაქო ომი]] [[ჩინეთის კომუნისტური პარტია|ჩინეთის კომუნისტური პარტიისა]] (CCP), რომელთანაც მანამდე თანამშრომლობდნენ,{{sfn|Preston|1998|p=104}} და ახალი [[ჩინეთის ცენტრალური ვაკეების ომი|ადგილობრივი მთავარსარდლების წინააღმდეგ]]. 1931 წელს მზარდად [[მილიტარიზმი|მილიტარისტულმა]] [[იაპონიის იმპერია|იაპონიის იმპერიამ]], რომელსაც დიდი ხანი სურდა ჩინეთში გავლენის გაძლიერება,{{sfn|Myers|Peattie|1987|p=458}} მოაწყო [[მუკდენის ინციდენტი]] და გამოიყენა ის, როგორც საბაბი [[იაპონიის შეჭრა მანჯურიაში|მანჯურიაში შეჭრისა]] და [[მანჯუკო|მანჯუკოს]] მარიონეტი სახელმწიფოს დაარსებისათვის.{{sfn|Smith|Steadman|2004|p=28}} ჩინეთმა მიმართა [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგას]] იაპონიის შეჭრის შესაჩერებლად. იაპონიამ ერთა ლიგა დატოვა საერთაშორისო დაგმობის შემდეგ. ბრძოლები გაიმართა [[შანგჰაის ბრძოლა |შანგჰაიში]], [[რეჰას ბრძოლა|რეჰესა]] და [[ჰებეის დაცვა|ჰებეიში]]. [[ტანგუს ზავი]] დაიდო 1933 წელს. ჩინელმა პარტიზანებმა და მოხალისეებმა გააგრძელეს ბრძოლა იაპონური აგრესიის წინააღმდეგ [[მანჯურია|მანჯურიასა]] და [[შიდა მონღოლეთი|შიდა მონღოლეთში]].<ref>{{Harvnb|Coogan|1993}}: "Although some Chinese troops in the Northeast managed to retreat south, others were trapped by the advancing Japanese Army and were faced with the choice of resistance in defiance of orders, or surrender. A few commanders submitted, receiving high office in the puppet government, but others took up arms against the invader. The forces they commanded were the first of the volunteer armies."</ref> 1936 წლის [[ქსი'ანის ინციდენტი|ქსი'ანის ინციდენტის]] შემდეგ კოუმინტანგისა და კომუნისტური ძალები დაზავდნენ, გაერთიანდნენ და შექმნეს [[ჩინეთის გაერთიანებული ფრონტი|გაერთიანებული ფრონტი]] იაპონიის წინააღმდეგ. 1937 წელს, [[მარკო პოლოს ხიდის ინციდენტი|მარკო პოლოს ხიდის ინციდენტის]] შემდეგ დაიწყო [[იაპონია-ჩინეთის მეორე ომი|ჩინეთ-იაპონიის მეორე ომი]].{{sfn|Busky|2002|p=10}} == ომის მიმდინარეობა == === გერმანიის თავდასხმა პოლონეთზე (1939) === [[ფაილი:polonetzetavdasxma.png|thumb|250px|პოლონეთის კამპანია]] მეორე მსოფლიო ომი ევროპაში გერმანიამ დაიწყო [[1939]] წლის [[1 სექტემბერი|1 სექტემბერს]] 4 საათსა და 45 წუთზე [[ვერმახტი]]ს [[პოლონეთი|პოლონეთზე]] თავდასხმით. თავდასხმის გამართლების მიზნით გერმანულმა მხარემ მოაწყო რამდენიმე ინციდენტი. ყველაზე ცნობილი მათ შორის იყო პოლონურ სამხედრო ფორმებში გამოწყობილი [[შუცშტაფელი|„სს-ის“]] წევრების თავდასხმა [[31 აგვისტო]]ს რადიოსადგურ [[გლაივიცი|გლაივიცზე]], რომლის დროსაც მათ პოლონურ ენაზე ეთერში გადასცეს პოლონეთის მიერ გერმანიისადმი ომის გამოცხადების ცნობა. ომის პირველი გასროლა მოახდინა გერმანულმა სასწავლო გემმა „[[შლეზვიგ-ჰოლშტაინი (გემი)|შლეზვიგ-ჰოლშტაინმა“]]. პოლონური არმია რიცხობრივად თანაბარი იყო ვერმახტის, თუმცა ტექნიკური და საბრძოლო ტაქტიკის მხრივ დიდად ჩამორჩებოდა თავდამსხმელებს. პოლონეთის მთავრობა დიდ იმედებს ამყარებდა [[საფრანგეთი]]ს და [[დიდი ბრიტანეთი]]ს სამხედრო დახმარებაზე, რომელებთანაც მას ე.წ. „გარანტიის პაქტი“ ჰქონდა დადებული [[1939]] წლის [[30 მარტი|30 მარტს]]. ბრიტანეთმა და საფრანგეთმა [[3 სექტემბერი|3 სექტემბერს]] ულტიმატუმი წაუყენეს გერმანიას და მოსთხოვეს ჯარების დაუყოვნებლივი გამოყვანა პოლონეთის ტერიტორიიდან. „გარანტიის პაქტის“ მიხედვით ინგლის-საფრანგეთს ულტიმატუმის შეუსრულებლობის პირობებში სამხედრო მოქმედებები უნდა დაეწყოთ არაუგვიანეს 15 დღისა. [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერი]] იმედოვნებდა, რომ დასავლეთის სახელმწიფოები ისეთივე ნეიტრალურ პოზიციას დაიკავებდნენ პოლონეთის მიმართ, როგორიც ეკავათ გერმანიის მიერ [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკიის]] დაპყრობის და [[ავსტრიის ანშლუსი]]ს დროს. გერმანიას თავს არავინ დასხმია, მიუხედავად იმისა რომ პოლონეთის ორივე მოკავშირემ - ინგლისმა და საფრანგეთმა გერმანიას ომი გამოუცხადა. [[17 სექტემბერი|17 სექტემბერს]] პოლონეთის იმედებს წერტილი დაესვა. [[რიბენტროპ-მოლოტოვის პაქტი]]ს საიდუმლო დამატებითი პროტოკოლის შესაბამისად [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] მოახდინა პოლონეთის აღმოსავლეთი ნაწილის ოკუპაცია. მიუხედავად ამ ძალადობრივი ფაქტისა ამჯერად ინგლისს და საფრანგეთს [[სსრკ|საბჭოთა კავშირისათვის]] ომი არ გამოუცხადებიათ. იმავე დღეს პოლონეთის მთავრობამ დატოვა ქვეყანა და [[რუმინეთი|რუმინეთს]] შეაფარა თავი. პოლონეთის სამხედრო მარცხი გარდაუვალი იყო. [[28 სექტემბერი|28 სექტემბერს]] დაეცა პოლონეთის დედაქალაქი [[ვარშავა]], რომელიც [[18 სექტემბერი|18 სექტემბრის]] შემდეგ ვერმახტის ალყაში იყო და განუწყვეტლივ იბომბებოდა. [[29 სექტემბერი|29 სექტემბერს]] გერმანელებმა აიღეს [[მოდინის ციხესიმაგრე]]ც. [[8 ოქომბერი|8 ოქტომბერს]] [[ბრესტ-ლიტოვსკი]]ს შეთანხმების თანახმად პოლონეთი სადემარკაციო ხაზის საშუალებით გაიყვეს გერმანიამ და სსრკ-მა. გერმანიამ არა მარტო [[ვერსალის ზავი|ვერსალის ზავით]] დაკარგული ტერიტორიები დაიბრუნა, არამედ [[მესამე რაიხი]]ს შემადგენლობაში შევიდა თითქმის მთელი ცენტრალური პოლონეთი ქ. [[ლოძი|ლოძთან]] ერთად. პოლონეთის დანარჩენ ტერიტორიაზე დაარსებულ იქნა [[გენერალ-გუბერნია]]. პოლონეთის დაპყრობას საშინელი შედეგი მოჰყვა მშვიდობიანი მოსახლეობისათვის. უფასო მუშახელის იძულებით სამუშაობზე დეპორტირება ყოველდღიურ მოვლენად იქცა. განსაკუთრებით დაზარალდა პოლონეთის ებრაული მოსახლეობა, რომელთა განადგურებაც გერმანული რასიზმის უმაღლეს მიზანს წარმოადგენდა. იდენტურ „გენოციდს“ „კლასობრივი მტრების“ წინააღმდეგ აღმოსავლეთ პოლონეთში აწარმოებდა სსრკ-ც. პოლონეთზე სწრაფი სამხედრო გამარჯვების შემდეგ დამკვიდრდა ტერმინი „ელვისებური ომი“ — იგივე „[[ბლიცკრიგი]]“ ''([[გერმ.]] Blitzkrieg)'' და იგი გერმანიის სამხედრო ტაკქტიკის განუყოფელ ნაწილად იქცა [[1941]] წლის მიწურულამდე. === პოზიციური ომი დასავლეთ ფრონტზე (1939) === [[1939]] წლის [[3 სექტემბერი|3 სექტემბერს]] [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] და [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]] ომი გამოუცხადეს [[გერმანია]]ს. ამ მიზეზით საფრანგეთმა [[5 სექტემბერი|5 სექტემბერს]] დაიწყო შეზღუდული, უფრო სწორად სიმბოლური შეტევა [[ზაარლანდი|ზაარის მხარეზე]]. გერმანელბმა ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე დაიხიეს უკან, გამაგრებული „დასავლეთის კედლის“ ''(სამხედრო სიმაგრათა ხაზი)'' უკან. ამის შემდეგ, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ცალკეულ საარტილერიო გასროლებს, საომარი მოქმედებები დასავლეთის ფრონტზე არ ყოფილა. ომის ეს ფაზა ცნობილია „მჯდომარე ომის“ სახელით. გერმანიის მხრიდან ადგილი ჰქონდა პროპაგანდისტულ „თავდასხმებს“ საფრანგეთის არმიაზე. პლაკატებითა და მეგაფონებით „შეიარაღებული“ ვერმახტის კარისკაცები მიმართავდნენ ფრანგებს: „რატომ იბრძვით?“ ან „ჩვენ პირველები არ გავისვრით“ და ა.შ. [[27 სექტემბერი|27 სექტემბერს]] [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერმა]] უბრძანა [[სახმელეთო ჯარების უმაღლესი მთავარსარდლობა]]ს ("OKH") შეემუშავებინათ თავდასხმითი გეგმა, ე.წ. „ყვითელი შემთხვევა“ ''([[გერმ.]] „Fall Gelb“)''. [[29 ოქტომბერი|29 ოქტომბერს]] გეგმა უკვე მზად იყო. იგი მიზნად ისახავდა 2 არმიით [[ბელგია|ბელგიისა]] და [[ნიდერლანდები]]ს გავლით [[მოკავშირეები|მოკავშირეთა]] ჯარებზე თავდასხმას და მათ განადგურებას მდ. [[სომი(მდინარე)|სომის]] ჩრდილოეთით. საბოლოო ჯამში თავდასხმას ადგილი [[1939]] წელს არ ჰქონია. ცუდი ზამთრის პირობებისა და [[პოლონეთი|პოლონეთში]] მოსალოდნელზე მეტი დანაკარგების გამო ჰიტლერმა თავდასხმა ერთიანობაში 29-ჯერ გადადო. === ფინეთ-საბჭოთა კავშირის ზამთრის ომი (1939-1940) === [[1939]] წლის [[30 ნოემბერი|30 ნოემბერს]] [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]] [[მარშალი|მარშალ]] [[მერეცკოვი, კირილ|კირილ მერეცკოვის]] მეთაურობით გადალახა [[ფინეთი]]ს საზღვარი 950 კმ-ის სიგანეზე. 1500 [[ტანკი]]თა და 3000 [[თვითმფრინავი]]თ შეარაღებული წითელი არმია სწრაფ გამარჯვებას ელოდა, მაგრამ ფინელებმა შეუპოვარი წინააღმდეგობა გაუწიეს თავდამსხმელებს და დიდი ზიანი მიაყენეს. წითელმა არმიამ 200 000-მდე ჯარისკაცი დაკარგა, მაშინ როცა ფინეთის დანაკარგი 25 000-ს არ აღემატებოდა. ამ ომში ფინეთს ფარულად სამხედრო დახმარებას უწევდა [[შვედეთი]], ისე რომ მის მიერვე გამოცხადებული საერთაშორისო ნეიტრალიტეტი არ დაერღვია. ფინეთს საომარ მხარდაჭერას ჰპირდებოდნენ [[დიდი ბრიტანეთი]] და [[საფრანგეთი]], მაგრამ საქმე აქამდე არ მისულა. [[1940]] წლის [[12 მარტი|12 მარტს]] ფინეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის ხელი მოეწერა საზავო ხელშეკრულებას, რომლის ძალითაც [[კარელია|კარელიის]] ნაწილი და ნახევარკუნძული [[პეჩენგა|კალასტაიანსაარენტო]] ''(დღ. პეჩენგა)'' [[სსრკ]]-ს გადაეცა. დაკარგული ტერიტორიების დაბრუნების მიზნით ფინეთმა [[1941]] წელს, საბჭოთა კავშირზე [[გერმანია|გერმანიის]] თავდასხმის შემდეგ, [[სსრკ]]-თან საომარი მოქმედებები განაახლა. === დანიისა და ნორვეგიის დაპყრობა (1940) === [[ფაილი:Norway-Westront-1940.jpg|thumb|250px|ნორვეგია და დანია(1940)]] [[1939]] წლის მიწურულში [[გერმანია|გერმანიის]] ეკონომიკამ დიდი ზარალი განიცადა [[საფრანგეთი|ფრანგული]] რკინის მადნის მიწოდების შეწყვეტით. ნეიტრალური [[შვეცია|შვედეთის]] მიერ გერმანიის რკინის მადნით უზრუნველყოფა საკმარისი არ იყო, იგი ქვეყნის ეკონომიკის მოთხოვნის მხოლოდ 40% აკმაყოფილებდა. ასევე დიდ როლს გერმანიის ეკონომიკისთვის თამაშობდა [[ფინეთი|ფინური]] ნიკელი, რომელიც შვედეთის გავლით [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] ქალაქ [[ნარვიკი]]დან მიეწოდებოდა გერმანიას. აქედან გამომდინარე ნორვეგიას დიდი ეკონომიკური და სამხედრო მნიშვნელობა ჰქონდა [[მესამე რაიხი]]სთვის. [[დიდი ბრიტანეთი]] ცდილობდა ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანლი ეკონომიკური ძარღვი გადაეკეტა გერმანიისათვის. [[1940]] წლის [[5 თებერვალი|5 თებერვალს]] ფრანკო-ბრიტანულმა სამხედრო საბჭომ გადაწყვიტა 4 [[დივიზია|დივიზიის]] ნარვიკში გადასხმა. ბრიტების მიერ განზრახულმა თავდასხმამ ნორვეგიულ პორტზე აიძულა [[ვერმახტის უმაღლესი მთავარსარდლობა]] ცალკე შტაბი შეექმნა ნორვეგიისათვის. [[1 მარტი|1 მარტს]] ჰიტლერმა საბოლოოდ დაამტკიცა ოპერაცია '''„[[ვეზერიუბუნგი]]“''' (''ქართ. „წვრთნა ვეზერზე“, გერმ. "Weserübung"''), რომელიც მიზნად ისახავდა [[დანია|დანიის]] დაპყრობას და მისი, როგორც სასტარტო პლაცდარმის გამოყენებას ნორვეგიის დასაპყრობად. მარტში უკვე ადგილი ჰქონდა ცალკეულ შეტაკებებს ბრიტანულ საზღვაო ძალებთან. [[5 აპრილი|5 აპრილს]] მოკავშირეებმა დაიწყეს ნორვეგიის სანაპირო წყლების დანაღმვა (''ოპერაცია „ვილფრიდი“'') და გეგმავდნენ დამატებით ჯარების ნორვეგიის ტერიტორიაზე გადასხმას. მეორე დღეს, [[6 აპრილი|6 აპრილს]] გერმანულმა მხარემ დაიწყო ოპერაცია [[ნორვეგიის ოპერაცია|ვეზერიუბუნგის]] განხორციელება, რომლის დროსაც მობილიზირებულ იქნა თითქმის მთელი გერმანული ფლოტი და გაგზავნილ იქნა ნარვიკის მიმართულებით. [[ფაილი:QuislingOslo1942.jpg|thumb|180px|left|ვიდკუნ კვისლინგი]] [[9 აპრილი|9 აპრილს]] ნარვიკში გადასხდა ვერმახტის სამთო [[ეგერი|ეგერთა]] დივიზია. ბრიტანელები გერმანული დესანტის ნორვეგიაში გადასხმას შეუძლებლად თვლიდნენ და იქ მხოლოდ არმიის პატარა კონტინგენტი ჰყავდათ. ამ გარემოებამ ხელი შეუწყო "ვერმახტს" დანიის უბრძოლველად დაპყრობის შემდგომ, უკვე [[10 აპრილი]]სათვის თითქმის წინააღმდეგობის გაუწევლად აეღო ქალაქები [[სტავანგერი]], [[ტრონდჰაიმი]] და ნარვიკი. [[12 აპრილი|12 აპრილს]] ბრიტანეთმა სტრატეგიული მოსაზრებებით დაიკავა დანიური [[ფარერის კუნძულები]]. [[13 აპრილი|13 აპრილს]] ოფოტ-ფიორდში ადგილი ჰქონდა მძიმე საზღვაო ბრძოლებს, რომლებშიც ინგლისურმა საზღვაო გამანადგურებლებმა და საბრძოლო გემმა „ვორსპაიტმა“ (''[[ინგლისური ენა|ინგ.]] "HMS Warspite"'') შეძლეს ჩაეძირათ ყველა გერმანული საზღვაო გამანადგურებლები, ხოლო უკან დახეული მსუბუქი [[კრეისერი|კრეისერები]] და სატვირთო გემები მოკავშირეთა [[წყალქვეშა ნავი|წყალქვეშა ნავების]] და „სამეფო საჰაერო ძალების“ ''(ინგ. Royal Air Force — "RAF")'' მიერ იქნენ განადგურებულნი. [[17 აპრილი|17 აპრილს]] „[[სამეფო ფლოტი|სამეფო ფლოტმა“]] მძლავრი ცეცხლი გაუხსნა „ვერმახტის“ პოზიციებს და დაიწყო ჯარების გადასხმა ნორვეგიაში. [[19 აპრილი]]სთვის დასრულებულ იქნა ბრიტანელი ჯარისკაცების, [[პოლონეთი|პოლონური]] და [[უცხოთა ლეგიონი]]ს შენაერთების გადასხმა. ამასობაში ხელსაყრელი ამინდის გამო ვერმახტმა შეძლო გაემაგრებინა თავისი პოზიციები ფრონტზე. [[2 მაისი|2 მაისს]] ლუფტვაფეს პილოტებმა საპორტო ქალაქ [[ნამსოსი|ნამსოსთან]] ჩაძირეს ბრიტანული და ფრანგული საიერიშო ხომალდები. იმავე თვეში [[ჩერჩილი, უინსტონ|ჩერჩილმა]] მიიღო გადაწყვეტილება მოკავშირეთა ჯარების ევაკუაციისა ნორვეგიიდან. რისი მიზეზიც გერმანიის სამხედრო წარმატებები იყო საფრანგეთში. სანამ მოკავშირეთა 24.500 კაციანი არმია ნორვეგიას დატოვებდა, მათ შეძლეს დროებით აეღოთ ნარვიკი და მისი პორტი გაანადგურეს. [[10 მაისი|10 მაისს]] ნორვეგიის არმიამ იარაღი დაყარა და ამით დასრულდა ოპერაცია „ვეზერიუბუნგი“. ნორვეგია [[რაიხსკომისარიატი|რაიხსკომისარიატად]] გადაკეთდა, თუმცა ჰიტლერის ნებით შეინარჩუნა დამოუკიდებელი ქვეყნის სტატუსი და გერმანიის გავლენის სფეროდ გამოცხადდა. მომდევნო წლებში ნორვეგია ვერმახტის მიერ ძლიერ იქნა გამაგრებული, ელოდა რა ჰიტლერი მოკავშირეთა სავარაუდო დესანტს. [[1942]] წლის თებერვალში გერმანიამ ნორვეგიის სათავეში [[ვიდკუნ კვისლინგი]]ს მარიონეტული მთავრობა დასვა. === დასავლეთ ფრონტი (1940) === [[ფაილი:Norway-Westront-1940.jpg|thumb|250px|დასავლეთ ფრონტი (1940)]] დასავლეთ ფრონტი გერმანიის მხრიდან გამაგრებული იყო „ზიგფრიდის“ ''([[გერმანული ენა|გერმ.]] "Siegfried")'', ხოლო საფრანგეთის მხრიდან "მაჟინოს" ''([[ფრანგული ენა|ფრანგ.]] "Maginot")'' თავდაცვითი ხაზით. მაჟინოს 130 კმ-იანი თავდაცვითი ხაზის ბუნებრივ გაგრძელებას არდენები წარმოადგენდა და რაკი ის სატანკო შენაერთებისთვის ძნელად გადასალახავ ბუნებრივ ბარიერს წარმოადგენდა, ამიტომ საფრანგეთის გენერალიტეტი ამ მხრიდან გერმანიის თავდასხმას არ ელოდა. დასავლეთის ფრონტის საბრძოლო გეგმა ვერმახტში [[გენერალ-ლეიტენანტი|გენერალ-ლეიტანანტ]] [[მანშტაინი, ერიხ ფონ|ერიხ ფონ მანშტაინის]] და მისი ხელქვეითების, [[პოლკოვნიკი|პოლკოვნიკ]] [[ბლუმენტრიტი, გიუნთერ|გიუნთერ ბლუმენტრიტის]] და იმჟამინდელი [[მაიორი]]ს [[ტრესკო, ჰენინგ ფონ|ჰენინგ ფონ ტრესკოს]] მიერ იქნა შემუშავებული. გეგმა მიზნად ისახავდა არდენების გავლით სწრაფ გარღვევას და ჩრდილოეთით მოტოვებული მოკავშირეთა ძალებისათვის ზურგიდან დარტყმას. სატანკო და მოტორიზირებული დივიზიების დიდი კონცენტრაციით უნდა გაჭრილიყო „ხვრელი არდენებში“ და როგორც შემდგომში ჩერჩილმა თქვა „ნამგალისებური ჩაჭრით“ მოკავშირეთა არმიები ლა მანშამდე ალყაში უნდა მოექციათ. [[1940]] წლის [[10 მაისი|10 მაისს]] გერმანიის სამხედრო შენაერთებმა (სულ 7 არმია) დაიწყეს შეტევები ნეიტრალურ ქვეყნებზე: [[ბელგია]]ზე, [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებზე]] და [[ლუქსემბურგი|ლუქსემბურგზე]]. 136 ვერმახტის [[დივიზია|დივიზიის]] წინააღმდეგ იდგა მოკავშირეთა 137 დივიზია. თავდასხმის პირველსავე დღეს ვერმახტის სადესანტო-პარაშუტისტთა ნაწილებმა აიღეს მანამდე აუღებლად მიჩნეული ბელგიური პორტი [[ებენ-ემელი]] ''([[ფრანგული ენა|ფრან.]] Eben-Emael)''. [[14 მაისი|14 მაისს]] [[გენერალი|გენერალ]] [[გუდერიანი, ჰაინც|გუდერიანის]] [[ტანკი|ტანკებმა]] გადალახეს მდ. [[მაასი]]. ინგლისის „[[სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალები]]“ ''([[ინგლისური ენა|ინგლ.]] Royal Air Force)'' ყოველნაირად ცდილობდა დაენგრია [[პონტონი|პონტონები]] მდინარეზე და ხელი შეეშალა ჯარების მაასის გადალახვისთვის, მაგრამ ეს თავდასხმები წარუმატებელი გამოდგა და ბრიტანელებმა თავიანთი თვითმფრინავების დიდი ნაწილი დაკარგეს. [[17 მაისი|17 მაისს]] ფრანგებმა როგორც იქნა დაიწყეს შეტევა. [[დე გოლი, შარლ|შარლ დე გოლის]] მე-4 სატანკო დივიზიამ შეტევა დაიწყო [[მონკორნე]]ს მიმართულებით. მიუხედავად თავდაპირველი წარმატებებისა შეტევა შეწყვეტილ იქნა [[ლუფტვაფე]]ს „[[შტუკა|შტუკების“]] ძლიერი თავდასხმების გამო. იმავე დღეს, [[17 მაისი|17 მაისს]] [[ბრიუსელი]] უბრძოლველად დანებდა ვერმახტს. ნიდერლანდელები, რომლებიც [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომშიც]] ნეიტრალურები იყვნენ, უფრო სუსტად იყვნენ საბრძოლველად მომზადებული, ვიდრე [[ბელგიელები]]. უნდა ითქვას რომ ვერმახტმა თითქმის უბრძოლველად დაიპყრო ქვეყანა. [[14 მაისი|14 მაისს]] [[როტერდამი]]ს დაბომბვის შემდეგ ნიდერლანდებმა კაპუტულაცია გამოაცხადა. მომდევნო დღეს მთავრობა და დედოფალი [[ვილჰელმინა (ნიდერლანდები)|ვილჰელმინა]] [[ლონდონი|ლონდონში]] წავიდნენ ემიგრაციაში. [[ზაის-ინკვარტი, არტურ|არტურ ზაის-ინკვარტი]] დაინიშნა ნიდერლანდების [[რაიხსკომისარი|რაიხსკომისარად]]. [[19 მაისი|19 მაისს]] გერმანიის მე-6 არმიამ მიაღწია მდ. [[შელდე (მდინარე)|შელდეს]] და [[აბევილი|აბევილამდე]] წაიწია წინ. ეს შეტევა იმდენად წრაფად იქნა განხორციელებული, რომ ფრანგული და ბრიტანული სამხედრო ნაწილები [[დიუნკერკი|დიუნკერკთან]] ალყაში მოქცეულები აღმოჩნდნენ. [[27 მაისი|27 მაისს]] მოკავშირეებმა დაიწყეს ალყაში მოქცეული 7500 ჯარისკაცის ევაკუაცია („[[ოპერაცია დინამო]]“). სახმელეთო ჯარების დაჯგუფება "A"-ს სატანკო დივიზიებმა შეტევა ჩვეულებრივ გააგრძელეს, სანამ [[გენერალ-პოლკოვნიკი|გენერალ-პოლკოვნიკმა]] [[რუნდშტეტი, გერდ ფონ|გერდ ფონ რუნდშტეტმა]] შეჩერების ბრძანება არ გასცა. ჰიტლერის [[24 მაისი]]ს ბრძანება შეტევის შეჩერების თაობაზე ისტორიული კვლევის დღემდე სადავო საკითხია, ბრძანების გაცემის მიზეზებზე ერთიანი აზრი არ არსებობს. [[4 ივნისი|4 ივნისს]] ევაკუაცია, რომლეშიც მონაწილეობა 900-მდე სატრანსპორტო გემმა მიიღო მონაწილეობა, დასრულებულ იქნა. მიუხედავად [[ლუფტვაფე]]ს შეუწყვეტელი ბომბარდირებისა, ევაკუირებულ იქნა დაახ. 337 000 ჯარისკაცი, აქედან 110 000 საფრანგეთის არმიის. დღევანდელი გადასახედიდან ჰიტლერის ბრძანება შეტევის შეჩერების შესახებ მძიმე ტაქტიკური შეცდომა იყო, რადგან ინგლისის არმიამ ბრძოლისუნარიანობა შეინარჩუნა და შემდგომში ვერმახტის ექსპანსიას ბრიტანეთში წინ გადაეღობა. [[ფაილი:Nazi-parading-in-elysian-fields-paris-desert-1940.png|thumb|250px|ვერმახტი პარიზში]] ბრიტანული არმიის ევაკუაციის შემდეგ, საფრანგეთი თავდაცვისთვის ემზადებობდა. [[ბენელუქსი]]ს დაპყრობით ვერმახტმა დაასრულა ოპერაცია „[[ფალ გელბი]]“ ''([[ქართული ენა|ქართ.]] „ყვითელი შემთხვევა“, [[გერმანული ენა|გერმ.]] Fall Gelb)'' და დაიწყო ოპერაცია „[[ფალ როტი]]“ ''([[ქართული ენა|ქართ.]] „წითელი შემთხვევა“, [[გერმანული ენა|გერმ.]] Fall Rot)''. [[5 ივნისი|5 ივნისს]] გერმანელებმა შეტევა დაიწყეს მდინარეების [[ესნი (მდინარე)|ესნისა]] და [[სომი (მდინარე)|სომის]] რეგიონში. [[9 ივნისი|9 ივნისს]] მე-6 ინფანტერიის დივიზიამ გადალახა მდ. [[სენა (მდინარე)|სენა]]. [[11 ივნისი|11 ივნისს]] [[მუსოლინი, ბენიტო|მუსოლინიმ]] ომი გამოუცხადა მოკავშირეთა ქვეყნებს. [[14 ივნისი|14 ივნისს]] ვერმახტის მე-18 არმიამ უბრძოლველად აიღო [[პარიზი]]. იმავდროულად სახმელეთო არმიათა დაჯგუფება "C"-მ გაარღვია მაჟინოს ხაზი და აიღო ციხესიმაგრე [[ვერდენი]]. [[17 ივნისი|17 ივნისს]] ახლადჩამოყალიბებული მთავრობის მეთაურმა, პრემიერ-მინისტრმა [[პეტენი, ანრი ფილიპ|ანრი ფილიპ პეტენმა]] საფრანგეთის კაპიტულაცია გამოაცხადა, რომელიც ოფიციალურად გაფორმდა [[1940]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]] [[კომპიენი]]ს ტყეში, ზუსტად იმ ადგილზე, სადაც [[1918]] წლის [[11 ნოემბერი|11 ნოემბერს]] გერმანიამ ხელი მოაწერა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] დამარცხების დოკუმენტს. ჰიტლერმა საამისაოდ [[მარშალი|მარშალ]] [[ფოში, ფერდინან|ფერდინან ფოშის]] ვაგონიც კი წამოაღებინა პარიზიდან. საომარი ცეცხლის შეწყვეტა ძალაში შევიდა [[25 ივნისი]]ს 01:35 საათზე. იმისათვის რომ საფრანგეთის ფლოტი გერმანელებს არ ჩავარდნოდათ ხელში, ბრიტანელებმა [[3 ივლისი|3 ივლისს]] დაბომბეს [[მერს-ელ-ქებირი]]ს პორტი, სადაც ფრანგული გემების ნაწილი იყო სტაციონირებული. [[ბლიცკრიგი]] დასავლეთ ფრონტზე 6 კვირა და 3 დღე გაგრძელდა, რომელმაც 135 000 მოკავშირეთა და 46 000 ვერმახტის ჯარისკაცის სიცოცხლე იმსხვერპლა. საფრანგეთი ორ ნაწილად იქნა გაყოფილი. ჩრდილოეთში (გერმანიის სფერო) სტაციონირებულ იქნენ ვერმახტის და ლუფტვაფეს ძალები ბრიტანეთზე ინვაზიის დასაწყებად. ატლანტის ოკეანის პორტებში და განსაკუთრებით [[ბრესტი (საფრანგეთი)|ბრესტში]] შეიქმნა [[კრიგსმარინე|კრიეგსმარინეს]] [[წყალქვეშა ნავი|წყალქვესა ნავების]] ბაზები. სამხრეთი და აღმოსავლეთი ნაწილი ფრანგული კონტროლის ქვეშ დარჩა, რომელსაც [[პეტენი, ანრი ფილიპ|პეტენის]] მარიონეტული მთავრობა განაგებდა ქალაქ [[ვიში]]დან. === საჰაერო ომი ინგლისისათვის (1940/41) === ინგლისისათვის საჰაერო ომის მიზანი ბრიტანეთში შეჭრისთვის ('''[[ოპერაცია „ზეელიოვე“]]''') მზადება იყო, რისთვისაც უპირველეს ყოვლისა [[ლუფტვაფე]]ს არაბრძოლისუნარიანი უნდა გაეხადა „[[სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალები]]“ ("RAF"). მიუხედავად ამისა ჰიტლერი იმედოვნებდა, რომ ინგლისი გერმანიის ასეთი აშკარა მუქარის გამო შეწყვეტდა ბრძოლას და ზავს ითხოვდა და შეჭრა საჭირო აღარ იქნებოდა. [[ფაილი:Churchill CCathedral H 14250.jpg|thumb|left|180px|ჩერჩილი დანგრეულ ქოვენთრიში]] ბოლო 2 წლის განმავლობაში ბრიტანეთი მთელი ძალებით ემზადებოდა საჰაერო ბრძოლისათვის. მარტო ბრძოლის დაწყებიდან პირველ სამ თვეში ინგლისელებმა 1.400 საბრძოლო თვითმფრინავი დაამზადეს. „რაფ-ი“ პილოტების ნაკლებობას განიცდიდა, რაც შევსებულ იქნა [[ბრიტანეთის თანამეგობრობა|ბრიტანეთის თანამეგობრობის]], ფრანგი, ამერიკელი, პოლონელი და ჩეხი მოხალისე მფრინავებით. ბრიტანელი მფრინავების თავგანწირულმა ბრძოლამ და დიდმა მატერიალურმა და ცოცხალმა დანაკარგებმა ორივე მხრიდან აიძულა ლუფტვაფე [[1940]] წლის ოქტომბრიდან შეემცირებინა ფართომასშტაბიანი ბომბარდირების აქციები და მთავარი აქცენტი ღამეულ თავდასხმებზე გადაეტანა. ლუფტვაფეს ხელმძღვანელობის და განსაკუთრებით [[ჰერმან გერინგი]]ს ფატალური შეცდომა იყო ინგლისელთა რადარების უგულველყოფა და ქალაქების და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაბომბვა. მიუხედავად დიდი მსხვერპლისა „რაფ-ი“ ამ თავდასხმებს არ დაუსუსტებია, ხოლო რადარის ტექნოლოგიის მიზანმიმართული გამოყენებით ინგლისელები ეფექტურად ანადგურებდნენ ლეფტვაფეს თვითმფრინავებს. გიორინგი საჰაერო ომში დამარცხებას პილოტთა სიმხდალეს აბრალებდა, რას სიმართლეს არანაირად არ შეესაბამებოდა და უფრო ის მიზანი ჰქონდა რომ ყურადრება მისი პერსონიდან და საკუთარი შეცდომებიდან სხვა საგანზე გადაეტანა. [[ლონდონი]]სა და ინგლისის სხვა ქალაქების ბომბარდირებას 32.000 მშვიდობიანი მოსახლე შეეწირა. ქალაქი [[ქოვენთრი]] თითქმის მთლიანად მიწასთან იქნა გასწორებული. === ბალკანეთი (1940/41) === [[მუსოლინი, ბენიტო|ბენიტო მუსოლინის]] აგრესიული საგარეო პოლიტიკა მიმართული იყო ბალკანეთის წინაარმდეგ. [[1940]] წლის [[28 ოქტომბერი|28 ოქტომბერს]] [[იტალია]] თავისი კოლონიის, [[ალბანეთი]]ს ტერიტორიიდან თავს დაესხა [[საბერძნეთი|საბერძნეთს]]. მუსოლინიმ კავშირის დამყარება სცადა [[ბულგარეთი|ბულგარეთთან]], თუმცა ეს წინადადება უარყოფილ იქნა მეფე [[ბორის III (ბულგარეთი)|ბორის III]]-ის მიერ. საბერძნეთზე თავდასხმის გეგმას არ იცნობდა ჰიტლერიც, რომელიც ამ დროისათვის ბალკანეთზე ოპერაციის მომხრე არ იყო და ცდილობდა იტალიასთან ერთად ინგლისის ინვაზიის გეგმა განეხორციელებინა. [[დუჩე]]ს მიზანი იყო საბერძნეთი ბლიცკრიგით დაეპყრო, თუმცა ეს გეგმა არ შედგა. უკვე [[3 ნოემბერი|3 ნოემბერს]] ბერძნებმა დაიწყეს კონტრშეტევა მთელ ფრონტზე და აიძულეს იტალიელები თავდაცვით პოზიციაზე გადასულიყვნენ, [[14 ნოემბერი|14 ნოემბრისთვის]] კი უკვე თითქმის ალბანეთის საზღვრებამდე უკან დაახევინეს. მოკავშირის გარდაუვალი მარცხი რომ აეცილებინა, ჰიტლერმა ბრძანება გასცა ბალკანეთზე შეტევის — დაიწყო '''[[მარიტა (ოპერაცია)|ოპერაცია „მარიტა“]]'''. [[1941]] წლის დასაწყისში გერმანიამ სცადა მოლაპარაკების გზით გადაეჭრა კონფლიქტი. ჰიტლერმა [[იუგოსლავია]]ს შეთავაზა შეერთებოდა [[ბერლინი-რომი-ტოკიოს პაქტი|ბერლინი-რომი-ტოკიოს პაქტს]], თუმცა იგი ამ ეტაპზე უარყოფილ იქნა. გერმანიის მოკავშირეობაზე უარი განაცხადა საბერძნეთმაც, რომელიც წარმატებას წარმატებაზე აღწევდა იტალიის წინააღმდეგ ომში. [[9 მარტი]]ს იტალიური არმიის შეტევა ბერძენთა პოზიციებზე ტოტალური კრახით დასრულდა. [[27 მარტი|27 მარტს]] იუგოსლავია დათანხმდა გერმანიის წინადადებას და მისი მოკავშირე გახდა, თუმცა ამას შედეგად მოყვა მოსახლეობის მასობრივი უკმაყოფილება, საპროტესტო დემონსტრაციები და პუტჩი პრინც-რეგენტ პაველის მთავრობის წინააღმდეგ. მოკავშირეობის ხელშეკრულება გაუქმებულ იქნა. ყოველივე ამის შემდეგ გერმანიას მხოლოდ სამხედრო ინტერვენციის გზა დარჩა.[[6 აპრილი|6 აპრილს]] ვერმახტმა გადალახა იუგოსლავიის საზღვრები. პარალელურად [[ლუფტვაფე]]-მ დაიწყო [[ბელგრადი]]ს ფართომასშტაბიანი დაბომბვა. დანარჩენი უკვე დროის საკითხი იყო. [[10 აპრილი|10 აპრილს]] გერმანელებმა აიღეს [[ხორვატია|ხორვატიის]] დედაქალაქი [[ზაგრები]], 2 დღის შემდეგ [[12 აპრილი|12 აპრილს]] ბელგრადმა იარაღი დაყარა ვერმახტის სატანკო არმიების წინაშე. [[17 აპრილი|17 აპრილს]] ხელი მოეწერა იუგოსლავიის უსიტყვო კაპიტულაციას. [[6 აპრილი|6 აპრილსვე]] დაიწყო ვერმახტის შეტევა საბერძნეთზე, სადაც წინააღმდეგობა გაცილებით დიდი იყო ვიდრე იუგოსლავიაში. განსაკეთრებით დიდი დანაკარგები ვერმახტმა ნახა [[მეტაქსას ხაზი|მეტაქსას ხაზთან]], როდესაც მთიან რეგიონში ისინი ნელ-ნელა მიიწევდნენ წინ. [[9 აპრილი|9 აპრილს]] გერმანელებმა აიღეს [[სალონიკი]], რამაც აღმოსავლეთ მაკედონიაში სტაციონირებულ ბერძნულ სამხედრო შენაერთებს გზა მოუჭრა და მეტაქსას ხაზს გარღვევის საფრთხე დაემუქრა. ალბანეთის ფრონტიდან გადმოსროლილი ბერძნული ჯარები გერმანულ და იტალიურ ტანკებს და საჰაერო დაბომბვებს შეეწირნენ. [[21 აპრილი|21 აპრილს]] 223 000 ბერძენმა ჯარისკაცმა იარაღი დაყარა. საბერძნეთში სტაციონირებულმა ბრიტანულმა ჯარებმა თავდაცვითი ხაზი ააგეს [[თერმოპილე]]სთან, რომელიც [[24 აპრილი|24 აპრილს]] გადათელილ იქნა ვერმახტის მიერ. კატასტროფის თავიდან ასაცილებლად ბრიტანეთის მხედართმთავრობამ სასწრაფომ ევაკუაციის ოპერაცია დაიწყო და 50 000 ბრიტანელი მებრძოლი [[ეგვიპტე]]ში იქნა გადაყვანილი. [[27 აპრილი|27 აპრილს]] ვერმახტის ჯარები შევიდნენ [[ათენი|ათენში]]. [[25 აპრილი|25 აპრილს]] გერმანიისა და მის მოკავშირეთა 593 სატრანსპორტო თვითმფრინავმა საჰაერო დესანტი გადასხა [[კრეტა]]ზე ([[მერკური (ოპერაცია)|ოპერაცია „მერკური“]]). პარაშუტისტები მოწინააღმდეგისთვის ადვილ სამიზნეს წარმოადგენდნენ და დესანტმა დიდი დანაკლისი განიცადა. ასევე უშედეგოდ დასრულდა მათი ცდა აეღოთ რომელიმე ახლომდებარე აეროდრომი, რომლითაც დამხმარე ძალები შეძლებდნენ კუნძულზე გადმოსვლას, განსაკუთრებით კი არტილერია და ტანკები. მხოლოდ მას შემდეგ რაც ლუფტვაფემ საჰაერო ჰეგემონია მოიპოვა კრეტაზე და გაძლიერებული საზღვაო დესანტი გადმოსხდა კუნძულზე, შესაძლებელი იქნა აეროდრომების აღება. მოკავშირეთა ჯარები (მათ შორის [[ავსტრალია|ავსტრალიელები]] და [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიელები]]) ერთი კვირის განმავლობაში იცავდნენ კრეტას, თუმც საბოლოოდ იძულებულნი გახდნენ 17.000 კაციანი კორპუსის ევაკუაცია მოეხდინათ. პირადი შემადგენლობის დიდი დანაკარგის გამო ჰიტლერმა შემდგომში ყოველთვის უარი განაცხადა შესაბამისი სახის საჰაერო სადესანტო ოპერაციებზე. === რუსეთის კამპანია (1941-1945) === ==== თავდასხმის სამხედრო გეგმა ==== [[ფაილი:RusFeldz41-42.jpg|thumb|right|250px|აღმოსავლეთ ფრონტი 1941-1942 წ.წ.]] ბალკანეთის ომმა [[სსრკ|საბჭოთა კავშირზე]] თავდასხმის თარიღი 4 კვირით გადაწია. მას ადგილი ჰქონდა [[1941]] წლის [[22 ივნისი|22 ივნისს]]. ამ დაგვიანებამ და უჩვეულოდ ადრე დამდგარმა ზამთარმა ხელი შეუშალა გერმანელთა გეგმის ოპერატიულ განვითარებას, რომელიც მიზნად ისახავდა ზამთრის დადგომამდე „არხანგელსკ-ასტრახანის ხაზის“ მიღწევას. [[ვერმახტი]]ს მთავარსარდლობის გამოთვლების თანახმად გეგმის ოპტიმალურად შესრულება შეიძლებოდა, თუკი ჯარების ზურგიდან მომარაგება [[ფსკოვი|ფსკოვ]]-[[კიევი|კიევ]]-[[ყირიმი]]ს გავლით შეუფერხებლად იწარმოებოდა. მიუხედავად ამისა, [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერი]] მოითხოვდა [[მოსკოვი]]ს აღებას და ამით გეგმის ოპტიმალური ვარიანტიდან გადახვევას. სსრკ-ზე თავდასასხმელად ვერმახტს მზად ჰყავდა 3 არმიათა დაჯგუფება. არმიათა ჯგუფ „ჩრდილოეთს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Nord), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ ლეები, უნდა აეღო [[ბალტიის ქვეყნები]] და შეტევა გაეგრძელებინა [[ლენინგრადი]]ს მიმართულებით. არმიათა ჯგუფ „ცენტრს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Mitte), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ ბოკი, უნდა შეეტია დედაქალაქ მოსკოვისათვის და შესაბამისად ყველაზე ძლიერად იყო აღჭურვილი. არმიათა ჯგუფ „სამხრეთს“ (''[[გერმანული ენა|გერმ.]]:'' Die Heeresgruppe Süd), მთავარსარდალი [[გენერალ-ფელდმარშალი]] ფონ რუნდშტეტი, უნდა დაეპყრო [[უკრაინა]]. საბჭოთა კავშირზე თავდასასხმელად მობილიზირებულ იქნენ გერმანიის სატელიტი ქვეყნების სამხედრო შენაერთებიც. დაგეგმილი იყო შეტევის განხორციელება დაპყრობილი [[ნორვეგია|ნორვეგიიდანაც]], რომელიც მიზნად ისახავდა [[მურმანსკი]]ს აღებას და იქ მდებარე რკინიგზის ხაზის და პორტის ხელში ჩაგდებას. ==== თავდასხმა ==== [[ფაილი:europe 1943-1945 map.png|thumb|250px|ევროპა 1943-1945 წ.წ.]] [[1941]] წლის [[22 ივნისი]]ს დილას ვერმახტის 149 დივიზიამ (მათ შორის ყველა გერმანული სატანკო და მოტორიზებული ძალები) გადალახა [[სსრკ|სსრკ-ის]] საზღვრები. 2 დივიზია შეტევას აწარმოებდა [[ფინეთი]]დან, 8 სტაციონირებული იყო [[ნორვეგია]]ში, 1 – [[დანია]]ში, 38 დივიზია დასავლეთ ფრონტზე მოქმედებდა, 2 იბრძოდა ჩრდილოეთ აფრიკაში და 7 — ბალკანეთზე. მიუხედავად ოპერატიული ინფორმაციისა, [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] საშუალო და დაბალი რანგის სარდლობა გერმანელთა თავდასხმას მოუმზადებელი შეხვდა. უამრავი საბჭოთა მებრძოლი სსრკ-ის საზღვრის გასწვრივ რაიმე სერიოზული წინააღმდეგობის გაწევის გარეშე დანებდა მარშით მიმავალ ვერმახტის ჯარებს. ამის ერთადერთი ახსნა „[[პრევენციული დარტყმის თეზა|პრევენციული დარტყმის თეზით“]] თუ შეიძლება, რომელიც უკანასკნელ პერიოდში ისტორიკოსთა გარკვეული წრის მიერ გაზიარებული იქნა და რომელიც ჯერ კიდევ [[მესამე რაიხი]]ს იდეოლოგების მიერ გავრცელებულ ინფორმაცია ეყრდნობა. ამ ინფორმაციის მიხედვით საბჭოთა კავშირი თვითონ ემზადებოდა გერმანიაზე თავდასახმელად. ის ფაქტი, მართლა აპირებდა თუ არა სსრკ გერმანიაზე თავდასხმას და მართლა იყო თუ არა წითელი არმია მზად ასეთი ომისათვის, არ ამსუბუქებს ნაცისტური გერმანიის დანაშაულს ამ თავდასხმაში. სსრკ - ს წინააღმდეგ დაწყებული დაპყრობითი და გამანადგურებელი ხასიათის ომი იყო ჯერ კიდევ წლების წინ ჰიტლერის მიერ ფორმულირებული „აღმოსავლეთში საარსებო სფეროს“ მოპოვების გეგმის დამასრულებელი ეტაპი. === აშშ-ის ჩაბმა ომში (1941) === [[აშშ|ამერიკის შეერთებული შტატები]] თავიდან ფორმალურ ნეიტრალიტეტს იცავდა მიმდინარე კონფლიქტში. მოსახლეობის უმრავლესობის ანტისაომარი განწყობა ხელს უშლიდა პრეზიდენტ [[რუზველტი, ფრანკლინ დელანო|რუზველტს]] პირდაპირ მიეღო მონაწილეობა ომში [[დიდი ბრიტანეთი]]სა და [[სსრკ]]-ს მხარეზე. თუმცა ფარულად ამერიკა ყოველგვარ შესაძლებელ დახმარებას უწევდა ბრიტანეთს. [[1941]] წლის [[11 მარტი]]ს [[ლენდ-ლიზი|ლენდ-ლიზის]] კანონით ამერიკის [[კონგრესი (აშშ)|კონგრესმა]] ეს დახმარება კანონიერი გახადა. ამის შემდეგ [[აშშ]] დიდი რაოდენობით საბრძოლო და სამეურნეო იარაღს აწვდიდა როგორც ბრიტანეთს, ისე საბჭოთა კავშირს, რამაც გადამწყვეტი როლი ითამაშა გერმანიის და მისი მოკავშირეების დამარცხებაში. [[ფაილი:Franklin Roosevelt signing declaration of war against Japan.jpg|thumb|left|180px|რუზველტი ომს უცხადებს იაპონიას]] [[იაპონია|იაპონიის]] თავდასხმის შემდეგ აშშ-ს წყნარი ოკეანის ფლოტზე [[პერლ-ჰარბორზე თავდასხმა|პერლ-ჰარბორში]] [[1941]] წლის [[7 დეკემბერი|7 დეკემბერს]], ამერიკა იძულებული გახდა მეორე დღეს, [[8 დეკემბერი|8 დეკემბერს]], ომი გამოეცხადებინა [[გერმანია|გერმანიისა]] და იაპონიისათვის. აშშ-ს და დიდი ბრიტანეთის მთავრობათა მეთაურები შეთანხმდნენ პრიორიტეტი ევროპაზე გადაეტანათ და უპირველეს ყოვლისა დაემარცხებინათ გერმანია ''(„Germany first“)''. პირველ შეტაკებებს ამერიკისა და გერმანიის ჯარებს შორის ადგილი ჰქონდათ [[1942|1941]] წლის მიწურულს ჩრ. აფრიკაში. === ბრძოლა ჩრდილოეთ აფრიკაში 1940-1943 === ''მთავარი თემა: „[[აფრიკის კამპანია]]“'' იტალიელებმა ჩრდილოეთ აფრიკაში, ისევე როგორც ევროპაში, ბრიტანელთა წინააღმდეგ მთელი რიგი დამარცხებებისა იწვნიეს. [[1940]] წელს [[ლიბია]]ში წამოწყებული იტალიელთა შეტევა ტოტალური მარცხით დამთავრდა. გერმანელმა გენერალმა [[ერვინ რომელი|ერვინ რომელმა]] [[1941]] წლის თებერვალში მიიღო ბრძანება მოკავშირე იტალიელები დაეცვა. რომლის ხელქვეით მხოლოდ სუსტი შენაერთები იდგნენ. შეაფასა რა შექმნილი სიტუაცია, რომელი მივიდა იმ დასკვნამდე რომ ინგლისელთა შეტევის შემთხვევაში თავისი სუსტი ჯარებით თავდაცვას ვერ შეძლებდა. ამიტომ მან გადაწყვიტა თვითონ შეეტია მოწინააღმდეგისათვის და გამოეყენებინა მოულოდნელობის ეფექტი. [[31 მარტი|31 მარტს]] რომელმა შეტევა დაიწყო. მისი შეტევის მთავარი ძალა მიმართული იყო მერსა ბრეგას წინააღმდეგ, რომ შემდეგ [[კირენაიკა]]სკენ გაჭრილიყო. [[ერვინ რომელი|რომელის]] ვარაუდი გამართლდა, ოპერაცია წარმატებით განხორციელდა და გერმანელებმა [[ბენგაზი]]ც კი აიღეს. [[10 მარტი]]სათვის „[[აფრიკის კორპუსი]]“ აღმოსავლეთ ლიბიურ პორტ-ციხესიმაგრეს [[ტობრუკი|ტობრუკს]] მიადგა, რომელიც მცირე ხნით ადრე იტალიელებმა გაამაგრეს და შემდეგ თითქმის უბრძოლველად დატოვეს. მთელი 1 თვის განმავლობაში რომელის არმია უშედეგო იერიშს იერიშზე აწარმოებდა ტობრუკის წინააღმდეგ. [[13 აპრილი|13 აპრილს]] რომელმა იერიში შეწყვიტა. ასევე შეწყვეტილ იქნა წინსვლაც, ვინაიდან გერმანული არმიის მომარაგება ზურგიდან შეფერხებებით მიმდინარეობდა. ორივე მებრძოლი მხარე პოზიციურ საომარ სიტუაციაზე გადავიდა. ნოემბერის დასაწყისში ბრიტანელებმა კონტრშეტევა წამოიწყეს. [[26 ნოემბერი|26 ნოემბერს]] ბრიტანელთა მეორე კონტიერიშის შემდეგ ტობრუკის გარნიზონმა მოახერხა ალყის გარღვევა. [[7 დეკემბერი|7 დეკემბერს]] „აფრიკის კორპუსმა“ დაიხია გაზალას თავდაცვით ხაზამდე. თუმც ეს უკანადახევა დიდხანს არ გაგრძელებულა. [[1942]] წლის იანვარში რომელმა კვლავ იერიში მიიტანა ტობრუკზე. [[1942]] წლის [[26 მაისი|26 მაისს]] მან დაიწყო ტობრუკზე შეტევა — კოდური სახელი '''„[[ოპერაცია თეზეუსი]]“'''. მძიმე სატანკო ბრძოლების შემდეგ გერმანელებმა და მისმა მოკავშირეებმა შეძლეს [[10 ივნისი|10 ივნისს]] აეღოთ [[ბირ ჰახეიმი]], ხოლო [[20 ივნისი|20 ივნისს]] აღებულ იქნა ტობრუკი. ამ წარმატებისათვის რომელს [[გენერალ-ფელდმარშალი]]ს სამხედრო წოდება მიენიჭა. რომელის შემდგომი მიზანი [[ეგვიპტე]]ზე შეტევა იყო. გერმანელებს უნდა აეღოთ [[ალექსანდრია]] და [[სუეცის არხი]]. ამ მიზნებს წინ გადაეღობა ბრიტანელთა სარდალი [[ბერნარდ მონტგომერი]]. [[ელ ალამეინი]]ს მახლობლად ბრიტანელებმა თავდაცვის 65 კმ-იანი ხაზი ააგეს და გერმანელთა შეტევა შეაჩერეს. [[23 ოქტომბერი|23 ოქტომბერს]] მონტგომერის კონტშეტევა წამოიწყო. „აფრიკის კორპუსი“ ბრიტებზე რიცხობრივად მცირე იყო და იძულებული გახდა უკან დაეხია. გერმანელთა სიტუაცია სრულიად უიმედო შეიქმნა მას შემდეგ, რაც [[8 ნოემბერი|8 ნოემბერს]] ამერიკელები გადმოსხდნენ [[კასაბლანკა]]ში და [[ალჟირი|ალჟირში]] ('''„[[ოპერაცია ტორჩი]]“''') და გერმანელთა ზურგში მეორე ფრონტი გახსნენ. [[13 ნოემბერი|13 ნოემბერს]] ქალაქი ტობრუკი ბრიტანელებმა აიღეს. [[1943]] წელს რომელს უკანდახევის მეტი სხვა გზა არ ჰქონდა. [[23 იანვარი|23 იანვარს]] ბრიტებმა აიღეს [[ტრიპოლი]]. მარტ-აპრილში გერმანიისა და მის მოკავშირეთა ჯარები ალყაში აღმოჩდნენ ('''„[[ტუნისის კამპანია]]“'''). გერმანელთა შეუპოვარი ბრძოლა მხოლოდ მარეთის ხაზზე გრძელდებოდა. [[13 მაისი|13 მაისს]] „აფრიკის კორპუსი“ იძულებული გახდა კაპიტულაცია გამოეცხადებინა. === მეორე მსოფლიო ომის მესამე პერიოდი (1942 წლის 19 ნოემბერი - 1943 დეკემბერი) === III პერიოდი ხასიათდება საომარ მოქმედებათა მასშტაბებისა და დაძაბულობის ზრდით. ნაცისტური გერმანიის მესვეურები ყველა საშუალებით ცდილობდნენ გამარჯვების მიღწევას სსრკ-ზე. ნაცისტური დიქტატურის რეჟიმმა უკიდურესობამდე გააძლიერა ექსპლუატაცია, რეპრესიები და ძარცვა ოკუპირებული ქვეყნების რესურსების მაქსიმალური გამოყენების მიზნით. გერმანიისათვის მუშაობდა თითქმის მთელი ევროპის მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა და ტრანსპორტი. [[1942]] ნოემბერში 267 [[დივიზია|დივიზიიდან]] და 5 [[ბრიგადა (სამხედრო)|ბრიგადიდან]], რომელიც გერმანიას ჰყავდა, 192 დივიზია (71 %) და 5 ბრიგადა მოქმედებდა წითელი არმიის წინააღმდეგ. გარდა ამისა, სსრკ-გერმანიის ფრონტზე იბრძოდა გერმანიის სატელიტთა 66 დივიზია და 13 ბრიგადა. ამ პერიოდში მეორე მსოფლიო ომის მთავარ ფრონტად სსრკ-გერმანიის ფრონტი რჩებოდა. [[1942]] წლის 19 ნოემბერს დაიწყო საბჭოთა ჯარების [[კონტრშეტევა]] სტალინგრადთან ([[სტალინგრადის ბრძოლა 1942-1943]]). 1943 წელს კურსკთან ბრძოლებში ([[კურსკის ბრძოლა 1943]]) ნაცისტური გერმანიის ჯარების განადგურების შედეგად, მოხდა ძირითადი გარდატეხა მეორე მსოფლიო ომის მსვლელობაში. გერმანია იძულებული გახდა გადასულიყო სტრატეგიულ თავდაცვაზე. საბჭოთა არმიამ დაიწყო ფართო შეტევა მთელ ფრონტზე. [[1943]] [[ზაფხული|ზაფხულსა]] და [[შემოდგომა]]ზე გაათავისუფლეს [[დონბასი]] და მარცხენა ნაპირის [[უკრაინა]], გადალახეს [[დნეპრი]] და დაიწყო [[ბელორუსია|ბელორუსიის]] გათავისუფლება. 1942 შემოდგომიდან ერთგვარად გააქტიურდა დიდი ბრიტანეთი და აშშ-ის სამხედრო მოქმედება. [[1942]] ოქრომბრის ბოლოს დაიწყო ინგლისის მე-8 არმიის (სარდალი გენერალი [[მონტგომერი, ალამაინელი|მონტგომერი]]) შეტევა ჩრდილოეთ აფრიკაში. ელ-ალამაინის ბრძოლაში ([[1942]] წლის 23 ოქტომბერი-4 ნოემბერი) გამარჯვების შემდეგ ინგლისის ჯარები 3 თვის განმავლობაში უტევდნენ გენერალ-ფელდმარშალ რომელის ჯარებს აფრიკის ჩრდილოეთ სანაპიროს გასწვრივ და გავიდნენ [[ტუნისი]]ს სამხრეთ საზღვართან. [[1942]] წლის 8 ნოემბერს დაიწყო ამერიკა-ინგლისის საექსპედიციო ძალების (150 ათ.) გადასხმა საფრანგეთის ჩრდილოეთ აფრიკაში. მალე მოკავშირეებმა დაიკავეს [[მაროკო]], [[ალჟირი]], შევიდნენ ტუნისში. [[1943]] ზაფხულში მოკავშირეთა ჯარებმა დაიკავეს კუნძული [[სიცილია]]. სექტემბერს გადასხეს საზღვაო დესანტები [[აპენინი ნახევარ კუნძული|აპენინის ნახევარ კუნძულზე]] ([[იტალიის კამპანია 1943-1945]]). საბჭოთა არმიის გამარჯვებები ხელს უწყობდა ევროპის ხალხთა ანტიფაშისტური ბრძოლის აღმავლობას. ომის III პერიოდში მოხდა არსებითი ცვლილებები [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანესა]] და [[აზია]]ში მებრძოლ მხარეთა ძალთა თანაფარდობაში. [[1943]] განმავლობაში ამერიკის ჯარები გადასხდნენ [[ახალი გვინეა|ახალ გვინეაზე]], განდევნეს [[იაპონელები]] [[ალეუტი]]ს კუნძულებიდან, საგრძნობი ზარალი მიაყენეს იაპონიის სამხედრო და სავაჭრო ფლოტს. === მეორე მსოფლიო ომის მეოთხე პერიოდი (1944 წლის 1 იანვარი - 1945 წლის 8 მაისი) === ამ პერიოდის უმნიშვნელოვანესი სამხედრო-პოლიტიკური მოვლენები გაპირობებული იყო ანტიფაშისტური კოალიციის სამხედრო და ეკონომიური ძლიერების ზრდით, საბჭოთა შეიარაღებელი ძალების სულ უფრო მძლავრი დარტყმით და ევროპაში მოკავშირეთა მოქმედების აქტივიზაციით. [[ფაილი:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|ყირიმის კონფერენცია]] 1944 დასაწყისში 315 დივიზიისა და 10 ბრიგადიდან, რომელიც ნაცისტურ გერმანიას ჰყავდა, 198 დივიზია და 6 ბრიგადა სსრკ-გერმანიის ფრონტზე იბრძოდა. [[1944]] ზაფხულისათვის აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის ჯარებმა განახორციელეს ნათ შეჭრა დასავლეთ ევროპაში [[ლა-მანში]]ს მხრიდან. მოკავშირეებს ძალთა აბსოლუტური უპირატესობა გააჩნდათ. 2 წლის სამზადისის შემდეგ, 1944 წლის 6 ივნისს დაიწყო [[ოპერაცია ოვერლორდი|ნორმანდიის სადესანტო ოპერაცია]]. 1944 წლის 19 აგვისტოს პარიზში დაიწყო აჯანყება. მოკავშირეთა ჯარების მისვლის მომენტისათვის დედაქალაქი უკვე [[ფრანგები|ფრანგი]] პატრიოტების ხელში იყო. უდიდესი შეტევითი ოპერაციებით აღინიშნა 1944 [[ზაფხული]] და [[შემოდგომა]]. 1944 [[ბელორუსიის ოპერაცია 1944|ბელორუსიის ოპერაციის]] შედეგად გათავისუფლდა [[ბელარუსი|ბელორუსია]] და [[ლიტვა|ლი]] სსრ მნიშვნელოვანი ნაწილი. საბჭოთა ჯარებმა პოლონეთის I არმიის ნაწილებთან ერთად დაიწყეს პოლონეთის გათავისუფლება. რუმინეთის მშრომელებმა კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობით 1944 წლის 23 აგვისტოს დაამხეს [[ანტონესკუ, იონ|ი. ანტონესკუს]] სამხედრო-ფაშისტური დიქტატურა, 9 სექტემბერს აჯანყების შედეგად ბულგარეთში დაემხო მონარქისტული ფაშისტური რეჟიმი და შეიქმნა სამამულო ფრონტის მთავრობა, რომელმაც ომი გამოუცხადა გერმანიას. 29 აგვისტოს დაიწყო სლოვაკიის შეიარაღებული აჯანყება ფაშისტური დამპყრობთა წინააღმდეგ. საბჭოთა ჯარებმა 20 სექტემბერს დაიწყეს ჩეხოსლოვაკიის გათავისუფლება. ამავე დროს [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] სახალხო-განმათავისუფლებელი არმიის ნაწილებმა საბჭოთა არმიის აქტიური მონაწილეობით 20 ოქტომბერს გაათავისუფლეს [[ბელგრადი]]. [[1944]] გერმანიის დამპყრობთაგან გათავისუფლდა ნორვეგიის ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთის რაიონი. [[1945]] დასაწყისისანაცს ფაშისტური გეისმანია ეკონომიური და სამხედრო რესურსები გამოიფიტა. [[1944]] შუა ხანიდან ნედლეულის ძირითადი წყაროების დაკარგვის გამო სწრაფად ეცემოდა სამხედრო წარმოება. მიუხედავად ამმათტოვას ანტიჰიტლერულ კოალიციაში განხეთქილების იმედი ჰთქონდა და ომის გაჭიანურებას ცდნენლობდა. [[1944]] წლის 16 დეკემბერს ფაშისტურმა ჯარებმა დაიწყეს კონტრშეტევა [[არდენების ოპერაცია 1944-1945|არდენში]]. ინგლის-ამერიკის მთავრობებმა საბჭოთა მთავრობას სთხოვეს აღმოსავლეთ ფრონტზე შეტევის დაჩქარება. [[ვისლა-ოდერის ოპერაცია 1945|ვისლა-ოდერის ოპერაციის]] მსვლელობაში საბჭოთა ჯარებმა გაანადგურეს გერმასტთა დაჯგუფება ვისლასა და ოდერს შორის, გაანადგურეს 35 დივიზია და მძიმე ზარალი მიაყენეს 25 დივიზიას. [[აღმოსავლეთ პრუსიის ოპერაცია 1945|აღმოსავლეთ პრუსიის ოპერაციის]] ( 1945)დროს განადგურდა გერმანელთა 25 დივიზია და მძიმე ზარალი განიცადა 12 დივიზიამ. საბჭოთა ჯარებმა იერიშით აიღეს [[კენიგსბერგი]]. 1945 წლის თებერვალ-აპრილის I ნახევარში გაანადგურეს მტრის მსხვილი დაჯგუფებები აღმოსავლეთ [[პომერანია]]სა და [[სილეზია]]ში, გაათავისუფლეს [[ბალტიის ზღვა|ბალტიის ზღვის]] სანაპირო დანციგიდან ოდერამდე. გერმანიის წინააღმდეგ მოქმედების კოორდინაციისათვის და ევროპაში ომის შემდეგ წესრიგის დამყარების საკითხებთან დაკავშირებით 1945 წლის 4-11 თებერვალს [[იალტა]]ში შედგა სსრკ-ის, აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის ხელმძღვანელთა კონფერენცია ([[ყირიმის კონფერენცია 1945]]). [[ფაილი:Reichstag flag original.jpg|thumb|left|გამარჯვების დროშა რაიხსტაგზე]] ფაშისტური გერმანიის წინააღმდეგობის უკანასკნელი ცენტრი [[ბერლინი]] იყო. 16 აპრილს დაიწყო გრანდიოზული [[ბერლინის ოპერაცია 1945|ბერლინის ოპერაცია]] (1945). [[ჰიტლერი, ადოლფ|ჰიტლერის]] თვითმკვლელობის შემდეგ (30 აპრილი) ადმირალ [[დენიცი, კარლ|დენიცის]] მეთაურობით შეიქმნა მთავრობა, რომელიც წითელი არმიის წინააღმდეგ ბრძოლის გაგრძელებას ცდილობდა. 6-11 მაისს საბჭოთა არმიებმა ჩაატარეს [[პრაღის ოპერაცია 1945|პრაღის ოპერაცია]] (1945). ფართო ფრონტით შეტევის შედეგად საბჭოთა შეიარაღებულმა ძალებმა დაასრულეს ცენტრალური და სამხრეთ-აღმოსავლეთის ევროპის ქვეყნების გათავისუფლება. 4 მაისს ხელმოწერილ იქნა აქტი გერმანელთა ჯარების დანებების შესახებ ნიდერლანდში, ჩრდილოეთ-დასავლეთ გერმანიაში, შლეზვიგ-ჰოლშტაინსა და დანიაში. 5 მაისს დანებდნენ ფაშისტური ჯარები სამხრეთ და დასავლეთ ავსტრიაში, ბავარიაში, ტიროლში და სხვა რაიონებში. 8 მაისს, შუაღამისას საბჭოთა ჯარების მიერ დაკავებული კარლსჰორსტის გარეუბანში გერმანიის უმაღლესი მთავარსარდლობის წარმომადგენლებმა ფელდმარშალ [[კაიტელი, ვილჰელმ|ვ. კაიტელის]] მეთაურობით ხელი მოაწერეს აქტს ფაშისტური გერმანიის შეიარაღებული ძალების უსიტყვო [[კაპიტულაცია|კაპიტულაციის]] შესახებ. უსიტყვო კაპიტულაცია საბჭოთა მთავრობის დავალებით მიიღო საბჭოთა კავშირის მარშალმა [[ჟუკოვი, გიორგი|გ. ჟუკოვმა]] აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და საფრანგეთის წარმომადგენლებთან ერთად. == ომის დასასრული ევროპაში (1945) == ჰიტლარის სიკვდილის შემდეგ [[გროსადმირალი]] [[კარლ დენიცი]] [[1 მაისი|1 მაისს]] ფიურერის ანდერძისამებრ გერმანიის [[რაიხსპრეზიდენტი]] გახდა. დიონიცს სურდა გერმანელი მეომრები დასავლელ მოკავშირეებს ჩაბარებოდნენ ტყვედ, რათა თავი დაეხსნათ [[სსრკ]]-ის შურისძიებისაგან. ამისათვის მან გამოაცხადა, რომ აღმოსავლეთ ფრონტზე ბრძოლა გრძელდებოდა. [[2 მაისი|2 მაისს]] დიონიცმა თავისი შტაბი ჯერ კიდევ გერმანელთა ხელში მყოფ ქალაქ [[ფლენსბურგი|ფლენსბურგში]] განათავსა და შეადგინა მთავრობა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა რაიხის ფინანსთა მინისტრი გრაფი [[კროზიგკი, იოჰან ლუდვიგ შვერინ ფონ|შვერინ ფონ კროზიგკი]]. [[4 მაისი|4 მაისს]] [[ნორვეგია]]ში ბრიტანელთა წინააღმდეგ მებრძოლმა „[[ვერმახტი]]ს“ შენაერთებმა, რომელთაც ხელმძღვანელობდათ „[[კრიგსმარინე]]ს“ ახლად დანიშნული მეთაური გენერალ-ადმირალი [[ფრიდებურგი, ჰანს-გეორგ ფონ|ჰანს-გეორგ ფონ ფრიდებურგი]] კაპიტულაცია გამოაცხადეს. [[7 მაისი|7 მაისს]] გენერალ-პოლკოვნიკმა [[იოდლი, ალფრედ|ალფრედ იოდლმა]] [[რეიმსი|რეიმსში]] ხელი მოაწერა დასავლელი მოკავშირეების წინაშე გერმანიის უსიტყვო კაპიტულაციას. მომდევნო დღეს [[ბერლინ-კარლსჰორტი|ბერლინ-კარლსჰორტში]] იგივე გააკეთა ოღონდ ამჯერად [[სსრკ]]-ის წინაშე გენერალ-ფელდმარშალმა [[კაიტელი, ვილჰელმ|ვილჰელმ კაიტეკმა]]. [[9მაისი|9 მაისს]] გერმანიის სრული კაპიტულაცია ძალაში შევიდა. მიუხედავად კაპიტულაცია გერმანელთა ხელში იყო ფრანგული ქალაქები: [[ბრესტი (საფრანგეთი)|ბრესტი]], [[ლა-როშელი]], [[ლორიანი]] და [[სენ-ნაზერი]], ასევე ავსტრიის ნაწილი, [[შლეზვიგ-ჰოლშტაინი]] და [[ბოჰემია]]. ამ უკანასკნელიდან 2 მილიონმა ჯარისკაცმა გაასწრო [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] მოსვლას და დასავლელ მოკავშირეებს ჩაბარდა ტყვედ. === მეორე მსოფლიო ომის მეხუთე პერიოდი (9 მაისი - 2 სექტემბერი 1945) === [[ფაილი:Bundesarchiv Bild 183-R86965, Potsdamer Konferenz, Gruppenbild.jpg|thumb|150px]] [[ფაილი:Nagasakibomb.jpg|thumb|left|150px|ატომური ბომბი ნაგასაკიში]] აგრესიულ სახელმწიფოთა კოალიციიდან, რომელმაც მეორე მსოფლიო ომი გააჩაღა, 1945 მაისში [[ბრძოლა]]ს მხოლოდ იაპონია განაგრძობდა. 17 ივლისიდან - 2 აგვისტომდე შედგა სსრკ-ის (დელეგაციის მეთაური [[სტალინი, იოსებ|ი. სტალინი]]), აშშ-ის (დელეგაციის მეთაური [[ტრუმენი, ჰარი|ჰ. ტრუმენი]]) და დიდი ბრიტანეთის (დელეგაციის მეთაური [[ჩერჩილი, უინსტონ|უ. ჩერჩილი]], 28 ივლისიდან — [[ეტლი, კლემენტ|კ. ეტლი]]) მთავრობათა მეთაურების [[პოტსდამის კონფერენცია 1945]] ([[1945]]), მიიღეს გადაწყვეტილება გერმანიის დემილიტარიზაციის, დენაციფიკაციისა და დემოკრატიული გარდაქმნის შესახებ. დიდი ბრიტანეთის, აშშ-ისა და ჩინეთის მთავრობებმა წაუყენეს იაპონიას კაპიტულაციის კონკრეტული პირობები, რომლებიც იაპონიის მთავრობამ უარყო, სსრკ-მა, რომელმაც 1945 აპრილში მოახდინა სსრკ-იაპონიის ნეიტრალიტეტის შესახებ პაქტის დენონსირება, დაადასტურა მზადყოფნა ჩაბმულიყო ომში იაპონიის წინააღმდეგ. [[6 აგვისტო]]სა და [[9 აგვისტო]]ს [[აშშ|აშშ-მა]] [[ატომური ბომბი|ატომური ბომბები]] [[ჰიროსიმას და ნაგასაკის ატომური დაბომბვა|ჩამოაგდო]] [[ჰიროსიმა]]სა და [[ნაგასაკი]]ში, რის შედეგადაც დაიხოცა და დასახიჩრდა 1/4 მლნ-მდე მშვიდობიანი მცხოვრები. 8 აგვისტოს სსრკ-მა ომი გამოუცხადა იაპონიას. 9 აგვისტოს საბჭოთა [[შეიარაღებული ძალები|შეიარაღებულმა ძალებმა]] დაიწყეს საომარი მოქმედება [[მანჯურია|მანჯურიაში]] განლაგებული იაპონელთა [[კვანტუნის არმია|კვანტუნის არმიის]] (1,2 მლნ. კაცი) წინააღმდეგ. 10 აგვისტოს იაპონიის წინააღმდეგ ომში ჩაება [[მონღოლეთი|მონღოლეთის სახალხო რესპუბლიკაც]]. საბჭოთა ჯარებმა სწრაფი შეტევით მოკლე დროში გაანადგურეს [[კვანტუნის არმია]] და გაათავისუფლეს ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთის ჩინეთის ნაწილი, ჩრდილოეთ კორეა, კუნძული [[სახალინი]] და [[კურილიის კუნძულები|კურილიის]] კუნძულები. გათავისუფლებული მანჯურია ეკონომიკურად ჩინეთის ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული რაიონი, გადაიქცა ჩინეთის რევ. ძალების სამხედრო-სტრატეგიულ პლაცდარმად. იაპონიის უსიტყვო კაპიტულაციით [[1945]] წლის [[2 სექტემბერი|2 სექტემბერს]] დასრულდა მეორე მსოფლიო ომი. === მეორე მსოფლიო ომის შედეგები === მეორე მსოფლიო ომმა უდიდესი გავლენა იქონია კაცობრიობის ბედზე. გერმანია, იტალია და იაპონია გარკვეული ხნით გამოეთიშნენ მსოფლიოს, როგორც ძლიერი სახელმწიფოები. [[ევროპა]]ში გადამწყვეტი როლი აშშ-ს და მსოფლიოში ახლად გაბატონებულ სსრკ-ს ჰქონდათ მას შემდეგ, რაც 1940 გერმანიამ საფრანგეთი დაიპყრო, ხოლო დიდი ბრიტანეთი უძლური იყო დაემარცხებინა გერმანია. [[ომი|ომში]] მონაწილეობდა 72 [[სახელმწიფო]] (დედამიწის მოსახლეობის 80 %). ბრძოლები მიმდინარეობდა 40 სახელმწიფოს ტერიტორიაზე. [[შეიარაღებული ძალები|შეიარაღებულ ძალებში]] მობილიზებულ იქნა 110 მლნ. კაცი. დაიღუპა 62 მლნ. კაცი (სსრკ — 27 მლნ., გერმანია — 5,25 მლნ., [[პოლონეთი]] — 4,5-6 მლნ., იუგოსლავია — 1,7 მლნ., იაპონია — 1,8 მლნ., აშშ — 318 000, დიდი ბრიტანეთი — 386 000, საფრანგეთი — 810 000, იტალია — 330 000, რუმინეთი — 378 000, უნგრეთი — 420 000, ფინეთი — 84 000), სამხედრო ხარჯები და ზარალი 4 ტრილიონ დოლარს შეადგენდა. ომს თან სდევდა საშინელი ნგრევა. განადგურდა ათიათასობით [[ქალაქი]] და [[სოფელი]], უბედურება თავს დაატყდა ათეულობით მლნ. ადამიანს. ამ ომში საბოლოოდ განადგურდა [[ნაციზმი]] და [[ფაშიზმი]], როგორც საერთაშორისო იმპერიალიზმის დამკვრელი ძალა. ანტიჰიტლერული [[კოალიცია|კოალიციის]] გადამწყვეტმა გამარჯვებამ ხელი შეუწყო რევოლუციურ გარდაქმნებს მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. მეორე მსოფლიო ომის შედეგებმა გაადვილა და დააჩქარა მთელ რიგ ქვეყნებში სახალხო-დემოკრატიული და სოციალისტური რევოლუციების გამარჯვება. დამყარდა მსოფლიოში ახალი პოლიტიკური და სამართლებრივი წესრიგი. მეორე მსოფლიო ომი წარმოადგენს უდიდეს ეტაპს სამხედრო ხელოვნების განვითარების ისტორიაში. == მნიშვნელოვანი მოვლენები == '''[[1939]] წ''' * [[23 აგვისტო]] — „მოლოტოვ-რიბენტროპის“ ზავი. * [[1 სექტემბერი]] — გერმანიის თავდასხვა პოლონეთზე. * [[3 სექტემბერი]] — გერმანიას ომი გამოუცხადა ინგლისმა და საფრანგეთმა. * [[16 სექტემბერი]] — ნაცისტებმა ალყა შემოარტყეს ვარშავას. * [[17 სექტემბერი]] — „[[უცნაური ომი]]“ საფრანგეთ-ინგლისისა გერმანიასთან. * [[მარტი]] — გერმანიამ დაიპყრო ჩეხოსლოვაკიის დარჩენილი ნაწილი. * [[22 მარტი]] — გერმანიამ დაიკავა ლიტვის კუთვნილი ქალაქი მემელი. * [[2 ოქტომბერი]] — პოლონეთის არმიის დარჩენილმა ნაწილმა იარაღი დაყარა. * გერმანიასა და იტალიას შორის დაიდო ახალი ხელშეკრულება ურთიერთობების შესახებ. '''[[1940]] წ''' * [[9 აპრილი]] — გერმანელები შეიჭრნენ დანიასა და ნორვეგიაში. * [[10 მაისი]] — გერმანიის საფრანგეთზე თავდასხმა. * [[24 ივნისი]]: [[საფრანგეთი|საფრანგეთსა]] და [[იტალია]]ს შორის ზავი დაიდო. * [[აგვისტო]] — ლიტვა, ლატვია და ესტონეთი იძულებით შევიდა საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში. * სსრკ-მ რუმინეთისგან წაართვა ბესარაბია და ბუკოვინა. '''[[1941]] წ''' * [[აპრილი]] — გერმანიის ბულგარეთზე თავდასხმა. * [[7 დეკემბერი]] — იაპონიამ დაარტყა ამერიკას. * [[მარტი]] — აშშ-ს კონგრესმა მიიღო კანონი ლენდ-ლიზის შესახებ. * გერმანიის რუსეთზე თავდასხმა. '''[[1942]] წ''' * [[1 იანვარი]] — მოხდა ტერიტორიების განაწილება. * 26 ქვეყნის გაერთიანება. * ომის ძირეული გარდატეხა. '''[[1943]] წ''' * [[5 ივლისი]] ბრძოლები კურსკის შვერილზე დაიწყო გერმანელთა შეტევით. * [[ივლისი]] ინგლის-აშშ ჯარებმა დაამარცხეს იტალია-გერმანიის ძალები ჩრდილოეთ აფრიკაში. * [[დეკემბერი]] — ირანის დედაქალაქ თეირანში შეიკრიბნენ ანტიჰიტლერულ კოალიციაში გაერთიანებული სამი ძირითადი ქვეყნის, აშშ, სსრკ და დიდი ბრიტანეთის ლიდერები — ფ. რუზველტი, ი. სტალინი და უ. ჩერჩილი. '''[[1944]] წ''' * [[18 აგვისტო]] — საფრანგეთის წინააღმდეგობის მოძრაობამ დაიწყო ანტინაცისტური აჯანყება პარიზში. * შეთქმულება მოაწყეს ჰიტლერის წინააღმდეგ. * ზაფხულისათვის საბჭოთა არმიამ გაათავისუფლა მტრის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების 3/4 ნაწილი. '''[[1945]] წ''' * [[იანვარი]] — შეტევაზე გადასული საბჭოთა ძალები შევიდნენ გერმანიის ტერიტორიაზე. * [[8 მაისი]] — გერმანიის კაპიტულაცია. * [[9 მაისი]] — [[დიდი სამამულო ომი]]ს დასასრული. * [[2 სექტემბერი]] — იაპონიის კაპიტულაცია, მეორე მსოფლიო ომის დასასრული. == ლიტერატურა == {{ქსე|6|583|სიმონიძე გ.}} == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.archives.gov/research/ww2/photos/#germany მეორე მსოფლიო ომის სურათები] * [https://www.youtube.com/watch?v=WOVEy1tC7nk მეორე მსოფლიო ომი ევროპაში — ყოველი დღე] // [[YouTube]] * [https://www.youtube.com/watch?v=6_1rzp2YVxQ მეორე მსოფლიო ომი წყნარ ოკეანეში — ყოველი დღე] * [https://www.youtube.com/watch?v=1e_AZ3j2LbY მეორე მსოფლიო ომი წყნარ ოკეანეში და ევროპაში — ყოველი დღე] // [[YouTube]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{პორტალი ომი}} {{ყოფილი რჩეული}} [[კატეგორია:მეორე მსოფლიო ომი|*]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ომები]] [[კატეგორია:1939 წლის კონფლიქტები]] 8f28be6majblqw0kr32518rgvzs9it5 0 12545 4409291 4041483 2022-08-20T16:30:53Z M. 10110 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | ფერი = | სახელი = ნიკოლას კეიჯი | ფოტო = Nicolas Cage Deauville 2013.jpg | ფოტოს სიგანე = 220პქ | წარწერა = ნიკოლას კეიჯი 2013 წელს | დაბსახელი = ნიკოლას კიმ კოპოლა | დაბთარიღი = {{Birth date and age|mf=yes|1964|1|7}} | დაბადგილი = [[ლონგ-ბიჩი]], [[კალიფორნია]], [[აშშ]] | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | საქმიანობა = მსახიობი, რეჟისორი, პროდიუსერი; | სხვა სახელები= | აქტიურობის წლები = [[1980]]-იდან დღემდე. | მეუღლეები= [[პატრიცია არკეტი]] <small>(1995-2001)</small><br />[[ლიზა მარია პრესლი]] <small>(2002-2004)</small><br />ალისა კიმი <small>(2004-დან დღემდე)</small> | მამა = აუგუსტ კოპოლა | დედა = ჯოი ვოგელსანგი | რეზიდენცია= | საიტი= | სახელი1 =[[ოსკარი]] | მოდული1 = [[ოსკარი საუკეთესო მსახიობი მამაკაცისთვის|საუკეთესო მსახიობი კაცი]]<br /> 1995 — ''[[ლას-ვეგასის დატოვებისას]]'' | ემმის ჯილდოები= | სხვა ჯილდოები= | BAFTA ჯილდოები | ოქროს გლობუსის ჯილდოები | ტონის ჯილდოები }} '''ნიკოლას კეიჯი''' ({{lang-en|Nicolas Cage}} ნამდ. სახელი: '''ნიკოლას კიმ კოპოლა''', დ. [[7 იანვარი]], [[1964]]) — [[აშშ|ამერიკის]] კინო-აკადემიის [[ოსკარი]]ს მფლობელი ამერიკელი მსახიობი. == ბიოგრაფია == დაიბადა [[ლონგ-ბიჩი|ლონგ-ბიჩზე]], [[კალიფორნია]], [[კოპოლა, აუგუსტ|აუგუსტ კოპოლას]] (იტალიელი ამერიკელი მწერალი და პროფესორი) და [[ვოგელსანგი, ჯოი|ჯოი ვოგელსანგის]] (გერმანული წარმოშობის ამერიკელი მოცეკვავე) ოჯახში. მშობლებმა მას ნიკოლას კოპოლა დაარქვეს. მაგრამ მან შეცვალა თავის სახელი ნიკოლას კეიჯით, რათა არ ესარგებლა თავისი ცნობილი ბიძის [[კოპოლა, ფრენსის ფორდ|ფრენსის ფორდ კოპოლას]] სახელით და თავისით დაეწყო მსახიობის კარიერა. [[1976]] წელს კეიჯის მშობლები განქორწინდნენ და ის [[ბევერლი-ჰილსი|ბევერლი-ჰილსში]] გადადის მამასთან. კეიჯი [[კოპოლა, ფრენსის ფორდ|ფრენსის ფორდ კოპოლასა]] და [[შაირი, ტალია|ტალია შაირის]] ბიძაშვილია. კეიჯი მსახიობობით ადრეული ასაკიდან დაინტერესდა, რისთვისაც საშუალო სკოლა ადრევე მიატოვა და სამსახიობო კარიერას მიჰყვა. სახელი ადრევე შეიცვალა, რათა განთქმული ბიძის სახელის რეპუტაციით არ ესარგებლა. გვარი კეიჯის [[კაპიტანი მარველი]]ს კომიკსების წიგნის გმირის [[კეიჯი, ლუკ|ლუკ კეიჯისგან]] ისესხა და ასევე ავანგარდისტი კომპოზიტორი [[კეიჯი, ჯონ|ჯონ კეიჯისგან]]. [[1982]] წელს მცირე როლი შეასრულა ფილმში „[[ერთი წელი რიჯმონტის სკოლაში]]“ (კოპოლას გვარით), რომლის უმეტესობა მონტაჟის შემდეგ იატაკზე დარჩა. შემდეგი როლები იყო [[1983]] წლის „[[მებრძოლი თევზი]]“ და „[[გოგონა ხეობიდან]]“, სადაც ის პირველად შენიშნეს. ამერიკის კინო-აკადემიის ოსკარი საუკეთესო მსახიობისთვის მოიპოვა ფილმში „[[ლას-ვეგასის დატოვებისას]]“ (1995). მან მოიხვეჭა სახელი როლების ცვლით მძაფრსიუჟეტიანი ფილმებიდან უფრო სერიუზულ ხასიათობრივ დრამებზე, და შავი იუმორით. მისი ერთ-ერთი ბოლო ნამუშევრები იყო „[[იარაღის მეფე]]“, სადაც ის ქარიზმატულ იარაღით მოვაჭრეს ასრულებს და „[[სინოპტიკოსი (ფილმი)|სინოპტიკოსი]]“, დეპრესიით დაავადებული განთქმული ამინდის მაცნე. კეიჯს მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის [[დეპი, ჯონი|ჯონი დეპის]] სამსახიობო კარიერის შექმნაში. ჯონი დეპს ის ჯერ კიდევ იმ პერიოდში დაუმეგობრდა, როცა ეს უკანსაკნელი კარიერაში ფეხს იდგამდა. ==ფილმოგრაფია== {{არასრული ფილმოგრაფია}} {{ფილმშიზედა}} {{ფილმში|1982| [[ერთი წელი რიჯმონტის სკოლაში]] |Fast Times at Ridgemont High | ბრედის მეგობარი}} {{ფილმში|1983| [[გოგონა ხეობიდან]] |Valley Girl| რენდი}} {{ფილმში|1983| [[მებრძოლი თევზი]] |Rumble Fish| სმოუკი }} {{ფილმში|1984| [[მთვარესთან რბოლა]] |Racing with the Moon| ნიკი}} {{ფილმში|1987| [[შეშლილი (1987 წლის ფილმი)|შეშლილი]] |Moonstruck| რონი}} {{ფილმში|1987| [[არიზონას გაზრდა]] |Raising Arizona| ჰაი მაკდონაჰი}} {{ფილმში|1990| [[გულით ვლურნი (ფილმი)|გულით ველურნი]] |Wild at Heart | სეილორი}} {{ფილმში|1995| [[ლას-ვეგასის დატოვებისას]] |Leaving Las Vegas | ბენ სანდერსონი}} {{ფილმში|1997| [[ორმაგი სახე]] |Face/Off | კასტორ ტროი/შონ არჩერი}} {{ფილმში|1998| [[ანგელოზთა ქალაქი]] |City of Angels| სეთი}} {{ფილმში|1999| [[მკვდრეთით აღმსდგარი]] |Bringing Out the Dead| ფრენკ პირსი}} {{ფილმში|2000| [[გატაცება სამოც წამში (2000 წლის ფილმი)|გატაცება სამოც წამში]] |Gone in Sixty Seconds| რენდალ რეინსი}} {{ფილმში|2002| [[ადაპტაცია]] |Adaptation | [[ჩარლი კაუფმანი]]}} {{ფილმში|2002| [[ეროვნული საგანძური]] |National Treasure | ბეჟამენ გეიტსი}} {{ფილმში|2005| [[იარაღის მეფე]] |Lord of War | იური ორლოვი}} {{ფილმში|2005| [[სინოპტიკოსი (ფილმი)|სინოპტიკოსი]] |The Weather Man | დევიდ სპრიცი}} {{ფილმში|2008| [[სახიფათო ბანგკოკი (2008 წლის ფილმი)|სახიფათო ბანგკოკი]] |Bangkok Dangerous | ჯოი}} {{ფილმში|2014| [[დარჩენილები (2014 წლის ფილმი)|დარჩენილები]] |Left Behind | რეიფორდ სტილი}} {{ფილმშიქვედა}} ==პირადი ცხოვრება== მას ჰყავს ვაჟი, უესტონ კოპოლა კეიჯი (დ. [[1990]]), მოდელი კრისტინა ფულტონისგან. [[1995]] წლის 8 აპრილს მან იქორწინა მსახიობ [[პატრიცია არკეტი|პატრიცია არკეტთან]], თუმცა ისინი 2001 წელს განქორწინდნენ. 2002 წელს ის [[პრესლი, ლიზა მარია|ლიზა მარია პრესლიზე]] ქორწინდება და ოთხ თვეში ისევ განქორწინებაზე შეაქვს საბუთები; საბოლოოდ [[2004]] წელს გაეყარა. იმავე წლის ივლისში ქორწინდება ყოფილ მიმტან ელის კიმზე. მისგან ეყოლა მეორე ვაჟი კალ-ელ კოპოლა კეიჯი (დაიბადა 2005 წელს [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]]). კეიჯი კომიქსების წიგნების დიდი ფანია, რომელშიც მისი ფავორიტია მარველის კომიქსებიდან მოჩვენება რაიდერი (Ghost Rider). == რესურსები ინტერნეტში == {{Commonscat|Nicolas Cage}} * {{IMDb name|115}} {{ოსკარი მამაკაცის როლისთვის}} {{ოქროს გლობუსი საუკეთესო მსახიობი კაცისთვის დრამაში}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} {{DEFAULTSORT:კეიჯი, ნიკოლას}} [[კატეგორია:ოსკარის მფლობელი კინომსახიობები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1964]] [[კატეგორია:იტალო-ამერიკელები]] [[კატეგორია:დაბადებული 7 იანვარი]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ამერიკელი მამაკაცი მსახიობები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ამერიკელი მამაკაცი მსახიობები]] [[კატეგორია:ამერიკელი კინოპროდიუსერები]] [[კატეგორია:ამერიკელი მამაკაცი კინომსახიობები]] [[კატეგორია:ამერიკელი მამაკაცი გამხმოვანებლები]] [[კატეგორია:ინტერნეტ-მიმები]] 3g5mawr1i5wva4g22nj3cxw91gbyzld 0 28027 4409377 4407987 2022-08-21T09:54:15Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება*|ავსტრალია}} [[ფაილი:Australia-New Guinea (orthographic projection).svg|thumb|250px|ავსტრალიის კონტინენტის ადგილმდებარეობა]] '''ავსტრალია''' (Australia < [[ლათ.]] australis - სამხრეთი) — [[კონტინენტი]] [[აღმოსავლეთი ნახევარსფერო|აღმოსავლეთ]] და [[სამხრეთი ნახევარსფერო|სამხრეთ ნახევარსფეროში]]. == გეოგრაფია == {{მთავარი სტატია|ავსტრალიის გეოგრაფია}} === გეოგრაფიული მდებარეობა === [[ფაილი:Topography of australia.jpg|thumb|250px|ავსტრალიის ტოპოგრაფიული რუკა]] ავსტრალია გადაჭიმულია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ 3200 კმ-ზე, სამხრეთის განედი 10°41´-იდან ([[იორკის კონცხი]] {{coord|10|41|21|S|142|31|50|E|type:cape}}) ს. გ. 39°08´-მდე ([[სამხრეთ-აღმოსავლეთის კონცხი]] {{coord|39|08|20|S|146|22|26|E|type:cape}}) (თუ კუნძულ [[ტასმანია]]ს განვიხილავთ, როგორც კონტინენტის ნაწილს, მაშინ [[საუტ-ისტ-კეიპი]]ს კონცხი {{coord|43|38|40|S|146|49|30|E|type:cape}})<ref name="Extremities">{{cite web |url = http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/dimensions/continental-extremities.html |title = Continental Extremities |publisher = Geoscience Australia |accessdate = 7 დეკემბერი 2011 |lang = en |archiveurl = https://www.webcitation.org/65AXMLFGI?url=http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/dimensions/continental-extremities.html |archivedate = 2012-02-03 }}</ref>) და დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ 4100 კმ-ზე, აღმოსავლეთის გრძედი 113°09´-იდან ([[სტიპ-პოინტის კონცხი]] {{coord|26|09|05|S|113|09|18|E|type:cape}}) ა. გ. 153°38´-მდე ([[ბაირონის კონცხი]] {{coord|28|38|15|S|153|38|14|E|region:AU-NSW_type:cape}}). კონტინენტის სანაპირო ზოლის სიგრძეა (კუნძულების გარეშე) 35 900 კმ. სამხრეთი ტროპიკი თითქმის შუაზე კვეთს. დასავლეთით და სამხრეთით აკრავს [[ინდოეთის ოკეანე]], აღმოსავლეთით და ჩრდილოეთით — [[წყნარი ოკეანე]]. ზღვები: [[ტასმანიის ზღვა|ტასმანიის]], [[მარჯნის ზღვა|მარჯნის]], [[ტიმორის ზღვა|ტიმორის]] და [[არაფურის ზღვა|არაფურის]]. ფართობი — 7631,5 ათ. კმ², კუნძულების [[ტასმანია|ტასმანიის]], [[მელვილი (კუნძული, ავსტრალია)|მელვილის]], [[კენგურუ (კუნძული)|კენგურუს]] და სხვების ჩათვლით — 7704,5 ათ. კმ²-მდე. ავსტრალიის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროს გასწვრივ, 2000 კმ-ზე მეტ სიგრძეზე გადაჭიმულია მსოფლიოში ყველაზე დიდი [[მარჯნის რიფი]] — [[დიდი ბარიერული რიფი]]<ref name = UNEP>{{cite web|author=UNEP World Conservation Monitoring Centre|year=1980|title=Protected Areas and World Heritage - Great Barrier Reef World Heritage Area|url=http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html|publisher=Department of the Environment and Heritage|accessdate=31-03-2008|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060831073819/http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html|archivedate=2006-08-31}}</ref>. === რელიეფი === ჭარბობს დაბლობები და შედეგად კონტინენტის ზედაპირის დაახლოებით 95 % სიმაღლეში არ აჭარბებს 600 მეტრს ზღვის დონიდან. [[დასავლეთ-ავსტრალიის პლატო]]ზე ({{lang-en|West-Australian Plateau}})) — საშუალო სიმაღლეები 400—500 მეტრზეა, ამოწეული გვერდებით: აღმოსავლეთით — [[მასგრეივის მთები|მასგრეივის]] ({{lang-en|Musgrave Ranges}}) მთები (უმაღლესი წერტილი — [[ვუდროფი (მთა)|ვუდროფის]] მთა, 1440 მეტრი) და [[მაკ-დონელი (ქედი)|მაკ-დონელის]] ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[ზილი (მთა)|ზილის]] მთა, 1511 მეტრი), ჩრდილოეთით — [[კიმბერლი (პლატო)|კიმბერლის]] პლატო (სიმაღლე 936 მეტრამდე), დასავლეთით — [[ჰამერსლი (ქედი)|ჰამერსლის]] ქვიშოვანი ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[მეჰარი]]ს მთა, 1251 მეტრი), სამხრეთ-დასავლეთით — [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[კუკი (მთა, ავსტრალია)|კუკის]], მთა 571 მეტრი). ცენტრალურ დაბლობზე ჭარბობს ზღვის დონიდან 100 მეტრამდე სიმაღლეები. [[ეირის ტბა|ეირის ტბის]] რაიონში უმდაბლესი წერტილი — 16 მეტრია ზღვის დონიდან დაბლა. სამხრეთ-დასავლეთით — [[მაუნტ-ლოფტი]]ს ქედი. [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]], საშუალო სიმაღლისაა, მომრგვალებული მთის წვერით, ციცაბო, დასავლეთის მთის ძირში გადადის გორაკებში. სამხრეთით [[ავსტრალიის ალპები|ავსტრალიის ალპებში]] უმაღლესი წერტილი — [[კოსციუშკო]]ს მთა, 2230 მეტრი. === ნიადაგი === ავსტრალიაში ბუნებრივი თანმიმდევრობით წარმოდგენილია [[ნიადაგი]]ს ყველა სახეობა, რომელიც ახასიათებს ტროპიკულ, სუბეკვატორულ და სუბტროპიკულ გეოგრაფიულ სარტყელებს. ნოტიო ტროპიკული ტყეების რაიონებში ჩრდილოეთით გავრცელებულია [[წითელი ნიადაგი]], რომელიც სამხრეთის მიმართულებით იცვლება [[მურა-წითელი ნიადაგი|მურა-წითელ]] და [[ყავისფერი ნიადაგი|ყავისფერ ნიადაგად]] ნოტიო [[სავანა|სავანებში]] და [[ნაცრისფერ-ყავისფერი ნიადაგი|ნაცრისფერ-ყავისფრად]] მშრალ სავანებში. მურა-წითელი და ყავისფერი ნიადაგი, რომლებიც შეიცავენ [[ორგანული სასუქი|ორგანულ სასუქებს]] — ცოტ-ცოტა [[ფოსფორი|ფოსფორს]] და [[კალიუმი|კალიუმს]], საუკეთესოა სასოფლო სამეურნეო გამოყენებისათვის. მურა-წითელი ზონის ნიადაგის ზღვარზე ხდება ავსტრალიის [[ხორბალი|ხორბლის]] ძირითადი დათესვა. ცენტრალური დაბლობის განაპირა რაიონებში (მაგალითად, მდინარე [[მურეი (მდინარე)|მურეის]] აუზში), სადაც განვითარებულია ხელოვნური მორწყვა და იყენებენ ბევრ სასუქს, ნაცრისფერნიადაგიან მიწაზე მოჰყავთ [[ყურძენი]], [[ხილი]], [[საკვები კულტურები]]. ნახევარუდაბნოთი და განსაკუთრებით სტეპური რაიონებით გარშემორტყმული შიდა უდაბნოს ტერიტორიები, სადაც არსებობს ბალახოვანი, ხოლო ალაგ-ალაგ ხე-ბუჩქოვანი საფარი, გავრცელებულია ნაცრისფერ-ყავისფერი სტეპური ნიადაგი. მათი სიმძლავრე უმნიშვნელოა. ისინი შეიცავენ ნაკლებ ორგანულ სასუქს და ფოსფორს, ამიტომ მათი ცხვრებისათვის და მსხვილი რქოსანი პირუტყვისთვის საძოვრებად გამოყენებისთვისაც კი აუცილებელია ნიადაგში ფოსფორიანი სასუქის შეტანა. === გეოლოგია === ავსტრალიის გეოლოგია მოიცავს დროის ყველა გეოლოგიური პერიოდის პრაქტიკულად ყველა მთის ჯიშების ცნობილ სახეობებს, რომელიც განეკუთვნება დედამიწის ისტორიის 3,8 მილიარდ წელზე მეტს. ავსტრალია მდებარეობს [[ავსტრალიის ბაქანი|ავსტრალიის ბაქანზე]]. ==== ავსტრალიის გეოლოგიური აგებულება ==== [[ფაილი:Ausgeolbasic.jpg|right|thumb|270px|ავსტრალიის ძირითადი გეოლოგიური რეგიონები.]] ავსტრალია მდებარეობს [[კრატონი|კრატონზე]], რომელიც აღმოსავლეთიდან შეზღუდულია [[ჰერცინის დანაოჭება|ჰერცინის დანაოჭების]] ზონით — ტასმანიის [[სინკლინი]]თ, ანუ პალეოზოური დანაოჭების ტასმანიის სარტყელით. ბაქნის დასავლეთ ნაწილში, ორი დიდი ფარის ზღვარზე (იილგარნი და პილბარა) და რამდენიმე ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ გამონაშვერებში (გოლერი, მასგრეივი, არანტა და სხვა) მჟღავნდება [[არქეული ეონი]]სებური კრისტალური ფუნდამენტი. მის შემადგენლობაში შედიან ძველი [[გრანიტი|გრანიტულ]]-[[გნაისი|გნაისური]] და [[გრანულიტი|გრანულიტური]] კომპლექსები, რომელთა ასაკი განისაზღვრება 2700-3400 მილიონი წლით, ასევე მწვანე-ქვიანი სარტყლების ნაკლებად [[მეტამორფიზმი|მეტამორფიზმული]] კომპლექსები (ასაკი 3300 მილიონი წლიდან 2600 მილიონ წლამდე). უკანასკნელები წარმოდგენილია ძირითადი და ულტრაძირითადი მეტავულკანიტებით, მეტადანალექი და ერთმანეთზე ფენებად დადებული ჯიშებით — რკინისებული კვარციტებით, [[გრაუვაკა|გრაუვაკებით]], გაქვავებული ჯიშებით. ბაქნის აღმოსავლეთის ნაწილის ფუნდამენტი შედგება ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს მეტამორფოზირებული ვულკანოგენურ-დანალექი წარმონაქმნებით (ჯორჯთაუნის და სხვა რაიონები), რომელთანაც დაკავშირებულია [[ტყვია]]-[[თუთია|თუთიისებური]] მინერალიზაცია (ბროკენ-ჰილის რაიონი). ფარების გრანიტის კომპლექსთან და ბაქნის ფუნდამენტის გამონაშვერებთან დაკავშირებულია [[ლითიუმი]]ს, [[ტანტალი]]ს, [[ნიობიუმი]]ს, [[ბერილიუმი]]ს და სხვა [[იშვიათი ლითონი|იშვიათი ლითონების]] წიაღისეულის საბადოები, ასევე [[ძვირფასი ქვები]]. [[დოკემბრიული პერიოდი]]ს წარმონაქმნებიდან ყველაზე უფრო დიდი მინერალოგიური მნიშვნელობა აქვთ დასავლეთ ავსტრალიის მწვანექვიანი სარტყლის ზემო არქეული ეონის სერიებს, რომელთა მეტაბაზალტები და დიაბაზები დაკავშირებულია [[ოქრო]]ს წიაღისეულის საბადოებთან, ჰიპერბაზიტები — სულფიდური [[ნიკელი]]ს საბადოებთან, ასევე ქრიზოტილური და ამფიბოლური [[აზბესტი]]ს ტიტანომაგნეტიტური [[ვანადიუმი]]ს წიაღისეულის საბადოებთან. კრისტალურ ფუნდამენტზე დალექილია დანალექი და ვულკანოგენური სარჩულის კომპლექსები. [[ფაილი:ausseis.jpg|thumb|270px|ავსტრალიის სეისმური რუკა.]] '''დასავლეთ ავსტრალიაში''' სარჩულის უძველესი ჰორიზონტი მიეკუთვნება ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს შრეს და წარმოდგენილია [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვებით]], რომელიც თანდათან გადადის რკინოვან-ქვიანი ჯიშის ბაზალტში (მასთანაა დაკავშირებული ყველაზე უფრო მსხვილი [[რკინა|რკინის]] წიაღისეულის საბადო — ჰამერსლის აუზი), [[დოლომიტი|დოლომიტებში]] და მჟავე ეფუზიებში. '''ჩრდილოეთ ავსტრალიაში''' ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს შრის სარჩულის ტერიგენული ფენები გადადიან პაინ-კრიკის (რომელთანაც დაკავშირებულია [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] სტრატიფორმული საბადოები), ტენანტ-კრიკის და სხვა [[სინკლინი|მიოსინკლინური]] გადახრის დანალექების ფორმაციაში, რომლებიც იფარება ტერიგენული ფორმაციებით და ვულკანო-პლუტომიური მჟავის კომპლექსებით. ზემო პროტეროზოური ეონის და [[პალეოზოური ჯგუფი]]ს სარჩულის ჰორიზონტები წარმოდგენილია ტერიგენული თიხოვან-კარბონატული დანალექებით, რომლებიც ავსებენ კარნარვონის, კანინგის [[სინეკლიზა]]ს და ამადიესის, მაკ-არტურის, ჯორჯინას და სხვების გადახრებს. ამ დანალექებში ცნობილია [[ფოსფორიტები]]ს, [[თაბაშირი]]ს, [[ქვამარილი]]ს, [[მანგანუმი]]ს, სტრატიფორმული პოლიმეტალური საბადოები. '''სამხრეთ ავსტრალიაში''' ანალოგიურ სისქეს შეადგენენ ადელაიდას ნაოჭების სისტემები, რომელიც გამოშვერილია მერიდიონალური მიმართულებით. ბაქნის სარჩულის [[მეზოზოური ჯგუფი|მეზოზოური]] და [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს ფენები უპირატესად წარმოადგენენ ქვიშოვან-თიხოვანს, ხშირად [[ნახშირბადი|ნახშირბად]] შემცველი დანალექებით; მხოლოდ [[პერთი]]ს [[გრაბენი|გრაბენში]], რომელიც მდებარეობს [[კონტინენტი]]ს დასავლეთ ნაწილში, მის გარდა ცნობილია [[ტრიასული სისტემა|ტრიასული]] და [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] ზღვის დანალექები. '''აღმოსავლეთი ავსტრალია''' მდებარეობს ავსტრალიის ბაქნის აღმოსავლეთ ნაწილში და მისი შერწყმის ზონა პალეოზოური დანაოჭების ტასმანიის სარტყელთან გადაფარულია მეზოზოურ-კაინოზოური ჯგუფის სარჩულით, რომელიც ავსებს შიდა აღმოსავლეთ ავსტრალიის აუზის ღრმულს ([[დიდი არტეზიული აუზი]]). ტასმანიის სარტყელის დიდი ნაწილი უკავია ლაკლანის დანაოჭების სისტემას. ტასმანიის სინკლინის კომპლექსის საფუძვლები შიშვლდება რამდენიმე იზოლირებულ ბლოკებში და შედგება გნაისებისგან და ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს კვარციტებისაგან (ჯორჯთაუნის რაიონი) ან ზედაპროტეროზოური-ქვედაპალეოზოური კრისტალური [[ფიქალი|ფიქლებისგან]] (ბრიზბენის რაიონი). ლაკლანის სისტემის ფარგლებში გავრცელებულია ძლიერი გეოსინკლენალური ფორმაციები ქვედა და საშუალო პალეოზოურ ჯგუფს — [[კამბრიული სისტემა|კამბრიული სისტემის]] [[ოფიოლითები]], [[კონგლომერატი (გეოლოგია)|კონგლომერატები]], [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვები]] და [[ფილიტი|ფილიტები]], [[ორდოვიციული სისტემა|ორდოვიციული]] და [[სილურული სისტემა|სილურული სისტემის]] კარბონატული ჯიშები, ქვედა და საშუალო [[დევონური სისტემა]] სქელი ტერიგენული ჯიშები, დაფარული ეფუზიებით და [[ტუფი|ტუფებით]]. საშუალო [[დევონური სისტემა|დევონური სისტემის]] ბოლოს დანაოჭება აქ თან უძღოდა [[მაგმატიზმი]]ს ძლიერი გამოვლინებები. საშუალო დევონური სისტემის დანალექებთან დაკავშირებულია [[კალა|კალის]], [[ვოლფრამი]]ს, [[მოლიბდენი]]ს, [[ბისმუტი]]ს, [[სპილენძი]]ს, [[ტყვია|ტყვიის]] და [[თუთია|თუთიის]] წიაღისეულის საბადოები. კონტინენტული წითელფერიანი დანალექები და ზედა დევონური სისტემის ვულკანოგენური ფენის მჟავები, [[კარბონი|კარბონები]] და [[პერმული სისტემა]] გვაგონებენ ცალკეულ [[გრაბენი|გრაბენებს]] და ოროგენულ ღრმულებს. ახალი ინგლისის დანაოჭების სისტემაში საფუძვლის კომპლექსის ჯიშებზე დალექილია ძლიერი [[გრაუვაკა|გრაუვაკის]] ფენები [[სპილიტი]]ს ნარევით, [[კერატოფირი|კერატოფირები]], [[ანდეზიტი|ანდეზიტები]] და [[დევონური სისტემა|დევონური სისტემის]] ორგანოგენული [[კირქვა|კირქვის]] ლინზები. კარბონის დანალექი წარმოდგენილია ქვიშოვან-[[ალევროლიტი|ალევროლიტური]] ფენებით, კირქვის ფენების შემცველობით, გაქვავებული ფიქლებით და კონგლომერატებით; პერმულ-ტრიასული დანალექები — ვულკანოგენური ჯიშების მჟავე და ტუტე შემადგენლობით (რომლებთანაც დაკავშირებულია ოქრო-სპილენძის, კალა-ვოლფრამის, მოლიბდენ-ბისმუტის საბადოები), ასევე ზღვის და კონტინენტური ნახშირბადშემცველი ქვიშა-თიხოვანი ფენები, რომლებიც ავსებენ გრაბენებს (ყველაზე დიდებია ბოუენის და სიდნეის). აღმოსავლეთ ავსტრალიის და ტასმანიის დანაოჭების რაიონი [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს პერიოდში დაიპყრო ვულკანიზმის პროცესებმა, რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა ბაზალტური [[პლატო]]ების სერია და შეიქმნა სარტყელი [[კუინზლენდი]]დან [[ტასმანია]]მდე. ვულკანური ფენების შემადგენლობაში, ბაზალტების გარდა, არსებობენ ტუტე ჯიშებიც. პოსტკრეიდულ პერიოდში კონტინენტზე მიმდინარეობდა [[დედამიწის ქერქის გამოქარვა|დედამიწის ქერქის გამოქარვის]] ინტენსიური განვითარება, ხშირად ლატერიტული ტიპის — მასთან დაკავშირებულია [[ბოქსიტი|ბოქსიტების]], ნიკელის სილიკატების და ურანის წიაღისეულის საბადოები. მიმდინარეობდა ზღვის სანაპირო პლაჟების ჩამოყალიბება, რომელთა დანალექებში განვითარებულია [[ცირკონი]]თ, [[მონაციტი]]თ, [[ილმენიტი]]თ, [[რუტილი]]თ გამდიდრებული მძიმე ქვიშების საბადოები. ==== სასარგებლო წიაღისეული ==== ავსტრალია მდიდარია სხვადასხვა [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ. უკანასკნელი 10-15 წლის მანძილზე კონტინენტზე მინერალური საბადოების აღმოჩენამ მატერიკი მსოფლიოში დააყენა ერთ-ერთ პირველ ადგილზე წიაღისეულის მარაგების მხრივ და ისეთი სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებაში, როგორებიცაა [[რკინის მადანი]], [[ბოქსიტი]], ტყვია-თუთიის მადანი. ავსტრალიაში რკინის მადნის ყველაზე დიდი საბადო, რომლის დამუშავებაც დაიწყო XX საუკუნის 60-იანი წლებიდან, მდებარეობს [[ჰამერსლი (ქედი)|ჰამერსლის]] ქედის რაიონში, მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთით (მაუნტ-ნიუმენის, მაუნტ-გოლდსუერტას და სხვა საბადოები). რკინის მადანი ასევე არსებობს [[სამხრეთი ავსტრალია|სამხრეთი ავსტრალიის]] შტატში [[მიდლბეკი]]ს ქედზე (აირონ-ნობი და სხვა). პოლიმეტალების დიდი საბადო ([[ტყვია]], [[თუთია]] [[ვერცხლი]]ს მინარევებით და [[სპილენძი]]) მდებარეობს [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის დასავლეთ უდაბნოს ნაწილში — ბროკენ-ჰილის საბადო. ფერადი ლითონების მოპოვების მთავარი ცენტრი (სპილენძი, ტყვია, თუთია) დაახლოებით მდებარეობს [[მაუნტ-აიზა]]ს საბადოსთან ([[კუინზლენდი]]ს შტატი). სპილენძის მარაგი ასევე არსებობს ტენანტ-კრიკში ([[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]) და სხვა ადგილებში. [[ოქრო]]ს ძირითადი მარაგი თავმოყრილია დოკემბრიული პერიოდის ფუნდამენტის გამონაშვერებში და მატერიკის სამხრეთ-დასავლეთში ([[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიის]] შტატი), ქალაქების [[კალგურლი]]ს, [[კულგარდი]], [[ნორსმენი]] და [[უილუნა]]ს რაიონებში, ასევე კუინზლენდის შტატში. უფრო მცირე მოცულობის საბადოები გვხვდება თითქმის ყველა შტატში. ბოქსიტების საბადოები მდებარეობენ [[კეიპ-იორკის ნახევარკუნძული|კეიპ-იორკის]] ([[უეიპა]]ს საბადო) და [[არნემ-ლენდი]]ს (გოვის საბადო) ნახევარკუნძულებზე, ასევე სამხრეთ-დასავლეთში, [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] ქედზე (ჯარადეილის საბადო). [[მანგანუმი]]ს შემცველი წიაღისეული მდებარეობს კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთით — [[პილბარა|პილბარის]] რაიონში. [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] წიაღისეული აღმოჩენილია მატერიკის სხვადასხვა ნაწილებში: ჩრდილოეთით (არნემ-ლენდის ნახევარკუნძული) — საუტის და ისტ-ალიგეიტორის მდინარეების შორიახლოს, სამხრეთ ავსტრალიის შტატში — [[ფრომი (ტბა)|ფრომის]] ტბასთან ახლოს, კუინზლენდის შტატში — მერი-კატლინის საბადო და კონტინენტის დასავლეთ ნაწილში — იილირის საბადო. [[ქვანახშირი]]ს ძირითადი მარაგი მდებარეობს მატერიკის აღმოსავლეთ ნაწილში. ქვანახშირის ყველაზე უფრო დიდი საბადოები, როგორც კოქსიანი, ისევე არაკოქსიანი, მოიპოვება ისეთი ქალაქების სიახლოვეს, როგორებიცაა: [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლი]], [[ლითგოუ]] (ახალი სამხრეთ უელსის შტატი), [[კოლინსვილი]], [[ბლერ-ატოლი]], [[ბლაფი (ავსტრალია)|ბლაფი]], [[ბარალაბა]] და [[მოურა-კიანგა]] (კუინზლენდის შტატი). გეოლოგიური გამოკვლევებით დადგენილია, რომ ავსტრალიის მატერიკის წიაღში და მისი ნაპირების [[შელფი|შელფზე]] მდებარეობს [[ნავთობი]]ს და [[ბუნებრივი აირი]]ს დიდი საბადოები. ნავთობი აღმოჩენილია და მოიპოვება კუინზლენდის შტატში (მუნის, ოლტონის და ბენეტის საბადოები), კუნძულ [[ბაროუ (დასავლეთი ავსტრალია)|ბაროუზე]] მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე, ასევე კონტინენტალურ შელფზე [[ვიქტორიას შტატი]]ს სამხრეთ სანაპიროსთან (კინგფიშის საბადო). ბუნებრივი აირის და ნავთობის საბადო (რანკენის მსხვილი საბადო) ასევე აღმოჩენილია მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთი ნაპირის შელფთან. ავსტრალიაში არსებობს [[ქრომი]]ს მსხვილი საბადოები (კუინზლენდის შტატი), გინგინი, დონგარა, მანდარა (დასავლეთი ავსტრალია), მარლინი (ვიქტორიას შტატი). არალითონური სასარგებლო წიაღისეულიდან გვხვდება თავისი თვისებებით და საწარმოო გამოყენებით სხვადასხვა [[თიხა]], [[ქვიშა]], [[კირქვა]], [[აზბესტი]]. ავსტრალია მდიდარია ძვირფასი [[ოპალი]]თ. === წყლის რესურსები === კონტინენტი წყლის რესურსებით ღარიბია. ავსტრალია — ეს მდინარეებით ყველაზე ღარიბი მატერიკია. [[მდინარე]]ები, რომლებიც მიედინებიან [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთის ფერდოებიდან, — სიგრძით მოკლეებია, სათავეებიდან მოედინებიან ვიწრო ხეობებში. მათი გამოყენება სრულიად შესაძლებელია, ხოლო ზოგჯერ უკვე გამოიყენება [[ჰიდროელექტროსადგური|ჰიდროელექტროსადგურების]] მშენებლობაში. სანაპირო დაბლობებში შემოსვლის დროს მდინარეები ამცირებენ თავიანთ სიჩქარეს და მათი სიღრმე ღრმავდება. ბევრ მათგანში ოკეანეებთან შეერთების ადგილებთან ზოგჯერ დიდ ოკეანის გემებსაც შეუძლიათ შესვლა. [[მდინარეული ჩამონადენი]]ს მოცულობა და ამ მდინარეების რეჟიმი განსხვავებულია და დამოკიდებულია ნალექების რაოდენობაზე მათი მოსვლის დროზე. დიდი წყალგამყოფი ქედის დასავლეთის ფერდოებზე სათავეს იღებენ მდინარეები, რომლებიც თავის გზას იკვლევენ შიდა დაბლობებში. [[კოსციუშკო]]ს მთის რაიონში იწყება ავსტრალიის ყველაზე გრძელი მდინარე — [[მურეი (მდინარე)|მურეი]] (2375 კმ)<ref name="Longest_Rivers">{{cite web |url = http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/landforms/longest-rivers.html |title = Longest Rivers |publisher = Geoscience Australia |accessdate = 7 დეკემბერი 2011 |lang = en |archiveurl = https://www.webcitation.org/65AXP9Mjz?url=http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/landforms/longest-rivers.html |archivedate = 2012-02-03 }}</ref>. მთებშივე იღებენ სათავეს მისი ყველაზე დიდი შენაკადები — [[მარამბიჯი]] (1485 კმ), [[დარლინგი (მდინარე)|დარლინგი]] (1472 კმ), [[გოულბერი]] და ზოგიერთი სხვები<ref name="Longest_Rivers" />. მდინარე მურეის და მის შენაკადებს უმთავრესად კვებავს წვიმის წყალი და ნაკლებად თოვლი. ეს მდინარეები ყველაზე უფრო წყალუხვია ზაფხულის დასაწყისში, როდესაც მთებში თოვლი დნება. წელიწადის მშრალ დროს ისინი საკმაოდ მეჩხერები ხდებიან, ხოლო მურეის ზოგიერთი შენაკადი იყოფა ცალკეულ მდგარ [[წყალსატევი|წყალსატევებად]]. მუდმივი დინება (განსაკუთრებით გვალვიანი წლების გარდა) ინახავს მხოლოდ მურეის და მარამბიჯის. დარლინგიც კი, ავსტრალიის სიგრძით მესამე მდინარე, ზაფხულის გვალვების დროს, ქვიშაში დამალული, ყოველთვის ვერ აღწევს მურეიმდე. მურეის სისტემის თითქმის ყველა მდინარეებზე აშენებულია [[კაშხალი|კაშხლები]] და [[გუბე|ხელოვნური წყალსატევები]], რომელთა სიახლოვეს შექმნილია [[წყალსაცავი|წყალსაცავები]], სადაც გუბდება [[წყალმოვარდნა|წყალმოვარდნილი]] წყლები, რომელიც გამოიყენება მინდვრების, ბაღების და საძოვრების მოსარწყავად. ავსტრალიის ჩრდილოეთი და დასავლეთი სანაპიროების მდინარეები წყალმეჩხერია და შედარებით პატარებია. მათგან ყველაზე გრძელი — [[ფლინდერზი (მდინარე)|ფლინდერზი]] ჩაედინება [[კარპენტარია|კარპენტარიის]] [[ყურე]]ში. ამ მდინარეებს აქვთ წვიმის კვება და მათი წყლის მოცულობა საკმაოდ იცვლება წელიწადის სხვადასხვა დროს. მდინარეებს, რომელთა ჩამონადენი მიმართულია მატერიკის შიდა რაიონებში, ისეთების როგორებიცაა [[კუპერს-კრიკი]] (ბარკუ), [[დაიმანტინა (მდინარე)|დაიმანტინა]] და სხვები, არა აქვთ არა მარტო მუდმივი ჩამონადენი, არამედ მუდმივი, მკაფიოდ გამოხატული კალაპოტიც. ავსტრალიაში ასეთ დროებით მდინარეებს ეძახიან «''[[კრიკი|კრიკებს]]''» ({{lang-en|creek}}). ისინი წყლით ივსებიან მხოლოდ ხანმოკლე თავსხმა წვიმების დროს. წვიმის შემდეგ მდინარის კალაპოტი უმალვე ხელახლა გადაიქცევა მშრალ ქვიშიან ხევად, რომელსაც ხშირად გამოკვეთილი მოხაზულობაც კი არ გააჩნია. ავსტრალიის [[ტბა|ტბების]] უმრავლესობა, როგორც მდინარეები, იკვებებიან წვიმის წყლებით. მათ არა აქვთ არც მუდმივი დონე, არც ჩამონადენი. ზაფხულში ტბები შრებიან და წარმოადგენენ მცირე სიღრმის დამარილებული ნიადაგის მქონე ღრმულებს. ფსკერზე მარილის ფენა ზოგჯერ აღწევს 1,5 მეტრს. ავსტრალიის გარშემო მყოფ ზღვებში იჭერენ ზღვის ცხოველებს და თევზებს. ზღვის წყლებში ამრავლებენ საკვებ [[ხამანწკასებრნი|ხამანწკებს]]. თბილ სანაპირო წყლებში ჩრდილოეთით და ჩრდილო-აღმოსავლეთით მიმდინარეობს ზღვის [[ტრეპანგი|ტრეპანგების]], [[ნიანგები]]ს და [[მოლუსკები]]ს რეწვა. მათი ხელოვნური გამრავლების ძირითადი ცენტრი მდებარეობს [[კობერგის ნახევარკუნძული]]ს რაიონში ([[არნემ-ლენდი]]). ზუსტად აქ, [[არაფურის ზღვა|არაფურის ზღვის]] და [[ვან-დიმენის ყურე|ვან-დიმენის ყურის]] თბილ წყლებში, განხორციელდა სპეციალური ჩანასახის შექმნის პირველი ცდები. ამ ცდებს ატარებდა ავსტრალიის ერთ-ერთი კომპანია იაპონელი სპეციალისტების მონაწილეობით. დადგინდა, რომ ავსტრალიის ჩრდილოეთ სანაპიროს თბილ წყლებში გამრავლებული მოლუსკები იძლევიან უფრო მსხვილ [[მარგალიტი|მარგალიტს]] და გაცილებით უფრო მოკლე დროში, ვიდრე [[იაპონია|იაპონიის]] ნაპირებთან. დღეისათვის მოლუსკების გამრავლება ფართედ გავრცელდა ჩრდილოეთ და ნაწილობრივ ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროებზე. რაოდენობით და სიდიდით საკმაოდ მნიშვნელოვანი ავსტრალიის ტბები წელიწადის დიდი ნაწილის განმავლობაში წარმოადგენენ [[ჭაობი|ჭაობებს]]. [[სპენსერის ყურე|სპენსერის ყურიდან]] ჩრდილოეთით მდებარეობს ქვიშის დიუნებით გარშემორტყმული [[ტორენსის ტბა]], რომელსაც აქვს 225 კმ გარშემოწერილობა. კიდევ უფრო ჩრდილოეთით, ზღვის დონიდან 12 მეტრით დაბლა, მდებარეობს ყველაზე დიდი [[ეირის ტბა]], ხოლო მისგან აღმოსავლეთით [[გრეგორის ტბა]], რომელიც ხანდახან იყოფა რამდენიმე ცალკეულ ტბებად. ტორენსის ტბის დასავლეთით გორაკიან ადგილზე, 115 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს დიდი [[გერდნერის ტბა]], რომელიც, როგორც იმ ადგილებში არსებული მრავალი პატარა ტბები, საკმაოდ უხვია მარილით და სავარაუდოდ მხოლოდ უახლოეს პერიოდში გამოეყო ზღვის წყლებს. საერთოდ არსებობს აშკარა ნიშნები იმისა, რომ მატერიკის სამხრეთი სანაპირო ჯერ კიდევ აგრძელებს ზღვის წყლებიდან ნელ-ნელა ამოწევას. === კლიმატი === [[ფაილი:Australia-climate-map MJC01.png|thumb|300px|ავსტრალიის კლიმატური რუკა]] ავსტრალიის [[კონტინენტი]] მდებარეობს [[სამხრეთი ნახევარსფერო]]ს სამი ძირითადი თბილი [[კლიმატი|კლიმატური]] სარტყლის ფარგლებში: [[სუბეკვატორული სარტყლები|სუბეკვატორული]] (ჩრდილოეთით), [[ტროპიკული სარტყლები|ტროპიკული]] (ცენტრალურ ნაწილში) და [[სუბტროპიკული სარტყლები|სუბტროპიკული]] (სამხრეთში). მხოლოდ კუნძულ [[ტასმანია|ტასმანიის]] მცირე ნაწილი მდებარეობს [[ზომიერი სარტყლები]]ს ფარგლებში. ==== სუბეკვატორული სარტყელი ==== სუბეკვატორული სარტყელი, რომელიც დამახასიათებელია კონტინენტის ჩრდილოეთი და ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილისათვის, გამოირჩევა ტემპერატურის თანაბარი მიმდინარეობით (წლის განმავლობაში ჰაერის საშუალო ტემპერატურაა 23-24&nbsp;°C) და ნალექების დიდი რაოდენობით (1000 მმ-დან 1500 მმ-მდე, ხოლო ზოგიერთ ადგილებში 2000 მმ-ზე მეტი.). ნალექებს აქ იწვევენ ნოტიო ჩრდილო-დასავლეთი [[მუსონები]], და უმთავრესად ისინი მოდიან ზაფხულში. ზამთარში, წლის მშრალ პერიოდში, მხოლოდ ეპიზოდურად წვიმს. ამ დროს მატერიკის შიდა ნაწილიდან ქრის მშრალი, ცხელი [[ქარი]], რომელიც ზოგჯერ წარმოშობს გვალვებს. ==== ტროპიკული სარტყელი ==== ტროპიკული სარტყელში ავსტრალიის კონტინენტზე ყალიბდება კლიმატის ორი ძირითადი ტიპი: ნოტიო ტროპიკული და მშრალი ტროპიკული. ნოტიო ტროპიკული კლიმატი დამახასიათებელია ავსტრალიის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში, რომელიც შედის სამხრეთ-აღმოსავლეთის პასატური ქარების მოქმედების ზონაში. ამ ქარებს [[მატერიკი|მატერიკზე]] მოაქვთ ტენით გაჟღენთილი ჰაერის მასები [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანიდან]]. ამიტომ სანაპირო ვაკე ადგილების და [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთის ფერდოების მთელი რაიონი კარგადაა დატენიანებული (საშუალოდ მოდის 1000 მმ-დან 1500 მმ-მდე ნალექი) და აქვს რბილი თბილი კლიმატი ([[სიდნეი]]ს ყველაზე თბილი თვის ტემპერატურა — 22-25&nbsp;°C-ია, ხოლო ყველაზე ცივი — 11,5-13&nbsp;°C). წყნარი ოკეანიდან მოტანილი ტენიანი ჰაერის მასები აღწევს დიდ წყალგამყოფ ქედს იქითაც, რომელიც გზაში კარგავს ტენის მნიშვნელოვან რაოდენობას, რის გამოც ნალექი მოდის მხოლოდ ქედის დასავლეთ ფერდოებზე და მთის წინა რაიონში. ძირითადად ტროპიკულ და სუბტროპიკულ განედებზე განლაგებული, სადაც მზის [[რადიაცია]] საკმაოდ დიდია, ავსტრალიის მატერიკი ძლიერ ცხელდება. სანაპირო ზოლის სუსტი დაკლაკნილობისა და უკიდურესი ნაწილების ამოწევის გამო, რომლითაც გარშემორტყმულია მატერიკი, ზღვების ზემოქმედება სუსტად აისახება შიდა ნაწილებზე. ავსტრალია — დედამიწის ყველაზე მშრალი კონტინენტია, და მისი ბუნების ერთ-ერთი ყველაზე უფრო დამახასიათებელი თვისებაა — [[უდაბნო]]ების ფართედ გავრცელება, რომლებსაც უკავია უზარმაზარი სივრცეები და გადაჭიმულია თითქმის 2,5 ათას კმ-ზე [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანის]] ნაპირებიდან დიდი წყალგამყოფი ქედის მთის წინა რაიონებამდე. მატერიკის ცენტრალურ და დასავლეთი ნაწილებისთვის დამახასიათებელია ტროპიკული უდაბნოს კლიმატი. ზაფხულში (დეკემბერი — თებერვალი) აქ საშუალო ტემპერატურა მატულობს 30&nbsp;°C-მდე, ხოლო ზოგჯერ უფრო მაღლა, ზამთარში კი (ივნისი — აგვისტო) ეცემა საშუალოდ 10—15&nbsp;°C-მდე. ავსტრალიის ყველაზე უფრო ცხელი რაიონია — ჩრდილო-დასავლეთი, სადაც [[დიდი ქვიშიანი უდაბნო|დიდ ქვიშიან უდაბნოში]] ტემპერატურა თითქმის მთელი ზაფხულის განმავლობაში დგას 35&nbsp;°C დონეზე და უფრო მაღლაც. ზამთრის პერიოდში ის უმნიშვნელოდ ეცემა (დაახლოებით 20—25&nbsp;°C-მდე). მატერიკის ცენტრში, ქალაქ [[ალის-სპრინგსი]]ს რაიონში, ზაფხულის პერიოდში დღის ტემპერატურა იწევს 45&nbsp;°C-მდე, ხოლო ღამით ეცემა ნულამდე და უფრო ქვემოთაც (-4-6&nbsp;°C). ავსტრალიის ცენტრალურ და დასავლეთ ნაწილებში, ანუ მისი ტერიტორიის დაახლოებით ნახევარში, საშუალოდ მოდის 250—300 მმ ნალექი წელიწადში, ხოლო [[ეირის ტბა|ეირის ტბის]] შემოგარენში — 200 მმ-ზე ნაკლები; მაგრამ ეს უმნიშვნელო ნალექებიც კი მოდის არათანაბრად. ზოგჯერ გადაბმულად რამდენიმე წლის განმავლობაში არ მოდის წვიმები, ხოლო ზოგჯერ ორ-სამ დღეში, ხანდახან კი რამდენიმე საათში მოდის მთელი წლის რაოდენობის ნალექი. წყლის ნაწილს სწრაფად და ღრმად შეიწოვს წყალგამტარი ნიადაგი და მიუღწევადია მცენარეულობისათვის, ხოლო ნაწილი ორთქლდება მზის ცხელი სხივების საშუალებით და ნიადაგის ზედა ფენა თითქმის მშრალი რჩება. ==== სუბტროპიკული სარტყელი ==== სუბტროპიკული სარტყელის ფარგლებში გამოიყოფა კლიმატის სამი ტიპი: [[ხმელთაშუაზღვის კლიმატი|ხმელთაშუაზღვის]], [[სუბტროპიკული სარტყლები|სუბტროპიკული კონტინენტალური]] და ნოტიო სუბტროპიკული. ხმელთაშუაზღვის კლიმატი დამახასიათებელია ავსტრალიის სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილისათვის. როგორც დასახელებიდან ჩანს, მატერიკის ამ ნაწილის კლიმატი მსგავსია ევროპული ხმელთაშუაზღვისპირეთის ქვეყნების კლიმატთან (მაგალითად [[ესპანეთი]]ს და [[საფრანგეთი|სამხრეთი საფრანგეთის]]. ზაფხული აქ ცხელია და როგორც წესი მშრალია, ხოლო ზამთარი თბილი და ნოტიო. ხასიათდება ტემპერატურის შედარებით უმნიშვნელო მერყეობით წელიწადის განმავლობაში (იანვარი — 23-27&nbsp;°C, ივნისი — 12-14&nbsp;°C) და ნალექების საკმაო რაოდენობით (500 მმ-დან 1000 მმ-მდე). სუბტროპიკული კონტინენტალური კლიმატის ზონა მოიცავს სამხრეთ, რომელიც ახლო იმყოფება მატერიკის ნაწილ [[ავსტრალიის დიდი ყურე|ავსტრალიის დიდ ყურესთან]], მოიცავს ქალაქ [[ადელაიდა]]ს შემოგარენს და გადაჭიმულია შორს აღმოსავლეთისაკენ, შტატ [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს დასავლეთით. ამ კლიმატის ძირითადი მახასიათებლებია — ნალექების მცირე რაოდენობა და ტემპერატურის შედარებით მაღალი წლიური ცვალებადობა. სუბტროპიკული ნოტიო კლიმატის ზონა თავის საზღვრებში მოიცავს [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] მთელ შტატს და [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის სამხრეთ-დასავლეთ მთისწინა ნაწილს. მთლიანად მთელი ეს ზონა გამოირჩევა რბილი კლიმატით და ნალექების მნიშვნელოვანი რაოდენობით (500 მმ-დან 600 მმ-მდე), უპირველეს ყოვლისა სანაპირო რაიონებში (ნალექების შეღწევა კონტინენტის სიღრმეში მცირდება). ზაფხულში ტემპერატურა იწევს საშუალოდ 20-24&nbsp;°C-მდე, მაგრამ ზამთარში საკმაოდ დაბლა ეშვება — 8-10&nbsp;°C-მდე. მატერიკის ამ ნაწილის კლიმატი სასარგებლოა [[ხილი]]ს, სხვადასხვა [[ბოსტნეული კულტურები]]ს და საკვები ბალახის მოსაყვანად. თუმცა, მაღალი მოსავლის მოსაყვანად გამოიყენება სარწყავი სისტემები, რადგანაც ზაფხულის პერიოდში ტენი ნიადაგში არასაკმარის რაოდენობას შეიცავს. ამ რაიონებში ამრავლებენ რძის მომტან პირუტყვს და ცხვარს. მატერიკის ბევრ რაიონში ცხელ კლიმატს და უმნიშვნელო და არათანაბარი ნალექების მოსვლას ის შედეგი მოაქვს, რომ მისი ტერიტორიის თითქმის 60 %-ს არა აქვს [[მდინარეული ჩამონადენი]] ოკეანეში და მხოლოდ აქვს დროებითი წყლის დინების კალაპოტის იშვიათი ქსელი. შეიძლება ითქვას, რომ არც ერთ სხვა მატერიკზე არ არის ასეთი სუსტად განვითარებული შიდა წყლების ქსელი, როგორც ავსტრალიაში. === მცენარეული სამყარო === რადგანაც ავსტრალიის მატერიკი, [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] პერიოდის შუიდან დაწყებული, იმყოფებოდა დედამიწის სხვა ნაწილებისგან იზოლირებულ პირობებში, მისი მცენარეული სამყარო მეტად თავისებურია. 12 ათასი მაღალი სახეობის მცენარეებიდან 9 ათასზე მეტი — [[ენდემები|ენდემურია]], ანუ იზრდება მხოლოდ ავსტრალიის კონტინენტზე. ენდემურებს შორის — [[ევკალიპტი|ევკალიპტების]] და [[აკაცია|აკაციების]] ბევრი სახეობაა, ავსტრალიისთვის ყველაზე უფრო ტიპური მცენარეების ოჯახი. ამავდროულად აქ გვხვდება ისეთი მცენარეებიც, რომლებიც დამახასიათებელია [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]] (მაგალითად, [[ნოტოფაგუსი]] ({{lang-la|Nothofágus}})), [[სამხრეთი აფრიკა|სამხრეთ აფრიკაში]] ([[პროტეინისებრნი|პროტეინები]]ს ({{lang-la|Proteáceae}}) ოჯახის წარმომადგენლები) და [[მალაის არქიპელაგი|მალაის არქიპელაგის]] კუნძულებზე ([[ფიკუსი]], [[პანდანუსი]] და სხვა). ეს იმაზე მეტყველებს, რომ რამდენიმე მილიონი წლის წინ მატერიკებს შორის არსებობდა სახმელეთო კავშირი. რადგანაც ავსტრალიის ტერიტორიის დიდი ნაწილის კლიმატი გამოირჩევა მკვეთრი სიმშრალით, მის ფლორაში ბატონობენ მშრალი კლიმატის მოყვარული მცენარეები: განსაკუთრებული [[მარცვლოვანნი]], ევკალიპტები, ქოლგისებური აკაციები, [[სუკულენტები]] ({{lang-la|succulentus}}) ([[ბოაბი]] ({{lang-la|Adansonia gregorii}}) და სხვა). ამ ჯგუფს მიკუთვნებულ [[ხე]]ებს აქვთ ძლიერი ფესვოვანი სისტემა, რომელიც 10-20, ხოლო ზოგჯერ 30 მეტრით ჩადის მიწაში, რისი მეშვეობითაც ისინი, როგორც ტუმბოები, იწოვენ ტენს მიწის დიდი სიღრმიდან. ასეთი ხეების ვიწრო და მშრალ ფოთლებს უფრო მეტად აქვთ არამბზინავი მონაცისფრო-მომწვანო ფერი. ზოგიერთი მათგანის ფოთლები მიმართულია მზისკენ, რაც ხელს უწყობს მათი ზედაპირიდან წყლის აორთქლების შემცირებას. კონტინენტის უკიდურეს ჩრდილოეთში და ჩრდილო-დასავლეთში, სადაც ცხელა და თბილ ჩრდილო-დასავლეთის მუსონებს მოაქვთ ტენი, იზრდებიან [[ტროპიკული ტყეები]]. მერქნის შემადგენლობის მიხედვით ჭარბობენ გიგანტური ევკალიპტები, ფიკუსები, [[პალმა|პალმები]], ვიწრო გრძელფოთლიანი პანდანუსები და სხვა. ხეების ხშირი ფოთლები ქმნის თითქმის დაბურულ საფარს, რომელიც მთლიანად ჩრდილავს მიწას. ზოგ ადგილას პირდაპირ სანაპიროზე გვხვდება [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკის]] ნარგავები. იმ ადგილებში, სადაც ნაპირი სწორია და ხავსიანია, განვითარებულია [[მანგროს ტყეები]]. [[წვიმის ტყეები]] ვიწრო გალერეების სახით გადაჭიმულია შედარებით მცირე სიგრძეზე მატერიკის შიგნით მდინარეების ხეობებში. სამხრეთისაკენ სიღრმეში კლიმატი კიდევ უფრო მშრალი ხდება და ძლიერად იგრძნობა უდაბნოს სიმხურვალე. ტყის საფარი თანდათან იშვიათდება. ევკალიპტები და ქოლგური აკაციები ჯგუფ-ჯგუფად გვხვდება. ეს ნოტიო [[სავანა|სავანების]] ზონაა, რომელიც გადაჭიმულია განივი მიმართულებით ტროპიკული ტყეების ზონის სამხრეთით. სავანები თავისი შეხედულებით, ხეების იშვიათი ჯგუფებით, გვაგონებენ პარკებს. [[ბუჩქი|ბუჩქები]] მათში არ არსებობს. ტყიანი სავანა — მშვენიერი საძოვარია ცხვრებისთვის და მსხვილი რქოსანი პირუტყვისათვის. მატერიკის ნაწილის ცენტრალური უდაბნოებისთვის, სადაც საკმაოდ ცხელა და გვალვებია, დამახასიათებელია ხშირი, თითქმის გაუვალი, ეკლიანი, დაბალი სიმაღლის ბუჩქები, რომელიც უპირველეს ყოვლისა შედგება ევკალიპტებისგან და აკაციებისგან. ავსტრალიაში ასეთი ტიპის ნარგავებს ეძახიან [[სკრები|სკრებებს]]. ზოგ ადგილებში სკრები შერეულია ფართე, მცენარეულობების გარეშე არსებულ ქვიშოვან, ჰქვიან ან თიხოვან უდაბნოს მონაკვეთებთან, ხოლო ზოგან — მაღალი ძლიერფესვებიან მარცვლოვანებთან ([[სპინიფექსი]]). [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთითი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ფერდოები, სადაც ბევრი ნალექი მოდის, დაფარულია ხშირი ტროპიკული და სუბტროპიკული მარადმწვანე ტყეებით. ამ ტყეებში უფრო მეტად, როგორც ყველგან ავსტრალიაში, ევკალიპტებია. ევკალიპტები ფასიანია სამრეწველო თვალსაზრისით. ამ ხეებს ტოლი არა ჰყავთ სიმაღლეში მყარი მერქნის ჯიშის ხეებს შორის; მათი ზოგიერთი სახეობა სიმაღლეში აღწევს 150 მეტრს და 10 მეტრს დიამეტრში. [[მერქანი|მერქნის]] ზრდა ევკალიპტების ტყეებში დიდია და ამიტომ ისინი საკმაოდ პროდუქტიულია. ტყეებში ბევრია ისეთი მერქნიანი {{lang-la|Equisétum}} და [[გვიმრანაირნი|გვიმრები]], რომლებიც აღწევენ 10-20 მეტრ სიმაღლეს. თავის სიმაღლის ბოლოში [[მერქნიანი გვიმრები]] ატარებენ მსხვილ (სიგრძით 2 მეტრამდე) ბუმბულოვან ფოთლებს. თავისი მბზინავი და გამოკვეთილი სიმწვანით ისინი რამდენადმე ახალისებენ ფერმკრთალი ევკალიპტების ტყეების მოცისფრო-მომწვანო პეიზაჟს. მაღალ მთებში შეინიშნება [[ფიჭვი]]-[[დამარა]]ს და [[წიფელი]]ს ნარევი. ამ ტყეებში ბუჩქოვანი და ბალახოვანი საფარი მრავალფეროვანია და ხშირია. ამ ტყეების დაბალი სინოტივის ვარიანტებში მეორე იარუსი ქმნის ბალახოვან ხეებს. მატერიკის სამხრეთ-დასავლეთით ტყეები ფარავენ [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] [[ქედი]]ს დასავლეთის ფერდოებს, რომელიც ზღვისკენ იყურება. ეს ტყეები თითქმის მთლიანად შედგება ევკალიპტებისგან, რომლებიც მნიშვნელოვან სიმაღლეებს აღწევენ. აქ ენდემური სახეობების რიცხვი განსაკუთრებით დიდია. ევკალიპტების გარდა ფართედ გავრცელებულია ჭურჭლოვანი სახეობის ხეები. მათ აქვთ ორიგინალური ბოთლისებური [[ღერო]], ძირში მსხვილი და ზემოთ მკვეთრად შევიწროებული. წლის წვიმიან დროს ხეების ღეროებში გროვდება ტენის ბევრი მარაგი, რომელიც იხარჯება მშრალი ამინდების პერიოდში. ამ ტყეების ახალგაზრდა ხეებთან ბევრი ნაირფეროვანი მბზინავი ბუჩქი და ბალახებია. მთლიანად ავსტრალიის ტყის რესურსები მცირეა. ტყეების საერთო ფართობი, სპეციალური ნარგავების ჩათვლით, რომლებიც ძირითადად შედგებიან ისეთი სახეობებისაგან, რომლებსაც აქვთ რბილი მერქანი, 1970-იანი წლების ბოლოს სულ შეადგენდა კონტინენტის ტერიტორიის 5,6 %-ს. პირველმა კოლონისტებმა მატერიკზე ვერ აღმოაჩინეს ევროპისთვის დამახასიათებელი მცენარეების სახეობები. შემდგომში ავსტრალიაში შეიტანეს ევროპული და სხვა სახეობების ხეები, ბუჩქები და ბალახი. აქ კარგად მოერგო [[ვაზი]], [[ბამბა (გვარი)|ბამბა]], მარცვლეული ([[ხორბალი]], [[ქერი]], [[შვრია]], [[ბრინჯი]], [[სიმინდი]] და სხვა), [[ბოსტნეული კულტურები]], ბევრი [[ხილი]]ს ხე და ასე შემდეგ. === ცხოველთა სამყარო === ავსტრალიის ფაუნა მოიცავს დაახლოებით 200 000 სახეობის ცხოველებს, რომელთა შორის დიდი რაოდენობა უნიკალურია. [[ძუძუმწოვრები]]ს 83 %, [[ქვეწარმავლები]]ს 89 %, [[თევზები]]ს და [[მწერები]]ს 90 % და [[ამფიბიები]]ს 93 % ავსტრალიისთვის [[ენდემები|ენდემურია]].<ref name="Williams">''Williams, J. et al.'' 2001. Biodiversity, Australia State of the Environment Report 2001 (Theme Report). — CSIRO Publishing on behalf of the Department of the Environment and Heritage, Canberra. — ISBN 0-643-06749-3 [https://web.archive.org/web/20051016015009/http://www.deh.gov.au/soe/2001/biodiversity/pubs/biodiversity.pdf .pdf]</ref> ავსტრალიის ცხოველთა ნაირსახეობები მცირეა: სულ ცნობილია ძუძუმწოვრების 379 სახეობა, [[ფრინველები]]ს — 800, ქვეწარმავლების — 950 და ამფიბიების — 216 სახეობა, რომლებიც ცხოვრობენ ამ კონტინენტზე და მის ირგვლივ მყოფ კუნძულებზე. ==== ძუძუმწოვრები ==== ავსტრალია და მისი გარშემო წყლები მოიცავს ძუძუმწოვრების 379 სახეობას, მათ შორის 159 [[ჩანთოსნები|ჩანთოსანს]], 76 [[ხელფრთიანები|ხელფრთიანს]], 69 [[მღრღნელები|მღრღნელს]] (5 შემოყვანილი), 44 [[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპისნაირს]], 10 [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანს]], 3 [[პლაცენტალურები|პლაცენტალურ]] ხმელეთის მტაცებელს (2 თანამედროვე და 1 სუბრეცენტულ ინტროდუცენტი), 13 შემოყვანილ [[ჩლიქოსნები|ჩლიქოსანს]], 2 შემოყვანილ [[ოთხმჭრელიანები|ოთხმჭრელიანს]] და 1 [[დუგონისნაირნი|დუგონისნაირს]]. (სისტემატიკა და ნომენკლატურა ''Van Dyck and Strahan''-ის მიხედვით<ref>Van Dyke, S. and Strahan, R. (eds.) (2008) ''The Mammals of Australia'', Third Edition, New Holland / Queensland Museum, Brisbane ISBN 9781877069253</ref>. სახეობების ჩამონათვალი ''Menkhorst and Knight''-ის მიხედვით<ref>Menkhorst, P. and Knight, F. (2001) ''A Field Guide to the Mammals of Australia'', Oxford University Press, Melbourne ISBN 0-19-550870-X</ref> Gardner and Groves-ის დამატებებით<ref>Wilson, D. E., & Reeder, D. M. ed. (2005) ''[http://www.bucknell.edu/msw3 Mammal Species of the World]'', (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. pp. 1-70. ISBN 0-801-88221-4.</ref>). ავსტრალიის ძუძუმწოვრების 83 % სხვაგან არსად არ გვხვდება და ისინი მხოლოდ ადგილობრივი ენდემებია. მატერიკისთვის ენდემური რამდენიმე გვარი და ოჯახია. ==== ქვეწარმავლები ==== ავსტრალიის ფაუნაში ბინადრობს 950 სახეობაზე მეტი ქვეწარმავალი<ref>[http://reptile-database.reptarium.cz/search.php?taxon=&genus=&species=&subspecies=&author=&year=&common_name=&location=Australia&holotype=&reference=&submit=Search The Reptile Database: Australia]</ref> ==== ამფიბიები ==== ავსტრალიის ტერიტორიაზე არ არსებობენ [[კუდიანი ამფიბიები|კუდიანი]] და [[უფეხო ამფიბიები]]. მატერიკზე ბინადრობს ავსტრალიური სახეობის 216 [[უკუდო ამფიბიები]]ს ოჯახი და ერთი შემოყვანილი — ''[[აგა]]''. ==== ფრინველები ==== ავსტრალიის ფრინველთა ფაუნა მოიცავს 800-მდე სახეობას.<ref name="Llistats d'Ocells del Món Austràlia">[http://avibase.bsc-eoc.org/checklist.jsp?region=au&list=clements&lang=CA&synlang=FR ავსტრალიის ფრინველთა სია.]</ref> ამ ზოოგეოგრაფიული რეგიონის ფრინველთა დაახლოებით 350 სახეობა ენდემურია ([[ემუ]], [[კუდქნარა]]), [[ახალი გვინეა|ახალი გვინეის]], [[ახალი კალედონია|ახალი კალედონიის]] ([[კაგუ]]) და [[ახალი ზელანდია|ახალი ზელანდიის]] ([[კივი (ფრინველი)|კივი]]) ჩათვლით. ==== მწერები ==== ავსტრალიის ცხოველთა 200 000 სახეობიდან თითქმის 96 % მოდის [[უხერხემლოები|უხერხემლოებზე]] და 90 % [[მწერები|მწერებზე]] და [[მოლუსკები|მოლუსკებზე]]. მწერებს შორის ყველაზე უფრო დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა [[ხოჭოები]]ს რიგი, რომელსაც ავსტრალიაში წარმოადგენს დაახლოებით 28 000 სახეობა (უპირველეს ყოვლისა ოჯახები ''[[Scarabaeoidea]]'' და ''[[Curculionoidea]]''. [[ქერცლფრთიანები]]ს (''Lepidoptera'') რიგი აქ წარმოდგენილია 20 816 სახეობით, [[სიფრიფანაფრთიანები]]ს (Hymenoptera) რიგი — 12 781 სახეობით (მათ შორის [[ჭიანჭველასებრნი|ჭიანჭველების]] — 1275 სახეობა და ქვესახეობა). [[ორფრთიანები]]ს რიგი (''Diptera'', [[კოღოები]] და [[ბუზები]]) — 7786 სახეობა. ავსტრალიაში [[ტკიპები]]ს ფაუნა მოიცავს 2700 სახეობას 240 ოჯახიდან (რიგების მიხედვით: [[Astigmata]] — 330 სახეობა, [[Oribatida]] — 330 სახეობა, [[Prostigmata]] — 1270 სახეობა, [[Ixodida]] — 80 სახეობა, [[Holothyrida]] — 3 სახეობა, [[Mesostigmata]] — 675 სახეობა). ყველაზე დიდი ოჯახები: ''[[Atopomelidae]]'' (98 სახეობა), ''[[Steganacaridae]]'' (63 სახეობა), ''[[Eriophyidae]]'' (49 სახეობა), ''[[Trombiculidae]]'' (114 სახეობა), ''[[აბლაბუდატკიპასებრნი]]'' (54 სახეობა), ''[[Frythraeidae]]'' (102 სახეობა), ''[[იქსოდისებრი ტკიპები]]'' (68 სახეობა), ''[[Laelapidae]]'' (147 სახეობა), ''[[Phytoseiidae]]'' (109 სახეობა) და ''[[Rhinonyssidae]]'' (90 სახეობა)<ref name="Mites">Halliday Robert B. (1998). [http://books.google.ru/books?id=Wa715q23uCUC&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false Mites of Australia: A Checklist and Bibliography.] CSIRO (Australia) Series: Monographs on invertebrate taxonomy; vol 5. Csiro Publishing. 1998. Pp.1870— 2842. ISBN 0-643-06370-6</ref>. ავსტრალია ცნობილია [[ობობასნაირნი|ობობების]] მრავალრიცხოვანი ენდემებით. ==== თევზები ==== ავსტრალიის და მისი შემოგარენის წყლებში 4400-ზე მეტი სახეობის თევზია აღმოჩენილი,<ref>[[Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation|CSIRO]]. 2004. [http://www.marine.csiro.au/caab/namelist.htm Standard Names of Australian Fish] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160503030003/http://www.marine.csiro.au/caab/namelist.htm |date=2016-05-03 }}</ref> მათგან 90 % ენდემურია. მაგრამ მხოლოდ 170 სახეობაა მტკნარი წყლის. == ისტორია == === ავსტრალია ევროპელების მოსვლამდე (1606 წლამდე) === [[ავსტრალიელი აბორიგენები]]ს წინაპრები ავსტრალიაში გამოჩნდნენ 40—60 ათასი წლის წინ (სხვა მონაცემებით — დაახლოებით 70 ათასი წლის წინ)<ref>Peter Hiscock (2008). ''Archaeology of Ancient Australia''. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5.</ref><ref>John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). ''Prehistory of Australia''. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502.</ref>. ადამიანები ავსტრალიაში მოვიდნენ ზღვით მაშინ, როდესაც [[ახალი გვინეა]] და [[ტასმანია]] იყო კონტინენტის ნაწილი, რის გამოც ისინი ითვლებიან ყველაზე ადრეულ ზღვის მოგზაურებად მსოფლიოში<ref>Ron Laidlaw «Aboriginal Society before European settlement» in Tim Gurry (ed) (1984) ''The European Occupation.'' Heinemann Educational Australia, Richmond. p. 40. ISBN 0 85859 2509.</ref>. კონტინენტის ადამიანებით დასახლება დაიწყო 42—48 ათასი წლის წინ<ref>{{cite journal |author=Gillespie, Richard |year=2002 |url=http://www-personal.une.edu.au/~pbrown3/Gillespie02.pdf |title=Dating the First Australians (full text) |journal=Radiocarbon |volume=44 |issue=2 |format=PDF |pages=455—472 |accessdate=2010-12-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20030718074926/http://www-personal.une.edu.au/~pbrown3/Gillespie02.pdf |archivedate=2003-07-18 }}</ref>. ყველაზე ადრეული ადამიანის ნაშთები ნაპოვნია [[მუნგოს ტბა]]ზე, დამშრალ ტბაზე [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის სამხრეთ-აღმოსავლეთით. ეს ნაშთები მსოფლიოში ნაპოვნი [[კრემაცია|კრემაციის]] ერთ-ერთი უძველესია ნიმუშია, რაც ამტკიცებს ავსტრალიის აბორიგენებს შორის რელიგიური რიტუალების ადრეულ არსებობაზე<ref>Bowler, J. M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D. J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47—65.</ref>. აბორიგენთა ხელოვნება ითვლება მსოფლიოს მიმდინარე ხელოვნების ტრადიციებში უძველესად <ref name="NGVindig">{{cite web|url=http://www.ngv.vic.gov.au/whats-on/exhibitions/exhibitions/the-indigenous-collection|title=The Indigenous Collection|work=The Ian Potter Centre: NGV Australia|publisher=National Gallery of Victoria|accessdate=2010-12-06|deadlink=404|archiveurl=https://www.webcitation.org/5ulScpce3?url=http://www.ngv.vic.gov.au/whats-on/exhibitions/exhibitions/the-indigenous-collection|archivedate=2010-12-06}}</ref>. მისი ასაკი შეფასებულია 30 000 წლით და ის გვხვდება ავსტრალიის მთელ ტერიტორიაზე (კერძოდ, [[ულურუ]]ზე და [[კაკადუს ეროვნული პარკი|კაკადუს ეროვნულ პარკში]])<ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/kakadu/|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dRjaxq?url=http://www.environment.gov.au/parks/kakadu/|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/uluru/index.html|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dSumXW?url=http://www.environment.gov.au/parks/uluru/index.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ასაკისა და უამრავი ნახატებიდან გამომდინარე, კლდეზე ხატვის ხელოვნება ავსტრალიაში დაკავშირებულია [[ლასკოს მღვიმე|ლასკოს]] და [[ალტამირის მღვიმე|ალტამირის]] [[მღვიმე]]ებთან ევროპაში<ref>{{cite web |url = http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/art/index.htm |title = Indigenous art |work = Australian Culture and Recreation Portal |publisher = Australia Government |accessdate = 2010-09-26 |archiveurl = https://www.webcitation.org/659dTrBuG?url=http://australia.gov.au/about-australia/australian-story/austn-indigenous-art |archivedate = 2012-02-02 }}</ref><ref>{{cite web|author=Australia|url=http://australianmuseum.net.au/The-spread-of-people-to-Australia/|title=Australianmuseum.net.au|publisher=Australianmuseum.net.au|date=2011-07-01|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dUodkP?url=http://australianmuseum.net.au/The-spread-of-people-to-Australia/|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 10—12 ათასი წლის წინა პერიოდში ტასმანია იზოლირდება მატერიკიდან და ზოგიერთმა ქვის ტექნოლოგიამ ვერ მიაღწია [[ტასმანიელი აბორიგენები|ტასმანიელ აბორიგენებამდე]] (მაგალითად, [[ბუმერანგი]]ს გამოყენება)<ref>Julia Clark (c. 1992) «Aboriginal People of Tasmania», p. 3 in ''Aboriginal Australia'', produced by Aboriginal and Torres Strait Islander Commission (ATSIC) ISBN 0-644-24277-9.</ref>. ავსტრალიის უძველესი ისტორიის პერიოდში სამხრეთ-აღმოსავლეთ ავსტრალიაში ხშირად ხდებოდა ვულკანების ამოფრქვევა<ref>Richard Broome (1984) ''Arriving'', p. 6.</ref>. ამ რეგიონში, [[კონდაჰის ტბა]]ზე, [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიას შტატში]], ნაპოვნია ნახევრადმუდმივი დასახლება საკვების დიდი მარაგით<ref>Richard Broome (1984)'' Arriving'', p. 8.</ref>. საუკუნეების განმავლობაში [[მაკასარები]] ვაჭრობდნენ ავსტრალიელ აბორიგენებთან, კერძოდ იოლნგუს ხალხთან [[არნემ-ლენდი]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთში. === ავსტრალიის გამოკვლევა და კოლონიალური პერიოდი (1606—1900 წლები) === ==== ავსტრალიის სანაპირო ზოლის გამოკვლევა (1606—1788 წლები) ==== [[ფაილი:Australia discoveries by Europeans before 1813 en.png|thumb|right|300px|ავსტრალიის გამოკვლევა ევროპელი მეზღვაურების მიერ (1812 წლამდე)<br /> {{legend|#000000|1606 — [[ვილემ იანსზონი]]}} {{legend|#ff9955|1606 — [[ლუის ვაეს დე ტორესი]]}} {{legend|#39842c|1616 — [[დერკ ჰარტოგი (ზღვაოსანი)|დერკ ჰარტოგი]]}} {{legend|#ffd42a|1619 — [[ფრედერიკ დე ჰაუტმანი]]}} {{legend|#835b38|1644 — [[აბელ ტასმანი]]}} {{legend|#516778|1696 — [[ვილემ დე ვლამინკი]]}} {{legend|#000080|1699 — [[უილიამ დამპირი]]}} {{legend|#8000ff|1770 — [[ჯეიმზ კუკი]]}} {{legend|#0055d4|1797—1799 — [[ჯორჯ ბასი]]}} {{legend|#ff0000|1801—1803 — [[მეტიუ ფლინდერსი]]}}]] ზოგიერთი ავტორები ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ, რომ ევროპელები ესტუმრნენ ავსტრალიას ჯერ კიდევ XVI საუკუნეში. კენეტ მაკინტაირი და სხვა ისტორიკოსები ამტკიცებდნენ, რომ [[ავსტრალიის პორტუგალიური აღმოჩენის თეორია|პორტუგალიელებმა საიდუმლოდ აღმოაჩინეს ავსტრალია]] XVI საუკუნის 20-იან წლებში<ref>McIntyre, K. G. (1977) ''The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook'', Souvenir Press, Menindie ISBN 028562303 6.</ref>. მათ მიერ დიეპის რუკებზე არსებული «ჟავ-ლა-გრანდის» ({{lang-fr|Jave La Grande}}) წარწერები ხშირად აღიქმებოდა, როგორც «პორტუგალიური აღმოჩენის» მტკიცებულება. მიუხედავად ამისა, დიეპის რუკები ასახავენ იმ ეპოქის გეოგრაფიული ცოდნის დაუმთავრებელ მდგომარეობას, როგორც ფაქტიურის, ისევე თეორიულის<ref>Robert J. King, «The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande», ''The Globe: Journal of the [[Australian and New Zealand Map Society|Australian Map Circle]],'' no. 62, 2009, pp. 1—50.</ref>. თუმცა XVII საუკუნემდე ევროპელთა ვიზიტების თეორიები ჯერ კიდევ ბევრ ინტერესს იწვევს ავსტრალიაში და სხვა ქვეყნებში, ისინი, როგორც წესი, ითვლება საკამათოდ და საკმარისად არ არის დამტკიცებული. ავსტრალიის აღმოჩენა მოხდა 1606 წელს, როდესაც გემ ''დაიფკენით'' მცურავი [[ვილემ იანსზონი]] გადავიდა ავსტრალიის სანაპიროზე<ref>J. P. Sigmond and L. H. Zuiderbaan (1979) ''Dutch Discoveries of Australia''. Rigby Ltd, Australia. p. 19—30 ISBN 0-7270-0800-5.</ref>, დაარქვა მას ახალი ჰოლანდია და გამოაცხადა ჰოლანდიის სამფლობელოდ (ჰოლანდიელების მიერ ავსტრალია არასოდეს არ ათვისებულა). იმავე წელს [[პედრო ფერნანდეს კიროსი]]ს ესპანური ექსპედიცია გადავიდა [[ახალი ჰებრიდები]]ს არქიპელაგზე და, ჩათვალა, რომ ეს — სამხრეთი კონტინენტია, მას დაარქვა წმინდა სულის სამხრეთის მიწა ({{lang-es|Austrialis del Espiritu Santo}})<ref>{{cite web|url=http://www.adb.online.anu.edu.au/biogs/A020311b.htm|title=ADB.online.anu.edu.au|publisher=ADB.online.anu.edu.au|date=|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dWPcEz?url=http://adb.anu.edu.au/biography/quiros-pedro-fernandez-de-2568|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nla.gov.au/exhibitions/southland/Backgrnd-Imagining_a_South_Land.html|title=NLA.gov.au|publisher=NLA.gov.au|date=|accessdate=2011-07-14|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060906044824/http://www.nla.gov.au/exhibitions/southland/Backgrnd-Imagining_a_South_Land.html|archivedate=2006-09-06}}</ref>. მოგვიანებით, ამავე წელს კიროსის მოადგილემ [[ლუის ვაეს დე ტორესი|ლუის ვაეს დე ტორესმა]] გაცურა [[ტორესის სრუტე]]ში და, ალბათ, დაინახა ავსტრალიის ჩრდილოეთი ნაპირი<ref>{{cite web|url=http://adbonline.anu.edu.au/biogs/A020488b.htm|title=ADBonline.anu.edu.au|publisher=ADBonline.anu.edu.au|date=|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dXHsqJ?url=http://adb.anu.edu.au/biography/torres-luis-vaez-de-2741|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[ფაილი:Thevenot - Hollandia Nova detecta 1644.png|thumb|left|''ახალი ჰოლანდიის'' რუკა, დათარიღებულია 1644 წლით.]] 1642 წელს ჰოლანდიელმა [[აბელ ტასმანი|აბელ ტასმანმა]] მოგზაურობისას აღმოაჩინა [[ვან-დიმენის მიწა]] (შემდგომში მას სახელად ტასმანია დაერქვა) და [[ახალი ზელანდია]], რითაც მნიშვნელოვანი წილი შეიტანა ავსტრალიის გამოკვლევაში. 1644 წელს მან გაცურა ავსტრალიის აღმოსავლეთი სანაპიროს გვერდით ახალი გვინეის სამხრეთ სანაპიროსკენ, როდესაც ასრულებდა თავის მეორე მოგზაურობას. მან გამოტოვა ტორესის სრუტე ახალ გვინეასა და ავსტრალიას შორის და ცურვა გააგრძელა დასავლეთისკენ, ავსტრალიის სანაპიროს გასწვრივ და საბოლოო ჯამში, მის მიერ, რუკებზე გამოისახა ავსტრალიის დასავლეთი სანაპირო<ref>{{cite encyclopedia | last=Serle | first=Percival | year=1949 | title = Tasman, Abel | url=http://gutenberg.net.au/dictbiog/0-dict-biogT-V.html#tasman1 | encyclopedia=[[Dictionary of Australian Biography]] | publisher=Angus and Robertson | location=Sydney | accessdate= }}</ref><ref>[[Edward Duyker]] (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.</ref>. XVII საუკუნის 50-იანი წლებისთვის, ჰოლანდიელი ზღვაოსნების მეშვეობით, ავსტრალიის გარშემოწირულობა რუკებზე საკმაოდ მკაფიოდ იყო გამოხაზული. ჰოლანდიური გამოკვლევების გარდა ავსტრალიის დასავლეთი სანაპირო რჩებოდა გამოუკვლევი [[ჯეიმზ კუკი]]ს პირველ გაცურვამდე. მსჯავრდებულებისათვის სამხრეთ ოკეანეში ან [[Terra Australis]]-ში კოლონიის დაფუძნების საწყისი იდეა წამოაყენა ჯონ კალანდერმა. 1769 წელს ლეიტენანტი ჯეიმზ კუკი, რომელიც გემ [[ინდევორი (გემი)|ინდევორს]] ({{lang-en|HMS Endeavour}}) მეთაურობდა, მოგზაურობდა [[ტაიტი]]ზე, რომ დაენახა [[ვენერას ტრანზიტი]]. კუკი ასევე ასრულებდა საადმირალოს საიდუმლო ინსტრუქციებს სამხრეთი კონტინენტის მოძიების თაობაზე<ref>Andrew Cook, Introduction to ''An account of the discoveries made in the South Pacifick Ocean / by Alexander Dalrymple''; first printed in 1767, reissued with a foreword by Kevin Fewster and an essay by Andrew Cook, Potts Point (NSW), Hordern House Rare Books for the Australian National Maritime Museum, 1996, pp. 38—9.</ref>. 1770 წლის 19 აპრილს გემ ''ინდევორის'' ეკიპაჟმა დაინახა ავსტრალიის აღმოსავლეთი სანაპირო და ათი დღის შემდეგ გადავიდა [[ბოტანი]]ს [[უბე]]ში. კუკმა გამოიკვლია აღმოსავლეთის სანაპირო, ხოლო შემდეგ, გემის ნატურალისტ [[ჯოზეფ ბენქსი|ჯოზეფ ბენქსთან]] ერთად, შეატყობინა ბოტანის უბეში კოლონიის დაარსებისთვის საუკეთესო სიტუაციაზე. ==== დიდ ბრიტანეთზე დამოკიდებულება (1788—1901 წლები) ==== კონტინენტზე პირველი ბრიტანული კოლონია, [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]], დაარსდა 1788 წლის 26 იანვარს, როდესაც [[სამეფო ფლოტი]]ს [[ადმირალი|ადმირალმა]] [[არტურ ფილიპი|არტურ ფილიპმა]] მიიყვანა [[პირველი ფლოტი]] [[პორტ-ჯექსონი|პორტ-ჯექსონში]]<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254.</ref>. ეს დღე შემდგომში გახდა ეროვნული დღესასწაული — [[ავსტრალიის დღე]]. ვან-დიმენის მიწა (თანამედროვე ტასმანია) ადამიანებით დასახლდა 1803 წელს და 1825 წელს მიიღო ცალკე კოლონიის სტატუსი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 464—65, 628—29.</ref>. [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულმა სამეფომ]] ავსტრალიის დასავლეთი ნაწილი ფორმალურად გამოაცხადა თავის საკუთრებად 1828 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 678.</ref>, რის შემდეგაც დაიწყო მთელი კონტინენტის დაკავება. დროთა განმავლობაში ახალი სამხრეთ უელსის ნაწილებისგან შეიქმნა ცალკეული კოლონიები: [[სამხრეთი ავსტრალია]] 1836 წელს, [[ვიქტორიას შტატი]] 1851 წელს და [[კუინზლენდი]] — 1859 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 464.</ref>. [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] დაარსდა 1911 წელს სამხრეთ ავსტრალიისგან ტერიტორიის ნაწილის გამოყოფის მეშვეობით<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 470.</ref>. სამხრეთი ავსტრალია, ვიქტორია და დასავლეთი ავსტრალია დაარსდნენ, როგორც ეგრეთ წოდებული «თავისუფალი კოლონიები», ანუ იქ არასდროს არ შეჰყავდათ პატიმრები<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 598.</ref>, მაგრამ უკანასკნელ ორ კოლონიაში მალე ასევე დაიწყეს მათი შეყვანა<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 679.</ref><ref>[http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp Convict Records] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051225154618/http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp |date=2005-12-25 }} Public Record office of Victoria.</ref>. ახალი სამხრეთი უელსის მოსახლეობის უარის თქმამ პატიმრების მიღებაზე მოიტანა ამ კოლონიაში მათი შეყვანის შეწყვეტა; პატიმრებით უკანასკნელი გემი აქ მოვიდა 1848 წელს<ref>{{cite web|year=1988|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs%40.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open|title=1300.1 — New South Wales Year Book, 1998|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dY4C3t?url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open|archivedate=2012-02-02|accessdate=2015-04-09}}</ref>. მკვიდრი აბორიგენი მოსახლეობის რაოდენობა, ავსტრალიის ევროპელებით დასახლებამდე შეადგენდა 750 000-დან 1 000 000-მდე ადამიანს<ref name="APR">{{cite book|last=Briscoe|first=Gordon|title=The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present|year=2002|publisher=Aboriginal History Inc|location=Canberra, Australia|isbn=9780958563765|coauthors=Smith, Len|page=12}}</ref>, მკვეთრად შემცირდა 150 წელიწადში ევროპელებით პირველი დასახლებების შემდეგ, ძირითადად ინფექციური დაავადებების გამო, რომლებიც ევროპელებმა შემოიტანეს<ref>{{cite encyclopedia|title=Smallpox Through History|url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|work=Encarta|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|archivedate=2009-10-31|deadlink=500|accessdate=2015-04-09}}{{Cite web |url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-09 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html |archivedate=2009-10-31 }}</ref>. «[[წართმეული თაობა|წართმეული თაობის]]» ({{lang-en|Stolen Generations}}) პროგრამა (ავსტრალიელი აბორიგენების მშობლებისთვის ბავშვების წართმევა) დღეისათვის ბევრი ისტორიკოსის აზრით ითვლება მკვიდრი მოსახლეობის [[გენოციდი|გენოციდად]]<ref>{{cite web|url=http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|title=Genocide in Australia|accessdate=2007-09-13|last=Tatz|first=Colin|year=1999|work=AIATSIS Research Discussion Papers No 8|publisher=[[Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050808002313/http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|archivedate=2005-08-08}}</ref>, ავსტრალიელი აბორიგენების რაოდენობის შემცირების შესაძლო ხელშემწყობად. აბორიგენების ისტორიის ასეთ ინტერპრეტაციას ეკამათება ბევრი კონსერვატორი, როგორიცაა ყოფილი [[ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრი]] [[ჯონ ჰოვარდი]], და ისინი თვლიან მას გადაჭარბებულად ან შეთხზულად პოლიტიკური ან იდეოლოგიური მიზეზების გამო<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 72—73.</ref>. ავსტრალიაში «წართმეული თაობის» ირგვლივ დებატებმა სახელად მიიღო — «ისტორიული ომები»<ref>{{cite web|last=Mark|first=David|url=http://www.abc.net.au/news/stories/2009/08/27/2669177.htm|title=Rudd calls for end to 'history wars'|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|date=27 August 2009|accessdate=2010-04-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dZZ78p?url=http://www.abc.net.au/news/2009-08-27/rudd-calls-for-end-to-history-wars/1408032|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ფედერალურმა მთავრობამ მიიღო უფლება მიეღო კანონები აბორიგენებთან მიმართებაში 1967 წელს ჩატარებული ავსტრალიის [[რეფერენდუმი]]ს შემდეგ<ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/messageclub/duknow/stories/s888141.htm|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|title=1967 Referendum|last=Dawkins|first=Kezia|date=1 February 2004|accessdate=2010-03-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/659danBq3?url=http://www.abc.net.au/messageclub/duknow/stories/s888141.htm|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[აბორიგენების უფლებები მიწაზე]] ({{lang-en|Native title in Australia}}) არ იყო აღიარებული 1992 წლამდე, როდესაც [[ავსტრალიის უმაღლესი სასამართლო|ავსტრალიის უმაღლესმა სასამართლომ]] [[მაბო კუინზლენდის წინააღმდეგ (2)]] ({{lang-en|Mabo v Queensland (No 2)}}) საქმის განხილვისას გააუქმა ავსტრალიის აღქმა, როგორც ''[[terra nullius]]'' («მიწა, რომელიც არავის არ ეკუთვნის»), რომელიც არსებობდა ევროპელებით დასახლებამდე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 5—7, 402.</ref>. XIX საუკუნის 50-იანი წლების დასაწყისში ავსტრალიაში დაიწყო [[ოქროს ციებ-ცხელება]]<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 283—85.</ref>. შემდგომ, 1854 წელს მოხდა [[იურიკის ამბოხი]] ({{lang-en|Eureka Rebellion}}) სამთო წარმოებაში სამუშაოების ლიცენზიისათვის ფულის აკრეფის წინააღმდეგ, რომელიც იყო [[სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა|სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის]] ერთ-ერთი პირველი გამოხატულება<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 227—29.</ref>. 1855 და 1890 წლებს შორის ექვსმა კოლონიამ ინდივიდუალურად მიიღო [[პასუხისმგებელი მთავრობა]] ({{lang-en|Responsible government}}), რომლებიც მართავდნენ კოლონიის საქმეთა დიდ ნაწილს, ამასთან ისინი რჩებოდნენ [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 556.</ref>. ბრიტანეთის იმპერიის კოლონიების საქმეთა სამინისტრომ [[ლონდონი|ლონდონში]] შეინარჩუნა საკუთარი კონტროლი ზოგიერთ საკითხებზე, კერძოდ საგარეო საქმეებზე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 138—39.</ref>, обороной<ref>{{Cite news|title=Colonial Defence and Imperial Repudiation|url=http://paperspast.natlib.govt.nz/cgi-bin/paperspast?a=d&d=DSC18601113.2.12&l=mi&e=-------10--1----0-all|date=13 November 1860|issue=vol XVII, issue 1349|newspaper=Daily Southern Cross|accessdate=2010-04-04}}</ref> და საერთაშორისო ნაოსნობაზე. === ფედერაცია (1901 წელი — დღევანდელი დღე) === 1901 წლის 1 იანვარს ათწლიანი დაგეგმის, კონსულტაციების და ხმის მიცემის გზით დაარსდა ავსტრალიის ფედერაცია — ავსტრალიის კავშირი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243—44.</ref>. 1907 წელს კავშირმა მიიღო ბრიტანეთის იმპერიის [[დომინიონი]]ს სტატუსი. დედაქალაქის ფედერალური ტერიტორია (მოგვიანებით შეიცვალა [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიად]]) შეიქმნა 1911 წელს, როგორც ფედერაციის მომავალი დედაქალაქის ადგილი, სახელად [[კანბერა]]. ავსტრალიის კავშირის შექმნის თარიღიდან 1927 წლის ჩათვლით — კანბერის მშენებლობის დამთავრებამდე დედაქალაქის ფუნქციას ასრულებდა [[მელბურნი]]<ref>{{cite web|url=http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|title=When Melbourne was Australia’s capital city|last=Otto|first=Kristin|date=25 June&nbsp;— 9 July 2007|publisher=University of Melbourne|accessdate=2010-03-29|location=Melbourne, Victoria|deadlink=unknown-host|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080912031433/http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|archivedate=2008-09-12}}</ref>. 1911 წელს სამხრეთ ავსტრალიის შტატის ჩრდილოეთი ტერიტორიებისგან შეიქმნა [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=-embDa-x6MwC|title=Official year book of the Commonwealth of Australia|publisher=Australian Bureau of Statistics|year=1957|accessdate=2010-03-29}}</ref>. 1914 წელს ავსტრალიამ საკუთარი ნებით მიიღო მონაწილეობა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] ბრიტანეთის იმპერიის მხარეზე<ref>{{წიგნი|ავტორი=Bean, C. Ed.|სათაური=Volume I — The Story of Anzac: the first phase|წყარო=http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp|გამოცემა=First World War Official Histories 11th Edition|წელი=1941}}</ref><ref>Stuart Macintyre, ''The Oxford History of Australia: vol 4'' (1986), p. 142.</ref>. ომის დროს ავსტრალიელებმა მონაწილეობა მიიღეს ბევრ დიდ ბრძოლებში [[პირველი მსოფლიო ომის დასავლეთის ფრონტი|დასავლეთის ფრონტზე]]<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.htm|title=First World War 1914—1918|publisher=Australian War Memorial|accessdate=2006-12-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dbbjSs?url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.asp|archivedate=2012-02-02}}</ref>. დაახლოებით 416 ათასი ავსტრალიელიდან, რომლებმაც ომში მიიღეს მონაწილეობა, დაახლოებით 60 ათასი დაიღუპა, ხოლო 152 ათასი — დაიჭრა<ref>{{Cite book|last=Tucker|first=Spencer|title=Encyclopedia of World War I|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara, CA|year=2005|page=273|isbn=1-85109-420-2|url=http://books.google.com/?id=2YqjfHLyyj8C&pg=PA273&dq&q|accessdate=2010-05-07}}</ref>. ბევრი ავსტრალიელი ავსტრალიურ-ახალზელანდიური საჯარისო კორპუსის [[დარდანელის ოპერაცია|დარდანელის ოპერაციის]] დროს გალიპოლისთან წაგებას თვლის, როგორც ერის დაბადების მომენტს, მის პირველ დიდ სამხედრო მოქმედებად<ref>Macintyre, 151—53.</ref><ref>{{Cite book|last=Reed|first=Liz|title=Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia|year=2004|page=5|location=Crawley, WA |publisher=University of Western Australia |isbn=1-920694-19-6}}</ref>. ანალოგიურ მოვლენად ითვლება [[კოკოდუსათვის ბრძოლა]] 1942 წელს<ref>{{Cite journal|last=Nelson|first=Hank|year=1997|title=Gallipoli, Kokoda and the Making of National Identity|journal=Journal of Australian Studies|volume=53|issue=1|pages=148—60|url=http://www.api-network.com/main/pdf/scholars/jas53_nelson.pdf}}</ref>. [[ვესტმინსტერის სტატუტი 1931|ვესტმინსტერის სტატუტის]] შესაბამისად ერთადერთ კონსტიტუციურ კავშირად ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის დარჩა სახელმწიფოს საერთო მეთაური — [[ბრიტანეთის მონარქია|ბრიტანეთის მონარქი]]. ავსტრალიამ იგი მიიღო 1942 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.</ref>, მაგრამ მიღების თარიღი ოფიციალურად იქნა ჩანიშნული 1939 წელს იმისათვის, რომ დაემტკიცებინა კანონმდებლობის საფუძვლიანობა, რომელიც ავსტრალიის პარლამენტმა მიიღო [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს<ref>{{cite web|url=http://www.foundingdocs.gov.au/item.asp?sdID=96|title=Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)|publisher=[[National Archives of Australia]]|accessdate=2010-03-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dcjHch?url=http://foundingdocs.gov.au/item-sdid-96.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. 1942 წელს აზიაში დიდი ბრიტანეთის დამარცხების შედეგად გამოწვეული შოკი და იაპონიის შემოჭრის საფრთხე გახდა ავსტრალიის და [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს დაახლოების საფუძველი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 22—23.</ref>. 1951 წლიდან, [[ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და აშშ-ის დაცვის ხელშეკრულება|ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და აშშ-ის დაცვის ხელშეკრულების]] პირობებით, ავსტრალია ხდება აშშ-ის ფორმალური სამხედრო მოკავშირე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 30.</ref>. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ავსტრალიაში დაიწყო ევროპიდან იმიგრაციის ხელშეწყობა. XX საუკუნის 70-იანი წლებიდან, «[[თეთრი ავსტრალია|თეთრი ავსტრალიის]]» პოლიტიკის გაუქმების შემდეგ, გაიზარდა აზიიდან იმიგრაციის დონე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 338—39, 681—82.</ref>. შედეგად შეიცვალა ავსტრალიის დემოგრაფიული მონაცემები, კულტურა და ავსტრალიელების თვითშეფასება (მთლიანად ერის შეფასება)<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442—43.</ref>. 1986 წელს, ავსტრალიის აქტის მიღების შედეგად, რისი საშუალებითაც გაუქმდა დიდი ბრიტანეთის პარლამენტის უპირატესობა ავსტრალიის ცალკეული შტატების პარლამენტებზე და ასევე დიდი ბრიტანეთის სასამართლოს უპირატესობა, საბოლოოდ გაუქმდა კავშირი ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის<ref>{{cite web|url=http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html|title=Australia Act 1986|accessdate=2010-06-17|publisher=[[Australasian Legal Information Institute]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/659ddyVZ4?url=http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[ავსტრალიის რეფერენდუმი (1999)|1999 წლის ავსტრალიის რეფერენდუმის]] დროს ავსტრალიელთა 55 პროცენტმა უარყო პროექტი ავსტრალიის [[რესპუბლიკა]]დ გარდაქმნის თაობაზე<ref name="AEC_results">{{Cite web|url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|title=1999 Referendum Report and Statistics — Key results|publisher=[[Australian Electoral Commission]]|date=8 June 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/659deccrN?url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|archivedate=2012-02-02|accessdate=2015-04-09}}</ref>. 1972 წელს [[გოფ უიტლემი]]ს არჩევის დროიდან<ref>{{Cite news|url=http://www.theage.com.au/news/opinion/whitlam-turned-focus-on-to-asia/2005/11/10/1131578173705.html|title=Whitlam turned focus on to Asia|last=Woodard|first=Garry|date=11 November 2005|publisher=[[The Age]]|accessdate=2010-03-30 | location=Melbourne}}</ref> დღევანდელ დღემდე ავსტრალიის საგარეო პოლიტიკაში დაიწყო კავშირების განვითარება წყნარი ოკეანის რეგიონის სხვა ქვეყნებთან, ამასთან ინარჩუნებდა მჭიდრო კავშირებს ტრადიციულ მოკავშირეებთან და ავსტრალიის სავაჭრო პარტნიორებთან<ref>{{Cite book|title=The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands|url=https://archive.org/details/pacificbasinsinc0000thom|last=Thompson|first=Roger C.|isbn=0-582-02127-8|publisher=Longman|year=1994}}</ref>. == მოსახლეობა == ავსტრალიის მოსახლეობა შეადგენს 21 507 719 ადამიანს<ref name="pop">[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/2076.0main+features1102011 მოსახლეობის აღწერა (2011)]</ref> (2011 წლის აღწერა). XVIII ბოლომდე ავსტრალიის მოსახლეობას შეადგენდა 40—50 ათასი წლის წინ მოსული [[ავსტრალიელი აბორიგენები]], [[ტორესის სრუტის კუნძულების აბორიგენები]] და [[ტასმანიელი აბორიგენები]] (ამ სამ ჯგუფს შორის არსებობს კულტურული და აღნაგობრივი განსხვავებებიც). ავსტრალიის მოსახლეობის უმრავლესობა — XIX და XX საუკუნეების იმიგრანტების შთამომავლებია, ამასთან ამ იმიგრანტების უმრავლესობა აქ მოვიდა [[დიდი ბრიტანეთი]]დან და [[ირლანდიის რესპუბლიკა (1919-1922)|ირლანდიიდან]]. ავსტრალიის ბრიტანეთის კუნძულებიდან ჩამოსულებით დასახლება დაიწყო 1788 წელს, როდესაც ავსტრალიის აღმოსავლეთ ნაპირზე გადმოვიდა გადასახლებულთა პირველი პარტია და დაარსდა პირველი ინგლისური დასახლება პორტ-ჯექსონი (მომავალი სიდნეი). ინგლისიდან ნებაყოფლობითმა იმიგრაციამ მიიღო მნიშვნელოვანი ზომები მხოლოდ 1820-იან წლებში, როდესაც ავსტრალიაში დაიწყო სწრაფი განვითარება [[მეცხვარეობა]]მ. ავსტრალიაში ოქროს აღმოჩენის შემდეგ აქ ინგლისიდან და ნაწილობრივ სხვა ქვეყნებიდან მოვიდა იმიგრანტების საკმაო რაოდენობა. უკანასკნელი 10 წლის (1851—1861 წლები) განმავლობაში ავსტრალიის მოსახლეობა თითქმის სამჯერ გაიზარდა და 1 მილიონ ადამიანს გადააჭარბა. 1838 წლიდან 1900 წლის ჩათვლით პერიოდში ავსტრალიაში ჩავიდა 18 ათასზე მეტი [[გერმანელები|გერმანელი]], რომლებიც ძირითადად დასახლდნენ ქვეყნის სამხრეთში; 1890 წლისთვის გერმანელები კონტინენტზე წარმოადგენდნენ მოსახლეობის რაოდენობით მეორე [[ეთნოსი|ეთნიკურ ჯგუფს]]. მათ შორის იყვნენ დევნილი [[ლუთერანობა|ლუთერანები]], ეკონომიკური და პოლიტიკური [[დევნილები]] — მაგალითად, ისინი, ვინც დატოვა [[გერმანია]] 1848 წლის რევოლუციური მოვლენების შემდეგ. 1901 წელს ავსტრალიური კოლონიები გაერთიანდნენ [[ფედერაციული სახელმწიფო|ფედერაციულ სახელმწიფოდ]]. ავსტრალიური ერის კონსოლიდაცია დაჩქარდა XX საუკუნის პირველ ათწლეულში, როდესაც საბოლოოდ გამყარდა ავსტრალიის საერთოეროვნული ეკონომიკა. მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში ავსტრალიის მოსახლეობა ორჯერ გაიზარდა ([[პირველი მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ — ოთხჯერ) იმიგრაციის სტიმულირების ამბიციური პროგრამის განხორციელების გამო. 2001 წელს ავსტრალიის მოსახლეობის 27,4 % შეადგენდა უცხოეთში დაბადებულ ადამიანებს. მათ შორის ყველაზე დიდი ჯგუფებია [[ბრიტანელები]] და [[ირლანდიელები]], [[ახალზელანდიელები]], [[იტალიელები]], [[ბერძნები]], [[ნიდერლანდელები]], [[გერმანელები]], [[იუგოსლაველები]], [[ვიეტნამელები]] და [[ჩინელები]]. ავსტრალიის ყველაზე დიდი ქალაქია — [[სიდნეი]], ყველაზე დასახლებული შტატის — [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს დედაქალაქი. [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალური ტერიტორია]] ავსტრალიის კავშირის შემადგენლობაში ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული სუბიექტია — მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენს 151,49 ად./კმ²-ზე. თუ დავტოვებთ სანაპირო ზოლს და შევალთ მატერიკის სიღრმეში დაახლოებით 200 კილომეტრით, დაიწყება კონტინენტის მცირედდასახლებული რაიონები. ნოტიო ტყეები და მდიდარი სასოფლო სამეურნეო სავარგულები იცვლება ცხელი, მშრალი, ღია ადგილებით, სადაც შეიძლება შევხვდეთ მხოლოდ [[ბუჩქი|ბუჩქებს]] და [[მარცვლოვანნი|მარცვლოვნებს]]. მაგრამ ამ ადგილებში ასევე არსებობს [[სიცოცხლე]]. ასობით კილომეტრზე გადაჭიმულია ცხვრების და ძროხების დიდი საძოვრები, ანუ [[რანჩო]]. უფრო ღრმად, მატერიკის სიღრმეში, იწყება მზისგან გახურებული [[უდაბნო]]ები. ავსტრალია მრავალკონფესიური ქვეყანაა და არა აქვს ოფიციალური რელიგია. [[ქრისტიანობა]]ს ავსტრალიაში ყველაზე უფრო მეტი მიმდევარი ჰყავს. 2006 წლის აღწერის მონაცემებით, რაოდენობით ყველაზე უფრო დიდი რელიგიური მიმდინარეობაა [[კათოლიციზმი]], რომელსაც ეკუთვნის მოსახლეობის 25,8 %. შემდეგი დიდი კონფესიაა [[ანგლიკანიზმი]], რომელსაც ეკუთვნის მოსახლეობის 18,7 %. სხვა ქრისტიანული კონფესიების წევრები შეადგენენ მოსახლეობის 19,4 %-ს. ავსტრალიის რელიგიურ უმცირესობას ასევე შეადგენენ [[ბუდიზმი|ბუდისტები]] (მოსახლეობის 2,1 %), [[ისლამი|მუსულმანები]] (1,7 %), [[ინდუიზმი|ინდუსები]] (0,7 %) და [[იუდაიზმი|იუდეველები]] (0,4 %). მოსახლეობის 2 %-მა განაცხადა, რომ ისინი სხვა რელიგიის წარმომადგენლები არიან, როგორებიცაა [[სიქიზმი]] და ავსტრალიელ აბორიგენთა რელიგია, ასევე 18,7 %-მა განაცხადა, რომ ისინი არც ერთ რელიგიას არ მიეკუთვნებიან, 11,2 %-მა კი თავი შეიკავა.<ref>{{Cite web|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument|title=2914.0.55.002 – 2006 Census of Population and Housing: Media Releases and Fact Sheets, 2006|publisher=Abs.gov.au|date=27 June 2007|accessdate=7 September 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/684CZzXD9?url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument|archivedate=31 მაისი 2012}}</ref> [[ავსტრალიის კონსტიტუცია]] უკრძალავს მთავრობას გამოაცხადოს სახელმწიფო რელიგია და ჩაერიოს რელიგიური აღმსარებლობის საკითხებში, მაგრამ, ცალკეული შტატები თავისუფლები არიან საკუთარი კონსტიტუციის შეცვლის საკითხებში და შეუძლიათ გავლენა იქონიონ რელიგიურ ცხოვრებაში, თუმცა ასეთი პრეცენდენტები ჯერ არ ყოფილა. ურთიერთობა კავშირის მთავრობებსა და რელიგიებს შორის უფრო თავისუფალია, ვიდრე აშშ-ში. მთავრობებთან მუშაობენ რელიგიური ორგანიზაციები, რომლებიც უზრუნველყოფენ განათლებას, ჯანდაცვას და სხვა სოციალურ მომსახურებას. ოფიციალური ენა — [[ინგლისური ენა|ინგლისურია]] ([[დიალექტი]], ცნობილი როგორც ავსტრალიური ინგლისური). თუმცა ავსტრალიაში არსებობს ინგლისური ენის საკუთარი დიალექტი, რომელსაც არაოფიციალურად ჰქვია «სტრაინი» ({{lang-en|strine}}, სიტყვა «Australian»-ის ავსტრალიური წარმოთქმის შედეგად). წერითი ავსტრალიური ინგლისური ძირითადად ემორჩილება ბრიტანული ინგლისურის წესებს (მაგალითად, სიტყვების ბოლოს გამოიყენება -our (colour), -re (centre), -ise (modernise), და ასე შემდეგ). წინადადებების წარმოთქმა [[ამერიკული ინგლისური]] ენით მაინც აღწევს ავსტრალიის მოსახლეობაში პოპულარული ტელეპროგრამების საშუალებით, რომლის ტრანსლირებასაც CNN ახორციელებს (მაგალითად, ახალგაზრდობაში პოპულარული სერიალი «სიმფსონები»). ახალგაზრდობა ბაძავს პოპულარული ტელეგმირების წარმოთქმის სტილს. == ეკონომიკა == ავსტრალიის ეკონომიკა ერთ-ერთი მსხვილი ეკონომიკური სისტემაა მსოფლიოში [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]თ (მშპ) 1,57 ტრილიონი აშშ დოლარით.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/as.html |title=Central Intelligence Agency |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160515201241/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//geos/as.html |archivedate=2016-05-15 }}</ref> ავსტრალიის ჯამური სიმდიდრე შეადგენს 6,4 ტრილიონ დოლარს. 2012 წელს, ავსტრალიას ეკავა 12-ე ადგილი ყველაზე მსხვილი ეროვნული ეკონომიკების სიაში ნომინალური მშპ-ს მიხედვით<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html Field listing – GDP (official exchange rate)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224231351/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html |date=2018-12-24 }}, CIA World Factbook</ref> და 18-ე ადგილი მშპ-ს ([[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]] (მუპ)) მიხედვით. ავსტრალიის ეკონომიკის წილი შეადგენს მსოფლიო ეკონომიკის დაახლოებით 1,7 %-ს. ავსტრალიას უკავია 19-ე ადგილი მსოფლიოში ერთდროულად იმპორტში და ექსპორტში. [[ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი]] კვარტალში ერთხელ აქვეყნებს ეკონომიკური პროგნოზების უმრავლესობის პუბლიკაციებს. ავსტრალიის ეკონომიკაში ჭარბობს [[ეკონომიკის მესამე სექტორი|მომსახურების სექტორი]], რომელიც მოიცავს მშპ-ს დაახლოებით 68 %-ს. სამთომომპოვებელი სექტორი შეადგენს მშპ-ს 10 %-ს; ეკონომიკის სექტორები, რომლებიც დაკავშირებულია სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებასთან შეადგენს მშპ-ს 9 %-ს – ჯამურად სამთომომპოვებელი სექტორი შეადგენს მშპ-ს 19 %-ს.<ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/opinion/politics/our-economic-irrationalism-20120312-1uwde.html |title=Economic Irrationalism |work=Sydney Morning Herald |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-25}}</ref> ეკონომიკური ზრდა საკმაოდაა დამოკიდებული სამთომომპოვებელ და სასოფლო სამეურნეო სექტორებზე, რომელთა პროდუქტები უპირველეს ყოვლისა ექსპორტირდება აღმოსავლეთი აზიის ბაზრებზე.<ref>{{Cite web |url=http://www.dfat.gov.au/media/releases/department/2011/dfat-release-20110817.html |title=Australia’s trade with East Asia, the Americas, and the European Union: 2010 {{!}}Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140213085958/https://www.dfat.gov.au/media/releases/department/2011/dfat-release-20110817.html |archivedate=2014-02-13 }}</ref> [[ავსტრალიის საფონდო ბირჟა]] (Australian Securities Exchange) სიდნეიში — ავსტრალიის და წყნარი ოკეანის სამხრეთი ნაწილის ყველაზე დიდი საფონდო ბირჟაა<ref>{{Cite web |url=http://wfe.if5.com/ReportGen.aspx?year=2012&month=10&currency=usd&type=pdf&idTable=0 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150904073736/http://wfe.if5.com/ReportGen.aspx?year=2012&month=10&currency=usd&type=pdf&idTable=0 |archivedate=2015-09-04 }}</ref>, რომელსაც უკავია 9-ე ადგილი მსოფლიოში [[საბაზრო კაპიტალიზაცია|საბაზრო კაპიტალიზაციის]] მიხედვით და შეადგენს 1,4 ტრილიონ დოლარს.<ref>http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf</ref> ავსტრალია სამშობლოა მსოფლიოს მთელი რიგი მსხვილი კომპანიებისა, ისეთების როგორებიცაა: [[BHP Billiton]], [[National Australia Bank]], [[Commonwealth Bank]], [[Rio Tinto]], [[Australia and New Zealand Banking Group|ANZ]], [[Westpac]], [[Telstra]], [[Macquarie Group]], [[Woolworths Limited]] და [[AMP Limited]] — ავსტრალიაში 10 მსხვილი კომპანია.<ref>{{cite news| url=http://www.forbes.com/2007/12/03/australia-bhp-forbes40-biz-cx_ll_1203australia40.html | work=Forbes | title=Australia's 40 Largest Companies | date=3 December 2007}}</ref> [[ავსტრალიური დოლარი]] — ავსტრალიის კავშირის და მისი ტერიტორიების ვალუტაა, [[შობის კუნძული (ავსტრალია)|შობის კუნძულის]], [[ქოქოსის კუნძულები]]ს და [[ნორფოლკი (კუნძული)|ნორფოლკის]] ჩათვლით. ეს ასევე რამდენიმე წყნარი ოკეანის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ოფიციალური ვალუტაა: [[კირიბატი]], [[ნაურუ]] და [[ტუვალუ]]. ავსტრალია [[აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობა|აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობის]], [[დიდი ოცეული|G20-ის]], [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის]] და [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია|მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის]] წევრია. ქვეყანამ ასევე ხელი მოაწერა შეთანხმებებს თავისუფალ ვაჭრობაზე [[სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაცია]]სთან, [[ჩილე]]სთან, [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიასთან]] და [[აშშ]]თან.<ref>{{cite web|url=http://www.austrade.gov.au/Free-Trade-Agreements/default.aspx |title=International agreements on trade and investment |publisher=[[Austrade]] |date= |accessdate=11 September 2011}}</ref> ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიას შორის 1983 წელს მიღებულმა ეკონომიკური კავშირების გაუმჯობესების შესახებ სავაჭრო შეთანხმებებმა, რომელიც ეხება იმპორტ-ექსპორტის ოპერაციებზე შეზღუდვის თანდათანობით მოხსნას, შეძლო მნიშვნელოვნად დახმარებოდა ახალი ზელანდიის ეკონომიკასთან ინტეგრაციაში და 2011 წელს მიღებული იქნა ერთიანი ავსტრალაზიური ეკონომიკური ბაზრის ჩამოყალიბების გეგმა 2015 წლისთვის.<ref>{{cite web|url=http://www.austrade.gov.au/ANZCERTA/default.aspx |title=Australia New Zealand Closer Economic Agreement (ANZCERTA) |publisher=Austrade.gov.au |date=1 January 2007 |accessdate=11 September 2011}}</ref> === საერთო მონაცემები === ავსტრალიის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მშპ]] ერთ სულ მოსახლეზე [[ქვეყანათა სია ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის (PPP) მიხედვით|მაღალია]] ვიდრე დიდ ბრიტანეთში, გერმანიაში და საფრანგეთში ვალუტის [[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]]ს (მუპ) მიხედვით. ავსტრალიის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე (მუპ) იმყოფება მეხუთე ადგილზე მსოფლიოში ([[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]] 2011). ქვეყანას მიენიჭა მეორე ადგილი 2011 წელს [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია]]ში გამოქვეყნებული [[ადამიანის განვითარების ინდექსი]]ს მიხედვით და 2005 წელს მეექვსე ადგილი ჟურნალ ''[[The Economist]]''-ში გამოქვეყნებული ცხოვრების ხარისხის მსოფლიო ინდექსის მიხედვით. [http://hdr.undp.org/en/statistics/] [http://www.economist.com/media/pdf/QUALITY_OF_LIFE.pdf] ავსტრალიის კრედიტუნარიანობის შეფასება — "AAA" მაღალია ვიდრე აშშ-ში. მსოფლიო ჯამური სიმდიდრის შესახებ 2011 წლის Credit Suisse-ის მოხსენების თანახმად, ავსტრალიაში საშუალო სიმდიდრე უტოლდება 222 000 $, რაც ყველაზე მაღალია მსოფლიოში და თითქმის ოთხჯერ მაღალია ვიდრე ეს მოდის აშშ-ის უფროსი ასაკის ადამიანზე.<ref name="ninemsn1">{{cite web |url=http://finance.ninemsn.com.au/newsbusiness/8362821/australia-wealthiest-nation-in-world-report |title=Australia wealthiest nation in world: report |publisher=Finance.ninemsn.com.au |date=20 October 2011 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120721013637/http://finance.ninemsn.com.au/newsbusiness/8362821/australia-wealthiest-nation-in-world-report |archivedate=2012-07-21 }}</ref> მათი პროპორცია ვინც ფლობს 100 000 $ მეტ სიმდიდრეს ყველაზე მაღალია მსოფლიოში — რვაჯერ მაღალი ვიდრე საშუალოდ მსოფლიოში.<ref name="ninemsn1" /> საშუალო სიმდიდრე შეადგენს 397 000 $-ს, რაც მეორე მაჩვენებელია მსოფლიოში [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] შემდეგ. მოხმარების საგნების ექსპორტზე აქცენტმა, და არა საწარმოო ნაკეთობებისაზე მიიყვანა ავსტრალიური იმპორტის და ექსპორტის ფასების შეფარდების მნიშვნელოვან გაზრდამდე საქონლის ფასების ზრდის მომენტიდან 2000 წლიდან დაწყებული. ავსტრალიაში მიმდინარე ოპერაციების ანგარიში 2,6 %-ია უარყოფითი მშპ-დან: ავსტრალიას ჰქონდა მუდმივი მსხვილი დეფიციტი [[მიმდინარე ოპერაციების ანგარიში|მიმდინარე ოპერაციების ანგარიშში]] 50 წელზე უფრო მეტი ხანს.<ref name="downwonder">{{cite news |url=http://www.economist.com/node/8931798?story_id=8931798 |title=The Australian economy: Downwonder The "lucky country" may not be so for too much longer |work=The Economist |date=29 March 2007 |accessdate=11 June 2011}}</ref> როგორც წესი ინფლაცია შეადგენს 2–3 %-ს, ხოლო ძირითადი პროცენტული განაკვეთი 5–6 %-ს. ეკონომიკაში მომსახურების სექტორი, [[ტურიზმი]]ს, განათლების და ფინანსური მომსახურების ჩათვლით შეადგენს მშპ-ს 69 %-ს.<ref>Department of Foreign Affairs and Trade (2003). ''Advancing the National Interest'', [https://web.archive.org/web/20030409094139/http://www.dfat.gov.au/ani/appendix_one.pdf Appendix 1]</ref> [[ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტი]] კანბერაში მხარს უჭერს ავსტრალიის ეკონომიკისათვის პროცენტული განაკვეთის პროგნოზირების პროექტს, რომელიც გამოითვლება სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტის პედაგოგთა შემადგენლობის ეგრეთ წოდებული „ჩრდილოვანი“ წევრების მიერ.<ref>[http://cama.crawford.anu.edu.au/pro-pol/ PRO-POL: Probabilistic interest rate setting project - CAMA - ANU]</ref> ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი ავსტრალია სასოფლო სამეურნეო პროდუქტების ერთ-ერთი მთავარი ექსპორტიორია, განსაკუთრებით [[ხორბალი|ხორბლის]] და [[მატყლი]]ს, [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ: რკინის მადანი და ოქრო, ასევე ენერგია [[შეკუმშული ბუნებრივი აირი]]ს ფორმით და [[ნახშირი (წიაღისეული)|ნახშირი]]. თუმცა ავსტრალიის [[სოფლის მეურნეობა]] და ბუნებრივი რესურსები სულ შეადგენენ მშპ-ს 3 %-ს და 5 %-ს, შესაბამისად, მათ შეაქვთ მნიშვნელოვანი წვლილი ექსპორტის აქტივობაში. ავსტრალიისთვის მსხვილი საექსპორტო ბაზრები არიან იაპონია, ჩინეთი, სამხრეთ კორეა, ინდოეთი და აშშ.<ref name=extdata>Australian Government, DFAT, Composition of Trade Australia 2008–09 https://web.archive.org/web/20110317002414/http://www.dfat.gov.au/publications/stats-pubs/cot_fy_2008_09.pdf</ref> განვლილ ათწლეულში, ერთ-ერთი მთავარი სექტორული ეკონომიკის ტრენდი იყო სამთომომპოვებელი სექტორის (ნავთობის ჩათვლით) ზრდა (შედარებით გამოხატულებაში). მშპ-ში შენატანის მიხედვით, ეს სექტორი გაიზარდა 4,5 %-დან 1993–1994 წლებში, თითქმის 8 %-მდე 2006–2007 წლებში. მომსახურების სექტორიც ასევე მნიშვნელოვნად გაიზარდა, მომსახურება, რომელიც დაკავშირებულია კერძო საკუთრებასთან და საქმიან მომსახურებასთან გაიზარდა მშპ-ს 10 %-დან 14,5 %-მდე იმავე პერიოდში, რაც მას ქმნის მშპ-ს ყველაზე უფრო მსხვილ კომპონენტად (სექტორულ გამოხატვაში). ეს ზრდა ნაწილობრივ გამოწვეულია საწარმოო სექტორის როლის შემცირებით, რომელიც 2006–2007 წლებში შეადგენდა მშპ-ს 12 %-ს. დეკადით ადრე, ეს იყო მსხვილი სექტორი ეკონომიკაში, რომელიც შეადგენდა მშპ-ს 15 %-ზე მეტს. ==== რეგიონალური დიფერინცირება ==== ავსტრალიის ეკონომიკური ზრდა დიდ ნაწილად ქვეყნის იმ ნაწილებში შეიმჩნევა, სადაც კონცენტრირებულია სამთო მრეწველობა და რესურსებზე დამოკიდებული წარმოება და სერვისები. დასავლეთი ავსტრალია და [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] ერთადერთი შტატების რომლებშიც აღინიშნება ეკონომიკური ზრდა.<ref name="recession">{{cite web |url=https://www.dfat.gov.au/geo/fs/aust.pdf |title=Economy grows but some non-mining states in recession |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060824020854/https://www.dfat.gov.au/geo/fs/aust.pdf |archivedate=2006-08-24 }}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/business/state-close-to-recession-20120307-1ukme.html |title=State close to recession |work=Sydney Morning Herald |date=8 March 2012 |accessdate=2012-07-25}}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/opinion/politics/no-place-for-political-stunts-in-tackling-economic-crisis-20120604-1zs23.html |title=No place for political stunts in tackling economic crisis |work=Sydney Morning Herald |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-25}}</ref> 2012 და 2013 წლების განმავლობაში, [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიის]], [[კუინზლენდი]]ს, [[ტასმანია|ტასმანიის]], სამხრეთი ავსტრალიის, [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს და [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] შტატებში შეიმჩნევა რეცესია ეკონომიკაში.<ref name="recession"/><ref>[http://www.macrobusiness.com.au/2013/03/non-mining-australia-in-recession-last-quarter/ Non-mining Australia “in recession” last quarter | | MacroBusiness]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.crikey.com.au/2012/06/08/tasmanian-recession-not-at-david-walshs-bizarre-world-of-art/ |title=David Walsh: MONA economic benefits for Tasmania |publisher=Crikey |date=8 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.adelaidenow.com.au/recession-biting-our-state-bank-warns/story-e6frea6u-1226317963456 |title=South Australia is in recession, Westpac warns |publisher=adelaidenow |date=4 April 2012 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200804111109/https://tags.news.com.au/prod/newskey/generator.html?origin=https%3A%2F%2Fwww.adelaidenow.com.au%2Frecession-biting-our-state-bank-warns%2Fstory-e6frea6u-1226317963456&1596539469552046842 |archivedate=2020-08-04 }}</ref><ref>{{cite web|author=|url=http://www.dailytelegraph.com.au/news/rate-cut-may-save-nsw-sliding-into-recession/story-e6freuy9-1226390009700 |title=Rate cut may save NSW sliding into recession|work=The Daily Telegraph |location=Australia |date=10 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.news.com.au/business/victoria-in-a-state-of-decay/story-e6frfm1i-1226296709689 | work=Herald Sun | location=Australia | title=Victoria in a state of decay | date=10 March 2012 | access-date=10 აპრილი 2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20120702160447/http://www.news.com.au/business/victoria-in-a-state-of-decay/story-e6frfm1i-1226296709689 | archivedate=2 ივლისი 2012 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.melbournetimesweekly.com.au/news/national/national/general/state-close-to-recession/2481890.aspx |title=State close to recession – National News – National – General |publisher=Melbourne Times Weekly |date=8 March 2012 |accessdate=2012-07-24 }}{{Dead link|date=დეკემბერი 2020 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ავსტრალიის ეკონომიკა ხასიათდება, როგორც "ორი სიჩქარის ეკონომიკა".<ref>{{cite news| url=http://www.theaustralian.com.au/business/economics/reserve-bank-governor-says-australia-has-long-had-a-two-speed-economy/story-e6frg926-1226389046980 | first=Adam | last=Creighton | title=Reserve Bank governor says Australia has long had a two-speed economy | date=8 June 2012 | work=The Australian}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.brokernews.com.au/article/hia-bursts-swans-economic-bubble-129795.aspx|title=HIA bursts Swan's economic bubble|author=Smith, Adam|lang=en|date=07 Jun 2012|accessdate=2015-03-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120701232824/http://www.brokernews.com.au/article/hia-bursts-swans-economic-bubble-129795.aspx|archivedate=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.smh.com.au/business/the-economy/banking-made-tricky-by-10speed-economy-clyne-20120814-245rb.html | work=The Sydney Morning Herald | title=Banking made tricky by '10-speed' economy: Clyne | date=14 August 2012}}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.theage.com.au/opinion/politics/no-place-for-political-stunts-in-tackling-economic-crisis-20120604-1zs23.html |title=No place for political stunts in tackling economic crisis |work=The Age |location=Australia |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-24 |location=Melbourne}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.stuff.co.nz/taranaki-daily-news/news/7072872/Flow-across-Tasman-tipped-to-reverse |title=Flow across Tasman tipped to reverse |publisher=Stuff.co.nz |date=9 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/news/2012-06-07/warning-to-tone-down-recession-row/4057108 |title=Warning to drop recession row |publisher=Australian Broadcasting Corporation |date=7 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.themercury.com.au/article/2012/06/07/335121_tasmania-news.html |title=Giddings rejects figures |work=The Mercury – The Voice of Tasmania |date=7 June 2012 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210118174358/https://www.themercury.com.au/article/2012/06/07/335121_tasmania-news.html?nk=a3bb52f888db923a3ce2cac56167056c-1610991837 |archivedate=2021-01-18 }}</ref> 2012 წლის ივნისიდან 2013 წლის მარტის ჩათვლით ვიქტორიის შტატში აღინიშნა რეცესია. 2012 წელს შტატის მთავრობა იძულებული იყო 10 %-ით შეემცირებინა ყველა სამუშაო ადგილი კომუნალურ მეურნეობაში.<ref>[http://www.wsws.org/en/articles/2013/03/07/bail-m07.html Australia: Victorian premier removed as state slides into recession - World Socialist Web Site]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.melbournetimesweekly.com.au/story/1345419/victoria-sa-tasmania-slide-into-recession/?cs=12 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://archive.is/20130410014323/http://www.melbournetimesweekly.com.au/story/1345419/victoria-sa-tasmania-slide-into-recession/?cs=12 |archivedate=2013-04-10 }}</ref> === ფინანსური და ფულადი პოლიტიკა === ქვეყნის ცენტრალური ბანკია [[ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი]] (RBA). წესდების თანახმად მისი ამოცანა ფულადი და საბანკო პოლიტიკის გატარებაა, რომელსაც შეუძლია ქვეყნის ვალუტის სტაბილურობის უზრუნველყოფა, მთლიანი დასაქმების ხელშეწყობა, ეკონომიკური აყვავება და მოსახლეობის კეთილდღეობა. ამ ამოცანების გადაჭრის ერთ-ერთი ხერხია — სამომხმარებლო ფასების ინფლაციის შეჩერება წელიწადში 2-3 %-ის ფარგლებში. ფულადი პოლიტიკის შეცვლის გადაწყვეტილებას იღებენ კონსენსუსის საფუძველზე ცენტრალური ბანკის ფულადი პოლიტიკის კომიტეტში, რომელშიც შედიან: ბანკის ხელმძღვანელი, მისი მოადგილე, ხაზინის მდივანი და მთავრობის დანიშნული ექვსი დამოუკიდებელი წევრი{{sfn|ქეთი ლინი|2012|с=214}}. === ნავთობის და აირის სექტორი === ავსტრალიაში აქტიურად ვითარდება შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოება. ქვეყანაში რეალიზდება ამ სფეროს ყველა ახალი პროექტის 60 %. საბადოების ბაზაზე, რომლებიც იმყოფებიან კარნარვონის ({{lang-en|Carnarvon}}) აუზში, დასავლეთ ავსტრალიაში, შენდება შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოების ერთ-ერთი მსხვილი ქარხანა — Pluto. კომპანია [[Shell]] აშენებს შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოების მსოფლიოში პირველ მცურავ ქარხანას, რომელიც 25 წელი განლაგდება წყლის ზედაპირზე, Prelude-ის საბადოზე. პროგნოზების მიხედვით წარმოება მოიპოვებს დაახლოებით 110 ათას ბარელ ნავთობის ეკვივალენტს დღე-ღამეში, 5,3 მილიონი ტონა თხევადი ნახშირწყალბადის ჩათვლით წელიწადში, მათ შორის 3,6 მილიონ ტონა შეკუმშულ ბუნებრივ აირს წელიწადში. ასევე არსებობენ ნახშირის მეთანის გადამუშავების რამდენიმე პერსპექტიული პროექტები. უკვე 2015 წლისთვის, [[PricewaterhouseCoopers]] მონაცემებით, ავსტრალიიდან აირის ექსპორტი გაიზრდება 78 %-ით. === სოფლის მეურნეობა === [[ფაილი:Australian agricultural map.jpg|thumb|250px|ავსტრალიის სასოფლო სამეურნეო რუკა {{legend|#4169E1|თევზჭერა}} {{legend|#1E90FF|მსხვილი რქოსანი პირუტყვი}} {{legend|#228B22|სატყეო მეურნეობა}} {{legend|#FA8072|საბაღე მეურნეობა}} {{legend|#DEB887|საძოვრები}} {{legend|#A0522D|მებოსტნეობა}} {{legend|#FFFF00|დაუმუშავებელი მიწები}} {{legend|#DDA0DD|მეცხოველეობა}} {{legend|#32CD32|აკვაკულტურა}} ]] სოფლის მეურნეობა — ავსტრალიის ეკონომიკის ერთ-ერთი ძირითადი დარგია. სოფლის მეურნეობის წილი ავსტრალიის მშპ-ში — 3 %-ია, დამატებითი ღირებულების ხვედრითი მოცულობა სოფლის მეურნეობაში და მეცხოველეობაში — 155 მილიარდ ავსტრალიურ დოლარზე მეტი. ქვეყნის ფართობის 61 %-ს ფარავს 135 996 ფერმერული და მეცხოველეობის მეურნეობები, ხელოვნური მორწყვის გარეშე მორწყულ მიწებთან ერთად.<ref>[http://www.nynganobserver.com.au/news/local/news/rural/new-reference-reveals-facts-about-australian-farming/2051990.aspx New reference reveals facts about Australian farming] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110311165602/http://www.nynganobserver.com.au/news/local/news/rural/new-reference-reveals-facts-about-australian-farming/2051990.aspx |date=2011-03-11 }} Retrieved 2011-1-30.</ref> ავსტრალიაში არსებობს სამი ძირითადი საოფლო სამეურნეო ზონა: * ბევრი ნალექების ზონა, რომელშიც შედის კუნძული [[ტასმანია]] და აღმოსავლეთის სანაპიროს ვიწრო სანაპირო ზონა (ძირითადად გამოიყენება რძის და ხორცის წარმოებისათვის); * მინდვრების ზონა გამოიყენება გამოსაზამთრებელი ხორბლის დათესვისათვის და მატყლის და ხორცის მიღებისთვის საჭირო ცხვრების საკვებად; * საძოვარი ზონა ხასიათდება მცირე რაოდენობის ნალექებით და ნაკლებად ნაყოფიერი ნიადაგით, გამოიყენება მსხვილი რქოსანი პირუტყვის გამოსაკვებად.<ref name="Shaw">Shaw, John H., «Collins Australian Encyclopedia», William Collins Pty Ltd., Sydney, 1984, ISBN 0-00-217315-8.</ref> ავსტრალიაში მაღალია პირველადი წარმოების პროცენტი, როგორც ექსპორტისთვის, ასევე შიდა მოხმარებისათვის. მარცვლოვანი, ზეთოვანი და პარკოსანი კულტურები მოიყვანება დიდი მასშტაბებით, როგორც ადამიანის მოხმარებისათვის, ასევე ცხოველთა საკვებადაც. ხორბლის მოსაყვანი მინდვრების წილი ერთ-ერთი ყველაზე დიდია მსოფლიოში ფართობის მიხედვით. ავსტრალიის ეკონომიკისთვის ასევე მნიშვნელოვანი კულტურაა [[შაქრის ლერწამი]]. ავსტრალია აწარმოებს დიდი რაოდენობით [[ხილი|ხილს]], [[კაკალი (ნაყოფი)|კაკალს]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს]]. ძირითად პროდუქციებს შეადგენენ: [[ფორთოხალი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Citrus/default.asp#a_85|title=Citrus Industry Annual Reports|publisher=|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dl4k7O?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Citrus/default.asp#a_85|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[ვაშლი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Apple_and_Pear/default.asp#a_122|title=Apple and Pear Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dmAcXi?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Apple_and_Pear/default.asp#a_122|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[ბანანი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Banana/default.asp#a_1457|title=Banana Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dnDIKp?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Banana/default.asp#a_1457|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[წაბლი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Chestnut/default.asp#a_1635|title=Chestnut Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659doFtRo?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Chestnut/default.asp#a_1635|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[კარტოფილი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Potato/default.asp#a_135|title=Potato Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dpJtum?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Potato/default.asp#a_135|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[სტაფილო]]<ref name="veg">{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Vegetable/default.asp#a_1180|title=Vegetable Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dqOWLA?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Vegetable/default.asp#a_1180|archivedate=2012-02-02}}</ref> და [[ჩვეულებრივი პომიდორი|პომიდორი]].<ref name="veg" /> კუინზლენდის შტატი და [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] [[მანგო]]ს<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Mango/default.asp#a_399|title=Mango Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659drRNpl?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Mango/default.asp#a_399|archivedate=2012-02-02}}</ref> და [[ანანასი]]ს მიმწოდებლებია.<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Pineapple/default.asp?src=side#a_781|title=Pineapple Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dsSfZQ?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Pineapple/default.asp?src=side#a_781|archivedate=2012-02-02}}</ref> ავსტრალია — ერთ-ერთი იშვიათი ქვეყანაა, რომელიც ეწევა [[ხაშხაში]]ს მოყვანას [[ფარმაცევტიკა|ფარმაცევტული]] მიზნებისათვის.<ref>{{cite web|url=http://www.regional.org.au/au/asa/2001/plenary/1/fist.htm|title=The Tasmanian Poppy Industry: A Case Study of the Application of Science and Technology|publisher=Australian Society of Agronomy|date=|accessdate=2012-01-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gsk.com.au/about-us_poppy-production.aspx|title=Leaders in Poppy Production|publisher=GlaxoSmithKline Australia|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659du11JK?url=http://www.gsk.com.au/about-us_poppy-production.aspx|archivedate=2012-02-02}}</ref> მისი წარმოება კუნძულ ტასმანიაზე იმყოფება სახელმწიფოს მკაცრ კონტროლ ქვეშ. ხორცის ექსპორტისგან საერთო შემოსავალი შეადგენს დაახლოებით 996,5 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს. [[მსხვილი რქოსანი საქონელი]]ს ექსპორტიდან მიღებული შემოსავალი შეადგენს დაახლოებით 662 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს, ცხვრის ხორციდან მიღებული შემოსავალი — 323 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს. ავსტრალიური ხორცის ყველაზე უფრო დიდი მომხმარებელია [[ინდონეზია]].<ref>''Country Leader'' newspaper, 15 February 2010, ''Record high for foreign demand'', p. 5, Rural Press, Tamworth, NSW.</ref> ავსტრალიის სოფლის მეურნეობის ერთ-ერთი მთავარი პროდუქტი მატყლია. ავსტრალიის მატყლის წარმოება მთელ მსოფლიოში აღიარებულია ყველაზე მაღალხარისხიანი [[მუტონი (ბეწვეული)|მუტონის]] წარმოების გამო. 2001 წლიდან დაწყებული ავსტრალიური მატყლის წარმოება შეადგენს მსოფლიო წარმოების 9 %-ს. ამასთან ავსტრალია დომინირებს თხელი მატყლის სექტორში, რომელიც აწარმოებს მსოფლიოში ნაწარმოები მუტონის 50 %-ს. მიუხედავად იმისა, რომ ცხვარი მოშენებულია მთელ ავსტრალიაში, სულადობის 36 % იმყოფება ახალ სამხრეთ უელსში.<ref name="Pink">{{cite news|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6196691.stm|title = Pink angers Australian government|date = 20 December 2006|accessdate = 2007-01-09|publisher=[[BBC News]]}}</ref><ref name="AWGA2004">{{cite web | url = http://www.australianwoolgrowers.com.au/news2004/news081104.html | title = In the News | date = 8 November 2004 | accessdate = 2007-01-09 | author = Peter Wilkinson | publisher = Australian Wool Growers Association | archiveurl = https://web.archive.org/web/20060924000727/http://www.australianwoolgrowers.com.au/news2004/news081104.html | archivedate = 2006-09-24 }}</ref> ავსტრალიაში უდაბნოების დიდი ფართობის, ასევე ნალექების არარეგულარული მოსვლის გამო, სოფლის მეურნეობისათვის აუცილებელია ხელოვნური სარწყავები. ხელოვნურ მორწყვასთან ერთად, ძირითადი პრობლემები, რომელიც ავსტრალიის სოფლის მეურნეობის წინაშე დგას — გვალვა, ნიადაგის დაბალი ნაყოფიერება, [[სარეველა მცენარეები]], კლიმატის შეცვლის გამო გამოწვეული გლობალური დათბობა, ბიოუსაფრთხოება (ბიოლოგიური საფრთხეები, გამოწვეული იმპორტული პროდუქტებისგან და მეცხოველეობისგან), იმპორტიორ ქვეყნებში ავსტრალიურ ექსპორტზე ტარიფები (კერძოდ, ევროპაში და იაპონიაში), ვალუტის კურსის რყევა და ფასების არასტაბილურობა.<ref>http://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930184102/http://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm |date=2007-09-30 }} Retrieved 25-01-09</ref> === ტრანსპორტი === ტრანსპორტი ავსტრალიის ეკონომიკის ინფრასტრუქტურის მთავარი ნაწილია, რადგანაც ქვეყანას აქვს უზარმაზარი ტერიტორია და მოსახლეობის დაბალი სიმჭიდროვე.<ref name="transtats">{{cite web|url=http://www.iraptranstats.net/aus|title=Transport in Australia|accessdate=2009-02-17|publisher=[[iRAP]]|deadlink=unknown-host|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080705091604/http://www.iraptranstats.net/aus|archivedate=2008-07-05}}</ref> ==== საავტომობილო ტრანსპორტი ==== ავსტრალია მეორე ქვეყანაა მსოფლიოში [[ავტომობილი|ავტომობილების]] რაოდენობით ერთ სულ მოსახლეზე. საშუალოდ ქვეყანაში ავტოგზების სიგრძე ერთ ადამიანზე სამჯერ-ოთხჯერ მეტია ვიდრე [[ევროპა|ევროპის ქვეყნებში]] და შვიდ-ცხრაჯერ მეტი ვიდრე [[აზია|აზიის ქვეყნებში]]. ავსტრალია ასევე მსოფლიოში იმყოფება მესამე ადგილზე [[ბენზინი]]ს მოხმარების მიხედვით ერთ სულ მოსახლეზე. [[პერთი]], [[ადელაიდა]] და [[ბრიზბენი]] შეფასებულებია, როგორც ავტომობილზე ყველაზე უფრო დამოკიდებული ქალაქები მსოფლიოში, [[სიდნეი]] და [[მელბურნი]] მათგან შორიახლო მდებარეობენ<ref>{{Cite web |url=http://www.eoc.csiro.au/lb/lbbook/urban/yb2.htm |title=Urban Australia: Where most of us live |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150328053325/http://www.eoc.csiro.au/lb/lbbook/urban/yb2.htm |archivedate=2015-03-28 }}</ref>. ამას გარდა, ავტომობილით გავლილი საშუალო მანძილი, ასევე ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მაღალია მსოფლიოში და მხოლოდ [[აშშ]]ს და [[კანადა]]ს ჩამორჩება<ref name="transtats"/>. ავსტრალიის ავტოგზების სისტემა დაყოფილია 3 კატეგორიად: * ფფედერალური ავტოგზები * შტატების ავტოგზები * ადგილობრივი ავტოგზები ავტოგზების ქსელი საკმაოდ განვითარებულია, ავტოგზების საერთო სიგრძე შეადგენს 913 000 კმ-ს, მათ შორის:<ref name="cia">{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html |title=CIA World Fact Book |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107142508/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html |archivedate=2017-11-07 }}</ref>: * ''ხელოვნური საფარით:'' — 353 331 კმ ([[ავტომაგისტრალი|ავტომაგისტრალების]] ჩათვლით — 2863,2 კმ) * ''გრუნტიანი:'' — 559 669 კმ (1996 წელი) * ''მშენებარე ავტომაგისტრალები:'' — 267,6 კმ ავსტრალიაში საავტომობილო [[გვირაბი|გვირაბების]] ძირითადი ნაწილის მშენებლობა დაიწყო 1990-იან წლებში. ==== საზოგადოებრივი ტრანსპორტი ==== საწვავზე ფასების ზრდა და ავტოგზებზე მზარდი საცობები ხელს უწყობს [[საზოგადოებრივი ტრანსპორტი]]ს განვითარებას და განახლებას<ref>[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.NSF/94713ad445ff1425ca25682000192af2/d81efef6e2252cf4ca256f7200833049!OpenDocument 1301.0 — Year Book Australia, 2005]</ref>. [[ავტობუსი|ავტობუსები]] დადიან ავსტრალიის ყველა დიდ ქალაქში. [[S-Bahn|ჩქაროსნული სარკინიგზო გზა]] მოსახლეობას ემსახურება ადელაიდაში, ბრიზბენში, [[ჯილონგი|ჯილონგში]], [[გოლდ-კოსტი|გოლდ-კოსტში]], მელბურნში, [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლში]], პერთში და სიდნეიში. [[ბორანი]] ფუნქციონირებს ბრიზბენში, მელბურნში, ნიუკასლში, პერთში, სიდნეიში და სხვა პატარა ქალაქებში. [[ტრამვაი]] მოძრაობს ადელაიდაში და მელბურნში. [[მეტროტრამი]]თ მოსახლეობა სარგებლობს მელბურნში და სიდნეიში. ==== რკინიგზის ტრანსპორტი ==== [[ფაილი:Passenger-Rail-Australia-Map.png|thumb|351px|ავსტრალიის რკინიგზის ტრანსპორტის სქემა <br /> '''სახელმწიფო რკინიგზის ხაზები:''' {{legend|#b5111b|[[Queensland Rail]]}} {{legend|#0093d0|[[NSW TrainLink]]}} {{legend|#419638|[[V/Line]]}} {{legend|#f8981c|[[Transwa]]}} '''სამხრეთის დიდი რკინიგზის ხაზი:''' {{legend|#002d62|[[Indian Pacific]]}} {{legend|#fdba31|[[The Overland]]}} {{legend|#f15c22|[[განი (რკინიგზა)|განი]]}}]] ავსტრალიაში [[რკინიგზის ტრანსპორტი]] საკმაოდ განვითარებულია, რკინიგზის საერთო სიგრძე შეადგენს 33 819 კმ-ს (2540 კმ ელექტროფიცირებულია): 3719 კმ [[განიერი ლიანდაგი|განიერლიანდაგიანია]], 15 422 კმ [[ლიანდაგის ევროპული სიგანე|ევროპული სიგანისაა]], 14 506 კმ [[ვიწროლიანდაგიანი რკინიგზა|ვიწროლიანდაგიანია]] და 172 კმ [[ორლიანდაგიანი რკინიგზა|ორლიანდაგიანია]]. რკინიგზის ტრანსპორტი სხვადასხვა კოლონიებში შენდებოდა სხვადასხვა დროს. კერძო რკინიგზა ვითარდებოდა უფრო აქტიურად, ვიდრე სახელმწიფო და შესაბამისად უფრო მალე მოიცვა ვრცელი ტერიტორიები. იმის გამო, რომ რკინიგზებს აშენებდნენ სხვადასხვა კომპანიები, მათ შორის არ არსებობდა შეთანხმება მშენებლობის სტანდარტებზე, შედეგად აშენდა სხვადასხვა [[ლიანდაგის სიგანე|სიგანის]] რკინიგზები, რომლებზეც გამოიყენებოდა სხვადასხვა [[მოძრავი შემადგენლობა]]. ===== რეგიონთაშორისი რკინიგზები ===== [[სამხრეთის დიდი რკინიგზა]], რომელიც ეკუთვნის «[[Serco Group]]»-ს, ემსახურება სამ ხაზს: «[[Indian Pacific]]» ([[სიდნეი]] — [[ადელაიდა]] — [[პერთი]]), «''[[განი (რკინიგზა)|განი]]''» ([[ადელაიდა]] — [[ალის-სპრინგსი]] — [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინი]]) და «[[The Overland]]» ([[მელბურნი]] — [[ადელაიდა]])<ref>{{Cite web |url=http://www.gsr.com.au/trains.htm |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20030401215421/http://www.gsr.com.au/trains.htm |archivedate=2003-04-01 }}</ref>. ახალი სამხრეთ უელსის შტატის კუთვნილი კომპანია «[[CountryLink]]» ემსახურება მონაკვეთებს [[ბრიზბენი]]დან [[კანბერა]]მდე და [[მელბურნი|მელბურნამდე]] [[სიდნეი]]ს გავლით. 2004 წელს ალის-სპრინგსსა და დარვინს შორის სარკინიგზო ხაზის მშენებლობის დამთავრების შემდეგ, ავსტრალიის ყველა მატერიკული დედაქალაქი ერთმანეთს შეუერთდა ევროპული სტანდარტული სიგანის სარკინიგზო ხაზით. ===== რეგიონსშიგა რკინიგზები ===== ავსტრალიის სხვადასხვა შტატებში და ქალაქებში მოშაობენ სხვადასხვა კერძო და სახელმწიფო კომპანიები, რომლებიც ემსახურებიან რკინიგზის ტრანსპორტს. მათ შორის ყველაზე მთავარია: [[V/Line]] (რეგიონალური მატარებლები და [[ავტობუსი|ავტობუსები]] [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის შტატში]]); [[Connex Melbourne]] ემსახურება [[მელბურნი]]ს სარკინიგზო ქსელს; [[Rail Corporation New South Wales|RailCorp]] ემსახურება სამგზავრო სარკინიგზო გადაყვანებს [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]] ([[CityRail]]-ის და [[CountryLink]]-ის ჩათვლით); [[Queensland Rail]] (QR) ემსახურება [[Traveltrain]]-ის და [[Citytrain]]-ის მატარებლებს სამხრეთ-აღმოსავლეთ კუინზლენდში; [[Transwa]] უზრუნველყოფს სარკინიგზო და საავტობუსო გადაყვანებს [[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიაში]]. ===== მეტრო===== ავსტრალიის მსხვილ ქალაქებს არა აქვთ [[მეტროპოლიტენი]]ს სრულფასოვანი სისტემა. [[სიდნეი]]ს და [[მელბურნი]]ს საქალაქო მატარებლების სისტემას მხოლოდ აქვს რამდენიმე მიწისქვეშა სადგური. ორივე ქალაქში არსებობს მეტროს სრულფასოვანი ხაზების მშენებლობის გეგმა. ===== საბადოს რკინიგზები ===== დასავლეთი ავსტრალიის ჩრდილო-დასავლეთში ფუნქციონირებს ევროპული სტანდარტული სიგანის ოთხი საწარმოო ხაზი, რისი საშუალებითაც [[მადანი]] მიეწოდება [[პორტი|საზღვაო პორტებს]]. ეს ხაზები იზოლირებულია სარკინიგზო ტრანსპორტის ძირითადი ქსელისგან და მათი საშუალებით არ ხდება არანაირი სხვა გადაზიდვების განხორციელება. 2006 წელს გამოჩნდა საბადოს რკინიგზის მეხუთე ხაზის მშენებლობის პროექტები, რომელსაც ამუშავებს კომპანია [[Fortescue Metals Group]], ამავე დროს შემოვიდა მეექვსე ხაზის პროექტები ქალაქ [[ოაკაჯი]]ს პორტში, რომელიც მდებარეობს ქალაქ [[ჯერალდტონი]]დან ცოტა ჩრდილოეთით. ===== შაქრის ლერწმის რკინიგზები ===== [[კუინზლენდი|კუინზლენდში]] არსებობს დაახლოებით 15 [[შაქარი|შაქრის]] ქარხანა, რომლებსაც აქვთ ვიწროლიანდაგიანი სარკინიგზო ხაზი [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] ქარხანაში მისაწოდებლად. ==== მილსადენი ტრანსპორტი ==== არსებობს რამდენიმე [[მილსადენი]] სისტემა, მათ შორის: * ''[[ნავთობსადენი]]:'' 2500 კმ * ''[[ბენზინსადენი]]:'' 500 კმ * ''[[აირსადენი]]:'' 5600 კმ * ''[[წყალსადენი]]:'' ** [[პერთი]]დან [[კალგურლი]]ში — [[Goldfields Water Supply Scheme]] ** [[მორგანი (ავსტრალია)|მორგანიდან]] მდინარე [[მურეი (მდინარე)|მურეისთან]] [[ადელაიდა]]ში, [[უაიალა]]ში, [[პორტ-ლინკოლნი|პორტ-ლინკოლნში]] ** ვერანგის დასავლეთის არხი, [[კოლბინაბინი]]დან [[ბენდიგო]]მდე და [[ბალარატი|ბალარატამდე]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/goldfields |title=Our Water, Our Future — Goldfields Superpipe |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023251/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/goldfields |archivedate=2009-05-19 }}</ref> ''მშენებარე ან დაგეგმილი მილსადენები:''<br /> [[ვიქტორიას შტატი]] * მდინარე [[გულბერნი]] — [[მელბურნი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/sugarloaf |title=Our Water, Our Future — Sugarloaf Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023322/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/sugarloaf |archivedate=2009-05-19 }}</ref> * [[უიმერა]] — [[მალი (ავსტრალია)|მალი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/wimmera-mallee |title=Our Water, Our Future — Wimmera-Mallee Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023224/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/wimmera-mallee |archivedate=2009-05-19 }}</ref> * [[მელბურნი]] — [[ჯილონგი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/geelong-melbourne |title=Our Water, Our Future — Melbourne-Geelong Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023153/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/geelong-melbourne |archivedate=2009-05-19 }}</ref> ==== საწყლოსნო გზები ==== ავსტრალიის შიდა [[წყლის ტრანსპორტი|წყლის ტრანსპორტს]] არა აქვს მთავარი სატრანსპორტო მნიშვნელობა. XIX საუკუნეში, [[თბომავალი გემი|თბომავალი გემები]] გამოიყენებოდა მდინარეებზე [[მურეი (მდინარე)|მურეი]] და [[დარლინგი (მდინარე)|დარლინგი]] მატყლის და მარცვლეულის ტრანსპორტირებისთვის. მაგრამ წყლის დონის ხშირი ცვალებადობის გამო, თბომავალმა გემებმა ვერ გაუძლეს [[რკინიგზის ტრანსპორტი|რკინიგზის ტრანსპორტთან]] კონკურენციას. დღეისათვის მდინარეებზე მოძრაობა უფრო მეტად ხორციელდება კერძო [[გემი|გემებით]]. ==== პორტები და ნავსაყუდლები ==== ===== მატერიკული ===== '''ძირითადი:''' <br /> [[ადელაიდა]], [[ბრიზბენი]], [[კერნსი]], [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინი]], [[ფრიმანტლი]], [[ჯილონგი]], [[გლადსტონი]], [[მაკაი (ავსტრალია)|მაკაი]], [[მელბურნი]], [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლი]], [[სიდნეი]], [[ტაუნზვილი]], [[ვულონგონგი]], [[პორტ-ლინკოლნი]] '''მადნების:''' <br /> [[დამპირი (ავსტრალია)|დამპირი]], [[პორტ-ჰედლანდი]], [[ჯერალდტონი]], [[ოაკაჯი]], [[ესპერანსე]], [[პორტ-ლინკოლნი]] ===== ტასმანია ===== [[დევონპორტი]], [[ლონსესტონი]], [[ჰობარტი]] ==== საჰაერო ტრანსპორტი ==== ავიაკომპანიები: * [[Qantas]] ** [[Jetstar]] (ფილიალი) * [[Virgin Australia]] * [[Tiger Airways Australia]] 2004 წლის მდგომარეობით ავსტრალიაში არსებობს 448 [[აეროპორტი]] ხელოვნური და გრუნტის საფარით. ყველაზე დიდი აეროპორტებია: * [[სიდნეი (აეროპორტი)|სიდნეი]] * [[მელბურნი (აეროპორტი)|მელბურნი]] * [[ბრიზბენი (აეროპორტი)|ბრიზბენი]] * [[პერთი (აეროპორტი)|პერთი]] * [[ადალაიდა (აეროპორტი)|ადალაიდა]] * [[კერნსი (აეროპორტი)|კერნსი]] * [[გოლდ-კოსტი (აეროპორტი)|გოლდ-კოსტი]] * [[კანბერა (აეროპორტი)|კანბერა]] * [[ჰობარტი (აეროპორტი)|ჰობარტი]] * [[ავალონი (აეროპორტი)|ავალონი]] * [[დარვინი (აეროპორტი)|დარვინი]] ===== აეროპორტები ხელოვნური საფარით ===== ''სულ:'' 305 * ''3047 [[მეტრი|მეტრზე]] მეტი:'' 10 * ''2438 მეტრიდან 3047 მეტრამდე:'' 12 * ''1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე:'' 131 * ''914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე:'' 139 * ''914 მეტრამდე:'' 13 (2004 წლის შეფასება) ===== აეროპორტები გრუნტიანი საფარით ===== ''სულ:''143 * ''1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე:'' 17 * ''914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე:'' 112<ref name="cia"/> == სოციალური სფერო == === განათლება === ==== სასკოლო განათლება ==== სასკოლო განათლების სისტემა ავსტრალიაში აგებულია ინგლისურ საფუძველზე. ავსტრალიაში ჭარბობს სახელმწიფო სკოლები და მოსწავლეების 70 % იქ სწავლობს, დანარჩენები — კერძოში (ავსტრალიაში მოქმედებს დაახლოებით 950 კერძო სკოლა). ზოგიერთი ასეთი სკოლა მონასტრებს ეკუთვნის. კერძო სასწავლო დაწესებულებებს შორის გვზვდება სკოლა-პანსიონები, რომლებიც ბავშვებს იღებენ უცხოეთიდან მეექვსე კლასიდან დაწყებული. ყველაზე უფრო პრესტიჟულ სკოლაში მოსაწყობად, ბავშვმა კარგად უნდა იცოდეს ინგლისური ენა და ჩააბაროს მისაღები გამოცდები. ამას გარდა, გამორჩეული უნარის ბავშვებისთვის არსებობენ ცალკე კლასები და ცალკეული სკოლები (selective). იქ მოსაწყობად აუცილებელია მისაღები გამოცდების ჩაბარება. ავსტრალიელი ბავშვები სკოლაში სიარულს 5 წლის ასაკიდან იწყებენ. საშუალო განათლება ავსტრალიაში 13 წელი გრძელდება — პირველი წელი მოსამზადებელ კლასში (''kindergarten'' [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]] და [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიაში]] ან ''preschool'' დანარჩენ შტატებში) და 12 წელი, საკუთრივ, სკოლაში. 10 კლასის შემდეგ მოსწავლეები აკეთებენ საკუთარ არჩევანს და შეუძლიათ დატოვონ სკოლა. ==== უმაღლესი განათლება ==== ავსტრალიის უნივერსიტეტებში მისაღები გამოცდები არ არსებობს. სკოლის დამთავრების შემდეგ უნივერსიტეტში ადგილის მიღება მთლიანად დამოკიდებულია სკოლის გამოსაშვები გამოცდების შედეგებზე, რომელიც ასახულია სკოლის დამთავრების მოწმობაში [[:en:Higher School Certificate (New South Wales)|The Higher School Certificate]] (HSC). სერტიფიკატის დასახელება ვარირებს შტატებთან და ტერიტორიებთან მიმართებაში, მაგრამ, დასახელების მიუხედავად ყველა მათგანს აქვს ერთნაირი «წონა» ავსტრალიის უნივერსიტეტებისთვის. 2009 წლის მდგომარეობით ავსტრალიის უმაღლესი განათლების სისტემაში მოქმედებს 41 უნივერსიტეტი (37 სახელმწიფო, 2 კერძო და 2 ფაკულტეტი უცხოეთის უნივერსიტეტებში). ავსტრალიის ექვსი უძველესი უნივერსიტეტი ქმნის [[ქვიშაქვის უნივერსიტეტები]]ს ({{lang-en|Sandstone universities}}) ჯგუფს (აგებულია ქვიშაქვისგან ძველ დროში), ხოლო რვა მსხვილი უნივერსიტეტი — პრესტიჟულ [[რვის ჯგუფი|რვის ჯგუფს]] ({{lang-en|G8}}). === პენსიებით უზრუნველყოფა === ავსტრალიაში პენსიაზე გასვლის ასაკი შეადგენს 65 წელს. არსებობს პენსიონერული უზრუნველყოფის დონის შეზღუდვის სისტემა. ავსტრალიელთა 70 % მაქსიმალურ პენსიას იღებს, მაგრამ დანარჩენ მოსახლეობას პენსიას უმცირებენ მათი შემოსავლების სიდიდის გათვალისწინებით. იმისათვის, რომ დაიცვან ასეთი მოქალაქეები, ქვეყანაში დანერგილია პროფესიონალური საპენსიო დაზღვევის სისტემა, რომელიც მოიცავს მომუშავეთა 90 %-ს. თითოეული მომუშავე და დამსაქმებელი ვალდებულია შეიტანოს შენატანი ნებისმიერ კერძო [[საპენსიო ფონდი|საპენსიო ფონდში]], თანაც საპენსიო შენატანები არ ნიეკუთვნება საგადასახადო ბაზას. საპენსიო დაზღვევის ავსტრალიურ სისტემას აქვს სავალდებულო ხასიათი და დღეისათვის ითვლება ყველაზე თანამედროვედ ყველა მოდელებს შორის, რომლებიც დანერგილია მრეწველობის განვითარებულ ქვეყნებში. === ჯანდაცვა === ავსტრალიას სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით უკავია მეოთხე ადგილი მსოფლიოში [[ისლანდია|ისლანდიის]], [[იაპონია|იაპონიის]] და [[ჰონგ-კონგი]]ს შემდეგ. 2010 წელს სიცოცხლის ხანგრძლივობა ავსტრალიაში შეადგენდა 79,5 წელს მამაკაცებისთვის და 84,0 წელს ქალებისათვის.<ref>{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/by+Subject/4125.0~Jan+2012~Main+Features~Life+expectancy~3110|title=Life expectancy|publisher=Australian Bureau of Statistics|accessdate=16 August 2012}}</ref> ავსტრალიას აქვს ყველაზე უფრო მაღალი მაჩვენებელი მსოფლიოში კანის კიბოს დაავადების მიხედვით, მაშინ, როდესაც სიგარეტის მოწევა გარდაცვალებისა და დაავადებების ყველაზე უფრო დიდი მიზეზია ქვეყანაში, რომელიც შეადგენს საერთო სიკვდილიანობისა და დაავადებების 7,8 %-ს. მეორე ადგილი უკავია [[ჰიპერტონია]]ს 7,6 %-ით, ხოლო სიმსუქნე მესამე ადგილზეა 7,5 %-ით.<ref>[https://web.archive.org/web/20110219073743/http://quitnow.info.au/internet/quitnow/publishing.nsf/Content/warnings-graph Smoking&nbsp;– A Leading Cause of Death]. The National Tobacco Campaign.</ref> ავსტრალია უფროსი ასაკის მოსახლეობის სიმსუქნის მიხედვით მსოფლიოში 35-ე ადგილზეა, ხოლო განვითარებულ ქვეყნებს შორის ზედა ნაწილშია მოქცეული.<ref>{{cite web|url=http://www.health.gov.au/internet/main/Publishing.nsf/Content/health-pubhlth-strateg-hlthwt-obesity.htm|title=About Overweight and Obesity|publisher=Department of Health and Ageing|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100507033011/http://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/health-pubhlth-strateg-hlthwt-obesity.htm|archivedate=7 May 2010|url-status=live}}</ref> ჯანდაცვაზე საერთო ხარჯები (კერძო სექტორის ხარჯების ჩათვლით) შეადგენს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს (მშპ) დაახლოებით 9,8 %-ს.<ref>{{cite web|url=http://www.dfat.gov.au/facts/healthcare.html|title=Health care in Australia|year=2008|work=About Australia|publisher=Department of Foreign Affairs and Trade|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100404084746/http://www.dfat.gov.au/facts/healthcare.html<!-- Added by H3llBot -->|archivedate=4 April 2010}}</ref> ავსტრალიამ შემოიღო საყოველთაო ჯანდაცვა 1975 წელს.<ref name="medicbrief">{{cite web|url=http://www.aph.gov.au/library/intguide/SP/medicare.htm|title=Medicare&nbsp;– Background Brief|last=Biggs|first=Amanda|date=29 October 2004|work=Parliament of Australia: Parliamentary Library|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=16 April 2010|location=Canberra, ACT|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100414012007/http://www.aph.gov.au/library/intguide/SP/medicare.htm|archivedate= 14 April 2010|url-status=live}}</ref> ცნობილი როგორც "მედიკერი", რომელიც დღეისათვის ნომინალურად ფინანსირდება საშემოსავლო გადასახადიდან, რომელსაც ეძახიან მედიკერის გადასახადს და დღეისათვის შეადგენს 1,5 %-ს.<ref>{{cite web|url=http://www.ato.gov.au/individuals/content.asp?doc=/content/17482.htm&pc=001/002/030/003/001&mnu=&mfp=&st=&cy=1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610171946/http://www.ato.gov.au/individuals/content.asp?doc=%2Fcontent%2F17482.htm&pc=001%2F002%2F030%2F003%2F001&mnu=&mfp=&st=&cy=1|archivedate=10 ივნისი 2008|title=What is the Medicare levy?|accessdate=17 April 2010|author=Australian Taxation Office|work=Australian Taxation Office website|publisher=Australian Government|date=19 June 2007}}</ref> შტატების მთავრობები მართავენ საავადმყოფოებს და მათზე მიმაგრებული პოლიკლინიკების მომსახურებას, მაშინ როდესაც ცენტრალური ხელისუფლება განაგებს ფარმაცევტული შეღავათების თანხებს (მედიკამენტების შესყიდვის ხარჯების სუბსიდირება) და საერთო პრაქტიკას.<ref name="medicbrief"/> == კულტურა == === მუსიკა === ავსტრალიაში გამოგონილია მსოფლიოში ერთ-ერთი უძველესი სასულე ინსტრუმენტი — [[დიჯერიდუ]]. მსოფლიო აღიარება მოიპოვეს ავსტრალიურმა [[ალტერნატიული როკი|ალტერნატიული]] და [[როკ-მუსიკა|როკ-მუსიკის]] ჯგუფებმა [[Jet]], [[ბი ჯიზი]], [[AC/DC]], [[ნიკ კეივი]], [[Airbourne]], [[INXS]], [[Savage Garden]], [[Silverchair]], [[The Temper Trap]], [[Midnight Oil]], [[The Living End]], [[Pendulum]], [[The Amity Affliction]], [[5 Seconds of Summer]]. ავსტრალიური წარმოშობის პოპ-შემსრულებლებს შორის ცნობილია [[კაილი მინოუგი]], [[ნატალი იმბრულია]], [[ოლივია ნიუტონ-ჯონი]], [[კიტ ურბანი]], [[დანი მინოუგი]], [[დარენ ჰეიზი]], [[გაბრიელა ჩილმი]], [[ჯეისონ დონოვანი]], [[ჯიმი ბარნსი]], ასევე ახალგაზრდა შემსრულებელი [[კოდი სიმფსონი]]. === ცეკვა და ბალეტი === ავსტრალიის [[ცეკვა]] მოიცავს ავსტრალიაში წარმოდგენილი 200 ეროვნების სტილის საკმაო ფართე სპექტრს, [[ავსტრალიელი აბორიგენები|აბორიგენულიდან]] ტრადიციულ ავსტრალიურ [[ბუშის ცეკვა|„ბუშის“ ცევამდე]] და [[კლასიკური ბალეტი]]დან და [[სამეჯლისო ცეკვები]]დან [[თანამედროვე ცეკვები|თანამედროვე ცეკვებამდე]] და [[მულტიკულტურალიზმი|მულტიკულტურალურ]] საცეკვაო ტრადიციებამდე. ყველაზე უფრო სახელოვანი ავსტრალიელი მოცეკვავეები არიან [[ედუარდ ბოროვანსკი]], [[რობერტ ჰელპმანი]] და [[პოლ მერკურიო]]. ავსტრალიაში მოქმედებს ავსტრალიის საცეკვაო საბჭო ({{lang-en|Australian Dance Council}}, ''Ausdance'') — ორგანიზაცია, რომელიც შექმნილია ქვეყანაში ცეკვების მხარდასაჭერად და 1997 წლიდან ანიჭებს ავსტრალიის საცეკვაო პრემიებს. ==== ავსტრალიელ აბორიგენთა ცეკვები ==== ავსტრალიელი აბორიგენების ტრადიციულ ცეკვებს თან სდევდა სიმღერები და წარმოადგენდა [[სიზმრების დრო]]ის ({{lang-en|Dreamtime}}) თეატრალურ წარმოდგენას. ზოგჯერ ადამიანები ცეკვაში იმიტირებენ ცხოველების ქცევას. მათ ქვეყანაში ადამიანებისთვის ცეკვები განსაზღვრავდნენ როლებს, ვალდებულებებს და თვით საცხოვრებელ ადგილს. ეს რიტუალური წარმოდგენები აბორიგენებს აძლევდნენ საკუთარი ადგილის შეგრძნებას სოციალურ, გეოგრაფიულ და ბუნებრივ ძალებთან ურთიერთმოქმედებაში. ეს წარმოდგენები დაკავშირებული იყო გარკვეულ ადგილებთან და საცეკვაო მოედნები ხშირად წმინდა ადგილები იყო. მორთულობა და სპეციფიკური ჟესტები დამოკიდებული იყო მოცეკვავის წარმოშობასთან (მაგალითად ეს ეხება სიზმრების დროის არსებებს, რომლებთანაც დაკავშირებულია გარკვეული პირები და ჯგუფები). ავსტრალიელი აბორიგენების უმრავლესობისთვის ეს ცეკვები საღვთო საიდუმლობები იყო, სქესსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა: მამაკაცები და ქალები ემორჩილებოდნენ სხვადასხვა ტრადიციებს<ref>ცეკვები [[ავსტრალიელი აბორიგენების ენციკლოპედია]]ში ({{lang-en|Encyclopaedia of Aboriginal Australia}}), ტომი 1 — ფურცლები 255—257</ref>. აბორიგენების ტრადიციული ცეკვების აღნიშვნისთვის გამოიყენება ტერმინი [[კორობორი]] ({{lang-en|corroboree}}), რომელიც წარმოდგება სიდნეის რეგიონის მოსახლეობის ლექსიკონიდან. ზოგიერთ ადგილებში ავსტრალიელი აბორიგენები ასრულებენ „კორობორის“ ცეკვებს ტურისტებისათვის. XX საუკუნის ბოლოს ავსტრალიის სცენურმა და თანამედროვე ცეკვებმა ავსტრალიელი აბორიგენების თანამედროვე ცეკვების გავლენა განიცადა. ნაწილობრივ ეს დაკავშირებულია ავსტრალიის კუნძულელების და აბორიგენების წეს-ჩვეულებების განვითარების ეროვნული ასოციაციის ({{lang-en|National Aboriginal Islander Skills Development Association}}) მოღვაწეობით, რომელიც ავსტრალიელ აბორიგენებს ასწავლის ცეკვებს, ასევე ბანგარის ცეკვის თეატრის გახსნით. ==== ცეკვის სხვა სახეობები ==== ბუშის ცეკვა ({{lang-en|Bush dance}}) ავსტრალიაში ვითარდებოდა, როგორც ხალხური ცეკვის ფორმა და რომელიც არის ინგლისის, შოტლანდიის, ირლანდიის და სხვა ევროპული ქვეყნების ხალხურ ცეკვებთან ნარევი. თემებში საყვარელი ცეკვები იყო ევროპული წარმოშობის ცეკვები — ირლანდიური [[კეილი (ცეკვა)|კეილი]] ''«ერინის სიამაყე»'' ({{lang-en|Pride of Erin}}) და [[კადრილი]] ''«The Lancers»''. ლოკალურად აღმოცენებულ ცეკვებს ეძახიან ''«ბონდის ხმებს»'' ({{lang-en|Waves of Bondi}}), მელბურნის [[შაფლი]] ({{lang-en|Shuffle}}) და [[ნიუ-ვოგი]]ს ცეკვა ({{lang-en|New Vogue}}). მოსვლისას იმიგრანტებს თან მოჰქონდათ საკუთარი ქვეყნის საცეკვაო ტრადიციები. იმიგრანტების და მათი ოჯახების ენთუზიაზმის მეოხებით, ავსტრალიაში გაჩნდა სხვადასხვა ხალხის ტრადიციული ცეკვები. ავსტრალიაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება ბალტიისპირული, [[შოტლანდიური ცეკვები|შოტლანდიური]], [[ირლანდიური ცეკვები|ირლანდიური]], [[ინდოეთის კლასიკური ცეკვები|ინდური]], ინდონეზიური ან აფრიკული ხალხური ცეკვები, რომლების შესწავლაც შესაძლებელია ავსტრალიის საზოგადოებრივ ცენტრებში და საცეკვაო სკოლებში. მიუხედავად ამისა ბევრი საცეკვაო ჯგუფი იყენებს სხვადასხვა წარმოშობის ცეკვებს, ევროპული სამეფო კარის და [[ისტორიული ცეკვები]]ს ჩათვლით, ასევე ტრადიციულ ნაბიჯებს და თანამედროვე მუსიკას და სტილს. [[ავსტრალიის ბალეტი]] ({{lang-en|The Australian Ballet}}) ავსტრალიის [[კლასიკური ბალეტი]]ს მოცეკვავეთა ანსამბლია. ის 1962 წელს დააარსა ინგლისელმა ბალერინა [[პეგი ვან პრაა]]მ ({{lang-en|Peggy van Praagh}}) და დღეისათვის საერთაშორისო საბალეტო ანსამბლების მიერ აღიარებულია ერთ-ერთ დიდ ბალეტად მსოფლიოში<ref>{{Cite web |url=http://www.australianballet.com.au/about_us/history |title=ანსამბლის ისტორია |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101118203935/http://www.australianballet.com.au/about_us/history |archivedate=2010-11-18 }}</ref>. ანსამბლი მდებარეობს მელბურნში და პუბლიკას უჩვენებს დადგმებს, როგორც კლასიკური რეპერტუარიდან, ასევე ავსტრალიელი და უცხოელი ქორეოგრაფების თანამედროვე ნამუშევრებს. 2010 წლიდან დაწყებული ანსამბლმა მაყურებელს უჩვენა 200-ზე მეტი წარმოდგენა მთელი ავსტრალიის სხვადასხვა ქალაქებში და რეგიონებში და საზღვარგარეთულ ტურნეებში. რეგულარული გამოსვლები ტარდება [[მელბურნის ხელოვნების ცენტრი|მელბურნის ხელოვნების ცენტრში]] ({{lang-en|The Arts Centre}}), [[სიდნეის ოპერის თეატრი|სიდნეის ოპერის თეატრში]] ({{lang-en|Sydney Opera House}}), [[სიდნეის თეატრი|სიდნეის თეატრში]] ({{lang-en|Sydney Theatre}}), [[ადელაიდას საფესტივალო ცენტრი|ადელაიდას საფესტივალო ცენტრში]] ({{lang-en|Adelaide Festival Centre}}) და [[საშემსრულებლო ხელოვნების კუინზლენდის ცენტრი|საშემსრულებლო ხელოვნების კუინზლენდის ცენტრში]] ({{lang-en|Queensland Performing Arts Centre}})<ref>{{Cite web |url=http://www.australianballet.com.au/about_us |title=The Australian Ballet-ის ანსამბლის შესახებ |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101008130558/http://www.australianballet.com.au/about_us |archivedate=2010-10-08 }}</ref>. [[გრემ მერფი]] მსოფლიოში [[ბალეტი]]ს ერთ-ერთი გამოჩენილი დამდგმელია. === თეატრი === [[ფაილი:Sydney Opera House - Dec 2008.jpg|thumb|300px|right|სიდნეის ოპერის შენობა — ავსტრალიის სავიზიტო ბარათი]] ავსტრალიის [[თეატრი]] ავსტრალიის კულტურის მთავარი ნაწილია. თეატრი კონტინენტზე შემოვიდა პირველ დასახლებულებთან ერთად და ვითარდებოდა აბორიგენების და ინგლისელების კულტურების შერწყმასთან ერთად, ითვისებდა ბრიტანული და ირლანდიური თეატრების საუკეთესო ტრადიციებს. ავსტრალიელ დრამატურგებს აქვთ საკუთარი განუმეორებელი კოლორიტი, რომელიც ცნობილია ბევრ ქვეყანაში მას შემდეგ, რაც 1788 წელს ახალი კონტინენტის კულტურა მსოფლიოს მოევლინა. ავსტრალიაში მდებარეობენ მთელ მსოფლიოში ცნობილი ავსტრალიური თეატრალური ცენტრები — [[სიდნეის ოპერის თეატრი]] და დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი ({{lang-en|National Institute of Dramatic Art}}). ავსტრალიური თეატრალური სცენის გამორჩეული წარმომადგენლებს შორის შეიძლება აღინიშნოს სერ [[რობერტ ჰელპმანი]] ({{lang-en|Robert Helpmann}}), ქალბატონი [[ჯოან საზერლენდი]], [[ბარი ჰამფრისი]] და [[დევიდ უილიამსონი]] ({{lang-en|David Williamson}}), [[კეიტ ბლანშეტი]], [[ჯეფრი რაში]] და [[ჯუდი დეივისი]]. შეუფასებელი გავლენა ავსტრალიურ თეატრზე მოახდინა [[კორობორი]]მ — ავსტრალიელი აბორიგენების ცერემონიალურმა ცეკვამ, რომლის ისტორია საკმაოდ გვიანდელ წლებში მიდის, პირველ დამსახლებლებამდე (მეცნიერთა გათვლით 40 000-60 000 წლის წინ)<ref>{{Cite web |url=http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/ceremony/ |title=Australian indigenous ceremony - song, music and dance - australia.gov.au |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101120165318/http://cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/ceremony/ |archivedate=2010-11-20 }}</ref>. ევროპული ტრადიციები კონტინენტზე მოვიდა პირველ დასახლებულებთან ერთად 1788 წელს. ყველაზე პირველად დაიდგა ირლანდიელი დრამატურგის [[ჯორჯ ფარკერი]]ს პიესა «ოფიცერი-დამქირავებელი» ({{lang-en|The Recruiting Officer}}), რომელიც ნაჩვენები იქნა 1789 წელს პატიმრების მიერ<ref name="olioweb.me.uk">[http://www.olioweb.me.uk/plays/ Our Country’s Good: The Recruiting Officer]</ref>. ორი ასწლეულის შემდეგ პირველი ავსტრალიური თეატრალური დადგმების ისტორია დაიწერა ტიმბერლეიკ უერტენბეიკერის პიესაში «ჩვენს ქვეყანაში კარგია» ({{lang-en|Our Country's Good}}), რომელიც ყვებოდა პატიმარ-მსახიობებზე ზედამხედველების მხრიდან შეურაწყოფაზე. პიესის საფუძველში ჩაიდო ტომას კინელის რომანი «გამთამაშებელი» ({{lang-en|The Playmaker}})<ref name="olioweb.me.uk"/>. 1837 წელს [[ჰობარტი|ჰობარტში]] გაიხსნა სამეფო თეატრი, რომელიც ავსტრალიის უძველესი თეატრია<ref name=autogenerated1>{{Cite web |url=http://www.theatreroyal.com.au/history.html |title=Theatre Royal — a great night out! |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101004163331/http://www.theatreroyal.com.au/history.html |archivedate=2010-10-04 }}</ref>. თეატრი ფართედ იყო ცნობილი მთელ მსოფლიოში. [[ნოელ კაუარდი|ნოელ კაუარდმა]] მას დაარქვა — ოცნების თეატრი, ხოლო [[ლორენს ოლივიე]] პირადად დადგა მის დასაცავად, როდესაც 1940-იან წლებში შენობა დანგრევის საფრთხის წინაშე იდგა<ref name=autogenerated1 />. 1901 წელს დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ, ავსტრალიის თეატრი გახდა ეროვნული თვითიდენტიფიცირების ძლიერი ინსტრუმენტი. პირველი პიესა, რომელიც 1912 წელს დაიდგა და არაჩვეულებრივად პოპულარული გახდა, იყო სტილ რადის პიესა «ჩვენი არჩევანი» ({{lang-en|On Our Selection}}). მასში მოთხრობილი იყო გლეხის ოჯახზე — პირველი დასახლებულების ერთ-ერთ პიონერზე. 1904 წელს პერთში გაიხსნა «მისი სამეფო უდიდებულესობის თეატრი» ({{lang-en|His Majesty's Theatre}}). შენობა [[ედუარდ VII]]-ს მმართველობის პერიოდის ეგრეთ წოდებული «ავსტრალიის თეატრალური არქიტექტურის» მაგალითია<ref>[http://www.hismajestystheatre.com.au/default.aspx?MenuID=41 His Majestys Theatre: History of Western Australia’s most-loved heritage icon]</ref>. ამავე სტილში 1924 წელს აშენდა სიდნეის დედაქალაქის თეატრის ({{lang-en|Grand Capitol Theatre}}) შენობა, რომელიც ავსტრალიის ერთ-ერთი საუკეთესო თეატრალური დარბაზია<ref>{{Cite web |url=http://www.capitoltheatre.com.au/explore.htm |title=capitoltheatre |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100210113100/http://www.capitoltheatre.com.au/explore.htm |archivedate=2010-02-10 }}</ref>. 1940-იან წლებში ჯონ ენტილმა დაწერა მუსიკა თავისი განთქმული ბალეტისათვის «კორობორი», რომელიც ეფუძნებოდა ტრადიციულ ავსტრალიურ [[კორობორი]]ს. 1950-იანი წლების განმავლობაში ბალეტის ანსამბლი გასტროლებს ატარებდა მთელ ავსტრალიაში. «ავსტრალიის სამეფო ტურის» დროს მის სპექტაკლებს დაესწრო [[ელისაბედ II]]. ეს ბალეტი იყო პირველი წარმატებული ცდა ორი კულტურის შერწყმისა — დასავლური და აბორიგენების ტრადიციული კულტურის, რომელიც დღემდე გამოიყენება სხვადასხვა თეატრალურ კოლექტივებში, ისეთებში როგორიცაა «ცეკვა ბანგარას თეატრი» ({{lang-en|Bangarra Dance Theatre}})<ref>{{Cite web |url=http://www.australiadancing.org/subjects/241.html |title=Australia Dancing — Corroboree |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120320125922/http://australiadancing.org/subjects/241.html |archivedate=2012-03-20 }}</ref><ref>[http://www.bangarra.com.au/About/Vision.aspx Bangarra Dance Theatre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110218142819/http://www.bangarra.com.au/About/Vision.aspx |date=2011-02-18 }}.</ref>. 1955 წელს «უნიონ თეატრმა» ({{lang-en|Union Theatre}}) მიიწვია დამწყები მსახიობი [[ბარი ჰამფრისი]] ვიქტორიის შტატში გასტროლებზე სპექტაკლში «[[მეთორმეტე ღამე (პიესა)|მეთორმეტე ღამე]]». ქალაქიდან ქალაქში ღამით მგზავრობის დროს, სანამ მეთორმეტე ღამის პიესის რეჟისორი რეი ლოულერი მუშაობდა ახალ პიესაზე «ჩვიდმეტი წლის თოჯინის ზაფხული» ({{lang-en|Summer of the Seventeenth Doll}}), ჰამფრისი ანსამბლის წევრებს ართობდა თავის მიერ გამოგონილი პერსონაჟით — მელბურნის გარეუბნის დიასახლის ედნა ევერეჯით. შემდგომში, ლოულერის პიესამ და ჰამფრისის პერსონაჟმა დიდი გავლენა მოახდინა ავსტრალიურ თეატრზე. პიესაში ასახული იყო ავსტრალიისთვის დამახასიათებელი ტიპაჟი. ლოულერის დაჟინებით, 1955 წლის ბოლოს ჰამფრისმა აჩვენა თავისი დამა ედნა [[მელბურნის უნივერსიტეტი]]ს სასწავლო თეატრის სცენაზე. 1956 წელს მელბურნში უნდა ჩატარებულიყო [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1956|1956 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები]], ამიტომ ედნა ევერეჯმა მოყვა თავისი მოსაზრებები იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა ჩატარებულიყო ეს თამაშები<ref>[http://www.theaustralian.com.au/news/arts/the-clown-prince-of-suburbia/story-e6frg8n6-1111118780314 Cookies must be enabled. // The Australian]</ref>. პერსონაჟს ჰქონდა არნახული წარმატება, ხოლო მელბურნის რაიონ — მუნი პაუნდსს, რომელშიც ვითომდა დამა ედნა ცხოვრობდა, სახელი გაეთქვა მთელ მსოფლიოში. ჰამფრისმა, რომელიც ჯერ კიდევ 20 წლისაც არ იყო დაიპყრო [[ლონდონი]]ს სცენა, მონაწილეობა მიიღო ლაიონელ ბარტის განთქმულ მუზიკლში «[[ოლივერი! (მუზიკლი)|ოლივერი!]]» ({{lang-en|Oliver!}}). ჰამფრისის მიერ შესრულებული პერსონაჟები — დიასახლისი ედნა ევერეჯი, ხოლო მოგვიანებით მუდამ ნასვამი ავსტრალიელი ატაშე კულტურის დარგში სერ ლეს პატერსონი, აღიარებული იყო ავსტრალიური თეატრალური სცენის ნამდვილ შედევრებად, როგორც მსახიობის სამშობლოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ, [[ვესტ-ენდი|ვესტ-ენდში]] და [[ბროდვეის თეატრი|ბროდვეის თეატრში]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6757531.stm The man behind Dame Edna Everage]. // BBC NEWS|Entertainment</ref>. დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი შეიქმნა სიდნეიში 1958 წელს, რომელიც დაამთავრეს — [[კეიტ ბლანშეტი|კეიტ ბლანშეტმა]], [[ტონი კოლეტი|ტონი კოლეტმა]], [[მელ გიბსონი|მელ გიბსონმა]] და [[ბეზ ლურმენი|ბეზ ლურმენმა]]<ref>{{Cite web |url=http://www.nida.edu.au/default.aspx?FolderID=15 |title=NIDA About Us — National Institute of Dramatic Art — NIDA |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101113103327/http://www.nida.edu.au/default.aspx?FolderID=15 |archivedate=2010-11-13 }}</ref>. 1960 წელს მელბურნში დაიწყო «კულტურული რაიონის» ({{lang-en|Melbourne Arts Precinct}}) მშენებლობა. მისი ძირითადი ნაწილი გახდა 1973 წელს როი გრაუნდსის პროექტის მიხედვით აშენებული «კულტურის ცენტრი» ({{lang-en|Melbourne Arts Centre}}). 1982 წელს ცენტრში გაიხსნა საკონცერტო დარბაზი «ჰამერ ჰოლი» ({{lang-en|Hamer Hall}}), ხოლო 1984 წელს გაიხსნა თეატრალური მოედნები. დღეისათვის კულტურის ცენტრი მელბურნის თეატრის სახლია. მის სცენაზე გამოდის მელბურნის სიმფონიური ორკესტრი, ტარდება ავსტრალიის ოპერისა და ბალეტის სპექტაკლები, ასევე მთელი მსოფლიოს თეატრალური კოლექტივების სპექტაკლები<ref>[http://www.theartscentre.com.au/about-us/our-story.aspx Our Story — The Arts Centre — the home of the performing arts in Melbourne]</ref>. «ავსტრალიის ბალეტი» ({{lang-en|The Australian Ballet}}) — ყველაზე ცნობილი კლასიკური ბალეტის თეატრია ავსტრალიაში, რომელიც ბრიტანელმა ბალერინა პეგი ვან პრაამ 1962 წელს დააარსა და დღეისათვის აღიარებულია მსოფლიო ბალეტის ერთ-ერთ ძირითად თეატრად<ref>[http://www.australianballet.com.au/about_us/history The Australian Ballet: History] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101118203935/http://www.australianballet.com.au/about_us/history |date=2010-11-18 }}.</ref>. თეატრის ძირითადი მოედანი მდებარეობს მელბურნში. თეატრის რეპერტუარი წარმოდგენილია, როგორც კლასიკური ბალეტის სახით, ასევე თანამედროვე [[ქორეოგრაფია|ქორეოგრაფების]] დადგმებით ავსტრალიიდან და მსოფლიოს სხვა ქვეყნებიდან. 2010 წლისთვის თეატრმა წარმოადგინა დაახლოებით 200 წარმოდგენა ავსტრალიის საუკეთესო მოედნებზე — «მელბურნის კულტურის ცენტრში», «სიდნეის ოპერაში», «ადელაიდის საფესტივლო მოედანზე», «კუინზლენდის თეატრალურ ცენტრში»<ref>[http://www.australianballet.com.au/about_us The Australian Ballet: About us] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101008130558/http://www.australianballet.com.au/about_us |date=2010-10-08 }}.</ref>. 1970 წელს ქალაქ ადელაიდაში თეატრალური ფესტივლის ჩატარებისთვის დაიწყო «საფესტივალო მოედნის» ({{lang-en|Adelaide Festival Centre}}) მშენებლობა, რომლის დირექტორი გახდა სერ რობერტ ჰელპმანი<ref>[http://www.adelaidefestivalcentre.com.au/afc/history.php History — Adelaide Festival Centre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100529170931/http://www.adelaidefestivalcentre.com.au/afc/history.php |date=2010-05-29 }}.</ref><ref>[http://www.helpmannawards.com.au/default.aspx?s=sir_robert_helpmann Robert Helpmann] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110217064310/http://helpmannawards.com.au/default.aspx?s=sir_robert_helpmann |date=2011-02-17 }}.</ref>. 1973 წელს სიდნეიში აშენდა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ცნობილი თეატრალური შენობა — «სიდნეის ოპერის» ({{lang-en|Sydney Opera House}}) შენობა, რომელიც გახდა სახლი «ავსტრალიის ოპერისათვის» ({{lang-en|Opera Australia}}), რომლის [[დივა]]ა ({{lang-en|Diva}}) განთქმული [[ჯოან საზერლენდი]]. 1978 წელს გაიხსნა ავსტრალიის ერთ-ერთი ცნობილი თეატრი — სიდნეის თეატრი, რომლის სპექტაკლები ტარდება სიდნეის საოპერო თეატრის «დრამატულ სცენაზე»<ref>[http://www.sydneytheatre.com.au/about Sydney Theatre Company - About]</ref>. თეატრმა დიდება მოუტანა ისეთ მსახიობებს, როგორებიცაა [[მელ გიბსონი]], [[ჯუდი დეივისი]], [[ჰუგო უივინგი]], [[დევიდ ვენჰამი]] და [[ტონი კოლეტი]]. დღეისათვის თეატრის მხატვრული ზელმძღვანელები არიან [[ოსკარი|ოსკაროსანი]] მსახიობი ქალი კეიტ ბლანშეტი და მისი ქმარი, დრამატურგი და რეჟისორი ენდრიუ აპტონი. 1979 წელს ორი ღარიბი ახალგაზრდა მსახიობი, რომლებიც ასრულებდნენ როლებს სიდნეის თეატრის დადგმაში «[[გოდოს მოლოდინში]]», ერთ ორადგილიან ბინას ქირაობდნენ. ესენი იყვნენ ყველასათვის უცნობი მელ გიბსონი და ჯეფრი რაში<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1202812.stm Geoffrey Rush: Full of surprises]. // BBC News|ENTERTAINMENT</ref>. გიბსონმა დაამთავრა დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი, სადაც მას სცენაზე დებიუტი ჰქონდა თავის ჯგუფელ ჯუდი დევისთან სტუდენტურ სპექტაკლში «[[რომეო და ჯულიეტა]]». 1979 წელს გიბსონი ფილმ «[[თავზეხელაღებული მაქსი]]»ს გადაღების შემდეგ მსოფლიოში აღიარებული ხდება<ref>[http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800019113/bio Mel Gibson Biography — Yahoo! Movies]</ref>. რაში 1980-იან წლებში უერთდება თეატრ «შუქურას» ანსამბლს და იძენს ავსტრალიაში ყველაზე მოთხოვნადი თეატრალური მსახიობის რეპუტაციას, სანამ 1997 წელს არ მიიღო ოსკარი საუკეთესო მამაკაცის როლისთვის ფილმში «[[სიკაშკაშე (ფილმი, 1996)|სიკაშკაშე]]». 1990 წელს შეიქმნა «ბელის შექსპირული ანსამბლი» ({{lang-en|Bell Shakespeare Company}}), რომელიც უმალვე გახდა პოპულარული. [[ჯონი ო’კიფი]]ს და პიტერ ალენის მუზიკლებს({{lang-en|Peter Allen}}) საკმაო წარმატებები მოჰქონდა. ალენის მუზიკლმა «The Boy from Oz» [[დესკის დრამა|დესკის დრამის]] და [[ტონი (ჯილდო)|ტონის]] პრემია მიაღებინა მსახიობ [[ჰიუ ჯეკმენი|ჰიუ ჯეკმენს]]. ავსტრალიელი დრამატურგები, როგორებიცაა დევიდ უილიამსონი ({{lang-en|David Williamson}}), ალან სეიმური ({{lang-en|Alan Seymour}}), ნიკ ენრაიტი ({{lang-en|Nick Enright}}) და ჯასტინ ფლემინგი ({{lang-en|Justin Fleming}})<ref>[http://australianplays.org/script_search Play search] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701131554/http://australianplays.org/script_search |date=2009-07-01 }}. // AustralianPlays.org</ref> ხშირად მიმართავდნენ ავსტრალიელებისთვის მთავარ თემებს. მაგალითად, სპექტაკლი «წელიწადში ერთადერთი დღე» ({{lang-en|The One Day of the Year}}) ალან სეიმურის პიესის მიხედვით, მოთხრობილია [[ანზაკის დღე|ანზაკის დღის]] შესახებ — [[დარდანელის ოპერაცია|დარდანელის ოპერაციის]] დროს დამარცხების დღის მოსაგონრად. სპექტაკლში «ნჯაპარტჯი ნჯაპარტჯი» ({{lang-en|Ngapartji Ngapartji}}) სკოტ რენკინის და ტრევორ ჯემისონის პიესის მიხედვით, მოთხრობილია უდაბნოში პიტჯანტჯატჯარას ხალხზე ({{lang-en|Pitjantjatjara people}}) ბირთვული გამოცდების ზემოქმედებაზე. სპექტაკლი მკაფიო გამოხატულებაა ტრადიციული ავსტრალიელი აბორიგენების კულტურის ბერძნულ, ავღანურ, იაპონურ და ახალზელანდიურ კულტურებთან შერევისა<ref>[http://www.dailytelegraph.com.au/news/review-ngapartji-ngapartji/story-e6frev39-1111115327660 Review: Ngapartji Ngapartji, Belvoir Street Theatre]. // thetelegraph.com.au</ref>. === ცირკი === როგორც ევროპული ქვეყნების უმრავლესობაში, ავსტრალიაში [[ცირკი]]სათვის არ არსებობენ სტაციონარული შენობები. ცირკები მოგზაურობენ ქალაქიდან ქალაქში და შლიან [[შაპიტო]]ებს სპეციალურად მომზადებულ მოედნებზე. ავსტრალიაში ყველაზე უფრო პოპულარული საცირკო ჯგუფებია: * '''Circus Oz''' — შტაბ-ბინა მელბურნში. * '''[[Cirque du Soleil]]''' — [[კვებეკი|კვებეკში]] ([[კანადა]]) დაარსებულ ცირკს დღეისათვის აქვს წარმომადგენლობა მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში, ავსტრალიის ჩათვლით. ჯგუფს, რომელიც გამოდის ავსტრალიის სხვადასხვა ქალაქებში, სახელით ''Moscow Circus'' არავითარი კავშირი [[მოსკოვის დიდი სახელმწიფო ცირკი|მოსკოვის ცირკთან]] არ აქვს. === ლიტერატურა === ავსტრალიის [[ლიტერატურა]] — ინგლისურენოვანი ლიტერატურაა, რომელიც იქმნებოდა და იქმნება ავსტრალიის ტერიტორიაზე. 200 წელზე მეტი ხნის ავსტრალიის ლიტერატურის განვითარება იყოფა სამ პერიოდათ: * კოლონიალური, ანუ ინგლისურ-ავსტრალიური ეპოქა ([[1788]]—[[1880]] წლები); * ეროვნული ეპოქა ([[1880]]—[[1920]] წლები); * თანამედროვე ეპოქა ([[1920]] წლიდან — დღევანდელ დღემდე). ავსტრალიის პირველი ლიტერატურული ძეგლები გახდა ჯონ უაიტის ([[1756]]—[[1832]]), უოტკინ ტენჩის ([[1758]]—[[1833]]) და დევიდ კოლინზის ([[1756]]—[[1810]]) მემუარები და საგზაო ჩანაწერები, ხოლო ჯონ ტაკერმა თავის რომანებში მხატვრულად აღწერა კატორღელთა მძიმე ცხოვრება. პირველი პოეტური ნაწარმოებები შექმნეს ჩარლზ ტომპსონმა ([[1806]]—[[1883]]) და ჩარლზ ვენტვორტმა ([[1790]]—[[1872]]). იმ დროის გამოჩენილი პოეტები იყვნენ ირლანდიელი კატორღელის შთამომავალი ჩარლზ გარპური ([[1813]]—[[1868]]) და [[ჰენრი კენდალი]] ([[1839]]—[[1882]]). ავსტრალიის ლიტერატურის ეროვნული ეპოქა დაიწყო ყოველკვირეულმა გამოცემა «ბიულეტენმა» (ინგლ. The Bulletin), რომელიც დააარსეს ჟიულ ფრანსუა არჩიბალდმა და ჯონ ჰაინსმა. ამ გამოცემის მეშვეობით შეიძინა პოპულარობა ისეთმა პოეტებმა, როგორებიცაა [[ენდრიუ ბარტონ პატერსონი]], ფსევდონიმით ბანჯო (1864—1941) თავისი ბალადებით ავსტრალიურ ბუშზე, ჩარლზ ბრენანი და ჯონ ნილსონი, რომლებიც უფრო მეტად ორიენტაციას აკეთებდნენ ინგლისურ და ფრანგულ [[ესტეთიზმი|ესტეთიზმზე]] და [[სიმბოლიზმი|სიმბოლიზმზე]]. [[ჰენრი ლოუსონი]]ს (1867—1922) პოეზია სამოქალაქო ლირიკის საუკეთესო მაგალითია. 1920-იანი წლების დასაწყისიდან ავსტრალიის ლიტერატურა ევროპული და ამერიკული ლიტერატურული მიმდინარეობებისათვის უფრო ღია გახდა. ლირიკაში გახსნილობისკენ სწრაფვა დაეტყო ისეთი პოეტების ქმნილებებს, როგორებიცაა კ. მაკენზი, ჯეიმზ მაკოლი, ალეკ დერვენტ ჰოუპი, რომლებისთვისაც დამახასიათებელია კომკრეტულად მგრძნობიარე ლექსები რეალურ სამყაროზე. ჯუდიტ რაიტი, ფრენსის უები და ბრიუს დეივი ისწრაფოდნენ პეიზაჟულ-სიმბოლიკური ლირიკისკენ და პიროვნულ პოეზიისკენ. როზმარი დობსონი და რ. დ. ფიცჯერალდი უპირატესობას აძლევდნენ ისტორიულ თემატიკას. 50-იან წლებში გამოჩნდა ეგრეთ წოდებული მელბურნის უნივერსიტეტის ({{lang-en|Melbourne University Poets}}) პოეზიური სკოლა, რომლის მთავარი წარმომადგენლები იყვნენ ვინსენტ ბაკლი, რონალდ სიმფსონი, კრის უოლეს-კრები, ივენ ჯონსი, ნოელ მაკეინში, ენდრიუ ტეილორი. ამ სკოლის წარმომადგენლები უპირატესობას ანიჭებდნენ რთულ ფორმებს და ინტელექტუალურ [[ალუზია]]ს. XXI საუკუნის დასაწყისის ავსტრალიის პოეზია წარმოდგენილია [[ლესლი ლებკოვიცი]]ს შემოქმედებით. XX საუკუნის ავსტრალიურმა რომანმა გამოსცადა ამერიკული და ევროპული [[ფილოსოფია|ფილოსოფიური]] და ლიტერატურული მიმდინარეობა. რომანების მთავარი თემა იყო ადამიანის შიდა სამყაროს [[ფსიქოლოგია|ფსიქოლოგიური]] აღწერა, ავსტრალიის საზოგადოების საწყისების გამოკვლევა. 20-იანი წლების ტიპური რომანი იყო გ. რიჩარდსონის «რიჩარდ მაჰოუნის ბედი», რომელშიც წარსულის ინტერესი ერწყმოდა სულიერი მარტოობის თემას. მსგავსი ტენდენციები შეიმჩნევა სხვა პროზაიკოსების ნამუშევრებში: მ. ბოიდი, ბრაიან პენტონი, მარჯორი ბერნარდი, ფლორა ელდერშოუ. სოციალ-კრიტიკული თემები, კერძოდ ცხოვრების თემა გარეუბნებში, აინტერესებდათ ისეთ რომანტიკოსებს, როგორებიცაა კატარინა პრიჩარდი, ფრენკ დელბი დევიდსონი, ლეონარდ მანი, ფრენკ ჰარდი. სოციალური პრობლემების სატირული გაშუქება დამახასიათებელია ჰ. ჰერბერტის, სამნერ ლოკა ელიოტის, კ. მაკენზის შემოქმედებაში. 1973 წელს პროზაიკოსმა [[პატრიკ უაიტი|პატრიკ უაიტმა]] მიიღო [[ნობელის პრემია ლიტერატურის დარგში]]. მასთან ავსტრალიური კონტექსტით და სტილისტიკით ახლოსაა რ. შოუს, კრისტოფერ კოჰის, გეილ პორტერის ნაწარმოებები. ავსტრალიური [[ნოველა|ნოველებმა]] ახალი აყვავება განიცადა XX საუკუნის 40-იან წლებში. ამ პერიოდის ავსტრალიურ ნოველებში დამახასიათებელია [[ჯეიმზ ჯოისი]]ს, [[ერნესტ ჰემინგუეი]]ს და [[ჯონ დოს პასოსი]]ს სტილისტიკის გავლენა. ნოველის ჟანრის განვითარებისათვის მთავარი იყო ''From Coast to Coast''-ს ყოველწლიური ანტილოგიები, რომელსაც გამოსცემდა უეინს პალმერი. ნოველების მთავარი ავტორები არიან: თია ესტლი, მიურეი ბეილი, მარჯორი ბერნარდი, გევინ კესი, პიტერ კოვანი, ფრენკ მორჰაუზი, უეინს პალმერი, გეილ პორტერი, კრისტინა სტიდი და სხვები. თვითმყოფადი ავსტრალიური დრამა განვითარდა მხოლოდ [[არტ-ნუვო]]ს ეპოქაში. დრამის განვითარებას მთავარი თეორიული და პრაქტიკული იმპულსები მისცა ლუის ესონმა ([[1879]]—[[1943]]). ავსტრალიის გამოჩენილი დრამატურგებია: კატარინა პრიჩარდი (უფრო პოლიტიკური დრამა), უეინ პალმერი («შავი ცხენი», [[1924]]), ბეტი როლანდი, ჰენრიეტა დრეიკ-ბროკმანი, დევიდ უილიამსი, ალექსანდრ ბუზო, ჯონ რომერილი, დოროთი ჰიუიტი, ალენ სეიმური, პიტერ კენა, ტომ ჰანგერფორდი, ტომას შეპკოტი. === არქიტექტურა === ავსტრალიის [[არქიტექტურა]] მოიცავს ავსტრალიის და მისი მკვიდრი და კოლონიური საზოგადოების არქიტექტურას. კოლონიალური პერიოდის არქიტექტურული სტილი იმყოფებოდა ბრიტანული კულტურის ძლიერი გავლენის ქვეშ. მიუხედავად ამისა, ავსტრალიის უნიკალურ კლიმატთან ადაპტაციის აუცილებლობამ და XX საუკუნის ახალმა სიომ მოიტანა ამერიკული ქალაქის დიზაინის მზარდი გავლენა, კულტურული გემოვნების დივერსიფიკაცია და მულტიკულტურალიზებული ავსტრალიური საზოგადოების უფრო მეტი მოთხოვნები. კოლონიალურ პერიოდში პირველი ევროპული შენობები იყვნენ იმ დროის ევროპული მოდის შესაბამისები. სამთავრობო შენობები და მდიდრების სახლები შენდებოდა [[გეორგიანული არქიტექტურა|გეორგიანული არქიტექტურის]] ({{lang-en|''Georgian architecture''}}) სტილში. ავსტრალიაში ოქროს ციებ-ცხელების დაწყებიდან XIX საუკუნის შუაში მელბურნში და სიდნეიში, და ნაკლები ხარისხით რეგიონალურ ცენტრებში, გაჩნდა დიდი შენობები, [[ვიქტორიანული არქიტექტურა|ვიქტორიანული არქიტექტურის]] სტილში. ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი არქიტექტურული სიო ავსტრალიის არქიტექტურაში იყო «ფედერაციული არქიტექტურის» ({{lang-en|Federation architecture}}) სტილი XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე და XX საუკუნის ბოლოს თანამედროვე სტილი. ავსტრალიის დედაქალაქ [[კანბერა|კანბერის]] არქიტექტურული სახის ჩამოყალიბებაში მთავარი როლი ითამაშა ამერიკელმა არქიტექტორმა და ლანდშაფტების დიზაინერმა [[უოლტერ ბერლი გრიფინი|უოლტერ ბერლი გრიფინმა]]. მისი უნიკალური დიზაინის კვალი იკვეთება მელბურნის და სიდნეის გარეუბან კასლკრეგის შენობებზე. გრიფინის დაგეგმარებულ კასლკრეგს აქვს მთელი ორგანული მოდერნისტული სტილით აგებული რიგი სახლები, რომელიც ოსტატმა შეიმუშავა ''[[პრერის სკოლა|პრერის სკოლის]]'' შთაბეჭდილებების გავლენით, რომლის ჩარჩოებშიც ის მუშაობდა თავისი კარიერის დასაწყისში [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებული შტატებში]]. კოტეჯების უბრალო, ბრტყელი სახურავები, რომლებიც გრიფინმა ააშენა კანბერაში, გამოყენებულია ინოვაციური, დაპატენტირებული [[ბეტონი]]თ მშენებლობის მეთოდი. როგორც მსოფლიოს სხვა ქვეყანებში, ავსტრალიური არქიტექტურის ფორმირებაში თავისი როლი ითამაშა სოციალურ-პოლიტიკურმა ფაქტორებმა. XX საუკუნის დასაწყისში ავსტრალიის ყველა ქალაქში აკრძალული იყო 150 ფუტზე (45 მეტრი) უფრო მაღალი შენობების აშენება, რაც ხელს უშლიდა ცათამბჯენების მშენებლობის განვითარებას ამერიკულ სტილში იქამდე, სანამ აკრძალვა არ მოიხსნა 1950-იანი წლების ბოლოს. ასევე პოპულარული გახდა «ავსტრალიური ოცნების» არსი, როდესაც ოჯახები ისწრაფვიან ჰქონდეთ საკუთარი სახლები მიწის ნაკვეთით. 1960-იან წლებში, XVIII საუკუნის ისტორიული შენობების დანგრევის და პარკულ ზონაში ნაგებობების მშენებლობის აკრძალვასთან დაკავშირებით (მაგალითად, [[სიდნეის სამეფო ბოტანიკური ბაღი]]), დაიწყო [[ცათამბჯენი|ცათამბჯენების]] ბუმი, განსაკუთრებით სიდნეიში. XXI საუკუნეში, ბევრმა ავსტრალიელმა არქიტექტორმა დიზაინთან მიმართებაში მიიღო [[ავანგარდიზმი|ავანგარდისტული]] მიდგომა, რამაც ხელი შეუწყო ნამდვილი უნიკალური შენობების შექმნას, რომლებიც გამოხატავდნენ ავსტრალიის კულტურას და ფასეულობებს. შედეგად ავსტრალიის გამოცდილება იწყებს გაავრცელოს თავისი გავლენა უცხოეთში, და არა პირიქით, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდებოდა. საცხოვრებელი არქიტექტურის ცნობილ ავსტრალიელ არქიტექტურულ სტილებს შორისაა — «კუინზლანდერი» ({{lang-en|Queenslander}}, ქალაქის ხის კერძო სახლები ხიმინჯებზე, ჰაერის კარგი ცირკულაციისათვის და ტერმიტებისგან დასაცავად), ასევე «ფედერაციული არქიტექტურა» ({{lang-en|Federation architecture}}, პოპულარული იყო [[1890]]—[[1920]] წლებში). ავსტრალიის [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ობიექტებს შორისაა: — [[სიდნეის ოპერის თეატრი]], [[სამეფო საგამოფენო დარბაზი]] და [[ავსტრალიის საპატიმროები]]. === მასმედია === ავსტრალიის მასმედია ეკონომიკის მთავარი კომპონენტია. იგი ყველასათვის მისაღებია და ემსახურება აუდიტორიის ფართე სპექტრს. ავსტრალიის ოჯახთა 99 %-ს აქვს [[ტელევიზორი]], ყველა ოჯახს აქვს უკიდურეს შემთხვევაში ერთი რადიომიმღები. ==== საზოგადოებრივი მედია ==== ავსტრალიაში ორი მედია კომპანია ფინანსირდება სახელმწიფოს მიერ: [[ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაცია]] (ABC) და სპეციალური სამაუწყებლო სერვისი (SBS). ორივე მოსახლეობას წარუდგენს უფასო ტრანსლიაციებს სატელევიზიო ეთერით, [[რადიო]]თი და [[ინტერნეტი]]თ. ორივე ეკუთვნის ავსტრალიის მთავრობას. ==== ტელემაუწყებლობა ==== ავსტრალიაში პირველად [[ტელევიზია]] გაიხსნა 1956 წელს, პიონერები გახდნენ [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს და [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] შტატები. ბოლო შტატი, სადაც 1971 წელს გამოჩნდა ტელევიზია, გახდა [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]. ფერადი ტელევიზორი პირველად გამოჩნდა 1975 წელს<ref>{{Cite web |url=http://www.aba.gov.au/tv/overview/FAQs/AusTVhistory.shtml |title=Aus. TV history |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051210020320/http://www.aba.gov.au/tv/overview/FAQs/AusTVhistory.shtml |archivedate=2005-12-10 }}</ref>. საზოგადოებრივი ტელევიზიების გარდა, რომლებიც ავსტრალიის თითქმის მთელი მოსახლეობისთვისაა ხელმისაწვდომი, არსებობს სამი ძირითადი კომერციული სატელევიზიო არხი: ''Nine Network'', ''Seven Network'' და ''[[Network Ten]]'', ისინი ფარავენ ქვეყნის მჭიდროდდასახლებული ქალაქების უმრავლესობას. პროვინციებში არჩევანი გაცილებით შეზღუდულია, ხშირად ადგილობრივი ახალი ამბები ეთერში გადის მოკლე გამოშვებების სახით ერთ-ერთი მსხვილი არხით. ასეთი რეგიონალური არხის მაგალითია ''Imparja''. ციფრული მაუწყებლობა დაიწყო 2001 წლის 1 იანვრიდან. ანალოგიური მაუწყებლობა საწყის ეტაპზე იგეგმებოდა ჩართულიყო 2008 წლისთვის, მაგრამ ის გადაიდო 2013 წლისთვის. 2000-იანი წლების დასაწყისში ცხარე დებატების შემდეგ შენარჩუნდა 1992 წლის კანონპროექტი, რომელიც უკრძალავდა უცხოურ ფირმებს ეყიდა 20 %-ზე მეტი ადგილობრივი ტელერადიოკომპანია. ===== ფასიანი ტელევიზიები ===== ავსტრალიელ ოჯახთა დაახლოებით 25 %-ს 2005 წლის ბოლოსათვის ჰქონდათ ფასიანი ტელევიზიით მომსახურების შესაძლებლობა. საქალაქო რაიონებში ძირითადი ოპერატორები არიან Foxtel და Optus, ასევე Austar რეგიონალურ და სასოფლო რაიონებში. უფრო მცირე ოპერატორებია - Selectv და UBI World TV. ==== რადიო ==== ქვეყანაში პირველი რადიოგადაცემა განხორციელდა 1923 წლის 13 ნოემბერს რადიოსადგურით ​​''2SB'' (შემდგომში ''2BL'') [[სიდნეი]]ში. ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაციამ მაუწყებლობა დაიწყო 1932 წელს<ref>[http://www.abc.net.au/radio/celebrate100/history.htm Celebrating 100 Years of Radio - History of ABC Radio]</ref>. დღეისათვის მუშაობს 274 კომერციული (რეკლამის ხარჯზე) და 341 საზოგადოებრივი (ფინანსდება სახელმწიფოს მიერ) რადიოსადგური<ref>[http://www.dbcde.gov.au/radio/commercial_radio Department of Broadband, Communications and the Digital Economy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090530111509/http://www.dbcde.gov.au/radio/commercial_radio |date=2009-05-30 }} Updated: 3/5/10</ref>. ==== პრესა ==== ყოველდღიურ [[გაზეთი|გაზეთებს]] შორისაა: 2 ეროვნული, 10 შტატების / ტერიტორიის გაზეთი, 37 რეგიონალური და 470 სხვა ადგილობრივი და საგარეუბნო გაზეთი. ყველა ძირითადი გაზეთი ეკუთვნის ან ''News Limited''-ს, [[News Corporation]]-ის შვილობილ კომპანიას, ან ''Fairfax Media''-ს. ყველაზე ცნობილ გაზეთებს შორისაა — Sydney Morning Herald, Daily Telegraph, Herald Sun (მელბურნი) და ყველაზე უფრო გავლენიანი ფინანსური გაზეთი The Australian Financial Review. არსებობს რამდენიმე პოპულარული დამოუკიდებელი ახალი ამბების წყარო, მათ შორის ონლაინ-ჟურნალი ''Crikey''. ავსტრალიაში გამოცემული 1600 ჟურნალიდან, 30-ს აქვს ტირაჟი 80 000-ზე მეტი. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://mocomi.com/continents-of-the-world/ Continents of The World]. mocomi.com ==სქოლიო== {{სქოლიო|3}} {{მსოფლიოს კონტინენტები}} [[კატეგორია:ავსტრალია (კონტინენტი)]] 0lg55q8o56pusasa40r12fzfkia5via 4409378 4409377 2022-08-21T10:02:01Z GiorgiXIII 62215 /* დიდ ბრიტანეთზე დამოკიდებულება (1788—1901 წლები) */ wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება*|ავსტრალია}} [[ფაილი:Australia-New Guinea (orthographic projection).svg|thumb|250px|ავსტრალიის კონტინენტის ადგილმდებარეობა]] '''ავსტრალია''' (Australia < [[ლათ.]] australis - სამხრეთი) — [[კონტინენტი]] [[აღმოსავლეთი ნახევარსფერო|აღმოსავლეთ]] და [[სამხრეთი ნახევარსფერო|სამხრეთ ნახევარსფეროში]]. == გეოგრაფია == {{მთავარი სტატია|ავსტრალიის გეოგრაფია}} === გეოგრაფიული მდებარეობა === [[ფაილი:Topography of australia.jpg|thumb|250px|ავსტრალიის ტოპოგრაფიული რუკა]] ავსტრალია გადაჭიმულია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ 3200 კმ-ზე, სამხრეთის განედი 10°41´-იდან ([[იორკის კონცხი]] {{coord|10|41|21|S|142|31|50|E|type:cape}}) ს. გ. 39°08´-მდე ([[სამხრეთ-აღმოსავლეთის კონცხი]] {{coord|39|08|20|S|146|22|26|E|type:cape}}) (თუ კუნძულ [[ტასმანია]]ს განვიხილავთ, როგორც კონტინენტის ნაწილს, მაშინ [[საუტ-ისტ-კეიპი]]ს კონცხი {{coord|43|38|40|S|146|49|30|E|type:cape}})<ref name="Extremities">{{cite web |url = http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/dimensions/continental-extremities.html |title = Continental Extremities |publisher = Geoscience Australia |accessdate = 7 დეკემბერი 2011 |lang = en |archiveurl = https://www.webcitation.org/65AXMLFGI?url=http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/dimensions/continental-extremities.html |archivedate = 2012-02-03 }}</ref>) და დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ 4100 კმ-ზე, აღმოსავლეთის გრძედი 113°09´-იდან ([[სტიპ-პოინტის კონცხი]] {{coord|26|09|05|S|113|09|18|E|type:cape}}) ა. გ. 153°38´-მდე ([[ბაირონის კონცხი]] {{coord|28|38|15|S|153|38|14|E|region:AU-NSW_type:cape}}). კონტინენტის სანაპირო ზოლის სიგრძეა (კუნძულების გარეშე) 35 900 კმ. სამხრეთი ტროპიკი თითქმის შუაზე კვეთს. დასავლეთით და სამხრეთით აკრავს [[ინდოეთის ოკეანე]], აღმოსავლეთით და ჩრდილოეთით — [[წყნარი ოკეანე]]. ზღვები: [[ტასმანიის ზღვა|ტასმანიის]], [[მარჯნის ზღვა|მარჯნის]], [[ტიმორის ზღვა|ტიმორის]] და [[არაფურის ზღვა|არაფურის]]. ფართობი — 7631,5 ათ. კმ², კუნძულების [[ტასმანია|ტასმანიის]], [[მელვილი (კუნძული, ავსტრალია)|მელვილის]], [[კენგურუ (კუნძული)|კენგურუს]] და სხვების ჩათვლით — 7704,5 ათ. კმ²-მდე. ავსტრალიის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროს გასწვრივ, 2000 კმ-ზე მეტ სიგრძეზე გადაჭიმულია მსოფლიოში ყველაზე დიდი [[მარჯნის რიფი]] — [[დიდი ბარიერული რიფი]]<ref name = UNEP>{{cite web|author=UNEP World Conservation Monitoring Centre|year=1980|title=Protected Areas and World Heritage - Great Barrier Reef World Heritage Area|url=http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html|publisher=Department of the Environment and Heritage|accessdate=31-03-2008|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060831073819/http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html|archivedate=2006-08-31}}</ref>. === რელიეფი === ჭარბობს დაბლობები და შედეგად კონტინენტის ზედაპირის დაახლოებით 95 % სიმაღლეში არ აჭარბებს 600 მეტრს ზღვის დონიდან. [[დასავლეთ-ავსტრალიის პლატო]]ზე ({{lang-en|West-Australian Plateau}})) — საშუალო სიმაღლეები 400—500 მეტრზეა, ამოწეული გვერდებით: აღმოსავლეთით — [[მასგრეივის მთები|მასგრეივის]] ({{lang-en|Musgrave Ranges}}) მთები (უმაღლესი წერტილი — [[ვუდროფი (მთა)|ვუდროფის]] მთა, 1440 მეტრი) და [[მაკ-დონელი (ქედი)|მაკ-დონელის]] ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[ზილი (მთა)|ზილის]] მთა, 1511 მეტრი), ჩრდილოეთით — [[კიმბერლი (პლატო)|კიმბერლის]] პლატო (სიმაღლე 936 მეტრამდე), დასავლეთით — [[ჰამერსლი (ქედი)|ჰამერსლის]] ქვიშოვანი ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[მეჰარი]]ს მთა, 1251 მეტრი), სამხრეთ-დასავლეთით — [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[კუკი (მთა, ავსტრალია)|კუკის]], მთა 571 მეტრი). ცენტრალურ დაბლობზე ჭარბობს ზღვის დონიდან 100 მეტრამდე სიმაღლეები. [[ეირის ტბა|ეირის ტბის]] რაიონში უმდაბლესი წერტილი — 16 მეტრია ზღვის დონიდან დაბლა. სამხრეთ-დასავლეთით — [[მაუნტ-ლოფტი]]ს ქედი. [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]], საშუალო სიმაღლისაა, მომრგვალებული მთის წვერით, ციცაბო, დასავლეთის მთის ძირში გადადის გორაკებში. სამხრეთით [[ავსტრალიის ალპები|ავსტრალიის ალპებში]] უმაღლესი წერტილი — [[კოსციუშკო]]ს მთა, 2230 მეტრი. === ნიადაგი === ავსტრალიაში ბუნებრივი თანმიმდევრობით წარმოდგენილია [[ნიადაგი]]ს ყველა სახეობა, რომელიც ახასიათებს ტროპიკულ, სუბეკვატორულ და სუბტროპიკულ გეოგრაფიულ სარტყელებს. ნოტიო ტროპიკული ტყეების რაიონებში ჩრდილოეთით გავრცელებულია [[წითელი ნიადაგი]], რომელიც სამხრეთის მიმართულებით იცვლება [[მურა-წითელი ნიადაგი|მურა-წითელ]] და [[ყავისფერი ნიადაგი|ყავისფერ ნიადაგად]] ნოტიო [[სავანა|სავანებში]] და [[ნაცრისფერ-ყავისფერი ნიადაგი|ნაცრისფერ-ყავისფრად]] მშრალ სავანებში. მურა-წითელი და ყავისფერი ნიადაგი, რომლებიც შეიცავენ [[ორგანული სასუქი|ორგანულ სასუქებს]] — ცოტ-ცოტა [[ფოსფორი|ფოსფორს]] და [[კალიუმი|კალიუმს]], საუკეთესოა სასოფლო სამეურნეო გამოყენებისათვის. მურა-წითელი ზონის ნიადაგის ზღვარზე ხდება ავსტრალიის [[ხორბალი|ხორბლის]] ძირითადი დათესვა. ცენტრალური დაბლობის განაპირა რაიონებში (მაგალითად, მდინარე [[მურეი (მდინარე)|მურეის]] აუზში), სადაც განვითარებულია ხელოვნური მორწყვა და იყენებენ ბევრ სასუქს, ნაცრისფერნიადაგიან მიწაზე მოჰყავთ [[ყურძენი]], [[ხილი]], [[საკვები კულტურები]]. ნახევარუდაბნოთი და განსაკუთრებით სტეპური რაიონებით გარშემორტყმული შიდა უდაბნოს ტერიტორიები, სადაც არსებობს ბალახოვანი, ხოლო ალაგ-ალაგ ხე-ბუჩქოვანი საფარი, გავრცელებულია ნაცრისფერ-ყავისფერი სტეპური ნიადაგი. მათი სიმძლავრე უმნიშვნელოა. ისინი შეიცავენ ნაკლებ ორგანულ სასუქს და ფოსფორს, ამიტომ მათი ცხვრებისათვის და მსხვილი რქოსანი პირუტყვისთვის საძოვრებად გამოყენებისთვისაც კი აუცილებელია ნიადაგში ფოსფორიანი სასუქის შეტანა. === გეოლოგია === ავსტრალიის გეოლოგია მოიცავს დროის ყველა გეოლოგიური პერიოდის პრაქტიკულად ყველა მთის ჯიშების ცნობილ სახეობებს, რომელიც განეკუთვნება დედამიწის ისტორიის 3,8 მილიარდ წელზე მეტს. ავსტრალია მდებარეობს [[ავსტრალიის ბაქანი|ავსტრალიის ბაქანზე]]. ==== ავსტრალიის გეოლოგიური აგებულება ==== [[ფაილი:Ausgeolbasic.jpg|right|thumb|270px|ავსტრალიის ძირითადი გეოლოგიური რეგიონები.]] ავსტრალია მდებარეობს [[კრატონი|კრატონზე]], რომელიც აღმოსავლეთიდან შეზღუდულია [[ჰერცინის დანაოჭება|ჰერცინის დანაოჭების]] ზონით — ტასმანიის [[სინკლინი]]თ, ანუ პალეოზოური დანაოჭების ტასმანიის სარტყელით. ბაქნის დასავლეთ ნაწილში, ორი დიდი ფარის ზღვარზე (იილგარნი და პილბარა) და რამდენიმე ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ გამონაშვერებში (გოლერი, მასგრეივი, არანტა და სხვა) მჟღავნდება [[არქეული ეონი]]სებური კრისტალური ფუნდამენტი. მის შემადგენლობაში შედიან ძველი [[გრანიტი|გრანიტულ]]-[[გნაისი|გნაისური]] და [[გრანულიტი|გრანულიტური]] კომპლექსები, რომელთა ასაკი განისაზღვრება 2700-3400 მილიონი წლით, ასევე მწვანე-ქვიანი სარტყლების ნაკლებად [[მეტამორფიზმი|მეტამორფიზმული]] კომპლექსები (ასაკი 3300 მილიონი წლიდან 2600 მილიონ წლამდე). უკანასკნელები წარმოდგენილია ძირითადი და ულტრაძირითადი მეტავულკანიტებით, მეტადანალექი და ერთმანეთზე ფენებად დადებული ჯიშებით — რკინისებული კვარციტებით, [[გრაუვაკა|გრაუვაკებით]], გაქვავებული ჯიშებით. ბაქნის აღმოსავლეთის ნაწილის ფუნდამენტი შედგება ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს მეტამორფოზირებული ვულკანოგენურ-დანალექი წარმონაქმნებით (ჯორჯთაუნის და სხვა რაიონები), რომელთანაც დაკავშირებულია [[ტყვია]]-[[თუთია|თუთიისებური]] მინერალიზაცია (ბროკენ-ჰილის რაიონი). ფარების გრანიტის კომპლექსთან და ბაქნის ფუნდამენტის გამონაშვერებთან დაკავშირებულია [[ლითიუმი]]ს, [[ტანტალი]]ს, [[ნიობიუმი]]ს, [[ბერილიუმი]]ს და სხვა [[იშვიათი ლითონი|იშვიათი ლითონების]] წიაღისეულის საბადოები, ასევე [[ძვირფასი ქვები]]. [[დოკემბრიული პერიოდი]]ს წარმონაქმნებიდან ყველაზე უფრო დიდი მინერალოგიური მნიშვნელობა აქვთ დასავლეთ ავსტრალიის მწვანექვიანი სარტყლის ზემო არქეული ეონის სერიებს, რომელთა მეტაბაზალტები და დიაბაზები დაკავშირებულია [[ოქრო]]ს წიაღისეულის საბადოებთან, ჰიპერბაზიტები — სულფიდური [[ნიკელი]]ს საბადოებთან, ასევე ქრიზოტილური და ამფიბოლური [[აზბესტი]]ს ტიტანომაგნეტიტური [[ვანადიუმი]]ს წიაღისეულის საბადოებთან. კრისტალურ ფუნდამენტზე დალექილია დანალექი და ვულკანოგენური სარჩულის კომპლექსები. [[ფაილი:ausseis.jpg|thumb|270px|ავსტრალიის სეისმური რუკა.]] '''დასავლეთ ავსტრალიაში''' სარჩულის უძველესი ჰორიზონტი მიეკუთვნება ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს შრეს და წარმოდგენილია [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვებით]], რომელიც თანდათან გადადის რკინოვან-ქვიანი ჯიშის ბაზალტში (მასთანაა დაკავშირებული ყველაზე უფრო მსხვილი [[რკინა|რკინის]] წიაღისეულის საბადო — ჰამერსლის აუზი), [[დოლომიტი|დოლომიტებში]] და მჟავე ეფუზიებში. '''ჩრდილოეთ ავსტრალიაში''' ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს შრის სარჩულის ტერიგენული ფენები გადადიან პაინ-კრიკის (რომელთანაც დაკავშირებულია [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] სტრატიფორმული საბადოები), ტენანტ-კრიკის და სხვა [[სინკლინი|მიოსინკლინური]] გადახრის დანალექების ფორმაციაში, რომლებიც იფარება ტერიგენული ფორმაციებით და ვულკანო-პლუტომიური მჟავის კომპლექსებით. ზემო პროტეროზოური ეონის და [[პალეოზოური ჯგუფი]]ს სარჩულის ჰორიზონტები წარმოდგენილია ტერიგენული თიხოვან-კარბონატული დანალექებით, რომლებიც ავსებენ კარნარვონის, კანინგის [[სინეკლიზა]]ს და ამადიესის, მაკ-არტურის, ჯორჯინას და სხვების გადახრებს. ამ დანალექებში ცნობილია [[ფოსფორიტები]]ს, [[თაბაშირი]]ს, [[ქვამარილი]]ს, [[მანგანუმი]]ს, სტრატიფორმული პოლიმეტალური საბადოები. '''სამხრეთ ავსტრალიაში''' ანალოგიურ სისქეს შეადგენენ ადელაიდას ნაოჭების სისტემები, რომელიც გამოშვერილია მერიდიონალური მიმართულებით. ბაქნის სარჩულის [[მეზოზოური ჯგუფი|მეზოზოური]] და [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს ფენები უპირატესად წარმოადგენენ ქვიშოვან-თიხოვანს, ხშირად [[ნახშირბადი|ნახშირბად]] შემცველი დანალექებით; მხოლოდ [[პერთი]]ს [[გრაბენი|გრაბენში]], რომელიც მდებარეობს [[კონტინენტი]]ს დასავლეთ ნაწილში, მის გარდა ცნობილია [[ტრიასული სისტემა|ტრიასული]] და [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] ზღვის დანალექები. '''აღმოსავლეთი ავსტრალია''' მდებარეობს ავსტრალიის ბაქნის აღმოსავლეთ ნაწილში და მისი შერწყმის ზონა პალეოზოური დანაოჭების ტასმანიის სარტყელთან გადაფარულია მეზოზოურ-კაინოზოური ჯგუფის სარჩულით, რომელიც ავსებს შიდა აღმოსავლეთ ავსტრალიის აუზის ღრმულს ([[დიდი არტეზიული აუზი]]). ტასმანიის სარტყელის დიდი ნაწილი უკავია ლაკლანის დანაოჭების სისტემას. ტასმანიის სინკლინის კომპლექსის საფუძვლები შიშვლდება რამდენიმე იზოლირებულ ბლოკებში და შედგება გნაისებისგან და ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს კვარციტებისაგან (ჯორჯთაუნის რაიონი) ან ზედაპროტეროზოური-ქვედაპალეოზოური კრისტალური [[ფიქალი|ფიქლებისგან]] (ბრიზბენის რაიონი). ლაკლანის სისტემის ფარგლებში გავრცელებულია ძლიერი გეოსინკლენალური ფორმაციები ქვედა და საშუალო პალეოზოურ ჯგუფს — [[კამბრიული სისტემა|კამბრიული სისტემის]] [[ოფიოლითები]], [[კონგლომერატი (გეოლოგია)|კონგლომერატები]], [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვები]] და [[ფილიტი|ფილიტები]], [[ორდოვიციული სისტემა|ორდოვიციული]] და [[სილურული სისტემა|სილურული სისტემის]] კარბონატული ჯიშები, ქვედა და საშუალო [[დევონური სისტემა]] სქელი ტერიგენული ჯიშები, დაფარული ეფუზიებით და [[ტუფი|ტუფებით]]. საშუალო [[დევონური სისტემა|დევონური სისტემის]] ბოლოს დანაოჭება აქ თან უძღოდა [[მაგმატიზმი]]ს ძლიერი გამოვლინებები. საშუალო დევონური სისტემის დანალექებთან დაკავშირებულია [[კალა|კალის]], [[ვოლფრამი]]ს, [[მოლიბდენი]]ს, [[ბისმუტი]]ს, [[სპილენძი]]ს, [[ტყვია|ტყვიის]] და [[თუთია|თუთიის]] წიაღისეულის საბადოები. კონტინენტული წითელფერიანი დანალექები და ზედა დევონური სისტემის ვულკანოგენური ფენის მჟავები, [[კარბონი|კარბონები]] და [[პერმული სისტემა]] გვაგონებენ ცალკეულ [[გრაბენი|გრაბენებს]] და ოროგენულ ღრმულებს. ახალი ინგლისის დანაოჭების სისტემაში საფუძვლის კომპლექსის ჯიშებზე დალექილია ძლიერი [[გრაუვაკა|გრაუვაკის]] ფენები [[სპილიტი]]ს ნარევით, [[კერატოფირი|კერატოფირები]], [[ანდეზიტი|ანდეზიტები]] და [[დევონური სისტემა|დევონური სისტემის]] ორგანოგენული [[კირქვა|კირქვის]] ლინზები. კარბონის დანალექი წარმოდგენილია ქვიშოვან-[[ალევროლიტი|ალევროლიტური]] ფენებით, კირქვის ფენების შემცველობით, გაქვავებული ფიქლებით და კონგლომერატებით; პერმულ-ტრიასული დანალექები — ვულკანოგენური ჯიშების მჟავე და ტუტე შემადგენლობით (რომლებთანაც დაკავშირებულია ოქრო-სპილენძის, კალა-ვოლფრამის, მოლიბდენ-ბისმუტის საბადოები), ასევე ზღვის და კონტინენტური ნახშირბადშემცველი ქვიშა-თიხოვანი ფენები, რომლებიც ავსებენ გრაბენებს (ყველაზე დიდებია ბოუენის და სიდნეის). აღმოსავლეთ ავსტრალიის და ტასმანიის დანაოჭების რაიონი [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს პერიოდში დაიპყრო ვულკანიზმის პროცესებმა, რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა ბაზალტური [[პლატო]]ების სერია და შეიქმნა სარტყელი [[კუინზლენდი]]დან [[ტასმანია]]მდე. ვულკანური ფენების შემადგენლობაში, ბაზალტების გარდა, არსებობენ ტუტე ჯიშებიც. პოსტკრეიდულ პერიოდში კონტინენტზე მიმდინარეობდა [[დედამიწის ქერქის გამოქარვა|დედამიწის ქერქის გამოქარვის]] ინტენსიური განვითარება, ხშირად ლატერიტული ტიპის — მასთან დაკავშირებულია [[ბოქსიტი|ბოქსიტების]], ნიკელის სილიკატების და ურანის წიაღისეულის საბადოები. მიმდინარეობდა ზღვის სანაპირო პლაჟების ჩამოყალიბება, რომელთა დანალექებში განვითარებულია [[ცირკონი]]თ, [[მონაციტი]]თ, [[ილმენიტი]]თ, [[რუტილი]]თ გამდიდრებული მძიმე ქვიშების საბადოები. ==== სასარგებლო წიაღისეული ==== ავსტრალია მდიდარია სხვადასხვა [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ. უკანასკნელი 10-15 წლის მანძილზე კონტინენტზე მინერალური საბადოების აღმოჩენამ მატერიკი მსოფლიოში დააყენა ერთ-ერთ პირველ ადგილზე წიაღისეულის მარაგების მხრივ და ისეთი სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებაში, როგორებიცაა [[რკინის მადანი]], [[ბოქსიტი]], ტყვია-თუთიის მადანი. ავსტრალიაში რკინის მადნის ყველაზე დიდი საბადო, რომლის დამუშავებაც დაიწყო XX საუკუნის 60-იანი წლებიდან, მდებარეობს [[ჰამერსლი (ქედი)|ჰამერსლის]] ქედის რაიონში, მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთით (მაუნტ-ნიუმენის, მაუნტ-გოლდსუერტას და სხვა საბადოები). რკინის მადანი ასევე არსებობს [[სამხრეთი ავსტრალია|სამხრეთი ავსტრალიის]] შტატში [[მიდლბეკი]]ს ქედზე (აირონ-ნობი და სხვა). პოლიმეტალების დიდი საბადო ([[ტყვია]], [[თუთია]] [[ვერცხლი]]ს მინარევებით და [[სპილენძი]]) მდებარეობს [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის დასავლეთ უდაბნოს ნაწილში — ბროკენ-ჰილის საბადო. ფერადი ლითონების მოპოვების მთავარი ცენტრი (სპილენძი, ტყვია, თუთია) დაახლოებით მდებარეობს [[მაუნტ-აიზა]]ს საბადოსთან ([[კუინზლენდი]]ს შტატი). სპილენძის მარაგი ასევე არსებობს ტენანტ-კრიკში ([[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]) და სხვა ადგილებში. [[ოქრო]]ს ძირითადი მარაგი თავმოყრილია დოკემბრიული პერიოდის ფუნდამენტის გამონაშვერებში და მატერიკის სამხრეთ-დასავლეთში ([[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიის]] შტატი), ქალაქების [[კალგურლი]]ს, [[კულგარდი]], [[ნორსმენი]] და [[უილუნა]]ს რაიონებში, ასევე კუინზლენდის შტატში. უფრო მცირე მოცულობის საბადოები გვხვდება თითქმის ყველა შტატში. ბოქსიტების საბადოები მდებარეობენ [[კეიპ-იორკის ნახევარკუნძული|კეიპ-იორკის]] ([[უეიპა]]ს საბადო) და [[არნემ-ლენდი]]ს (გოვის საბადო) ნახევარკუნძულებზე, ასევე სამხრეთ-დასავლეთში, [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] ქედზე (ჯარადეილის საბადო). [[მანგანუმი]]ს შემცველი წიაღისეული მდებარეობს კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთით — [[პილბარა|პილბარის]] რაიონში. [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] წიაღისეული აღმოჩენილია მატერიკის სხვადასხვა ნაწილებში: ჩრდილოეთით (არნემ-ლენდის ნახევარკუნძული) — საუტის და ისტ-ალიგეიტორის მდინარეების შორიახლოს, სამხრეთ ავსტრალიის შტატში — [[ფრომი (ტბა)|ფრომის]] ტბასთან ახლოს, კუინზლენდის შტატში — მერი-კატლინის საბადო და კონტინენტის დასავლეთ ნაწილში — იილირის საბადო. [[ქვანახშირი]]ს ძირითადი მარაგი მდებარეობს მატერიკის აღმოსავლეთ ნაწილში. ქვანახშირის ყველაზე უფრო დიდი საბადოები, როგორც კოქსიანი, ისევე არაკოქსიანი, მოიპოვება ისეთი ქალაქების სიახლოვეს, როგორებიცაა: [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლი]], [[ლითგოუ]] (ახალი სამხრეთ უელსის შტატი), [[კოლინსვილი]], [[ბლერ-ატოლი]], [[ბლაფი (ავსტრალია)|ბლაფი]], [[ბარალაბა]] და [[მოურა-კიანგა]] (კუინზლენდის შტატი). გეოლოგიური გამოკვლევებით დადგენილია, რომ ავსტრალიის მატერიკის წიაღში და მისი ნაპირების [[შელფი|შელფზე]] მდებარეობს [[ნავთობი]]ს და [[ბუნებრივი აირი]]ს დიდი საბადოები. ნავთობი აღმოჩენილია და მოიპოვება კუინზლენდის შტატში (მუნის, ოლტონის და ბენეტის საბადოები), კუნძულ [[ბაროუ (დასავლეთი ავსტრალია)|ბაროუზე]] მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე, ასევე კონტინენტალურ შელფზე [[ვიქტორიას შტატი]]ს სამხრეთ სანაპიროსთან (კინგფიშის საბადო). ბუნებრივი აირის და ნავთობის საბადო (რანკენის მსხვილი საბადო) ასევე აღმოჩენილია მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთი ნაპირის შელფთან. ავსტრალიაში არსებობს [[ქრომი]]ს მსხვილი საბადოები (კუინზლენდის შტატი), გინგინი, დონგარა, მანდარა (დასავლეთი ავსტრალია), მარლინი (ვიქტორიას შტატი). არალითონური სასარგებლო წიაღისეულიდან გვხვდება თავისი თვისებებით და საწარმოო გამოყენებით სხვადასხვა [[თიხა]], [[ქვიშა]], [[კირქვა]], [[აზბესტი]]. ავსტრალია მდიდარია ძვირფასი [[ოპალი]]თ. === წყლის რესურსები === კონტინენტი წყლის რესურსებით ღარიბია. ავსტრალია — ეს მდინარეებით ყველაზე ღარიბი მატერიკია. [[მდინარე]]ები, რომლებიც მიედინებიან [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთის ფერდოებიდან, — სიგრძით მოკლეებია, სათავეებიდან მოედინებიან ვიწრო ხეობებში. მათი გამოყენება სრულიად შესაძლებელია, ხოლო ზოგჯერ უკვე გამოიყენება [[ჰიდროელექტროსადგური|ჰიდროელექტროსადგურების]] მშენებლობაში. სანაპირო დაბლობებში შემოსვლის დროს მდინარეები ამცირებენ თავიანთ სიჩქარეს და მათი სიღრმე ღრმავდება. ბევრ მათგანში ოკეანეებთან შეერთების ადგილებთან ზოგჯერ დიდ ოკეანის გემებსაც შეუძლიათ შესვლა. [[მდინარეული ჩამონადენი]]ს მოცულობა და ამ მდინარეების რეჟიმი განსხვავებულია და დამოკიდებულია ნალექების რაოდენობაზე მათი მოსვლის დროზე. დიდი წყალგამყოფი ქედის დასავლეთის ფერდოებზე სათავეს იღებენ მდინარეები, რომლებიც თავის გზას იკვლევენ შიდა დაბლობებში. [[კოსციუშკო]]ს მთის რაიონში იწყება ავსტრალიის ყველაზე გრძელი მდინარე — [[მურეი (მდინარე)|მურეი]] (2375 კმ)<ref name="Longest_Rivers">{{cite web |url = http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/landforms/longest-rivers.html |title = Longest Rivers |publisher = Geoscience Australia |accessdate = 7 დეკემბერი 2011 |lang = en |archiveurl = https://www.webcitation.org/65AXP9Mjz?url=http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/landforms/longest-rivers.html |archivedate = 2012-02-03 }}</ref>. მთებშივე იღებენ სათავეს მისი ყველაზე დიდი შენაკადები — [[მარამბიჯი]] (1485 კმ), [[დარლინგი (მდინარე)|დარლინგი]] (1472 კმ), [[გოულბერი]] და ზოგიერთი სხვები<ref name="Longest_Rivers" />. მდინარე მურეის და მის შენაკადებს უმთავრესად კვებავს წვიმის წყალი და ნაკლებად თოვლი. ეს მდინარეები ყველაზე უფრო წყალუხვია ზაფხულის დასაწყისში, როდესაც მთებში თოვლი დნება. წელიწადის მშრალ დროს ისინი საკმაოდ მეჩხერები ხდებიან, ხოლო მურეის ზოგიერთი შენაკადი იყოფა ცალკეულ მდგარ [[წყალსატევი|წყალსატევებად]]. მუდმივი დინება (განსაკუთრებით გვალვიანი წლების გარდა) ინახავს მხოლოდ მურეის და მარამბიჯის. დარლინგიც კი, ავსტრალიის სიგრძით მესამე მდინარე, ზაფხულის გვალვების დროს, ქვიშაში დამალული, ყოველთვის ვერ აღწევს მურეიმდე. მურეის სისტემის თითქმის ყველა მდინარეებზე აშენებულია [[კაშხალი|კაშხლები]] და [[გუბე|ხელოვნური წყალსატევები]], რომელთა სიახლოვეს შექმნილია [[წყალსაცავი|წყალსაცავები]], სადაც გუბდება [[წყალმოვარდნა|წყალმოვარდნილი]] წყლები, რომელიც გამოიყენება მინდვრების, ბაღების და საძოვრების მოსარწყავად. ავსტრალიის ჩრდილოეთი და დასავლეთი სანაპიროების მდინარეები წყალმეჩხერია და შედარებით პატარებია. მათგან ყველაზე გრძელი — [[ფლინდერზი (მდინარე)|ფლინდერზი]] ჩაედინება [[კარპენტარია|კარპენტარიის]] [[ყურე]]ში. ამ მდინარეებს აქვთ წვიმის კვება და მათი წყლის მოცულობა საკმაოდ იცვლება წელიწადის სხვადასხვა დროს. მდინარეებს, რომელთა ჩამონადენი მიმართულია მატერიკის შიდა რაიონებში, ისეთების როგორებიცაა [[კუპერს-კრიკი]] (ბარკუ), [[დაიმანტინა (მდინარე)|დაიმანტინა]] და სხვები, არა აქვთ არა მარტო მუდმივი ჩამონადენი, არამედ მუდმივი, მკაფიოდ გამოხატული კალაპოტიც. ავსტრალიაში ასეთ დროებით მდინარეებს ეძახიან «''[[კრიკი|კრიკებს]]''» ({{lang-en|creek}}). ისინი წყლით ივსებიან მხოლოდ ხანმოკლე თავსხმა წვიმების დროს. წვიმის შემდეგ მდინარის კალაპოტი უმალვე ხელახლა გადაიქცევა მშრალ ქვიშიან ხევად, რომელსაც ხშირად გამოკვეთილი მოხაზულობაც კი არ გააჩნია. ავსტრალიის [[ტბა|ტბების]] უმრავლესობა, როგორც მდინარეები, იკვებებიან წვიმის წყლებით. მათ არა აქვთ არც მუდმივი დონე, არც ჩამონადენი. ზაფხულში ტბები შრებიან და წარმოადგენენ მცირე სიღრმის დამარილებული ნიადაგის მქონე ღრმულებს. ფსკერზე მარილის ფენა ზოგჯერ აღწევს 1,5 მეტრს. ავსტრალიის გარშემო მყოფ ზღვებში იჭერენ ზღვის ცხოველებს და თევზებს. ზღვის წყლებში ამრავლებენ საკვებ [[ხამანწკასებრნი|ხამანწკებს]]. თბილ სანაპირო წყლებში ჩრდილოეთით და ჩრდილო-აღმოსავლეთით მიმდინარეობს ზღვის [[ტრეპანგი|ტრეპანგების]], [[ნიანგები]]ს და [[მოლუსკები]]ს რეწვა. მათი ხელოვნური გამრავლების ძირითადი ცენტრი მდებარეობს [[კობერგის ნახევარკუნძული]]ს რაიონში ([[არნემ-ლენდი]]). ზუსტად აქ, [[არაფურის ზღვა|არაფურის ზღვის]] და [[ვან-დიმენის ყურე|ვან-დიმენის ყურის]] თბილ წყლებში, განხორციელდა სპეციალური ჩანასახის შექმნის პირველი ცდები. ამ ცდებს ატარებდა ავსტრალიის ერთ-ერთი კომპანია იაპონელი სპეციალისტების მონაწილეობით. დადგინდა, რომ ავსტრალიის ჩრდილოეთ სანაპიროს თბილ წყლებში გამრავლებული მოლუსკები იძლევიან უფრო მსხვილ [[მარგალიტი|მარგალიტს]] და გაცილებით უფრო მოკლე დროში, ვიდრე [[იაპონია|იაპონიის]] ნაპირებთან. დღეისათვის მოლუსკების გამრავლება ფართედ გავრცელდა ჩრდილოეთ და ნაწილობრივ ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროებზე. რაოდენობით და სიდიდით საკმაოდ მნიშვნელოვანი ავსტრალიის ტბები წელიწადის დიდი ნაწილის განმავლობაში წარმოადგენენ [[ჭაობი|ჭაობებს]]. [[სპენსერის ყურე|სპენსერის ყურიდან]] ჩრდილოეთით მდებარეობს ქვიშის დიუნებით გარშემორტყმული [[ტორენსის ტბა]], რომელსაც აქვს 225 კმ გარშემოწერილობა. კიდევ უფრო ჩრდილოეთით, ზღვის დონიდან 12 მეტრით დაბლა, მდებარეობს ყველაზე დიდი [[ეირის ტბა]], ხოლო მისგან აღმოსავლეთით [[გრეგორის ტბა]], რომელიც ხანდახან იყოფა რამდენიმე ცალკეულ ტბებად. ტორენსის ტბის დასავლეთით გორაკიან ადგილზე, 115 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს დიდი [[გერდნერის ტბა]], რომელიც, როგორც იმ ადგილებში არსებული მრავალი პატარა ტბები, საკმაოდ უხვია მარილით და სავარაუდოდ მხოლოდ უახლოეს პერიოდში გამოეყო ზღვის წყლებს. საერთოდ არსებობს აშკარა ნიშნები იმისა, რომ მატერიკის სამხრეთი სანაპირო ჯერ კიდევ აგრძელებს ზღვის წყლებიდან ნელ-ნელა ამოწევას. === კლიმატი === [[ფაილი:Australia-climate-map MJC01.png|thumb|300px|ავსტრალიის კლიმატური რუკა]] ავსტრალიის [[კონტინენტი]] მდებარეობს [[სამხრეთი ნახევარსფერო]]ს სამი ძირითადი თბილი [[კლიმატი|კლიმატური]] სარტყლის ფარგლებში: [[სუბეკვატორული სარტყლები|სუბეკვატორული]] (ჩრდილოეთით), [[ტროპიკული სარტყლები|ტროპიკული]] (ცენტრალურ ნაწილში) და [[სუბტროპიკული სარტყლები|სუბტროპიკული]] (სამხრეთში). მხოლოდ კუნძულ [[ტასმანია|ტასმანიის]] მცირე ნაწილი მდებარეობს [[ზომიერი სარტყლები]]ს ფარგლებში. ==== სუბეკვატორული სარტყელი ==== სუბეკვატორული სარტყელი, რომელიც დამახასიათებელია კონტინენტის ჩრდილოეთი და ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილისათვის, გამოირჩევა ტემპერატურის თანაბარი მიმდინარეობით (წლის განმავლობაში ჰაერის საშუალო ტემპერატურაა 23-24&nbsp;°C) და ნალექების დიდი რაოდენობით (1000 მმ-დან 1500 მმ-მდე, ხოლო ზოგიერთ ადგილებში 2000 მმ-ზე მეტი.). ნალექებს აქ იწვევენ ნოტიო ჩრდილო-დასავლეთი [[მუსონები]], და უმთავრესად ისინი მოდიან ზაფხულში. ზამთარში, წლის მშრალ პერიოდში, მხოლოდ ეპიზოდურად წვიმს. ამ დროს მატერიკის შიდა ნაწილიდან ქრის მშრალი, ცხელი [[ქარი]], რომელიც ზოგჯერ წარმოშობს გვალვებს. ==== ტროპიკული სარტყელი ==== ტროპიკული სარტყელში ავსტრალიის კონტინენტზე ყალიბდება კლიმატის ორი ძირითადი ტიპი: ნოტიო ტროპიკული და მშრალი ტროპიკული. ნოტიო ტროპიკული კლიმატი დამახასიათებელია ავსტრალიის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში, რომელიც შედის სამხრეთ-აღმოსავლეთის პასატური ქარების მოქმედების ზონაში. ამ ქარებს [[მატერიკი|მატერიკზე]] მოაქვთ ტენით გაჟღენთილი ჰაერის მასები [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანიდან]]. ამიტომ სანაპირო ვაკე ადგილების და [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთის ფერდოების მთელი რაიონი კარგადაა დატენიანებული (საშუალოდ მოდის 1000 მმ-დან 1500 მმ-მდე ნალექი) და აქვს რბილი თბილი კლიმატი ([[სიდნეი]]ს ყველაზე თბილი თვის ტემპერატურა — 22-25&nbsp;°C-ია, ხოლო ყველაზე ცივი — 11,5-13&nbsp;°C). წყნარი ოკეანიდან მოტანილი ტენიანი ჰაერის მასები აღწევს დიდ წყალგამყოფ ქედს იქითაც, რომელიც გზაში კარგავს ტენის მნიშვნელოვან რაოდენობას, რის გამოც ნალექი მოდის მხოლოდ ქედის დასავლეთ ფერდოებზე და მთის წინა რაიონში. ძირითადად ტროპიკულ და სუბტროპიკულ განედებზე განლაგებული, სადაც მზის [[რადიაცია]] საკმაოდ დიდია, ავსტრალიის მატერიკი ძლიერ ცხელდება. სანაპირო ზოლის სუსტი დაკლაკნილობისა და უკიდურესი ნაწილების ამოწევის გამო, რომლითაც გარშემორტყმულია მატერიკი, ზღვების ზემოქმედება სუსტად აისახება შიდა ნაწილებზე. ავსტრალია — დედამიწის ყველაზე მშრალი კონტინენტია, და მისი ბუნების ერთ-ერთი ყველაზე უფრო დამახასიათებელი თვისებაა — [[უდაბნო]]ების ფართედ გავრცელება, რომლებსაც უკავია უზარმაზარი სივრცეები და გადაჭიმულია თითქმის 2,5 ათას კმ-ზე [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანის]] ნაპირებიდან დიდი წყალგამყოფი ქედის მთის წინა რაიონებამდე. მატერიკის ცენტრალურ და დასავლეთი ნაწილებისთვის დამახასიათებელია ტროპიკული უდაბნოს კლიმატი. ზაფხულში (დეკემბერი — თებერვალი) აქ საშუალო ტემპერატურა მატულობს 30&nbsp;°C-მდე, ხოლო ზოგჯერ უფრო მაღლა, ზამთარში კი (ივნისი — აგვისტო) ეცემა საშუალოდ 10—15&nbsp;°C-მდე. ავსტრალიის ყველაზე უფრო ცხელი რაიონია — ჩრდილო-დასავლეთი, სადაც [[დიდი ქვიშიანი უდაბნო|დიდ ქვიშიან უდაბნოში]] ტემპერატურა თითქმის მთელი ზაფხულის განმავლობაში დგას 35&nbsp;°C დონეზე და უფრო მაღლაც. ზამთრის პერიოდში ის უმნიშვნელოდ ეცემა (დაახლოებით 20—25&nbsp;°C-მდე). მატერიკის ცენტრში, ქალაქ [[ალის-სპრინგსი]]ს რაიონში, ზაფხულის პერიოდში დღის ტემპერატურა იწევს 45&nbsp;°C-მდე, ხოლო ღამით ეცემა ნულამდე და უფრო ქვემოთაც (-4-6&nbsp;°C). ავსტრალიის ცენტრალურ და დასავლეთ ნაწილებში, ანუ მისი ტერიტორიის დაახლოებით ნახევარში, საშუალოდ მოდის 250—300 მმ ნალექი წელიწადში, ხოლო [[ეირის ტბა|ეირის ტბის]] შემოგარენში — 200 მმ-ზე ნაკლები; მაგრამ ეს უმნიშვნელო ნალექებიც კი მოდის არათანაბრად. ზოგჯერ გადაბმულად რამდენიმე წლის განმავლობაში არ მოდის წვიმები, ხოლო ზოგჯერ ორ-სამ დღეში, ხანდახან კი რამდენიმე საათში მოდის მთელი წლის რაოდენობის ნალექი. წყლის ნაწილს სწრაფად და ღრმად შეიწოვს წყალგამტარი ნიადაგი და მიუღწევადია მცენარეულობისათვის, ხოლო ნაწილი ორთქლდება მზის ცხელი სხივების საშუალებით და ნიადაგის ზედა ფენა თითქმის მშრალი რჩება. ==== სუბტროპიკული სარტყელი ==== სუბტროპიკული სარტყელის ფარგლებში გამოიყოფა კლიმატის სამი ტიპი: [[ხმელთაშუაზღვის კლიმატი|ხმელთაშუაზღვის]], [[სუბტროპიკული სარტყლები|სუბტროპიკული კონტინენტალური]] და ნოტიო სუბტროპიკული. ხმელთაშუაზღვის კლიმატი დამახასიათებელია ავსტრალიის სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილისათვის. როგორც დასახელებიდან ჩანს, მატერიკის ამ ნაწილის კლიმატი მსგავსია ევროპული ხმელთაშუაზღვისპირეთის ქვეყნების კლიმატთან (მაგალითად [[ესპანეთი]]ს და [[საფრანგეთი|სამხრეთი საფრანგეთის]]. ზაფხული აქ ცხელია და როგორც წესი მშრალია, ხოლო ზამთარი თბილი და ნოტიო. ხასიათდება ტემპერატურის შედარებით უმნიშვნელო მერყეობით წელიწადის განმავლობაში (იანვარი — 23-27&nbsp;°C, ივნისი — 12-14&nbsp;°C) და ნალექების საკმაო რაოდენობით (500 მმ-დან 1000 მმ-მდე). სუბტროპიკული კონტინენტალური კლიმატის ზონა მოიცავს სამხრეთ, რომელიც ახლო იმყოფება მატერიკის ნაწილ [[ავსტრალიის დიდი ყურე|ავსტრალიის დიდ ყურესთან]], მოიცავს ქალაქ [[ადელაიდა]]ს შემოგარენს და გადაჭიმულია შორს აღმოსავლეთისაკენ, შტატ [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს დასავლეთით. ამ კლიმატის ძირითადი მახასიათებლებია — ნალექების მცირე რაოდენობა და ტემპერატურის შედარებით მაღალი წლიური ცვალებადობა. სუბტროპიკული ნოტიო კლიმატის ზონა თავის საზღვრებში მოიცავს [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] მთელ შტატს და [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის სამხრეთ-დასავლეთ მთისწინა ნაწილს. მთლიანად მთელი ეს ზონა გამოირჩევა რბილი კლიმატით და ნალექების მნიშვნელოვანი რაოდენობით (500 მმ-დან 600 მმ-მდე), უპირველეს ყოვლისა სანაპირო რაიონებში (ნალექების შეღწევა კონტინენტის სიღრმეში მცირდება). ზაფხულში ტემპერატურა იწევს საშუალოდ 20-24&nbsp;°C-მდე, მაგრამ ზამთარში საკმაოდ დაბლა ეშვება — 8-10&nbsp;°C-მდე. მატერიკის ამ ნაწილის კლიმატი სასარგებლოა [[ხილი]]ს, სხვადასხვა [[ბოსტნეული კულტურები]]ს და საკვები ბალახის მოსაყვანად. თუმცა, მაღალი მოსავლის მოსაყვანად გამოიყენება სარწყავი სისტემები, რადგანაც ზაფხულის პერიოდში ტენი ნიადაგში არასაკმარის რაოდენობას შეიცავს. ამ რაიონებში ამრავლებენ რძის მომტან პირუტყვს და ცხვარს. მატერიკის ბევრ რაიონში ცხელ კლიმატს და უმნიშვნელო და არათანაბარი ნალექების მოსვლას ის შედეგი მოაქვს, რომ მისი ტერიტორიის თითქმის 60 %-ს არა აქვს [[მდინარეული ჩამონადენი]] ოკეანეში და მხოლოდ აქვს დროებითი წყლის დინების კალაპოტის იშვიათი ქსელი. შეიძლება ითქვას, რომ არც ერთ სხვა მატერიკზე არ არის ასეთი სუსტად განვითარებული შიდა წყლების ქსელი, როგორც ავსტრალიაში. === მცენარეული სამყარო === რადგანაც ავსტრალიის მატერიკი, [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] პერიოდის შუიდან დაწყებული, იმყოფებოდა დედამიწის სხვა ნაწილებისგან იზოლირებულ პირობებში, მისი მცენარეული სამყარო მეტად თავისებურია. 12 ათასი მაღალი სახეობის მცენარეებიდან 9 ათასზე მეტი — [[ენდემები|ენდემურია]], ანუ იზრდება მხოლოდ ავსტრალიის კონტინენტზე. ენდემურებს შორის — [[ევკალიპტი|ევკალიპტების]] და [[აკაცია|აკაციების]] ბევრი სახეობაა, ავსტრალიისთვის ყველაზე უფრო ტიპური მცენარეების ოჯახი. ამავდროულად აქ გვხვდება ისეთი მცენარეებიც, რომლებიც დამახასიათებელია [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]] (მაგალითად, [[ნოტოფაგუსი]] ({{lang-la|Nothofágus}})), [[სამხრეთი აფრიკა|სამხრეთ აფრიკაში]] ([[პროტეინისებრნი|პროტეინები]]ს ({{lang-la|Proteáceae}}) ოჯახის წარმომადგენლები) და [[მალაის არქიპელაგი|მალაის არქიპელაგის]] კუნძულებზე ([[ფიკუსი]], [[პანდანუსი]] და სხვა). ეს იმაზე მეტყველებს, რომ რამდენიმე მილიონი წლის წინ მატერიკებს შორის არსებობდა სახმელეთო კავშირი. რადგანაც ავსტრალიის ტერიტორიის დიდი ნაწილის კლიმატი გამოირჩევა მკვეთრი სიმშრალით, მის ფლორაში ბატონობენ მშრალი კლიმატის მოყვარული მცენარეები: განსაკუთრებული [[მარცვლოვანნი]], ევკალიპტები, ქოლგისებური აკაციები, [[სუკულენტები]] ({{lang-la|succulentus}}) ([[ბოაბი]] ({{lang-la|Adansonia gregorii}}) და სხვა). ამ ჯგუფს მიკუთვნებულ [[ხე]]ებს აქვთ ძლიერი ფესვოვანი სისტემა, რომელიც 10-20, ხოლო ზოგჯერ 30 მეტრით ჩადის მიწაში, რისი მეშვეობითაც ისინი, როგორც ტუმბოები, იწოვენ ტენს მიწის დიდი სიღრმიდან. ასეთი ხეების ვიწრო და მშრალ ფოთლებს უფრო მეტად აქვთ არამბზინავი მონაცისფრო-მომწვანო ფერი. ზოგიერთი მათგანის ფოთლები მიმართულია მზისკენ, რაც ხელს უწყობს მათი ზედაპირიდან წყლის აორთქლების შემცირებას. კონტინენტის უკიდურეს ჩრდილოეთში და ჩრდილო-დასავლეთში, სადაც ცხელა და თბილ ჩრდილო-დასავლეთის მუსონებს მოაქვთ ტენი, იზრდებიან [[ტროპიკული ტყეები]]. მერქნის შემადგენლობის მიხედვით ჭარბობენ გიგანტური ევკალიპტები, ფიკუსები, [[პალმა|პალმები]], ვიწრო გრძელფოთლიანი პანდანუსები და სხვა. ხეების ხშირი ფოთლები ქმნის თითქმის დაბურულ საფარს, რომელიც მთლიანად ჩრდილავს მიწას. ზოგ ადგილას პირდაპირ სანაპიროზე გვხვდება [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკის]] ნარგავები. იმ ადგილებში, სადაც ნაპირი სწორია და ხავსიანია, განვითარებულია [[მანგროს ტყეები]]. [[წვიმის ტყეები]] ვიწრო გალერეების სახით გადაჭიმულია შედარებით მცირე სიგრძეზე მატერიკის შიგნით მდინარეების ხეობებში. სამხრეთისაკენ სიღრმეში კლიმატი კიდევ უფრო მშრალი ხდება და ძლიერად იგრძნობა უდაბნოს სიმხურვალე. ტყის საფარი თანდათან იშვიათდება. ევკალიპტები და ქოლგური აკაციები ჯგუფ-ჯგუფად გვხვდება. ეს ნოტიო [[სავანა|სავანების]] ზონაა, რომელიც გადაჭიმულია განივი მიმართულებით ტროპიკული ტყეების ზონის სამხრეთით. სავანები თავისი შეხედულებით, ხეების იშვიათი ჯგუფებით, გვაგონებენ პარკებს. [[ბუჩქი|ბუჩქები]] მათში არ არსებობს. ტყიანი სავანა — მშვენიერი საძოვარია ცხვრებისთვის და მსხვილი რქოსანი პირუტყვისათვის. მატერიკის ნაწილის ცენტრალური უდაბნოებისთვის, სადაც საკმაოდ ცხელა და გვალვებია, დამახასიათებელია ხშირი, თითქმის გაუვალი, ეკლიანი, დაბალი სიმაღლის ბუჩქები, რომელიც უპირველეს ყოვლისა შედგება ევკალიპტებისგან და აკაციებისგან. ავსტრალიაში ასეთი ტიპის ნარგავებს ეძახიან [[სკრები|სკრებებს]]. ზოგ ადგილებში სკრები შერეულია ფართე, მცენარეულობების გარეშე არსებულ ქვიშოვან, ჰქვიან ან თიხოვან უდაბნოს მონაკვეთებთან, ხოლო ზოგან — მაღალი ძლიერფესვებიან მარცვლოვანებთან ([[სპინიფექსი]]). [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთითი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ფერდოები, სადაც ბევრი ნალექი მოდის, დაფარულია ხშირი ტროპიკული და სუბტროპიკული მარადმწვანე ტყეებით. ამ ტყეებში უფრო მეტად, როგორც ყველგან ავსტრალიაში, ევკალიპტებია. ევკალიპტები ფასიანია სამრეწველო თვალსაზრისით. ამ ხეებს ტოლი არა ჰყავთ სიმაღლეში მყარი მერქნის ჯიშის ხეებს შორის; მათი ზოგიერთი სახეობა სიმაღლეში აღწევს 150 მეტრს და 10 მეტრს დიამეტრში. [[მერქანი|მერქნის]] ზრდა ევკალიპტების ტყეებში დიდია და ამიტომ ისინი საკმაოდ პროდუქტიულია. ტყეებში ბევრია ისეთი მერქნიანი {{lang-la|Equisétum}} და [[გვიმრანაირნი|გვიმრები]], რომლებიც აღწევენ 10-20 მეტრ სიმაღლეს. თავის სიმაღლის ბოლოში [[მერქნიანი გვიმრები]] ატარებენ მსხვილ (სიგრძით 2 მეტრამდე) ბუმბულოვან ფოთლებს. თავისი მბზინავი და გამოკვეთილი სიმწვანით ისინი რამდენადმე ახალისებენ ფერმკრთალი ევკალიპტების ტყეების მოცისფრო-მომწვანო პეიზაჟს. მაღალ მთებში შეინიშნება [[ფიჭვი]]-[[დამარა]]ს და [[წიფელი]]ს ნარევი. ამ ტყეებში ბუჩქოვანი და ბალახოვანი საფარი მრავალფეროვანია და ხშირია. ამ ტყეების დაბალი სინოტივის ვარიანტებში მეორე იარუსი ქმნის ბალახოვან ხეებს. მატერიკის სამხრეთ-დასავლეთით ტყეები ფარავენ [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] [[ქედი]]ს დასავლეთის ფერდოებს, რომელიც ზღვისკენ იყურება. ეს ტყეები თითქმის მთლიანად შედგება ევკალიპტებისგან, რომლებიც მნიშვნელოვან სიმაღლეებს აღწევენ. აქ ენდემური სახეობების რიცხვი განსაკუთრებით დიდია. ევკალიპტების გარდა ფართედ გავრცელებულია ჭურჭლოვანი სახეობის ხეები. მათ აქვთ ორიგინალური ბოთლისებური [[ღერო]], ძირში მსხვილი და ზემოთ მკვეთრად შევიწროებული. წლის წვიმიან დროს ხეების ღეროებში გროვდება ტენის ბევრი მარაგი, რომელიც იხარჯება მშრალი ამინდების პერიოდში. ამ ტყეების ახალგაზრდა ხეებთან ბევრი ნაირფეროვანი მბზინავი ბუჩქი და ბალახებია. მთლიანად ავსტრალიის ტყის რესურსები მცირეა. ტყეების საერთო ფართობი, სპეციალური ნარგავების ჩათვლით, რომლებიც ძირითადად შედგებიან ისეთი სახეობებისაგან, რომლებსაც აქვთ რბილი მერქანი, 1970-იანი წლების ბოლოს სულ შეადგენდა კონტინენტის ტერიტორიის 5,6 %-ს. პირველმა კოლონისტებმა მატერიკზე ვერ აღმოაჩინეს ევროპისთვის დამახასიათებელი მცენარეების სახეობები. შემდგომში ავსტრალიაში შეიტანეს ევროპული და სხვა სახეობების ხეები, ბუჩქები და ბალახი. აქ კარგად მოერგო [[ვაზი]], [[ბამბა (გვარი)|ბამბა]], მარცვლეული ([[ხორბალი]], [[ქერი]], [[შვრია]], [[ბრინჯი]], [[სიმინდი]] და სხვა), [[ბოსტნეული კულტურები]], ბევრი [[ხილი]]ს ხე და ასე შემდეგ. === ცხოველთა სამყარო === ავსტრალიის ფაუნა მოიცავს დაახლოებით 200 000 სახეობის ცხოველებს, რომელთა შორის დიდი რაოდენობა უნიკალურია. [[ძუძუმწოვრები]]ს 83 %, [[ქვეწარმავლები]]ს 89 %, [[თევზები]]ს და [[მწერები]]ს 90 % და [[ამფიბიები]]ს 93 % ავსტრალიისთვის [[ენდემები|ენდემურია]].<ref name="Williams">''Williams, J. et al.'' 2001. Biodiversity, Australia State of the Environment Report 2001 (Theme Report). — CSIRO Publishing on behalf of the Department of the Environment and Heritage, Canberra. — ISBN 0-643-06749-3 [https://web.archive.org/web/20051016015009/http://www.deh.gov.au/soe/2001/biodiversity/pubs/biodiversity.pdf .pdf]</ref> ავსტრალიის ცხოველთა ნაირსახეობები მცირეა: სულ ცნობილია ძუძუმწოვრების 379 სახეობა, [[ფრინველები]]ს — 800, ქვეწარმავლების — 950 და ამფიბიების — 216 სახეობა, რომლებიც ცხოვრობენ ამ კონტინენტზე და მის ირგვლივ მყოფ კუნძულებზე. ==== ძუძუმწოვრები ==== ავსტრალია და მისი გარშემო წყლები მოიცავს ძუძუმწოვრების 379 სახეობას, მათ შორის 159 [[ჩანთოსნები|ჩანთოსანს]], 76 [[ხელფრთიანები|ხელფრთიანს]], 69 [[მღრღნელები|მღრღნელს]] (5 შემოყვანილი), 44 [[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპისნაირს]], 10 [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანს]], 3 [[პლაცენტალურები|პლაცენტალურ]] ხმელეთის მტაცებელს (2 თანამედროვე და 1 სუბრეცენტულ ინტროდუცენტი), 13 შემოყვანილ [[ჩლიქოსნები|ჩლიქოსანს]], 2 შემოყვანილ [[ოთხმჭრელიანები|ოთხმჭრელიანს]] და 1 [[დუგონისნაირნი|დუგონისნაირს]]. (სისტემატიკა და ნომენკლატურა ''Van Dyck and Strahan''-ის მიხედვით<ref>Van Dyke, S. and Strahan, R. (eds.) (2008) ''The Mammals of Australia'', Third Edition, New Holland / Queensland Museum, Brisbane ISBN 9781877069253</ref>. სახეობების ჩამონათვალი ''Menkhorst and Knight''-ის მიხედვით<ref>Menkhorst, P. and Knight, F. (2001) ''A Field Guide to the Mammals of Australia'', Oxford University Press, Melbourne ISBN 0-19-550870-X</ref> Gardner and Groves-ის დამატებებით<ref>Wilson, D. E., & Reeder, D. M. ed. (2005) ''[http://www.bucknell.edu/msw3 Mammal Species of the World]'', (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. pp. 1-70. ISBN 0-801-88221-4.</ref>). ავსტრალიის ძუძუმწოვრების 83 % სხვაგან არსად არ გვხვდება და ისინი მხოლოდ ადგილობრივი ენდემებია. მატერიკისთვის ენდემური რამდენიმე გვარი და ოჯახია. ==== ქვეწარმავლები ==== ავსტრალიის ფაუნაში ბინადრობს 950 სახეობაზე მეტი ქვეწარმავალი<ref>[http://reptile-database.reptarium.cz/search.php?taxon=&genus=&species=&subspecies=&author=&year=&common_name=&location=Australia&holotype=&reference=&submit=Search The Reptile Database: Australia]</ref> ==== ამფიბიები ==== ავსტრალიის ტერიტორიაზე არ არსებობენ [[კუდიანი ამფიბიები|კუდიანი]] და [[უფეხო ამფიბიები]]. მატერიკზე ბინადრობს ავსტრალიური სახეობის 216 [[უკუდო ამფიბიები]]ს ოჯახი და ერთი შემოყვანილი — ''[[აგა]]''. ==== ფრინველები ==== ავსტრალიის ფრინველთა ფაუნა მოიცავს 800-მდე სახეობას.<ref name="Llistats d'Ocells del Món Austràlia">[http://avibase.bsc-eoc.org/checklist.jsp?region=au&list=clements&lang=CA&synlang=FR ავსტრალიის ფრინველთა სია.]</ref> ამ ზოოგეოგრაფიული რეგიონის ფრინველთა დაახლოებით 350 სახეობა ენდემურია ([[ემუ]], [[კუდქნარა]]), [[ახალი გვინეა|ახალი გვინეის]], [[ახალი კალედონია|ახალი კალედონიის]] ([[კაგუ]]) და [[ახალი ზელანდია|ახალი ზელანდიის]] ([[კივი (ფრინველი)|კივი]]) ჩათვლით. ==== მწერები ==== ავსტრალიის ცხოველთა 200 000 სახეობიდან თითქმის 96 % მოდის [[უხერხემლოები|უხერხემლოებზე]] და 90 % [[მწერები|მწერებზე]] და [[მოლუსკები|მოლუსკებზე]]. მწერებს შორის ყველაზე უფრო დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა [[ხოჭოები]]ს რიგი, რომელსაც ავსტრალიაში წარმოადგენს დაახლოებით 28 000 სახეობა (უპირველეს ყოვლისა ოჯახები ''[[Scarabaeoidea]]'' და ''[[Curculionoidea]]''. [[ქერცლფრთიანები]]ს (''Lepidoptera'') რიგი აქ წარმოდგენილია 20 816 სახეობით, [[სიფრიფანაფრთიანები]]ს (Hymenoptera) რიგი — 12 781 სახეობით (მათ შორის [[ჭიანჭველასებრნი|ჭიანჭველების]] — 1275 სახეობა და ქვესახეობა). [[ორფრთიანები]]ს რიგი (''Diptera'', [[კოღოები]] და [[ბუზები]]) — 7786 სახეობა. ავსტრალიაში [[ტკიპები]]ს ფაუნა მოიცავს 2700 სახეობას 240 ოჯახიდან (რიგების მიხედვით: [[Astigmata]] — 330 სახეობა, [[Oribatida]] — 330 სახეობა, [[Prostigmata]] — 1270 სახეობა, [[Ixodida]] — 80 სახეობა, [[Holothyrida]] — 3 სახეობა, [[Mesostigmata]] — 675 სახეობა). ყველაზე დიდი ოჯახები: ''[[Atopomelidae]]'' (98 სახეობა), ''[[Steganacaridae]]'' (63 სახეობა), ''[[Eriophyidae]]'' (49 სახეობა), ''[[Trombiculidae]]'' (114 სახეობა), ''[[აბლაბუდატკიპასებრნი]]'' (54 სახეობა), ''[[Frythraeidae]]'' (102 სახეობა), ''[[იქსოდისებრი ტკიპები]]'' (68 სახეობა), ''[[Laelapidae]]'' (147 სახეობა), ''[[Phytoseiidae]]'' (109 სახეობა) და ''[[Rhinonyssidae]]'' (90 სახეობა)<ref name="Mites">Halliday Robert B. (1998). [http://books.google.ru/books?id=Wa715q23uCUC&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false Mites of Australia: A Checklist and Bibliography.] CSIRO (Australia) Series: Monographs on invertebrate taxonomy; vol 5. Csiro Publishing. 1998. Pp.1870— 2842. ISBN 0-643-06370-6</ref>. ავსტრალია ცნობილია [[ობობასნაირნი|ობობების]] მრავალრიცხოვანი ენდემებით. ==== თევზები ==== ავსტრალიის და მისი შემოგარენის წყლებში 4400-ზე მეტი სახეობის თევზია აღმოჩენილი,<ref>[[Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation|CSIRO]]. 2004. [http://www.marine.csiro.au/caab/namelist.htm Standard Names of Australian Fish] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160503030003/http://www.marine.csiro.au/caab/namelist.htm |date=2016-05-03 }}</ref> მათგან 90 % ენდემურია. მაგრამ მხოლოდ 170 სახეობაა მტკნარი წყლის. == ისტორია == === ავსტრალია ევროპელების მოსვლამდე (1606 წლამდე) === [[ავსტრალიელი აბორიგენები]]ს წინაპრები ავსტრალიაში გამოჩნდნენ 40—60 ათასი წლის წინ (სხვა მონაცემებით — დაახლოებით 70 ათასი წლის წინ)<ref>Peter Hiscock (2008). ''Archaeology of Ancient Australia''. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5.</ref><ref>John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). ''Prehistory of Australia''. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502.</ref>. ადამიანები ავსტრალიაში მოვიდნენ ზღვით მაშინ, როდესაც [[ახალი გვინეა]] და [[ტასმანია]] იყო კონტინენტის ნაწილი, რის გამოც ისინი ითვლებიან ყველაზე ადრეულ ზღვის მოგზაურებად მსოფლიოში<ref>Ron Laidlaw «Aboriginal Society before European settlement» in Tim Gurry (ed) (1984) ''The European Occupation.'' Heinemann Educational Australia, Richmond. p. 40. ISBN 0 85859 2509.</ref>. კონტინენტის ადამიანებით დასახლება დაიწყო 42—48 ათასი წლის წინ<ref>{{cite journal |author=Gillespie, Richard |year=2002 |url=http://www-personal.une.edu.au/~pbrown3/Gillespie02.pdf |title=Dating the First Australians (full text) |journal=Radiocarbon |volume=44 |issue=2 |format=PDF |pages=455—472 |accessdate=2010-12-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20030718074926/http://www-personal.une.edu.au/~pbrown3/Gillespie02.pdf |archivedate=2003-07-18 }}</ref>. ყველაზე ადრეული ადამიანის ნაშთები ნაპოვნია [[მუნგოს ტბა]]ზე, დამშრალ ტბაზე [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის სამხრეთ-აღმოსავლეთით. ეს ნაშთები მსოფლიოში ნაპოვნი [[კრემაცია|კრემაციის]] ერთ-ერთი უძველესია ნიმუშია, რაც ამტკიცებს ავსტრალიის აბორიგენებს შორის რელიგიური რიტუალების ადრეულ არსებობაზე<ref>Bowler, J. M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D. J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47—65.</ref>. აბორიგენთა ხელოვნება ითვლება მსოფლიოს მიმდინარე ხელოვნების ტრადიციებში უძველესად <ref name="NGVindig">{{cite web|url=http://www.ngv.vic.gov.au/whats-on/exhibitions/exhibitions/the-indigenous-collection|title=The Indigenous Collection|work=The Ian Potter Centre: NGV Australia|publisher=National Gallery of Victoria|accessdate=2010-12-06|deadlink=404|archiveurl=https://www.webcitation.org/5ulScpce3?url=http://www.ngv.vic.gov.au/whats-on/exhibitions/exhibitions/the-indigenous-collection|archivedate=2010-12-06}}</ref>. მისი ასაკი შეფასებულია 30 000 წლით და ის გვხვდება ავსტრალიის მთელ ტერიტორიაზე (კერძოდ, [[ულურუ]]ზე და [[კაკადუს ეროვნული პარკი|კაკადუს ეროვნულ პარკში]])<ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/kakadu/|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dRjaxq?url=http://www.environment.gov.au/parks/kakadu/|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/uluru/index.html|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dSumXW?url=http://www.environment.gov.au/parks/uluru/index.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ასაკისა და უამრავი ნახატებიდან გამომდინარე, კლდეზე ხატვის ხელოვნება ავსტრალიაში დაკავშირებულია [[ლასკოს მღვიმე|ლასკოს]] და [[ალტამირის მღვიმე|ალტამირის]] [[მღვიმე]]ებთან ევროპაში<ref>{{cite web |url = http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/art/index.htm |title = Indigenous art |work = Australian Culture and Recreation Portal |publisher = Australia Government |accessdate = 2010-09-26 |archiveurl = https://www.webcitation.org/659dTrBuG?url=http://australia.gov.au/about-australia/australian-story/austn-indigenous-art |archivedate = 2012-02-02 }}</ref><ref>{{cite web|author=Australia|url=http://australianmuseum.net.au/The-spread-of-people-to-Australia/|title=Australianmuseum.net.au|publisher=Australianmuseum.net.au|date=2011-07-01|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dUodkP?url=http://australianmuseum.net.au/The-spread-of-people-to-Australia/|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 10—12 ათასი წლის წინა პერიოდში ტასმანია იზოლირდება მატერიკიდან და ზოგიერთმა ქვის ტექნოლოგიამ ვერ მიაღწია [[ტასმანიელი აბორიგენები|ტასმანიელ აბორიგენებამდე]] (მაგალითად, [[ბუმერანგი]]ს გამოყენება)<ref>Julia Clark (c. 1992) «Aboriginal People of Tasmania», p. 3 in ''Aboriginal Australia'', produced by Aboriginal and Torres Strait Islander Commission (ATSIC) ISBN 0-644-24277-9.</ref>. ავსტრალიის უძველესი ისტორიის პერიოდში სამხრეთ-აღმოსავლეთ ავსტრალიაში ხშირად ხდებოდა ვულკანების ამოფრქვევა<ref>Richard Broome (1984) ''Arriving'', p. 6.</ref>. ამ რეგიონში, [[კონდაჰის ტბა]]ზე, [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიას შტატში]], ნაპოვნია ნახევრადმუდმივი დასახლება საკვების დიდი მარაგით<ref>Richard Broome (1984)'' Arriving'', p. 8.</ref>. საუკუნეების განმავლობაში [[მაკასარები]] ვაჭრობდნენ ავსტრალიელ აბორიგენებთან, კერძოდ იოლნგუს ხალხთან [[არნემ-ლენდი]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთში. === ავსტრალიის გამოკვლევა და კოლონიალური პერიოდი (1606—1900 წლები) === ==== ავსტრალიის სანაპირო ზოლის გამოკვლევა (1606—1788 წლები) ==== [[ფაილი:Australia discoveries by Europeans before 1813 en.png|thumb|right|300px|ავსტრალიის გამოკვლევა ევროპელი მეზღვაურების მიერ (1812 წლამდე)<br /> {{legend|#000000|1606 — [[ვილემ იანსზონი]]}} {{legend|#ff9955|1606 — [[ლუის ვაეს დე ტორესი]]}} {{legend|#39842c|1616 — [[დერკ ჰარტოგი (ზღვაოსანი)|დერკ ჰარტოგი]]}} {{legend|#ffd42a|1619 — [[ფრედერიკ დე ჰაუტმანი]]}} {{legend|#835b38|1644 — [[აბელ ტასმანი]]}} {{legend|#516778|1696 — [[ვილემ დე ვლამინკი]]}} {{legend|#000080|1699 — [[უილიამ დამპირი]]}} {{legend|#8000ff|1770 — [[ჯეიმზ კუკი]]}} {{legend|#0055d4|1797—1799 — [[ჯორჯ ბასი]]}} {{legend|#ff0000|1801—1803 — [[მეტიუ ფლინდერსი]]}}]] ზოგიერთი ავტორები ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ, რომ ევროპელები ესტუმრნენ ავსტრალიას ჯერ კიდევ XVI საუკუნეში. კენეტ მაკინტაირი და სხვა ისტორიკოსები ამტკიცებდნენ, რომ [[ავსტრალიის პორტუგალიური აღმოჩენის თეორია|პორტუგალიელებმა საიდუმლოდ აღმოაჩინეს ავსტრალია]] XVI საუკუნის 20-იან წლებში<ref>McIntyre, K. G. (1977) ''The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook'', Souvenir Press, Menindie ISBN 028562303 6.</ref>. მათ მიერ დიეპის რუკებზე არსებული «ჟავ-ლა-გრანდის» ({{lang-fr|Jave La Grande}}) წარწერები ხშირად აღიქმებოდა, როგორც «პორტუგალიური აღმოჩენის» მტკიცებულება. მიუხედავად ამისა, დიეპის რუკები ასახავენ იმ ეპოქის გეოგრაფიული ცოდნის დაუმთავრებელ მდგომარეობას, როგორც ფაქტიურის, ისევე თეორიულის<ref>Robert J. King, «The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande», ''The Globe: Journal of the [[Australian and New Zealand Map Society|Australian Map Circle]],'' no. 62, 2009, pp. 1—50.</ref>. თუმცა XVII საუკუნემდე ევროპელთა ვიზიტების თეორიები ჯერ კიდევ ბევრ ინტერესს იწვევს ავსტრალიაში და სხვა ქვეყნებში, ისინი, როგორც წესი, ითვლება საკამათოდ და საკმარისად არ არის დამტკიცებული. ავსტრალიის აღმოჩენა მოხდა 1606 წელს, როდესაც გემ ''დაიფკენით'' მცურავი [[ვილემ იანსზონი]] გადავიდა ავსტრალიის სანაპიროზე<ref>J. P. Sigmond and L. H. Zuiderbaan (1979) ''Dutch Discoveries of Australia''. Rigby Ltd, Australia. p. 19—30 ISBN 0-7270-0800-5.</ref>, დაარქვა მას ახალი ჰოლანდია და გამოაცხადა ჰოლანდიის სამფლობელოდ (ჰოლანდიელების მიერ ავსტრალია არასოდეს არ ათვისებულა). იმავე წელს [[პედრო ფერნანდეს კიროსი]]ს ესპანური ექსპედიცია გადავიდა [[ახალი ჰებრიდები]]ს არქიპელაგზე და, ჩათვალა, რომ ეს — სამხრეთი კონტინენტია, მას დაარქვა წმინდა სულის სამხრეთის მიწა ({{lang-es|Austrialis del Espiritu Santo}})<ref>{{cite web|url=http://www.adb.online.anu.edu.au/biogs/A020311b.htm|title=ADB.online.anu.edu.au|publisher=ADB.online.anu.edu.au|date=|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dWPcEz?url=http://adb.anu.edu.au/biography/quiros-pedro-fernandez-de-2568|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nla.gov.au/exhibitions/southland/Backgrnd-Imagining_a_South_Land.html|title=NLA.gov.au|publisher=NLA.gov.au|date=|accessdate=2011-07-14|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060906044824/http://www.nla.gov.au/exhibitions/southland/Backgrnd-Imagining_a_South_Land.html|archivedate=2006-09-06}}</ref>. მოგვიანებით, ამავე წელს კიროსის მოადგილემ [[ლუის ვაეს დე ტორესი|ლუის ვაეს დე ტორესმა]] გაცურა [[ტორესის სრუტე]]ში და, ალბათ, დაინახა ავსტრალიის ჩრდილოეთი ნაპირი<ref>{{cite web|url=http://adbonline.anu.edu.au/biogs/A020488b.htm|title=ADBonline.anu.edu.au|publisher=ADBonline.anu.edu.au|date=|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dXHsqJ?url=http://adb.anu.edu.au/biography/torres-luis-vaez-de-2741|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[ფაილი:Thevenot - Hollandia Nova detecta 1644.png|thumb|left|''ახალი ჰოლანდიის'' რუკა, დათარიღებულია 1644 წლით.]] 1642 წელს ჰოლანდიელმა [[აბელ ტასმანი|აბელ ტასმანმა]] მოგზაურობისას აღმოაჩინა [[ვან-დიმენის მიწა]] (შემდგომში მას სახელად ტასმანია დაერქვა) და [[ახალი ზელანდია]], რითაც მნიშვნელოვანი წილი შეიტანა ავსტრალიის გამოკვლევაში. 1644 წელს მან გაცურა ავსტრალიის აღმოსავლეთი სანაპიროს გვერდით ახალი გვინეის სამხრეთ სანაპიროსკენ, როდესაც ასრულებდა თავის მეორე მოგზაურობას. მან გამოტოვა ტორესის სრუტე ახალ გვინეასა და ავსტრალიას შორის და ცურვა გააგრძელა დასავლეთისკენ, ავსტრალიის სანაპიროს გასწვრივ და საბოლოო ჯამში, მის მიერ, რუკებზე გამოისახა ავსტრალიის დასავლეთი სანაპირო<ref>{{cite encyclopedia | last=Serle | first=Percival | year=1949 | title = Tasman, Abel | url=http://gutenberg.net.au/dictbiog/0-dict-biogT-V.html#tasman1 | encyclopedia=[[Dictionary of Australian Biography]] | publisher=Angus and Robertson | location=Sydney | accessdate= }}</ref><ref>[[Edward Duyker]] (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.</ref>. XVII საუკუნის 50-იანი წლებისთვის, ჰოლანდიელი ზღვაოსნების მეშვეობით, ავსტრალიის გარშემოწირულობა რუკებზე საკმაოდ მკაფიოდ იყო გამოხაზული. ჰოლანდიური გამოკვლევების გარდა ავსტრალიის დასავლეთი სანაპირო რჩებოდა გამოუკვლევი [[ჯეიმზ კუკი]]ს პირველ გაცურვამდე. მსჯავრდებულებისათვის სამხრეთ ოკეანეში ან [[Terra Australis]]-ში კოლონიის დაფუძნების საწყისი იდეა წამოაყენა ჯონ კალანდერმა. 1769 წელს ლეიტენანტი ჯეიმზ კუკი, რომელიც გემ [[ინდევორი (გემი)|ინდევორს]] ({{lang-en|HMS Endeavour}}) მეთაურობდა, მოგზაურობდა [[ტაიტი]]ზე, რომ დაენახა [[ვენერას ტრანზიტი]]. კუკი ასევე ასრულებდა საადმირალოს საიდუმლო ინსტრუქციებს სამხრეთი კონტინენტის მოძიების თაობაზე<ref>Andrew Cook, Introduction to ''An account of the discoveries made in the South Pacifick Ocean / by Alexander Dalrymple''; first printed in 1767, reissued with a foreword by Kevin Fewster and an essay by Andrew Cook, Potts Point (NSW), Hordern House Rare Books for the Australian National Maritime Museum, 1996, pp. 38—9.</ref>. 1770 წლის 19 აპრილს გემ ''ინდევორის'' ეკიპაჟმა დაინახა ავსტრალიის აღმოსავლეთი სანაპირო და ათი დღის შემდეგ გადავიდა [[ბოტანი]]ს [[უბე]]ში. კუკმა გამოიკვლია აღმოსავლეთის სანაპირო, ხოლო შემდეგ, გემის ნატურალისტ [[ჯოზეფ ბენქსი|ჯოზეფ ბენქსთან]] ერთად, შეატყობინა ბოტანის უბეში კოლონიის დაარსებისთვის საუკეთესო სიტუაციაზე. ==== დიდ ბრიტანეთზე დამოკიდებულება (1788—1901 წლები) ==== კონტინენტზე პირველი ბრიტანული კოლონია, [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]], დაარსდა 1788 წლის 26 იანვარს, როდესაც [[სამეფო ფლოტი]]ს [[ადმირალი|ადმირალმა]] [[არტურ ფილიპი|არტურ ფილიპმა]] მიიყვანა [[პირველი ფლოტი]] [[პორტ-ჯექსონი|პორტ-ჯექსონში]]<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254.</ref>. ეს დღე შემდგომში გახდა ეროვნული დღესასწაული — [[ავსტრალიის დღე]]. ვან-დიმენის მიწა (თანამედროვე ტასმანია) ადამიანებით დასახლდა 1803 წელს და 1825 წელს მიიღო ცალკე კოლონიის სტატუსი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 464—65, 628—29.</ref>. [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულმა სამეფომ]] ავსტრალიის დასავლეთი ნაწილი ფორმალურად გამოაცხადა თავის საკუთრებად 1828 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 678.</ref>, რის შემდეგაც დაიწყო მთელი კონტინენტის დაკავება. დროთა განმავლობაში ახალი სამხრეთ უელსის ნაწილებისგან შეიქმნა ცალკეული კოლონიები: [[სამხრეთი ავსტრალია]] 1836 წელს, [[ვიქტორიას შტატი]] 1851 წელს და [[კუინზლენდი]] — 1859 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 464.</ref>. [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] დაარსდა 1911 წელს სამხრეთ ავსტრალიისგან ტერიტორიის ნაწილის გამოყოფის მეშვეობით<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 470.</ref>. სამხრეთი ავსტრალია, ვიქტორია და დასავლეთი ავსტრალია დაარსდნენ, როგორც ეგრეთ წოდებული «თავისუფალი კოლონიები», ანუ იქ არასდროს არ შეჰყავდათ პატიმრები<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 598.</ref>, მაგრამ უკანასკნელ ორ კოლონიაში მალე ასევე დაიწყეს მათი შეყვანა<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 679.</ref><ref>[http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp Convict Records] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051225154618/http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp |date=2005-12-25 }} Public Record office of Victoria.</ref>. ახალი სამხრეთი უელსის მოსახლეობის უარის თქმამ პატიმრების მიღებაზე მოიტანა ამ კოლონიაში მათი შეყვანის შეწყვეტა; პატიმრებით უკანასკნელი გემი აქ მოვიდა 1848 წელს<ref>{{cite web|year=1988|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs%40.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open|title=1300.1 — New South Wales Year Book, 1998|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dY4C3t?url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open|archivedate=2012-02-02|accessdate=2015-04-09}}</ref>. მკვიდრი აბორიგენი მოსახლეობის რაოდენობა, ავსტრალიის ევროპელებით დასახლებამდე შეადგენდა 750 000-დან 1 000 000-მდე ადამიანს<ref name="APR">{{cite book|last=Briscoe|first=Gordon|title=The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present|year=2002|publisher=Aboriginal History Inc|location=Canberra, Australia|isbn=9780958563765|coauthors=Smith, Len|page=12}}</ref>, მკვეთრად შემცირდა 150 წელიწადში ევროპელებით პირველი დასახლებების შემდეგ, ძირითადად ინფექციური დაავადებების გამო, რომლებიც ევროპელებმა შემოიტანეს<ref>{{cite encyclopedia|title=Smallpox Through History|url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|work=Encarta|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|archivedate=2009-10-31|deadlink=500|accessdate=2015-04-09}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-09 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html |archivedate=2009-10-31 }}</ref>. «[[წართმეული თაობა|წართმეული თაობის]]» ({{lang-en|Stolen Generations}}) პროგრამა (ავსტრალიელი აბორიგენების მშობლებისთვის ბავშვების წართმევა) დღეისათვის ბევრი ისტორიკოსის აზრით ითვლება მკვიდრი მოსახლეობის [[გენოციდი|გენოციდად]]<ref>{{cite web|url=http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|title=Genocide in Australia|accessdate=2007-09-13|last=Tatz|first=Colin|year=1999|work=AIATSIS Research Discussion Papers No 8|publisher=[[Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050808002313/http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|archivedate=2005-08-08}}</ref>, ავსტრალიელი აბორიგენების რაოდენობის შემცირების შესაძლო ხელშემწყობად. აბორიგენების ისტორიის ასეთ ინტერპრეტაციას ეკამათება ბევრი კონსერვატორი, როგორიცაა ყოფილი [[ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრი]] [[ჯონ ჰოვარდი]], და ისინი თვლიან მას გადაჭარბებულად ან შეთხზულად პოლიტიკური ან იდეოლოგიური მიზეზების გამო<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 72—73.</ref>. ავსტრალიაში «წართმეული თაობის» ირგვლივ დებატებმა სახელად მიიღო — «ისტორიული ომები»<ref>{{cite web|last=Mark|first=David|url=http://www.abc.net.au/news/stories/2009/08/27/2669177.htm|title=Rudd calls for end to 'history wars'|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|date=27 August 2009|accessdate=2010-04-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dZZ78p?url=http://www.abc.net.au/news/2009-08-27/rudd-calls-for-end-to-history-wars/1408032|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ფედერალურმა მთავრობამ მიიღო უფლება მიეღო კანონები აბორიგენებთან მიმართებაში 1967 წელს ჩატარებული ავსტრალიის [[რეფერენდუმი]]ს შემდეგ<ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/messageclub/duknow/stories/s888141.htm|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|title=1967 Referendum|last=Dawkins|first=Kezia|date=1 February 2004|accessdate=2010-03-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/659danBq3?url=http://www.abc.net.au/messageclub/duknow/stories/s888141.htm|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[აბორიგენების უფლებები მიწაზე]] ({{lang-en|Native title in Australia}}) არ იყო აღიარებული 1992 წლამდე, როდესაც [[ავსტრალიის უმაღლესი სასამართლო|ავსტრალიის უმაღლესმა სასამართლომ]] [[მაბო კუინზლენდის წინააღმდეგ (2)]] ({{lang-en|Mabo v Queensland (No 2)}}) საქმის განხილვისას გააუქმა ავსტრალიის აღქმა, როგორც ''[[terra nullius]]'' («მიწა, რომელიც არავის არ ეკუთვნის»), რომელიც არსებობდა ევროპელებით დასახლებამდე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 5—7, 402.</ref>. XIX საუკუნის 50-იანი წლების დასაწყისში ავსტრალიაში დაიწყო [[ოქროს ციებ-ცხელება]]<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 283—85.</ref>. შემდგომ, 1854 წელს მოხდა [[იურიკის ამბოხი]] ({{lang-en|Eureka Rebellion}}) სამთო წარმოებაში სამუშაოების ლიცენზიისათვის ფულის აკრეფის წინააღმდეგ, რომელიც იყო [[სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა|სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის]] ერთ-ერთი პირველი გამოხატულება<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 227—29.</ref>. 1855 და 1890 წლებს შორის ექვსმა კოლონიამ ინდივიდუალურად მიიღო [[პასუხისმგებელი მთავრობა]] ({{lang-en|Responsible government}}), რომლებიც მართავდნენ კოლონიის საქმეთა დიდ ნაწილს, ამასთან ისინი რჩებოდნენ [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 556.</ref>. ბრიტანეთის იმპერიის კოლონიების საქმეთა სამინისტრომ [[ლონდონი|ლონდონში]] შეინარჩუნა საკუთარი კონტროლი ზოგიერთ საკითხებზე, კერძოდ საგარეო საქმეებზე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 138—39.</ref>, обороной<ref>{{Cite news|title=Colonial Defence and Imperial Repudiation|url=http://paperspast.natlib.govt.nz/cgi-bin/paperspast?a=d&d=DSC18601113.2.12&l=mi&e=-------10--1----0-all|date=13 November 1860|issue=vol XVII, issue 1349|newspaper=Daily Southern Cross|accessdate=2010-04-04}}</ref> და საერთაშორისო ნაოსნობაზე. === ფედერაცია (1901 წელი — დღევანდელი დღე) === 1901 წლის 1 იანვარს ათწლიანი დაგეგმის, კონსულტაციების და ხმის მიცემის გზით დაარსდა ავსტრალიის ფედერაცია — ავსტრალიის კავშირი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243—44.</ref>. 1907 წელს კავშირმა მიიღო ბრიტანეთის იმპერიის [[დომინიონი]]ს სტატუსი. დედაქალაქის ფედერალური ტერიტორია (მოგვიანებით შეიცვალა [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიად]]) შეიქმნა 1911 წელს, როგორც ფედერაციის მომავალი დედაქალაქის ადგილი, სახელად [[კანბერა]]. ავსტრალიის კავშირის შექმნის თარიღიდან 1927 წლის ჩათვლით — კანბერის მშენებლობის დამთავრებამდე დედაქალაქის ფუნქციას ასრულებდა [[მელბურნი]]<ref>{{cite web|url=http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|title=When Melbourne was Australia’s capital city|last=Otto|first=Kristin|date=25 June&nbsp;— 9 July 2007|publisher=University of Melbourne|accessdate=2010-03-29|location=Melbourne, Victoria|deadlink=unknown-host|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080912031433/http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|archivedate=2008-09-12}}</ref>. 1911 წელს სამხრეთ ავსტრალიის შტატის ჩრდილოეთი ტერიტორიებისგან შეიქმნა [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=-embDa-x6MwC|title=Official year book of the Commonwealth of Australia|publisher=Australian Bureau of Statistics|year=1957|accessdate=2010-03-29}}</ref>. 1914 წელს ავსტრალიამ საკუთარი ნებით მიიღო მონაწილეობა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] ბრიტანეთის იმპერიის მხარეზე<ref>{{წიგნი|ავტორი=Bean, C. Ed.|სათაური=Volume I — The Story of Anzac: the first phase|წყარო=http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp|გამოცემა=First World War Official Histories 11th Edition|წელი=1941}}</ref><ref>Stuart Macintyre, ''The Oxford History of Australia: vol 4'' (1986), p. 142.</ref>. ომის დროს ავსტრალიელებმა მონაწილეობა მიიღეს ბევრ დიდ ბრძოლებში [[პირველი მსოფლიო ომის დასავლეთის ფრონტი|დასავლეთის ფრონტზე]]<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.htm|title=First World War 1914—1918|publisher=Australian War Memorial|accessdate=2006-12-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dbbjSs?url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.asp|archivedate=2012-02-02}}</ref>. დაახლოებით 416 ათასი ავსტრალიელიდან, რომლებმაც ომში მიიღეს მონაწილეობა, დაახლოებით 60 ათასი დაიღუპა, ხოლო 152 ათასი — დაიჭრა<ref>{{Cite book|last=Tucker|first=Spencer|title=Encyclopedia of World War I|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara, CA|year=2005|page=273|isbn=1-85109-420-2|url=http://books.google.com/?id=2YqjfHLyyj8C&pg=PA273&dq&q|accessdate=2010-05-07}}</ref>. ბევრი ავსტრალიელი ავსტრალიურ-ახალზელანდიური საჯარისო კორპუსის [[დარდანელის ოპერაცია|დარდანელის ოპერაციის]] დროს გალიპოლისთან წაგებას თვლის, როგორც ერის დაბადების მომენტს, მის პირველ დიდ სამხედრო მოქმედებად<ref>Macintyre, 151—53.</ref><ref>{{Cite book|last=Reed|first=Liz|title=Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia|year=2004|page=5|location=Crawley, WA |publisher=University of Western Australia |isbn=1-920694-19-6}}</ref>. ანალოგიურ მოვლენად ითვლება [[კოკოდუსათვის ბრძოლა]] 1942 წელს<ref>{{Cite journal|last=Nelson|first=Hank|year=1997|title=Gallipoli, Kokoda and the Making of National Identity|journal=Journal of Australian Studies|volume=53|issue=1|pages=148—60|url=http://www.api-network.com/main/pdf/scholars/jas53_nelson.pdf}}</ref>. [[ვესტმინსტერის სტატუტი 1931|ვესტმინსტერის სტატუტის]] შესაბამისად ერთადერთ კონსტიტუციურ კავშირად ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის დარჩა სახელმწიფოს საერთო მეთაური — [[ბრიტანეთის მონარქია|ბრიტანეთის მონარქი]]. ავსტრალიამ იგი მიიღო 1942 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.</ref>, მაგრამ მიღების თარიღი ოფიციალურად იქნა ჩანიშნული 1939 წელს იმისათვის, რომ დაემტკიცებინა კანონმდებლობის საფუძვლიანობა, რომელიც ავსტრალიის პარლამენტმა მიიღო [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს<ref>{{cite web|url=http://www.foundingdocs.gov.au/item.asp?sdID=96|title=Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)|publisher=[[National Archives of Australia]]|accessdate=2010-03-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dcjHch?url=http://foundingdocs.gov.au/item-sdid-96.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. 1942 წელს აზიაში დიდი ბრიტანეთის დამარცხების შედეგად გამოწვეული შოკი და იაპონიის შემოჭრის საფრთხე გახდა ავსტრალიის და [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს დაახლოების საფუძველი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 22—23.</ref>. 1951 წლიდან, [[ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და აშშ-ის დაცვის ხელშეკრულება|ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და აშშ-ის დაცვის ხელშეკრულების]] პირობებით, ავსტრალია ხდება აშშ-ის ფორმალური სამხედრო მოკავშირე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 30.</ref>. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ავსტრალიაში დაიწყო ევროპიდან იმიგრაციის ხელშეწყობა. XX საუკუნის 70-იანი წლებიდან, «[[თეთრი ავსტრალია|თეთრი ავსტრალიის]]» პოლიტიკის გაუქმების შემდეგ, გაიზარდა აზიიდან იმიგრაციის დონე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 338—39, 681—82.</ref>. შედეგად შეიცვალა ავსტრალიის დემოგრაფიული მონაცემები, კულტურა და ავსტრალიელების თვითშეფასება (მთლიანად ერის შეფასება)<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442—43.</ref>. 1986 წელს, ავსტრალიის აქტის მიღების შედეგად, რისი საშუალებითაც გაუქმდა დიდი ბრიტანეთის პარლამენტის უპირატესობა ავსტრალიის ცალკეული შტატების პარლამენტებზე და ასევე დიდი ბრიტანეთის სასამართლოს უპირატესობა, საბოლოოდ გაუქმდა კავშირი ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის<ref>{{cite web|url=http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html|title=Australia Act 1986|accessdate=2010-06-17|publisher=[[Australasian Legal Information Institute]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/659ddyVZ4?url=http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[ავსტრალიის რეფერენდუმი (1999)|1999 წლის ავსტრალიის რეფერენდუმის]] დროს ავსტრალიელთა 55 პროცენტმა უარყო პროექტი ავსტრალიის [[რესპუბლიკა]]დ გარდაქმნის თაობაზე<ref name="AEC_results">{{Cite web|url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|title=1999 Referendum Report and Statistics — Key results|publisher=[[Australian Electoral Commission]]|date=8 June 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/659deccrN?url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|archivedate=2012-02-02|accessdate=2015-04-09}}</ref>. 1972 წელს [[გოფ უიტლემი]]ს არჩევის დროიდან<ref>{{Cite news|url=http://www.theage.com.au/news/opinion/whitlam-turned-focus-on-to-asia/2005/11/10/1131578173705.html|title=Whitlam turned focus on to Asia|last=Woodard|first=Garry|date=11 November 2005|publisher=[[The Age]]|accessdate=2010-03-30 | location=Melbourne}}</ref> დღევანდელ დღემდე ავსტრალიის საგარეო პოლიტიკაში დაიწყო კავშირების განვითარება წყნარი ოკეანის რეგიონის სხვა ქვეყნებთან, ამასთან ინარჩუნებდა მჭიდრო კავშირებს ტრადიციულ მოკავშირეებთან და ავსტრალიის სავაჭრო პარტნიორებთან<ref>{{Cite book|title=The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands|url=https://archive.org/details/pacificbasinsinc0000thom|last=Thompson|first=Roger C.|isbn=0-582-02127-8|publisher=Longman|year=1994}}</ref>. == მოსახლეობა == ავსტრალიის მოსახლეობა შეადგენს 21 507 719 ადამიანს<ref name="pop">[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/2076.0main+features1102011 მოსახლეობის აღწერა (2011)]</ref> (2011 წლის აღწერა). XVIII ბოლომდე ავსტრალიის მოსახლეობას შეადგენდა 40—50 ათასი წლის წინ მოსული [[ავსტრალიელი აბორიგენები]], [[ტორესის სრუტის კუნძულების აბორიგენები]] და [[ტასმანიელი აბორიგენები]] (ამ სამ ჯგუფს შორის არსებობს კულტურული და აღნაგობრივი განსხვავებებიც). ავსტრალიის მოსახლეობის უმრავლესობა — XIX და XX საუკუნეების იმიგრანტების შთამომავლებია, ამასთან ამ იმიგრანტების უმრავლესობა აქ მოვიდა [[დიდი ბრიტანეთი]]დან და [[ირლანდიის რესპუბლიკა (1919-1922)|ირლანდიიდან]]. ავსტრალიის ბრიტანეთის კუნძულებიდან ჩამოსულებით დასახლება დაიწყო 1788 წელს, როდესაც ავსტრალიის აღმოსავლეთ ნაპირზე გადმოვიდა გადასახლებულთა პირველი პარტია და დაარსდა პირველი ინგლისური დასახლება პორტ-ჯექსონი (მომავალი სიდნეი). ინგლისიდან ნებაყოფლობითმა იმიგრაციამ მიიღო მნიშვნელოვანი ზომები მხოლოდ 1820-იან წლებში, როდესაც ავსტრალიაში დაიწყო სწრაფი განვითარება [[მეცხვარეობა]]მ. ავსტრალიაში ოქროს აღმოჩენის შემდეგ აქ ინგლისიდან და ნაწილობრივ სხვა ქვეყნებიდან მოვიდა იმიგრანტების საკმაო რაოდენობა. უკანასკნელი 10 წლის (1851—1861 წლები) განმავლობაში ავსტრალიის მოსახლეობა თითქმის სამჯერ გაიზარდა და 1 მილიონ ადამიანს გადააჭარბა. 1838 წლიდან 1900 წლის ჩათვლით პერიოდში ავსტრალიაში ჩავიდა 18 ათასზე მეტი [[გერმანელები|გერმანელი]], რომლებიც ძირითადად დასახლდნენ ქვეყნის სამხრეთში; 1890 წლისთვის გერმანელები კონტინენტზე წარმოადგენდნენ მოსახლეობის რაოდენობით მეორე [[ეთნოსი|ეთნიკურ ჯგუფს]]. მათ შორის იყვნენ დევნილი [[ლუთერანობა|ლუთერანები]], ეკონომიკური და პოლიტიკური [[დევნილები]] — მაგალითად, ისინი, ვინც დატოვა [[გერმანია]] 1848 წლის რევოლუციური მოვლენების შემდეგ. 1901 წელს ავსტრალიური კოლონიები გაერთიანდნენ [[ფედერაციული სახელმწიფო|ფედერაციულ სახელმწიფოდ]]. ავსტრალიური ერის კონსოლიდაცია დაჩქარდა XX საუკუნის პირველ ათწლეულში, როდესაც საბოლოოდ გამყარდა ავსტრალიის საერთოეროვნული ეკონომიკა. მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში ავსტრალიის მოსახლეობა ორჯერ გაიზარდა ([[პირველი მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ — ოთხჯერ) იმიგრაციის სტიმულირების ამბიციური პროგრამის განხორციელების გამო. 2001 წელს ავსტრალიის მოსახლეობის 27,4 % შეადგენდა უცხოეთში დაბადებულ ადამიანებს. მათ შორის ყველაზე დიდი ჯგუფებია [[ბრიტანელები]] და [[ირლანდიელები]], [[ახალზელანდიელები]], [[იტალიელები]], [[ბერძნები]], [[ნიდერლანდელები]], [[გერმანელები]], [[იუგოსლაველები]], [[ვიეტნამელები]] და [[ჩინელები]]. ავსტრალიის ყველაზე დიდი ქალაქია — [[სიდნეი]], ყველაზე დასახლებული შტატის — [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს დედაქალაქი. [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალური ტერიტორია]] ავსტრალიის კავშირის შემადგენლობაში ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული სუბიექტია — მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენს 151,49 ად./კმ²-ზე. თუ დავტოვებთ სანაპირო ზოლს და შევალთ მატერიკის სიღრმეში დაახლოებით 200 კილომეტრით, დაიწყება კონტინენტის მცირედდასახლებული რაიონები. ნოტიო ტყეები და მდიდარი სასოფლო სამეურნეო სავარგულები იცვლება ცხელი, მშრალი, ღია ადგილებით, სადაც შეიძლება შევხვდეთ მხოლოდ [[ბუჩქი|ბუჩქებს]] და [[მარცვლოვანნი|მარცვლოვნებს]]. მაგრამ ამ ადგილებში ასევე არსებობს [[სიცოცხლე]]. ასობით კილომეტრზე გადაჭიმულია ცხვრების და ძროხების დიდი საძოვრები, ანუ [[რანჩო]]. უფრო ღრმად, მატერიკის სიღრმეში, იწყება მზისგან გახურებული [[უდაბნო]]ები. ავსტრალია მრავალკონფესიური ქვეყანაა და არა აქვს ოფიციალური რელიგია. [[ქრისტიანობა]]ს ავსტრალიაში ყველაზე უფრო მეტი მიმდევარი ჰყავს. 2006 წლის აღწერის მონაცემებით, რაოდენობით ყველაზე უფრო დიდი რელიგიური მიმდინარეობაა [[კათოლიციზმი]], რომელსაც ეკუთვნის მოსახლეობის 25,8 %. შემდეგი დიდი კონფესიაა [[ანგლიკანიზმი]], რომელსაც ეკუთვნის მოსახლეობის 18,7 %. სხვა ქრისტიანული კონფესიების წევრები შეადგენენ მოსახლეობის 19,4 %-ს. ავსტრალიის რელიგიურ უმცირესობას ასევე შეადგენენ [[ბუდიზმი|ბუდისტები]] (მოსახლეობის 2,1 %), [[ისლამი|მუსულმანები]] (1,7 %), [[ინდუიზმი|ინდუსები]] (0,7 %) და [[იუდაიზმი|იუდეველები]] (0,4 %). მოსახლეობის 2 %-მა განაცხადა, რომ ისინი სხვა რელიგიის წარმომადგენლები არიან, როგორებიცაა [[სიქიზმი]] და ავსტრალიელ აბორიგენთა რელიგია, ასევე 18,7 %-მა განაცხადა, რომ ისინი არც ერთ რელიგიას არ მიეკუთვნებიან, 11,2 %-მა კი თავი შეიკავა.<ref>{{Cite web|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument|title=2914.0.55.002 – 2006 Census of Population and Housing: Media Releases and Fact Sheets, 2006|publisher=Abs.gov.au|date=27 June 2007|accessdate=7 September 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/684CZzXD9?url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument|archivedate=31 მაისი 2012}}</ref> [[ავსტრალიის კონსტიტუცია]] უკრძალავს მთავრობას გამოაცხადოს სახელმწიფო რელიგია და ჩაერიოს რელიგიური აღმსარებლობის საკითხებში, მაგრამ, ცალკეული შტატები თავისუფლები არიან საკუთარი კონსტიტუციის შეცვლის საკითხებში და შეუძლიათ გავლენა იქონიონ რელიგიურ ცხოვრებაში, თუმცა ასეთი პრეცენდენტები ჯერ არ ყოფილა. ურთიერთობა კავშირის მთავრობებსა და რელიგიებს შორის უფრო თავისუფალია, ვიდრე აშშ-ში. მთავრობებთან მუშაობენ რელიგიური ორგანიზაციები, რომლებიც უზრუნველყოფენ განათლებას, ჯანდაცვას და სხვა სოციალურ მომსახურებას. ოფიციალური ენა — [[ინგლისური ენა|ინგლისურია]] ([[დიალექტი]], ცნობილი როგორც ავსტრალიური ინგლისური). თუმცა ავსტრალიაში არსებობს ინგლისური ენის საკუთარი დიალექტი, რომელსაც არაოფიციალურად ჰქვია «სტრაინი» ({{lang-en|strine}}, სიტყვა «Australian»-ის ავსტრალიური წარმოთქმის შედეგად). წერითი ავსტრალიური ინგლისური ძირითადად ემორჩილება ბრიტანული ინგლისურის წესებს (მაგალითად, სიტყვების ბოლოს გამოიყენება -our (colour), -re (centre), -ise (modernise), და ასე შემდეგ). წინადადებების წარმოთქმა [[ამერიკული ინგლისური]] ენით მაინც აღწევს ავსტრალიის მოსახლეობაში პოპულარული ტელეპროგრამების საშუალებით, რომლის ტრანსლირებასაც CNN ახორციელებს (მაგალითად, ახალგაზრდობაში პოპულარული სერიალი «სიმფსონები»). ახალგაზრდობა ბაძავს პოპულარული ტელეგმირების წარმოთქმის სტილს. == ეკონომიკა == ავსტრალიის ეკონომიკა ერთ-ერთი მსხვილი ეკონომიკური სისტემაა მსოფლიოში [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]თ (მშპ) 1,57 ტრილიონი აშშ დოლარით.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/as.html |title=Central Intelligence Agency |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160515201241/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//geos/as.html |archivedate=2016-05-15 }}</ref> ავსტრალიის ჯამური სიმდიდრე შეადგენს 6,4 ტრილიონ დოლარს. 2012 წელს, ავსტრალიას ეკავა 12-ე ადგილი ყველაზე მსხვილი ეროვნული ეკონომიკების სიაში ნომინალური მშპ-ს მიხედვით<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html Field listing – GDP (official exchange rate)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224231351/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html |date=2018-12-24 }}, CIA World Factbook</ref> და 18-ე ადგილი მშპ-ს ([[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]] (მუპ)) მიხედვით. ავსტრალიის ეკონომიკის წილი შეადგენს მსოფლიო ეკონომიკის დაახლოებით 1,7 %-ს. ავსტრალიას უკავია 19-ე ადგილი მსოფლიოში ერთდროულად იმპორტში და ექსპორტში. [[ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი]] კვარტალში ერთხელ აქვეყნებს ეკონომიკური პროგნოზების უმრავლესობის პუბლიკაციებს. ავსტრალიის ეკონომიკაში ჭარბობს [[ეკონომიკის მესამე სექტორი|მომსახურების სექტორი]], რომელიც მოიცავს მშპ-ს დაახლოებით 68 %-ს. სამთომომპოვებელი სექტორი შეადგენს მშპ-ს 10 %-ს; ეკონომიკის სექტორები, რომლებიც დაკავშირებულია სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებასთან შეადგენს მშპ-ს 9 %-ს – ჯამურად სამთომომპოვებელი სექტორი შეადგენს მშპ-ს 19 %-ს.<ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/opinion/politics/our-economic-irrationalism-20120312-1uwde.html |title=Economic Irrationalism |work=Sydney Morning Herald |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-25}}</ref> ეკონომიკური ზრდა საკმაოდაა დამოკიდებული სამთომომპოვებელ და სასოფლო სამეურნეო სექტორებზე, რომელთა პროდუქტები უპირველეს ყოვლისა ექსპორტირდება აღმოსავლეთი აზიის ბაზრებზე.<ref>{{Cite web |url=http://www.dfat.gov.au/media/releases/department/2011/dfat-release-20110817.html |title=Australia’s trade with East Asia, the Americas, and the European Union: 2010 {{!}}Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140213085958/https://www.dfat.gov.au/media/releases/department/2011/dfat-release-20110817.html |archivedate=2014-02-13 }}</ref> [[ავსტრალიის საფონდო ბირჟა]] (Australian Securities Exchange) სიდნეიში — ავსტრალიის და წყნარი ოკეანის სამხრეთი ნაწილის ყველაზე დიდი საფონდო ბირჟაა<ref>{{Cite web |url=http://wfe.if5.com/ReportGen.aspx?year=2012&month=10&currency=usd&type=pdf&idTable=0 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150904073736/http://wfe.if5.com/ReportGen.aspx?year=2012&month=10&currency=usd&type=pdf&idTable=0 |archivedate=2015-09-04 }}</ref>, რომელსაც უკავია 9-ე ადგილი მსოფლიოში [[საბაზრო კაპიტალიზაცია|საბაზრო კაპიტალიზაციის]] მიხედვით და შეადგენს 1,4 ტრილიონ დოლარს.<ref>http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf</ref> ავსტრალია სამშობლოა მსოფლიოს მთელი რიგი მსხვილი კომპანიებისა, ისეთების როგორებიცაა: [[BHP Billiton]], [[National Australia Bank]], [[Commonwealth Bank]], [[Rio Tinto]], [[Australia and New Zealand Banking Group|ANZ]], [[Westpac]], [[Telstra]], [[Macquarie Group]], [[Woolworths Limited]] და [[AMP Limited]] — ავსტრალიაში 10 მსხვილი კომპანია.<ref>{{cite news| url=http://www.forbes.com/2007/12/03/australia-bhp-forbes40-biz-cx_ll_1203australia40.html | work=Forbes | title=Australia's 40 Largest Companies | date=3 December 2007}}</ref> [[ავსტრალიური დოლარი]] — ავსტრალიის კავშირის და მისი ტერიტორიების ვალუტაა, [[შობის კუნძული (ავსტრალია)|შობის კუნძულის]], [[ქოქოსის კუნძულები]]ს და [[ნორფოლკი (კუნძული)|ნორფოლკის]] ჩათვლით. ეს ასევე რამდენიმე წყნარი ოკეანის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ოფიციალური ვალუტაა: [[კირიბატი]], [[ნაურუ]] და [[ტუვალუ]]. ავსტრალია [[აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობა|აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობის]], [[დიდი ოცეული|G20-ის]], [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის]] და [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია|მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის]] წევრია. ქვეყანამ ასევე ხელი მოაწერა შეთანხმებებს თავისუფალ ვაჭრობაზე [[სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაცია]]სთან, [[ჩილე]]სთან, [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიასთან]] და [[აშშ]]თან.<ref>{{cite web|url=http://www.austrade.gov.au/Free-Trade-Agreements/default.aspx |title=International agreements on trade and investment |publisher=[[Austrade]] |date= |accessdate=11 September 2011}}</ref> ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიას შორის 1983 წელს მიღებულმა ეკონომიკური კავშირების გაუმჯობესების შესახებ სავაჭრო შეთანხმებებმა, რომელიც ეხება იმპორტ-ექსპორტის ოპერაციებზე შეზღუდვის თანდათანობით მოხსნას, შეძლო მნიშვნელოვნად დახმარებოდა ახალი ზელანდიის ეკონომიკასთან ინტეგრაციაში და 2011 წელს მიღებული იქნა ერთიანი ავსტრალაზიური ეკონომიკური ბაზრის ჩამოყალიბების გეგმა 2015 წლისთვის.<ref>{{cite web|url=http://www.austrade.gov.au/ANZCERTA/default.aspx |title=Australia New Zealand Closer Economic Agreement (ANZCERTA) |publisher=Austrade.gov.au |date=1 January 2007 |accessdate=11 September 2011}}</ref> === საერთო მონაცემები === ავსტრალიის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მშპ]] ერთ სულ მოსახლეზე [[ქვეყანათა სია ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის (PPP) მიხედვით|მაღალია]] ვიდრე დიდ ბრიტანეთში, გერმანიაში და საფრანგეთში ვალუტის [[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]]ს (მუპ) მიხედვით. ავსტრალიის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე (მუპ) იმყოფება მეხუთე ადგილზე მსოფლიოში ([[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]] 2011). ქვეყანას მიენიჭა მეორე ადგილი 2011 წელს [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია]]ში გამოქვეყნებული [[ადამიანის განვითარების ინდექსი]]ს მიხედვით და 2005 წელს მეექვსე ადგილი ჟურნალ ''[[The Economist]]''-ში გამოქვეყნებული ცხოვრების ხარისხის მსოფლიო ინდექსის მიხედვით. [http://hdr.undp.org/en/statistics/] [http://www.economist.com/media/pdf/QUALITY_OF_LIFE.pdf] ავსტრალიის კრედიტუნარიანობის შეფასება — "AAA" მაღალია ვიდრე აშშ-ში. მსოფლიო ჯამური სიმდიდრის შესახებ 2011 წლის Credit Suisse-ის მოხსენების თანახმად, ავსტრალიაში საშუალო სიმდიდრე უტოლდება 222 000 $, რაც ყველაზე მაღალია მსოფლიოში და თითქმის ოთხჯერ მაღალია ვიდრე ეს მოდის აშშ-ის უფროსი ასაკის ადამიანზე.<ref name="ninemsn1">{{cite web |url=http://finance.ninemsn.com.au/newsbusiness/8362821/australia-wealthiest-nation-in-world-report |title=Australia wealthiest nation in world: report |publisher=Finance.ninemsn.com.au |date=20 October 2011 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120721013637/http://finance.ninemsn.com.au/newsbusiness/8362821/australia-wealthiest-nation-in-world-report |archivedate=2012-07-21 }}</ref> მათი პროპორცია ვინც ფლობს 100 000 $ მეტ სიმდიდრეს ყველაზე მაღალია მსოფლიოში — რვაჯერ მაღალი ვიდრე საშუალოდ მსოფლიოში.<ref name="ninemsn1" /> საშუალო სიმდიდრე შეადგენს 397 000 $-ს, რაც მეორე მაჩვენებელია მსოფლიოში [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] შემდეგ. მოხმარების საგნების ექსპორტზე აქცენტმა, და არა საწარმოო ნაკეთობებისაზე მიიყვანა ავსტრალიური იმპორტის და ექსპორტის ფასების შეფარდების მნიშვნელოვან გაზრდამდე საქონლის ფასების ზრდის მომენტიდან 2000 წლიდან დაწყებული. ავსტრალიაში მიმდინარე ოპერაციების ანგარიში 2,6 %-ია უარყოფითი მშპ-დან: ავსტრალიას ჰქონდა მუდმივი მსხვილი დეფიციტი [[მიმდინარე ოპერაციების ანგარიში|მიმდინარე ოპერაციების ანგარიშში]] 50 წელზე უფრო მეტი ხანს.<ref name="downwonder">{{cite news |url=http://www.economist.com/node/8931798?story_id=8931798 |title=The Australian economy: Downwonder The "lucky country" may not be so for too much longer |work=The Economist |date=29 March 2007 |accessdate=11 June 2011}}</ref> როგორც წესი ინფლაცია შეადგენს 2–3 %-ს, ხოლო ძირითადი პროცენტული განაკვეთი 5–6 %-ს. ეკონომიკაში მომსახურების სექტორი, [[ტურიზმი]]ს, განათლების და ფინანსური მომსახურების ჩათვლით შეადგენს მშპ-ს 69 %-ს.<ref>Department of Foreign Affairs and Trade (2003). ''Advancing the National Interest'', [https://web.archive.org/web/20030409094139/http://www.dfat.gov.au/ani/appendix_one.pdf Appendix 1]</ref> [[ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტი]] კანბერაში მხარს უჭერს ავსტრალიის ეკონომიკისათვის პროცენტული განაკვეთის პროგნოზირების პროექტს, რომელიც გამოითვლება სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტის პედაგოგთა შემადგენლობის ეგრეთ წოდებული „ჩრდილოვანი“ წევრების მიერ.<ref>[http://cama.crawford.anu.edu.au/pro-pol/ PRO-POL: Probabilistic interest rate setting project - CAMA - ANU]</ref> ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი ავსტრალია სასოფლო სამეურნეო პროდუქტების ერთ-ერთი მთავარი ექსპორტიორია, განსაკუთრებით [[ხორბალი|ხორბლის]] და [[მატყლი]]ს, [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ: რკინის მადანი და ოქრო, ასევე ენერგია [[შეკუმშული ბუნებრივი აირი]]ს ფორმით და [[ნახშირი (წიაღისეული)|ნახშირი]]. თუმცა ავსტრალიის [[სოფლის მეურნეობა]] და ბუნებრივი რესურსები სულ შეადგენენ მშპ-ს 3 %-ს და 5 %-ს, შესაბამისად, მათ შეაქვთ მნიშვნელოვანი წვლილი ექსპორტის აქტივობაში. ავსტრალიისთვის მსხვილი საექსპორტო ბაზრები არიან იაპონია, ჩინეთი, სამხრეთ კორეა, ინდოეთი და აშშ.<ref name=extdata>Australian Government, DFAT, Composition of Trade Australia 2008–09 https://web.archive.org/web/20110317002414/http://www.dfat.gov.au/publications/stats-pubs/cot_fy_2008_09.pdf</ref> განვლილ ათწლეულში, ერთ-ერთი მთავარი სექტორული ეკონომიკის ტრენდი იყო სამთომომპოვებელი სექტორის (ნავთობის ჩათვლით) ზრდა (შედარებით გამოხატულებაში). მშპ-ში შენატანის მიხედვით, ეს სექტორი გაიზარდა 4,5 %-დან 1993–1994 წლებში, თითქმის 8 %-მდე 2006–2007 წლებში. მომსახურების სექტორიც ასევე მნიშვნელოვნად გაიზარდა, მომსახურება, რომელიც დაკავშირებულია კერძო საკუთრებასთან და საქმიან მომსახურებასთან გაიზარდა მშპ-ს 10 %-დან 14,5 %-მდე იმავე პერიოდში, რაც მას ქმნის მშპ-ს ყველაზე უფრო მსხვილ კომპონენტად (სექტორულ გამოხატვაში). ეს ზრდა ნაწილობრივ გამოწვეულია საწარმოო სექტორის როლის შემცირებით, რომელიც 2006–2007 წლებში შეადგენდა მშპ-ს 12 %-ს. დეკადით ადრე, ეს იყო მსხვილი სექტორი ეკონომიკაში, რომელიც შეადგენდა მშპ-ს 15 %-ზე მეტს. ==== რეგიონალური დიფერინცირება ==== ავსტრალიის ეკონომიკური ზრდა დიდ ნაწილად ქვეყნის იმ ნაწილებში შეიმჩნევა, სადაც კონცენტრირებულია სამთო მრეწველობა და რესურსებზე დამოკიდებული წარმოება და სერვისები. დასავლეთი ავსტრალია და [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] ერთადერთი შტატების რომლებშიც აღინიშნება ეკონომიკური ზრდა.<ref name="recession">{{cite web |url=https://www.dfat.gov.au/geo/fs/aust.pdf |title=Economy grows but some non-mining states in recession |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060824020854/https://www.dfat.gov.au/geo/fs/aust.pdf |archivedate=2006-08-24 }}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/business/state-close-to-recession-20120307-1ukme.html |title=State close to recession |work=Sydney Morning Herald |date=8 March 2012 |accessdate=2012-07-25}}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/opinion/politics/no-place-for-political-stunts-in-tackling-economic-crisis-20120604-1zs23.html |title=No place for political stunts in tackling economic crisis |work=Sydney Morning Herald |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-25}}</ref> 2012 და 2013 წლების განმავლობაში, [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიის]], [[კუინზლენდი]]ს, [[ტასმანია|ტასმანიის]], სამხრეთი ავსტრალიის, [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს და [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] შტატებში შეიმჩნევა რეცესია ეკონომიკაში.<ref name="recession"/><ref>[http://www.macrobusiness.com.au/2013/03/non-mining-australia-in-recession-last-quarter/ Non-mining Australia “in recession” last quarter | | MacroBusiness]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.crikey.com.au/2012/06/08/tasmanian-recession-not-at-david-walshs-bizarre-world-of-art/ |title=David Walsh: MONA economic benefits for Tasmania |publisher=Crikey |date=8 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.adelaidenow.com.au/recession-biting-our-state-bank-warns/story-e6frea6u-1226317963456 |title=South Australia is in recession, Westpac warns |publisher=adelaidenow |date=4 April 2012 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200804111109/https://tags.news.com.au/prod/newskey/generator.html?origin=https%3A%2F%2Fwww.adelaidenow.com.au%2Frecession-biting-our-state-bank-warns%2Fstory-e6frea6u-1226317963456&1596539469552046842 |archivedate=2020-08-04 }}</ref><ref>{{cite web|author=|url=http://www.dailytelegraph.com.au/news/rate-cut-may-save-nsw-sliding-into-recession/story-e6freuy9-1226390009700 |title=Rate cut may save NSW sliding into recession|work=The Daily Telegraph |location=Australia |date=10 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.news.com.au/business/victoria-in-a-state-of-decay/story-e6frfm1i-1226296709689 | work=Herald Sun | location=Australia | title=Victoria in a state of decay | date=10 March 2012 | access-date=10 აპრილი 2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20120702160447/http://www.news.com.au/business/victoria-in-a-state-of-decay/story-e6frfm1i-1226296709689 | archivedate=2 ივლისი 2012 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.melbournetimesweekly.com.au/news/national/national/general/state-close-to-recession/2481890.aspx |title=State close to recession – National News – National – General |publisher=Melbourne Times Weekly |date=8 March 2012 |accessdate=2012-07-24 }}{{Dead link|date=დეკემბერი 2020 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ავსტრალიის ეკონომიკა ხასიათდება, როგორც "ორი სიჩქარის ეკონომიკა".<ref>{{cite news| url=http://www.theaustralian.com.au/business/economics/reserve-bank-governor-says-australia-has-long-had-a-two-speed-economy/story-e6frg926-1226389046980 | first=Adam | last=Creighton | title=Reserve Bank governor says Australia has long had a two-speed economy | date=8 June 2012 | work=The Australian}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.brokernews.com.au/article/hia-bursts-swans-economic-bubble-129795.aspx|title=HIA bursts Swan's economic bubble|author=Smith, Adam|lang=en|date=07 Jun 2012|accessdate=2015-03-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120701232824/http://www.brokernews.com.au/article/hia-bursts-swans-economic-bubble-129795.aspx|archivedate=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.smh.com.au/business/the-economy/banking-made-tricky-by-10speed-economy-clyne-20120814-245rb.html | work=The Sydney Morning Herald | title=Banking made tricky by '10-speed' economy: Clyne | date=14 August 2012}}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.theage.com.au/opinion/politics/no-place-for-political-stunts-in-tackling-economic-crisis-20120604-1zs23.html |title=No place for political stunts in tackling economic crisis |work=The Age |location=Australia |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-24 |location=Melbourne}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.stuff.co.nz/taranaki-daily-news/news/7072872/Flow-across-Tasman-tipped-to-reverse |title=Flow across Tasman tipped to reverse |publisher=Stuff.co.nz |date=9 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/news/2012-06-07/warning-to-tone-down-recession-row/4057108 |title=Warning to drop recession row |publisher=Australian Broadcasting Corporation |date=7 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.themercury.com.au/article/2012/06/07/335121_tasmania-news.html |title=Giddings rejects figures |work=The Mercury – The Voice of Tasmania |date=7 June 2012 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210118174358/https://www.themercury.com.au/article/2012/06/07/335121_tasmania-news.html?nk=a3bb52f888db923a3ce2cac56167056c-1610991837 |archivedate=2021-01-18 }}</ref> 2012 წლის ივნისიდან 2013 წლის მარტის ჩათვლით ვიქტორიის შტატში აღინიშნა რეცესია. 2012 წელს შტატის მთავრობა იძულებული იყო 10 %-ით შეემცირებინა ყველა სამუშაო ადგილი კომუნალურ მეურნეობაში.<ref>[http://www.wsws.org/en/articles/2013/03/07/bail-m07.html Australia: Victorian premier removed as state slides into recession - World Socialist Web Site]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.melbournetimesweekly.com.au/story/1345419/victoria-sa-tasmania-slide-into-recession/?cs=12 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://archive.is/20130410014323/http://www.melbournetimesweekly.com.au/story/1345419/victoria-sa-tasmania-slide-into-recession/?cs=12 |archivedate=2013-04-10 }}</ref> === ფინანსური და ფულადი პოლიტიკა === ქვეყნის ცენტრალური ბანკია [[ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი]] (RBA). წესდების თანახმად მისი ამოცანა ფულადი და საბანკო პოლიტიკის გატარებაა, რომელსაც შეუძლია ქვეყნის ვალუტის სტაბილურობის უზრუნველყოფა, მთლიანი დასაქმების ხელშეწყობა, ეკონომიკური აყვავება და მოსახლეობის კეთილდღეობა. ამ ამოცანების გადაჭრის ერთ-ერთი ხერხია — სამომხმარებლო ფასების ინფლაციის შეჩერება წელიწადში 2-3 %-ის ფარგლებში. ფულადი პოლიტიკის შეცვლის გადაწყვეტილებას იღებენ კონსენსუსის საფუძველზე ცენტრალური ბანკის ფულადი პოლიტიკის კომიტეტში, რომელშიც შედიან: ბანკის ხელმძღვანელი, მისი მოადგილე, ხაზინის მდივანი და მთავრობის დანიშნული ექვსი დამოუკიდებელი წევრი{{sfn|ქეთი ლინი|2012|с=214}}. === ნავთობის და აირის სექტორი === ავსტრალიაში აქტიურად ვითარდება შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოება. ქვეყანაში რეალიზდება ამ სფეროს ყველა ახალი პროექტის 60 %. საბადოების ბაზაზე, რომლებიც იმყოფებიან კარნარვონის ({{lang-en|Carnarvon}}) აუზში, დასავლეთ ავსტრალიაში, შენდება შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოების ერთ-ერთი მსხვილი ქარხანა — Pluto. კომპანია [[Shell]] აშენებს შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოების მსოფლიოში პირველ მცურავ ქარხანას, რომელიც 25 წელი განლაგდება წყლის ზედაპირზე, Prelude-ის საბადოზე. პროგნოზების მიხედვით წარმოება მოიპოვებს დაახლოებით 110 ათას ბარელ ნავთობის ეკვივალენტს დღე-ღამეში, 5,3 მილიონი ტონა თხევადი ნახშირწყალბადის ჩათვლით წელიწადში, მათ შორის 3,6 მილიონ ტონა შეკუმშულ ბუნებრივ აირს წელიწადში. ასევე არსებობენ ნახშირის მეთანის გადამუშავების რამდენიმე პერსპექტიული პროექტები. უკვე 2015 წლისთვის, [[PricewaterhouseCoopers]] მონაცემებით, ავსტრალიიდან აირის ექსპორტი გაიზრდება 78 %-ით. === სოფლის მეურნეობა === [[ფაილი:Australian agricultural map.jpg|thumb|250px|ავსტრალიის სასოფლო სამეურნეო რუკა {{legend|#4169E1|თევზჭერა}} {{legend|#1E90FF|მსხვილი რქოსანი პირუტყვი}} {{legend|#228B22|სატყეო მეურნეობა}} {{legend|#FA8072|საბაღე მეურნეობა}} {{legend|#DEB887|საძოვრები}} {{legend|#A0522D|მებოსტნეობა}} {{legend|#FFFF00|დაუმუშავებელი მიწები}} {{legend|#DDA0DD|მეცხოველეობა}} {{legend|#32CD32|აკვაკულტურა}} ]] სოფლის მეურნეობა — ავსტრალიის ეკონომიკის ერთ-ერთი ძირითადი დარგია. სოფლის მეურნეობის წილი ავსტრალიის მშპ-ში — 3 %-ია, დამატებითი ღირებულების ხვედრითი მოცულობა სოფლის მეურნეობაში და მეცხოველეობაში — 155 მილიარდ ავსტრალიურ დოლარზე მეტი. ქვეყნის ფართობის 61 %-ს ფარავს 135 996 ფერმერული და მეცხოველეობის მეურნეობები, ხელოვნური მორწყვის გარეშე მორწყულ მიწებთან ერთად.<ref>[http://www.nynganobserver.com.au/news/local/news/rural/new-reference-reveals-facts-about-australian-farming/2051990.aspx New reference reveals facts about Australian farming] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110311165602/http://www.nynganobserver.com.au/news/local/news/rural/new-reference-reveals-facts-about-australian-farming/2051990.aspx |date=2011-03-11 }} Retrieved 2011-1-30.</ref> ავსტრალიაში არსებობს სამი ძირითადი საოფლო სამეურნეო ზონა: * ბევრი ნალექების ზონა, რომელშიც შედის კუნძული [[ტასმანია]] და აღმოსავლეთის სანაპიროს ვიწრო სანაპირო ზონა (ძირითადად გამოიყენება რძის და ხორცის წარმოებისათვის); * მინდვრების ზონა გამოიყენება გამოსაზამთრებელი ხორბლის დათესვისათვის და მატყლის და ხორცის მიღებისთვის საჭირო ცხვრების საკვებად; * საძოვარი ზონა ხასიათდება მცირე რაოდენობის ნალექებით და ნაკლებად ნაყოფიერი ნიადაგით, გამოიყენება მსხვილი რქოსანი პირუტყვის გამოსაკვებად.<ref name="Shaw">Shaw, John H., «Collins Australian Encyclopedia», William Collins Pty Ltd., Sydney, 1984, ISBN 0-00-217315-8.</ref> ავსტრალიაში მაღალია პირველადი წარმოების პროცენტი, როგორც ექსპორტისთვის, ასევე შიდა მოხმარებისათვის. მარცვლოვანი, ზეთოვანი და პარკოსანი კულტურები მოიყვანება დიდი მასშტაბებით, როგორც ადამიანის მოხმარებისათვის, ასევე ცხოველთა საკვებადაც. ხორბლის მოსაყვანი მინდვრების წილი ერთ-ერთი ყველაზე დიდია მსოფლიოში ფართობის მიხედვით. ავსტრალიის ეკონომიკისთვის ასევე მნიშვნელოვანი კულტურაა [[შაქრის ლერწამი]]. ავსტრალია აწარმოებს დიდი რაოდენობით [[ხილი|ხილს]], [[კაკალი (ნაყოფი)|კაკალს]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს]]. ძირითად პროდუქციებს შეადგენენ: [[ფორთოხალი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Citrus/default.asp#a_85|title=Citrus Industry Annual Reports|publisher=|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dl4k7O?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Citrus/default.asp#a_85|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[ვაშლი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Apple_and_Pear/default.asp#a_122|title=Apple and Pear Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dmAcXi?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Apple_and_Pear/default.asp#a_122|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[ბანანი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Banana/default.asp#a_1457|title=Banana Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dnDIKp?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Banana/default.asp#a_1457|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[წაბლი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Chestnut/default.asp#a_1635|title=Chestnut Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659doFtRo?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Chestnut/default.asp#a_1635|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[კარტოფილი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Potato/default.asp#a_135|title=Potato Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dpJtum?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Potato/default.asp#a_135|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[სტაფილო]]<ref name="veg">{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Vegetable/default.asp#a_1180|title=Vegetable Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dqOWLA?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Vegetable/default.asp#a_1180|archivedate=2012-02-02}}</ref> და [[ჩვეულებრივი პომიდორი|პომიდორი]].<ref name="veg" /> კუინზლენდის შტატი და [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] [[მანგო]]ს<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Mango/default.asp#a_399|title=Mango Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659drRNpl?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Mango/default.asp#a_399|archivedate=2012-02-02}}</ref> და [[ანანასი]]ს მიმწოდებლებია.<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Pineapple/default.asp?src=side#a_781|title=Pineapple Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dsSfZQ?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Pineapple/default.asp?src=side#a_781|archivedate=2012-02-02}}</ref> ავსტრალია — ერთ-ერთი იშვიათი ქვეყანაა, რომელიც ეწევა [[ხაშხაში]]ს მოყვანას [[ფარმაცევტიკა|ფარმაცევტული]] მიზნებისათვის.<ref>{{cite web|url=http://www.regional.org.au/au/asa/2001/plenary/1/fist.htm|title=The Tasmanian Poppy Industry: A Case Study of the Application of Science and Technology|publisher=Australian Society of Agronomy|date=|accessdate=2012-01-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gsk.com.au/about-us_poppy-production.aspx|title=Leaders in Poppy Production|publisher=GlaxoSmithKline Australia|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659du11JK?url=http://www.gsk.com.au/about-us_poppy-production.aspx|archivedate=2012-02-02}}</ref> მისი წარმოება კუნძულ ტასმანიაზე იმყოფება სახელმწიფოს მკაცრ კონტროლ ქვეშ. ხორცის ექსპორტისგან საერთო შემოსავალი შეადგენს დაახლოებით 996,5 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს. [[მსხვილი რქოსანი საქონელი]]ს ექსპორტიდან მიღებული შემოსავალი შეადგენს დაახლოებით 662 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს, ცხვრის ხორციდან მიღებული შემოსავალი — 323 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს. ავსტრალიური ხორცის ყველაზე უფრო დიდი მომხმარებელია [[ინდონეზია]].<ref>''Country Leader'' newspaper, 15 February 2010, ''Record high for foreign demand'', p. 5, Rural Press, Tamworth, NSW.</ref> ავსტრალიის სოფლის მეურნეობის ერთ-ერთი მთავარი პროდუქტი მატყლია. ავსტრალიის მატყლის წარმოება მთელ მსოფლიოში აღიარებულია ყველაზე მაღალხარისხიანი [[მუტონი (ბეწვეული)|მუტონის]] წარმოების გამო. 2001 წლიდან დაწყებული ავსტრალიური მატყლის წარმოება შეადგენს მსოფლიო წარმოების 9 %-ს. ამასთან ავსტრალია დომინირებს თხელი მატყლის სექტორში, რომელიც აწარმოებს მსოფლიოში ნაწარმოები მუტონის 50 %-ს. მიუხედავად იმისა, რომ ცხვარი მოშენებულია მთელ ავსტრალიაში, სულადობის 36 % იმყოფება ახალ სამხრეთ უელსში.<ref name="Pink">{{cite news|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6196691.stm|title = Pink angers Australian government|date = 20 December 2006|accessdate = 2007-01-09|publisher=[[BBC News]]}}</ref><ref name="AWGA2004">{{cite web | url = http://www.australianwoolgrowers.com.au/news2004/news081104.html | title = In the News | date = 8 November 2004 | accessdate = 2007-01-09 | author = Peter Wilkinson | publisher = Australian Wool Growers Association | archiveurl = https://web.archive.org/web/20060924000727/http://www.australianwoolgrowers.com.au/news2004/news081104.html | archivedate = 2006-09-24 }}</ref> ავსტრალიაში უდაბნოების დიდი ფართობის, ასევე ნალექების არარეგულარული მოსვლის გამო, სოფლის მეურნეობისათვის აუცილებელია ხელოვნური სარწყავები. ხელოვნურ მორწყვასთან ერთად, ძირითადი პრობლემები, რომელიც ავსტრალიის სოფლის მეურნეობის წინაშე დგას — გვალვა, ნიადაგის დაბალი ნაყოფიერება, [[სარეველა მცენარეები]], კლიმატის შეცვლის გამო გამოწვეული გლობალური დათბობა, ბიოუსაფრთხოება (ბიოლოგიური საფრთხეები, გამოწვეული იმპორტული პროდუქტებისგან და მეცხოველეობისგან), იმპორტიორ ქვეყნებში ავსტრალიურ ექსპორტზე ტარიფები (კერძოდ, ევროპაში და იაპონიაში), ვალუტის კურსის რყევა და ფასების არასტაბილურობა.<ref>http://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930184102/http://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm |date=2007-09-30 }} Retrieved 25-01-09</ref> === ტრანსპორტი === ტრანსპორტი ავსტრალიის ეკონომიკის ინფრასტრუქტურის მთავარი ნაწილია, რადგანაც ქვეყანას აქვს უზარმაზარი ტერიტორია და მოსახლეობის დაბალი სიმჭიდროვე.<ref name="transtats">{{cite web|url=http://www.iraptranstats.net/aus|title=Transport in Australia|accessdate=2009-02-17|publisher=[[iRAP]]|deadlink=unknown-host|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080705091604/http://www.iraptranstats.net/aus|archivedate=2008-07-05}}</ref> ==== საავტომობილო ტრანსპორტი ==== ავსტრალია მეორე ქვეყანაა მსოფლიოში [[ავტომობილი|ავტომობილების]] რაოდენობით ერთ სულ მოსახლეზე. საშუალოდ ქვეყანაში ავტოგზების სიგრძე ერთ ადამიანზე სამჯერ-ოთხჯერ მეტია ვიდრე [[ევროპა|ევროპის ქვეყნებში]] და შვიდ-ცხრაჯერ მეტი ვიდრე [[აზია|აზიის ქვეყნებში]]. ავსტრალია ასევე მსოფლიოში იმყოფება მესამე ადგილზე [[ბენზინი]]ს მოხმარების მიხედვით ერთ სულ მოსახლეზე. [[პერთი]], [[ადელაიდა]] და [[ბრიზბენი]] შეფასებულებია, როგორც ავტომობილზე ყველაზე უფრო დამოკიდებული ქალაქები მსოფლიოში, [[სიდნეი]] და [[მელბურნი]] მათგან შორიახლო მდებარეობენ<ref>{{Cite web |url=http://www.eoc.csiro.au/lb/lbbook/urban/yb2.htm |title=Urban Australia: Where most of us live |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150328053325/http://www.eoc.csiro.au/lb/lbbook/urban/yb2.htm |archivedate=2015-03-28 }}</ref>. ამას გარდა, ავტომობილით გავლილი საშუალო მანძილი, ასევე ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მაღალია მსოფლიოში და მხოლოდ [[აშშ]]ს და [[კანადა]]ს ჩამორჩება<ref name="transtats"/>. ავსტრალიის ავტოგზების სისტემა დაყოფილია 3 კატეგორიად: * ფფედერალური ავტოგზები * შტატების ავტოგზები * ადგილობრივი ავტოგზები ავტოგზების ქსელი საკმაოდ განვითარებულია, ავტოგზების საერთო სიგრძე შეადგენს 913 000 კმ-ს, მათ შორის:<ref name="cia">{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html |title=CIA World Fact Book |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107142508/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html |archivedate=2017-11-07 }}</ref>: * ''ხელოვნური საფარით:'' — 353 331 კმ ([[ავტომაგისტრალი|ავტომაგისტრალების]] ჩათვლით — 2863,2 კმ) * ''გრუნტიანი:'' — 559 669 კმ (1996 წელი) * ''მშენებარე ავტომაგისტრალები:'' — 267,6 კმ ავსტრალიაში საავტომობილო [[გვირაბი|გვირაბების]] ძირითადი ნაწილის მშენებლობა დაიწყო 1990-იან წლებში. ==== საზოგადოებრივი ტრანსპორტი ==== საწვავზე ფასების ზრდა და ავტოგზებზე მზარდი საცობები ხელს უწყობს [[საზოგადოებრივი ტრანსპორტი]]ს განვითარებას და განახლებას<ref>[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.NSF/94713ad445ff1425ca25682000192af2/d81efef6e2252cf4ca256f7200833049!OpenDocument 1301.0 — Year Book Australia, 2005]</ref>. [[ავტობუსი|ავტობუსები]] დადიან ავსტრალიის ყველა დიდ ქალაქში. [[S-Bahn|ჩქაროსნული სარკინიგზო გზა]] მოსახლეობას ემსახურება ადელაიდაში, ბრიზბენში, [[ჯილონგი|ჯილონგში]], [[გოლდ-კოსტი|გოლდ-კოსტში]], მელბურნში, [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლში]], პერთში და სიდნეიში. [[ბორანი]] ფუნქციონირებს ბრიზბენში, მელბურნში, ნიუკასლში, პერთში, სიდნეიში და სხვა პატარა ქალაქებში. [[ტრამვაი]] მოძრაობს ადელაიდაში და მელბურნში. [[მეტროტრამი]]თ მოსახლეობა სარგებლობს მელბურნში და სიდნეიში. ==== რკინიგზის ტრანსპორტი ==== [[ფაილი:Passenger-Rail-Australia-Map.png|thumb|351px|ავსტრალიის რკინიგზის ტრანსპორტის სქემა <br /> '''სახელმწიფო რკინიგზის ხაზები:''' {{legend|#b5111b|[[Queensland Rail]]}} {{legend|#0093d0|[[NSW TrainLink]]}} {{legend|#419638|[[V/Line]]}} {{legend|#f8981c|[[Transwa]]}} '''სამხრეთის დიდი რკინიგზის ხაზი:''' {{legend|#002d62|[[Indian Pacific]]}} {{legend|#fdba31|[[The Overland]]}} {{legend|#f15c22|[[განი (რკინიგზა)|განი]]}}]] ავსტრალიაში [[რკინიგზის ტრანსპორტი]] საკმაოდ განვითარებულია, რკინიგზის საერთო სიგრძე შეადგენს 33 819 კმ-ს (2540 კმ ელექტროფიცირებულია): 3719 კმ [[განიერი ლიანდაგი|განიერლიანდაგიანია]], 15 422 კმ [[ლიანდაგის ევროპული სიგანე|ევროპული სიგანისაა]], 14 506 კმ [[ვიწროლიანდაგიანი რკინიგზა|ვიწროლიანდაგიანია]] და 172 კმ [[ორლიანდაგიანი რკინიგზა|ორლიანდაგიანია]]. რკინიგზის ტრანსპორტი სხვადასხვა კოლონიებში შენდებოდა სხვადასხვა დროს. კერძო რკინიგზა ვითარდებოდა უფრო აქტიურად, ვიდრე სახელმწიფო და შესაბამისად უფრო მალე მოიცვა ვრცელი ტერიტორიები. იმის გამო, რომ რკინიგზებს აშენებდნენ სხვადასხვა კომპანიები, მათ შორის არ არსებობდა შეთანხმება მშენებლობის სტანდარტებზე, შედეგად აშენდა სხვადასხვა [[ლიანდაგის სიგანე|სიგანის]] რკინიგზები, რომლებზეც გამოიყენებოდა სხვადასხვა [[მოძრავი შემადგენლობა]]. ===== რეგიონთაშორისი რკინიგზები ===== [[სამხრეთის დიდი რკინიგზა]], რომელიც ეკუთვნის «[[Serco Group]]»-ს, ემსახურება სამ ხაზს: «[[Indian Pacific]]» ([[სიდნეი]] — [[ადელაიდა]] — [[პერთი]]), «''[[განი (რკინიგზა)|განი]]''» ([[ადელაიდა]] — [[ალის-სპრინგსი]] — [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინი]]) და «[[The Overland]]» ([[მელბურნი]] — [[ადელაიდა]])<ref>{{Cite web |url=http://www.gsr.com.au/trains.htm |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20030401215421/http://www.gsr.com.au/trains.htm |archivedate=2003-04-01 }}</ref>. ახალი სამხრეთ უელსის შტატის კუთვნილი კომპანია «[[CountryLink]]» ემსახურება მონაკვეთებს [[ბრიზბენი]]დან [[კანბერა]]მდე და [[მელბურნი|მელბურნამდე]] [[სიდნეი]]ს გავლით. 2004 წელს ალის-სპრინგსსა და დარვინს შორის სარკინიგზო ხაზის მშენებლობის დამთავრების შემდეგ, ავსტრალიის ყველა მატერიკული დედაქალაქი ერთმანეთს შეუერთდა ევროპული სტანდარტული სიგანის სარკინიგზო ხაზით. ===== რეგიონსშიგა რკინიგზები ===== ავსტრალიის სხვადასხვა შტატებში და ქალაქებში მოშაობენ სხვადასხვა კერძო და სახელმწიფო კომპანიები, რომლებიც ემსახურებიან რკინიგზის ტრანსპორტს. მათ შორის ყველაზე მთავარია: [[V/Line]] (რეგიონალური მატარებლები და [[ავტობუსი|ავტობუსები]] [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის შტატში]]); [[Connex Melbourne]] ემსახურება [[მელბურნი]]ს სარკინიგზო ქსელს; [[Rail Corporation New South Wales|RailCorp]] ემსახურება სამგზავრო სარკინიგზო გადაყვანებს [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]] ([[CityRail]]-ის და [[CountryLink]]-ის ჩათვლით); [[Queensland Rail]] (QR) ემსახურება [[Traveltrain]]-ის და [[Citytrain]]-ის მატარებლებს სამხრეთ-აღმოსავლეთ კუინზლენდში; [[Transwa]] უზრუნველყოფს სარკინიგზო და საავტობუსო გადაყვანებს [[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიაში]]. ===== მეტრო===== ავსტრალიის მსხვილ ქალაქებს არა აქვთ [[მეტროპოლიტენი]]ს სრულფასოვანი სისტემა. [[სიდნეი]]ს და [[მელბურნი]]ს საქალაქო მატარებლების სისტემას მხოლოდ აქვს რამდენიმე მიწისქვეშა სადგური. ორივე ქალაქში არსებობს მეტროს სრულფასოვანი ხაზების მშენებლობის გეგმა. ===== საბადოს რკინიგზები ===== დასავლეთი ავსტრალიის ჩრდილო-დასავლეთში ფუნქციონირებს ევროპული სტანდარტული სიგანის ოთხი საწარმოო ხაზი, რისი საშუალებითაც [[მადანი]] მიეწოდება [[პორტი|საზღვაო პორტებს]]. ეს ხაზები იზოლირებულია სარკინიგზო ტრანსპორტის ძირითადი ქსელისგან და მათი საშუალებით არ ხდება არანაირი სხვა გადაზიდვების განხორციელება. 2006 წელს გამოჩნდა საბადოს რკინიგზის მეხუთე ხაზის მშენებლობის პროექტები, რომელსაც ამუშავებს კომპანია [[Fortescue Metals Group]], ამავე დროს შემოვიდა მეექვსე ხაზის პროექტები ქალაქ [[ოაკაჯი]]ს პორტში, რომელიც მდებარეობს ქალაქ [[ჯერალდტონი]]დან ცოტა ჩრდილოეთით. ===== შაქრის ლერწმის რკინიგზები ===== [[კუინზლენდი|კუინზლენდში]] არსებობს დაახლოებით 15 [[შაქარი|შაქრის]] ქარხანა, რომლებსაც აქვთ ვიწროლიანდაგიანი სარკინიგზო ხაზი [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] ქარხანაში მისაწოდებლად. ==== მილსადენი ტრანსპორტი ==== არსებობს რამდენიმე [[მილსადენი]] სისტემა, მათ შორის: * ''[[ნავთობსადენი]]:'' 2500 კმ * ''[[ბენზინსადენი]]:'' 500 კმ * ''[[აირსადენი]]:'' 5600 კმ * ''[[წყალსადენი]]:'' ** [[პერთი]]დან [[კალგურლი]]ში — [[Goldfields Water Supply Scheme]] ** [[მორგანი (ავსტრალია)|მორგანიდან]] მდინარე [[მურეი (მდინარე)|მურეისთან]] [[ადელაიდა]]ში, [[უაიალა]]ში, [[პორტ-ლინკოლნი|პორტ-ლინკოლნში]] ** ვერანგის დასავლეთის არხი, [[კოლბინაბინი]]დან [[ბენდიგო]]მდე და [[ბალარატი|ბალარატამდე]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/goldfields |title=Our Water, Our Future — Goldfields Superpipe |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023251/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/goldfields |archivedate=2009-05-19 }}</ref> ''მშენებარე ან დაგეგმილი მილსადენები:''<br /> [[ვიქტორიას შტატი]] * მდინარე [[გულბერნი]] — [[მელბურნი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/sugarloaf |title=Our Water, Our Future — Sugarloaf Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023322/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/sugarloaf |archivedate=2009-05-19 }}</ref> * [[უიმერა]] — [[მალი (ავსტრალია)|მალი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/wimmera-mallee |title=Our Water, Our Future — Wimmera-Mallee Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023224/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/wimmera-mallee |archivedate=2009-05-19 }}</ref> * [[მელბურნი]] — [[ჯილონგი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/geelong-melbourne |title=Our Water, Our Future — Melbourne-Geelong Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023153/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/geelong-melbourne |archivedate=2009-05-19 }}</ref> ==== საწყლოსნო გზები ==== ავსტრალიის შიდა [[წყლის ტრანსპორტი|წყლის ტრანსპორტს]] არა აქვს მთავარი სატრანსპორტო მნიშვნელობა. XIX საუკუნეში, [[თბომავალი გემი|თბომავალი გემები]] გამოიყენებოდა მდინარეებზე [[მურეი (მდინარე)|მურეი]] და [[დარლინგი (მდინარე)|დარლინგი]] მატყლის და მარცვლეულის ტრანსპორტირებისთვის. მაგრამ წყლის დონის ხშირი ცვალებადობის გამო, თბომავალმა გემებმა ვერ გაუძლეს [[რკინიგზის ტრანსპორტი|რკინიგზის ტრანსპორტთან]] კონკურენციას. დღეისათვის მდინარეებზე მოძრაობა უფრო მეტად ხორციელდება კერძო [[გემი|გემებით]]. ==== პორტები და ნავსაყუდლები ==== ===== მატერიკული ===== '''ძირითადი:''' <br /> [[ადელაიდა]], [[ბრიზბენი]], [[კერნსი]], [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინი]], [[ფრიმანტლი]], [[ჯილონგი]], [[გლადსტონი]], [[მაკაი (ავსტრალია)|მაკაი]], [[მელბურნი]], [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლი]], [[სიდნეი]], [[ტაუნზვილი]], [[ვულონგონგი]], [[პორტ-ლინკოლნი]] '''მადნების:''' <br /> [[დამპირი (ავსტრალია)|დამპირი]], [[პორტ-ჰედლანდი]], [[ჯერალდტონი]], [[ოაკაჯი]], [[ესპერანსე]], [[პორტ-ლინკოლნი]] ===== ტასმანია ===== [[დევონპორტი]], [[ლონსესტონი]], [[ჰობარტი]] ==== საჰაერო ტრანსპორტი ==== ავიაკომპანიები: * [[Qantas]] ** [[Jetstar]] (ფილიალი) * [[Virgin Australia]] * [[Tiger Airways Australia]] 2004 წლის მდგომარეობით ავსტრალიაში არსებობს 448 [[აეროპორტი]] ხელოვნური და გრუნტის საფარით. ყველაზე დიდი აეროპორტებია: * [[სიდნეი (აეროპორტი)|სიდნეი]] * [[მელბურნი (აეროპორტი)|მელბურნი]] * [[ბრიზბენი (აეროპორტი)|ბრიზბენი]] * [[პერთი (აეროპორტი)|პერთი]] * [[ადალაიდა (აეროპორტი)|ადალაიდა]] * [[კერნსი (აეროპორტი)|კერნსი]] * [[გოლდ-კოსტი (აეროპორტი)|გოლდ-კოსტი]] * [[კანბერა (აეროპორტი)|კანბერა]] * [[ჰობარტი (აეროპორტი)|ჰობარტი]] * [[ავალონი (აეროპორტი)|ავალონი]] * [[დარვინი (აეროპორტი)|დარვინი]] ===== აეროპორტები ხელოვნური საფარით ===== ''სულ:'' 305 * ''3047 [[მეტრი|მეტრზე]] მეტი:'' 10 * ''2438 მეტრიდან 3047 მეტრამდე:'' 12 * ''1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე:'' 131 * ''914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე:'' 139 * ''914 მეტრამდე:'' 13 (2004 წლის შეფასება) ===== აეროპორტები გრუნტიანი საფარით ===== ''სულ:''143 * ''1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე:'' 17 * ''914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე:'' 112<ref name="cia"/> == სოციალური სფერო == === განათლება === ==== სასკოლო განათლება ==== სასკოლო განათლების სისტემა ავსტრალიაში აგებულია ინგლისურ საფუძველზე. ავსტრალიაში ჭარბობს სახელმწიფო სკოლები და მოსწავლეების 70 % იქ სწავლობს, დანარჩენები — კერძოში (ავსტრალიაში მოქმედებს დაახლოებით 950 კერძო სკოლა). ზოგიერთი ასეთი სკოლა მონასტრებს ეკუთვნის. კერძო სასწავლო დაწესებულებებს შორის გვზვდება სკოლა-პანსიონები, რომლებიც ბავშვებს იღებენ უცხოეთიდან მეექვსე კლასიდან დაწყებული. ყველაზე უფრო პრესტიჟულ სკოლაში მოსაწყობად, ბავშვმა კარგად უნდა იცოდეს ინგლისური ენა და ჩააბაროს მისაღები გამოცდები. ამას გარდა, გამორჩეული უნარის ბავშვებისთვის არსებობენ ცალკე კლასები და ცალკეული სკოლები (selective). იქ მოსაწყობად აუცილებელია მისაღები გამოცდების ჩაბარება. ავსტრალიელი ბავშვები სკოლაში სიარულს 5 წლის ასაკიდან იწყებენ. საშუალო განათლება ავსტრალიაში 13 წელი გრძელდება — პირველი წელი მოსამზადებელ კლასში (''kindergarten'' [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]] და [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიაში]] ან ''preschool'' დანარჩენ შტატებში) და 12 წელი, საკუთრივ, სკოლაში. 10 კლასის შემდეგ მოსწავლეები აკეთებენ საკუთარ არჩევანს და შეუძლიათ დატოვონ სკოლა. ==== უმაღლესი განათლება ==== ავსტრალიის უნივერსიტეტებში მისაღები გამოცდები არ არსებობს. სკოლის დამთავრების შემდეგ უნივერსიტეტში ადგილის მიღება მთლიანად დამოკიდებულია სკოლის გამოსაშვები გამოცდების შედეგებზე, რომელიც ასახულია სკოლის დამთავრების მოწმობაში [[:en:Higher School Certificate (New South Wales)|The Higher School Certificate]] (HSC). სერტიფიკატის დასახელება ვარირებს შტატებთან და ტერიტორიებთან მიმართებაში, მაგრამ, დასახელების მიუხედავად ყველა მათგანს აქვს ერთნაირი «წონა» ავსტრალიის უნივერსიტეტებისთვის. 2009 წლის მდგომარეობით ავსტრალიის უმაღლესი განათლების სისტემაში მოქმედებს 41 უნივერსიტეტი (37 სახელმწიფო, 2 კერძო და 2 ფაკულტეტი უცხოეთის უნივერსიტეტებში). ავსტრალიის ექვსი უძველესი უნივერსიტეტი ქმნის [[ქვიშაქვის უნივერსიტეტები]]ს ({{lang-en|Sandstone universities}}) ჯგუფს (აგებულია ქვიშაქვისგან ძველ დროში), ხოლო რვა მსხვილი უნივერსიტეტი — პრესტიჟულ [[რვის ჯგუფი|რვის ჯგუფს]] ({{lang-en|G8}}). === პენსიებით უზრუნველყოფა === ავსტრალიაში პენსიაზე გასვლის ასაკი შეადგენს 65 წელს. არსებობს პენსიონერული უზრუნველყოფის დონის შეზღუდვის სისტემა. ავსტრალიელთა 70 % მაქსიმალურ პენსიას იღებს, მაგრამ დანარჩენ მოსახლეობას პენსიას უმცირებენ მათი შემოსავლების სიდიდის გათვალისწინებით. იმისათვის, რომ დაიცვან ასეთი მოქალაქეები, ქვეყანაში დანერგილია პროფესიონალური საპენსიო დაზღვევის სისტემა, რომელიც მოიცავს მომუშავეთა 90 %-ს. თითოეული მომუშავე და დამსაქმებელი ვალდებულია შეიტანოს შენატანი ნებისმიერ კერძო [[საპენსიო ფონდი|საპენსიო ფონდში]], თანაც საპენსიო შენატანები არ ნიეკუთვნება საგადასახადო ბაზას. საპენსიო დაზღვევის ავსტრალიურ სისტემას აქვს სავალდებულო ხასიათი და დღეისათვის ითვლება ყველაზე თანამედროვედ ყველა მოდელებს შორის, რომლებიც დანერგილია მრეწველობის განვითარებულ ქვეყნებში. === ჯანდაცვა === ავსტრალიას სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით უკავია მეოთხე ადგილი მსოფლიოში [[ისლანდია|ისლანდიის]], [[იაპონია|იაპონიის]] და [[ჰონგ-კონგი]]ს შემდეგ. 2010 წელს სიცოცხლის ხანგრძლივობა ავსტრალიაში შეადგენდა 79,5 წელს მამაკაცებისთვის და 84,0 წელს ქალებისათვის.<ref>{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/by+Subject/4125.0~Jan+2012~Main+Features~Life+expectancy~3110|title=Life expectancy|publisher=Australian Bureau of Statistics|accessdate=16 August 2012}}</ref> ავსტრალიას აქვს ყველაზე უფრო მაღალი მაჩვენებელი მსოფლიოში კანის კიბოს დაავადების მიხედვით, მაშინ, როდესაც სიგარეტის მოწევა გარდაცვალებისა და დაავადებების ყველაზე უფრო დიდი მიზეზია ქვეყანაში, რომელიც შეადგენს საერთო სიკვდილიანობისა და დაავადებების 7,8 %-ს. მეორე ადგილი უკავია [[ჰიპერტონია]]ს 7,6 %-ით, ხოლო სიმსუქნე მესამე ადგილზეა 7,5 %-ით.<ref>[https://web.archive.org/web/20110219073743/http://quitnow.info.au/internet/quitnow/publishing.nsf/Content/warnings-graph Smoking&nbsp;– A Leading Cause of Death]. The National Tobacco Campaign.</ref> ავსტრალია უფროსი ასაკის მოსახლეობის სიმსუქნის მიხედვით მსოფლიოში 35-ე ადგილზეა, ხოლო განვითარებულ ქვეყნებს შორის ზედა ნაწილშია მოქცეული.<ref>{{cite web|url=http://www.health.gov.au/internet/main/Publishing.nsf/Content/health-pubhlth-strateg-hlthwt-obesity.htm|title=About Overweight and Obesity|publisher=Department of Health and Ageing|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100507033011/http://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/health-pubhlth-strateg-hlthwt-obesity.htm|archivedate=7 May 2010|url-status=live}}</ref> ჯანდაცვაზე საერთო ხარჯები (კერძო სექტორის ხარჯების ჩათვლით) შეადგენს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს (მშპ) დაახლოებით 9,8 %-ს.<ref>{{cite web|url=http://www.dfat.gov.au/facts/healthcare.html|title=Health care in Australia|year=2008|work=About Australia|publisher=Department of Foreign Affairs and Trade|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100404084746/http://www.dfat.gov.au/facts/healthcare.html<!-- Added by H3llBot -->|archivedate=4 April 2010}}</ref> ავსტრალიამ შემოიღო საყოველთაო ჯანდაცვა 1975 წელს.<ref name="medicbrief">{{cite web|url=http://www.aph.gov.au/library/intguide/SP/medicare.htm|title=Medicare&nbsp;– Background Brief|last=Biggs|first=Amanda|date=29 October 2004|work=Parliament of Australia: Parliamentary Library|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=16 April 2010|location=Canberra, ACT|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100414012007/http://www.aph.gov.au/library/intguide/SP/medicare.htm|archivedate= 14 April 2010|url-status=live}}</ref> ცნობილი როგორც "მედიკერი", რომელიც დღეისათვის ნომინალურად ფინანსირდება საშემოსავლო გადასახადიდან, რომელსაც ეძახიან მედიკერის გადასახადს და დღეისათვის შეადგენს 1,5 %-ს.<ref>{{cite web|url=http://www.ato.gov.au/individuals/content.asp?doc=/content/17482.htm&pc=001/002/030/003/001&mnu=&mfp=&st=&cy=1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610171946/http://www.ato.gov.au/individuals/content.asp?doc=%2Fcontent%2F17482.htm&pc=001%2F002%2F030%2F003%2F001&mnu=&mfp=&st=&cy=1|archivedate=10 ივნისი 2008|title=What is the Medicare levy?|accessdate=17 April 2010|author=Australian Taxation Office|work=Australian Taxation Office website|publisher=Australian Government|date=19 June 2007}}</ref> შტატების მთავრობები მართავენ საავადმყოფოებს და მათზე მიმაგრებული პოლიკლინიკების მომსახურებას, მაშინ როდესაც ცენტრალური ხელისუფლება განაგებს ფარმაცევტული შეღავათების თანხებს (მედიკამენტების შესყიდვის ხარჯების სუბსიდირება) და საერთო პრაქტიკას.<ref name="medicbrief"/> == კულტურა == === მუსიკა === ავსტრალიაში გამოგონილია მსოფლიოში ერთ-ერთი უძველესი სასულე ინსტრუმენტი — [[დიჯერიდუ]]. მსოფლიო აღიარება მოიპოვეს ავსტრალიურმა [[ალტერნატიული როკი|ალტერნატიული]] და [[როკ-მუსიკა|როკ-მუსიკის]] ჯგუფებმა [[Jet]], [[ბი ჯიზი]], [[AC/DC]], [[ნიკ კეივი]], [[Airbourne]], [[INXS]], [[Savage Garden]], [[Silverchair]], [[The Temper Trap]], [[Midnight Oil]], [[The Living End]], [[Pendulum]], [[The Amity Affliction]], [[5 Seconds of Summer]]. ავსტრალიური წარმოშობის პოპ-შემსრულებლებს შორის ცნობილია [[კაილი მინოუგი]], [[ნატალი იმბრულია]], [[ოლივია ნიუტონ-ჯონი]], [[კიტ ურბანი]], [[დანი მინოუგი]], [[დარენ ჰეიზი]], [[გაბრიელა ჩილმი]], [[ჯეისონ დონოვანი]], [[ჯიმი ბარნსი]], ასევე ახალგაზრდა შემსრულებელი [[კოდი სიმფსონი]]. === ცეკვა და ბალეტი === ავსტრალიის [[ცეკვა]] მოიცავს ავსტრალიაში წარმოდგენილი 200 ეროვნების სტილის საკმაო ფართე სპექტრს, [[ავსტრალიელი აბორიგენები|აბორიგენულიდან]] ტრადიციულ ავსტრალიურ [[ბუშის ცეკვა|„ბუშის“ ცევამდე]] და [[კლასიკური ბალეტი]]დან და [[სამეჯლისო ცეკვები]]დან [[თანამედროვე ცეკვები|თანამედროვე ცეკვებამდე]] და [[მულტიკულტურალიზმი|მულტიკულტურალურ]] საცეკვაო ტრადიციებამდე. ყველაზე უფრო სახელოვანი ავსტრალიელი მოცეკვავეები არიან [[ედუარდ ბოროვანსკი]], [[რობერტ ჰელპმანი]] და [[პოლ მერკურიო]]. ავსტრალიაში მოქმედებს ავსტრალიის საცეკვაო საბჭო ({{lang-en|Australian Dance Council}}, ''Ausdance'') — ორგანიზაცია, რომელიც შექმნილია ქვეყანაში ცეკვების მხარდასაჭერად და 1997 წლიდან ანიჭებს ავსტრალიის საცეკვაო პრემიებს. ==== ავსტრალიელ აბორიგენთა ცეკვები ==== ავსტრალიელი აბორიგენების ტრადიციულ ცეკვებს თან სდევდა სიმღერები და წარმოადგენდა [[სიზმრების დრო]]ის ({{lang-en|Dreamtime}}) თეატრალურ წარმოდგენას. ზოგჯერ ადამიანები ცეკვაში იმიტირებენ ცხოველების ქცევას. მათ ქვეყანაში ადამიანებისთვის ცეკვები განსაზღვრავდნენ როლებს, ვალდებულებებს და თვით საცხოვრებელ ადგილს. ეს რიტუალური წარმოდგენები აბორიგენებს აძლევდნენ საკუთარი ადგილის შეგრძნებას სოციალურ, გეოგრაფიულ და ბუნებრივ ძალებთან ურთიერთმოქმედებაში. ეს წარმოდგენები დაკავშირებული იყო გარკვეულ ადგილებთან და საცეკვაო მოედნები ხშირად წმინდა ადგილები იყო. მორთულობა და სპეციფიკური ჟესტები დამოკიდებული იყო მოცეკვავის წარმოშობასთან (მაგალითად ეს ეხება სიზმრების დროის არსებებს, რომლებთანაც დაკავშირებულია გარკვეული პირები და ჯგუფები). ავსტრალიელი აბორიგენების უმრავლესობისთვის ეს ცეკვები საღვთო საიდუმლობები იყო, სქესსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა: მამაკაცები და ქალები ემორჩილებოდნენ სხვადასხვა ტრადიციებს<ref>ცეკვები [[ავსტრალიელი აბორიგენების ენციკლოპედია]]ში ({{lang-en|Encyclopaedia of Aboriginal Australia}}), ტომი 1 — ფურცლები 255—257</ref>. აბორიგენების ტრადიციული ცეკვების აღნიშვნისთვის გამოიყენება ტერმინი [[კორობორი]] ({{lang-en|corroboree}}), რომელიც წარმოდგება სიდნეის რეგიონის მოსახლეობის ლექსიკონიდან. ზოგიერთ ადგილებში ავსტრალიელი აბორიგენები ასრულებენ „კორობორის“ ცეკვებს ტურისტებისათვის. XX საუკუნის ბოლოს ავსტრალიის სცენურმა და თანამედროვე ცეკვებმა ავსტრალიელი აბორიგენების თანამედროვე ცეკვების გავლენა განიცადა. ნაწილობრივ ეს დაკავშირებულია ავსტრალიის კუნძულელების და აბორიგენების წეს-ჩვეულებების განვითარების ეროვნული ასოციაციის ({{lang-en|National Aboriginal Islander Skills Development Association}}) მოღვაწეობით, რომელიც ავსტრალიელ აბორიგენებს ასწავლის ცეკვებს, ასევე ბანგარის ცეკვის თეატრის გახსნით. ==== ცეკვის სხვა სახეობები ==== ბუშის ცეკვა ({{lang-en|Bush dance}}) ავსტრალიაში ვითარდებოდა, როგორც ხალხური ცეკვის ფორმა და რომელიც არის ინგლისის, შოტლანდიის, ირლანდიის და სხვა ევროპული ქვეყნების ხალხურ ცეკვებთან ნარევი. თემებში საყვარელი ცეკვები იყო ევროპული წარმოშობის ცეკვები — ირლანდიური [[კეილი (ცეკვა)|კეილი]] ''«ერინის სიამაყე»'' ({{lang-en|Pride of Erin}}) და [[კადრილი]] ''«The Lancers»''. ლოკალურად აღმოცენებულ ცეკვებს ეძახიან ''«ბონდის ხმებს»'' ({{lang-en|Waves of Bondi}}), მელბურნის [[შაფლი]] ({{lang-en|Shuffle}}) და [[ნიუ-ვოგი]]ს ცეკვა ({{lang-en|New Vogue}}). მოსვლისას იმიგრანტებს თან მოჰქონდათ საკუთარი ქვეყნის საცეკვაო ტრადიციები. იმიგრანტების და მათი ოჯახების ენთუზიაზმის მეოხებით, ავსტრალიაში გაჩნდა სხვადასხვა ხალხის ტრადიციული ცეკვები. ავსტრალიაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება ბალტიისპირული, [[შოტლანდიური ცეკვები|შოტლანდიური]], [[ირლანდიური ცეკვები|ირლანდიური]], [[ინდოეთის კლასიკური ცეკვები|ინდური]], ინდონეზიური ან აფრიკული ხალხური ცეკვები, რომლების შესწავლაც შესაძლებელია ავსტრალიის საზოგადოებრივ ცენტრებში და საცეკვაო სკოლებში. მიუხედავად ამისა ბევრი საცეკვაო ჯგუფი იყენებს სხვადასხვა წარმოშობის ცეკვებს, ევროპული სამეფო კარის და [[ისტორიული ცეკვები]]ს ჩათვლით, ასევე ტრადიციულ ნაბიჯებს და თანამედროვე მუსიკას და სტილს. [[ავსტრალიის ბალეტი]] ({{lang-en|The Australian Ballet}}) ავსტრალიის [[კლასიკური ბალეტი]]ს მოცეკვავეთა ანსამბლია. ის 1962 წელს დააარსა ინგლისელმა ბალერინა [[პეგი ვან პრაა]]მ ({{lang-en|Peggy van Praagh}}) და დღეისათვის საერთაშორისო საბალეტო ანსამბლების მიერ აღიარებულია ერთ-ერთ დიდ ბალეტად მსოფლიოში<ref>{{Cite web |url=http://www.australianballet.com.au/about_us/history |title=ანსამბლის ისტორია |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101118203935/http://www.australianballet.com.au/about_us/history |archivedate=2010-11-18 }}</ref>. ანსამბლი მდებარეობს მელბურნში და პუბლიკას უჩვენებს დადგმებს, როგორც კლასიკური რეპერტუარიდან, ასევე ავსტრალიელი და უცხოელი ქორეოგრაფების თანამედროვე ნამუშევრებს. 2010 წლიდან დაწყებული ანსამბლმა მაყურებელს უჩვენა 200-ზე მეტი წარმოდგენა მთელი ავსტრალიის სხვადასხვა ქალაქებში და რეგიონებში და საზღვარგარეთულ ტურნეებში. რეგულარული გამოსვლები ტარდება [[მელბურნის ხელოვნების ცენტრი|მელბურნის ხელოვნების ცენტრში]] ({{lang-en|The Arts Centre}}), [[სიდნეის ოპერის თეატრი|სიდნეის ოპერის თეატრში]] ({{lang-en|Sydney Opera House}}), [[სიდნეის თეატრი|სიდნეის თეატრში]] ({{lang-en|Sydney Theatre}}), [[ადელაიდას საფესტივალო ცენტრი|ადელაიდას საფესტივალო ცენტრში]] ({{lang-en|Adelaide Festival Centre}}) და [[საშემსრულებლო ხელოვნების კუინზლენდის ცენტრი|საშემსრულებლო ხელოვნების კუინზლენდის ცენტრში]] ({{lang-en|Queensland Performing Arts Centre}})<ref>{{Cite web |url=http://www.australianballet.com.au/about_us |title=The Australian Ballet-ის ანსამბლის შესახებ |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101008130558/http://www.australianballet.com.au/about_us |archivedate=2010-10-08 }}</ref>. [[გრემ მერფი]] მსოფლიოში [[ბალეტი]]ს ერთ-ერთი გამოჩენილი დამდგმელია. === თეატრი === [[ფაილი:Sydney Opera House - Dec 2008.jpg|thumb|300px|right|სიდნეის ოპერის შენობა — ავსტრალიის სავიზიტო ბარათი]] ავსტრალიის [[თეატრი]] ავსტრალიის კულტურის მთავარი ნაწილია. თეატრი კონტინენტზე შემოვიდა პირველ დასახლებულებთან ერთად და ვითარდებოდა აბორიგენების და ინგლისელების კულტურების შერწყმასთან ერთად, ითვისებდა ბრიტანული და ირლანდიური თეატრების საუკეთესო ტრადიციებს. ავსტრალიელ დრამატურგებს აქვთ საკუთარი განუმეორებელი კოლორიტი, რომელიც ცნობილია ბევრ ქვეყანაში მას შემდეგ, რაც 1788 წელს ახალი კონტინენტის კულტურა მსოფლიოს მოევლინა. ავსტრალიაში მდებარეობენ მთელ მსოფლიოში ცნობილი ავსტრალიური თეატრალური ცენტრები — [[სიდნეის ოპერის თეატრი]] და დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი ({{lang-en|National Institute of Dramatic Art}}). ავსტრალიური თეატრალური სცენის გამორჩეული წარმომადგენლებს შორის შეიძლება აღინიშნოს სერ [[რობერტ ჰელპმანი]] ({{lang-en|Robert Helpmann}}), ქალბატონი [[ჯოან საზერლენდი]], [[ბარი ჰამფრისი]] და [[დევიდ უილიამსონი]] ({{lang-en|David Williamson}}), [[კეიტ ბლანშეტი]], [[ჯეფრი რაში]] და [[ჯუდი დეივისი]]. შეუფასებელი გავლენა ავსტრალიურ თეატრზე მოახდინა [[კორობორი]]მ — ავსტრალიელი აბორიგენების ცერემონიალურმა ცეკვამ, რომლის ისტორია საკმაოდ გვიანდელ წლებში მიდის, პირველ დამსახლებლებამდე (მეცნიერთა გათვლით 40 000-60 000 წლის წინ)<ref>{{Cite web |url=http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/ceremony/ |title=Australian indigenous ceremony - song, music and dance - australia.gov.au |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101120165318/http://cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/ceremony/ |archivedate=2010-11-20 }}</ref>. ევროპული ტრადიციები კონტინენტზე მოვიდა პირველ დასახლებულებთან ერთად 1788 წელს. ყველაზე პირველად დაიდგა ირლანდიელი დრამატურგის [[ჯორჯ ფარკერი]]ს პიესა «ოფიცერი-დამქირავებელი» ({{lang-en|The Recruiting Officer}}), რომელიც ნაჩვენები იქნა 1789 წელს პატიმრების მიერ<ref name="olioweb.me.uk">[http://www.olioweb.me.uk/plays/ Our Country’s Good: The Recruiting Officer]</ref>. ორი ასწლეულის შემდეგ პირველი ავსტრალიური თეატრალური დადგმების ისტორია დაიწერა ტიმბერლეიკ უერტენბეიკერის პიესაში «ჩვენს ქვეყანაში კარგია» ({{lang-en|Our Country's Good}}), რომელიც ყვებოდა პატიმარ-მსახიობებზე ზედამხედველების მხრიდან შეურაწყოფაზე. პიესის საფუძველში ჩაიდო ტომას კინელის რომანი «გამთამაშებელი» ({{lang-en|The Playmaker}})<ref name="olioweb.me.uk"/>. 1837 წელს [[ჰობარტი|ჰობარტში]] გაიხსნა სამეფო თეატრი, რომელიც ავსტრალიის უძველესი თეატრია<ref name=autogenerated1>{{Cite web |url=http://www.theatreroyal.com.au/history.html |title=Theatre Royal — a great night out! |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101004163331/http://www.theatreroyal.com.au/history.html |archivedate=2010-10-04 }}</ref>. თეატრი ფართედ იყო ცნობილი მთელ მსოფლიოში. [[ნოელ კაუარდი|ნოელ კაუარდმა]] მას დაარქვა — ოცნების თეატრი, ხოლო [[ლორენს ოლივიე]] პირადად დადგა მის დასაცავად, როდესაც 1940-იან წლებში შენობა დანგრევის საფრთხის წინაშე იდგა<ref name=autogenerated1 />. 1901 წელს დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ, ავსტრალიის თეატრი გახდა ეროვნული თვითიდენტიფიცირების ძლიერი ინსტრუმენტი. პირველი პიესა, რომელიც 1912 წელს დაიდგა და არაჩვეულებრივად პოპულარული გახდა, იყო სტილ რადის პიესა «ჩვენი არჩევანი» ({{lang-en|On Our Selection}}). მასში მოთხრობილი იყო გლეხის ოჯახზე — პირველი დასახლებულების ერთ-ერთ პიონერზე. 1904 წელს პერთში გაიხსნა «მისი სამეფო უდიდებულესობის თეატრი» ({{lang-en|His Majesty's Theatre}}). შენობა [[ედუარდ VII]]-ს მმართველობის პერიოდის ეგრეთ წოდებული «ავსტრალიის თეატრალური არქიტექტურის» მაგალითია<ref>[http://www.hismajestystheatre.com.au/default.aspx?MenuID=41 His Majestys Theatre: History of Western Australia’s most-loved heritage icon]</ref>. ამავე სტილში 1924 წელს აშენდა სიდნეის დედაქალაქის თეატრის ({{lang-en|Grand Capitol Theatre}}) შენობა, რომელიც ავსტრალიის ერთ-ერთი საუკეთესო თეატრალური დარბაზია<ref>{{Cite web |url=http://www.capitoltheatre.com.au/explore.htm |title=capitoltheatre |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100210113100/http://www.capitoltheatre.com.au/explore.htm |archivedate=2010-02-10 }}</ref>. 1940-იან წლებში ჯონ ენტილმა დაწერა მუსიკა თავისი განთქმული ბალეტისათვის «კორობორი», რომელიც ეფუძნებოდა ტრადიციულ ავსტრალიურ [[კორობორი]]ს. 1950-იანი წლების განმავლობაში ბალეტის ანსამბლი გასტროლებს ატარებდა მთელ ავსტრალიაში. «ავსტრალიის სამეფო ტურის» დროს მის სპექტაკლებს დაესწრო [[ელისაბედ II]]. ეს ბალეტი იყო პირველი წარმატებული ცდა ორი კულტურის შერწყმისა — დასავლური და აბორიგენების ტრადიციული კულტურის, რომელიც დღემდე გამოიყენება სხვადასხვა თეატრალურ კოლექტივებში, ისეთებში როგორიცაა «ცეკვა ბანგარას თეატრი» ({{lang-en|Bangarra Dance Theatre}})<ref>{{Cite web |url=http://www.australiadancing.org/subjects/241.html |title=Australia Dancing — Corroboree |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120320125922/http://australiadancing.org/subjects/241.html |archivedate=2012-03-20 }}</ref><ref>[http://www.bangarra.com.au/About/Vision.aspx Bangarra Dance Theatre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110218142819/http://www.bangarra.com.au/About/Vision.aspx |date=2011-02-18 }}.</ref>. 1955 წელს «უნიონ თეატრმა» ({{lang-en|Union Theatre}}) მიიწვია დამწყები მსახიობი [[ბარი ჰამფრისი]] ვიქტორიის შტატში გასტროლებზე სპექტაკლში «[[მეთორმეტე ღამე (პიესა)|მეთორმეტე ღამე]]». ქალაქიდან ქალაქში ღამით მგზავრობის დროს, სანამ მეთორმეტე ღამის პიესის რეჟისორი რეი ლოულერი მუშაობდა ახალ პიესაზე «ჩვიდმეტი წლის თოჯინის ზაფხული» ({{lang-en|Summer of the Seventeenth Doll}}), ჰამფრისი ანსამბლის წევრებს ართობდა თავის მიერ გამოგონილი პერსონაჟით — მელბურნის გარეუბნის დიასახლის ედნა ევერეჯით. შემდგომში, ლოულერის პიესამ და ჰამფრისის პერსონაჟმა დიდი გავლენა მოახდინა ავსტრალიურ თეატრზე. პიესაში ასახული იყო ავსტრალიისთვის დამახასიათებელი ტიპაჟი. ლოულერის დაჟინებით, 1955 წლის ბოლოს ჰამფრისმა აჩვენა თავისი დამა ედნა [[მელბურნის უნივერსიტეტი]]ს სასწავლო თეატრის სცენაზე. 1956 წელს მელბურნში უნდა ჩატარებულიყო [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1956|1956 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები]], ამიტომ ედნა ევერეჯმა მოყვა თავისი მოსაზრებები იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა ჩატარებულიყო ეს თამაშები<ref>[http://www.theaustralian.com.au/news/arts/the-clown-prince-of-suburbia/story-e6frg8n6-1111118780314 Cookies must be enabled. // The Australian]</ref>. პერსონაჟს ჰქონდა არნახული წარმატება, ხოლო მელბურნის რაიონ — მუნი პაუნდსს, რომელშიც ვითომდა დამა ედნა ცხოვრობდა, სახელი გაეთქვა მთელ მსოფლიოში. ჰამფრისმა, რომელიც ჯერ კიდევ 20 წლისაც არ იყო დაიპყრო [[ლონდონი]]ს სცენა, მონაწილეობა მიიღო ლაიონელ ბარტის განთქმულ მუზიკლში «[[ოლივერი! (მუზიკლი)|ოლივერი!]]» ({{lang-en|Oliver!}}). ჰამფრისის მიერ შესრულებული პერსონაჟები — დიასახლისი ედნა ევერეჯი, ხოლო მოგვიანებით მუდამ ნასვამი ავსტრალიელი ატაშე კულტურის დარგში სერ ლეს პატერსონი, აღიარებული იყო ავსტრალიური თეატრალური სცენის ნამდვილ შედევრებად, როგორც მსახიობის სამშობლოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ, [[ვესტ-ენდი|ვესტ-ენდში]] და [[ბროდვეის თეატრი|ბროდვეის თეატრში]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6757531.stm The man behind Dame Edna Everage]. // BBC NEWS|Entertainment</ref>. დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი შეიქმნა სიდნეიში 1958 წელს, რომელიც დაამთავრეს — [[კეიტ ბლანშეტი|კეიტ ბლანშეტმა]], [[ტონი კოლეტი|ტონი კოლეტმა]], [[მელ გიბსონი|მელ გიბსონმა]] და [[ბეზ ლურმენი|ბეზ ლურმენმა]]<ref>{{Cite web |url=http://www.nida.edu.au/default.aspx?FolderID=15 |title=NIDA About Us — National Institute of Dramatic Art — NIDA |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101113103327/http://www.nida.edu.au/default.aspx?FolderID=15 |archivedate=2010-11-13 }}</ref>. 1960 წელს მელბურნში დაიწყო «კულტურული რაიონის» ({{lang-en|Melbourne Arts Precinct}}) მშენებლობა. მისი ძირითადი ნაწილი გახდა 1973 წელს როი გრაუნდსის პროექტის მიხედვით აშენებული «კულტურის ცენტრი» ({{lang-en|Melbourne Arts Centre}}). 1982 წელს ცენტრში გაიხსნა საკონცერტო დარბაზი «ჰამერ ჰოლი» ({{lang-en|Hamer Hall}}), ხოლო 1984 წელს გაიხსნა თეატრალური მოედნები. დღეისათვის კულტურის ცენტრი მელბურნის თეატრის სახლია. მის სცენაზე გამოდის მელბურნის სიმფონიური ორკესტრი, ტარდება ავსტრალიის ოპერისა და ბალეტის სპექტაკლები, ასევე მთელი მსოფლიოს თეატრალური კოლექტივების სპექტაკლები<ref>[http://www.theartscentre.com.au/about-us/our-story.aspx Our Story — The Arts Centre — the home of the performing arts in Melbourne]</ref>. «ავსტრალიის ბალეტი» ({{lang-en|The Australian Ballet}}) — ყველაზე ცნობილი კლასიკური ბალეტის თეატრია ავსტრალიაში, რომელიც ბრიტანელმა ბალერინა პეგი ვან პრაამ 1962 წელს დააარსა და დღეისათვის აღიარებულია მსოფლიო ბალეტის ერთ-ერთ ძირითად თეატრად<ref>[http://www.australianballet.com.au/about_us/history The Australian Ballet: History] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101118203935/http://www.australianballet.com.au/about_us/history |date=2010-11-18 }}.</ref>. თეატრის ძირითადი მოედანი მდებარეობს მელბურნში. თეატრის რეპერტუარი წარმოდგენილია, როგორც კლასიკური ბალეტის სახით, ასევე თანამედროვე [[ქორეოგრაფია|ქორეოგრაფების]] დადგმებით ავსტრალიიდან და მსოფლიოს სხვა ქვეყნებიდან. 2010 წლისთვის თეატრმა წარმოადგინა დაახლოებით 200 წარმოდგენა ავსტრალიის საუკეთესო მოედნებზე — «მელბურნის კულტურის ცენტრში», «სიდნეის ოპერაში», «ადელაიდის საფესტივლო მოედანზე», «კუინზლენდის თეატრალურ ცენტრში»<ref>[http://www.australianballet.com.au/about_us The Australian Ballet: About us] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101008130558/http://www.australianballet.com.au/about_us |date=2010-10-08 }}.</ref>. 1970 წელს ქალაქ ადელაიდაში თეატრალური ფესტივლის ჩატარებისთვის დაიწყო «საფესტივალო მოედნის» ({{lang-en|Adelaide Festival Centre}}) მშენებლობა, რომლის დირექტორი გახდა სერ რობერტ ჰელპმანი<ref>[http://www.adelaidefestivalcentre.com.au/afc/history.php History — Adelaide Festival Centre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100529170931/http://www.adelaidefestivalcentre.com.au/afc/history.php |date=2010-05-29 }}.</ref><ref>[http://www.helpmannawards.com.au/default.aspx?s=sir_robert_helpmann Robert Helpmann] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110217064310/http://helpmannawards.com.au/default.aspx?s=sir_robert_helpmann |date=2011-02-17 }}.</ref>. 1973 წელს სიდნეიში აშენდა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ცნობილი თეატრალური შენობა — «სიდნეის ოპერის» ({{lang-en|Sydney Opera House}}) შენობა, რომელიც გახდა სახლი «ავსტრალიის ოპერისათვის» ({{lang-en|Opera Australia}}), რომლის [[დივა]]ა ({{lang-en|Diva}}) განთქმული [[ჯოან საზერლენდი]]. 1978 წელს გაიხსნა ავსტრალიის ერთ-ერთი ცნობილი თეატრი — სიდნეის თეატრი, რომლის სპექტაკლები ტარდება სიდნეის საოპერო თეატრის «დრამატულ სცენაზე»<ref>[http://www.sydneytheatre.com.au/about Sydney Theatre Company - About]</ref>. თეატრმა დიდება მოუტანა ისეთ მსახიობებს, როგორებიცაა [[მელ გიბსონი]], [[ჯუდი დეივისი]], [[ჰუგო უივინგი]], [[დევიდ ვენჰამი]] და [[ტონი კოლეტი]]. დღეისათვის თეატრის მხატვრული ზელმძღვანელები არიან [[ოსკარი|ოსკაროსანი]] მსახიობი ქალი კეიტ ბლანშეტი და მისი ქმარი, დრამატურგი და რეჟისორი ენდრიუ აპტონი. 1979 წელს ორი ღარიბი ახალგაზრდა მსახიობი, რომლებიც ასრულებდნენ როლებს სიდნეის თეატრის დადგმაში «[[გოდოს მოლოდინში]]», ერთ ორადგილიან ბინას ქირაობდნენ. ესენი იყვნენ ყველასათვის უცნობი მელ გიბსონი და ჯეფრი რაში<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1202812.stm Geoffrey Rush: Full of surprises]. // BBC News|ENTERTAINMENT</ref>. გიბსონმა დაამთავრა დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი, სადაც მას სცენაზე დებიუტი ჰქონდა თავის ჯგუფელ ჯუდი დევისთან სტუდენტურ სპექტაკლში «[[რომეო და ჯულიეტა]]». 1979 წელს გიბსონი ფილმ «[[თავზეხელაღებული მაქსი]]»ს გადაღების შემდეგ მსოფლიოში აღიარებული ხდება<ref>[http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800019113/bio Mel Gibson Biography — Yahoo! Movies]</ref>. რაში 1980-იან წლებში უერთდება თეატრ «შუქურას» ანსამბლს და იძენს ავსტრალიაში ყველაზე მოთხოვნადი თეატრალური მსახიობის რეპუტაციას, სანამ 1997 წელს არ მიიღო ოსკარი საუკეთესო მამაკაცის როლისთვის ფილმში «[[სიკაშკაშე (ფილმი, 1996)|სიკაშკაშე]]». 1990 წელს შეიქმნა «ბელის შექსპირული ანსამბლი» ({{lang-en|Bell Shakespeare Company}}), რომელიც უმალვე გახდა პოპულარული. [[ჯონი ო’კიფი]]ს და პიტერ ალენის მუზიკლებს({{lang-en|Peter Allen}}) საკმაო წარმატებები მოჰქონდა. ალენის მუზიკლმა «The Boy from Oz» [[დესკის დრამა|დესკის დრამის]] და [[ტონი (ჯილდო)|ტონის]] პრემია მიაღებინა მსახიობ [[ჰიუ ჯეკმენი|ჰიუ ჯეკმენს]]. ავსტრალიელი დრამატურგები, როგორებიცაა დევიდ უილიამსონი ({{lang-en|David Williamson}}), ალან სეიმური ({{lang-en|Alan Seymour}}), ნიკ ენრაიტი ({{lang-en|Nick Enright}}) და ჯასტინ ფლემინგი ({{lang-en|Justin Fleming}})<ref>[http://australianplays.org/script_search Play search] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701131554/http://australianplays.org/script_search |date=2009-07-01 }}. // AustralianPlays.org</ref> ხშირად მიმართავდნენ ავსტრალიელებისთვის მთავარ თემებს. მაგალითად, სპექტაკლი «წელიწადში ერთადერთი დღე» ({{lang-en|The One Day of the Year}}) ალან სეიმურის პიესის მიხედვით, მოთხრობილია [[ანზაკის დღე|ანზაკის დღის]] შესახებ — [[დარდანელის ოპერაცია|დარდანელის ოპერაციის]] დროს დამარცხების დღის მოსაგონრად. სპექტაკლში «ნჯაპარტჯი ნჯაპარტჯი» ({{lang-en|Ngapartji Ngapartji}}) სკოტ რენკინის და ტრევორ ჯემისონის პიესის მიხედვით, მოთხრობილია უდაბნოში პიტჯანტჯატჯარას ხალხზე ({{lang-en|Pitjantjatjara people}}) ბირთვული გამოცდების ზემოქმედებაზე. სპექტაკლი მკაფიო გამოხატულებაა ტრადიციული ავსტრალიელი აბორიგენების კულტურის ბერძნულ, ავღანურ, იაპონურ და ახალზელანდიურ კულტურებთან შერევისა<ref>[http://www.dailytelegraph.com.au/news/review-ngapartji-ngapartji/story-e6frev39-1111115327660 Review: Ngapartji Ngapartji, Belvoir Street Theatre]. // thetelegraph.com.au</ref>. === ცირკი === როგორც ევროპული ქვეყნების უმრავლესობაში, ავსტრალიაში [[ცირკი]]სათვის არ არსებობენ სტაციონარული შენობები. ცირკები მოგზაურობენ ქალაქიდან ქალაქში და შლიან [[შაპიტო]]ებს სპეციალურად მომზადებულ მოედნებზე. ავსტრალიაში ყველაზე უფრო პოპულარული საცირკო ჯგუფებია: * '''Circus Oz''' — შტაბ-ბინა მელბურნში. * '''[[Cirque du Soleil]]''' — [[კვებეკი|კვებეკში]] ([[კანადა]]) დაარსებულ ცირკს დღეისათვის აქვს წარმომადგენლობა მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში, ავსტრალიის ჩათვლით. ჯგუფს, რომელიც გამოდის ავსტრალიის სხვადასხვა ქალაქებში, სახელით ''Moscow Circus'' არავითარი კავშირი [[მოსკოვის დიდი სახელმწიფო ცირკი|მოსკოვის ცირკთან]] არ აქვს. === ლიტერატურა === ავსტრალიის [[ლიტერატურა]] — ინგლისურენოვანი ლიტერატურაა, რომელიც იქმნებოდა და იქმნება ავსტრალიის ტერიტორიაზე. 200 წელზე მეტი ხნის ავსტრალიის ლიტერატურის განვითარება იყოფა სამ პერიოდათ: * კოლონიალური, ანუ ინგლისურ-ავსტრალიური ეპოქა ([[1788]]—[[1880]] წლები); * ეროვნული ეპოქა ([[1880]]—[[1920]] წლები); * თანამედროვე ეპოქა ([[1920]] წლიდან — დღევანდელ დღემდე). ავსტრალიის პირველი ლიტერატურული ძეგლები გახდა ჯონ უაიტის ([[1756]]—[[1832]]), უოტკინ ტენჩის ([[1758]]—[[1833]]) და დევიდ კოლინზის ([[1756]]—[[1810]]) მემუარები და საგზაო ჩანაწერები, ხოლო ჯონ ტაკერმა თავის რომანებში მხატვრულად აღწერა კატორღელთა მძიმე ცხოვრება. პირველი პოეტური ნაწარმოებები შექმნეს ჩარლზ ტომპსონმა ([[1806]]—[[1883]]) და ჩარლზ ვენტვორტმა ([[1790]]—[[1872]]). იმ დროის გამოჩენილი პოეტები იყვნენ ირლანდიელი კატორღელის შთამომავალი ჩარლზ გარპური ([[1813]]—[[1868]]) და [[ჰენრი კენდალი]] ([[1839]]—[[1882]]). ავსტრალიის ლიტერატურის ეროვნული ეპოქა დაიწყო ყოველკვირეულმა გამოცემა «ბიულეტენმა» (ინგლ. The Bulletin), რომელიც დააარსეს ჟიულ ფრანსუა არჩიბალდმა და ჯონ ჰაინსმა. ამ გამოცემის მეშვეობით შეიძინა პოპულარობა ისეთმა პოეტებმა, როგორებიცაა [[ენდრიუ ბარტონ პატერსონი]], ფსევდონიმით ბანჯო (1864—1941) თავისი ბალადებით ავსტრალიურ ბუშზე, ჩარლზ ბრენანი და ჯონ ნილსონი, რომლებიც უფრო მეტად ორიენტაციას აკეთებდნენ ინგლისურ და ფრანგულ [[ესტეთიზმი|ესტეთიზმზე]] და [[სიმბოლიზმი|სიმბოლიზმზე]]. [[ჰენრი ლოუსონი]]ს (1867—1922) პოეზია სამოქალაქო ლირიკის საუკეთესო მაგალითია. 1920-იანი წლების დასაწყისიდან ავსტრალიის ლიტერატურა ევროპული და ამერიკული ლიტერატურული მიმდინარეობებისათვის უფრო ღია გახდა. ლირიკაში გახსნილობისკენ სწრაფვა დაეტყო ისეთი პოეტების ქმნილებებს, როგორებიცაა კ. მაკენზი, ჯეიმზ მაკოლი, ალეკ დერვენტ ჰოუპი, რომლებისთვისაც დამახასიათებელია კომკრეტულად მგრძნობიარე ლექსები რეალურ სამყაროზე. ჯუდიტ რაიტი, ფრენსის უები და ბრიუს დეივი ისწრაფოდნენ პეიზაჟულ-სიმბოლიკური ლირიკისკენ და პიროვნულ პოეზიისკენ. როზმარი დობსონი და რ. დ. ფიცჯერალდი უპირატესობას აძლევდნენ ისტორიულ თემატიკას. 50-იან წლებში გამოჩნდა ეგრეთ წოდებული მელბურნის უნივერსიტეტის ({{lang-en|Melbourne University Poets}}) პოეზიური სკოლა, რომლის მთავარი წარმომადგენლები იყვნენ ვინსენტ ბაკლი, რონალდ სიმფსონი, კრის უოლეს-კრები, ივენ ჯონსი, ნოელ მაკეინში, ენდრიუ ტეილორი. ამ სკოლის წარმომადგენლები უპირატესობას ანიჭებდნენ რთულ ფორმებს და ინტელექტუალურ [[ალუზია]]ს. XXI საუკუნის დასაწყისის ავსტრალიის პოეზია წარმოდგენილია [[ლესლი ლებკოვიცი]]ს შემოქმედებით. XX საუკუნის ავსტრალიურმა რომანმა გამოსცადა ამერიკული და ევროპული [[ფილოსოფია|ფილოსოფიური]] და ლიტერატურული მიმდინარეობა. რომანების მთავარი თემა იყო ადამიანის შიდა სამყაროს [[ფსიქოლოგია|ფსიქოლოგიური]] აღწერა, ავსტრალიის საზოგადოების საწყისების გამოკვლევა. 20-იანი წლების ტიპური რომანი იყო გ. რიჩარდსონის «რიჩარდ მაჰოუნის ბედი», რომელშიც წარსულის ინტერესი ერწყმოდა სულიერი მარტოობის თემას. მსგავსი ტენდენციები შეიმჩნევა სხვა პროზაიკოსების ნამუშევრებში: მ. ბოიდი, ბრაიან პენტონი, მარჯორი ბერნარდი, ფლორა ელდერშოუ. სოციალ-კრიტიკული თემები, კერძოდ ცხოვრების თემა გარეუბნებში, აინტერესებდათ ისეთ რომანტიკოსებს, როგორებიცაა კატარინა პრიჩარდი, ფრენკ დელბი დევიდსონი, ლეონარდ მანი, ფრენკ ჰარდი. სოციალური პრობლემების სატირული გაშუქება დამახასიათებელია ჰ. ჰერბერტის, სამნერ ლოკა ელიოტის, კ. მაკენზის შემოქმედებაში. 1973 წელს პროზაიკოსმა [[პატრიკ უაიტი|პატრიკ უაიტმა]] მიიღო [[ნობელის პრემია ლიტერატურის დარგში]]. მასთან ავსტრალიური კონტექსტით და სტილისტიკით ახლოსაა რ. შოუს, კრისტოფერ კოჰის, გეილ პორტერის ნაწარმოებები. ავსტრალიური [[ნოველა|ნოველებმა]] ახალი აყვავება განიცადა XX საუკუნის 40-იან წლებში. ამ პერიოდის ავსტრალიურ ნოველებში დამახასიათებელია [[ჯეიმზ ჯოისი]]ს, [[ერნესტ ჰემინგუეი]]ს და [[ჯონ დოს პასოსი]]ს სტილისტიკის გავლენა. ნოველის ჟანრის განვითარებისათვის მთავარი იყო ''From Coast to Coast''-ს ყოველწლიური ანტილოგიები, რომელსაც გამოსცემდა უეინს პალმერი. ნოველების მთავარი ავტორები არიან: თია ესტლი, მიურეი ბეილი, მარჯორი ბერნარდი, გევინ კესი, პიტერ კოვანი, ფრენკ მორჰაუზი, უეინს პალმერი, გეილ პორტერი, კრისტინა სტიდი და სხვები. თვითმყოფადი ავსტრალიური დრამა განვითარდა მხოლოდ [[არტ-ნუვო]]ს ეპოქაში. დრამის განვითარებას მთავარი თეორიული და პრაქტიკული იმპულსები მისცა ლუის ესონმა ([[1879]]—[[1943]]). ავსტრალიის გამოჩენილი დრამატურგებია: კატარინა პრიჩარდი (უფრო პოლიტიკური დრამა), უეინ პალმერი («შავი ცხენი», [[1924]]), ბეტი როლანდი, ჰენრიეტა დრეიკ-ბროკმანი, დევიდ უილიამსი, ალექსანდრ ბუზო, ჯონ რომერილი, დოროთი ჰიუიტი, ალენ სეიმური, პიტერ კენა, ტომ ჰანგერფორდი, ტომას შეპკოტი. === არქიტექტურა === ავსტრალიის [[არქიტექტურა]] მოიცავს ავსტრალიის და მისი მკვიდრი და კოლონიური საზოგადოების არქიტექტურას. კოლონიალური პერიოდის არქიტექტურული სტილი იმყოფებოდა ბრიტანული კულტურის ძლიერი გავლენის ქვეშ. მიუხედავად ამისა, ავსტრალიის უნიკალურ კლიმატთან ადაპტაციის აუცილებლობამ და XX საუკუნის ახალმა სიომ მოიტანა ამერიკული ქალაქის დიზაინის მზარდი გავლენა, კულტურული გემოვნების დივერსიფიკაცია და მულტიკულტურალიზებული ავსტრალიური საზოგადოების უფრო მეტი მოთხოვნები. კოლონიალურ პერიოდში პირველი ევროპული შენობები იყვნენ იმ დროის ევროპული მოდის შესაბამისები. სამთავრობო შენობები და მდიდრების სახლები შენდებოდა [[გეორგიანული არქიტექტურა|გეორგიანული არქიტექტურის]] ({{lang-en|''Georgian architecture''}}) სტილში. ავსტრალიაში ოქროს ციებ-ცხელების დაწყებიდან XIX საუკუნის შუაში მელბურნში და სიდნეიში, და ნაკლები ხარისხით რეგიონალურ ცენტრებში, გაჩნდა დიდი შენობები, [[ვიქტორიანული არქიტექტურა|ვიქტორიანული არქიტექტურის]] სტილში. ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი არქიტექტურული სიო ავსტრალიის არქიტექტურაში იყო «ფედერაციული არქიტექტურის» ({{lang-en|Federation architecture}}) სტილი XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე და XX საუკუნის ბოლოს თანამედროვე სტილი. ავსტრალიის დედაქალაქ [[კანბერა|კანბერის]] არქიტექტურული სახის ჩამოყალიბებაში მთავარი როლი ითამაშა ამერიკელმა არქიტექტორმა და ლანდშაფტების დიზაინერმა [[უოლტერ ბერლი გრიფინი|უოლტერ ბერლი გრიფინმა]]. მისი უნიკალური დიზაინის კვალი იკვეთება მელბურნის და სიდნეის გარეუბან კასლკრეგის შენობებზე. გრიფინის დაგეგმარებულ კასლკრეგს აქვს მთელი ორგანული მოდერნისტული სტილით აგებული რიგი სახლები, რომელიც ოსტატმა შეიმუშავა ''[[პრერის სკოლა|პრერის სკოლის]]'' შთაბეჭდილებების გავლენით, რომლის ჩარჩოებშიც ის მუშაობდა თავისი კარიერის დასაწყისში [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებული შტატებში]]. კოტეჯების უბრალო, ბრტყელი სახურავები, რომლებიც გრიფინმა ააშენა კანბერაში, გამოყენებულია ინოვაციური, დაპატენტირებული [[ბეტონი]]თ მშენებლობის მეთოდი. როგორც მსოფლიოს სხვა ქვეყანებში, ავსტრალიური არქიტექტურის ფორმირებაში თავისი როლი ითამაშა სოციალურ-პოლიტიკურმა ფაქტორებმა. XX საუკუნის დასაწყისში ავსტრალიის ყველა ქალაქში აკრძალული იყო 150 ფუტზე (45 მეტრი) უფრო მაღალი შენობების აშენება, რაც ხელს უშლიდა ცათამბჯენების მშენებლობის განვითარებას ამერიკულ სტილში იქამდე, სანამ აკრძალვა არ მოიხსნა 1950-იანი წლების ბოლოს. ასევე პოპულარული გახდა «ავსტრალიური ოცნების» არსი, როდესაც ოჯახები ისწრაფვიან ჰქონდეთ საკუთარი სახლები მიწის ნაკვეთით. 1960-იან წლებში, XVIII საუკუნის ისტორიული შენობების დანგრევის და პარკულ ზონაში ნაგებობების მშენებლობის აკრძალვასთან დაკავშირებით (მაგალითად, [[სიდნეის სამეფო ბოტანიკური ბაღი]]), დაიწყო [[ცათამბჯენი|ცათამბჯენების]] ბუმი, განსაკუთრებით სიდნეიში. XXI საუკუნეში, ბევრმა ავსტრალიელმა არქიტექტორმა დიზაინთან მიმართებაში მიიღო [[ავანგარდიზმი|ავანგარდისტული]] მიდგომა, რამაც ხელი შეუწყო ნამდვილი უნიკალური შენობების შექმნას, რომლებიც გამოხატავდნენ ავსტრალიის კულტურას და ფასეულობებს. შედეგად ავსტრალიის გამოცდილება იწყებს გაავრცელოს თავისი გავლენა უცხოეთში, და არა პირიქით, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდებოდა. საცხოვრებელი არქიტექტურის ცნობილ ავსტრალიელ არქიტექტურულ სტილებს შორისაა — «კუინზლანდერი» ({{lang-en|Queenslander}}, ქალაქის ხის კერძო სახლები ხიმინჯებზე, ჰაერის კარგი ცირკულაციისათვის და ტერმიტებისგან დასაცავად), ასევე «ფედერაციული არქიტექტურა» ({{lang-en|Federation architecture}}, პოპულარული იყო [[1890]]—[[1920]] წლებში). ავსტრალიის [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ობიექტებს შორისაა: — [[სიდნეის ოპერის თეატრი]], [[სამეფო საგამოფენო დარბაზი]] და [[ავსტრალიის საპატიმროები]]. === მასმედია === ავსტრალიის მასმედია ეკონომიკის მთავარი კომპონენტია. იგი ყველასათვის მისაღებია და ემსახურება აუდიტორიის ფართე სპექტრს. ავსტრალიის ოჯახთა 99 %-ს აქვს [[ტელევიზორი]], ყველა ოჯახს აქვს უკიდურეს შემთხვევაში ერთი რადიომიმღები. ==== საზოგადოებრივი მედია ==== ავსტრალიაში ორი მედია კომპანია ფინანსირდება სახელმწიფოს მიერ: [[ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაცია]] (ABC) და სპეციალური სამაუწყებლო სერვისი (SBS). ორივე მოსახლეობას წარუდგენს უფასო ტრანსლიაციებს სატელევიზიო ეთერით, [[რადიო]]თი და [[ინტერნეტი]]თ. ორივე ეკუთვნის ავსტრალიის მთავრობას. ==== ტელემაუწყებლობა ==== ავსტრალიაში პირველად [[ტელევიზია]] გაიხსნა 1956 წელს, პიონერები გახდნენ [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს და [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] შტატები. ბოლო შტატი, სადაც 1971 წელს გამოჩნდა ტელევიზია, გახდა [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]. ფერადი ტელევიზორი პირველად გამოჩნდა 1975 წელს<ref>{{Cite web |url=http://www.aba.gov.au/tv/overview/FAQs/AusTVhistory.shtml |title=Aus. TV history |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051210020320/http://www.aba.gov.au/tv/overview/FAQs/AusTVhistory.shtml |archivedate=2005-12-10 }}</ref>. საზოგადოებრივი ტელევიზიების გარდა, რომლებიც ავსტრალიის თითქმის მთელი მოსახლეობისთვისაა ხელმისაწვდომი, არსებობს სამი ძირითადი კომერციული სატელევიზიო არხი: ''Nine Network'', ''Seven Network'' და ''[[Network Ten]]'', ისინი ფარავენ ქვეყნის მჭიდროდდასახლებული ქალაქების უმრავლესობას. პროვინციებში არჩევანი გაცილებით შეზღუდულია, ხშირად ადგილობრივი ახალი ამბები ეთერში გადის მოკლე გამოშვებების სახით ერთ-ერთი მსხვილი არხით. ასეთი რეგიონალური არხის მაგალითია ''Imparja''. ციფრული მაუწყებლობა დაიწყო 2001 წლის 1 იანვრიდან. ანალოგიური მაუწყებლობა საწყის ეტაპზე იგეგმებოდა ჩართულიყო 2008 წლისთვის, მაგრამ ის გადაიდო 2013 წლისთვის. 2000-იანი წლების დასაწყისში ცხარე დებატების შემდეგ შენარჩუნდა 1992 წლის კანონპროექტი, რომელიც უკრძალავდა უცხოურ ფირმებს ეყიდა 20 %-ზე მეტი ადგილობრივი ტელერადიოკომპანია. ===== ფასიანი ტელევიზიები ===== ავსტრალიელ ოჯახთა დაახლოებით 25 %-ს 2005 წლის ბოლოსათვის ჰქონდათ ფასიანი ტელევიზიით მომსახურების შესაძლებლობა. საქალაქო რაიონებში ძირითადი ოპერატორები არიან Foxtel და Optus, ასევე Austar რეგიონალურ და სასოფლო რაიონებში. უფრო მცირე ოპერატორებია - Selectv და UBI World TV. ==== რადიო ==== ქვეყანაში პირველი რადიოგადაცემა განხორციელდა 1923 წლის 13 ნოემბერს რადიოსადგურით ​​''2SB'' (შემდგომში ''2BL'') [[სიდნეი]]ში. ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაციამ მაუწყებლობა დაიწყო 1932 წელს<ref>[http://www.abc.net.au/radio/celebrate100/history.htm Celebrating 100 Years of Radio - History of ABC Radio]</ref>. დღეისათვის მუშაობს 274 კომერციული (რეკლამის ხარჯზე) და 341 საზოგადოებრივი (ფინანსდება სახელმწიფოს მიერ) რადიოსადგური<ref>[http://www.dbcde.gov.au/radio/commercial_radio Department of Broadband, Communications and the Digital Economy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090530111509/http://www.dbcde.gov.au/radio/commercial_radio |date=2009-05-30 }} Updated: 3/5/10</ref>. ==== პრესა ==== ყოველდღიურ [[გაზეთი|გაზეთებს]] შორისაა: 2 ეროვნული, 10 შტატების / ტერიტორიის გაზეთი, 37 რეგიონალური და 470 სხვა ადგილობრივი და საგარეუბნო გაზეთი. ყველა ძირითადი გაზეთი ეკუთვნის ან ''News Limited''-ს, [[News Corporation]]-ის შვილობილ კომპანიას, ან ''Fairfax Media''-ს. ყველაზე ცნობილ გაზეთებს შორისაა — Sydney Morning Herald, Daily Telegraph, Herald Sun (მელბურნი) და ყველაზე უფრო გავლენიანი ფინანსური გაზეთი The Australian Financial Review. არსებობს რამდენიმე პოპულარული დამოუკიდებელი ახალი ამბების წყარო, მათ შორის ონლაინ-ჟურნალი ''Crikey''. ავსტრალიაში გამოცემული 1600 ჟურნალიდან, 30-ს აქვს ტირაჟი 80 000-ზე მეტი. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://mocomi.com/continents-of-the-world/ Continents of The World]. mocomi.com ==სქოლიო== {{სქოლიო|3}} {{მსოფლიოს კონტინენტები}} [[კატეგორია:ავსტრალია (კონტინენტი)]] eykc9qc00g5r4yn0luhkph2f5nical6 4409389 4409378 2022-08-21T11:03:12Z GiorgiXIII 62215 /* დიდ ბრიტანეთზე დამოკიდებულება (1788—1901 წლები) */ wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება*|ავსტრალია}} [[ფაილი:Australia-New Guinea (orthographic projection).svg|thumb|250px|ავსტრალიის კონტინენტის ადგილმდებარეობა]] '''ავსტრალია''' (Australia < [[ლათ.]] australis - სამხრეთი) — [[კონტინენტი]] [[აღმოსავლეთი ნახევარსფერო|აღმოსავლეთ]] და [[სამხრეთი ნახევარსფერო|სამხრეთ ნახევარსფეროში]]. == გეოგრაფია == {{მთავარი სტატია|ავსტრალიის გეოგრაფია}} === გეოგრაფიული მდებარეობა === [[ფაილი:Topography of australia.jpg|thumb|250px|ავსტრალიის ტოპოგრაფიული რუკა]] ავსტრალია გადაჭიმულია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ 3200 კმ-ზე, სამხრეთის განედი 10°41´-იდან ([[იორკის კონცხი]] {{coord|10|41|21|S|142|31|50|E|type:cape}}) ს. გ. 39°08´-მდე ([[სამხრეთ-აღმოსავლეთის კონცხი]] {{coord|39|08|20|S|146|22|26|E|type:cape}}) (თუ კუნძულ [[ტასმანია]]ს განვიხილავთ, როგორც კონტინენტის ნაწილს, მაშინ [[საუტ-ისტ-კეიპი]]ს კონცხი {{coord|43|38|40|S|146|49|30|E|type:cape}})<ref name="Extremities">{{cite web |url = http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/dimensions/continental-extremities.html |title = Continental Extremities |publisher = Geoscience Australia |accessdate = 7 დეკემბერი 2011 |lang = en |archiveurl = https://www.webcitation.org/65AXMLFGI?url=http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/dimensions/continental-extremities.html |archivedate = 2012-02-03 }}</ref>) და დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ 4100 კმ-ზე, აღმოსავლეთის გრძედი 113°09´-იდან ([[სტიპ-პოინტის კონცხი]] {{coord|26|09|05|S|113|09|18|E|type:cape}}) ა. გ. 153°38´-მდე ([[ბაირონის კონცხი]] {{coord|28|38|15|S|153|38|14|E|region:AU-NSW_type:cape}}). კონტინენტის სანაპირო ზოლის სიგრძეა (კუნძულების გარეშე) 35 900 კმ. სამხრეთი ტროპიკი თითქმის შუაზე კვეთს. დასავლეთით და სამხრეთით აკრავს [[ინდოეთის ოკეანე]], აღმოსავლეთით და ჩრდილოეთით — [[წყნარი ოკეანე]]. ზღვები: [[ტასმანიის ზღვა|ტასმანიის]], [[მარჯნის ზღვა|მარჯნის]], [[ტიმორის ზღვა|ტიმორის]] და [[არაფურის ზღვა|არაფურის]]. ფართობი — 7631,5 ათ. კმ², კუნძულების [[ტასმანია|ტასმანიის]], [[მელვილი (კუნძული, ავსტრალია)|მელვილის]], [[კენგურუ (კუნძული)|კენგურუს]] და სხვების ჩათვლით — 7704,5 ათ. კმ²-მდე. ავსტრალიის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროს გასწვრივ, 2000 კმ-ზე მეტ სიგრძეზე გადაჭიმულია მსოფლიოში ყველაზე დიდი [[მარჯნის რიფი]] — [[დიდი ბარიერული რიფი]]<ref name = UNEP>{{cite web|author=UNEP World Conservation Monitoring Centre|year=1980|title=Protected Areas and World Heritage - Great Barrier Reef World Heritage Area|url=http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html|publisher=Department of the Environment and Heritage|accessdate=31-03-2008|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060831073819/http://sea.unep-wcmc.org/sites/wh/gbrmp.html|archivedate=2006-08-31}}</ref>. === რელიეფი === ჭარბობს დაბლობები და შედეგად კონტინენტის ზედაპირის დაახლოებით 95 % სიმაღლეში არ აჭარბებს 600 მეტრს ზღვის დონიდან. [[დასავლეთ-ავსტრალიის პლატო]]ზე ({{lang-en|West-Australian Plateau}})) — საშუალო სიმაღლეები 400—500 მეტრზეა, ამოწეული გვერდებით: აღმოსავლეთით — [[მასგრეივის მთები|მასგრეივის]] ({{lang-en|Musgrave Ranges}}) მთები (უმაღლესი წერტილი — [[ვუდროფი (მთა)|ვუდროფის]] მთა, 1440 მეტრი) და [[მაკ-დონელი (ქედი)|მაკ-დონელის]] ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[ზილი (მთა)|ზილის]] მთა, 1511 მეტრი), ჩრდილოეთით — [[კიმბერლი (პლატო)|კიმბერლის]] პლატო (სიმაღლე 936 მეტრამდე), დასავლეთით — [[ჰამერსლი (ქედი)|ჰამერსლის]] ქვიშოვანი ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[მეჰარი]]ს მთა, 1251 მეტრი), სამხრეთ-დასავლეთით — [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] ქედი (უმაღლესი წერტილი — [[კუკი (მთა, ავსტრალია)|კუკის]], მთა 571 მეტრი). ცენტრალურ დაბლობზე ჭარბობს ზღვის დონიდან 100 მეტრამდე სიმაღლეები. [[ეირის ტბა|ეირის ტბის]] რაიონში უმდაბლესი წერტილი — 16 მეტრია ზღვის დონიდან დაბლა. სამხრეთ-დასავლეთით — [[მაუნტ-ლოფტი]]ს ქედი. [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]], საშუალო სიმაღლისაა, მომრგვალებული მთის წვერით, ციცაბო, დასავლეთის მთის ძირში გადადის გორაკებში. სამხრეთით [[ავსტრალიის ალპები|ავსტრალიის ალპებში]] უმაღლესი წერტილი — [[კოსციუშკო]]ს მთა, 2230 მეტრი. === ნიადაგი === ავსტრალიაში ბუნებრივი თანმიმდევრობით წარმოდგენილია [[ნიადაგი]]ს ყველა სახეობა, რომელიც ახასიათებს ტროპიკულ, სუბეკვატორულ და სუბტროპიკულ გეოგრაფიულ სარტყელებს. ნოტიო ტროპიკული ტყეების რაიონებში ჩრდილოეთით გავრცელებულია [[წითელი ნიადაგი]], რომელიც სამხრეთის მიმართულებით იცვლება [[მურა-წითელი ნიადაგი|მურა-წითელ]] და [[ყავისფერი ნიადაგი|ყავისფერ ნიადაგად]] ნოტიო [[სავანა|სავანებში]] და [[ნაცრისფერ-ყავისფერი ნიადაგი|ნაცრისფერ-ყავისფრად]] მშრალ სავანებში. მურა-წითელი და ყავისფერი ნიადაგი, რომლებიც შეიცავენ [[ორგანული სასუქი|ორგანულ სასუქებს]] — ცოტ-ცოტა [[ფოსფორი|ფოსფორს]] და [[კალიუმი|კალიუმს]], საუკეთესოა სასოფლო სამეურნეო გამოყენებისათვის. მურა-წითელი ზონის ნიადაგის ზღვარზე ხდება ავსტრალიის [[ხორბალი|ხორბლის]] ძირითადი დათესვა. ცენტრალური დაბლობის განაპირა რაიონებში (მაგალითად, მდინარე [[მურეი (მდინარე)|მურეის]] აუზში), სადაც განვითარებულია ხელოვნური მორწყვა და იყენებენ ბევრ სასუქს, ნაცრისფერნიადაგიან მიწაზე მოჰყავთ [[ყურძენი]], [[ხილი]], [[საკვები კულტურები]]. ნახევარუდაბნოთი და განსაკუთრებით სტეპური რაიონებით გარშემორტყმული შიდა უდაბნოს ტერიტორიები, სადაც არსებობს ბალახოვანი, ხოლო ალაგ-ალაგ ხე-ბუჩქოვანი საფარი, გავრცელებულია ნაცრისფერ-ყავისფერი სტეპური ნიადაგი. მათი სიმძლავრე უმნიშვნელოა. ისინი შეიცავენ ნაკლებ ორგანულ სასუქს და ფოსფორს, ამიტომ მათი ცხვრებისათვის და მსხვილი რქოსანი პირუტყვისთვის საძოვრებად გამოყენებისთვისაც კი აუცილებელია ნიადაგში ფოსფორიანი სასუქის შეტანა. === გეოლოგია === ავსტრალიის გეოლოგია მოიცავს დროის ყველა გეოლოგიური პერიოდის პრაქტიკულად ყველა მთის ჯიშების ცნობილ სახეობებს, რომელიც განეკუთვნება დედამიწის ისტორიის 3,8 მილიარდ წელზე მეტს. ავსტრალია მდებარეობს [[ავსტრალიის ბაქანი|ავსტრალიის ბაქანზე]]. ==== ავსტრალიის გეოლოგიური აგებულება ==== [[ფაილი:Ausgeolbasic.jpg|right|thumb|270px|ავსტრალიის ძირითადი გეოლოგიური რეგიონები.]] ავსტრალია მდებარეობს [[კრატონი|კრატონზე]], რომელიც აღმოსავლეთიდან შეზღუდულია [[ჰერცინის დანაოჭება|ჰერცინის დანაოჭების]] ზონით — ტასმანიის [[სინკლინი]]თ, ანუ პალეოზოური დანაოჭების ტასმანიის სარტყელით. ბაქნის დასავლეთ ნაწილში, ორი დიდი ფარის ზღვარზე (იილგარნი და პილბარა) და რამდენიმე ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ გამონაშვერებში (გოლერი, მასგრეივი, არანტა და სხვა) მჟღავნდება [[არქეული ეონი]]სებური კრისტალური ფუნდამენტი. მის შემადგენლობაში შედიან ძველი [[გრანიტი|გრანიტულ]]-[[გნაისი|გნაისური]] და [[გრანულიტი|გრანულიტური]] კომპლექსები, რომელთა ასაკი განისაზღვრება 2700-3400 მილიონი წლით, ასევე მწვანე-ქვიანი სარტყლების ნაკლებად [[მეტამორფიზმი|მეტამორფიზმული]] კომპლექსები (ასაკი 3300 მილიონი წლიდან 2600 მილიონ წლამდე). უკანასკნელები წარმოდგენილია ძირითადი და ულტრაძირითადი მეტავულკანიტებით, მეტადანალექი და ერთმანეთზე ფენებად დადებული ჯიშებით — რკინისებული კვარციტებით, [[გრაუვაკა|გრაუვაკებით]], გაქვავებული ჯიშებით. ბაქნის აღმოსავლეთის ნაწილის ფუნდამენტი შედგება ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს მეტამორფოზირებული ვულკანოგენურ-დანალექი წარმონაქმნებით (ჯორჯთაუნის და სხვა რაიონები), რომელთანაც დაკავშირებულია [[ტყვია]]-[[თუთია|თუთიისებური]] მინერალიზაცია (ბროკენ-ჰილის რაიონი). ფარების გრანიტის კომპლექსთან და ბაქნის ფუნდამენტის გამონაშვერებთან დაკავშირებულია [[ლითიუმი]]ს, [[ტანტალი]]ს, [[ნიობიუმი]]ს, [[ბერილიუმი]]ს და სხვა [[იშვიათი ლითონი|იშვიათი ლითონების]] წიაღისეულის საბადოები, ასევე [[ძვირფასი ქვები]]. [[დოკემბრიული პერიოდი]]ს წარმონაქმნებიდან ყველაზე უფრო დიდი მინერალოგიური მნიშვნელობა აქვთ დასავლეთ ავსტრალიის მწვანექვიანი სარტყლის ზემო არქეული ეონის სერიებს, რომელთა მეტაბაზალტები და დიაბაზები დაკავშირებულია [[ოქრო]]ს წიაღისეულის საბადოებთან, ჰიპერბაზიტები — სულფიდური [[ნიკელი]]ს საბადოებთან, ასევე ქრიზოტილური და ამფიბოლური [[აზბესტი]]ს ტიტანომაგნეტიტური [[ვანადიუმი]]ს წიაღისეულის საბადოებთან. კრისტალურ ფუნდამენტზე დალექილია დანალექი და ვულკანოგენური სარჩულის კომპლექსები. [[ფაილი:ausseis.jpg|thumb|270px|ავსტრალიის სეისმური რუკა.]] '''დასავლეთ ავსტრალიაში''' სარჩულის უძველესი ჰორიზონტი მიეკუთვნება ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს შრეს და წარმოდგენილია [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვებით]], რომელიც თანდათან გადადის რკინოვან-ქვიანი ჯიშის ბაზალტში (მასთანაა დაკავშირებული ყველაზე უფრო მსხვილი [[რკინა|რკინის]] წიაღისეულის საბადო — ჰამერსლის აუზი), [[დოლომიტი|დოლომიტებში]] და მჟავე ეფუზიებში. '''ჩრდილოეთ ავსტრალიაში''' ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს შრის სარჩულის ტერიგენული ფენები გადადიან პაინ-კრიკის (რომელთანაც დაკავშირებულია [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] სტრატიფორმული საბადოები), ტენანტ-კრიკის და სხვა [[სინკლინი|მიოსინკლინური]] გადახრის დანალექების ფორმაციაში, რომლებიც იფარება ტერიგენული ფორმაციებით და ვულკანო-პლუტომიური მჟავის კომპლექსებით. ზემო პროტეროზოური ეონის და [[პალეოზოური ჯგუფი]]ს სარჩულის ჰორიზონტები წარმოდგენილია ტერიგენული თიხოვან-კარბონატული დანალექებით, რომლებიც ავსებენ კარნარვონის, კანინგის [[სინეკლიზა]]ს და ამადიესის, მაკ-არტურის, ჯორჯინას და სხვების გადახრებს. ამ დანალექებში ცნობილია [[ფოსფორიტები]]ს, [[თაბაშირი]]ს, [[ქვამარილი]]ს, [[მანგანუმი]]ს, სტრატიფორმული პოლიმეტალური საბადოები. '''სამხრეთ ავსტრალიაში''' ანალოგიურ სისქეს შეადგენენ ადელაიდას ნაოჭების სისტემები, რომელიც გამოშვერილია მერიდიონალური მიმართულებით. ბაქნის სარჩულის [[მეზოზოური ჯგუფი|მეზოზოური]] და [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს ფენები უპირატესად წარმოადგენენ ქვიშოვან-თიხოვანს, ხშირად [[ნახშირბადი|ნახშირბად]] შემცველი დანალექებით; მხოლოდ [[პერთი]]ს [[გრაბენი|გრაბენში]], რომელიც მდებარეობს [[კონტინენტი]]ს დასავლეთ ნაწილში, მის გარდა ცნობილია [[ტრიასული სისტემა|ტრიასული]] და [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] ზღვის დანალექები. '''აღმოსავლეთი ავსტრალია''' მდებარეობს ავსტრალიის ბაქნის აღმოსავლეთ ნაწილში და მისი შერწყმის ზონა პალეოზოური დანაოჭების ტასმანიის სარტყელთან გადაფარულია მეზოზოურ-კაინოზოური ჯგუფის სარჩულით, რომელიც ავსებს შიდა აღმოსავლეთ ავსტრალიის აუზის ღრმულს ([[დიდი არტეზიული აუზი]]). ტასმანიის სარტყელის დიდი ნაწილი უკავია ლაკლანის დანაოჭების სისტემას. ტასმანიის სინკლინის კომპლექსის საფუძვლები შიშვლდება რამდენიმე იზოლირებულ ბლოკებში და შედგება გნაისებისგან და ქვედა [[პროტეროზოური ეონი]]ს კვარციტებისაგან (ჯორჯთაუნის რაიონი) ან ზედაპროტეროზოური-ქვედაპალეოზოური კრისტალური [[ფიქალი|ფიქლებისგან]] (ბრიზბენის რაიონი). ლაკლანის სისტემის ფარგლებში გავრცელებულია ძლიერი გეოსინკლენალური ფორმაციები ქვედა და საშუალო პალეოზოურ ჯგუფს — [[კამბრიული სისტემა|კამბრიული სისტემის]] [[ოფიოლითები]], [[კონგლომერატი (გეოლოგია)|კონგლომერატები]], [[ქვიშაქვა|ქვიშაქვები]] და [[ფილიტი|ფილიტები]], [[ორდოვიციული სისტემა|ორდოვიციული]] და [[სილურული სისტემა|სილურული სისტემის]] კარბონატული ჯიშები, ქვედა და საშუალო [[დევონური სისტემა]] სქელი ტერიგენული ჯიშები, დაფარული ეფუზიებით და [[ტუფი|ტუფებით]]. საშუალო [[დევონური სისტემა|დევონური სისტემის]] ბოლოს დანაოჭება აქ თან უძღოდა [[მაგმატიზმი]]ს ძლიერი გამოვლინებები. საშუალო დევონური სისტემის დანალექებთან დაკავშირებულია [[კალა|კალის]], [[ვოლფრამი]]ს, [[მოლიბდენი]]ს, [[ბისმუტი]]ს, [[სპილენძი]]ს, [[ტყვია|ტყვიის]] და [[თუთია|თუთიის]] წიაღისეულის საბადოები. კონტინენტული წითელფერიანი დანალექები და ზედა დევონური სისტემის ვულკანოგენური ფენის მჟავები, [[კარბონი|კარბონები]] და [[პერმული სისტემა]] გვაგონებენ ცალკეულ [[გრაბენი|გრაბენებს]] და ოროგენულ ღრმულებს. ახალი ინგლისის დანაოჭების სისტემაში საფუძვლის კომპლექსის ჯიშებზე დალექილია ძლიერი [[გრაუვაკა|გრაუვაკის]] ფენები [[სპილიტი]]ს ნარევით, [[კერატოფირი|კერატოფირები]], [[ანდეზიტი|ანდეზიტები]] და [[დევონური სისტემა|დევონური სისტემის]] ორგანოგენული [[კირქვა|კირქვის]] ლინზები. კარბონის დანალექი წარმოდგენილია ქვიშოვან-[[ალევროლიტი|ალევროლიტური]] ფენებით, კირქვის ფენების შემცველობით, გაქვავებული ფიქლებით და კონგლომერატებით; პერმულ-ტრიასული დანალექები — ვულკანოგენური ჯიშების მჟავე და ტუტე შემადგენლობით (რომლებთანაც დაკავშირებულია ოქრო-სპილენძის, კალა-ვოლფრამის, მოლიბდენ-ბისმუტის საბადოები), ასევე ზღვის და კონტინენტური ნახშირბადშემცველი ქვიშა-თიხოვანი ფენები, რომლებიც ავსებენ გრაბენებს (ყველაზე დიდებია ბოუენის და სიდნეის). აღმოსავლეთ ავსტრალიის და ტასმანიის დანაოჭების რაიონი [[კაინოზოური ჯგუფი]]ს პერიოდში დაიპყრო ვულკანიზმის პროცესებმა, რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა ბაზალტური [[პლატო]]ების სერია და შეიქმნა სარტყელი [[კუინზლენდი]]დან [[ტასმანია]]მდე. ვულკანური ფენების შემადგენლობაში, ბაზალტების გარდა, არსებობენ ტუტე ჯიშებიც. პოსტკრეიდულ პერიოდში კონტინენტზე მიმდინარეობდა [[დედამიწის ქერქის გამოქარვა|დედამიწის ქერქის გამოქარვის]] ინტენსიური განვითარება, ხშირად ლატერიტული ტიპის — მასთან დაკავშირებულია [[ბოქსიტი|ბოქსიტების]], ნიკელის სილიკატების და ურანის წიაღისეულის საბადოები. მიმდინარეობდა ზღვის სანაპირო პლაჟების ჩამოყალიბება, რომელთა დანალექებში განვითარებულია [[ცირკონი]]თ, [[მონაციტი]]თ, [[ილმენიტი]]თ, [[რუტილი]]თ გამდიდრებული მძიმე ქვიშების საბადოები. ==== სასარგებლო წიაღისეული ==== ავსტრალია მდიდარია სხვადასხვა [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ. უკანასკნელი 10-15 წლის მანძილზე კონტინენტზე მინერალური საბადოების აღმოჩენამ მატერიკი მსოფლიოში დააყენა ერთ-ერთ პირველ ადგილზე წიაღისეულის მარაგების მხრივ და ისეთი სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებაში, როგორებიცაა [[რკინის მადანი]], [[ბოქსიტი]], ტყვია-თუთიის მადანი. ავსტრალიაში რკინის მადნის ყველაზე დიდი საბადო, რომლის დამუშავებაც დაიწყო XX საუკუნის 60-იანი წლებიდან, მდებარეობს [[ჰამერსლი (ქედი)|ჰამერსლის]] ქედის რაიონში, მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთით (მაუნტ-ნიუმენის, მაუნტ-გოლდსუერტას და სხვა საბადოები). რკინის მადანი ასევე არსებობს [[სამხრეთი ავსტრალია|სამხრეთი ავსტრალიის]] შტატში [[მიდლბეკი]]ს ქედზე (აირონ-ნობი და სხვა). პოლიმეტალების დიდი საბადო ([[ტყვია]], [[თუთია]] [[ვერცხლი]]ს მინარევებით და [[სპილენძი]]) მდებარეობს [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის დასავლეთ უდაბნოს ნაწილში — ბროკენ-ჰილის საბადო. ფერადი ლითონების მოპოვების მთავარი ცენტრი (სპილენძი, ტყვია, თუთია) დაახლოებით მდებარეობს [[მაუნტ-აიზა]]ს საბადოსთან ([[კუინზლენდი]]ს შტატი). სპილენძის მარაგი ასევე არსებობს ტენანტ-კრიკში ([[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]) და სხვა ადგილებში. [[ოქრო]]ს ძირითადი მარაგი თავმოყრილია დოკემბრიული პერიოდის ფუნდამენტის გამონაშვერებში და მატერიკის სამხრეთ-დასავლეთში ([[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიის]] შტატი), ქალაქების [[კალგურლი]]ს, [[კულგარდი]], [[ნორსმენი]] და [[უილუნა]]ს რაიონებში, ასევე კუინზლენდის შტატში. უფრო მცირე მოცულობის საბადოები გვხვდება თითქმის ყველა შტატში. ბოქსიტების საბადოები მდებარეობენ [[კეიპ-იორკის ნახევარკუნძული|კეიპ-იორკის]] ([[უეიპა]]ს საბადო) და [[არნემ-ლენდი]]ს (გოვის საბადო) ნახევარკუნძულებზე, ასევე სამხრეთ-დასავლეთში, [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] ქედზე (ჯარადეილის საბადო). [[მანგანუმი]]ს შემცველი წიაღისეული მდებარეობს კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთით — [[პილბარა|პილბარის]] რაიონში. [[ურანი (ელემენტი)|ურანის]] წიაღისეული აღმოჩენილია მატერიკის სხვადასხვა ნაწილებში: ჩრდილოეთით (არნემ-ლენდის ნახევარკუნძული) — საუტის და ისტ-ალიგეიტორის მდინარეების შორიახლოს, სამხრეთ ავსტრალიის შტატში — [[ფრომი (ტბა)|ფრომის]] ტბასთან ახლოს, კუინზლენდის შტატში — მერი-კატლინის საბადო და კონტინენტის დასავლეთ ნაწილში — იილირის საბადო. [[ქვანახშირი]]ს ძირითადი მარაგი მდებარეობს მატერიკის აღმოსავლეთ ნაწილში. ქვანახშირის ყველაზე უფრო დიდი საბადოები, როგორც კოქსიანი, ისევე არაკოქსიანი, მოიპოვება ისეთი ქალაქების სიახლოვეს, როგორებიცაა: [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლი]], [[ლითგოუ]] (ახალი სამხრეთ უელსის შტატი), [[კოლინსვილი]], [[ბლერ-ატოლი]], [[ბლაფი (ავსტრალია)|ბლაფი]], [[ბარალაბა]] და [[მოურა-კიანგა]] (კუინზლენდის შტატი). გეოლოგიური გამოკვლევებით დადგენილია, რომ ავსტრალიის მატერიკის წიაღში და მისი ნაპირების [[შელფი|შელფზე]] მდებარეობს [[ნავთობი]]ს და [[ბუნებრივი აირი]]ს დიდი საბადოები. ნავთობი აღმოჩენილია და მოიპოვება კუინზლენდის შტატში (მუნის, ოლტონის და ბენეტის საბადოები), კუნძულ [[ბაროუ (დასავლეთი ავსტრალია)|ბაროუზე]] მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე, ასევე კონტინენტალურ შელფზე [[ვიქტორიას შტატი]]ს სამხრეთ სანაპიროსთან (კინგფიშის საბადო). ბუნებრივი აირის და ნავთობის საბადო (რანკენის მსხვილი საბადო) ასევე აღმოჩენილია მატერიკის ჩრდილო-დასავლეთი ნაპირის შელფთან. ავსტრალიაში არსებობს [[ქრომი]]ს მსხვილი საბადოები (კუინზლენდის შტატი), გინგინი, დონგარა, მანდარა (დასავლეთი ავსტრალია), მარლინი (ვიქტორიას შტატი). არალითონური სასარგებლო წიაღისეულიდან გვხვდება თავისი თვისებებით და საწარმოო გამოყენებით სხვადასხვა [[თიხა]], [[ქვიშა]], [[კირქვა]], [[აზბესტი]]. ავსტრალია მდიდარია ძვირფასი [[ოპალი]]თ. === წყლის რესურსები === კონტინენტი წყლის რესურსებით ღარიბია. ავსტრალია — ეს მდინარეებით ყველაზე ღარიბი მატერიკია. [[მდინარე]]ები, რომლებიც მიედინებიან [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთის ფერდოებიდან, — სიგრძით მოკლეებია, სათავეებიდან მოედინებიან ვიწრო ხეობებში. მათი გამოყენება სრულიად შესაძლებელია, ხოლო ზოგჯერ უკვე გამოიყენება [[ჰიდროელექტროსადგური|ჰიდროელექტროსადგურების]] მშენებლობაში. სანაპირო დაბლობებში შემოსვლის დროს მდინარეები ამცირებენ თავიანთ სიჩქარეს და მათი სიღრმე ღრმავდება. ბევრ მათგანში ოკეანეებთან შეერთების ადგილებთან ზოგჯერ დიდ ოკეანის გემებსაც შეუძლიათ შესვლა. [[მდინარეული ჩამონადენი]]ს მოცულობა და ამ მდინარეების რეჟიმი განსხვავებულია და დამოკიდებულია ნალექების რაოდენობაზე მათი მოსვლის დროზე. დიდი წყალგამყოფი ქედის დასავლეთის ფერდოებზე სათავეს იღებენ მდინარეები, რომლებიც თავის გზას იკვლევენ შიდა დაბლობებში. [[კოსციუშკო]]ს მთის რაიონში იწყება ავსტრალიის ყველაზე გრძელი მდინარე — [[მურეი (მდინარე)|მურეი]] (2375 კმ)<ref name="Longest_Rivers">{{cite web |url = http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/landforms/longest-rivers.html |title = Longest Rivers |publisher = Geoscience Australia |accessdate = 7 დეკემბერი 2011 |lang = en |archiveurl = https://www.webcitation.org/65AXP9Mjz?url=http://www.ga.gov.au/education/geoscience-basics/landforms/longest-rivers.html |archivedate = 2012-02-03 }}</ref>. მთებშივე იღებენ სათავეს მისი ყველაზე დიდი შენაკადები — [[მარამბიჯი]] (1485 კმ), [[დარლინგი (მდინარე)|დარლინგი]] (1472 კმ), [[გოულბერი]] და ზოგიერთი სხვები<ref name="Longest_Rivers" />. მდინარე მურეის და მის შენაკადებს უმთავრესად კვებავს წვიმის წყალი და ნაკლებად თოვლი. ეს მდინარეები ყველაზე უფრო წყალუხვია ზაფხულის დასაწყისში, როდესაც მთებში თოვლი დნება. წელიწადის მშრალ დროს ისინი საკმაოდ მეჩხერები ხდებიან, ხოლო მურეის ზოგიერთი შენაკადი იყოფა ცალკეულ მდგარ [[წყალსატევი|წყალსატევებად]]. მუდმივი დინება (განსაკუთრებით გვალვიანი წლების გარდა) ინახავს მხოლოდ მურეის და მარამბიჯის. დარლინგიც კი, ავსტრალიის სიგრძით მესამე მდინარე, ზაფხულის გვალვების დროს, ქვიშაში დამალული, ყოველთვის ვერ აღწევს მურეიმდე. მურეის სისტემის თითქმის ყველა მდინარეებზე აშენებულია [[კაშხალი|კაშხლები]] და [[გუბე|ხელოვნური წყალსატევები]], რომელთა სიახლოვეს შექმნილია [[წყალსაცავი|წყალსაცავები]], სადაც გუბდება [[წყალმოვარდნა|წყალმოვარდნილი]] წყლები, რომელიც გამოიყენება მინდვრების, ბაღების და საძოვრების მოსარწყავად. ავსტრალიის ჩრდილოეთი და დასავლეთი სანაპიროების მდინარეები წყალმეჩხერია და შედარებით პატარებია. მათგან ყველაზე გრძელი — [[ფლინდერზი (მდინარე)|ფლინდერზი]] ჩაედინება [[კარპენტარია|კარპენტარიის]] [[ყურე]]ში. ამ მდინარეებს აქვთ წვიმის კვება და მათი წყლის მოცულობა საკმაოდ იცვლება წელიწადის სხვადასხვა დროს. მდინარეებს, რომელთა ჩამონადენი მიმართულია მატერიკის შიდა რაიონებში, ისეთების როგორებიცაა [[კუპერს-კრიკი]] (ბარკუ), [[დაიმანტინა (მდინარე)|დაიმანტინა]] და სხვები, არა აქვთ არა მარტო მუდმივი ჩამონადენი, არამედ მუდმივი, მკაფიოდ გამოხატული კალაპოტიც. ავსტრალიაში ასეთ დროებით მდინარეებს ეძახიან «''[[კრიკი|კრიკებს]]''» ({{lang-en|creek}}). ისინი წყლით ივსებიან მხოლოდ ხანმოკლე თავსხმა წვიმების დროს. წვიმის შემდეგ მდინარის კალაპოტი უმალვე ხელახლა გადაიქცევა მშრალ ქვიშიან ხევად, რომელსაც ხშირად გამოკვეთილი მოხაზულობაც კი არ გააჩნია. ავსტრალიის [[ტბა|ტბების]] უმრავლესობა, როგორც მდინარეები, იკვებებიან წვიმის წყლებით. მათ არა აქვთ არც მუდმივი დონე, არც ჩამონადენი. ზაფხულში ტბები შრებიან და წარმოადგენენ მცირე სიღრმის დამარილებული ნიადაგის მქონე ღრმულებს. ფსკერზე მარილის ფენა ზოგჯერ აღწევს 1,5 მეტრს. ავსტრალიის გარშემო მყოფ ზღვებში იჭერენ ზღვის ცხოველებს და თევზებს. ზღვის წყლებში ამრავლებენ საკვებ [[ხამანწკასებრნი|ხამანწკებს]]. თბილ სანაპირო წყლებში ჩრდილოეთით და ჩრდილო-აღმოსავლეთით მიმდინარეობს ზღვის [[ტრეპანგი|ტრეპანგების]], [[ნიანგები]]ს და [[მოლუსკები]]ს რეწვა. მათი ხელოვნური გამრავლების ძირითადი ცენტრი მდებარეობს [[კობერგის ნახევარკუნძული]]ს რაიონში ([[არნემ-ლენდი]]). ზუსტად აქ, [[არაფურის ზღვა|არაფურის ზღვის]] და [[ვან-დიმენის ყურე|ვან-დიმენის ყურის]] თბილ წყლებში, განხორციელდა სპეციალური ჩანასახის შექმნის პირველი ცდები. ამ ცდებს ატარებდა ავსტრალიის ერთ-ერთი კომპანია იაპონელი სპეციალისტების მონაწილეობით. დადგინდა, რომ ავსტრალიის ჩრდილოეთ სანაპიროს თბილ წყლებში გამრავლებული მოლუსკები იძლევიან უფრო მსხვილ [[მარგალიტი|მარგალიტს]] და გაცილებით უფრო მოკლე დროში, ვიდრე [[იაპონია|იაპონიის]] ნაპირებთან. დღეისათვის მოლუსკების გამრავლება ფართედ გავრცელდა ჩრდილოეთ და ნაწილობრივ ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროებზე. რაოდენობით და სიდიდით საკმაოდ მნიშვნელოვანი ავსტრალიის ტბები წელიწადის დიდი ნაწილის განმავლობაში წარმოადგენენ [[ჭაობი|ჭაობებს]]. [[სპენსერის ყურე|სპენსერის ყურიდან]] ჩრდილოეთით მდებარეობს ქვიშის დიუნებით გარშემორტყმული [[ტორენსის ტბა]], რომელსაც აქვს 225 კმ გარშემოწერილობა. კიდევ უფრო ჩრდილოეთით, ზღვის დონიდან 12 მეტრით დაბლა, მდებარეობს ყველაზე დიდი [[ეირის ტბა]], ხოლო მისგან აღმოსავლეთით [[გრეგორის ტბა]], რომელიც ხანდახან იყოფა რამდენიმე ცალკეულ ტბებად. ტორენსის ტბის დასავლეთით გორაკიან ადგილზე, 115 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს დიდი [[გერდნერის ტბა]], რომელიც, როგორც იმ ადგილებში არსებული მრავალი პატარა ტბები, საკმაოდ უხვია მარილით და სავარაუდოდ მხოლოდ უახლოეს პერიოდში გამოეყო ზღვის წყლებს. საერთოდ არსებობს აშკარა ნიშნები იმისა, რომ მატერიკის სამხრეთი სანაპირო ჯერ კიდევ აგრძელებს ზღვის წყლებიდან ნელ-ნელა ამოწევას. === კლიმატი === [[ფაილი:Australia-climate-map MJC01.png|thumb|300px|ავსტრალიის კლიმატური რუკა]] ავსტრალიის [[კონტინენტი]] მდებარეობს [[სამხრეთი ნახევარსფერო]]ს სამი ძირითადი თბილი [[კლიმატი|კლიმატური]] სარტყლის ფარგლებში: [[სუბეკვატორული სარტყლები|სუბეკვატორული]] (ჩრდილოეთით), [[ტროპიკული სარტყლები|ტროპიკული]] (ცენტრალურ ნაწილში) და [[სუბტროპიკული სარტყლები|სუბტროპიკული]] (სამხრეთში). მხოლოდ კუნძულ [[ტასმანია|ტასმანიის]] მცირე ნაწილი მდებარეობს [[ზომიერი სარტყლები]]ს ფარგლებში. ==== სუბეკვატორული სარტყელი ==== სუბეკვატორული სარტყელი, რომელიც დამახასიათებელია კონტინენტის ჩრდილოეთი და ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილისათვის, გამოირჩევა ტემპერატურის თანაბარი მიმდინარეობით (წლის განმავლობაში ჰაერის საშუალო ტემპერატურაა 23-24&nbsp;°C) და ნალექების დიდი რაოდენობით (1000 მმ-დან 1500 მმ-მდე, ხოლო ზოგიერთ ადგილებში 2000 მმ-ზე მეტი.). ნალექებს აქ იწვევენ ნოტიო ჩრდილო-დასავლეთი [[მუსონები]], და უმთავრესად ისინი მოდიან ზაფხულში. ზამთარში, წლის მშრალ პერიოდში, მხოლოდ ეპიზოდურად წვიმს. ამ დროს მატერიკის შიდა ნაწილიდან ქრის მშრალი, ცხელი [[ქარი]], რომელიც ზოგჯერ წარმოშობს გვალვებს. ==== ტროპიკული სარტყელი ==== ტროპიკული სარტყელში ავსტრალიის კონტინენტზე ყალიბდება კლიმატის ორი ძირითადი ტიპი: ნოტიო ტროპიკული და მშრალი ტროპიკული. ნოტიო ტროპიკული კლიმატი დამახასიათებელია ავსტრალიის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში, რომელიც შედის სამხრეთ-აღმოსავლეთის პასატური ქარების მოქმედების ზონაში. ამ ქარებს [[მატერიკი|მატერიკზე]] მოაქვთ ტენით გაჟღენთილი ჰაერის მასები [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანიდან]]. ამიტომ სანაპირო ვაკე ადგილების და [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთის ფერდოების მთელი რაიონი კარგადაა დატენიანებული (საშუალოდ მოდის 1000 მმ-დან 1500 მმ-მდე ნალექი) და აქვს რბილი თბილი კლიმატი ([[სიდნეი]]ს ყველაზე თბილი თვის ტემპერატურა — 22-25&nbsp;°C-ია, ხოლო ყველაზე ცივი — 11,5-13&nbsp;°C). წყნარი ოკეანიდან მოტანილი ტენიანი ჰაერის მასები აღწევს დიდ წყალგამყოფ ქედს იქითაც, რომელიც გზაში კარგავს ტენის მნიშვნელოვან რაოდენობას, რის გამოც ნალექი მოდის მხოლოდ ქედის დასავლეთ ფერდოებზე და მთის წინა რაიონში. ძირითადად ტროპიკულ და სუბტროპიკულ განედებზე განლაგებული, სადაც მზის [[რადიაცია]] საკმაოდ დიდია, ავსტრალიის მატერიკი ძლიერ ცხელდება. სანაპირო ზოლის სუსტი დაკლაკნილობისა და უკიდურესი ნაწილების ამოწევის გამო, რომლითაც გარშემორტყმულია მატერიკი, ზღვების ზემოქმედება სუსტად აისახება შიდა ნაწილებზე. ავსტრალია — დედამიწის ყველაზე მშრალი კონტინენტია, და მისი ბუნების ერთ-ერთი ყველაზე უფრო დამახასიათებელი თვისებაა — [[უდაბნო]]ების ფართედ გავრცელება, რომლებსაც უკავია უზარმაზარი სივრცეები და გადაჭიმულია თითქმის 2,5 ათას კმ-ზე [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანის]] ნაპირებიდან დიდი წყალგამყოფი ქედის მთის წინა რაიონებამდე. მატერიკის ცენტრალურ და დასავლეთი ნაწილებისთვის დამახასიათებელია ტროპიკული უდაბნოს კლიმატი. ზაფხულში (დეკემბერი — თებერვალი) აქ საშუალო ტემპერატურა მატულობს 30&nbsp;°C-მდე, ხოლო ზოგჯერ უფრო მაღლა, ზამთარში კი (ივნისი — აგვისტო) ეცემა საშუალოდ 10—15&nbsp;°C-მდე. ავსტრალიის ყველაზე უფრო ცხელი რაიონია — ჩრდილო-დასავლეთი, სადაც [[დიდი ქვიშიანი უდაბნო|დიდ ქვიშიან უდაბნოში]] ტემპერატურა თითქმის მთელი ზაფხულის განმავლობაში დგას 35&nbsp;°C დონეზე და უფრო მაღლაც. ზამთრის პერიოდში ის უმნიშვნელოდ ეცემა (დაახლოებით 20—25&nbsp;°C-მდე). მატერიკის ცენტრში, ქალაქ [[ალის-სპრინგსი]]ს რაიონში, ზაფხულის პერიოდში დღის ტემპერატურა იწევს 45&nbsp;°C-მდე, ხოლო ღამით ეცემა ნულამდე და უფრო ქვემოთაც (-4-6&nbsp;°C). ავსტრალიის ცენტრალურ და დასავლეთ ნაწილებში, ანუ მისი ტერიტორიის დაახლოებით ნახევარში, საშუალოდ მოდის 250—300 მმ ნალექი წელიწადში, ხოლო [[ეირის ტბა|ეირის ტბის]] შემოგარენში — 200 მმ-ზე ნაკლები; მაგრამ ეს უმნიშვნელო ნალექებიც კი მოდის არათანაბრად. ზოგჯერ გადაბმულად რამდენიმე წლის განმავლობაში არ მოდის წვიმები, ხოლო ზოგჯერ ორ-სამ დღეში, ხანდახან კი რამდენიმე საათში მოდის მთელი წლის რაოდენობის ნალექი. წყლის ნაწილს სწრაფად და ღრმად შეიწოვს წყალგამტარი ნიადაგი და მიუღწევადია მცენარეულობისათვის, ხოლო ნაწილი ორთქლდება მზის ცხელი სხივების საშუალებით და ნიადაგის ზედა ფენა თითქმის მშრალი რჩება. ==== სუბტროპიკული სარტყელი ==== სუბტროპიკული სარტყელის ფარგლებში გამოიყოფა კლიმატის სამი ტიპი: [[ხმელთაშუაზღვის კლიმატი|ხმელთაშუაზღვის]], [[სუბტროპიკული სარტყლები|სუბტროპიკული კონტინენტალური]] და ნოტიო სუბტროპიკული. ხმელთაშუაზღვის კლიმატი დამახასიათებელია ავსტრალიის სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილისათვის. როგორც დასახელებიდან ჩანს, მატერიკის ამ ნაწილის კლიმატი მსგავსია ევროპული ხმელთაშუაზღვისპირეთის ქვეყნების კლიმატთან (მაგალითად [[ესპანეთი]]ს და [[საფრანგეთი|სამხრეთი საფრანგეთის]]. ზაფხული აქ ცხელია და როგორც წესი მშრალია, ხოლო ზამთარი თბილი და ნოტიო. ხასიათდება ტემპერატურის შედარებით უმნიშვნელო მერყეობით წელიწადის განმავლობაში (იანვარი — 23-27&nbsp;°C, ივნისი — 12-14&nbsp;°C) და ნალექების საკმაო რაოდენობით (500 მმ-დან 1000 მმ-მდე). სუბტროპიკული კონტინენტალური კლიმატის ზონა მოიცავს სამხრეთ, რომელიც ახლო იმყოფება მატერიკის ნაწილ [[ავსტრალიის დიდი ყურე|ავსტრალიის დიდ ყურესთან]], მოიცავს ქალაქ [[ადელაიდა]]ს შემოგარენს და გადაჭიმულია შორს აღმოსავლეთისაკენ, შტატ [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს დასავლეთით. ამ კლიმატის ძირითადი მახასიათებლებია — ნალექების მცირე რაოდენობა და ტემპერატურის შედარებით მაღალი წლიური ცვალებადობა. სუბტროპიკული ნოტიო კლიმატის ზონა თავის საზღვრებში მოიცავს [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] მთელ შტატს და [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის სამხრეთ-დასავლეთ მთისწინა ნაწილს. მთლიანად მთელი ეს ზონა გამოირჩევა რბილი კლიმატით და ნალექების მნიშვნელოვანი რაოდენობით (500 მმ-დან 600 მმ-მდე), უპირველეს ყოვლისა სანაპირო რაიონებში (ნალექების შეღწევა კონტინენტის სიღრმეში მცირდება). ზაფხულში ტემპერატურა იწევს საშუალოდ 20-24&nbsp;°C-მდე, მაგრამ ზამთარში საკმაოდ დაბლა ეშვება — 8-10&nbsp;°C-მდე. მატერიკის ამ ნაწილის კლიმატი სასარგებლოა [[ხილი]]ს, სხვადასხვა [[ბოსტნეული კულტურები]]ს და საკვები ბალახის მოსაყვანად. თუმცა, მაღალი მოსავლის მოსაყვანად გამოიყენება სარწყავი სისტემები, რადგანაც ზაფხულის პერიოდში ტენი ნიადაგში არასაკმარის რაოდენობას შეიცავს. ამ რაიონებში ამრავლებენ რძის მომტან პირუტყვს და ცხვარს. მატერიკის ბევრ რაიონში ცხელ კლიმატს და უმნიშვნელო და არათანაბარი ნალექების მოსვლას ის შედეგი მოაქვს, რომ მისი ტერიტორიის თითქმის 60 %-ს არა აქვს [[მდინარეული ჩამონადენი]] ოკეანეში და მხოლოდ აქვს დროებითი წყლის დინების კალაპოტის იშვიათი ქსელი. შეიძლება ითქვას, რომ არც ერთ სხვა მატერიკზე არ არის ასეთი სუსტად განვითარებული შიდა წყლების ქსელი, როგორც ავსტრალიაში. === მცენარეული სამყარო === რადგანაც ავსტრალიის მატერიკი, [[ცარცული სისტემა|ცარცული სისტემის]] პერიოდის შუიდან დაწყებული, იმყოფებოდა დედამიწის სხვა ნაწილებისგან იზოლირებულ პირობებში, მისი მცენარეული სამყარო მეტად თავისებურია. 12 ათასი მაღალი სახეობის მცენარეებიდან 9 ათასზე მეტი — [[ენდემები|ენდემურია]], ანუ იზრდება მხოლოდ ავსტრალიის კონტინენტზე. ენდემურებს შორის — [[ევკალიპტი|ევკალიპტების]] და [[აკაცია|აკაციების]] ბევრი სახეობაა, ავსტრალიისთვის ყველაზე უფრო ტიპური მცენარეების ოჯახი. ამავდროულად აქ გვხვდება ისეთი მცენარეებიც, რომლებიც დამახასიათებელია [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკაში]] (მაგალითად, [[ნოტოფაგუსი]] ({{lang-la|Nothofágus}})), [[სამხრეთი აფრიკა|სამხრეთ აფრიკაში]] ([[პროტეინისებრნი|პროტეინები]]ს ({{lang-la|Proteáceae}}) ოჯახის წარმომადგენლები) და [[მალაის არქიპელაგი|მალაის არქიპელაგის]] კუნძულებზე ([[ფიკუსი]], [[პანდანუსი]] და სხვა). ეს იმაზე მეტყველებს, რომ რამდენიმე მილიონი წლის წინ მატერიკებს შორის არსებობდა სახმელეთო კავშირი. რადგანაც ავსტრალიის ტერიტორიის დიდი ნაწილის კლიმატი გამოირჩევა მკვეთრი სიმშრალით, მის ფლორაში ბატონობენ მშრალი კლიმატის მოყვარული მცენარეები: განსაკუთრებული [[მარცვლოვანნი]], ევკალიპტები, ქოლგისებური აკაციები, [[სუკულენტები]] ({{lang-la|succulentus}}) ([[ბოაბი]] ({{lang-la|Adansonia gregorii}}) და სხვა). ამ ჯგუფს მიკუთვნებულ [[ხე]]ებს აქვთ ძლიერი ფესვოვანი სისტემა, რომელიც 10-20, ხოლო ზოგჯერ 30 მეტრით ჩადის მიწაში, რისი მეშვეობითაც ისინი, როგორც ტუმბოები, იწოვენ ტენს მიწის დიდი სიღრმიდან. ასეთი ხეების ვიწრო და მშრალ ფოთლებს უფრო მეტად აქვთ არამბზინავი მონაცისფრო-მომწვანო ფერი. ზოგიერთი მათგანის ფოთლები მიმართულია მზისკენ, რაც ხელს უწყობს მათი ზედაპირიდან წყლის აორთქლების შემცირებას. კონტინენტის უკიდურეს ჩრდილოეთში და ჩრდილო-დასავლეთში, სადაც ცხელა და თბილ ჩრდილო-დასავლეთის მუსონებს მოაქვთ ტენი, იზრდებიან [[ტროპიკული ტყეები]]. მერქნის შემადგენლობის მიხედვით ჭარბობენ გიგანტური ევკალიპტები, ფიკუსები, [[პალმა|პალმები]], ვიწრო გრძელფოთლიანი პანდანუსები და სხვა. ხეების ხშირი ფოთლები ქმნის თითქმის დაბურულ საფარს, რომელიც მთლიანად ჩრდილავს მიწას. ზოგ ადგილას პირდაპირ სანაპიროზე გვხვდება [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკის]] ნარგავები. იმ ადგილებში, სადაც ნაპირი სწორია და ხავსიანია, განვითარებულია [[მანგროს ტყეები]]. [[წვიმის ტყეები]] ვიწრო გალერეების სახით გადაჭიმულია შედარებით მცირე სიგრძეზე მატერიკის შიგნით მდინარეების ხეობებში. სამხრეთისაკენ სიღრმეში კლიმატი კიდევ უფრო მშრალი ხდება და ძლიერად იგრძნობა უდაბნოს სიმხურვალე. ტყის საფარი თანდათან იშვიათდება. ევკალიპტები და ქოლგური აკაციები ჯგუფ-ჯგუფად გვხვდება. ეს ნოტიო [[სავანა|სავანების]] ზონაა, რომელიც გადაჭიმულია განივი მიმართულებით ტროპიკული ტყეების ზონის სამხრეთით. სავანები თავისი შეხედულებით, ხეების იშვიათი ჯგუფებით, გვაგონებენ პარკებს. [[ბუჩქი|ბუჩქები]] მათში არ არსებობს. ტყიანი სავანა — მშვენიერი საძოვარია ცხვრებისთვის და მსხვილი რქოსანი პირუტყვისათვის. მატერიკის ნაწილის ცენტრალური უდაბნოებისთვის, სადაც საკმაოდ ცხელა და გვალვებია, დამახასიათებელია ხშირი, თითქმის გაუვალი, ეკლიანი, დაბალი სიმაღლის ბუჩქები, რომელიც უპირველეს ყოვლისა შედგება ევკალიპტებისგან და აკაციებისგან. ავსტრალიაში ასეთი ტიპის ნარგავებს ეძახიან [[სკრები|სკრებებს]]. ზოგ ადგილებში სკრები შერეულია ფართე, მცენარეულობების გარეშე არსებულ ქვიშოვან, ჰქვიან ან თიხოვან უდაბნოს მონაკვეთებთან, ხოლო ზოგან — მაღალი ძლიერფესვებიან მარცვლოვანებთან ([[სპინიფექსი]]). [[დიდი წყალგამყოფი ქედი]]ს აღმოსავლეთითი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ფერდოები, სადაც ბევრი ნალექი მოდის, დაფარულია ხშირი ტროპიკული და სუბტროპიკული მარადმწვანე ტყეებით. ამ ტყეებში უფრო მეტად, როგორც ყველგან ავსტრალიაში, ევკალიპტებია. ევკალიპტები ფასიანია სამრეწველო თვალსაზრისით. ამ ხეებს ტოლი არა ჰყავთ სიმაღლეში მყარი მერქნის ჯიშის ხეებს შორის; მათი ზოგიერთი სახეობა სიმაღლეში აღწევს 150 მეტრს და 10 მეტრს დიამეტრში. [[მერქანი|მერქნის]] ზრდა ევკალიპტების ტყეებში დიდია და ამიტომ ისინი საკმაოდ პროდუქტიულია. ტყეებში ბევრია ისეთი მერქნიანი {{lang-la|Equisétum}} და [[გვიმრანაირნი|გვიმრები]], რომლებიც აღწევენ 10-20 მეტრ სიმაღლეს. თავის სიმაღლის ბოლოში [[მერქნიანი გვიმრები]] ატარებენ მსხვილ (სიგრძით 2 მეტრამდე) ბუმბულოვან ფოთლებს. თავისი მბზინავი და გამოკვეთილი სიმწვანით ისინი რამდენადმე ახალისებენ ფერმკრთალი ევკალიპტების ტყეების მოცისფრო-მომწვანო პეიზაჟს. მაღალ მთებში შეინიშნება [[ფიჭვი]]-[[დამარა]]ს და [[წიფელი]]ს ნარევი. ამ ტყეებში ბუჩქოვანი და ბალახოვანი საფარი მრავალფეროვანია და ხშირია. ამ ტყეების დაბალი სინოტივის ვარიანტებში მეორე იარუსი ქმნის ბალახოვან ხეებს. მატერიკის სამხრეთ-დასავლეთით ტყეები ფარავენ [[დარლინგი (ქედი)|დარლინგის]] [[ქედი]]ს დასავლეთის ფერდოებს, რომელიც ზღვისკენ იყურება. ეს ტყეები თითქმის მთლიანად შედგება ევკალიპტებისგან, რომლებიც მნიშვნელოვან სიმაღლეებს აღწევენ. აქ ენდემური სახეობების რიცხვი განსაკუთრებით დიდია. ევკალიპტების გარდა ფართედ გავრცელებულია ჭურჭლოვანი სახეობის ხეები. მათ აქვთ ორიგინალური ბოთლისებური [[ღერო]], ძირში მსხვილი და ზემოთ მკვეთრად შევიწროებული. წლის წვიმიან დროს ხეების ღეროებში გროვდება ტენის ბევრი მარაგი, რომელიც იხარჯება მშრალი ამინდების პერიოდში. ამ ტყეების ახალგაზრდა ხეებთან ბევრი ნაირფეროვანი მბზინავი ბუჩქი და ბალახებია. მთლიანად ავსტრალიის ტყის რესურსები მცირეა. ტყეების საერთო ფართობი, სპეციალური ნარგავების ჩათვლით, რომლებიც ძირითადად შედგებიან ისეთი სახეობებისაგან, რომლებსაც აქვთ რბილი მერქანი, 1970-იანი წლების ბოლოს სულ შეადგენდა კონტინენტის ტერიტორიის 5,6 %-ს. პირველმა კოლონისტებმა მატერიკზე ვერ აღმოაჩინეს ევროპისთვის დამახასიათებელი მცენარეების სახეობები. შემდგომში ავსტრალიაში შეიტანეს ევროპული და სხვა სახეობების ხეები, ბუჩქები და ბალახი. აქ კარგად მოერგო [[ვაზი]], [[ბამბა (გვარი)|ბამბა]], მარცვლეული ([[ხორბალი]], [[ქერი]], [[შვრია]], [[ბრინჯი]], [[სიმინდი]] და სხვა), [[ბოსტნეული კულტურები]], ბევრი [[ხილი]]ს ხე და ასე შემდეგ. === ცხოველთა სამყარო === ავსტრალიის ფაუნა მოიცავს დაახლოებით 200 000 სახეობის ცხოველებს, რომელთა შორის დიდი რაოდენობა უნიკალურია. [[ძუძუმწოვრები]]ს 83 %, [[ქვეწარმავლები]]ს 89 %, [[თევზები]]ს და [[მწერები]]ს 90 % და [[ამფიბიები]]ს 93 % ავსტრალიისთვის [[ენდემები|ენდემურია]].<ref name="Williams">''Williams, J. et al.'' 2001. Biodiversity, Australia State of the Environment Report 2001 (Theme Report). — CSIRO Publishing on behalf of the Department of the Environment and Heritage, Canberra. — ISBN 0-643-06749-3 [https://web.archive.org/web/20051016015009/http://www.deh.gov.au/soe/2001/biodiversity/pubs/biodiversity.pdf .pdf]</ref> ავსტრალიის ცხოველთა ნაირსახეობები მცირეა: სულ ცნობილია ძუძუმწოვრების 379 სახეობა, [[ფრინველები]]ს — 800, ქვეწარმავლების — 950 და ამფიბიების — 216 სახეობა, რომლებიც ცხოვრობენ ამ კონტინენტზე და მის ირგვლივ მყოფ კუნძულებზე. ==== ძუძუმწოვრები ==== ავსტრალია და მისი გარშემო წყლები მოიცავს ძუძუმწოვრების 379 სახეობას, მათ შორის 159 [[ჩანთოსნები|ჩანთოსანს]], 76 [[ხელფრთიანები|ხელფრთიანს]], 69 [[მღრღნელები|მღრღნელს]] (5 შემოყვანილი), 44 [[ვეშაპისნაირნი|ვეშაპისნაირს]], 10 [[ფარფლფეხიანები|ფარფლფეხიანს]], 3 [[პლაცენტალურები|პლაცენტალურ]] ხმელეთის მტაცებელს (2 თანამედროვე და 1 სუბრეცენტულ ინტროდუცენტი), 13 შემოყვანილ [[ჩლიქოსნები|ჩლიქოსანს]], 2 შემოყვანილ [[ოთხმჭრელიანები|ოთხმჭრელიანს]] და 1 [[დუგონისნაირნი|დუგონისნაირს]]. (სისტემატიკა და ნომენკლატურა ''Van Dyck and Strahan''-ის მიხედვით<ref>Van Dyke, S. and Strahan, R. (eds.) (2008) ''The Mammals of Australia'', Third Edition, New Holland / Queensland Museum, Brisbane ISBN 9781877069253</ref>. სახეობების ჩამონათვალი ''Menkhorst and Knight''-ის მიხედვით<ref>Menkhorst, P. and Knight, F. (2001) ''A Field Guide to the Mammals of Australia'', Oxford University Press, Melbourne ISBN 0-19-550870-X</ref> Gardner and Groves-ის დამატებებით<ref>Wilson, D. E., & Reeder, D. M. ed. (2005) ''[http://www.bucknell.edu/msw3 Mammal Species of the World]'', (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. pp. 1-70. ISBN 0-801-88221-4.</ref>). ავსტრალიის ძუძუმწოვრების 83 % სხვაგან არსად არ გვხვდება და ისინი მხოლოდ ადგილობრივი ენდემებია. მატერიკისთვის ენდემური რამდენიმე გვარი და ოჯახია. ==== ქვეწარმავლები ==== ავსტრალიის ფაუნაში ბინადრობს 950 სახეობაზე მეტი ქვეწარმავალი<ref>[http://reptile-database.reptarium.cz/search.php?taxon=&genus=&species=&subspecies=&author=&year=&common_name=&location=Australia&holotype=&reference=&submit=Search The Reptile Database: Australia]</ref> ==== ამფიბიები ==== ავსტრალიის ტერიტორიაზე არ არსებობენ [[კუდიანი ამფიბიები|კუდიანი]] და [[უფეხო ამფიბიები]]. მატერიკზე ბინადრობს ავსტრალიური სახეობის 216 [[უკუდო ამფიბიები]]ს ოჯახი და ერთი შემოყვანილი — ''[[აგა]]''. ==== ფრინველები ==== ავსტრალიის ფრინველთა ფაუნა მოიცავს 800-მდე სახეობას.<ref name="Llistats d'Ocells del Món Austràlia">[http://avibase.bsc-eoc.org/checklist.jsp?region=au&list=clements&lang=CA&synlang=FR ავსტრალიის ფრინველთა სია.]</ref> ამ ზოოგეოგრაფიული რეგიონის ფრინველთა დაახლოებით 350 სახეობა ენდემურია ([[ემუ]], [[კუდქნარა]]), [[ახალი გვინეა|ახალი გვინეის]], [[ახალი კალედონია|ახალი კალედონიის]] ([[კაგუ]]) და [[ახალი ზელანდია|ახალი ზელანდიის]] ([[კივი (ფრინველი)|კივი]]) ჩათვლით. ==== მწერები ==== ავსტრალიის ცხოველთა 200 000 სახეობიდან თითქმის 96 % მოდის [[უხერხემლოები|უხერხემლოებზე]] და 90 % [[მწერები|მწერებზე]] და [[მოლუსკები|მოლუსკებზე]]. მწერებს შორის ყველაზე უფრო დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა [[ხოჭოები]]ს რიგი, რომელსაც ავსტრალიაში წარმოადგენს დაახლოებით 28 000 სახეობა (უპირველეს ყოვლისა ოჯახები ''[[Scarabaeoidea]]'' და ''[[Curculionoidea]]''. [[ქერცლფრთიანები]]ს (''Lepidoptera'') რიგი აქ წარმოდგენილია 20 816 სახეობით, [[სიფრიფანაფრთიანები]]ს (Hymenoptera) რიგი — 12 781 სახეობით (მათ შორის [[ჭიანჭველასებრნი|ჭიანჭველების]] — 1275 სახეობა და ქვესახეობა). [[ორფრთიანები]]ს რიგი (''Diptera'', [[კოღოები]] და [[ბუზები]]) — 7786 სახეობა. ავსტრალიაში [[ტკიპები]]ს ფაუნა მოიცავს 2700 სახეობას 240 ოჯახიდან (რიგების მიხედვით: [[Astigmata]] — 330 სახეობა, [[Oribatida]] — 330 სახეობა, [[Prostigmata]] — 1270 სახეობა, [[Ixodida]] — 80 სახეობა, [[Holothyrida]] — 3 სახეობა, [[Mesostigmata]] — 675 სახეობა). ყველაზე დიდი ოჯახები: ''[[Atopomelidae]]'' (98 სახეობა), ''[[Steganacaridae]]'' (63 სახეობა), ''[[Eriophyidae]]'' (49 სახეობა), ''[[Trombiculidae]]'' (114 სახეობა), ''[[აბლაბუდატკიპასებრნი]]'' (54 სახეობა), ''[[Frythraeidae]]'' (102 სახეობა), ''[[იქსოდისებრი ტკიპები]]'' (68 სახეობა), ''[[Laelapidae]]'' (147 სახეობა), ''[[Phytoseiidae]]'' (109 სახეობა) და ''[[Rhinonyssidae]]'' (90 სახეობა)<ref name="Mites">Halliday Robert B. (1998). [http://books.google.ru/books?id=Wa715q23uCUC&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false Mites of Australia: A Checklist and Bibliography.] CSIRO (Australia) Series: Monographs on invertebrate taxonomy; vol 5. Csiro Publishing. 1998. Pp.1870— 2842. ISBN 0-643-06370-6</ref>. ავსტრალია ცნობილია [[ობობასნაირნი|ობობების]] მრავალრიცხოვანი ენდემებით. ==== თევზები ==== ავსტრალიის და მისი შემოგარენის წყლებში 4400-ზე მეტი სახეობის თევზია აღმოჩენილი,<ref>[[Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation|CSIRO]]. 2004. [http://www.marine.csiro.au/caab/namelist.htm Standard Names of Australian Fish] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160503030003/http://www.marine.csiro.au/caab/namelist.htm |date=2016-05-03 }}</ref> მათგან 90 % ენდემურია. მაგრამ მხოლოდ 170 სახეობაა მტკნარი წყლის. == ისტორია == === ავსტრალია ევროპელების მოსვლამდე (1606 წლამდე) === [[ავსტრალიელი აბორიგენები]]ს წინაპრები ავსტრალიაში გამოჩნდნენ 40—60 ათასი წლის წინ (სხვა მონაცემებით — დაახლოებით 70 ათასი წლის წინ)<ref>Peter Hiscock (2008). ''Archaeology of Ancient Australia''. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5.</ref><ref>John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). ''Prehistory of Australia''. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502.</ref>. ადამიანები ავსტრალიაში მოვიდნენ ზღვით მაშინ, როდესაც [[ახალი გვინეა]] და [[ტასმანია]] იყო კონტინენტის ნაწილი, რის გამოც ისინი ითვლებიან ყველაზე ადრეულ ზღვის მოგზაურებად მსოფლიოში<ref>Ron Laidlaw «Aboriginal Society before European settlement» in Tim Gurry (ed) (1984) ''The European Occupation.'' Heinemann Educational Australia, Richmond. p. 40. ISBN 0 85859 2509.</ref>. კონტინენტის ადამიანებით დასახლება დაიწყო 42—48 ათასი წლის წინ<ref>{{cite journal |author=Gillespie, Richard |year=2002 |url=http://www-personal.une.edu.au/~pbrown3/Gillespie02.pdf |title=Dating the First Australians (full text) |journal=Radiocarbon |volume=44 |issue=2 |format=PDF |pages=455—472 |accessdate=2010-12-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20030718074926/http://www-personal.une.edu.au/~pbrown3/Gillespie02.pdf |archivedate=2003-07-18 }}</ref>. ყველაზე ადრეული ადამიანის ნაშთები ნაპოვნია [[მუნგოს ტბა]]ზე, დამშრალ ტბაზე [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს შტატის სამხრეთ-აღმოსავლეთით. ეს ნაშთები მსოფლიოში ნაპოვნი [[კრემაცია|კრემაციის]] ერთ-ერთი უძველესია ნიმუშია, რაც ამტკიცებს ავსტრალიის აბორიგენებს შორის რელიგიური რიტუალების ადრეულ არსებობაზე<ref>Bowler, J. M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D. J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47—65.</ref>. აბორიგენთა ხელოვნება ითვლება მსოფლიოს მიმდინარე ხელოვნების ტრადიციებში უძველესად <ref name="NGVindig">{{cite web|url=http://www.ngv.vic.gov.au/whats-on/exhibitions/exhibitions/the-indigenous-collection|title=The Indigenous Collection|work=The Ian Potter Centre: NGV Australia|publisher=National Gallery of Victoria|accessdate=2010-12-06|deadlink=404|archiveurl=https://www.webcitation.org/5ulScpce3?url=http://www.ngv.vic.gov.au/whats-on/exhibitions/exhibitions/the-indigenous-collection|archivedate=2010-12-06}}</ref>. მისი ასაკი შეფასებულია 30 000 წლით და ის გვხვდება ავსტრალიის მთელ ტერიტორიაზე (კერძოდ, [[ულურუ]]ზე და [[კაკადუს ეროვნული პარკი|კაკადუს ეროვნულ პარკში]])<ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/kakadu/|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dRjaxq?url=http://www.environment.gov.au/parks/kakadu/|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.environment.gov.au/parks/uluru/index.html|title=Environment.gov.au|publisher=Environment.gov.au|date=2011-07-08|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dSumXW?url=http://www.environment.gov.au/parks/uluru/index.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ასაკისა და უამრავი ნახატებიდან გამომდინარე, კლდეზე ხატვის ხელოვნება ავსტრალიაში დაკავშირებულია [[ლასკოს მღვიმე|ლასკოს]] და [[ალტამირის მღვიმე|ალტამირის]] [[მღვიმე]]ებთან ევროპაში<ref>{{cite web |url = http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/art/index.htm |title = Indigenous art |work = Australian Culture and Recreation Portal |publisher = Australia Government |accessdate = 2010-09-26 |archiveurl = https://www.webcitation.org/659dTrBuG?url=http://australia.gov.au/about-australia/australian-story/austn-indigenous-art |archivedate = 2012-02-02 }}</ref><ref>{{cite web|author=Australia|url=http://australianmuseum.net.au/The-spread-of-people-to-Australia/|title=Australianmuseum.net.au|publisher=Australianmuseum.net.au|date=2011-07-01|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dUodkP?url=http://australianmuseum.net.au/The-spread-of-people-to-Australia/|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 10—12 ათასი წლის წინა პერიოდში ტასმანია იზოლირდება მატერიკიდან და ზოგიერთმა ქვის ტექნოლოგიამ ვერ მიაღწია [[ტასმანიელი აბორიგენები|ტასმანიელ აბორიგენებამდე]] (მაგალითად, [[ბუმერანგი]]ს გამოყენება)<ref>Julia Clark (c. 1992) «Aboriginal People of Tasmania», p. 3 in ''Aboriginal Australia'', produced by Aboriginal and Torres Strait Islander Commission (ATSIC) ISBN 0-644-24277-9.</ref>. ავსტრალიის უძველესი ისტორიის პერიოდში სამხრეთ-აღმოსავლეთ ავსტრალიაში ხშირად ხდებოდა ვულკანების ამოფრქვევა<ref>Richard Broome (1984) ''Arriving'', p. 6.</ref>. ამ რეგიონში, [[კონდაჰის ტბა]]ზე, [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიას შტატში]], ნაპოვნია ნახევრადმუდმივი დასახლება საკვების დიდი მარაგით<ref>Richard Broome (1984)'' Arriving'', p. 8.</ref>. საუკუნეების განმავლობაში [[მაკასარები]] ვაჭრობდნენ ავსტრალიელ აბორიგენებთან, კერძოდ იოლნგუს ხალხთან [[არნემ-ლენდი]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთში. === ავსტრალიის გამოკვლევა და კოლონიალური პერიოდი (1606—1900 წლები) === ==== ავსტრალიის სანაპირო ზოლის გამოკვლევა (1606—1788 წლები) ==== [[ფაილი:Australia discoveries by Europeans before 1813 en.png|thumb|right|300px|ავსტრალიის გამოკვლევა ევროპელი მეზღვაურების მიერ (1812 წლამდე)<br /> {{legend|#000000|1606 — [[ვილემ იანსზონი]]}} {{legend|#ff9955|1606 — [[ლუის ვაეს დე ტორესი]]}} {{legend|#39842c|1616 — [[დერკ ჰარტოგი (ზღვაოსანი)|დერკ ჰარტოგი]]}} {{legend|#ffd42a|1619 — [[ფრედერიკ დე ჰაუტმანი]]}} {{legend|#835b38|1644 — [[აბელ ტასმანი]]}} {{legend|#516778|1696 — [[ვილემ დე ვლამინკი]]}} {{legend|#000080|1699 — [[უილიამ დამპირი]]}} {{legend|#8000ff|1770 — [[ჯეიმზ კუკი]]}} {{legend|#0055d4|1797—1799 — [[ჯორჯ ბასი]]}} {{legend|#ff0000|1801—1803 — [[მეტიუ ფლინდერსი]]}}]] ზოგიერთი ავტორები ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ, რომ ევროპელები ესტუმრნენ ავსტრალიას ჯერ კიდევ XVI საუკუნეში. კენეტ მაკინტაირი და სხვა ისტორიკოსები ამტკიცებდნენ, რომ [[ავსტრალიის პორტუგალიური აღმოჩენის თეორია|პორტუგალიელებმა საიდუმლოდ აღმოაჩინეს ავსტრალია]] XVI საუკუნის 20-იან წლებში<ref>McIntyre, K. G. (1977) ''The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook'', Souvenir Press, Menindie ISBN 028562303 6.</ref>. მათ მიერ დიეპის რუკებზე არსებული «ჟავ-ლა-გრანდის» ({{lang-fr|Jave La Grande}}) წარწერები ხშირად აღიქმებოდა, როგორც «პორტუგალიური აღმოჩენის» მტკიცებულება. მიუხედავად ამისა, დიეპის რუკები ასახავენ იმ ეპოქის გეოგრაფიული ცოდნის დაუმთავრებელ მდგომარეობას, როგორც ფაქტიურის, ისევე თეორიულის<ref>Robert J. King, «The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande», ''The Globe: Journal of the [[Australian and New Zealand Map Society|Australian Map Circle]],'' no. 62, 2009, pp. 1—50.</ref>. თუმცა XVII საუკუნემდე ევროპელთა ვიზიტების თეორიები ჯერ კიდევ ბევრ ინტერესს იწვევს ავსტრალიაში და სხვა ქვეყნებში, ისინი, როგორც წესი, ითვლება საკამათოდ და საკმარისად არ არის დამტკიცებული. ავსტრალიის აღმოჩენა მოხდა 1606 წელს, როდესაც გემ ''დაიფკენით'' მცურავი [[ვილემ იანსზონი]] გადავიდა ავსტრალიის სანაპიროზე<ref>J. P. Sigmond and L. H. Zuiderbaan (1979) ''Dutch Discoveries of Australia''. Rigby Ltd, Australia. p. 19—30 ISBN 0-7270-0800-5.</ref>, დაარქვა მას ახალი ჰოლანდია და გამოაცხადა ჰოლანდიის სამფლობელოდ (ჰოლანდიელების მიერ ავსტრალია არასოდეს არ ათვისებულა). იმავე წელს [[პედრო ფერნანდეს კიროსი]]ს ესპანური ექსპედიცია გადავიდა [[ახალი ჰებრიდები]]ს არქიპელაგზე და, ჩათვალა, რომ ეს — სამხრეთი კონტინენტია, მას დაარქვა წმინდა სულის სამხრეთის მიწა ({{lang-es|Austrialis del Espiritu Santo}})<ref>{{cite web|url=http://www.adb.online.anu.edu.au/biogs/A020311b.htm|title=ADB.online.anu.edu.au|publisher=ADB.online.anu.edu.au|date=|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dWPcEz?url=http://adb.anu.edu.au/biography/quiros-pedro-fernandez-de-2568|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nla.gov.au/exhibitions/southland/Backgrnd-Imagining_a_South_Land.html|title=NLA.gov.au|publisher=NLA.gov.au|date=|accessdate=2011-07-14|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060906044824/http://www.nla.gov.au/exhibitions/southland/Backgrnd-Imagining_a_South_Land.html|archivedate=2006-09-06}}</ref>. მოგვიანებით, ამავე წელს კიროსის მოადგილემ [[ლუის ვაეს დე ტორესი|ლუის ვაეს დე ტორესმა]] გაცურა [[ტორესის სრუტე]]ში და, ალბათ, დაინახა ავსტრალიის ჩრდილოეთი ნაპირი<ref>{{cite web|url=http://adbonline.anu.edu.au/biogs/A020488b.htm|title=ADBonline.anu.edu.au|publisher=ADBonline.anu.edu.au|date=|accessdate=2011-07-14|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dXHsqJ?url=http://adb.anu.edu.au/biography/torres-luis-vaez-de-2741|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[ფაილი:Thevenot - Hollandia Nova detecta 1644.png|thumb|left|''ახალი ჰოლანდიის'' რუკა, დათარიღებულია 1644 წლით.]] 1642 წელს ჰოლანდიელმა [[აბელ ტასმანი|აბელ ტასმანმა]] მოგზაურობისას აღმოაჩინა [[ვან-დიმენის მიწა]] (შემდგომში მას სახელად ტასმანია დაერქვა) და [[ახალი ზელანდია]], რითაც მნიშვნელოვანი წილი შეიტანა ავსტრალიის გამოკვლევაში. 1644 წელს მან გაცურა ავსტრალიის აღმოსავლეთი სანაპიროს გვერდით ახალი გვინეის სამხრეთ სანაპიროსკენ, როდესაც ასრულებდა თავის მეორე მოგზაურობას. მან გამოტოვა ტორესის სრუტე ახალ გვინეასა და ავსტრალიას შორის და ცურვა გააგრძელა დასავლეთისკენ, ავსტრალიის სანაპიროს გასწვრივ და საბოლოო ჯამში, მის მიერ, რუკებზე გამოისახა ავსტრალიის დასავლეთი სანაპირო<ref>{{cite encyclopedia | last=Serle | first=Percival | year=1949 | title = Tasman, Abel | url=http://gutenberg.net.au/dictbiog/0-dict-biogT-V.html#tasman1 | encyclopedia=[[Dictionary of Australian Biography]] | publisher=Angus and Robertson | location=Sydney | accessdate= }}</ref><ref>[[Edward Duyker]] (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.</ref>. XVII საუკუნის 50-იანი წლებისთვის, ჰოლანდიელი ზღვაოსნების მეშვეობით, ავსტრალიის გარშემოწირულობა რუკებზე საკმაოდ მკაფიოდ იყო გამოხაზული. ჰოლანდიური გამოკვლევების გარდა ავსტრალიის დასავლეთი სანაპირო რჩებოდა გამოუკვლევი [[ჯეიმზ კუკი]]ს პირველ გაცურვამდე. მსჯავრდებულებისათვის სამხრეთ ოკეანეში ან [[Terra Australis]]-ში კოლონიის დაფუძნების საწყისი იდეა წამოაყენა ჯონ კალანდერმა. 1769 წელს ლეიტენანტი ჯეიმზ კუკი, რომელიც გემ [[ინდევორი (გემი)|ინდევორს]] ({{lang-en|HMS Endeavour}}) მეთაურობდა, მოგზაურობდა [[ტაიტი]]ზე, რომ დაენახა [[ვენერას ტრანზიტი]]. კუკი ასევე ასრულებდა საადმირალოს საიდუმლო ინსტრუქციებს სამხრეთი კონტინენტის მოძიების თაობაზე<ref>Andrew Cook, Introduction to ''An account of the discoveries made in the South Pacifick Ocean / by Alexander Dalrymple''; first printed in 1767, reissued with a foreword by Kevin Fewster and an essay by Andrew Cook, Potts Point (NSW), Hordern House Rare Books for the Australian National Maritime Museum, 1996, pp. 38—9.</ref>. 1770 წლის 19 აპრილს გემ ''ინდევორის'' ეკიპაჟმა დაინახა ავსტრალიის აღმოსავლეთი სანაპირო და ათი დღის შემდეგ გადავიდა [[ბოტანი]]ს [[უბე]]ში. კუკმა გამოიკვლია აღმოსავლეთის სანაპირო, ხოლო შემდეგ, გემის ნატურალისტ [[ჯოზეფ ბენქსი|ჯოზეფ ბენქსთან]] ერთად, შეატყობინა ბოტანის უბეში კოლონიის დაარსებისთვის საუკეთესო სიტუაციაზე. ==== დიდ ბრიტანეთზე დამოკიდებულება (1788—1901 წლები) ==== კონტინენტზე პირველი ბრიტანული კოლონია, [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]], დაარსდა 1788 წლის 26 იანვარს, როდესაც [[სამეფო ფლოტი]]ს [[ადმირალი|ადმირალმა]] [[არტურ ფილიპი|არტურ ფილიპმა]] მიიყვანა [[პირველი ფლოტი]] [[პორტ-ჯექსონი|პორტ-ჯექსონში]]<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254.</ref>. ეს დღე შემდგომში გახდა ეროვნული დღესასწაული — [[ავსტრალიის დღე]]. ვან-დიმენის მიწა (თანამედროვე ტასმანია) ადამიანებით დასახლდა 1803 წელს და 1825 წელს მიიღო ცალკე კოლონიის სტატუსი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 464—65, 628—29.</ref>. [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულმა სამეფომ]] ავსტრალიის დასავლეთი ნაწილი ფორმალურად გამოაცხადა თავის საკუთრებად 1828 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 678.</ref>, რის შემდეგაც დაიწყო მთელი კონტინენტის დაკავება. დროთა განმავლობაში ახალი სამხრეთ უელსის ნაწილებისგან შეიქმნა ცალკეული კოლონიები: [[სამხრეთი ავსტრალია]] 1836 წელს, [[ვიქტორიას შტატი]] 1851 წელს და [[კუინზლენდი]] — 1859 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 464.</ref>. [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] დაარსდა 1911 წელს სამხრეთ ავსტრალიისგან ტერიტორიის ნაწილის გამოყოფის მეშვეობით<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 470.</ref>. სამხრეთი ავსტრალია, ვიქტორია და დასავლეთი ავსტრალია დაარსდნენ, როგორც ეგრეთ წოდებული «თავისუფალი კოლონიები», ანუ იქ არასდროს არ შეჰყავდათ პატიმრები<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 598.</ref>, მაგრამ უკანასკნელ ორ კოლონიაში მალე ასევე დაიწყეს მათი შეყვანა<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 679.</ref><ref>[http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp Convict Records] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051225154618/http://www.access.prov.vic.gov.au/public/PROVguides/PROVguide057/PROVguide057.jsp |date=2005-12-25 }} Public Record office of Victoria.</ref>. ახალი სამხრეთი უელსის მოსახლეობის უარის თქმამ პატიმრების მიღებაზე მოიტანა ამ კოლონიაში მათი შეყვანის შეწყვეტა; პატიმრებით უკანასკნელი გემი აქ მოვიდა 1848 წელს<ref>{{cite web|year=1988|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs%40.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open|title=1300.1 — New South Wales Year Book, 1998|publisher=[[Australian Bureau of Statistics]]|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dY4C3t?url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/0/A890E87A9AB97424CA2569DE0025C18B?Open|archivedate=2012-02-02|accessdate=2015-04-09}}</ref>. მკვიდრი აბორიგენი მოსახლეობის რაოდენობა, ავსტრალიის ევროპელებით დასახლებამდე შეადგენდა 750 000-დან 1 000 000-მდე ადამიანს<ref name="APR">{{cite book|last=Briscoe|first=Gordon|title=The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present|year=2002|publisher=Aboriginal History Inc|location=Canberra, Australia|isbn=9780958563765|coauthors=Smith, Len|page=12}}</ref>, მკვეთრად შემცირდა 150 წელიწადში ევროპელებით პირველი დასახლებების შემდეგ, ძირითადად ინფექციური დაავადებების გამო, რომლებიც ევროპელებმა შემოიტანეს<ref>{{cite encyclopedia|title=Smallpox Through History|url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|work=Encarta|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html|archivedate=2009-10-31|archiveurl|url=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html |date=2009-10-31 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-09 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwKpBPdn?url=http://encarta.msn.com/media_701508643/Smallpox_Through_History.html |archivedate=2009-10-31 }}</ref>. «[[წართმეული თაობა|წართმეული თაობის]]» ({{lang-en|Stolen Generations}}) პროგრამა (ავსტრალიელი აბორიგენების მშობლებისთვის ბავშვების წართმევა) დღეისათვის ბევრი ისტორიკოსის აზრით ითვლება მკვიდრი მოსახლეობის [[გენოციდი|გენოციდად]]<ref>{{cite web|url=http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|title=Genocide in Australia|accessdate=2007-09-13|last=Tatz|first=Colin|year=1999|work=AIATSIS Research Discussion Papers No 8|publisher=[[Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050808002313/http://www.aiatsis.gov.au/rsrch/rsrch_dp/genocide.htm|archivedate=2005-08-08}}</ref>, ავსტრალიელი აბორიგენების რაოდენობის შემცირების შესაძლო ხელშემწყობად. აბორიგენების ისტორიის ასეთ ინტერპრეტაციას ეკამათება ბევრი კონსერვატორი, როგორიცაა ყოფილი [[ავსტრალიის პრემიერ-მინისტრი]] [[ჯონ ჰოვარდი]], და ისინი თვლიან მას გადაჭარბებულად ან შეთხზულად პოლიტიკური ან იდეოლოგიური მიზეზების გამო<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 72—73.</ref>. ავსტრალიაში «წართმეული თაობის» ირგვლივ დებატებმა სახელად მიიღო — «ისტორიული ომები»<ref>{{cite web|last=Mark|first=David|url=http://www.abc.net.au/news/stories/2009/08/27/2669177.htm|title=Rudd calls for end to 'history wars'|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|date=27 August 2009|accessdate=2010-04-23|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dZZ78p?url=http://www.abc.net.au/news/2009-08-27/rudd-calls-for-end-to-history-wars/1408032|archivedate=2012-02-02}}</ref>. ფედერალურმა მთავრობამ მიიღო უფლება მიეღო კანონები აბორიგენებთან მიმართებაში 1967 წელს ჩატარებული ავსტრალიის [[რეფერენდუმი]]ს შემდეგ<ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/messageclub/duknow/stories/s888141.htm|publisher=[[Australian Broadcasting Corporation]]|title=1967 Referendum|last=Dawkins|first=Kezia|date=1 February 2004|accessdate=2010-03-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/659danBq3?url=http://www.abc.net.au/messageclub/duknow/stories/s888141.htm|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[აბორიგენების უფლებები მიწაზე]] ({{lang-en|Native title in Australia}}) არ იყო აღიარებული 1992 წლამდე, როდესაც [[ავსტრალიის უმაღლესი სასამართლო|ავსტრალიის უმაღლესმა სასამართლომ]] [[მაბო კუინზლენდის წინააღმდეგ (2)]] ({{lang-en|Mabo v Queensland (No 2)}}) საქმის განხილვისას გააუქმა ავსტრალიის აღქმა, როგორც ''[[terra nullius]]'' («მიწა, რომელიც არავის არ ეკუთვნის»), რომელიც არსებობდა ევროპელებით დასახლებამდე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 5—7, 402.</ref>. XIX საუკუნის 50-იანი წლების დასაწყისში ავსტრალიაში დაიწყო [[ოქროს ციებ-ცხელება]]<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 283—85.</ref>. შემდგომ, 1854 წელს მოხდა [[იურიკის ამბოხი]] ({{lang-en|Eureka Rebellion}}) სამთო წარმოებაში სამუშაოების ლიცენზიისათვის ფულის აკრეფის წინააღმდეგ, რომელიც იყო [[სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა|სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის]] ერთ-ერთი პირველი გამოხატულება<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 227—29.</ref>. 1855 და 1890 წლებს შორის ექვსმა კოლონიამ ინდივიდუალურად მიიღო [[პასუხისმგებელი მთავრობა]] ({{lang-en|Responsible government}}), რომლებიც მართავდნენ კოლონიის საქმეთა დიდ ნაწილს, ამასთან ისინი რჩებოდნენ [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 556.</ref>. ბრიტანეთის იმპერიის კოლონიების საქმეთა სამინისტრომ [[ლონდონი|ლონდონში]] შეინარჩუნა საკუთარი კონტროლი ზოგიერთ საკითხებზე, კერძოდ საგარეო საქმეებზე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 138—39.</ref>, обороной<ref>{{Cite news|title=Colonial Defence and Imperial Repudiation|url=http://paperspast.natlib.govt.nz/cgi-bin/paperspast?a=d&d=DSC18601113.2.12&l=mi&e=-------10--1----0-all|date=13 November 1860|issue=vol XVII, issue 1349|newspaper=Daily Southern Cross|accessdate=2010-04-04}}</ref> და საერთაშორისო ნაოსნობაზე. === ფედერაცია (1901 წელი — დღევანდელი დღე) === 1901 წლის 1 იანვარს ათწლიანი დაგეგმის, კონსულტაციების და ხმის მიცემის გზით დაარსდა ავსტრალიის ფედერაცია — ავსტრალიის კავშირი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243—44.</ref>. 1907 წელს კავშირმა მიიღო ბრიტანეთის იმპერიის [[დომინიონი]]ს სტატუსი. დედაქალაქის ფედერალური ტერიტორია (მოგვიანებით შეიცვალა [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიად]]) შეიქმნა 1911 წელს, როგორც ფედერაციის მომავალი დედაქალაქის ადგილი, სახელად [[კანბერა]]. ავსტრალიის კავშირის შექმნის თარიღიდან 1927 წლის ჩათვლით — კანბერის მშენებლობის დამთავრებამდე დედაქალაქის ფუნქციას ასრულებდა [[მელბურნი]]<ref>{{cite web|url=http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|title=When Melbourne was Australia’s capital city|last=Otto|first=Kristin|date=25 June&nbsp;— 9 July 2007|publisher=University of Melbourne|accessdate=2010-03-29|location=Melbourne, Victoria|deadlink=unknown-host|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080912031433/http://uninews.unimelb.edu.au/news/4332/|archivedate=2008-09-12}}</ref>. 1911 წელს სამხრეთ ავსტრალიის შტატის ჩრდილოეთი ტერიტორიებისგან შეიქმნა [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=-embDa-x6MwC|title=Official year book of the Commonwealth of Australia|publisher=Australian Bureau of Statistics|year=1957|accessdate=2010-03-29}}</ref>. 1914 წელს ავსტრალიამ საკუთარი ნებით მიიღო მონაწილეობა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] ბრიტანეთის იმპერიის მხარეზე<ref>{{წიგნი|ავტორი=Bean, C. Ed.|სათაური=Volume I — The Story of Anzac: the first phase|წყარო=http://www.awm.gov.au/histories/ww1/1/index.asp|გამოცემა=First World War Official Histories 11th Edition|წელი=1941}}</ref><ref>Stuart Macintyre, ''The Oxford History of Australia: vol 4'' (1986), p. 142.</ref>. ომის დროს ავსტრალიელებმა მონაწილეობა მიიღეს ბევრ დიდ ბრძოლებში [[პირველი მსოფლიო ომის დასავლეთის ფრონტი|დასავლეთის ფრონტზე]]<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.htm|title=First World War 1914—1918|publisher=Australian War Memorial|accessdate=2006-12-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dbbjSs?url=http://www.awm.gov.au/atwar/ww1.asp|archivedate=2012-02-02}}</ref>. დაახლოებით 416 ათასი ავსტრალიელიდან, რომლებმაც ომში მიიღეს მონაწილეობა, დაახლოებით 60 ათასი დაიღუპა, ხოლო 152 ათასი — დაიჭრა<ref>{{Cite book|last=Tucker|first=Spencer|title=Encyclopedia of World War I|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara, CA|year=2005|page=273|isbn=1-85109-420-2|url=http://books.google.com/?id=2YqjfHLyyj8C&pg=PA273&dq&q|accessdate=2010-05-07}}</ref>. ბევრი ავსტრალიელი ავსტრალიურ-ახალზელანდიური საჯარისო კორპუსის [[დარდანელის ოპერაცია|დარდანელის ოპერაციის]] დროს გალიპოლისთან წაგებას თვლის, როგორც ერის დაბადების მომენტს, მის პირველ დიდ სამხედრო მოქმედებად<ref>Macintyre, 151—53.</ref><ref>{{Cite book|last=Reed|first=Liz|title=Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia|year=2004|page=5|location=Crawley, WA |publisher=University of Western Australia |isbn=1-920694-19-6}}</ref>. ანალოგიურ მოვლენად ითვლება [[კოკოდუსათვის ბრძოლა]] 1942 წელს<ref>{{Cite journal|last=Nelson|first=Hank|year=1997|title=Gallipoli, Kokoda and the Making of National Identity|journal=Journal of Australian Studies|volume=53|issue=1|pages=148—60|url=http://www.api-network.com/main/pdf/scholars/jas53_nelson.pdf}}</ref>. [[ვესტმინსტერის სტატუტი 1931|ვესტმინსტერის სტატუტის]] შესაბამისად ერთადერთ კონსტიტუციურ კავშირად ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის დარჩა სახელმწიფოს საერთო მეთაური — [[ბრიტანეთის მონარქია|ბრიტანეთის მონარქი]]. ავსტრალიამ იგი მიიღო 1942 წელს<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.</ref>, მაგრამ მიღების თარიღი ოფიციალურად იქნა ჩანიშნული 1939 წელს იმისათვის, რომ დაემტკიცებინა კანონმდებლობის საფუძვლიანობა, რომელიც ავსტრალიის პარლამენტმა მიიღო [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს<ref>{{cite web|url=http://www.foundingdocs.gov.au/item.asp?sdID=96|title=Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)|publisher=[[National Archives of Australia]]|accessdate=2010-03-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dcjHch?url=http://foundingdocs.gov.au/item-sdid-96.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. 1942 წელს აზიაში დიდი ბრიტანეთის დამარცხების შედეგად გამოწვეული შოკი და იაპონიის შემოჭრის საფრთხე გახდა ავსტრალიის და [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს დაახლოების საფუძველი<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 22—23.</ref>. 1951 წლიდან, [[ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და აშშ-ის დაცვის ხელშეკრულება|ავსტრალიის, ახალი ზელანდიისა და აშშ-ის დაცვის ხელშეკრულების]] პირობებით, ავსტრალია ხდება აშშ-ის ფორმალური სამხედრო მოკავშირე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 30.</ref>. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ავსტრალიაში დაიწყო ევროპიდან იმიგრაციის ხელშეწყობა. XX საუკუნის 70-იანი წლებიდან, «[[თეთრი ავსტრალია|თეთრი ავსტრალიის]]» პოლიტიკის გაუქმების შემდეგ, გაიზარდა აზიიდან იმიგრაციის დონე<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 338—39, 681—82.</ref>. შედეგად შეიცვალა ავსტრალიის დემოგრაფიული მონაცემები, კულტურა და ავსტრალიელების თვითშეფასება (მთლიანად ერის შეფასება)<ref>Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442—43.</ref>. 1986 წელს, ავსტრალიის აქტის მიღების შედეგად, რისი საშუალებითაც გაუქმდა დიდი ბრიტანეთის პარლამენტის უპირატესობა ავსტრალიის ცალკეული შტატების პარლამენტებზე და ასევე დიდი ბრიტანეთის სასამართლოს უპირატესობა, საბოლოოდ გაუქმდა კავშირი ავსტრალიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის<ref>{{cite web|url=http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html|title=Australia Act 1986|accessdate=2010-06-17|publisher=[[Australasian Legal Information Institute]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/659ddyVZ4?url=http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/aa1986114/index.html|archivedate=2012-02-02}}</ref>. [[ავსტრალიის რეფერენდუმი (1999)|1999 წლის ავსტრალიის რეფერენდუმის]] დროს ავსტრალიელთა 55 პროცენტმა უარყო პროექტი ავსტრალიის [[რესპუბლიკა]]დ გარდაქმნის თაობაზე<ref name="AEC_results">{{Cite web|url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|title=1999 Referendum Report and Statistics — Key results|publisher=[[Australian Electoral Commission]]|date=8 June 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/659deccrN?url=http://www.aec.gov.au/Elections/referendums/1999_Referendum_Reports_Statistics/Key_Results.htm|archivedate=2012-02-02|accessdate=2015-04-09}}</ref>. 1972 წელს [[გოფ უიტლემი]]ს არჩევის დროიდან<ref>{{Cite news|url=http://www.theage.com.au/news/opinion/whitlam-turned-focus-on-to-asia/2005/11/10/1131578173705.html|title=Whitlam turned focus on to Asia|last=Woodard|first=Garry|date=11 November 2005|publisher=[[The Age]]|accessdate=2010-03-30 | location=Melbourne}}</ref> დღევანდელ დღემდე ავსტრალიის საგარეო პოლიტიკაში დაიწყო კავშირების განვითარება წყნარი ოკეანის რეგიონის სხვა ქვეყნებთან, ამასთან ინარჩუნებდა მჭიდრო კავშირებს ტრადიციულ მოკავშირეებთან და ავსტრალიის სავაჭრო პარტნიორებთან<ref>{{Cite book|title=The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands|url=https://archive.org/details/pacificbasinsinc0000thom|last=Thompson|first=Roger C.|isbn=0-582-02127-8|publisher=Longman|year=1994}}</ref>. == მოსახლეობა == ავსტრალიის მოსახლეობა შეადგენს 21 507 719 ადამიანს<ref name="pop">[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/2076.0main+features1102011 მოსახლეობის აღწერა (2011)]</ref> (2011 წლის აღწერა). XVIII ბოლომდე ავსტრალიის მოსახლეობას შეადგენდა 40—50 ათასი წლის წინ მოსული [[ავსტრალიელი აბორიგენები]], [[ტორესის სრუტის კუნძულების აბორიგენები]] და [[ტასმანიელი აბორიგენები]] (ამ სამ ჯგუფს შორის არსებობს კულტურული და აღნაგობრივი განსხვავებებიც). ავსტრალიის მოსახლეობის უმრავლესობა — XIX და XX საუკუნეების იმიგრანტების შთამომავლებია, ამასთან ამ იმიგრანტების უმრავლესობა აქ მოვიდა [[დიდი ბრიტანეთი]]დან და [[ირლანდიის რესპუბლიკა (1919-1922)|ირლანდიიდან]]. ავსტრალიის ბრიტანეთის კუნძულებიდან ჩამოსულებით დასახლება დაიწყო 1788 წელს, როდესაც ავსტრალიის აღმოსავლეთ ნაპირზე გადმოვიდა გადასახლებულთა პირველი პარტია და დაარსდა პირველი ინგლისური დასახლება პორტ-ჯექსონი (მომავალი სიდნეი). ინგლისიდან ნებაყოფლობითმა იმიგრაციამ მიიღო მნიშვნელოვანი ზომები მხოლოდ 1820-იან წლებში, როდესაც ავსტრალიაში დაიწყო სწრაფი განვითარება [[მეცხვარეობა]]მ. ავსტრალიაში ოქროს აღმოჩენის შემდეგ აქ ინგლისიდან და ნაწილობრივ სხვა ქვეყნებიდან მოვიდა იმიგრანტების საკმაო რაოდენობა. უკანასკნელი 10 წლის (1851—1861 წლები) განმავლობაში ავსტრალიის მოსახლეობა თითქმის სამჯერ გაიზარდა და 1 მილიონ ადამიანს გადააჭარბა. 1838 წლიდან 1900 წლის ჩათვლით პერიოდში ავსტრალიაში ჩავიდა 18 ათასზე მეტი [[გერმანელები|გერმანელი]], რომლებიც ძირითადად დასახლდნენ ქვეყნის სამხრეთში; 1890 წლისთვის გერმანელები კონტინენტზე წარმოადგენდნენ მოსახლეობის რაოდენობით მეორე [[ეთნოსი|ეთნიკურ ჯგუფს]]. მათ შორის იყვნენ დევნილი [[ლუთერანობა|ლუთერანები]], ეკონომიკური და პოლიტიკური [[დევნილები]] — მაგალითად, ისინი, ვინც დატოვა [[გერმანია]] 1848 წლის რევოლუციური მოვლენების შემდეგ. 1901 წელს ავსტრალიური კოლონიები გაერთიანდნენ [[ფედერაციული სახელმწიფო|ფედერაციულ სახელმწიფოდ]]. ავსტრალიური ერის კონსოლიდაცია დაჩქარდა XX საუკუნის პირველ ათწლეულში, როდესაც საბოლოოდ გამყარდა ავსტრალიის საერთოეროვნული ეკონომიკა. მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში ავსტრალიის მოსახლეობა ორჯერ გაიზარდა ([[პირველი მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ — ოთხჯერ) იმიგრაციის სტიმულირების ამბიციური პროგრამის განხორციელების გამო. 2001 წელს ავსტრალიის მოსახლეობის 27,4 % შეადგენდა უცხოეთში დაბადებულ ადამიანებს. მათ შორის ყველაზე დიდი ჯგუფებია [[ბრიტანელები]] და [[ირლანდიელები]], [[ახალზელანდიელები]], [[იტალიელები]], [[ბერძნები]], [[ნიდერლანდელები]], [[გერმანელები]], [[იუგოსლაველები]], [[ვიეტნამელები]] და [[ჩინელები]]. ავსტრალიის ყველაზე დიდი ქალაქია — [[სიდნეი]], ყველაზე დასახლებული შტატის — [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს დედაქალაქი. [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალური ტერიტორია]] ავსტრალიის კავშირის შემადგენლობაში ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული სუბიექტია — მოსახლეობის სიმჭიდროვე შეადგენს 151,49 ად./კმ²-ზე. თუ დავტოვებთ სანაპირო ზოლს და შევალთ მატერიკის სიღრმეში დაახლოებით 200 კილომეტრით, დაიწყება კონტინენტის მცირედდასახლებული რაიონები. ნოტიო ტყეები და მდიდარი სასოფლო სამეურნეო სავარგულები იცვლება ცხელი, მშრალი, ღია ადგილებით, სადაც შეიძლება შევხვდეთ მხოლოდ [[ბუჩქი|ბუჩქებს]] და [[მარცვლოვანნი|მარცვლოვნებს]]. მაგრამ ამ ადგილებში ასევე არსებობს [[სიცოცხლე]]. ასობით კილომეტრზე გადაჭიმულია ცხვრების და ძროხების დიდი საძოვრები, ანუ [[რანჩო]]. უფრო ღრმად, მატერიკის სიღრმეში, იწყება მზისგან გახურებული [[უდაბნო]]ები. ავსტრალია მრავალკონფესიური ქვეყანაა და არა აქვს ოფიციალური რელიგია. [[ქრისტიანობა]]ს ავსტრალიაში ყველაზე უფრო მეტი მიმდევარი ჰყავს. 2006 წლის აღწერის მონაცემებით, რაოდენობით ყველაზე უფრო დიდი რელიგიური მიმდინარეობაა [[კათოლიციზმი]], რომელსაც ეკუთვნის მოსახლეობის 25,8 %. შემდეგი დიდი კონფესიაა [[ანგლიკანიზმი]], რომელსაც ეკუთვნის მოსახლეობის 18,7 %. სხვა ქრისტიანული კონფესიების წევრები შეადგენენ მოსახლეობის 19,4 %-ს. ავსტრალიის რელიგიურ უმცირესობას ასევე შეადგენენ [[ბუდიზმი|ბუდისტები]] (მოსახლეობის 2,1 %), [[ისლამი|მუსულმანები]] (1,7 %), [[ინდუიზმი|ინდუსები]] (0,7 %) და [[იუდაიზმი|იუდეველები]] (0,4 %). მოსახლეობის 2 %-მა განაცხადა, რომ ისინი სხვა რელიგიის წარმომადგენლები არიან, როგორებიცაა [[სიქიზმი]] და ავსტრალიელ აბორიგენთა რელიგია, ასევე 18,7 %-მა განაცხადა, რომ ისინი არც ერთ რელიგიას არ მიეკუთვნებიან, 11,2 %-მა კი თავი შეიკავა.<ref>{{Cite web|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument|title=2914.0.55.002 – 2006 Census of Population and Housing: Media Releases and Fact Sheets, 2006|publisher=Abs.gov.au|date=27 June 2007|accessdate=7 September 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/684CZzXD9?url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument|archivedate=31 მაისი 2012}}</ref> [[ავსტრალიის კონსტიტუცია]] უკრძალავს მთავრობას გამოაცხადოს სახელმწიფო რელიგია და ჩაერიოს რელიგიური აღმსარებლობის საკითხებში, მაგრამ, ცალკეული შტატები თავისუფლები არიან საკუთარი კონსტიტუციის შეცვლის საკითხებში და შეუძლიათ გავლენა იქონიონ რელიგიურ ცხოვრებაში, თუმცა ასეთი პრეცენდენტები ჯერ არ ყოფილა. ურთიერთობა კავშირის მთავრობებსა და რელიგიებს შორის უფრო თავისუფალია, ვიდრე აშშ-ში. მთავრობებთან მუშაობენ რელიგიური ორგანიზაციები, რომლებიც უზრუნველყოფენ განათლებას, ჯანდაცვას და სხვა სოციალურ მომსახურებას. ოფიციალური ენა — [[ინგლისური ენა|ინგლისურია]] ([[დიალექტი]], ცნობილი როგორც ავსტრალიური ინგლისური). თუმცა ავსტრალიაში არსებობს ინგლისური ენის საკუთარი დიალექტი, რომელსაც არაოფიციალურად ჰქვია «სტრაინი» ({{lang-en|strine}}, სიტყვა «Australian»-ის ავსტრალიური წარმოთქმის შედეგად). წერითი ავსტრალიური ინგლისური ძირითადად ემორჩილება ბრიტანული ინგლისურის წესებს (მაგალითად, სიტყვების ბოლოს გამოიყენება -our (colour), -re (centre), -ise (modernise), და ასე შემდეგ). წინადადებების წარმოთქმა [[ამერიკული ინგლისური]] ენით მაინც აღწევს ავსტრალიის მოსახლეობაში პოპულარული ტელეპროგრამების საშუალებით, რომლის ტრანსლირებასაც CNN ახორციელებს (მაგალითად, ახალგაზრდობაში პოპულარული სერიალი «სიმფსონები»). ახალგაზრდობა ბაძავს პოპულარული ტელეგმირების წარმოთქმის სტილს. == ეკონომიკა == ავსტრალიის ეკონომიკა ერთ-ერთი მსხვილი ეკონომიკური სისტემაა მსოფლიოში [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]თ (მშპ) 1,57 ტრილიონი აშშ დოლარით.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/as.html |title=Central Intelligence Agency |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160515201241/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//geos/as.html |archivedate=2016-05-15 }}</ref> ავსტრალიის ჯამური სიმდიდრე შეადგენს 6,4 ტრილიონ დოლარს. 2012 წელს, ავსტრალიას ეკავა 12-ე ადგილი ყველაზე მსხვილი ეროვნული ეკონომიკების სიაში ნომინალური მშპ-ს მიხედვით<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html Field listing – GDP (official exchange rate)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224231351/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html |date=2018-12-24 }}, CIA World Factbook</ref> და 18-ე ადგილი მშპ-ს ([[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]] (მუპ)) მიხედვით. ავსტრალიის ეკონომიკის წილი შეადგენს მსოფლიო ეკონომიკის დაახლოებით 1,7 %-ს. ავსტრალიას უკავია 19-ე ადგილი მსოფლიოში ერთდროულად იმპორტში და ექსპორტში. [[ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი]] კვარტალში ერთხელ აქვეყნებს ეკონომიკური პროგნოზების უმრავლესობის პუბლიკაციებს. ავსტრალიის ეკონომიკაში ჭარბობს [[ეკონომიკის მესამე სექტორი|მომსახურების სექტორი]], რომელიც მოიცავს მშპ-ს დაახლოებით 68 %-ს. სამთომომპოვებელი სექტორი შეადგენს მშპ-ს 10 %-ს; ეკონომიკის სექტორები, რომლებიც დაკავშირებულია სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებასთან შეადგენს მშპ-ს 9 %-ს – ჯამურად სამთომომპოვებელი სექტორი შეადგენს მშპ-ს 19 %-ს.<ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/opinion/politics/our-economic-irrationalism-20120312-1uwde.html |title=Economic Irrationalism |work=Sydney Morning Herald |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-25}}</ref> ეკონომიკური ზრდა საკმაოდაა დამოკიდებული სამთომომპოვებელ და სასოფლო სამეურნეო სექტორებზე, რომელთა პროდუქტები უპირველეს ყოვლისა ექსპორტირდება აღმოსავლეთი აზიის ბაზრებზე.<ref>{{Cite web |url=http://www.dfat.gov.au/media/releases/department/2011/dfat-release-20110817.html |title=Australia’s trade with East Asia, the Americas, and the European Union: 2010 {{!}}Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140213085958/https://www.dfat.gov.au/media/releases/department/2011/dfat-release-20110817.html |archivedate=2014-02-13 }}</ref> [[ავსტრალიის საფონდო ბირჟა]] (Australian Securities Exchange) სიდნეიში — ავსტრალიის და წყნარი ოკეანის სამხრეთი ნაწილის ყველაზე დიდი საფონდო ბირჟაა<ref>{{Cite web |url=http://wfe.if5.com/ReportGen.aspx?year=2012&month=10&currency=usd&type=pdf&idTable=0 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150904073736/http://wfe.if5.com/ReportGen.aspx?year=2012&month=10&currency=usd&type=pdf&idTable=0 |archivedate=2015-09-04 }}</ref>, რომელსაც უკავია 9-ე ადგილი მსოფლიოში [[საბაზრო კაპიტალიზაცია|საბაზრო კაპიტალიზაციის]] მიხედვით და შეადგენს 1,4 ტრილიონ დოლარს.<ref>http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf</ref> ავსტრალია სამშობლოა მსოფლიოს მთელი რიგი მსხვილი კომპანიებისა, ისეთების როგორებიცაა: [[BHP Billiton]], [[National Australia Bank]], [[Commonwealth Bank]], [[Rio Tinto]], [[Australia and New Zealand Banking Group|ANZ]], [[Westpac]], [[Telstra]], [[Macquarie Group]], [[Woolworths Limited]] და [[AMP Limited]] — ავსტრალიაში 10 მსხვილი კომპანია.<ref>{{cite news| url=http://www.forbes.com/2007/12/03/australia-bhp-forbes40-biz-cx_ll_1203australia40.html | work=Forbes | title=Australia's 40 Largest Companies | date=3 December 2007}}</ref> [[ავსტრალიური დოლარი]] — ავსტრალიის კავშირის და მისი ტერიტორიების ვალუტაა, [[შობის კუნძული (ავსტრალია)|შობის კუნძულის]], [[ქოქოსის კუნძულები]]ს და [[ნორფოლკი (კუნძული)|ნორფოლკის]] ჩათვლით. ეს ასევე რამდენიმე წყნარი ოკეანის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ოფიციალური ვალუტაა: [[კირიბატი]], [[ნაურუ]] და [[ტუვალუ]]. ავსტრალია [[აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობა|აზია-წყნარი ოკეანის ეკონომიკური თანამშრომლობის]], [[დიდი ოცეული|G20-ის]], [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის]] და [[მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია|მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის]] წევრია. ქვეყანამ ასევე ხელი მოაწერა შეთანხმებებს თავისუფალ ვაჭრობაზე [[სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაცია]]სთან, [[ჩილე]]სთან, [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიასთან]] და [[აშშ]]თან.<ref>{{cite web|url=http://www.austrade.gov.au/Free-Trade-Agreements/default.aspx |title=International agreements on trade and investment |publisher=[[Austrade]] |date= |accessdate=11 September 2011}}</ref> ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიას შორის 1983 წელს მიღებულმა ეკონომიკური კავშირების გაუმჯობესების შესახებ სავაჭრო შეთანხმებებმა, რომელიც ეხება იმპორტ-ექსპორტის ოპერაციებზე შეზღუდვის თანდათანობით მოხსნას, შეძლო მნიშვნელოვნად დახმარებოდა ახალი ზელანდიის ეკონომიკასთან ინტეგრაციაში და 2011 წელს მიღებული იქნა ერთიანი ავსტრალაზიური ეკონომიკური ბაზრის ჩამოყალიბების გეგმა 2015 წლისთვის.<ref>{{cite web|url=http://www.austrade.gov.au/ANZCERTA/default.aspx |title=Australia New Zealand Closer Economic Agreement (ANZCERTA) |publisher=Austrade.gov.au |date=1 January 2007 |accessdate=11 September 2011}}</ref> === საერთო მონაცემები === ავსტრალიის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მშპ]] ერთ სულ მოსახლეზე [[ქვეყანათა სია ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის (PPP) მიხედვით|მაღალია]] ვიდრე დიდ ბრიტანეთში, გერმანიაში და საფრანგეთში ვალუტის [[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]]ს (მუპ) მიხედვით. ავსტრალიის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე (მუპ) იმყოფება მეხუთე ადგილზე მსოფლიოში ([[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]] 2011). ქვეყანას მიენიჭა მეორე ადგილი 2011 წელს [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია]]ში გამოქვეყნებული [[ადამიანის განვითარების ინდექსი]]ს მიხედვით და 2005 წელს მეექვსე ადგილი ჟურნალ ''[[The Economist]]''-ში გამოქვეყნებული ცხოვრების ხარისხის მსოფლიო ინდექსის მიხედვით. [http://hdr.undp.org/en/statistics/] [http://www.economist.com/media/pdf/QUALITY_OF_LIFE.pdf] ავსტრალიის კრედიტუნარიანობის შეფასება — "AAA" მაღალია ვიდრე აშშ-ში. მსოფლიო ჯამური სიმდიდრის შესახებ 2011 წლის Credit Suisse-ის მოხსენების თანახმად, ავსტრალიაში საშუალო სიმდიდრე უტოლდება 222 000 $, რაც ყველაზე მაღალია მსოფლიოში და თითქმის ოთხჯერ მაღალია ვიდრე ეს მოდის აშშ-ის უფროსი ასაკის ადამიანზე.<ref name="ninemsn1">{{cite web |url=http://finance.ninemsn.com.au/newsbusiness/8362821/australia-wealthiest-nation-in-world-report |title=Australia wealthiest nation in world: report |publisher=Finance.ninemsn.com.au |date=20 October 2011 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120721013637/http://finance.ninemsn.com.au/newsbusiness/8362821/australia-wealthiest-nation-in-world-report |archivedate=2012-07-21 }}</ref> მათი პროპორცია ვინც ფლობს 100 000 $ მეტ სიმდიდრეს ყველაზე მაღალია მსოფლიოში — რვაჯერ მაღალი ვიდრე საშუალოდ მსოფლიოში.<ref name="ninemsn1" /> საშუალო სიმდიდრე შეადგენს 397 000 $-ს, რაც მეორე მაჩვენებელია მსოფლიოში [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] შემდეგ. მოხმარების საგნების ექსპორტზე აქცენტმა, და არა საწარმოო ნაკეთობებისაზე მიიყვანა ავსტრალიური იმპორტის და ექსპორტის ფასების შეფარდების მნიშვნელოვან გაზრდამდე საქონლის ფასების ზრდის მომენტიდან 2000 წლიდან დაწყებული. ავსტრალიაში მიმდინარე ოპერაციების ანგარიში 2,6 %-ია უარყოფითი მშპ-დან: ავსტრალიას ჰქონდა მუდმივი მსხვილი დეფიციტი [[მიმდინარე ოპერაციების ანგარიში|მიმდინარე ოპერაციების ანგარიშში]] 50 წელზე უფრო მეტი ხანს.<ref name="downwonder">{{cite news |url=http://www.economist.com/node/8931798?story_id=8931798 |title=The Australian economy: Downwonder The "lucky country" may not be so for too much longer |work=The Economist |date=29 March 2007 |accessdate=11 June 2011}}</ref> როგორც წესი ინფლაცია შეადგენს 2–3 %-ს, ხოლო ძირითადი პროცენტული განაკვეთი 5–6 %-ს. ეკონომიკაში მომსახურების სექტორი, [[ტურიზმი]]ს, განათლების და ფინანსური მომსახურების ჩათვლით შეადგენს მშპ-ს 69 %-ს.<ref>Department of Foreign Affairs and Trade (2003). ''Advancing the National Interest'', [https://web.archive.org/web/20030409094139/http://www.dfat.gov.au/ani/appendix_one.pdf Appendix 1]</ref> [[ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტი]] კანბერაში მხარს უჭერს ავსტრალიის ეკონომიკისათვის პროცენტული განაკვეთის პროგნოზირების პროექტს, რომელიც გამოითვლება სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტის პედაგოგთა შემადგენლობის ეგრეთ წოდებული „ჩრდილოვანი“ წევრების მიერ.<ref>[http://cama.crawford.anu.edu.au/pro-pol/ PRO-POL: Probabilistic interest rate setting project - CAMA - ANU]</ref> ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი ავსტრალია სასოფლო სამეურნეო პროდუქტების ერთ-ერთი მთავარი ექსპორტიორია, განსაკუთრებით [[ხორბალი|ხორბლის]] და [[მატყლი]]ს, [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ: რკინის მადანი და ოქრო, ასევე ენერგია [[შეკუმშული ბუნებრივი აირი]]ს ფორმით და [[ნახშირი (წიაღისეული)|ნახშირი]]. თუმცა ავსტრალიის [[სოფლის მეურნეობა]] და ბუნებრივი რესურსები სულ შეადგენენ მშპ-ს 3 %-ს და 5 %-ს, შესაბამისად, მათ შეაქვთ მნიშვნელოვანი წვლილი ექსპორტის აქტივობაში. ავსტრალიისთვის მსხვილი საექსპორტო ბაზრები არიან იაპონია, ჩინეთი, სამხრეთ კორეა, ინდოეთი და აშშ.<ref name=extdata>Australian Government, DFAT, Composition of Trade Australia 2008–09 https://web.archive.org/web/20110317002414/http://www.dfat.gov.au/publications/stats-pubs/cot_fy_2008_09.pdf</ref> განვლილ ათწლეულში, ერთ-ერთი მთავარი სექტორული ეკონომიკის ტრენდი იყო სამთომომპოვებელი სექტორის (ნავთობის ჩათვლით) ზრდა (შედარებით გამოხატულებაში). მშპ-ში შენატანის მიხედვით, ეს სექტორი გაიზარდა 4,5 %-დან 1993–1994 წლებში, თითქმის 8 %-მდე 2006–2007 წლებში. მომსახურების სექტორიც ასევე მნიშვნელოვნად გაიზარდა, მომსახურება, რომელიც დაკავშირებულია კერძო საკუთრებასთან და საქმიან მომსახურებასთან გაიზარდა მშპ-ს 10 %-დან 14,5 %-მდე იმავე პერიოდში, რაც მას ქმნის მშპ-ს ყველაზე უფრო მსხვილ კომპონენტად (სექტორულ გამოხატვაში). ეს ზრდა ნაწილობრივ გამოწვეულია საწარმოო სექტორის როლის შემცირებით, რომელიც 2006–2007 წლებში შეადგენდა მშპ-ს 12 %-ს. დეკადით ადრე, ეს იყო მსხვილი სექტორი ეკონომიკაში, რომელიც შეადგენდა მშპ-ს 15 %-ზე მეტს. ==== რეგიონალური დიფერინცირება ==== ავსტრალიის ეკონომიკური ზრდა დიდ ნაწილად ქვეყნის იმ ნაწილებში შეიმჩნევა, სადაც კონცენტრირებულია სამთო მრეწველობა და რესურსებზე დამოკიდებული წარმოება და სერვისები. დასავლეთი ავსტრალია და [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] ერთადერთი შტატების რომლებშიც აღინიშნება ეკონომიკური ზრდა.<ref name="recession">{{cite web |url=https://www.dfat.gov.au/geo/fs/aust.pdf |title=Economy grows but some non-mining states in recession |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060824020854/https://www.dfat.gov.au/geo/fs/aust.pdf |archivedate=2006-08-24 }}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/business/state-close-to-recession-20120307-1ukme.html |title=State close to recession |work=Sydney Morning Herald |date=8 March 2012 |accessdate=2012-07-25}}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.smh.com.au/opinion/politics/no-place-for-political-stunts-in-tackling-economic-crisis-20120604-1zs23.html |title=No place for political stunts in tackling economic crisis |work=Sydney Morning Herald |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-25}}</ref> 2012 და 2013 წლების განმავლობაში, [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიის]], [[კუინზლენდი]]ს, [[ტასმანია|ტასმანიის]], სამხრეთი ავსტრალიის, [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს და [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] შტატებში შეიმჩნევა რეცესია ეკონომიკაში.<ref name="recession"/><ref>[http://www.macrobusiness.com.au/2013/03/non-mining-australia-in-recession-last-quarter/ Non-mining Australia “in recession” last quarter | | MacroBusiness]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.crikey.com.au/2012/06/08/tasmanian-recession-not-at-david-walshs-bizarre-world-of-art/ |title=David Walsh: MONA economic benefits for Tasmania |publisher=Crikey |date=8 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.adelaidenow.com.au/recession-biting-our-state-bank-warns/story-e6frea6u-1226317963456 |title=South Australia is in recession, Westpac warns |publisher=adelaidenow |date=4 April 2012 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200804111109/https://tags.news.com.au/prod/newskey/generator.html?origin=https%3A%2F%2Fwww.adelaidenow.com.au%2Frecession-biting-our-state-bank-warns%2Fstory-e6frea6u-1226317963456&1596539469552046842 |archivedate=2020-08-04 }}</ref><ref>{{cite web|author=|url=http://www.dailytelegraph.com.au/news/rate-cut-may-save-nsw-sliding-into-recession/story-e6freuy9-1226390009700 |title=Rate cut may save NSW sliding into recession|work=The Daily Telegraph |location=Australia |date=10 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite news | url=http://www.news.com.au/business/victoria-in-a-state-of-decay/story-e6frfm1i-1226296709689 | work=Herald Sun | location=Australia | title=Victoria in a state of decay | date=10 March 2012 | access-date=10 აპრილი 2015 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20120702160447/http://www.news.com.au/business/victoria-in-a-state-of-decay/story-e6frfm1i-1226296709689 | archivedate=2 ივლისი 2012 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.melbournetimesweekly.com.au/news/national/national/general/state-close-to-recession/2481890.aspx |title=State close to recession – National News – National – General |publisher=Melbourne Times Weekly |date=8 March 2012 |accessdate=2012-07-24 }}{{Dead link|date=დეკემბერი 2020 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ავსტრალიის ეკონომიკა ხასიათდება, როგორც "ორი სიჩქარის ეკონომიკა".<ref>{{cite news| url=http://www.theaustralian.com.au/business/economics/reserve-bank-governor-says-australia-has-long-had-a-two-speed-economy/story-e6frg926-1226389046980 | first=Adam | last=Creighton | title=Reserve Bank governor says Australia has long had a two-speed economy | date=8 June 2012 | work=The Australian}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.brokernews.com.au/article/hia-bursts-swans-economic-bubble-129795.aspx|title=HIA bursts Swan's economic bubble|author=Smith, Adam|lang=en|date=07 Jun 2012|accessdate=2015-03-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120701232824/http://www.brokernews.com.au/article/hia-bursts-swans-economic-bubble-129795.aspx|archivedate=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.smh.com.au/business/the-economy/banking-made-tricky-by-10speed-economy-clyne-20120814-245rb.html | work=The Sydney Morning Herald | title=Banking made tricky by '10-speed' economy: Clyne | date=14 August 2012}}</ref><ref>{{cite news|author=Tim Colebatch |url=http://www.theage.com.au/opinion/politics/no-place-for-political-stunts-in-tackling-economic-crisis-20120604-1zs23.html |title=No place for political stunts in tackling economic crisis |work=The Age |location=Australia |date=24 October 2009 |accessdate=2012-07-24 |location=Melbourne}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.stuff.co.nz/taranaki-daily-news/news/7072872/Flow-across-Tasman-tipped-to-reverse |title=Flow across Tasman tipped to reverse |publisher=Stuff.co.nz |date=9 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/news/2012-06-07/warning-to-tone-down-recession-row/4057108 |title=Warning to drop recession row |publisher=Australian Broadcasting Corporation |date=7 June 2012 |accessdate=2012-07-24}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.themercury.com.au/article/2012/06/07/335121_tasmania-news.html |title=Giddings rejects figures |work=The Mercury – The Voice of Tasmania |date=7 June 2012 |accessdate=2012-07-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210118174358/https://www.themercury.com.au/article/2012/06/07/335121_tasmania-news.html?nk=a3bb52f888db923a3ce2cac56167056c-1610991837 |archivedate=2021-01-18 }}</ref> 2012 წლის ივნისიდან 2013 წლის მარტის ჩათვლით ვიქტორიის შტატში აღინიშნა რეცესია. 2012 წელს შტატის მთავრობა იძულებული იყო 10 %-ით შეემცირებინა ყველა სამუშაო ადგილი კომუნალურ მეურნეობაში.<ref>[http://www.wsws.org/en/articles/2013/03/07/bail-m07.html Australia: Victorian premier removed as state slides into recession - World Socialist Web Site]</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.melbournetimesweekly.com.au/story/1345419/victoria-sa-tasmania-slide-into-recession/?cs=12 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://archive.is/20130410014323/http://www.melbournetimesweekly.com.au/story/1345419/victoria-sa-tasmania-slide-into-recession/?cs=12 |archivedate=2013-04-10 }}</ref> === ფინანსური და ფულადი პოლიტიკა === ქვეყნის ცენტრალური ბანკია [[ავსტრალიის სარეზერვო ბანკი]] (RBA). წესდების თანახმად მისი ამოცანა ფულადი და საბანკო პოლიტიკის გატარებაა, რომელსაც შეუძლია ქვეყნის ვალუტის სტაბილურობის უზრუნველყოფა, მთლიანი დასაქმების ხელშეწყობა, ეკონომიკური აყვავება და მოსახლეობის კეთილდღეობა. ამ ამოცანების გადაჭრის ერთ-ერთი ხერხია — სამომხმარებლო ფასების ინფლაციის შეჩერება წელიწადში 2-3 %-ის ფარგლებში. ფულადი პოლიტიკის შეცვლის გადაწყვეტილებას იღებენ კონსენსუსის საფუძველზე ცენტრალური ბანკის ფულადი პოლიტიკის კომიტეტში, რომელშიც შედიან: ბანკის ხელმძღვანელი, მისი მოადგილე, ხაზინის მდივანი და მთავრობის დანიშნული ექვსი დამოუკიდებელი წევრი{{sfn|ქეთი ლინი|2012|с=214}}. === ნავთობის და აირის სექტორი === ავსტრალიაში აქტიურად ვითარდება შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოება. ქვეყანაში რეალიზდება ამ სფეროს ყველა ახალი პროექტის 60 %. საბადოების ბაზაზე, რომლებიც იმყოფებიან კარნარვონის ({{lang-en|Carnarvon}}) აუზში, დასავლეთ ავსტრალიაში, შენდება შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოების ერთ-ერთი მსხვილი ქარხანა — Pluto. კომპანია [[Shell]] აშენებს შეკუმშული ბუნებრივი აირის წარმოების მსოფლიოში პირველ მცურავ ქარხანას, რომელიც 25 წელი განლაგდება წყლის ზედაპირზე, Prelude-ის საბადოზე. პროგნოზების მიხედვით წარმოება მოიპოვებს დაახლოებით 110 ათას ბარელ ნავთობის ეკვივალენტს დღე-ღამეში, 5,3 მილიონი ტონა თხევადი ნახშირწყალბადის ჩათვლით წელიწადში, მათ შორის 3,6 მილიონ ტონა შეკუმშულ ბუნებრივ აირს წელიწადში. ასევე არსებობენ ნახშირის მეთანის გადამუშავების რამდენიმე პერსპექტიული პროექტები. უკვე 2015 წლისთვის, [[PricewaterhouseCoopers]] მონაცემებით, ავსტრალიიდან აირის ექსპორტი გაიზრდება 78 %-ით. === სოფლის მეურნეობა === [[ფაილი:Australian agricultural map.jpg|thumb|250px|ავსტრალიის სასოფლო სამეურნეო რუკა {{legend|#4169E1|თევზჭერა}} {{legend|#1E90FF|მსხვილი რქოსანი პირუტყვი}} {{legend|#228B22|სატყეო მეურნეობა}} {{legend|#FA8072|საბაღე მეურნეობა}} {{legend|#DEB887|საძოვრები}} {{legend|#A0522D|მებოსტნეობა}} {{legend|#FFFF00|დაუმუშავებელი მიწები}} {{legend|#DDA0DD|მეცხოველეობა}} {{legend|#32CD32|აკვაკულტურა}} ]] სოფლის მეურნეობა — ავსტრალიის ეკონომიკის ერთ-ერთი ძირითადი დარგია. სოფლის მეურნეობის წილი ავსტრალიის მშპ-ში — 3 %-ია, დამატებითი ღირებულების ხვედრითი მოცულობა სოფლის მეურნეობაში და მეცხოველეობაში — 155 მილიარდ ავსტრალიურ დოლარზე მეტი. ქვეყნის ფართობის 61 %-ს ფარავს 135 996 ფერმერული და მეცხოველეობის მეურნეობები, ხელოვნური მორწყვის გარეშე მორწყულ მიწებთან ერთად.<ref>[http://www.nynganobserver.com.au/news/local/news/rural/new-reference-reveals-facts-about-australian-farming/2051990.aspx New reference reveals facts about Australian farming] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110311165602/http://www.nynganobserver.com.au/news/local/news/rural/new-reference-reveals-facts-about-australian-farming/2051990.aspx |date=2011-03-11 }} Retrieved 2011-1-30.</ref> ავსტრალიაში არსებობს სამი ძირითადი საოფლო სამეურნეო ზონა: * ბევრი ნალექების ზონა, რომელშიც შედის კუნძული [[ტასმანია]] და აღმოსავლეთის სანაპიროს ვიწრო სანაპირო ზონა (ძირითადად გამოიყენება რძის და ხორცის წარმოებისათვის); * მინდვრების ზონა გამოიყენება გამოსაზამთრებელი ხორბლის დათესვისათვის და მატყლის და ხორცის მიღებისთვის საჭირო ცხვრების საკვებად; * საძოვარი ზონა ხასიათდება მცირე რაოდენობის ნალექებით და ნაკლებად ნაყოფიერი ნიადაგით, გამოიყენება მსხვილი რქოსანი პირუტყვის გამოსაკვებად.<ref name="Shaw">Shaw, John H., «Collins Australian Encyclopedia», William Collins Pty Ltd., Sydney, 1984, ISBN 0-00-217315-8.</ref> ავსტრალიაში მაღალია პირველადი წარმოების პროცენტი, როგორც ექსპორტისთვის, ასევე შიდა მოხმარებისათვის. მარცვლოვანი, ზეთოვანი და პარკოსანი კულტურები მოიყვანება დიდი მასშტაბებით, როგორც ადამიანის მოხმარებისათვის, ასევე ცხოველთა საკვებადაც. ხორბლის მოსაყვანი მინდვრების წილი ერთ-ერთი ყველაზე დიდია მსოფლიოში ფართობის მიხედვით. ავსტრალიის ეკონომიკისთვის ასევე მნიშვნელოვანი კულტურაა [[შაქრის ლერწამი]]. ავსტრალია აწარმოებს დიდი რაოდენობით [[ხილი|ხილს]], [[კაკალი (ნაყოფი)|კაკალს]] და [[ბოსტნეული კულტურები|ბოსტნეულს]]. ძირითად პროდუქციებს შეადგენენ: [[ფორთოხალი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Citrus/default.asp#a_85|title=Citrus Industry Annual Reports|publisher=|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dl4k7O?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Citrus/default.asp#a_85|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[ვაშლი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Apple_and_Pear/default.asp#a_122|title=Apple and Pear Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dmAcXi?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Apple_and_Pear/default.asp#a_122|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[ბანანი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Banana/default.asp#a_1457|title=Banana Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dnDIKp?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Banana/default.asp#a_1457|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[წაბლი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Chestnut/default.asp#a_1635|title=Chestnut Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659doFtRo?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Chestnut/default.asp#a_1635|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[კარტოფილი]]<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Potato/default.asp#a_135|title=Potato Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dpJtum?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Potato/default.asp#a_135|archivedate=2012-02-02}}</ref>, [[სტაფილო]]<ref name="veg">{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Vegetable/default.asp#a_1180|title=Vegetable Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dqOWLA?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Vegetable/default.asp#a_1180|archivedate=2012-02-02}}</ref> და [[ჩვეულებრივი პომიდორი|პომიდორი]].<ref name="veg" /> კუინზლენდის შტატი და [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]] [[მანგო]]ს<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Mango/default.asp#a_399|title=Mango Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659drRNpl?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Mango/default.asp#a_399|archivedate=2012-02-02}}</ref> და [[ანანასი]]ს მიმწოდებლებია.<ref>{{cite web|url=http://www.horticulture.com.au/industries/Pineapple/default.asp?src=side#a_781|title=Pineapple Industry Annual Reports|publisher=Horticulture Australia, Ltd|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659dsSfZQ?url=http://www.horticulture.com.au/industries/Pineapple/default.asp?src=side#a_781|archivedate=2012-02-02}}</ref> ავსტრალია — ერთ-ერთი იშვიათი ქვეყანაა, რომელიც ეწევა [[ხაშხაში]]ს მოყვანას [[ფარმაცევტიკა|ფარმაცევტული]] მიზნებისათვის.<ref>{{cite web|url=http://www.regional.org.au/au/asa/2001/plenary/1/fist.htm|title=The Tasmanian Poppy Industry: A Case Study of the Application of Science and Technology|publisher=Australian Society of Agronomy|date=|accessdate=2012-01-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gsk.com.au/about-us_poppy-production.aspx|title=Leaders in Poppy Production|publisher=GlaxoSmithKline Australia|date=|accessdate=2012-01-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/659du11JK?url=http://www.gsk.com.au/about-us_poppy-production.aspx|archivedate=2012-02-02}}</ref> მისი წარმოება კუნძულ ტასმანიაზე იმყოფება სახელმწიფოს მკაცრ კონტროლ ქვეშ. ხორცის ექსპორტისგან საერთო შემოსავალი შეადგენს დაახლოებით 996,5 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს. [[მსხვილი რქოსანი საქონელი]]ს ექსპორტიდან მიღებული შემოსავალი შეადგენს დაახლოებით 662 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს, ცხვრის ხორციდან მიღებული შემოსავალი — 323 მილიონ ავსტრალიურ დოლარს. ავსტრალიური ხორცის ყველაზე უფრო დიდი მომხმარებელია [[ინდონეზია]].<ref>''Country Leader'' newspaper, 15 February 2010, ''Record high for foreign demand'', p. 5, Rural Press, Tamworth, NSW.</ref> ავსტრალიის სოფლის მეურნეობის ერთ-ერთი მთავარი პროდუქტი მატყლია. ავსტრალიის მატყლის წარმოება მთელ მსოფლიოში აღიარებულია ყველაზე მაღალხარისხიანი [[მუტონი (ბეწვეული)|მუტონის]] წარმოების გამო. 2001 წლიდან დაწყებული ავსტრალიური მატყლის წარმოება შეადგენს მსოფლიო წარმოების 9 %-ს. ამასთან ავსტრალია დომინირებს თხელი მატყლის სექტორში, რომელიც აწარმოებს მსოფლიოში ნაწარმოები მუტონის 50 %-ს. მიუხედავად იმისა, რომ ცხვარი მოშენებულია მთელ ავსტრალიაში, სულადობის 36 % იმყოფება ახალ სამხრეთ უელსში.<ref name="Pink">{{cite news|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6196691.stm|title = Pink angers Australian government|date = 20 December 2006|accessdate = 2007-01-09|publisher=[[BBC News]]}}</ref><ref name="AWGA2004">{{cite web | url = http://www.australianwoolgrowers.com.au/news2004/news081104.html | title = In the News | date = 8 November 2004 | accessdate = 2007-01-09 | author = Peter Wilkinson | publisher = Australian Wool Growers Association | archiveurl = https://web.archive.org/web/20060924000727/http://www.australianwoolgrowers.com.au/news2004/news081104.html | archivedate = 2006-09-24 }}</ref> ავსტრალიაში უდაბნოების დიდი ფართობის, ასევე ნალექების არარეგულარული მოსვლის გამო, სოფლის მეურნეობისათვის აუცილებელია ხელოვნური სარწყავები. ხელოვნურ მორწყვასთან ერთად, ძირითადი პრობლემები, რომელიც ავსტრალიის სოფლის მეურნეობის წინაშე დგას — გვალვა, ნიადაგის დაბალი ნაყოფიერება, [[სარეველა მცენარეები]], კლიმატის შეცვლის გამო გამოწვეული გლობალური დათბობა, ბიოუსაფრთხოება (ბიოლოგიური საფრთხეები, გამოწვეული იმპორტული პროდუქტებისგან და მეცხოველეობისგან), იმპორტიორ ქვეყნებში ავსტრალიურ ექსპორტზე ტარიფები (კერძოდ, ევროპაში და იაპონიაში), ვალუტის კურსის რყევა და ფასების არასტაბილურობა.<ref>http://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930184102/http://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm |date=2007-09-30 }} Retrieved 25-01-09</ref> === ტრანსპორტი === ტრანსპორტი ავსტრალიის ეკონომიკის ინფრასტრუქტურის მთავარი ნაწილია, რადგანაც ქვეყანას აქვს უზარმაზარი ტერიტორია და მოსახლეობის დაბალი სიმჭიდროვე.<ref name="transtats">{{cite web|url=http://www.iraptranstats.net/aus|title=Transport in Australia|accessdate=2009-02-17|publisher=[[iRAP]]|deadlink=unknown-host|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080705091604/http://www.iraptranstats.net/aus|archivedate=2008-07-05}}</ref> ==== საავტომობილო ტრანსპორტი ==== ავსტრალია მეორე ქვეყანაა მსოფლიოში [[ავტომობილი|ავტომობილების]] რაოდენობით ერთ სულ მოსახლეზე. საშუალოდ ქვეყანაში ავტოგზების სიგრძე ერთ ადამიანზე სამჯერ-ოთხჯერ მეტია ვიდრე [[ევროპა|ევროპის ქვეყნებში]] და შვიდ-ცხრაჯერ მეტი ვიდრე [[აზია|აზიის ქვეყნებში]]. ავსტრალია ასევე მსოფლიოში იმყოფება მესამე ადგილზე [[ბენზინი]]ს მოხმარების მიხედვით ერთ სულ მოსახლეზე. [[პერთი]], [[ადელაიდა]] და [[ბრიზბენი]] შეფასებულებია, როგორც ავტომობილზე ყველაზე უფრო დამოკიდებული ქალაქები მსოფლიოში, [[სიდნეი]] და [[მელბურნი]] მათგან შორიახლო მდებარეობენ<ref>{{Cite web |url=http://www.eoc.csiro.au/lb/lbbook/urban/yb2.htm |title=Urban Australia: Where most of us live |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150328053325/http://www.eoc.csiro.au/lb/lbbook/urban/yb2.htm |archivedate=2015-03-28 }}</ref>. ამას გარდა, ავტომობილით გავლილი საშუალო მანძილი, ასევე ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მაღალია მსოფლიოში და მხოლოდ [[აშშ]]ს და [[კანადა]]ს ჩამორჩება<ref name="transtats"/>. ავსტრალიის ავტოგზების სისტემა დაყოფილია 3 კატეგორიად: * ფფედერალური ავტოგზები * შტატების ავტოგზები * ადგილობრივი ავტოგზები ავტოგზების ქსელი საკმაოდ განვითარებულია, ავტოგზების საერთო სიგრძე შეადგენს 913 000 კმ-ს, მათ შორის:<ref name="cia">{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html |title=CIA World Fact Book |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107142508/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html |archivedate=2017-11-07 }}</ref>: * ''ხელოვნური საფარით:'' — 353 331 კმ ([[ავტომაგისტრალი|ავტომაგისტრალების]] ჩათვლით — 2863,2 კმ) * ''გრუნტიანი:'' — 559 669 კმ (1996 წელი) * ''მშენებარე ავტომაგისტრალები:'' — 267,6 კმ ავსტრალიაში საავტომობილო [[გვირაბი|გვირაბების]] ძირითადი ნაწილის მშენებლობა დაიწყო 1990-იან წლებში. ==== საზოგადოებრივი ტრანსპორტი ==== საწვავზე ფასების ზრდა და ავტოგზებზე მზარდი საცობები ხელს უწყობს [[საზოგადოებრივი ტრანსპორტი]]ს განვითარებას და განახლებას<ref>[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.NSF/94713ad445ff1425ca25682000192af2/d81efef6e2252cf4ca256f7200833049!OpenDocument 1301.0 — Year Book Australia, 2005]</ref>. [[ავტობუსი|ავტობუსები]] დადიან ავსტრალიის ყველა დიდ ქალაქში. [[S-Bahn|ჩქაროსნული სარკინიგზო გზა]] მოსახლეობას ემსახურება ადელაიდაში, ბრიზბენში, [[ჯილონგი|ჯილონგში]], [[გოლდ-კოსტი|გოლდ-კოსტში]], მელბურნში, [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლში]], პერთში და სიდნეიში. [[ბორანი]] ფუნქციონირებს ბრიზბენში, მელბურნში, ნიუკასლში, პერთში, სიდნეიში და სხვა პატარა ქალაქებში. [[ტრამვაი]] მოძრაობს ადელაიდაში და მელბურნში. [[მეტროტრამი]]თ მოსახლეობა სარგებლობს მელბურნში და სიდნეიში. ==== რკინიგზის ტრანსპორტი ==== [[ფაილი:Passenger-Rail-Australia-Map.png|thumb|351px|ავსტრალიის რკინიგზის ტრანსპორტის სქემა <br /> '''სახელმწიფო რკინიგზის ხაზები:''' {{legend|#b5111b|[[Queensland Rail]]}} {{legend|#0093d0|[[NSW TrainLink]]}} {{legend|#419638|[[V/Line]]}} {{legend|#f8981c|[[Transwa]]}} '''სამხრეთის დიდი რკინიგზის ხაზი:''' {{legend|#002d62|[[Indian Pacific]]}} {{legend|#fdba31|[[The Overland]]}} {{legend|#f15c22|[[განი (რკინიგზა)|განი]]}}]] ავსტრალიაში [[რკინიგზის ტრანსპორტი]] საკმაოდ განვითარებულია, რკინიგზის საერთო სიგრძე შეადგენს 33 819 კმ-ს (2540 კმ ელექტროფიცირებულია): 3719 კმ [[განიერი ლიანდაგი|განიერლიანდაგიანია]], 15 422 კმ [[ლიანდაგის ევროპული სიგანე|ევროპული სიგანისაა]], 14 506 კმ [[ვიწროლიანდაგიანი რკინიგზა|ვიწროლიანდაგიანია]] და 172 კმ [[ორლიანდაგიანი რკინიგზა|ორლიანდაგიანია]]. რკინიგზის ტრანსპორტი სხვადასხვა კოლონიებში შენდებოდა სხვადასხვა დროს. კერძო რკინიგზა ვითარდებოდა უფრო აქტიურად, ვიდრე სახელმწიფო და შესაბამისად უფრო მალე მოიცვა ვრცელი ტერიტორიები. იმის გამო, რომ რკინიგზებს აშენებდნენ სხვადასხვა კომპანიები, მათ შორის არ არსებობდა შეთანხმება მშენებლობის სტანდარტებზე, შედეგად აშენდა სხვადასხვა [[ლიანდაგის სიგანე|სიგანის]] რკინიგზები, რომლებზეც გამოიყენებოდა სხვადასხვა [[მოძრავი შემადგენლობა]]. ===== რეგიონთაშორისი რკინიგზები ===== [[სამხრეთის დიდი რკინიგზა]], რომელიც ეკუთვნის «[[Serco Group]]»-ს, ემსახურება სამ ხაზს: «[[Indian Pacific]]» ([[სიდნეი]] — [[ადელაიდა]] — [[პერთი]]), «''[[განი (რკინიგზა)|განი]]''» ([[ადელაიდა]] — [[ალის-სპრინგსი]] — [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინი]]) და «[[The Overland]]» ([[მელბურნი]] — [[ადელაიდა]])<ref>{{Cite web |url=http://www.gsr.com.au/trains.htm |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2015-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20030401215421/http://www.gsr.com.au/trains.htm |archivedate=2003-04-01 }}</ref>. ახალი სამხრეთ უელსის შტატის კუთვნილი კომპანია «[[CountryLink]]» ემსახურება მონაკვეთებს [[ბრიზბენი]]დან [[კანბერა]]მდე და [[მელბურნი|მელბურნამდე]] [[სიდნეი]]ს გავლით. 2004 წელს ალის-სპრინგსსა და დარვინს შორის სარკინიგზო ხაზის მშენებლობის დამთავრების შემდეგ, ავსტრალიის ყველა მატერიკული დედაქალაქი ერთმანეთს შეუერთდა ევროპული სტანდარტული სიგანის სარკინიგზო ხაზით. ===== რეგიონსშიგა რკინიგზები ===== ავსტრალიის სხვადასხვა შტატებში და ქალაქებში მოშაობენ სხვადასხვა კერძო და სახელმწიფო კომპანიები, რომლებიც ემსახურებიან რკინიგზის ტრანსპორტს. მათ შორის ყველაზე მთავარია: [[V/Line]] (რეგიონალური მატარებლები და [[ავტობუსი|ავტობუსები]] [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის შტატში]]); [[Connex Melbourne]] ემსახურება [[მელბურნი]]ს სარკინიგზო ქსელს; [[Rail Corporation New South Wales|RailCorp]] ემსახურება სამგზავრო სარკინიგზო გადაყვანებს [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]] ([[CityRail]]-ის და [[CountryLink]]-ის ჩათვლით); [[Queensland Rail]] (QR) ემსახურება [[Traveltrain]]-ის და [[Citytrain]]-ის მატარებლებს სამხრეთ-აღმოსავლეთ კუინზლენდში; [[Transwa]] უზრუნველყოფს სარკინიგზო და საავტობუსო გადაყვანებს [[დასავლეთი ავსტრალია|დასავლეთ ავსტრალიაში]]. ===== მეტრო===== ავსტრალიის მსხვილ ქალაქებს არა აქვთ [[მეტროპოლიტენი]]ს სრულფასოვანი სისტემა. [[სიდნეი]]ს და [[მელბურნი]]ს საქალაქო მატარებლების სისტემას მხოლოდ აქვს რამდენიმე მიწისქვეშა სადგური. ორივე ქალაქში არსებობს მეტროს სრულფასოვანი ხაზების მშენებლობის გეგმა. ===== საბადოს რკინიგზები ===== დასავლეთი ავსტრალიის ჩრდილო-დასავლეთში ფუნქციონირებს ევროპული სტანდარტული სიგანის ოთხი საწარმოო ხაზი, რისი საშუალებითაც [[მადანი]] მიეწოდება [[პორტი|საზღვაო პორტებს]]. ეს ხაზები იზოლირებულია სარკინიგზო ტრანსპორტის ძირითადი ქსელისგან და მათი საშუალებით არ ხდება არანაირი სხვა გადაზიდვების განხორციელება. 2006 წელს გამოჩნდა საბადოს რკინიგზის მეხუთე ხაზის მშენებლობის პროექტები, რომელსაც ამუშავებს კომპანია [[Fortescue Metals Group]], ამავე დროს შემოვიდა მეექვსე ხაზის პროექტები ქალაქ [[ოაკაჯი]]ს პორტში, რომელიც მდებარეობს ქალაქ [[ჯერალდტონი]]დან ცოტა ჩრდილოეთით. ===== შაქრის ლერწმის რკინიგზები ===== [[კუინზლენდი|კუინზლენდში]] არსებობს დაახლოებით 15 [[შაქარი|შაქრის]] ქარხანა, რომლებსაც აქვთ ვიწროლიანდაგიანი სარკინიგზო ხაზი [[შაქრის ლერწამი|შაქრის ლერწმის]] ქარხანაში მისაწოდებლად. ==== მილსადენი ტრანსპორტი ==== არსებობს რამდენიმე [[მილსადენი]] სისტემა, მათ შორის: * ''[[ნავთობსადენი]]:'' 2500 კმ * ''[[ბენზინსადენი]]:'' 500 კმ * ''[[აირსადენი]]:'' 5600 კმ * ''[[წყალსადენი]]:'' ** [[პერთი]]დან [[კალგურლი]]ში — [[Goldfields Water Supply Scheme]] ** [[მორგანი (ავსტრალია)|მორგანიდან]] მდინარე [[მურეი (მდინარე)|მურეისთან]] [[ადელაიდა]]ში, [[უაიალა]]ში, [[პორტ-ლინკოლნი|პორტ-ლინკოლნში]] ** ვერანგის დასავლეთის არხი, [[კოლბინაბინი]]დან [[ბენდიგო]]მდე და [[ბალარატი|ბალარატამდე]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/goldfields |title=Our Water, Our Future — Goldfields Superpipe |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023251/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/goldfields |archivedate=2009-05-19 }}</ref> ''მშენებარე ან დაგეგმილი მილსადენები:''<br /> [[ვიქტორიას შტატი]] * მდინარე [[გულბერნი]] — [[მელბურნი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/sugarloaf |title=Our Water, Our Future — Sugarloaf Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023322/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/sugarloaf |archivedate=2009-05-19 }}</ref> * [[უიმერა]] — [[მალი (ავსტრალია)|მალი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/wimmera-mallee |title=Our Water, Our Future — Wimmera-Mallee Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023224/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/wimmera-mallee |archivedate=2009-05-19 }}</ref> * [[მელბურნი]] — [[ჯილონგი]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/geelong-melbourne |title=Our Water, Our Future — Melbourne-Geelong Pipeline |accessdate=2015-04-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090519023153/http://www.ourwater.vic.gov.au/programs/water-grid/geelong-melbourne |archivedate=2009-05-19 }}</ref> ==== საწყლოსნო გზები ==== ავსტრალიის შიდა [[წყლის ტრანსპორტი|წყლის ტრანსპორტს]] არა აქვს მთავარი სატრანსპორტო მნიშვნელობა. XIX საუკუნეში, [[თბომავალი გემი|თბომავალი გემები]] გამოიყენებოდა მდინარეებზე [[მურეი (მდინარე)|მურეი]] და [[დარლინგი (მდინარე)|დარლინგი]] მატყლის და მარცვლეულის ტრანსპორტირებისთვის. მაგრამ წყლის დონის ხშირი ცვალებადობის გამო, თბომავალმა გემებმა ვერ გაუძლეს [[რკინიგზის ტრანსპორტი|რკინიგზის ტრანსპორტთან]] კონკურენციას. დღეისათვის მდინარეებზე მოძრაობა უფრო მეტად ხორციელდება კერძო [[გემი|გემებით]]. ==== პორტები და ნავსაყუდლები ==== ===== მატერიკული ===== '''ძირითადი:''' <br /> [[ადელაიდა]], [[ბრიზბენი]], [[კერნსი]], [[დარვინი (ავსტრალია)|დარვინი]], [[ფრიმანტლი]], [[ჯილონგი]], [[გლადსტონი]], [[მაკაი (ავსტრალია)|მაკაი]], [[მელბურნი]], [[ნიუკასლი (ავსტრალია)|ნიუკასლი]], [[სიდნეი]], [[ტაუნზვილი]], [[ვულონგონგი]], [[პორტ-ლინკოლნი]] '''მადნების:''' <br /> [[დამპირი (ავსტრალია)|დამპირი]], [[პორტ-ჰედლანდი]], [[ჯერალდტონი]], [[ოაკაჯი]], [[ესპერანსე]], [[პორტ-ლინკოლნი]] ===== ტასმანია ===== [[დევონპორტი]], [[ლონსესტონი]], [[ჰობარტი]] ==== საჰაერო ტრანსპორტი ==== ავიაკომპანიები: * [[Qantas]] ** [[Jetstar]] (ფილიალი) * [[Virgin Australia]] * [[Tiger Airways Australia]] 2004 წლის მდგომარეობით ავსტრალიაში არსებობს 448 [[აეროპორტი]] ხელოვნური და გრუნტის საფარით. ყველაზე დიდი აეროპორტებია: * [[სიდნეი (აეროპორტი)|სიდნეი]] * [[მელბურნი (აეროპორტი)|მელბურნი]] * [[ბრიზბენი (აეროპორტი)|ბრიზბენი]] * [[პერთი (აეროპორტი)|პერთი]] * [[ადალაიდა (აეროპორტი)|ადალაიდა]] * [[კერნსი (აეროპორტი)|კერნსი]] * [[გოლდ-კოსტი (აეროპორტი)|გოლდ-კოსტი]] * [[კანბერა (აეროპორტი)|კანბერა]] * [[ჰობარტი (აეროპორტი)|ჰობარტი]] * [[ავალონი (აეროპორტი)|ავალონი]] * [[დარვინი (აეროპორტი)|დარვინი]] ===== აეროპორტები ხელოვნური საფარით ===== ''სულ:'' 305 * ''3047 [[მეტრი|მეტრზე]] მეტი:'' 10 * ''2438 მეტრიდან 3047 მეტრამდე:'' 12 * ''1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე:'' 131 * ''914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე:'' 139 * ''914 მეტრამდე:'' 13 (2004 წლის შეფასება) ===== აეროპორტები გრუნტიანი საფარით ===== ''სულ:''143 * ''1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე:'' 17 * ''914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე:'' 112<ref name="cia"/> == სოციალური სფერო == === განათლება === ==== სასკოლო განათლება ==== სასკოლო განათლების სისტემა ავსტრალიაში აგებულია ინგლისურ საფუძველზე. ავსტრალიაში ჭარბობს სახელმწიფო სკოლები და მოსწავლეების 70 % იქ სწავლობს, დანარჩენები — კერძოში (ავსტრალიაში მოქმედებს დაახლოებით 950 კერძო სკოლა). ზოგიერთი ასეთი სკოლა მონასტრებს ეკუთვნის. კერძო სასწავლო დაწესებულებებს შორის გვზვდება სკოლა-პანსიონები, რომლებიც ბავშვებს იღებენ უცხოეთიდან მეექვსე კლასიდან დაწყებული. ყველაზე უფრო პრესტიჟულ სკოლაში მოსაწყობად, ბავშვმა კარგად უნდა იცოდეს ინგლისური ენა და ჩააბაროს მისაღები გამოცდები. ამას გარდა, გამორჩეული უნარის ბავშვებისთვის არსებობენ ცალკე კლასები და ცალკეული სკოლები (selective). იქ მოსაწყობად აუცილებელია მისაღები გამოცდების ჩაბარება. ავსტრალიელი ბავშვები სკოლაში სიარულს 5 წლის ასაკიდან იწყებენ. საშუალო განათლება ავსტრალიაში 13 წელი გრძელდება — პირველი წელი მოსამზადებელ კლასში (''kindergarten'' [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]] და [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ფედერალურ ტერიტორიაში]] ან ''preschool'' დანარჩენ შტატებში) და 12 წელი, საკუთრივ, სკოლაში. 10 კლასის შემდეგ მოსწავლეები აკეთებენ საკუთარ არჩევანს და შეუძლიათ დატოვონ სკოლა. ==== უმაღლესი განათლება ==== ავსტრალიის უნივერსიტეტებში მისაღები გამოცდები არ არსებობს. სკოლის დამთავრების შემდეგ უნივერსიტეტში ადგილის მიღება მთლიანად დამოკიდებულია სკოლის გამოსაშვები გამოცდების შედეგებზე, რომელიც ასახულია სკოლის დამთავრების მოწმობაში [[:en:Higher School Certificate (New South Wales)|The Higher School Certificate]] (HSC). სერტიფიკატის დასახელება ვარირებს შტატებთან და ტერიტორიებთან მიმართებაში, მაგრამ, დასახელების მიუხედავად ყველა მათგანს აქვს ერთნაირი «წონა» ავსტრალიის უნივერსიტეტებისთვის. 2009 წლის მდგომარეობით ავსტრალიის უმაღლესი განათლების სისტემაში მოქმედებს 41 უნივერსიტეტი (37 სახელმწიფო, 2 კერძო და 2 ფაკულტეტი უცხოეთის უნივერსიტეტებში). ავსტრალიის ექვსი უძველესი უნივერსიტეტი ქმნის [[ქვიშაქვის უნივერსიტეტები]]ს ({{lang-en|Sandstone universities}}) ჯგუფს (აგებულია ქვიშაქვისგან ძველ დროში), ხოლო რვა მსხვილი უნივერსიტეტი — პრესტიჟულ [[რვის ჯგუფი|რვის ჯგუფს]] ({{lang-en|G8}}). === პენსიებით უზრუნველყოფა === ავსტრალიაში პენსიაზე გასვლის ასაკი შეადგენს 65 წელს. არსებობს პენსიონერული უზრუნველყოფის დონის შეზღუდვის სისტემა. ავსტრალიელთა 70 % მაქსიმალურ პენსიას იღებს, მაგრამ დანარჩენ მოსახლეობას პენსიას უმცირებენ მათი შემოსავლების სიდიდის გათვალისწინებით. იმისათვის, რომ დაიცვან ასეთი მოქალაქეები, ქვეყანაში დანერგილია პროფესიონალური საპენსიო დაზღვევის სისტემა, რომელიც მოიცავს მომუშავეთა 90 %-ს. თითოეული მომუშავე და დამსაქმებელი ვალდებულია შეიტანოს შენატანი ნებისმიერ კერძო [[საპენსიო ფონდი|საპენსიო ფონდში]], თანაც საპენსიო შენატანები არ ნიეკუთვნება საგადასახადო ბაზას. საპენსიო დაზღვევის ავსტრალიურ სისტემას აქვს სავალდებულო ხასიათი და დღეისათვის ითვლება ყველაზე თანამედროვედ ყველა მოდელებს შორის, რომლებიც დანერგილია მრეწველობის განვითარებულ ქვეყნებში. === ჯანდაცვა === ავსტრალიას სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით უკავია მეოთხე ადგილი მსოფლიოში [[ისლანდია|ისლანდიის]], [[იაპონია|იაპონიის]] და [[ჰონგ-კონგი]]ს შემდეგ. 2010 წელს სიცოცხლის ხანგრძლივობა ავსტრალიაში შეადგენდა 79,5 წელს მამაკაცებისთვის და 84,0 წელს ქალებისათვის.<ref>{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/by+Subject/4125.0~Jan+2012~Main+Features~Life+expectancy~3110|title=Life expectancy|publisher=Australian Bureau of Statistics|accessdate=16 August 2012}}</ref> ავსტრალიას აქვს ყველაზე უფრო მაღალი მაჩვენებელი მსოფლიოში კანის კიბოს დაავადების მიხედვით, მაშინ, როდესაც სიგარეტის მოწევა გარდაცვალებისა და დაავადებების ყველაზე უფრო დიდი მიზეზია ქვეყანაში, რომელიც შეადგენს საერთო სიკვდილიანობისა და დაავადებების 7,8 %-ს. მეორე ადგილი უკავია [[ჰიპერტონია]]ს 7,6 %-ით, ხოლო სიმსუქნე მესამე ადგილზეა 7,5 %-ით.<ref>[https://web.archive.org/web/20110219073743/http://quitnow.info.au/internet/quitnow/publishing.nsf/Content/warnings-graph Smoking&nbsp;– A Leading Cause of Death]. The National Tobacco Campaign.</ref> ავსტრალია უფროსი ასაკის მოსახლეობის სიმსუქნის მიხედვით მსოფლიოში 35-ე ადგილზეა, ხოლო განვითარებულ ქვეყნებს შორის ზედა ნაწილშია მოქცეული.<ref>{{cite web|url=http://www.health.gov.au/internet/main/Publishing.nsf/Content/health-pubhlth-strateg-hlthwt-obesity.htm|title=About Overweight and Obesity|publisher=Department of Health and Ageing|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100507033011/http://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/health-pubhlth-strateg-hlthwt-obesity.htm|archivedate=7 May 2010|url-status=live}}</ref> ჯანდაცვაზე საერთო ხარჯები (კერძო სექტორის ხარჯების ჩათვლით) შეადგენს [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს (მშპ) დაახლოებით 9,8 %-ს.<ref>{{cite web|url=http://www.dfat.gov.au/facts/healthcare.html|title=Health care in Australia|year=2008|work=About Australia|publisher=Department of Foreign Affairs and Trade|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100404084746/http://www.dfat.gov.au/facts/healthcare.html<!-- Added by H3llBot -->|archivedate=4 April 2010}}</ref> ავსტრალიამ შემოიღო საყოველთაო ჯანდაცვა 1975 წელს.<ref name="medicbrief">{{cite web|url=http://www.aph.gov.au/library/intguide/SP/medicare.htm|title=Medicare&nbsp;– Background Brief|last=Biggs|first=Amanda|date=29 October 2004|work=Parliament of Australia: Parliamentary Library|publisher=Commonwealth of Australia|accessdate=16 April 2010|location=Canberra, ACT|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100414012007/http://www.aph.gov.au/library/intguide/SP/medicare.htm|archivedate= 14 April 2010|url-status=live}}</ref> ცნობილი როგორც "მედიკერი", რომელიც დღეისათვის ნომინალურად ფინანსირდება საშემოსავლო გადასახადიდან, რომელსაც ეძახიან მედიკერის გადასახადს და დღეისათვის შეადგენს 1,5 %-ს.<ref>{{cite web|url=http://www.ato.gov.au/individuals/content.asp?doc=/content/17482.htm&pc=001/002/030/003/001&mnu=&mfp=&st=&cy=1|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610171946/http://www.ato.gov.au/individuals/content.asp?doc=%2Fcontent%2F17482.htm&pc=001%2F002%2F030%2F003%2F001&mnu=&mfp=&st=&cy=1|archivedate=10 ივნისი 2008|title=What is the Medicare levy?|accessdate=17 April 2010|author=Australian Taxation Office|work=Australian Taxation Office website|publisher=Australian Government|date=19 June 2007}}</ref> შტატების მთავრობები მართავენ საავადმყოფოებს და მათზე მიმაგრებული პოლიკლინიკების მომსახურებას, მაშინ როდესაც ცენტრალური ხელისუფლება განაგებს ფარმაცევტული შეღავათების თანხებს (მედიკამენტების შესყიდვის ხარჯების სუბსიდირება) და საერთო პრაქტიკას.<ref name="medicbrief"/> == კულტურა == === მუსიკა === ავსტრალიაში გამოგონილია მსოფლიოში ერთ-ერთი უძველესი სასულე ინსტრუმენტი — [[დიჯერიდუ]]. მსოფლიო აღიარება მოიპოვეს ავსტრალიურმა [[ალტერნატიული როკი|ალტერნატიული]] და [[როკ-მუსიკა|როკ-მუსიკის]] ჯგუფებმა [[Jet]], [[ბი ჯიზი]], [[AC/DC]], [[ნიკ კეივი]], [[Airbourne]], [[INXS]], [[Savage Garden]], [[Silverchair]], [[The Temper Trap]], [[Midnight Oil]], [[The Living End]], [[Pendulum]], [[The Amity Affliction]], [[5 Seconds of Summer]]. ავსტრალიური წარმოშობის პოპ-შემსრულებლებს შორის ცნობილია [[კაილი მინოუგი]], [[ნატალი იმბრულია]], [[ოლივია ნიუტონ-ჯონი]], [[კიტ ურბანი]], [[დანი მინოუგი]], [[დარენ ჰეიზი]], [[გაბრიელა ჩილმი]], [[ჯეისონ დონოვანი]], [[ჯიმი ბარნსი]], ასევე ახალგაზრდა შემსრულებელი [[კოდი სიმფსონი]]. === ცეკვა და ბალეტი === ავსტრალიის [[ცეკვა]] მოიცავს ავსტრალიაში წარმოდგენილი 200 ეროვნების სტილის საკმაო ფართე სპექტრს, [[ავსტრალიელი აბორიგენები|აბორიგენულიდან]] ტრადიციულ ავსტრალიურ [[ბუშის ცეკვა|„ბუშის“ ცევამდე]] და [[კლასიკური ბალეტი]]დან და [[სამეჯლისო ცეკვები]]დან [[თანამედროვე ცეკვები|თანამედროვე ცეკვებამდე]] და [[მულტიკულტურალიზმი|მულტიკულტურალურ]] საცეკვაო ტრადიციებამდე. ყველაზე უფრო სახელოვანი ავსტრალიელი მოცეკვავეები არიან [[ედუარდ ბოროვანსკი]], [[რობერტ ჰელპმანი]] და [[პოლ მერკურიო]]. ავსტრალიაში მოქმედებს ავსტრალიის საცეკვაო საბჭო ({{lang-en|Australian Dance Council}}, ''Ausdance'') — ორგანიზაცია, რომელიც შექმნილია ქვეყანაში ცეკვების მხარდასაჭერად და 1997 წლიდან ანიჭებს ავსტრალიის საცეკვაო პრემიებს. ==== ავსტრალიელ აბორიგენთა ცეკვები ==== ავსტრალიელი აბორიგენების ტრადიციულ ცეკვებს თან სდევდა სიმღერები და წარმოადგენდა [[სიზმრების დრო]]ის ({{lang-en|Dreamtime}}) თეატრალურ წარმოდგენას. ზოგჯერ ადამიანები ცეკვაში იმიტირებენ ცხოველების ქცევას. მათ ქვეყანაში ადამიანებისთვის ცეკვები განსაზღვრავდნენ როლებს, ვალდებულებებს და თვით საცხოვრებელ ადგილს. ეს რიტუალური წარმოდგენები აბორიგენებს აძლევდნენ საკუთარი ადგილის შეგრძნებას სოციალურ, გეოგრაფიულ და ბუნებრივ ძალებთან ურთიერთმოქმედებაში. ეს წარმოდგენები დაკავშირებული იყო გარკვეულ ადგილებთან და საცეკვაო მოედნები ხშირად წმინდა ადგილები იყო. მორთულობა და სპეციფიკური ჟესტები დამოკიდებული იყო მოცეკვავის წარმოშობასთან (მაგალითად ეს ეხება სიზმრების დროის არსებებს, რომლებთანაც დაკავშირებულია გარკვეული პირები და ჯგუფები). ავსტრალიელი აბორიგენების უმრავლესობისთვის ეს ცეკვები საღვთო საიდუმლობები იყო, სქესსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა: მამაკაცები და ქალები ემორჩილებოდნენ სხვადასხვა ტრადიციებს<ref>ცეკვები [[ავსტრალიელი აბორიგენების ენციკლოპედია]]ში ({{lang-en|Encyclopaedia of Aboriginal Australia}}), ტომი 1 — ფურცლები 255—257</ref>. აბორიგენების ტრადიციული ცეკვების აღნიშვნისთვის გამოიყენება ტერმინი [[კორობორი]] ({{lang-en|corroboree}}), რომელიც წარმოდგება სიდნეის რეგიონის მოსახლეობის ლექსიკონიდან. ზოგიერთ ადგილებში ავსტრალიელი აბორიგენები ასრულებენ „კორობორის“ ცეკვებს ტურისტებისათვის. XX საუკუნის ბოლოს ავსტრალიის სცენურმა და თანამედროვე ცეკვებმა ავსტრალიელი აბორიგენების თანამედროვე ცეკვების გავლენა განიცადა. ნაწილობრივ ეს დაკავშირებულია ავსტრალიის კუნძულელების და აბორიგენების წეს-ჩვეულებების განვითარების ეროვნული ასოციაციის ({{lang-en|National Aboriginal Islander Skills Development Association}}) მოღვაწეობით, რომელიც ავსტრალიელ აბორიგენებს ასწავლის ცეკვებს, ასევე ბანგარის ცეკვის თეატრის გახსნით. ==== ცეკვის სხვა სახეობები ==== ბუშის ცეკვა ({{lang-en|Bush dance}}) ავსტრალიაში ვითარდებოდა, როგორც ხალხური ცეკვის ფორმა და რომელიც არის ინგლისის, შოტლანდიის, ირლანდიის და სხვა ევროპული ქვეყნების ხალხურ ცეკვებთან ნარევი. თემებში საყვარელი ცეკვები იყო ევროპული წარმოშობის ცეკვები — ირლანდიური [[კეილი (ცეკვა)|კეილი]] ''«ერინის სიამაყე»'' ({{lang-en|Pride of Erin}}) და [[კადრილი]] ''«The Lancers»''. ლოკალურად აღმოცენებულ ცეკვებს ეძახიან ''«ბონდის ხმებს»'' ({{lang-en|Waves of Bondi}}), მელბურნის [[შაფლი]] ({{lang-en|Shuffle}}) და [[ნიუ-ვოგი]]ს ცეკვა ({{lang-en|New Vogue}}). მოსვლისას იმიგრანტებს თან მოჰქონდათ საკუთარი ქვეყნის საცეკვაო ტრადიციები. იმიგრანტების და მათი ოჯახების ენთუზიაზმის მეოხებით, ავსტრალიაში გაჩნდა სხვადასხვა ხალხის ტრადიციული ცეკვები. ავსტრალიაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება ბალტიისპირული, [[შოტლანდიური ცეკვები|შოტლანდიური]], [[ირლანდიური ცეკვები|ირლანდიური]], [[ინდოეთის კლასიკური ცეკვები|ინდური]], ინდონეზიური ან აფრიკული ხალხური ცეკვები, რომლების შესწავლაც შესაძლებელია ავსტრალიის საზოგადოებრივ ცენტრებში და საცეკვაო სკოლებში. მიუხედავად ამისა ბევრი საცეკვაო ჯგუფი იყენებს სხვადასხვა წარმოშობის ცეკვებს, ევროპული სამეფო კარის და [[ისტორიული ცეკვები]]ს ჩათვლით, ასევე ტრადიციულ ნაბიჯებს და თანამედროვე მუსიკას და სტილს. [[ავსტრალიის ბალეტი]] ({{lang-en|The Australian Ballet}}) ავსტრალიის [[კლასიკური ბალეტი]]ს მოცეკვავეთა ანსამბლია. ის 1962 წელს დააარსა ინგლისელმა ბალერინა [[პეგი ვან პრაა]]მ ({{lang-en|Peggy van Praagh}}) და დღეისათვის საერთაშორისო საბალეტო ანსამბლების მიერ აღიარებულია ერთ-ერთ დიდ ბალეტად მსოფლიოში<ref>{{Cite web |url=http://www.australianballet.com.au/about_us/history |title=ანსამბლის ისტორია |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101118203935/http://www.australianballet.com.au/about_us/history |archivedate=2010-11-18 }}</ref>. ანსამბლი მდებარეობს მელბურნში და პუბლიკას უჩვენებს დადგმებს, როგორც კლასიკური რეპერტუარიდან, ასევე ავსტრალიელი და უცხოელი ქორეოგრაფების თანამედროვე ნამუშევრებს. 2010 წლიდან დაწყებული ანსამბლმა მაყურებელს უჩვენა 200-ზე მეტი წარმოდგენა მთელი ავსტრალიის სხვადასხვა ქალაქებში და რეგიონებში და საზღვარგარეთულ ტურნეებში. რეგულარული გამოსვლები ტარდება [[მელბურნის ხელოვნების ცენტრი|მელბურნის ხელოვნების ცენტრში]] ({{lang-en|The Arts Centre}}), [[სიდნეის ოპერის თეატრი|სიდნეის ოპერის თეატრში]] ({{lang-en|Sydney Opera House}}), [[სიდნეის თეატრი|სიდნეის თეატრში]] ({{lang-en|Sydney Theatre}}), [[ადელაიდას საფესტივალო ცენტრი|ადელაიდას საფესტივალო ცენტრში]] ({{lang-en|Adelaide Festival Centre}}) და [[საშემსრულებლო ხელოვნების კუინზლენდის ცენტრი|საშემსრულებლო ხელოვნების კუინზლენდის ცენტრში]] ({{lang-en|Queensland Performing Arts Centre}})<ref>{{Cite web |url=http://www.australianballet.com.au/about_us |title=The Australian Ballet-ის ანსამბლის შესახებ |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101008130558/http://www.australianballet.com.au/about_us |archivedate=2010-10-08 }}</ref>. [[გრემ მერფი]] მსოფლიოში [[ბალეტი]]ს ერთ-ერთი გამოჩენილი დამდგმელია. === თეატრი === [[ფაილი:Sydney Opera House - Dec 2008.jpg|thumb|300px|right|სიდნეის ოპერის შენობა — ავსტრალიის სავიზიტო ბარათი]] ავსტრალიის [[თეატრი]] ავსტრალიის კულტურის მთავარი ნაწილია. თეატრი კონტინენტზე შემოვიდა პირველ დასახლებულებთან ერთად და ვითარდებოდა აბორიგენების და ინგლისელების კულტურების შერწყმასთან ერთად, ითვისებდა ბრიტანული და ირლანდიური თეატრების საუკეთესო ტრადიციებს. ავსტრალიელ დრამატურგებს აქვთ საკუთარი განუმეორებელი კოლორიტი, რომელიც ცნობილია ბევრ ქვეყანაში მას შემდეგ, რაც 1788 წელს ახალი კონტინენტის კულტურა მსოფლიოს მოევლინა. ავსტრალიაში მდებარეობენ მთელ მსოფლიოში ცნობილი ავსტრალიური თეატრალური ცენტრები — [[სიდნეის ოპერის თეატრი]] და დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი ({{lang-en|National Institute of Dramatic Art}}). ავსტრალიური თეატრალური სცენის გამორჩეული წარმომადგენლებს შორის შეიძლება აღინიშნოს სერ [[რობერტ ჰელპმანი]] ({{lang-en|Robert Helpmann}}), ქალბატონი [[ჯოან საზერლენდი]], [[ბარი ჰამფრისი]] და [[დევიდ უილიამსონი]] ({{lang-en|David Williamson}}), [[კეიტ ბლანშეტი]], [[ჯეფრი რაში]] და [[ჯუდი დეივისი]]. შეუფასებელი გავლენა ავსტრალიურ თეატრზე მოახდინა [[კორობორი]]მ — ავსტრალიელი აბორიგენების ცერემონიალურმა ცეკვამ, რომლის ისტორია საკმაოდ გვიანდელ წლებში მიდის, პირველ დამსახლებლებამდე (მეცნიერთა გათვლით 40 000-60 000 წლის წინ)<ref>{{Cite web |url=http://www.cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/ceremony/ |title=Australian indigenous ceremony - song, music and dance - australia.gov.au |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101120165318/http://cultureandrecreation.gov.au/articles/indigenous/ceremony/ |archivedate=2010-11-20 }}</ref>. ევროპული ტრადიციები კონტინენტზე მოვიდა პირველ დასახლებულებთან ერთად 1788 წელს. ყველაზე პირველად დაიდგა ირლანდიელი დრამატურგის [[ჯორჯ ფარკერი]]ს პიესა «ოფიცერი-დამქირავებელი» ({{lang-en|The Recruiting Officer}}), რომელიც ნაჩვენები იქნა 1789 წელს პატიმრების მიერ<ref name="olioweb.me.uk">[http://www.olioweb.me.uk/plays/ Our Country’s Good: The Recruiting Officer]</ref>. ორი ასწლეულის შემდეგ პირველი ავსტრალიური თეატრალური დადგმების ისტორია დაიწერა ტიმბერლეიკ უერტენბეიკერის პიესაში «ჩვენს ქვეყანაში კარგია» ({{lang-en|Our Country's Good}}), რომელიც ყვებოდა პატიმარ-მსახიობებზე ზედამხედველების მხრიდან შეურაწყოფაზე. პიესის საფუძველში ჩაიდო ტომას კინელის რომანი «გამთამაშებელი» ({{lang-en|The Playmaker}})<ref name="olioweb.me.uk"/>. 1837 წელს [[ჰობარტი|ჰობარტში]] გაიხსნა სამეფო თეატრი, რომელიც ავსტრალიის უძველესი თეატრია<ref name=autogenerated1>{{Cite web |url=http://www.theatreroyal.com.au/history.html |title=Theatre Royal — a great night out! |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101004163331/http://www.theatreroyal.com.au/history.html |archivedate=2010-10-04 }}</ref>. თეატრი ფართედ იყო ცნობილი მთელ მსოფლიოში. [[ნოელ კაუარდი|ნოელ კაუარდმა]] მას დაარქვა — ოცნების თეატრი, ხოლო [[ლორენს ოლივიე]] პირადად დადგა მის დასაცავად, როდესაც 1940-იან წლებში შენობა დანგრევის საფრთხის წინაშე იდგა<ref name=autogenerated1 />. 1901 წელს დამოუკიდებლობის მიღების შემდეგ, ავსტრალიის თეატრი გახდა ეროვნული თვითიდენტიფიცირების ძლიერი ინსტრუმენტი. პირველი პიესა, რომელიც 1912 წელს დაიდგა და არაჩვეულებრივად პოპულარული გახდა, იყო სტილ რადის პიესა «ჩვენი არჩევანი» ({{lang-en|On Our Selection}}). მასში მოთხრობილი იყო გლეხის ოჯახზე — პირველი დასახლებულების ერთ-ერთ პიონერზე. 1904 წელს პერთში გაიხსნა «მისი სამეფო უდიდებულესობის თეატრი» ({{lang-en|His Majesty's Theatre}}). შენობა [[ედუარდ VII]]-ს მმართველობის პერიოდის ეგრეთ წოდებული «ავსტრალიის თეატრალური არქიტექტურის» მაგალითია<ref>[http://www.hismajestystheatre.com.au/default.aspx?MenuID=41 His Majestys Theatre: History of Western Australia’s most-loved heritage icon]</ref>. ამავე სტილში 1924 წელს აშენდა სიდნეის დედაქალაქის თეატრის ({{lang-en|Grand Capitol Theatre}}) შენობა, რომელიც ავსტრალიის ერთ-ერთი საუკეთესო თეატრალური დარბაზია<ref>{{Cite web |url=http://www.capitoltheatre.com.au/explore.htm |title=capitoltheatre |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100210113100/http://www.capitoltheatre.com.au/explore.htm |archivedate=2010-02-10 }}</ref>. 1940-იან წლებში ჯონ ენტილმა დაწერა მუსიკა თავისი განთქმული ბალეტისათვის «კორობორი», რომელიც ეფუძნებოდა ტრადიციულ ავსტრალიურ [[კორობორი]]ს. 1950-იანი წლების განმავლობაში ბალეტის ანსამბლი გასტროლებს ატარებდა მთელ ავსტრალიაში. «ავსტრალიის სამეფო ტურის» დროს მის სპექტაკლებს დაესწრო [[ელისაბედ II]]. ეს ბალეტი იყო პირველი წარმატებული ცდა ორი კულტურის შერწყმისა — დასავლური და აბორიგენების ტრადიციული კულტურის, რომელიც დღემდე გამოიყენება სხვადასხვა თეატრალურ კოლექტივებში, ისეთებში როგორიცაა «ცეკვა ბანგარას თეატრი» ({{lang-en|Bangarra Dance Theatre}})<ref>{{Cite web |url=http://www.australiadancing.org/subjects/241.html |title=Australia Dancing — Corroboree |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120320125922/http://australiadancing.org/subjects/241.html |archivedate=2012-03-20 }}</ref><ref>[http://www.bangarra.com.au/About/Vision.aspx Bangarra Dance Theatre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110218142819/http://www.bangarra.com.au/About/Vision.aspx |date=2011-02-18 }}.</ref>. 1955 წელს «უნიონ თეატრმა» ({{lang-en|Union Theatre}}) მიიწვია დამწყები მსახიობი [[ბარი ჰამფრისი]] ვიქტორიის შტატში გასტროლებზე სპექტაკლში «[[მეთორმეტე ღამე (პიესა)|მეთორმეტე ღამე]]». ქალაქიდან ქალაქში ღამით მგზავრობის დროს, სანამ მეთორმეტე ღამის პიესის რეჟისორი რეი ლოულერი მუშაობდა ახალ პიესაზე «ჩვიდმეტი წლის თოჯინის ზაფხული» ({{lang-en|Summer of the Seventeenth Doll}}), ჰამფრისი ანსამბლის წევრებს ართობდა თავის მიერ გამოგონილი პერსონაჟით — მელბურნის გარეუბნის დიასახლის ედნა ევერეჯით. შემდგომში, ლოულერის პიესამ და ჰამფრისის პერსონაჟმა დიდი გავლენა მოახდინა ავსტრალიურ თეატრზე. პიესაში ასახული იყო ავსტრალიისთვის დამახასიათებელი ტიპაჟი. ლოულერის დაჟინებით, 1955 წლის ბოლოს ჰამფრისმა აჩვენა თავისი დამა ედნა [[მელბურნის უნივერსიტეტი]]ს სასწავლო თეატრის სცენაზე. 1956 წელს მელბურნში უნდა ჩატარებულიყო [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1956|1956 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები]], ამიტომ ედნა ევერეჯმა მოყვა თავისი მოსაზრებები იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა ჩატარებულიყო ეს თამაშები<ref>[http://www.theaustralian.com.au/news/arts/the-clown-prince-of-suburbia/story-e6frg8n6-1111118780314 Cookies must be enabled. // The Australian]</ref>. პერსონაჟს ჰქონდა არნახული წარმატება, ხოლო მელბურნის რაიონ — მუნი პაუნდსს, რომელშიც ვითომდა დამა ედნა ცხოვრობდა, სახელი გაეთქვა მთელ მსოფლიოში. ჰამფრისმა, რომელიც ჯერ კიდევ 20 წლისაც არ იყო დაიპყრო [[ლონდონი]]ს სცენა, მონაწილეობა მიიღო ლაიონელ ბარტის განთქმულ მუზიკლში «[[ოლივერი! (მუზიკლი)|ოლივერი!]]» ({{lang-en|Oliver!}}). ჰამფრისის მიერ შესრულებული პერსონაჟები — დიასახლისი ედნა ევერეჯი, ხოლო მოგვიანებით მუდამ ნასვამი ავსტრალიელი ატაშე კულტურის დარგში სერ ლეს პატერსონი, აღიარებული იყო ავსტრალიური თეატრალური სცენის ნამდვილ შედევრებად, როგორც მსახიობის სამშობლოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ, [[ვესტ-ენდი|ვესტ-ენდში]] და [[ბროდვეის თეატრი|ბროდვეის თეატრში]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6757531.stm The man behind Dame Edna Everage]. // BBC NEWS|Entertainment</ref>. დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი შეიქმნა სიდნეიში 1958 წელს, რომელიც დაამთავრეს — [[კეიტ ბლანშეტი|კეიტ ბლანშეტმა]], [[ტონი კოლეტი|ტონი კოლეტმა]], [[მელ გიბსონი|მელ გიბსონმა]] და [[ბეზ ლურმენი|ბეზ ლურმენმა]]<ref>{{Cite web |url=http://www.nida.edu.au/default.aspx?FolderID=15 |title=NIDA About Us — National Institute of Dramatic Art — NIDA |accessdate=2015-04-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101113103327/http://www.nida.edu.au/default.aspx?FolderID=15 |archivedate=2010-11-13 }}</ref>. 1960 წელს მელბურნში დაიწყო «კულტურული რაიონის» ({{lang-en|Melbourne Arts Precinct}}) მშენებლობა. მისი ძირითადი ნაწილი გახდა 1973 წელს როი გრაუნდსის პროექტის მიხედვით აშენებული «კულტურის ცენტრი» ({{lang-en|Melbourne Arts Centre}}). 1982 წელს ცენტრში გაიხსნა საკონცერტო დარბაზი «ჰამერ ჰოლი» ({{lang-en|Hamer Hall}}), ხოლო 1984 წელს გაიხსნა თეატრალური მოედნები. დღეისათვის კულტურის ცენტრი მელბურნის თეატრის სახლია. მის სცენაზე გამოდის მელბურნის სიმფონიური ორკესტრი, ტარდება ავსტრალიის ოპერისა და ბალეტის სპექტაკლები, ასევე მთელი მსოფლიოს თეატრალური კოლექტივების სპექტაკლები<ref>[http://www.theartscentre.com.au/about-us/our-story.aspx Our Story — The Arts Centre — the home of the performing arts in Melbourne]</ref>. «ავსტრალიის ბალეტი» ({{lang-en|The Australian Ballet}}) — ყველაზე ცნობილი კლასიკური ბალეტის თეატრია ავსტრალიაში, რომელიც ბრიტანელმა ბალერინა პეგი ვან პრაამ 1962 წელს დააარსა და დღეისათვის აღიარებულია მსოფლიო ბალეტის ერთ-ერთ ძირითად თეატრად<ref>[http://www.australianballet.com.au/about_us/history The Australian Ballet: History] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101118203935/http://www.australianballet.com.au/about_us/history |date=2010-11-18 }}.</ref>. თეატრის ძირითადი მოედანი მდებარეობს მელბურნში. თეატრის რეპერტუარი წარმოდგენილია, როგორც კლასიკური ბალეტის სახით, ასევე თანამედროვე [[ქორეოგრაფია|ქორეოგრაფების]] დადგმებით ავსტრალიიდან და მსოფლიოს სხვა ქვეყნებიდან. 2010 წლისთვის თეატრმა წარმოადგინა დაახლოებით 200 წარმოდგენა ავსტრალიის საუკეთესო მოედნებზე — «მელბურნის კულტურის ცენტრში», «სიდნეის ოპერაში», «ადელაიდის საფესტივლო მოედანზე», «კუინზლენდის თეატრალურ ცენტრში»<ref>[http://www.australianballet.com.au/about_us The Australian Ballet: About us] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101008130558/http://www.australianballet.com.au/about_us |date=2010-10-08 }}.</ref>. 1970 წელს ქალაქ ადელაიდაში თეატრალური ფესტივლის ჩატარებისთვის დაიწყო «საფესტივალო მოედნის» ({{lang-en|Adelaide Festival Centre}}) მშენებლობა, რომლის დირექტორი გახდა სერ რობერტ ჰელპმანი<ref>[http://www.adelaidefestivalcentre.com.au/afc/history.php History — Adelaide Festival Centre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100529170931/http://www.adelaidefestivalcentre.com.au/afc/history.php |date=2010-05-29 }}.</ref><ref>[http://www.helpmannawards.com.au/default.aspx?s=sir_robert_helpmann Robert Helpmann] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110217064310/http://helpmannawards.com.au/default.aspx?s=sir_robert_helpmann |date=2011-02-17 }}.</ref>. 1973 წელს სიდნეიში აშენდა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ცნობილი თეატრალური შენობა — «სიდნეის ოპერის» ({{lang-en|Sydney Opera House}}) შენობა, რომელიც გახდა სახლი «ავსტრალიის ოპერისათვის» ({{lang-en|Opera Australia}}), რომლის [[დივა]]ა ({{lang-en|Diva}}) განთქმული [[ჯოან საზერლენდი]]. 1978 წელს გაიხსნა ავსტრალიის ერთ-ერთი ცნობილი თეატრი — სიდნეის თეატრი, რომლის სპექტაკლები ტარდება სიდნეის საოპერო თეატრის «დრამატულ სცენაზე»<ref>[http://www.sydneytheatre.com.au/about Sydney Theatre Company - About]</ref>. თეატრმა დიდება მოუტანა ისეთ მსახიობებს, როგორებიცაა [[მელ გიბსონი]], [[ჯუდი დეივისი]], [[ჰუგო უივინგი]], [[დევიდ ვენჰამი]] და [[ტონი კოლეტი]]. დღეისათვის თეატრის მხატვრული ზელმძღვანელები არიან [[ოსკარი|ოსკაროსანი]] მსახიობი ქალი კეიტ ბლანშეტი და მისი ქმარი, დრამატურგი და რეჟისორი ენდრიუ აპტონი. 1979 წელს ორი ღარიბი ახალგაზრდა მსახიობი, რომლებიც ასრულებდნენ როლებს სიდნეის თეატრის დადგმაში «[[გოდოს მოლოდინში]]», ერთ ორადგილიან ბინას ქირაობდნენ. ესენი იყვნენ ყველასათვის უცნობი მელ გიბსონი და ჯეფრი რაში<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1202812.stm Geoffrey Rush: Full of surprises]. // BBC News|ENTERTAINMENT</ref>. გიბსონმა დაამთავრა დრამატული ხელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი, სადაც მას სცენაზე დებიუტი ჰქონდა თავის ჯგუფელ ჯუდი დევისთან სტუდენტურ სპექტაკლში «[[რომეო და ჯულიეტა]]». 1979 წელს გიბსონი ფილმ «[[თავზეხელაღებული მაქსი]]»ს გადაღების შემდეგ მსოფლიოში აღიარებული ხდება<ref>[http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800019113/bio Mel Gibson Biography — Yahoo! Movies]</ref>. რაში 1980-იან წლებში უერთდება თეატრ «შუქურას» ანსამბლს და იძენს ავსტრალიაში ყველაზე მოთხოვნადი თეატრალური მსახიობის რეპუტაციას, სანამ 1997 წელს არ მიიღო ოსკარი საუკეთესო მამაკაცის როლისთვის ფილმში «[[სიკაშკაშე (ფილმი, 1996)|სიკაშკაშე]]». 1990 წელს შეიქმნა «ბელის შექსპირული ანსამბლი» ({{lang-en|Bell Shakespeare Company}}), რომელიც უმალვე გახდა პოპულარული. [[ჯონი ო’კიფი]]ს და პიტერ ალენის მუზიკლებს({{lang-en|Peter Allen}}) საკმაო წარმატებები მოჰქონდა. ალენის მუზიკლმა «The Boy from Oz» [[დესკის დრამა|დესკის დრამის]] და [[ტონი (ჯილდო)|ტონის]] პრემია მიაღებინა მსახიობ [[ჰიუ ჯეკმენი|ჰიუ ჯეკმენს]]. ავსტრალიელი დრამატურგები, როგორებიცაა დევიდ უილიამსონი ({{lang-en|David Williamson}}), ალან სეიმური ({{lang-en|Alan Seymour}}), ნიკ ენრაიტი ({{lang-en|Nick Enright}}) და ჯასტინ ფლემინგი ({{lang-en|Justin Fleming}})<ref>[http://australianplays.org/script_search Play search] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701131554/http://australianplays.org/script_search |date=2009-07-01 }}. // AustralianPlays.org</ref> ხშირად მიმართავდნენ ავსტრალიელებისთვის მთავარ თემებს. მაგალითად, სპექტაკლი «წელიწადში ერთადერთი დღე» ({{lang-en|The One Day of the Year}}) ალან სეიმურის პიესის მიხედვით, მოთხრობილია [[ანზაკის დღე|ანზაკის დღის]] შესახებ — [[დარდანელის ოპერაცია|დარდანელის ოპერაციის]] დროს დამარცხების დღის მოსაგონრად. სპექტაკლში «ნჯაპარტჯი ნჯაპარტჯი» ({{lang-en|Ngapartji Ngapartji}}) სკოტ რენკინის და ტრევორ ჯემისონის პიესის მიხედვით, მოთხრობილია უდაბნოში პიტჯანტჯატჯარას ხალხზე ({{lang-en|Pitjantjatjara people}}) ბირთვული გამოცდების ზემოქმედებაზე. სპექტაკლი მკაფიო გამოხატულებაა ტრადიციული ავსტრალიელი აბორიგენების კულტურის ბერძნულ, ავღანურ, იაპონურ და ახალზელანდიურ კულტურებთან შერევისა<ref>[http://www.dailytelegraph.com.au/news/review-ngapartji-ngapartji/story-e6frev39-1111115327660 Review: Ngapartji Ngapartji, Belvoir Street Theatre]. // thetelegraph.com.au</ref>. === ცირკი === როგორც ევროპული ქვეყნების უმრავლესობაში, ავსტრალიაში [[ცირკი]]სათვის არ არსებობენ სტაციონარული შენობები. ცირკები მოგზაურობენ ქალაქიდან ქალაქში და შლიან [[შაპიტო]]ებს სპეციალურად მომზადებულ მოედნებზე. ავსტრალიაში ყველაზე უფრო პოპულარული საცირკო ჯგუფებია: * '''Circus Oz''' — შტაბ-ბინა მელბურნში. * '''[[Cirque du Soleil]]''' — [[კვებეკი|კვებეკში]] ([[კანადა]]) დაარსებულ ცირკს დღეისათვის აქვს წარმომადგენლობა მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში, ავსტრალიის ჩათვლით. ჯგუფს, რომელიც გამოდის ავსტრალიის სხვადასხვა ქალაქებში, სახელით ''Moscow Circus'' არავითარი კავშირი [[მოსკოვის დიდი სახელმწიფო ცირკი|მოსკოვის ცირკთან]] არ აქვს. === ლიტერატურა === ავსტრალიის [[ლიტერატურა]] — ინგლისურენოვანი ლიტერატურაა, რომელიც იქმნებოდა და იქმნება ავსტრალიის ტერიტორიაზე. 200 წელზე მეტი ხნის ავსტრალიის ლიტერატურის განვითარება იყოფა სამ პერიოდათ: * კოლონიალური, ანუ ინგლისურ-ავსტრალიური ეპოქა ([[1788]]—[[1880]] წლები); * ეროვნული ეპოქა ([[1880]]—[[1920]] წლები); * თანამედროვე ეპოქა ([[1920]] წლიდან — დღევანდელ დღემდე). ავსტრალიის პირველი ლიტერატურული ძეგლები გახდა ჯონ უაიტის ([[1756]]—[[1832]]), უოტკინ ტენჩის ([[1758]]—[[1833]]) და დევიდ კოლინზის ([[1756]]—[[1810]]) მემუარები და საგზაო ჩანაწერები, ხოლო ჯონ ტაკერმა თავის რომანებში მხატვრულად აღწერა კატორღელთა მძიმე ცხოვრება. პირველი პოეტური ნაწარმოებები შექმნეს ჩარლზ ტომპსონმა ([[1806]]—[[1883]]) და ჩარლზ ვენტვორტმა ([[1790]]—[[1872]]). იმ დროის გამოჩენილი პოეტები იყვნენ ირლანდიელი კატორღელის შთამომავალი ჩარლზ გარპური ([[1813]]—[[1868]]) და [[ჰენრი კენდალი]] ([[1839]]—[[1882]]). ავსტრალიის ლიტერატურის ეროვნული ეპოქა დაიწყო ყოველკვირეულმა გამოცემა «ბიულეტენმა» (ინგლ. The Bulletin), რომელიც დააარსეს ჟიულ ფრანსუა არჩიბალდმა და ჯონ ჰაინსმა. ამ გამოცემის მეშვეობით შეიძინა პოპულარობა ისეთმა პოეტებმა, როგორებიცაა [[ენდრიუ ბარტონ პატერსონი]], ფსევდონიმით ბანჯო (1864—1941) თავისი ბალადებით ავსტრალიურ ბუშზე, ჩარლზ ბრენანი და ჯონ ნილსონი, რომლებიც უფრო მეტად ორიენტაციას აკეთებდნენ ინგლისურ და ფრანგულ [[ესტეთიზმი|ესტეთიზმზე]] და [[სიმბოლიზმი|სიმბოლიზმზე]]. [[ჰენრი ლოუსონი]]ს (1867—1922) პოეზია სამოქალაქო ლირიკის საუკეთესო მაგალითია. 1920-იანი წლების დასაწყისიდან ავსტრალიის ლიტერატურა ევროპული და ამერიკული ლიტერატურული მიმდინარეობებისათვის უფრო ღია გახდა. ლირიკაში გახსნილობისკენ სწრაფვა დაეტყო ისეთი პოეტების ქმნილებებს, როგორებიცაა კ. მაკენზი, ჯეიმზ მაკოლი, ალეკ დერვენტ ჰოუპი, რომლებისთვისაც დამახასიათებელია კომკრეტულად მგრძნობიარე ლექსები რეალურ სამყაროზე. ჯუდიტ რაიტი, ფრენსის უები და ბრიუს დეივი ისწრაფოდნენ პეიზაჟულ-სიმბოლიკური ლირიკისკენ და პიროვნულ პოეზიისკენ. როზმარი დობსონი და რ. დ. ფიცჯერალდი უპირატესობას აძლევდნენ ისტორიულ თემატიკას. 50-იან წლებში გამოჩნდა ეგრეთ წოდებული მელბურნის უნივერსიტეტის ({{lang-en|Melbourne University Poets}}) პოეზიური სკოლა, რომლის მთავარი წარმომადგენლები იყვნენ ვინსენტ ბაკლი, რონალდ სიმფსონი, კრის უოლეს-კრები, ივენ ჯონსი, ნოელ მაკეინში, ენდრიუ ტეილორი. ამ სკოლის წარმომადგენლები უპირატესობას ანიჭებდნენ რთულ ფორმებს და ინტელექტუალურ [[ალუზია]]ს. XXI საუკუნის დასაწყისის ავსტრალიის პოეზია წარმოდგენილია [[ლესლი ლებკოვიცი]]ს შემოქმედებით. XX საუკუნის ავსტრალიურმა რომანმა გამოსცადა ამერიკული და ევროპული [[ფილოსოფია|ფილოსოფიური]] და ლიტერატურული მიმდინარეობა. რომანების მთავარი თემა იყო ადამიანის შიდა სამყაროს [[ფსიქოლოგია|ფსიქოლოგიური]] აღწერა, ავსტრალიის საზოგადოების საწყისების გამოკვლევა. 20-იანი წლების ტიპური რომანი იყო გ. რიჩარდსონის «რიჩარდ მაჰოუნის ბედი», რომელშიც წარსულის ინტერესი ერწყმოდა სულიერი მარტოობის თემას. მსგავსი ტენდენციები შეიმჩნევა სხვა პროზაიკოსების ნამუშევრებში: მ. ბოიდი, ბრაიან პენტონი, მარჯორი ბერნარდი, ფლორა ელდერშოუ. სოციალ-კრიტიკული თემები, კერძოდ ცხოვრების თემა გარეუბნებში, აინტერესებდათ ისეთ რომანტიკოსებს, როგორებიცაა კატარინა პრიჩარდი, ფრენკ დელბი დევიდსონი, ლეონარდ მანი, ფრენკ ჰარდი. სოციალური პრობლემების სატირული გაშუქება დამახასიათებელია ჰ. ჰერბერტის, სამნერ ლოკა ელიოტის, კ. მაკენზის შემოქმედებაში. 1973 წელს პროზაიკოსმა [[პატრიკ უაიტი|პატრიკ უაიტმა]] მიიღო [[ნობელის პრემია ლიტერატურის დარგში]]. მასთან ავსტრალიური კონტექსტით და სტილისტიკით ახლოსაა რ. შოუს, კრისტოფერ კოჰის, გეილ პორტერის ნაწარმოებები. ავსტრალიური [[ნოველა|ნოველებმა]] ახალი აყვავება განიცადა XX საუკუნის 40-იან წლებში. ამ პერიოდის ავსტრალიურ ნოველებში დამახასიათებელია [[ჯეიმზ ჯოისი]]ს, [[ერნესტ ჰემინგუეი]]ს და [[ჯონ დოს პასოსი]]ს სტილისტიკის გავლენა. ნოველის ჟანრის განვითარებისათვის მთავარი იყო ''From Coast to Coast''-ს ყოველწლიური ანტილოგიები, რომელსაც გამოსცემდა უეინს პალმერი. ნოველების მთავარი ავტორები არიან: თია ესტლი, მიურეი ბეილი, მარჯორი ბერნარდი, გევინ კესი, პიტერ კოვანი, ფრენკ მორჰაუზი, უეინს პალმერი, გეილ პორტერი, კრისტინა სტიდი და სხვები. თვითმყოფადი ავსტრალიური დრამა განვითარდა მხოლოდ [[არტ-ნუვო]]ს ეპოქაში. დრამის განვითარებას მთავარი თეორიული და პრაქტიკული იმპულსები მისცა ლუის ესონმა ([[1879]]—[[1943]]). ავსტრალიის გამოჩენილი დრამატურგებია: კატარინა პრიჩარდი (უფრო პოლიტიკური დრამა), უეინ პალმერი («შავი ცხენი», [[1924]]), ბეტი როლანდი, ჰენრიეტა დრეიკ-ბროკმანი, დევიდ უილიამსი, ალექსანდრ ბუზო, ჯონ რომერილი, დოროთი ჰიუიტი, ალენ სეიმური, პიტერ კენა, ტომ ჰანგერფორდი, ტომას შეპკოტი. === არქიტექტურა === ავსტრალიის [[არქიტექტურა]] მოიცავს ავსტრალიის და მისი მკვიდრი და კოლონიური საზოგადოების არქიტექტურას. კოლონიალური პერიოდის არქიტექტურული სტილი იმყოფებოდა ბრიტანული კულტურის ძლიერი გავლენის ქვეშ. მიუხედავად ამისა, ავსტრალიის უნიკალურ კლიმატთან ადაპტაციის აუცილებლობამ და XX საუკუნის ახალმა სიომ მოიტანა ამერიკული ქალაქის დიზაინის მზარდი გავლენა, კულტურული გემოვნების დივერსიფიკაცია და მულტიკულტურალიზებული ავსტრალიური საზოგადოების უფრო მეტი მოთხოვნები. კოლონიალურ პერიოდში პირველი ევროპული შენობები იყვნენ იმ დროის ევროპული მოდის შესაბამისები. სამთავრობო შენობები და მდიდრების სახლები შენდებოდა [[გეორგიანული არქიტექტურა|გეორგიანული არქიტექტურის]] ({{lang-en|''Georgian architecture''}}) სტილში. ავსტრალიაში ოქროს ციებ-ცხელების დაწყებიდან XIX საუკუნის შუაში მელბურნში და სიდნეიში, და ნაკლები ხარისხით რეგიონალურ ცენტრებში, გაჩნდა დიდი შენობები, [[ვიქტორიანული არქიტექტურა|ვიქტორიანული არქიტექტურის]] სტილში. ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი არქიტექტურული სიო ავსტრალიის არქიტექტურაში იყო «ფედერაციული არქიტექტურის» ({{lang-en|Federation architecture}}) სტილი XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე და XX საუკუნის ბოლოს თანამედროვე სტილი. ავსტრალიის დედაქალაქ [[კანბერა|კანბერის]] არქიტექტურული სახის ჩამოყალიბებაში მთავარი როლი ითამაშა ამერიკელმა არქიტექტორმა და ლანდშაფტების დიზაინერმა [[უოლტერ ბერლი გრიფინი|უოლტერ ბერლი გრიფინმა]]. მისი უნიკალური დიზაინის კვალი იკვეთება მელბურნის და სიდნეის გარეუბან კასლკრეგის შენობებზე. გრიფინის დაგეგმარებულ კასლკრეგს აქვს მთელი ორგანული მოდერნისტული სტილით აგებული რიგი სახლები, რომელიც ოსტატმა შეიმუშავა ''[[პრერის სკოლა|პრერის სკოლის]]'' შთაბეჭდილებების გავლენით, რომლის ჩარჩოებშიც ის მუშაობდა თავისი კარიერის დასაწყისში [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებული შტატებში]]. კოტეჯების უბრალო, ბრტყელი სახურავები, რომლებიც გრიფინმა ააშენა კანბერაში, გამოყენებულია ინოვაციური, დაპატენტირებული [[ბეტონი]]თ მშენებლობის მეთოდი. როგორც მსოფლიოს სხვა ქვეყანებში, ავსტრალიური არქიტექტურის ფორმირებაში თავისი როლი ითამაშა სოციალურ-პოლიტიკურმა ფაქტორებმა. XX საუკუნის დასაწყისში ავსტრალიის ყველა ქალაქში აკრძალული იყო 150 ფუტზე (45 მეტრი) უფრო მაღალი შენობების აშენება, რაც ხელს უშლიდა ცათამბჯენების მშენებლობის განვითარებას ამერიკულ სტილში იქამდე, სანამ აკრძალვა არ მოიხსნა 1950-იანი წლების ბოლოს. ასევე პოპულარული გახდა «ავსტრალიური ოცნების» არსი, როდესაც ოჯახები ისწრაფვიან ჰქონდეთ საკუთარი სახლები მიწის ნაკვეთით. 1960-იან წლებში, XVIII საუკუნის ისტორიული შენობების დანგრევის და პარკულ ზონაში ნაგებობების მშენებლობის აკრძალვასთან დაკავშირებით (მაგალითად, [[სიდნეის სამეფო ბოტანიკური ბაღი]]), დაიწყო [[ცათამბჯენი|ცათამბჯენების]] ბუმი, განსაკუთრებით სიდნეიში. XXI საუკუნეში, ბევრმა ავსტრალიელმა არქიტექტორმა დიზაინთან მიმართებაში მიიღო [[ავანგარდიზმი|ავანგარდისტული]] მიდგომა, რამაც ხელი შეუწყო ნამდვილი უნიკალური შენობების შექმნას, რომლებიც გამოხატავდნენ ავსტრალიის კულტურას და ფასეულობებს. შედეგად ავსტრალიის გამოცდილება იწყებს გაავრცელოს თავისი გავლენა უცხოეთში, და არა პირიქით, როგორც ეს ჩვეულებრივ ხდებოდა. საცხოვრებელი არქიტექტურის ცნობილ ავსტრალიელ არქიტექტურულ სტილებს შორისაა — «კუინზლანდერი» ({{lang-en|Queenslander}}, ქალაქის ხის კერძო სახლები ხიმინჯებზე, ჰაერის კარგი ცირკულაციისათვის და ტერმიტებისგან დასაცავად), ასევე «ფედერაციული არქიტექტურა» ({{lang-en|Federation architecture}}, პოპულარული იყო [[1890]]—[[1920]] წლებში). ავსტრალიის [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ობიექტებს შორისაა: — [[სიდნეის ოპერის თეატრი]], [[სამეფო საგამოფენო დარბაზი]] და [[ავსტრალიის საპატიმროები]]. === მასმედია === ავსტრალიის მასმედია ეკონომიკის მთავარი კომპონენტია. იგი ყველასათვის მისაღებია და ემსახურება აუდიტორიის ფართე სპექტრს. ავსტრალიის ოჯახთა 99 %-ს აქვს [[ტელევიზორი]], ყველა ოჯახს აქვს უკიდურეს შემთხვევაში ერთი რადიომიმღები. ==== საზოგადოებრივი მედია ==== ავსტრალიაში ორი მედია კომპანია ფინანსირდება სახელმწიფოს მიერ: [[ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაცია]] (ABC) და სპეციალური სამაუწყებლო სერვისი (SBS). ორივე მოსახლეობას წარუდგენს უფასო ტრანსლიაციებს სატელევიზიო ეთერით, [[რადიო]]თი და [[ინტერნეტი]]თ. ორივე ეკუთვნის ავსტრალიის მთავრობას. ==== ტელემაუწყებლობა ==== ავსტრალიაში პირველად [[ტელევიზია]] გაიხსნა 1956 წელს, პიონერები გახდნენ [[ახალი სამხრეთი უელსი]]ს და [[ვიქტორიას შტატი|ვიქტორიის]] შტატები. ბოლო შტატი, სადაც 1971 წელს გამოჩნდა ტელევიზია, გახდა [[ჩრდილოეთი ტერიტორია]]. ფერადი ტელევიზორი პირველად გამოჩნდა 1975 წელს<ref>{{Cite web |url=http://www.aba.gov.au/tv/overview/FAQs/AusTVhistory.shtml |title=Aus. TV history |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051210020320/http://www.aba.gov.au/tv/overview/FAQs/AusTVhistory.shtml |archivedate=2005-12-10 }}</ref>. საზოგადოებრივი ტელევიზიების გარდა, რომლებიც ავსტრალიის თითქმის მთელი მოსახლეობისთვისაა ხელმისაწვდომი, არსებობს სამი ძირითადი კომერციული სატელევიზიო არხი: ''Nine Network'', ''Seven Network'' და ''[[Network Ten]]'', ისინი ფარავენ ქვეყნის მჭიდროდდასახლებული ქალაქების უმრავლესობას. პროვინციებში არჩევანი გაცილებით შეზღუდულია, ხშირად ადგილობრივი ახალი ამბები ეთერში გადის მოკლე გამოშვებების სახით ერთ-ერთი მსხვილი არხით. ასეთი რეგიონალური არხის მაგალითია ''Imparja''. ციფრული მაუწყებლობა დაიწყო 2001 წლის 1 იანვრიდან. ანალოგიური მაუწყებლობა საწყის ეტაპზე იგეგმებოდა ჩართულიყო 2008 წლისთვის, მაგრამ ის გადაიდო 2013 წლისთვის. 2000-იანი წლების დასაწყისში ცხარე დებატების შემდეგ შენარჩუნდა 1992 წლის კანონპროექტი, რომელიც უკრძალავდა უცხოურ ფირმებს ეყიდა 20 %-ზე მეტი ადგილობრივი ტელერადიოკომპანია. ===== ფასიანი ტელევიზიები ===== ავსტრალიელ ოჯახთა დაახლოებით 25 %-ს 2005 წლის ბოლოსათვის ჰქონდათ ფასიანი ტელევიზიით მომსახურების შესაძლებლობა. საქალაქო რაიონებში ძირითადი ოპერატორები არიან Foxtel და Optus, ასევე Austar რეგიონალურ და სასოფლო რაიონებში. უფრო მცირე ოპერატორებია - Selectv და UBI World TV. ==== რადიო ==== ქვეყანაში პირველი რადიოგადაცემა განხორციელდა 1923 წლის 13 ნოემბერს რადიოსადგურით ​​''2SB'' (შემდგომში ''2BL'') [[სიდნეი]]ში. ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაციამ მაუწყებლობა დაიწყო 1932 წელს<ref>[http://www.abc.net.au/radio/celebrate100/history.htm Celebrating 100 Years of Radio - History of ABC Radio]</ref>. დღეისათვის მუშაობს 274 კომერციული (რეკლამის ხარჯზე) და 341 საზოგადოებრივი (ფინანსდება სახელმწიფოს მიერ) რადიოსადგური<ref>[http://www.dbcde.gov.au/radio/commercial_radio Department of Broadband, Communications and the Digital Economy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090530111509/http://www.dbcde.gov.au/radio/commercial_radio |date=2009-05-30 }} Updated: 3/5/10</ref>. ==== პრესა ==== ყოველდღიურ [[გაზეთი|გაზეთებს]] შორისაა: 2 ეროვნული, 10 შტატების / ტერიტორიის გაზეთი, 37 რეგიონალური და 470 სხვა ადგილობრივი და საგარეუბნო გაზეთი. ყველა ძირითადი გაზეთი ეკუთვნის ან ''News Limited''-ს, [[News Corporation]]-ის შვილობილ კომპანიას, ან ''Fairfax Media''-ს. ყველაზე ცნობილ გაზეთებს შორისაა — Sydney Morning Herald, Daily Telegraph, Herald Sun (მელბურნი) და ყველაზე უფრო გავლენიანი ფინანსური გაზეთი The Australian Financial Review. არსებობს რამდენიმე პოპულარული დამოუკიდებელი ახალი ამბების წყარო, მათ შორის ონლაინ-ჟურნალი ''Crikey''. ავსტრალიაში გამოცემული 1600 ჟურნალიდან, 30-ს აქვს ტირაჟი 80 000-ზე მეტი. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://mocomi.com/continents-of-the-world/ Continents of The World]. mocomi.com ==სქოლიო== {{სქოლიო|3}} {{მსოფლიოს კონტინენტები}} [[კატეგორია:ავსტრალია (კონტინენტი)]] 7qluvpout0dnoeag6fz204k6ra7t6as 0 29413 4409369 4384055 2022-08-21T09:02:28Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება|სერგო ორჯონიკიძე}} {{ინფოდაფა პიროვნება* | სახელი = სერგო ორჯონიკიძე | სურათი = | სურ_ზომა = 200px | ქვეტქსტი = | დაბ_სახელი = გრიგოლ ორჯონიკიძე | დაბ_თარიღი = [[24 ოქტომბერი]], [[1886]] | დაბ_ადგილი = [[ღორეშა]] | გარდ_თარიღი = [[18 თებერვალი]], [[1937]] | გარდ_ადგილი = [[მოსკოვი]] | გარდ_მიზეზი = [[თვითმკვლელობა]] | დაკრ_ადგილი = | დაკრ_ადგილის_კოორდ = | ცხოვრების_ადგ = | ეროვნება = [[ქართველები|ქართველი]] | სხვა_სახელები = | ცნობილია = როგორც [[რუსეთ-საქართველოს ომი 1921|საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ანექსიის]] ხელმძღვანელი | განათლება = მიხაილოვის ჰოსპიტლის სამედიცინო სკოლა | დამქირავებელი = | საქმიანობა = | მშობ_ქალაქი = | ტიტული = [[პოლიტბიურო]]ს წევრი | ხელფასი = | სუფთა_ღირებ = | სიმაღლე = | წონა = | წლები = | წინამორბედი = | მომდევნო = | პარტია = [[სკკპ]] | boards = | რელიგია = [[ათეიზმი|ათეისტი]] | მეუღლე = | პარტნიორი = | შვილები = | მშობლები = | ნათესავები = | ხელმოწერა = | ვებგვერდი = | სქოლიო = }} '''გრიგოლ (სერგო) კონსტანტინეს ძე ორჯონიკიძე''' (დ. [[24 ოქტომბერი]] <small>[ძვ. სტ. 12 ოქტომბერი]</small>, [[1886]], სოფ. [[ღორეშა]], [[ხარაგაულის მუნიციპალიტეტი]] — გ. [[18 თებერვალი]], [[1937]], [[მოსკოვი]]) — [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკი]] რევოლუციონერი, საბჭოთა სახელმწიფო და პარტიული მოღვაწე, [[საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტია|კომპარტიის წევრი]] [[1903]] წლიდან. [[პოლიტბიურო]]ს წევრი, [[სტალინი|სტალინთან]] დაახლოებული პირი. ==ბიოგრაფია== დაიბადა აზნაურის ოჯახში. 1903 წლიდან რადიკალურ პოლიტიკაში ჩაება და თბილისში [[მიხაილოვის ჰოსპიტალი]]ს სამედიცინო სკოლის დამთავრების შემდეგ მალევე დააპატიმრეს იარაღის კონტრაბანდისთვის. საპატიმროდან გამოსვლის შემდეგ [[გერმანია]]ში მიდის, თუმცა 1907 წელს რუსეთში ბრუნდება და [[ბაქო]]ში [[სტალინი|სტალინსა]] და მის თანამზრახველებს უერთდება. სერგოს მონაწილეობა აქვს მიღებული [[სპარსეთის საკონსტიტუციო რევოლუცია]]ში, როგორც ბოლშევიკთა წარგზავნილს და ამგვარად გარკვეული პერიოდი [[თეირანი|თეირანში]] მოუხდა ყოფნა (დაახ. 1909), მოგვიანებით კი ასევე მონაწილეობდა გილანის ([[ირანი]]) სოციალისტური რესპუბლიკის ჩამოყალიბებაში 1920-21 წლებში. [[სურათი:Ordzhonikidze, Stalin and Mikoyan, 1925.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ|„კავკასიური სამეული“: [[ანასტას მიქოიანი|მიქოიანი]], [[სტალინი]] და ორჯონიკიძე]] [[ბაქო]]ში ყოფნისას ის დააპატიმრეს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წევრობისთვის და ციმბირში გაამწესეს, თუმცა სამ წელიწადში გაქცევა მოახერხა. 1912 წელს ის სტალინთან ერთად [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგში]] ბრუნდება, თუმცა ისევ იქნა დაჭერილი და სამი წლით კატორღაზე გაგზავნილი. [[რუსეთის სამოქალაქო ომი]]ს პერიოდში ის [[უკრაინა|უკრაინის]] კომისარი გახდა, შემდეგ კი [[კავკასია]]ში ბრძოლაში იღებს მონაწილეობას, სადაც სომხეთში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებაში მიუძღვის წვლილი. 1921 წელს მან უხელმძღვანელა ბოლშევიკთა შემოჭრას [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში]] და [[საქართველოს სოციალისტური რესპუბლიკა]] ჩამოაყალიბა. მოგვიანებით ის [[საქართველოს საქმე (1922)|საქართველოს საქმის]] (1922) წამყვანი მონაწილე ხდება. 1926 წელს ორჯონიკიძე [[პილიტბიურო]]ს წევრი გახდა, თუმცა 1936 წლიდან სტალინმა ეჭვქვეშ დააყენა მისი ლოიალობა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც აღმოაჩინა, რომ ორჯონიკიძე მის გავლენას იყენებდა ნკვდ-ს გამოძიების ქვეშ მყოფი ზოგიერთი ფიგურის დასაცავად. ამასობაში, ხმები ვრცელდებოდა, რომ 1937 წლის პლენუმზე ორჯონიკიძე სტალინის დაგმობას აპირებდა საკუთარ გამოსვლაში. ორჯონიკიძეს სიტყვით გამოსვლა არ დასცალდა, ის პლენუმამდე მცირე ხნით ადრე მკვდარი იპოვეს. მისი გარდაცვალების ოფიციალურ მიზეზად დასახელდა [[ინფარქტი]]. [[ხრუშჩოვი]]ს მემუარების მიხედვით, ორჯონიკიძეს [[ანასტას მიქოიანი]]სთვის გაუმხელია თვითმკვლელობამდე ერთი დღით ადრე, რომ მას უკვე აღარ შეეძლო იმის ატანა, თუ რა ხდებოდა პარტიაში (განსაკუთრებით პარტიის წევრების მკვლელობების). ==ჯილდოები== დაჯილდოებულია [[ლენინის ორდენი|ლენინის]], [[საბრძოლო წითელი დროშის ორდენი|საბრძოლო წითელი დროშისა]] და [[შრომის წითელი დროშის ორდენი|შრომის წითელი დროშის ორდენებით]]. დაკრძალულია მოსკოვში, წითელ მოედანზე, [[ნეკროპოლი კრემლის კედელთან|კრემლის კედელთან]]. მისი გარდაცვალების შემდეგ საბჭოთა კავშირის რამდენიმე ქალაქს მისი სახელი დაარქვეს, მათ შორის [[ვლადიკავკაზი|ვლადიკავკაზს]]. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://hrono.ru/biograf/bio_o/orzonikidze.php სერგო ორჯონიკიძის ბიოგრაფია] {{commonscat|Sergo Ordzhonikidze}} {{DEFAULTSORT:ორჯონიკიძე, სერგო}} [[კატეგორია:ქართველი რევოლუციონერები]] [[კატეგორია:სსრკ-ის პოლიტიკოსები]] [[კატეგორია:დაბადებული 24 ოქტომბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1886]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 18 თებერვალი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1937]] [[კატეგორია:ლენინის ორდენის კავალრები]] [[კატეგორია:საბჭოთა კავშირის რეპრესიების მსხვერპლნი]] [[კატეგორია:შრომის წითელი დროშის ორდენის კავალრები]] [[კატეგორია:წითელი დროშის ორდენის კავალრები]] [[კატეგორია:ხარაგაულის მუნიციპალიტეტში დაბადებულები]] [[კატეგორია:ქართველი ათეისტები]] [[კატეგორია:რსდმპ(ბ)-ის VI ყრილობის დელეგატები]] s4y74ieee9v465ema60nvbx49mehmtk 0 31176 4409375 4399142 2022-08-21T09:22:20Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{სამხრეთი ამერიკა/ინფოდაფა}} '''სამხრეთი ამერიკა''' ({{lang-es|América del Sur, Sudamérica, Suramérica}}, {{lang-pt|América do Sul}}, {{lang-en|South America}}, {{lang-nl|Zuid-Amerika}}, {{lang-fr|Amérique du Sud}}, [[გუარანის ენა|გუარ.]] Ñembyamérika, {{lang-qu|Urin Awya Yala, Urin Amerika}}) — [[კონტინენტი]] დედამიწის დასავლეთ ნახევარსფეროსა და, ძირითადად, სამხრეთ ნახევარსფეროში; ესაზღვრება სამხრეთით და დასავლეთით [[წყნარი ოკეანე]], ჩრდილოეთითა და აღმოსავლეთით [[ატლანტის ოკეანე]]; [[ჩრდილოეთი ამერიკა]] და [[კარიბის ზღვა]] მდებარეობს ჩრდილო-აღმოსავლეთით. უკიდურესი წერტილებია: ჩრდილოეთით — [[პუნტა-გალინასი|პუნტა-გალინასის კონცხი]] (ჩ. გ. 12°28'), სამხრეთით — [[ფროუორდი]]ს კონცხი (ს. გ. 53°54'), აღმოსავლეთით — [[კაბუ-ბრანკუს კონცხი]] (დ. გ. 34°37') და დასავლეთით — [[პარინიასი]]ს კონცხი (დ. გ. 81°20'). როგორც ამერიკის ნაწილი, ჩრდ. ამერიკის მსგავსად სამხრეთ ამერიკას სახელი [[ვესპუჩი, ამერიგო|ამერიგო ვესპუჩის]] პატივსაცემად დაერქვა. ის პირველი ევროპელი იყო, ვინც ამტკიცებდა, რომ ამერიკა აღმოსავლეთ ინდოეთის ნაწილი კი არ იყო, არამედ მანამდე ევროპელთათვის უცნობი ახალი მსოფლიო. სამხრეთ ამერიკის ფართობია 17 840 000 [[კმ²]], მისი მოსახლეობა 2005 წლისთვის შეადგენდა 371 000 000 ადამიანს. სამხრეთ ამერიკა ფართობით მეოთხეა აზიის, აფრიკისა და ჩრდ. ამერიკის შემდეგ და მოსახლეობით მეხუთე (აზიის, აფრიკის, ევროპისა და ჩრდ. ამერიკის შემდეგ). სამხრეთ ამერიკას ეკუთვნის მრავალი კუნძული, მათ შორის: [[ქარზურგა კუნძულები]] და [[კუნძული]] [[ტრინიდადი]], [[ფოლკლენდის კუნძულები]], [[ცეცხლოვანი მიწის არქიპელაგი]], [[გალაპაგოსი]]ს, [[ჩილე]]ს სამხრეთით და დასავლეთით მდებარე [[ჩილეს კუნძულების სია|კუნძულები]] და სხვა. სამხრეთი ამერიკის ნაპირები სუსტადაა დანაწევრებული, მხოლოდ სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილია [[ფიორდი|ფიორდებით]] შეჭრილ-შემოჭრილი. ხმელეთში ღრმადაა შეჭრილი გუაიაკილის და [[ვენესუელის ყურე]]ები, [[მარაკაიბოს ტბა]] და [[რიო-დე-ლა-პლატა|რიო-დე-ლა-პლატის ყურე]]. [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] სანაპირო უმთავრესად სწორხაზოვანი და აბრაზიულ-აკუმულაციურია, [[პერუ]]ში უმთავრესად კლდოვანია. ატლანტის ოკეანის სანაპიროც სწორხაზოვანია. ღია, ნამგლისებრი [[ყურე]]ები დამახასიათებელია [[პატაგონია|პატაგონიის]] სანაპიროსათვის. == ბუნება == === რელიეფი === [[ფაილი:South America satellite orthographic.jpg|thumb|left|სამხრეთ ამერიკის თანამგზავრული ფოტო|250px]] [[ფაილი:A view towards Torres Del Paine.jpg|300px|thumb|[[ტორეს-დელ-პაინეს ეროვნული პარკი]] [[ჩილე]]ში, [[ანდები]]]] სამხრეთ ამერიკაში მკაფიოდ განირჩევა ბაქნური [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკე]]-ზეგანი, ანდებს გარე აღმოსავლეთი და [[ანდები]]ს მთების ოროგენიულ სარტყელში მოქცეული ანდური დასავლეთი. სამხრეთ ამერიკის ბაქნის აზევებებს რელიეფში შეესაბამება გვიანის, [[ბრაზილია|ბრაზილიისა]] და [[პატაგონია|პატაგონიის ზეგნები]]; ჩაღრმავებებს — ლიანოს-[[ორინოკო]]ს, [[ამაზონის დაბლობი|ამაზონის]], [[ბენი (მდინარე)|ბენი]]-[[მამორე]]ს, [[გრან-ჩაკო]]სა და სხვა ვაკე-დაბლობები. [[აღმოსავლეთი]]თ ზეგნები შემოფარგლულია სანაპირო ვაკეების ვიწრო, წყვეტილი ზოლით. გვიანის ზეგნის (სიმაღლე 3014 მ-მდე, მთა [[პიკო-და-ნებლინა]]) და ბრაზილიის ზეგნის (სიმაღლე 2890 მ, მთა ბანდიერა) რელიეფში ჭარბობს ცოკოლიანი ტალღოვანი ვაკეები, რომლებზეც მკაფიოდ გამოირჩევა [[კონუსი|კონუსური]] შთენილი მწვერვალები და ჭიუხები (მაგ. სერა-დე-ესპინიასუ) ან მაგიდა მაღლობები — ე. წ. შპადები (აუიან-ტე-პუი, რორაიმა და სხვა). პატაგონიაში უფრო მეტად განვითარებულია კანიონებით დასერილი შრეებრივი, მათ შორის ვულკანური საფეხურებრივი [[პლატო]]ები. [[კონტინენტი]]ს დასავლეთ კიდეებზე, დაახლოებით 9000 კმ-ზე, გადაჭიმულია [[ანდები|ანდების მთათა სისტემა]]. ჩრდილოეთითა და ჩრდილო-აღმოსავლეთით, [[ვენესუელა]]ში, განლაგებულია რღვევებითა და [[მდინარე|მდინარის]] [[ეროზია|ეროზიით]] ღრმად დანაწევრებული კარიბის ანდების ორი მთაგრეხილი. მათი სამხრეთ-დასავლეთი გაგრძელებაა ჩრდილო-დასავლეთ ანდების ნაოჭა-ლოდა [[ქედი|ქედები]]. [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] სანაპიროზე გადაჭიმულია ანდების ძირითადი სისტემა, რომელიც შედგება უმთავრესად მერიდიანული მიმართულების რამდენიმე [[ქედი]]საგან. ჩრდილოეთი ნაწილისათვის ([[ეკვადორი]]სა და [[პერუ]]ს ანდები) დამახასიათებელია მაღალი ნაოჭა-ლოდა ქედებისა და ღრმა ქვაბულების მონაცვლეობა. [[ეკვადორი|ეკვადორში]] მთათაშუა ქვაბული [[ჩიმბორასო]]სა და [[კოტოპახი]]ს ვულკანური მასალითაა ამოვსებული. ამ რეგიონში ვხვდებით ასევე 2-3 ათასი მეტრის სიმაღლის ძველ ნატბეურ პლატოებს. ცენტრალური [[ანდები]]სათვის დამახასიათებელია კიდური ქედებით შემოზღუდული და 3-5 ათას მეტრამდე აზიდული შიგა ზეგნები, რომელთაგან ყველაზე ვრცელია ზეგანი [[პუნა]]. სამხრეთ ნაწილშია [[ჩილე]]-[[არგენტინა|არგენტინის]] ანდები (აქ მდებარეობს კონტინენტის უმაღლესი მწვერვალი [[აკონკაგუა]], 6960 მ) და პატაგონიის ანდები. ცენტრალურ ანდებთან შედარებით აქ მთათა სისტემა დავიწროებულია, ხოლო უკიდურეს სამხრეთში კუნძულთა ჯგუფად — [[არქიპელაგი|არქიპელაგად]] გადაიქცევა. [[მყინვარი|მყინვარებს]] სამხრეთ ამერიკაში 25 ათასი კმ² ფართობი უკავია. === გეოლოგია და სასარგებლო წიაღისეული === სამხრეთი ამერიკის კონტინენტი შედგება ორი ძირითადი სტრუქტურული ერთეულისაგან — სამხრეთი ამერიკის ბაქნისა და [[ანდები]]ს ნაოჭა მთიანი სისტემისაგან. ბაქნის ფუნდამენტი შედგება სხვადასხვა დროს (არქაულიდან ადრეული პალეოზოური დროის ჩათვლით) კონსოლიდირებული ბლოკებისაგან. ფუნდამენტის ვრცელი შვერილებია გვიანის, დასავლეთ და აღმოსავლეთ [[ბრაზილია|ბრაზილიის]] ფარები, რომლებიც აგებულია კამბრიულისწინა მეტამორფული [[ქანები]]სა და [[გრანიტი|გრანიტებისაგან]]. გვიანისა და დასავლეთი [[ბრაზილია|ბრაზილიის]] ფარის წყალგამყოფებზე შემორჩენილია ძველი, პროტობაქნური საფრის ნაშთები — წითელი ფერის ტერიგენული ნალექები და [[ბაზალტი]]ს განფენები გაბრო-დიაბაზების დაიკებითა და სილებით. უფრო ახალგაზრდა, შუა-ზედაპალეოზოური და მეზოზოური ასაკის საფარი ავსებს ბაქნის ღრმულებს. [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] სანაპირო აგებულია [[ცარცული სისტემა|ცაცრცული სისტემის]] და კაინოზოური ჯგუფის ნალექებით. ანდების მთათა სისტემა ძირითადად ჩამოყალიბდა ალპური დანაოჭების შედეგად. იგი ჩაისახა [[ტრიასული პერიოდი|ტრიასულ პერიოდში]] პალეოზოურ და ბაიკალურ დანაოჭებულ სუბსტრატზე. ტერიგენული და ვულკანური ნალექთა დაგროვება [[ცარცული პერიოდი]]ს ბოლომდე გრძელდებოდა; შემდეგ დაიწყო დანაოჭება, რასაც მოჰყვა გრანიტოიდული ინტრუზივების შემოჭრა. [[კაინოზოური ერა|კაინოზოურ ერაში]] ჩაისახა და ჩამოყალიბდა მთათაშუა და კიდური როფები, რომლებიც ამოივსო დიდი სისქის დანალექი წყებებით; ანდებში დაიწყო ასევე [[ვულკანი|ვულკანების]] ინტენსიური მოქმედებები, რომელიც ახლაც გრძელდება. ხშირია მიწისძვრებიც, მათ შორის დამანგრეველიც. სამხრეთი ამერიკა მდიდარია [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ: [[რკინა|რკინის]] მადნის უდიდესი საბადოებია [[ვენესუელა]]სა და [[ბრაზილია]]ში; [[სპილენძი]]სა — ცენტრალურ [[ანდები|ანდებში]]; იშვიათი ელემენტებისა — აღმოსავლეთ [[ბრაზილია]]ში; [[კალა|კალის]], [[სტიბიუმი]]სა და [[ვერცხლი]]ს - [[ბოლივია]]ში; [[ნავთობი]]სა — [[ვენესუელა]]ში; [[ბოქსიტები]]სა - [[გაიანა]]სა და [[სურინამი|სურინამში]]. არის აგრეთვე [[ქვანახშირი]]სა და [[მურა ნახშირი]]ს საბადოები. === ჰავა === [[კონტინენტი]]ს უმთავრესად დაბალ განედებში მდებარეობა განაპირობებს [[მზე|მზის]] სითბოს დიდი რაოდენობით მიღებას. სამხრეთ [[ტროპიკი]]ს ჩრდილოეთით მდებარე ტერიტორიაზე ჰაერის საშუალო თვიური [[ტემპერატურა]] 20-28&nbsp;°C შორის მერყეობს (მაქსიმალური — 49&nbsp;°C, გრან-ჩაკოში), [[პატაგონია]]ში ზაფხულში ([[იანვარი]]) 10&nbsp;°C-მდე ეცემა, [[პამპა]]ში ზამთარში (ივლისი) 6-10&nbsp;°C-მდე, ხოლო უკიდურეს სამხრეთ ნაწილში კი 1&nbsp;°C-მდე. მაღალმთიან ზეგნებსა და სამხრეთ ნაწილში მინიმალური [[ტემპერატურა]] −30&nbsp;°C-მდეა. [[ჰაერი]]ს მასების ეკვატორული პასატურ-მუსონური ცირკულაცია იწვევს [[ატლანტის ოკეანე|ოკეანიდან]] კონტინენტის სიღრმეში თბილი და ნოტიო ჰაერის შეჭრას, რაც [[ანდები]]ს აღმოსავლეთ კალთებამდე ვრცელდება და განაპირობებს ნალექების სიუხვეს. სამხრეთი ამერიკა მდებარეობს ეკვატორულ, ჩრდილოეთ და სამხრეთ სუბეკვატორულ, ტროპიკულ, სუბტროპიკულ და ზომიერ კლიმატურ სარტყლებში. [[ეკვატორული სარტყელი]] მოიცავს ამაზონის დაბლობის დიდ ნაწილს, სადაც მუდმივად ნოტიო და ცხელი ჰავაა. დასავლეთ ნაწილში — [[ანდები|ანდებში]] — მთის ეკვატორული ჰავაა. სუბეკვატორულ სარტყელში [[ზაფხული]] ცხელი და ნოტიო იცის, [[ზამთარი]] — თბილი და მშრალი. სუბეკვატორული [[ჰავა]]ა სამხრეთ ამერიკის ჩრდილოეთში, ლიანოს-ორინოკოს დაბლობზე, [[გვიანა|გვიანის]] ზეგნის ჩრდილოეთით, ბრაზილიის ზეგნის ჩრდილოეთით და ცენტრალურ ნაწილებში, აკრი-ბენი-მამორეს ვაკეებსა და [[ეკვადორი]]ს დასავლეთ რაიონებში. ტროპიკულ სარტყელში დანესტიანება კლებულობს აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ. ცენტრალურ [[ანდები|ანდებში]] მდებარე პუნა აღმოსავლეთის ქარებისაგან თითქმის იზოლირებულია; მის ჩრდილოეთ ნაწილში ტროპიკული მაღალი [[მთა|მთის]] ჰავაა (ზაფხულობით იცის წვიმები), ცენტრალურ და სამხრეთ ნაწილში კი — კონტინენტური [[უდაბნო]]სი. სარტყლის წყნაროკეანურ ნაწილში [[ჰავა]] განსაკუთრებით მშრალია, ნალექები ხშირად წლობით არ მოდის; [[სანაპირო]] ზოლი გამოირჩევა [[ზამთარი|ზამთარ]]-[[გაზაფხული]]ს ძლიერი [[ნისლი]]თა და [[ჟინჟღლი]]თ, აგრეთვე შედარებით დაბალი ტემპერატურებით. სუბტროპიკული სარტყელის აღმოსავლეთ ნაწილში (ბრაზილიის ზეგნის სამხრეთი; აღმოსავლეთი პამპა) თბილი და მუდმივად [[ნოტიო ჰავა]]ა. დამახასიათებელია სამხრეთის ძლიერი [[ქარი]] — [[პამპერო]], რომელიც ზამთრობით იწვევს წაყინვებს. დასავლეთით ჰავა უფრო მშრალია, ნალექები მხოლოდ ზაფხულში მოდის. წყნაროკეანისპირა [[სექტორი|სექტორში]] ([[ჩილე]]) ხმელთაშუა ზღვის ტიპის ჰავაა, მშრალი ზაფხულითა და ნოტიო ზამთრით. ზომიერი სარტყლის ჰავაზე დიდ გავლენას ახდენს [[ჰაერი]]ს მასების დასავლური გადატანა. მათ [[ანდები]]ს ქარპირა დასავლეთ კალთაზე დიდი რაოდენობით მოაქვთ ნალექი, [[პატაგონია]] კი "წვიმის ჩრდილში" ხვდება და [[ჰავა]] [[ნახევარუდაბნო]]სია. === შიგა წყლები === [[ფაილი:Lake Titicaca on the Andes from Bolivia.jpg|300პქ|მინი|ტბა [[ტიტიკაკა]]]] [[ფაილი:Bariloche- Argentina2.jpg|300პქ|მინი|პატაგონია]] სამხრეთი ამერიკა მდიდარია ზედაპირული და [[მიწისქვეშა წყლები]]თ. აქაა მსოფლიოში ყველაზე წყალუხვი მდინარე [[ამაზონი]]. სამხრეთ ამერიკაზე მოდის [[დედამიწა|დედამიწის]] მდინარეთა ჩამონადენის 27 %, ჩამონადენის საშუალო ფენა (58 სმ) მთელი ხმელეთის მაჩვენებელზე თითქმის ორჯერ მეტია, მაგრამ არათანაბრადაა განაწილებული — რამდენიმე მმ-იდან ასეულ სმ-მდე. ასევე არათანაბრად არის განაწილებული [[სამხრეთ ამერიკის მდინარეების სია|მდინარეები]] [[ოკეანე]]ების აუზების მიხედვით. წყნარი ოკეანის აუზი თორმეტჯერ მცირეა ატლანტიკურზე (მათი წყალგამყოფი [[ანდები|ანდებზე]] გადის). გარდა ამისა სამხრეთი ამერიკის ტერიტორიის 10 % ჩაკეტილი აუზია, რომელიც იწყება გუაიაკილის ყურიდან, გადის ცენტრალური [[ანდები]]ს მთიანეთზე და გრძელდება სამხრეთ პამპამდე. [[მდინარე]]ები ძირითადად საზრდოობენ [[წვიმა|წვიმის]] წყლით, უკიდურეს სამხრეთში — [[თოვლი]]თა და [[მყინვარი|მყინვარებით]]. [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკის]] მდინარეები გამოყენებულია სანაოსნოდ. მთის [[მდინარე]]ებზე ბევრი [[ჭორომი]] და [[ჩანჩქერი]]ა ([[ანხელი]], [[კაიეტური]], [[იგუასუ]] და სხვა). მდინარეები მდიდარია ჰიდროენერგორესურსებით. მყინვარული წარმოშობის დიდი [[ტბა|ტბებია]] [[ლაგო-არხენტინო]], [[ბუენოს-აირესი (ტბა)|ბუენოს-აირესი]], [[ლიან-კიუე]], და სხვა. ანდებშია მსოფლიოში ყველაზე მაღლა მდებარე ტბა - [[ტიტიკაკა]], აქვეა შთენილი ტბა [[პოოპო]] და სხვა. ლაგუნური ტბებიდან აღსანიშნავია [[მარაკაიბო]], [[პატუსი]], [[ლაგოა-მირინი]]. === ნიადაგი და მცენარეულობა === სამხრეთი ამერიკის დიდი ნაწილი [[ფლორა|ფლორისტიკულად]] ნეოტროპიკულ ოლქს მიეკუთვნება. სამხრეთი ნაწილი კი (ს. გ. 40°-იდან) — ანტარქტიკის ოლქს. სამხრეთი ამერიკის ტერიტორიაზე ჭარბობს ნოტიო, მარადმწვანე, ძირითადად ეკვატორული [[ტყე]], ე. წ. ჰილეა ([[ბრაზილია]]ში — სელვასი), რომელიც გავრცელებულია ამაზონის დაბლობზე, მის მიმდებარე ზეგნებსა და [[ანდები]]ს კალთებზე, დასავლეთ კოლუმბიასა და ბრაზილიის ზეგნის აღმოსავლეთ ფერდობებზე. ჰილეის ქვეშ განვითარებულია წითელ-ყვითელი ფერალლითური [[ნიადაგი]]. ანდების მთის [[ჰილეა]]ში კარგადაა გამოხატული სიმაღლებრივი სარტყელურობა. აღმოსავლეთ [[ამაზონია]]ში [[ეკვატორი]]დან დაშორებასთან ერთად ჩნდება ფოთოლმცვენი ხემცენარეები, ხოლო გვიანის ზეგნის ჩრდილოეთით და ბრაზილიის ზეგნის ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში ფოთოლმცვენი და მარადმწვანე ტყით იცვლება. სუბტროპიკულ და ტროპიკულ სარტყლებში, სადაც გვალვიანი სეზონები მკვეთრადაა გამოხატული, განვითარებულია [[სავანა]] და ნათელი [[ტყე]]. ლიანოს-ორინოკოს სამხრეთ ნაწილში გვხვდება მშრალი [[სავანა]] ქსეროფილური [[ხე]]მცენარეებით. ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში კი მნიშვნელოვანი ფართობი უკავია გა[[უდაბნო]]ებულ ნათელ ტყეს — [[კაატინგა]]ს. [[გრანჩაკოს ვაკე]]ზე ყავისფერ-წითელ ნიადაგებზე ხარობს მშრალი [[ტროპიკული ტყე]]. ანდების აღმოსავლეთ კალთებზე სუბეკვატორულ და ტროპიკულ სარტყლებშიც მკაფიოდ გამოხატული ვერტიკალური სარტყელურობაა. სუბტროპიკულ სარტყელში ნახევარუდაბნოებს დასავლეთით ცვლის ყავისფენ [[ნიადაგი|ნიადაგებზე]] აღმოცენებული „ხმელთაშუაზღვიური“ ზაფხულმშრალი ხეშეშფოთლიანი [[ტყე]] და [[ბუჩქნარი]]. ს. გ. 37-38°-ის სამხრეთით ისინი ნოტიო, მარადმწვანე შერეული ტყით — ჰემიჰილეით იცვლება. აქ ტყის ყომრალ ნიადაგზე ხარობს [[სამხრეთის წიფელი]], [[ნოტოფაგუსი]], [[მაგნოლია]], [[დაფნა]], წიწვოვანებიდან — ჩილეს [[არაუკარია]] და სხვა, ბევრია [[ლიანა]], [[ბამბუკი (გვარი)|ბამბუკი]], [[ეპიფიტი]], [[გვიმრა]]. ანდების აღმოსავლეთით, არგენტინის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში გაბატონებულია ბუჩქოვანი [[ნახევარუდაბნო]] და [[უდაბნო]], აღმოსავლეთისაკენ სინოტივის მატებასთან ერთად ადგილს იჭერს მარცვლოვან-ნაირბალახოვანი სტეპი — პამპა. ბრაზილიის ზეგნის ამაღლებულ სამხრეთ ნაწილში გავრცელებულია სუბტროპიკული ნოტიო-მარადმწვანე [[ტყე]] — [[პინერაია]]. ზომიერი სარტყლის აღმოსავლეთ ნაწილში რუხ-მურა და დამლაშებულ ნიადაგებზე მშრალი [[სტეპი]] და [[ნახევარუდაბნო]]ა. პატაგონიის ანდების დასავლეთ კალთაზე ტყის ყომრალ ნიადაგზე ხარობს მარადმწვანე და ფოთოლმცვენი [[ტყე]], აღმოსავლეთ კალთაზე - წიწვოვანი და ფოთოლმცვენი ტყე, ხოლო ცეცხლოვანი მიწის ჩრდილოეთით მთისპირა დაბლობებში წაბლა ნიადაგზე გავრცელებულია [[სტეპი]]. კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთი და აღმოსავლეთი სნაპირო (ს. გ. 27°-მდე) შემოფარგლულია მანგროვიანით. === ცხოველთა სამყარო === [[ფაილი:Llama, peru, machu picchu.jpg|thumb|300px|[[ლამა]] დაჰყურებს [[მაჩუ-პიქჩუ]]ს]] [[კონტინენტი]]ს პალეოგეოგრაფიული განვითარების განსაკუთრებული პირობების გამო სამხრეთ ამერიკის [[ფაუნა]] იმდენად თავისებურია, რომ იგი [[ვესტ-ინდოეთი]]ს კუნძულებთან და [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურ ამერიკასთან]] ერთად ქმნის დამოუკიდებელ სამეფოს - [[ნეოგეა]]ს, რომელშიც შედის ერთადერთი ნეოტროპიკული ოლქი. ეს ოლქი სამხრეთ ამერიკის ტერიტორიაზე გვიანა-ბრაზილიისა და ჩილე-პატაგონიის ქვეოლქებად იყოფა. სამხრეთ ამერიკის ფაუნა მდიდარია ენდემური სახეობებით. (ზარმაცები, ჭიანჭველაჭამიები, ცხვირფართო მაიმუნები, ლამები და სხვა). სამხრეთ ამერიკაში ჩანთოსნების, მახრჩობელა ბოას და სხვათა არსებობა მიუთითებს იმაზე, რომ წარსულში ეს კონტინენტი დაკავშირებული იყო [[მადაგასკარი|მადაგასკარსა]] და [[ავსტრალია]]სთან. მდიდარი და მრავალფეროვანია სამხრეთი ამერიკის ნოტიო ტროპიკული და ეკვატორული [[ტყე|ტყის]] ფაუნა, სადაც ცხოველთა უმეტესობა სიცოცხლის მეტ ნაწილს [[ხე]]ზე ატარებს; აქ ბინადრობენ [[მაიმუნები]], [[ზარმაცები]], [[ჭიანჭველაჭამიები]], მტაცებლებიდან [[ოცელოტი]] და [[იაგუარი]], აგრეთვე [[ტყის ძაღლი]], ჩლიქოსნებიდან - [[ტაპირი]], პატარა გარეული ღორი [[პეკარი]] და სხვა. [[მღრღნელები]]დან გვხვდება მეხეური მაჩვზღარბა კოენდე, [[ჩანთოსანი ვირთაგვა]], ბევრია [[ღამურა]]. მდიდარია ორნითოფაუნა (თუთიყუში, სვავი, კოლიბრი). ტროპიკულ ტყეებში უამრავი [[მწერი]]ა - ღამისა და დღის [[პეპლები]], 100 ათასი სახეობის [[ხოჭო]]. [[ქვეწარმავლები]]დან აღსანიშნავია [[წყლის ანაკონდა]] და ხმელეთის მახრჩობელა [[ბოა-კონსტრიქტორი]], ბევრია შხამიანი [[გველი]], [[ხვლიკი]]. მდინარეებში ბინადრობს [[ნიანგი]], მდინარის დელფინი [[ინია]], მტაცებელი თევზი [[პირანია]]; აქ თევზის ორიათას სახეობას ითვლიან. სუბეკვატორული და ტროპიკული სარტყლების სავანასა და მეჩხერ ტყეში და სუბტროპიკული სარტყლის სტეპში მტაცებლებიდან გვხვდება [[იაგუარი]], [[პუმა]], [[ოცელოტი]], [[პამპასის კატა]], [[პამპასის მელა]], [[ფაფრიანი მგელი]], [[სავანის მელა]], ჩლიქოსნებიდან - [[პამპასის ირემი]]. მდინარეებსა და ტბებში არის [[ნუტრია]]. ფრინველებიდან აღსანიშნავია სირაქლემა [[ნანდუ]], ბევრია [[თუთიყუში]] და [[კოლიბრი]]. ანდებში ბინადრობს რელიქტური [[სათვალიანი დათვი]], [[ლამა]], [[პუანკო]] და სხვა. უკიდურეს სამხრეთ ნაწილში გვხვდება [[მაგელანის მელა]]. === ბუნებრივი რაიონები === [[რელიეფი]]ს გათვალისწინებით სამხრეთ ამერიკას ყოფენ ორ დიდ ნაწილად — ანდებსგარე აღმოსავლეთად და ანდურ დასავლეთად. ანდებსგარე აღმოსავლეთში გამოყოფილია შემდეგი ბუნებრივი მხარეები: * '''ლიანოს-ორინოკო''' — სუბეკვატორული სარტყლის [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკეები]], სადაც ნოტიო და ცხელ ზაფხულს თბილი და მშრალი ზამთარი ცვლის. დაფარულია სავანითა და ნათელი ტყით. * '''ამაზონია''' — [[დაბლობი]] [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკე]] ეკვატორულ სარტყელში. დამახასიათებელია [[მდინარე]]თა ხშირი ქსელი, მარადმწვანე ნოტიო [[ტყე]] — ჰილეა. * '''გვიანის ზეგანი''' — უმთავრესად ცოკოლიანი დენუდაციური [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკეები]] კრისტალური [[ჭიუხი|ჭიუხებითა]] და ქვიშაქვის მაგიდა მასივებით. შემოსილია ნოტიო (ჩრდილოეთში სეზონურად ნოტიო) მარადმწვანე ტყით. ჰავა ცხელია და მუდმივად ნოტიო. [[მდინარე]]ები წყალუხვია და ჭორომიანი. * '''ბრაზილიის ზეგანი''' — მააღალი მასივები და ცოკოლიანი ვაკეები. რომელთა ჩრდილო-დასავლეთ სუბეკვატორულ და აღმოსავლეთ ტროპიკულ რაიონებში გავრცელებულია სეზონურად ნოტიო და მუდმივად ნოტიო [[ტყე]]ები, ცენტრალურ ნაწილში — ბუჩქოვანი სავანა, ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში - სუბტროპიკული მარადმწვანე და ფართოფოთლოვანი ტყეები და [[სავანა]]. == ისტორია == === კოლუმბამდელი ცივილიზაციები === [[ფაილი:Peru Machu Picchu Sunrise 2.jpg|thumb|მაჩუ-პიქჩუ]] '''კოლუმბამდელი ცივილიზაციები''' — [[ცივილიზაცია|ცივილიზაციებია]], რომლებიც არსებობდნენ [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ]] და სამხრეთი ამერიკის კონტინენტებზე და გაქრნენ XV საუკუნეში ევროპელი კოლონისტების გამოჩენამდე. მიაჩნიათ, რომ [[ინდიელები]]ს და [[ესკიმოსები]]ს წინაპრები [[ამერიკა]]ში გადასახლდნენ 30-20 ათასი წლის წინ ჩრდილო-აღმოსავლეთ [[აზია|აზიიდან]] [[ბერინგია|ბერინგიის]] ოლქიდან [[ბერინგის ზღვა|ბერინგის ზღვის]] და [[ბერინგის სრუტე|ბერინგის სრუტის]] გავლით. პირველი გადასახლებულების კულტურის დონე შეესაბამებოდა ძველი სამყაროს [[პალეოლითი|პალეოლითურ]] და [[მეზოლითი|მეზოლითურ]] კულტურებს. ორივე კონტინენტზე ინდიელების განსახლება და მათ მიერ ახალი მიწების ათვისება გრძელდებოდა ბევრი ათასწლეულის განმავლობაში. [[ამერიკის კოლონიზაცია]]მდე (დაიწყო XVI საუკუნეში) ჩრდილოეთი და სამხრეთ ამერიკის ტომების უმრავლესობა იმყოფებოდა თემურ-ნათესაური წყობის სხვადასხვა სტადიაზე: მათში ბატონობდა ნათესაობის მდედრობითი ხაზი ([[იროკეზები]], [[მასკოგები]], [[ჰოპები]], მდინარე ამაზონის აუზის ბევრი ტომი და სხვა.), სხვებში ჩამოყალიბდა ნათესაობის მამრობითი ხაზი (ჩრდილოეთ ამერიკის ჩრდილო-დასავლეთის და სამხრეთ დასავლეთის ტომები, სამხრეთ ამერიკის ბევრი ტომი). ზოგიერთი ხალხი იმყოფებოდა თემურიდან კლასობრივ საზოგადოებაზე გადასვლის სხვადასხვა გარდამავალ სტადიებზე. [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალური]] და სამხრეთი ამერიკის ინდიელები ([[აცტეკები]], [[მაიას ცივილიზაცია|მაია]], [[ინკების იმპერია|ინკები]]) უკვე ცხოვრობდნენ კლასობრივ საზოგადოებაში. === ინდიელთა რელიგიები === ინდიელთა რელიგია სხვადასხვანაირი იყო, მაგრამ, მას არ ეტყობოდა [[მონოთეიზმი]]ს კვალი, რის გამოც [[მისიონერობა|მისიონერებს]] საკმაოდ უძნელდებოდათ მათთვის [[ქრისტიანობა|ქრისტიანული]] მცნება «[[ღმერთი]]»-ს ახსნა. ოღონდ ეს, არ ეხებოდათ [[ინკების იმპერია|ინკებს]], რომელთა [[ვირაკოჩა]]სადმი თაყვანისცემა თანდათან იძენდა მონოთეისტურ ნიშნებს. ინდიელებისთვის ღვთაების იდეამ ვერ მოასწრო განსაზღვრა და ზუსტი მნიშვნელობის აღქმა; ასევე ძნელია განისაზღვროს მათი შეხედულებები სამყაროს შექმნაზე. ბევრ შემთხვევაში ჩვენ საქმე გვაქვს ვარსკვლავების, მზის და მთვარის გაღმერთებაზე; ზოგჯერ ტომების ბელადები იძულებულები იყვნენ მათთვის მსვერპლიც შეეწირათ. ბუნებრივმა მოვლენებმა გამოიწვიეს წყლის, ჭექა-ქუხილის და ელვის თაყვანისცემაც: შემონახულია ჭექა-ქუხილისადმი მიძღვნილი ჰიმნი პერუში. რიცხვ ოთხს ბევრ ტომებში აქვს მაგიური მნიშვნელობა; ასევე აღიარებულია მრავალრიცხოვანი პრიმატები. კოსმოგონური და სხვა მითოლოგიური მონათხრობები დიდი რაოდენობითაა შეგროვილი ინდიელთა შორის; ისინი ყველა ძალიან ჰგავს პოლინეზიურს. მათ ასევე გააჩნიათ საკუთარი თქმულება [[წარღვნა]]ზე. ცხოველები, განსაკუთრებით ჩიტები, დიდ როლს თამაშობენ ბევრ თქმულებებში, ზუსტად ისევე, როგორც ისინი ყველაზე უფრო ხშირად გვხვდება [[ტოტემიზმი|ტოტემიზმში]]. ამასთან დაკავშირებით ხდება დათვების, მგლების, გველების და სხვა ცხოველების თაყვანისცემა. გავრცელებულია სიკვდილის შემდეგ სიცოცხლის არსებობის ცნება. კერპთაყვანისმცემლობა ინდიელებში იშვიათობაა, ასე რომ მათ რელიგიას უფრო [[პოლითეიზმი]]ს სახე კი არა აქვს, არამედ [[პანდემონიზმი|პანდემონიზმურია]]; გვიანდელ პერიოდში მსხვერპლად სწირავდნენ სიმინდს და ერთადერთ შინაურ ცხოველ — ძაღლს. ინკები ეთაყვანებოდნენ მზის ღმერთ [[ინტი]]ს, როგორც მთავარ ღმერთს. ინკების მმართველი ითვლებოდა მზის ღმერთის სახედ დედამიწაზე, ამიტომ ყველაფერს, რასაც ის ეხებოდა, სწვავდნენ. მზის კულტის გამო საკმაოდ გავრცელებული იყო ოქროს სხვადასხვა ნაკეთობები. ინკებს ჰყვდათ ასევე მეორეხარისხოვანი ღმერთები: ესენი იყვნენ, უპირველეს ყოვლისა, რეგიონალური ანუ ტომობრივი ღმერთები, მეორე, რაიონული ანუ კლანური, და ბოლოს, გვაროვნული. პირველებს ისტორიკოსი კრისტობალ დე ალბორნოსი უწოდებს ''პაკარისკებს''. ''პაკარისკები'' შეიძლება ყოფილიყვნენ მითური დიდი ეთნიკური ჯგუფის პირველი წინაპრები. მათ შორის შეიძლება მოვიხსენიოთ ისეთი ღმერთები, როგორებიცაა: პარიაკაკა, კარუა, ვანკა, აისავილკა, ჩინჩაკოჩა ანუ იანარამანი. ავგუსტიანელი ბერები მოიხსენებენ რეგიონალურ კერპებს გუამაჩუკოში. ინკების რელიგიაში არსებობდა [[მონოთეიზმი|მონოთეისტური]] ტენდენციები, ჩათვლილიყო ყველა ღმერთი [[ვირაკოჩა]]-[[პაჩა კამაკი]]ს იპოსტასებად. ცნობილია ვირაკოჩას რამდენიმე აშკარად მონოთეისტური ჰიმნი, რომლებიც მიეკუთვნება [[პაჩაკუტი]]ს. [[კანიბალიზმი|კანიბალიზმს]], რომელიც დაფიქსირებულია ბევრ ადგილებში, ყველგან ჰქონდა რელიგიური საფუძველი. [[ქურუმი|ქურუმების]] ადგილს იკავებდნენ განსაკუთრებული [[ჯადოქარი|ჯადოქრები]], რომლებიც იმავდროულად ექიმებიც იყვნენ. დაკრძალვის ცერემონიები, ერთნაირია ყველა ინდიელისათვის, რომელსაც თან ახლავს ხმამაღალი ტირილი, თმების დაგლეჯა, იმ ქოხის დანგრევა, სადაც ის გარდაიცვალა; ცხედარს მარხავენ დამჯდარ მდგომარეობაში, რაც შესაძლებელია მხოლოდ მიცვალებულის განსაკუთრებული გათოკვით. ძველ პერუში გამოიყენებოდა ცხედრების განსაკუთრებული მუმიფიკაცია. === კოლონიზაციის დასაწყისი === 1494 წელს [[პორტუგალია]]მ და [[ესპანეთი|ესპანეთმა]], რომლებიც იმ დროისთვის ყველაზე უფრო დიდი საზღვაო იმპერიები იყვნენ, ხელი მოაწერეს [[ტორდესილასის ხელშეკრულება]]ს. ხელშეკრულების საფუძველზე, დადგენილ იქნა გამყოფი ხაზი, დასავლეთის გრძედის 46° [[მერიდიანი]], რომლის დასავლეთით აღმოჩენილი ყველა ახალი ტერიტორია ცხადდებოდა ესპანეთის საკუთრებად, ხოლო მისგან აღმოსავლეთით აღმოჩენილი ახალი მიწები პორტუგალიის სამფლობელოებად. მაგრამ შემდგომში [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელებმა]] დაარღვიეს ეს ხელშეკრულება, როდესაც მერიდიანის დასავლეთითაც აითვისეს მიწები და შექმნეს კოლონია [[ბრაზილია]]. 1498 წელს ამერიკისკენ მესამედ გაცურვისას, [[ქრისტეფორე კოლუმბი|ქრისტეფორე კოლუმბმა]] ჩაუარა [[ორინოკოს დელტა]]ს, ხოლო შემდეგ გადაჯდა [[პარია]]ს ყურეში (ფაქტობრივად ვენესუელა). იქ მას დახვდა საოცრად ლამაზი ბუნება და მტკნარი წყლის დიდი რაოდენობა. 1499 წლიდან სამხრეთ ამერიკის მოსახლეობამ, რომელიც სავარაუდოდ 30 მილიონს აღემატებოდა, და ბუნებრივმა რესურსებმა არაერთხელ განიცადეს ექსპლუატაცია ევროპელი [[კონკისტადორი|კონკისტადორების]] მხრიდან, ჯერ [[ესპანელები]]ს, ხოლო შემდეგ [[პორტუგალიელები]]ს მიერ. ეს ორივე ურთიერთკონკურენტული მხარე პრეტენზიას აცხადებდა სამხრეთ ამერიკის მიწებზე და რესურსებზე, ისე როგორც საკუთარზე და დაყვეს კოლონიებად. ევროპულმა დაავადებებმა ([[ოსპა]], [[გრიპი]], [[წითელა]] და [[ტიფი]]), რომელთა წინააღმდეგ ადგილობრივ მაცხოვრებლებს იმუნიტეტი არ გააჩნდათ, ასევე იძულებითმა შრომამ გაანადგურა სამხრეთ ამერიკის მოსახლეობის დიდი ნაწილი. ამის შემდეგ ესპანელებმა და პორტუგალიელებმა დაიწყეს აფრიკიდან [[მონათმფლობელობა|მონების]] ჩამოყვანა განადგურებული მოსახლეობის შესაცვლელად. ევროპელებმა მაშინვე დაიწყეს ადგილობრივი მოსახლეობის და აფრიკელი მონების [[ქრისტიანობა|ქრისტიანულ]] რელიგიაზე მოქცევა. ისინი ცდილობდნენ ადგილობრივ მოსახლეობას სწრაფადვე დაევიწყებინა საკუთარი ტრადიციები და ჩვეულებები, რომლებიც ხელს უშლიდა ქრისტიანული რელიგიის სწრაფ გავრცელებას. მაგრამ საწყის ეტაპზე ევროპელთა მცდელობებს ადგილობრივმა მოსახლეობამ დიდი წინააღმდეგობა გაუწია. შემდგომში ესპანელებმა დიდი წინააღმდეგობის რაიონებში ოდნავ შეარბილეს მკაცრი პოლიტიკის გატარება, [[რომის კათოლიკური ეკლესია|რომის კათოლიკური ეკლესიის]] ზოგიერთმა [[მისიონერობა|მისიონერებმა]] შეისწავლეს [[კეჩუა (ენა)|კეჩუას]], [[ნაუატლი]]ს და [[გუარანის ენა]], ამ ენებზე შექმნეს დამწერლობა და გარკვეულწილად განავითარეს კიდეც. თანდათანობით ესპანელების და ადგილობრივების მნიშვნელოვანი ნაწილი ერთმანეთთან შეჯვარდა, რის შედეგადაც წარმოიშვა [[მეტისები]]. მეტისები და ინდიელები ხშირად იძულებულები იყვნენ ესპანური მთავრობისათვის გადაეხადათ არასამართლიანი გადასახადები და მკაცრად ისჯებოდნენ დაუმორჩილებისთვის. ბევრი ადგილობრივი ხელოვნების ნიმუში, ნაკეთობა და ძეგლი ევროპელებმა ჩათვალეს კერპთაყვანისმცებლურად და გაანადგურეს ისინი. ეს მოიცავდა დიდი რაოდენობით ოქროს და ვერცხლის სკულპტურებს, რომლებიც ესპანელებმა გადაადნეს სამშობლოში ტრანსპორტირებამდე. === კოლონიზაცია XVII და XVIII საუკუნეებში === 1616 წელს [[ნიდერლანდები]] დაინტერესდა [[ელ-დორადო]]ს ლეგენდით, დააარსა ფორტი [[გაიანა]] და შექმნა სამი კოლონია: [[დემერარა]], [[ახალი ზელანდია (გაიანა)|ახალი ზელანდია]] და [[ესეკიბო (კოლონია)|ესეკიბო]]. 1624 წელს [[საფრანგეთი]] შეეცადა დაფუძნებულიყო თანამედროვე [[საფრანგეთის გვიანა]]ს ტერიტორიაზე, მაგრამ იძულებული იყო დაეტოვებინა იგი პორტუგალიის მხრიდან აგრესიული პოლიტიკის გამო, რომელიც საფრანგეთის ამ ქმედებას განიხილავდა ტორდესილასის ხელშეკრულების დარღვევად. მაგრამ ფრანგი დასახლებულები დაბრუნდნენ 1630 წელს, ხოლო 1643 წელს მათ შეძლეს დაეარსებინათ დასახლება [[კაიენა]] და რამდენიმე პატარა პლანტაცია. XVI საუკუნიდან დაწყებული ესპანურ და პორტუგალიურ კოლონიებში გაჩნდა უკმაყოფილებები კოლონიური ადმინისტრაციის მიმართ. ამ მოძრაობებიდან ყველაზე ცნობილია მონა [[მარონები]]ს გამოსვლა, რომლებიც გაექცნენ თავიანთ პატრონებს და შექმნეს საკუთარი თავისუფალი თემები. სამეფო არმიამ მათი დამორჩილება ვერ შეძლო, რისი ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზი იყო ის, რომ მარონებმა კარგად შეისწავლეს სამხრეთ ამერიკის ჯუნგლებში ბრძოლა. 1721 წელსა და 1735 წელს შორის პერიოდში მოხდა [[პარაგვაელი კომუნარების აჯანყება]], რომლის დროსაც ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ პარაგვაელი დასახლებულები და ადგილობრივი ინდიელები. 1742 წელსა და 1756 წელს შორის პერიოდში [[პერუ]]ს ცენტრალურ ჯუნგლებში მოხდა [[ხუან სანტოს ატაუალპა]]ს აჯანყება. 1780 წელს პერუს ვიცე-სამეფოში მოხდა [[ტუპაკ ამარუ II]]-ის აჯანყება, რომელიც გააგრძელა ტუპაკ კატარიმ ზემო პერუში. 1763 წელს აფრიკელი [[კუფუ]]ს ხელმძღვანელობით მოხდა აჯანყება გაიანაში, რომელიც სასტიკად ჩაახშეს ჰოლანდიელებმა. 1781 წელს მოხდა [[კომუნარების აჯანყება (ახალი გრანადა)|კომუნარების აჯანყება]] [[ახალი გრანადის ვიცე-სამეფო]]ში, რომელიც იყო სახალხო აჯანყება და რომელმაც ერთმანეთთან გააერთიანა ადგილობრივი მაცხოვრებლები და მეტისები. აჯანყებულები ცდილობდნენ კოლონიაში ხელში აეღოთ ძალაუფლება და მიუხედავად იმისა, რომ ვიცე-მეფე [[მანუელ ანტონიო ფლორეს მალდონადო]]მ აჯანყებულებს ბევრ დათმობებს დაპირდა, მან არანაირი პირობა არ შეასრულა და პირიქით აჯანყების ხელმძღვანელი [[ხოსე ანტონიო გალანი]] ჩამოახრჩო. 1796 წელს ნიდერლანდური კოლონია ესეკიბო დაიკავა [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]], რომლებსაც ადრე იქ მონები შეჰყავდათ. XVIII საუკუნეში ესპანელი მღვდელი, მათემატიკოსი და ბოტანიკოსი [[ხოსე სელესტიანო მუტისი]] (1732-1808) ვიცე-მეფე [[ანტონიო კაბალიერო ი გონგორა]]მ გააგზავნა [[ახალი გრანადის ვიცე-სამეფო]]ს ინვენტარიზაციის ჩასატარებლად, რომელიც როგორც ცნობილია იყო ბოტანიკური ექსპედიცია, რომელმაც ჩაატარა მსენარეულობის და ცხოველთა სამყაროს აღწერა და ქალაქ [[ბოგოტა]]ში დააარსა პირველი ასტრონომიული [[ობსერვატორია]]. 1801 წლის 15 აგვისტოს პრუსიელმა მეცნიერმა [[ალექსანდერ ჰუმბოლდტი|ალექსანდერ ჰუმბოლდტმა]] მიაღწია დასახლება ფონტიბონს, სადაც მუტისმა დაიწყო ახალი გრენადის თავისი ექსპედიცია [[კიტო]]ში. ორი მეცნიერის შეხვედრა ითვლება ყველაზე ნათელ მოვლენად ბოტანიკურ ექსპედიციაში. ჰუმბოლდტმა ინახულა [[ვენესუელა]], [[მექსიკა]], [[აშშ]], [[ჩილე]] და [[პერუ]]. მისი დაკვირვებებისას წყნარი ოკეანის ტემპერატურათა ცვლილებებზე ჩილედან პერუმდე წელიწადის სხვადასხვა პერიოდში, მან აღმოაჩინა ცივი დინებები, რომელთა მიმართულება იყო სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ პერუს სანაპიროს გასწვრივ, რომელსაც მის პატივსაცემად ჰუმბოლდტის დინებები დაერქვა. 1806 წელსა და 1807 წელს შორის პერიოდში ბრიტანეთის შეიარაღებულმა ძალებმა სცადეს რიო-დე-ლა-პლატას რაიონში შეჭრა. ეს აგრესია მოგერიებული იქნა, მაგრამ ესპანეთის ხელისუფლებაზე მძლავრად იმოქმედა. === XIX საუკუნე და დამოუკიდებლობა === ესპანურმა კოლონიებმა საკუთარი დამოუკიდებლობის მოპოვება დაიწყეს XIX საუკუნის პირველ მეოთხედში, [[ომი დამოუკიდებლობისათვის ესპანეთის ამერიკულ კოლონიებში|ესპანეთის ამერიკულ კოლონიებში დამოუკიდებლობისათვის ომის]] დროს. [[სიმონ ბოლივარი]] ([[დიდი კოლუმბია]], [[პერუ]], [[ბოლივია]]), [[ხოსე სან-მარტინი]] ([[რიო-დე-ლა-პლატის გაერთიანებული პროვინციები]], [[ჩილე]], [[პერუ]]) და [[ბერნარდო ო’ჰიგინსი]] ([[ჩილე]]) მეთაურობდნენ დამოუკიდებლობისაკენ მიმავალ ბრძოლებს. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლივარი ცდილობდა ესპანურენოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფო ყოფილიყო ერთიანი, ის მაინც დაიშალა რამდენიმე დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ. ==== ვენესუელის რესპუბლიკა ==== სიმონ ბოლივარმა აქტიური მონაწილეობა მიიღო [[ვენესუელა]]ში ესპანური ბატონობის დამხობაში (1810 წლის 19 აპრილი) და მის დამოუკიდებელ რესპუბლიკად გამოცხადებაში (1811 წლის 5 ივლისი). იმავე წელს ბოლივარი რევოლუციურმა ხუნტამ (სახალხო კრება) გააგზავნა [[ლონდონი|ლონდონში]], რათა მოეპოვებინა მხარდაჭერა ბრიტანეთის მთავრობისგან. მაგრამ ბრიტანელებმა ნეიტრალური პოზიციის დაკავება აირჩიეს. ბოლივარმა ლონდონში დატოვა აგენტი [[ლუი ლოპეს მენდესა]] ვენესუელასთან შეთანხმების დასამყარებლად ჯარისკაცების ფულის საშუალებით აყვანის თაობაზე და იარაღთან ერთად უკან დაბრუნდა. მალე ესპანელმა გენერალმა მონტევერდემ თანადგომისთვის მიმართა ვენესუელის სტეპების ნახევრად ველური მაცხოვრებლების — "ლიანოსების" მეომრებს — ''ლიანეროსებს''. ლიანეროსების ფორმირებების მეთაურად დაინიშნა [[ასტურია|ასტურიელი]] [[ხოსე ტომას ბოვესი]], მეტსახელად "ბოვესი-მყვირალა". ომმა მიიღო მეტად სასტიკი ხასიათი. ბოლივარმა გადაწყვიტა ეპასუხა იგივე მეთოდით და ბრძანა მოეკლათ ყველა ტყვე. ესპანეთის [[ჯარი]]ს მიერ ბოლივარის არმიის განადგურების შემდეგ, ბოლივარი 1812 წელს დაფუძნდა ახალ გრანადაში (დღევანდელი [[კოლუმბია]]), სადაც დაწერა «[[მანიფესტი კარტახენადან]]», ხოლო 1813 წლის დასაწყისში დაბრუნდა სამშობლოში. 1813 წლის აგვისტოში მისმა არმიამ დაიკავა [[კარაკასი]]. კარაკასის მუნიციპალიტეტმა საზეიმოდ გამოაცხადა ბოლივარი — "ვენესუელის გამანთავისუფლებლად" (El Libertador). შეიქმნა ვენესუელის II რესპუბლიკა, ბოლივარის ხელმძღვანელობით. ვენესუელის ეროვნულმა კონგრესმა დაამტკიცა მისთვის გამანთავისუფლებელის წოდების მინიჭება. მაგრამ, იმის გამო, რომ ვერ გადაწყვიტეს ხალხის ქვედა ფენების ინტერესებისთვის რეფორმების ჩატარება, მან ვერ შეძლო მათგან დახმარების მიღება და 1814 წელს დამარცხდა. 1814 წლის 6 ივლისს ესპანეთის არმიის ფართე შეტევების შემდეგ სიმონ ბოლივარის არმია იძულებული გახდა დაეტოვა დედაქალაქი. [[იამაიკა]]ში თავშესაფარის მოძებნის შემდეგ, ბოლივარმა 1815 წლის სექტემბერში იქ გამოაქვეყნა ღია წერილი, სადაც გამოხატა თავისი რწმენა ესპანეთის ამერიკის სწრაფი განთავისუფლების შესახებ. ==== კოლუმბიის დაარსება ==== ბოლივარი ბოლოს და ბოლოს მიხვდა, რომ აუცილებელი იყო მონების განთავისუფლება და სხვა სოციალური პრობლემების გადაწყვეტა. მან დაარწმუნა [[ჰაიტი]]ს რესპუბლიკის პრეზიდენტი [[ალექსანდრ პეტიონი]], რათა მას აჯანყებულებისთვის გაეწია სამხედრო დახმარება და 1816 წლის დეკემბერში იგი გადავიდა ვენესუელის სანაპიროზე. 1816 წლის მონობის გაუქმებამ და 1817 წელს გამოცემულმა დეკრეტმა გამანთავისუფლებელი არმიის მეომრებისათვის მიწის ნაკვეთების გამოყოფაზე მას მისცა საშუალება გაეფართოებინა სოციალური ბაზა. სიმონ ბოლივარის მხარეს გადავიდა ''ლიანეროსების'' რაზმები, რომლებსაც ბოვესის გარდაცვალების შემდეგ (1814 წელი) გაუჩნდათ ახალი ლიდერი — [[ხოსე ანტონიო პაესი]], მკვიდრი ''ლიანერო''. რევოლუციის ყველა წინამძღოლის ერთად შეკრება, საერთო მოქმედების გეგმის შესამუშავებლად სიმონ ბოლივარს არ გამოუვიდა. მან, ჰოლანდიელი ბრიონის დახმარებით, 1817 წლის მაისში დაიკავა ქალაქი [[ანგოსტურა]] და ესპანეთის წინააღმდეგ აამხედრა მთელი გვიანა. შემდეგ ბოლივარმა გასცა ბრძანება დაეპატიმრებინათ თავისი ყოფილი თანამებრძოლები პიარი და მარინო (პირველი დახვრიტეს 1817 წლის 16 ოქტომბერს). 1818 წლის თებერვალში, ლონდონიდან დაქირავებული ჯარისკაცების ჩამოსვლის შედეგად, მან შეძლო ჩამოეყალიბებინა ახალი არმია. ვენესუელაში წარმატებული ბრძოლების შემდეგ, მისმა [[ჯარი|ჯარმა]] 1819 წელს გაათავისუფლა [[ახალი გრანადის ვიცე-სამეფო|ახალი გრანადა]]. 1819 წლის დეკემბერში ის აირჩიეს ქალაქ ანგოსტურაში (დღეისათვის [[სიუდად-ბოლივარი]]) ეროვნული კონგრესის მიერ გამოცხადებული კოლუმბიის რესპუბლიკის პრეზიდენტად, სადაც შევიდნენ [[ვენესუელა]] და [[ახალი გრანადის ვიცე-სამეფო|ახალი გრანადა]]. 1822 წელს კოლუმბიელებმა გაყარეს ესპანელი სამხედროები [[კიტო]]ს პროვინციიდან (დღეისათვის [[ეკვადორი]]), რომელიც შეუერთდა [[კოლუმბია]]ს. ==== კოლუმბიის ფედერაციის დაშლა ==== სიმონ ბოლივარის აზრით უნდა ჩამოყალიბებულიყო სამხრეთის შეერთებული შტატები (Sur de Estados Unidos), რომელშიც უნდა შესულიყვნენ კოლუმბია, პერუ, ბოლივია, ლა-პლატა და ჩილე. 1826 წლის 22 ივნისს ბოლივარმა [[პანამა]]ში მოიწვია კონგრესი ყველა ამ სახელმწიფოს წარმომადგენლებისგან, რომელიც მალე დაიშალა. პანამის კონგრესის დაშლის შემდეგ, ბოლივარმა გულში წარმოთქვა: ''მე ვგავარ იმ სულელ ბერძენს, რომელიც, იჯდა კლდეზე, ცდილობდა ეხემძღვანელა იმ გემებისათვის, რომლებიც მიცურავდნენ სხვა მიმართულებით!..'' მას შემდეგ სულ მალე, როგორც კი ბოლივარის პროექტი ფართედ გახდა ცნობილი, მას დააბრალეს იმპერიის შექმნის მცდელობა, სადაც ის იქნებოდა ხელისუფალი და ნაპოლეონის როლის შემსრულებელი. კოლუმბიაში დაიწყო პარტიული დაპირისპირება. დეპუტატების ნაწილი, გენერალ პაესის მეთაურობით, აცხადებდა ავტონომიას, სხვებს უნდოდათ ბოლივიური კოდექსის მიღება. ბოლივარი უმალ ჩავიდა კოლუმბიაში და საკუთარ თავზე აიღო დიქტატორული უფლებამოსილება, 1828 წლის 2 მარტს ოკანიეში მოიწვია ეროვნული კრება საკითხის განხილვის მიზნით: «უნდა შეცვლილიყო თუ არა სახელმწიფოს კონსტიტუცია?» კონგრესმა ვერ მიიღო საბოლოო გადაწყვეტილება და რამდენიმე სხდომის შემდეგ დაიხურა. ამ დროს პერუელებმა უარი თქვეს ბოლივიურ კოდექსზე და ჩამოართვეს ბოლივარს სამუდამო პრეზიდენტის ტიტული. პერუში და ბოლივიაში ხელისუფლების დაკარგვის შემდეგ, ბოლივარი 1828 წლის 20 ივნისს ჩავიდა [[ბოგოტა]]ში და დააფუძნა საკუთარი რეზიდენცია, როგორც კოლუმბიის მმართველი. მაგრამ უკვე 1828 წლის 25 სექტემბერს ფედერალისტები შევარდნენ მის სასახლეში, დახოცეს დაცვა, ხოლო თვითონ ბოლივარი სასწაულად გადარჩა. მაგრამ მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი გამოვიდა ბოლივარის მხარეზე, და ამან უშველა ბოლივარს აჯანყების ჩაქრობაში, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ვიცე-პრეზიდენტი სანტანდერი. აჯანყებულთა მეთაურს ჯერ მიესაჯა სიკვდილი, ხოლო შემდეგ ეს სასჯელი შეიცვალა ქვეყნიდან მისი გაძევებით 70 მომხრესთან ერთად. მეორე წელს იმატა ანარქიამ. 1829 წლის 25 ნოემბერს თვითონ კარაკასში 486 [[არისტოკრატი|არისტოკრატმა]] მოქალაქემ გამოაცხადა კოლუმბიის შემადგენლობიდან ვენესუელის გამოსვლის შესახებ. ==== რიო-დე-ლა-პლატის გაერთიანებული პროვინციები ==== რიო-დე-ლა-პლატის გაერთიანებული პროვინციები ({{lang-es|Provincias Unidas de Sud América}}) იყო სახელმწიფო სამხრეთ ამერიკაში, რომელიც არსებობდა 1810 წლიდან 1830 წლამდე პერიოდში. სახელმწიფო ჩამოყალიბდა [[მაისის რევოლუცია|მაისის რევოლუციის]] შედეგად ესპანეთის [[რიო-დე-ლა-პლატის ვიცე-სამეფო]]ს დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ და რომელსაც ასევე ერქვა '''რიო-დე-ლა-პლატის გაერთიანებული პროვინციები'''. სახელმწიფოს ტერიტორია შედგებოდა თანამედროვე [[არგენტინა|არგენტინის]] და [[ურუგვაი]]ს ტერიტორიებისგან და თანამედროვე [[ბოლივია|ბოლივიის]] და [[ბრაზილია|ბრაზილიის]] რამდენიმე პროვინციებისგან. რიო-დე-ლა-პლატის გაერთიანებული პროვინციების არსებობა დაიწყო 1810 წლის 25 მაისის რევოლუციიდან, როდესაც ჩამოაგდეს ვიცე-მეფის ხელისუფლება და აირჩიეს [[არგენტინის პირველი ხუნტა]]. 1816 წლის 9 ივლისს ესპანეთისაგან დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ [[სან-მიგელ-დე-ტუკუმანი]]ს კონგრესზე რიო-დე-ლა-პლატის გაერთიანებულ პროვინციებს ეწოდა სამხრეთ ამერიკის გაერთიანებული პროვინციები ({{lang-es|Provincias Unidas de Sud América}}) და ოფიციალურად ასე იწოდებოდა 1820 წლამდე. 1825 წელს რიო-დე-ლა-პლატის გაერთიანებულ პროვინციებს გამოეყო [[ბოლივია]], ხოლო 1828 წელს, [[არგენტინა-ბრაზილიის ომი]]ს შედეგად — [[სისპლატინა]]ს პროვინცია, რომელიც შემდეგ გახდა დამოუკიდებელი სახელმწიფო [[ურუგვაი]]. ამიტომ სახელმწიფოს დასახელება შეიცვალა და მას ეწოდა [[არგენტინის კონფედერაცია]]. ==== ბრაზილიის დამოუკიდებლობის გამოცხადება ==== სამხრეთ ამერიკაში პორტუგალიის კოლონიების დამოუკიდებლობა მიღებული იქნა გაცილებით უფრო უსისხლოდ და მშვიდობიანად, ვიდრე ესპანურ კოლონიებში. 1808 წელს, როდესაც [[ნაპოლეონ ბონაპარტი]]ს არმიამ ომი დაუწყო პორტუგალიას, მიღებული იქნა გადაწყვეტილება გადაეყვანათ მეფე და მისი ოჯახი [[რიო-დე-ჟანეირო]]ში, სადაც ისინი დარჩნენ 1821 წლამდე. ამ გადაყვანის დროს პირდაპირი მონაწილეობა მიიღო ბრიტანეთის მთავრობამ. მან ისარგებლა პორტუგალიის მძიმე მდგომარეობით და, მიზნად ჰქონდა რა მიეღო კიდევ უფრო მეტი პრივილეგიები ვაჭრობაში, გაიღო სამეფო ოჯახის გადაყვანისთვის საჭირო გემების აუცილებელი რაოდენობა. დონ [[ჟუან VI (პორტუგალია)|ჟუან VI-მ]] რიო-დე-ჟანეიროში გადაიტანა პორტუგალიის სახელმწიფო დაწესებულებები, დააარსა სამეფო ბიბლიოთეკა, სამხედრო აკადემია, სამედიცინო და სამართლის სკოლები. 1815 წლის 16 დეკემბრის თავისი დეკრეტით მან პორტუგალიის ყველა სამფლობელოს მისცა [[პორტუგალიის, ბრაზილიისა და ალგარვეს გაერთიანებული სამეფო]]ს სტატუსი, ამითი ბრაზილია პორტუგალიის თანასწორი გახდა. 1811 წელს, ჟუანმა ისარგებლა [[არგენტინის დამოუკიდებლობისთვის ომი]]ს დროს ლა-პლატის რაიონში არასტაბილურობით და [[პორტუგალია-ბრაზილიის შეჭრა აღმოსავლეთის ზოლში (1811)|გაგზავნა ჯარი აღმოსავლეთის ზოლში]] (დღეისათვის ურუგვაი), მაგრამ 1812 წლის 26 მაისს [[დიდი ბრიტანეთი|ბრიტანეთის]] მეშვეობით ხელი მოეწერა [[ერერა — რეიდმეიკერის ტრაქტატი|ერერა — რეიდმეიკერის ტრაქტატს]]. ტრაქტატის მესამე მუხლის შესაბამისად პორტუგალიის [[ჯარი|ჯარს]] უნდა დაეტოვებინა «ესპანეთის ტერიტორია». მაგრამ 1816 წელს ჟუანმა ისევ [[პორტუგალია-ბრაზილიის შეჭრა აღმოსავლეთის ზოლში (1816—1820)|გაგზავნა ჯარი აღმოსავლეთის ზოლში]] და დაიპყრო იგი 1817 წელს. 1821 წელს მეფე ჟუან VI იძულებული გახდა დამორჩილებოდა პორტუგალიის პოლიტიკურ დაწოლას და დაბრუნდა [[ლისაბონი|ლისაბონში]], რიოში დატოვა თავისი მემკვიდრე პედრო და მიანიჭა მას ვიცე-მეფის რეგენტის ტიტული. 1821 წლის სექტემბერში პორტუგალიის პარლამენტმა კენჭი უყარა ბრაზილიის სამეფოს და სამეფო დაწესებულებების გაუქმებას რიო-დე-ჟანეიროში, შედეგად დაუქვემდებარა ბრაზილიის ყველა პროვინცია უშუალოდ ლისაბონს. ამავე დროს ბრაზილიაში გაიგზავნა სამხედრო ნაწილები, ხოლო ბრაზილიის ყველა სამხედრო ერთეული გადავიდა პორტუგალიის მეთაურობის ქვეშ. 1822 წლის 7 სექტემბერს დონ პედრომ ბრძანების შესრულებაზე უარი განაცხადა და ბრაზილიის დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 1822 წლის 12 ოქტომბერს იგი მეფედ აკურთხეს, როგორც ბრაზილიის პირველი იმპერატორი [[პედრუ I (ბრაზილია)|პედრუ I]]. === XX საუკუნე === XX საუკუნის დასაწყისში სამხრეთ ამერიკაში დაიწყო სამხედრო-საზღვაო შეიარაღების შეჯიბრი [[არგენტინა|არგენტინის]], [[ბრაზილია|ბრაზილიის]] და [[ჩილე]]ს შორის. სამხედრო-საზღვაო შეიარაღებაში მეტოქეობის საფუძველი გახდა 1907 წელს ბრაზილიის მიერ დიდ ბრიტანეთში შეკვეთილი სამი [[დრიდნოუტი (გემების კლასი)|დრიდნოუტი]] ({{lang-en|Dreadnought}}), რომელიც იმ მომენტში წარმოადგენდა დიდი წყალსზედა გემების უახლოეს კლასს და ჰქონდათ ყველაზე უფრო დიდი დაბომბვის ძალა. არგენტინა-ჩილეს შეიარაღებაში შეჯიბრი (1887—1902 წლები), დაემთხვა ბრაზილიის მონარქიის დამხობას და [[ბრაზილიის ძველი რესპუბლიკა|ბრაზილიის ძველი რესპუბლიკის]] შექმნას, რამაც ქვეყანაში გამოიწვია საერთო არასტაბილურობა და ბრაზილიის ფლოტი ჩააყენა ისეთ მდგომარეობაში, რომელშიც ის ჩამორჩებოდა მეტოქეებს, როგორც ხარისხით, ასევე ტონაჟით. 1904 წელს ბრაზილიელმა პოლიტიკოსებმა პირველად დააყენეს საკითხი ეროვნული ფლოტის გაძლიერების შესახებ და მიზნად დაისახეს გაეყვანათ ბრაზილია მსოფლიო ლიდერების რიცხვში. 1905 წლის ბოლოს მათ შეუკვეთეს სამი ჯავსნოსანი გემი, მაგრამ შეკვეთა გაუქმდა 1906 წელს, მაშინვე, როდესაც დიდმა ბრიტანეთმა შექმნა იმ დროისათვის რევოლუციური «[[HMS Dreadnought (1906)]]». ჯავსნოსანი გემების ნაცვლად მათ შექმნეს ორი ბრაზილიური დრიდნოუტი [[«მინას ჟერაისის» ტიპის სახაზო გემები|«მინას ჟერაისი»]], იმაზე გათვლით, რომ მომავალში შეიქმნებოდა კიდევ ერთი. არგენტინამ და ჩილემ ვადამდე შეწყვიტეს 1902 წელს დადებული საზღვაო შეიარაღების შეზღუდვის შეთანხმების მოქმედება და შეუკვეთეს საკუთარი ტიპის ორ-ორი გემი: [[«რივადავიას» ტიპის სახაზო გემი|«რივადავიას»]] არგენტინისთვის აშენებდნენ [[აშშ]]-ში, [[«ალმირანტე ლატორეს» ტიპის სახაზო გემი|«ალმირანტე ლატორეს»]] ჩილესთვის — ბრიტანეთში. ამავე დროს მესამე ბრაზილიური დრიდნოუტის — «[[HMS Agincourt (1913)]]» აშენება — გაუქმდა კიდევ უფრო მძლავრი გემის შექმნის სასარგებლოდ. ამ გემის პროექტი რამდენიმეჯერ შეიცვალა მისი მშენებლობის დროს, მაგრამ პროექტის უკვე საბოლოოდ დამტკიცების შემდეგ ბრაზილიის მთავრობაში მთავრობაში მიხვდნენ, რომ ახალი გემი მაინც ჩამორჩებოდა იმ დროისათვის ახლად შექმნილ სუპერდრიდნოუტებს. აუშენებელი «HMS Agincourt (1913)» გამოიტანეს გაყიდვაზე და მალევე მიჰყიდეს [[ოსმალეთის იმპერია]]ს. ამის მაგივრად დაგეგმეს [[Armstrong Whitworth]]-ში აეშენებინათ სუპერდრიდნოუტი «რიაჩუელო», მაგრამ მალე დაწყებულმა [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველმა მსოფლიო ომმა]] ამ გეგმის განხორციელებას ხელი შეუშალა: ბრიტანულმა გემთმშენებლებმა შეწყვიტეს მუშაობა უცხოურ დაკვეთებზე და მთელი ყურადღება გადაიტანეს [[სამეფო ფლოტი|დიდი ბრიტანეთის სამეფო სამხედრო-საზღვაო ფლოტის]] მოთხოვნებზე. ჩილეს ორივე დრიდნოუტი გამოისყიდა დიდმა ბრიტანეთმა და შეიყვანა საკუთარი სამხედრო ფლოტის შემადგენლობაში. არგენტინული ორივე გემი, რომელიც ნეიტრალურ აშშ-ში შენდებოდა, გადაეცა დამკვეთს 1915 წელს. პირველმა მსოფლიო ომმა დაამთავრა სამხრეთამერიკულ ქვეყნებს შორის დრიდნოუტების შეჯიბრი. ==== დიქტატურები სამხრეთ ამერიკაში ==== 1912 წელს არგენტინაში მიიღეს [[საენს პენის კანონი]] საყოველთაო საარჩევნო უფლებაზე ფარული კენჭისყრის დროს; ეს იყო ერთ-ერთი მთავარი პოლიტიკური რეფორმა, რომელიც როდესმე ჩატარებულა ქვეყანაში. ახალმა კანონმა შესაძლებლობა მისცა უმრავლესობაში მყოფ რადიკალთა პარტიის ლიდერს [[იპოლიტო ირიგოიენი|იპოლიტო ირიგოიენს]] არჩეულიყო პრეზიდენტის პოსტზე. ხელისუფლებაში მისი ყოფნის დროს (1916—1922) ხელისუფლება დიდ ყურადღებას უთმობდა სოციალური უზრუნველყოფისა და განათლების საკითხებს. ირიგოიენმა შეძლო შეენარჩუნებინა არგენტინის ნეიტრალიტეტი პირველი მსოფლიო ომის დროს. მეორე რადიკალის, დოქტორ [[მარსელო ტორკუატო დე ალვეარი]]ს ექვსი წლის საპრეზიდენტო მმართველობის (1922—1928) შემდეგ, ირიგოიენი ხელმეორედ აირჩიეს 1928 წელს. კრიზისის პირობებში ირიგოიენის ქვეყნის მართვის უუნარობამ საფუძველი ჩაუყარა ქვეყანაში სახელმწიფო გადატრიალებას; 1930 წლის სექტემბერში პრეზიდენტი გადააყენეს. ეს გადატრიალება განხორციელდა უმაღლესი ოფიცრების და კონსერვატიული პარტიის (სახელი შეიცვალეს და გახდნენ ეროვნულ-დემოკრატები) სამოქალაქო ლიდერების, ასევე რადიკალების ოპოზიციური ფრთის, რომლებიც გამოეყვნენ რადიკალურ პარტიას ერთობლივი ძალისხმევით. მთავრობას სათავეში ჩაუდგა გენერალი [[ხოსე ფელიქს ურიბურუ]], ავტორიტატული ხელისუფლების მომხრე, რომელმაც წამოიწყო წარუმატებელი ცდა დაემყარებინა ფაშისტური დიქტატურა მსხვილი კორპორაციების სასარგებლოდ. 1931 წელს ურიბურუს მოწინააღმდეგეებმა, სამხედრო პირების მხრიდან, აიძულეს გენერალი დაენიშნა არჩევნები. მაგრამ რადიკალურ პარტიას აკრძალული ჰქონდა მასში მონაწილეობის მიღება და მმართველი კოალიციის ძირითადი მოწინააღმდეგები გახდნენ ერთობლივად გამოსული სოციალისტები და პროგრესული დემოკრატები. 1932 წელს გაიმარჯვა გენერალმა [[აგუსტინ პედრო ხუსტო]]მ, რადიკალმა, რომელიც სარგებლობდა კონსერვატორების მხარდაჭერით. მისი უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდეგ, კოალიციამ პრეზიდენტის პოსტზე წამოაყენა საკუთარი კანდიდატი — [[რობერტო მარია ორტისი]], ხოლო ვიცე-პრეზიდენტის პოსტზე — კონსერვატორი რამონ კასტილიო. 1938 წელს გამოცხადდა არჩევნებზე მათი გამარჯვების შესახებ, მიუხედავად მრავალრიცხოვანი განცხადებებისა შედეგების გაყალბების შესახებ. ===== სამხედრო დიქტატურების ქრონოლოგია სამხრეთ ამერიკაში ===== <div class="center"> <timeline> ImageSize = width:1000 height:auto barincrement:25 PlotArea = left:100 bottom:60 top:0 right:10 Alignbars = justify DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/01/1950 till:01/01/2001 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Colors = id:argentina value:blue legend:არგენტინა id:bolivia value:brightgreen legend:ბოლივია id:brazil value:green legend:ბრაზილია id:chile value:purple legend:ჩილე id:colombia value:pink legend:კოლუმბია id:ecuador value:yellow legend:ეკვადორი id:paraguay value:brightblue legend:პარაგვაი id:peru value:red legend:პერუ id:suriname value:darkblue legend:სურინამი id:uruguay value:black legend:ურუგვაი id:venezuela value:orange legend:ვენესუელა Legend = orientation:horizontal position:bottom ScaleMajor = increment:2 start:1950 ScaleMinor = increment:1 start:1951 BarData = bar:arg text:"არგენტინა" bar:bol text:"ბოლივია" bar:bra text:"ბრაზილია" bar:chi text:"ჩილე" bar:col text:"კოლუმბია" bar:ecu text:"ეკვადორი" bar:par text:"პარაგვაი" bar:per text:"პერუ" bar:sur text:"სურინამი" bar:uru text:"ურუგვაი" bar:ven text:"ვენესუელა" PlotData = width:10 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) bar:arg from:16/09/1955 till:01/05/1958 color:Argentina bar:arg from:28/06/1966 till:25/05/1973 color:Argentina bar:arg from:24/03/1976 till:10/12/1983 color:Argentina bar:bol from:05/11/1964 till:08/08/1979 color:Bolivia bar:bol from:01/11/1979 till:16/11/1979 color:Bolivia bar:bol from:17/07/1980 till:10/10/1982 color:Bolivia bar:bra from:31/03/1964 till:15/05/1985 color:Brazil bar:chi from:11/09/1973 till:11/03/1990 color:Chile bar:col from:13/06/1953 till:19/05/1957 color:Colombia bar:ecu from:01/01/1950 till:01/09/1952 color:Ecuador bar:ecu from:07/11/1961 till:01/09/1968 color:Ecuador bar:ecu from:15/02/1972 till:08/10/1979 color:Ecuador bar:par from:01/01/1950 till:01/05/1989 color:Paraguay bar:per from:01/01/1950 till:28/07/1957 color:Peru bar:per from:03/10/1968 till:28/07/1980 color:Peru bar:per from:28/07/1990 till:22/11/2000 color:Peru bar:sur from:25/02/1980 till:25/01/1988 color:Suriname bar:sur from:24/12/1990 till:16/09/1991 color:Suriname bar:uru from:27/06/1973 till:01/03/1985 color:Uruguay bar:ven from:01/01/1950 till:13/02/1959 color:Venezuela </timeline> </div> ==== სამხრეთ ამერიკა მეორე მსოფლიო ომში ==== 4 სექტემბერს ევროპაში საბრძოლო მოქმედებების დაწყებისთანავე, არგენტინამ გამოაცხადა ნეიტრალიტეტის შესახებ. ხელისუფლებაში არჩევნების გაყალბების შედეგად მოსული მმართველი პრეზიდენტი — [[რობერტო მარია ორტისი]] იყო [[ანტიჰიტლერული კოალიცია|ანტიჰიტლერული კოალიციის]] მომხრე, მაგრამ არმიაში ოპოზიციის გამო არ წყვეტდა ურთიერთობებს [[ღერძი ბერლინი-რომი-ტოკიო|ფაშისტური ქვეყნების ალიანსი]]ს ქვეყნებთან. ფაშისტური ქვეყნების ალიანსის ქვეყნების პორტები ინგლი-ამერიკულმა ფლოტმა დაბლოკა და შედეგად არგენტინის ვაჭრობა ევროპის ქვეყნებთან მინიმუმამდე შემცირდა. საწყობებში დაიწყო სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების დიდი მარაგის დაგროვება. დაირღვა სავაჭრო-ეკონომიკური ცხოვრება ქვეყანაში. თუ ომამდე დედაქალაქის პორტში ყოველდღიურად შემოდიოდა 150-მდე სავაჭრო გემი, უკვე საბრძოლო მოქმედებების პირველ თვეებში ეს რიცხვი შემცირდა კვირაში 26-მდე. ამ პირობებში ბუენოს-აირესმა ორიენტირება აიღო [[ვაშინგტონი|ვაშინგტონზე]] და [[ლონდონი|ლონდონზე]]. ამას გარდა, 1939—1940 წლების განმავლობაში, დაიდო შეთანხმებები [[ლათინური ამერიკა|ლათინური ამერიკის]] რეგიონის ქვეყნებთან, ასევე, [[დანია]]სთან და [[იაპონია]]სთან. თუ 1939 წელს ლათინური ამერიკის რეგიონის ქვეყნებზე მოდიოდა ექსპორტის 21 % და იმპორტის 32 %, უკვე 1945 წელს ამ მაჩვენებლებმა შესაბამისად შეადგინეს 49 % და 61 %. ეკონომიკის გარკვეულწილად გაუმჯობესებას ხელი შეუწყო 1940 წლამდე ნეიტრალურმა [[იტალია]]მ, ფრანკისტულმა [[ესპანეთი|ესპანეთმა]] და [[პორტუგალია]]მ, რომლებიც გახდნენ არგენტინის და [[გერმანია|გერმანიის]] სავაჭრო ბრუნვის [[რეექსპორტი]]ორები. [[პერლ-ჰარბორზე თავდასხმა|პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის]] შემდეგ, როდესაც იაპონიასთან ღია ვაჭრობა გახდა თავდასხმის ობიექტი ანტიჰიტლერული კოალიციის ქვეყნების მხრიდან, არგენტინული პროდუქციით დატვირთული გემები გაემართნენ პორტუგალიის კოლონია [[მაკაო]]ში. 1939 წლის 13 დეკემბერს არგენტინის ნაპირებთან, მდინარე [[რიო-დე-ლა-პლატა]]სთან, მოხდა [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს პირველი დიდი საზღვაო ბრძოლა — [[ლა-პლატას ბრძოლა]], გერმანულ მძიმე კრეისერ «[[Admiral Graf Spee (1934)]]»-სა და ბრიტანულ გემებს შორის. მძიმე ბრძოლების შემდეგ, რომელშიც ინგლისურმა გემებმა მიიღეს დაზიანებები, [[«დოიჩლანდის» ტიპის მძიმე კრეისერი]] წავიდა [[მონტევიდეო]]ში, ხოლო 17 დეკემბერს გემი ჰიტლერის პირადი ბრძანებით ააფეთქეს და ჩაძირეს ნეიტრალურ წყლებში, კოორდინატებით {{coord|34|58|25|S|56|18|01|W}} ეკიპაჟი [[ჰანს ლანგსდორფი]]ს მეთაურობით გადაიყვანეს ბუენოს-აირესში, სადაც 20 დეკემბერს ლანგსდორფმა თავი მოიკლა. 1940 წელს პრეზიდენტი ორტისი მძიმედ დაავადმყოფდა და სახელმწიფოს მეთაურად დე-ფაქტო გახდა არგენტინის ვიცე-პრეზიდენტი [[რამონ კასტილიო]]. პერლ-ჰარბორზე თავდასხმის შემდეგ კასტილიომ ქვეყანაში შემოიღო [[სამხედრო მდგომარეობა]], რომელიც ომის დამთავრებამდე გაგრძელდა. ბრიტანეთის სპეცსამსახურების ისტორიკოსი ე. ჰ. კუკრიჯი თავის წიგნში ამტკიცებდა, რომ ის კითხულობდა [[აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი]]ს მიერ მოპოვებული კასტილიოს [[ადოლფ ჰიტლერი]]სადმი გაგზავნილი შეტყობინებების შესახებ მოხსენებებს, სადაც ის სთხოვდა ჰიტლერს გამოეგზავნა იარაღი და თვითმფრინავები, რათა არგენტინა ჩართულიყო ომში აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ. 1942 წლის იანვარში [[რიო-დე-ჟანეირო]]ში შედგა ამერიკის სახელმწიფოების საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრა. მან რეკომენდაციის სახით მიიღო გადაწყვეტილება გაწყვეტილიყო ურთიერთობა ნაცისტური ბლოკის ქვეყნებთან და შეჩერებულიყო ყველა სავაჭრო კავშირი მათთან. მიუხედავად აშშ-ის ზეწოლისა, არგენტინა, ბრიტანელების მხარდაჭერით, უარს ამბობდა შეესრულებინა ეს რეკომენდაცია. 1942 წლის ივნისში, ორტისი ავადმყოფობის გამო გადადგა და ერთი თვის შემდეგ გარდაიცვალა. არგენტინელი მოხალისეები მონაწილეობდნენ საბრძოლო მოქმედებებში ფრონტის ორივე მხარეს. ანტიჰიტლერული კოალიციის მხარეზე ყველაზე უფრო ცნობილი მებრძოლები იყვნენ [[მორინ დანლოპი]] ({{lang-en|Maureen Dunlop}}) და [[კენეტ ჩარნი]] ({{lang-en|Kenneth Charney}}). მორინი, ქალაქ [[კილმესი|კილმესში]] დაბადებული, მსახურობდა ATA-ს ({{lang-en|Air Transport Auxiliary}}) დამხმარე საზაფხულო ნაწილში — თვითმფრინავები მიჰყავდა საბრძოლო მოქმედების ადგილებზე. საყოველთაოდ ცნობილი გახდა თვითმფრინავ [[Fairey Barracuda]]-სთან გადაღებული ფოტოგრაფიის გამო, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალ ''Picture Post''-ში. ომის შემდეგ დაბრუნდა არგენტინაში<ref name=TelgObit>{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/9334827/Maureen-Dunlop-de-Popp.html|title=Maureen Dunlop de Popp|publisher=[[Daily Telegraph]]|date=15 June 2012|accessdate=18 June 2012}}</ref><ref name=InpObit>{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/obituaries/maureen-dunlop-pilot-for-the-air-transport-auxiliary-who-made-the-cover-of-picture-post-7834571.html?origin=internalSearch|title=Maureen Dunlop: Pilot for the Air Transport Auxiliary who made the cover of Picture Post|author=Anne Keleny|publisher=[[The Independent]]|date=11 June 2012|accessdate=18 June 2012}}</ref><ref name=DMailObit>{{cite web|url=http://www.dailymail.co.uk/femail/article-2160959/Pioneering-female-pilot-flew-Spitfires-Second-World-War-magazine-cover-girl-dies-aged-91.html#ixzz1y98SzqZG|title=Pioneering female pilot who flew Spitfires during Second World War and became magazine cover girl dies aged 91|author=Lucy Waterlow|publisher=Daily Mail|date=18 June 2012|accessdate=18 June 2012}}</ref>. კენეტ ჩარნი, ასევე ქალაქ კილმესში დაბადებული, [[მალტის თავდაცვა|მალტის თავდაცვის]] საჰაერო ბრძოლაში მიიღო მეტსახელი «მალტის შავი რაინდი». მის ანგარიშზეა 18 გამარჯვება<ref name="PC2010">{{cite web|url=http://modelingmadness.com/review/allies/gb/calspit9.htm|title=ICM 1/48 Spitfire IX|author=Pablo Calcaterra|date=2010|lang=en|accessdate=2013-10-24}}</ref>. ჯერ კიდევ ომში ოფიციალურად ჩართვამდე დაახლოებით 600 არგენტინელი მოხალისე, უპირველეს ყოვლისა, ინგლის-არგენტინული წარმოშობის, შეუერთდა ბრიტანულ და [[კანადა|კანადურ]] სამხედრო-საჰაერო ძალებს. დიდი ბრიტანეთის [[სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალები|სამეფო სამხედრო-საჰაერო ძალებში]] მათგან ჩამოყალიბდა [[164-ე (არგენტინული) ესკსდრილია (დიდი ბრიტანეთი)|164-ე არგენტინული ესკსდრილია]]. 1944 წელს ეს ქვედანაყოფი მონაწილეობდა ნორმანდიაში მოკავშირეების გადასხმის ოპერაციაში. შემდგომში, 21-ე არმიის ჯგუფის შემადგენლობაში მონაწილეობდა ბრძოლებში [[საფრანგეთი]]ს ჩრდილოეთში და [[ბელგია]]ში<ref>{{cite web|author=Jan Josef Safarik|url=http://math.fce.vutbr.cz/safarik/ACES/aces1/argentina-ww2.html|title=Air Aces: List of Argentine Participants|publisher=Math.fce.vutbr.cz|accessdate=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6AdjreQbz?url=http://math.fce.vutbr.cz/safarik/ACES/index.html|archivedate=2012-09-13}}</ref><ref>[http://www.clarin.com/diario/2005/04/08/elpais/p-02201.htm «Condecoran a aviadores argentinos que pelearon en la II Guerra para Gran Bretaña», [[Clarin]], 08.04.2005] Report about the ceremony at St. Clement Danes church, remembering the Argentines (including approximately 600 pilots) that fought in World War II on the allied side {{ref-es}}</ref>. [[ბრაზილია]] [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომში]] მონაწილეობდა [[ანტიჰიტლერული კოალიცია|ანტიჰიტლერული კოალიციის]] მხარეს 1942 წლის 22 აგვისტოდან ომის დამთავრებამდე. ბრაზილია — სამხრეთ ამერიკის ერთადერთი ქვეყანაა, რომელმაც მონაწილეობა მიიღო საბრძოლო მოქმედებებში, მიუხედავად იმისა, რომ [[კონტინენტი]]ს ყველა ქვეყანა ადრე თუ გვიან ჩაერთო ომში. როდესაც 1939-1945 წლებში მეორე მსოფლიო ომი მიმდინარეობდა, [[ჟეტულიუ ვარგასი]]ს მთავრობა ბრაზილიაში არ იყო გულხელდაკრეფილი. ხალხის მასების ზეწოლით, რომლებიც შეშფოთებულები იყვნენ გერმანული გემების მტრული მანევრებით ბრაზილიის სანაპიროებთან ახლოს, პრეზიდენტი იძულებული გახდა უარი ეთქვა ნეიტრალიტეტის პოლიტიკისათვის. 1942 წლის აგვისტოში ვარგასმა ომი გამოუცხადა ფაშისტურ კოალიციას. ბრაზილიამ შეაიარაღა 25-ათასიანი [[ბრაზილიის საექსპედიციო კორპუსი იტალიაში|საექსპედიციო კორპუსი]], რომელიც ამერიკის 5-ე არმიასთან ერთად იბრძოდა [[იტალია]]ში. ბრაზილია იყო ერთადერთი ლათინოამერიკული ქვეყანა, რომელმაც გააგზავნა საკუთარი ჯარისკაცები საომრად [[ევროპა]]ში. ==== მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ==== სამხრეთ ამერიკა, ისევე როგორც სხვა კონტინენტებზე, [[ცივი ომი]]ს დროს გადაიქცა მსხვილი დაპირისპირებული სახელმწიფოების საბრძოლო მოედნათ XX საუკუნის ბოლოს. 1960-იან და 1970-იან წლებში, არგენტინის, ბრაზილიის, ჩილეს და ურუგვაის მთავრობები ჩამოაგდეს ან გადააყენეს და მის მაგივრად დამყარდა [[სამხედრო დიქტატურა|სამხედრო დიქტატურები]]. სამხედრო დიქტატურის პერიოდში დააკავეს ათობით ათასი [[პოლიტიკური პატიმარი]], რომელთაგან ბევრი აწამეს ან მოკლეს ([[ოპერაცია "კონდორი"]]). ეკონომიკურად, მათ დაიწყეს [[ნეოლიბერალიზმი|ნეოლიბერალურ]] ეკონომიკურ პოლიტიკაზე გადასვლა. მათ ცივი ომის პერიოდში მიიღეს საკუთარი "ეროვნული უსაფრთხოების" დოქტრინა და შეიმუშავეს ღონისძიებები შიდა ძირგამომთხრელი მოქმედებების წინააღმდეგ. 1980-იანი და 1990-იანი წლების განმავლობაში, პერუში მიმდინარეობდა [[პერუს შიდა კონფლიქტი|შიდა კონფლიქტი]] ([[ტუპაკ ამარუს რევოლუციური მოძრაობა]] და [[ნათელი გზა]]). რევოლუციური მოძრაობები და სამხედრო დიქტატურები ერთმანეთს ბევრ მოქმედებებში ჰგავდნენ, განსაკუთრებით სამხედრო ძალის და იარაღის გამოყენებაში, მაგრამ 1980-იანი წლებიდან დაწყებული დემონსტრაციების ტალღამ ფართოდ შემოაღო კარი კონტინენტზე და დღეისათვის დემოკრატიული მართველობა თითქმის ყველა ქვეყანაშია დამკვიდრებული. კორუფციაში ბრალდებებს ჯერ კიდევ აქვს გავრცელებულ ხასიათი, და რიგ ქვეყნებში უკვე ჩანს კრიზისები, რომლებსაც მოჰყვა პრეზიდენტების გადადგომა, თუმცა სამოქალაქო ხელისუფლების დემოკრატიული არჩევნების გზით გადაბარება თითქმის ყველგან გრძელდება. საერთაშორისო ფინანსური დავალიანებები შესამჩნევი პრობლემა გახდა. ბოლო წლებში ღრმა ეკონომიკური და სოციალური კრიზისის პირობებში, რომელიც გამოწვეულია ნეოლიბერალური პოლიტიკისაგან, რეგიონში პოლიტიკური პარტიების მემარჯვენე ფრთამ დაკარგა მიმზიდველობა (კოლუმბიის გამოკლებით)<ref name="FAff">[http://www.foreignaffairs.com/articles/61702/jorge-g-castaneda/latin-americas-left-turn Foreignaffairs.com]</ref> და არჩევნებზე თანმიმდევრობით იმარჯვებენ მემარცხენე პარტიების პრეზიდენტები, რომელიც დაიწყო 1998 წელს [[უგო ჩავესი]]ს გამარჯვებით ვენესუელაში საპრეზიდენტო არჩევნების დროს. [[დილმა რუსეფი]] აირჩიეს ბრაზილიის პრეზიდენტად 2010 წელს ჩატარებული არჩევნების შემდეგ და შეფასდა როგორც [[ვაშინგტონის კონსენსუსი]]ს მარცხად.<ref>Kenneth Rapoza. [http://www.thenation.com/article/155799/brazils-first-lady "Brazil's First Lady"]. ''The Nation''. November 3, 2010.</ref> მიუხედავად მარცხნივ გადახრისა, სამხრეთ ამერიკა მნიშვნელოვანი ხარისხით რჩება კაპიტალისტურად და განიცდის თავის საუკეთესო ეკონომიკური განვითარების წლებს.<ref name="FAff" /> მაგალითად ბრაზილიის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]], როგორც ვარაუდობენ, გაიზრდება 7,5 %-ით 2010 წელს<ref name="FAff" /> და მსოფლიოში ეკონომიკის ზრდის ტემპით იქნება მეორე, [[ჩინეთი]]ს შემდეგ. 2008 წელს [[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი]] შეიქმნა, რომელიც სამხრეთ ამერიკის ქვეყნების ეკონომიკის ინტეგრაციას ემსახურება და ჰგავს [[ევროპის კავშირი]]ს პოლიტიკური ინტეგრაციის სტილს. ამერიკელმა პოლიტიკოსებმა ეს მიიღეს, როგორც შემობრუნებითი მომენტი რეგიონში აშშ-ის ჰეგემონიის დაკარგვის შესახებ.<ref>Sperber, Joshua. [http://www.counterpunch.org/sperber11042006.html "How the US Lost Latin America"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061205093757/http://www.counterpunch.org/sperber11042006.html |date=2006-12-05 }}. CounterPunch. November 4, 2006.</ref> [[ნოამ ჩომსკი]]ს თანახმად, სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირმა განაცხადა, რომ მან "პირველად ლათინური ამერიკის ევროპელთა დაპყრობის შემდეგ დაიწყო მოძრაობა ინტეგრაციის მიმართულებით".<ref>Giovana Sanchez. [http://g1.globo.com/Noticias/Mundo/0,,MUL1322738-5602,00-NOAM+CHOMSKY+CRITICA+OS+EUA+E+ELOGIA+O+PAPEL+DO+BRASIL+NA+CRISE+DE+HONDURAS.html "Noam Chomsky critica os EUA e elogia o papel do Brasil na crise de Honduras"]. G1. September 30, 2009. {{pt icon}}</ref> == მოსახლეობა == {{main|სამხრეთ ამერიკის ქვეყნების სია მოსახლეობის მიხედვით}} === ეთნიკური ჯგუფები === ეთნიკურ დონეზე სამხრეთ ამერიკის მოსახლეობა შეიძლება დავყოთ სამ ჯგუფად: [[ინდიელები]], [[კავკასიური რასა|თეთრკანიანები]] და [[ნეგროიდული რასა|შავკანიანები]]. ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა კოლუმბია, ეკვადორი, პარაგვაი და ვენესუელა დემოგრაფიის მხრივ ჭარბობენ მეტისები (ესპანელების ადგილობრივ ინდიელებთან შეჯვარების გზით დაბადებული შთამომავლები). მხოლოდ ორ ქვეყანაში (პერუ და ბოლივია) ინდიელები ქმნიან უმრავლესობას. ბრაზილიაში, კოლუმბიაში და ვენესუელაში ცხოვრობს მოსახლეობის აფრიკული წარმოშობის მნიშვნელოვანი რაოდენობა. ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა არგენტინა, ურუგვაი, ჩილე და ბრაზილია მოსახლეობის უმრავლესობას აქვს ევროპული წარმოშობა, მათგან არგენტინაში და ურუგვაიში მოსახლეობის უმრავლესობა — ესპანეთიდან და იტალიიდან ჩამოსულების შთამომავლებია. ბრაზილიის სამხრეთში და სამხრეთ-აღმოსავლეთით ცხოვრობენ [[პორტუგალიელები]]ს, [[გერმანელები]]ს, [[იტალიელები]]ს და [[ესპანელები]]ს შთამომავლები. ჩილემ მიიღო ემიგრანტთა ტალღა [[ესპანეთი]]დან, [[გერმანია|გერმანიიდან]], [[ინგლისი]]დან, [[საფრანგეთი]]დან, [[იტალია|იტალიიდან]], [[ავსტრია|ავსტრიიდან]], [[შვეიცარია|შვეიცარიიდან]], სკანდინავიის ქვეყნებიდან, [[საბერძნეთი]]დან და [[ხორვატია|ხორვატიიდან]] XVIII საუკუნის და XX საუკუნის დასაწყისის განმავლობაში. ამ ქვეყანაში სხვადასხვა მონაცემებით ცხოვრობენ, 1 600 000-დან (მოსახლეობის 10 %) 4 500 000-მდე (27 %) [[ბასკების ქვეყანა|ბასკების ქვეყნიდან]] ჩამოსულები. 1848 წელი იყო გერმანელების მასობრივი ემიგრაციის წელი (ასევე [[ავსტრიელები]]ს და [[შვეიცარიელები]]ს) და, ნაწილობრივ, [[ფრანგები]]ს, რომლებიც ძირითადად დასახლდნენ ქვეყნის სამხრეთ რაიონებში, თითქმის სრულიად დაუსახლებელ, მაგრამ ბუნებით და სასარგებლო წიაღისეულით მდიდარ რაიონებში. გერმანელების ეს იმიგრაცია გრძელდებოდა პირველი და მეორე მსოფლიო ომების შემდეგ ისეთნაირად, რომ დღეისათვის დაახლოებით 500 000 ჩილელს აქვს გერმანული წარმოშობა. ამას გარდა, ჩილეს მოსახლეობის დაახლოებით 5 % — შუა აღმოსავლეთიდან ([[პალესტინელები]], [[სირიელები]], [[ლიბანელები]], [[სომხები]]) წამოსული იმიგრანტი ქრისტიანების შთამომავლებია. ასევე ჩილეს მოსახლეობის დაახლოებით 3 % — გენეტიკური [[ხორვატები|ხორვატია]]. [[ბერძნები]]ს შთამომავლები შეადგენენ დაახლოებით 100 000 ადამიანს, მათი უმრავლესობა ცხოვრობს [[სანტიაგო]]ში და [[ანტოფაგასტა (ქალაქი)|ანტოფაგასტა]]ში. მოსახლეობის დაახლოებით 5 % — ფრანგული წარმოშობისაა. 600 000-დან 800 000-მდე — იტალიური. ბრაზილიაში გერმანელები, უპირველეს ყოვლისა, XIX და XX საუკუნეების განმავლობაში სამშობლოში პოლიტიკურ-სოციალური სიტუაციიდან გამომდინარე ჩამოვიდნენ. დღეისათვის ბრაზილიელთა დაახლოებით 10 %-ს (18 მილიონი) აქვს გერმანული წარმოშობა. ამას გარდა, ბრაზილია — ლათინური ამერიკის ქვეყანაა, სადაც ცხოვრობს ყველაზე უფრო მეტი ეთნიკური [[უკრაინელები|უკრაინელი]] (1 მილიონი). სამხრეთ ამერიკაში ეთნიკური უმცირესობები ასევე წარმოდგენილია [[არაბები]]თ და [[იაპონელები]]თ ბრაზილიაში, [[ჩინელები]]თ პერუში და ინდოელებით გაიანაში და სურინამში. === ენები === [[ფაილი:Languages of South America.svg|thumb|left|სამხრეთ ამერიკის სახელმწიფოების და ტერიტორიების ოფიციალური ენები]] [[ფაილი:Map-Most Widely Spoken Native Languages in Latin America.png|thumb|200px|ინდიელთა ენების გავრცელების არეალი ლათინურ ამერიკაში:{{legend|#39f|'''კეჩუა'''}} {{legend|#ff3|'''გუარანი'''}} {{legend|#f93|'''აიმარა'''}} {{legend|#001|'''მაპუჩე'''}}]] სამხრეთ ამერიკაში ყველაზე უფრო ფართედ გავრცელებული ენებია [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]] და [[ესპანური ენა|ესპანური]]. პორტუგალიურ ენაზე საუბრობენ [[ბრაზილია]]ში, რომლის მოსახლეობაც შეადგენს ამ კონტინენტის მოსახლეობის დაახლოებით 50 %-ს. ესპანური ენა ოფიციალური ენაა ამ კონტინენტის ქვეყნების უმრავლესობისთვის. სამხრეთ ამერიკაში ასევე ლაპარაკობენ სხვა ენებზეც: [[სურინამი|სურინამში]] [[ნიდერლანდური ენა|ნიდერლანდურად]], [[გაიანა]]ში — [[ინგლისური ენა|ინგლისურად]], ხოლო [[საფრანგეთის გვიანა]]ში — [[ფრანგული ენა|ფრანგულად]]. არც თუ ისე იშვიათად შეიძლება გავიგონოთ [[სამხრეთ ამერიკის ინდიელთა ენები]]ც: [[კეჩუა (ენა)|კეჩუა]] ([[ეკვადორი]], [[ბოლივია]] და [[პერუ]]), [[გუარანის ენები]] ([[პარაგვაი]] და [[ბოლივია]]), [[აიმარა (ენა)|აიმარა]] ([[ბოლივია]] და [[პერუ]]) და [[მაპუდუნგუნი]] (არაუკანული ენა) ([[ჩილე]]ს და [[არგენტინა|არგენტინის]] სამხრეთი). ყველა ამ ენას (მაპუდუნგუნის გარდა) თავისი ენობრივი არეალის ქვეყნებში აქვს ოფიციალური სტატუსი. რადგანაც სამხრეთ ამერიკის მოსახლეობის მნიშვნელოვანი წილი შეადგენს ევროპიდან ჩამოსულებს, ამიტომ ბევრი მათგანი დღემდე ინარჩუნებს საკუთარ ენას, მათ შორის ყველაზე უფრო გავრცელებულია [[იტალიური ენა|იტალიური]] და [[გერმანული ენა|გერმანული]] ენები ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა: არგენტინა, ბრაზილია, ურუგვაი, ვენესუელა და ჩილე. სამხრეთ ამერიკის ქვეყნებში სასწავლად ყველაზე უფრო პოპულარული უცხოური ენებია: ინგლისური, ფრანგული, გერმანული და იტალიური. {| class="wikitable" |- style="background:#efefef;" ! !ენა !მოლაპარაკეთა რაოდენობა |- |[[ფაილი:Lang-es.gif|25px]] |[[ესპანური ენა|ესპანური]] |align="right"|233 600 108 |- |[[ფაილი:Lang-pt.gif|25px]] |[[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]] |align="right"|191 480 630 |- |[[ფაილი:Lang-en.gif|25px]] |[[ინგლისური ენა|ინგლისური]] |align="right"|800 000 |- |[[ფაილი:Lang-nl.gif|25px]] |[[ნიდერლანდური ენა|ნიდერლანდური]] |align="right"|510 000 |- |[[ფაილი:Lang-fr.gif|25px]] |[[ფრანგული ენა|ფრანგული]] |align="right"|230 000 |} == პოლიტიკა == [[ფაილი:Flag of Mercosur (Portuguese).svg|border|thumb|left|right|200px|ორგანიზაცია [[მერკოსური]]ს ემბლემა.]] [[ფაილი:Flag of South America (proposal).svg|border|thumb|right|200px|[[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი]]ს დროშა.]] სამხრეთ ამერიკაში პოლიტიკურ არენაზე XXI საუკუნის დასაწყისი აღინიშნა მემარცხენე მიმართულების ძალების მოსვლით, [[სოციალიზმი|სოციალისტი]] ლიდერები არჩეულები იყვნენ ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა: [[ჩილე]], [[ურუგვაი]], [[ბრაზილია]], [[არგენტინა]], [[ეკვადორი]], [[ბოლივია]], [[პარაგვაი]] და [[ვენესუელა]]. ამ ფონზე სამხრეთ ამერიკაში ყველგან აღინიშნება საბაზრო ეკონომიკის და საერთაშორისო თანამშრომლობის განვითარება, ასე მაგალითად, შეიქმნა ორგანიზაცია ''[[მერკოსური]]'' და ''[[ანდური თანამეგობრობა]]'', რომელთა მიზანია მოქალაქეთა თავისუფალი გადაადგილება, ეკონომიკური განვითარება, საბაჟო გადასახადების გაუქმება და საერთო თავდაცვის პოლიტიკა. 2004 წლიდან არსებობს და ვითარდება ''[[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი]]'', აგრეთვე ცნობილი როგორც ''Unasur'' — ორგანიზაცია, რომელიც აერთიანებს სამხრეთ ამერიკის თითქმის ყველა ქვეყანას და შექმნილია [[ევროპის კავშირი]]ს მოდელის მიხედვით. კავშირის ფარგლებში შექმნილია საკონსულტაციო ''სამხრეთამერიკული თავდაცვის საბჭო'', იგეგმება საერთო პარლამენტის შექმნა, ასევე საერთო ბაზრის შექმნა და მონაწილე ქვეყნებს შორის საბაჟო ტარიფების ლიკვიდაცია. == პოლიტიკური დაყოფა == === დამოუკიდებელი ქვეყნები === სამხრეთ ამერიკაში მდებარეობს 12 დამოუკიდებელი ქვეყანა. {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#ececec" style="text-align:center;" ! № ! ქვეყნები ! [[დედაქალაქი]] ! ფართობი (კმ²) ! მოსახლეობა<br />(2008 წლის 1 ივლისისთვის) ! მოსახლეობის სიმჭიდროვე<br />(ად./კმ²) |- | 1 | style="text-align:left;" |{{დროშა|არგენტინა}} | [[ბუენოს-აირესი]] | align="right" | 2 766 890 | align="right" | 40 677 348 | align="right" | 14,3 |- | 2 | style="text-align:left;" |{{დროშა|ბოლივია}} | [[სუკრე]], [[ლა-პასი]] | align="right" | 1 098 580 | align="right" | 8 857 870 | align="right" | 8,1 |- | 3 | style="text-align:left;" |{{დროშა|ბრაზილია}} | [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]] | align="right" | 8 514 877 | align="right" | 191 908 598 | align="right" | 22,0 |- | 4 | style="text-align:left;" |{{დროშა|ვენესუელა}} | [[კარაკასი]] | align="right" | 912 050 | align="right" | 26 414 815 | align="right" | 27,8 |- | 5 | style="text-align:left;" |{{დროშა|გაიანა}} | [[ჯორჯტაუნი]] | align="right" | 214 970 | align="right" | 770 794 | align="right" | 3,6 |- | 6 | style="text-align:left;" |{{დროშა|ეკვადორი}} | [[კიტო]] | align="right" | 283 560 | align="right" | 13 927 650 | align="right" | 47,1 |- | 7 | style="text-align:left;" |{{დროშა|კოლუმბია}} | [[ბოგოტა]] | align="right" | 1 138 910 | align="right" | 45 013 674 | align="right" | 37,7 |- | 8 | style="text-align:left;" |{{დროშა|პარაგვაი}} | [[ასუნსიონი]] | align="right" | 406 750 | align="right" | 6 347 884 | align="right" | 15,6 |- | 9 | style="text-align:left;" |{{დროშა|პერუ}} | [[ლიმა]] | align="right" | 1 285 220 | align="right" | 27 925 628 | align="right" | 21,7 |- | 10 | style="text-align:left;" |{{დროშა|სურინამი}} | [[პარამარიბო]] | align="right" | 163 270 | align="right" | 438 144 | align="right" | 2,7 |- | 11 | style="text-align:left;" |{{დროშა|ურუგვაი}} | [[მონტევიდეო]] | align="right" | 176 220 | align="right" | 3 477 778 | align="right" | 19,4 |- | 12 | style="text-align:left;" |{{დროშა|ჩილე}} | [[სანტიაგო]] | align="right" | 756 950 | align="right" | 16 454 143 | align="right" | 21,1 |- class="highlight" | | align="left" | '''სულ''' | | align="right" | '''17 718 247''' | align="right" | '''382 214 326''' | align="right" | '''21,57''' |} === დამოკიდებული ტერიტორიები === სამხრეთ ამერიკაში მდებარეობს [[დიდი ბრიტანეთი]]ს და [[საფრანგეთი]]ს კუთვნილი დამოკიდებული ტერიტორიები, ხოლო ფოლკლენდის კუნძულები სადავოა [[დიდი ბრიტანეთი|დიდ ბრიტანეთსა]] და [[არგენტინა]]ს შორის. {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#ececec" style="text-align:center;" ! № ! ტერიტორია ! მეტროპოლია ! [[დედაქალაქი]] ! ფართობი (კმ²) ! მოსახლეობა<br />(2008 წლის 1 ივლისისთვის) ! მოსახლეობის სიმჭიდროვე<br />(ად./კმ²) |- | 1 | style="text-align:left;" |{{დროშა|საფრანგეთის გვიანა}} | [[საფრანგეთი]] | [[კაიენა]] | align="right" | 91 000 | align="right" | 209 000 | align="right" | 2,1 |- | 2 | style="text-align:left;" |{{დროშა|სამხრეთი გეორგია და სამხრეთ სენდვიჩის კუნძულები}} | [[დიდი ბრიტანეთი]] | | align="right" | 3 093 | align="right" | 0 | align="right" | 0 |- | 3 | style="text-align:left;" |{{დროშა|ფოლკლენდის კუნძულები}} | სადავო [[დიდი ბრიტანეთი|დიდ ბრიტანეთსა]] და [[არგენტინა]]ს შორის | [[სტენლი (ფოლკლენდის კუნძულები)|სტენლი]] | align="right" | 12 173 | align="right" | 2 967 | align="right" | 0,24 |- class="highlight" | | align="left" | '''სულ''' | | | align="right" | '''106 266''' | align="right" | '''211 967''' | align="right" | '''1,99''' |} სამხრეთ გეორგიაზე და სამხრეთ სენდვიჩის კუნძულებზე არ არსებობს მუდმივი მოსახლეობა. ეკუთვნის დიდ ბრიტანეთს, შედის ზღვისიქითა ტერიტორია — ფოლკლენდის კუნძულების თვითმმართველობაში. '''სამხრეთი გეორგია და სამხრეთ სენდვიჩის კუნძულები ითვლება ანტარქტიდის შემადგენელ ნაწილად'''. == ეკონომიკა == [[ფაილი:Banco del Sur.jpg|thumb|[[რაფაელ კორეა]], [[ევო მორალესი]], [[ნესტორ კირხნერი]], [[კრისტინა ფერნანდესი]], [[ლუის ინასიუ ლულა და სილვა]], [[ნიკანორ დუარტე ფრუტოსი]] და [[უგო ჩავესი]] სამხრეთის ბანკის დაარსების დოკუმენტებზე ხელმოწერა.]] ლათინური ამერიკის ქვეყნების ეკონომიკამ 2010-2011 წლების კრიზისის შემდგომ პერიოდში აჩვენა ზრდის სერიოზული ტემპი, რომელიც წინ უსწრებდა მსოფლიოს საშუალო მაჩვენებლებს: 2010 წელს ზრდამ შეადგინა 6 %, ხოლო პროგნოზი 2011 წლისთვის იქნება 4,7 %. ისტორიულად მაღალი [[ინფლაცია|ინფლაციის]] გამო სამხრეთი ამერიკის თითქმის ყველა ქვეყანაში, [[საპროცენტო განაკვეთი|საპროცენტო განაკვეთები]] რჩება მაღალი, ისინი, როგორც წესი, ორჯერ მაღალია, ვიდრე აშშ-ში. მაგალითად, საპროცენტო განაკვეთი ვენესუელაში დაახლოებით 22 %-ია და 23 % სურინამში. გამონაკლისია ჩილე, რომელიც თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკურ პოლიტიკას ახორციელებს 1973 წელს დამყარებული სამხედრო დიქტატურის შემდეგ და აქტიურად ზრდის სოციალურ ხარჯებს დემოკრატიული მმართველობის აღდგენის მომენტიდან 1990-იანი წლების დასაწყისში. ამან მოიტანა ეკონომიკური სტაბილურობა და საპროცენტო განაკვეთი დაბალ დონეზე. სამხრეთ ამერიკა ეყრდნობა საქონლის და ბუნებრივი რესურსების ექსპორტს. ბრაზილია (მსოფლიოში სიდიდით მეშვიდე და ამერიკაში სიდიდით მეორე ეკონომიკა) ლიდერობს ექსპორტის საერთო მოცულობით $ 137.8 მილიარდი დოლარი, შემდეგ მოდის ჩილე $ 58.12 მილიარდი დოლარი და არგენტინა 46.46 მილიარდი დოლარი<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=CIA - The World Factbook - Rank Order - Exports|publisher=Cia.gov|date=2009-04-09|accessdate=2009-04-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819103836/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|archivedate=2016-08-19}}</ref>. ეკონომიკური სხვაობა მდიდრებსა და ღარიბებს შორის სამხრეთ ამერიკის ქვეყნების უმრავლესობაში დიდია, ვიდრე სხვა კონტინენტების უმრავლეს ქვეყნებში. ვენესუელაში, პარაგვაიში, ბოლივიაში და სამხრეთ ამერიკის ბევრ სხვა ქვეყნებში, ყველაზე მდიდრების 20 % ფლობს ქვეყნის სიმდიდრის 60 %-ზე მეტს, იმ დროს, როდესაც უღარიბესი 20 % ფლობს 5 %-ზე ნაკლებს. ასეთი დიდი სხვაობა აღინიშნება სამხრეთ ამერიკის ბევრ მსხვილ ქალაქებში, სადაც დროებითი ქოხები და ღამის გასათევები დგანან ცათამბჯენების გვერდით. {| class="wikitable sortable" style="font-size:85%;" |- ! [[ქვეყანა]] ! [[ქვეყნების სია მშპ-ის (ნომინალი) მიხედვით|მთლიანი შიდა პროდუქტი (ნომინალი) 2011 წელს]]<ref name=PPP_GDP>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=44&pr1.y=10&c=336%2C213%2C218%2C223%2C228%2C288%2C233%2C293%2C248%2C366%2C298%2C299&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html |title=World Economic Outlook Database |publisher=IMF |date=April 2012 |accessdate=2012-05-24}}</ref> ! [[ქვეყნების სია მშპ-ის (მუპ) მიხედვით|მთლიანი შიდა პროდუქტი (მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის მიხედვით) 2011 წელს]]<ref name=PPP_GDP/> ! [[ქვეყანათა სია ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის (PPP) მიხედვით|მთლიანი შიდა პროდუქტი (მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის მიხედვით) ერთ სულ მოსახლეზე 2011 წელს]]<ref name=PPP_GDP /> ! [[ქვეყნების სია ექსპორტის მიხედვით|საქონლის ექსპორტი]]<br />($ მილიარდი), 2011 წელს<ref name=wfex>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html?|title=Country Comparison:Exports|work=The World Factbook|year=2011|publisher=CIA|accessdate=2015-03-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819103836/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|archivedate=2016-08-19}}</ref> ! [[ქვეყნების სია ადამიანის განვითარების ინდექსის მიხედვით|ადამიანის განვითარების ინდექსის კოეფიციენტი 2011 წელს]]<ref name="UN">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete.pdf|title=Human Development Report 2011. Human development indices. p.23 |publisher=The United Nations|accessdate=2011-05-24}}</ref> |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|არგენტინა}} | {{Nts|447 644}} | {{Nts|716 419}} | {{Nts|17 516}} | {{Nts|83,7}} | {{Nts|0,797}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|ბოლივია}} | {{Nts|24 604}} | {{Nts|50 904}} | {{Nts|4 789}} | {{Nts|9,1}} | {{Nts|0,663}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|ბრაზილია}} | {{Nts|2 492 908}} | {{Nts|2 294 243}} | {{Nts|11 769}} | {{Nts|250,8}} | {{Nts|0,718}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|ჩილე}} | {{Nts|248 411}} | {{Nts|299 632}} | {{Nts|17 222}} | {{Nts|86,1}} | {{Nts|0,805}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|კოლუმბია}} | {{Nts|328 422}} | {{Nts|471 964}} | {{Nts|10 249}} | {{Nts|56,5}} | {{Nts|0,710}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|ეკვადორი}} | {{Nts|66 381}} | {{Nts|127 426}} | {{Nts|8 492}} | {{Nts|22,3}} | {{Nts|0,720}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|ფოლკლენდის კუნძულები}}<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fk.html|title=Falkland Islands|work=The World Factbook|year=2011|publisher=CIA|accessdate=2015-03-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200614153040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fk.html|archivedate=2020-06-14}}</ref> ([[გაერთიანებული სამეფო]]) | {{Nts|165}} | {{Nts|165}} | {{Nts|55 400}} | {{Nts|0,1}} | |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|საფრანგეთის გვიანა}}<ref>{{cite web|url=http://www.iedom.fr/IMG/pdf/ra2009_guyane-.pdf|title=Guyane|year=2009|publisher=IEDOM}}</ref> ([[საფრანგეთი]]) | {{Nts|4 456}} | {{Nts|4 456}} | {{Nts|19 728}} | {{Nts|1,3}} | |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|გაიანა}} | {{Nts|2 480}} | {{Nts|5 783}} | {{Nts|7 465}} | {{Nts|0,9}} | {{Nts|0,633}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|პარაგვაი}} | {{Nts|21 236}} | {{Nts|35 346}} | {{Nts|5 413}} | {{Nts|9,8}} | {{Nts|0,665}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|პერუ}} | {{Nts|173 502}} | {{Nts|301 967}} | {{Nts|10 062}} | {{Nts|46,3}} | {{Nts|0,725}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|სურინამი}} | {{Nts|3 790}} | {{Nts|5 060}} | {{Nts|9 475}} | {{Nts|1,6}} | {{Nts|0,680}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|ურუგვაი}} | {{Nts|46 872}} | {{Nts|50 908}} | {{Nts|15 113}} | {{Nts|8,0}} | {{Nts|0,783}} |- | style="text-align:left;" | {{flagcountry|ვენესუელა}} | {{Nts|315 841}} | {{Nts|374 111}} | {{Nts|12 568}} | {{Nts|92,6}} | {{Nts|0,735}} |- ! style="text-align:left;"| ჯამი || {{Nts|4 176 712}} || {{Nts|4 738 384}} || {{Nts|11 962}} || {{Nts|669,1}} || {{Nts|0,729}} |} == ტურიზმი == [[ტურიზმი]] ხდება უფრო მთავარი შემოსავლების წყარო სამხრეთ ამერიკის ბევრი ქვეყნისთვის<ref>{{cite web|url=http://bigtravelweb.com/travel/2008/10/13/tourism-trends-visitor-numbers/|title=Bigtravelweb|publisher=Bigtravelweb|date=2008-10-13|accessdate=2009-04-18|archiveurl=https://www.webcitation.org/618XKtopj?url=http://bigtravelweb.com/travel/2008/10/13/tourism-trends-visitor-numbers/|archivedate=2011-08-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://bibemp2.us.es/turismo/turismonet1/economia%20del%20turismo/turismo%20zonal/america%20del%20sur/tourism%20and%20economic%20growth%20in%20latin%20america.pdf |title=Latin American tourism growth |accessdate=2015-03-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090325002145/http://bibemp2.us.es/turismo/turismonet1/economia%20del%20turismo/turismo%20zonal/america%20del%20sur/tourism%20and%20economic%20growth%20in%20latin%20america.pdf |archivedate=2009-03-25 }}</ref>. ისტორიული ძეგლები, არქიტექტურული და ბუნებრივი საოცრებები, საკვები პროდუქტების და კულტურის ნაირფეროვანი ასორტიმენტი, მომხიბვლელი ქალაქები და ულამაზესი ლანდშაფტები ყოველწლიურად იზიდავს მილიონობით ტურისტს სამხრეთ ამერიკაში. ზოგიერთი ყველაზე უფრო მოსანახულებელი ადგილები რეგიონში: [[მაჩუ-პიქჩუ]], [[კუსკო]], [[რიო-დე-ჟანეირო]], [[სალვადორი (ბრაზილია)|სალვადორი]], [[ნატალი (რიუ-გრანდი-დუ-ნორტი)|ნატალი]], [[ბუენოს-აირესი]], [[სან-პაულუ]], [[კარტახენა (კოლუმბია)|კარტახენა]], [[ამაზონის დაბლობი]]ს ტროპიკული ტყეები, [[ჩანჩქერი]] [[ანხელი]], [[ტბა]] [[ტიტიკაკა]], [[გალაპაგოსის კუნძულები]], კუნძული [[მარგარიტა (ვენესუელა)|მარგარიტა]] და რეგიონი [[პატაგონია]]<ref>{{cite web|url=http://gosouthamerica.about.com/od/topdestinations/tp/Attractions2006.htm|title=Top attractions|publisher=Gosouthamerica.about.com|date=2007-12-04|accessdate=2009-04-18|archiveurl=https://www.webcitation.org/65AkRrLyh?url=http://gosouthamerica.about.com/od/topdestinations/tp/Attractions2006.htm|archivedate=2012-02-03}}</ref>. == კულტურა == სამხრეთამერიკელების კულტურაზე გავლენა მოახდინა ევროპასთან ისტორიულმა კავშირებმა, განსაკუთრებით [[ესპანეთი|ესპანეთთან]] და [[პორტუგალია]]სთან, ასევე — აშშ-დან წამოსულ [[მასობრივი კულტურა|მასობრივ კულტურასთან]]. სამხრეთამერიკულ ქვეყნებს აქვთ [[მუსიკა|მუსიკის]] მდიდარი ტრადიციები. ყველაზე უფრო ცნობილი ჟანრებია: [[კუმბია]] კოლუმბიიდან, [[სამბა (მუსიკა)|სამბა]], [[ბოსა-ნოვა]] ბრაზილიიდან, და [[ტანგო]] არგენტინიდან და ურუგვაიდან. ასევე კარგად ცნობილია არაკომერციული სახალხო ჟანრი [[ნუევა კასიონი]] — მუსიკალური მიმართულება, რომელიც დაარსებული იყო არგენტინაში და ჩილეში, და სწრაფად გავრცელდა ლათინური ამერიკის დანარჩენ ნაწილებში. პერუს სანაპიროებზე მცხოვრებმა ხალხმა შექმნა მშვენიერი დუეტები და ტრიოები [[გიტარა]]ზე და [[კახონი|კახონზე]] სამხრეთამერიკული რიტმების შერეულ სტილზე, ისეთები, როგორიცაა [[მარინერა]] (Marinera) ქალაქ [[ლიმა]]ში, [[ტონდერო]] (Tondero) ქალაქ [[პიურა]]ში, XIX საუკუნეში პოპულარული იყო [[კრეოლური ვალსი]] ანუ [[პერუული ვალსი]], გულიანი Arequipan Yaravi, ხოლო XX საუკუნის დასაწყისში პარაგვაული [[გუარანია]] (Guarania). XX საუკუნის ბოლოს ბრიტანული და ამერიკული პოპ-როკის გავლენით გაჩნდა ესპანური როკი. ბრაზილიისთვის დამახასიათებელი იყო პორტუგალიური პოპ-როკი. სამხრეთ ამერიკის [[ლიტერატურა]] პოპულარული გახდა მთელ მსოფლიოში, განსაკუთრებით 1960-იანი და 1970-იანი წლების ლათინოამერიკული ბუმის დროს, და ისეთი ავტორების გამოჩენის შემდეგ, როგორებიცაა: [[მარიო ვარგას ლიოსა]], [[გაბრიელ გარსია მარკესი]], [[პაბლო ნერუდა]], [[ხორხე ლუის ბორხესი]]. ფართე ეთნიკური კავშირების გამო, სამხრეთამერიკულმა სამზარეულომ ბევრი გადაიღო აფრიკელი, ამერიკელი ინდიელების, აზიელი და ევროპელი ხალხებისაგან. მაგალითად, [[ბაია (შტატი)|ბაიას შტატის]] სამზარეულო ბრაზილიაში, კარგადაა ცნობილი თავისი დასავლეთ-აფრიკული ფესვებით. არგენტინელები, ჩილელები, ურუგვაელები, ბრაზილიელები და ვენესუელელები რეგულარულად ხმარობენ [[ღვინო]]ს, ამავე დროს არგენტინელები პარაგვაელებთან, ურუგვაელებთან ერთად, და ჩილეს და ბრაზილიის სამხრეთ ნაწილში მცხოვრები ხალხი უპირატესობას ანიჭებენ [[მატე]]ს ან ამ სასმისის პარაგვაულ ვერსიას — [[ტერერე]]ს, რომელიც სხვებისაგან იმით განსხვავდება, რომ მას სვავენ ცივს. [[პისკო (სასმელი)|პისკო]] — პერუში და ჩილეში დამზადებული ყურძნის [[დისტილაცია|დისტილირებული]] [[კონიაკი]]ა, მაგრამ, არსებობს მუდმივი კამათი ამ ორ ქვეყანას შორის მისი წარმომავლობის თაობაზე. პერუს სამზარეულო ჩინური, იაპონური, ესპანური, აფრიკული და [[ანდები]]ს ხალხის სამზარეულოს ელემენტების ნარევია. === სპორტი === სპორტი მთავარ როლს ასრულებს სამხრეთ ამერიკაში. ყველაზე უფრო პოპულარული სპორტის სახეობაა — [[ფეხბურთი]], რომელსაც პროფესიონალურ დონეზე წარმოადგენს [[ფიფა]]ს წევრი [[სამხრეთ ამერიკის ფეხბურთის კონფედერაცია]] ('''CONMEBOL''') და ატარებს ისეთ მთავარ ტურნირებს, როგორიცაა [[კოპა ამერიკა]] (საერთაშორისო ტურნირი) და [[ლიბერტადორესის თასი]] (კლუბებს შორის შეჯიბრება). ურუგვაიში, სამხრეთ ამერიკულ ქვეყანაში 1930 წელს ჩატარდა პირველი [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1930|მსოფლიო ჩემპიონატი ფეხბურთში]], და მთელი მსოფლიო ჩემპიონატების ისტორიაში სამხრეთ ამერიკის ქვეყნებმა ცხრაჯერ გაიმარჯვეს 19 შემთხვევიდან (ბრაზილიამ 5-ჯერ, არგენტინამ და ურუგვაიმ 2-2-ჯერ). სხვა პოპულარული სპორტის სახეობებია: [[კალათბურთი]], [[ცურვა]] და [[ფრენბურთი]]. ზოგიერთ ქვეყანაში არსებობენ სპორტის ეროვნული სახეობები, როგორებიცაა პატო არგენტინაში, ტეხო კოლუმბიაში და [[ჩილეს როდეო|როდეო]] ჩილეში. რაც შეეხება სპორტის სხვა მიმართულებებს, შეიძლება გამოიყოს, მაგალითად, [[რაგბი]]ს, [[პოლო]]ს და [[ბალახის ჰოკეი]]ს პოპულარობა არგენტინაში, [[ავტოსპორტი]]ს ბრაზილიაში და [[ველოსპორტი]]ს კოლუმბიაში. არგენტინა, ჩილე და ბრაზილია [[დიდი სლემი]] [[ჩოგბურთი|საჩოგბურთო]] ტურნირის ჩემპიონები გახდნენ. == იხილეთ აგრეთვე == * [[ჩრდილოეთი ამერიკა]] * [[ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია]] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{მსოფლიოს კონტინენტები}} {{მსოფლიოს რეგიონები}} [[კატეგორია:კონტინენტები]] [[კატეგორია:სამხრეთი ამერიკა]] 67m8jr7uy4cogpia4o9rocianrg0waz 0 33276 4409366 3980786 2022-08-21T08:52:51Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პოლიტიკოსი}} '''მიხეილ ივანეს ძე კალინინი''' ({{lang-ru|Михаил Иванович Калинин;}} დ. [[7 ნოემბერი]]/[[19 ნოემბერი]], [[1875]], [[ვერხნაია ტროიცა]], [[ტვერი|ტვერის გუბერნია]], [[რუსეთის იმპერია]] — გ. [[3 ივნისი]], [[1946]], [[მოსკოვი]], [[სსრკ]]) — საბჭოთა პოლიტიკოსი, [[სკკპ]]-ის უმაღლესი საბჭოს წევრი, [[სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი]]ს თავმჯდომარე (1938-1946 წწ.) {{ესკიზი-ბიოგრაფია}} ==ჯილდოები და აღიარება== * [[წითელი დროშის ორდენი]] (1928 და 1930) * [[სოციალისტური შრომის გმირი]] (1944) * [[ლენინის ორდენი]] (1935, 1944 და 1945) * მედალი „მოსკოვის დაცვისათვის“ (1944) * მედალი „გერმანიაზე გამარჯვებისათვის“ (1945) * მედალი „დიდ სამამულო ომში გამოჩენილი ღვაწლისათვის“ (1945) * მოსკოვის უმაღლესი სამხედრო სასწავლებლის საპატიო კურსანტი ==რესურსები ინტერნეტში== * {{commonscat-inline|Mikhail Kalinin}} * [http://www.hrono.info/biograf/bio_k/kalinin_mi.php Официальная справка члена ЦК] {{DEFAULTSORT:კალინინი, მიხეილ}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:სსრკ-ის პოლიტიკოსები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1875]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1946]] [[კატეგორია:მეორე მსოფლიო ომის პოლიტიკური ლიდერები]] [[კატეგორია:საკავშირო კპ-ის (ბ) XVIII ყრილობის დელეგატები]] [[კატეგორია:რსდმპ(ბ)-ის VI ყრილობის დელეგატები]] 713o6cxqz7341oeehluz27sd8zmut20 0 43276 4409340 4401779 2022-08-20T22:41:39Z Pacha Tchernof 82202 png → svg wikitext text/x-wiki {{ისლანდიური სახელი|ბიორკი}} {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ბიორკი | ფოტო = Björk by deep schismic at Big Day Out 2008, Melbourne Flemington Racecourse.jpg | ფოტოს სიგანე = 220პქ |წარწერა = ბიორკი [[მელბურნი|მელბურნში]] ([[ავსტრალია]]) [[2008]] წელს. | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = ბიორკ გუდმუნდსდოტირი | დაბთარიღი = {{Birth date and age|df=y|1965|11|21}} | დაბადგილი =[[რეიკიავიკი]], [[ისლანდია]] | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა ={{hlist|მომღერალი|სიმღერების ავტორი|მსახიობი|მუსიკალური პროდიუსერი|დიჯეი}} | აქტიურობის წლები =1975–დღემდე | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = {{marriage|ტორ ელდონი|1986|1987}} | პარტნიორები = [[მეთიუ ბარნი]] (2000–13)<ref name="vulnicuranyt">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2015/02/01/arts/music/for-bjork-a-new-album-vulnicura-and-a-moma-show.html?_r=0&module=ArrowsNav&contentCollection=Music&action=keypress&region=FixedLeft&pgtype=article|title=Sometimes Heartbreak Takes a Hostage|last1=Pareles|first1=Jon|date=30 January 2015|work=[[The New York Times]]|publisher=[[The New York Times Company]]|access-date=25 March 2015}}</ref> | შვილები = 2 | მამა = [[გუდმუნდურ გუნარსონი]] | დედა = ჰილდურ რუნა ჰაუკსდოტირი | ნათესავები = | ჯილდოები = იხ. [[ბიორკის ჯილდოების და ნომინაციების სია|ჯილდოების და ნომინაციების სია]] | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | სახელი1 =[[მუსიკის ჟანრები|ჟანრ(ებ)ი]] | მოდული1 = {{hlist|[[არტ-პოპი]]|[[ელექტრონიკა]]|[[ექსპერიმენტული მუსიკა]]|[[პროგრესული როკი]]}} | სახელი2 =[[მუსიკალური ინსტრუმენტები|ინსტრუმენტ(ებ)ი]] | მოდული2 = {{hlist|ვოკალი|კლავიშებიანი საკრავები}} | სახელი3 =[[ლეიბლი|ლეიბლ(ებ)ი]] | მოდული3 = {{hlist|[[One Little Indian Records|One Little Indian]]|[[Polydor Records|Polydor]]|[[Universal Records|Universal]]|[[Elektra Records|Elektra]]|[[Atlantic Records|Atlantic]]|[[Nonesuch Records|Nonesuch]]|[[Megaforce Records|Megaforce]]|[[RED Distribution|RED]]}} | სახელი4 =ასოციაციები | მოდული4 = {{hlist|[[The Sugarcubes]]|[[Kukl (ჯგუფი)|Kukl]]|Exodus|[[Megas]]|[[მარკ ბელი (ბრიტანელი მუსიკოსი)|მარკ ბელი]]|[[Tappi Tíkarrass]]|[[Björk Guðmundsdóttir & tríó Guðmundar Ingólfssonar]]|[[Dirty Projectors]]|[[808 State]]|[[ტომ იორკი]]|[[Death Grips]]|[[ბრაიან ჩიპენდეილი]]|[[Arca (პროდიუსერი)|Arca]]|[[Anohni]]|[[Plaid (ჯგუფი)|Plaid]]|[[მადონა (მომღერალი)|მადონა]]}} | სახელი5 =აღსანიშნავი ინსტრუმენტები | მოდული5 = | საიტი = {{URL|bjork.com}} | ხელმოწერა = Bjork signature (don’t crop its composition).svg | ხელმოწერის ზომა = ბიორკის ხელმოწერა | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ბიორკი''' (სრული სახელი — '''ბიორკ გუდმუნდსდოტირი''', [[ისლ.]] '''Björk Guðmundsdóttir''' {{აუდიო|Is-Björk_Guðmundsdóttir.ogg|[ˈpjœr̥k ˈkvʏðmʏntsˌtoʊhtɪr]}}) (დ. [[21 ნოემბერი]], [[1965]], [[რეიკიავიკი]], [[ისლანდია]]) — [[ისლანდიელები|ისლანდიელი]] [[მომღერალი]], [[კომპოზიტორი]] და პერიოდულად, [[მსახიობი]]. მისი მუსიკალური სტილი განისაზღვრება, როგორც [[ეკლექტურობა მუსიკაში|ეკლექტურობა]]. მუსიკოსმა წარმატება მოიპოვა [[ალტერნატიული როკი]]ს, [[ჯაზი]]ს, [[ელექტრონული საცეკვაო მუსიკა|ელექტრონული საცეკვაო მუსიკის]], [[კლასიკური მუსიკა|კლასიკისა]] და [[ავანგარდული მუსიკა|ავანგარდი]]ს ჟანრებში.<ref>[http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/music/article3586432.ece Down time: Bjork] The Sunday Times, Robert Sandall, 23 March 2008</ref> ბიორკის 1990-იანი წლების სამი სინგლი მოხვდა [[ბრიტანეთის სინგლების ჩარტი]]ს 10-ეულში ("[[It's Oh So Quiet]]" - მეოთხე ადგილზე, "[[Army of Me (ბიორკის სიმღერა)|Army of Me]]" - მეათეზე, "[[Hyperballad]]" - მერვეზე).<ref>Roberts, David. Guinness Book of British Hit Singles & Albums. Guinness World Records Ltd 17th edition (2004), p. 60 ISBN 0-85112-199-3</ref> 2003 წლისთვის, მისი ლეიბლის, [[One Little Indian Records|One Little Indian]]-ის ინფორმაციით, ბიორკს გაყიდული ჰქონდა 15 მილიონზე მეტი ალბომი მსოფლიო მასშტაბით.<ref>''Inside Björk'' DVD documentary (2003). Documentary spanning Björk's musical career.</ref> ბიორკს [[BRIT-ის დაჯილდოება]]ზე მიღებული აქვს ოთხი ჯილდო. [[MTV-ის მუსიკალური ვიდეოების დაჯილდოება]]ზე მას მიენიჭა ოთხი, [[MOJO-ს დაჯილდოება]]ზე - ერთი, ბრიტანეთის მუსიკალური ვიდეოების დაჯილდოებაზე - სამი ჯილდო. 2001 წელს მას [[შვედეთის სამეფო მუსიკალური აკადემია|შვედეთის სამეფო მუსიკალურმა აკადემიამ]] [[პოლარული მუსიკის ჯილდო]] გადასცა, როგორც აღიარება მისი „ღრმად პირადული მუსიკისა და ტექსტების, მისი დახვეწილი არანჟირებებისა და უნიკალური ვოკალის.“<ref name="polarmusicprize.org">{{cite web |url=http://www.polarmusicprize.org |title=Björk|accessdate=2011-01-04 |work=Swedish Royal Academy of Music}}</ref> ბიორკი აგრეთვე ნომინირებული იყო 14 [[გრემის ჯილდო]]ზე (ამას დაემატა ორი - ალბომების გარეკნების მხატვრული გადაწყვეტისთვის, რომლებიც სხვების მიერ იქნა შექმნილი), ერთ [[ოსკარი|ოსკარზე]] და [[ოქროს გლობუსი]]ს ორ ჯილდოზე. [[კანის კინოფესტივალი]]ს ფარგლებში, 2000 წელს მან მოიპოვა ჯილდო [[კანის კინოფესტივალის ჯილდო საუკეთესო მსახიობი ქალისთვის|საუკეთესო მსახიობი ქალისთვის]], ფილმში ''[[სიბნელეში მოცეკვავე]]'' შესრულებული მთავარი როლისთვის.<ref name="festival-cannes.com">{{cite web |url=http://www.festival-cannes.com/en/archives/ficheFilm/id/5140/year/2000.html |title=Festival de Cannes: Dancer in the Dark |accessdate=2009-10-11|work=festival-cannes.com}}</ref> [[VH1]]-ის „მუსიკაში ყველა დროის 100 უდიდესი ქალბატონის“ სიაში მას 29-ე,<ref>[http://www.vh1.com/music/tuner/2012-02-13/100-greatest-women-in-music/73/ The Greatest | Show Cast, Episodes, Guides, Trailers, Web Exclusives, Previews] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140120161041/http://www.vh1.com/music/tuner/2012-02-13/100-greatest-women-in-music/73/ |date=2014-01-20 }}. VH1.com. Retrieved 2013-10-08.</ref> [[MTV]]-ის „მუსიკაში 22 უდიდესი ვოკალის“ სიაში მერვე,<ref name="MTV voices">{{cite news| url = http://www.listology.com/list/mtvs-22-greatest-voices-music| title = MTV 22 Greatest Voices| work=MTV| date=8 March 2005| accessdate=1 January 2012}}</ref> და ''[[Rolling Stone]]''-ის „ყველა დროის 100 უდიდესი მომღერლის“ სიაში მეექვსე ადგილი უკავია. <ref name="Rolling Stone voices">{{cite news| url = http://www.rollingstone.com/music/lists/100-greatest-singers-of-all-time-19691231/bj-ouml-rk-20101202| title = 100 Greatest singers list| work=Rolling Stone| accessdate=December 30, 2012| first=Chris| last=Martin}}</ref> ==ცხოვრება და კარიერა== ===1965–86: ადრეული ცხოვრება და კარიერის დასაწყისი=== [[File:Reykjavik rooftops.jpg|230px|thumbnail|right|[[რეიკიავიკი]], ისლანდია, ბიორკის მშობლიური ქალაქი]] ბიორკი დაიდება 1965 წლის 21 ნოემბერს [[რეიკიავიკი|რეიკიავიკში]], სადაც იზრდებოდა. მისი დედა არის აქტივისტი ჰილდურ რუნა ჰაუკსდოტირი, რომელიც აპროტესტებდი ისლანდიაში [[კაურაჰნიუკარის ჰიდროელექტროსადგური]]ს მშენებლობას,<ref>{{cite news| title= Selective justice at Kárahnúkar says Björk's father| date= 2005-03-08| url = http://IcelandReview.com/icelandreview/daily_news/?ew_0_a_id=147579| work= Iceland Review| accessdate= 2010-01-26}}</ref> ხოლო მისი მამა არის [[გუდმუნდურ გუნარსონი]], პროფკავშირების ლიდერი და ელექტრიკოსი. მშობლები დაშორდნენ, როდესაც ბიორკი დაიბადა და დედასთან ერთად [[ჰიპები]]ს [[კომუნა]]ში გაემგზავრა.<ref name=swipnetbio>{{cite web|title=How it all started...|url=http://home1.swipnet.se/~w-10797/bjork/bio2.htm|accessdate=5 March 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071020004133/http://home1.swipnet.se/~w-10797/bjork/bio2.htm|archivedate=20 ოქტომბერი 2007}}</ref><ref name=secrethistory>{{cite web|title=The secret history of Björk|url=http://thomasr.nvg.org/bjork/mainpage/rc.html|accessdate=5 March 2014}}</ref> მომღერლის მამა არის სევარ არნასონი, ჯგუფ Pops-ის ყოფილი გიტარისტი.<ref name="secrethistory" /> 6 წლის ასაკში ბიორკი შევიდა რეიკიავიკის სკოლა ბარნამუსიკსკოლიში, სადაც აგრეთვე შეისწავლიდა კლასიკურ ფორტეპიანოსა და ფლეიტას.<ref name=saga>{{cite web|title=SAGA BJARKAR|url=http://unit.bjork.com/specials/ui/sagabjarkar/|accessdate=5 March 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121004044213/http://unit.bjork.com/specials/ui/sagabjarkar/|archivedate=4 ოქტომბერი 2012}}</ref> სკოლის ერთ-ერთი კონცერტზე მან შეასრულა [[ტინა ჩარლზი (მომღერალი|ტინა ჩარლზის]] 1976 წლის ჰიტი "[[I Love to Love (But My Baby Loves to Dance)|I Love to Love]]". მისმა მასწავლებლებმა ამ სიმღერის ჩანაწერი გააზავნეს იმ პერიოდში ისლანდიის ერთადერთ რადიოსადგურ რადიოსადგურ [[Rás 1|RÚV]]-ში. ჩანაწერი გადაიცა ქვეყნის მასშტაბით. ლეიბლ [[Fálkinn]]-ის წარმომადგენელმა ამ ჩანაწერის მოსმენის შემდეგ ბიორკს შესთავაზა კონტრაქტი. სადებიუტო ჩანაწერი, [[Björk (ალბომი)|''Björk'']] ისლანდიაში 1977 წლის დეკემბერში გამოიცა. მოზარდობისას, მას შემდეგ, რაც ისლანდიაში [[პანკ-როკი]] გავრცელდა, ბიორკმა ჩამოაყალიბა გოგონებისგან შემდგარი Spit and Snot. 1980 წელს მან მუსიკალური სკოლა დაამთავრა.<ref name="saga" /> 1982 წელს მან და ბას-გიტარისტმა იაკობ მაგნუსონმა ჩამოაყალიბეს ჯგუფი [[Tappi Tíkarrass]] და იმავე წლის აგვისტოში გამოუშვეს [[EP]]. მათი ალბომი ''[[Miranda (ალბომი)|Miranda]]'' გამოვიდა 1983 წლის დეკემბერში. ჯგუფი მოხვდა დოკუმენტურ ფილმში ''[[Rokk í Reykjavík]]'', რომლის [[VHS]] გამოცემის გარეკანზე ბიორკიც იქნა გამოტანილი.<ref name=saga /><ref>{{cite web|first=Dr. Gunni|title=Rokk í Reykjavík!|url=http://www.grapevine.is/Author/ReadArticle/Rokk-i-Reykjavik|work=The Reykjavík Grapevine|accessdate=5 March 2014}}</ref> დაახლოებით ამ დროს მან გაიცნო გიტარისტი ტოურ ელდონი და [[სიურრეალიზმი|სიურრეალისტური]] ჯგუფი Medusa, რომელშიც აგრეთვე შედიოდა პოეტი სიონი. ჩამოყალიბდა მცირე ჯგუფი Rokka Rokka Drum.<ref>{{cite web|title=Björk Introduces Sjón|url=http://www.fsgworkinprogress.com/2013/08/bjork-introduces-sjon/|work=Work in Progress|publisher=Work in Progress|accessdate=5 March 2014}}</ref> მომღერალი გამოჩნდა მიწვეული ვოკალისტის სახით ბიორგვინ გისლასონის 1983 წლის ალბომის ''Örugglega'' სიმღერაში „Afi“.<ref name="secrethistory" /> რადიო შოუს ''Áfangar'' გაუქმების გამო, ორმა წამყვანმა, აუსმუნდურ იუნსონმა და გულნი რუნარმა უკანასკნელ ცოცხალ რადიო შოუში მონაწილეობა მსურველ მუსიკოსებს შესთავაზეს. ბიორკი, ეინარ მელაქსი (Fan Houtens Kókó), [[ეინარ ორნ ბენედიკტსონი]] (Purrkur Pillnikk), [[გულრუურ კრისტინ ოუტარსონი]] და სიგტრიგურ ბალდურსონი (Þeyr), ბირგირ მოგენსენთან (Spilafífl) ერთად კონცერტში მონაწილეობის მისაღებად მივიდნენ.<ref name=kuklgunni>{{cite web|first=Dr. Gunni|title=The Rise And Fall Of Kukl|url=http://www.grapevine.is/Author/ReadArticle/The-Rise-And-Fall-Of-Kukl|work=The Reykjavík Grapevine|accessdate=5 March 2014}}</ref> შემქმნილმა ჯგუფმა [[გოთური როკი]]ს ჟღერადობა შეიმუშავა. ამ პერიოდში ბიორკმა დაიწყო ვოკალზე მუშაობა, რომელიც გამოირჩებოდა კვნესებით და კივილებით.<ref name=saga /> სახელით Gott kvöld გამოსვლის შემდეგ მათ გადაწყვიტეს, ერთად მუშაობა გაეგრძელებინათ და სახელწოდებით [[Kukl (ჯგუფი)|Kukl]] მუშაობა დაიწყეს.<ref name="kuklgunni" /> სტუდიაში ჩაწერა მიმდინარეობდა ბიორკის სტუდიის მფლობელთან ნაცნობობით. 1983 წელს მათ გამოსცეს პირველი სინგლი.<ref name="kuklgunni" /> პირველი დიდი გამოსვლა შედგა ისლანდიაში, ფესტივალზე, რომლის წამყვანი შემსრულებელი იყო [[ანარქიზმი|ანარქისტული]] პანკ-ჯგუფი [[Crass]]. უკანასკნელის ლეიბლმა, [[Crass Records]], ჯგუფს შესთავაზა კონტრაქტი. ''The Eye'', პირველი ალბომი, გამოვიდა 1984 წელს. მას მოჰყვა ორთვიანი ევროპული ტურნე, რომელშიც შედიოდა გამოსვლა [[დანია]]ში, [[Roskilde Festival]]-ზე. ჯგუფი იყო პირველი ისლანდიური კოლექტივი, რომელიც ამ ფესტივალის ფარგლებში გამოჩნდა.<ref name="swipnetbio" /><ref name="kuklgunni" /> 1984 წელს ბიორკმა ბინის ქირის გადასახდელად გამოაქვეყნა ხელით მოხატული ლექსების კრებული, ''[[Um Úrnat frá Björk]]''.<ref name=saga /> 1985 წელს მომღერალმა აღოაჩინა, რომ ელდონის შვილი უნდა ჰყოლოდა, მაგრამ განაგრძო Kukl-თან ერთად მოგზაურობა.<ref name=saga /> მეორე ალბომი, ''Holidays in Europe'', გამოვიდა 1986 წელს, მაგრამ რამდენიმე თვის შემდეგ ჯგუფი საბოლოოდ დაიშალა პირადი კამათების გამო. ბიორკმა შეინარჩუნა თანამშრომლობა ოუტარსონთან. ისინი განაგრძობდნენ გამოსვლას, [[The Elgar Sisters]]-ის სახელწოდებით. რამდენიმე სიმღერა ამ პერიოდიდან მოგვიანებით ბიორკის სოლო სინგლების [[B-მხარე]]ებზე იქნა ჩაწერილი. <ref name=saga /><ref name=part25>{{cite web|first=Dr. Gunni|title=Dr. Gunni's History of Icelandic Rock Part 25|url=http://www.grapevine.is/Music/ReadArticle/Dr-Gunnis-History-of-Icelandic-Rock-Part-25|work=The Reykjavik Grapevine|accessdate=5 March 2014}}</ref> == დისკოგრაფია == {{მთავარი|ბიორკის დისკოგრაფია}} *''[[Björk (ალბომი)|Björk]]'' (1977) *''[[Debut (ალბომი)|Debut]]'' (1993) *''[[Post (ბიორკის ალბომი)|Post]]'' (1995) *''[[Homogenic]]'' (1997) *''[[Selmasongs]]'' (2000) (საუნდტრეკი) *''[[Vespertine]]'' (2001) *''[[Medúlla]]'' (2004) *''[[Volta (ალბომი)|Volta]]'' (2007) *''[[Biophilia (ალბომი)|Biophilia]]'' (2011) *''[[Vulnicura]]'' (2015) == ჯილდოები/ნომინაციები == === კინოაკადემიის ჯილდო === * 2001 — საუკეთესო ორიგინალური სიმღერა ფილმში — „I’ve Seen It All“ — ნომინაცია === BRIT-ის დაჯილდოება === 1994 — წლის გარღვევა — გაიმარჯვა<br /> 1994 — საუკეთესო საერთაშორისო ქალი მომღერალი — გაიმარჯვა<br /> 1996 — საუკეთესო საერთაშორისო ქალი მომღერალი — გაიმარჯვა<br /> 1998 — საუკეთესო საერთაშორისო ქალი მომღერალი — გაიმარჯვა<br /> 2001 — საუკეთესო საუნდტრეკი „Selmasongs“ — ნომინაცია<br /> 2002 — საუკეთესო საერთაშორისო ქალი მომღერალი — ნომინაცია<br /> 2006 — საუკეთესო საერთაშორისო ქალი მომღერალი — ნომინაცია === კანის კინოფესტივალი === 2000 — საუკეთესო მსახიობი ქალი — გაიმარჯვა === ოქროს გლობუსი === 2001 — დრამატული ფილმის საუკეთესო მსახიობი ქალი — ნომინაცია<br /> 2001 — საუკეთესო სიმღერა -I’ve Seen It All- ნომინაცია === MOJO-ს დაჯილდოება === 2007 — შთაგონების ჯილდო — გაიმარჯვა === MTV-ს მუსიკალური ვიდეოების დაჯილდოების ცერემონიალი === 1996 — საუკეთესო ქორეოგრაფია — [[It's Oh So Quiet]] — გაიმარჯვა<br /> 1998 — საუკეთესო სახელოვნებო რეჟისურა — [[Bachelorette]] — გაიმარჯვა<br /> 2000 — საუკეთესო სპეც-ეფექტები — [[All Is Full of Love]] — გაიმარჯვა == ტელევიზია == == კინო და ეპიზოდური როლები == == ბიბლიოგრაფია == * 1984 — ''Um Úrnat frá Björk'' (გავრცელდა უფასოდ) * 1995 — ''Post'' * 2001 — ''Björk'' (Little-i) * 2003 — ''Björk Live Book'' == დაკავშირებული ბიბლიოგრაფია == * ''Post'', ავტორი Sjón Sigurðsson/ბიორკი შ. პ. ს. Bloomsbury (1995). * ''Björk — The Illustrated Story'', ავტორი Paul Lester. Hamlyn (1996). * ''Björk — An Illustrated Biography'', ავტორი Mick St. Michael. Omnibus Press (1996). * ''Björk Björkgraphy'', ავტორი Martin Aston. Simon & Schuster (1996). * ''Björk'', Colección Imágenes de Rock, N°82, ავტორი Jordi Bianciotto. Editorial La Máscara (1997). * ''Dancer in the Dark'', ავტორი Lars von Trier. Film Four (2000). * ''Lobster or Fame'', ავტორი Ólafur Jóhann Engilbertsson. Bad Taste (2000). * ''Army of She'', ავტორი Evelyn McDonnell. Random House (2001). * ''Human Behaviour'', ავტორი Ian Gittins. Carlton (2002). * ''Björk: There’s More to Life Than This: The Stories Behind Every Song'', ავტორი Ian Gittins. Imprint (2002). * ''Wow and Flutter'', ავტორი Mark Pytlik. ECW (2003). == რესურსები ინტერნეტში == {{commons|Björk|ბიორკი}} * [http://www.bjork.com ოფიციალური საიტი] * [http://www.discogs.com/artist/Bj%C3%B6rk დისკოგრაფია Discogs.com-ზე] * [http://www.nndb.com/people/194/000026116/ ბიორკი NNDB-ზე] * {{MySpace-music|bjork|ბიორკი}} * {{imdb name|id=0001951}} * {{Last.fm|Björk}} == სქოლიო == {{სქოლიოს სია|3}} {{ბიორკი}} {{ავტორიტეტული წყაროები}} [[კატეგორია:დაბადებული 1965]] [[კატეგორია:ისლანდიელი მომღერლები]] [[კატეგორია:ისლანდიელი მუსიკოსები]] [[კატეგორია:ტრიპ-ჰოპ მუსიკოსები]] [[კატეგორია:ბიორკი]] [[კატეგორია:დაბადებული 21 ნოემბერი]] 7xwc545soskipyt1cn00t70ao7t6n75 0 43634 4409339 4298983 2022-08-20T22:34:42Z AvtandiliGrrig 143984 დავამატე მნიშვნელოვანი და საინტერესო ინფორმაცია wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Pepsi logo 2008.svg|thumb|250px|პეპსი-კოლას ამჟამინდელი ლოგო, რომელიც 2008 წლის ოქტომბერში მიიღეს]] [[ფაილი:PepsiLogo-ქა.jpg|thumb|250px|პეპსი-კოლას ქართული ლოგო 2008 წლამდე]] '''პეპსი''' (იგივე '''პეპსი-კოლა''', {{lang-en|Pepsi-Cola}}) — პოპულარული უალკოჰოლო გამაგრილებელი სასმელი, რომელიც მთელ მსოფლიოში იყიდება. მრავალი წლის განმავლობაში, „[[კოკა-კოლა|კოკა-კოლის“]] ძირითადი [[კონკურენცია|კონკურენტი]], რომელთან ერთადაც გაყიდვების ხან პირველ, ხან მეორე ადგილებს იზიარებს. „პეპსი-კოლას“ სავაჭრო ნიშნის უფლებები ამერიკულ კომპანია [[PepsiCo]]-ს ეკუთვნის. პეპსი [[1893]] წელს დაარსდა „Brad's Drink“-ის სახელით, ჩრდილოეთ კაროლინაში, კალებ ბრედჰემის მიერ, რომელიც სასმელს საკუთარ აფთიაქში ყიდდა. [[1898]] წელს მას ეწოდა „პეპსი-კოლა“, რადგან იგი დარეკლამებული იყო, როგორც [[დისპეფსია|დისპეფსიის]] (მონელების პრობლემა) შემამსუბუქებელი საშუალება. ზოგიერთი ასევე ფიქრობს, რომ სახელი წარმოადგენს მითითებას საჭმლის მომნელებელ ფერმენტ [[პეპსინი|პეპსინზე]], თუმცა პეპსინი არასდროს ყოფილა სასმლის ინგრედიენტი. თავდაპირველად, შემადგენლობაში შედიოდა შაქარი და ვანილიც. ბრედჰემი ცდილობდა შეექმნა სასმელი, რომელიც ამარტივებდა საჭმლის მონელებას და უზრულველყოფდა ენერგიის მოზღვავებას. [[1922]]-[[1933]] წლებში „<nowiki/>[[კოკა-კოლა|კოკა-კოლას]]<nowiki/>“ სამჯერ ჰქონდა „პეპსის“ შეძენის შესაძლებლობა, მაგრამ სამივეჯერ უარი განაცხადა. [[1936]]-[[1938]] წლებში კომპანიის მოგება გაორმაგდა. [[დიდი დეპრესია|დიდი დეპრესიის]] დროს, „პეპსი“ განსაკუთრებით პოპულარული გახდა. „პეპსის“ ოფიციალური სასპონსორო ხელშეკრულებები აქვს გაფორმებული [[ნაციონალური საფეხბურთო ლიგა|ნაციონალურ საფეხბურთო ლიგასთან (NFL)]], [[ჰოკეის ეროვნული ლიგა|ჰოკეის ეროვნულ ლიგასთან (NHL)]], [[ნაციონალური საკალათბურთო ასოციაცია|ნაციონალურ საკალათბურთო ლიგასთან (NBA)]]. იგი ასევე იყო [[ფეხბურთის მთავარი ლიგა|ფეხბურთის მთავარი ლიგის (MLS)]] და [[ბეისბოლის მთავარი ლიგა|ბეისბოლის მთავარი ლიგის (MLB)]] სპონსორიც, თუმცა შესაბამისად, 2015 და 2017 წელს იგი „კოკა-კოლამ“ ჩაანაცვლა. „პეპსი“ არის [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა|ჩემპიონთა ლიგის]] ერთ-ერთი უმთავრესი სპონსორიც. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.pepsi.com/ ოფიციალური საიტი] * [http://www.pepsiworld.com/ Pepsi World] * [https://web.archive.org/web/20070115044407/http://www.pepsigallery.com/ Pepsi Gallery – Pepsi Promotional site] * [http://knowmore.org/wiki/index.php?title=Pepsico%2C_Inc. Pepsico, Inc. at Knowmore.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120717234558/http://knowmore.org/wiki/index.php?title=Pepsico%2C_Inc. |date=2012-07-17 }} * [http://www.pepsico.co.uk/pepsi Pepsi page on PepsiCo UK & Ireland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090107063934/http://www.pepsico.co.uk/pepsi |date=2009-01-07 }} {{ესკიზი}} [[კატეგორია:კოლა]] [[კატეგორია:უალკოჰოლო სასმელები]] io7yhvlasd859p1yss9xz16iffi5gh3 0 52340 4409379 3685949 2022-08-21T10:07:03Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/გიო ოქრო|გიო ოქრო]].|21|08|2022}} {{მმ*|კამა (მრავალმნიშვნელოვანი)}} {{ტაქსოდაფა | სახელი = კამა | სურათის ფაილი = Anethum graveolens 02.jpg | სურათის წარწერა = | სურათის აღწერა = | ზესამეფო = | სამეფო = მცენარეები | ქვესამეფო = | განყოფილება = | განყოფილება_რანგის_გარეშე = | ქვეგანყოფილება = | ზეტიპი = | ტიპი = | ტიპი_რანგის_გარეშე = | ქვეტიპი = | ზეკლასი = | კლასი = [[ორლებნიანნი]] | კლასი_რანგის_გარეშე = | ქვეკლასი = | ინფრაკლასი = | ზერიგი = | რიგი = | რიგი_რანგის_გარეშე = | ქვერიგი = | ინფრარიგი = | ზეოჯახი = | ოჯახი = [[ქოლგოსანნი]] | ოჯახი_რანგის_გარეშე = | ქვეოჯახი = | ზეტრიბა = | ტრიბა = | ქვეტრიბა = | გვარი = | გვარი_რანგის_გარეშე = | ქვეგვარი = | sectio = | სახეობა = | ქვესახეობა = | ლათ = Anethum | სექციის სახელი = | სექციის ტექსტი = | არეალის რუკა = | არეალის რუკის წარწერა = | არეალის რუკის სიგანე = | არეალის ლეგენდა = | დაცვის სტატუსი = | ვიკისახეობები = | commons = | iucn = | itis = | ncbi = }} '''კამა''' ({{lang-la|Anethum}}) — [[მცენარეები|მცენარის]] გვარი [[ქოლგოსანნი|ქოლგოსანთა]] ოჯახისა. [[ერთწლოვანი მცენარეები|ერთწლოვანი]], იშვიათად [[ორწლოვანი მცენარეები|ორწლოვანია]]. ღრმად დანაკვეთილი [[ფოთლები]] აქვს. [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] აღმოსავლეთით გვხვდება 3 სახეობა. უფრო გავრცელებულია Anethum graveolens ერთწლოვანი მცენარეა, მკვეთრი სურნელი აქვს, ყვავილედი რთული ქოლგაა, კულტივირებულია, ხშირად ველრდება და ამ სახით ყვალგანაა გავრცელებული. იყენებენ კერძებში, როგორც საკაზმ-სანელებელს და [[ეთერზეთოვანი მცენარეები|ეთერზეთოვან მცენარეს]], აგრეთვე მწნილეულის დასამზადებლად. კამა შეიცავს A პროვიტამინს, B ჯგუფის ვიტამინებს, C ვიტამინს და სხვა. ველურად გავრცელებულია მცირე აზიაში ირანში ჩრდილოეთ ინდოეთში და ეგვიპტეში ცნობილი იყო ჯერ კიდევ ძველი ხალხებისათვის როგორც სამკურნალო მისი სანელებელი მცენარე. სანელებელი მცენარედ გავრცელდა კულტურაში, შემდეგ კი როგორც გაველურებული და სარეველა — თითქმის მთელ დასავლეთ ევროპაში, სამხრეთ აფრიკაში, ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში. კულტივირებული და გაველურებულია კავკასიაშიც. ღერო ჩვეულებრივ მარტოული, მცირედ დატოტვილი, სიმაღლით 100–150 სმ-ია. ფოთლები ძაფისებრ სეგმენტებად სამ- ან ოთხმაგად ფრთისერგანკვეთილია. მცირე ზომის ყვითელი ყვავილები შეკრებილია ყვავილედში — რთულ ქოლგაში. ნაყოფი ორ ცალთესლიან ნაწილად იშლება, რომლებსაც გვერდებზე ფრთები აქვს. მცენარის ყველა ნაწილი შეიცავს ეთერის ზეთს და სპეციფიკური სუნი აქვს. ბალახში მისი შემცველობა 1,5%-ია, ნაყოფში — 2,8–4%. ეთერის ზეთის მთავარი შემადგენელი ნაწილი, რომელიც მცენარის სუნს განაპირობებს, არის კარვონი, რომლის შემცველობა ნაყოფის ზეთი 60%-მდეა, ბალახში — 16%-მდე. კარვონის გარდა ნაყოფის ზეთში შედის დილაპიოლი (30%), ფელანდრენი და სხვა ნივთიერებები. ბალახში შედის აგრეთვე ფლავონოიდები, კვერცეტინი, კემპფეროლი, იზორამნეტინი, ფურანოქრომონები და კუმარინები, ნაყოფში — ზეთი (20%-მდე). ამას გარდა ნაყოფი შეიცავს ფენოლკარბონის მჟავებს: ფერულმჟავას, ქლოროგენმჟავას, კოფეინმჟავას. ხალხურ მედიცინაში ნაყოფის ფხვნილი და მისი ნაყენი გამოიყენება როგორც აირმდენი, ამოსახველებელი და შარდმდენი საშუალება; ნაყოფის ნახარში — ძუძუთი მკვებავ დედებში ლაქტაციის გასაძლიერებლად, უძილობისას — როგორც დამამშვიდებელი, აგრეთვე ხველის დროს და საჭმლის მონელების გასაუმჯობესებლად. ბალახის ნაყენს იყენებენ ჰიპერტონიის დროს, განსაკუთრებით საწყის სტადიებზე. ==ლიტერატურა== {{ქსე|5|342}} [[კატეგორია:ქოლგოსანნი]] [[კატეგორია:სანელებლები]] 5zwzdale9llt2zcifri88n7s3bndvhz 0 67011 4409262 4038730 2022-08-20T16:00:03Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პარანორმალური ადგილი |სათაური = ბერმუდის სამკუთხედი |ფაილი = Bermuda Triangle-ka.png |ფაილის_წარწერა = <small>ბერმუდის სამკუთხედის კლასიკური საზღვრები</small> |ჯგუფი = პარანორმალური ადგილი |სხვა_სახელწოდება = ეშმაკური სამკუთხედი |კოორდინატები = {{coord|26|37|45|N|70|53|1|W}} |ქვეყანა = ღია ზღვა<br />ბაჰამის კუნძულები |რეგიონი = |ადგილი = |მფლობელი = |მდგომარეობა = ქალაქური ლეგენდა }} '''ბერმუდის სამკუთხედი''', '''ეშმაკის სამკუთხედი''' ({{lang-en|Bermuda Triangle}}) — ქალაქური ლეგენდა, რომელიც ფოკუსირებულია ჩრდილოეთ [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] დასავლეთ ნაწილზე არსებულ არამკაფიოდ განსაზღვრულ რეგიონზე, სადაც როგორც ამბობენ, იდუმალებით მოსილ ვითარებაში გაუჩინარდა რამდენიმე [[საფრენი აპარატი]] და [[გემი]]. წარმოდგენა ბერმუდის სამკუთხედზე შეიქმნა [[XX საუკუნე]]ში, მაგრამ ავტორიტეტული გამოცემების უმრავლესობა უარყოფს აქ რაიმე სახით არსებულ იდუმალებას. ბერმუდის სამკუთხედში არის მრავალი პატარა [[კუნძული]], რის შედეგადაც აქ ინტენსიურად არის განვითარებული მცირე კაბოტაჟური ნაოსნობა, ხოლო კლიმატური პირობები ტურისტული ბიზნესის გაფურჩქვნის ხელშემწყობი ფაქტორია. სამკუთხედი ცნობილი მხოლოდ [[1840]] წლიდან გახდა, როცა იქვე ახლოს იპოვეს ფრანგული აფრიანი გემი „როზალი“. იქ ყველა აფრა ადგილზე და წესრიგში იყო, მაგრამ არ იყო ეკიპაჟის არც ერთი წევრი. ამ გაუჩინარებათა ასახსნელად, სხვადასხვა [[ჰიპოთეზა|ჰიპოთეზების]] დასახელება ხდება, უჩვეულო ამინდის მოვლენებიდან დაწყებული [[უცხოპლანეტელი|უცხოპლანეტელთა]] მიერ მოტაცებებამდე დამთავრებული. თუმცა, სკეპტიკოსები ამტკიცებენ, რომ ბერმუდის სამკუთხედში გემების გაუჩინარებები არ ფიქსირდება იმაზე ხშირად, ვიდრე მსოფლიო ოკეანის სხვა რაიონებში და ყოველივე ბუნებრივი მიზეზებით აიხსნება. ამავე მოსაზრებას მხარს უჭერს [[აშშ]]-ის სანაპირო დაცვა და სადაზღვევო კომპანია [[Lloyd’s]]. აშშ-ის გეოგრაფიული სახელწოდებების საბჭოს თანახმად, ბერმუდის სამკუთხედი როგორც სახელწოდება არ არის აღიარებული და აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების მიხედვით, სამკუთხედი არ არსებობს. 2013 წელს [[ბუნების მსოფლიო ფონდი|ბუნების მსოფლიო ფონდმა]] მოახდინა 10 ყველაზე სახიფათო წყლის იდენტიფიცირება, რომელთა შორის ბერმუდის სამკუთხედი არ მოხვედრილა. == ისტორია == [[ქრისტეფორე კოლუმბი]] იყო პირველი მოგზაური, რომელმაც გაიარა [[სარგასის ზღვა]] და ბერმუდის სამკუთხედი 1492 წელს. მისი გემის — [[სანტა-მარია (ხომალდი)|სანტა-მარიას]] ჟურნალი მოგვითხრობს კომპასის ისრის უცნაურ ქცევაზე, ცისა და ზღვის უჩვეულო ნათებაზე. ყოველი გაუგებარი მოვლენა მეზღვაურთა შორის იწვევდა შიშს. ამ უჩვეულო მოვლენების შესახებ ჭორი მალევე გავრცელდა მეზღვაურთა შორის და სულ მალე ატლანტიკის ამ რაიონმა შეიძინა უჩვეულო და საიდუმლო რეპუტაცია. ბერმუდის სამკუთხედში „საიდუმლო გაუჩინარებების“ შესახებ პირველად [[Associated Press]]-ის კორესპოდენტმა ჯონსმა ახსენა, 1950 წელს მან ამ რაიონს „ეშმაკის ზღვა“ უწოდა. „ბერმუდის სამკუთხედის“ შესიტყვების ავტორად, ჩვეულებრივ, ვინსენტ გადისი მიიჩნევა. მან 1964 წელს [[სპირიტიზმი]]სადმი მიძღვნილ ერთ-ერთ ჟურნალში გამოაქვეყნა სტატია „მომაკვდინებელი ბერმუდის სამკუთხედი“. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] 60-იანი წლების დასასრულსა და 70-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა მრავალრიცხოვანი პუბლიკაცია ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოებების შესახებ. 1974 წელს, ჩარლზ ბერლიცმა გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი“, რომელშიც ამ რაიონში სხვადასხვა საიდუმლოებით მოცული გაუჩინარების აღწერები იყო შესული. წიგნი ბესტსელერი გახდა და სწორედ მისი გამოქვეყნების შემდეგ თეორიამ ბერმუდის სამკუთხედის უჩვეულო თვისებების შესახებ განსაკუთრებული პოპულარობა მოიხვეჭა. თუმცა, შემდგომში, გამოაშკარავდა, რომ ზოგიერთი ფაქტი ბერლიცის წიგნში არასწორად იყო გადმოცემული. 1975 წელს, [[ლოურენს დევიდ კუშე]]მ გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი: მითები და რეალობა“, რომელშიც ის შეეცადა იმის დამტკიცებას, რომ არაფერი ზებუნებრივი და საიდუმლო ამ რაიონში არ ხდება. აღნიშნული წიგნი დაფუძნებულია დოკუმენტებისა და თვითმხილველებთან საუბრების მრავალწლიან კვლევებზე, რომლებმაც მრავალრიცხოვანი შეცდომა და უზუსტობა გამოავლინეს ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოს არსებობის მომხრეთა პუბლიკაციებში. თეორიის მომხრეები უკანასკნელი 100 წლის მანძილზე დაახლოებით 100 მსხვილი საზღვაო და საჰაერო ხომალდის გაუჩინარების შესახებ საუბრობენ. გაუჩინარებათა გარდა, იტყობინებიან ეკიპაჟის მიერ წესიერ მდგომარეობაში მიტოვებული გემების, ასევე სხვა უჩვეულო მოვლენების შესახებ, როგორიცაა უეცარი გადაადგილებები სივრცეში, დროის ანომალიები და ა. შ. კუშემ და სხვა მკვლევარებმა აჩვენეს, რომ ამ შემთხვევებათაგან ზოგიერთი ბერმუდის სამკუთხედის საზღვრებს მიღმა მოხდა. ზოგიერთი შემთხვევის შესახებ რაიმე ინფორმაციის მოპოვება ოფიციალურ წყაროებში ვერ მოხერხდა. == ევენჯერების რგოლი (გაფრენა № 19) == ბერმუდის სამკუთხედთან დაკავშირებით ხსენებად ყველაზე ცნობილ შემთხვევას წარმოადგენს „ევენჯერის“ ტიპის ხუთი ბომბდაშენ-ტორპედოსანის რგოლის გაუჩინარება. ამ თვითმფრინავების აფრენა მოხდა 1945 წლის 5 დეკემბერს აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების ბაზიდან [[ფორტ-ლოდერდეილი|ფორტ-ლოდერდეილში]] (ფლორიდა). ისინი უკან არ დაბრუნებულან. მათი ნამსხვრევები ჯერაც ვერ იპოვეს. ბერლიცის თანახმად, 14 გამოცდილი პილოტისგან შემდგარი ესკადრილია საიდუმლო მიზეზებით გაუჩინარდა ჩვეულებრივი ფრენის დროს ნათელ [[ამინდი|ამინდში]] მშვიდი ზღვის თავზე. ასევე ცნობილია, რომ ბაზასთან რადიოგადალაპარაკებებისას პილოტები თითქოს-და საუბრობდნენ სანავიგაციო მოწყობილობის აუხსნელი გაფუჭებისა და უჩვეულო ვიზუალური ეფექტების შესახებ — „ჩვენ არ შეგვიძლია მიმართულების დადგენა, ოკეანე კი არ გამოიყურება ისე, როგორც ყოველთვის“, „ჩვენ თეთრ წყლებში ვეშვებით“. კუშეს ვერსიით, სინამდვილეში ეს რგოლი შედგებოდა კურსანტებისგან, რომლებიც ასრულებდნენ საწვრთნელ ფრენას. გამოცდილი პილოტი იყო მხოლოდ მათი ინსტრუქტორი, ლეიტენანტი ტეილორი, მაგრამ ის სულ ახლახანს გადმოიყვანეს ფორტ–ლოდერდეილში, რის გამოც იგი ჯერ კარგად არ იცნობდა საფრენ რაიონს. დაფიქსირებულ რადიოგადალაპარაკებებში არაფერია ნათქვამი რაიმე საიდუმლო მოვლენების შესახებ. ლეიტენანტმა ტეილორმა განაცხადა, რომ მან ორიენტირება დაკარგა და ორივე [[კომპასი]] გაუფუჭდა. საკუთარი ადგილმდებარეობის დადგენის მცდელობისას მან შეცდომით იფიქრა, რომ რგოლი [[ფლორიდა-კისი]]ს კუნძულების თავზე, [[ფლორიდა|ფლორიდისგან]] სამხრეთით იმყოფებოდა, ამიტომაც მას შესთავაზეს ორიენტაციის მოხდენა [[მზე|მზის]] მიხედვით და გაფრენა ჩრდილოეთის მხარეს. შემდგომმა ანალიზმა აჩვენა, რომ, შესაძლოა თვითმფრინავები იმყოფებოდნენ ბევრად [[აღმოსავლეთი]]სკენ და, ეჭირათ რა ჩრდილოეთის კურსი, მოძრაობდნენ სანაპიროს პარალელურად. რადიოკავშირის ცუდი პირობები (დაბრკოლებები სხვა რადიოსადგურებიდან) ხელს უშლიდნენ ესკადრილიის ზუსტი მდგომარეობის დადგენაში. რამდენიმე ხანში ტეილორმა გაფრენა დასავლეთის მხარეს გადაწყვიტა, მაგრამ სანაპიროს ვერ მიაღწია, რადგან თვითმფრინავებში საწვავი თავდებოდა. ევენჯერთა ეკიპაჟები იძულებულნი გახდნენ [[წყალი|წყალზე]] ეცადათ დასხდომა. ამ დროისთვის უკვე დაბნელდა, ხოლო ზღვა, იმ რაიონში იმდროს მყოფი გემების თქმით, ძალზედ აბობოქრებული იყო. ევენჯერთა გაუჩინარების შემდეგ მათ საძებნად სხვა თვითმფრინავები გაგზავნეს და ერთ-ერთი მათგანი — ჰიდროთვითმფრინავი „მარტინ მარინერი“ — ასევე უკვალოდ გაუჩინარდა. კუშეს მოსაზრებით, ასეთი ტიპის თვითმფრინავებს გარკვეული ნაკლოვანება გააჩნიათ, რომელიც იმაში მდგომარეობს, რომ საწვავის ორთქლი კაბინაში აღწევს და საკმარისია ერთი ნაპერწკალი იმისთვის, რათა აფეთქება მოხდეს. „გეინე მილსის“ (Gaines Mills) ტანკერის კაპიტანმა განაცხადა, რომ იგი აფეთქებას და ნამსხვრევებს თვალს ადევდნებდა, შემდეგ კი ზღვის ზედაპირზე ზეთის ლაქა აღმოაჩინა. == ლიტერატურა == * The Bermuda Triangle, Charles Berlitz. ISBN 0-385-04114-4; * The Bermuda Triangle Mystery Solved (1975). Lawrence David Kusche. ISBN 0-87975-971-2. == რესურსები ინტერნეტში == {{commons category|Bermuda Triangle}} {{ბრიტანიკა|62319}} [[კატეგორია:ბერმუდის სამკუთხედი]] [[კატეგორია:პარანორმალური ადგილები]] [[კატეგორია:პარანორმალური სამკუთხედები]] [[კატეგორია:ქალაქური ლეგენდები]] jm6tnsx69rdccu89yccclq05o2wk3ef 4409263 4409262 2022-08-20T16:02:21Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პარანორმალური ადგილი |სათაური = ბერმუდის სამკუთხედი |ფაილი = Bermuda Triangle-ka.png |ფაილის_წარწერა = <small>ბერმუდის სამკუთხედის კლასიკური საზღვრები</small> |ჯგუფი = პარანორმალური ადგილი |სხვა_სახელწოდება = ეშმაკური სამკუთხედი |კოორდინატები = {{coord|26|37|45|N|70|53|1|W}} |ქვეყანა = ღია ზღვა<br />ბაჰამის კუნძულები |რეგიონი = |ადგილი = |მფლობელი = |მდგომარეობა = ქალაქური ლეგენდა }} '''ბერმუდის სამკუთხედი''', '''ეშმაკის სამკუთხედი''' ({{lang-en|Bermuda Triangle}}) — ქალაქური ლეგენდა, რომელიც ფოკუსირებულია ჩრდილოეთ [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] დასავლეთ ნაწილზე არსებულ არამკაფიოდ განსაზღვრულ რეგიონზე, სადაც როგორც ამბობენ, იდუმალებით მოსილ ვითარებაში გაუჩინარდა 50-ზე მეტი [[გემი]] და 20 [[საფრენი აპარატი]]. წარმოდგენა ბერმუდის სამკუთხედზე შეიქმნა [[XX საუკუნე]]ში, მაგრამ ავტორიტეტული გამოცემების უმრავლესობა უარყოფს აქ რაიმე სახით არსებულ იდუმალებას. ბერმუდის სამკუთხედში არის მრავალი პატარა [[კუნძული]], რის შედეგადაც აქ ინტენსიურად არის განვითარებული მცირე კაბოტაჟური ნაოსნობა, ხოლო კლიმატური პირობები ტურისტული ბიზნესის გაფურჩქვნის ხელშემწყობი ფაქტორია. სამკუთხედი ცნობილი მხოლოდ [[1840]] წლიდან გახდა, როცა იქვე ახლოს იპოვეს ფრანგული აფრიანი გემი „როზალი“. იქ ყველა აფრა ადგილზე და წესრიგში იყო, მაგრამ არ იყო ეკიპაჟის არც ერთი წევრი. ამ გაუჩინარებათა ასახსნელად, სხვადასხვა [[ჰიპოთეზა|ჰიპოთეზების]] დასახელება ხდება, უჩვეულო ამინდის მოვლენებიდან დაწყებული [[უცხოპლანეტელი|უცხოპლანეტელთა]] მიერ მოტაცებებამდე დამთავრებული. თუმცა, სკეპტიკოსები ამტკიცებენ, რომ ბერმუდის სამკუთხედში გემების გაუჩინარებები არ ფიქსირდება იმაზე ხშირად, ვიდრე მსოფლიო ოკეანის სხვა რაიონებში და ყოველივე ბუნებრივი მიზეზებით აიხსნება. ამავე მოსაზრებას მხარს უჭერს [[აშშ]]-ის სანაპირო დაცვა და სადაზღვევო კომპანია [[Lloyd’s]]. აშშ-ის გეოგრაფიული სახელწოდებების საბჭოს თანახმად, ბერმუდის სამკუთხედი როგორც სახელწოდება არ არის აღიარებული და აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების მიხედვით, სამკუთხედი არ არსებობს. 2013 წელს [[ბუნების მსოფლიო ფონდი|ბუნების მსოფლიო ფონდმა]] მოახდინა 10 ყველაზე სახიფათო წყლის იდენტიფიცირება, რომელთა შორის ბერმუდის სამკუთხედი არ მოხვედრილა. == ისტორია == [[ქრისტეფორე კოლუმბი]] იყო პირველი მოგზაური, რომელმაც გაიარა [[სარგასის ზღვა]] და ბერმუდის სამკუთხედი 1492 წელს. მისი გემის — [[სანტა-მარია (ხომალდი)|სანტა-მარიას]] ჟურნალი მოგვითხრობს კომპასის ისრის უცნაურ ქცევაზე, ცისა და ზღვის უჩვეულო ნათებაზე. ყოველი გაუგებარი მოვლენა მეზღვაურთა შორის იწვევდა შიშს. ამ უჩვეულო მოვლენების შესახებ ჭორი მალევე გავრცელდა მეზღვაურთა შორის და სულ მალე ატლანტიკის ამ რაიონმა შეიძინა უჩვეულო და საიდუმლო რეპუტაცია. ბერმუდის სამკუთხედში „საიდუმლო გაუჩინარებების“ შესახებ პირველად [[Associated Press]]-ის კორესპოდენტმა ჯონსმა ახსენა, 1950 წელს მან ამ რაიონს „ეშმაკის ზღვა“ უწოდა. „ბერმუდის სამკუთხედის“ შესიტყვების ავტორად, ჩვეულებრივ, ვინსენტ გადისი მიიჩნევა. მან 1964 წელს [[სპირიტიზმი]]სადმი მიძღვნილ ერთ-ერთ ჟურნალში გამოაქვეყნა სტატია „მომაკვდინებელი ბერმუდის სამკუთხედი“. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] 60-იანი წლების დასასრულსა და 70-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა მრავალრიცხოვანი პუბლიკაცია ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოებების შესახებ. 1974 წელს, ჩარლზ ბერლიცმა გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი“, რომელშიც ამ რაიონში სხვადასხვა საიდუმლოებით მოცული გაუჩინარების აღწერები იყო შესული. წიგნი ბესტსელერი გახდა და სწორედ მისი გამოქვეყნების შემდეგ თეორიამ ბერმუდის სამკუთხედის უჩვეულო თვისებების შესახებ განსაკუთრებული პოპულარობა მოიხვეჭა. თუმცა, შემდგომში, გამოაშკარავდა, რომ ზოგიერთი ფაქტი ბერლიცის წიგნში არასწორად იყო გადმოცემული. 1975 წელს, [[ლოურენს დევიდ კუშე]]მ გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი: მითები და რეალობა“, რომელშიც ის შეეცადა იმის დამტკიცებას, რომ არაფერი ზებუნებრივი და საიდუმლო ამ რაიონში არ ხდება. აღნიშნული წიგნი დაფუძნებულია დოკუმენტებისა და თვითმხილველებთან საუბრების მრავალწლიან კვლევებზე, რომლებმაც მრავალრიცხოვანი შეცდომა და უზუსტობა გამოავლინეს ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოს არსებობის მომხრეთა პუბლიკაციებში. თეორიის მომხრეები უკანასკნელი 100 წლის მანძილზე დაახლოებით 100 მსხვილი საზღვაო და საჰაერო ხომალდის გაუჩინარების შესახებ საუბრობენ. გაუჩინარებათა გარდა, იტყობინებიან ეკიპაჟის მიერ წესიერ მდგომარეობაში მიტოვებული გემების, ასევე სხვა უჩვეულო მოვლენების შესახებ, როგორიცაა უეცარი გადაადგილებები სივრცეში, დროის ანომალიები და ა. შ. კუშემ და სხვა მკვლევარებმა აჩვენეს, რომ ამ შემთხვევებათაგან ზოგიერთი ბერმუდის სამკუთხედის საზღვრებს მიღმა მოხდა. ზოგიერთი შემთხვევის შესახებ რაიმე ინფორმაციის მოპოვება ოფიციალურ წყაროებში ვერ მოხერხდა. == ევენჯერების რგოლი (გაფრენა № 19) == ბერმუდის სამკუთხედთან დაკავშირებით ხსენებად ყველაზე ცნობილ შემთხვევას წარმოადგენს „ევენჯერის“ ტიპის ხუთი ბომბდაშენ-ტორპედოსანის რგოლის გაუჩინარება. ამ თვითმფრინავების აფრენა მოხდა 1945 წლის 5 დეკემბერს აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების ბაზიდან [[ფორტ-ლოდერდეილი|ფორტ-ლოდერდეილში]] (ფლორიდა). ისინი უკან არ დაბრუნებულან. მათი ნამსხვრევები ჯერაც ვერ იპოვეს. ბერლიცის თანახმად, 14 გამოცდილი პილოტისგან შემდგარი ესკადრილია საიდუმლო მიზეზებით გაუჩინარდა ჩვეულებრივი ფრენის დროს ნათელ [[ამინდი|ამინდში]] მშვიდი ზღვის თავზე. ასევე ცნობილია, რომ ბაზასთან რადიოგადალაპარაკებებისას პილოტები თითქოს-და საუბრობდნენ სანავიგაციო მოწყობილობის აუხსნელი გაფუჭებისა და უჩვეულო ვიზუალური ეფექტების შესახებ — „ჩვენ არ შეგვიძლია მიმართულების დადგენა, ოკეანე კი არ გამოიყურება ისე, როგორც ყოველთვის“, „ჩვენ თეთრ წყლებში ვეშვებით“. კუშეს ვერსიით, სინამდვილეში ეს რგოლი შედგებოდა კურსანტებისგან, რომლებიც ასრულებდნენ საწვრთნელ ფრენას. გამოცდილი პილოტი იყო მხოლოდ მათი ინსტრუქტორი, ლეიტენანტი ტეილორი, მაგრამ ის სულ ახლახანს გადმოიყვანეს ფორტ–ლოდერდეილში, რის გამოც იგი ჯერ კარგად არ იცნობდა საფრენ რაიონს. დაფიქსირებულ რადიოგადალაპარაკებებში არაფერია ნათქვამი რაიმე საიდუმლო მოვლენების შესახებ. ლეიტენანტმა ტეილორმა განაცხადა, რომ მან ორიენტირება დაკარგა და ორივე [[კომპასი]] გაუფუჭდა. საკუთარი ადგილმდებარეობის დადგენის მცდელობისას მან შეცდომით იფიქრა, რომ რგოლი [[ფლორიდა-კისი]]ს კუნძულების თავზე, [[ფლორიდა|ფლორიდისგან]] სამხრეთით იმყოფებოდა, ამიტომაც მას შესთავაზეს ორიენტაციის მოხდენა [[მზე|მზის]] მიხედვით და გაფრენა ჩრდილოეთის მხარეს. შემდგომმა ანალიზმა აჩვენა, რომ, შესაძლოა თვითმფრინავები იმყოფებოდნენ ბევრად [[აღმოსავლეთი]]სკენ და, ეჭირათ რა ჩრდილოეთის კურსი, მოძრაობდნენ სანაპიროს პარალელურად. რადიოკავშირის ცუდი პირობები (დაბრკოლებები სხვა რადიოსადგურებიდან) ხელს უშლიდნენ ესკადრილიის ზუსტი მდგომარეობის დადგენაში. რამდენიმე ხანში ტეილორმა გაფრენა დასავლეთის მხარეს გადაწყვიტა, მაგრამ სანაპიროს ვერ მიაღწია, რადგან თვითმფრინავებში საწვავი თავდებოდა. ევენჯერთა ეკიპაჟები იძულებულნი გახდნენ [[წყალი|წყალზე]] ეცადათ დასხდომა. ამ დროისთვის უკვე დაბნელდა, ხოლო ზღვა, იმ რაიონში იმდროს მყოფი გემების თქმით, ძალზედ აბობოქრებული იყო. ევენჯერთა გაუჩინარების შემდეგ მათ საძებნად სხვა თვითმფრინავები გაგზავნეს და ერთ-ერთი მათგანი — ჰიდროთვითმფრინავი „მარტინ მარინერი“ — ასევე უკვალოდ გაუჩინარდა. კუშეს მოსაზრებით, ასეთი ტიპის თვითმფრინავებს გარკვეული ნაკლოვანება გააჩნიათ, რომელიც იმაში მდგომარეობს, რომ საწვავის ორთქლი კაბინაში აღწევს და საკმარისია ერთი ნაპერწკალი იმისთვის, რათა აფეთქება მოხდეს. „გეინე მილსის“ (Gaines Mills) ტანკერის კაპიტანმა განაცხადა, რომ იგი აფეთქებას და ნამსხვრევებს თვალს ადევდნებდა, შემდეგ კი ზღვის ზედაპირზე ზეთის ლაქა აღმოაჩინა. == ლიტერატურა == * The Bermuda Triangle, Charles Berlitz. ISBN 0-385-04114-4; * The Bermuda Triangle Mystery Solved (1975). Lawrence David Kusche. ISBN 0-87975-971-2. == რესურსები ინტერნეტში == {{commons category|Bermuda Triangle}} {{ბრიტანიკა|Bermuda-Triangle}} [[კატეგორია:ბერმუდის სამკუთხედი]] [[კატეგორია:პარანორმალური ადგილები]] [[კატეგორია:პარანორმალური სამკუთხედები]] [[კატეგორია:ქალაქური ლეგენდები]] m6w9i1hzmo56c9eizyg9xcfhetwsn89 4409267 4409263 2022-08-20T16:08:13Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პარანორმალური ადგილი |სათაური = ბერმუდის სამკუთხედი |ფაილი = Bermuda Triangle-ka.png |ფაილის_წარწერა = <small>ბერმუდის სამკუთხედის კლასიკური საზღვრები</small> |ჯგუფი = პარანორმალური ადგილი |სხვა_სახელწოდება = ეშმაკური სამკუთხედი |კოორდინატები = {{coord|26|37|45|N|70|53|1|W}} |ქვეყანა = ღია ზღვა<br />ბაჰამის კუნძულები |რეგიონი = |ადგილი = |მფლობელი = |მდგომარეობა = ქალაქური ლეგენდა }} '''ბერმუდის სამკუთხედი''', '''ეშმაკის სამკუთხედი''' ({{lang-en|Bermuda Triangle}}) — ქალაქური ლეგენდა, რომელიც ფოკუსირებულია ჩრდილოეთ [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] დასავლეთ ნაწილზე არსებულ არამკაფიოდ განსაზღვრულ რეგიონზე, სადაც როგორც ამბობენ, იდუმალებით მოსილ ვითარებაში გაუჩინარდა 50-ზე მეტი [[გემი]] და 20 [[საფრენი აპარატი]]. წარმოდგენა ბერმუდის სამკუთხედზე შეიქმნა [[XX საუკუნე]]ში, მაგრამ ავტორიტეტული გამოცემების უმრავლესობა უარყოფს აქ რაიმე სახით არსებულ იდუმალებას. ბერმუდის სამკუთხედში არის მრავალი პატარა [[კუნძული]], რის შედეგადაც აქ ინტენსიურად არის განვითარებული მცირე კაბოტაჟური ნაოსნობა, ხოლო კლიმატური პირობები ტურისტული ბიზნესის გაფურჩქვნის ხელშემწყობი ფაქტორია. სამკუთხედი ცნობილი მხოლოდ [[1840]] წლიდან გახდა, როცა იქვე ახლოს იპოვეს ფრანგული აფრიანი გემი „როზალი“. იქ ყველა აფრა ადგილზე და წესრიგში იყო, მაგრამ არ იყო ეკიპაჟის არც ერთი წევრი. ამ გაუჩინარებათა ასახსნელად, სხვადასხვა [[ჰიპოთეზა|ჰიპოთეზების]] დასახელება ხდება, უჩვეულო ამინდის მოვლენებიდან დაწყებული [[უცხოპლანეტელი|უცხოპლანეტელთა]] მიერ მოტაცებამდე დამთავრებული. თუმცა, სკეპტიკოსები ამტკიცებენ, რომ ბერმუდის სამკუთხედში გემების გაუჩინარებები არ ფიქსირდება იმაზე ხშირად, ვიდრე მსოფლიო ოკეანის სხვა რაიონებში და ყოველივე ბუნებრივი მიზეზებით აიხსნება. ამავე მოსაზრებას მხარს უჭერს [[აშშ]]-ის სანაპირო დაცვა და სადაზღვევო კომპანია [[Lloyd’s]]. აშშ-ის გეოგრაფიული სახელწოდებების საბჭოს თანახმად, ბერმუდის სამკუთხედი როგორც სახელწოდება არ არის აღიარებული და აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების მიხედვით, სამკუთხედი არ არსებობს. 2013 წელს [[ბუნების მსოფლიო ფონდი|ბუნების მსოფლიო ფონდმა]] მოახდინა 10 ყველაზე სახიფათო წყლის იდენტიფიცირება, რომელთა შორის ბერმუდის სამკუთხედი არ მოხვედრილა. == ისტორია == [[ქრისტეფორე კოლუმბი]] იყო პირველი მოგზაური, რომელმაც გაიარა [[სარგასის ზღვა]] და ბერმუდის სამკუთხედი 1492 წელს. მისი გემის — [[სანტა-მარია (ხომალდი)|სანტა-მარიას]] ჟურნალი მოგვითხრობს კომპასის ისრის უცნაურ ქცევაზე, ცისა და ზღვის უჩვეულო ნათებაზე. ყოველი გაუგებარი მოვლენა მეზღვაურთა შორის იწვევდა შიშს. ამ უჩვეულო მოვლენების შესახებ ჭორი მალევე გავრცელდა მეზღვაურთა შორის და სულ მალე ატლანტიკის ამ რაიონმა შეიძინა უჩვეულო და საიდუმლო რეპუტაცია. ბერმუდის სამკუთხედში „საიდუმლო გაუჩინარებების“ შესახებ პირველად [[Associated Press]]-ის კორესპოდენტმა ჯონსმა ახსენა, 1950 წელს მან ამ რაიონს „ეშმაკის ზღვა“ უწოდა. „ბერმუდის სამკუთხედის“ შესიტყვების ავტორად, ჩვეულებრივ, ვინსენტ გადისი მიიჩნევა. მან 1964 წელს [[სპირიტიზმი]]სადმი მიძღვნილ ერთ-ერთ ჟურნალში გამოაქვეყნა სტატია „მომაკვდინებელი ბერმუდის სამკუთხედი“. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] 60-იანი წლების დასასრულსა და 70-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა მრავალრიცხოვანი პუბლიკაცია ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოებების შესახებ. 1974 წელს, ჩარლზ ბერლიცმა გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი“, რომელშიც ამ რაიონში სხვადასხვა საიდუმლოებით მოცული გაუჩინარების აღწერები იყო შესული. წიგნი ბესტსელერი გახდა და სწორედ მისი გამოქვეყნების შემდეგ თეორიამ ბერმუდის სამკუთხედის უჩვეულო თვისებების შესახებ განსაკუთრებული პოპულარობა მოიხვეჭა. თუმცა, შემდგომში, გამოაშკარავდა, რომ ზოგიერთი ფაქტი ბერლიცის წიგნში არასწორად იყო გადმოცემული. 1975 წელს, [[ლოურენს დევიდ კუშე]]მ გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი: მითები და რეალობა“, რომელშიც ის შეეცადა იმის დამტკიცებას, რომ არაფერი ზებუნებრივი და საიდუმლო ამ რაიონში არ ხდება. აღნიშნული წიგნი დაფუძნებულია დოკუმენტებისა და თვითმხილველებთან საუბრების მრავალწლიან კვლევებზე, რომლებმაც მრავალრიცხოვანი შეცდომა და უზუსტობა გამოავლინეს ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოს არსებობის მომხრეთა პუბლიკაციებში. თეორიის მომხრეები უკანასკნელი 100 წლის მანძილზე დაახლოებით 100 მსხვილი საზღვაო და საჰაერო ხომალდის გაუჩინარების შესახებ საუბრობენ. გაუჩინარებათა გარდა, იტყობინებიან ეკიპაჟის მიერ წესიერ მდგომარეობაში მიტოვებული გემების, ასევე სხვა უჩვეულო მოვლენების შესახებ, როგორიცაა უეცარი გადაადგილებები სივრცეში, დროის ანომალიები და ა. შ. კუშემ და სხვა მკვლევარებმა აჩვენეს, რომ ამ შემთხვევებათაგან ზოგიერთი ბერმუდის სამკუთხედის საზღვრებს მიღმა მოხდა. ზოგიერთი შემთხვევის შესახებ რაიმე ინფორმაციის მოპოვება ოფიციალურ წყაროებში ვერ მოხერხდა. == ევენჯერების რგოლი (გაფრენა № 19) == ბერმუდის სამკუთხედთან დაკავშირებით ხსენებად ყველაზე ცნობილ შემთხვევას წარმოადგენს „ევენჯერის“ ტიპის ხუთი ბომბდაშენ-ტორპედოსანის რგოლის გაუჩინარება. ამ თვითმფრინავების აფრენა მოხდა 1945 წლის 5 დეკემბერს აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების ბაზიდან [[ფორტ-ლოდერდეილი|ფორტ-ლოდერდეილში]] (ფლორიდა). ისინი უკან არ დაბრუნებულან. მათი ნამსხვრევები ჯერაც ვერ იპოვეს. ბერლიცის თანახმად, 14 გამოცდილი პილოტისგან შემდგარი ესკადრილია საიდუმლო მიზეზებით გაუჩინარდა ჩვეულებრივი ფრენის დროს ნათელ [[ამინდი|ამინდში]] მშვიდი ზღვის თავზე. ასევე ცნობილია, რომ ბაზასთან რადიოგადალაპარაკებებისას პილოტები თითქოს-და საუბრობდნენ სანავიგაციო მოწყობილობის აუხსნელი გაფუჭებისა და უჩვეულო ვიზუალური ეფექტების შესახებ — „ჩვენ არ შეგვიძლია მიმართულების დადგენა, ოკეანე კი არ გამოიყურება ისე, როგორც ყოველთვის“, „ჩვენ თეთრ წყლებში ვეშვებით“. კუშეს ვერსიით, სინამდვილეში ეს რგოლი შედგებოდა კურსანტებისგან, რომლებიც ასრულებდნენ საწვრთნელ ფრენას. გამოცდილი პილოტი იყო მხოლოდ მათი ინსტრუქტორი, ლეიტენანტი ტეილორი, მაგრამ ის სულ ახლახანს გადმოიყვანეს ფორტ–ლოდერდეილში, რის გამოც იგი ჯერ კარგად არ იცნობდა საფრენ რაიონს. დაფიქსირებულ რადიოგადალაპარაკებებში არაფერია ნათქვამი რაიმე საიდუმლო მოვლენების შესახებ. ლეიტენანტმა ტეილორმა განაცხადა, რომ მან ორიენტირება დაკარგა და ორივე [[კომპასი]] გაუფუჭდა. საკუთარი ადგილმდებარეობის დადგენის მცდელობისას მან შეცდომით იფიქრა, რომ რგოლი [[ფლორიდა-კისი]]ს კუნძულების თავზე, [[ფლორიდა|ფლორიდისგან]] სამხრეთით იმყოფებოდა, ამიტომაც მას შესთავაზეს ორიენტაციის მოხდენა [[მზე|მზის]] მიხედვით და გაფრენა ჩრდილოეთის მხარეს. შემდგომმა ანალიზმა აჩვენა, რომ, შესაძლოა თვითმფრინავები იმყოფებოდნენ ბევრად [[აღმოსავლეთი]]სკენ და, ეჭირათ რა ჩრდილოეთის კურსი, მოძრაობდნენ სანაპიროს პარალელურად. რადიოკავშირის ცუდი პირობები (დაბრკოლებები სხვა რადიოსადგურებიდან) ხელს უშლიდნენ ესკადრილიის ზუსტი მდგომარეობის დადგენაში. რამდენიმე ხანში ტეილორმა გაფრენა დასავლეთის მხარეს გადაწყვიტა, მაგრამ სანაპიროს ვერ მიაღწია, რადგან თვითმფრინავებში საწვავი თავდებოდა. ევენჯერთა ეკიპაჟები იძულებულნი გახდნენ [[წყალი|წყალზე]] ეცადათ დასხდომა. ამ დროისთვის უკვე დაბნელდა, ხოლო ზღვა, იმ რაიონში იმდროს მყოფი გემების თქმით, ძალზედ აბობოქრებული იყო. ევენჯერთა გაუჩინარების შემდეგ მათ საძებნად სხვა თვითმფრინავები გაგზავნეს და ერთ-ერთი მათგანი — ჰიდროთვითმფრინავი „მარტინ მარინერი“ — ასევე უკვალოდ გაუჩინარდა. კუშეს მოსაზრებით, ასეთი ტიპის თვითმფრინავებს გარკვეული ნაკლოვანება გააჩნიათ, რომელიც იმაში მდგომარეობს, რომ საწვავის ორთქლი კაბინაში აღწევს და საკმარისია ერთი ნაპერწკალი იმისთვის, რათა აფეთქება მოხდეს. „გეინე მილსის“ (Gaines Mills) ტანკერის კაპიტანმა განაცხადა, რომ იგი აფეთქებას და ნამსხვრევებს თვალს ადევდნებდა, შემდეგ კი ზღვის ზედაპირზე ზეთის ლაქა აღმოაჩინა. == ლიტერატურა == * The Bermuda Triangle, Charles Berlitz. ISBN 0-385-04114-4; * The Bermuda Triangle Mystery Solved (1975). Lawrence David Kusche. ISBN 0-87975-971-2. == რესურსები ინტერნეტში == {{commons category|Bermuda Triangle}} {{ბრიტანიკა|Bermuda-Triangle}} [[კატეგორია:ბერმუდის სამკუთხედი]] [[კატეგორია:პარანორმალური ადგილები]] [[კატეგორია:პარანორმალური სამკუთხედები]] [[კატეგორია:ქალაქური ლეგენდები]] gqza2bxyhmc92y8u9ln4f0qgfibwk1b 4409268 4409267 2022-08-20T16:08:58Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პარანორმალური ადგილი |სათაური = ბერმუდის სამკუთხედი |ფაილი = Bermuda Triangle-ka.png |ფაილის_წარწერა = <small>ბერმუდის სამკუთხედის კლასიკური საზღვრები</small> |ჯგუფი = |სხვა_სახელწოდება = ეშმაკის სამკუთხედი |კოორდინატები = {{coord|26|37|45|N|70|53|1|W}} |ქვეყანა = ღია ზღვა<br />ბაჰამის კუნძულები |რეგიონი = |ადგილი = |მფლობელი = |მდგომარეობა = ქალაქური ლეგენდა }} '''ბერმუდის სამკუთხედი''', '''ეშმაკის სამკუთხედი''' ({{lang-en|Bermuda Triangle}}) — ქალაქური ლეგენდა, რომელიც ფოკუსირებულია ჩრდილოეთ [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] დასავლეთ ნაწილზე არსებულ არამკაფიოდ განსაზღვრულ რეგიონზე, სადაც როგორც ამბობენ, იდუმალებით მოსილ ვითარებაში გაუჩინარდა 50-ზე მეტი [[გემი]] და 20 [[საფრენი აპარატი]]. წარმოდგენა ბერმუდის სამკუთხედზე შეიქმნა [[XX საუკუნე]]ში, მაგრამ ავტორიტეტული გამოცემების უმრავლესობა უარყოფს აქ რაიმე სახით არსებულ იდუმალებას. ბერმუდის სამკუთხედში არის მრავალი პატარა [[კუნძული]], რის შედეგადაც აქ ინტენსიურად არის განვითარებული მცირე კაბოტაჟური ნაოსნობა, ხოლო კლიმატური პირობები ტურისტული ბიზნესის გაფურჩქვნის ხელშემწყობი ფაქტორია. სამკუთხედი ცნობილი მხოლოდ [[1840]] წლიდან გახდა, როცა იქვე ახლოს იპოვეს ფრანგული აფრიანი გემი „როზალი“. იქ ყველა აფრა ადგილზე და წესრიგში იყო, მაგრამ არ იყო ეკიპაჟის არც ერთი წევრი. ამ გაუჩინარებათა ასახსნელად, სხვადასხვა [[ჰიპოთეზა|ჰიპოთეზების]] დასახელება ხდება, უჩვეულო ამინდის მოვლენებიდან დაწყებული [[უცხოპლანეტელი|უცხოპლანეტელთა]] მიერ მოტაცებამდე დამთავრებული. თუმცა, სკეპტიკოსები ამტკიცებენ, რომ ბერმუდის სამკუთხედში გემების გაუჩინარებები არ ფიქსირდება იმაზე ხშირად, ვიდრე მსოფლიო ოკეანის სხვა რაიონებში და ყოველივე ბუნებრივი მიზეზებით აიხსნება. ამავე მოსაზრებას მხარს უჭერს [[აშშ]]-ის სანაპირო დაცვა და სადაზღვევო კომპანია [[Lloyd’s]]. აშშ-ის გეოგრაფიული სახელწოდებების საბჭოს თანახმად, ბერმუდის სამკუთხედი როგორც სახელწოდება არ არის აღიარებული და აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების მიხედვით, სამკუთხედი არ არსებობს. 2013 წელს [[ბუნების მსოფლიო ფონდი|ბუნების მსოფლიო ფონდმა]] მოახდინა 10 ყველაზე სახიფათო წყლის იდენტიფიცირება, რომელთა შორის ბერმუდის სამკუთხედი არ მოხვედრილა. == ისტორია == [[ქრისტეფორე კოლუმბი]] იყო პირველი მოგზაური, რომელმაც გაიარა [[სარგასის ზღვა]] და ბერმუდის სამკუთხედი 1492 წელს. მისი გემის — [[სანტა-მარია (ხომალდი)|სანტა-მარიას]] ჟურნალი მოგვითხრობს კომპასის ისრის უცნაურ ქცევაზე, ცისა და ზღვის უჩვეულო ნათებაზე. ყოველი გაუგებარი მოვლენა მეზღვაურთა შორის იწვევდა შიშს. ამ უჩვეულო მოვლენების შესახებ ჭორი მალევე გავრცელდა მეზღვაურთა შორის და სულ მალე ატლანტიკის ამ რაიონმა შეიძინა უჩვეულო და საიდუმლო რეპუტაცია. ბერმუდის სამკუთხედში „საიდუმლო გაუჩინარებების“ შესახებ პირველად [[Associated Press]]-ის კორესპოდენტმა ჯონსმა ახსენა, 1950 წელს მან ამ რაიონს „ეშმაკის ზღვა“ უწოდა. „ბერმუდის სამკუთხედის“ შესიტყვების ავტორად, ჩვეულებრივ, ვინსენტ გადისი მიიჩნევა. მან 1964 წელს [[სპირიტიზმი]]სადმი მიძღვნილ ერთ-ერთ ჟურნალში გამოაქვეყნა სტატია „მომაკვდინებელი ბერმუდის სამკუთხედი“. [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] 60-იანი წლების დასასრულსა და 70-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა მრავალრიცხოვანი პუბლიკაცია ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოებების შესახებ. 1974 წელს, ჩარლზ ბერლიცმა გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი“, რომელშიც ამ რაიონში სხვადასხვა საიდუმლოებით მოცული გაუჩინარების აღწერები იყო შესული. წიგნი ბესტსელერი გახდა და სწორედ მისი გამოქვეყნების შემდეგ თეორიამ ბერმუდის სამკუთხედის უჩვეულო თვისებების შესახებ განსაკუთრებული პოპულარობა მოიხვეჭა. თუმცა, შემდგომში, გამოაშკარავდა, რომ ზოგიერთი ფაქტი ბერლიცის წიგნში არასწორად იყო გადმოცემული. 1975 წელს, [[ლოურენს დევიდ კუშე]]მ გამოაქვეყნა წიგნი „ბერმუდის სამკუთხედი: მითები და რეალობა“, რომელშიც ის შეეცადა იმის დამტკიცებას, რომ არაფერი ზებუნებრივი და საიდუმლო ამ რაიონში არ ხდება. აღნიშნული წიგნი დაფუძნებულია დოკუმენტებისა და თვითმხილველებთან საუბრების მრავალწლიან კვლევებზე, რომლებმაც მრავალრიცხოვანი შეცდომა და უზუსტობა გამოავლინეს ბერმუდის სამკუთხედის საიდუმლოს არსებობის მომხრეთა პუბლიკაციებში. თეორიის მომხრეები უკანასკნელი 100 წლის მანძილზე დაახლოებით 100 მსხვილი საზღვაო და საჰაერო ხომალდის გაუჩინარების შესახებ საუბრობენ. გაუჩინარებათა გარდა, იტყობინებიან ეკიპაჟის მიერ წესიერ მდგომარეობაში მიტოვებული გემების, ასევე სხვა უჩვეულო მოვლენების შესახებ, როგორიცაა უეცარი გადაადგილებები სივრცეში, დროის ანომალიები და ა. შ. კუშემ და სხვა მკვლევარებმა აჩვენეს, რომ ამ შემთხვევებათაგან ზოგიერთი ბერმუდის სამკუთხედის საზღვრებს მიღმა მოხდა. ზოგიერთი შემთხვევის შესახებ რაიმე ინფორმაციის მოპოვება ოფიციალურ წყაროებში ვერ მოხერხდა. == ევენჯერების რგოლი (გაფრენა № 19) == ბერმუდის სამკუთხედთან დაკავშირებით ხსენებად ყველაზე ცნობილ შემთხვევას წარმოადგენს „ევენჯერის“ ტიპის ხუთი ბომბდაშენ-ტორპედოსანის რგოლის გაუჩინარება. ამ თვითმფრინავების აფრენა მოხდა 1945 წლის 5 დეკემბერს აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალების ბაზიდან [[ფორტ-ლოდერდეილი|ფორტ-ლოდერდეილში]] (ფლორიდა). ისინი უკან არ დაბრუნებულან. მათი ნამსხვრევები ჯერაც ვერ იპოვეს. ბერლიცის თანახმად, 14 გამოცდილი პილოტისგან შემდგარი ესკადრილია საიდუმლო მიზეზებით გაუჩინარდა ჩვეულებრივი ფრენის დროს ნათელ [[ამინდი|ამინდში]] მშვიდი ზღვის თავზე. ასევე ცნობილია, რომ ბაზასთან რადიოგადალაპარაკებებისას პილოტები თითქოს-და საუბრობდნენ სანავიგაციო მოწყობილობის აუხსნელი გაფუჭებისა და უჩვეულო ვიზუალური ეფექტების შესახებ — „ჩვენ არ შეგვიძლია მიმართულების დადგენა, ოკეანე კი არ გამოიყურება ისე, როგორც ყოველთვის“, „ჩვენ თეთრ წყლებში ვეშვებით“. კუშეს ვერსიით, სინამდვილეში ეს რგოლი შედგებოდა კურსანტებისგან, რომლებიც ასრულებდნენ საწვრთნელ ფრენას. გამოცდილი პილოტი იყო მხოლოდ მათი ინსტრუქტორი, ლეიტენანტი ტეილორი, მაგრამ ის სულ ახლახანს გადმოიყვანეს ფორტ–ლოდერდეილში, რის გამოც იგი ჯერ კარგად არ იცნობდა საფრენ რაიონს. დაფიქსირებულ რადიოგადალაპარაკებებში არაფერია ნათქვამი რაიმე საიდუმლო მოვლენების შესახებ. ლეიტენანტმა ტეილორმა განაცხადა, რომ მან ორიენტირება დაკარგა და ორივე [[კომპასი]] გაუფუჭდა. საკუთარი ადგილმდებარეობის დადგენის მცდელობისას მან შეცდომით იფიქრა, რომ რგოლი [[ფლორიდა-კისი]]ს კუნძულების თავზე, [[ფლორიდა|ფლორიდისგან]] სამხრეთით იმყოფებოდა, ამიტომაც მას შესთავაზეს ორიენტაციის მოხდენა [[მზე|მზის]] მიხედვით და გაფრენა ჩრდილოეთის მხარეს. შემდგომმა ანალიზმა აჩვენა, რომ, შესაძლოა თვითმფრინავები იმყოფებოდნენ ბევრად [[აღმოსავლეთი]]სკენ და, ეჭირათ რა ჩრდილოეთის კურსი, მოძრაობდნენ სანაპიროს პარალელურად. რადიოკავშირის ცუდი პირობები (დაბრკოლებები სხვა რადიოსადგურებიდან) ხელს უშლიდნენ ესკადრილიის ზუსტი მდგომარეობის დადგენაში. რამდენიმე ხანში ტეილორმა გაფრენა დასავლეთის მხარეს გადაწყვიტა, მაგრამ სანაპიროს ვერ მიაღწია, რადგან თვითმფრინავებში საწვავი თავდებოდა. ევენჯერთა ეკიპაჟები იძულებულნი გახდნენ [[წყალი|წყალზე]] ეცადათ დასხდომა. ამ დროისთვის უკვე დაბნელდა, ხოლო ზღვა, იმ რაიონში იმდროს მყოფი გემების თქმით, ძალზედ აბობოქრებული იყო. ევენჯერთა გაუჩინარების შემდეგ მათ საძებნად სხვა თვითმფრინავები გაგზავნეს და ერთ-ერთი მათგანი — ჰიდროთვითმფრინავი „მარტინ მარინერი“ — ასევე უკვალოდ გაუჩინარდა. კუშეს მოსაზრებით, ასეთი ტიპის თვითმფრინავებს გარკვეული ნაკლოვანება გააჩნიათ, რომელიც იმაში მდგომარეობს, რომ საწვავის ორთქლი კაბინაში აღწევს და საკმარისია ერთი ნაპერწკალი იმისთვის, რათა აფეთქება მოხდეს. „გეინე მილსის“ (Gaines Mills) ტანკერის კაპიტანმა განაცხადა, რომ იგი აფეთქებას და ნამსხვრევებს თვალს ადევდნებდა, შემდეგ კი ზღვის ზედაპირზე ზეთის ლაქა აღმოაჩინა. == ლიტერატურა == * The Bermuda Triangle, Charles Berlitz. ISBN 0-385-04114-4; * The Bermuda Triangle Mystery Solved (1975). Lawrence David Kusche. ISBN 0-87975-971-2. == რესურსები ინტერნეტში == {{commons category|Bermuda Triangle}} {{ბრიტანიკა|Bermuda-Triangle}} [[კატეგორია:ბერმუდის სამკუთხედი]] [[კატეგორია:პარანორმალური ადგილები]] [[კატეგორია:პარანორმალური სამკუთხედები]] [[კატეგორია:ქალაქური ლეგენდები]] cwn5tliv37qo1ai84u7t9dqbuli413o 0 68826 4409250 4409214 2022-08-20T14:45:11Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|right|thumbnail|]] [[ფაილი:Wiki-sixtynine.png|thumb|ქალები პოზიციაში — 69.]] '''69''' ([[ფრანგები|ფრანგულ]] ენაზე ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია ორალურ სექსში, როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან. ეს მათ საშუალებას აძლევთ გაუკეთონ პარტნიორის სასქესო ორგანოს სტიმულირება. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ პოზას ეწოდა 69. პოპულარობის და მიუხედავად პოზა არ არის კომფორტული ორგაზმის მისაღებად, გაცვლითი მოფერებები ფანტავს ყურადღებას და შეუძლებელია სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც „შესავალი“ განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[sv:Oralsex#69:an]] hunbreq7lqumuo10t7utvs1hd9qvg4w 4409251 4409250 2022-08-20T14:45:37Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|right|thumbnail|]] [[ფაილი:Wiki-sixtynine.png|thumb|ქალები პოზიციაში — 69.]] '''69''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია ორალურ სექსში, როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან. ეს მათ საშუალებას აძლევთ გაუკეთონ პარტნიორის სასქესო ორგანოს სტიმულირება. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ პოზას ეწოდა 69. პოპულარობის და მიუხედავად პოზა არ არის კომფორტული ორგაზმის მისაღებად, გაცვლითი მოფერებები ფანტავს ყურადღებას და შეუძლებელია სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც „შესავალი“ განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[sv:Oralsex#69:an]] ba2rvao5rkdfk3kmli2fv1ly6tq3ruz 4409252 4409251 2022-08-20T14:46:00Z Otogi 27089 - ზედმეტი ილუსტრაცია wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|right|thumbnail|]] '''69''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია ორალურ სექსში, როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან. ეს მათ საშუალებას აძლევთ გაუკეთონ პარტნიორის სასქესო ორგანოს სტიმულირება. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ პოზას ეწოდა 69. პოპულარობის და მიუხედავად პოზა არ არის კომფორტული ორგაზმის მისაღებად, გაცვლითი მოფერებები ფანტავს ყურადღებას და შეუძლებელია სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც „შესავალი“ განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[sv:Oralsex#69:an]] lgernoyld3qnck8oxvnhewy8a2eok08 4409253 4409252 2022-08-20T14:47:58Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|მინი|პოზა 69]] '''69''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია [[ორალური სექსი|ორალურ სექსში]], როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან. ეს მათ საშუალებას აძლევთ გაუკეთონ პარტნიორის სასქესო ორგანოს სტიმულირება. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ ეწოდა პოზას 69. პოპულარობის და მიუხედავად პოზა არ არის კომფორტული ორგაზმის მისაღებად, გაცვლითი მოფერებები ფანტავს ყურადღებას და შეუძლებელია სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც „შესავალი“ განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[sv:Oralsex#69:an]] m4pyoqr2rsbjjvdfi45eako1u8u7nsz 4409254 4409253 2022-08-20T14:53:15Z Otogi 27089 საშინელი ენითა დაწერილი + ორთო wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|მინი|პოზა 69]] '''69''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია [[ორალური სექსი|ორალურ სექსში]], როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან. ეს მათ საშუალებას აძლევთ გაუკეთონ პარტნიორის სასქესო ორგანოს სტიმულირება. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ ეწოდა პოზას 69. პოპულარობის მიუხედავად, პოზა ბევრისთვის არცთუ კომფორტულია ორგაზმის მისაღებად, ვინაიდან ორმხრივი მოფერება ფანტავს ყურადღებას და სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება შეუძლებელი ხდება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც პრელუდია. განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[sv:Oralsex#69:an]] 4528l4g9df6xt66obq3hv4t3dzp5waf 4409255 4409254 2022-08-20T14:57:27Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|მინი|პოზა 69]] '''69''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია [[ორალური სექსი|ორალურ სექსში]], როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან, რაც იძლევა სასქესო ორგანოების სტიმულირების შესაძლებლობას. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ ეწოდა პოზას 69. პოპულარობის მიუხედავად, პოზა ბევრისთვის არცთუ კომფორტულია ორგაზმის მისაღებად, ვინაიდან ორმხრივი მოფერება ფანტავს ყურადღებას და სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება შეუძლებელი ხდება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც [[პრელუდია (სექსი)|პრელუდია]]. განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[sv:Oralsex#69:an]] cmfjkfbe12ud43n31dnm2d5f9047mu4 4409256 4409255 2022-08-20T14:58:44Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|მინი|პოზა 69]] '''69''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია [[ორალური სექსი|ორალურ სექსში]], როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან, რაც იძლევა სასქესო ორგანოების სტიმულირების შესაძლებლობას. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ ეწოდა პოზას 69. პოპულარობის მიუხედავად, პოზა ბევრისთვის არცთუ კომფორტულია [[ორგაზმი]]ს მისაღებად, ვინაიდან ორმხრივი მოფერება ფანტავს ყურადღებას და სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება შეუძლებელი ხდება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც [[პრელუდია (სექსი)|პრელუდია]]. განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[sv:Oralsex#69:an]] 6dub5k7ob4i7vn4ls93kfftwi34jhqp 4409257 4409256 2022-08-20T14:59:37Z Otogi 27089 დაემატა [[კატეგორია:ორალური სექსი]] გაჯეტ [[ვპ:HC|HotCat]]-ით wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Felicien Rops 69.jpg|მინი|პოზა 69]] '''69''' ([[ფრანგული ენა|ფრანგულ ენაზე]] ცნობილი ასევე, როგორც '''soixante-neuf''' ანუ „სამოცდაცხრა“) — ყველაზე გავრცელებული პოზიცია [[ორალური სექსი|ორალურ სექსში]], როდესაც ორი ადამიანი ისე ორიენტირდება, რომ პირები ახლოს აქვთ პარტნიორის [[სასქესო ორგანო]]სთან, რაც იძლევა სასქესო ორგანოების სტიმულირების შესაძლებლობას. რადგანაც ამ მომენტში პარტნიორები არიან ერთმანეთის მიმართ ამოტრიალებულნი, როგორც 6 და 9 რიცხვ 69-ში, სწორედ ამიტომ ეწოდა პოზას 69. პოპულარობის მიუხედავად, პოზა ბევრისთვის არცთუ კომფორტულია [[ორგაზმი]]ს მისაღებად, ვინაიდან ორმხრივი მოფერება ფანტავს ყურადღებას და სიამოვნების მიღებაზე კონცენტრირება შეუძლებელი ხდება. ამის გამო ეს პოზა ძირითადად გამოიყენება, როგორც [[პრელუდია (სექსი)|პრელუდია]]. განსხვავებული სქესის წყვილისათვის ოპტიმალურ მდებარეობად ითვლება „ქალი ზემოდან“ ან „ორივე გვერდებზე“. ვარიანტი „ქალი ქვემოთ“ შესაძლებელია, მაგრამ გასათვალისწინებელია პარტნიორის წონა და ასევე ის, რომ ამ მომენტში ქალი ვერ აკონტროლებს პარტნიორის პენისის მოძრაობას. == იხილეთ აგრეთვე == {{commonscat|Sex positions 69|სექსუალური პოზა 69}} * [[კუნილინგუსი]] {{ესკიზი-სექსოლოგია}} [[კატეგორია:სექსუალური პოზიციები]] [[კატეგორია:ორალური სექსი]] [[sv:Oralsex#69:an]] 0aqhzni3pgx7ncg67gwdh3ek3i4qrzg 0 73479 4409271 4194413 2022-08-20T16:20:57Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} [[ფაილი:Cybersex pic.JPG|thumb|180px|კიბერსექსი]] '''კიბერსექსი''' ანუ '''კომპიუტერული სექსი''' — ვირტუალური [[სქესობრივი აქტი]]ს ერთ-ერთი სახე, რომელშიც ერთმანეთთან კომპიუტერული ქსელის საშუალებით დაკავშირებული, სივრცობრივად დაშორებული ორი ან მეტი ადამიანი ერთმანეთს სექსუალურად გულახდილ შეტყობინებებს უგზავნის. ეს როლების თამაშის ერთგვარი ფორმაა, რომლის მონაწილენიც თავს ირწმუნებენ, რომ მათ ნამდვილი სექსი აქვთ. ერთი დიალოგის მანძილზე, ამგვარი წარმოსახვითი სექსი გულისხმობს მონაწილეების მიერ მათი ქმდებების აღწერას და თანამოსაუბრეებთან, ძირითადად, წერილობითი ფორმით კითხვა-პასუხს, რომელიც მათი გრძნობების და ფანტაზიების გამძაფრებაზეა გათვლილი. კიბერსექსი ზოგჯერ რეალურ მასტურბაციასაც გულისხმობს. კიბერსექსის ხარისხი დამოკიდებულია მონაწილეების უნარზე, რომ თავიანთი პარტნიორების გონებაში ცოცხალი მენტალური სურათი გააღვიძონ. ამავე დროს, წარმოსახვა და უნდობლობის გაქარწყლება ძალზედ მნიშვნელოვანი ფაქტორებია. კიბერსექსით შეიძლება დაკავდნენ ადამიანები, რომლებიც მომცემულ მომენტში რეალურად შეყვარებულები არიან, მაგრამ, მაგალითად, გეოგრაფიულად ერთმანეთისგან შორს იმყოფებიან; ან ადამიანები, რომლებიმა მხოლოდ ახლა გაიცნეს ერთმანეთი ვირტუალურად და შესაძლებელია კიდეც, რომ ისინი ერთმანეთისთვის ბოლომდე ანინიმურები დარჩნენ. ზოგჯერ კიბერსექსის ეფექტის კიდევ უფრო გასაძლიერებლად ვებ კამერებს (ვიდეო თვალებს) იყენებენ, რათა პარტნიორებმა ერთმანეთს რეალურ დროში დაფიქსირებული ვიდეო გამოსახულება გადასცენ. ინტერნეტ-არხები, რომელთაც კიბერსექსით დასაკავებლად მიმართავენ, შეიძლება ამ ინტერესის სფეროზე სულაც არ იყოს გათვლილი და ამიტომაც, ნებისმიერმა ჩეთის მომხმარებელმა შეიძლება უცბად მიიღოს შეტყობინება, მაგალითად: „დავანძრიოთ?“, „ვირტუალი გინდა?“. == ზოგადი დახასიათება == ბევრი კიბერსექს სასაცილო, უაზრო, უმნიშვნელო და უშინაარსო აქტად მიიჩნევს, რომელსაც არანაირი ნამდვილი ემოციური წონა თუ გავლენა არ გააჩნია. სხვებს კი სჯერად რომ სექსუალური გრძნობა, რომელსაც პარტნიორები ვირტუალური ურთიერთობის დროს ამჟღავნებენ, საკმაოდ რეალურია და ისეთივე ემოციურად დატვირთული, როგორიც შეგრძნებები რეალური სექსუალური ურთიერთობის დროს. მას ასევე შეუძლია ითამაშოს მნიშვნელოვანი როლი „დისტანციური“ ურთიერთობების დროს. კიბერსექსით, როგორც წესი, კავდებიან ჩეთებში და შეტყობინებების მომენტალური მიმოცვლის სისტემებში. ვებ-კამერების პოპულარობის ზრდასთან ერთად, გაიზარდა იმ წყვილების რაოდენობაც რომლების ორმხვრივ ვიდეო კავშირს ერთმანეთის წინაშე „გაშიშვლებისთვის“ იყენებენ და შესაბამისად, თავიანთ აქტს მეტ ვიზუალურ ასპექტს სძენენ. არსებობს რამდენიმე პოპულარული კომერციული საიტი, რომლებმაც ეს შესაძლებლობა გამოიყენა და მსურველებს კამერის გამოყენებით ღიად მასტურბირების საშუალება მისცა, ხოლო დანარჩენებს ამ პროცესისთვის თვალის დევნება შეუძლიათ. სხვების გართობის მიზნით ამგვარი ქმედებები, რა თქმა უნდა, წყვილებსაც შეუძლიათ. როგორც წესი, ისინი ვინც ამ ყველაფერს თვალს ადავნებენ ასევე მასტურბირბირებენ გამოჩენილ გამოსახულებებზე. ამგვარ ვებ-გვერდებზე წინასწარ ჩაწერილი ვიდეო მასალის შეძენაცაა შესაძლებელი. სექსუალურად გულახდილი ელ. ფოსტის და ესემესბის გაცვლა-გამოცვა შეიძლება აგრეთვე მივიჩნიოთ კიბერსექსად. ვებ-კამერის გამოყენებით ამგვარი ქმედებები ძირითადად მასტურბაციის პროცესის გაძლიერებისთვის ან სექსის მიზნით შეხვედრისთვის მოსამზადებლად. იმის მიუხედავად, რომ ამგვარი ქმედებები ნიშანდობლივია, საკმაოდ ძნელია იმის გასაგებია, თუ რამდენად გავრცელებულია ისინი, ამ თემასთან დაკავშირებული სტატისტიკა თითქმის არ მოიპოვება. კიბერსექსის განხვავება სატელეფონო სექსისგან ისაა, რომ კიბერსექსის დროს ადამიანი უფრო ანონიმურად გრძნობს თავს და პარტნიორების პოვნაც უფრო ადვილია. ფაქტობრივად, კიბერსექსით კავდებიან სრულიად უცხო ადამიანები, რომელებმაც ინტერნეტში რამდენიმე წუთის (წამის) წინ გაიცნეს ერთმანეთი. და სატელეფონო სექსისგან განხვავებით, კიბერსექსი იშვიათადაა კომერციული. კიბერსექსის ერთ-ერთი კომპონენტი „რეალური“ სექსის სიმულაციაა, როდესაც პარტიონრები ცდილობენ, რომ თავიანთი განცდები მაქსიმალურად დაუახლოვონ რეალურს. ასეთ დროს თითოეული მონაწილე რიგ-რიგობით აღწერენ სექსუალურად გულახდილ ფანტაზიებს. ამას გარდა, ეს შეიძლება ერთგვარ დამხმარე საშუალებად მივიჩნიოთ წყვილებისთვის, რომლებსაც ამ დროს უჩვეულო სექსუალური ვნება ეუფლებათ და ისეთ სექსუალურ ცდებს ახორციელებენ, როგორსაც რეალურ ცხოვრებაში ვერ ბედავდნენ. „სერიოზულ“ მოთამაშეთა შორის კიბერსექსი შეიძლება უფრო დიდი ჩანაფიქრის ნაწილად იქცეს, სადაც მთავარი გმირები სეიძლება იყვნენ შეყვარებულები ან მეუღლეები. ასეთ ვითარებაში, თამაშის მონაწილენი ხშირად თავს დამოუკიდებელ ერთეულებად მიიჩნევენ დაკიბერსექსუალურ აქტში ჩართული პიროვნებესგან, ანუ საკუთარი თავისგან უცხოვდებიან, ისევე როგორც რომანის ავტორი, რომლის გმირებიც მისი ნებისგან დამოუკიდებლად მოქმედებენ. კიბერსექსი ხშირად დაცინვის საგანი ხდება, იმიტომ რომ პარტნიორებს ერთმანეთზე თითქმის არანაირი ზუსტი ინფორმაცია არ გააჩნიათ, სქესიც კი არ იციან. მაგრამ, იქიდან გამომდინარე, რომ უმეტესობისთვის კიბერსექსის მთავარი მიზანი სექსუალური ურთიერთობის რეალური სიმულაციაა, ასეთი ცოდნა ხშირად სულაც არ არის სასურველი ან აუცილებელი. == პოზიტიური და ნეგატიური მხარეები == === პოზიტიური მხარე === იქიდან გამომდინარე, რომ კიბერსექსს გარკვეული სქესუალური სურვილების დაკმაყოფილება შეუძლია, სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების და ორსულობის გარეშე, შეიძლება მივიჩნიოთ, რომ იგი ახალგაზრდებისთვის თავიანთი სექსუალური ფანტაზიებისა და გრძნობების გამოვლენის ფიზიკურად უსაფრთხო საშუალებაა. ამას გარდა, უკურნებელი სენით შეპყრობილი ადამიანებისთვის კიბერსექსი სექსუალური განტვირთვის და სხვისი უსაფრთხოდ დაკმაყოფილების ერთადერთი ურისკო საშუალებაა. [ზემოხსენებული „დისტანციური“ ურთიერთობები] კიბერსექსისგან მიღებული გამოცდილება მწერლებმა შეიძლება თავიანთ სასარგებლოდ გამოიყენონ, სექსუალური სცენების უფრო რეალისტურად აღწერისთვის. კიბერსექსი შეიძლება ერთგვარი თერაპია იყოს მათთვის, ვინც მეტისმეტად მორცხვი ან გაუბედავია. ასევე მათთვის, ვისაც უბრალოდ აინტერესებს ჰომოსექსუალური, ზოოფილური და სხვა სახის „ეგზოტიკური“ სექსი, რომლისთვისაც რეალურ ცხოვრებაში მზად არ არის. === ნეგატიური მხარე === მორალისტებს შორის გრძელდება კამათი იმის შესახებ, არის თუ არა კიბერსექსი ღალატის ერთგვარი გამოვლინება. იმის მიუხედავად, რომ ამგვარი ურთიერთობა ფიზიკურ სიახლოვეს არ გულისხმობს, კრიტიკოსები მაინც ამტკიცებენ, რომ კიბერსექსის დროს წარმოქმნილ ძლიერ გრძნობებს შეუძლიათ ცოლ-ქმარს შორის სტრესის გამოწვევა, განსაკუთრებით როდესაც კიბერსექსი ინტერნეტ-რომანტიკაში გადაიზრდება. არსებობს შემთხვევები, როდესაც კიბერსექსი გაყრის მიზეზი გამხდარა. არსებობს აგრეთვე საფრთხე, რომ კიბერსექსი ინტერნეტ- ან სექსუალურ დამოკიდებულებაში გადაიზარდოს და ამან პიროვნების სოციალური იზოლაცია და არაქმედითუნარიანობა გამოიწვიოს. ==ლიტერატურა== * Deuel, N. R. (1996). "Our passionate response to virtual reality." in S. Herring (ed.), Computer-mediated communication: Linguistic, social and cross-cultural perspectives. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 129–146. ISBN 1-55619-803-5. {{ავტორიტეტული წყაროები}} [[კატეგორია:სექსუალობა]] [[კატეგორია:სექს-ინდუსტრია]] [[კატეგორია:ინტერნეტ კულტურა]] [[კატეგორია:სექსი]] ajv8wcylt8bw80t1n2lt385prif3clc 0 74954 4409330 4354299 2022-08-20T19:59:38Z 85.118.117.217 /* დემოგრაფია */ wikitext text/x-wiki {{მმ*|იმერხევი}} {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = იმერხევი |მშობლიური სახელი = |ქვეყანა = საქართველო |პანორამა = |პანორამის სიგანე = |წარწერა = |lat_dir = N |lat_deg = 41 |lat_min = 56 |lat_sec = 12 |lon_dir = E |lon_deg = 43 |lon_min = 49 |lon_sec = 18 |CoordAddon = type:city(40361)_region:GE |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = 300 |რაიონის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის ტიპი = მხარე |რეგიონი = შიდა ქართლის მხარე |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = მუნიციპალიტეტი |რაიონი = ქარელის მუნიციპალიტეტი |თემი = ზღუდერი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = ხევა |სტატუსი-დან = |ფართობი = |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 960 |კლიმატი = |ოფიციალური ენა = |მოსახლეობა = 28<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=6 სექტემბერი, 2016}}</ref> |აღწერის წელი = 2014 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] (67,9 %)<br />[[ოსები]] (32,1 %)<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc2014.htm Ethnic composition of Georgia 2014]</ref> |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = ქრისტიანები |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +4 |DST = |სატელეფონო კოდი = +995 |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი = |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''იმერხევი''' (ყოფილი '''''ხევა''''') — [[სოფელი]] [[საქართველო]]ში, [[შიდა ქართლის მხარე|შიდა ქართლის მხარის]] [[ქარელის მუნიციპალიტეტი|ქარელის მუნიციპალიტეტში]] ([[ზღუდერი]]ს [[თემი]]). მდებარეობს [[თრიალეთის ქედი]]ს ჩრდილოეთ მთისწინეთზე, [[მდინარე]] [[ღვანანა|ღვანანის]] [[ხეობა]]ში. [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 960 [[მეტრი]]. [[ქარელი]]დან 18 [[კილომეტრი]]. ==დემოგრაფია== 2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 28 ადამიანი. {| class="wikitable" style="text-align:right" |- ! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი |- | 2002<ref name="აღწერა 2002">[[Commons:File:2002 Census of village population of Georgia.pdf|საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის ძირითადი შედეგები, ტომი II]]</ref> || 47 || 22 || 25 |- | 2014<ref name="აღწერა 2014" /> || {{კლება}} 31|| 15 || 13 |} ==იხილეთ აგრეთვე== *[[ძაძვის კომპლექსი]] *[[ძაძვის წმინდა გიორგის ეკლესია]] ==ლიტერატურა== {{ქსე|5|116}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქარელის მუნიციპალიტეტი}} [[კატეგორია:ქარელის მუნიციპალიტეტის სოფლები]] h52l6orc52wxsd603fjk53yv86hfdz9 4409370 4409330 2022-08-21T09:16:52Z David1010 704 [[Special:Contributions/85.118.117.217|85.118.117.217]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:Jaba1977|Jaba1977]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki {{მმ*|იმერხევი}} {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = იმერხევი |მშობლიური სახელი = |ქვეყანა = საქართველო |პანორამა = |პანორამის სიგანე = |წარწერა = |lat_dir = N |lat_deg = 41 |lat_min = 56 |lat_sec = 12 |lon_dir = E |lon_deg = 43 |lon_min = 49 |lon_sec = 18 |CoordAddon = type:city(40361)_region:GE |CoordScale = |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = 300 |რაიონის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის ტიპი = მხარე |რეგიონი = შიდა ქართლის მხარე |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = მუნიციპალიტეტი |რაიონი = ქარელის მუნიციპალიტეტი |თემი = ზღუდერი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = ხევა |სტატუსი-დან = |ფართობი = |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 960 |კლიმატი = |ოფიციალური ენა = |მოსახლეობა = 28<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=6 სექტემბერი, 2016}}</ref> |აღწერის წელი = 2014 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] (67,9 %)<br />[[ოსები]] (32,1 %)<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-ethnic-loc2014.htm Ethnic composition of Georgia 2014]</ref> |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = ქრისტიანები |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +4 |DST = |სატელეფონო კოდი = +995 |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი = |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''იმერხევი''' (ყოფილი '''''ხევა''''') — [[სოფელი]] [[საქართველო]]ში, [[შიდა ქართლის მხარე|შიდა ქართლის მხარის]] [[ქარელის მუნიციპალიტეტი|ქარელის მუნიციპალიტეტში]] ([[ზღუდერი]]ს [[თემი]]). მდებარეობს [[თრიალეთის ქედი]]ს ჩრდილოეთ მთისწინეთზე, [[მდინარე]] [[ღვანანა|ღვანანის]] [[ხეობა]]ში. [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 960 [[მეტრი]]. [[ქარელი]]დან 18 [[კილომეტრი]]. ==დემოგრაფია== 2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 28 ადამიანი. {| class="wikitable" style="text-align:right" |- ! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი |- | 2002<ref name="აღწერა 2002">[[Commons:File:2002 Census of village population of Georgia.pdf|საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის ძირითადი შედეგები, ტომი II]]</ref> || 47 || 22 || 25 |- | 2014<ref name="აღწერა 2014" /> || {{კლება}} 28 || 15 || 13 |} ==იხილეთ აგრეთვე== *[[ძაძვის კომპლექსი]] *[[ძაძვის წმინდა გიორგის ეკლესია]] ==ლიტერატურა== {{ქსე|5|116}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ქარელის მუნიციპალიტეტი}} [[კატეგორია:ქარელის მუნიციპალიტეტის სოფლები]] 1pg7glcjn8i0zwryrzc0cqr8uuewxf4 0 77702 4409373 4394258 2022-08-21T09:18:31Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კონტინენტი |სახელი = ლათინური ამერიკა |სურათი = [[ფაილი:Latin America (orthographic projection).svg|250px]] |ფართობი = 21 069 501 კმ² |მოსახლეობა = 589 018 078 (2013) |სიმჭიდროვე = 27 ად./კმ²-ზე |შემადგენლობა = ლათინოამერიკელები |ქვეყნები = 34 |ქვეყნების_სია = |ენები = [[ესპანური ენა|ესპანური]], [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]], [[კეჩუა (ენა)|კეჩუა]], [[მაიას ენები]], [[გუარანის ენა|გუარანი]], [[ფრანგული ენა|ფრანგული]], [[აიმარა (ენა)|აიმარა]], [[ნაჰუატლი]], [[იტალიური ენა|იტალიური]]. |სასაათო სარტყელი = [[UTC-2]] – [[UTC-8]] |ინტერნეტი = |ქალაქები = <ref name="forstall">R.L. Forstall, R.P. Greene, and J.B. Pick, [http://www3.interscience.wiley.com/journal/122302376/abstract Which are the largest? Why lists of major urban areas vary so greatly] {{Webarchive|url=https://archive.today/20110624120552/http://www3.interscience.wiley.com/journal/122302376/abstract |date=2011-06-24 }}, ''Tijdschrift voor economische en sociale geografie'' '''100''', 277 (2009), Table 4</ref><br />1. {{Flagicon|მექსიკა}} [[მეხიკო]]<br /> 2. {{Flagicon|ბრაზილია}} [[სან-პაულუ]]<br /> 3. {{Flagicon|არგენტინა}} [[ბუენოს-აირესი]]<br />4. {{Flagicon|ბრაზილია}} [[რიო-დე-ჟანეირო]] <br />5. {{Flagicon|პერუ}} [[ლიმა]]<br />6. {{Flagicon|კოლუმბია}} [[ბოგოტა]]<br />7. {{Flagicon|ჩილე}} [[სანტიაგო]]<br />8. {{Flagicon|ვენესუელა}} [[კარაკასი]]<br /> 9. {{Flagicon|კოლუმბია}} [[მედელინი]]<br />10.{{Flagicon|კუბა}} [[ჰავანა]] }} '''ლათინური ამერიკა''' ({{lang-es|América Latina, Latinoamérica}}; {{lang-pt|América Latina}}; {{lang-fr|Amérique latine}}; {{lang-en|Latin America}}) — [[ამერიკა|ამერიკის]] სუბრეგიონი, სადაც ძირითადი სალაპარაკო ენებია [[რომანული ენები]], ძირითადად [[ესპანური ენა|ესპანური]] და [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]], ასევე ზოგან [[ფრანგული ენა|ფრანგული]].<ref name="Colburn">{{Cite book|title=Latin America at the End of Politics |url=http://books.google.com/?id=qBCVB3mxCK8C&dq=%22latin+america+at+the+end+of+politics%22&pg=PP1 |last=Colburn |first=Forrest D |year=2002 |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-09181-5}}</ref><ref>"Latin America." ''[[Oxford Dictionary of English|The New Oxford Dictionary of English]]''. Pearsall, J., ed. 2001. Oxford, UK: Oxford University Press; p. 1040: "The parts of the American continent where Spanish or Portuguese is the main national language (i.e. Mexico and, in effect, the whole of Central and South America including many of the Caribbean islands)."''</ref> გადაჭიმულია [[აშშ]]-ის სამხრეთი საზღვრიდან [[ანტარქტიკა]]მდე და მისი ფართობი დაახლოებით 21 069 500 კმ²-ია, [[დედამიწა|დედამიწის]] მთლიანი ფართობის 3,9 % და [[ხმელეთი]]ს ფართობის 14,1 %. სამხრეთით ესაზღვრება [[სამხრეთის ოკეანე]], აღმოსავლეთით [[ატლანტის ოკეანე]], ჩრდილოეთით [[აშშ]], დასავლეთით [[წყნარი ოკეანე]]. ლათინური ამერიკა იყოფა სამ რეგიონად — [[სამხრეთი ამერიკა]], [[კარიბები|კარიბის ზღვის აუზი]] და [[შუა ამერიკა (რეგიონი)|შუა ამერიკა]] ([[მექსიკა]]ს, [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურ ამერიკასა]] და [[ვესტ-ინდოეთი|ვესტ-ინდოეთს]] ერთად, ხშირად შუა ამერიკას უწოდებენ). [[2010]] წლის მონაცემებით, რეგიონის [[მოსახლეობა]] 590 მილიონ ადამიანს შეადგენდა<ref name="CIA - The World Factbook">{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=&countryCode=&regionCode=%C5%BE |title=CIA - The World Factbook |accessdate=2011-01-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304100115/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=&countryCode=&regionCode=%C5%BE |archivedate=2016-03-04 }}</ref> და მისი [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] 5,16 ტრილიონი [[აშშ დოლარი]] იყო.<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C941%2C914%2C446%2C612%2C666%2C614%2C668%2C311%2C672%2C213%2C946%2C911%2C137%2C193%2C962%2C122%2C674%2C912%2C676%2C313%2C548%2C419%2C556%2C513%2C678%2C316%2C181%2C913%2C682%2C124%2C684%2C339%2C273%2C638%2C921%2C514%2C948%2C218%2C943%2C963%2C686%2C616%2C688%2C223%2C518%2C516%2C728%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C522%2C278%2C622%2C692%2C156%2C694%2C624%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C184%2C132%2C524%2C646%2C361%2C648%2C362%2C915%2C364%2C134%2C732%2C652%2C366%2C174%2C734%2C328%2C144%2C258%2C146%2C656%2C463%2C654%2C528%2C336%2C923%2C263%2C738%2C268%2C578%2C532%2C537%2C944%2C742%2C176%2C866%2C534%2C369%2C536%2C744%2C429%2C186%2C433%2C925%2C178%2C746%2C436%2C926%2C136%2C466%2C343%2C112%2C158%2C111%2C439%2C298%2C916%2C927%2C664%2C846%2C826%2C299%2C542%2C582%2C967%2C474%2C443%2C754%2C917%2C698%2C544&s=PPPGDP&grp=0&a=&pr.x=29&pr.y=6= GDP (PPP) estimates for 2010]</ref> 2011 წელს, ლათინური ამერიკის ეკონომიკურმა ზრდის მაჩვენებელმა 4 % შეადგინა.<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/pdf/c2.pdf IMF WEO Oct. 2010] Retrieved on October 15, 2010</ref> == ეტიმოლოგია და განმარტებები == [[ფაილი:Le parc de l'Amérique-Latine.jpg|thumb|''ლათინური ამერიკის პარკი'' [[კანადა|კანადის]] ფრანგულენოვანი პროვინციის დედაქალაქ [[კვებეკი (ქალაქი)|კვებეკში]]; აღნიშნავს კულტურულ კავშირს [[კვებეკი|კვებეკსა]] და იმ ხალხს შორის, ვინც [[ამერიკა]]ში [[რომანული ენები|რომანულ ენებზე]] ლაპარაკობს.]] იდეა, რომ [[ამერიკა|ამერიკის]] ნაწილს ლინგვისტური მსგავსება ჰქონდა რომანულ კულტურასთან, 1830-იან წლებში გაჩნდა, ფრანგი [[სენ-სიმონიანიზმი|სენ-სიმონიანელი]] [[მიშელ შევალიე]]ს ნაწერებში, რომელიც ამტკიცებდა, რომ ამერიკის ეს ნაწილი დასახლებული იყო „ლათინური რასის“ ხალხით. აქედან გამომდინარე, აერთიანებდა „ლათინურ ევროპასთან“, ტევტონური ევროპის“, „ანგლო-საქსური ამერიკისა“ და „სლავური ევროპის“ პირისპირ.<ref name = "mignolo">{{Cite book| last = Mignolo | first = Walter | title = The Idea of Latin America | url = http://books.google.com/?id=vPacXtsWhewC | publisher = Wiley-Blackwell | place = Oxford | year = 2005 | isbn = 978-1-4051-0086-1 |pages = 77–80}}</ref> მოგვიანებით, XIX საუკუნის მიწურულს, ეს იდეა აიტაცეს ლათინოამერიკელმა ინტელექტუალებმა და პოლიტიკურმა ლიდერებმა, რომლებიც კულტურულ მოდელად არა ისევ [[ესპანეთი|ესპანეთსა]] და [[პორტუგალია]]ს, არამედ [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]] განიხილავდნენ.<ref>McGuiness, Aims (2003). "Searching for 'Latin America': Race and Sovereignty in the Americas in the 1850s" in Appelbaum, Nancy P. et al. (eds.). ''Race and Nation in Modern Latin America''. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 87–107. ISBN 978-0-8078-5441-9</ref> ტერმინი პირველად 1856 წელს [[პარიზი|პარიზში]], კონფერენციაზე გამოიყენა [[ჩილელები|ჩილელმა]] პოლიტიკოსმა [[ფრანსისკო ბილბაო]]მ,<ref>{{cite web|url=http://www.clarin.com/diario/2005/05/16/opinion/o-01901.htm |title='&#39;América latina o Sudamérica?'&#39;, por Luiz Alberto Moniz Bandeira, Clarín, 16 de mayo de 2005 |publisher=Clarin.com |date=2005-05-16 |accessdate=2013-04-23}}</ref> ამავე წელს კი უკვე [[კოლუმბიელები|კოლუმბიელმა]] მწერალმა ხოსე მარია ტორეს კაისედომ თავის პოემაში „ორი ამერიკა“.<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.filosofia.org/hem/185/18570215.htm |title=Torres Caicedo, José María (1856). '&#39;Las dos Américas'&#39; (poema) |publisher=Filosofia.org |date= |accessdate=2013-04-23}}</ref> ტერიმნ „ლათინურ ამერიკას“ მხარს უჭერდა [[ნაპოლეონ III]]-ის საფრანგეთის იმპერია; ეს ხდებოდა [[მექსიკა-საფრანგეთის ომი|მექსიკაში საფრანგეთის შეჭრის]] დროს და საფრანგეთი მას იმის დამამტკიცებელ საშუალებად იყენებდა, რომ ის იმ ქვეყანათა შორის იდგა, რომელთაც გავლენა ჰქონდათ [[ამერიკა]]<nowiki/>ზე, რათა რეგიონში არ დაეშვა [[ანგლო-ამერიკა|ანგლოფონური ქვეყნები]], კამპანია წარემართა საფრანგეთთან ამ რეგიონის კულტურული ნათესაობის გამოსავლენად და თავად ქცეულიყო არეალის კულტურულ-პოლიტიკურ ლიდერად. ამის შედეგი იყო პრინც [[მაქსიმილიან ჰაბსბურგი]]ს გამოცხადება [[მექსიკის მეორე იმპერია|მექსიკის მეორე იმპერიის]] იმპერატორად.<ref>{{Cite book|last1=Chasteen |first1=John Charles |authorlink1= |editor1-first= |editor1-last= |editor1-link= |others= |title=Born in Blood and Fire: A Concise History of Latin America |trans_title= |url=http://books.google.com/?id=fC90B5xkYyIC&lpg=PA156&pg=PP1#v=onepage |accessdate=4 July 2010 |edition= |series= |volume= |date= |year=2001 |month= |origyear= |publisher=[[W. W. Norton|W. W. Norton & Company]] |location= |isbn=978-0-393-97613-7 |oclc= |doi= |id= |page=156 |pages= |at= |trans_chapter= |chapter=6. Progress |chapterurl=http://books.google.com/books?id=fC90B5xkYyIC&lpg=PA156&ots=XmsvyFC73X&pg=PA149#v=onepage&f=false |quote= |ref= |bibcode= |laysummary= |laydate= |separator= |postscript= |lastauthoramp=}}</ref> 1861 წელს ეს ტერმინი ასევე გამოიყენეს ფრანგმა სწავლულებმა პან-ლათინიზმისადმი მიძღვნილ ჟურნალში ''„La revue des races Latines“''.<ref>{{cite book|last=Phelan|first=J.L.|title=Pan-latinisms, French Intervention in Mexico (1861–1867) and the Genesis of the Idea of Latin America|year=1968|publisher=Unversidad Nacional Autonónoma de México, Mexico City.}}</ref> თანამედროვე გამოყენებაში: * ზოგადი გაგებით, ''ლათინურ ამერიკა'' აღნიშნავს [[ამერიკა|ამერიკის]] იმ ტერიტორიას, სადაც გაბატონებულია [[ესპანური ენა|ესპანური]] და [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური ენები]]: [[მექსიკა]], [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალური]] და [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] უდიდესი ნაწილი და [[კარიბები|კარიბის ზღვის აუზი]]; კონკრეტულად [[კუბა]], [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]], [[პუერტო-რიკო]], [[ესპანური ამერიკა]] და [[ბრაზილია]]. აქედან გამომდინარე, ლათინური ამერიკა მოიცავს ამერიკის იმ ტერპტორიებს, რომლებიც თავის დროზე [[ესპანეთის იმპერია|ესპანეთისა]] და [[პორტუგალიის იმპერია|პორტუგალიის იმპერიის]] ნაწილი იყო.<ref>{{Cite book| last = Rangel | first = Carlos | authorlink = | title = The Latin Americans: Their Love-Hate Relationship with the United States | publisher = Harcourt Brace Jovanovich | year = 1977 | location = New York | pages = 3–5 | isbn = 978-0-15-148795-0 }} {{Cite book| last = Skidmore | first = Thomas E. | authorlink = |author2=Peter H. Smith | title = Modern Latin America | url = https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid | publisher = Oxford University Press | year = 2005 | edition = 6 | location = Oxford and New York | pages = [https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid/page/1 1]–10| isbn = 978-0-19-517013-9 }}</ref> ამ განსაზღვრებით, ლათინური ამერიკა ემთხვევა [[იბერო-ამერიკა]]ს.<ref>{{Cite book| url = http://buscon.rae.es/dpdI/SrvltConsulta?lema=iberoamérica | last = RAE | title = Diccionario Panhispánico de Dudas | publisher = Santillana Educación | year = 2005 | location = Madrid | pages = | isbn = 8429406239}}</ref> * განსაკუთრებით [[შეერთებული შტატები|შეერთებულ შტატებში]], ტერმინი უფრო ფართოა და გულისხმობს მთლიან [[ამერიკა]]ს აშშ-ის სამხრეთით, მათ შორის ინგლისურენოვან ქვეყნებსაც — [[ბელიზი|ბელიზს]], [[იამაიკა]]ს, [[ბარბადოსი|ბარბადოსს]], [[ტრინიდადი და ტობაგო]]ს, [[გაიანა]]ს, [[ანტიგუა და ბარბუდა]]ს, [[სენტ-ლუსია]]ს, [[დომინიკა]]ს, [[გრენადა]]ს, [[სენტ-ვინსენტი და გრენადინები|სენტ-ვინსენტი და გრენადინებს]], [[სენტ-კიტსი და ნევისი|სენტ-კიტსი და ნევისს]] და [[ბაჰამის კუნძულები|ბაჰამის კუნძულებს]]; ფრანგულენოვან [[ჰაიტი]]ს, [[მარტინიკა]]ს, [[გვადელუპა]]სა და [[საფრანგეთის გვიანა]]ს; ნიდერლანდურენოვან [[კიურასაო]]ს, [[არუბა]]ს, [[სინტ-მარტენი|სინტ-მარტენსა]] და [[სურინამი|სურინამს]] (კიურასაოსა და არუბაზე მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი საუბრობს იბერიული წარმოშობის კრეოლურ ენა [[პაპიამენტო]]ზე). ეს დეფინიცია ხაზს უსვამს რეგიონის ერთნაირ [[სოციოეკონომიკა|სოციოეკონომიკურ]] ისტორიას, რომელიც ხასიათდება უფრო მეტად ოფიციალური თუ არაოფიციალური კოლონიალიზმით, ვიდრე კულტურული ასპექტებით.<ref>{{Cite book| last = Butland | first = Gilbert J. | authorlink = | title = Latin America: A Regional Geography | url = https://archive.org/details/latinamericaregi0000butl_u3c3 | publisher = John Wiley and Sons | year = 1960 | location = New York | pages = [https://archive.org/details/latinamericaregi0000butl_u3c3/page/115 115]–188 | isbn = 978-0-470-12658-5 }} {{Cite book| last = Dozer | first = Donald Marquand | title = Latin America: An Interpretive History | url = https://archive.org/details/latinamericainte00doze | publisher = McGraw-Hill | year = 1962 | location = New York | pages = [https://archive.org/details/latinamericainte00doze/page/1 1]–15| isbn = 0-87918-049-8 }} {{Cite book| last = Szulc | first = Tad | authorlink = Tad Szulc | title = Latin America | publisher = New York Times Company | year = 1965 | pages = 13–17| isbn = 0-689-10266-6}} {{Cite book| last = Olien | first = Michael D. | title = Latin Americans: Contemporary Peoples and Their Cultural Traditions | url = https://archive.org/details/latinamericansco0000olie | publisher = Holt, Rinehart and Winston | year = 1973 | location = New York | pages = [https://archive.org/details/latinamericansco0000olie/page/1 1]–5 | isbn = 978-0-03-086251-9}} {{Cite book| last = Black | first = Jan Knippers (ed.) | title = Latin America: Its Problems and Its Promise: A Multidisciplinary Introduction | publisher = Westview Press | year = 1984| location = Boulder | pages = 362–378 | isbn = 978-0-86531-213-5}} {{Cite book| last = Bruns | first = E. Bradford | title = Latin America: A Concise Interpretive History | url = https://archive.org/details/latinamericaconc00burn | publisher = Prentice-Hall | year = 1986 | edition = 4 | location = New York | pages = [https://archive.org/details/latinamericaconc00burn/page/224 224]–227 | isbn = 978-0-13-524356-5 }} {{Cite book| last = Skidmore | first = Thomas E. |author2=Peter H. Smith | title = Modern Latin America | url = https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid | publisher = Oxford University Press | year = 2005 | edition = 6 | location = Oxford and New York | pages = [https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid/page/351 351]–355 | isbn = 978-0-19-517013-9 }}</ref> ზოგიერთი წყარო ამ ზედმეტი გამარტივების თავიდან ასაცილებლად იყენებს ფრაზას „ლათინური ამერიკა და კარიბის ზღვის აუზი“, როგორც ეს გამოყენებულია [[გაეროს ამერიკის გეოსქემა]]ში.<ref>[http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings], UN Statistics Division. Accessed on line 23 May 2009. ([http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regnf.htm French])</ref><ref>[http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/LACEXT/0,,menuPK:258559~pagePK:158889~piPK:146815~theSitePK:258554,00.html Latin America and the Caribbean]. [[The World Bank]]. Retrieved on 17 July 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://lanic.utexas.edu/subject/countries/ |title=Country Directory. Latin American Network Information Center-University of Texas at Austin |publisher=Lanic.utexas.edu |date= |accessdate=2013-12-09}}</ref> * უფრო ზუსტი დეფინიციით, რომელიც დღემდე ყველაზე სანდოდ მიიჩნევა, ''ლათინური ამერიკა'' არის [[ამერიკა|ამერიკის]] ყველა ის ქვეყანა და ტერიტორია, სადაც [[რომანული ენები|რომანულ ენებზე]] ([[ლათინური ენა|ლათინურისგან]] წარმომდგარი ენები) ლაპარაკობენ: [[ესპანური ენა|ესპანურად]], [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიურად]], [[ფრანგული ენა|ფრანგულად]] და მათგან წარმომდგარ [[კრეოლური ენა|კრეოლურ]] ენებზე. ამ განმარტების თანახმად, [[კვებეკი]] [[კანადა]]ში ტექნიკურად ლათინურ ამერიკას მიეკუთვნება, ისევე როგორც ამ ქვეყნის სხვა რეგიონები — ნიუ-ბრანსვიკი, ონტარიო, მანიტობა და ზოგადად, კანადის ყველა ის რეგიონი, სადაც არსებითად ფრანკოფონული მოსახლეობაა (იგივე ითქმის შეერთებული შტატების იმ რეგიონებზე, სადაც მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი ესპანურ და ფრანგულენოვანია). მაგრამ ეს რეგიონები იშვიათად მიიჩნევა ლათინური ამერიკის შემადგენელ ნაწილად, გამომდინარე მათი ისტორიიდან, განსხვავებული კულტურიდან, ეკონომიკიდან, გეოგრაფიული მდებარეობიდან და ბრიტანული ყაიდის პოლიტიკური ინსტიტუციებიდან, რაც როგორც წესი, მჭიდროდაა გადაჭდობილი დანარჩენ კანადასთან.<ref>{{Cite book| last = Bethell | first = Leslie (ed.) | title = The Cambridge History of Latin America | publisher = Cambridge University Press | year = 1984 | volume = 1 | location = Cambridge | page = xiv | isbn = 978-0-521-23223-4 }}</ref> სხვაობა ლათინურ ამერიკასა და [[ანგლო-ამერიკა]]ს შორის პირობითად ემყარება [[ამერიკა]]ში გაბატონებულ ენებს, ვინაიდან რომანულენოვანი და ინგლისურენოვანი კულტურები განსხვავებულია. აქ არც ერთი არეალი კულტურულად თუ ენობრივად ერთგვაროვანი არაა; ლათინური ამერიკის მნიშვნელოვან ნაწილში (მაგალითად მაღალმთიანი [[პერუ]], [[ბოლივია]], [[გვატემალა]] და [[პარაგვაი]]) გაბატონებულია ადგილობრივი ამერიკული კულტურები, შედარებით ნაკლებად ინდიელთა ენებიც, ზოგიერთ ნაწილში კი ძლიერ იგრძნობა აფრიკული კულტურის გავლენა (მაგალითად კარიბის ზღვის აუზში — მათ შორის [[კოლუმბია|კოლუმბიისა]] და [[ვენესუელა|ვენესუელის]] ნაწილებში). === დაყოფა === [[ფაილი:Ka Latin America regions.png|მინი|250პქ|ლათინური ამერიკის 4 სუბრეგიონი]] [[გეოგრაფია|გეოგრაფიულად]], [[პოლიტიკა|პოლიტიკურად]], [[დემოგრაფია|დემოგრაფიულად]] და [[კულტურა|კულტურულად]] ლათინური ამერიკა რამდენიმე სუბრეგიონად შეიძლება დაიყოს. თუ ვიგულისხმებთ მთელს ამერიკას შეერთებული შტატების სამხრეთით, მისი გეოგრაფიული სუბრეგიონებია [[ჩრდილოეთ ამერიკა]], [[ცენტრალური ამერიკა]], [[კარიბები]] და [[სამხრეთ ამერიკა]].<ref name=GeoSEP>{{cite book|title=Geografía, Quinto Grado (Geography, Fifth Grade)|year=2011|publisher=Secretaría de Educación Pública (Secretariat of Public Education)|location=Mexico City|pages=75–83|author=María Alejandra Acosta García|edition=Second Edition|coauthors=Sheridan González, Ma. de Lourdes Romero, Luis Reza, Araceli Salinas|editor=CONALITEG|accessdate=25 September 2011|chapter=Three|date=June 2011}}</ref> ეს უკანასკნელი (სამხრეთ ამერიკა) პოლიტიკურ-გეოგრაფიულად შეიძლება დაიყოს ისეთ სუბრეგიონებად, როგორებიცაა [[სამხრეთის კონუსი]] და [[ანდების სახელმწიფოები]]. ლინგვისტურ საფუძველზე კი რეგიონს ყოფენ ესპანურ და პორტუგალიურ ამერიკად, ხანდახან კი ფრანგულ ამერიკასაც გამოყოფენ. ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი დიდ სამეულზე ბრაზილია-მექსიკა-არგენტინაზე მოდის. ლათინურ ამერიკაში 34 [[სუვერენული სახელმწიფო]]ა და 15 [[კოლონია]], რომელთა ძირითადი ნაწილი პატარ-პატარა [[კუნძული|კუნძულებია]] და [[კარიბის ზღვა|კარიბის ზღვის]] ზონაში მდებარეობენ. კოლონიათა უდიდეს ნაწილს ამერიკის აღმოჩენის შემდეგ აქ [[ესპანეთი]] ფლობდა, რომელსაც კონკურენციას მხოლოდ [[პორტუგალია]] უწევდა, ხოლო მათთან შედარებით მცირე სამფლობელოები [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]], [[გაერთიანებული სამეფო|გაერთიანებულ სამეფო]]ს, [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებს]], [[შვედეთი|შვედეთს]] და [[დანია]]ს ჰქონდათ. თანამედროვე პოლიტიკურ რუკაზე ლათინური ამერიკის ტერიტორიაზე მხოლოდ 4 კოლონიზატორი ქვეყნის ტერიტორიებია:საფრანგეთის, გაერთიანებული სამეფოს, აშშ-ს და [[ნიდერლანდები]]ს. ყველაზე მეტი კოლონია გაერთიანებულ სამეფოს აქვს, თუმცა ფართობის თვალსაზრისით საფრანგეთი პირველობს. {| class="references-small sortable wikitable" ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | [[დროშა]] ! style="line-height:95%; width:2em" class="unsortable" | [[გერბი]] ! სახელწოდება ! [[მსოფლიოს ქვეყნები ფართობის მიხედვით|ფართობი]]<br />(კმ²) ! [[მსოფლიოს ქვეყნები მოსახლეობის მიხედვით|მოსახლეობა 2013]]<br /> ! [[მოსახლეობის სიმჭიდროვე|მოსახლეობის <br />სიმჭიდროვე]]<br />(ად./კმ²-ზე) ! [[დედაქალაქი]] ! სახელწოდება <br />ოფიციალურ ენაზე |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|ARG}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Argentina.svg|20px]] | [[არგენტინა]] | style="text-align:right;"| 2 780 400 | style="text-align:right;"| 41 660 417 | style="text-align:right;"| 14,4 | [[ბუენოს-აირესი]] | Argentina |-| | style="text-align:center;"| {{flagicon|Bolivia|state}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Bolivia.svg|20px]] | [[ბოლივია]] | style="text-align:right;"| 1 098 581 | style="text-align:right;"| 10 461 053 | style="text-align:right;"| 9 | [[სუკრე]] | Bolivia |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|BRA}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Brazil.svg|20px]] | [[ბრაზილია]] | style="text-align:right;"| 8 515 767 | style="text-align:right;"| 201 032 714 | style="text-align:right;"| 23,6 | [[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]] | Brasil |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|CHL}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Chile.svg|20px]] | [[ჩილე]] | style="text-align:right;"| 756 096 | style="text-align:right;"| 17 556 815 | style="text-align:right;"| 23 | [[სანტიაგო]] | Chile |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|COL}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Colombia.svg|20px]] | [[კოლუმბია]] | style="text-align:right;"| 1 141 748 | style="text-align:right;"| 47 387 109 | style="text-align:right;"| 41,5 | [[ბოგოტა]] | Colombia |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|CRI}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Costa Rica.svg|20px]] | [[კოსტა-რიკა]] | style="text-align:right;"| 51 100 | style="text-align:right;"| 4 667 096 | style="text-align:right;"| 91,3 | [[სან-ხოსე (კოსტა-რიკა)|სან-ხოსე]] | Costa Rica |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|CUB}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of Arms of Cuba.svg|20px]] | [[კუბა]] | style="text-align:right;"| 109 884 | style="text-align:right;"| 11 061 886 | style="text-align:right;"| 100,6 | [[ჰავანა]] | Cuba |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|DOM}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of the Dominican Republic.svg|20px]] | [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]] | style="text-align:right;"| 48 442 | style="text-align:right;"| 10 219 630 | style="text-align:right;"| 210,9 | [[სანტო-დომინგო]] | República Dominicana |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|ECU}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Ecuador.svg|20px]] | [[ეკვადორი]] | style="text-align:right;"| 283 560 | style="text-align:right;"| 15 439 429 | style="text-align:right;"| 54,4 | [[კიტო]] | Ecuador |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|SLV}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of El Salvador.svg|20px]] | [[სალვადორი]] | style="text-align:right;"| 21 040 | style="text-align:right;"| 6 108 590 | style="text-align:right;"| 290,3 | [[სან-სალვადორი]] | El Salvador |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|GTM}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Guatemala.svg|20px]] | [[გვატემალა]] | style="text-align:right;"| 108 889 | style="text-align:right;"| 15 438 384 | style="text-align:right;"| 129 | [[გვატემალა (ქალაქი)|გვატემალა]] | Guatemala |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|HTI}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Haiti.svg|20px]] | [[ჰაიტი]] | style="text-align:right;"| 27 750 | style="text-align:right;"| 9 893 934 | style="text-align:right;"| 356,5 | [[პორტ-ო-პრენსი]] | Haïti |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|HND}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Honduras.svg|20px]] | [[ჰონდურასი]] | style="text-align:right;"| 112 492 | style="text-align:right;"| 8 555 072 | style="text-align:right;"| 76 | [[ტეგუსიგალპა]] | Honduras |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|MEX}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Mexico.svg|20px]] | [[მექსიკის შეერთებული შტატები]] | style="text-align:right;"| 1 972 550 | style="text-align:right;"| 118 395 054 | style="text-align:right;"| 57 | [[მეხიკო]] | Estados Unidos Mexicanos |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|NIC}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Nicaragua.svg|20px]] | [[ნიკარაგუა]] | style="text-align:right;"| 130 375 | style="text-align:right;"| 5 788 531 | style="text-align:right;"| 44,3 | [[მანაგუა]] | Nicaragua |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|PAN}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of Arms of Panama.svg|20px]] | [[პანამა]] | style="text-align:right;"| 75 517 | style="text-align:right;"| 3 661 868 | style="text-align:right;"| 54,2 | [[პანამა (ქალაქი)|პანამა]] | Panamá |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|PRY}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Paraguay.svg|20px]] | [[პარაგვაი]] | style="text-align:right;"| 406 752 | style="text-align:right;"| 6 800 284 | style="text-align:right;"| 14,2 | [[ასუნსიონი]] | Paraguay |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|PER}} | style="text-align:center;"| [[File:Escudo nacional del Perú.svg|20px]] | [[პერუ]] | style="text-align:right;"| 1 285 216 | style="text-align:right;"| 30 475 144 | style="text-align:right;"| 23 | [[ლიმა]] | Perú |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|PRI}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of the Commonwealth of Puerto Rico.svg|20px]] | [[პუერტო-რიკო]]* | style="text-align:right;"| 9 104 | style="text-align:right;"| 3 615 086 | style="text-align:right;"| 397 | [[სან-ხუანი (პუერტო-რიკო)|სან-ხუანი]] | Puerto Rico |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|URY}} | style="text-align:center;"| [[File:Coat of arms of Uruguay.svg|20px]] | [[ურუგვაი]] | style="text-align:right;"| 176 215 | style="text-align:right;"| 3 324 460 | style="text-align:right;"| 18,87 | [[მონტევიდეო]] | Uruguay |- | style="text-align:center;"| {{flagicon|VEN}} | style="text-align:center;"| | [[ვენესუელა]] | style="text-align:right;"| 916 445 | style="text-align:right;"| 31 648 930 | style="text-align:right;"| 31,59 | [[კარაკასი]] | Venezuela |-class="sortbottom" style="font-weight:bold;" | colspan="3" | სულ | style="text-align:right;"| 20 027 923 | style="text-align:right;"| 603 191 486 | style="text-align:right;"| 30,1 |} <nowiki>*</nowiki>: არასუვერენული სახელმწიფო == გეოგრაფია == [[ფაილი:Andes 70.30345W 42.99203S.jpg|მინიატიურა|250პქ|[[ანდები]]]] ლათინური ამერიკის [[გეოლოგია|გეოლოგიური]] აგებულება რთულია, რაც თავის მხრივ კარგად ჩანს [[რელიეფი]]ს მრავალფეროვნებაში. აქ მდებარეობს მსოფლიოს გრძელი მთათა სისტემა [[კორდილიერები]]-[[ანდები]], რომელიც დაახლოებით 18 000 კმ-ზეა გადაჭიმული ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ. მასზე მდებარეობს [[დასავლეთი ნახევარსფერო|დასავლეთ ნახევარსფეროს]] უმაღლესი მწვერვალი — [[აკონკაგუა]] (6960 მ). აქვეა მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი დაბლობი — [[ამაზონის დაბლობი|ამაზონია]], ასევე მრავალი მთიანეთი და ზეგანი. რელიეფის მრავალფეროვნება, უპირველეს ყოვლისა, განპირობებულია გეოლოგიურ სტრუქტურაში ორი ძირითადი ელემენტის არსებობით: მოძრავი, აქტიურად განვითარებადი ანდების მთათა სარტყელი და ძველი სამხრეთ ამერიკის ბაქანი, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილში. რეგიონის ჩრდილოეთი ნაწილი — [[მექსიკა]], ძირითადად მთიანი ქვეყანაა, სანაპირო დაბლობებით. ცენტრალური ამერიკის [[ვესტ-ინდოეთი]]ს რელიეფი მოზაიკურია. აქ გვხვდება დაბალი და მოკლე მთები, რომლებსაც ძირითადად განედური მიმართულება აქვს. [[ცენტრალური ამერიკა]] აქტიური [[სეისმოლოგია|სეისმური]] ზონაა. [[კოლუმბია]]ში, ბოლო პერიოდში [[ვულკანი|ვულკან]] რუისის მოქმედებას 1985-1986 წლებში ჰქონდა ადგილი. 1985 წელს კი [[მეხიკო]]ში მოხდა ძლიერი [[მიწისძვრა]]. [[სამხრეთი ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] გეოლოგიურ საფუძველს წარმოადგენს ფართო ბაქანი. რელიეფში ძირითადად წარმოდგენილია [[ამაზონის დაბლობი]], ბრაზილიის მთიანეთი, [[გვიანის მთიანეთი]], ლა-პლატის დაბლობი. რაც შეეხება სამხრეთ ამერიკის დასავლეთ ნაწილს, აქ 9000 კმ-ზე, [[ვენესუელა|ვენესუელიდან]] [[ცეცხლოვანი მიწა|ცეცხლოვან მიწამდე]] გადაჭიმულია [[ანდები]]. ეს მთათა სისტემა ძალიან რთული აგებულებით ხასიათდება. === კლიმატი === ლათინური ამერიკა მდებარეობს ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს სუბტროპიკულ, ტროპიკულ და სუბეკვატორულ სარტყლებში და ასევე სამხრეთ ნახევარსფეროს ეკვატორულ, სუბეკვატორულ, ტროპიკულ, სუბტროპიკულ და ზომიერ სარტყლებში. თავისი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო, რეგიონი იღებს [[მზე|მზის]] მნიშვნელოვან [[რადიაცია]]ს, ამიტომ მისი უდიდესი ნაწილისთვის დამახასიათებელია [[კლიმატი]]ს ცხელი ტიპი, სადაც საშუალო თვიური ტემპერატურა +20&nbsp;°C-ზე მაღალია. სეზონური ცვლილებები მჟღავნდება არა ტემპერატურათა რყევებით, არამედ ნალექების რეჟიმის ცვალებადობითაც. ჰაერის ტემპერატურის მაქსიმული დაფიქსირებულია იანვარში 48,9&nbsp;°C. ცხელი კლიმატის სიჭარბე კარგ პირობებს ქმნის მცენარეთა ვეგეტაციისათვის მთელი წლის მანძილზე. ტემპერატურის რყევის სეზონურობა მკაფიოდ ჩანს ლათინური ამერიკის მხოლოდ უკიდურეს ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილებში. ეს ტერიტორიები ვრცელდება სუტროპიკულ და ზომიერ განედებში (მაგალითად, [[სანტიაგო]]ში ყველაზე თბილი თვის საშუალო ტემპერატურა +20&nbsp;°C, ყველაზე ცივის +8&nbsp;°C. [[ცეცხლოვანი მიწა|ცეცხლოვან მიწაზე]] შესაბამისად +11 და +2) და ასევე ტროპიკული სარტყლის მთიან რაიონებში. ყინვები ყოველწლიურად არის მექსიკის მთიანეთის ჩრდილოეთ ნაწილში, ასევე [[პატაგონია]]ში, პამპას სამხრეთ-დასავლეთში, კორდილიერების მთისწინეთში, ასევე ცენტრალურ და სამხრეთ ანდებში. პატაგონიის სამხრეთ-დასავლეთში ყინვა ზაფხულობითაცაა მოსალოდნელი. ტემპარეტურის ასეთი, ხანმოკლე, მკვეთრი დაცემა შესამჩნევია როცა მაღალი განედებიდან შემოიჭრება ცივი ჰაერის მასები, რასაც ხელს უწყობს რელიეფის მერიდიანული მდებარეობა. მაგალითად, [[პამპერო]]ს ცივ ქარებს შეუძლიათ ყინვების გამოწვევა სამხრეთ ამერიკაში სამხრეთ ტროპიკის საზღვარზეც კი. ლათინური ამერიკის სხვადასხვა რეგიონებს შორის მნიშვნელოვანი სხვაობაა ნალექების მოსვლის რაოდენობასა და მათ სეზონურ განაწილებაში, რაზეც გავლენას ახდენა [[ატმოსფერო]]ს ცირკულაციის თავისებვურებანი, დინებები, რელიეფი და ა. შ. ნალექების უდიდესი რაოდენობით ხასიათდება ეკვატორული ანდების წყნაროკეანური კალთები, ასევე ამ რაიონებთან ახლოს მდებარე რაიონები (დაახლოებით 10 000 მმ წელიწადში). მაგრამ ამ დროს, თითქმის უნალექოა უდაბნო [[ატაკამა]]. თუ ამაზონიაში წვიმიანი სეზონი გრძელდება მთელი წლის მანძილზე, ეს პერიოდი ბრაზილიის მთიანეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთში არ აღმატება 3-4 თვეს. საერთოდ, რეგიონის ტერიტორიის 20 % არ იღებს ნალექების საკმარის რაოდენობას. მიწათმოქმედება აქ ხელოვნურ რწყვაზეა დამოკიდებული. === შიგა წყლები === შიგა წყლები ლათინური ამერიკის უდიდესი სიმდიდრეა. აქაური მდინერეები ეკუთვნიან როგორც [[წყნარი ოკეანე|წყნარი]], ისე [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტის ოკეანის]] აუზებს. რეგიონის უდიდესი მდინარეა [[ამაზონი]], რომლის სიგრძე მდინარე [[უკაიალი]]ს სათავიდან 7000 კმ-ია, აუზის ფართობი კი 7 მლნ კმ²-ია და რეგიონის შვიდ სახელმწიფოს მოიცავს. ამაზონის მნიშვნელოვანი შენაკადებია [[ჟურუა]], [[მადეირა (მრავალმნიშვნელოვანი)|მადეირა]], [[ტაპაჟოსი]], ისა, [[ჟაპურა]], [[რიო-ნეგრო (ამაზონი)|რიო-ნეგრო]]. რეგიონის სიდიდით მეორე მდინარეა [[პარანა (მდინარე)|პარანა]], მისი სიგრძე 4380 კმ-ია, ხოლო აუზის ფართობი 2663 კმ². მისი მნიშვნელოვანი შენაკადებია: [[პარაგვაი (მდინარე)|პარაგვაი]], [[სალადო (არგენტინა)|სალადო]], [[რიო-ბერმეხო]] და ა. შ. მნიშვნელოვან მდინარეებს განეკუთვნება [[ორინოკო]] (2730 კმ), აუზის ფართობი 1 მლნ კმ². მის ერთ-ერთ შენაკადზე, მდინარე [[ჩურუნი|ჩურუნზე]] მდებარეობს მსოფლიოს ყველაზე მაღალი ჩანჩქერი [[ანხელი]]. ლათინური ამერიკის ტბებს შორის ყველაზე დიდია [[მარაკაიბო]], ხოლო ანდების მაღალმთიანეთში, [[პერუ]]-[[ბოლივია|ბოლივიის]] საზღვარზე მდებარე [[ტიტიკაკა|ტიტიკაკას ტბა]] მსოფლიოში [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] ყველაზე მაღლა მდებარე ტბაა. === ფლორა და ფაუნა === ლათინური ამერიკა ძალიან მდიდარია მცენარეული საფარით. იგი მნიშვნელოვანი ენდემურობით ხასიათდება. სწორედ ამ რეგიონიდან გავრცელდა მთელ მსოფლიოში [[სიმინდი]], [[კარტოფილი]], [[სორგო]], [[ლობიო]], [[პომიდორი]], [[კაკაო]], [[მზესუმზირა]], [[გოგრა]], [[ნესვი]], [[თამბაქო]]. [[ტყე]]ებს ტერიტორიის 50 %-ზე მეტი უკავიათ. რეგიონში იზრდება ისეთი უნიკალური მცენარეულობა, როგორიცაა ბრაზილიისა და ჩილეს [[არაუკარია]], წითელი ხე, [[პაუ-ბრაზილი]], შავი ხე, [[ქინაქინის ხე]], სეიბას ხე, კამპეშის ხე. მრავლად არის სხვადასხვა სახის [[კაქტუსისებრნი|კაქტუსი]]. მრავალი სახეობის მცენარეს დიდი გამოყენება აქვს მრეწველობასა და სამედიცინო საქმიანობაში. ასევე მრავალფეროვნებით გამოირჩევა ლათინური ამერიკის ცხოველთა სამყარო. აქ წარმოდგენილია [[ნიანგები]]ს სხვადასხვა სახეობა, [[ღამურები]], [[კუ]], [[მაიმუნები]]ს მრავალი სახეობა, [[ტაპირისებრნი|ტაპირი]], [[ზარმაცა]], ჯავშნოსანი, [[ჭიანჭველაჭამია]], [[იაგუარი]], [[პუმა]], პატარა ირემი, [[მაგელანის ძაღლი]] და ა. შ. === სასარგებლო წიაღისეული === ლათინური ამერიკა უზრუნველყოფილია პრაქტიკულად ყველა სახის [[სასარგებლო წიაღისეული]]თ, ზოგიერთი სახეობით კი მას მსოფლიო მნიშვნელობა გააჩნია. ენერგეტიკული რესურსებიდან აღსანიშნავია: [[ნავთობი]], [[ბუნებრივი გაზი]], [[ნახშირი (წიაღისეული)|ნახშირი]]. ნავთობის უდიდეს მარაგს ფლობს [[მექსიკა]] და [[ვენესუელა]]. ბუნებრივი გაზით მდიდარია მექსიკა, ვენესუელა, არგენტინა, [[ტრინიდადი და ტობაგო]]. ვენესუელაში ნავთობისა და გაზის უდიდესი მარაგი თავმოყრილია მარაკაიბოს ტბის აუზში, მექსიკაში კი ძირითადად [[კამპეჩეს ყურე]]სა და ჩინონტეპეკის რაიონში. ნავთობის დიდი მარაგია [[ფოლკლენდის კუნძულები]]ს ირგვლივ ოკეანეში. ნახშირის მარაგით გამოირჩევა [[ბრაზილია]], [[კოლუმბია]], ვენესუელა, [[არგენტინა]] და [[ჩილე]]. რეგიონი გამოირჩევა რკინის მადნის მნიშვნელოვანი მარაგით, სადაც განსაკუთრებულია ბრაზილიის როლი (მასზე მოდის რეგიონის რკინის მადნის 80 %). რკინის მადანს მოიპოვებენ ასევე [[პერუ]]სა და ვენესუელაში. რეგიონის მნიშვნელობა განსაკუთრებულია [[სპილენძი]]ს მარაგისა და მოპოვების მხრივ. აღსანიშნავია ჩილე (მთლი რეგიონის მარაგის 67 %), ასევე [[პანამა]], მექსიკა, ბრაზილია. რეგიონი გამოირჩევა [[ნიობიუმი]]ს განსაკუთრებული მარაგით (მსოფლიო მარაგის 85 %). მთელი მარაგი თავმოყრილია ბრაზილიაში. ეს რეგიონი ასევე მდიდარია შემდეგი სასარგებლო წიაღისეულით: [[მოლიბდენი]] (ჩილე, მექსიკა, პერუ), [[მანგანუმი]] (ბრაზილია), [[ბოქსიტები]] (ბრაზილია, ვენესუელა, იამაიკა, სურინამი), [[ტყვია]]-[[თუთია]] (მექსიკა, ბრაზილია, ბოლივია), [[სტიბიუმი]] (ბოლივია, მექსიკა), [[ბერილიუმი]] (ბრაზილია, არგენტინა), [[ფოსფატები]] (პერუ, ბრაზილია, მექსიკა), [[გოგირდი]] (ჩილე, მექსიკა), [[ვერცხლი]] (მექსიკა,პერუ). == ისტორია == === კოლუმბამდელი ისტორია === [[ფაილი:80 - Machu Picchu - Juin 2009 - edit.2.jpg|thumb|upright|[[მაჩუ-პიქჩუ]]ს ხედი — [[ინკების ცივილიზაცია|ინკების]] კოლუმბამდელი ძეგლი პერუში. მსოფლიოს ახალი შვიდი საოცრებიდან ერთ-ერთი.]] ლათინურ ამერიკაში დღემდე ცნობილი უძველესი ნასახლარი [[მონტე-ვერდე]]ს სახელითაა ცნობილი, სამხრეთ [[ჩილე]]ში, [[პუერტო-მონტი]]ს სიახლოვეს. ნასახლარი დაახლოებით 14 000 წლისაა, მაგრამ არსებობს ვარაუდი, რომ ის უფრო ძველია. ათასწლეულების მანძილზე ხალხი მთელ კონტინენტზე გავრცელდა. ახალი წელთაღრიცხვის პირველ ათასწლეულში, [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] ვრცელი [[წვიმის ტყეები]], მთები, ვაკეები და სანაპირო ზოლი მილიონობით ადამიანით იყო დასახლებული. ამერიკის უძველესი დასახლებები ეკუთვნის [[ლას-ვეგასის კულტურა]]ს<ref>The preceramic Las Vegas culture of coastal Ecuador http://www.jstor.org/pss/280325</ref> ძვ. წ. 8000-4600 წლებში — არამოძრავ ჯგუფს [[ეკვადორი]]ს სანაპირო ზოლში, იგივე ეპოქის უფრო ცნობილი [[ვალდივიის კულტურა|ვალდივიის კულტურის]] წინაპრებს. ზოგიერთმა ჯგუფმა უფრო მუდმივი დასახლებები შექმნა, მაგალითად [[ჩიბჩა-მუისკების ცივილიზაცია|ჩიბჩა-მუისკებმა]] და [[ტაირონა]]მ. ამ ჯგუფებმა მოიცვეს კარიბის რეგიონი. ადგილობრივი ჯგუფები, რომლებმაც ყველაზე მტკიცე დასახლებები შექმნეს, იყვნენ ჩიბჩები [[კოლუმბია]]ში, [[კეჩუა (ხალხი)|კეჩუა]] და [[აიმარა (ხალხი)|აიმარა]] [[ბოლივია]]სა და [[პერუ]]ში. რეგიონი მრავალი ადგილობრივი ხალხისა და მოწინავე ცივილიზაციის სამშობლო გახდა, მათ შორის იყვნენ [[აცტეკები]], [[ტოლტეკები]], [[კალინას ხალხი|კარიბები]], [[ტუპის ხალხი|ტუპი]], [[მაიას ცივილიზაცია|მაია]] და [[ინკების ცივილიზაცია|ინკები]]. მაიას ცივილიზაციის ოქროს ხანა დაიწყო ახ. წ. 250 წლიდან. შემდეგ მას მოჰყვა ორი უდიდესი ცივილიზაცია — აცტეკები და ინკები, რომლებიც XIV საუკუნის დასაწყისში და XV საუკუნის შუა წლებში, ერთმანეთის მიყოლებით დაწინაურდნენ. მთელი ამერიკის მასშტაბით, ბოლო, ყველაზე ძლევამოსილი ცივილიზაცია იყო [[აცტეკების იმპერია]], სანამ მას კონტინენტზე შემოჭრილი ესპანელები გაანადგურებდნენ. {{პანორამა|Sacsayhuamán Décembre 2006 - Vue Panoramique - Pleine résolution.jpg|1600px|<center>[[ინკების ცივილიზაცია|ინკების]] ძეგლი [[საქსაუმანი]], [[კუსკო]], [[პერუ]].</center>}} === ევროპული კოლონიზაცია === [[ფაილი:ამერიკის კოლონიზაცია 1750.png|მინიატიურა|[[ამერიკა|ამერიკის]] კოლონიზაცია ევროპელთა მიერ (1750 წლისთვის).]] [[ფაილი:Nazca monkey.jpg|thumb|მარცხნივ|[[ნასკას ხაზები|ნასკას ნახატები]], პერუ]] [[ფაილი:Desembarco de Colón de Dióscoro Puebla.jpg|thumb|left|[[რომანტიზმი|რომანტიკული]] ნახატი ''„ქრისტეფორე კოლუმბის მოსვლა ამერიკაში“ (Primer desembarco de Cristóbal Colón en América)''; დიოსკორო პუებლა, 1862 წ.]] [[ფაილი:Brazil paraty wide street.jpg|thumb|წარსულში პორტუგალიის კოლონიის, ბრაზილიის არქიტექტურას საგრძნობლად ეტყობა პორტუგალიური კვალი. ფოტოზე: ქალაქ [[პარატი]]ს ქუჩა]] [[ქრისტეფორე კოლუმბი]]ს მოგზაურობების შემდეგ დაწყებული მასობრივი ევროპული კოლონიზაციის შედეგად, ადგილობრივმა ელიტებმა, მაგალითად [[აცტეკები|აცტეკებმა]] და [[ინკების ცივილიზაცია|ინკებმა]] ძალაუფლება დაკარგეს. ადგილობრივი ჯგუფების დახმარების წყალობით, [[ერნან კორტესი|ერნან კორტესმა]] აცტეკური ელიტების ძალაუფლებას მოუღო ბოლო, [[ფრანსისკო პისარო]]მ კი ინკების მმართველებს [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] დასავლეთში. რეგიონის კოლონიზაცია [[ესპანეთის იმპერია|ესპანეთმა]] და [[პორტუგალიის იმპერია|პორტუგალიამ]] მოახდინა. 1494 წელს, [[ტორდესილასის ხელშეკრულება|ტორდესილასის ხელშეკრულების]] საფუძველზე გაევლო სადემარკაციო ხაზი, რომელმაც ტერიტორია ესპანეთისა და პორტუგალიის საკონტროლო ნაწილებად გაყო. აღნიშნული ხელშეკრულების მიხედვით, ხაზის დასავლეთი ნაწილი ესპანეთს ერგო, პორტუგალიას კი მის აღმოსავლეთით დარჩენილი ტერიტორია (პორტუგალიის ტერიტორია სამხრეთ ამერიკაში შემდეგში ბრაზილიად იქცა). [[ფაილი:06.Plaza de la Independencia de Granada.JPG|მინიატიურა|კოლონიური ქალაქი [[გრანადა (ნიკარაგუა)|გრანადა]] [[ნიკარაგუა]]ში — ერთ-ერთი ყველაზე მონახულებადი ძეგლი [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურ ამერიკაში]]]] XVI საუკუნის მიწურულს ესპანეთსა და პორტუგალიას სხვა ქვეყნებიც შეუერთდნენ, მათ შორის [[საფრანგეთი]], რომელმაც საკმაოდ ვრცელი არეალების ოკუპაცია მოახდინა ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში. გადმოღებულ იქნა ევროპული კულტურა, ჩვეულებები და მმართველობა, [[კათოლიკური ეკლესია|რომანულ-კათოლიკური ეკლესია]] მთავარი პოლიტიკური და ეკონომიკური ძალაუფლება გახდა, სრულიად გაბატონდა ადგილობრივ რელიგიებზე და საბოლოოდ, ამ პერიოდის [[ამერიკა]]ში ერთადერთი ოფიციალური რელიგია გახდა. ევროპელების მიერ მოტანილმა ისეთმა ეპიდემიურმა დაავადებებმა, როგორებიცაა [[ყვავილი (ეპიდემია)|ყვავილი]] და [[წითელა]], ადგილობრივი მოსახლეობის დიდი ნაწილი გაანადგურა. ისტორიკოსებს ამ დაავადებების შედეგად ამომწყდარი მოსახლეობის ზუსტი რიცხვის განსაზღვრა არ შეუძლიათ, თუმცა ზოგიერთი მათგანის მიერ დასახელებული ციფრები 85 %-დან 25 %-მდე მერყეობს. ისტორიული ჩანაწერების ნაკლებობის გამო, ზუსტი რიცხვის დასახელება ჭირს. ბევრი გადარჩენილი იძულებით გაამწესეს ევროპელთა პლანტაციებსა და მაღაროებში სამუშაოდ. საკმაოდ გახშირდა ადგილობრივებისა და ევროპელი კოლონისტების სისხლის აღრევა და უკვე კოლონიური პერიოდის დასასრულისთვის, შერეული წარმოშობის ხალხმა ([[მეტისები]]) რამდენიმე კოლონიაში მოსახლეობის უმრავლესობა შეადგინა. === დამოუკიდებლობა (1804–1825) === [[ფაილი:Miguel Hidalgo y Costilla.png|thumbnail|upright|დონ [[მიგელ იდალგო ი კოსტილია]] — [[მექსიკის დამოუკიდებლობისათვის ომი]]ს ლიდერი]] 1804 წელს [[ჰაიტი]] პირველო ლათინოამერიკული სახელმწიფო გახდა, რომელმაც [[საფრანგეთი]]ს კოლონია [[სან-დომინგო]]ში, [[ტუსენ ლუვერტიური]]ს მეთაურობით მონების აჯანყების შემდეგ, დამოუკიდებლობა მოიპოვა. გამარჯვებულებმა მონობა გააუქმეს. ჰაიტის დამოუკიდებლობამ სული შთაბერა დამოუკიდებლობის მოძრაობებს ესპანურ ამერიკაში. XVIII საუკუნის მიწურულს, ესპანეთისა და პორტუგალიის ძალაუფლებამ მსოფლიო ასპარეზზე იკლო და მათი ადგილი სხვა ევროპულმა სახელმწიფოებმა, განსაკუთრებით ბრიტანეთმა და საფრანგეთმა დაიკავეს. ესპანეთის ხელისუფლებისა მიერ დაწესებული მკაცრი შეზღუდვებისა და ადგილობრივი ესპანელების გაბატონების გამო ძირითად სოციალურ და პოლიტიკურ ინსტიტუციებში, ლათინური ამერიკის მოსახლეობაში უკმაყოფილება იზრდებოდა. 1808 წელს ესპანეთში [[ნაპოლეონ I|ნაპოლეონის]] შეჭრა სიტუაციის შემოტრიალების წერტილად იქცა, [[კრეოლი|კრეოლურმა]] ელიტებმა ხუნტები შექმნეს და დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლა დაიწყეს. ამევე დროს, ახალი მსოფლიოს მეორე უძველესმა სახელმწიფომ [[აშშ]]-ის შემდეგ — ახლად დამოუკიდებლობამოპოვებულმა [[ჰაიტი]]მ ბიძგი მისცა დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლი მოძრაობების მეთაურებს, მაგალითად, [[მექსიკა]]ში [[მიგელ იდალგო ი კოსტილია]]ს, [[ვენესუელა]]ში [[სიმონ ბოლივარი|სიმონ ბოლივარს]] და [[ხოსე დე სან-მარტინი|ხოსე დე სან-მარტინს]] [[არგენტინა]]ში; მათ მზადყოფნაში მოიყვანეს საკმაო რაოდენობის სამხედრო აღჭურვილობა და ჯარი. ხუნტებსა და ესპანეთის კოლონიალურ მმართველობებს შორის სულ მალე სასტიკი ბრძოლები დაიწყო; გამარჯვებას ძირითადად დამოუკიდებლობის მომხრეები აღწევდნენ. ამის შემდეგ, ეს ადრეული მოძრაობები 1810 წლიდან ესპანეთის სამეფო არმიამ ჩაახშო, მათ შორის, [[მექსიკა]]ში [[მიგელ იდალგო ი კოსტილია]] 1810 წელს, მოგვიანებით, 1812 წელს კი [[ფრანსისკო დე მირანდა]] [[ვენესუელა]]ში. ახალი თაობის ხელმძღვანელების ლიდერობით, როგორებიც იყვნენ [[სიმონ ბოლივარი]] „განმათავისუფლებელი“, [[ხოსე დე სან-მარტინი]] [[არგენტინა]]ში და [[სამხრეთ ამერიკა|სამხრეთ ამერიკის]] სხვა განმათავისუფლებლები, დამოუკიდებლობის მოძრაობამ ძალები მოიკრიბა და 1825 წლისთვის, მთელმა ესპანურმა ამერიკამ [[კუბა|კუბისა]] და [[პუერტო-რიკო]]ს გარდა, ესპანეთისგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა. დამოუკიდებლობის მოპოვებისთანავე, 1822 წელს [[ბრაზილია]]მ [[კონსტიტუციური მონარქია]] დაამყარა. იმავე წელს, მექსიკაში, სამხედრო ოფიცერი [[აგუსტინ დე იტურბიდე]] სათავეში ჩაუდგა კონსერვატორებისა და ლიბერალების კოალიციას, რომელმაც კონსტიტუციური მონარქიული წყობა დაამყარა, იტურბიდე კი იმპერატორად გამოაცხადა. [[მექსიკის პირველი იმპერია|მექსიკის პირველი იმპერიის]] სიცოცხლე ხანმოკლე აღმოჩნდა, 1823 წელს კი ქვეყანაში [[რესპუბლიკა]] შეიქმნა. == კონსოლიდაცია და ლიბერალ-კონსერვატორთა კონფლიქტები (1818-1990) == [[ფაილი:Bolivar Arturo Michelena.jpg|thumb|[[სიმონ ბოლივარი]] — [[ვენესუელა|ვენესუელის]], [[კოლუმბია|კოლუმბიის]], [[ეკვადორი]]ს, [[ბოლივია|ბოლივიის]], [[პერუ]]სა და [[პანამა|პანამის]] გამათავისუფლებელი.]] [[ფაილი:Smartin.JPG|thumb|220პქ|[[ხოსე დე სან-მარტინი]] — [[არგენტინა|არგენტინის]], [[ჩილე]]სა და [[პერუ]]ს გამათავისუფლებელი.]] === კონსერვატორთა და ლიბერალთა კონფლიქტები XIX საუკუნის ლათინურ ამერიკაში === მას შემდეგ, რაც ლათინური ამერიკის ბევრმა ქვეყანამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, დაიწყო კონფლიქტები ხალხსა და მთავრობას შორის, რომელთა უმრავლესობაც შეიძლება დავიდეს იდეოლოგიურ დაპირისპირებაში [[ლიბერალიზმი|ლიბერალიზმსა]] და [[კონსერვატიზმი|კონსერვატიზმს]] შორის. რევოლუციებამდე, სამთავრობო სისტემაში დომინირებდა კონსერვატიზმი და იგი დაფუძნებული იყო სოციალური კლასების არსებობაზე, მეფის მმართველობით. ლიბერალებს მმართველობის სისტემებში ცვლილებები სურდათ, მათ მონარქიებისა და სოციალური კლასების მოშლა და თანასწორობის დამყარება უნდოდათ. როდესაც 1824 წელს [[მექსიკის პრეზიდენტი]] ლიბერალი [[გუადელუპე ვიქტორია]] გახდა, კონსერვატორებს მტკიცედ სწამდათ, რომ სახელმწიფო ბევრად უკეთესი იყო ხელისუფლებაში ახალი მთავრობის მოსვლამდე, შესაბამისად, მათი თვალსაზრისით, ძველი მთავრობა ბევრად უკეთესი იყო. ამ აზრის კვალდაკვალ, კონსერვატორებმა მთავრობაზე კონტროლის დამყარება განიზრახეს, რაც გამოუვიდათ კიდეც. 1833 წელს პრეზიდენტად აირჩიეს [[ანტონიო ლოპეს დე სანტა-ანა|გენერელი სანტა-ანა]]. მომდევნო ათწლეულში, [[მექსიკა-ამერიკის ომი|მექსიკა-ამერიკის ომში]] (1846-1848) [[მექსიკა]]მ [[შეერთებული შტატები]]ს სასარგებლოდ ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი დაკარგა. ამ დანაკარგმა განრისხებულ ლიბერალებს კონსერვატორული მთავრობის წინააღმდეგ აჯანყებისაკენ უბიძგა. 1837 წელს კონსერვატორმა [[რაფაელ კარერა]]მ [[გვატემალა]] დაიპყრო და [[ცენტრალური ამერიკის ფედერაციული რესპუბლიკა|ცენტრალური ამერიკის ფედერაციული რესპუბლიკიდან]] გამოიყვანა. ამ კავშირის დაშლის შემდეგ წარმოშობილი არასტაბილურობის შედეგად, დამოუკიდებლობა გამოაცხადეს [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალური ამერიკის]] სხვა სახელმწიფოებმაც. [[ბრაზილია]]ში სასოფლო დასახლებების არისტოკრატებს კონფლიქტი ჰქონდათ ურბანულ კონსერვატორებთან. პორტუგალიური კონტროლი ბრაზილიის ნავსადგურებზე ამ უკანაკსნელის მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგაც გაგრძელდა. იმ იდეაზე დაყრდნობით, რომ ძველი მთავრობა უკეთესი იყო, ურბანისტები მხარს კონსერვატორებს უჭერდნენ, რადგან მათთვის უფრო მეტი შესაძლებლობები იშლებოდა. 1819 წელს, მას შემდეგ რაც რეგიონმა ესპანეთისგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა, [[დიდი კოლუმბია|დიდი კოლუმბიის]] პრეზიდენტი [[სიმონ ბოლივარი]] გახდა. იგი სათავეში ჩაუდგა სამხედრო კონტროლის მქონე სახელმწიფოს. მოქალაქეებს ბოლივარის მთავრობის პოზიცია არ მოსწონდათ: მილიტარიზმში ხალხი უბედური იყო თავისი როლით და სამოქალაქო ნაწილის შეხედულებით, სამხედროებს ზედმეტად დიდი ძალაუფლება ეპყრათ ხელთ. დიდი კოლუმბიის დაშლის შემდეგ, კონსერვატორებისა და ლიბერალების კონფლიქტი ახლა უკვე [[ახალი გრანადის რესპუბლიკა|ახალ გრანადაში]] გაგრძელდა. თითოეული ეს კონფლიქტი კონცენტრირებული იყო მოცემულ რეგიონებში, კონსერვატორები ძირითადად სამხრეთის მთებსა და კაუკის ხეობაში იყვნენ. 1840-იანი წლების შუაში ლიდერების გარკვეულმა ნაწილმა [[კარაკასი|კარაკასში]] ლიბერალური ოპოზიცია ჩამოაყალიბეს. ამ მოძრაობის აქტიური მონაწილე იყო ჟურნალისტი ანტონიო ლეოკადიო გუსმანი, რომელიც კარაკასის მოსახლეობაში სულ უფრო და უფრო მეტი პოპულარობით სარგებლობდა.<ref>Halperín Donghi, T. (2013). Historia contemporánea de América latina. Madrid: Alianza.</ref> [[არგენტინა]]ში, კონფლიქტის მონაწილეებმა ეს ბრძოლა მონათლეს კონფლიქტად ცენტრალიზაციისა და ფედერალიზაციის მომხრეებს შორის, რაც კონსერვატორებისა და ლიბერალების ექვივალენტურია. ბრაზილიასთან ომში [[ურუგვაი]]მ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, რის შემდეგაც ცენტრალური მთავრობა არგენტინაში ჩამოყალიბდა. სამოქალაქო ომი ცენტრალისტებსა და ფედერალისტებს შორის არგენტინაში მას შემდეგაც გაგრძელდა, რაც ცენტრალისტური ხელისუფლების სათავეში პირველი პრეზიდენტი მოვიდა. როდესაც პროვინციები [[არგენტინის ფედერაცია]]ში მეთაურების გარეშე შევიდნენ და [[ხუან მანუელ დე როსასი|ხუან მანუელ დე როსასმა]] უარი განაცხადა სახელმწიფო კონსტიტუციის დამტკიცებაზე, კონფლიქტი კიდევ უფრო გამწვავდა და ნამდვილ სამოქალაქო ომში გადაიზარდა.<ref>Galasso, N. (2011). Historia de la Argentina (Vol. 1).</ref> ანალოგიური დაპირისპირების მონაწილეებს ურუგვაიში თეთრებსა ''(blancos)'' და წითლებს ''(colorados)'' უწოდებდნენ, სადაც თეთრები კონსერვატორებს წარმოადგენდნენ, წითლები კი [[მონტევიდეო]]ში ბიზნეს-ინტერესების მქონეთ. ამ ორ ჯგუფს შორის კონფლიქტი სამოქალაქო ომში გადაიზარდა, რომელიც ''„[[ურუგვაის სამოქალაქო ომი|გერა გრანდეს]]“'' სახელითაა ცნობილი.<ref>Hudson, R., & Meditz, S. (1990). Uruguay: A Country Study.</ref> === ბრიტანეთის გავლენა XIX საუკუნის ლათინურ ამერიკაში === მას შემდეგ, რაც XVIII საუკუნის მიწურულს დიდმა ბრიტანეთმა [[ჩრდილოეთ ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკის]] კოლონიები დაკარგა, უკვე XIX საუკუნის ბოლოს რესურსების მომწოდებელი ახალი ბაზრების საჭიროების წინაშე აღმოჩნდა.<ref name="Donghi, T. 1970">Donghi, T. (1970). Historia contemporánea de América Latina ([2. ed.). Madrid: Alianza Editorial. 148-149</ref> ამ პრობლემის გადასაჭრელად, დიდმა ბრიტანეთმა ესპანეთის სამხრეთამერიკულ კოლონიებს დაადგა თვალი. 1806 წელს პატარა ბრიტანულმა ძალებმა მოულოდნელი იერიში მიიტანა [[რიო-დე-ლა-პლატის ვიცე-სამეფო]]ს მთავრობის შენობაზე.<ref>Donghi, T. (1970). Historia contemporánea de América Latina ([2. ed.). Madrid: Alianza Editorial. 88</ref> ადგილობრივი გარნიზონი მომხვდურებს მედგრად დაუხვდა, მაგრამ დაცვის დროს შენობა დაინგრა. ბრიტანელების ხელთ აღმოჩნდა დიდი რაოდენობის ძვირფასი მეტალი, მაგრამ ამ დროს გამოჩნდა საფრანგეთის საზღვაო ძალები, რომლებმაც ბრიტანელები [[ესპანეთის მეფე|ესპანეთის მეფის]] სახელით გაანადგურა. თუმცა, ამ შემთხვევას მაინც მოჰყვა უწესრიგობა, რადგან არეალზე კონტროლი მილიციამ აიღო. მომდევნო წელს უფრო დიდი ძალებით ბრიტანელებმა კიდევ ერთი იერიში განახორციელეს, ამჯერად მათ [[მონტევიდეო]]ს აღება ეწადათ. მართალია მათ მონტევიდეოს ვერ მიაღწიეს, მაგრამ წარმატებით შეკრეს ალიანსი ადგილობრივებთან.<ref>Donghi, T. (1970). Historia contemporánea de América Latina ([2. ed.). Madrid: Alianza Editorial. 89</ref> საბოლოოდ, ბრიტანელებმა ინდიელთა ბაზრებზე კონტროლი დაამყარეს. ახლად დამყარებულმა ბრიტანულმა დომინანტობამ დიდად შეუშალა ხელი ლათინური ამერიკის მრეწველობის განვითარებას და გააძლიერა რეგიონის დამოკიდებულება მსოფლიო სავაჭრო ქსელზე.<ref>Engerman, Stanley L., and Kenneth L. Sokoloff. "History Lessons: Institutions, Factors Endowments, and Paths of Development in the New World." The Journal of Economic Perspectives Vol. 14(3) pp. 217-232 (2000): pp. 217-232. Print. 219</ref> ბრიტანეთმა ჩაანაცვლა ესპანეთი, როგორც რეგიონის უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორი.<ref>"Latin American History from 1800 to 1914." Woodville. Colegio Woodville, n.d. Web. 24 Oct. 2013. <http://www.woodville.org/documentos/130506latinamericanhistory-summary.pdf>. 1,2,3</ref> დიდმა ბრიტანეთმა ლათინურ ამერიკაში მნიშვნელოვანი მოცულობის კაპიტალი ჩადო, რადგან გეგმაში ჰქონდა რეგიონის განვითარება და საქონლის მწარმოებელ ბაზრად ქცევა.<ref>"Latin American History from 1800 to 1914." Woodville. Colegio Woodville, n.d. Web. 24 Oct. 2013. <http://www.woodville.org/documentos/130506latinamericanhistory-summary.pdf>. 1</ref> 1820-1850-იანი წლების ლათინური ამერიკის პოსტდამოუკიდებელი ქვეყნების ეკონომიკა უმოქმედო იყო და სტაგნაციას განიცდიდა.<ref name="Donghi, T. 1970"/> საბოლოოდ, ბრიტანეთსა და ლათინურ ამერიკას შორის გაზრდილმა ვაჭრობამ ხელი შეუწყო სახელმწიფოთა განვითარებას, მაგალითად ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას.<ref>Racine, K. (Aug2010). “This England and This Now”: British Cultural and Intellectual Influence in the Spanish American Independence Era. Hispanic American Historical Review, Vol. 90(Issue 3), p423–454.</ref> მათ შორის იყო გზები და რკინიგზები, რაც კიდევ უფრო ზრდიდა ამ ქვეყნების ვაჭრობას ერთმანეთთან და გარესამყაროსთან. 1870 წლისთვის დრამატულად გაიზარდა ექსპორტი, რამაც კაპიტალიც კი მოიზიდა საზღვარგარეთიდან (მათ შორის ევროპიდან და აშშ-დან).<ref>"Latin American History from 1800 to 1914." Woodville. Colegio Woodville, n.d. Web. 24 Oct. 2013. <http://www.woodville.org/documentos/130506latinamericanhistory-summary.pdf>. 2</ref> === საფრანგეთის ჩართულობა XIX საუკუნის ლათინურ ამერიკაში === [[ფაილი:BattleofPuebla2.jpg|მინიატიურა|[[პუებლის ბრძოლა]]]] 1821-1910 წლებში [[მექსიკა]]ში რამდენიმე [[სამოქალაქო ომი]] მიმდინარეობდა კონსერვატორულ მთავრობასა და ლიბერალ რეფორმისტებს შორის. 1861 წელს ლიბერალმა ამბოხებულებმა [[ბენიტო ხუარესი]]ს მეთაურობით ქალაქი [[მეხიკო]] აიღეს და ლიბერალური მმართველობა დაამყარეს. შედეგად, მექსიკა მუდმივი ომებისგან გათავისუფლდა, მაგრამ უზარმაზარი ვალები დარჩა [[ესპანეთი|ესპანეთთან]], [[ინგლისი|ინგლისთან]] და [[საფრანგეთი|საფრანგეთთან]]. მომდევნო ორი წლის მანძილზე ახლად დანიშნულმა პრეზიდენტმა ბენიტო ხუარესმა ვალების გადახდა შეწყვიტა და ახალი მთავრობის მთელი ძალისხმევა მექსიკის აღმშენებლობისა და სტაბილიზაციისაკენ მიმართა. 1861 წლის 8 დეკემბერს, მექსიკისგან ვალების ამოღების მიზნით, ესპანეთი, საფრანგეთი და ინგლისი ქალაქ [[ვერაკრუსი|ვერაკრუსს]] [[ვერაკრუსის ოკუპაცია|მიადგნენ]]. თუმცა, [[ნაპოლეონ III]]-მ, რომელსაც ეკონომიკური ინტერესების მიღმა საფრანგეთის სატელიტი სახელმწიფოს შექმნა სურდა, 1862 წელს ესპანეთი და ინგლისი ჩამოიშორა. ნაპოლეონ III-ის საფრანგეთმა მექსიკის იმპერატორად დაადგინა ავსტრიის ერცჰერცოგი მაქსიმილიან ჰაბსბურგი. საფრანგეთის მსვლელობას ქალაქ [[მეხიკო]]საკენ სასტიკი წინააღმდეგობა შეხვდა მექსიკის მთავრობის მხრიდან, რაც ღია ომში გადაიზარდა. 1862 წლის [[პუებლის ბრძოლა]]ში მექსიკის არმიამ [[იგნასიო სარაგოსა]]ს მეთაურებით ფრანგებს სძლია და განდევნა. გამარჯვება მექსიკის ძალაუფლების სიმბოლო გახდა, ვინაიდან ქვეყანამ უცხოური ოკუპაცია აიცილა თავიდან, თუმცა ფრანგების შეტევა მეხიკოზე მთელი წლის განმავლობაში გაგრძელდა. მექსიკელი აჯანყებულების სასტიკმა წინააღმდეგობამ და იმის შიშმა, რომ საფრანგეთის წინააღმდეგ [[შეერთებული შტატები]] გაილაშქრებდა, ნაპოლეონ III აიძულა მექსიკას გასცლოდა და მტრისთვის დაეტოვებინა მაქსიმილიანი, რომელიც შემდეგ მექსიკის ჯარებმა დახვრიტეს [[პორფირიო დიასი]]ს მეთაურობით. [[ნაპოლეონ III]]-ის სურვილმა განევრცო საფრანგეთის ეკონომიკური იმპერია თავი იჩინა გადაწყვეტილებაში, გაეფართოებინა ტერიტორიები [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალური ამერიკის]] რეგიონის ხარჯზე. საფრანგეთის მთავარი ინტერესი იყო საპორტო ქალაქი [[ვერაკრუსი]] და ახალი არხის აშენება. ნაპოლეონის მთავარი ეკონომიკური მიზანი იყო ახალი მსოფლიოსა და აღმოსავლეთ აზიის სავაჭრო გზების დაკავშირება საფრანგეთთან, რათა გაზრდილიყო ძვირფასი ქანების მაღაროების დამუშავება და საფრანგეთის ტექსტილის ინდუსტრია. წყნარი ოკეანის რეგიონსა და მთლიანი ახალი მსოფლიოს ყველა აქტივში შეერთებული შტატების ეკონომიკურმა გავლენამ ძლიერ შეაშინა ნაპოლეონი, რამაც ის აიძულა ვალის ამოღების საბაბით მექსიკაში შეჭრილიყო. საბოლოოდ, 1881 წელს საფრანგეთმა [[პანამის არხი]]ს მშენებლობა დაიწყო, რაც 1904 წელს შეერთებულმა შტატებმა გადაიბარა და ბოლომდე მიიყვანა. === აშშ-ის ჩართულობა XIX საუკუნის ლათინურ ამერიკაში === ==== მონროს დოქტრინა ==== [[ფაილი:James Monroe White House portrait 1819.gif|მინიატიურა|[[აშშ-ის პრეზიდენტი]] [[ჯეიმზ მონრო]]]] [[მონროს დოქტრინა]] წარმოადგინეს 1823 წელს, პრეზიდენტის ყოველწლიურ მოხსენებაში კონგრესთან. დოქტრინა ევროპულ სახემწლიფოებს აფრთხილებდა, რომ [[შეერთებული შტატები]] გულგრილი ვეღარ დარჩებოდა მათ მიერ ლათინური ამერიკის კოლონიზაციისას. თავდაპირველად ის წამყვანი სახელმწიფოების მისამართით მომზადდა, მაგრამ სულ მალე დასავლეთ ნახევარსფეროში შეერთებული შტატების საგარეო პოლიტიკის სახელმძღვანელოდ იქცა. დოქტრინა ძალაში შევიდა 1865 წელს, როდესაც აშშ-ის მთავრობამ [[მექსიკა|მექსიკის]] [[მექსიკის პრეზიდენტი|პრეზიდენტ]] [[ბენიტო ხუარესი|ბენიტო ხუარესს]] დიპლომატიური და სამხედრო მხარდაჭერა გამოუცხადა. ლათინური ამერიკის ზოგიერთი ქვეყანა მონროს დოტქრინის მიღმა აშშ-ის ინტერვენციას ხედავდა, როცა ეს უკანასკნელი ამას საჭიროდ ჩათვლიდა. ლათინურ ამერიკაში აშშ-ის ჩართულობის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი იყო [[უილიამ უოლკერი]]ს შემთხვევა. უოლკერი ცნობილი სამხედრო ავანტიურისტი იყო, რომელიც უცხო ქვეყნებში მოქმედებდა და შტატების მიერ მათი ანექსიის გეგმებს ამზადებდა. 1855 წელს ის [[ნიკარაგუა]]ში გაემგზავრა იმ იმედით, რომ დაამხობდა ხელისუფლებას და ქვეყანას აშშ-ს გადასცემდა. მხოლოდ 56 მიმდევართან ერთად, უოლკერმა ქალაქ გრანადის აღება შეძლო. მან თავი არმიის მეთაურად გამოაცხადა, [[პატრისიო რივასი]] კი პრეზიდენტად. რივასის პრეზიდენტობა მაშინ დასრულდა, როცა ის ნიკარაგუიდან გაიქცა. ახალი პრეზიდენტი უილიამ უოლკერი გახდა. თუმცა, არც მისი მმართველობა გაგრძელებულა დიდხანს. იგი დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა ადგილობრივი პოლიტიკური ჯგუფებისა და მეზობელი ქვეყნების მხრიდან. 1857 წლის 1 მაისს, უოლკერი იძულებული გახდა ჩაბარებოდა ამერიკელ საზღვაო ოფიცერს, რომელიც მას და მის ხალხს ნიკარაგუის დატოვებას აიძულებდა. ==== მექსიკა-ამერიკის ომი (1846–1848) ==== [[ფაილი:Nebel Mexican War 10 Chapultepec Pillow.jpg|მინიატიურა|[[ამერიკა-მექსიკის ომი]]]] ლათინურ ამერიკაში [[აშშ]]-ის ჩართულობის კიდევ ერთი შემთხვევა იყო [[ამერიკა-მექსიკის ომი|ამერიკის ომი მექსიკასთან]], რომელიც 1846 წლის აპრილში დაიწყო და 1848 წლის თებერვლამდე გაგრძელდა. ომის მთავარი მიზეზი იყო 1845 წელს [[ტეხასის ანექსია]] და ამის შედეგად გამოწვეული დავა ამ ქვეყნებს შორის [[საზღვარი (სახელმწიფო)|საზღვრის]] შესახებ, მექსიკა მოითხოვდა, რომ საზღვარს მდინარე [[ნუესესი|ნუესესზე]] გაევლო, აშშ კი მდინარე [[რიო-გრანდე (მექსიკის ყურე)|რიო-გრანდეზე]]. მექსიკა-ამერიკას შორის მშვიდობა დამყარდა [[გვადალუპე-იდალგოს ხელშეკრულება|გვადალუპე-იდალგოს ხელშეკრულების]] შედეგად, რომლის თანახმადაც, მექსიკა აშშ-ს უთმობდა ტერიტორიებს, რომლებიც შემდეგში [[კალიფორნიის შტატი|კალიფორნიისა]] და [[ნიუ-მექსიკო]]ს ნაწილი გახდა, გარდა ამისა, მექსიკა უარს აცხადებდა [[ტეხასი]]ს მიმართ პრეტენზიაზე, რის სანაცვლოდაც შტატები მას 15 000 000 დოლარს უხდიდა. მიუხედავად ამისა, ორ ქვეყანას შორის მაინც დიდი დაძაბულობა რჩებოდა და მომდევნო ექვსი წლის მანძილზე, სიტუაცია მხოლოდ უარესდებოდა, რასაც თან ახლდა რეიდები საზღვრის გასწვრივ, ასევე ადგილობრივი ინდიელების თავდასხმები მექსიკის მოქალაქეებზე. სიტუაციის განმუხტვის მიზნით, შტატები დათანხმდა მექსიკისგან ეყიდა 29 670 კვადრატული მილი ტერიტორია 10 000 000 დოლარად, რაც ასევე საშუალებას იძლეოდა აშენებულიყო [[ატლანტის ოკეანე|ატლანტისა]] და [[წყნარი ოკეანე]]ების სანაპიროების დამაკავშირებელი სამხრეთის რკინიგზა. ამ შემთხვევას შემდეგ [[გედსდენის შენაძენი]] ეწოდა. ლათინური ამერიკის საქმეებში აშშ-ის ინტერვენციამ კრიტიკული ფორმა მიიღო [[ესპანეთ-ამერიკის ომი|ესპანეთ-ამერიკის ომში]], რამაც რადიკალურად ცუდად იმოქმედა [[კუბა|კუბისა]] და [[პუერტო-რიკო]]ს მომავალზე, ისევე როგორც [[გუამი]]სა და [[ფილიპინები]]საზე, ეს პროცესი ესპანეთის მიერ მსოფლიოში შემორჩენილი უკანასკნელი კოლონიების დაკარგვით დასრულდა. === მსოფლიო ომები (1914–1945) === ==== ბრაზილიის მონაწილეობა II მსოფლიო ომში ==== [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ, რომელშიც [[ბრაზილია]] [[შეერთებული შტატები]]ს, [[დიდი ბრიტანეთი]]სა და [[საფრანგეთი]]ს მოკავშირე იყო, ქვეყანამ გააანალიზა, რომ უფრო უნარიანი არმია ესაჭიროებოდა, მაგრამ ამის მისაღწევად საკმარისი ტექნოლოგიები არ გააჩნდა. 1919 წელს, ბრაზილიაში საფრანგეთის კომიტეტმა ფრანგული სამხედრო მისია დააარსა. მთავარი მიზანი ბრაზილიის შიდა ამბოხებების ჩახშობა იყო. ისინი ცდილობდნენ არმიისთვის ესწავლებინათ ევროპული სამხედრო სტანდარტები, მაგრამ მუდმივი სამოქალაქო მისია მათ [[მეორე მსოფლიო ომი]]სთვის არ ამზადებდა. [[ბრაზილია|ბრაზილიის]] [[ბრაზილიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტ]] [[ჟეტულიუ ვარგასი|ჟეტულიუ ვარგასს]] ქვეყნის ინდუსტრიალიზაცია სურდა, რადგან ბრაზილია სხვა ქვეყნების მიმართ უფრო კონკურენტუნარიანი გამხდარიყო. მან სავაჭრო შეთანხმებები დადო [[გერმანია]]სთან, [[იტალია]]სთან, [[საფრანგეთი|საფრანგეთთან]] და [[აშშ]]-სთან. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დაწყებამდე წლებით ადრე, ბრაზილიაში გადასახლდა ბევრი [[იტალიელები|იტალიელი]] და [[გერმანელები|გერმანელი]], რამაც [[ნაცისტები|ნაცისტური]] გავლენა შექმნა. იმიგრანტები მთავრობასა და შეიარაღებულ ძალებში მაღალ პოზიციებს იკავებდნენ. ბოლო დროს ისიც გახდა ცნობილი, რომ [[სამხრეთ ამერიკა]]ში ომის 9000 კრიმინალი გაიქცა, მათ შორის იყვნენ [[ხორვატები]], [[უკრაინელები]], [[რუსები]], ასევე დასავლეთ ევროპელები, რომლებიც ნაცისტური ომის მანქანას ეხმარებოდნენ. მათგან 5000 [[არგენტინა]]ში დასახლდა, 1500-დან 2000-მდე [[ბრაზილია]]ში, დაახლოებით 500-დან 1000-მდე [[ჩილე]]ში, დანარჩენები კი [[პარაგვაი]]სა და [[ურუგვაი]]ში.<ref>{{cite news|title=Secret Files Reveal 9,000 Nazi War Criminals Fled to South America after WWII|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2117093/Secret-files-reveal-9-000-Nazi-war-criminals-fled-South-America-WWII.html|publisher=Mail Online|accessdate=24 May 2012|location=London|first=Allan|last=Hall|date=2012-03-19}}</ref> არავისთვის იყო საიდუმლო, რომ პრეზიდენტი ვარგასი აღფრთოვანებას ვერ ფარავდა ნაცისტური გერმანიისა და მისი ფიურერის მიმართ. მან გერმანიის საჰაერო ძალებს ბრაზილიის ტერიტორიაზე საიდუმლო ბაზების აშენების ნება მისცა, მაგრამ ვარგასმა ასევე კარგად იცოდა, რომ ვერასოდეს მოიპოვებდა ნაცისტების კეთილგანწყობას, მათი რასისტული დამოკიდებულების გამო ბრაზილიის საკმაოდ დიდი შავკანიანი მოსახლეობის მიმართ. ეს ალიანსი გერმანიასთან ბრაზილიის მეორე საუკეთესო სავაჭრო კავშირი გახდა შეერთებულ შტატებთან მოკავშირეობის შემდეგ. ბრაზილია შეერთებული შტატებისა და გერმანიის მიმართ ნეიტარალიტეტის შენარჩუნებას ცდილობდა, რადგან სურდა ეჩვენებინა, რომ ის ორივე დაპირისპირებული მხარისათვის საინტერესო ქვეყანა იყო. ბრაზილია ესწრებოდა კონტინენტურ შეხვედრებს [[ბუენოს-აირესი|ბუენოს-აირესში]] (1936), [[ლიმა]]სა (1938) და [[ჰავანა]]ში (1940), რის შედეგადაც ის ვალდებული გახდა თავდასხმის შემთხვევაში დაეცვა [[ამერიკა|ამერიკის]] ნებისმიერი ნაწილი. საბოლოოდ, [[ბრაზილია]]მ უარი თქვა [[გერმანია]]სთან სავაჭრო ურთიერთობაზე, მას შემდეგ რაც ამ უკანასკნელმა თავდასხმები განახორციელა ოფშორულ სავაჭრო გემებზე, რაც იმით დასრულდა, რომ გერმანიამ [[ამერიკა|ამერიკის]] წინააღმდეგ ბლოკადა გამოაცხადა [[ატლანტის ოკეანე]]ში. გარდა ამისა, გერმანიამ უახლოეს პერიოდში ამერიკის კონტინენტზე თავდასხმის გადაწყვეტილებაც მიიღო. როდესაც გერმანიის წყალქვეშა ნავები ბრაზილიის შეუიარაღებელ სავაჭრო გემებს დაესხნენ თავს, [[ბრაზილიის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] [[ჟეტულიუ ვარგასი|ვარგასი]] [[აშშ]]-ის [[აშშ-ის პრეზიდენტი|პრეზიდენტ]] [[ფრანკლინ დელანო რუზველტი|ფრანკლინ დელანო რუზველტს]] შეხვდა, რათა შურისძიების გზები განეხილა. 1942 წლის 22 იანვარს ბრაზილიამ ოფიციალურად გაწყვიტა ყველანაირი ურთიერთობა [[გერმანია]]სთან, [[იაპონია]]სთან და [[იტალია]]სთან და მოკავშირეებს შეუერთდა. დემოკრატიისთვის ბრძოლის მიზნით, ბრაზილიის საექსპედიციო კორპუსი გაიგზავნა იტალიის [[ნეაპოლი]]ს რეგიონში. ბრაზილია ერთადერთი ლათინოამერიკული ქვეყანა იყო, რომელმაც ევროპაში ჯარები გაგზავნა. საწყის ეტაპზე, ბრაზილიას მხოლოდ ომისათვის რესურსებისა და თავშესაფრების მომზადება სურდა, რათა ომის შემდეგ კარგი სტატუსი ჰქონოდა, მაგრამ საბოლოოდ, მას ბრძოლებში 25 000 კაცის გაგზავნა მოუხდა.<ref>{{cite web|last=Penteado|first=Carlos Joes A.|title=Hyper War: The Brazilian Participation in World War II|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/Brazil/Participation/index.html|accessdate=24 May 2012}}</ref> [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ, შეერთებულმა შტატებმა და ლათინურმა ამერიკამ მჭიდრო ურთიერთობები განაგრძეს. მაგალითად, [[USAID]]-მა რეგიონში შექმნა ოჯახის დაგეგმვის პროგრამები, რის შედეგადაც მასიურად [[კათოლიციზმი|კათოლიკურ]] რეგიონებში ქალებს კონტრაცეპტივების გამოყენების შესაძლებლობა მიეცათ.<ref>{{cite web|title=Health in Latin America and the Caribbean|url=http://csis.org/files/media/csis/pubs/090422_bliss_healthlatinamer_web.pdf|publisher=Center for Strategic and International Studies|accessdate=22 May 2012}}</ref> === ცივი ომი (1946–1990) === ==== ეკონომიკა ==== დიდი დეპრესიის გამო, ლათინური ამერიკა დაბალი კოეფიციენტით იზრდებოდა, რაც მას განზე აყენებდა წამყვანი ინდუსტრიული დემოკრატიებისგან. ორმა მსოფლიო ომმა და აშშ-ის დეპრესიამ ლათინური ამერიკის ქვეყნების ეკონომიკის ჩამორჩენილობა გამოიწვია, რამაც რეგიონი აიძულა შეეცვალა იმპორტის პოლიტიკა ინდუსტრიალიზაციით.<ref name="History of Latin America">History of Latin America. Encyclopedia Britannica</ref> ქვეყნებმა ასევე მეტი აქცენტი გადაიტანეს ექსპორტზე. ბრაზილიამ სხვა ქვეყნებში ავტომობილების გაყიდვა დაიწყო, ზოგიერთმა ლათინოამერიკულმა ქვეყანამ კი იმპორტის ხარჯზე ქარხნების გახსნა დაიწყო, რამაც სხვა ქვეყნებს საშუალება მისცა ესარგებლათ ლათინური ამერიკის იაფი მუშახელით. კოლუმბიამ ყვავილების, ზურმუხტების, ყავისა და ოქროს ექსპორტი დაიწყო, რის შედეგადაც, ის მსოფლიოში ყვავილების მეორე უმსხვილესი ექსპორტიორი გახდა. ეკონომიკური ინტეგრაციის ხარჯზე, ამ ქვეყნებს შესაძლებლობა ეძლეოდათ გაჯიბრებოდნენ აშშ-ისა და ევროპულ ეკონომიკებს. 1960-იანი წლების დასაწყისიდან, როდესაც შეიქმნა ლათინური ამერიკის თავისუფალი სავაჭრო ასოციაცია და ცენტრალური ამერიკის საერთო ბაზარი, რეგიონის ქვეყნებმა მთელი ძალისხმევა ეკონომიკური ინტეგრაციისკენ მიმართეს.<ref name="History of Latin America"/> ==== რეფორმები ==== დიდმა ქვეყნებმა, მაგალითად არგენტინამ, რეფორმები დაიწყო უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად მდიდრებსა და ღარიბებს შორის, რაც დიდი პრობლემა იყო ლათინურ ამერიკაში და სერიოზულად აფერხებდა ეკონომიკის ზრდას.<ref name="Kaufman">The Political Effects of Inequality: Some Inconvenient Facts. Rutgers University</ref> საზოგადოებრივ ჯანდაცვაში მიღწეულმა წარმატებებმა მოსახლეობის ზრდის ნამდვილი აფეთქება გამოიწვია, რამაც შედეგად სოციალური სერვისების გაუარესება მოიტანა. გაფართოვდა განათლების სისტემა, გაუმჯობესდა სოციალური უსაფრთხოების სისტემები, თუმცა პრივილეგიები როგორც წესი საშუალო კლასისკენ მიემართებოდა და არა ღარიბებისკენ. შედეგად, კეთილდღეობის უთანასწორობა კიდევ უფრო გაიზარდა. გაზრდილმა ინფლაციამ და სხვა ფაქტორებმა განაპირობა ის, რომ ქვეყნები ვერ აფინანსებდნენ ღარბიების დასახმარებლად მიმართულ სოციალური განვითარების პროგრამებს. ==== ბიუროკრატიული ავტორიტიტარიზმი ==== 1964 წლის შემდეგ ბრაზილიაში, არგენტინასა და [[პინოჩეტი, აუგუსტო|პინოჩეტი]]ს ჩილეში, ცუდი ეკონომიკური პირობების გამო ბიუროკრატიული ავტორიტიტარიზმი სუფევდა. ამის განაჩენად კი ის რჩებოდა, რომ არც ერთ დემოკრატიას არ შეეძლო აღეკვეთა სასტიკი ინფლაცია, მოეზიდა ინვესტორები და სწრაფად და ეფექტიანად გაეუმჯობესებინა ეკონომიკური ზრდა. როდესაც ინფლაცია მნიშვნელოვნად დაეცა, მრეწველობა უკვე სავალალო პირობებში იმყოფებოდა.<ref name="Kaufman"/> ==== აშშ-სთან ურთიერთობები ==== [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ [[აშშ]]-სა და [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირს]] შორის [[ცივი ომი]] დაიწყო; ამ დროს ამერიკელი დიპლომატები [[აზია|აზიით]], [[აფრიკა|აფრიკითა]] და ლათინური ამერიკით დაინტერესდნენ და ამ რეგიონის ქვეყნებში საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ ხშირად აწარმოებდნენ რწმუნებათა გადაცემის ომს. აშშ-ის მიზანი [[კომუნიზმი]]ს გავრცელების შეჩერება იყო. ცივი ომის პერიოდში ლათინური ამერიკის ქვეყნები როგორც წესი აშშ-ს მხარეს იკავებდნენ, ზოგიერთი მათგანი იმასაც კი აპროტესტებდა, რომ შეერთებული შტატები მათ სათანადო ყურადღებას არ აქცევდა და კომუნიზმს ძირითადად ებრძოდა ევროპასა და აზიაში და არა ლათინურ ამერიკაში. ზოგიერთი ლათინოამერიკული ქვეყნის მთავრობა აშშ-სგან იმასაც კი მოითხოვდა, რომ [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს საშუალებით განეხორციელებინა ინტერვენცია და დაემხო რეგიონის ზოგიერთი ნაციონალისტური რეჟიმი. 1947 წელს [[აშშ-ის კონგრესი|აშშ-ის კონგრესმა]] გამოსცა ეროვნული უსაფრთხოების აქტი, რის საფუძველზეც, აშშ-ის მზარდი ანტიკომუნისტური აკვიატების საპასუხოდ შეიქმნა ეროვნული უსაფრთხოების საბჭო.<ref name="Dominguez">U.S.-Latin American Relations During the Cold War and its Aftermath. Institute of Latin American Studies</ref> 1954 წელს, როდესაც [[გვატემალა|გვატემალის]] [[გვატემალის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]] [[ხაკობო არბენს გუსმანი|ხაკობო არბენსი]] კომუნისტების მხარდაჭერას დათანხმდა და ამერიკულ [[United Fruit Company]]-ს ჰოლდინგებზე იერიში მიიტანა, შეერთებულმა შტატებმა გვატემალელი კონტრრევოლუციონერების მხარდაჭერა და [[არბენს გუსმანი, ხაკობო|არბენსის]] დამხობა გადაწყვიტა. ინტერვენცია ძირითადად ცენტრალური სადაზვრევო სააგენტოს ხერხებით განხორციელდა და არა სამხედრო გზით, რასაც აშშ ცივი ომის დროს ხშირად მიმართავდა ლათინური ამერიკის ქვეყნებში, ამის მაგალითი იყო ასევე [[ჩილე]]ში [[სალვადორ ალიენდე]]ს დამხობა. ლათინური ამერიკა ყველაზე მეტად მაინც ეკონომიკური განვითარების პრობლემის წინაშე იდგა, მაშინ, როცა აშშ რეგიონში ძირითადად კომუნიზმთან ბრძოლით იყო დაკავებული, მიუხედავად იმისა, რომ ლათინურ ამერიკაში კომუნიზმი ძალიან მცირედ იყო წარმოდგენილი.<ref name="Dominguez"/> ==== კუბის რევოლუცია ==== [[ფაილი:LaCaballeriaCorrales.JPG|მინიატიურა|[[კუბის რევოლუცია]]]] 1959 წლისთვის [[კუბა]]ში [[ფულხენსიო ბატისტა]]ს კორუფციული, დიქტატორული რეჟიმი იყო. სწორედ ამ წელს, ბატისტა [[ფიდელ კასტრო]]მ [[კუბის რევოლუცია|დაამხო]] და დასავლეთ ნახევარსფეროში პირველი კომუნისტური სახელმწიფო შექმნა. [[აშშ]] იძულებული გახდა კუბისთვის სავაჭრო ემბარგო დაეწესებინა. ამას დაემატა კასტროს მიერ კერძო საწარმოების ექსპროპრიაცია და ორივე ფაქტორმა ერთად კუბის ეკონომიკა მნიშვნელოვნად აზარალა.<ref name="History of Latin America"/> კუბის მაგალითის შთაგონებით, მთელ ლათინურ ამერიკაში სასოფლო პარტიზანული კონფლიქტები და ურბანული ტერორისტული აქტები გაიზარდა. პარტიზანების წინააღმდეგ მიმართულ ოპერაციებში ლათინური ამერიკის ქვეყნებს ეხმარებოდა შეერთებული შტატები, კერძოდ პრეზიდენტ [[კენედი, ჯონ|კენედის]] მიერ შექმნილი „ალიანსი პროგრესისთვის“. ამ დარტყმებს წარმატებას უწინასწარმეტყველებდნენ. 1970 წელს ჩილეს პრეზიდენტი გახდა მარქსისტი [[სალვადორ ალიენდე]], თუმცა სამი წლის შემდეგ, აშშ-მა ის სამხედრო გადატრიალების გზით დაამხო. მიუხედავად სამოქალაქო ომისა, კრიმინალის მაღალი დონისა და პოლიტიკური არასტაბილურიბისა, ლათინური ამერიკის უმრავლესმა ქვეყანამ, გარდა კუბისა, თანდათანობით დემოკრატიული წყობა დაამყარა. ==== შეჭრა ღორების ყურეში ==== [[ფაილი:Raulche2.jpg||thumb|[[რაულ კასტრო]] (მარცხნივ) და [[ჩე გევარა]] (მარჯვნივ) ორიენტეს პროვინციაში, კუბა]] [[გვატემალა]]ში მიღწეული წარმატებით შეგულიანებულმა შეერთებულმა შტატებმა 1960 წელს გადაწყვიტა [[კასტრო, ფიდელ|კასტროს]] მოწინააღმდეგე ამბოხებულების შეტევისთვის დაეჭირა მხარი. 1961 [[ღორების ყურე]]ში შეჭრა წარუმატებელი გამოდგა, მას აშშ აფინანსებდა [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო]]ს საშუალებით და მიზანი კასტროს დამხობა იყო. ეს ინციდენტი კენედის ახალი ადმინისტრაციისათვის ნამდვილი მოულოდნელობა იყო. ==== ალიანსი პროგრესისთვის ==== 1961 წელს, შეერთებულ შტატებსა და ლათინურ ამერიკას შორის ეკონომიკური თანამშრომლობის გაუმჯობესების მიზნით, პრეზიდენტი კენედი „ალიანსი პროგრესისთვის“ შექმნის ინიციატივით გამოვიდა. ალიანსს ლათინურ ამერიკაში რეფორმებისათვის და სამხედრო კონფლიქტების თავიდან აცილების მიზნით 20 მილიარდი დოლარი უნდა უზრუნველეყო. რეფორმები წარუმატებელი გამოდგა, იმ ზედმეტად მარტივი თეორიის გამო, რასაც ის ეფუძნებოდა, ერთ-ერთი მიზეზი ასევე იყო ლათინური ამერიკის საკითხებში განსწავლული ექსპერტების სიმცირე. ==== კარიბის კრიზისი ==== [[ფაილი:Soviet-R-12-nuclear-ballistic missile.jpg|მინიატიურა|საბჭოთა ბირთვულ ქობინიანი რაკეტა]] 1962 წელს [[კარიბის კრიზისი|კარიბის კრიზისმა]] აშშ და [[საბჭოთა კავშირი]] ომის ზღვარზე მიიყვანა. საბჭოთა კავშირის ლიდერმა [[ნიკიტა ხრუშჩოვი|ნიკიტა ხრუშჩოვმა]] კუბაში განათავსა ბირთვული ქობინები, რომელთაც შეეძლო გაენადგურებინა შეერთებული შტატების აღმოსავლეთი ნაწილი. კუბაში დამატებითი საბჭოთა ქობინების შეტანის თავიდან აცილების მიზნით, პრეზიდენტმა [[კენედი, ჯონ|კენედიმ]] გადაწყვიტა კუბა საზღვაო ბლოკადაში მოექცია. საბოლოოდ, ხრუშჩოვმა უკან დაიხია და ქობინები კუბიდან გაიტანა. საპასუხოდ, კენედი დათანხმდა, რომ არასოდეს შეიჭრებოდა კუბაში და [[თურქეთი]]დან გაიტანდა ბირთვულ შეიარაღებას. === ვაშინგტონის კონსენსუსი === 1980-1990-იან წლებში, კრიზისის შედეგად დაზარალებული ქვეყნების რეფორმების მხარდასაჭერად, ვაშინგტონმა დაიწყო სპეციფიკური ეკონომიკური პოლიტიკის გატარება, რაც ერთგვარ „სტანდარტად“ მიიჩნეოდა. ეს პოლიტიკა ეყრდნობოდა ისეთ ინსტიტუციებს, როგორებიც იყო [[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]], [[მსოფლიო ბანკი]] და [[აშშ-ის ფინანსთა სამინისტრო]]. ბოლო წლებში, ლათინური ამერიკის რამდენიმე ქვეყანას სოციალისტები ან სხვა მემარცხენე მიმართულების მთავრობები მართავენ, მათ შორისაა [[არგენტინა]] და [[ვენესუელა]], რომლებიც ვაშინგტონის კონსენსუსის საწინააღმდეგო პოლიტიკას ატარებენ. (ლათინური ამერიკის სხვა მემარცხენე მთავრობებს შორისაა [[ბრაზილია]], [[ჩილე]] და [[პერუ]]. === შებრუნება მარცხნივ === [[ფაილი:UNASUR-15SEP2008.jpg|thumb|right|[[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი]]ს სამიტი პალასიო-დე-ლა-მონდენაში, [[სანტიაგო]], [[ჩილე]].]] 2000-იან წლებში, რეგიონის უმრავლეს ქვეყნებში, ხელისუფლების სათავეში [[მემარცხენეობა|მემარცხენე]] მიმართულების პარტიები მოვიდნენ. [[უგო ჩავესი]] [[ვენესუელა]]ში, [[რიკარდო ლაგოსი]] და [[მიშელ ბაჩელეტი]] [[ჩილე]]ში, [[ლუის ინასიუ ლულა და სილვა|ლულა და სილვა]] და [[დილმა რუსეფი]] [[ბრაზილია]]ში, [[ნესტორ კირხნერი]] და შემდეგ მისი ცოლი [[კრისტინა ფერნანდესი]] [[არგენტინა]]ში, [[ტაბარე ვასკესი]] და [[ხოსე მუხიკა]] [[ურუგვაი]]ში, [[ევო მორალესი]] [[ბოლივია]]ში, [[დანიელ ორტეგა]] [[ნიკარაგუა]]ში, [[რაფაელ კორეა]] [[ეკვადორი|ეკვადორში]], [[ფერნანდო ლუგო]] [[პარაგვაი]]ში, [[მანუელ სელაია]] [[ჰონდურასი|ჰონდურასში]] (დაამხეს სამხედრო გადატრიალებით) და [[მურისიო ფუნესი]] [[სალვადორი|სალვადორში]] — ყველა მათგანი მემარცხენე ფრთის პოლიტიკოსია, რომლებიც საკუთარ თავს ხშირად [[სოციალიზმი|სოციალისტებად]], [[ლათინური ამერიკის ინტეგრაცია|ლათინოამერიკანისტებად]] ან ანტიიმპერიალისტებად მოიხსენიებენ (ხშირად ეწინააღმდეგებიან აშშ-ის პოლიტიკას რეგიონში). ასეთი ვითარების შედეგად, ზოგიერთმა უკვე დასახელებულმა ქვეყანამ შექმნა რვაწევრიანი ალიანსი ALBA — „[[ბოლივარული ალიანსი ჩვენი ამერიკის ხალხისათვის]]“ ({{lang-es|''Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América''}}). 2013 წლის დეკემბრისთვის, [[კოსტა-რიკა]]ს ([[ლაურა ჩინჩილია|ლაურია ჩინჩილია]]), ჰონდურასს ([[პორფირიო ლობო]]), [[გვატემალა]]ს, [[კოლუმბია]]ს ([[ხუან მანუელ სანტოსი]]), [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]ს ([[დანილო მედინა]]) და [[პანამა]]ს ([[რიკარდო მარტინელი]]) მემარჯვენე მიმართულების მთავრობები ჰყავდა. === სოციალური მოძრაობების დაბრუნება === 1982 წელს [[მექსიკა]]მ განაცხადა, რომ მას საგარეო ვალების გასტუმრება არ შეეძლო, რამაც ვალების კრიზისი წარმოშვა და მომდევნო ათწლეულის მანძილზე ლათინური ამერიკის ეკონომიკის ერთგვარი „დისკრედიტაცია“ გამოიწვია.<ref name="Hershberg & Rosen">Hershberg, Eric, and Fred Rosen, eds. ''Latin America after Neoliberalism''. New York: North American Congress on Latin America, 2006. Print.</ref> ვალების ამ კრიზისმა უბიძგა [[ნეოლიბერალიზმი|ნეოლიბერალურ]] რეფორმებს, რამაც თავის მხრივ რეგიონში ბევრი სოციალური მოძრაობა შეაგულიანა. ლათინურ ამერიკაში „განვითარების ცვლილება“ გაბატონდა, რაც გამოწვეული იყო უარყოფითი ეკონომიკური ზრდით, მრეწველობის შემცირებით და შესაბამისად, საშუალო და ქვედა კლასების ცხოვრების დონის დაბალი სტანდარტებით.<ref>Escobar, Arturo, and Sonia E. Alvarez, eds. ''The Making of Social Movements in Latin America''. Boulder: Westview, 1992. Print.</ref> მთავრობებმა უპირველეს პოლიტიკურ მიზნად დაისახეს ფინანსური და სოციალური უსაფრთხოება, აამუშავეს ახალი ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკა, რასაც მოჰყვა მანამდე სახელმწიფოს კუთვნილი ინდუსტრიების [[პრივატიზაცია]] და შრომის არაფორმალიზაცია.<ref name="Hershberg & Rosen" /> მეტი ინვესტორის მოზიდვის მცდელობისას, მთავრობები ასევე აქტიურად ჩაერთვნენ [[გლობალიზაცია|გლობალიზაციის]] პროცესში და საერთაშორისო ეკონიმიკასთან უფრო გახსნილი ურთიერთობები დაამყარეს. ლათინური ამერიკის მასშტაბით დემოკრატიის გავრცელებასთან ერთად, მთავრობის მმართველობა უფრო ინკლუზიური ხდებოდა, ეკონომიკური რისკები ექსკლუზიურად რჩებოდა საზოგადოების მცირე ელიტური ჯგუფებისათვის. ნეოლიბერალური რესტრუქტურიზაციის შედეგად შემოსავლების გადანაწილება გაიზარდა, თუმცა სოციალური კეთილდღეობის უფლებებისათვის უარყოფილ იქნა პოლიტიკური პასუხისმგებლობა. რაც უფრო იზრდებოდა რეგიონში განვითარების პროექტები, მით მეტად იზრდებოდა უთანასწორობა და სიღარიბე.<ref name="Hershberg & Rosen" /> ამ პროექტებს მიღმა დარჩენილმა დაბალმა კლასმა მთელი ლათინური ამერიკის მასშტაბით სოციალური მოძრაობები გააცოცხლა. [[ფაილი:MST International Socialist46623.jpeg|thumb|left|250პქ|ბავშვები მღერიან ჰიმნს, უადგილმამულო მუშათა მოძრაობის მე-20 დაბადების დღე.]] ეკონომიკური და გლობალური ტენდენციების შედეგად, როგორც სოფლის, ისე ქალაქის მოსახლეობას სერიოზული პრობლემები აწუხებდა, რაც მათ მასობრივი დემონსტრაციების გამართვას აიძულებდა. მათ შორის ყველაზე დიდი და ძალადობრივი მიტინგები გაიმართა ურბანული სერვისების არქონის გამო; ასეთი დემონსტრაციების მაგალითები იყო [[კარასაო]] [[ვენესუელა]]ში და [[არხენტინასაო]] [[არგენტინა]]ში.<ref name="Johnston & Almeida">Johnston, Hank, and Paul Almeida, eds. ''Latin American Social Movements''. Lanham: Rowman & Littlefield, 2006. Print.</ref> სასოფლო მოძრაობებს სხვადასხვაგვარი მოთხოვნები ჰქოდათ, რომლებიც ძირითადად დაკავშიორებული იყო მიწის უთანასწორო გადანაწილებასთან, განვითარების პროგრამებში ჩართვასთან, გარემოსდაცვით საკითხებთან, ნეოლიბერალურ [[სოფლის მეურნეობა|სასოფლო-სამეურნეო]] რესტრუქტურიზაციასთან და საარსებო წყაროს ნაკლებობასთან. ამ მოძრაობებს სერიოზული მხარდაჭერა ჰქონდა საერთაშორისო კონსერვატორული არასამთავრობო ორგანიზაციებისგან. [[უადგილმამულო მუშათა მოძრაობა]] ამჟამად შესაძლოა ყველაზე დიდი თანამედროვე სოციალური მოძრაობაა ლათინურ ამერიკაში.<ref name="Johnston & Almeida" /> იქიდან გამომდინარე, რომ მკვიდრი მოსახლეობა ძირითადად სასოფლოა, სოციალური სასოფლო მოძრაობების დიდ წილს ადგილობრივი მოძრაობები შეადგენს, მათ შორისაა [[ეროვნული განთავისუფლების საპატისტური არმია]] მექსიკაში, [[ეკვადორის ადგილობრივ ნაციონალისტთა კონფედერაცია|ადგილობრივ ნაციონალისტთა კონფედერაცია]] [[ეკვადორი|ეკვადორში]], ადგილობრივი ორგანიზაციები ეკვადორისა და [[ბოლივია|ბოლივიის]] ამაზონიის რეგიონში, პან-მაიური საზოგადოებები [[გვატემალა]]ში, [[იანომამო]]ს ადგილობრივ ჯგუფთა მობილიზაცია ამაზონიაში, [[კუნას ხალხი]]ს [[პანამა]]ში, [[ალტიპლანო]]ს [[აიმარა (ხალხი)|აიმარასა]] და [[კეჩუა (ხალხი)|კეჩუას ხალხი]]ს ბოლივიაში.<ref name="Johnston & Almeida" /> სოციალური მოძრაობების სხვა მნიშვნელოვან ტიპებს შორისაა შრომითი ბრძოლები და გაფიცვები, როგორიცაა მუშათა თვითმენეჯმენტის მქონე ფაბრიკები [[არგენტინა]]ში, ისევე როგორც გენდერზე ორიენტირებული მოძრაობები, მაგალითად [[პლასა-დე-მაიოს დედები]] არგენტინაში და პროტესტი [[მაკილადორა]]ს ტიპის წარმოების მიმართ, რადგან ის ძირითადად ქალის იაფ შრომას იყენებს.<ref name="Johnston & Almeida" /> ფართო პოლიტიკურ მარცხნივ გადახრასთან ერთად, ეს მრავალფეროვანი სოციალური მოძრაობები დღემდე გრძელდება. მათ მსოფლიო მასშტაბით უფრო მზარდი ნდობა და სოციალური ცნობიერება აქვთ იმ მნიშვნელოვანი საკითხების მიმართ, რაც გავლენას ახდენს ლათინური ამერიკის ადგილობრივ ხალხებზე; მოძრაობებს მხარს უჭერს მრავალი საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაცია. გარდა ამისა, ისინი წარმოადგენს ნეოლიბერალური პრინციპების ხელშესახებ ალტერნატივას, იბრძვის კონსტიტუციური ცვლილებებისა და საკანონმდებლო პოლიტიკისათვის, იბრძვიან აქტიური წარმომადგენლობითი დემოკრატიის ღირსებებისათვის.<ref>{{cite web|last=Chossudovsky |first=Michel |url=http://www.globalresearch.ca/index.php?context=va&aid=14747 |title=Petras, James. "Latin America: Social Movements in Times of Economic Crises". '&#39;Global Research'&#39;. N.p., 12 Aug. 2009. Web. 16 Nov. 2011 |publisher=Globalresearch.ca |date=2009-08-12 |accessdate=2013-04-23}}</ref> === სამომხმარებლო საქონლის ბუმი და მზარდი ურთიერთობები ჩინეთთან === 2000-იანი წლების ფართო სამომხმარებლო საქონლის ბუმმა პოზიტიური გავლენა იქონია ლათინური ამერიკის მრავალი ქვეყნის ეკონომიკაზე. სხვა ტენდენციაა სწრაფად მზარდი მნიშვნელობის მქონე [[ჩინეთ-ლათინური ამერიკის ურთიერთობები|ურთიერთობები ჩინეთთან]].<ref name=AFP2011>Jordi Zamora. China's double-edged trade with Latin America. Sep 3, 2011. AFP. https://archive.is/20130124212149/www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5ggNqQ5G8UFErmAEw71Y-u51P8_Eg?docId=CNG.e829052752a5436e909ab280ad561af6.671</ref> == ტერიტორიულ-სასაზღვრო კონფლიქტები == === ტერიტორიებისთვის ბრძოლა ახლადშექმნილ სახელმწიფოებს შორის === [[ფაილი:Chaco war map.gif|მინიატიურა|[[ჩაკოს ომი]] და მის შემდეგ გამოწვეული ტერიტორიული ცვლილებები]] ლათინური ამერიკის ქვეყანათა მიერ დამოუკიდებლობის ტალღიდან მომდევნო ხუთი ათწლეულის განმავლობაში, ადგილი ჰქონდა ერების ჩამოყალიბების ხანგრძლივ პროცესს. არცთუ იშვიათი იყო ომი ლათინური ამერიკის ქვეყნებს შორის, რამაც ნაწილობრივ შეცვალა ამ რეგიონის პოლიტიკური რუკა. [[სახელმწიფო საზღვარი|სახელმწიფო საზღვრების]] უმრავლესობა ძირითადად [[ესპანეთის იმპერია|ესპანეთის]] კოლონიების ძველი ადმინისტრაციული საზღვრების გარშემო შეიქმნა; მრავალ ადგილას, საზღვარი არამდგრადი იყო, რის გამოც ახალმა სახელმწიფოებმა ძირითადად XIX საუკუნის მეორე ნახევარში, ბუნებრივ რესურსებზე წვდომისათვის, ერთმანეთში ომები დაიწყეს. ყველაზე სისხლისმღვრელი კონფლიქტები იყო [[პარაგვაული ომი]] (1864-1870) და [[წყნარი ოკეანის მეორე ომი]] (1879-1884). პარაგვაულ ომში, პარაგვაის წინააღმდეგ ჩაერთნენ [[არგენტინა]], [[ბრაზილია]] და [[ურუგვაი]]. ომში პარაგვაიმ სრული მარცხი განიცადა. შედეგად, მნიშვნელოვნად შემცირდა ამ ქვეყნის ფართობი და იგი [[დემოგრაფია|დემოგრაფიული]] კოლაფსის წინაშე აღმოჩნდა: 1864 წლიდან 1871 წლამდე მოსახლეობა 525 ათასიდან 221 ათასამდე შემცირდა, რომელთა შორის მამაკაცი სულ 28 ათასი დარჩა.<ref>Holocausto paraguayo en Guerra del ’70". (http://www.abc.com.py)</ref> [[წყნარი ოკეანის მეორე ომი|წყნარი ოკეანის მეორე ომში]], [[ჩილე]]მ დაამარცხა [[ბოლივია|ბოლივიისა]] და [[პერუ]]ს გაერთიანებული ძალები. გამარჯვების შედეგად, ჩილემ [[ნატრიუმის ნიტრატი]]თ მდიდარ არეალზე დაამყარა კონტროლი, რომელსაც მანამდე ბოლივია და პერუ აკონტროლებდნენ. ყველაზე მძიმე შედეგი კი ომმა ბოლივიას მოუტანა — იგი [[წყნარი ოკეანე|წყნარ ოკეანეზე]] გასასვლელის გარეშე დარჩა. XIX საუკუნის შუა წლებში, რეგიონი მზარდი [[აშშ]]-ის პირისპირ აღმოჩნდა, რომელიც [[ჩრდილოეთ ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკის]] ტერიტორიებზე გაფართოებას და მთლიანად ნახევარსფეროზე გავლენის დამყარებას ცდილობდა. [[მექსიკა-ამერიკის ომი|მექსიკა-ამერიკის ომში]] (1846-1848) [[მექსიკა]]მ თავისი ტერიტორიის თითქმის ნახევარი დაკარგა. 1860-იან წლებში, მექსიკაზე არაპირდაპირი კონტროლის დამყარებას [[საფრანგეთი]] შეეცადა. [[სამხრეთ ამერიკა]]ში, [[ბრაზილია]]მ თავის მეზობლების ხარჯზე [[ამაზონი]]ს აუზის ვრცელ არეალებზე დაამყარა კონტროლი. 1880-იან წლებში, თავისი პოლიტიკური და ეკონომიკური ინტერესების დასაკმაყოფილებლად, აშშ-მა ლათინურ ამერიკაში აგრესიული პოლიტიკა წამოიწყო, რაც საბოლოოდ „პანამერიკული კონფერენციითა“ და „[[ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია|ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის]]“ შექმნით დასრულდა. ასევე წარმატებით დასრულდა აშშ-ის ინტერვენცია [[კუბა|კუბის]] დამოუკიდებლობისათვის ფინალურ [[ესპანეთ-ამერიკის ომი|ბრძოლაში ესპანელთა წინააღმდეგ]] 1898 წელს. 1914 წელს ამერიკელებმა დაასრულეს [[პანამის არხი]]ს მშენებლობა იმ სახელმწიფოში, რომელიც 1903 წელს [[კოლუმბია]]ს გამოეყო ([[პანამის რესპუბლიკა]]). === ტერიტორიულ-სასაზღვრო კონფლიქტები თანამედროვე ლათინურ ამერიკაში === ლათინური ამერიკის თითქმის ყველა სასაზღვრო დავის მიზეზი სათავეს მის ისტორიაში იღებს.<ref>William L. Krieg, Ecuadoran-Peruvian Rivalry in the Upper Amazon, 2d ed. (Washington D.C.: Department of State, 1986), 251.</ref> უმეტესი მათგანი კოლონიური პერიოდიდან მოდის, რასაც გაურკვეველ კოლონიურ ადმინისტრაციულ საზღვრებსა და კონტინენტის გეოგრაფიის შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობას მიაწერენ. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] ადრეულ წლებში, გაურკვეველი იყო ზუსტად სად მდებარეობდა [[საზღვარი (სახელმწიფო)|საზღვარი]], რადგან როგორც წესი, ხშირად ისინი გაუვალ ჯუნგლებსა და მთიან არეალებში გადიოდა, რომლებიც შეუსწავლელი იყო და კოლონიური ადმინისტრაციული კონტროლის მიღმა რჩებოდა. იქიდან გამომდინარე, რომ ამ არეალების უდიდესი ნაწილი [[ესპანეთის იმპერია|ესპანეთის სამეფოს]] კონტროლის ქვეშ იყო, კონტინენტის შიდა საზღვრების დაზუსტების საკმაოდ მცირე საჭიროება არსებობდა, ვინაიდან იმპერიისათვის მისი ერთიანი კოლონიის შიდა საზღვრების დაზუსტებას ნაკლები მნიშვნელობა ჰქონდა.<ref>Boundaries, Possessions, and Conflicts in Central and North America and the C a r i b b e a n (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1941).</ref> დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, რეგიონში ჩამოყალიბებულ სახელმწიფოთა უმრავლესობა დათანხმდა ''uti possedetis''-ის პრინციპს, რომელიც გულისხმობდა, რომ ახლად გათავისუფლებულ სახელმწიფოებს მემკვიდრეობით უნდა მიეღოთ ის კოლონიური ადმინისტრაციული საზღვრები, რომლებშიც ისინი დამოუკიდებლობის გამოცხადების მომენტში იმყოფებოდნენ.<ref>Steven R. Ratner, “Drawing a Better Line: Uti Possedetis and the Borders of New States,”American Journal of International Law 90, no. 4 (1996): 590–624</ref> თუმცა, შეიქმნა უთანხმოება იმასთან დაკავშირებით, თუ რას გულისხმობდა ეს ტერმინი. ერთი შეხედულების თანახმად, საზღვრები უნდა განესაზღვრა მხოლოდ ესპანურ სამართლებრივ დოკუმენტებს (''uti possedetis juris''), მაგრამ მეორე ხედვის თანახმად, ტერიტორიების განაწილების საფუძველი უნდა გამხდარიყო მიწების ის მფლობელობა, რომელიც დამოუკიდებლობის გამოცხადების მომენტში არსებობდა. მაგალითად, [[ბრაზილია]] მოითხოვდა მის საზღვრებს მიღმა არსებულ ისეთ ტერიტორიებს, რომლებიც გათვალისწინებული არ იყო ესპანეთ-პორტუგალიის შეთანხმებებით.<ref>Ibid., 595.</ref> ამ მიზეზებით, უმეტესი, მაგრამ არა ყველა საზღვარი ლათინურ ამერიკაში სადავო გახდა. ყველაზე მძიმე სასაზღვრო დავების გადაწყვეტას ხშირად ათეულობით წელი და ზოგიერთ შემთხვევაში საუკუნეზე მეტიც კი დასჭირდა. ზოგიერთი ტერიტორიული დავა გარკვევით მხოლოდ დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან მრავალი წლის შემდეგ გამოიკვეთა. [[ფაილი:Peru-ecuador war map.png|მინიატიურა|მარჯვნივ|350პქ|პერუ-ეკვადორის ტერიტორიული კონფლიქტი 1960-1998 წლებში]] ზოგიერთი კონფლიქტი სამხედრო შეტაკებაში გადაიზარდა, მათ შორის სრულმასშტაბიან ომშიც კი, თუმცა გაურკვეველი სასაზღვრო პრობლემის ასეთი მეთოდით გადაჭრის მცდელობა უფრო აქტუალური [[XIX საუკუნე]]ში იყო, ვიდრე [[XX საუკუნე]]ში. XIX საუკუნის ადრეულ წლებში საზღვრის გამო სასტიკად შეეტაკნენ [[პერუ]] და [[კოლუმბია]]. 1879-1883 წლებში მიმდინარე [[წყნარი ოკეანის მეორე ომი|წყნარი ოკეანის ომი]] [[ბოლივია|ბოლივიის]] ტერიტორიის [[ჩილე]]სთვის გადაცემით დამთავრდა, მათ შორის იყო საპორტო ქალაქი [[ანტოფაგასტა (ქალაქი)|ანტოფაგასტა]] (რომელსაც ბოლივიის შემადგენლობაში ''პენიას-ბლანკასი'' ერქვა), რის შედეგადაც ბოლივიამ მსოფლიო ოკეანეზე გასასვლელი დაკარგა. 1865-1870 წლებში მიმდინარეობდა [[სამთა ალიანსის ომი]] (იგივე „პარაგვაული ომი“) სადაც პარაგვაის წინააღმდეგ გამოდიოდა [[არგენტინა|არგენტინის]], [[ბრაზილია|ბრაზილიისა]] და [[ურუგვაი]]ს ალიანსი. ომში პარაგვაი დამარცხდა და მისი ტერიტორიის საკმაოდ მნიშვნელოვანი ნაწილი ბრაზილიას გადაეცა. ამავე საუკუნეში, პარაგვაისა და ბოლივიას შორის გაიმართა [[ჩაკოს ომი]] [[გრან-ჩაკო]]ს რეგიონისთვის, რომელმაც დაახლოებით 250 ათასი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. 1941 წელს კი სასაზღვრო ომი [[ეკვადორი|ეკვადორმა]] და [[პერუ]]მ ატეხეს, რაც საბოლოოდ ტერიტორიული შეთანხმებით დასრულდა. ყველაზე ხანგრძლივი და სერიოზული სასაზღვრო დავები სამხრეთ ამერიკაში 1990 წლიდან დაიწყო [[არგენტინა]]სა და [[ჩილე]]ს, ეკვადორსა და პერუს, ჩილეს და პერუს, ბრაზილიასა და მის მეზობლებს შორის. იმავე დროს, მსგავსი სასაზღვრო დავები წარმოიშვა [[გაიანა|გაიანის]], [[ვენესუელა|ვენესუელისა]] და [[კოლუმბია|კოლუმბიის]] შემთხვევებში, ასევე [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურ ამერიკაში]]. ამ უკანასკნელთა შორის მინიმალური იყო შეიარაღებული დავა. „დავების“ სიას ლიდერობს [[ნიკარაგუა]], რომელსაც სამხედრო დავა ოთხ სახელმწიფოსთან მოუხდა. სამ მეზობელთან შეიარაღებული დავა აწარმოა ვენესუელამ და [[ჰონდურასი|ჰონდურასმა]]. [[სალვადორი|სალვადორმა]], [[გვატემალა]]მ, გაიანამ და კოლუმბიამ კი ორ მეზობელთან. მიუხედავად იმისა, რომ 1990 წლიდან რეგიონში მილიტარიზებული სახელმწიფოთაშორისი დავები გახშირდა, ნამდვილ ომში მხოლოდ პერუ-ეკვადორის დავა გადაიზარდა 1995 წელს. == მოსახლეობა == {|class="toc" cellpadding=0 cellspacing=0 style="float:right; text-align:center;clear:all; margin-left:16px; font-size:90%;" !bgcolor=silver colspan=8|მოსახლეობა (2013)<ref>[[:m:w:en:List of countries by population|Lista de países por población (იმგლისური ვიკიპედია)]]</ref> |-bgcolor=#efefef !Nº !ქვეყანა ან ტერიტორია !მოსახლეობა |- |1º||align=left|'''{{BRA}}'''||align=right|195 632 000 |- |2º||align=left|'''{{MEX}}'''||align=right|118 419 000 |- |3º||align=left|'''{{COL}}'''||align=right|47 130 000 |- |4º||align=left|'''{{ARG}}'''||align=right|41 350 000 |- |5º||align=left|'''{{PER}}'''||align=right|30 476 000 |- |6º||align=left|'''{{VEN}}'''||align=right|29 760 000 |- |7º||align=left|'''{{CHI}}'''||align=right|16 841 000 |- |8º||align=left|'''{{ECU}}'''||align=right|15 779 000 |- |9º||align=left|'''{{დროშა|გვატემალა}}'''||align=right|15 440 000 |- |10º||align=left|'''{{CUB}}'''||align=right|11 163 000 |- |11º||align=left|'''{{დროშა|ჰაიტი}}'''||align=right|10 671 000 |- |12º||align=left|'''{{BOL}}'''||align=right|10 517 000 |- |13º||align=left|'''{{DOM}}'''||align=right|9 745 000 |- |14º||align=left|'''{{დროშა|ჰონდურასი}}'''||align=right|8 578 000 |- |15º||align=left|'''{{დროშა|პარაგვაი}}'''||align=right|6 849 000 |- |16º||align=left|'''{{დროშა|სალვადორი}}'''||align=right|6 635 000 |- |17º||align=left|'''{{NIC}}'''||align=right|6 216 000 |- |18º||align=left|'''{{CRI}}'''||align=right|4 667 000 |- |19º||align=left|'''''{{PRI}}''''' (აშშ)||align=right|3 641 000 |- |20º||align=left|'''{{PAN}}'''||align=right|3 605 000 |- |21º||align=left|'''{{URU}}'''||align=right|3 297 000 |- |22º||align=left|'''''{{დროშა|გვადელუპა}}''''' (საფრ.)||align=right|409 000 |- |23º||align=left|'''''{{MTQ}}''''' (საფრ.)||align=right|398 000 |- |24º||align=left|'''''{{დროშა|საფრანგეთის გვიანა}}''''' (საფრ.)||align=right|259 000 |- |25º||align=left|'''''{{დროშა|სენ-მარტენი}}''''' (საფრ.)||align=right|39 000 |- |26º||align=left|'''''{{დროშა|სენ-ბარტელმი}}''''' (საფრ.)||align=right|10 000 |- |27º||align=left|'''''{{დროშა|სენ-პიერი და მიკელონი}}''''' (საფრ.)||align=right|6 000 |- | ||align=left|'''სულ'''||align=right|'''597 526 000''' |- |} {{მოსახლეობის ისტორიული რაოდენობა |title = მოსახლეობის ისტორიული რაოდენობა |type = ლათინური ამერიკა და კარიბის ზღვის აუზი |align = left |შენიშვნა = წყარო: [http://www.un.org/esa/population/publications/sixbillion/sixbilpart1.pdf "UN report 2004 data" (PDF).] |1750 |16000000 |1800 |24000000 |1850 |38000000 |1900 |74000000 |1950 |167000000 |1999 |511000000 |2013 |603191486 }} === ეთნიკური ჯგუფები === ლათინური ამერიკის მაცხოვრებლები მრავალფეროვანი წარმომავლობის არიან; ეთნიკური ჯგუფებისა და რასების თვალსაზრისით, რეგიონი ერთ-ერთი ყველაზე მრავალფეროვანია მსოფლიოში. სპეციფიკური შემადგენლობა იცვლება ქვეყნიდან ქვეყანაში: ბევრ მათგანში მოსახლეობა ძირითადად ევროპულ-ინდიურია ან სხვაგვარად [[მეტისები]] და [[კასტისო]]ები; ზოგიერთ ქვეყანაში უმრავლესობას [[ინდიელები]] შეადგენენ, ზოგიერთში ევროპული წარმომავლობის ხალხი, ხოლო ზოგიერთში მოსახლეობა ძირითადად [[მულატი]]ა; ლათინურ ამერიკაში ერთადერთი ქვეყანა, სადაც უმრავლესობას შავკანიანები შეადგენენ [[ჰაიტი]]ა, [[პარდუ]]ს უმრავლესობით კი [[ბრაზილია]]. ასევე არიან [[აზია|აზიელები]] და აფრო-ინდიელი ([[სამბო]]) უმცირესობებიც. ევროპული წარმომავლობის ხალხი უმსხვილესი ცალკეული ჯგუფია, რომლებიც ნაწილობრივ ევროპული წარმომავლობის ხალხთან ერთად მოსახლეობის 80 %-ს<ref name="CIAEG">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2075.html |title=CIA&nbsp;– The World Factbook Field Listing&nbsp;– Ethnic groups |accessdate=2008-02-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190106010801/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2075.html |archivedate=2019-01-06 }}</ref> ან უფრო მეტს შეადგენენ.<ref name="Lizcano">{{Cite journal |last=Lizcano Fernández |first=Francisco |date=May–August 2005 |title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI |journal=Convergencia |volume=38 |pages=185–232; table on p. 218 |publisher=[[Universidad Autónoma del Estado de México]], Centro de Investigación en Ciencias Sociales y Humanidades |location=Mexico |issn=1405-1435 |url=http://convergencia.uaemex.mx/rev38/38pdf/LIZCANO.pdf |language=Spanish |format=PDF |accessdate=2014-06-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140224061845/http://convergencia.uaemex.mx/rev38/38pdf/LIZCANO.pdf |archivedate=2014-02-24 }}</ref> {| class="wikitable sortable" border="1" cellpadding="5" align="center" |----- ! Nº. ! აგლომერაცია |+'''ლათინური ამერიკის ათი უდიდესი ქალაქი მოსახლეობის რაოდენობის მხრივ''' ! ქვეყანა ! მოსახლეობა <br />გაეროს მიხედვით<ref>[http://esa.un.org/unpd/wup/unup/index_panel2.html United Nations: World Urbanization Prospects 2011]</ref> ! მოსახლეობა <br />ოფიციალური<br />აღწერის<br />მიხედვით ! წყარო ! სურათი |----- | align="center" |1 | align= |[[მეხიკოს აგლომერაცია|მეხიკო]] | align= |{{MEX}} | align="center" |21 446 000 | align="center" |21 337 152 | align="center" | <small>[http://www.censo2010.com.mx/ აღწერა 2010]</small> | [[ფაილი:Ciudad.de.Mexico.City.Distrito.Federal.DF.Paseo.Reforma.Skyline.jpg|150px]] |----- | align="center" |2 | align= |[[სან-პაულუ]] | align= |{{BRA}} | align="center" |19 924 000 | align="center" |19 672 582<ref>[http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/Leis/LCP/Lcp14.htm Delimitaciones de zonas metropolitanas de Brasil al 8 de junio de 1973]</ref> | align="center" |<small>[http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/SP2010.pdf Censo IBGE 2010]</small> | [[ფაილი:MarginalPinheiros.jpg|150px]] |----- | align="center" |3 | align= |[[ბუენოს-აირესი]] | align= |{{ARG}} | align="center" |13 528 000 | align="center" |12 548 638 | align="center" |<small>[http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/estimaciones-serie34.pdf Est INDEC 30-06-2009] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140409210017/http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/estimaciones-serie34.pdf |date=09-04-2014 }}</small> | [[ფაილი:Aerial view - Palermo, Buenos Aires (2).jpg|150px]] |----- | align="center" |4 | align= |[[რიო-დე-ჟანეირო]] | align= |{{BRA}} | align="center" |11 960 000 | align="center" |11 711 233 | align="center" |<small>[http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/RJ2010.pdf Censo IBGE 2010]</small> | [[ფაილი:Rio night.jpg|150px]] |----- | align="center" |5 | align= |[[ბოგოტა]] | align= |{{COL}} | align="center" |9 243 000 | align="center" |8 961 254 | align="center" |<small>[http://www.dane.gov.co/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=16&id=497&Itemid=995 Est DANE 30-06-2009]</small> | [[ფაილი:Centro-Internacional-Bogotá.jpg|150px]] |----- | align="center" |6 | align= |[[ლიმა]] | align= |{{PER}} | align="center" |9 150 000 | align="center" |8 472 935 | align="center" |<small>[http://censos.inei.gob.pe/censos2007/Documentos/Primresult_CPV2007.pdf Censo 2007]</small> | [[ფაილი:Lima, Peru Sunset Skyline & Cityscape.png|150px]] |----- | align="center" |7 | align= |[[კარაკასი]] | align= |{{VEN}} | align="center" |7 487 000 | align="center" |6 031 438 | align="center" |<small>[http://www.ine.gov.ve/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190912233212/http://www.ine.gov.ve/ |date=2019-09-12 }}</small> |[[ფაილი:ChacaoAltamiraView2004-8.jpg|150px]] |----- | align="center" |8 | align= |[[სანტიაგო]] | align= |{{CHI}} | align="center" |6 034 000 | align="center" |6 428 590 | align="center" |<small>[http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/demografia/pdf/cdpubaldcasjunio2011.zipcita INE 2011] |[[ფაილი:Santiago en invierno.jpg|150px]] </small> |----- | align="center" |9 | align= |[[ბელუ-ორიზონტი]] | align= |{{BRA}} | align="center" |5 487 000 | align="center" |5 413 627 | align="center" |<small>[http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/MG2010.pdf Censo IBGE 2010]</small> | [[ფაილი:Belo Horizonte Panorâmica.jpg|150px]] |----- | align="center" |10 | align= |[[გვადალახარა]] | align= |{{MEX}} | align="center" |5 325 000 | align="center" |5 234 252 | align="center" |<small>[http://www.censo2010.com.mx/ Censo 2010]</small> | |} === ენა === [[ფაილი:latinian languages.png|thumb|300 px|ლათინური ამერიკის ლინგვისტური რუკა]] ლათინურ ამერიკაში გაბატონებული ენებია [[ესპანური ენა|ესპანური]] და [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიური]]. ესპანური ძირითადი სალაპარაკო ენაა მოსახლეობის 60 %-თვის, პორტუგალიური დაახლოებით 34 %-თვის, მოსახლეობის დაახლოებით 6 % კი სხვა ენებზე საუბრობს, მაგალითად [[კეჩუა (ენა)|კეჩუაზე]], [[მაიას ენები|მაიას ენებზე]], [[გუარანის ენა|გუარანიზე]], [[აიმარა (ენა)|აიმარაზე]], [[ნაჰუატლი]]ზე, [[ინგლისური ენა|ინგლისურად]], [[ფრანგული ენა|ფრანგულად]], [[ნიდერლანდური ენა|ნიდერლანდურად]] და [[იტალიური ენა|იტალიურად]]. პორტუგალიურად საუბრობენ მხოლოდ [[ბრაზილია]]ში — რეგიონის ყველაზე დიდ და ხალხმრავალ ქვეყანაში. რეგიონის კონტინენტური ნაწილის თითქმის ყველა დანარჩენ ქვეყანაში ოფიციალური ენა ესპანურია, ისევე როგორც [[კუბა]]ში, [[პუერტო-რიკო]]სა (ინგლისურთან ერთად) და [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]ში. ფრანგულად საუბრობენ ჰაიტიში და საფრანგეთის ზღვისიქითა დეპარტამენტებში — [[გვადელუპა]]ზე, [[მარტინიკა]]ზე და [[საფრანგეთის გვიანა]]ში, ისევე როგორც [[საფრანგეთის ზღვისიქითა გაერთიანება]] [[სენ-პიერი და მიკელონი|სენ-პიერი და მიკელონზე]]; ფრანგულად ასევე საუბრობენ აფრო-ანტილიური წარმოშობის ზოგიერთი [[პანამელები]]. [[ნიდერლანდური ენა|ნიდერლანდური]] ოფიციალური ენაა [[სურინამი|სურინამში]], [[არუბა]]სა და [[ნიდერლანდების ანტილის კუნძულები|ნიდერლანდების ანტილის კუნძულებზე]] (ვინაიდან ნიდერლანდური [[გერმანიკული ენები|გერმანიკული ენაა]], ეს ტერიტორიები ლათინური ამერიკის ნაწილად არ მიიჩნევა). [[ინდიელთა ენები|ადგილობრივი ამერიკული ენები]] ფართოდაა გავრცელებული [[პერუ]]ში, [[გვატემალა]]ში, [[ბოლივია]]ში, [[პარაგვაი]]სა და [[მექსიკა]]ში, შედარებით ნაკლებად კი [[პანამა]]ში, [[ეკვადორი|ეკვადორში]], [[ბრაზილია]]ში, [[კოლუმბია]]ში, [[ვენესუელა]]ში, [[არგენტინა]]სა და [[ჩილე]]ში. ყველა სხვა დანარჩენ ქვეყანაში ადგილობრივ ენებზე მოლაპარაკე მოსახლეობა ან ძალიან მცირეა, ან საერთოდ არაა (მაგ. [[ურუგვაი]]). [[მექსიკა]] შესაძლოა ერთადერთი ქვეყანაა ლათინურ ამერიკაში, სადაც ადგილობრივ ენათა დიდი მრავალფეროვნებაა წარმოდგენილი, რომელთა შორის ყველაზე დიდია [[ნაჰუატლი]]. [[პერუ]]ში, [[ესპანური ენა|ესპანურთან]] ერთად [[კეჩუა (ენა)|კეჩუა]] ოფიციალური ენაა, ისევე როგორც სხვა ენები იმ რეგიონებში, სადაც მათზე ლაპარაკობენ. [[ეკვადორი|ეკვადორში]] კეჩუას ოფიციალური ენის სტატუსი არ აქვს, მაგრამ ქვეყნის კონსტიტუციით აღიარებულია ადგილობრივ ხალხთა ენად; მიუხედავად იმისა, რომ მასზე ქვეყნის მთიანეთში მცხოვრები მხოლოდ რამდენიმე მცირე ჯგუფი ლაპარაკობს. [[ბოლივია]]ში, ესპანურთან ერთად ოფიციალური ენის სტატუსს ფლობს [[აიმარა (ენა)|აიმარა]], კეჩუა და [[გუარანის ენა|გუარანი]]. ესპანურთან ერთად გუარანი ოფიციალური ენაა [[პარაგვაი]]ში და მასზე მოსახლეობის უმრავლესობა ლაპარაკობს (რომელიც უმეტეს შემთხვევაში ორენოვანია). გარდა ამისა, ესპანურთან ერთად გუარანს ოფიციალური ენის სტატუსი აქვს ასევე [[არგენტინა|არგენტინის]] პროვინცია [[კორიენტესის პროვინცია|კორიენტესში]]. [[ნიკარაგუა]]ში ოფიციალური ენა ესპანურია, თუმცა ქვეყნის კარიბის ზღვის სანაპირო რეგიონებში ოფიციალური ენის სტატუს ასევე აქვს [[ინგლისური ენა|ინგლისურსა]] და ადგილობრივ ენებს — [[მისკიტო (ენა)|მისკიტოს]], [[სუმო (ენა)|სუმოსა]] და [[რამა (ენა)|რამას]]. [[კოლუმბია]] ოფიციალურ ენად აღიარებს ყველა იმ ენას, რომელსაც მისი მოსახლეობის 1 %-ზე მეტი მშობლიურად მიიჩნევს. [[ნაჰუატლი]] იმ 62 ადგილობრივ ენათა შორისაა, რომელსაც [[მექსიკა|მექსიკის]] ხელისუფლება ესპანურთან ერთად ოფიციალურად აღიარებს, როგორც „ეროვნულ ენებს“. სხვა ევროპულ ენებს შორის, რომლებზეც ლათინურ ამერიკაში საუბრობენ არის [[ინგლისური ენა|ინგლისური]] — რამდენიმე ჯგუფი [[პუერტო-რიკო]]ში, ისევე როგორც ახლომახლო სხვა ქვეყნებში, რომლებიც მრავალი თვალსაზრისით ლათინური ამერიკის ნაწილად არ მიიჩნევა, მაგალითად [[ბელიზი]] და [[გაიანა]]. [[გერმანული ენა|გერმანული]] — სამხრეთ [[ბრაზილია]]ში, სამხრეთ [[ჩილე]]ში, [[არგენტინა|არგენტინისა]] და [[პარაგვაი]]ს გარკვეულ ნაწილებში; [[იტალიური ენა|იტალიური]] — ბრაზილიაში, არგენტინასა და [[ურუგვაი]]ში და [[უელსური ენა|უელსური]] — სამხრეთ არგენტინაში.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A1163503 |title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia |publisher=Bbc.co.uk |date=2008-07-22 |accessdate=2013-04-23}}</ref><ref>[http://www.1stclassargentina.com/tours/WelshImmigration.html Reference for Welsh language in southern [[Argentina]], Welsh immigration to [[Patagonia]]]</ref><ref>{{cite web|author=Jeremy Howat |url=http://www.argbrit.org/Patagonia/patagonia_entry.htm |title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia |publisher=Argbrit.org |date= |accessdate=2013-04-23}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.patagonline.com/gaiman-trelew |title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia |publisher=Patagonline.com |date= |accessdate=2013-04-23}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.andesceltig.com/ |title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia |publisher=Andesceltig.com |date=2009-09-29 |accessdate=2013-04-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170917174822/http://andesceltig.com/ |archivedate=2017-09-17 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.glaniad.com/ |title=Reference for Welsh language in southern Argentina, Welsh immigration to Patagonia |publisher=Glaniad.com |date= |accessdate=2013-04-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160808130811/http://www.glaniad.com/ |archivedate=2016-08-08 }}</ref> კარიბის ზღვის რამდენიმე ქვეყანაში [[კრეოლური ენა|კრეოლურ ენებზე]] საუბრობენ. ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის რეგიონში ყველაზე გავრცელებული კრეოლური ენაა [[ჰაიტური კრეოლური]] — ჰაიტის ძირითადი ენა. მომდინარეობს ძირითადად [[ფრანგული ენა|ფრანგულისგან]] და რამდენიმე დასავლეთაფრიკული ენისგან, ასევე ეტყობა ინდიური და ესპანური ენების გავლენა. ლათინური ამერიკის კონტინენტურ ნაწილში კრეოლური ენა მომდინარეობს ევროპული და მრავალი აფრიკული ენის შერევისგან. კარიბის ზღვის ნაპირების ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად [[ჰონდურასი|ჰონდურასში]], [[გვატემალა]]ში, [[ნიკარაგუა]]სა და [[ბელიზი|ბელიზში]] [[გარიფუნას ხალხი]] საუბრობს [[გარიფუნას ენა]]ზე. გარიფუნა შერეული რასაა, რომელიც წარმოიშვა ადგილობრივი კარიბელებისა და გაქცეული შავი მონების შერევის შედეგად. რეგიონში ასევე გავრცელებულია [[არავაკული ენები]], რომლებზეც გავლენა იქონია კარიბულმა და ევროპულმა ენებმა. === რელიგია === [[ფაილი:Basilica de los Angeles.jpg|thumb|ნუესტრა-სენიორა-დე-ლოს-ანხელესის ტაძარი, [[კარტაგო (კოსტა-რიკა)|კარტაგო]], [[კოსტა-რიკა]].]] ლათინური ამერიკის მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა [[ქრისტიანობა|ქრისტიანია]], ძირითადად ლათინური წესის [[კათოლიციზმი|კათოლიკეები]].<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html |title=CIA&nbsp;– The World Factbook Field Listing&nbsp;– Religions |accessdate=2009-03-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224211645/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html%20 |archivedate=2018-12-24 }}</ref> მოსახლეობის 70 % თავს კათოლიკედ მიიჩნევს.<ref>Fraser, Barbara J., [http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0503707.htm In Latin America, Catholics down, church's credibility up, poll says] Catholic News Service June 23, 2005</ref> იზრდება [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტული]] მიმდინარეობის მიმდევართა რაოდენობაც, განსაკუთრებით [[ბრაზილია]]ში, [[ჩილე]]ში, [[გვატემალა]]ში, [[პანამა]]სა და [[ვენესუელა]]ში. === მიგრაცია === ეკონომიკური, სოციალური და უსაფრთხოების საკითხების ცუდი მდგომარების გამო, რაც რეგიონში განსაკუთრებით თვალშისაცემია ბოლო ათწლეულების მანძილზე, [[იმიგრაცია]] [[ემიგრაცია]]მ ჩაანაცვლა. დაახლოებით 10 მილიონი [[მექსიკელები|მექსიკელი]] [[შეერთებული შტატები|შეერთებულ შტატებში]] ცხოვრობს.<ref>[http://www.allacademic.com/meta/p_mla_apa_research_citation/0/8/8/2/5/p88252_index.html Watching Over Greater Mexico: Mexican Migration Policy and Governance of Mexicanos Abroad]</ref> 2006 წელს დაახლოებით 28,3 მლნ ამერიკელი თავს მექსიკური წარმოშობისად მიიჩნევდა.<ref>{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-redoLog=false&-mt_name=ACS_2006_EST_G2000_B03001 |title=Detailed Tables&nbsp;– American FactFinder. B03001. Hispanic or Latino origin by specific origin |accessdate=2007-12-15 |author=United States Census Bureau |work=2006 American Community Survey |archiveurl=https://archive.today/20200212035131/http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-redoLog=false&-mt_name=ACS_2006_EST_G2000_B03001 |archivedate=2020-02-12 }}</ref> [[კოლუმბია|კოლუმბიის]] 2005 წლის აღწერის მონაცემებით, საზღვარგარეთ დაახლოებით 3 331 107 [[კოლუმბიელები|კოლუმბიელი]] ცხოვრობდა.<ref name="pstalker">{{Cite web |url=http://www.pstalker.com/migration/index.htm |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-06-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090131171057/http://www.pstalker.com/migration/index.htm |archivedate=2009-01-31 }}</ref> საზღვარგარეთ ცხოვრობს დაახლოებით 2 მილიონი [[ბრაზილიელები|ბრაზილიელიც]].<ref>[http://www2.camara.gov.br/comissoes/credn/publicacao/NotatecnicaBrasileirosExterior.html Brasileiros no Exterior&nbsp;– Portal da Câmara dos Deputados]</ref> 1,5 მლნ [[სალვადორელები|სალვადორელი]] ცხოვრობს შეერთებულ შტატებში.<ref>[http://www.usaid.gov/sv/country.html Country Overview: El Salvador], United States Agency for International Development</ref> საზღვარგარეთ საცხოვრებლადაა წასული დაახლოებით 1,5 მლნ [[ეკვადორელები|ეკვადორელი]], ძირითადად შეერთებულ შტატებსა და [[ესპანეთი|ესპანეთში]].<ref>[http://www.forbes.com/business/forbes/2008/0107/112.html Chavistas in Quito] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207084238/http://www.forbes.com/business/forbes/2008/0107/112.html |date=2008-12-07 }}, Forbes.com, January 7, 2008</ref> 1,5 მლნ [[დომინიკელები|დომინიკელი]] ცხოვრობს ქვეყნის ფარგლებს გარეთ, ძირითადად აშშ-ში.<ref>{{cite web|url=http://ipsnews.net/news.asp?idnews=39306 |title=Dominican Republic: Remittances for Development |publisher=Ipsnews.net |date= |accessdate=2013-04-23}}</ref> ასევე აშშ-ში ცხოვრობს 1,3 მლნ [[კუბელები|კუბელი]].<ref>[http://www.radiojamaica.com/index.php?option=com_content&task=view&id=6572&Itemid=87 Cubans Abroad], Radiojamaica.com</ref> 800 000 [[ჩილელები|ჩილელი]] ცხოვრობს [[არგენტინა]]ში, შეერთებულ შტატებში, [[კანადა]]ში, [[ავსტრალია]]სა და [[შვედეთი|შვედეთში]].<ref>[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=199 Chile: Moving Towards a Migration Policy], Migration Information Source</ref> 2006 წელს დაახლოებით 700 000 [[ბოლივიელები|ბოლივიელი]] ემიგრანტი ცხოვრობდა არგენტინაში, 33 000 კი აშშ-ში.<ref>{{cite web|url=http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=1590_0_5_0 |title=Migration News |publisher=Migration.ucdavis.edu |date= |accessdate=2013-04-23}}</ref> 2005 წლის მონაცემებით, მშობლიური ქვეყნის ფარგლებს გარეთ ცხოვრობდა 3 314 300 [[ცენტრალური ამერიკა|ცენტრალურამერიკელი]],<ref>{{cite web |url=http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTDECPROSPECTS/0,,contentMDK:21352016~isCURL:Y~menuPK:3145470~pagePK:64165401~piPK:64165026~theSitePK:476883,00.html |title=WorldBank Migration and Remittances Factbook 2008 |publisher=Econ.worldbank.org |date= |accessdate=2013-04-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151208121838/http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTDECPROSPECTS/0,,contentMDK:21352016~isCURL:Y~menuPK:3145470~pagePK:64165401~piPK:64165026~theSitePK:476883,00.html |archivedate=2015-12-08 }}</ref> საიდანაც 1 128 701 [[სალვადორელები|სალვადორელი]] იყო,<ref>http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/ElSalvador.pdf</ref> 685 713 [[გვატემალელები|გვატემალელი]],<ref>http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/Guatemala.pdf</ref> 683 520 [[ნიკარაგუელები|ნიკარაგუელი]],<ref>http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/Nicaragua.pdf</ref> 414 955 [[ჰონდურასელები|ჰონდურასელი]],<ref>http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/Honduras.pdf</ref> 215 240 [[პანამელები|პანამელი]],<ref>http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/Panama.pdf</ref> 127 061 [[კოსტა-რიკელები|კოსტა-რიკელი]]<ref>http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/CostaRica.pdf</ref> და 59 110 [[ბელიზელები|ბელიზელი]]. 2000–2005 წლებში, საშუალო წლიური მაჩვენებლების მიხედვით, რეგიონში გლობალური დადებითი [[მიგრაციის სალდო]] ჰქონდათ მხოლოდ ჩილეს, კოსტა-რიკას, პანამასა და ვენესუელას. === განათლება === [[ფაილი:Analfabetismo2013unesco.png|thumb|right|წერა-კითხვის ცოდნის მაჩვენებლის მსოფლიო რუკა (2013 წლის ადამიანური განვითარების ანგარიში) ნაცრისფერი = მონაცემები არაა]] მიუხედავად მნიშვნელოვანი პროგრესისა, განათლებისადმი ხელმისაწვდომობა და საშუალო სკოლის დასრულება ლათინურ ამერიკაში უთანასწოროა. განათლების დაფარვის მხრივ რეგიონმა უდიდეს პროგრესს მიაღწია. მნიშვნელოვნად გაიზარდა ყველა ბავშვისათვის პირველად სკოლასა და შემდეგ მეორე განათლებაზე ხელმისაწვდომობა. თუმცა, რეგიონში პრობლემად რჩება სწავლების დაბალი ხარისხი, სათანადო აღჭურვილობის ნაკლებობა და გადატვირთულობა. მსგავსი პრობლემები მოზარდებს საგანმანათლებლო დაწესებულებების ადრეულ ეტაპზე მიტოვებას აიძულებს.<ref name="Welti">{{cite book |last=Welti|first=Carlos|editor-first=B. |editor-last=Brown|title=Adolescence in Latin America |title=The World's Youth: Adolescence in Eight Regions of the Globe|year=2002|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, U.K.|isbn=0521006058|edition=[Online-Ausg.].}}</ref> 1990-იანი წლების დასაწყისში რეგიონის საგანმანათლებლო სისტემების დიდმა ნაწილმა მრავალი ადმინისტრაციული და ინსტიტუციური რეფორმა ჩაატარეს, რის შედეგადაც განათლების მიღება შესაძლებელი გახდა ისეთ რაიონებში, სადაც ეს მანამდე არ არსებობდა. წინა თაობასთან შედარებით, ლათინოამერიკელი ახალგაზრდობა განათლების ბევრად მაღალი დონით გამოირჩევა. საშუალოდ, მათ ორი წლით მეტი აქვთ ნასწავლი, ვიდრე მათ მშობლებს.<ref name="Welti" /> მიუხედავად ამისა, რეგიონის 4-17 წლამდე ასაკის 23 მილიონი მოზარდი ოფიციალური განათლების სისტემის მიღმა რჩება. როგორც კვლევები მიუთითებს, სკოლამდელი ასაკის (4–5 წლის) ბავშვების 30 % სკოლაში შესვლას არ აპირებს, ხოლო უფრო ღარიბ სასოფლო მოსახლეობაში ეს რიცხვი 40 %-ს აღწევს. დაწყებითი სკოლის ბავშვებში (6-12 წლამდე) დაფარვა უნივერსალურია, თუმცა, 5 მილიონ ბავშვს ჯერ კიდევ ესაჭიროება პირველადი განათლების სისტემაში ჩართვა. ეს ბავშვები ძირითადად ცხოვრობენ მოწყვეტილ არეალებში, არიან ადგილობრივი ან აფრიკული წარმომავლობის და უკიდურეს სიღატაკეში უწევთ ცხოვრება.<ref name=Survey>[BID/EDU Stakeholder Survey 1993/2003, February 8, 2011]</ref> 13-17 წლის ახალგაზრდებს შორის, საგანმანათლებლო სისტემაში მხოლოდ 80 %-ია სრული განაკვეთის სტუდენტი, რომელთა შორის 66 % მეორეულ განათლებაში ინაცვლებს. ეს მაჩვენებელი დაბალია ღარიბ მოსახლეობაში: სკოლაში დადის 13-17 წლის ღარიბი ახალგაზრდების მხოლოდ 75 %. მესამეული განათლებას უდაბლესი დაფარვა აქვს, რომლის მიღმაც 18-25 წლის ადამიანების 70 % რჩება. ამჟამად, დაბალშემოსავლიანი ან სოფლად მცხოვრები ბავშვების ნახევარი ცხრაწლიან განათლებასაც ვერ იღებს ბოლომდე.<ref name=Survey/> === კრიმინალი და ძალადობა === ლათინური ამერიკა და კარიბის ზღვის აუზი მრავალი წყაროს მიერ მსოფლიოს ყველაზე საშიშ რეგიონად სახელდება.<ref>{{Citation|url=http://www.turkishweekly.net/news/142442/latin-america-most-dangerous-world-region-in-terms-of-violence-calderon-.html|title=Latin America the Most Dangerous Region in terms of Violence|accessdate=28 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121024043050/http://www.turkishweekly.net/news/142442/latin-america-most-dangerous-world-region-in-terms-of-violence-calderon-.html|archivedate=24 ოქტომბერი 2012}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121024043050/http://www.turkishweekly.net/news/142442/latin-america-most-dangerous-world-region-in-terms-of-violence-calderon-.html |date=24 ოქტომბერი 2012 }}</ref><ref>{{Citation|url=http://gawker.com/5875816/latin-america-is-the-most-dangerous-region-in-the-world-by-far|title=Latin America Is the Most Dangerous Region in the World (By Far)|accessdate=28 August 2013}}</ref> როგორც კვლევები აჩვენებს, მსოფლიოს ყველაზე საშიში ქალაქების უმრავლესობა სწორედ ლათინურ ამერიკაში მდებარეობს. ბევრი ანალიტიკოსის აზრით, რეგიონში ასეთი მასშტაბის კრიმინალი და ზოგადად კრიმინალის კულტურა ძირითადად გამოწვეულია სოციალური მიზეზებითა და [[ეკონომიკური უთანასწორობა|შემოსავლების უთანასწორობით]]; მათივე შეფასებით, მზარდი სოციალური უთანასწორობა დიდად ახალისებს კრიმინალს რეგიონში.<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4404176.stm | work=BBC News | title=Latin America: Crisis behind bars | date=2005-11-16 | accessdate=2010-05-07}}</ref> ბევრის აზრით, საპყრობილეების კრიზისი მანამ არ გადაწყდება, სანამ მდიდრებსა და ღარიბებს შორის უფსკრული იარსებებს. ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის აუზის სახელმწიფოთა მთავრობებისა და მოქალაქეებისათვის ამჟამად უმნიშვნელოვანესი საკითხია კრიმინალისა და ძალადობის პრევენცია. მკვლელობათა მაჩვენებელი ლათინურ ამერიკაში მსოფლიოში ყველაზე მაღალია. 1980-იანი წლებიდან 1990-იანი წლების შუა პერიოდამდე, მკვლელობის მაჩვენებელი 50 %-ით გაიზარდა. მსგავს მკვლელიბათა მსხვერპლნი ძირითადად ახალგაზრდა მამაკაცები არიან, საიდანაც 69 % 15-19 წლის ასაკისაა. ქვეყნები, სადაც მკვლელობათა წლიური მაჩვენებელი ყოველ 100 000 მოსახლეზე ყველაზე მაღალი იყო, შემდეგია: [[ჰონდურასი]] 91,6, [[სალვადორი]] 69,2, [[გვატემალა]] 38,5, [[ვენესუელა]] 45,1, [[ბელიზი]] 41,4, [[პუერტო-რიკო]] 26,2, [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]] 25, [[მექსიკა]] 23,7 და [[ეკვადორი]] 18,2.<ref>{{cite web|url=http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/Homicide/Globa_study_on_homicide_2011_web.pdf|title=Global Study on Homicide|publisher=UNODC}}</ref> მკვლელობათა მსოფლიო მაჩვენებელ 6,9-თან შედარებით, ლათინურ ამერიკაში უმაღლესი მაჩვენებელი 13-ზე მეტია. იმ ქვეყანათა ათეული, სადაც 1995 წლიდან დაფიქსირებულია მკვლელობათა ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ყოველ 100 000 ადამიანზე, მთლიანად ლათინური ამერიკის ქვეყნებისგან შედგება, მათ შორის მოწინავეა — სალვადორი, ჰონდურასი და კოლუმბია, სადაც ეს მაჩვენებელი 1995 წელს 139,1 იყო.<ref>[https://web.archive.org/web/20130829145233/http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/crime/Homicide_statistics2013.xls], UNODC Homicide Chart by Country</ref> მხოლოდ [[კოლუმბია]]ში, 2005 წელს ყოველ ათ წუთში ერთ ადამიანს კლავდნენ.<ref>http://www.guncite.com/colombian_crime_rpt_2005</ref> კრიმინალი უკიდურესად მაღალია მექსიკის ყველა დიდ ქალაქში. 1979-2003 წლებს შორის მექსიკაში ცეცხლსასროლი იარაღით 500 000 ადამიანია მოკლული.<ref>{{cite news|last=Kingstone |first=Steve |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4628813.stm |title=UN highlights Brazil gun crisis |publisher=BBC News |date=2005-06-27 |accessdate=2013-12-09}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.unodc.org/pdf/crime/eighthsurvey/8sv.pdf |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2006-04-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060423044155/http://www.unodc.org/pdf/crime/eighthsurvey/8sv.pdf |archivedate=2006-04-23 }}</ref> ორგანიზაცია [[Amnesty International]]-მა ლათინური ამერიკა ჟურნალისტთა მუშაობისთვის მსოფლიოში ყველაზე სახიფათო რეგიონად დაასახელა.<ref>{{Citation|url=http://www.cnn.com/2011/WORLD/americas/05/12/americas.press.freedom/index.html|title=Amnesty International: Latin America 'dangerous' for journalists|accessdate=30 August 2013 | work=CNN|date=2011-05-13}}</ref> კრიმინალთან დაკავშირებული ძალადობა ლათინურ ამერიკაში ყველაზე დიდ საფრთხეს წარმოადგენს საზოგადოებრივი ჯანდაცვისათვის და იწირავს უფრო მეტი ადამიანის სიცოცხლეს, ვიდრე აივ ან სხვა ინფექცციური დაავადებები.<ref>{{Cite web |url=http://usinfo.state.gov/dhr/Archive/2005/Apr/21-965427.html |title=Crime Hinders Development, Democracy in Latin America, U.S. Says - US Department of State<!-- Bot generated title --> |accessdate=2014-06-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080213142246/http://usinfo.state.gov/dhr/Archive/2005/Apr/21-965427.html |archivedate=2008-02-13 }}</ref> ლათინური ამერიკის იმ ქვეყანათა შორის, სადაც კრიმინალის მაჩვენებელი დაბალია, არის [[არგენტინა]], [[ჩილე]], [[კუბა]], [[კოსტა-რიკა]], [[ნიკარაგუა]] და [[ურუგვაი]].<ref>[http://ije.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/37/4/751 "Understanding the uneven distribution of the incidence of homicide in Latin America"] ''International Journal of Epidemiology''</ref> == ეკონომიკა == === მოცულობა === [[BRIC]]-ის ქვეყნებისთვის ეკონომიკისთვის კომპანია [[Goldman Sachs]]-ის მიერ გაკეთებული მიმოხილვის თანახმად, 2050 წლისთვის მსოფლიოში უდიდესი ეკონომიკა ექნებათ ჩინეთს, შეერთებულ შტატებს, ინდოეთს, ბრაზილიასა და მექსიკას.<ref>{{cite web |url = http://www.chicagobooth.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf |title = The N-11: More Than an Acronym |work = Appendix II: Projections in Detail |publisher = Goldman Sachs Economic Research |archiveurl = https://web.archive.org/web/20090611224820/http://www.chicagobooth.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf |archivedate = 2009-06-11 |accessdate = 2014-06-26 }}</ref> {| class="wikitable sortable" style="text-align: right" |- style="background:#ececec;" |+'''ლათინური ამერიკის ქვეყნების მოსახლეობა და ეკონომიკის მოცულობა''' !ქვეყანა !მოსახლეობა<ref>{{cite web |url = http://esa.un.org/unpd/wpp/Sorting-Tables/tab-sorting_population.htm |title = World Population Prospects, the 2010 Revision |work = Table 1: Selected Demographic Indicators: Population, 2010 |publisher = United Nations Population Division (UNPD) }}</ref><br /><small>(2010)</small><br /><small>მილიონი</small> !მშპ<ref>{{cite web |url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=83&pr.y=7&sy=2012&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=311%2C336%2C213%2C263%2C313%2C268%2C316%2C343%2C339%2C273%2C218%2C278%2C223%2C283%2C228%2C288%2C233%2C293%2C238%2C361%2C321%2C362%2C243%2C364%2C248%2C366%2C253%2C369%2C328%2C298%2C258%2C299&s=NGDPD&grp=0&a= |title = World Economic Outlook Database, April 2012 |work = Gross domestic product, current prices |publisher = International Monetary Fund (IMF) }}</ref><br /><small>(2012)</small><br /><small>მილიონი<br/> აშშ $</small> !მშპ ერთ სულ <br />მოსახლეზე<ref>{{cite web |url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=50&pr.y=15&sy=2012&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=311%2C336%2C213%2C263%2C313%2C268%2C316%2C343%2C339%2C273%2C218%2C278%2C223%2C283%2C228%2C288%2C233%2C293%2C238%2C361%2C321%2C362%2C243%2C364%2C248%2C366%2C253%2C369%2C328%2C298%2C258%2C299&s=PPPGDP&grp=0&a= |title = World Economic Outlook Database, April 2012 |work = Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) valuation of country GDP |publisher = International Monetary Fund (IMF) }}</ref><br /><small>(2012)</small><br /><small>მილიონი<br/> აშშ $</small> |- | style="text-align:left;"| {{flag|არგენტინა}} | 40,4 | 472 815 | 726 226 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბოლივია}} | 9,9 | 27 012 | 54 134 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბრაზილია}} | 201 | 2 395 968 | 2 393 954 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჩილე}} | 17,1 | 272 119 | 316 516 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოლუმბია}} | 45 | 378 713 | 500 576 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოსტა-რიკა}} | 4,7 | 44 313 | 57 955 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კუბა}} | 11,3 | {{n/a}} | {{n/a}} |- | style="text-align:left;"| {{flag|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} | 9,9 | 59 429 | 98 835 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ეკვადორი}} | 14,5 | 88 186 | 134 805 |- | style="text-align:left;"| {{flag|სალვადორი}} | 6,2 | 24 421 | 46 050 |- | style="text-align:left;"| {{flag|გვატემალა}} | 14,4 | 50 303 | 78 012 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰაიტი}} | 10,0 | 8 335 | 13 501 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰონდურასი}} | 7,6 | 18 320 | 37 408 |- | style="text-align:left;"| {{flag|მექსიკა}} | 113,4 | 1 207 820 | 1 743 474 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ნიკარაგუა}} | 5,8 | 7 695 | 19 827 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პანამა}} | 3,5 | 34 517 | 55 124 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პარაგვაი}} | 6,5 | 22 363 | 35 262 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პერუ}} | 29,1 | 184 962 | 322 675 |- |style="text-align:left;"|{{flag|პუერტო-რიკო}} | 3,7 | 101 500 | 64 840 (2010 შეფასება) |- | style="text-align:left;"| {{flag|ურუგვაი}} | 3,4 | 52 349 | 53 365 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ვენესუელა}} | 29,0 | 337 433 | 396 848 |- | style="text-align:left;"| '''სულ''' | 577,8 | 5 725 145 | 7 114 547 |} {| class="wikitable" border="1" align="center" cellpadding="10" cellspacing="2" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white"|'''ვალუტები''' |- bgcolor="#CCCCCC" !width="170 px" style="background:Lavender; color:Black"|'''ქვეყანა''' !width="170 px" style="background:Lavender; color:Black"| '''''ვალუტა''''' !width="100 px" style="background:Lavender; color:Black"| '''''[[ISO კოდი]]''''' |- |'''{{დროშა|არგენტინა}}'''||[[არგენტინული პესო]]||ARS |- |'''{{დროშა|ბოლივია}}'''||[[ბოლივიური ბოლივიანო|ბოლივიანო]] ||BOB |- |'''{{დროშა|ბრაზილია}}'''||[[ბრაზილიური რეალი]]||BRL |- |'''{{დროშა|ჩილე}}'''||[[ჩილეს პესო]]||CLP |- |'''{{დროშა|კოლუმბია}} '''||[[კოლუმბიური პესო]]||COP |- |'''{{დროშა|კოსტა-რიკა}} '''||[[კოსტა-რიკული კოლონი]]||CRC |- |'''{{დროშა|კუბა}}'''||[[კუბური პესო]]||CUP |- |'''{{დროშა|ეკვადორი}}'''||[[ამერიკული დოლარი]]||USD |- |'''{{დროშა|სალვადორი}}'''||[[ამერიკული დოლარი]]||SVC |- |'''{{დროშა|გვატემალა}}'''||[[გვატემალური კეტცალი|კეტცალი]]||GTQ |- |'''{{დროშა|ჰაიტი}}'''||[[გურდი|ჰაიტური გურდი]]||HTG |- |'''{{დროშა|ჰონდურასი}}'''||[[ჰონდურასული ლემპირა|ლემპირა]]||HNL |- |'''{{დროშა|მექსიკა}}'''||[[მექსიკური პესო]]||MXN |- |'''{{დროშა|ნიკარაგუა}}'''||[[ნიკარაგუის კორდობა]]||NIO |- |'''{{დროშა|პანამა}}'''||[[პანამური ბალბოა]] <br /> [[ამერიკული დოლარი]]||PAB |- |'''{{დროშა|პარაგვაი}}'''||[[პარაგვაული გუარანი]]||PYG |- |'''{{დროშა|პერუ}}'''||[[ნუევო სოლი]]||PEN |- |'''{{დროშა|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} '''||[[დომინიკური პესო]]||DOP |- |'''{{დროშა|ურუგვაი}}'''||[[ურუგვაის პესო]]||UYU |- |'''{{დროშა|ვენესუელა}}'''||[[ვენესუელის ბოლივარი|ბოლივარი]]||VEF |} === ინვესტიციები === {| class="wikitable sortable" border="1" style="text-align:right" |+ align="center" style="background:Red; color:white"|'''უცხოური ინვესტიციები ლათინური ამერიკის ქვეყნებში (მილიონი აშშ $)'''<ref>[http://www.cepal.org/publicaciones/xml/5/49845/LaInversionExtranjeraDirectaDocIinf2012.pdf Tabla de Invesion entrante por paises 2012] página 24</ref> |- ! scope="col" width="90 px"| ქვეყანა ! scope="col" width="60 px"| 2007 ! scope="col" width="60 px"| 2008 ! scope="col" width="60 px"| 2009 ! scope="col" width="60 px"| 2010 ! scope="col" width="60 px"| 2011 ! scope="col" width="60 px"| 2012 |- | align="left"| {{ARG}} || 6.473 || 9.726 || 4.017 || 7.848 || 9.882 || 12.551 |- | align="left"|{{BOL}} || 366 || 513 || 423 || 643 || 859 || 1.060 |- | align="left"|{{BRA}} || 34.585 || 45.058 || 25.949 || 48.506 || 66.660 || 65.272 |- | align="left"|{{CHL}} || 12.572 || 15.518 || 12.887 || 15.373 || 22.931 || 30.323 |- | align="left"|{{COL}} || 9.049 || 10.596 || 7.137 || 6.758 || 13.438 || 15.823 |- | align="left"|{{CRI}} || 1.896 || 2.078 || 1.347 || 1.466 || 2.157 || 2.265 |- | align="left"|{{ECU}} || 194 || 1.058 || 306 || 163 || 641 || 364 |- | align="left"|{{MEX}} || 31.380 || 27.853 || 16.561 || 21.372 || 21.504 || 12.659 |- | align="left"|{{დროშა|პარაგვაი}} || 202 || 209 || 95 || 228 || 215 || 273 |- | align="left"|{{PAN}} || 1.777 || 2.402 || 1.259 || 2.363 || 2.755 || 3.020 |- | align="left"|{{PER}} || 5.491 || 6.924 || 6.431 || 8.455 || 8.233 || 12.240 |- | align="left"|{{URU}} || 1.329 || 2.106 || 1.529 || 2.289 || 2.505 || 2.710 |- | align="left"|{{VEN}} || 1.505 || 1.741 || -2.169 || 1.849 || 3.778 || 3.216 |} === ცხოვრების დონე === ცხრილში მოცემულია ლათინური ამერიკის ყველა ქვეყანა, იქვე მითითებულია მათი [[ადამიანის განვითარების ინდექსი]]ს მაჩვენებელი, [[მშპ]] [[მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი]]ს მიხედვით, უთანასწორობის მაჩვენებელი [[ჯინის ინდექსი]]თ, სიღარიბის მაჩვენებელი [[ადამიანის სიღარიბის ინდექსი]]თ, უკიდურესი სიღატაკის მაჩვენებელი, როდესაც ადამიანები დღეში 1,25 დოლარზე ნაკლებს ხარჯავენ, სიცოცხლის ხანგრძლივობა, სიკვდილიანობის კოეფიციენტი და უსაფრთხოების მაჩვენებელი [[გლობალური მშვიდობის ინდექსი]]თ. მწვანე უჯრები მიუთითებს შესაბამის კატეგორიის საუკეთესო მაჩვენებელს, წითელი კი უდაბლესს. {| class="wikitable sortable" style="text-align: right" |- style="background:#ececec;" |+'''ლათინური ამერიკის ქვეყნების სოციალური და ეკონომიკური ინდიკატორები''' ! ქვეყანა ! ადამიანის<br />განვითარება<ref name="Human Development Report 2012">{{cite web |url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Summary.pdf |title = Human Development Report 2012 |work = Table 1: Human Development Index and its components |publisher = United Nations Development Programme (UNDP) }}</ref><br /><small>(2012)</small><br /><small>HDI</small> ! მშპ<ref>{{cite web |url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=29&pr.y=16&sy=2013&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=311%2C336%2C213%2C263%2C313%2C268%2C316%2C343%2C339%2C273%2C218%2C278%2C223%2C283%2C228%2C288%2C233%2C293%2C238%2C361%2C321%2C362%2C243%2C364%2C248%2C366%2C253%2C369%2C328%2C298%2C258%2C299&s=PPPPC&grp=0&a= |title = World Economic Outlook Database, April 2013 |work = Gross domestic product based on purchasing-power-parity (PPP) per capita GDP |publisher = International Monetary Fund (IMF) }}</ref><br /><small>(2012)</small><br /><small>აშშ$<br />ერთ<br />სულ<br />მოსახლეზე</small> ! მშპ-ის<br />ზრდა<ref>{{cite web |url = http://www.imf.org/external/datamapper/?lang=EN&tab=mapView&chart=linechartView&maximize=none&interactive=1&db=WEO&indicator=NGDP_RPCH&indicatorx=NGDP_RPCH&indicatory=LP&year=2011&speed=1&geoitems=WE&bubblehighlighttype=1&bubbledisplaytype=0&trails=0&xaxis=linear&yaxis=logarithmic |title = World Economic Outlook Database, April 2012 |work = Real GDP growth |publisher = International Monetary Fund (IMF) }}</ref><br /><small>(2011)</small><br /><small>%</small> ! შემოსავლების<br />უთანას-<br />წორობა<ref>{{cite web |url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table3.pdf |title = Human Development Report 2011 |work = Table 3: Inequality-adjusted Human Development Index |publisher = United Nations Development Programme (UNDP) }}</ref><br /><small>(2011)</small><br /><small>ჯინი</small> ! სიღარიბე<ref>{{cite web |url = http://hdr.undp.org/en/statistics/data/hd_map/hpi/ |title = Human Poverty Index (HPI) 2010 |work = I-1: Human and income poverty |publisher = United Nations Development Programme (UNDP)}}</ref><br /><small>(2009)</small><br /><small>HPI-1<br />%</small> ! უკიდურესი<br />სიღატაკე<ref>{{cite web |url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table5.pdf |title = Human Development Report 2011 |work = Table 5: Multidimensional Poverty Index |publisher = United Nations Development Programme (UNDP) }}</ref><br /><small>(2011)</small><br /><small><1.25 აშშ$<br />%</small> ! წიგნიერება<ref>{{cite web |url = http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/document.aspx?ReportId=367&IF_Language=eng&BR_Region=40520 |title = Regional literacy profile – Latin America and the Caribbean |work = Adult literacy rates |publisher = United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) }}</ref><br /><small>(2010)</small><br /><small>%</small> ! სიცოცხლის<br />ხანგ-<br />რძლივობა<ref name="Human Development Report 2012" /><br /><small>(2011)</small><br /><small>წელი</small> ! სიკვდი-<br />ლიანობა<ref>{{cite web |url = http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/crime/Homicide_statistics2012.xls |title = Homicide Statistics 2012 |work = Murder rate per 100,000 inhabitants |publisher = United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120803040846/http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/crime/Homicide_statistics2012.xls |archivedate = 2012-08-03 |accessdate = 2014-06-26 }}</ref><br /><small>(2012)</small><br /><small>Rate per<br />100,000</small> ! მშვიდობა<ref>{{cite web |url = http://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2012/06/2012-GPI-Map-with-Rankings-and-Scores.pdf |title = Global Peace Index 2012 |work = Global Peace Index rankings |publisher = Institute for Economics and Peace (IEP) |accessdate = 2014-06-26 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120613193040/http://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2012/06/2012-GPI-Map-with-Rankings-and-Scores.pdf |archivedate = 2012-06-13 }}</ref><br /><small>(2012)</small><br /><small>GPI</small> |- | style="text-align:left;"| {{flag|არგენტინა}} | 0.811 | 18,709 | 8.9 | 45.8 | 3.7 | 0.9 | 98 | 76 | {{0}}3.4 | 1.763 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბოლივია}} | 0.675 | 5,330 | 5.1 | 57.3 | 11.6 | 14.0 | 91 | 67 | {{0}}8.9 | 2.021 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბრაზილია}} | 0.730 | 12,340 | 2.7 | 53.9 | 8.6 | 0.3 | 90 | 74 | 21.0 | 2.017 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჩილე}} | style="background:#cfc;"| 0.819 | style="background:#cfc;"| 19,474 | 5.9 | 52.1 | 3.2 | 0.8 | 99 | style="background:#cfc;"| 79 | style="background:#cfc;"| {{0}}3.2 | style="background:#cfc;"| 1.616 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოლუმბია}} | 0.719 | 11,284 | 5.9 | 53.9<ref>{{cite web|url=http://www.portafolio.co/economia/cifras-pobreza-y-desigualdad-colombia-2012 |title=Cifras de pobreza y desigualdad en Colombia en 2012 &#124; Economía |publisher=Portafolio.co |date= |accessdate=2013-12-09}}</ref> | 7.6 | 8.2 | 93 | 74 | 31<ref>{{cite web |url=http://www.americaeconomia.com/politica-sociedad/mundo/colombia-registra-en-2012-la-cifra-mas-baja-de-homicidios-en-ultimos-27-anos |title=Colombia registra en 2012 la cifra más baja de homicidios en últimos 27 años|publisher=América Economía}}</ref> | style="background:#ffdbdb;"| 2.625 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოსტა-რიკა}} | 0.773 | 13,205 | 4.2 | 50.3 | 3.7 | 0.7 | 96 | style="background:#cfc;"| 79 | 11.3 | 1.659 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კუბა}} | 0.780 | {{n/a}} | {{n/a}} | {{n/a}} | 4.6 | {{n/a}} | style="background:#cfc;"| 100 | style="background:#cfc;"| 79 | {{0}}5.0 | 1.951 |- | style="text-align:left;"| {{flag|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} | 0.702 | 9,845 | 4.5 | 48.4 | 9.1 | 4.3 | 90 | 73 | 25.0 | 2.068 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ეკვადორი}} | 0.724 | 10,517 | 7.8 | 49.0 | 7.9 | 5.1 | 92 | 76 | 15.2 | 2.028 |- | style="text-align:left;"| {{flag|სალვადორი}} | 0.680 | 7,648 | style="background:#ffdbdb;"| 1.4 | 46.9 | 14.6 | 5.1 | 84 | 72 | 69.2 | 2.220 |- | style="text-align:left;"| {{flag|გვატემალა}} | 0.581 | 5,335 | 3.8 | 53.7 | 19.7 | 16.9 | 75 | 71 | 38.5 | 2.287 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰაიტი}} | style="background:#ffdbdb;"| 0.456 | style="background:#ffdbdb;"| 1,358 | 5.6 | style="background:#ffdbdb;"| 59.5 | style="background:#ffdbdb;"| 31.5 | style="background:#ffdbdb;"| 54.9 | style="background:#ffdbdb;"| 49 | style="background:#ffdbdb;"| 62 | {{0}}6.9 | 2.179 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰონდურასი}} | 0.632 | 4,741 | 3.6 | 57.7 | 13.7 | 23.3 | 85 | 73 | style="background:#ffdbdb;"| 91.6 | 2.339 |- | style="text-align:left;"| {{flag|მექსიკა}} | 0.775 | 15,931 | 4.0 | 51.7 | 5.9 | 8.4 | 93 | 77 | 22.7 | 2.445 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ნიკარაგუა}} | 0.599 | 4,641 | 4.7 | 52.3 | 17.0 | 15.8 | 78 | 74 | 13.6 | 2.006 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პანამა}} | 0.780 | 16,993 | style="background:#cfc;"| 10.6 | 52.3 | 6.7 | 9.5 | 94 | 76 | 21.6 | 1.899 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პარაგვაი}} | 0.669 | 6,787 | 3.8 | 52.0 | 10.5 | 5.1 | 94 | 73 | 11.5 | 1.973 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პერუ}} | 0.741 | 11,403 | 6.9 | 48.0 | 10.2 | 5.9 | 90 | 74 | 10.3 | 1.995 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ურუგვაი}} | 0.792 | 16,728 | 5.7 | style="background:#cfc;"| 42.4 | style="background:#cfc;"| 3.0 | style="background:#cfc;"| 0.0 | 99 | 77 | {{0}}5.9 |1.628 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ვენესუელა}} | 0.748 | 13,633 | 4.2 | 43.5 | 6.6 | 3.5 | 96 | 74 | 45.1 | 2.278 |} [[ფაილი:MarginalPinheiros.jpg|thumb|250px|{{flagicon|ბრაზილია}} [[სან-პაულუ]].]] [[ფაილი:Polanco Skyline Mexico City DF.jpg|thumb|250px|{{flagicon|მექსიკა}} [[მეხიკო]].]] [[ფაილი:Buenos Aires Cityline at Night - Irargerich.jpg|thumb|250px|{{flagicon|არგენტინა}} [[ბუენოს-აირესი]].]] [[ფაილი:Leblon and Ipanema.jpg|thumb|250px|{{flagicon|ბრაზილია}} [[რიო-დე-ჟანეირო]].]] [[ფაილი:Lima Peru Glass Skyline San Isidro.jpg|thumb|250px|{{flagicon|პერუ}} [[ლიმა]].]] [[ფაილი:La Previsora, Torre Domus, y el panorama urbano de Caracas.jpg|thumb|250px|{{flagicon|ვენესუელა}} [[კარაკასი]].]] {| style="background:#ffffff" align="center" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white"|'''ქალაქები მშპ-ის უდიდესი მაჩვენებლით (2012)''' ! rowspan="2" style="background:Lavender; color:Black"|ქალაქი ! rowspan="2" style="background:Lavender; color:Black"|ქვეყანა ! colspan="2" style="background:Lavender; color:Black"|Brookings-ის<br />მონაცემები<ref name="brookings">{{cite web | url = http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 | title = Cities by GDP 2011-2012 | editorial = Global MetroMonitor | fechaacceso = 31 de julio de 2013 | idioma = inglés | accessdate = 2014-07-05 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20130106102340/http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 | archivedate = 2013-01-06 }}</ref> ! colspan="2" style="background:Lavender; color:Black"|AméricaEconomía-ს<br />მონაცემები<ref name="AméricaEconomía">{{cite web | url=http://rankings.americaeconomia.com/mejores-ciudades-para-hacer-negocios-2013/ranking/ | title = Mejores ciudades para hacer negocios | editorial = AméricaEconomía | fechaacceso = 25 de enero de 2014 | idioma = inglés}}</ref> |- ! width=60px style="background:Lavender; color:Black"|[[მშპ]] <br /> (PPA) ! width=60px style="background:Lavender; color:Black" |მშპ <br /> ერთ სულ<br />მოსახლეზე ! width=60px style="background:Lavender; color:Black"|[[მშპ]] <br /> (PPA) ! width=60px style="background:Lavender; color:Black" |მშპ <br /> ერთ სულ<br />მოსახლეზე |- |[[ბუენოს-აირესი]] || {{ARG}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 348&nbsp;400 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 26&nbsp;129 || bgcolor="khaki" align=right|$ 229&nbsp;365 || bgcolor="khaki" align=right|$ 16&nbsp;860 |- |[[კორდოვა (არგენტინა)|კორდოვა]] || {{ARG}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 22&nbsp;457 || bgcolor="khaki" align=right|$ 15&nbsp;239 |- |[[როსარიო (არგენტინა)|როსარიო]] || {{ARG}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 22&nbsp;893 || bgcolor="khaki" align=right|$ 18&nbsp;403 |- |[[ლა-პასი]] || {{BOL}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 4&nbsp;481 || bgcolor="khaki" align=right|$ 2&nbsp;514 |- |[[სანტა-კრუს-დე-ლა-სიერა|სანტა-კრუსი]] || {{BOL}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 4&nbsp;718 || bgcolor="khaki" align=right|$ 2&nbsp;575 |- |[[ბაიშადა-სანტისტა]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 28&nbsp;400 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 16&nbsp;771 || || |- |[[ბელემი]] || {{BRA}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 12&nbsp;247 || bgcolor="khaki" align=right|$ 5&nbsp;718 |- |[[ბელუ-ორიზონტი]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 94&nbsp;900 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 17&nbsp;239 || bgcolor="khaki" align=right|$ 55&nbsp;272 || bgcolor="khaki" align=right|$ 11&nbsp;136 |- |[[ბრაზილია (ქალაქი)|ბრაზილია]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 139&nbsp;200 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 36&nbsp;175 || bgcolor="khaki" align=right|$ 100&nbsp;077 || bgcolor="khaki" align=right|$ 37&nbsp;786 |- |[[კამპინასი]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 61&nbsp;500 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 21&nbsp;422 || bgcolor="khaki" align=right|$ 54&nbsp;318 || bgcolor="khaki" align=right|$ 18&nbsp;950 |- |[[კურიტიბა]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 65&nbsp;200 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 20&nbsp;154 || bgcolor="khaki" align=right|$ 47&nbsp;076 || bgcolor="khaki" align=right|$ 14&nbsp;550 |- |[[ფორტალეზა]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 31&nbsp;100 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 8&nbsp;389 || bgcolor="khaki" align=right|$ 28&nbsp;879 || bgcolor="khaki" align=right|$ 7&nbsp;805 |- |[[მანაუსი]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 31&nbsp;000 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 14&nbsp;189 || bgcolor="khaki" align=right|$ 28&nbsp;607 || bgcolor="khaki" align=right|$ 13&nbsp;147 |- |[[პორტუ-ალეგრი]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 74&nbsp;800 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 18&nbsp;770 || bgcolor="khaki" align=right|$ 65&nbsp;876 || bgcolor="khaki" align=right|$ 16&nbsp;488 |- |[[რესიფი]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 36&nbsp;500 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 9&nbsp;764 || bgcolor="khaki" align=right|$ 32&nbsp;352 || bgcolor="khaki" align=right|$ 8&nbsp;641 |- |[[რიო-დე-ჟანეირო]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 194&nbsp;900 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 16&nbsp;282 || bgcolor="khaki" align=right|$ 182&nbsp;757 || bgcolor="khaki" align=right|$ 15&nbsp;253 |- |[[სალვადორი (ბრაზილია)|სალვადორი]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 54&nbsp;600 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 14&nbsp;989 || bgcolor="khaki" align=right|$ 32&nbsp;948 || bgcolor="khaki" align=right|$ 9&nbsp;045 |- |[[სან-პაულუ]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 473&nbsp;000 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 23&nbsp;704 || bgcolor="khaki" align=right|$ 429&nbsp;383 || bgcolor="khaki" align=right|$ 21&nbsp;516 |- |[[ვიტორია]] || {{BRA}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 33&nbsp;800 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 19&nbsp;560 || || |- |[[სანტიაგო]] || {{CHI}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 150&nbsp;300 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 21&nbsp;393 || bgcolor="khaki" align=right|$ 113&nbsp;059 || bgcolor="khaki" align=right|$ 16&nbsp;911 |- |[[ვალპარაისო]] || {{CHL}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 14&nbsp;852 || bgcolor="khaki" align=right|$ 15&nbsp;966 |- |[[ბარანკილია]] || {{COL}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 6&nbsp;593 || bgcolor="khaki" align=right|$ 3&nbsp;382 |- |[[ბოგოტა]] || {{COL}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 140&nbsp;300 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 15&nbsp;891 || bgcolor="khaki" align=right|$ 86&nbsp;741 || bgcolor="khaki" align=right|$ 9&nbsp;755 |- |[[კალი]] || {{COL}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 29&nbsp;200 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 10&nbsp;484 || bgcolor="khaki" align=right|$ 16&nbsp;295 || bgcolor="khaki" align=right|$ 5&nbsp;633 |- |[[კარტახენა (კოლუმბია)|კარტახენა]] || {{COL}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 6&nbsp;516 || bgcolor="khaki" align=right|$ 5&nbsp;817 |- |[[მედელინი]] || {{COL}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 37&nbsp;200 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 10&nbsp;091 || bgcolor="khaki" align=right|$ 17&nbsp;319 || bgcolor="khaki" align=right|$ 4&nbsp;860 |- |[[გუაიაკილი]] || {{ECU}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 18&nbsp;942 || bgcolor="khaki" align=right|$ 7&nbsp;807 |- |[[კიტო]] || {{ECU}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 18&nbsp;986 || bgcolor="khaki" align=right|$ 8&nbsp;117 |- |[[სან-სალვადორი]] || {{დროშა|სალვადორი}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 18&nbsp;017 || bgcolor="khaki" align=right|$ 10&nbsp;375 |- |[[გვატემალა (ქალაქი)|გვატემალა]] || {{დროშა|გვატემალა}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 14&nbsp;964 || bgcolor="khaki" align=right|$ 4&nbsp;896 |- |[[ტეგუსიგალპა]] || {{დროშა|ჰონდურასი}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 7&nbsp;449 || bgcolor="khaki" align=right|$ 6&nbsp;345 |- |[[მეხიკო]] || {{MEX}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 411&nbsp;400 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 19&nbsp;940 || bgcolor="khaki" align=right|$ 287&nbsp;465 || bgcolor="khaki" align=right|$ 14&nbsp;025 |- |[[გვადალახარა]] || {{MEX}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 77&nbsp;400 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 16&nbsp;855 || bgcolor="khaki" align=right|$ 44&nbsp;296 || bgcolor="khaki" align=right|$ 9&nbsp;750 |- |[[მონტერეი]] || {{MEX}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 130&nbsp;700 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 31&nbsp;051 || bgcolor="khaki" align=right|$ 73&nbsp;534 || bgcolor="khaki" align=right|$ 19&nbsp;430 |- |[[პუებლა (ქალაქი)|პუებლა]] || {{MEX}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 22&nbsp;693 || bgcolor="khaki" align=right|$ 8&nbsp;290 |- |[[კერეტარო (ქალაქი)|კერეტარო]] || {{MEX}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 22&nbsp;102 || bgcolor="khaki" align=right|$ 19&nbsp;811 |- |[[ტიხუანა]] || {{MEX}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 29&nbsp;241 || bgcolor="khaki" align=right|$ 16&nbsp;306 |- |[[მანაგუა]] || {{NIC}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 5&nbsp;148 || bgcolor="khaki" align=right|$ 2&nbsp;357 |- |[[პანამა (ქალაქი)|პანამა]] || {{PAN}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 23&nbsp;071 || bgcolor="khaki" align=right|$ 18&nbsp;738 |- |[[ასუნსიონი]] || {{დროშა|პარაგვაი}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 8&nbsp;090 || bgcolor="khaki" align=right|$ 3&nbsp;010 |- |[[არეკიპა]] || {{PER}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 6&nbsp;495 || bgcolor="khaki" align=right|$ 7&nbsp;311 |- |[[ლიმა]] || {{PER}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 177&nbsp;400 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 17&nbsp;340 || bgcolor="khaki" align=right|$ 88&nbsp;788 || bgcolor="khaki" align=right|$ 9&nbsp;395 |- |[[სან-ხუანი (პუერტო-რიკო)|სან-ხუანი]] || {{PRI}} || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 49&nbsp;000 || bgcolor="#abd5f5" align=right|$ 19&nbsp;884 || bgcolor="khaki" align=right|$ 50&nbsp;751 || bgcolor="khaki" align=right|$ 21&nbsp;916 |- |[[სანტო-დომინგო]] || {{DOM}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 28&nbsp;119 || bgcolor="khaki" align=right|$ 8&nbsp;235 |- |[[მონტევიდეო]] || {{URU}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 24&nbsp;543 || bgcolor="khaki" align=right|$ 15&nbsp;024 |- |[[კარაკასი]] || {{VEN}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 99&nbsp;438 || bgcolor="khaki" align=right|$ 25&nbsp;079 |- |[[ვალენსია (ვენესუელა)|ვალენსია]] || {{VEN}} || || || bgcolor="khaki" align=right|$ 30&nbsp;570 || bgcolor="khaki" align=right|$ 15&nbsp;398 |- |} === გარემო === {| class="wikitable sortable" style="text-align: right" |- style="background:#ececec;" |+'''ლათინური ამერიკის ქვეყნების ეკოლოგიური ინდიკატორები''' !ქვეყანა !ეკოლოგიური<br />ეფექტიანობის<br />ინდექსი<ref>{{cite web |url = http://epi.yale.edu/epi2012/rankings |title = Environmental Performance Index 2012 |work = Environmental Performance Index 2012 rankings |publisher = Yale University |accessdate = 2014-06-26 |archiveurl = https://archive.is/20120505092852/http://epi.yale.edu/epi2012/rankings |archivedate = 2012-05-05 }}</ref><br /><small>(2012)</small><br /><small>EPI</small> !CO2-ის გამოყოფა<ref>{{cite web |url = http://www.iea.org/co2highlights/CO2highlights.pdf |title = CO2 Emissions from Fuel Combustion 2011 |work = CO2 emissions / population |publisher = International Energy Agency (IEA) |accessdate = 2014-06-26 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120202035728/http://www.iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |archivedate = 2012-02-02 }}</ref><br /><small>(2009)</small><br /><small>(ტონა CO2<br />ერთ სულ<br />მოსახლეზე)</small> |- | style="text-align:left;"| {{flag|არგენტინა}} |56.48 | 4.14 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბოლივია}} |54.57 |1.31 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბრაზილია}} | 60.90 |1.74 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჩილე}} |55.34 | 3.84 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოლუმბია}} | 62.33 |1.33 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოსტა-რიკა}} | style="background:#cfc;"| 69.03 |1.37 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კუბა}} |56.48 |2.40 |- | style="text-align:left;"| {{flag|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} |52.44 |1.79 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ეკვადორი}} |60.55 |2.09 |- | style="text-align:left;"| {{flag|სალვადორი}} |52.08 |1.10 |- | style="text-align:left;"| {{flag|გვატემალა}} |51.88 |1.03 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰაიტი}} | style="background:#ffdbdb;"| 41.15 | style="background:#cfc;"| 0.24 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰონდურასი}} |52.54 |0.96 |- | style="text-align:left;"| {{flag|მექსიკა}} | 49.11 |3.72 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ნიკარაგუა}} |59.23 | 0.73 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პანამა}} |57.94 |2.10 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პარაგვაი}} |52.40 | 0.64 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პერუ}} | 50.29 |1.32 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ურუგვაი}} |57.06 |2.31 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ვენესუელა}} |55.62 | style="background:#ffdbdb;"| 5.45 |} === სიღარიბე და უთანასწორობა === [[ფაილი:Favela Jaqueline (Vila Sônia) 02.jpg|thumb|ჯურღმულები ქალაქ [[სან-პაულუ]]ს შეძლებული ნაწილის გარეუბანში. [[ბრაზილია]] ლათინურ ამერიკაში გამეფებული სიღატაკისა და უთანასწორობის ნათელი მაგალითია.]] [[ფაილი:Contraste en Interlomas.jpg|thumb|right|ღარიბი, მარგინალური ზონით შემოსაზღვრული მდიდრული სახლები და აპარტამენტები შემოსავლების აბსოლუტური განსხვავებულობის მაგალითია ქალაქ [[მეხიკო]]ს მაცხოვრებლებს შორის.]] სიღარიბე რეგიონის ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად რჩება. [[ლათინური ამერიკისა და კარიბის აუზის გაეროს ეკონომიკური კომისია|ლათინური ამერიკისა და კარიბის აუზის გაეროს ეკონომიკური კომისიის]] შეფასებით, ლათინური ამერიკა მთელ მსოფლიოში ყველაზე უთანასწორო რეგიონია.<ref>{{cite web |url = http://www.cepal.org/cgi-bin/getProd.asp?xml=/publicaciones/xml/7/42797/P42797.xml&xsl=/dds/tpl/p9f.xsl&base=/ddpe/tpl-i/top-bottom.xslt |title = Protección social inclusiva en América Latina. Una mirada integral, un enfoque de derechos |trans_title = Inclusive social protection in Latin America. An integral look, a focus on rights |work = Resumen |publisher = United Nations Economic Commission for Latin America and the Caribbean (UNECLAC) }}</ref> უთანასწორობა ძირს უთხრის რეგიონის ეკონომიკურ პოტენციალსა და მოსახლეობის კეთილდღეობას, ზრდის სიღატაკეს და ამცირებს სიღარიბის აღმოსავფხვრელად მიმართული ეკონომიკური განვითარების გავლენას.<ref>Francisco H. Ferreira, David de Ferranti et al. An example of the policies introduced to combat the poverty and inequality was the [[import substitution industrialization]] economic policy. This policy sought to grow national industry and offer protection from foreign competition as a means to reduce external dependencies and improve local economies. "Inequality in Latin America:Breaking with History?", The World Bank, Washington, D.C., 2004</ref> ლათინოამერიკელი ბავშვები ხშირად იძულებულნი არიან სამუშაო ქუჩაში ეძებონ, რადგან ოჯახებს მათი რჩენა აღარ შეუძლიათ, რის შედეგადაც წარმოიქმნება [[ლათინური ამერიკის ქუჩის ბავშვები]]ს სერიოზული ოდენობა.<ref>{{cite journal | last = Scanlon | first = TJ | title = Street children in Latin America | publisher = BMJ | year = 1998 }}</ref><ref>{{cite journal | last = Tacon | first = P. | title = Carlinhos: the hard gloss of city polish | publisher = UNICEF news | year = 1982 }}</ref> ზოგიერთი ანგარიშით, ლათინურ ამერიკაში 40 მილიონი ქუჩის ბავშვია. უთანასწორობას რეგიონში ღრმა ისტორიული ფესვები აქვს და სათავეს იღებს რასიზმზე დამყარებული ლათინ-ევროპული [[კასტა|კასტური]] სისტემიდან,<ref>{{cite book|author=Schaefer, Richard T. (ed.)|year=2008|title=Encyclopedia of Race, Ethnicity and Society|url=https://archive.org/details/encyclopediarace00scha|page=[https://archive.org/details/encyclopediarace00scha/page/n1148 1096]|publisher=Sage|isbn=978-1-4129-2694-2|quote=For example, in many parts of Latin America, racial groupings are based less on the biological physical features and more on an intersection between physical features and social features such as economic class, dress, education, and context. Thus, a more fluid treatment allows for the construction of race as an achieved status rather than an ascribed status as is the case in the United States.}}</ref><ref>{{cite book|author=Nutini, Hugo|author2=Barry Isaac|title=Social Stratification in central Mexico 1500&ndash;2000|url=https://archive.org/details/socialstratifica00nuti_426|year=2009|page=[https://archive.org/details/socialstratifica00nuti_426/page/n63 55]|publisher=University of Texas Press|quote=There are basically four operational categories that may be termed ethnic or even racial in Mexico today: (1) güero or blanco (white), denoting European and Near East extraction; (2) criollo (creole), meaning light mestizo in this context but actually of varying complexion; (3) mestizo, an imprecise category that includes many phenotypic variations; and (4) indio, also an imprecise category. These are nominal categories, and neither güero/blanco nor criollo is a widely used term (see Nutini 1997: 230). Nevertheless, there is a popular consensus in Mexico today that these four categories represent major sectors of the nation and that they can be arranged into a rough hierarchy: whites and creoles at the top, a vast population of mestizos in the middle, and Indians (perceived as both a racial and an ethnic component) at the bottom. This popular hierarchy does not constitute a stratificational system or even a set of social classes, however, because its categories are neither exhaustive nor mutually exclusive. While very light skin is indeed characteristic of the country's elite, there is no "white" (güero) class. Rather, the superordinate stratum is divided into four real classes—aristocracy, plutocracy, political class, and the crème of the upper-middle class—or, for some purposes, into ruling, political, and prestige classes (see Chap. 4). Nor is there a mestizo class, as phenotypical mestizos are found in all classes, though only rarely among the aristocracy and very frequently in the middle and lower classes. Finally, the bottom rungs are not constituted mainly of Indians, except in some localized areas, such as the Sierra Norte de Puebla}}</ref><ref>{{Citation |last= Acuña |first= Rodolfo F. |authorlink= Rodolfo F. Acuña |title= Occupied America: A History of Chicanos |edition= 7th |year= 2011 |publisher= Longman |location= Boston |isbn= 0-205-78618-9 |pages= 23–24}}</ref><ref>{{cite book | last = MacLachlan | first = Colin |author2=Jaime E. Rodríguez O. | title = The Forging of the Cosmic Race: A Reinterprretation of Colonial Mexico | publisher = University of California | edition = Expanded Edition | year = 1990 | location = Berkeley | pages = 199, 208 | isbn = 0-520-04280-8 | quote = [I]n the New World all Spaniards, no matter how poor, claimed hidalgo status. This unprecedented expansion of the privileged segment of society could be tolerated by the Crown because in Mexico the indigenous population assumed the burden of personal tribute.}}</ref><ref>{{cite book | last = Gibson | first = Charles | authorlink = Charles Gibson (historian) | title = The Aztecs Under Spanish Rule | url = https://archive.org/details/aztecsunderspani00gibs | publisher = Stanford University | year = 1964 | location = Stanford | pages = [https://archive.org/details/aztecsunderspani00gibs/page/154 154]–165 | isbn = 0-8047-0912-2}}</ref><ref>See [[Passing (racial identity)]] for a discussion of a related phenomenon, although in a later and very different cultural and legal context.</ref><ref>{{cite book | last = Seed | first = Patricia | authorlink = Patricia Seed | title = To Love, Honor, and Obey in Colonial Mexico: conflicts over Marriage Choice, 1574-1821 | publisher = Stanford University | year = 1988 | location = Stanford | pages = 21–23 | isbn = 0-8047-2159-9 }}</ref><ref>{{cite journal|title=Colour by Numbers: Racial and Ethnic Categories in the Viceroyalty of Peru|author=David Cahill|journal=Journal of Latin American Studies|year=1994|volume=26|pages=325–346|url=http://people.cohums.ohio-state.edu/ahern1/SpanishH680/secure/Cahill%20-%20colour%20by%20numbers,%2012%20pages.pdf|doi=10.1017/s0022216x00016242|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131029200024/http://people.cohums.ohio-state.edu/ahern1/SpanishH680/secure/Cahill%20-%20colour%20by%20numbers,%2012%20pages.pdf|archivedate=2013-10-29|accessdate=2014-06-29}}</ref><ref name=mm1>Maria Martinez 2002 year. The Spanish concept of Limpieza de Sangre and the emergence of the race/caste system in the viceroyalty of New Spain, PhD dissertation</ref><ref>{{cite book | last = Bakewell | first =Peter | title = A History of Latin America | url = https://archive.org/details/historyoflatinam0000bake | publisher = Blackwell | year = 1997 | location = Malden, Mass.| pages = [https://archive.org/details/historyoflatinam0000bake/page/160 160]–163 | isbn = 0-631-16791-9 | quote= The Spaniards generally regarded [local Indian lords/''caciques''] as ''hidalgos'', and used the honorific 'don' with the more eminent of the them. […] Broadly speaking, Spaniards in the Indies in the sixteenth century arranged themselves socially less and less by Iberian criteria or frank, and increasingly by new American standards. […] simple wealth gained from using America's human and natural resources soon became a strong influence on social standing.}}</ref> რაც კოლონიური ხანის ლათინურ ამერიკაში ფართოდ იყო გავრცელებული და ერთობ რთულად აღმოსაფხვრელი აღმოჩნდა, რადგან სოციალურ ჯგუფებს შორის არსებული განსხვავება განათლებისა და შესაძლებლობების მხრივ, უმნიშვნელო სოციალურ მობილობას განაპირობებს, რაც თავის მხრივ განაპირობებს საშინელი ციკლის წარმოქმნას — სიღარიბის გადაცემას თაობიდან თაობაზე. მაღალი უთანასწორობა სათავეს იღებს კასტური სისტემის ექსკლუზიური ინსტიტუციებიდან, რომლებიც უკვადავყოფილ იქნა კოლონიურ ხანაში და შემდეგ გააცოცხლა სხვადასხვა პოლიტიკურმა თუ ეკონომიკურმა რეჟიმმა. უთანასწორობა წარმოიშვა და თაობიდან თაობას გადაეცემა იმ მიზეზით, რომ ლათინოამერიკული პოლიტიკური სისტემები მიჰყვება გავლენის სხვადასხვაგვარ გადანაწილებას, რომელიც სოციალურ ჯგუფებს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში აქვთ და ის მრავალი გზით აისახება ყველაზე ნაკლებ პრივილეგირებულ ჯგუფებზე, რომლებსაც ყჰავთ ყველაზე ცოტა პოლიტიკური წარმომადგენლობა და პროცესზე ზემოქმედების უნარი გააჩნიათ.<ref>Fracisco H. Ferreira et al. Inequality in Latin America: Breaking with History?, The World Bank, Washington, D.C., 2004</ref> ბოლო დროის [[ეკონომიკური ლიბერალიზაცია|ეკონომიკური ლიბერალიზაციის]] შედეგადაც კი, ნათელი გახდა, რომ მისგან მიღებული სიკეთით სარგებლობა ყველას თანაბრად არ შეეძლო.<ref>{{cite web |url = http://www.odi.org.uk/resources/details.asp?id=1011&title=untangling-links-trade-poverty-gender |title = Untangling links between trade, poverty and gender |work = ODI Briefing Papers 38, March 2008 |publisher = Overseas Development Institute (ODI) |author = Nicola Jones and Hayley Baker |accessdate = 2014-06-29 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20090719000422/http://www.odi.org.uk/resources/details.asp?id=1011&title=untangling-links-trade-poverty-gender |archivedate = 2009-07-19 }}</ref> განსხვავებულობა განათლებასა და შესაძლებლობებში, როგორც ჩანს, ემყარება რასას, ეთნიკურობას, სოფლელობასა და გენდერს. რადგან უთანასწორობა გენდერისა და ადგილმდებარეობის მიხედვით თითქმის უნივერსალურია, ლათინური ამერიკის უთანასწორო, დისკრიმინაციულ პრაქტიკაში უფრო დიდ, ინტეგრალურ როლს თამაშობს რასა და ეთნიკურობა. მსგავსი განსხვავებულობა ძლიერ საფრთხეს უქმნის შემოსავლების, კაპიტალისა და პოლიტიკური მდგომარეობის გადანაწილებას. [[UNICEF]]-ის მონაცემებით, 2008 წელს ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის აუზის რეგიონს, შემოსავლების უთანასწორობას მსოფლიოში ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ჰქონდა, რაც [[ჯინის ინდექსი]]ს მაჩვენებლით 48,3 იყო, რაც მსოფლიო მაჩვენებელზე, 39,7-ზე ბევრად მაღალია. ჯინი სტატისტიკური საზომია, რომლითაც ზომავენ შემოსავლების გადანაწილებას მთელი ქვეყნისა და მის მოსახლეობასთან მიმართებაში, მათი შემოსავლების უთანასწორობას. სხვა რეგიონების საშუალო მაჩვენებლები კი შემდეგი იყო: [[სუბ-საჰარული აფრიკა]] 44,2, აზია 40,4, [[ახლო აღმოსავლეთი]] და [[ჩრდილოეთ აფრიკა]] 39,2, [[აღმოსავლეთ ევროპა]] და [[ცენტრალური აზია]] 35,4 და მაღალშემოსავლიანი ქვეყნები 30,9.<ref>{{cite web|title=Global Inequality: Beyond the Bottom Billion|publisher=UNICEF|date=April 2011|author=Isabel Ortiz and Matthew Cummins|page=26|url=http://www.unicef.org/socialpolicy/files/Global_Inequality_REVISED_-_5_July.pdf|accessdate=2014-06-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120812232455/http://www.unicef.org/socialpolicy/files/Global_Inequality_REVISED_-_5_July.pdf|archivedate=2012-08-12}}</ref> [[მსოფლიო ბანკი]]ს კვლევების მიხედვით, ლათინური ამერიკის უმდიდრესი მოსახლეობის მეათედი მთლიანი შემოსავლების 48 %-ს იღებს,<ref>Francisco H. Ferreira et al. Inequality in Latin America: Breaking with History?, The World Bank, Washington, D.C., 2004</ref> მაშინ, როცა უღარიბესთა 10 % მხოლოდ 1,6 %-ს. საპირისპიროდ, განვითარებულ ქვეყნებში მოწინავე მეათედი შემოსავლების 29 %-ს იღებს, უღარიბესი მეათედი კი 2,5 %-ს. 2007 წელს უთანასწორობის უმაღლესი მაჩვენებლების მქონე ([[ჯინის ინდექსი]]თ<ref name="Gini">[http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Tables.pdf Human Development Report], [[UNDP]]</ref>) ქვეყნები იყვნენ [[ჰაიტი]] (59,5), [[კოლუმბია]] (58,5), [[ბოლივია]] (58,2), [[ჰონდურასი]] (55,3), [[ბრაზილია]] (55,0) და [[პანამა]] (54,9), უთანასწორობის უდაბლესი მაჩვენებელი კი იყო [[ვენესუელა]]ში (43,4), [[ურუგვაი]]სა (46,4) და [[კოსტა-რიკა]]ში (47,2). [[ფაილი:Trends on income inequality 1998-2010, Latin America.png|thumb|500px|center|შემოსავლების უთანასწორობის ტენდენცია 1998-2010 წლებში, ლათინური ამერიკის 7 ქვეყანაში (არგენტინა, ბრაზილია, ჩილე, კოლუმბია, მექსიკა, პერუ, ვენესუელა). მონაცემების წყარო: [http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI მსოფლიო ბანკი].]] [[მსოფლიო ბანკი]]ს მონაცამების თანახმად, 2008 წელს რეგიონის უღარიბესი ქვეყნები იყო: [[ჰაიტი]], [[ნიკარაგუა]], [[ბოლივია]] და [[ჰონდურასი]]. შიმშილი ტანჯავდა ჰაიტის მოსახლეობის 47 %-ს, ნიკარაგუის 27 %-ს, ბოლივიის 23 %-ს და ჰონდურასის 22 %-ს. სიღარიბის მაღალი მაჩვენებლის საპასუხოდ ლათინური ამერიკის ბევრმა ქვეყანამ ახალი ან ძველის ალტერნატიული სოციალური დახმარების პროგრამებით უპასუხა, მაგალითად ფულის გადარიცხვით. მათ შორისაა [[მექსიკა|მექსიკის]] პროგრამა Oportunidades, [[ბრაზილია|ბრაზილიის]] Bolsa Escola და Bolsa Familia, [[პანამა|პანამის]] Red de Oportunidades და [[ჩილე]]ს Chile Solidario.<ref>Barrientos, A. and Claudio Santibanez. (2009). "New Forms of Social Assistance and the Evolution of Social Protection in Latin America". Journal of Latin American Studies. Cambridge University Press 41, 1–26.</ref> ზოგადად, ეს პროგრამები უზრუნველყოფს ფულს ღატაკი ოჯახებისათვის იმ პირობით, რომ ეს ტრანსფერი მათი ბავშვების ადამიანური კაპიტალის ინვესტირებაში დაიხარჯება, მაგალითად სკოლაში რეგულარულად სიარულში და პრევენციულ ჯანდაცვაში. მსგავსი პროგრამების მიზანია სიღარიბის თაობათშორისი გადაცემის მოშლა და მიზანმიმართულია ღარიბებზე, ძირითადად ბავშვებზე, ქალებისთვუს ფულის დარიცხვაზე, რათა მოხდეს სოციალური ჩართულობის წახალისება, შეიცვალოს სოციალური პასუხისმგებლობის ურთიერთობები ბენეფიციარებს, სერვისის მიმწოდებლებსა და მთავრობებს შორის.<ref>Benedicte de la Brière and Laura B. Rawlings, "Examining Conditional Cash Transfer Programs: A Role for Increased Social Inclusion?", Social Safety Net Primary Papers, The World Bank, 2006, p.4</ref> ასეთი პროგრამები სკოლებს დაეხმარა ახალი ბავშვების მიღების გაზრდაში, ასევე აჩვენა ბავშვთა ჯანმრთელობის გაუმჯობესება.<ref>{{cite web |url = http://www.idhalc-actuarsobreelfuturo.org/site/descarga.php?archivo=idhalc_engl.pdf |title = Regional Human Development Report for Latin America and the Caribbean 2010 |work = Inequality in Latin America and the Caribbean |publisher = Inequality in Latin America and the Caribbean }}</ref> მსგავსი გადარიცხვების სისტემაში ამჟამად ჩართულია რეგიონის 110 მილიონი ადამიანი და მიიჩნევა შედარებით იაფ პროგრამად, რადგან ამ ქვეყნების [[მშპ]]-ის მხოლოდ 0,5 % ჯდება.<ref>{{cite news |url = http://www.economist.com/node/16964039 |title = Societies on the move |publisher = The Economist |date = 2010-09-11 }}</ref> ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად [[პერუ]]ში, სოციალური სამართლიანობისა და სიღატაკის დაძლევის ერთ-ერთ იმედად [[დეცენტრალიზაცია]] მიაჩნიათ.<ref>{{cite web |title=Mixed Feelings |author=Monika Huber, Wolfgang Kaiser |publisher=dandc.eu |date=February 2013 |url=http://www.dandc.eu/en/article/perus-ngos-want-government-decentralisation-serve-social-goals-and-public-participation}}</ref> ==== სიღარიბის მაჩვენებლები ==== {|class="sortable wikitable" order="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #fff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" |- !colspan=6 style="background:#DA121A;color:#ffffff;"| სიღარიბე ლათინურ ამერიკაში ([[ლათინური ამერიკისა და კარიბის აუზის გაეროს ეკონომიკური კომისია|ECLAC]] %)<ref>http://www.eclac.cl/publicaciones/xml/5/48455/PanoramaSocial2012DocI-Rev.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131102131705/http://www.eclac.cl/publicaciones/xml/5/48455/PanoramaSocial2012DocI-Rev.pdf |date=2013-11-02 }} Informe CEPAL</ref> |- !colspan=2| !colspan=2|2010 !colspan=2|2011 |- !width=20px;|Nº !with=40px;|ქვეყანა !width=130px;|სიღატაკე !width=130px;|სიღარიბე !width=130px;|სიღატაკე !width=130px;|სიღარიბე |-align=center |1.ª||align=left|{{დროშა|არგენტინა}}|| 08,6 || 06,8 || 05,7 || 01,9 |-align=center |2.ª||align=left|{{დროშა|ბოლივია}}|| 42,4 || 22,4 || - || - |-align=center |3.ª||align=left|{{დროშა|ბრაზილია}}|| 24,9 || 07,0 || 20,9 || 06,1 |-align=center |4.ª||align=left|{{დროშა|ჩილე}}|| 11,5 || 03,6 || 11,0 || 03,1 |-align=center |5.ª||align=left|{{დროშა|კოლუმბია}}|| 37,3 || 12,3 || 34,2 || 10,7 |-align=center |6.ª||align=left|{{დროშა|კოსტა-რიკა}}|| 18,5 || 06,8 || 18,8 || 10,1 |-align=center |7.ª||align=left|{{დროშა|ეკვადორი}}|| 37,1 || 14,2 || 32,4 || 10,1 |-align=center |8.ª||align=left|{{დროშა|სალვადორი}}|| 46,6 || 16,7 || - || - |-align=center |9.ª||align=left|{{დროშა|გვატემალა}}|| 54,8 || 29,1 || - || - |-align=center |10.ª||align=left|{{დროშა|ჰონდურასი}}|| 67,4 ||42,8 || - || - |-align=center |11.ª||align=left|{{დროშა|მექსიკა}}||36,3 || 13,3|| - ||- |-align=center |12.ª||align=left|{{დროშა|ნიკარაგუა}}|| 58,3 || 29,5 || - || - |-align=center |13.ª||align=left|{{დროშა|პანამა}}|| 25,8|| 12,6 || 25,3 || 12,4 |-align=center |14.ª||align=left|{{დროშა|პარაგვაი}}||54,8|| 30,7 || 49,6 ||28,0 |-align=center |15.ª||align=left|{{დროშა|პერუ}}|| 31,3 || 09,8 || 27,8 || 06,3 |-align=center |16.ª||align=left|{{დროშა|ურუგვაი}}|| 08,6 || 01,4 || 06,7 || 01,1 |-align=center |17.ª||align=left|{{დროშა|ვენესუელა}}||27,8 || 10,7 ||29,5 || 11,7 |-align=center |- |} [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|CIA]] ''The World Factbook''-ს 2013 წლის მონაცემებით:<ref>{{cite web|autor=The World Factbook|title=Poverty Line by Country|formato=HTML|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2046.html|accessdate=2014-07-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161221103537/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2046.html|archivedate=2016-12-21}}</ref> {| class="wikitable" |- ! ქვეყანა!! % სიღატაკე!! წელი |- |{{დროშა|არგენტინა}}|| 30 || 2010 |- | {{დროშა|ბოლივია}} || 49.6 || 2010 |- | {{დროშა|ბრაზილია}} || 21.4 || 2009 |- | {{დროშა|ჩილე}} || 15.1 || 2009 |- | {{დროშა|კოლუმბია}} || 34.1 || 2011 |- | {{დროშა|კოსტა-რიკა}}|| 24.8 || 2011 |- | {{დროშა|ეკვადორი}} || 27.3 || 2012 |- | {{დროშა|სალვადორი}} || 36.5 ||2010 |- | {{დროშა|გვატემალა}} || 54 || 2011 |- | {{დროშა|ჰაიტი}} || 80 || 2003 |- | {{დროშა|ჰონდურასი}} || 60 || 2010 |- | {{დროშა|მექსიკა}} || 51.3 || 2010 |- | {{დროშა|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} || 34.4 || - |- | {{დროშა|პარაგვაი}} || 34.7 || 2010 |- | {{დროშა|პერუ}} || 27.8 || 2011 |- |{{დროშა|ურუგვაი}} || 18.6 || 2010 |- |{{დროშა|ვენესუელა}} || 31.6 || 2011 |} ==== სავაჭრო ბლოკები ==== [[ფაილი:Banco del Sur.jpg|thumb|[[რაფაელ კორეა]], [[ევო მორალესი]], [[ნესტორ კირხნერი]], [[კრისტინა ფერნანდესი]], [[ლუის ინასიუ ლულა და სილვა]], [[ნიკანორ დუარტე]] და [[უგო ჩავესი]] [[სამხრეთის ბანკი]]ს დაფუძნების ხელმოწერისას.]] რეგიონის მთავარი სავაჭრო ბლოკებია (ან ხელშეკრულებები) [[წყნაროკეანური ალიანსი]] და [[სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირი]], რომლებიც შედგება ინტეგრირებული [[მერკოსური]]სგან და [[ანდების საზოგადოება|ანდების საზოგადოებისგან]]. შედარებით მცირე სავაჭრო ბლოკებია [[თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება G3]], [[დომინიკის რესპუბლიკა–ცენტრალური ამერიკის თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება]] (DR-CAFTA) და [[კარიბის გაერთიანება]] (CARICOM). თუმცა, დაახლოებისა და სავაჭრო ინტეგრაციის პარალალურად მიმდინარეობს მათი საწინააღმდეგო რეკონფიგურაცია; [[ვენესუელა]]მ ოფიციალურად დატოვა ანდების საზოგადოება და G3, თუმცა ფორმალურად რჩება მერკოსურის წევრი (ელოდება რატიფიკაციას პარაგვაის საკანონმდებლო ორგანოს მხრიდან). იგივე გზის გამეორების შესახებ განაცხადა [[ეკვადორი]]ს [[ეკვადორის პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[რაფაელ კორეა]]მ. ეს ბლოკი ნომინალურად ეწინააღმდეგება თავისუფალი ვაჭრობის ნებისმიერ ხელშეკრულებას [[შეერთებული შტატები|შეერთებულ შტატებთან]]; თუმცა, [[ურუგვაი]] პირიქით, საპირისპიროს უჭერს მხარს. [[ჩილე]]მ უკვე მოაწერა ხელი [[თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება]]ს [[კანადა]]სთან და ის [[პერუ]]სთან, [[კოლუმბია]]სთან და [[მექსიკა]]სთან ერთად ლათინური ამერიკის იმ ქვეყნებს მიეკუთვნება, რომელთაც თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება გაფორმებული აქვთ შეერთებულ შტატებთან, მექსიკა კი ამავე დროს [[ჩრდილოეთ ამერიკის თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება|ჩრდილოეთ ამერიკის თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების]] (NAFTA) წევრიცაა. ==== ტურიზმი ==== [[ფაილი:Cancun aerial photo by safa.jpg|thumbnail|right|[[მექსიკა|მექსიკის]] ქალაქი [[კანკუნი]] ლათინური მაერიკის ერთ-ერთი მოწინავე ტურისტული ღირსშესანიშნაობაა.]] ლათინური ამერიკის რამდენიმე ქვეყნის ეკონომიკის საყრდენია [[ტურიზმი]]დან მიღებული შემოსავალი.<ref>{{cite web |url = http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=984876 |title = El turismo en América Latina y el Caribe y la experiencia del BID |trans_title = Tourism in Latin America and the Caribbean and the experience of the IDB |work = Ingresos directos por turismo internacional |publisher = Inter-American Development Bank (IDB) |author = Carmen Altés }}</ref> 2010 წლის მონაცემებით, ყველაზე მეტ საერთაშორისო ტურისტს იღებს [[მექსიკა]] (წელიწადში 22,3 მლნ), მას მოჰყვება [[არგენტინა]] 5,2 მლნ, [[ბრაზილია]] 5,1 მლნ, [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]] 4,1 მლნ, [[პუერტო-რიკო]] 3,6 მლნ, [[ჩილე]] 2,7 მლნ, [[კოლუმბია]] 2,385 მლნ და [[პანამა]] 2,06 მლნ.<ref>{{Cite web |url=http://mkt.unwto.org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11enhr_1.pdf |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-06-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120105081502/http://mkt.unwto.org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11enhr_1.pdf |archivedate=2012-01-05 }}</ref><ref>{{cite web |url = http://mkt.unwto.org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11enlr.pdf |title = UNWTO Tourism Highlights, 2011 Edition |work = International Tourist Arrivals |publisher = World Tourism Organization (UNWTO) |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120113021355/http://mkt.unwto.org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11enlr.pdf |archivedate = 2012-01-13 |accessdate = 2014-06-29 }}</ref> რეგიონში ჩასულ საერთაშორისო ტურისტებს შორის განსაკუთრებით პოპულარულია ისეთი ადგილები, როგორებიცაა [[კანკუნი]], [[გალაპაგოსის კუნძულები]], [[მაჩუ-პიქჩუ]], [[ჩიჩენ-იცა]], კარტახენა, [[კაბო-სან-ლუკასი]], [[აკაპულკო]], [[რიო-დე-ჟანეირო]], [[სალვადორი (ბრაზილია)|სალვადორი]], [[მარგარიტა (ვენესუელა)|კუნძული მარგარიტა]], [[სან-პაულუ]], [[სალარ-დე-უიუნი]], [[პუნტა-დელ-ესტე]], [[სანტო-დომინგო]], [[ლაბადი]], [[სან-ხუანი (პუერტო-რიკო)|სან-ხუანი]], [[პანამა (ქალაქი)|პანამა]], იგუასუს ჩანჩქერი, [[პუერტო-ვალიარტა]], [[პოასის ვულკანის ეროვნული პარკი]], [[პუნტა-კანა]], [[ვინია-დელ-მარი]], [[მეხიკო]], [[კიტო]], [[ბოგოტა]], [[სანტა-მარტა]], [[ბუენოს-აირესი]], [[ლიმა]], [[მასეიო]], [[ფლორიანოპოლისი]], [[კუსკო]], [[პატაგონია]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align: right" |- style="background:#ececec;" |+'''საერთაშორისო ტურიზმის ინდიკატორები ლათინურ ამერიკაში''' ! ქვეყანა ! ტურისტული<br />ჩასვლები<ref>{{cite web |url = https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/storageapi/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights12enhr_1.pdf |title = UNWTO Tourism Highlights, 2012 Edition |work = International Tourist Arrivals |publisher = World Tourism Organization (UNWTO) }}</ref><br /><small>(2011)</small><br /><small>(მილიონი)</small> ! ტურიზმიდან<br />მიღებული<br />შემოსავლები<ref>{{cite web |url = https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/storageapi/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights12enhr_1.pdf |title = UNWTO Tourism Highlights, 2012 Edition |work = International Tourism Receipts |publisher = World Tourism Organization (UNWTO) }}</ref><br /><small>(2011)</small><br /><small>(მილიონი<br />აშშ $)</small> ! ტურიზმიდან<br />მიღებული<br />შემოსავლები<br /><small>(2011)</small><br /><small>(აშშ $<br />ჩამსვლელზე)</small> ! ტურიზმიდან<br />მიღებული<br />შემოსავლები<br />(2011)</small><br /><small>(აშშ $<br />ერთ<br />სულ<br />მოსახლეზე)</small> ! ტურიზმიდან<br />მიღებული<br />შემოსავლები<br /><ref>{{cite web |url = http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=984876 |title = El turismo en América Latina y el Caribe y la experiencia del BID |trans_title = Tourism in Latin America and the Caribbean and the experience of the IDB |work = Figura 1: Ingresos por turismo internacional (% de exportaciones) |publisher = Inter-American Development Bank (IDB) |author = Carmen Altés }}</ref><br /><small>(2003)</small><br /><small>(მშპ-ის<br />%)</small> ! ტურიზმიდან<br />მიღებული<br />შემოსავლები<ref>{{cite web |url = http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=984876 |title = El turismo en América Latina y el Caribe y la experiencia del BID |trans_title = Tourism in Latin America and the Caribbean and the experience of the IDB |work = Figura 2: Ingresos por turismo internacional (% del PIB) |publisher = Inter-American Development Bank (IDB) |author = Carmen Altés }}</ref><br /><small>(2003)</small><br /><small>(ექსპორტის<br />%)</small> ! პირდაპირი<br />და<br />არაპირდაპირი<br />დასაქმება<ref>{{cite web |url = http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=984876 |title = El turismo en América Latina y el Caribe y la experiencia del BID |trans_title = Tourism in Latin America and the Caribbean and the experience of the IDB |work = Figura 3: Empleo en turismo (% del empleo total) |publisher = Inter-American Development Bank (IDB) |author = Carmen Altés }}</ref><br />ტურიზმში<br /><small>(2005)</small><br /><small>(%)</small> ! ტურიზმის<br />კონკურენტ-<br />უნარიანობა<ref>{{cite web |url = http://www3.weforum.org/docs/WEF_TravelTourismCompetitiveness_Report_2011.pdf |title = The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011 |work = Table 1: Travel & Tourism Competitiveness Index 2011 and 2009 comparison |publisher = World Economic Forum (WEF)}}</ref><br /><small>(2011)</small><br /><small>(TTCI)</small> |- | style="text-align:left;"| {{flag|არგენტინა}} | 5.663 | 5,353 | 945 | 133 | 7.4 | 1.8 | 9.1 | 4.20 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბოლივია}} | 0.807 | 310 | 384 | 31 | 9.4 | 2.2 | 7.6 | 3.35 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ბრაზილია}} | 5.433 | 6,555 | 1,207 | 34 | 3.2 | 0.5 | 7.0 | 4.36 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჩილე}} | 3.070 | 1,831 | 596 | 107 | 5.3 | 1.9 | 6.8 | 4.27 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოლუმბია}} | 2.385 | 4,061 | 873 | 45 | 6.6 | 1.4 | 5.9 | 3.94 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კოსტა-რიკა}} | 2.196 | 2,156 | 982 | 459 | 17.5 | 8.1 | 13.3 | style="background:#cfc;"| 4.43 |- | style="text-align:left;"| {{flag|კუბა}} | 2.507 | 2,187 | 872 | 194 | {{n/a}} | {{n/a}} | {{n/a}} | {{n/a}} |- | style="text-align:left;"| {{flag|დომინიკელთა რესპუბლიკა}} | 4.306 | 4,353 | 1,011 | 440 | style="background:#cfc;"| 36.2 | style="background:#cfc;"| 18.8 | style="background:#cfc;"| 19.8 | 3.99 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ეკვადორი}} | 1.141 | 837 | 734 | 58 | 6.3 | 1.5 | 7.4 | 3.79 |- | style="text-align:left;"| {{flag|სალვადორი}} | 1.184 | 415 | style="background:#ffdbdb;"| 351 | 67 | 12.9 | 3.4 | 6.8 | 3.68 |- | style="text-align:left;"| {{flag|გვატემალა}} | 1.225 | 1,350 | 1,102 | 94 | 16.0 | 2.6 | 6.0 | 3.82 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰაიტი}} | 0.255 | 167 | 655 | style="background:#ffdbdb;"| 17 | 19.4 | 3.2 | style="background:#ffdbdb;"| 4.7 | {{n/a}} |- | style="text-align:left;"| {{flag|ჰონდურასი}} | 0.931 | 701 | 753 | 92 | 13.5 | 5.0 | 8.5 | 3.79 |- | style="text-align:left;"| {{flag|მექსიკა}} | 23.403 | 11,869 | 507 | 105 | 5.7 | 1.6 | 14.2 | style="background:#cfc;"| 4.43 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ნიკარაგუა}} | 1.060 | 377 | 356 | 65 | 15.5 | 3.7 | 5.6 | 3.56 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პანამა}} | 2.06 | 1,926 | 1,308 | 550 | 10.6 | 6.3 | 12.9 | 4.30 |- |align="left" | {{flag|პარაგვაი}} | 0.524 | 241 | 460 | 37 | 4.2 | 1.3 | 6.4 | style="background:#ffdbdb;"| 3.26 |- | style="text-align:left;"| {{flag|პერუ}} | 2.598 | 2,360 | 908 | 81 | 9.0 | 1.6 | 7.6 | 4.04 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ურუგვაი}} | 2.857 | 2,187 | 765 | style="background:#cfc;"| 643 | 14.2 | 3.6 | 10.7 | 4.24 |- | style="text-align:left;"| {{flag|ვენესუელა}} | 0.510 | 739 | style="background:#cfc;"| 1,449 | 25 | style="background:#ffdbdb;"| 1.3 | style="background:#ffdbdb;"| 0.4 | 8.1 | 3.46 |} == კულტურა == [[ფაილი:Holy Week procession Comayagua Honduras (1).jpg|right|thumb|[[კათოლიციზმი|კათოლიკური]] სააღდგომო პროცესია [[ჰონდურასი]]ს ქალაქ [[კომაიაგუა]]ში.]] ლათინური ამერიკის კულტურა მსოფლიოს მრავალი კულტურის ერთგვარი ნარევია. მასში მრავალი განსხვავებული კულტურის გავლენა იგრძნობა: * [[ინდიელები|ადგილობრივ ხალხთა]] კულტურები, რომლებიც კონტინენტზე ევროპელთა გამოჩენამდე სახლობდნენ. უძველესმა და საკმაოდ წინწასულმა ცივილიზაციებმა განავითარეს საკუთარი პოლიტიკური, სოციალური და რელიგიური სისტემები. ამის მაგალითია [[მაიას ცივილიზაცია|მაია]], [[აცტეკები]] და [[ინკების ცივილიზაცია|ინკები]]. ლათინურ ამერიკაში ძალიან ძლიერია ადგილობრივი მემკვიდრეობა მუსიკაში, ცეკვაში, კულინარიაში, ხელოვნებასა და ხელოსნობაში, ტანსაცმლის წარმოებაში, ხალხურ კულტურასა და ტრადიციებში. ასევე შეიმჩნევა ლინგვისტური ეფექტები [[ესპანური ენა|ესპანურსა]] და [[პორტუგალიური ენა|პორტუგალიურზე]]. * დასავლური, განსაკუთრებით ევროპული ცივილიზაცია ძირითადად მოიტანეს კოლონიურმა მმართველობებმა — [[ესპანელები|ესპანელებმა]], [[პორტუგალიელები|პორტუგალიელებმა]] და [[ფრანგები|ფრანგებმა]] XVI-XIX საუკუნეებში. ყველაზე გამძლე ევროპული კოლონიური გავლენა აღმოჩნდა ენა და [[რომის კათოლიკური ეკლესია|კათოლიციზმი]]. უფრო მოგვიანებით, XIX-XX საუკუნეებში დამატებითი კულტურული გავლენა წამოვიდა [[შეერთებული შტატები]]დან და ევროპიდან, ამ უკანასკნელიდან, ძირითადად [[იმიგრაცია|იმიგრაციის]] გამო. შეერთებული შტატების გავლენა ძირითადად ძლიერია [[ჩრდილოეთ ამერიკა]]ში, განსაკუთრებით [[პუერტო-რიკო]]ში, რომელიც აშშ-ის კუთვნილი ტერიტორიაა. 1959 წლამდე [[კუბა]]ს, რომელიც [[ესპანეთ-ამერიკის ომი|ესპანეთ-ამერიკის ომში]] ამერიკელი ჯარისკაცების მხარდამხარ იბრძოდა დამოუკიდებლობისათვის, მჭიდრო სოციოეკონომიკური ურთიერთობები ჰქონდა შეერთებულ შტატებთან. გარდა ამისა, აშშ დაეხმარა [[პანამა]]ს [[კოლუმბია|კოლუმბიისგან]] დამოუკიდებლობის მოპოვებაში და აუგო [[პანამის არხის ზონა]], რომელსაც იგი 1903-1979 წლებში ფლობდა, როდესაც [[ტორიხოს-კარტერის ხელშეკრულება|ტორიხოს-კარტერის ხელშეკრულების]] შედეგად [[პანამის არხი|არხზე]] პანამის კონტროლი აღსდგა. [[სამხრეთ ამერიკა]]ში განხორციელებულია ევროპელთა იმიგრაციის ტალღები, განსაკუთრებით [[იტალიელები]]ს, ესპანელების, პორტუგალიელებისა და [[გერმანელები|გერმანელების]]. კოლონიალიზმის დასრულებისას, ლათინურ ამერიკაზე ასევე დიდი გავლენა მოახდინა ფრანგულმა კულტურამ, განსაკუთრებით ელიტურ კულტურაზე, მეცნიერებასა და მედიცინაზე. ამ ყოველივეს ხილვა შესაძლებელია რეგიონის ხელოვნების ტრადიციებში, მათ შორის მხატვრობაში, ლიტერატურასა და მუსიკაში, მეცნიერებისა და პოლიტიკის სფეროებში. * [[აფრიკის კულტურა|აფრიკული კულტურები]], რომელთა წარმოდგენასაც რეგიონში დიდი ხნის ისტორია აქვს და სათავეს იღებს [[ტრანსატლანტიკური მონათვაჭრობა|ახალი მსოფლიოს მონობის]] ეპოქიდან. აფრიკული წარმოშობის ხალხებმა გავლენა მოახდინეს ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის ეთნოსებზე. ეს გაცხადებულია მაგალითად მუსიკაში, ცეკვასა და რელიგიაში, განსაკუთრებით [[ბელიზი|ბელიზში]], [[ბრაზილია]]ში, [[ჰონდურასი|ჰონდურასში]], [[პუერტო-რიკო]]ში, [[ვენესუელა]]ში, [[პანამა]]ში, [[კოლუმბია]]ში, [[ჰაიტი]]ზე, [[კოსტა-რიკა]]ში, [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]სა და [[კუბა]]ში. * აზიური კულტურები, რომელთა წარმოდგენაც რეგიონში სათავეს იღებს XIX-XX საუკუნეებში გაჩაღებული [[მუშა-კული|მუშა-კულებით]] (კული — მუშა და მებარგული ინდოეთში, ჩინეთსა და იაპონიაში) ვაჭრობიდან. ამან ფართო ასახვა ჰპოვა სამზარეულოზე, ტრადიციებში, მათ შორის ლიტერატურაში, ხელოვნებაში, ცხოვრების სტილზე და პოლიტიკაში. აზიური გავლენა განსაკუთრებულად იგრძნობა ბელიზში, ბრაზილიაში, კუბაში, პანამასა და [[პერუ]]ში. === ხელოვნება === [[ფაილი:Casapueblo.jpg|thumb|left|[[კასაპუებლო]] — [[კარლოს პაეს ვილარო]]ს ''ციტადელი–სკულპტურა'' ქალაქ [[პუნტა-დელ-ესტე]]ს მახლობლად, [[ურუგვაი]].]] გარდა ადგილობრივი ხელოვნების მდიდარი ტრადიციებისა, ლათინური ამერიკის ვიზუალურ ხელოვნებას დიდად ეტყობა ესპანური, პორტუგალიური და ფრანგული ბაროკოს მხატვრობის გავლენა, რომლებიც ხშირად იტალიელი ოსტატების ტენდენციას მისდევდნენ. ზოგადად, ამ არტისტულმა ევროცენტრიზმმა თანდათან გაქრობა დაიწყო XX საუკუნის დასაწყისში, რადგან ლათინოამერიკელებმა გააცნობიერეს თავიანთი პირობების უნიკალურობა და საკუთარი გზის მიყოლას შეუდგნენ. [[ფაილი:RiveraMuralNationalPalace.jpg|thumbnail|right|[[დიეგო რივერა]]ს კედლის ნამუშევარი მექსიკის სიტორიის შესახებ. ეროვნული სასახლე, [[მეხიკო]]]] ლათინურ ამერიკაში ჩაისახა მნიშვნელოვან არტისტული მოძრაობა [[კედლის მხატვრობა|მურალიზმი]], რომლის წარმომადგენლებიც [[მექსიკა]]ში იყვნენ [[დიეგო რივერა]], [[დავიდ ალფარო სიკეიროსი]], [[ხოსე კლემენტე ოროსკო]] და [[რუფინო ტამაიო]], [[კოლუმბია]]ში — [[სანტიაგო მარტინეს დელგადო]] და [[პედრო ნელ გომესი]]. მურალისტი ქალების ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი ნამუშევრების ხილვა შესაძლებელია მექსიკაში, კოლუმბიაში, [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]], [[სან-ფრანცისკო]]ში, [[ლოს-ანჯელესი|ლოს-ანჯელესსა]] და [[ფილადელფია]]ში. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მექსიკელი მხატვარი [[ფრიდა კალო]] ხატავდა საკუთარი ცხოვრებისა და მექსიკური კულტურის შესახებ; მისი სტილი [[რეალიზმი]]ს, [[სიმბოლიზმი]]სა და [[სიურეალიზმი]]ს ერთგვარი კომბინაციაა. კალოს ნამუშევრები ლათინოამერიკელ მხატვრებს შორის ყველაზე ძვირადღირებულია.<ref>{{cite web| title=Frida Kahlo "Roots" Sets $5.6 Million Record at Sotheby's | url=http://www.artknowledgenews.com/Frida_Kahlo_Roots_$5.6_Million_Record-at-Sothebys.html | publisher=Art Knowledge News |accessdate=2007-09-23}}</ref> თავისი ნამუშევრებით ფართოდაა ცნობილი კოლუმბიელი მოქანდაკე და მხატვარი ფერნანდო ბოტერო.<ref>{{cite web|author=Notimex / El Siglo De Torreón |url=http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/725150.fernando-botero-el-gran-artista-de-latinoamerica.html |title=Fernando Botero, el gran artista de Latinoamérica |publisher=Elsiglodetorreon.com.mx |date=2012-04-01 |accessdate=2013-12-09}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.revistaenie.clarin.com/arte/pintura/Fernando-Botero-MNBA_0_934106624.html |title=Fernando Botero, el aprendiz eterno |publisher=Revistaenie.clarin.com |date= |accessdate=2013-12-09}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.nytimes.com/2005/05/08/international/americas/08botero.html?_r=1& | work=The New York Times | first=Juan | last=Forero | title='Great Crime' at Abu Ghraib Enrages and Inspires an Artist | date=2005-05-08}}</ref> გამოირჩევა ადამიანთა და ცხოველთა ფიგურების უზარმაზარი პროპორციებით. === კინო === [[ფაილი:Guadalajara international Film Festival.jpg|მინიატიურა|[[გვადალახარის საერთაშორისო კინოფესტივალი]] მექსიკაში, ერთ-ერთ ყველაზე პრესტიჟულ კინოფესტივალად ითვლება ლათინურ ამერიკაში და ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია ესპანურენოვან სამყაროში.]] ლათინოამერიკული კინო მდიდარი და მრავალფეროვანია. ისტორიულად, კინოპროდუქციის მთავარი ცენტრები იყო მექსიკაში, არგენტინაში, ბრაზილიასა და კუბაში. ლათინოამერიკული ფილმის აყვავების ეპოქა მას შემდეგ დადგა, რაც ხმოვანი კინო გამოიგონეს, რამაც [[ჰოლივუდი]]ს ფილმებს ლინგვისტური ბარიერის დამატების გამო სამხრეთის მიმართულებით ექსპორტისას პრობლემები შეუქმნა. 1950-1960-იან წლებში ჩამოყალიბდა მოძრაობა ''[[მესამე კინემატოგრაფი]]'', რომელსაც სათავეში ჩაუდგნენ არგენტინელი კინორეჟისორები — [[ფერნანდო სოლანასი]] და [[ოკტავიო ხეტინო]]. უფრო ბოლო პერიოდში, ფილმის გადაღებისა და თხრობის ახალ სტილს „ახალი ლათინოამერიკული კინო“ უწოდეს. [[მექსიკური კინო]] მუნჯურ ერაში 1896-1929 წლებში დაიწყო და ოქროს ხანა 1940-იან წლებში დაუდგა. მას შეეძლო დაეკვეხნა უაზარმაზარი ინდუსტრიით, რომელიც [[ჰოლივუდი|ჰოლივუდს]] არ ჩამოუვარდებოდა იმ პერიოდში, როცა მისი ვარსკვლავები იყვნენ [[მარია ფელიქსი]], [[დოლორეს დელ რიო]] და [[პედრო ინფანტე]]. 1946 წელს გამოვიდა [[ოქროს პალმის რტო]]ს მფლობელი მექსიკური ფილმი „[[მარია კანდელარია]]“ (María Candelaria). 1950-60-იან წლებში მექსიკაში მოღვაწეობდა ცნობილი ესპანელი რეჟისორი [[ლუის ბუნიუელი]], რომელმაც მექსიკაში 20-მდე ფილმი გადაიღო, მათ შორის „[[ვირიდიანა]]“ (Viridiana, 1961) და „[[გამანადგურებელი ანგელოზი]]“ (El ángel exterminador, 1962). 1970-იან წლებში [[მექსიკა]]ში გადაიღეს მრავალი საშინელებათა და საბრძოლო ფილმი. უფრო ბოლო პერიოდში კი გადაიღეს ისეთი ფილმები, როგორებიცაა „[[შეყვარებული ძაღლები]]“ (''Amores perros'', 2000 წ) და „და დედაშენიც“ (''Y Tu Mamá También'', 2001 წ), რომლებმაც დიდ წარმატებას მიაღწიეს, მათი შემქმნელები [[ალფონსო კუარონი]] და [[ალეხანდრო გონსალეს ინიარიტუ]] კი ჰოლივუდის რანგის რეჟისორები გახდნენ. ალეხანდრო გონსალეს ინიარიტუმ 2006 წელს გადაიღო ფილმი „[[ბაბილონი (ფილმი)|ბაბილონი]]“, ალფონსო კუარონმა კი „კაცობრიობის შვილი“ (2006) და „[[ჰარი პოტერი და აზკაბანის ტყვე (ფილმი)|ჰარი პოტერი და აზკაბანის ტყვე]]“ (2004). კიდევ ერთმა მექსიკელმა, ასევე ჰოლივუდის დონის რეჟისორმა ესპანეთსა და ჰოლივუდში — [[გილერმო დელ ტორომ]] გადაიღო „გამოქვაბულის ლაბირინთი“ (2006) და „ობოლი“ (''El Orfanato'', 2007). გარდა ამისა, დღეისათვის სახელგანთქმული მექსიკელი კინოსმწარმოებლები არიან ასევე რეჟისორი [[კარლოს კარერა]] („მამა ამაროს დანაშაული“) და სცენარისტი [[გილერმო არიაგა]]. 2008 წლის დეკემბერში კარლოს კუარონმა გადაიღო „რუდო და კურსი“ (''Rudo y Cursi''). [[ფაილი:Actrices argentinas.jpg|მინიატიურა|გამოჩენილი არგენტინელი მსახიობები ბერლინის საერთაშორისო კინოფესტივალზე, 1961 წ.]] [[არგენტინული კინო]] ჯერ კიდევ XX საუკუნის პირველ ნახევარში დაწინაურდა და დღემდე, წელიწადში საშუალოდ 60 სრულმეტრაჟიან ფილმს იღებს. კინოინდუსტრია დაკნინებას განიცდიდა 1976–1983 წლების სამხედრო დიქტატურის დროს, მაგრამ ხელახლა აღორძინდა 1985 წელს, როდესაც ფილმმა „[[ოფიციალური ისტორია]]“ ({{lang-es|''La historia oficial''}}) [[ოსკარი]] მიიღო. ეროვნული კინო კვლავ დააზიანა 1990-იანი წლების დასაწყისში მოზღვავებულმა იმპორტმა, თუმცა მან მალევე დაიბრუნა თავისი მნიშვნელობა, მაშინაც კი, როდესაც [[არგენტინის ეკონომიკური კრიზისი (1999-2002)|არგენტინაში ეკონომიკური კრიზისი მძვინვარებდა]] (1999-2002). საერთაშორისო წარმატებას მიაღწია ბოლო დროს გადაღებულმა არგენტინულმა მრავალმა ფილმმა, მათ შორისაა „[[ცხრა დედოფალი]]“ (''Nueve Reinas'', 2000), „[[დაკარგული კოცნა]]“ (''El abrazo partido'', 2004), „[[სხვა (ფილმი)|სხვა]]“ (''El otro'', 2007) და 2010 წლის ფილმი „[[საიდუმლო მის თვალებში]]“ (''El secreto de sus ojos''). [[ფაილი:Gangs all here trailer.jpg|მინიატიურა|ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული ბრაზილიელი მსახიობი [[კარმენ მირანდა]]]] [[ბრაზილიური კინო|ბრაზილიაში]], მოძრაობა [[სინემა ნოვო]]მ განსაკუთრებული გზა შექმნა კრიტიკოსი და ინტელექტუალი სცენარისტების ნაშრომებზე ფილმების გადასაღაბად, ტროპიკულ ლანდშაფტთან დაკავშირებული მკვეთრი ფოტოგრაფიის განვითარებისთვის და პოლიტიკური გზავნილებისათვის. თანამედროვე ბრაზილიური კინოინდუსტრია უფრო მომგებიანია ქვეყნის შიგნით, ზოგიერთ მის პროდუქციას კი პრიზები და აღიარება მიღებული აქვს ევროპასა და შეერთებულ შტატებში, მათ შორისაა „[[ცენტრალურის სადგური (ფილი)|ცენტრალურის სადგური]]“ (''Central do Brasil'', 1998), „[[ღმერთის ქალაქი (ფილმი)|ღმერთის ქალაქი]]“ (''Cidade de Deus'', 2002) და „[[ელიტური რაზმი]]“ (''Tropa de Elite'', 2007). რამდენიმე გამორჩეული ფილმი აქვს შექმნილი [[პუერტო-რიკოს კინო]]ს, მათ შორის „ლიამადა მენუდოს თავგადასავალი“ (''Una aventura llamada Menudo'', 1982), „დორისის დღეები“ (''Los Diaz de Doris'', 2002) და „თითქმის ახლოს“ (''Casi Casi'', 2006). 1980-1990-იან წლებში ადგილობრივი კინოინდუსტრია ძლიერ აზარალა [[ჰოლივუდი]]დან მოზღვავებულმა ფილმებმა, თუმცა ამ პერიოდის შემდეგ მაინც შეიქმნა რამდენიმე საყურადღებო ფილმი და ინდუსტრიაც კრიზისიდან გამოვიდა. [[კუბის რევოლუცია|კუბის რევოლუციის]] შემდეგ [[კუბური კინო]] განებივრებულია ოფიციალური მხარდაჭერითა და მნიშვნელოვანი კინორეჟისორების თანადგომით, რომელთა შორისაა [[ტომას გუტიერეს ალეა]]. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ მრავალმა ლათინოამერიკელმა მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწია ჰოლივუდში, მაგალითად [[კარმენ მირანდა]]მ (პორტუგალიელ-ბრაზილიელი), [[კატი ხურადო]]მ (მექსიკელი), [[სალმა ჰაიეკი|სალმა ჰაიეკმა]] (მექსიკელი), [[ბენისიო დელ ტორო]]მ (პუერტო-რიკოელი). გარდა ამისა, კინოწარმოებაში საკუთარი ნიშანი დაიმკვიდრეს მექსიკელმა ამერიკელებმაც, მაგალითად [[რობერტო როდრიგესი|რობერტო როდრიგესმა]]. === ლიტერატურა === [[კოლუმბამდელი ამერიკის კულტურა|ამერიკის კოლუმბამდელი კულტურები]] თავდაპირველად ორალური იყო, თუმცა [[მაიას ცივილიზაცია|მაიამ]] და [[აცტეკები|აცტეკებმა]] მაგალითად, შეიმუშავეს კოდექსები. ევროპელი კოლონიზატორების მოსვლის შემდეგ, ზოგიერთ მითოლოგიურ და რელიგიურ რწმენებს წერილობითი სახე მისცეს, მათ შორისაა [[პოპოლ ვუჰი]]. მიუხედავად ამისა, ზეპირი გადმოცემებით თხრობის ტრადიცია დღემდე შემორჩენილია, მაგალითად [[პერუ]]ში მცხოვრებ [[კეჩუა (ენა)|კეჩუაზე]] მოლაპარაკეებსა და [[გვატემალა]]ში მცხოვრებ [[კიჩეს ხალხი|კიჩეს ხალხს]] შორის. [[ფაილი:Gabriel Garcia Marquez.jpg|thumb|კოლუმბიელი მწერალი [[გაბრიელ გარსია მარკესი]]]] იმ მომენტიდანვე, როცა ევროპელებმა ახალი კონტინენტი აღმოაჩინეს, ადრეულმა მკვლევრებმა და [[კონკისტადორები|კონკისტადორებმა]] თავიანთი თავგადასავლების წერა დაიწყეს, ამის მაგალითია [[კოლუმბი, კრისტოფერ|კოლუმბის]] წერილები ან თუნდაც [[ბერნალ დიას დელ კასტილიო]]ს ჩანაწერები მექსიკის დაპყრობის შესახებ. კოლონიურ პერიოდში, წერის კულტურა ხშირად ეკლესიის ხელში იყო, რომლის კედლებშიც მაგალითად [[ხუანა ინეს დე ლა კრუსი|ხუანა ინეს დე ლა კრუსმა]] შთამბეჭდავი ლექსები და ფილოსოფიური ესეები დაწერა. XVIII აუკუნის დასასრულს და XIX საუკუნის დასაწყისისათვის წარმოჩნდა სრულიად განსხვავებული, [[კრილიოს ხალხი]]ს ლიტერატურული ტრადიციები, მათ შორის იყო [[ხოსე ხოაკინ ფერნანდეს დე ლისარდი]]ს პირველი რომანი „ქეციანი თუთიყუში“ (1816). XIX საუკუნე „საფუძვლიანი ფიქციის“ (კრიტიკოს დორის სომერსის სიტყვებით) პერიოდი იყო. დაიწერა რომანები რომანტიკული თუ ნატურალისტური ტრადიციებით, რომლებშიც ეროვნული იდენტობის ჩამოყალიბებას ცდილობდა და რომლებიც ხშირად ფოკუსირებული იყო ადგილობრივ საკითხზე ან დიქტომიაზე „ცივილიზაცია თუ ბარბარიზმი“; ამის მაგალითებია [[დომინგო სარმიენტო]]ს „[[ფაკუნდო]]“ (1845), [[ხუან ლეონ მერა]]ს „კუმანდა“ (1879), [[ეუკლიდის და კუნია]]ს „აჯანყებულები უკანა მიწიდან“ ({{lang-pt|''Os Sertões''}}, 1902). XIX საუკუნეში ასევე შეიქმნა [[მაშადუ დე ასისი]]ს რელისტური ნაწარმოებები; ეს მწერალი მეტაფორის სიურეალისტურ მექანიზმებსა და თხრობის თამამ კონსტრუქციებს იყენებდა, რომელთა უმრავლესობაც კრიტიკოს [[ჰაროლდ ბლუმი|ჰაროლდ ბლუმს]] აღაფრთოვანებს. [[ფაილი:Gabriela Mistral-01.jpg|thumb|upright|220პქ|ჩილელი პოეტი [[გაბრიელა მისტრალი]] — პირველი ლათინოამერიკელი, რომელმაც [[ნობელის პრემია ლიტერატურის დარგში|ნობელის პრემია]] მიიღო 1945 წელს.]] XX საუკუნის დამდეგს გამოჩნდა [[მოდერნიზმი]] — პოეტური მოძრაობა, რომლის საფუძველიც გახდა ნიკარაგუელი პოეტის, [[რუბენ დარიო]]ს ნაწარმოები „ასული“ (1888). ეს პირველი ლათინოამერიკული ლიტერატურული მოძრაობა იყო, რომელმაც რეგიონსგარე ლიტერატურის კულტურაზე მოახდინა გავლენა, ასევე, ის პირველი ნამდვილი ლათინოამერიკული ლიტერატურა იყო, რომელშიც ეროვნული განსხვავებები წინა პლანზე წამოწეული საკითხი აღარ იყო. მაგალითად, [[კუბელი]] პატრიოტი [[ხოსე მარტი]] ასევე ცხოვრობდა [[მექსიკა]]სა და [[შეერთებული შტატები|შეერთებულ შტატებში]] და წერდა არგენტინული ჟურნალებისთვის. [[ფაილი:Jorge Luis Borges Hotel.jpg|thumb|left|არგენტინელი მწერალი [[ხორხე ლუის ბორხესი]] 1969 წ.]] მიუხედავად ამისა, ის, რამაც რეალურად მონიშნა ლათინოამერიკული ლიტერატურა მსოფლიო რუკაზე, ეჭვგარეშეა, რომ ეს 1960-1970-იანი წლების [[ლათინოამერიკული ლიტერატურული ბუმი|ლიტერატურული ბუმი]] იყო, რაც გამბედავი და ექსპერიმენტული რომანებით გამოირჩეოდა (მაგალითად [[ხულიო კორტასარი]]ს „კლასობანა“ (1963)), რომელიც მრავალჯერ გამოიცა ესპანურად და სწრაფად ითარგმნა ინგლისურად. ბუმის გადამწყვეტი რომანი იყო [[გაბრიელ გარსია მარკესი]]ს „[[მარტოობის ასი წელიწადი]]“ (1967), რომელმაც დაამკვიდრა [[მაგიური რეალიზმი]] და ლათინოამერიკული ლიტერატურა წინ წასწია. თუმცა, ამ პერიოდის სხვა მნიშვნელოვანი მწერლები, მაგალითად [[პერუელები|პერუელი]] [[მარიო ვარგას ლიოსა]] და [[კარლოს ფუენტესი]] ამ ჩარჩოებში ადვილად ვერ ჩასხდნენ. ბუმის კულმინაცია ალბათ იყო [[პარაგვაელები|პარაგვაელი]] მწერლის, [[აუგუსტო როა ბასტოსი]]ს „მე უზენაესი“ (1974). ბუმის კვალდაკვალ, ხელახლა წარმოჩნდა მრავალი მწერალი, მათ შორის [[ხუან რულფო]], [[ალეხო კარპენტიერი]] და დაგვირგვინდა [[ხორხე ლუის ბორხესი]]თ. რეგიონის თანამედროვე ლიტერატურა რეზონანსული და მრავალგვარია, დაწყებული [[პაულო კოელიო]]სა და [[ისაბელ ალიენდე]]ს ბესტსელერებით, დამთავრებული [[დიამელა ელტიტი]]ს, [[ჯინინა ბრასკი]]ს, [[რიკარდო პილია]]სა და [[რობერტო ბოლანიო]]ს უფრო ავანგარდული და კრიტიკულად შეფასებული ნაშრომებით. მნიშვნელოვანი ყურადღება დაეთმო ასევე „დამამტკიცებელ“ ჟანრს. და ბოლოს, მემატიანეების ახალი თაობა ძირითადად ჟურნალისტებითაა წარმოდგენილი, მათ შორის არიან მექსიკელი [[კარლოს მონსივაისი]] (1938-2010) და ჩილელი [[პედრო ლემებელი]]. რეგიონს შეუძლია დაიკვეხნოს [[ნობელის პრემია ლიტერატურის დარგში|ნობელის პრემიის ექვსი ლაურეატით]]: ჩილელი პოეტები — [[გაბრიელა მისტრალი]] (1945) და [[პაბლო ნერუდა]] (1971), კოლუმბიელი მწერალი [[გაბრიელ გარსია მარკესი]] (1982), გვატემალელი მწერალი [[მიგელ ანხელ ასტურიასი]] (1967), მექსიკელი პოეტი და ესეისტი [[ოკტავიო პასი]] (1990) და პერუელი მწერალი [[მარიო ვარგას ლიოსა]] (2010). === მუსიკა და ცეკვა === [[ფაილი:CarnavalNica.jpg|thumb|250px|ყოველწლიური კარნავალი ''"ალეგრია პორ ლა ვიდა"'' [[მანაგუა]]ში, [[ნიკარაგუა]]]] ჩანაწერების რაოდენობის გაყიდვის თვალსაზრისით, ლათინურმა ამერიკამ მსოფლიოს მრავალი წარმატებული მომღერალი აჩუქა. ყველაზე წარმატებულებს შორის არიან [[გლორია ესტეფანი]] (კუბა), [[რობერტო კარლოსი (მომღერალი)|რობერტო კარლოსი]] (ბრაზილია) — ორივე მათგანს 100 მილიონზე მეტი ჩანაწერი აქვს გაყიდული, [[კარლოს სანტანა]] (მექსიკა) 75 მლნ-ზე მეტი, [[ლუის მიგელი]] (მექსიკა), [[შაკირა]] (კოლუმბია) და [[ვისენტე ფერნანდესი]] (მექსიკა) — 50 მილიონზე მეტი გაყიდული ჩანაწერით. [[ფაილი:Salsa en Cali.jpg|thumb|left|upright|[[სალსა]]ს ცეკვა, [[კალი]]], [[კოლუმბია]]]] [[ფაილი:Antonio-Carlos-Jobim.jpg|thumb|left|250ox|[[ანტონიო კარლოს ჟობიმი]] — [[ბოსა-ნოვა]]ს წარმომადგენელი ბრაზილიელი კომპოზიტორი, საყოველთაოდ ცნობილია საკუთარი კომპოზიციით „[[The Girl from Ipanema]]“, რომელიც ყველა დროის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სიმღერაა.]] კარიბული ესპანური მუსიკა, მაგალითად [[მერენგე]], [[ბაჩატა]], [[სალსა]] და უფრო ახალი [[რეგეტონი]] ისეთი ქვეყნებიდან, როგორებიცაა დომინიკელთა რესპუბლიკა, პუერტო-რიკო, ტრინიდადი და ტობაგო, კუბა და პანამა, აფრიკული რითმებისა და მელოდიების ძლიერი გავლენის ქვეშაა. ჰაიტის [[კომპა]] მუსიკის ჟანრია, რომელსაც მრავალი გავლენა ეტყობა და შესაბამისად სხვა კარიბული ესპანურის მსგავსია, აქვს ჯაზისა და თანამედროვე სოულის ელემენტებიც.<ref>{{cite web|author=Dr. Christopher Washburne |publisher=University of Salsa |title=Clave: The African Roots of Salsa |accessdate=2006-05-23 |url=http://www.planetsalsa.com/university_of_salsa/clave/clave_roots.htm}}</ref><ref>{{cite web|publisher=Caravan Music |title=Guide to Latin Music |url=http://www.caravanmusic.com/GuideLatinMusic.htm |accessdate=2006-05-23}}</ref> სხვა ცნობილი ლათინოამერიკული მუსიკალური ჟანრებია [[არგენტინული ტანგო|არგენტინული]] და [[ურუგვაული ტანგო]], ასევე განსხვავებული [[ნუევო ტანგო]] — ტანგოს, [[აკუსტიკური მუსიკა|აკუსტიკისა]] და [[ელექტრონული მუსიკა|ელექტრონული მუსიკის]] ნაზავი, რომლის წარმომადგენელიცაა ვირტუოზი [[ასტორ პიაცოლა]]. ასევე, [[სამბა]], ჩრდილოეთამერიკული [[ჯაზი]], ევროპული კლასიკური მუსიკა და ბრაზილიურ სახესხვაობა [[ბოსა-ნოვა]]სთან შერწყმული ჩორო, რომლის წარმომადგენლებიც არიან გიტარისტი [[ჟუან ჟილბერტუ]] და პიანისტი [[ანტონიო კარლოს ჟობიმი]]. სხვა გავლენიან ლათინოამერიკულ ჰანგებს შორისაა ანტილიური [[სოკა]] და [[კალიფსო (მუსიკა)|კალიფსო]], ჰონდურასული [[პუნტა]], კოლუმბიური [[კუმბია]] და [[ვალიენატო]], ჩილეური [[კუეკა]], ეკვადორული [[ბოლეროსი]] და როკოლერასი, მექსიკური [[რანჩერა]] და [[მარიაჩი]], რომელიც მექსიკურ სოულს გადმოსცემს, ნიკარაგუული [[პალო დე მაიო]], პერუული [[მარინერა]] და [[ტონდერო]], ურუგვაული [[კანდომბე]], საფრანგეთის ანტილური [[ზუკი]] (მომდინარეობს ჰაიტური [[კომპა]]დან) და კოლუმბამდელი ტრადიციული მუსიკის მრავალგვარი სტილი, რომელიც ფართოდაა გავრცელებული [[ანდები]]ს რეგიონში. [[ფაილი:Tango-Show-Buenos-Aires-01.jpg|thumb|upright|[[არგენტინული ტანგო]]ს მოცეკვავე წყვილი.]] კლასიკური კომპოზიტორი [[ვიქტორ ვილია-ლობოსი]] (1887–1959) [[ბრაზილია]]ში ადგილობრივ მუსიკალურ ტრადიციათა ჩაწერაზე მუშაობდა. ამ ტრადიციებმა დიდი გავლენა იქონია მის კლასიკურ ნამუშევრებზე.<ref>{{cite web |publisher=Leadership Medica |title=Heitor Villa-Lobos |accessdate=2006-05-23 |url=http://www.cesil.com/0998/enbass09.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060811081605/http://www.cesil.com/0998/enbass09.htm |archivedate=2006-08-11 }}</ref> ასევე აღსანიშნავია კუბელი [[ლეო ბრაუერი]]ს ბოლოდროინდელი ნამუშევრები, ვენესუელელი [[ანტონიო ლაურო]]სა და პარაგვაელი [[აგუსტინ ბარიოსი]]ს ნამუშევრები გიტარაზე. გარდა ამისა, ლათინურმა ამერიკამ მსოფლიოს მისცა მსოფლიო კლასის ისეთი კლასიკური შემსრულებლები, როგორებიც არიან ჩილელი [[პიანისტი კლაუდიო არაუ]], ბრაზილიელი პიანისტი [[ნელსონ ფრეირი]] და არგენტინელი პიანისტი და დირიჟორი [[დანიელ ბარენბოიმი]]. მთავარი წვლილი მუსიკაში ალბათ მაინც [[ფოლკლორი]]დან შევიდა, სადაც ლათინური ამერიკისა და კარიბის ზღვის აუზის ქვეყნების ნამდვილი სული იგრძნობა. უმაღლესი, სადაც ეს სული შეიძლება აისახოს, არის ისეთი მუსიკოსების შემოქმედება, როგორებიც არიან [[იმა სუმაკი]], [[ჩააბუკა გრანდა]], [[ატაუალპა იუპანკი]], [[ვიოლეტა პერა]], [[ვიქტორ ხარა]], [[ფაკუნდო კაბრალი]], [[მერსედეს სოსა]], [[ხორხე ნეგრატე]], [[ლუის გონსაგა]], [[კაეტანუ ველოზუ]], [[სუსანა ბაკა]], [[ჩაველა ვარგასი]], [[სიმონ დიასი]], [[ხულიო ხარამილიო]], [[ტოტო ლა მომპოსინა]], ასევე ჯგუფები [[ინტი-ილიმანი]] და [[ლოს კხარკასი]]. ლათინურ ამერიკაში დღეს პოპულარულია [[ლათინური პოპი]], რომელიც [[როკი (მუსიკა)|როკის]] მრავალ სახეობას მოიცავს.<ref>{{Cite news |author=The Baltimore Sun |publisher=The Michigan Daily |title=Latin music returns to America with wave of new pop starlets |url=http://www.pub.umich.edu/daily/1999/sep/09-28-99/arts/arts6.html |accessdate=2006-05-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050830190254/http://www.pub.umich.edu/daily/1999/sep/09-28-99/arts/arts6.html |archivedate=2005-08-30 }}</ref> ბოლო დროს, სულ უფრო პოპულარული გახდა [[რეგეტონი]], რომელიც იამაიკური [[რეგი]]სა და [[დენსჰოლი]]ს ნაზავია, ასევე ლათინოამერიკული სხვა ჟანრები, მაგალითად [[ბომბა (პუერტო-რიკო)|ბომბა]] და [[პლენა]], ისევე როგორც [[ჰიპ-ჰოპი]]. ეს უკანასკნელი ძალიან პოპულარულია იმ მოსახლეობაში, რომელთაც „მიგრანტების კულტურის“ გავლენა ეტყობა, ძირითადად [[აშშ]]-ის ლათინოამერიკელ მაცხოვრებლებში — სამხრეთ [[ფლორიდა]]სა და [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]], ასევე ლათინური ამერიკის იმ ნაწილში, სადაც აშშ-ში [[მიგრაცია|მიგრაციის]] ტენდენცია შეიმჩნევა — [[პუერტო-რიკო]]ში, [[ტრინიდადი და ტობაგო]]ში, [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]ში, [[კოლუმბია]]ში, [[ეკვადორი|ეკვადორში]], [[სალვადორი|სალვადორსა]] და [[მექსიკა]]ში.<ref>{{Cite news|publisher=Associated Press |title=Daddy Yankee leads the reggaeton charge |accessdate=2006-05-23 |url=http://www.msnbc.msn.com/id/9410287/from/RL.3/}}</ref> == სპორტი == {| class="infobox" style="font-size:120%; text-align:left; width="5%" |- |[[ფაილი:Diego Maradona cropped.jpg|100px]] || [[ფაილი:Pelé.jpg|78px]] || [[ფაილი:Lionel Messi – Portugal vs. Argentina, 9th February 2011.jpg|93px]] |- | colspan="3" | [[დიეგო მარადონა]] (არგენტინა) და [[პელე]] (ბრაზილია), „საუკუნის ფეხბურთელები“ [[ფიფა]]-ს თანახმად;<ref>{{cite web|url=http://www.clarin.com/diario/2000/12/11/d-01301.htm|title=La FIFA premiará hoy a Maradona y a Pelé|año=2000|obra=El Clarín 11.12.2000|fechaacceso=9 de septiembre de 2007|idioma=español}}</ref>[[ლიონელ მესი]] (არგენტინა) 2012 წელს პირველი და ერთადერთი ლათინოამერიკელი მოთამაშე გახდა ფეხბურთის ისტორიაში, რომელიც ფიფა-ს მიერ ოთხჯერ ზედიზედ იქნა დასახელებული მსოფლიოს საუკეთესო მოთამაშედ.<ref>{{Cite web |url=http://442.perfil.com/2013-01-07-184267-messi-gano-su-cuarto-balon-de-oro/ |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141217155923/http://442.perfil.com/2013-01-07-184267-messi-gano-su-cuarto-balon-de-oro/ |archivedate=2014-12-17 }}</ref> |} [[ფაილი:World Games 2013 in the Avenida Colombia Kolombio-Avenuo 1.JPG|მინიატიურა|მარცხნივ|[[მსოფლიო თამაშები]] 2013. [[კალი]], [[კოლუმბია]]. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც ამ თამაშებს ლათინოამერიკულმა ქალაქმა უმასპინძლა.<ref>{{cite web|url=http://www.elpais.com.co/paisonline/deportes2003/notas/Julio162009/games.html|title=Los World Games sí se harán en Cali|autor=Marco Antonio Garcés|editor=El País (Cali)|fecha=16 de julio de 2009|fechaacceso=18 de julio de 2009}}{{Dead link|date=მარტი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.eltiempo.com/colombia/occidente/cali-sera-sede-de-los-world-games-en-el-2013_5640347-1|title=Cali será sede de los 'World Games' en el 2013|editor=El Tiempo|fechaacceso=18 de julio de 2009}}{{Dead link|date=სექტემბერი 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cali.gov.co/noticias.php?id=21493|title=Cali será sede de los Juegos Mundiales no olímpicos o World Games |autor=Manuel Tiberio Bermúdez|editor=Alcaldía de Cali|fecha=15 de julio de 2009|fechaacceso=18 de julio de 2009}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.elpais.com.co/elpais/cali/noticias/ave-bichofue-mascota-juegos-mundiales |title=El ave Bichofué, la mascota de los Juegos Mundiales Cali 2013 |fechaacceso=3 de mayo de 2013 |fecha=22 de febrero de 2013 |editorial=El Pais.com.co |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130925123412/http://www.elpais.com.co/elpais/cali/noticias/ave-bichofue-mascota-juegos-mundiales |archivedate=2013-09-25 }}</ref>]] [[ფაილი:Pins down.jpg|მინიატიურა|მარცხნივ|გარდა ფეხბურთისა, ბრაზილიაში ასევე პოპულარულია შერეული საბრძოლო ხელოვნება.]] [[ფაილი:Tunisian delegation 1968.JPG|thumb|ტუნისის დელეგაცია 1968 წლის მეხიკოს ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე.]] [[ფაილი:Abertura Jogos Panamericanos 1 13072007.jpg|thumb|[[პანამერიკული თამაშები]]ს გახსნის ცერემონია ([[რიო-დე-ჟანეირო]], 2007).]] [[ფაილი:WC-2014-Brasil.svg|მინიატიურა|[[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 2014|2014 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი]] [[ბრაზილია]]ში]] ლათინური ამერიკა სამჯერ იქნა არჩეული [[ოლიმპიური თამაშები]]ს მასპინძლად. პირველი [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები 1968|თამაშები]] 1968 წელს [[მეხიკო]]ში ჩატარდა, დანარჩენი ორი კი ჩატარდება ჯერ 2016 წელს [[რიო-დე-ჟანეირო]]სა (ზადხულის თამაშები) და 2018 წელს [[ბუენოს-აირესი|ბუენოს-აირესში]] (ზაფხულის ახალგაზრდული ოლიმპიადა). ლათინური ამერიკა გამოირჩევა სპორტის მრავალი სახეობით, მათ შორისაა [[ფეხბურთი]], [[კალათბურთი]], [[ფრენბურთი]], [[ჰოკეი]], [[კრივი]], [[ჩოგბურთი]], [[მძლეოსნობა]], [[ბეისბოლი]] და სერფინგი; შედარებით ნაკლებადაა განვითარებული [[ფარიკაობა]], [[ჭიდაობა]], [[ცურვა]]. თუმცა, ლათინოამერიკული ფეხბურთი დიდი ხნის ისტორიას ითვლის და რეგიონში სპორტის ყველაზე პოპულარული სახეობაა. მსოფლიოს ყველაზე მნიშვნელოვანი საფეხბურთო შეჯიბრი, [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი|ფიფა-ს მსოფლიო თასი]], პირველად [[ურუგვაი]]ში [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1930|ჩატარდა]] 1930 წელს. ამის შემდეგ იყო ბრაზილიაში [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1950|1950 წელს]], ჩილეში [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1962|1962 წელს]], მექსიკაში [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1970|1970 წელს]], არგენტინაში [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1978|1978 წელს]] და კვლავ მექსიკაში [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 1986|1986 წელს]], [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 2014|2014 წელს]] კი მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატს [[ბრაზილია]]მ უმასპინძლა. 2010 წლამდე, ლათინური ამერიკის ქვეყნების ნაკრებები ჩემპიონატის 19 ფინალში გავიდნენ და ცხრაჯერ მოიპოვეს ჩემპიონის ტიტული: [[ბრაზილიის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ბრაზილია]] 5-ჯერ, [[არგენტინის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|არგენტინამ]] 2-ჯერ და [[ურუგვაის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ურუგვაიმ]] 2-ჯერ. გარდა ამისა, არგენტინამ და ბრაზილიამ 2-2-ჯერ დაიკავეს მეორე ადგილი. მატჩი არგენტინასა და ბრაზილიას შორის სუპერკლასიკურად მიიჩნევა [[ამერიკა|ამერიკის]] კონტინეტნზე და ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან დაპირისპირებად მთელ მსოფლიოში.<ref>{{Cite web |url=http://www.futboldelmundial.com.ar/amistosos/argentina-el-superclasico-de-las-americas.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130115055036/http://www.futboldelmundial.com.ar/amistosos/argentina-el-superclasico-de-las-americas.html |archivedate=2013-01-15 }}</ref><ref>http://el-mundo-insolito.blogspot.com.ar/2011/09/argentina-vs-brasil-superclasico-de-las.html</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.futboldelmundial.com.ar/amistosos/brasil-vs-argentina-superclasico-de-las-americas.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120430035213/http://www.futboldelmundial.com.ar/amistosos/brasil-vs-argentina-superclasico-de-las-americas.html |archivedate=2012-04-30 }}</ref> არგენტინელი [[დიეგო მარადონა]] და ბრაზილიელი [[პელე]] ფეხბურთის ისტორიაში საუკეთესო მოთამაშეებად არიან მიჩნეული.<ref>http://www.cooperativa.cl/p4_noticias/site/artic/20060314/pags/20060314105625.html</ref><ref>http://www.marca.com/2010/03/23/futbol/equipos/barcelona/1269348768.html?a=ac046b1763a53cb677089e79dd61ea02&t=1289499895</ref><ref>http://www.lanacion.com.ar/465665-roberto-carlos-mi-gran-idolo-siempre-ha-sido-maradona</ref><ref>http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/misc/newsid_1645000/1645613.stm</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.nacion.com/2010-11-03/Deportes/Columnas/Deportes2576828.aspx |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130514092227/http://www.nacion.com/2010-11-03/Deportes/Columnas/Deportes2576828.aspx |archivedate=2013-05-14 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://observadorglobal.com/para-los-italianos-maradona-fue-mejor-que-pele-n11661.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120111032527/http://observadorglobal.com/para-los-italianos-maradona-fue-mejor-que-pele-n11661.html |archivedate=2012-01-11 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.diarioperfil.com.ar/edimp/0518/articulo.php?art=25150&ed=0518 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101103204043/http://www.diarioperfil.com.ar/edimp/0518/articulo.php?art=25150&ed=0518 |archivedate=2010-11-03 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.abc.com.py/nota/47160-maradona-fue-la-excepcion-como-jugador/ |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120130222230/http://www.abc.com.py/nota/47160-maradona-fue-la-excepcion-como-jugador/ |archivedate=2012-01-30 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.noticias24.com/deportes/noticia/12628/encuesta-a-personajes-italianos-revela-que-prefieren-a-maradona-sobre-pele/ |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120302055509/http://www.noticias24.com/deportes/noticia/12628/encuesta-a-personajes-italianos-revela-que-prefieren-a-maradona-sobre-pele/ |archivedate=2012-03-02 }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1326012.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101102163212/http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1326012.html |archivedate=2010-11-02 }}</ref><ref>http://elcomercio.pe/deportes/450486/noticia-diario-ingles-eligio-maradona-como-mejor-jugador-historia-mundiales</ref> რეგიონში იმართება რამდენიმე მნიშვნელოვანი საფეხბურთო ჩემპიონატი, მათ შორის [[კოპა ამერიკა]], რომელშიც მონაწილეობას იღებს [[სამხრეთ ამერიკის საფეხბურთო კონფედერაცია|სამხრეთ ამერიკის საფეხბურთო კონფედერაციის]] წევრი ათი ეროვნული ნაკრები; ტურნირის ამჟამინდელი ჩემპიონია [[ურუგვაის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ურუგვაი]] და მას სულ მიღებულ აქვს 15 თასი, ბრაზილიას 14, არგენტინას კი 8. საკლუბო დონეზე ყველაზე მნიშვნელოვანი ტურნირია [[ლიბერტადორესის თასი]] (ლიდერობს არგენტინული კლუბი [[ინდეპენდიენტე]] 7 თასით), რომელიც მთელ მსოფლიოში მეორე უმნიშვნელოვანეს საკლუბო ტურნირად მიიჩნევა და აღიარებულია მესამე უმსხვილეს შეჯიბრად [[ფიფა-ს მსოფლიო საკლუბო ჩემპიონატი]]სა და [[უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგა|უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგის]] შემდეგ. ლათინური ამერიკა ასევა წარმატებულია [[კალათბურთი|კალათბურთში]], საუკეთესო ნაკრებები კი [[ბრაზილია]]ს და [[არგენტინა]]ს ჰყავს, რომლებიც მსოფლიო და ოლიმპიური ჩემპიონის ტიტულებს ფლობენ. არგენტინა მსოფლიო ჩემპიონი გახდა 1950 წელს, ოლიმპიური ჩემპიონი კი 2004 წელს, ბრაზილია კი ორგზის მსოფლიო ჩემპიონია (1959 და 1963 წლებში). რეგიონში ასევე განვითარებულია სპორტის სხვა სახეობებიც, რომელთა ნაკრებიც ზოგიერთ ქვეყანას ჰყავს; მაგალითად [[ბეისბოლი]]ს — [[კუბა]]ს, [[ნიკარაგუა]]ს, [[პუერტო-რიკო]]ს, [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]ს, [[მექსიკა]]ს, [[პანამა]]ს, [[ვენესუელა]]ს, [[კოლუმბია]]ს. [[რაგბი]]ს ნაკრებები ჰყავს [[არგენტინა]]ს, [[ჩილე]]სა და [[ურუგვაი]]ს. გარდა ამისა, არგენტინა, ბრაზილია და ჩილე მისდევენ [[ცხენბურთი|ცხენბურთსაც]]. სპორტის საბრძოლო სახეობებს, ძირითადად [[ძიუდო]]ს საკმაოდ მისდევენ ბრაზილიაში, კუბასა და [[ვენესუელა]]ში. [[ტაეკვანდო]] პოპულარულია [[ეკვადორი|ეკვადორში]], კოლუმბიაში, [[მექსიკა]]ში, [[პერუ]]სა და ვენესუელაში. პროფესიანალურ რესლინგს მისდევენ მექსიკაში, [[პანამა]]ში, [[ბოლივია]]ში, არგენტინაში, პერუსა და პუერტო-რიკოში. კრივს — კუბაში, კოლუმბიის კარიბულ სანაპირო ზოლში, მექსიკაში, პანამაში, არგენტინასა და პუერტო-რიკოში; გამორჩეული მოკრივეები არიან [[ექტორ კამაჩო]], [[ფელიქს ტიტო ტრინიდადი]], [[ხულიო სესარ ჩავესი]], [[სალვადორ სანჩესი]], [[ალექსის არგუელიო]], [[ანტონიო სერვანტესი]] და [[რობერტო დურანი]]. [[კარატე]] პოპულარულია [[კოსტა-რიკა]]ში, პერუში, პუერტო-რიკოსა და ვენესუელაში; [[კიკ-ბოქსინგი]] — არგენტინაში, კოლუმბიასა და პუერტო-რიკოში; ვალე-ტუდო და ჯიუ-ჯიცუ კი ბრაზილიაში. ლთინური ამერიკის ისტორიას გამორჩეული ფიგურები ჰყავს ათლეტიზმში. ამ მხრივ გამორჩეულია [[კუბა]], რომელმაც სხვა ქვეყნებთან ერთად მსოფლიოს მაღალი კლასის ათლეტები აჩუქა. მათ შორის არიან [[ეკვადორელები|ეკვადორელი]] [[ჯეფერსონ პერესი]], დომინიკელი ფელიქს სანჩესი და მექსიკელი [[ანა გევარა]], რომლებიც მსოფლიოს მიწანავე ათლეტთა ათეულში შედიან. ლათინურ ამერიკაში ასევე განვითარებულია სპორტის საწყლოსნო სახეობები. ცურვაში მსოფლიო მასშტაბით ერთ-ერთი მოწინავეა [[ბრაზილია]], რომელსაც არაერთი წამყვანი მოცურავე ჰყავს, მაგალითად, [[სეზარ სიელო]] მსოფლიოს საუკეთესო მოცურავედაა მიჩნეული. დაივინგში რეგიონის მასშტაბით მოწინავეა [[მექსიკა]], რომელსაც ამ სპორტის ხანგრძლივი ტრადიციები გააჩნია; მექსიკელი [[ხოაკინ კაპილია]] პირველი ესპანურენოვანი მყვინთავი იყო, რომელმაც ოლიმპიური ოქრო მიიღო; სხვა მექსიკელებს შორის, რომლებმაც მსოფლიო ჩემპიონატებსა და ოლიმპიადებზე ისახელეს თავი, არიან კარლოს ხირონი, ფერნანდო პლატასი და პაოლა ესპინოსა. ავტოსპორტს მისდევენ არგენტინაში, ბოლივიაში, ბრაზილიაში, ჩილეში, კოლუმბიაში, მექსიკაში, პარაგვიასა და პერუში. ველოსპორტს — კოლუმბიაში, ვენესუელასა და ბოლივიაში; [[ალპინიზმი|ალპინიზმს]] — არგენტინაში, ბოლივიაში, ჩილესა და პერუში; ციგურებით სრიალს — კოლუმბიაში, ფიგურულ სრიალს კი მექსიკაში. რაც შეეხება [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთს]], გამოირჩევა მრავალი მოთამაშე, ძირითადად არგენტინიდან, ბრაზილიიდან, ჩილედან და ეკვადორიდან. ჩილეს ნაკრები ორგზის ჩემპიონია.<ref>{{Cite web |url=http://www.world-team-cup.com/en/hall_of_fame |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150702141310/http://www.world-team-cup.com/en/hall_of_fame |archivedate=2015-07-02 }}</ref><ref>http://www.atpworldtour.com/Tennis/Tournaments/Dusseldorf.aspx</ref> ლათინურ ამერიკაში სპორტის ერთ-ერთი პოპულარული სახეობაა ასევე [[ფრენბურთი]], განსაკუთრებით [[ბრაზილია]]ში, [[კუბა]]სა და [[პერუ]]ში. თუმცა ასევე პოპულარულია [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]ში, [[პუერტო-რიკო]]ში, [[ვენესუელა]]სა და [[არგენტინა]]ში. პოპულარობიდან გამომდინარე, ზოგიერთ ქვეყანაში სპორტის ესა თუ ის სახეობა კანონმდებლობის მიხედვით ეროვნულ სპორტადაა გამოცხადებული; მაგალითად, არგენტინაში [[პატო (სპორტი)|პატო]],<ref>{{Cite web |url=http://www.diputados.gov.ar/dependencias/dcomisiones/periodo-122/122-2107.pdf |title=Pato, deporte nacional |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929022340/http://www.diputados.gov.ar/dependencias/dcomisiones/periodo-122/122-2107.pdf |archivedate=2007-09-29 }}</ref> კოლუმბიაში — [[ტეხო]],<ref>{{cite web|url=http://www.secretariasenado.gov.co/leyes/L0613000.HTM|title=LEY 613 DE 2000|año=2008|obra=Senado de la República de Colombia 01.07.2008|fechaacceso=10 de julio de 2008|idioma=español|accessdate=05.07.2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081120040547/http://www.secretariasenado.gov.co/leyes/L0613000.HTM|archivedate=20.11.2008}}</ref> ჩილეში — [[ჩილეური როდეო]],<ref>{{Cite web |url=http://www.icarito.cl/medio/articulo/0,0,38035857__188530044__1,00.html |title=Rodeo chileno, Enciclopedia Icarito |accessdate=2014-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090903100311/http://www.icarito.cl/medio/articulo/0,0,38035857__188530044__1,00.html |archivedate=2009-09-03 }}</ref> და მექსიკაში — [[ჩარერია]]. რეგიონის წარმომადგენელი სპორტსმენები წარმატებით ასპარეზობენ საერთაშორისო დონის უმთავრეს ტურნირებზე, მაგალითად, [[ზაფხულის ოლიმპიური თამაშები|ზაფხულისა]] და [[ზამთრის ოლიმპიური თამაშები|ზამთრის ოლიმპიადებსა]] და საფეხბურთო ტურნირებზე. კონტინენტური მასშტაბით გამოირჩევა [[პანამერიკული თამაშები]], [[ცენტრალური ამერიკისა და კარიბების თამაშები]], [[სამხრეთამერიკული თამაშები]], [[ბოლივარული თამაშები]], [[იბეროამერიკული თამაშები]] და [[კოპა ამერიკა]]. == ადამიანის უფლებები == === ქალთა უფლებები === რეგიონის უმრავლესი ქვეყანა დღეისათვის აღიარებს ქალთა ჯანდაცვის, მუშაობის (მათ შორის პოლიტიკოსად) და სხვა უფლებებს, მისადმი ცუდად მოპყრობა კი კანონით ისჯება. სხვა აღიარებულ უფლებებს შორისაა ჯარსა და სხვა სამხედრო სამსახურებში მუშაობის უფლება. მათგან მრავალ ქვეყანაში, ჯარში ქალს მხოლოდ მოხალისედ შეუძლია ყოფნა, როცა ეს მამაკაცებისთვის სავალდებულოა; თუმცა სხვა შემთხვევაა [[კოსტა-რიკა]] და [[პანამა]], რომელთაც ჯარი არ ჰყავთ. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ქალები კვლავ უთანასწორობას აწყდებიან ლიდერის პოზიციის დაკავების შემთხვევებში, რასაც მხოლოდ ძალიან ცოტა ქალბატონი აღწევს, სამაგიეროდ აქტიურად გამოიყენება მათი სამუშაო ძალა. ასევე აღსანიშნავია, რომ ამჟამად (2014) ლათინური ამერიკის სამი უდიდესი ქვეყნის — [[ბრაზილიის პრეზიდენტი|ბრაზილიის]], [[არგენტინის პრეზიდენტი|არგენტინისა]] და [[ჩილეს პრეზიდენტი|ჩილეს პრეზიდენტები]] ქალბატონები არიან. === ბავშვთა და მოზარდთა უფლებები === უპირველეს ყოვლისა გულისხმობს განათლების უფლებას, ჩაცმისა და კვების უფლებას და ცუდი მოპყრობისგან დაცვას. რეგიონში ბევრი ბავშვი ან მოზარდი ცუდად მოპყრობის, ექსპლუატაციის, პედოფილიის ან სექსუალური ძალადობის მსხვერპლია. ზოგიერთმა ქვეყანამ ცუდად მოპყრობის კრიმინალიზაცია მოახდინა. მოქმედებს უფასო პირველადი განათლების სისტემა, თუმცა ასევე მრავლადაა ფასიანი კერძო სკოლები, სადაც შეძლებული ოჯახების ბავშვები სწავლობენ. იგივე სიტუაციაა უნივერსიტეტების შემთხვევაშიც. კუბა ერთადერთი ქვეყანაა ლათინურ ამერიკაში, სადაც კერძო ინსტიტუციები არ არსებობს და მოსახლეობა უფასო სწავლებით სარგებლობს. === მუშათა უფლებები === გულისხმობს დასაქმებული ადამიანების დაცვას. რეგიონის მრავალ ქვეყანაში დასაქმებულებს კანონმდებლობა იცავს უსაფუძვლო გათავისუფლებისა და ექსპლუატაციისაგან, ასევე იძლევა [[პროფკავშირები]]ს ჩამოყალიბების შესაძლებლობას. === უმცირესობათა უფლებები === [[ფაილი:Latin America homosexuality laws.svg|thumb|<center><u>'''ჰომოსექსუალობის სამართლებრივი სტატუსი:'''</u></center> '''ლეგალური''' {{ლეგენდა|#025|ჰომოსექსუალური ქორწინება}} {{ლეგენდა|#90C|აღიარებს სხვა ქვეყნებში შესრულებულ ქორწინებას}} {{ლეგენდა|#06F|სამოქალაქო პარტნიორობა}} {{ლეგენდა|#CCC|სამოქალაქო პარტნიორობა არაა ნებადართული}} '''არალეგალური''' {{ლეგენდა|#f9dc36|ისჯება მსუბუქად}} {{ლეგენდა|#ec8028|ისჯება მძიმედ}}]] ==== ჰომოსექსუალობა ==== რეგიონის ყველა ქვეყანაში პრაქტიკული [[ჰომოსექსუალობა]] ლეგალურია. ბოლო ქვეყანა, რომელმაც ეს ლეგალიზებული გახადა, [[ნიკარაგუა]] იყო, სადაც 2008 წლამდე ჰომოსექსუალიზმი სისხლის სამართლის დანაშაული იყო. მიუხედავად ძლიერი [[ჰომოფობია|ჰომოფობიისა]] ზოგიერთ საზოგადოებაში, კანონმდებლობის თვალსაზრისით, ლათინური ამერიკის ქვეყნები მთელ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ტოლერანტულნი და პროგრესულნი არიან. ქვეყანათა უმრავლესობაში მოქმედებს კანონი სექსუალური ორიენტაციით გამოწვეული დისკრიმინაციის წინააღმდეგ; ამ ქვეყნებს შორის არიან [[არგენტინა]], [[ბრაზილია]], [[კოლუმბია]], [[კოსტა-რიკა]], [[ეკვადორი]], [[მექსიკა]], [[ნიკარაგუა]], [[პერუ]], [[ურუგვაი]], [[ვენესუელა]], [[პუერტო-რიკო]], [[ჩილე]] და კარიბის აუზში მდებარე საფრანგეთის ყველა ტერიტორია. ამჟამად, ერთსქესიან წყვილთა შორის ქორწინება და ჰეტეროსექსუალური წყვილების მიერ ბავშვის აყვანა კანონმდებლობით უზრუნველყოფილია არგენტინაში, ბრაზილიაში, მექსიკასა და ურუგვაიში.<ref>{{cite web|title=Diputados aprobó el proyecto de ley sobre matrimonio gay|url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1261381|autor=La Nación|fechaacceso=5 de mayo de 2010|accessdate=2014-07-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100914233255/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1261381|archivedate=2010-09-14}}</ref> გეი-წყვილებისთვის სამოქალაქო პარტნიორობაში ყოფნა ნებადართულია კოლუმბიაში (2007),<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_6042000/6042144.stm Artículo en BBC Mundo. Colombia: avanza ley de parejas gay]</ref> ურუგვაისა (2008)<ref>[http://www.terra.com/todogay/articulo/html/vid3580.htm Artículo Uruguay legaliza el matrimonio para parejas del mismo sexo]</ref> და ეკვადორში (2008).<ref>Artículo 68 de la [https://web.archive.org/web/20090122230232/http://asambleaconstituyente.gov.ec/nueva-constituci-n-de-la-rep-blica-del-ecuador.html constitución ecuatoriana (2008).]</ref> რეგიონულ დონეზე სამოქალაქო პარტნიორობაში ყოფნა ლეგალიზებულია მექსიკასა<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_6459000/6459861.stm Artículo BBC Mundo México: debate gay y unión civil]</ref> და ბრაზილიაში;<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/misc/newsid_3535000/3535063.stm Artículo en BBC Mundo. "Bodas" gay en Brasil]</ref> ურუგვაიში, ეს უფლება 5 წლიანი თანაცხოვრების შემდეგ ენიჭებათ. 2003 წელს არგენტინის დედაქალაქი [[ბუენოს-აირესი]] პირველი ლათინოამერიკული ქალაქი გახდა, სადაც ჰომოსექსუალურ წყვილებს ქორწინებისა და ბავშვის აყვანის უფლება მიეცათ. 2009 წლის დეკემბერში, [[მეხიკო]]ს ფედერალური ოლქის წარმომადგენელთა ასამბლეამ ერთსექსიან წყვილთა ქორწინება დააკანონა და ბავშვის აყვანის უფლებაც მისცა.<ref>[http://www.bbc.co.uk/mundo/america_latina/2009/12/091221_2340_mexico_gay_gm.shtml Artículo en BBC Mundo. Matrimonios entre personas del mismo sexo en México, D.F.]</ref> მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი ქვეყნის კანონმდებლობაში მაინც არსებობს დისკრიმინაციული ელემენტები. მაგალითად, ჩილეში განსხვავებულია სექსუალური თანხმობის ასაკი ჰომოსექსუალთათვის, პანამაში კი მათ ეკრძალებათ ჯარში, პოლიციასა და უშიშროების სამსახურებში მუშაობა. გარდა იმისა, რომ არგენტინა ლათინური ამერიკის პირველი ქვეყანაა, რომელმაც გეი-ქორეინება დააკანონა, 2012 წლის 24 მაისიდან ამ ქვეყანაში ამოქმედდა გენდერული იდენტობის კანონიც, რომლის საფუძველზეც, ნებისმიერ ადამიანს, პირადობის მოწმობაში ქირურგიული ჩარევის გარეშე შეუძლია მიუთითოს სასურველი სქესი. გარდა ამისა, სადაზღვევო სისტემები ანაზღაურებს სქესის შეცვლის ოპერაციის ხარჯებს; ამ ყოველივეს შემდეგ, არგენტინა ერთ-ერთი მოწინავე ქვეყანაა მთელ მსოფლიოში ჰომოსექსუალთა უფლებების თვალსაზრისით საკანონმდებლო დონეზე.<ref> [http://www.clarin.com/sociedad/promulgo-Ley-Identidad-Genero_0_706129539.html]</ref> ==== ადგილობრივ ხალხთა უფლებები ==== გულისხმობს ადგილობრივ [[ინდიელები|ინდიელთა]] და აფრიკელთა შთამომავლების უფლებებს. იმის გამო, რომ [[რასიზმი]] ჯერ კიდევ მძლავრობს, ამ მოსახლეობის უფლებები რეგიონის ქვეყანათა უმრავლესობაში კანონმდებლობითაა დაცული, განსაკუთრებით ძლიერად ასეთი ნორმები მოქმედებს იმ ქვეყნებში, სადაც ადგილობრივ ინდიელთა ხვედრითი წილი საკმაოდ მაღალია, მათ შორისაა [[ბოლივია]], [[კუბა]], [[ვენესუელა]] და [[კოლუმბია]]. == მეცნიერება და ტექნოლოგიები == [[ფაილი:Lnls.jpg|მინიატიურა|ნაწილაკური აქსელერატორი ბრაზილიის ეროვნულ ლაბორატორიაში, ქალაქი [[კამპინასი]].]] [[ფაილი:GTM imagen.JPG|მინიატიურა|მარცხნივ|ფართო მილიმეტრული ტელესკოპი მექსიკის ქალაქ აციცინტლაში. უდიდესია მსოფლიოში სიხშირის დიაპაზონის მიხედვით.<ref>[http://www.mexicodesconocido.com.mx/el-mas-grande-y-el-mejor-telescopio-de-su-clase-en-el-mundo.html Gran Telescopio Milimétrico, el mejor y más grande de su clase en el mundo.]</ref>]] [[ფაილი:RA6cab.jpg|მინიატიურა|RA-6-ის ატომური რეაქტორის შიდა ნაწილი, ბარილოჩეს ატომური ცენტრი, [[სან-კარლოს-დე-ბარილოჩე]], [[არგენტინა]].]] [[ფაილი:Paranal platform.jpg|მინიატიურა|მარცხნივ|[[Very Large Telescope]]-ის პლატფორმა. [[სერო-პარანალი]]ს მთა, [[ჩილე]].]] [[ფაილი:Lnls.jpg|მინიატიურა|ნაწილაკური აქსელერატორი ბრაზილიის ეროვნულ ლაბორატორიაში, ქალაქი [[კამპინასი]].]] [[ფაილი:Aquarius SAC-D Launch (201106100022HQ) DVIDS722852.jpg|მინიატიურა|მარცხნივ|კლიმატური და ოკეანოგრაფიული დაკვირვებებისათვის გამიზნული თანამედროვე თანამგზავრ II-ის გაშვება, არგენტინა.]] [[ფაილი:Satélites SABIA-Mar 1 y SABIA-Mar 2.jpg|მინიატიურა|არგენტინულ-ბრაზილიური თანამგზავრი SABIA-Mar, რომლის გაშვებაც 2022 წელსაა დაგეგმილი.]] [[ფაილი:Telescope Domes Clustered at La Silla.jpg|მინიატიურა|მარცხნივ|[[ლა-სილიის ობსერვატორია]], ჩილე]] [[ფაილი:Centro Espacial Venezolano.jpg|მინიატიურა|ბოლივარის კოსმოსური სააგენტოს აღჭურვილობა, [[ვენესუელა]].]] [[ფაილი:Tecnópolis desde el cielo.jpg|მინიატიურა|[[ტექნოპოლისი]] — მეცნიერების, ტექნოლოგიების, მრეწველობისა და ხელოვნების უდიდესი გამოფენა მთელ ლათინურ ამერიკაში, არგენტინა.<ref name="lanacion.com.ar">http://www.lanacion.com.ar/1389800-que-se-puede-recorrer-en-tecnopolis-la-megamuestra-de-ciencia-y-tecnologia-que-arranca-hoy/</ref>]] ლათინურ ამერიკაში [[მეცნიერება|მეცნიერების]] ერთ-ერთი ყველაზე მაღალგანვითარებადი დარგია [[ასტრონომია]]. ყველაზე მნიშვნელოვანი ცენტრები მდებარეობს სამხრეთ [[არგენტინა]]ში, [[ჩილე]]ში, [[ბრაზილია]]ში, [[კოლუმბია]]ში, [[ვენესუელა]]ში, [[მექსიკა]]სა და [[პუერტო-რიკო]]ში (ეს უკანასკნელი თანამშრომლობს [[ნასა]]სთან). 2005 წლიდან [[კოსტა-რიკა]] ავითარებს პლაზმის დანადგარებს, რომელიც სამომავლოდ გამოიყენება კოსმოსურ მისიებში და უზრუნველყობს დიდ მანძილზე მოგზაურობას მოკლე დროში. პროექტს ახორციელებს ნასას ყოფილი [[ასტრონავტი]], კოსტა-რიკელი [[ფრანკლინ ჩანგ-დიასი]].<ref>{{cite web |nombre=Pablo |apellidos=Fonseca |title=¿A Marte desde Costa Rica? |url=http://observadorglobal.com/a-marte-desde-costa-rica-n1060.html |editorial=Observador Global |fecha=31 de mayo de 2009 |fechaacceso=11 de junio de 2011}}</ref> პირველი ლათინოამერიკელი მეცნიერი, რომელმაც [[ნობელის პრემია]] მიიღო (1947 წ.),<ref>http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1947/index.html</ref> იყო [[არგენტინელები|არგენტინელი]] ფსიქოლოგი და მედიკოსი ბერნარდო [[ალბერტო უსაი]]. მეცნიერებს შორის, ეს პრემია ასევე მიღებული აქვთ არგენტინელ ფიზიკოსსა და ბიოქიმიკოს [[ლუის ფედერიკო ლელუარი|ლუის ფედერიკო ლელუარს]] (1970), ასევე არგენტინელ ბიოქიმიკოს [[სესარ მილშტაინი|სესარ მილშტაინს]] (1984), [[ვენესუელელები|ვენესუელელ]] იმუნოლოგ ბარუხ ბენასერაფს (1980) და [[მექსიკელები|მექსიკელ]] ქიმიკოს [[მარიო მოლინა]]ს (1995). არგენტინას აქვს საკუთარი თანამგზავრული პროგრამა, ფლობს საკუთარ ბირთვულ სადგურებსა და [[ბირთვული ენერგია|ბირთვული ენერგიის]] საჯარო კომპანიებს. არგენტინული ტექნოლოგიური კომპანია [[INVAP]] აწარმოებს სქემებს, სადგურთა კონსტრუქციებს, აღჭურვილობასა და მოწყობილობებს ბირთვული ენერგიის მაღალკომპლექსური არეალებისთვის, კოსმოსურ ტექნოლოგიებს, სამრეწველო ტექნოლოგიებს, სამედიცინო და სამეცნიერო აღჭურვილობას. ის ერთადერთი კომპანიაა მთელ ლათინურ ამერიკაში, რომელსაც [[ნასა]] აღიარებს, როგორც სრული თანამგზავრული სისტემების, სქემებისა და ოპერირებისთვის საჭირო კონსტრუქციების მწარმოებლად.<ref>{{Cite web |url=http://www.invap.net/about/perfil.html |title=Perfil de la empresa |accessdate=2014-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100111031724/http://www.invap.net/about/perfil.html |archivedate=2010-01-11 }}</ref> კომპანია ასევე მოამარაგებს რამდენიმე ბირთვულ რეაქტორს. არგენტინას აქვს ატომური ენერგიის ეროვნული კომისია, რომელიც არგენტინის ფედერალური დაგეგმარების, საზოგადოებრივი ინვესტირებისა და მომსახურების სამინისტროს ერთ-ერთი სააგენტოა და ბირთვული საქმიანობისა და პოლიტიკის კონტროლით პასუხისმგებელია აღმასრულებელი ხელისუფლების წინაშე. მთელ მსოფლიოში იგი მიიჩნევა ბირთვული მეცნიერების ერთ-ერთ ყველაზე პრესტიჟულ აკადემიურ ორგანიზაციად.<ref>{{Cite web |url=http://www.en.argentina.ar/_en/science-and-education/index.php |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131022220544/http://www.en.argentina.ar/_en/science-and-education/index.php |archivedate=2013-10-22 }}</ref> ორბიტული თანამგზავრების ისტორია ლათინურ ამერიკაში 1985 წელს, ბრაზილიიდან [[BRASILSAT A1]]-ის გაშვებით დაიწყო. 1990 წელს გაუშვეს მექსიკური [[Morelos I]] და არგენტინული [[Lusat 1]].<ref>http://www.fayerwayer.com/2010/09/bicentenario-latinoamerica-y-el-espacio-una-historia-de-satelites/</ref> ამას მოჰყვა რამდენიმე სამხრეთამერიკული სხვა ქვეყანა. ამჟამად ბრაზილიას 11 თანამგზავრი ჰყავს, არგენტინას 10, მექსიკას 7, ჩილეს 2, ვენესუელას 2, კოლუმბიას 1.<ref>{{Cite web |url=http://www.tbs-satellite.com/tse/online/thema_first.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140626004444/http://www.tbs-satellite.com/tse/online/thema_first.html |archivedate=2014-06-26 }}</ref> 2002 წელს არგენტინამ წარმატებით განახორციელა მსხვილი რქოსანი საქონლის [[კლონირება]] და პირველი ლათინოამერიკული სახელმწიფო გახდა, რომელმაც ეს შესძლო, ასეთი კი მსოფლიოში სულ 9 ქვეყანა იყო. გარდა ამისა, არგენტინა მსოფლიოს იმ ოთხ ქვეყანას შორისაა ([[აშშ]], [[იტალია]] და [[კანადა]]), რომლებიც მაღალი ღირებულების ცხენების კლონირებას ახდენენ.<ref>http://america.infobae.com/notas/12012-El-primer-caballo-clonado-en-Amrica-Latina-es-argentino</ref> 1960-1970-იან წლებში არგენტინამ ორბიტაზე გაგზავნა ცხოველები და იმ ოთხ ქვეყანას შორის მოხვდა, რომელთაც ცხოველები კოსმოსში ჰყავდათ გაგზავნილი; ამჟამად კი ასეთი ქვეყანა მის გარდა სულ ხუთია: აშშ, [[საბჭოთა კავშირი]], [[საფრანგეთი]], [[იაპონია]] და [[ჩინეთი]]. 1995 წელს [[იუნესკო]]მ არგენტინაში, [[მენდოსის პროვინცია|მენდოსის პროვინციის]] ქალაქ [[მალარგუე]]ში გადაწყვიტა [[პიერ ოჟეს ობსერვატორია|პიერ ოჟეს ობსერვატორიის]] აშენება, რომელმაც მუშაობა 2005 წელს დაიწყო. ეს ოცზე მეტი ქვეყნის ერთობლივი პროექტია, სადაც 250 მეცნიერი 30-ზე მეტ ინსტიტუტთან ერთად მუშაობს კოსმოსური გამოსხივების სუბატომური ენერგიის გამოვლენაზე.<ref>http://revistaexactamente.wordpress.com/2010/02/04/malargue-y-la-ciencia/#more-195</ref> [[ტექნოპოლისი]] სამეცნიერო, ტექნოლოგიური და სამრეწველო მეგა-გამოფენაა არგენტინაში, რომელიც მთელ ლათინურ ამერიკაში უდიდესია.<ref name="lanacion.com.ar"/> აქ შესაძლებელია როგორც რაკეტა ტრონადორ II-ისა და FMA I.Ae. 27 Pulqui I-ის ნახვა, ისე დიდი აფეთქების, დიდი ადრონის კოლაიდერის და ანტარქტიდის ყინულის ატმოსფეროს სიმულაციების ხილვა, კომუნიკაციებისა და ტექნოლოგიების ისტორიის ტურნე, სხვადასხვა ნანოტექნოლოგიების ხილვა. 2007-2008 წლებში [[ბრაზილია]]მ სამეცნიერო ტექნოლოგიების ზრდის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აჩვენა მთელ მსოფლიოში; ჟურნალებში გამოქვეყნებული 30 ათასი სტატიიდან 19 ათასი სწორედ მას ეძღვნებოდა. 1980-იანი წლებიდან [[კუბა]]ში მაღალ დონეზეა განვითარებული [[ბიოტექნოლოგია|ბიოტექნოლოგიები]]. მოქმედებს მოლეკულური [[იმუნოლოგია|იმუნოლოგიისა]] და ტროპიკული მედიცინის მაღალგანვითარებული ცენტრები. საექსპორტო მნიშვნელობის მქონეა საზოგადოებრივი ჯანდაცვა, რომელიც უფასოა. უმაღლეს დონეზეა განვითარებული სამედიცინო მომარაგება და აღჭურვილობა. მეცნიერებასა და ტექნოლოგიებში მნიშვნელოვანი პროგრესი აქვს [[მექსიკა]]ს. სამეცნიერო ინფორმაციების Scopus-ის ბიბლიოგრაფიული მონაცემთა ბაზის მიხედვით, მექსიკას 82 792 პუბლიკაცია ეკუთვნის და მისი [[H ინდექსი]] 134-ია. გამოთვლები 1996-2008 წლებში მიმდინარეობდა. 2010 წლის 31 ივლისის დეკრეტის საფუძველზე შეიქმნა [[მექსიკის კოსმოსური სააგენტო]], რითაც მექსიკა კოსმოსური ტექნოლოგიების ასპარეზზე შევიდა.<ref>[http://www.ai.org.mx Academia de Ingeniería]</ref> მექსიკაში, ისეთ სახელმწიფო ინსტიტუტებს, როგორებიცაა თავდაცვის სამინისტრო და მექსიკის არმია, წვლილი შეაქვთ მიკროპროცესორების, კომპიუტერული სისტემების, რაკეტებისა და ქობინების განვითარებაში, ისევე როგორც სამხედრო ძალებისათვის გამოსადეგი სხვადასხვა ელექტრონული მოწყობილობების წარმოებაში, რომლებსაც მექსიკა ლათინური ამერიკის სხვა ქვეყნებშიც ყიდის.<ref>[http://www.sedena.gob.mx/pdf/informes/sexto_informe_labores.pdf SEXTO INFORME DE LABORES]</ref> AllBusiness.com-ის მონაცემებით, [[აშშ]]-ში გაყიდული ყოველი ოთხი ხელსაწყოდან, ერთი მექსკიური წარმოშობისაა. [[პერუ]]ელი იყო [[პედრო პაულეტი]] — ისტორიაში პირველი ფუნქციონალური რაკეტის შემქმნელი, რაც პირველად [[გერმანია]]სა და შეერთებულ შტატებში დამზადდა. საკუთარი კოსმოსური სააგენტო შექმნა [[ვენესუელა]]მაც, რომელიც თანამგზავრ „სიმონ ბოლივარს“ (VENESAT-1) ეროვნული ინტერესების დონეზე აყენებს. გარდა ამისა, ამ ქვეყანას გააჩნია [[ეკვატორი]]ს სიახლოვეს მდებარე ერთ-ერთი უმსხვილესი ასტრონომიული ობსერვატორია ([[ლიანო-დელ-ატოს ეროვნული ასტრონომიული ობსერვატორია]]), რომელიც 1950-იანი წლების შუაში აშენდა.<ref>Véase: [http://www.cida.ve/cida_home/index.php?option=com_content&view=article&id=306&Itemid=73 Historia del observatorio CIDA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304084957/http://www.cida.ve/cida_home/index.php?option=com_content&view=article&id=306&Itemid=73 |date=2010-03-04 }}</ref> ვენესუელა მნიშვნელოვნად აძლიერებს კვლევებს ატომურ ენერგიაში, ძირითადად სამედიცინო და ელექტრომომარაგების მიზნებისთვის.<ref>Enlace Roto: Véase reportaje de el periódico venezolano El Universal [http://www.eluniversal.com/2010/04/18/eco_ava_rafael-ramirez:-vene_18A3761731.shtml Rafael Ramírez: Venezuela utilizará energía atómica con fines pacíficos]</ref> == თავდაცვა == რეგიონის ზოგიერთი ქვეყნის შეიარაღებული ძალები დიდია, ზოგის საშუალო. მათი სპეციალიზაცია ძირითადად [[გაერო]]ს სამშვიდობო მისიებსა და სხვადასხვა ქვეყნების არმიებთან ერთობლივი მუშაობით ხდება. [[კოლუმბია]]ს 2 140 000 კაციანი ჯარი ჰყავს (450 000 მუდმივი, 1 450 000 რეზერვი და 240 000 პარამილიციური ძალა), [[ბრაზილია]]ს 1 667 710, [[ვენესუელა]]ს 1 143 577, [[მექსიკა]]ს 707 405, [[არგენტინა]]ს 581 240. მეორე მხრივ, ტექნოლოგიური აღჭურვილობის თვალსაზრისით, ძლიერი ჯარი ჰყავს [[ჩილე]]ს, ვენესუელას, არგენტინას, ბრაზილიასა და კოლუმბიას, რომლებიც მუდმივად ახდენენ აღჭურვილობის მოდერნიზაციას. რეგიონის ზოგ ქვეყანას, შეიარაღებული ძალები საერთოდ არ ჰყავს, მაგალითად, [[პანამა]]სა და [[კოსტა-რიკა]]ს; დაზოგილ ეკონომიკურ რესურსს ისინი სხვა სფეროებისკენ მიმართავენ. სამხედრო სამსახური მამაკაცებისთვის სავალდებულო რჩება ბოლივიაში, ბრაზილიაში, კოლუმბიაში, [[კუბა]]ში, მექსიკაში, [[პარაგვაი]]ში, ქალებისთვის კი მოხალისეობრივი. მიუხედავად სქესისა, სამხედრო სამსახური ნებაყოფლობითია არგენტინაში, ჩილეში, [[ეკვადორი|ეკვადორში]], [[სალვადორი|სალვადორში]], [[ჰონდურასი|ჰონდურასში]], [[ნიკარაგუა]]ში, [[პერუ]]ში, [[დომინიკელთა რესპუბლიკა]]ში, [[ურუგვაი]]სა და ვენესუელაში. ლათინურ ამერიკაში მხოლოდ არგენტინასა და ბრაზილიას ჰყავთ მართული ჭურვების გადამზიდავები: [[ARA Independencia (V-1)]] და [[ARA Veinticinco de Mayo (V-2)]] — არგენტინის სამხედრო-საზღვაო ძალებს<ref>http://www.ara.mil.ar/</ref><ref>http://www.histarmar.com.ar/Armada%20Argentina/Portaaviones/Warrior1953.htm</ref><ref>http://www.globalsecurity.org/military/world/argentina/25-de-mayo.htm</ref> და [[NAe São Paulo (A-12)]] და NAeL Minas Gerais — ბრაზილიის სამხედრო-საზღვაო ძალებს.<ref>http://www.lanacion.com.ar/51077-brasil-adquirio-un-portaaviones</ref> რაც შეეხება [[ატომური ენერგია|ატომურ ენერგიას]], მხოლოდ ბრაზილია და არგენტინა არიან [[ბირთვული იარაღი]]ს შექმნის ზღვარზე. 1970-იან წლებში არგენტინამ შექმნა [[პლუტონიუმი]]ს ტიპის [[ატომური ბომბი]]ს პროტოტიპი, რაც ბრაზილიასთან შეიარაღების შეჯიბრის ერთგვარი გამოძახილი იყო, რადგან ეს ორი ქვეყანა რეგიონში ლიდერობისათვის ისტორიულად მუდამ ქიშპობენ.<ref>http://www.iri.edu.ar/publicaciones_iri/IRI%20COMPLETO%20-%20Publicaciones-V05/CERPI%20CENSUD/abstracts/quintanar%20romegialli%20pon.pdf</ref> საბოლოოდ, 1991 წელს, [[არგენტინის პარლამენტი|არგენტინისა]] და [[ბრაზილიის კონგრესი|ბრაზილიის პარლამენტებმა]] ორმხრივი ინსპექციის — ბრაზილია-არგენტინის სააგენტოს რატიფიცირება მოახდინეს, რომელსაც ორი ქვეყნის სამშვიდობო მიზნების მასალების მონიტორინგი დაევალა.<ref>{{Cite web |url=http://www.cnea.gov.ar/que_es_la_cnea/historia.php |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101014214149/http://www.cnea.gov.ar/que_es_la_cnea/historia.php |archivedate=2010-10-14 }}</ref> ამის შემდეგ, 1995 წელს არგენტინამ, ხოლო 1998 წელს ბრაზილიამ ხელი მოაწერეს [[ბირთვული იარაღის გავრცელების აკრძალვის ხელშეკრულება]]ს. მეორე მხრივ, ბრაზილია, არგენტინა და მექსიკა რეგიონის ის სამი ქვეყანაა, რომლებიც ატომურ ელექტროსადგურებს ფლობენ:<ref>{{Cite web |url=http://www.castellanos.com.ar/cms/news/ver/4317/15 |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2014-07-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923200746/http://www.castellanos.com.ar/cms/news/ver/4317/15 |archivedate=2015-09-23 }}</ref> ატუჩა I, ატუჩა II და ემბალსე არგენტინაში, ანგრა I და ანგრა II ბრაზილიაში და ლაგუნა-ვერდე მექსიკაში.<ref>[http://g1.globo.com/Noticias/Economia_Negocios/0,,MUL758157-9356,00-LOBAO+DIZ+QUE+PAIS+FARA+UMA+USINA+NUCLEAR+POR+ANO+EM+ANOS.html potencia nuclear]</ref> <gallery mode=packed heights=150> ფაილი:Venezuelan Air Force Sukhoi SU-30MK2 AADPR.jpg|[[ვენესუელის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს გადამზიდავი სუხოი სუ-30. ფაილი:Sao Paulo carrier.jpg|[[ბრაზილიის სამხედრო-საზღვაო ძალები]]ს ჭურვების გადამზიდავი „სან-პაულუ“ ფაილი:Argentina Air Force Lockheed Martin A-4AR Fightinghawk Lofting-2.jpg|[[არგენტინის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს ავიამზიდი Lockheed Martin A-4AR. ფაილი:F-5 FAM 2.jpg|[[მექსიკის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს ავიამზიდი Northrop F-5. ფაილი:Colombian Air Force Sikorsky UH-60L Arpía III (S-70A-41) Ramírez-1.jpg|[[კოლუმბიის სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს ავიამზიდი Black Hawk. ფაილი:Peruvian Air Force MiG-29 SDLP.jpg|[[პერუს სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს რეაქტიული თვითმფრინავი [[მიგ-29]]. ფაილი:Chilean F-16 MLU.jpg|[[ჩილეს სამხედრო-საჰაერო ძალები]]ს გამანადგურებელი [[F-16 Fighting Falcon]]. </gallery> == ლიტერატურა == * აზევედუ, აროლდუ. ''O Brasil e suas regiões''. São Paulo: Companhia Editora Nacional, 1971. {{pt icon}} * ''[[ბარსა (ენციკლოპედია)|ენციკლოპედია ბარსა]]''. Volume 4: Batráquio – Camarão, Filipe. Rio de Janeiro: Encyclopædia Britannica do Brasil, 1987. {{pt icon}} * კოელიუ, მარკუშ ამორიმი. ''Geografia do Brasil''. 4th ed. São Paulo: Moderna, 1996. {{pt icon}} * გალეანო, ედუარდო. Open Veins of Latin America: Five Centuries of the Pillage of a Continent. 1973 * [[სებასტიან ედვარდსი|ედვარდსი, სებასტიან]]. ''Left Behind: Latin America and the False Promise of Populism''. University of Chicago Press, 2010. * მორეირა, იგორ ა. გ ''O Espaço Geográfico, geografia geral e do Brasil''. 18. Ed. São Paulo: Ática, 1981. {{pt icon}} * ვეზენტინი, ჟოზე უილიამ. ''Brasil, sociedade e espaço – Geografia do Brasil''. 7th Ed. São Paulo: Ática, 1988. {{pt icon}} * ხულიო მირანდა ვიდალი: (2007) Ciencia y tecnología en América Latina Edición electrónica gratuita. Texto completo en [http://www.eumed.net/libros/2007a/237/ http://www.eumed.net/libros/2007a/237/] * დონგი, ტ. (1970). Historia contemporánea de América Latina ([2. ed.). Madrid: Alianza Editorial. * ენგერმენი, სტენლი ლ., და კენეთ ლ. სოკოლოვი. "History Lessons: Institutions, Factors Endowments, and Paths of Development in the New World." The Journal of Economic Perspectives Vol. 14(3) pp.&nbsp;217–232 (2000): pp.&nbsp;217–232. Print. * ლათინური ამერიკის ისტორია 1800-1914 წწ. Woodville. Colegio Woodville, n.d. Web. 24 Oct. 2013. <http://www.woodville.org/documentos/130506latinamericanhistory-summary.pdf>. * რესინი, კ. (Aug2010). “This England and This Now”: British Cultural and Intellectual Influence in the Spanish American Independence Era. Hispanic American Historical Review, Vol. 90(Issue 3), p423–454. ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons|Latin America|Latin America}} * [http://www.latinnews.com Latin Intelligence Service] * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=&countryCode=&regionCode=%C5%BE www.cia.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304100115/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=&countryCode=&regionCode=%C5%BE |date=2016-03-04 }} * [http://www.iadb.org/en/topics/education/education-initiative-in-latin-america,6887.html IDB Education Initiative] * [http://www1.lanic.utexas.edu/ Latin American Network Information Center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071224222810/http://lanic.utexas.edu/ |date=2007-12-24 }} * [http://ladb.unm.edu/ Latin America Data Base] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190719054102/http://ladb.unm.edu/ |date=2019-07-19 }} * [http://www.wola.org/ Washington Office on Latin America] * [http://www.coha.org/ Council on Hemispheric Affairs] * [http://www.infolatam.com/ Infolatam. Information and analysis of Latin America] {{Webarchive|url=http://webarchive.loc.gov/all/20080908155853/http%3A//www.infolatam.com/ |date=2008-09-08 }} * [http://www.fao.org/farmingsystems/FarmingMaps/LAC/09/LC/index.html Map of Land Cover: Latin America and Caribbean (FAO)] * [http://www.thenation.com/doc/20090323/dangl Lessons From Latin America] by Benjamin Dangl, ''The Nation'', March 4, 2009 * [http://knightcenter.utexas.edu/blog/?q=en/node/4318 Keeping Latin America on the World News Agenda] – Interview with Michael Reid of ''The Economist'' * [http://www.csupomona.edu/~jmvadi/454/The%20Cold%20War.html Cold War in Latin America, CSU Pomona University] {{Webarchive|url=https://archive.is/20121214185340/http://www.csupomona.edu/~jmvadi/454/The%20Cold%20War.html |date=2012-12-14 }} * [http://www.yale.edu/macmillan/lais/cold-war-resources.html Latin America Cold War Resources, Yale University] * [http://www.people.fas.harvard.edu/~jidoming/images/jid_uslatin.PDF Latin America Cold War, Harvard University] * [http://larc.ucalgary.ca/ http://larc.ucalgary.ca/ Latin American Research Centre, University of Calgary] * [http://johnpilger.com/videos/the-war-on-democracy ''The war on Democracy'', by John Pilger] ==სქოლიო== {{სქოლიო|3}} {{მსოფლიოს რეგიონები}} {{რჩეული}} [[კატეგორია:ლათინური ამერიკა|*]] [[კატეგორია:ამერიკის რეგიონები]] 634rob2rukcmr86ekh04ab73a1ncsum 0 136971 4409258 4116118 2022-08-20T15:02:07Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Édouard-Henri Avril (23).jpg|thumb|250პქ|[[ედუარდ ანრი ავრილი]]ს ნახატი]] '''კუნილინგუსი''' ({{lang-la|cunnus}} — [[ქალი]]ს გარე [[სასქესო ორგანო]]ები + {{lang-la|lingo}} - ლოკვა) — [[ორალური სექსი]]ს ნაირსახეობა, ქალის სექსუალური აღგზნება [[კლიტორი|კლიტორზე]] და [[ვულვა]]ზე [[ტუჩები]]ს, [[ენა (ორგანო)|ენის]] ან [[კბილები]]ს ზემოქმედების საშუალებით. *კუნილინგუსის ყველაზე უფრო გავრცელებული ფორმაა - კლიტორის კოცნა, წოვა, ლოკვა ან მსუბუქი კბენა, რასაც შესაძლებელია თან სდევდეს [[საშო]]ში შეყვანილი თითების წინ და უკან მოძრაობა. *კუნილინგუსის ერთ-ერთი ტექნიკა გულისხმობს ფრიქციების იმიტაციას საშოში ენის მოძრაობების საშუალებით, აღნიშნულ შემთხვევაში შესაძლებელია ვულვის დამატებითი სტიმულაცია ცხვირის მეშვეობით. *კუნილინგუსის კიდევ ერთი ფორმაა ქალის სასქესო ორგანოების აღგზნება პირით ხმების გამოშვების საშუალებით. მასტიმულირებელი ფაქტორი ამ შემთხვევაში არის ვულვაზე მიდებული ტუჩების ვიბრაცია. *კუნილინგუსის იშვიათ ფორმას წარმოადგენს ვულვის აღგზნება [[ნიკაპი]]ს მოძრაობის მეშვეობით. იმის მიუხედავად, რომ პრაქტიკულად ყველა ქალისთვის სხეულის ყველაზე უფრო ეროტიკულად მგრძნობიარე ნაწილს წარმოადგენს კლიტორი, ის შეიძლება არც ისე მგრძნობიარე აღმოჩნდეს ნაზი სტიმულაციისადმი, განსაკუთრებით აღგზნების საწყის სტადიებზე<ref>{{cite book | last = Hite | first = Shere | coauthors = | title = The Hite Report: A Nationwide Study of Female Sexuality | publisher = Seven Stories Press | date = 2004 edition | location = New York, NY | pages = 11 | url = | doi = | isbn = 1-58322-569-2}} </ref>. სექსის ზოგიერთი სახელმძღვანელო იძლევა რეკომენდაციას, რომ კუნილინგუსი უნდა დაიწყოს სასქესო ტუჩების და მთლიანად გენიტალიების ნელი და ნაზი ალერსით. ამისთვის შესაძლებელია გამოყენებული იქნას ენის წვერი, წინა ან ქვედა ნაწილი, აგრეთვე ცხვირი, ნიკაპი და ტუჩები, მოძრაობები შესაძლებელია იყოს ნელი ან სწრაფი, ერთგვაროვანი ან ქაოტური, ხისტი ან ნაზი, რაც დამოკიდებულია პარტნიორების გემოვნებაზე. შეიძლება აგრეთვე გასწორებული ან მოძრავი ენის საშოში შეყვანა. კუნილინგუსს შესაძლებელია თან სდევდეს საშოში თითების ან ეროტიკული სათამაშოების შეყვანა, რაც იძლევა იმავდროულად [[G წერტილ]]ის სტიმულირების საშუალებას.<ref>{{cite book | last = | first = | authorlink = | coauthors = Spencer A. Rathus, Jeffrey S. Nevid, Lois Fichner-Rathus, Edward S. Herold, Sue Wicks McKenzie | title = Human sexuality in a world of diversity | publisher = Pearson Education | date = 2005 edition | location = New Jersey, USA | pages = 124,226 | url = | doi = | isbn = 1-205-46013-5}} </ref><ref>{{cite book |last = Masters |first = W.H. |coauthors = Johnson, V.E. |title = Human Sexual Response |year = 1966 |publisher = Bantam Books |location = Toronto; New York |isbn = 0-553-20429-7. }}</ref>. კუნილინგუსის დროს შესაძლებელია გადაცემული იქნას სხვადასხვა ინფექციური ან [[ვენერიული დაავადება]], როგორებიცაა [[ათაშანგი]], [[ჰეპატიტი]], [[ჰერპესი]] და სხვ. დაავადებებისგან თავის დასაცავად რეკომენდირებულია ლატექსის ხელსახოცების გამოყენება. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://health.discovery.com/centers/sex/sexpedia/cunnilingus.html Discovery Health on Cunnilingus] * [http://www.sinclairinstitute.com/Sex-Tips/Oral-Sex--Pleasing-Her.aspx Oral Sex: Pleasing Her by Sinclair Institute] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101124161728/http://www.sinclairinstitute.com/Sex-Tips/Oral-Sex--Pleasing-Her.aspx |date=2010-11-24 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:სექსი]] [[tr:Oral seks#Cunnilingus]] kvd303a3jkujef1z6kuo1mdiuadd5e8 4409259 4409258 2022-08-20T15:02:35Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Édouard-Henri Avril (23).jpg|thumb|250პქ|[[ედუარდ ანრი ავრილი]]ს ნახატი]] '''კუნილინგუსი''' ({{lang-la|cunnus}} — [[ქალი]]ს გარე [[სასქესო ორგანო]]ები + {{lang-la|lingo}} - ლოკვა) — [[ორალური სექსი]]ს ნაირსახეობა, ქალის სექსუალური აღგზნება [[კლიტორი|კლიტორზე]] და [[ვულვა]]ზე [[ტუჩები]]ს, [[ენა (ორგანო)|ენის]] ან [[კბილები]]ს ზემოქმედების საშუალებით. *კუნილინგუსის ყველაზე უფრო გავრცელებული ფორმაა - კლიტორის კოცნა, წოვა, ლოკვა ან მსუბუქი კბენა, რასაც შესაძლებელია თან სდევდეს [[საშო]]ში შეყვანილი თითების წინ და უკან მოძრაობა. *კუნილინგუსის ერთ-ერთი ტექნიკა გულისხმობს ფრიქციების იმიტაციას საშოში ენის მოძრაობების საშუალებით, აღნიშნულ შემთხვევაში შესაძლებელია ვულვის დამატებითი სტიმულაცია ცხვირის მეშვეობით. *კუნილინგუსის კიდევ ერთი ფორმაა ქალის სასქესო ორგანოების აღგზნება პირით ხმების გამოშვების საშუალებით. მასტიმულირებელი ფაქტორი ამ შემთხვევაში არის ვულვაზე მიდებული ტუჩების ვიბრაცია. *კუნილინგუსის იშვიათ ფორმას წარმოადგენს ვულვის აღგზნება [[ნიკაპი]]ს მოძრაობის მეშვეობით. იმის მიუხედავად, რომ პრაქტიკულად ყველა ქალისთვის სხეულის ყველაზე უფრო ეროტიკულად მგრძნობიარე ნაწილს წარმოადგენს კლიტორი, ის შეიძლება არც ისე მგრძნობიარე აღმოჩნდეს ნაზი სტიმულაციისადმი, განსაკუთრებით აღგზნების საწყის სტადიებზე<ref>{{cite book | last = Hite | first = Shere | coauthors = | title = The Hite Report: A Nationwide Study of Female Sexuality | publisher = Seven Stories Press | date = 2004 edition | location = New York, NY | pages = 11 | url = | doi = | isbn = 1-58322-569-2}} </ref>. სექსის ზოგიერთი სახელმძღვანელო იძლევა რეკომენდაციას, რომ კუნილინგუსი უნდა დაიწყოს სასქესო ტუჩების და მთლიანად გენიტალიების ნელი და ნაზი ალერსით. ამისთვის შესაძლებელია გამოყენებული იქნას ენის წვერი, წინა ან ქვედა ნაწილი, აგრეთვე ცხვირი, ნიკაპი და ტუჩები, მოძრაობები შესაძლებელია იყოს ნელი ან სწრაფი, ერთგვაროვანი ან ქაოტური, ხისტი ან ნაზი, რაც დამოკიდებულია პარტნიორების გემოვნებაზე. შეიძლება აგრეთვე გასწორებული ან მოძრავი ენის საშოში შეყვანა. კუნილინგუსს შესაძლებელია თან სდევდეს საშოში თითების ან ეროტიკული სათამაშოების შეყვანა, რაც იძლევა იმავდროულად [[G წერტილ]]ის სტიმულირების საშუალებას.<ref>{{cite book | last = | first = | authorlink = | coauthors = Spencer A. Rathus, Jeffrey S. Nevid, Lois Fichner-Rathus, Edward S. Herold, Sue Wicks McKenzie | title = Human sexuality in a world of diversity | publisher = Pearson Education | date = 2005 edition | location = New Jersey, USA | pages = 124,226 | url = | doi = | isbn = 1-205-46013-5}} </ref><ref>{{cite book |last = Masters |first = W.H. |coauthors = Johnson, V.E. |title = Human Sexual Response |year = 1966 |publisher = Bantam Books |location = Toronto; New York |isbn = 0-553-20429-7. }}</ref>. კუნილინგუსის დროს შესაძლებელია გადაცემული იქნას სხვადასხვა ინფექციური ან [[ვენერიული დაავადება]], როგორებიცაა [[ათაშანგი]], [[ჰეპატიტი]], [[ჰერპესი]] და სხვა. დაავადებებისგან თავის დასაცავად რეკომენდირებულია ლატექსის ხელსახოცების გამოყენება. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://health.discovery.com/centers/sex/sexpedia/cunnilingus.html Discovery Health on Cunnilingus] * [http://www.sinclairinstitute.com/Sex-Tips/Oral-Sex--Pleasing-Her.aspx Oral Sex: Pleasing Her by Sinclair Institute] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101124161728/http://www.sinclairinstitute.com/Sex-Tips/Oral-Sex--Pleasing-Her.aspx |date=2010-11-24 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:სექსი]] [[tr:Oral seks#Cunnilingus]] 5snnzdax6a6csqb5ka07jnfehlpns66 4409270 4409259 2022-08-20T16:12:31Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Édouard-Henri Avril (23).jpg|thumb|250პქ|[[ედუარდ ანრი ავრილი]]ს ნახატი]] '''კუნილინგუსი''' ({{lang-la|cunnus}} — [[ქალი]]ს გარე [[სასქესო ორგანო]]ები + {{lang-la|lingo}} — ლოკვა) — [[ორალური სექსი]]ს ნაირსახეობა, ქალის სექსუალური აღგზნება [[კლიტორი|კლიტორზე]] და [[ვულვა]]ზე [[ტუჩები]]ს, [[ენა (ორგანო)|ენის]] ან [[კბილები]]ს ზემოქმედების საშუალებით. *კუნილინგუსის ყველაზე უფრო გავრცელებული ფორმაა - კლიტორის კოცნა, წოვა, ლოკვა ან მსუბუქი კბენა, რასაც შესაძლებელია თან სდევდეს [[საშო]]ში შეყვანილი თითების წინ და უკან მოძრაობა. *კუნილინგუსის ერთ-ერთი ტექნიკა გულისხმობს ფრიქციების იმიტაციას საშოში ენის მოძრაობების საშუალებით, აღნიშნულ შემთხვევაში შესაძლებელია ვულვის დამატებითი სტიმულაცია ცხვირის მეშვეობით. *კუნილინგუსის კიდევ ერთი ფორმაა ქალის სასქესო ორგანოების აღგზნება პირით ხმების გამოშვების საშუალებით. მასტიმულირებელი ფაქტორი ამ შემთხვევაში არის ვულვაზე მიდებული ტუჩების ვიბრაცია. *კუნილინგუსის იშვიათ ფორმას წარმოადგენს ვულვის აღგზნება [[ნიკაპი]]ს მოძრაობის მეშვეობით. იმის მიუხედავად, რომ პრაქტიკულად ყველა ქალისთვის სხეულის ყველაზე უფრო ეროტიკულად მგრძნობიარე ნაწილს წარმოადგენს კლიტორი, ის შეიძლება არც ისე მგრძნობიარე აღმოჩნდეს ნაზი სტიმულაციისადმი, განსაკუთრებით აღგზნების საწყის სტადიებზე<ref>{{cite book | last = Hite | first = Shere | coauthors = | title = The Hite Report: A Nationwide Study of Female Sexuality | publisher = Seven Stories Press | date = 2004 edition | location = New York, NY | pages = 11 | url = | doi = | isbn = 1-58322-569-2}} </ref>. სექსის ზოგიერთი სახელმძღვანელო იძლევა რეკომენდაციას, რომ კუნილინგუსი უნდა დაიწყოს სასქესო ტუჩების და მთლიანად გენიტალიების ნელი და ნაზი ალერსით. ამისთვის შესაძლებელია გამოყენებული იქნას ენის წვერი, წინა ან ქვედა ნაწილი, აგრეთვე ცხვირი, ნიკაპი და ტუჩები, მოძრაობები შესაძლებელია იყოს ნელი ან სწრაფი, ერთგვაროვანი ან ქაოტური, ხისტი ან ნაზი, რაც დამოკიდებულია პარტნიორების გემოვნებაზე. შეიძლება აგრეთვე გასწორებული ან მოძრავი ენის საშოში შეყვანა. კუნილინგუსს შესაძლებელია თან სდევდეს საშოში თითების ან ეროტიკული სათამაშოების შეყვანა, რაც იძლევა იმავდროულად [[G წერტილ]]ის სტიმულირების საშუალებას.<ref>{{cite book | last = | first = | authorlink = | coauthors = Spencer A. Rathus, Jeffrey S. Nevid, Lois Fichner-Rathus, Edward S. Herold, Sue Wicks McKenzie | title = Human sexuality in a world of diversity | publisher = Pearson Education | date = 2005 edition | location = New Jersey, USA | pages = 124,226 | url = | doi = | isbn = 1-205-46013-5}} </ref><ref>{{cite book |last = Masters |first = W.H. |coauthors = Johnson, V.E. |title = Human Sexual Response |year = 1966 |publisher = Bantam Books |location = Toronto; New York |isbn = 0-553-20429-7. }}</ref>. კუნილინგუსის დროს შესაძლებელია გადაცემული იქნას სხვადასხვა ინფექციური ან [[ვენერიული დაავადება]], როგორებიცაა [[ათაშანგი]], [[ჰეპატიტი]], [[ჰერპესი]] და სხვა. დაავადებებისგან თავის დასაცავად რეკომენდირებულია ლატექსის ხელსახოცების გამოყენება. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://health.discovery.com/centers/sex/sexpedia/cunnilingus.html Discovery Health on Cunnilingus] * [http://www.sinclairinstitute.com/Sex-Tips/Oral-Sex--Pleasing-Her.aspx Oral Sex: Pleasing Her by Sinclair Institute] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101124161728/http://www.sinclairinstitute.com/Sex-Tips/Oral-Sex--Pleasing-Her.aspx |date=2010-11-24 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:სექსი]] [[tr:Oral seks#Cunnilingus]] lv488v2r155ycov79av9vmrkuqvv9g4 0 138699 4409296 4401797 2022-08-20T16:50:09Z ზურა6446 102258 wikitext text/x-wiki [[File:Gabriela von Habsburg.jpg|thumb|upright|გაბრიელა ფონ ჰაბსბურგი]] '''გაბრიელა ფონ ჰაბსბურგი''' (დ. [[14 ოქტომბერი]], [[1956]], [[ლუქსემბურგი]]) — ავსტრიელი დიპლომატი და სკულპტურისტი, [[ოტო ფონ ჰაბსბურგი|ოტო ფონ ჰაბსბურგის]] შვილი, ავსტრია-უნგრეთის ბოლო იმპერატორის, კარლ I-ის შვილიშვილი, 2009-2013 წლებში საქართველოს ელჩი გერმანიაში. 2001 წლიდან მუშაობდა თბილისის სამხატვრო აკადემიაში. ცხოვრობს შტარნბერგის ტბაზე. იგი მოღვაწეობს მსოფლიო მასშტაბით, ძირითადად ქმნის მაღალხარისხოვანი ფოლადის აბსტრაქტულ სკულპტურებს, აგრეთვე აქვს გრაფიკული და [[ლითოგრაფია|ლითოგრაფიული]] ნამუშევრები. საქართველოში ფლობს ვენახებსაც. ==განათლება და კარიერა== სკოლის დამთავრების შემდეგ (1976 წ., ტუტცინგი, ბავარია) [[გაბრიელა ფონ ჰაბსბურგი]] ფილოსოფიას სწავლობდა მიუნხენის უნივერსტეტში (1976-1978). 1978-1982 წლებში გააგრძელა სწავლა მიუნხენის სახვით ხელოვნების აკადემიაში რობერტ იაკობსონთან და ედუარდო პაოლოცისტან. 2001 წლიდან ქ. [[თბილისის სამხატვრო აკადემია|თბილისის სამხატვრო აკადემიის]] პროფესორია. 2001-2005 წლებში ასწავლიდა ქ. ნოიშტადტის (მდ. დუნაიზე) საზაფხულო აკადემიაში. 2005 წლიდან ბად რაიჰენჰალის აკადემიაში, ხოლო 2004 წლიდან შეიერნის პროფესიულ უმაღლეს სასწავლებელში ასწავლის ხელოვნებას. 2009 წლის ნოემბერში გაბრიელა ფონ ჰაბსბურგი დაინიშნა საქართველოს სრულუფლებიან ელჩად <ref name="AuswAmt">[[Auswärtiges Amt]]: [http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Laenderinformationen/Georgien/Vertretungen_20Georgien.html ''Botschaft von Georgien: I.E. Frau Gabriela Habsburg-Lothringen, außerordentliche und bevollmächtigte Botschafterin (22.03.2010<!--Zitat, sic!-->).''] </ref> გერმანიაში.<ref>[http://www.civil.ge/eng/article.php?id=21648 Parliament Approves New Ambassador to Germany] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110607113144/http://www.civil.ge/eng/article.php?id=21648 |date=2011-06-07 }}. ''[[Civil Georgia]]''. November 6, 2009</ref> 2010 წლის მარტიდან გაბრიელა ფონ ჰაბსბურგი საქართველოს წარმოადგენს ავსტრიის საგარეო სამსახურის საერთაშორისო საბჭოზე. ==ოჯახი== გაბრიელა ფონ ჰაბსბურგი არის ერცჰერცოგ ოტო ფონ ჰაბსბურგისა და რეგინა ფონ ჰაბსბურგის მეოთხე შვილი. იგი დაქორწინებული იყო 1978–1998 წლამდე გერმანელ ადვოკატ ქრისტიან მაისტერზე და ჰყავს სამი შვილი სევერინი, ლიობა და ალენა. ==მუდმივი გამოფენები== გაბრიელა ფონ ჰაბსბურგი ყოველწლიურად აწყობს გამოფენებს ევროპის სხვადასხვა ქალაქსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში. 2005 წლიდან იგი განსაკუთრებით აქტიურად მოღვაწეობს აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში . *1989 — საავტრო გალერეა, მიუნხენი *1989 — სუზენ ქონვეი ქეროლის გალერეა, ვაშინგტონი, აშშ *2000 — გალერეა ლოიპი, ციპინგენი, [[შვეიცარია]] == საჯარო შეკვეთები == *2007— ვარდების რევოლუციის მონუმენტი, თბილისი საქართველო *2007 — შადრევანი ნალი და ბორბალი, [[ასტანა]], ყაზახეთი *2004 — ფონდი ’’ქანდაკება შვეიცარია’’, ლუცერნი, შვეიცარია <ref>{{de icon}} [http://www.skulpturschweiz.ch/?rub=2 : SkulptUrschweiz :<!-- Bot generated title -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927125926/http://www.skulpturschweiz.ch/?rub=2 |date=2007-09-27 }}</ref> *2000 — ქ. [[თბილისი]], [[საქართველო]] *1999 — ქ. ბეთლემი, პალესტინა *1998 — ქანდაკების პარკი საროსპატაკი, უნგრეთი *1998 — გალერეა მურსკა სობოტა, სლოვენია *1998 — სკოპიეს ქალაქის მუზეუმი, მაკედონია *1997 — ქალაქის გალერეა, ბუდაპეშტი, უნგრეთი *1997 — საზოგადოება ჰესპერინგენი, ლუქსემბურგი *1997 —. ლეტენიე, უნგრეთი *1996 — მუზეუმი ვიურტი, კიუნცელზაუ, [[გერმანია]] *1995 — ზალცბურგის უნივერსიტეტი, ავსტრია *1995 — უცხოური ხელოვნების მუზეუმი, რიგა, ლატვია *1994 — ერნსტ მუზეუმი, ბუდაპეშტი, უნგრეთი *1994 — ახმატოვას მუზეუმი, სანქტ-პეტერბურგი *1994 — ბოცენის მუზეუმი, ბოცენი, იტალია *1994 — Voest Alpine, ლინცი, ავსტრია *1992 — ქ. ვესპრემი, უნგრეთი *1992 — ლანკო დეზსცოს მუზეუმი, ვესპრემი, უნგრეთი *1990 — მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია, ვაშინგტონი *1985 — ფერდინანდეუმ მუზეუმი, ინსბრუკი, ავსტრია ==ჯილდოები== *1991— Förderpreis für bildende Kunst und Architektur der Sudetendeutschen Landsmannschaft (არქიტექტურისა და ხელოვნების წლიური ჯილდო) *1995 — მასარიკის ხელოვნების აკადემიის პრემია, [[პრაღა]], ჩეხეთი *1996 — სოპრონის საზღვრის გახსნის აღსანიშნავი მონუმენტი *2000 — ეროპული ხელოვნების კავშირი, პaრიზი *1994 წლიდან — კინოს პრემიის „MediaNet-Award“ პრიზის გაფორმება, მიუნჰენის ფილმის ფესტივალი *1996 წლიდან — კინოს პრემიის „VFF TV-Movie Award“ პრიზის გაფორმება, მიუნჰენის ფილმის ფესტივალი *1997 წლიდან — კინოს პრემიის „High Hopes Award“ პრიზის გაფორმება, მიუნჰენის ფილმის ფესტივალი *1997 წლიდან — კინოს პრემიის „CineMerit Award“ პრიზის გაფორმება, მიუნჰენის ფილმის ფესტივალი *1998 წლიდან — კინო პრემიის „Deutscher Filmschulpreis“ პრიზის გაფორმება, მიუნჰენის ფილმის ფესტივალი ==ლიტერატურა== Gabriela von Habsburg.Skulpturen Mit Texten von Prof. Mathias Frehner und Prof. Carla Schulz-Hofmann Bucher GmbH & Co. Druck Verlag Netzwerk; Auflage: 1. Auflage (22. Oktober 2007) ISBN 978-3-902612-20-5 Gabriela von Habsburg.Sculptures (englische Ausgabe) ISBN 978-3-902612-31-1 ==შენიშვნები== {{Reflist}} ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.habsburg.de Her official homepage]. * [http://www.filmfest-muenchen.de/rc/ffm_de/filmfest/cinemerit.asp Gabriela von Habsburg cited as Creator of the CineMerit Award] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928191947/http://www.filmfest-muenchen.de/rc/ffm_de/filmfest/cinemerit.asp |date=2007-09-28 }} * [http://germany.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=GER&sec_id=735 ''Lebenslauf der Botschafterin: Gabriela von Habsburg,''] საქართველოს საელჩოს ვებ-გვერდი გერმანიის ფედერაციურ რესპუბლიკასშო. [[კატეგორია:გერმანელი მოქანდაკეები]] [[კატეგორია:დაბადებული 14 ოქტომბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1956]] snk89c7thwbmpmw52vbuascwz74z4it 0 189832 4409368 3998844 2022-08-21T08:57:03Z GiorgiXIII 62215 wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Koks_Brennstoff.jpg|მინი|250პქ|კოქსი]] '''კოქსი''' ({{lang-de|Koks}}, {{lang-ne|coke}}) — მყარი ხელოვნური [[საწვავი]]; მიიღება სხვადასხვა ბუნებრივი საწვავის ან მათი გადამუშავების შედეგად მიღებული პროდუქტების გახურებისას მაღალ ტემპერატურაზე (950-1050 C°) [[ჰაერი]]ს შეუღწევლად. განარჩევენ [[ქვანახშირი]]ს, ელექტროდულ სქელფისოვან და [[ნავთობი]]ს კოქსს. კოქსს ძირითადად აწარმოებენ ქვანახშირისაგან. ქვანახშირის კოქსს იყენებენ ძირითადად [[ბრძმედი|ბრძმედულ]] პროცესში [[თუჯი]]ს გამოდნობისას (ბრძმედის კოქსი), კოქსი აქ ერთდროულად საწვავი და [[რკინის მადანი|რკინის მადნის]] [[ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციები|აღმდგენელია]]. გაცილებით მცირე რაოდენობით კოქსს იყენებენ [[სამსხმელო წარმოება]]ში (სამსხმელო კოქსი), [[მადანი|მადნების]] [[აგლომერატი|აგლომერაციისთვის]], [[ქიმიური მრეწველობა|ქიმიურ მრეწველობაში]], [[ფერადი მეტალურგია|ფერად]] და [[შავი მეტალურგია|შავ მეტალურგიაში]] და სხვა. '''ქვანახშირის კოქსის''' წარმოება დაიწყეს XVIII საუკუნეში, როცა საჭირო გახდა ბრძმედული ღუმელებისთვის საჭირო დეფიციტური ხის ნახშირის შეცვლა. ქვანახშირის კოქსი წარმოადგენს რუხი ფერის მყარ ნატეხებს; კოქსის ჭეშმარიტი და ფარდობითი სიმკვრივეა 1,80÷1,95, მოჩვენებითი (ფორების ჩათვლით) - 0,8÷1,0, ფორიანობა - საშუალოდ ≈50 %, წვის სითბო - დაახლოებით 29 მეგ.ჯ/კგ (დაახლოებით 7000 კკალ/კგ). '''ელექტროდული სქელფისოვანი და ნავთობის კოქსისთვის''' დამახასიათებელია ქვანახშირის კოქსთან შედარებით დაბალი (არაუმეტეს 0,3 %) ნაცრიანობა (ნავთობის კოქსისთვის 0,8 %-მდე). ელექტროდულ სქელფისოვან კოქსებს იღებენ მაღალლღობადი ქვანახშირის სქელფისის კოქსვით კამერულ დინასურ ღუმელებში; ნავთობის კოქსი კი - ნავთობის თხევადი ნარჩენებისა და სქელფისების კოქსვით ლითონურ საკოქსავ კუბებში ან სპეციალურ ღუმელებში. ნავთობის კოქსი მიიღება აგრათვე ნავთობპროდუქტების პიროლიზისა და კრეკინგის დროსაც. ==ლიტერატურა== {{ქსე|5|702}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commonscat-inline|Coke (fuel)}} * [http://www.zeno.org/Meyers-1905/A/Koks კოქსი] Zeno.org-ზე [[კატეგორია:მეტალურგია]] [[კატეგორია:საწვავი]] nheaqkw2u7f6ynxswmxoi7zglttisdz 0 209238 4409345 4316357 2022-08-21T05:36:38Z 91.184.106.191 wikitext text/x-wiki '''ბარდაველიძეები''' — [[გვარი]], გავრცელებულია ძირითადად [[იმერეთი|იმერეთში]]. [[საქართველო]]ში სულ ცხოვრობს 1074 ბარდაველიძე,<ref>[https://intpass.sda.gov.ge/NameStatistics.aspx იუსტიციის სახლი. intpass.cra.ge]</ref> მათ შორის [[თერჯოლის მუნიციპალიტეტი|თერჯოლის მუნიციპალიტეტში]] 428, თბილისში 176.<ref>[https://intpass.sda.gov.ge/NameStatistics.aspx იუსტიციის სახლი. intpass.cra.ge]</ref> სავარაუდოდ, ის წარმომდგარია სადაურობის აღმნიშვნელი სიტყვისაგან — ბარდაველი. ბარდავი იყო [[ქალაქი]], რომელიც ძველ წყაროებში მოხსენიებულია როგორც „რეზიდენცია რან მოვაკნის მმართველისა“.<ref>[http://www.ambioni.ge/qartuli-gvarebis-istoria ქართული გვარების ისტორია]</ref> == სქოლიო == {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ბარდაველიძეები|*]] c9ic1zxoq250ayq4dogr3867h6jg53v 0 212362 4409319 3820275 2022-08-20T18:34:05Z Punshu87 143977 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = Leo N'Sio |სურათი = |ლანდშაფტი = |სათაური = Leo N'Sio |სურათისზომა = |color = |ფონი = solo_singer |ნამდვილისახელი = ლევან ჯიბლაძე |მეტსახელი = Leo N'Sio |დაიბადა ={{დაბადების თარიღი და ასაკი|1987|03|08}} |დაბადების ადგილი = {{დროშა|საქართველო}} |გარდ = |გარდ ადგილი = |წარმოშობა = |ინსტრუმენტი = [[Cubase]] [[Ableton Live]] |ჟანრი = [[Minimal]]<br />[[Techno]]<br />[[Electronic]] |საქმიანობა = [[მუსიკოსი]]<br />[[DJ]]<br />[[კომპოზიტორი]] |აქტიურობის წლები = [[2007]] — დღემდე |ლეიბლი = |ასოციაციები = |მეუღლე= |საიტი = https://www.facebook.com/leonsiomusic |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = }} '''Leo N'Sio''' ('''ლევან ჯიბლაძე''', დ. [[8 მარტი]], [[1987]]) — [[ქართველები|ქართველი]] [[მუსიკოსი]], DJ რომელიც მოღვაწეობს შეერთებულ შტატებში. ლეო უმაღლესი განათლება მიიღო [[შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი|შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში]] რეჟისურის განხრით. delete == პირადი ცხოვრება == Leo ამჟამად დაუქორწინებელია. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.facebook.com/leonsiomusic Leo N'Sio Facebook-ზე] * [http://www.facebook.com/leojeeofficial Leo N'Sio] [http://twitter.com/LeonsioMusic Twitter-ზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:Leo, Jee}} [[კატეგორია:ქართველი მომღერლები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1987]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მარტი]] qnkhwbt9l8r834spgvoxofdd3ghbz54 4409320 4409319 2022-08-20T18:34:22Z Punshu87 143977 /* პირადი ცხოვრება */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = Leo N'Sio |სურათი = |ლანდშაფტი = |სათაური = Leo N'Sio |სურათისზომა = |color = |ფონი = solo_singer |ნამდვილისახელი = ლევან ჯიბლაძე |მეტსახელი = Leo N'Sio |დაიბადა ={{დაბადების თარიღი და ასაკი|1987|03|08}} |დაბადების ადგილი = {{დროშა|საქართველო}} |გარდ = |გარდ ადგილი = |წარმოშობა = |ინსტრუმენტი = [[Cubase]] [[Ableton Live]] |ჟანრი = [[Minimal]]<br />[[Techno]]<br />[[Electronic]] |საქმიანობა = [[მუსიკოსი]]<br />[[DJ]]<br />[[კომპოზიტორი]] |აქტიურობის წლები = [[2007]] — დღემდე |ლეიბლი = |ასოციაციები = |მეუღლე= |საიტი = https://www.facebook.com/leonsiomusic |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = }} '''Leo N'Sio''' ('''ლევან ჯიბლაძე''', დ. [[8 მარტი]], [[1987]]) — [[ქართველები|ქართველი]] [[მუსიკოსი]], DJ რომელიც მოღვაწეობს შეერთებულ შტატებში. ლეო უმაღლესი განათლება მიიღო [[შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი|შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში]] რეჟისურის განხრით. delete delete == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.facebook.com/leonsiomusic Leo N'Sio Facebook-ზე] * [http://www.facebook.com/leojeeofficial Leo N'Sio] [http://twitter.com/LeonsioMusic Twitter-ზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:Leo, Jee}} [[კატეგორია:ქართველი მომღერლები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1987]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მარტი]] o4sgyp1do55mndak6xpr1klu5jgw45p 4409321 4409320 2022-08-20T18:34:36Z Punshu87 143977 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = Leo N'Sio |სურათი = |ლანდშაფტი = |სათაური = Leo N'Sio |სურათისზომა = |color = |ფონი = solo_singer |ნამდვილისახელი = ლევან ჯიბლაძე |მეტსახელი = Leo N'Sio |დაიბადა ={{დაბადების თარიღი და ასაკი|1987|03|08}} |დაბადების ადგილი = {{დროშა|საქართველო}} |გარდ = |გარდ ადგილი = |წარმოშობა = |ინსტრუმენტი = [[Cubase]] [[Ableton Live]] |ჟანრი = [[Minimal]]<br />[[Techno]]<br />[[Electronic]] |საქმიანობა = [[მუსიკოსი]]<br />[[DJ]]<br />[[კომპოზიტორი]] |აქტიურობის წლები = [[2007]] — დღემდე |ლეიბლი = |ასოციაციები = |მეუღლე= |საიტი = https://www.facebook.com/leonsiomusic |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = }} '''Leo N'Sio''' ('''ლევან ჯიბლაძე''', დ. [[8 მარტი]], [[1987]]) — [[ქართველები|ქართველი]] [[მუსიკოსი]], DJ რომელიც მოღვაწეობს შეერთებულ შტატებში. ლეო უმაღლესი განათლება მიიღო [[შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი|შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში]] რეჟისურის განხრით. delete delete delete ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:Leo, Jee}} [[კატეგორია:ქართველი მომღერლები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1987]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მარტი]] b1a7b2ufuzxj0vd1nixsrwl254k9x4k 4409322 4409321 2022-08-20T18:34:54Z Punshu87 143977 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = Leo N'Sio |სურათი = |ლანდშაფტი = |სათაური = Leo N'Sio |სურათისზომა = |color = |ფონი = solo_singer |ნამდვილისახელი = ლევან ჯიბლაძე |მეტსახელი = Leo N'Sio |დაიბადა ={{დაბადების თარიღი და ასაკი|1987|03|08}} |დაბადების ადგილი = {{დროშა|საქართველო}} |გარდ = |გარდ ადგილი = |წარმოშობა = |ინსტრუმენტი = [[Cubase]] [[Ableton Live]] |ჟანრი = [[Minimal]]<br />[[Techno]]<br />[[Electronic]] |საქმიანობა = [[მუსიკოსი]]<br />[[DJ]]<br />[[კომპოზიტორი]] |აქტიურობის წლები = [[2007]] — დღემდე |ლეიბლი = |ასოციაციები = |მეუღლე= |საიტი = https://www.facebook.com/leonsiomusic |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = }} '''Leo N'Sio''' ('''ლევან ჯიბლაძე''', დ. [[8 მარტი]], [[1987]]) — [[ქართველები|ქართველი]] [[მუსიკოსი]], DJ რომელიც მოღვაწეობს შეერთებულ შტატებში. ლეო უმაღლესი განათლება მიიღო [[შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი|შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში]] რეჟისურის განხრით. delete delete delete delete tvh6sqq7cjq4ruth8wsz22vz77qp9t5 4409324 4409322 2022-08-20T18:37:41Z Punshu87 143977 შინაარსი შეიცვალა ' delete delete delete delete'-ით wikitext text/x-wiki delete delete delete delete 3au4yfe5p9i92viloiho6paeqfhnciy 4409325 4409324 2022-08-20T18:38:48Z Punshu87 143977 wikitext text/x-wiki deleted 2s05k81s31r0joaesefz5062socee1f 4409326 4409325 2022-08-20T19:00:32Z გიო ოქრო 84301 [[Special:Contributions/Punshu87|Punshu87]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მუსიკოსი |სახელი = Leo N'Sio |სურათი = |ლანდშაფტი = |სათაური = Leo N'Sio |სურათისზომა = |color = |ფონი = solo_singer |ნამდვილისახელი = ლევან ჯიბლაძე |მეტსახელი = Leo N'Sio |დაიბადა ={{დაბადების თარიღი და ასაკი|1987|03|08}} |დაბადების ადგილი = {{დროშა|საქართველო}} |გარდ = |გარდ ადგილი = |წარმოშობა = |ინსტრუმენტი = [[Cubase]] [[Ableton Live]] |ჟანრი = [[Minimal]]<br />[[Techno]]<br />[[Electronic]] |საქმიანობა = [[მუსიკოსი]]<br />[[DJ]]<br />[[კომპოზიტორი]] |აქტიურობის წლები = [[2007]] — დღემდე |ლეიბლი = |ასოციაციები = |მეუღლე= |საიტი = https://www.facebook.com/leonsiomusic |წევრები = |ყოფილი წევრები = |აღსანიშნავი ინსტრუმენტები = }} '''Leo N'Sio''' ('''ლევან ჯიბლაძე''', დ. [[8 მარტი]], [[1987]]) — [[ქართველები|ქართველი]] [[მუსიკოსი]], DJ რომელიც მოღვაწეობს შეერთებულ შტატებში. ლეო უმაღლესი განათლება მიიღო [[შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტი|შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში]] რეჟისურის განხრით. == ბავშვობა == Leo იზრდებოდა დედ-მამასა და დასთან ერთად. ბავშვობის დიდი ნაწილი [[უკრაინა|უკრაინის]] ქალაქ [[დონეცკი|დონეცკში]] ბებიასთან გაატარა. Leo-მ პირველი კომპოზიცია ჯერ კიდევ პატარა ასაკში შექმნა და შეასრულა სკოლაში გამართულ ერთ-ერთ ღონისძიებაზე. 15 წლის ასაკში კი გაკეთდა მისი პირველი სტუდიური ჩანაწერი. ლეოს შემოქმედებით ცხოვრებაში დიდი როლი დედამ ითამაშა. == პირადი ცხოვრება == Leo ამჟამად დაუქორწინებელია. == რესურსები ინტერნეტში == * [http://www.facebook.com/leonsiomusic Leo N'Sio Facebook-ზე] * [http://www.facebook.com/leojeeofficial Leo N'Sio] [http://twitter.com/LeonsioMusic Twitter-ზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:Leo, Jee}} [[კატეგორია:ქართველი მომღერლები]] [[კატეგორია:დაბადებული 1987]] [[კატეგორია:დაბადებული 8 მარტი]] iynfnp1povf2jhdonr8lkwksp5xw7ra 0 249299 4409220 4124497 2022-08-20T12:14:42Z Tm 7719 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი =ქალაქი |ქართული სახელი = მასედუ-დი-კავალეირუში |მშობლიური სახელი =Macedo de Cavaleiros |ქვეყანა = პორტუგალია |პანორამა =Azibo 1.JPG |პანორამის სიგანე = 300px |წარწერა = |დროშა = Pt-mcd3.png |გერბი = MCD1.png |გერბის სიგანე = 150 |დროშის სიგანე = |lat_dir = N|lat_deg=41 |lat_min=33 |lat_sec=27 |lon_dir = W|lon_deg=6 |lon_min=53 |lon_sec=39 |ქვეყნის რუკის ზომა = 300 |რეგიონის რუკის ზომა = 300 |რაიონის რუკის ზომა = |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი = |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი=მუნიციპალიტეტი |რაიონი = მასედუ-დი-კავალეირუშის მუნიციპალიტეტი{{!}}მასედუ-დი-კავალეირუში |მმართველის ტიპი = ქალაქის მერი |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |დაქვემდებარება = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = 1999 |ფართობი = |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}სიმაღლე |დასახლების ცენტრის სიმაღლე= |მოსახლეობა = 7800 |აღწერის წელი = 2004 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |დროის სარტყელი = +0 |DST = 1 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი = |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''მასედუ-დი-კავალეირუში''' ({{lang-pt|Macedo de Cavaleiros}}) — ქალაქი [[პორტუგალია]]ში. მდებარეობს [[მასედუ-დი-კავალეირუშის მუნიციპალიტეტი|მასედუ-დი-კავალეირუშის მუნიციპალიტეტში]]. ქალაქის მოსახლეობა [[2004]] წლის აღწერით შეადგენდა 7800 კაცს. ==იხილეთ აგრეთვე== *[[პორტუგალიის ქალაქების სია]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.cm-macedodecavaleiros.pt/ ოფიციალური საიტი] [[კატეგორია:პორტუგალიის ქალაქები]] 7l5yqpka7yzysbt8dexant5qqjjydoi 0 266692 4409246 4409215 2022-08-20T14:36:50Z Otogi 27089 მომხმარებლის [[სპეციალური:წვლილი/S4nyy11|S4nyy11]] ცვლილებების გაუქმება (№4409215) wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ნახევარკუნძული | სახელი = ყირიმი | სურათი = Satellite picture of Crimea, Terra-MODIS, 05-16-2015.jpg | სურათის_წარწერა = | ქვეყანა = {{დროშა|უკრაინა}} | უმაღლესი წერტილი = [[რომან-ყოში]] | სიმაღლე = 1545 | lat_dir = N |lat_deg = 45.3|lat_min = |lat_sec = | lon_dir = E |lon_deg = 34.4|lon_min = |lon_sec = | პოზრუკა = უკრაინა | პოზრუკა2 = შავი ზღვა | ფართობი = 27 000 | სიგრძე = | სიგანე = | აკვატორია = [[აზოვის ზღვა]]<br>[[შავი ზღვა]] | მოსახლეობა = 2,284,000 (2014) | ვიკისაწყობი = }} '''ყირიმის ნახევარკუნძული''' ({{lang-ru|Крымский полуостров}}, {{lang-uk|Кримський півострів}}, {{lang-crh|Qırım yarımadası}}) — ნახევარკუნძული [[უკრაინა|სამხრეთ უკრაინაში]]. ფართობი 27 000 კმ². დასავლეთით და სამხრეთით აკრავს [[შავი ზღვა]], აღმოსავლეთით — [[აზოვის ზღვა]]. ჩრდილოეთით პერეკოპის ვიწრო ყელით უკავშირდება [[აღმოსავლეთ ევროპის ვაკე]]ს. ყირიმის აღმოსავლეთ კიდეზე, შავსა და აზოვის ზღვებს შორის, მდებარეობს [[ქერჩის ნახევარკუნძული]], დასავლეთით ყირიმი ბოლოვდება [[თარხანკუთის ნახევარკუნძული]]თ. ყირიმის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროს გასწვრივ აზოვის ზღვის წყალმარჩხი ყურეებია, რომლებიც ზღვიდან გამოყოფილა ქვიშიანი [[არაბატის ცელა]]თი. ყირიმის ჩრდილოეთი დიდი ნაწილი სტეპური ვაკეა, სამხრეთი მცირე ნაწილი უკავია [[ყირიმის მთები|ყირიმის მთებს]], რომელთა ძირზე ყირიმის სამხრეთი ნაპირის ვიწრო ზოლია. ნახევარკუნძულის უმეტესი ნაწილი შედის [[ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკა|ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკის]] შემადგენლობაში. სასარგებლო წიაღისეულებიდან ყირიმში არის რკინის მადანი, ტბებში — მარილები, სამკურნალო ტალახი და სხვა. ჰავა ყირიმის ჩრდილოეთ ნაწილში ზომიერად თბილია. სამხრეთ სანაპიროზე ჰავა ხმელთაშუა ზღვის ტიპისაა. მდინარეები წყალმცირეა. აღსანიშნავია მდინარეები [[ჩორნაია]], [[ბელბეკი]], [[კაჩა]], [[ალმა (ყირიმი)|ალმა]], [[სალგირი]] და სხვა. არის რამდენიმე დიდი მლაშე ლიმანური ტბა, მათ შორის [[კრასნოე]], [[სტაროე]], [[საქსკოე]] და სხვა. ყირიმის ჩრდილოეთ ნაწილში განვითარებულია წაბლა ნიადაგი, ცენტრალურ ნაწილში — სამხრეთის შავმიწები. მთები შემოსილია მუხნარითა და წიფლნარით, ალაგ-ალაგ ფიჭვნარია. სამხრეთ ნაპირზე ხმელთაშუა ზღვის მცენარეულობაა. მთავარი ქალაქები და კურორტებია: [[სიმფეროპოლი]], [[სევასტოპოლი]], [[ქერჩი]], [[იალტა]], [[მისხორი]], [[ალუპკა]], [[სიმეიზი]], [[გურზუფი]], [[ალუშტა]]. == ისტორია == ყირიმში ადამიანის ცხოვრების უძველესი კვალი განეკუთვნება [[პალეოლითი]]ს ეპოქას. ძველი წელთაღრიცხვის I საუკუნის II ნახევარში ყირიმი დაიპყრეს რომაელებმა, ახალი წელთაღრიცხვის III-IV საუკუნეებში შეიჭრნენ სხვადასხვა მომთაბარე ტომები, [[IV საუკუნე|IV]]-[[V საუკუნე]]ებში კი ბიზანტიის ექსპანსიის ობიექტი გახდა. [[X საუკუნე]]ში ყირიმის აღმოსავლეთი ნაწილი [[ტმუტარაკანის სამთავრო]]ს შემადგენლობაში მოექცა. [[XIII საუკუნე]]ში ყირიმში თათარ-მონღოლები შეიჭრნენ და იქ [[ოქროს ურდო]]ს ყირიმის ულუსი შექმნეს. [[XIII საუკუნე|XIII]]-[[XV საუკუნე]]ებში ყირიმში გაჩნდა გენუელთა სავაჭრო ქალაქები, ოქროს ურდოს დაშლის შემდეგ, 1443 წელს წარმოიქმნა [[ყირიმის სახანო]]. 1783 წელს [[რუსეთი|რუსეთს]] შეუერთდა. 1784 წელს შევიდა ტავრიდის ოლქში (1787 წლიდან გუბერნია), ცენტრი ქალაქი [[სიმფეროპოლი]]. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს ყირიმში მძიმე ბრძოლები მიმდინარეობდა. აქ იბრძოდნენ პარტიზანული რაზმები, იატაკქვეშა ორგანიზაციები. [[1944]] წლის მაისში ყირიმი გაათავისუფლა [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]]. 1954 წელს [[ყირიმის ოლქი]] [[რსფსრ]]-ის შემადგენლობიდან გამოვიდა და შევიდა [[უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის]] შემადგენლობაში. [[2014]] წლის [[ყირიმის კრიზისი (2014)|კრიზისის]] შემდეგ, [[რუსეთი|რუსეთმა]] ნახევარკუნძულის ანექსია მოახდინა. ქვეყნების უმრავლესობა კვლავ მიიჩნევს ყირიმს უკრაინის შემადგენელ ნაწილად. == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Crimea}} * [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/145/%D0%9A%D0%A0%D0%AB%D0%9C ყირიმი — გეოგრაფიული ენციკლოპედია] {{ru icon}} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/143028/Crimean-Peninsula ყირიმი — ენციკლოპედია ბრიტანიკა] {{en}} == ლიტერატურა == {{ქსე|10|651|}} * Муратов М. В., Краткий очерк геологического строения Крымского полуострова, М., 1960; * Кириллов И. А., Удивительный полуостров, Симферополь, 1963; * История и археология древнего Крыма, К., 1957; * История и археология средневекового Крыма, М., 1958. {{უკრაინის ადმინისტრაციული განყოფილებები}} [[კატეგორია:უკრაინის ნახევარკუნძულები]] [[კატეგორია:ყირიმი]] 3weq86vxg4a9hc0unqky00e8uf0eot9 4409247 4409246 2022-08-20T14:39:29Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ნახევარკუნძული | სახელი = ყირიმი | სურათი = Satellite picture of Crimea, Terra-MODIS, 05-16-2015.jpg | სურათის_წარწერა = | ქვეყანა = {{დროშა|უკრაინა}} | უმაღლესი წერტილი = [[რომან-ყოში]] | სიმაღლე = 1545 | lat_dir = N |lat_deg = 45.3|lat_min = |lat_sec = | lon_dir = E |lon_deg = 34.4|lon_min = |lon_sec = | პოზრუკა = უკრაინა | პოზრუკა2 = შავი ზღვა | ფართობი = 27 000 | სიგრძე = | სიგანე = | აკვატორია = [[აზოვის ზღვა]]<br>[[შავი ზღვა]] | მოსახლეობა = 2,284,000 (2014) | ვიკისაწყობი = }} '''ყირიმი''' ({{lang-uk|Кри́мський піво́стрів;}} {{lang-ru|Кры́мский полуо́стров;}} {{lang-crh|Qırım yarımadası}}) — ნახევარკუნძული სამხრეთ [[უკრაინა]]ში. ფართობი 27 000 კმ². დასავლეთით და სამხრეთით აკრავს [[შავი ზღვა]], აღმოსავლეთით — [[აზოვის ზღვა]]. ჩრდილოეთით პერეკოპის ვიწრო ყელით უკავშირდება [[აღმოსავლეთ ევროპის ვაკე]]ს. ყირიმის აღმოსავლეთ კიდეზე, შავსა და აზოვის ზღვებს შორის, მდებარეობს [[ქერჩის ნახევარკუნძული]], დასავლეთით ყირიმი ბოლოვდება [[თარხანკუთის ნახევარკუნძული]]თ. ყირიმის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროს გასწვრივ აზოვის ზღვის წყალმარჩხი ყურეებია, რომლებიც ზღვიდან გამოყოფილა ქვიშიანი [[არაბატის ცელა]]თი. ყირიმის ჩრდილოეთი დიდი ნაწილი სტეპური ვაკეა, სამხრეთი მცირე ნაწილი უკავია [[ყირიმის მთები|ყირიმის მთებს]], რომელთა ძირზე ყირიმის სამხრეთი ნაპირის ვიწრო ზოლია. ნახევარკუნძულის უმეტესი ნაწილი შედის [[ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკა|ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკის]] შემადგენლობაში. სასარგებლო წიაღისეულებიდან ყირიმში არის რკინის მადანი, ტბებში — მარილები, სამკურნალო ტალახი და სხვა. ჰავა ყირიმის ჩრდილოეთ ნაწილში ზომიერად თბილია. სამხრეთ სანაპიროზე ჰავა ხმელთაშუა ზღვის ტიპისაა. მდინარეები წყალმცირეა. აღსანიშნავია მდინარეები [[ჩორნაია]], [[ბელბეკი]], [[კაჩა]], [[ალმა (ყირიმი)|ალმა]], [[სალგირი]] და სხვა. არის რამდენიმე დიდი მლაშე ლიმანური ტბა, მათ შორის [[კრასნოე]], [[სტაროე]], [[საქსკოე]] და სხვა. ყირიმის ჩრდილოეთ ნაწილში განვითარებულია წაბლა ნიადაგი, ცენტრალურ ნაწილში — სამხრეთის შავმიწები. მთები შემოსილია მუხნარითა და წიფლნარით, ალაგ-ალაგ ფიჭვნარია. სამხრეთ ნაპირზე ხმელთაშუა ზღვის მცენარეულობაა. მთავარი ქალაქები და კურორტებია: [[სიმფეროპოლი]], [[სევასტოპოლი]], [[ქერჩი]], [[იალტა]], [[მისხორი]], [[ალუპკა]], [[სიმეიზი]], [[გურზუფი]], [[ალუშტა]]. == ისტორია == ყირიმში ადამიანის ცხოვრების უძველესი კვალი განეკუთვნება [[პალეოლითი]]ს ეპოქას. ძველი წელთაღრიცხვის I საუკუნის II ნახევარში ყირიმი დაიპყრეს რომაელებმა, ახალი წელთაღრიცხვის III-IV საუკუნეებში შეიჭრნენ სხვადასხვა მომთაბარე ტომები, [[IV საუკუნე|IV]]-[[V საუკუნე]]ებში კი ბიზანტიის ექსპანსიის ობიექტი გახდა. [[X საუკუნე]]ში ყირიმის აღმოსავლეთი ნაწილი [[ტმუტარაკანის სამთავრო]]ს შემადგენლობაში მოექცა. [[XIII საუკუნე]]ში ყირიმში თათარ-მონღოლები შეიჭრნენ და იქ [[ოქროს ურდო]]ს ყირიმის ულუსი შექმნეს. [[XIII საუკუნე|XIII]]-[[XV საუკუნე]]ებში ყირიმში გაჩნდა გენუელთა სავაჭრო ქალაქები, ოქროს ურდოს დაშლის შემდეგ, 1443 წელს წარმოიქმნა [[ყირიმის სახანო]]. 1783 წელს [[რუსეთი|რუსეთს]] შეუერთდა. 1784 წელს შევიდა ტავრიდის ოლქში (1787 წლიდან გუბერნია), ცენტრი ქალაქი [[სიმფეროპოლი]]. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს ყირიმში მძიმე ბრძოლები მიმდინარეობდა. აქ იბრძოდნენ პარტიზანული რაზმები, იატაკქვეშა ორგანიზაციები. [[1944]] წლის მაისში ყირიმი გაათავისუფლა [[წითელი არმია|წითელმა არმიამ]]. 1954 წელს [[ყირიმის ოლქი]] [[რსფსრ]]-ის შემადგენლობიდან გამოვიდა და შევიდა [[უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის]] შემადგენლობაში. [[2014]] წლის [[ყირიმის კრიზისი (2014)|კრიზისის]] შემდეგ, [[რუსეთი|რუსეთმა]] ნახევარკუნძულის ანექსია მოახდინა. ქვეყნების უმრავლესობა კვლავ მიიჩნევს ყირიმს უკრაინის შემადგენელ ნაწილად. == რესურსები ინტერნეტში == {{commonscat-inline|Crimea}} * [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/145/%D0%9A%D0%A0%D0%AB%D0%9C ყირიმი — გეოგრაფიული ენციკლოპედია] {{ru icon}} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/143028/Crimean-Peninsula ყირიმი — ენციკლოპედია ბრიტანიკა] {{en}} == ლიტერატურა == {{ქსე|10|651|}} * Муратов М. В., Краткий очерк геологического строения Крымского полуострова, М., 1960; * Кириллов И. А., Удивительный полуостров, Симферополь, 1963; * История и археология древнего Крыма, К., 1957; * История и археология средневекового Крыма, М., 1958. {{უკრაინის ადმინისტრაციული განყოფილებები}} [[კატეგორია:უკრაინის ნახევარკუნძულები]] [[კატეგორია:ყირიმი]] cxctnu5cdre30q0spvc0qeebuo6osu7 0 272604 4409261 3173595 2022-08-20T15:39:44Z 95.104.37.236 wikitext text/x-wiki 4409265 4409261 2022-08-20T16:05:28Z David1010 704 [[Special:Contributions/95.104.37.236|95.104.37.236]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:Mehman97|Mehman97]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა ანატომია | სახელი = საშო | ლათინური = vagina | სურათი = Sobo 1906 510.png | წარწერა = | სიგანე = 250 | სურათი2 = | წარწერა2 = | რუკა = | რუკის პოზიცია = | რუკის წარწერა = | წინამორბედი = | სისტემა = | არტერია = | ვენა = | ნერვი = | ლიმფა = | Mesh-ის სახელი = Vagina | Mesh-ის წელი = A05.360.319.779 | კოდი = | Dorlands = eight/000113985 | DorlandsID = Vagina }} '''საშო''' ({{lang-la|vagina — ქარქაში, საშო}}) — ძუძუმწოვართა სასქესო სადინარების ბოლო ნაწილი, რომლითაც ნაყოფი გამოდის გარეთ. ზოგი [[უხერხემლოები|უხერხემლოს]] საშო წარმოადგენს გარეგან საფარველთა მილისებრ ჩანაბრუნს, რომლის ერთი ბოლო გარეთ იხსნება, მეორე კი — [[პარენქიმა]]ში. ძუძუმწოვრების საშო კვერცხსავალების ქვედა ნაწილია. ქვემოთ საშო გადადის შარდსასქესო სინუსში, რომელიც [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვრებში]] ქმნის კარიბჭეს; [[ჩანთოსნები]]ს, [[ჩლიქოსნები]]ს, [[მღრღნელები]]ს, [[ნახევრად მაიმუნები]]სა და [[პრიმატები]]ს საშოსა და კარიბჭის საზღვარზე არის [[საქალწულო აპკი]]. ადამიანის საშო 10-11 სმ სიგრძისა და 2-3 სმ [[დიამეტრი]]ს მქონე კუნთოვან-ელასტიკური მილი, მოთავსებულია [[მცირე მენჯის ღრუ]]ში, [[სწორი ნაწლავი|სწორ ნაწლავსა]] და [[შარდის ბუშტი|შარდის ბუშტს]] შორის. მისი შიგნითა ბოლო დაკავშირებულია [[საშვილოსნოს ყელი|საშვილოსნოს ყელთან]], რომელთანაც საშო ქმნის წინა და უკანა თაღებს, გარეთა ბოლო კი იხნსება სასქესო ნაპრალში. საშო სამშობიარო გზის ნაწილია. ქალწულის საშოს გარეთა ხვრელი შემოსაზღვრულია სხვადასხვა ფორმის [[საქალწულო აპკი]]თ. საშოს წინა და უკანა კედლები ერთმანეთს ეხება და შედგება შიგნითა — ლორწოვანი, შუა — კუნთოვანი და გარეთა — შემაერთებელქსოვილოვანი გარსებისაგან. ლორწოვანი გარსი მოფენილია მრავალშრიანი [[ეპითელიუმი]]თ. საშოს წინა კედლის ლორწოვან გარსზე კარგად არის გამოხატული ორი გასწვრივი და მრავალი განივი ნოჭი, ლორწოვანი გარსი მოკლებულია ჯირკვლებს და მუდმივად შეიცავს მცირეოდენ სითხეს. ანომალიებიდან აღსანიშნავია საშოს გაორება ან მისი უქონლობა, რაც ძალიან იშვიათია. == ლიტერატურა == {{ქსე|9|209|}} [[კატეგორია:სასქესო ორგანოები]] d1r1ozqeq9xkhxpe9vx8yk4ryvdimf5 0 282908 4409331 3844071 2022-08-20T21:59:51Z S4nyy11 143476 wikitext text/x-wiki '''ღია საგანმანათლებლო რესურსები''' ('''ღსრ''') — თავისუფლად ხელმისაწვდომი, [[ღია ლიცენზია|ღია ლიცენზიის]] მქონე დოკუმენტები და მედია, რომლებიც გამოიყენება სწავლების, სწავლისა და შეფასებისთვის, ასევე კვლევითი მიზნებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ადამიანი ღსრ-ს პრინციპულ მახასითებლად მიიჩნევს [[ღია ფორმატი]]ს გამოყენებას, ეს არ არის საყოველთაოდ მიღებული ვალდებულება. ღია საგანმანათლებლო რესურსების განვითარება ხშირ შემთხვევაში მოტივირებულია სურვილით შეზღუდოს [[ცოდნა|ცოდნის]] [[კაპიტალიზაცია]] და შესთავაზოს ალტერნატიული ან გაუმჯობესებული [[განათლება|საგანმანათლებლო]] [[პარადიგმა]]. ==ღია საგანმათლებლო რესურსების საზღვრების და თვისებების განსაზღვრა== [[File:OER Logo.svg|thumb|200px|left|alt=Alternate logo for open educational resources.|ღია საგანმანათლებლო რესურსების ინგლისურენოვანი ლოგო]] ღია საგანმათლებლო რესურსების იდეას აქვს რამდენიმე განმარტება. პირველად ტერმინი იყო ნახსენები [[UNESCO]]-ს 2002 წლის ღია კურსების თემატიკისადმი მიძღვნილ ფორუმზე და განისაზღვრება როგორც „სწავლების, სწავლის და კვლევის მასალები, წარმოდგენილი ნებისმიერი საშუალებით, ციფრული თუ სხვა, რომელიც არის [[საყოველთაო საკუთრება|საყოველთაო საკუთრებაში]] ან გამოქვეყნებულია ღია ლიცენზიით, რომელიც ნებას რთავს უფასო წვდომას, გამოყენებას, ადაპტაციას და სხვების მიერ გაზიარებას მცირე ან არანაირი შეზღუდვებით. ღია ლიცენზია შექმნილია ინტელექტუალური საკუთრების კანონების ფარგლებში, განსაზღვრული რელევანტური საერთაშორისო კონვენციების მიერ და პატივს ცემს ნაშრომის ავტორს.“ ხშირ შემთხვევაში ხდება [[:en:William and Flora Hewlett Foundation|ვილიამ და ფლორა ჰევლეტების ფონდის]] განმარტების ციტირება, რომელიც ღსრ-ს განსაზღვრავს როგორც: „სწავლების, სწავლის და კვლევით რესურსს, რომლებიც არის [[საყოველთაო საკუთრება|საყოველთაო საკუთრებაში]] ან გამოქვეყნებულია ინტელექტუალური საკუთრების ლიცენზიით, რომელიც ნებას რთავს უფასო გამოყენებას და შეცვლას სხვების მიერ. ღია საგანმათლებლო რესურსებში შედის მთლიანი კურსები, კურსის მასალები, მოდულები, სახელმძღვანელოები, ვიდეოები, ტესტები, პროგრამული უზრუნველყოფა და ნებისმიერ სხვა ინსტრუმენტი, მასალა ან ტექნიკა რომელიც გამოიყენება ცოდნასთან წვდომის უზრუნვესაყოფად.“ [[ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია|ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია]] (ეთგო) განსაზღვრავს ღსრ-ს როგორც: „ციფრული მასალა სწავლების, სწავლის და კვლევისთვის, გავრცელებული უფასოდ და ღიად მასწავლებლებისთვის, სტუდენტებისთვის და დამოუკიდებელი სწავლისთვის. ღსრ მოიცავს სასწავლო მასალებს, პროგრამულ უზრუნველყოფას მასალების შექმნისთვის, გამოყენებისა და გავრცელებისთვის და იმპლემენტაციის რესურსებს როგორიცაა ღია ლიცენზია.“ (ეს არის განმარტება ციტირებული ვიკიპედიის პარტნიორი ორგანიზაციის, [[ვიკივერსიტეტი|ვიკივერსიტეტის]] მიერ.) შედარებისთვის, [[:en:Commonwealth of Learning|თანამეგობრობას სწავლისთვის]] „აქვს შემოღებული ღია საგანმანათლებლო რესურსების (ღსრ) ყველაზე ფართო განმარტება, კერძოდ „თავისუფალი და ღია მასალები გამოქვეყნებული, სწავლებაში, სწავლაში, განვითარებაში და კვლევაში გამოსაყენებლად და შესაცვლელად.““ [[:en:WikiEducator|ვიკიედუკეიტორის]] პროექტის განმარტებით ღსრ-ში იგულისხმება „საგანმანათლებო რესურსები (გაკვეთილის გეგმები, ქვიზები, სილაბუსები, სიმულაციები, და ა.შ.) რომლებიც თავისუფალია გამოყენების, ხელახლა გამოყენების, ადაპტაციისა და გაზიარებისთვის.“ ზემოთ ხსენებული განმარტებები, ააშკარავებს წინააღმდეგობებს არსებულ ღსრ-ს გარშემო: *'''რესურსების ბუნება:''' ზემოთ ხსენებული რამდენიმე განმარტება ზღუდავს ღსრ-ს ციფრულ ფორმატების ფარგლებში. მაშინ როცა დანარჩენნი უშვებენ, რომ ნებისმიერი საგანმანათლებლო რესურსი შეიძლება ვიგულისხმოთ განმარტებაში. *'''რესურსის წყარო:''' მაშინ როცა განმარტებების ნაწილი მოითხოვს, რომ რესურსი უნდა იყოს შექმნილი ცალსახად საგანმანათლებლო მიზნებისთვის, დანარჩენნი აფართოვებენ განმატების საზღვრებს, რათა მოიცვან ნებისმიერი რესურსი, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იყოს სწავლისთვის. *'''ღიაობის დონე:''' განმარტებების უმეტესობა მოითხოვს, რომ რესურსი იყოს [[საყოველთაო საკუთრება|საყოველთაო საკუთრებაში]]. ნაწილი როგორ მინიმუმ მოითხოვს იყოს გამოყენებადი საგანმანათლებლო მიზნებისთვის, ან გამორიცხავდეს კომერციულ გამოყენებას. ამავდოულად, ამ განმარტებებს აქვთ ყველასთვის დამახასიათებელი თვისებები, კერძოდ ყველა: *მოიცავს როგორც გამოყენებას ისე შეცვლას, სხვადასხვა მიზნით გამოყენებას, რესურსების მოდიფიკაციას; *მოიცავს უფასო გამოყენებას მასწავლებლების და მოსწავლეების მიერ, საგანამანათლებლო მიზნებისთვის; *მოიცავს ციფრული მედიის ყველა ტიპს. იმის გათვალისწინებით, თუ რაოდენ განსხვავებულია ღია საგანმანათლებლო რესურსების მომხმარებელი, შემქნელი და სპონსორი, არაა გასაკვირი პროდუქტებისა და მოთხოვნების მრავალფეროვნება. ამიტომ, ღია საგანმნათლებლო რესურსების განმარტებების განსხვავების გათვალისწინება შეიძლება ისეთივე ღირებული იყოს, როგორც თავად ამ განმარტებების. ერთ-ერთი საკითხი, რაც აფერხებს ღსრ-ს (როგორც ზემოთ ჩამოთვლილ განმარტებებიდან ჩანს) შეთანხმებული განმარტების მიღებას, არის - უნდა იყოს თუ არა აქცენტი [[ტექნოლოგია|ტექნოლოგიების]] კონკრეტულ ტიპზე. მაგალითად, [[:en:video|ვიდეოს]] შეიძლება ჰქონდეს ღია ლიცენზია და თავისფლად იყენებდნენ და ამავდროულად არ იყოს [[:en:streaming media|''ონლაინ'' ვიდეო]]. [[წიგნი|წიგნს]] შეიძლება ჰქონდეს ღია ლიცენზია და თავისფლად იყენებდნენ და ამავდროულად არ იყოს ''ციფრული'' დოკუმენტი. ეს ტექნოლოგიით წარმართული დაძაბულობა ახლო კავშირშია [[:en:open-source license|ღია ლიცენზირების]] დისკურსთან. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://opensource.com/education განყოფილება ღია საგანმანათლებლო რესურსების შესახებ საიტზე Opensource] [[კატეგორია:სწავლის მეთოდები]] 7k4zhvt8y3w7tntukfrobx43zeqhv8l 0 328593 4409392 4403072 2022-08-21T11:52:28Z Mariamm097 115959 /* ადრეული წლები */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მწერალი}} '''ერიკ-ემანუელ შმიტი''' ({{lang-fr|Éric-Emmanuel Schmitt}}; დ. [[28 მარტი]], [[1960]], [[სენტ-ფუა-დე-ლიონი]], [[რონა-ალპები]]) — [[ბელგია|ბელგიის]] მოქალაქეობის მქონე [[ფრანგი]] დრამატურგი, მოთხრობების ავტორი, რომანისტი და კინორეჟისორი. მისი ნაწარმოებები ნათარგმნია 40-ზე მეტ ენაზე, ხოლო პიესები დადგმულია 50 ქვეყანაში.<ref>[http://www.eric-emmanuel-schmitt.com/ Son site officiel]</ref> ==ბიოგრაფია== ===ადრეული წლები=== ერიკ-ემანუელ შმიტის მშობლები ფიზკულტურის მასწავლებლები იყვნენ, მისი მამა მოგვიანებით ფიზიოთერაპევტი და პედიატრი მასაჟისტი გახდა. იგი აგრეთვე ბოქსის ჩემპიონი, ხოლო მისი დედა მედალოსანი მორბენალი იყო. ერთხელ დედამ შმიტი თეატრში ედმონდ როსტანის „სირანო დე ბერჟერაკის“ დადგმის სანახავად წაიყვანა, რომელშიც მთავარ როლს [[ჟან მარე]] ასრულებდა. თეატრიდან გამოსულმა შმიტმა დედას უთხრა, რომ სურდა პოსტერზე გამოსახული მამაკაცის – ედმონდ როსტანის – მსგავსი გამხდარიყო. 16 წლის ასაკში შმიტმა მწერლობდა გადაწყვიტა და პიესების წერა დაიწყო, რომლებშიც საშუალო სკოლის დადგმებზე თავადვე თამაშობდა. სტილის გასაუმჯობესებლად მან სხვა მწერლების, განსაკუთრებით კი [[მოლიერი]]ს, მიბაძვა დაიწყო. ===განათლება=== საშუალო განათლება მიიღო სკოლაში Lycée du Parc. 1980-85 წლებში სწავლობდა École normale supérieure-ში (საშუალო ნორმალური სკოლა), რომელიც ფილოსოფიის მასწავლებლის კვალიფიკაციით დაასრულა. 1987 წელს პარიზ-სორბონის უნივერსიტეტში დისერტაციისთვის სათაურით „დიდრო და მეტაფიზიკა“ ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი მიიღო. 1997 წელს აღნიშნული დისერტაცია გამოქვეყნდა სათაურით „დიდრო და ცდუნების ფილოსოფია“. 2002 წლიდან შმიტი [[ბრიუსელი|ბრიუსელში]] ცხოვრობს, 2008 წლიდან კი [[ბელგია|ბელგიის]] მოქალაქეობას ფლობს. ===კარიერა=== შმიტმა სამხედრო სამსახური სენტ-კირის სამხედრო აკადემიაში მოიხადა, რის შემდეგაც ორი წელი ბესანკონის უნივერსიტეტში ასისტენტი სტუდენტში იყო. მოგვიანებით კი შერბურის საშუალო სკოლაში ასწავლიდა, შემდეგ კი ჩამბერის უნივერსიტეტში ოთხი წლის განმავლობაში ლექტორი იყო. 1989 წლის 4 თებერვლის ღამეს აჰაგარის უდაბნოში ექსპედიციაზე მყოფი შმიტი კომპანიონებს ჩამორჩა, სადაც მან ღვთაებრივი გამოცხადების მსგავსი სპირიტუალური გამოცდილება მიიღო. შმიტის აზრით, სწორედ ამ გამოცდილებამ მისცა მას სამწერლო მოღვაწეობის დაწყების საშუალება. 1990-იან წლებში შმიტმა თავისი პიესებით რამდენიმე ქვეყანაში მყისიერი პოპულარობა მოიპოვა. „დონ ჟუანი სასამართლო პროცესზე“ 1991 წელს ნანტში დაიდგა. მომდევნო პიესამ სახელწოდებით „სტუმარი“ ავტორს 1994 წელს მოლიერის სამი ჯილდო მოუტანა. სწორედ ამის შემდეგ, მან გადაწყვიტა, ჩამბერის უნივერსიტეტში ლექტორობა შეეტყვიტა და მთლიანად მწერლობისთვის მიეძღვნა თავი. 1996 წელს პირველად დაიდგა შმიტის პიესა „ენიგმას ვარიაციები“, რომელშიც მთავარი როლები [[ალენ დელონი|ალენ დელონმა]] და ფრენსის ჰასტერმა შეასრულეს. შმიტს ჰუმანიტარული მიზნებისთვის დაწერილი აქვს რამდენიმე ერთაქტიანი პიესა. მაგალითად, ამნისტიის საერთაშორისო საღამოსთვის დაწერა „ეშმაკის სკოლა“, ხოლო საფრანგეთის საქველმოქმედო ორგანიზაციის კამპანიისთვის „კულტურა ცვლის ცხოვრებას“ –„ათას ერთი ღამე“. 2000 წელს გამოქვეყნდა შმიტის რომანი „პილატეს სახარება“, რომელშიც [[იესო ქრისტე|იესოს]] ცხოვრებაზე [[პონციუს პილატე|პილატეს]] პერსპექტივიდან მოგვითხრობს. რომანმა კრიტიკული და კომერციული წარმატება მოიპოვა. შმიტის „უხილავი ციკლი“ რელიგიურ თემაზე დაწერილ რომანებს აერთიანებს. „მილაპერა“ [[ბუდიზმი]]ს შესახებაა“ „ბატონი იბრაჰიმი და ყურანის ყვავილები“ – [[სუფიზმი|სუფიზმის]], „[[ოსკარი და ვარდისფერი ქალბატონი |ოსკარი და ვარდისფერი ქალბატონი]]“ – [[ქრისტიანობა|ქრისტიანობის]], „ნოეს შვილი“ – იუდაიზმის, „სუმოისტი, რომელიც ვერ სუქდებოდა“ – ძენ ბუდიზმის, ხოლო „ათი შვილი, რომლებიც მადამ მინგს არასოდეს ჰქოლია“ – [[კონფუციანიზმი|კონფუციანიზმის]]. შმიტს ასევე გამოქვეყნებული აქვს მოთხრობათა კრებულები. „ოდეტ ტულმონდი“ რვა ქალის შესახებ დაწერილ რვა ნოველას აერთიანებს. „ოსტენდელი მეოცნებე“ (2007) წარმოსახვის ძალას ეძღვნებდა. „კონცერტი ანგელოზთა ხსოვნას“ (2010) ოთხ ნოველას აერთიანებს, რომელთა პერსონაჟებსაც წარსულის გამო სინდისი ქენჯნით. კრებულისთვის შმიტმა [[გონკურის პრემია]] მიიღო. „ორი მამაკაცი ბრიუსელიდან“ (2012) ფარული სიყვარულის თემას იკვლევს. 2008 წელს შმიტი რომანისტობას დაუბრუნდა და გამოაქვეყნა „[[ულისე ბაღდადიდან]]“. მისი მთავარი პერსონაჟი იმ გზა გადის, რომელიც მილიონობით მის მსგავს უსაფრთხო ადგილის მაძიებელს გაუვლია. იგი დაბომბვების გამო, რომელსაც მისი ოჯახის წევრები შეეწირნენ, [[ბაღდადი|ბაღდადს]] ტოვებს და ევროპისკენ მიეშურება. შმიტი მოყვარული მუსიკოსი და [[მოცარტი]]ს თაყვანისმეველია. მას ფრანგულ ენაზე თარგმნილი აქვს მოცარტის ოპერები: „ფიგაროს ქორწინება“ და „დონ ჯოვანი“. == ბიბლიოგრაფია == === რომანები === * [[1994]] – ''[[ეგოისტების სექტა]] (La Secte des égoïstes)'' * [[2000]] – ''[[პილატეს სახარება]] (L'Évangile selon Pilate)'' * [[2001]] – ''[[სხვისი წილი]] (La part de l'autre)'' * [[2002]] – ''[[გინიოლი ალპების ძირში]] (Guignol aux pieds des Alpes'') * [[2003]] – ''[[როდესაც ხელოვნების ნაწილი ვიყავი]] (Lorsque j'étais une œuvre d'art)'' * [[2008]] – ''[[ულისე ბაღდადიდან]] (Ulysse from Bagdad)'' * [[2011]] – ''[[ქალი სარკეში (რომანი)|ქალი სარკეში]] (La Femme au miroir)'' * [[2013]] – ''[[არეცოს მოედნის თუთიყუშები]] (Les Perroquets de la place d'Arezzo'') * [[2014]] – ''[[სიყვარულის ელექსირი]] (L'Élixir d'amour)'' * [[2014]] – ''[[სიყვარულის საწამლავი]] (Le Poison d´amour)'' * [[2015]] – ''[[ცეცხლის ღამე]] (La Nuit de feu)'' === მოთხრობების კრებული === * [[2006]] – ''[[ოდეტ ტულმონდი და სხვა მოთხრობები]] (Odette Toulemonde et autres histoires)'' * [[2007]] – ''[[ოსტენდელი მეოცნებე]] (La Rêveuse d'Ostende)'' * [[2010]] – ''[[კონცერტი ანგელოზის მეხსიერებაში]] (Concerto à la mémoire d'un ange)'' * [[2012]] – ''[[ორი მამაკაცი ბრიუსელედან]] (Les Deux Messieurs de Bruxelles'') === მცირე რომანები === ==== „''Le Cycle de l'invisible''“ (უჩინარის ციკლი) ==== „''Cycle de l'invisible''“ მოიცავს რამდენიმე მცირე რომანსა და მოთხრობას. * [[1997]] – ''[[მილარეპა (მოთხრობა)|მილარეპა]] (Milarepa)'' * [[2001]] – [[ბატონი იბრაჰიმი და ყურანის ყვავილები]] (Monsieur Ibrahim et les Fleurs du Coran)'' * [[2002]] – ''[[ოსკარი და ვარდისფერი ქალბატონი]] (Oscar et la Dame rose)'' * [[2004]] – ''[[ნოეს შვილი]] (L'Enfant de Noé)'' * [[2009]] – [[სუმოისტი, რომელიც ვერ სუქდებოდა]] (Le Sumo qui ne pouvait pas grossir)'' * [[2012]] – ''[[ათი შვილი, რომელიც ქალბატონ მინს არასოდეს ჰყოლია]] (Les Dix Enfants que madame Ming n'a jamais eus)'' == რესურსები ინტერნეტში == {{Commons category|Éric-Emmanuel Schmitt}} * {{IMDb name|0773418}} * [http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=/journals/mosaic/v046/46.2.wolfe.pdf Wolfe, Graham. "Making the Real Appear: Schmitt’s ''Enigma Variations'' as a ‘Traversal of the Fantasy’." ''Mosaic: A Journal for the Interdisciplinary Study of Literature'' 46.2 (2013). 147-162.] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:შმიტი, ერიკ-ემანუელი}} [[კატეგორია:დაბადებული 1960]] [[კატეგორია:ფრანგი მწერლები]] [[კატეგორია:ფრანგი დრამატურგები]] [[კატეგორია:ბელგიელი მწერლები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ფრანგი დრამატურგები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ფრანგი დრამატურგები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ფრანგი რომანისტები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ფრანგი რომანისტები]] [[კატეგორია:ფრანგი მამაკაცი რომანისტები]] [[კატეგორია:XX საუკუნის ფრანგი მამაკაცი მწერლები]] [[კატეგორია:XXI საუკუნის ფრანგი მამაკაცი მწერლები]] 7og4ng1dmic6a7aw6gxp6ehzfprdc2t 1 347212 4409316 3137167 2022-08-20T18:31:47Z 174.44.74.253 გვერდი დაცარიელდა wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 4409317 4409316 2022-08-20T18:31:58Z 174.44.74.253 /* delete */ ახალი სექცია wikitext text/x-wiki == delete == delete [[სპეციალური:წვლილი/174.44.74.253|174.44.74.253]] 18:31, 20 აგვისტო 2022 (UTC) 4m9ej7qq67jemv9j7cobgrtyasy4jw4 4409318 4409317 2022-08-20T18:33:26Z Punshu87 143977 /* delete */ პასუხი wikitext text/x-wiki == delete == delete [[სპეციალური:წვლილი/174.44.74.253|174.44.74.253]] 18:31, 20 აგვისტო 2022 (UTC) :Hi me var persona wins am artiklzea da minda washla am pagesi. shemidzlia chemi piradobis idenfikacia [[მომხმარებელი:Punshu87|Punshu87]] ([[მომხმარებლის განხილვა:Punshu87|განხილვა]]/[[სპეციალური:Contributions/Punshu87|წვლილი]]) 18:33, 20 აგვისტო 2022 (UTC) 366m7qqg0rl3zdif56102zr55gwc0k2 4409328 4409318 2022-08-20T19:02:50Z გიო ოქრო 84301 wikitext text/x-wiki სტატია უკვე არსებობს. იხილეთ [[Leo Jee]].--[[მომხმარებელი:Gobrona|Gobrona]] ^{[[მომხმარებლის განხილვა:Gobrona|განხილვა]]}<sub style="margin-left:-4.5em">[[სპეციალური:Contributions/Gobrona|წვლილი]]</sub> 07:49, 28 აგვისტო 2016 (UTC) ksjj1ixw4vg90mlbfw0eu39kwdpilae 10 349667 4409352 4407803 2022-08-21T07:47:36Z Tahir1434 143628 wikitext text/x-wiki {{ნავდაფა |სახელი = შუშის რაიონი |სათაური = [[შუშის რაიონი|<span style="color:white;">შუშის რაიონის დასახლებული პუნქტები</span>]] |სურათი = [[ფაილი:Shusha District in Azerbaijan 2021.svg|130px]] | სიასტილი = | სათსტილი = background:{{ფერი|აზერბაიჯანი}} | ჯგუფსტილი = background:{{ფერი|აზერბაიჯანი}} |სიაკლასი = hlist |ჯგუფი1 = ქალაქი |სია1 = [[შუშა (ქალაქი)|შუშა]] |ჯგუფი2 = დაბა |სია2 = [[თურშსუ (შუშის რაიონი)|თურშსუ]] |ჯგუფი3 = სოფლები |სია3 = *[[ალაჰგულულარი]] *[[აშაღი-ყუშჩულარი]] *[[არმუდლუ (შუშის რაიონი)|არმუდლუ]] *[[აღბულაგი (შუშის რაიონი)|აღბულაგი]] *[[ბოიუქ-ყალადარასი]] *[[ჩაიქენდი (შუშის რაიონი)|ჩაიქენდი]] *[[დაშალთი]] *[[დაშთაოგი]] *[[დუქანლარი]] *[[გოითალა]] *[[ჰასანაბადი (შუშა)|ჰასანაბადი]] *[[იმამგულულარი]] *[[ჰასანგულულარი]] *[[იმანლარი (შუშა)|იმანლარი]] *[[ქიჩიქ-ყალადარასი]] *[[ყარაბულაყი (შუშა)|ყარაბულაყი]] *[[ლაჩინლარი]] *[[მალიბეილი]] *[[მამიშლარი (შუშა)|მამიშლარი]] *[[მირზალარი]] *[[ნაბილარი (შუშა)|ნაბილარი]] *[[ნაღილარი (შუშა)|ნაღილარი]] *[[ონვერსთი]] *[[ფაშალარი]] *[[ყაიბალი]] *[[საფიხანლარი]] *[[შირლანი]] *[[შუშულუ]] *[[ხანალი]] *[[ხანლიგფაია]] *[[ხალფალი (შუშა)|ხალფალი]] *[[ხუდავერდილარი]] *[[სარიბაბა (შუშა)|სარიბაბა]] *[[იუხარი-ყუშჩულარი]] *[[ზამანფააზი]] *[[ზარისლი]] *[[ჯამილარი]] *[[თურაბხანი (შუშა)|თურაბხანი]] |ჯგუფი4 = ყოფილი სოფლები |სია4 = *[[ბაიათი (შუშა)|ბაიათი]] *[[ამილარი]] *[[ხან-ბაღი (ყარაბაყი)]] *[[სალათინქენდი]] }}<noinclude> [[კატეგორია:აზერბაიჯანის რაიონების თარგები]] [[კატეგორია:მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის რაიონების თარგები]] </noinclude> 78aq5xcpjtqczswv7w9emjdxxr62ige 4409353 4409352 2022-08-21T07:48:34Z Tahir1434 143628 wikitext text/x-wiki {{ნავდაფა |სახელი = შუშის რაიონი |სათაური = [[შუშის რაიონი|<span style="color:white;">შუშის რაიონის დასახლებული პუნქტები</span>]] |სურათი = [[ფაილი:Shusha District in Azerbaijan 2021.svg|130px]] | სიასტილი = | სათსტილი = background:{{ფერი|აზერბაიჯანი}} | ჯგუფსტილი = background:{{ფერი|აზერბაიჯანი}} |სიაკლასი = hlist |ჯგუფი1 = ქალაქი |სია1 = [[შუშა (ქალაქი)|შუშა]] |ჯგუფი2 = დაბა |სია2 = [[თურშსუ (შუშის რაიონი)|თურშსუ]] |ჯგუფი3 = სოფლები |სია3 = *[[ალაჰგულულარი]] *[[აშაღი-ყუშჩულარი]] *[[არმუდლუ (შუშის რაიონი)|არმუდლუ]] *[[აღბულაგი (შუშის რაიონი)|აღბულაგი]] *[[ბოიუქ-ყალადარასი]] *[[ჩაიქენდი (შუშის რაიონი)|ჩაიქენდი]] *[[დაშალთი]] *[[დაშთაოგი]] *[[დუქანლარი]] *[[გოითალა]] *[[ჰასანაბადი (შუშა)|ჰასანაბადი]] *[[იმამგულულარი]] *[[ჰასანგულულარი]] *[[იმანლარი (შუშა)|იმანლარი]] *[[ქიჩიქ-ყალადარასი]] *[[ყარაბულაყი (შუშა)|ყარაბულაყი]] *[[ლაჩინლარი]] *[[მალიბეილი]] *[[მამიშლარი (შუშა)|მამიშლარი]] *[[მირზალარი]] *[[ნაბილარი (შუშა)|ნაბილარი]] *[[ნაღილარი (შუშა)|ნაღილარი]] *[[ონვერსთი]] *[[ფაშალარი]] *[[ყაიბალი]] *[[საფიხანლარი]] *[[შირლანი]] *[[შუშულუ]] *[[ხანალი]] *[[ხანლიგფაია]] *[[ხალფალი (შუშა)|ხალფალი]] *[[ხუდავერდილარი]] *[[სარიბაბა (შუშა)|სარიბაბა]] *[[იუხარი-ყუშჩულარი]] *[[ზამანფააზი]] *[[ზარისლი]] *[[ჯამილარი]] *[[თურაბხანი (შუშა)|თურაბხანი]] |ჯგუფი4 = ყოფილი სოფლები |სია4 = *[[ბაიათი (შუშა)|ბაიათი]] *[[ამილარი]] *[[ხან-ბაღი (ყარაბაყი)|ხან-ბაღი]] *[[სალათინქენდი]] }}<noinclude> [[კატეგორია:აზერბაიჯანის რაიონების თარგები]] [[კატეგორია:მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის რაიონების თარგები]] </noinclude> 5s4sxh5szj4q229jrw8p9bn5joe514l 0 370054 4409332 3558095 2022-08-20T22:00:31Z AvtandiliGrrig 143984 შევავსე მეტი ინფორმაციით. wikitext text/x-wiki '''ლორდ-პროტექტორი''' ({{lang-en|Lord Protector}}) სახელმწიფოს მეთაურის ტიტული ან წოდება ბრიტანულ [[სამართალი|საკონსტიტუციო სამართლაში]]. ის არის აგრეთვე ბრიტანეთის სახელმწიფოს მეთაურთა ტიტული ეკლესიაში, რომელსაც ისინი მეთაურობენ. ზოგჯერ დროებით მმართველთა ტიტულად გამოიყენება, მაგალითად, როგორც [[რეგენტი]], რომელიც მონარქის არყოფნის დროს მართავს სახელმწიფოს. ამ ტიტულს თავდაპირველად სამეფო მთავრები ან სხვა დიდგვაროვნები იყენებდნენ, რომლებიც სამეფოს მფარველობაზე იღებდნენ პასუხისმგებლობას, სანამ ინგლისელი მონარქი ჯერ კიდევ ბავშვი იყო ან სხვა მიზეზით ვერ ახერხებდა სამეფოს მართვას. ლორდ-პროტექტორი ასევე იცავდა საერო ინტერესებს ეკლესიაშიც. [[გაერთიანებული სამეფო|დიდი ბრიტანეთის]] ყველაზე ცნობილი ლორდ-პროტექტორი იყო [[ოლივერ კრომველი]], რომელმაც მნიშვნელოვანი კვალი დატოვა გაერთიანებული სამეფოს ისტორიაში. ==ლიტერატურა== * ''A History of Britain – The Stuarts''. Ladybird, 1991. ISBN 0-7214-3370-7. {{ესკიზი}} [[კატეგორია:მმართველები]] [[კატეგორია:ინგლისის მმართველები]] 1md6aej2f3xjk7stu6sqn8dojmon0ze 0 390819 4409236 4073212 2022-08-20T13:54:22Z Minorax 111245 ([[c:GR|GR]]) [[File:Old turkic letter A.png]] → [[File:Old Turkic letter A.svg]] vva wikitext text/x-wiki {{ვიკი}}[[File:Orkhon.svg|thumb|right|250px|უძველესი თურქული რუნიანი წერილი]] '''უძველესი თურქული რუნიანი წერილი''' (ორხონო-იენიეის დამწერლობა) დამწერლობა, რომელიც გამოიყენებოდა [[ცენტრალური აზია|ცენტრალურ აზიაში]] თურქულენოვანი ჩანაწერების გასაკეთებლად VIII—X საუკუნეებში. ორხონო-იენიეის დამწერლობა ემსახურებოდა ერთიან ლიტერატურულ ენას, იმ დროის (ზედა-დიალექტის ქაინი), რომელსაც ეწოდება [[ორხონო-იენიეის წარწერები]]ს ენა. მკვლევარები გამოყოფენ დამწერლობის 7 ჯგუფს, რომლებიც შეესაბამებიან : ლენა-პრიბაიკალსკი (კურიკანა), იენიეი (ყირგიზ კანგანათი), მონღოლური (აღმოსავლეთ თურქული კაგანატი), ალთაური (დასავლეთ თურქული კაგანატი), აღმოსავლეთ თურქესტანი (უიღურთა კაგანატი მონღოლეთში), ცენტრალური აზიის (უიგური სახელმწიფო აღმოსავლეთ თურქესტანში), აღმოსავლეთ თურქესტანი, ევროპული (ბულგარელები (თეორია), ხაზარები და პეჩენგები).<ref>Орхоно-енисейские надписи — статья из Большой советской энциклопедии.</ref> სახელწოდებები მოცემულია : 1) ნიშნების ფორმის მიხედბვით, რომლებიც წააგავს გერმანულ დამწერლობას; 2) ნაპოვნი არტეფაქტების ადგიილსამყოფელის მიხედვით ორქონის ველი (მეორე თურქული კაგანატი) და ენისეის საწყისი (ყირგიზთა კაგანატი). == ძეგლების ენა და მათი გავრცელების არეალი == ძველთურქული ძეგლები, შესრულებული ძველთურქულ ენაზე ( ძირითადად ეპიგრაფიულები, მცირე ოდენობით შენარჩუნებულია აღმოსავლეტ თურქესტანში), შექმნილია შუა აზიისა და [[ციმბირი]]ს იმ რეგიონებში, რომლებშიც შუა საუკუნეებში არსებობდა თურქულენოვანი სახელმწიფოები: ტუერგერები, კარლოკები, უძველესი უიგურები, იენიეი ყირგიზი და სხვები. ორხონო-იენიეის ენა არსებობდა ზოგიერთ ლოკალურ - ქრონოლოგიურ ვარიანტში, რამდენიმე დიალექტით : ოხონის, აღმოსავლეთ თურქესტანის, ენისეის, ალთაისა და ზოგიერთი სხვა. ძვეწლთურქული დამწერლობის ძეგლები გვხდება ისეთ სახელმწიფოების ტერიტორიაზე, როგორებიც არიან : [[რუსეთი]], [[ყაზახეთი]], [[ყირგიზეთი]], [[ჩინეთი]] და [[მონღოლეთი]]. ერთ-ერთ იშვიათ წიგნს რუნული დამწერლობით წარმოადგენს — სამკითხაო წიგნი. {| class="wide" border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" |+ ორხონო-იენიეის ანბანი (კლასიკური ხანა) ! colspan="3" align="center" | '''გამოყენებული მასალები ''' || colspan="2" align="center" |'''სიმბოლოები''' || colspan="4" align="center" | '''ტრანსლიტერირება და ტრანსკრიფცია ''' |- align="center" | colspan="3" rowspan="4" | ხმოვანი|| colspan="2" |[[File:Old Turkic letter A.svg|20px]]|| colspan="2" |A || colspan="2" |{{IPA|/a/}}, {{IPA|/e/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old turkic letter I.png|20px]]|| colspan="2" |I || colspan="2" |{{IPA|/i/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old turkic letter O.png|20px]]|| colspan="2" |O || colspan="2" |{{IPA|/u/}}, {{IPA|/o/}}, {{IPA|/w/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old turkic letter U.png|20px]]|| colspan="2" |U || colspan="2" |{{IPA|/u/}}, {{IPA|/o/}}, {{IPA|/w/}} |- align="center" | rowspan="23" | თანხმოვანი|| rowspan="16" |შესატყვისი|| rowspan="9" |ხმოვანებით: (¹) - უკანა, (²) - წინა სერია | [[File:Old turkic letter B1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter B2.png|20px]]||B¹ ||{{IPA|/b/}}|| B²|| {{IPA|/b/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter D1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter D2.png|20px]] || D¹|| {{IPA|/d/}}|| D²|| {{IPA|/d/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter G1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter G2.png|20px]] || G¹ ||{{IPA|/g/}}|| G² ||{{IPA|/g/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter L1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter L2.png|20px]] || L¹ ||{{IPA|/l/}}|| L² ||{{IPA|/l/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter N1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter N2.png|20px]] || N¹ ||{{IPA|/n/}}|| N² ||{{IPA|/n/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter R1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter R2.png|20px]] || R¹ ||{{IPA|/r/}}|| OR ||{{IPA|/or/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter S1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter S2.png|20px]] || S¹ ||{{IPA|/s/}}||S²|| {{IPA|/s/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter T1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter T2.png|20px]] || T¹ ||{{IPA|/t/}}||T²|| {{IPA|/t/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter Y1.png|20px]] || [[File:Old turkic letter Y2.png|20px]] || Y¹ ||{{IPA|/j/}} ||Y²|| {{IPA|/j/}} |- align="center" | მხოლოდ  (¹) — Q<br />მხოლოდ  (²) — K || [[File:Old turkic letter Q.png|20px]] || [[File:Old turkic letter K.png|20px]] || Q ||{{IPA|/q/}} || K|| {{IPA|/k/}} |- align="center" | rowspan="6" |ნებისმიერი ხმოვანთათვის|| colspan="2" |[[File:Old turkic letter CH.png|20px]] || colspan="2" | -Ç || colspan="2" |{{IPA|/ʧ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old Turkic letter M.svg|20px]] || colspan="2" | -M|| colspan="2" | {{IPA|/m/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old turkic letter P.png|20px]] || colspan="2" | -P|| colspan="2" | {{IPA|/p/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old turkic letter SH.png|20px]] || colspan="2" | -Ş || colspan="2" |{{IPA|/ʃ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old turkic letter Z.png|20px]] || colspan="2" | -Z || colspan="2" |{{IPA|/z/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old turkic letter NG.png|20px]] || colspan="2" | NG || colspan="2" |{{IPA|/ŋ/}} |- align="center" | rowspan="7" |კომბინაცია || rowspan="3" | + ხმოვანი || colspan="2" |[[File:Old turkic letter ICH.png|20px]] || colspan="2" | IÇ, ÇI, Ç || colspan="2" |{{IPA|/iʧ/}}, {{IPA|/ʧi/}}, {{IPA|/ʧ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old turkic letter IQ.png|20px]] || colspan="2" | IQ, QI, Q|| colspan="2" | {{IPA|/ɯq/}}, {{IPA|/qɯ/}}, {{IPA|/q/}} |- align="center" | [[File:Old turkic letter OQ.png|20px]] || [[File:Old turkic letter UK.png|20px]] ||OQ, UQ,<br />QO, QU, Q||{{IPA|/oq/}}, {{IPA|/uq/}},<br />{{IPA|/qo/}}, {{IPA|/qu/}}, {{IPA|/q/}}||ÖK, ÜK,<br />KÖ, KÜ, K||{{IPA|/øk/}}, {{IPA|/yk/}},<br />{{IPA|/kø/}}, {{IPA|/ky/}}, {{IPA|/k/}} |- align="center" | rowspan="4" | + თანხმობა || colspan="2" | [[File:Old turkic letter NCH.png|20px]] || colspan="2" | -NÇ|| colspan="2" | {{IPA|/nʧ/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old turkic letter NY.png|20px]] || colspan="2" | -NY || colspan="2" |{{IPA|/ɲ/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old turkic letter LT.png|20px]] || colspan="2" | -LT|| colspan="2" | {{IPA|/lt/}}, {{IPA|/ld/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old turkic letter NT.png|20px]] || colspan="2" | -NT || colspan="2" |{{IPA|/nt/}}, {{IPA|/nd/}} |- align="center" | colspan="3" | სიტყვა გამყოფი || colspan="2" | [[File:Old turkic letter SEP.png|20px]] || colspan="4" |არა |- align="center" | colspan="9" |(-) — ხდება მხოლოდ სიტყვის ბოლოს |} ==ლიტერატურა== * [http://irq.kaznpu.kz/?lang=r&mod=1 მონაცემთა ბაზა] * სტატია [http://www.kyrgyz.ru/?page=4 უძველესი ტურიკის რუნიანი სცენარი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927213133/http://www.kyrgyz.ru/?page=4 |date=2007-09-27 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:თურქული ენები]] [[კატეგორია:ცენტრალური აზია]] [[კატეგორია:ანბანური დამწერლობები]] biakgses3ub6mwzbmjymu9rtwpwug3y 4409239 4409236 2022-08-20T14:02:09Z Minorax 111245 /* ძეგლების ენა და მათი გავრცელების არეალი */ vva wikitext text/x-wiki {{ვიკი}}[[File:Orkhon.svg|thumb|right|250px|უძველესი თურქული რუნიანი წერილი]] '''უძველესი თურქული რუნიანი წერილი''' (ორხონო-იენიეის დამწერლობა) დამწერლობა, რომელიც გამოიყენებოდა [[ცენტრალური აზია|ცენტრალურ აზიაში]] თურქულენოვანი ჩანაწერების გასაკეთებლად VIII—X საუკუნეებში. ორხონო-იენიეის დამწერლობა ემსახურებოდა ერთიან ლიტერატურულ ენას, იმ დროის (ზედა-დიალექტის ქაინი), რომელსაც ეწოდება [[ორხონო-იენიეის წარწერები]]ს ენა. მკვლევარები გამოყოფენ დამწერლობის 7 ჯგუფს, რომლებიც შეესაბამებიან : ლენა-პრიბაიკალსკი (კურიკანა), იენიეი (ყირგიზ კანგანათი), მონღოლური (აღმოსავლეთ თურქული კაგანატი), ალთაური (დასავლეთ თურქული კაგანატი), აღმოსავლეთ თურქესტანი (უიღურთა კაგანატი მონღოლეთში), ცენტრალური აზიის (უიგური სახელმწიფო აღმოსავლეთ თურქესტანში), აღმოსავლეთ თურქესტანი, ევროპული (ბულგარელები (თეორია), ხაზარები და პეჩენგები).<ref>Орхоно-енисейские надписи — статья из Большой советской энциклопедии.</ref> სახელწოდებები მოცემულია : 1) ნიშნების ფორმის მიხედბვით, რომლებიც წააგავს გერმანულ დამწერლობას; 2) ნაპოვნი არტეფაქტების ადგიილსამყოფელის მიხედვით ორქონის ველი (მეორე თურქული კაგანატი) და ენისეის საწყისი (ყირგიზთა კაგანატი). == ძეგლების ენა და მათი გავრცელების არეალი == ძველთურქული ძეგლები, შესრულებული ძველთურქულ ენაზე ( ძირითადად ეპიგრაფიულები, მცირე ოდენობით შენარჩუნებულია აღმოსავლეტ თურქესტანში), შექმნილია შუა აზიისა და [[ციმბირი]]ს იმ რეგიონებში, რომლებშიც შუა საუკუნეებში არსებობდა თურქულენოვანი სახელმწიფოები: ტუერგერები, კარლოკები, უძველესი უიგურები, იენიეი ყირგიზი და სხვები. ორხონო-იენიეის ენა არსებობდა ზოგიერთ ლოკალურ - ქრონოლოგიურ ვარიანტში, რამდენიმე დიალექტით : ოხონის, აღმოსავლეთ თურქესტანის, ენისეის, ალთაისა და ზოგიერთი სხვა. ძვეწლთურქული დამწერლობის ძეგლები გვხდება ისეთ სახელმწიფოების ტერიტორიაზე, როგორებიც არიან : [[რუსეთი]], [[ყაზახეთი]], [[ყირგიზეთი]], [[ჩინეთი]] და [[მონღოლეთი]]. ერთ-ერთ იშვიათ წიგნს რუნული დამწერლობით წარმოადგენს — სამკითხაო წიგნი. {| class="wide" border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" |+ ორხონო-იენიეის ანბანი (კლასიკური ხანა) ! colspan="3" align="center" | '''გამოყენებული მასალები ''' || colspan="2" align="center" |'''სიმბოლოები''' || colspan="4" align="center" | '''ტრანსლიტერირება და ტრანსკრიფცია ''' |- align="center" | colspan="3" rowspan="4" | ხმოვანი|| colspan="2" |[[File:Old Turkic letter A.svg|20px]]|| colspan="2" |A || colspan="2" |{{IPA|/a/}}, {{IPA|/e/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old Turkic letter I.svg|20px]]|| colspan="2" |I || colspan="2" |{{IPA|/i/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old Turkic letter O.svg|20px]]|| colspan="2" |O || colspan="2" |{{IPA|/u/}}, {{IPA|/o/}}, {{IPA|/w/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old Turkic letter U.svg|20px]]|| colspan="2" |U || colspan="2" |{{IPA|/u/}}, {{IPA|/o/}}, {{IPA|/w/}} |- align="center" | rowspan="23" | თანხმოვანი|| rowspan="16" |შესატყვისი|| rowspan="9" |ხმოვანებით: (¹) - უკანა, (²) - წინა სერია | [[File:Old Turkic letter B1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter B2.svg|20px]]||B¹ ||{{IPA|/b/}}|| B²|| {{IPA|/b/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter D1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter D2.svg|20px]] || D¹|| {{IPA|/d/}}|| D²|| {{IPA|/d/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter G1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter G2.svg|20px]] || G¹ ||{{IPA|/g/}}|| G² ||{{IPA|/g/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter L1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter L2.svg|20px]] || L¹ ||{{IPA|/l/}}|| L² ||{{IPA|/l/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter N1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter N2.svg|20px]] || N¹ ||{{IPA|/n/}}|| N² ||{{IPA|/n/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter R1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter R2.svg|20px]] || R¹ ||{{IPA|/r/}}|| OR ||{{IPA|/or/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter S1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter S2.svg|20px]] || S¹ ||{{IPA|/s/}}||S²|| {{IPA|/s/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter T1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter T2.svg|20px]] || T¹ ||{{IPA|/t/}}||T²|| {{IPA|/t/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter Y1.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter Y2.svg|20px]] || Y¹ ||{{IPA|/j/}} ||Y²|| {{IPA|/j/}} |- align="center" | მხოლოდ  (¹) — Q<br />მხოლოდ  (²) — K || [[File:Old Turkic letter Q.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter K.svg|20px]] || Q ||{{IPA|/q/}} || K|| {{IPA|/k/}} |- align="center" | rowspan="6" |ნებისმიერი ხმოვანთათვის|| colspan="2" |[[File:Old Turkic letter CH.svg|20px]] || colspan="2" | -Ç || colspan="2" |{{IPA|/ʧ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old Turkic letter M.svg|20px]] || colspan="2" | -M|| colspan="2" | {{IPA|/m/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old Turkic letter P.svg|20px]] || colspan="2" | -P|| colspan="2" | {{IPA|/p/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old Turkic letter SH.svg|20px]] || colspan="2" | -Ş || colspan="2" |{{IPA|/ʃ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old Turkic letter Z.svg|20px]] || colspan="2" | -Z || colspan="2" |{{IPA|/z/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old Turkic letter NG.svg|20px]] || colspan="2" | NG || colspan="2" |{{IPA|/ŋ/}} |- align="center" | rowspan="7" |კომბინაცია || rowspan="3" | + ხმოვანი || colspan="2" |[[File:Old Turkic letter ICH.svg|20px]] || colspan="2" | IÇ, ÇI, Ç || colspan="2" |{{IPA|/iʧ/}}, {{IPA|/ʧi/}}, {{IPA|/ʧ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[File:Old Turkic letter IQ.svg|20px]] || colspan="2" | IQ, QI, Q|| colspan="2" | {{IPA|/ɯq/}}, {{IPA|/qɯ/}}, {{IPA|/q/}} |- align="center" | [[File:Old Turkic letter OQ.svg|20px]] || [[File:Old Turkic letter UK.svg|20px]] ||OQ, UQ,<br />QO, QU, Q||{{IPA|/oq/}}, {{IPA|/uq/}},<br />{{IPA|/qo/}}, {{IPA|/qu/}}, {{IPA|/q/}}||ÖK, ÜK,<br />KÖ, KÜ, K||{{IPA|/øk/}}, {{IPA|/yk/}},<br />{{IPA|/kø/}}, {{IPA|/ky/}}, {{IPA|/k/}} |- align="center" | rowspan="4" | + თანხმობა || colspan="2" | [[File:Old Turkic letter NCH.svg|20px]] || colspan="2" | -NÇ|| colspan="2" | {{IPA|/nʧ/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old Turkic letter NY.svg|20px]] || colspan="2" | -NY || colspan="2" |{{IPA|/ɲ/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old Turkic letter LT.svg|20px]] || colspan="2" | -LT|| colspan="2" | {{IPA|/lt/}}, {{IPA|/ld/}} |- align="center" | colspan="2" |[[File:Old Turkic letter NT.svg|20px]] || colspan="2" | -NT || colspan="2" |{{IPA|/nt/}}, {{IPA|/nd/}} |- align="center" | colspan="3" | სიტყვა გამყოფი || colspan="2" | [[File:Old Turkic letter SEP.svg|20px]] || colspan="4" |არა |- align="center" | colspan="9" |(-) — ხდება მხოლოდ სიტყვის ბოლოს |} ==ლიტერატურა== * [http://irq.kaznpu.kz/?lang=r&mod=1 მონაცემთა ბაზა] * სტატია [http://www.kyrgyz.ru/?page=4 უძველესი ტურიკის რუნიანი სცენარი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927213133/http://www.kyrgyz.ru/?page=4 |date=2007-09-27 }} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:თურქული ენები]] [[კატეგორია:ცენტრალური აზია]] [[კატეგორია:ანბანური დამწერლობები]] 36jfrucrnnqfke2rrt61vmtdhlprv4w 0 427660 4409342 4366696 2022-08-21T04:00:26Z 173.54.196.22 wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება|გიორგი ბადრიძე|გიორგი ბადრიძე}} [[File:Giorgi Badridze.JPG|thumb|გიორგი ბადრიძე და გაერთიანებული სამეფოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი ჯასტინ მაკენზი სმითი [[თსუ]]-ში სტუდენტებთან შეხვედრისას.]] '''გიორგი ბადრიძე''' (დ. [[13 მარტი]], [[1968]], [[თბილისი]]) — [[ქართველი]] დიპლომატი, 2009-2013 წლებში იყო საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებულ სამეფოში]]. <ref name="badridze"> [https://www.gfsis.org/people/team გიორგი ბადრიძე - ოფიციალური ბიოგრაფია]</ref> [[1992|1992 წელს]] დიპლომატიურ სამსახურში ჩადგომის შემდეგ სხვადასხვა თანამდებობები ეკავა [[საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო]]ში, მათ შორის ხელმძღვანელობდა დასავლეთ ევროპის სამმართველოს ([[1996]]-[[1998]]), ამერიკის დეპარტამენტს ([[2004]]-[[2006]]). [[1999]] - [[2002|2002 წლებში]] ეკავა [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკაში]] საგანგებო და სრულუფლებიანი დესპანისა და მისიის ხელმძღვანელის მოადგილის თანამედებობა. <ref name="badridze"/> 2007 - 2008 წლებში იყო საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი დესპანი დიდი ბრიტანეთის და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებულ სამეფოში. [[2009]]-[[2013|2013 წლებში]] ეკავა საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩის თანამდებობა [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებულ სამეფოში]], ამავე პერიოდში ეკავა საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციაში საქართველოს მუდმივმოქმედი წარმომადგნელის თანამდებობა.<ref name="badridze"/> [[2013|2013 წლიდან]] არის რონდელის ფონდის უფროსი მკვლეფარი, ასევე ვ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის [[თსუ|სახელმწიფო უნივერსიტეტის]] და კავკასიის უნივერსიტეტის საერთაშორისო ურთიერთობების მოწვეული ლექტორი.<ref name="badridze"/> ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://twitter.com/giorgibadridze?lang=en ოფიცაილური twitter] * [http://iveria.biz/1361--2015.html გიორგი ბადრიძე - იან დეილის მარგარეტ ტეთჩერი - როგორც თავად იტყოდა გამომცემლობა „არტანუჯი“ 2015] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ბადრიძე, გიორგი (დიპლომატი) }} [[კატეგორია:დაბადებული 13 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1968]] [[კატეგორია:საქართველოს ელჩები დიდ ბრიტანეთში]] [[კატეგორია:თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულები]] {{საქართველოს ელჩები გაერთიანებულ სამეფოში}} e4398yxj6xz195t25s1nw6qkycq598m 4409374 4409342 2022-08-21T09:20:06Z David1010 704 wikitext text/x-wiki {{მრავალმნიშვნელოვნება|გიორგი ბადრიძე|გიორგი ბადრიძე}} [[File:Giorgi Badridze.JPG|thumb|გიორგი ბადრიძე და გაერთიანებული სამეფოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი ჯასტინ მაკენზი სმითი [[თსუ]]-ში სტუდენტებთან შეხვედრისას.]] '''გიორგი ბადრიძე''' (დ. [[13 მარტი]], [[1968]], [[თბილისი]]) — [[ქართველი]] დიპლომატი, 2009-2013 წლებში იყო საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებულ სამეფოში]]. <ref name="badridze"> [https://www.gfsis.org/people/team გიორგი ბადრიძე - ოფიციალური ბიოგრაფია]</ref> [[1992|1992 წელს]] დიპლომატიურ სამსახურში ჩადგომის შემდეგ სხვადასხვა თანამდებობები ეკავა [[საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო]]ში, მათ შორის ხელმძღვანელობდა დასავლეთ ევროპის სამმართველოს ([[1996]]-[[1998]]), ამერიკის დეპარტამენტს ([[2004]]-[[2006]]). [[1999]] - [[2002|2002 წლებში]] ეკავა [[თურქეთი|თურქეთის რესპუბლიკაში]] საგანგებო და სრულუფლებიანი დესპანისა და მისიის ხელმძღვანელის მოადგილის თანამედებობა. <ref name="badridze"/> 2007 - 2008 წლებში იყო საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი დესპანი დიდი ბრიტანეთის და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებულ სამეფოში. [[2009]]-[[2013|2013 წლებში]] ეკავა საქართველოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩის თანამდებობა [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებულ სამეფოში]], ამავე პერიოდში ეკავა საერთაშორისო საზღვაო ორგანიზაციაში საქართველოს მუდმივმოქმედი წარმომადგნელის თანამდებობა.<ref name="badridze"/> [[2013|2013 წლიდან]] არის რონდელის ფონდის უფროსი მკვლევარი, ასევე [[თსუ|თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტისა]] და კავკასიის უნივერსიტეტის საერთაშორისო ურთიერთობების მოწვეული ლექტორი.<ref name="badridze"/> ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://twitter.com/giorgibadridze?lang=en ოფიცაილური twitter] * [http://iveria.biz/1361--2015.html გიორგი ბადრიძე - იან დეილის მარგარეტ ტეთჩერი - როგორც თავად იტყოდა გამომცემლობა „არტანუჯი“ 2015] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ბადრიძე, გიორგი (დიპლომატი) }} [[კატეგორია:დაბადებული 13 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1968]] [[კატეგორია:საქართველოს ელჩები დიდ ბრიტანეთში]] [[კატეგორია:თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულები]] {{საქართველოს ელჩები გაერთიანებულ სამეფოში}} g7t8a4bqiz5o1dcjt7dpbbm86splbye 0 456383 4409242 4163142 2022-08-20T14:05:26Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki '''გომარ სიხარულიძე''' (დ. [[4 მარტი]], [[1942]], [[ქუთაისი]], [[საქართველოს სსრ]], [[სსრკ]] — გ. [[27 იანვარი]], [[2020]]) — [[ქართველები|ქართველი]] კომპოზიტორი. საქართველოს დამსახურებული არტისტი [[თბილისის საპატიო მოქალაქეები|თბილისის საპატიო მოქალაქე]] ([[2009]]). 1964 წელს დაამთავრა [[თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორია|ვანო სარაჯიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორია]] (საგუნდო–სადირიჟორო), ხოლო 1976 წელს (საკომპოზიციო). 1957–1959 წლებში იყო ქ. ქუთაისის აბრეშუმის კომბინატთან არსებული გუნდისა და ხალხური ინსტრუმენტალური ანსამბლის ხელმძღვანელი; 1961–1975 წლებში ვოკალური ანსამბლი „[[გორდელა]]ს“ ხელმძღვანელი; 1966–1970 ასწავლიდა [[თბილისის პირველი სამუსიკო სასწავლებელი|თბილისის I სამუსიკო სასწავლებელში]], 1970–1977 [[თბილისის მეხუთე სამუსიკო სკოლა|თბილისის V სამუსიკო სკოლი]]ს დირექტორი; 1977 წლიდან იყო [[თბილისის ახალგაზრდობის სასახლე|თბილისის პიონერთა სასახლის]] მუსიკალური ხელმძღვანელი და მთავარი დირიჟორი; 1984 წლიდან [[თბილისის პედაგოგიური ინსტიტუტი|თბილისის ა. ს. პუშკინის სახელობის პედაგოგიური ინსტიტუტი]]ს მუსიკალური კათედრის გამგე. დაწერილი აქვს: კამერულ–ინსტრუმენტული ნაწარმოებები – სონატა ფორტეპიანოსათვის (1969), ხუთი პიესა ფორტეპიანოსათვის (1970), ექსპრომტი ფორტეპიანოსათვის (1970), პრელუდია და ფუგა ფორტეპიანოსათვის (1970), კონცერტი სამი შემსრულებლისათვის, საბავშვო ხმა, ტენორი, ბანი (1984); კამერულ–ვოკალური ნაწარმოებები – 4 რომანსი ბარიტონისა და ფორტეპიანოსათვის (1964), რომანსი მაღალი ხმისა და ფორტეპიანოსათვის (1970), „ავე მარია“ არია მაღალი ხმისა და ფორტეპიანოსათვის (1974); საგუნდო ნაწარმოებები – დიდება N1 „რვაასი“ სოლისტებისა და ვაჟთა გუნდის ა კაპელასათვის (1966), დიდება N2 „გურამი“ სოლისტის, გუნდისა და სიმფონიური ორკესტრისათვის (1968), „ოთხი გურული ჩანახატი“ ქალთა გუნდის ა კაპელასათვის (1972), დიდება N3 „ჯარჯი“ სოლისტების, გუნდისა და სიმფონიური ორკესტრისათის (1975); საესტრადო სიმღერები – „იმერული ბალადა“ , „გურია“, „დონ კიხოტი ზურიკელა“, „გაზაფხული“ . მუსიკა სპექტაკლების, ანიმაციური ფილმებისა და მხატვრული კინოფილმებისათვის. ვოკალურ ანსამბლ „გორდელასთან“ ერთად, 1968 წელს გახდა ბულგარეთის სტუდენტური და ახალგაზრდული საერთაშორისო ფესტივალის გამარჯვებული. ==კომპოზიტორია ფილმებისა== *[[1972]]: „[[ჩარი რამა]]“ რეჟ. [[ნიკოლოზ სანიშვილი]] *[[1975]]: „გამინაწილე სითბო“ რეჟ. [[ირაკლი ასათიანი]] *[[1980]]: „[[ზღაპარი (ფილმი)|ზღაპარი]]“ რეჟ. კონსტანტინე (კოტე) სურმავა *[[1985]]: „მედუზა“ რეჟ. გიორგი (გია) ბარაბაძე *1985: „[[ყველაზე სწრაფები მსოფლიოში]]“ რეჟ. [[გიორგი მატარაძე|გიორგი (გია) მატარაძე]] *1985: „მევლუდი“ რეჟ. ნიკოლოზ სანიშვილი ==ჯილდოები, პრემიები და პრიზები== * [[1969]]: საქართველოს ლენინური კომკავშირის პრემია * [[1972]]: [[საქართველოს სსრ დამსახურებული არტისტი]] * [[1981]]: [[საქართველოს სსრ სახალხო არტისტი]] ==რესურსები ინტერნეტში== {{nplg ბიოგრაფია|00004518}} {{Geocinema კომპოზიტორი|47}} {{DEFAULTSORT:სიხარულიძე, გომარ}} [[კატეგორია:დაბადებული 4 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1942]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 27 იანვარი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:თბილისის საპატიო მოქალაქეები (2009)]] [[კატეგორია:ქუთაისში დაბადებულები]] [[კატეგორია:ქართველი კომპოზიტორები]] [[კატეგორია:საქართველოს სსრ-ის დამსახურებული არტისტები]] 6q7ksrnghs50f1v3q03epg6j6pbkvt4 2 472856 4409347 4383868 2022-08-21T05:50:02Z Lisztomaniac 116551 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:<span style="color:#3b3b43;>მომხმარებელი:</span><span style="color:#03364b; font-family:Beon; text-shadow: 2px 2px #baffff">'''Lisztomaniac'''</span>}} <center><span style="font-size: 120%;">[[ჰოლოცენის კალენდარი|ჰოლოცენის კალენდრის]] მიხედვით, მიმდინარე თარიღია: {{CURRENTDAYNAME}}, {{CURRENTDAY}} {{CURRENTMONTHNAME}}, 1{{CURRENTYEAR}} წელი </span></center> <div style="padding:0.2em; border:1px solid cadetred; background-color:black; border-radius:10px"> <div style="background: #113e57; overflow: auto; border-radius:8px"> {|align="right" width="255px" |- |<div style="width: 100%; height: 30em; overflow: auto;"> {| class="wikitable" width="100%" <!--{{ინფოდაფა მომხმარებელი |თანამდებობა = მომხმარებელი |სახელი = რობერტი |ორიგინალური სახელი = |პორტრეტი = |წარწერა = |ვიკიპედიაში მოვიდა = 8 დეკემბერი, 2019 |ვიკიპედიიდან წავიდა = ——— |პირველი რჩეული სტატია = |დაბადების თარიღი = |დაბადების ადგილი = |გარდაცვალების თარიღი = |გარდაცვალების ადგილი = |ქორწინება = |შვილები = |მამა = |დედა = |ხელმოწერა = [[მომხმარებელი:Lisztomaniac|<span style="color:#03364b; font-family:Beon; text-shadow: 2px 2px #baffff">'''Lisztomaniac'''</span>]] |ორდენები = |სტატიები/სიები = }}--> {{userboxtop |backgroundcolor = #113e57 |bordercolor = #3fa7e0 |toptext = <font color="#7bc0d4">ჩემ შესახებ</font> }} {{User ka}} {{User en-4}} {{User ru-3}} {{User de-2}} <!--{{User es-1}} {{User el-1}} {{User fr-1}}--> {{მომხმარებლის თარგი/რედაქტირება|1500}} {{მომხმარებლის თარგი/სტატია|65}} {{მომხმარებლის თარგი/თარგი|20}} {{ვიკიპედიელის ასაკი|დღე=08|თვე=12|წელი=2019}} {{userbox | id = <nowiki>[[ ]]</nowiki> | id-c = #ff0000 | info = ამ მომხმარებელს სძულს წითელი ვიკილინკები და მაქსიმალურად ცდილობს მათი რაოდენობის შემცირებას. | info-c = #ff6961 | border-c = #5F4E37 | border-s = 1 }} {{userbox |id=100 |id-c=#000055 |id-fc=#FFFFBB |info='''ეს მომხმარებელი 100 წლისაა'''<br/><span style="font-size:7pt">(ასაკი შესაძლოა დამრგვალებული იყოს უახლოეს ასეულამდე)</span> |info-a=center |info-c=#FFFFBB |info-fc=#000055 |info-lh=0.9em |info-s=9 }} {{userbox | border-c = black | id = [[File:Autism_spectrum_infinity_awareness_symbol.svg|45px]] | id-c = #ffffff | info = ეს მომხმარებელი '''[[აუტიზმი|აუტისტია]]'''. | info-s = 8 | info-c = #ffffff |usercategory = <includeonly>აუტისტი ვიკიპედიელები</includeonly> |nocat = {{{nocat|}}} }} {{მომხ ფიზიკოსი}} {{userbox|#bbcaff|#FFFFFF|[[სურათი:ათეიზმი.png|40px|ათეიზმი]]| ეს მომხმარებელი '''[[ათეიზმი|ათეისტია]]'''.}} {{userbox | border-c = 0 | border-s = 1 | id = ვ | id-c = ForestGreen | id-fc = #000000 | id-s = 15 | info = ეს მომხმარებელი '''[[ვეგანობა|<span style="color:LightYellow">ვეგანია</span>]]'''. | info-c = DarkGreen | info-fc = White | info-s = 8 | info-op = text-align:center; | usercategory = | nocat = {{{nocat|}}} }} {{მომხ პიანისტი}} {{userbox|#033547|#50B8DE|[[სურათი:Freddie_Highmore_headshot_2013.jpg|48px|ფრედი ჰაიმორი]]|ეს მომხმარებელი '''[[ფრედი ჰაიმორი|ფრედი ჰაიმორის]]''' ფანია.}} {{მომხ ლისტი}} {{მომხმარებლის თარგი/კლასიკური მუსიკა}} {{userbox | id = [[სურათი:BatesMotelTitle.jpg|78px|ბეიტსის მოტელი]] | id-s = 78px | id-c = #163B69 | info = <span style="color:#7FFFD4">ეს მომხმარებელი შეპყრობილია [[ბეიტსის მოტელი (ტელესერიალი)|<span style="color:#B6F2B0">'''ბეიტსის მოტელით'''</span>]].</span> | info-c = #163B69 | info-s = 8 | border-c = #26414A | border-s = 1 }} {{userbox | id = [[file:The_Good_Doctor_2017.png|100px]] | id-c = #5A94F3 | info = '''ეს მომხმარებელი უყურებს [[კარგი ექიმი (ტელესერიალი)|„კარგ ექიმს“]].''' | info-c = #5A94F3 | border-c = #123C7F | border-s = 2 }} {{userbox | id = [[file:Simpsons_FamilyPicture.png|50px]] | id-c = #E0E70F | info = '''ეს მომხმარებელი უყურებს [[სიმფსონები|სიმფსონებს]].''' | info-c = #E0E70F | border-c = #2B8C0C | border-s = 2 }} {{userbox|#961103|#519687|[[სურათი:Psycho Logo.png|78px|ფსიქო]]| ეს მომხმარებელი დაინტერესებულია '''[[ფსიქო (ფრენჩაიზი)|ფსიქოს ფრენჩაიზით]]'''.}} {{Userbox |border-c = black |border-s = 1 |id-c = white |id-s = 12 |id-fc = #000 |info-c = white |info-s = 8 |info-fc = black |id = [[Image:Wikipedia-logo-v2.svg|50px]] |info = ეს მომხმარებელი თვლის, რომ ადამიანებს, რომლებსაც ვიკიპედია არასაიმედო წყაროდ მიაჩნიათ, შეუძლიათ უკეთესი საიტის ძებნა განაგრძონ. }} {{Userbox | border-c = #000000 | id = [[Image:Le Voyage dans la lune.jpg|50px]] | id-c = #FFFFFF | id-fc = #000000 | id-s = 14 | info =ეს მომხმარებელი '''[[სინეფილია|<span style="color: #000000">სინეფილია</span>]]'''. | info-op = text-align:center; | info-c = #ffffff | info-fc = #000000 | info-s = 9 }} {{ userbox | border-c = black | id = [[File:Sagittarius A* black hole simulation.png|44x44px]] | id-c = white | info = ამ მომხმარებელს სურს იცოდეს, რა ხდება [[შავი ხვრელი|შავ ხვრელებში]], თუმცა ამის პირადად გამოკვლევა არ უნდა. | info-c = white | info-s = 8 | info-lh = 1.1 }} {{userbox | id = [[File:Artist's impression of the planet orbiting Proxima Centauri.jpg|60px|center]] | id-c = black | info = ეს მომხმარებელი იმედოვნებს, რომ ერთ დღესაც [[პროქსიმა კენტავრი b|<span style="color:#ffc629;">'''პროქსიმა კენტავრ b-ს'''</span>]] ეწვევა. | info-c = | info-s = 8 | info-fc = #ffa657 | info-op = background-image: linear-gradient(to right, black, #75380c 200px); | border-c = #e3c571 | border-s = 2 }} {{Userbox | border-c=#CCCC00 | border-s=1| id-c=#FFFF00| id-s=12| id-fc=#000000| id-op=| info-c=#FFFF99| info-s=9| info-fc=#000000| info-lh=1.2em| info-op=| id=[[File:BLW Watch.jpg|40px]]| info=ეს მომხმარებელი მაჯის საათის ტარებით თავს არ იწუხებს, რადგან დრო ფარდობითია.}} {{userbox|black|white|[[File:ISS March 2009.jpg|80px]]|ამ მომხმარებელმა იცის, როგორ შენიშნოს [[საერთაშორისო კოსმოსური სადგური|'''სკს''']] დედამიწიდან.}} {{userbox|#5a2110|#b4b4b4|[[Image:Mars colony icon.jpg]]|ეს მომხმარებელი [[მარსის კოლონიზაცია|<span style="color: black">'''მარსის კოლონიზაციის''']] მომხრეა.}} {{userbox | border-c = black | id-c = white | id-s = 12 | info-c = white | info-s = 8 | info-lh = 1.2 | id = 10 | info = ეს მომხმარებელი მიიჩნევს, რომ სამყაროში 10 ტიპის ადამიანი არსებობს: [[თვლის ორობითი სისტემა|ორობითი სისტემის]] მცოდნეები და არმცოდნეები. }} {{Userbox |border-c=#000 |border-s=1 |id-c=black |id-s=#000000 |id-fc=#000 |info-c=#C68700 |info-s=8 |info-fc=#000000 |id=[[Image:Tesseract.gif|40px]] |info=ეს მომხმარებელი ხშირად ფიქრობს მეოთხე განზომილების შესახებ. }} {{userboxbottom}} |} |} <font color="7bc0d4">გამარჯობა! ჩემი სახელია Lisztomaniac, რაც, ორი სიტყვით, XIX საუკუნის გენიალური კომპოზიტორით, <font>[[ფერენც ლისტი|<font color="7bc0d4">'''ფერენც ლისტით'''</font>]]<font color="7bc0d4">, და მისი ნაწარმოებებით შეპყრობილ ადამიანს ნიშნავს.<br> ვიკიპედიის გარდა, ასევე ვმუშაობ: *[https://the-good-doctor.fandom.com/wiki/The_Good_Doctor_Wiki <font color="7bc0d4">'''„კარგი ექიმის“ ენციკლოპედია'''</span>] <small>''(ადმინისტრატორი/ბიუროკრატი/რედაქტორი)''</small> *[https://close-to-the-enemy.fandom.com/wiki/Close_to_the_Enemy_Wiki <font color="7bc0d4">'''„მტერთან ახლოს“ ენციკლოპედია'''</span>] <small>''(ადმინისტრატორი/ბიუროკრატი/რედაქტორი)</small>'' *[https://batesmotel.fandom.com/wiki/Bates_Motel_Wiki <font color="7bc0d4">'''„ბეიტსის მოტელის“ ენციკლოპედია'''</span>] <small>''(რედაქტორი)''</small> *[https://leonardo-2021.fandom.com/wiki/Leonardo_Wiki <font color="7bc0d4">'''„ლეონარდოს“ ენციკლოპედია'''</span>] <small>''(ადმინისტრატორი/ბიუროკრატი/რედაქტორი)''</small> ''გვერდები, რომლებიც გამუდმებით მჭირდება:'' *[[დახმარება:ზოგიერთი უცხოენოვანი ბგერის გადმოცემა ქართულში|<font color="lime">დახმარება:ზოგიერთი უცხოენოვანი ბგერის გადმოცემა ქართულში</font>]] *[[თარგი:ინფოდაფა პიროვნება|<font color="lime">თარგი:ინფოდაფა პიროვნება</font>]] *[[თარგი:ინფოდაფა ტელევიზია|<font color="lime">თარგი:ინფოდაფა ტელევიზია</font>]] *[[თარგი:ინფოდაფა კინოფილმი|<font color="lime">თარგი:ინფოდაფა კინოფილმი</font>]] *[[თარგი:ინფოდაფა ბეიტსის მოტელის ეპიზოდი|<font color="lime">თარგი:ინფოდაფა ბეიტსის მოტელის ეპიზოდი</font>]] </font> <font color="7bc0d4"> {{Collapse top|<big>'''შექმნილი სტატიები''':</big>|left=yes|bg=#069ACA}} {{Div col|small=yes|colwidth=17em}} {| #[[ფრედი ჰაიმორი]] #[[ფრედი ჰაიმორის ჯილდოების და ნომინაციების სია]] #[[მტერთან ახლოს]] #[[დრაკონის მხედარი (ფილმი)]] #[[თითქმის მეგობრები (2016 წლის ფილმი)]] #[[ოსტატი ჰაროლდი... და ბიჭები (2010 წლის ფილმი)]] #[[საშინაო დავალება (ფილმი)]] #[[საცავი (2021 წლის ფილმი)]] #[[ლეონარდო (2021 წლის ტელესერიალი)]] #[[ოგუსტ რაში]] #[[ჩარლი და შოკოლადის ქარხანა (ფილმი)]] #[[არტური და ორი სამყაროს ომი]] #[[პატარა ვუკი (ფილმი)]] #[[გახუხული პური (ფილმი)]] #[[ბეიტსის მოტელი (ფილმი)]] #[[ბეიტსის მოტელი (ტელესერიალი)]] #[[ბეიტსის მოტელი (პირველი სეზონი)]] #[[ბეიტსის მოტელი (მეორე სეზონი)]] #[[ბეიტსის მოტელი (მესამე სეზონი)]] #[[ბეიტსის მოტელი (მეოთხე სეზონი)]] #[[ბეიტსის მოტელი (მეხუთე სეზონი)]] #[[ბეიტსის მოტელის პერსონაჟების სია]] #[[First You Dream, Then You Die]] #[[Nice Town You Picked, Norma...]] #[[What's Wrong With Norman]] #[[Trust Me]] #[[Ocean View]] #[[The Truth]] #[[The Man in Number 9]] #[[A Boy and His Dog]] #[[Underwater]] #[[Midnight]] #[[Gone But Not Forgotten]] #[[Shadow of a Doubt]] #[[Caleb]] #[[Check-Out]] #[[ნორმა ბეიტსი]] #[[ნორმან ბეიტსი]] #[[ბეიტსის მოტელის ეპიზოდების სია]] #[[ბეიტსის მოტელის ჯილდოების და ნომინაციების სია]] #[[მარიონ კრეინი]] #[[ლილა კრეინი]] #[[ემა სპული]] #[[ფსიქოს სახლი]] #[[მაქს ტირიოტი]] #[[ედვარდ ჰაიმორი]] #[[კარინ კონოვალი]] #[[კიგენ კონორ ტრეისი]] #[[ტერი ჩენი]] #[[ჯერ ბერნსი]] #[[მაიკ ფოგელი]] #[[კერი ერინი]] #[[ტაკერ გეიტსი]] #[[დაიანა კავერნი]] #[[უნგრული რაფსოდია №1]] #[[უნგრული რაფსოდია №3]] #[[უნგრული რაფსოდია №4]] #[[უნგრული რაფსოდია №5]] #[[უნგრული რაფსოდია №7]] #[[უნგრული რაფსოდია №8]] #[[უნგრული რაფსოდია №9]] #[[უნგრული რაფსოდია №11]] #[[უნგრული რაფსოდია №12]] #[[ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 (ლისტი)]] #[[ჰოლოცენის კალენდარი]] #[[ჰაილბრონის აჩრდილი]] #[[მიშელ კიზევეტერის მკვლელობა]] |} {{Div col end}} {{Collapse bottom}} {{Collapse top|<big>'''გაუმჯობესებული/ხელახლა დაწერილი სტატიები''':</big>|left=yes|bg=#069ACA}} {{Div col|small=no|colwidth=30em}} {| #[[კარგი ექიმი (ტელესერიალი)]] |} {{Collapse bottom}} {{Collapse top|<big>'''მომავალი სტატიები''':</big>|left=yes|bg=#069ACA}} {{Div col|small=yes|colwidth=17em}} {| #<font color="black">ვერა ფარმიგა</font> #<font color="black">ნესტორ კარბონელი</font> #<font color="black">ოლივია კუკი</font> #<font color="black">ნიკოლა პელცი</font> #<font color="black">კენი ჯონსონი</font> #<font color="black">მატილდა</font> #<font color="black">აგათა კრისტის პუარო</font> #<font color="black">მელისა მაკარტი</font> #<font color="black">მონკი</font> #<font color="black">პოლიციელები ქვედაბოლოებში</font> #<font color="black">ავალონის ნისლები (მინისერიალი)</font> #<font color="black">ორი ძმა (2004 წლის ფილმი)</font> #<font color="black">ხუთი ბავშვი და იგი (ფილმი)</font> #<font color="black">არტური და უჩინმაჩინები</font> #<font color="black">არტური და მალთაზარის შურისძიება</font> #<font color="black">მოგზაურობა (2016 წლის ფილმი)</font> #<font color="black">ოქროს კომპასი (ფილმი)</font> #<font color="black">ტურ დე ფრანსი (ფილმი)</font> #<font color="black">ჯადოსნური ქვეყანა (ფილმი)</font> #<font color="black">სპაიდერვიკის ქრონიკები (ფილმი)</font> #<font color="black">კარგი წელი</font> #<font color="black">ასტრო ბიჭი</font> #<font color="black">ჯასტინი და სიმამაცის რაინდები</font> #<font color="black">The Escape Artist</font> #<font color="black">Plunge</font> #<font color="black">Presumed Innocent</font> #<font color="black">Meltdown</font> #<font color="black">The Box</font> #<font color="black">The Immutable Truth</font> #<font color="black">A Death in the Family</font> #<font color="black">The Arcanum Club</font> #<font color="black">Persuasion</font> #<font color="black">Unbreak-Able</font> #<font color="black">The Deal</font> #<font color="black">Norma Louise</font> #<font color="black">The Last Supper</font> #<font color="black">The Pit</font> #<font color="black">Crazy</font> #<font color="black">Unconscious</font> #<font color="black">A Danger to Himself and Others</font> #<font color="black">Goodnight, Mother</font> #<font color="black">'Til Death Do You Part</font> #<font color="black">Lights of Winter</font> #<font color="black">Refraction</font> #<font color="black">The Vault</font> #<font color="black">There's No Place Like Home</font> #<font color="black">Unfaithful</font> #<font color="black">Forever</font> #<font color="black">Norman</font> #<font color="black">Dark Paradise</font> #<font color="black">The Convergence of the Twain</font> #<font color="black">Bad Blood</font> #<font color="black">Hidden</font> #<font color="black">Dreams Die First</font> #<font color="black">Marion</font> #<font color="black">Inseparable</font> #<font color="black">The Body</font> #<font color="black">Visiting Hours</font> #<font color="black">The Cord</font> #<font color="black">ფერენც ლისტი</font> #<font color="black">ფერენც ლისტის ნაწარმოებების სია</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდიები</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №2</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №6</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №10</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №13</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №14</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №15</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №16</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №17</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №18</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №18</font> #<font color="black">უნგრული რაფსოდია №19</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდები</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №1</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №2</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №3</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №4</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №5</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №6</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №7</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №8</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №9</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №10</font> #<font color="black">ტრანსცენდენტული ეტიუდი №11</font> #<font color="black">ედ გეინი</font> #<font color="black">რობერტ ბლოხი</font> #<font color="black">ფსიქო (ფრენჩაიზი)</font> #<font color="black">ფსიქო (რომანი)</font> #<font color="black">ფსიქო II (რომანი)</font> #<font color="black">ფსიქო (ფილმი)</font> #<font color="black">ფსიქო II (ფილმი)</font> #<font color="black">ფსიქო III</font> #<font color="black">ფსიქო IV: დასაწყისი</font> #<font color="black">ფსიქო (1998 წლის ფილმი)</font> #<font color="black">შავი ხვრელი</font> #<font color="black">თეთრი ხვრელი</font> #<font color="black">ჭიის ხვრელი</font> #<font color="black">ეგზოტიკური მატერია</font> #<font color="black">უცხო მატერია</font> #<font color="black">ანტიმატერია</font> #<font color="black">ტრაექტორია</font> <font color="black">და მრავალი სხვა.</font> |} {{Div col end}} {{Collapse bottom}} [[კატეგორია:ათეისტი ვიკიპედიელები]] [[en:User:Lisztomaniac]] [[fr:Utilisateur:Lisztomaniac]] </noinclude> g3zvwxlyd3dafs7pqzbw22svbc60hlx 0 493387 4409260 4377644 2022-08-20T15:37:03Z 95.104.37.236 wikitext text/x-wiki 4409264 4409260 2022-08-20T16:05:17Z David1010 704 [[Special:Contributions/95.104.37.236|95.104.37.236]]-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა [[User:გიო ოქრო|გიო ოქრო]]-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = ჩარლი დამელიო | ფოტო =Charli_D'Amelio_3.jpg | ფოტოს სიგანე = |წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = | დაბთარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2004|5|1}} <ref>{{Cite web |date=April 14, 2020 |title=TikTok Star Charli D'Amelio Has No Idea How She Got So Famous |url=https://www.cosmopolitan.com/entertainment/celebs/amp31019692/who-is-charli-damelio-tiktok/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200222200149/https://www.cosmopolitan.com/entertainment/celebs/amp31019692/who-is-charli-damelio-tiktok/ |archive-date=February 22, 2020 |access-date=March 21, 2020 |website=[[Cosmopolitan (magazine)|Cosmopolitan]]}}</ref> | დაბადგილი = [[ნორუოლკი]], [[აშშ]] | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = | გარდადგილი = | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = ტიკ-ტოკერი, მოცეკვავე | აქტიურობის წლები = 2019–დღემდე | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = | პარტნიორები = | შვილები = | მამა = | დედა = | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | სახელი1 = | მოდული1 = | სახელი2 = | მოდული2 = | სახელი3 = | მოდული3 = | სახელი4 = | მოდული4 = | სახელი5 = | მოდული5 = | სახელი6 = | მოდული6 = | სახელი7 = | მოდული7 = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ჩარლი დამელიო''' (დ. [[1 მაისი]], [[2004]], [[ნორუოლკი]], [[აშშ]]) — [[ამერიკელები|ამერიკელი]] ინტერნეტ-სელებრითი, ტიკ-ტოკერი და მოცეკვავე. არის ყველაზე მეტი მიმდევარის მქონე ტიკ-ტოკერი. მას „[[TikTok]]“-ზე 100 მილიონზე მეტი მიმდევარი ჰყავს. დამელიო არის მეორე ყველაზე მაღალანაზღაურებადი ტიკ-ტოკერი. ტიკ-ტოკზე ვიდეობის ატვირთვა დაიწყო [[2019]] წელს. დამელიო არის პირველი ვინც მოახერხა პლატფორმაზე 100 მილიონი მიმდევარის მოგროვება.<ref>{{cite news |title=TikTok star Charli D'Amelio first to hit 100m followers |url=https://www.bbc.com/news/technology-55048385 |website=BBC News |access-date=November 27, 2020 |language=en |date=November 23, 2020}}</ref> ჰყავს და, [[დიქსი დამელიო]]. ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.charlidamelio.com/ ოფიციალური საიტი] * {{imdb|11413612}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:დამელიო, ჩარლი}} [[კატეგორია:დაბადებული 2004]] [[კატეგორია:დაბადებული 1 მაისი]] [[კატეგორია:ამერიკელი ტიკ-ტოკერები]] k05icz2x8ntbdw9bd0iqzghw3iivpq2 0 496082 4409341 4404796 2022-08-20T22:51:39Z AvtandiliGrrig 143984 დავამატე მნიშვნელოვანი და საინტერესო ინფორმაცია wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პროგრამა | სახელი = TikTok | ლოგო = [[File:Tiktok logo text.svg|250px]] | სურათი = | სურათის აღწერა = | სურათი2 = | სურათის აღწერა2 = | ავტორი = ByteDance | მწარმოებელი = | გამოშვების თარიღი = [[სექტემბერი]], [[2016]] | ბოლო გამოშვების ვერსია = 25.1.1 | ბოლო გამოშვების თარიღი = 10 ივლისი, 2022 | ბოლო საცდელი ვერსია = | ბოლო საცდელი ვერსიის თარიღი = | პროგრამირების ენა = | ოპერაციული სისტემა = | პლატფორმა = | რეპო = | ენა = 40 ენა | სტატუსი = | ჟანრი = | ლიცენზია = | alexa = | საიტი = {{URL|https://www.tiktok.com|tiktok.com}}<br/>{{URL|https://www.douyin.com|douyin.com}} | სტანდარტი = | თარიღი = }} '''TikTok''', ჩინეთში აგრეთვე ცნობილია როგორც '''Douyin''' — სოციალური ქსელი, ვიდეობის გაზიარების ონლაინ-პლატფორმა. გაეშვა [[2016]] წელს. აპლიკაცია ხელმისაწვდომია [[iOS]]-სა და [[Android]]-ზე, 40 ენაზე. [[2020]] წლის [[ოქტომბერი|ოქტომბრის]] მონაცემებით, აპლიკაცია მსოფლიო მასშტაბით 2 მილიარდზე მეტჯერ არის ჩამოტვირთული. „Morning Consult“-მა იგი 2020 წლის მესამე ყველაზე სწრაფად ზრდად აპლიკაციად დაასახელა, „Zoom"-ის და „Peacock“-ის შემდეგ. „Cloudflare“-მა კი, [[2021]] წლის ყველაზე პოპულარულ საიტად გამოაცხადა. „TikTok“-ი კრიტიკის ობიექტიც გახდა სხვადასხვა ისეთი ფსიქოლოგიური ეფექტების გამო, როგორიცაა მიჩვევა, დამოკიდებულება. აგრეთვე, ცენზურის ზომიერებასა და მომხმარებლების კონფიდენციალურობის საკითხებზე. "TikTok"-ი დაბლოკილია [[ირანი|ირანში]], [[ინდოეთი|ინდოეთში]], [[პაკისტანი|პაკისტანში]], [[ინდონეზია|ინდონეზიაში]], [[ბანგლადეში|ბანგლადეშში]] და [[ავღანეთი|ავღანეთში]]. 2020 წელს, [[დონალდ ტრამპი|დონალდ ტრამპმა]] სცადა საიტის დაბლოკვა [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებულ შტატებში]]. "TikTok"-ის მომხმარებლების 41% 16-24 წლის ადამიანები არიან, რომელთა 90% საიტს ყოველდღიურად იყენებს. ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.tiktok.com/ TikTok] {{ესკიზი}} [[კატეგორია:TikTok]] [[კატეგორია:სოციალური ქსელები]] ig6hogskiejzi2nn5iefeqtjnky40bb 0 501130 4409344 4401888 2022-08-21T04:35:22Z InternetArchiveBot 124291 გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = დუბროვკა |ქვეყანა =რუსეთი |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი = ბაშკირეთი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = |რაიონი = აურგაზის რაიონი |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''დუბროვკა ''' ({{lang-ba|Дубровка}}) — სოფელი [[რუსეთის ფედერაცია]]ში, [[ბაშკირეთი]]ს რესპუბლიკის [[აურგაზის რაიონი|აურგაზის რაიონში]]. [[2010]] წლის მონაცემებით, სოფელში ცხოვრობს 150 ადამიანი.<ref>[http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/2f055a804e303140ba45fe3bf8d20d64/Численность+населения+по+населенным+пунктам+Республики+Башкортостан.pdf Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190517104742/http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/2f055a804e303140ba45fe3bf8d20d64/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%BF%D0%BE+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC+%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BC+%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD.pdf |date=2019-05-17 }}. Проверено 20 августа 2014..</ref> რაიონულ ცენტრ [[თოლბაზი (აურგაზის რაიონი)|თოლბაზიდან]] დაშორებულია 18 კილომეტრით. უახლოესი რკინიგზის სადგურია [[ბელოე-ოზერო]], რომელიც დაშორებულია 29 კმ-ით. [[2002]] წლის აღწერის მიხედვით, მოსახლეობის უმრავლესობას [[ჩუვაშები]] შეადგენენ (97%).<ref name="справочник">Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls приложение в формате Excel].</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.asmo-rb.ru Совет муниципальных образований Республики Башкортостан]. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{აურგაზის რაიონი}} [[კატეგორია:აურგაზის რაიონის სოფლები]] m06numn0vwbx39za1nu4hh074bmmytd 0 501147 4409343 4401878 2022-08-21T04:03:05Z InternetArchiveBot 124291 გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = დიურტიული |რეგიონის ტიპი = |რეგიონი = ბაშკირეთი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = |რაიონი = აურგაზის რაიონი |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''დიურტიული''' ({{lang-ba|Дүртөйлө}}) — სოფელი [[რუსეთის ფედერაცია]]ში, [[ბაშკირეთი]]ს რესპუბლიკის [[აურგაზის რაიონი|აურგაზის რაიონში]]. [[2010]] წლის მონაცემებით, სოფელში ცხოვრობს 15 ადამიანი.<ref>[http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/2f055a804e303140ba45fe3bf8d20d64/Численность+населения+по+населенным+пунктам+Республики+Башкортостан.pdf Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190517104742/http://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/2f055a804e303140ba45fe3bf8d20d64/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%BF%D0%BE+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC+%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BC+%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%91%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD.pdf |date=2019-05-17 }}. Проверено 20 августа 2014..</ref> რაიონულ ცენტრ [[თოლბაზი (აურგაზის რაიონი)|თოლბაზიდან]] დაშორებულია 25 კილომეტრით. უახლოესი რკინიგზის სადგურია [[ბელოე-ოზერო]], რომელიც დაშორებულია 9 კმ-ით. [[2002]] წლის აღწერის მიხედვით, მოსახლეობის უმრავლესობას [[ჩუვაშები]] შეადგენენ (100%).<ref name="справочник">Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — [http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls приложение в формате Excel].</ref>. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.asmo-rb.ru Совет муниципальных образований Республики Башкортостан]. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{აურგაზის რაიონი}} [[კატეგორია:აურგაზის რაიონის სოფლები]] iezuoklfsnn4md06t41v71zloytbxwq 0 516014 4409238 4393830 2022-08-20T14:00:33Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კინოფილმი | სახელი = „ყველაზე სწრაფები მსოფლიოში“ | სურათი = Kvelaze_stsrapebi_msoplioshi.jpg | სურათის ზომა = | ჩარჩო = | წარწერა = | ჟანრი = [[კომედია]] | კინოსტუდია = „[[ქართული ფილმი]]“ | კომპანია = | დისტრიბუტორი = | სცენარის ავტორი = ამირან ჭიჭინაძე, გია მატარაძე | ნაწარმოები = | ეფუძნება = | ისტორია = | ტექსტს კითხულობს = [[რამაზ გიორგობიანი]] | დამდგმელი რეჟისორი = [[გიორგი მატარაძე|გია მატარაძე]] | მონტაჟი = გულნარა (გულიკო) ომიაძე | როლებში = | ოპერატორი = ლერი მაჩაიძე | რეჟისორი = | მხატვარი = გიორგი მიქელაძე | კომპოზიტორი = გომარ სიხარულიძე | მუსიკა = | სიმღერის ტექსტის ავტორი = | ხმის ოპერატორი = ოჰანეს მაგაკიანი | პროდიუსერი = მურმან ცინცაძე | გამოსვლის თარიღი = [[1985]] | ხანგრძლივობა = 66 წთ | ქვეყანა = {{დროშა|სსრკ}}<br>{{დროშა|საქართველოს სსრ}} | ენა = [[ქართული ენა|ქართული]] | ბიუჯეტი = | შემოსავალი = | წინა = | შემდეგი = | საიტი = }} '''„ყველაზე სწრაფები მსოფლიოში“''' — [[1985]] წლის [[ქართული]] მხატვრული ფილმი. რეჟისორი [[გიორგი მატარაძე]].<ref>[http://geocinema.ge//ka/movies/426 ეროვნული ფილმოგრაფია]</ref> ==სიუჟეტი== ფილმი მოგვითხრობს მხიარულ საანეგდოტო ისტორიებს საქართველოს ერთ-ერთი, გამორჩეული კოლორიტული მხარის — [[რაჭა|რაჭის]] მცხოვრებთა შესახებ, რომლებიც თავიანთი დინჯი ხასიათით გამოირჩევიან. ==როლებს ასრულებენ== * [[რამაზ გიორგობიანი]] <small>(წამყვანი)</small> * [[ტრისტან სარალიძე]] * [[ზურაბ ქაფიანიძე]] * [[გურამ ფირცხალავა]] * [[გივი ბერიკაშვილი]] * [[შოთა სხირტლაძე]] * ამირან ბუაძე * ზაზა ქაშიბაძე * ნესტან შარია * [[ზაზა კოლელიშვილი]] * [[მარინა კახიანი]] * [[ვაჟა ფირცხალაიშვილი]] * [[ბერდია ინწკირველი]] * [[გურამ გოგუა]] ==დამდგმელი ჯგუფი== *რეჟისორი [[გიორგი მატარაძე|გია მატარაძე]] *სცენარის ავტორები ამირან ჭიჭინაძე, გია მატარაძე *ოპერატორი ლერი მაჩაიძე *მხატვარი გიორგი მიქელაძე *კომპოზიტორი გომარ სიხარულიძე ==რესურსები ინტერნეტში== * {{geocinema|426}} * {{imdb title|0826565|ყველაზე სწრაფები მსოფლიოში}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ქართული ფილმები]] [[კატეგორია:ფილმები ანბანის მიხედვით]] [[კატეგორია:ქართულენოვანი ფილმები]] [[კატეგორია:1985 წლის ფილმები]] [[კატეგორია:კინოსტუდია „ქართული ფილმის“ ფილმები]] 9zf4axjvufoz1asxsxayq0j3ksu3z7l 4409243 4409238 2022-08-20T14:14:30Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კინოფილმი | სახელი = „ყველაზე სწრაფები მსოფლიოში“ | სურათი = Kvelaze_stsrapebi_msoplioshi.jpg | სურათის ზომა = | ჩარჩო = | წარწერა = | ჟანრი = [[კომედია]] | კინოსტუდია = „[[ქართული ფილმი]]“ | კომპანია = | დისტრიბუტორი = | სცენარის ავტორი = [[ამირან ჭიჭინაძე]], გია მატარაძე | ნაწარმოები = | ეფუძნება = | ისტორია = | ტექსტს კითხულობს = [[რამაზ გიორგობიანი]] | დამდგმელი რეჟისორი = [[გიორგი მატარაძე|გია მატარაძე]] | მონტაჟი = გულნარა (გულიკო) ომიაძე | როლებში = | ოპერატორი = ლერი მაჩაიძე | რეჟისორი = | მხატვარი = გიორგი მიქელაძე | კომპოზიტორი = [[გომარ სიხარულიძე]] | მუსიკა = | სიმღერის ტექსტის ავტორი = | ხმის ოპერატორი = ოჰანეს მაგაკიანი | პროდიუსერი = მურმან ცინცაძე | გამოსვლის თარიღი = [[1985]] | ხანგრძლივობა = 66 წთ | ქვეყანა = {{დროშა|სსრკ}}<br>{{დროშა|საქართველოს სსრ}} | ენა = [[ქართული ენა|ქართული]] | ბიუჯეტი = | შემოსავალი = | წინა = | შემდეგი = | საიტი = }} '''„ყველაზე სწრაფები მსოფლიოში“''' — [[1985]] წლის [[ქართული]] მხატვრული ფილმი. რეჟისორი [[გიორგი მატარაძე]].<ref>[http://geocinema.ge//ka/movies/426 ეროვნული ფილმოგრაფია]</ref> ==სიუჟეტი== ფილმი მოგვითხრობს მხიარულ საანეგდოტო ისტორიებს საქართველოს ერთ-ერთი, გამორჩეული კოლორიტული მხარის — [[რაჭა|რაჭის]] მცხოვრებთა შესახებ, რომლებიც თავიანთი დინჯი ხასიათით გამოირჩევიან. ==როლებს ასრულებენ== * [[რამაზ გიორგობიანი]] <small>(წამყვანი)</small> * [[ტრისტან სარალიძე]] * [[ზურაბ ქაფიანიძე]] * [[გურამ ფირცხალავა]] * [[გივი ბერიკაშვილი]] * [[შოთა სხირტლაძე]] * ამირან ბუაძე * ზაზა ქაშიბაძე * ნესტან შარია * [[ზაზა კოლელიშვილი]] * [[მარინა კახიანი]] * [[ვაჟა ფირცხალაიშვილი]] * [[ბერდია ინწკირველი]] * [[გურამ გოგუა]] ==დამდგმელი ჯგუფი== *რეჟისორი [[გიორგი მატარაძე|გია მატარაძე]] *სცენარის ავტორები [[ამირან ჭიჭინაძე]], გია მატარაძე *ოპერატორი ლერი მაჩაიძე *მხატვარი გიორგი მიქელაძე *კომპოზიტორი [[გომარ სიხარულიძე]] ==რესურსები ინტერნეტში== * {{geocinema|426}} * {{imdb title|0826565|ყველაზე სწრაფები მსოფლიოში}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ქართული ფილმები]] [[კატეგორია:ფილმები ანბანის მიხედვით]] [[კატეგორია:ქართულენოვანი ფილმები]] [[კატეგორია:1985 წლის ფილმები]] [[კატეგორია:კინოსტუდია „ქართული ფილმის“ ფილმები]] pya7a434gi5efp20rhqqxi72teoree7 0 526040 4409292 4409059 2022-08-20T16:30:54Z ზურა6446 102258 /* ფონი */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)}} '''რუსეთის შეჭრა უკრაინაში''' — დაიწყო 2022 წლის 24 თებერვალს. შეჭრამ გამოიწვია ევროპის უდიდესი დევნილთა კრიზისი [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომის]] შემდეგ<ref name="Blake-2022-03-15">{{cite news|last1=Keane|first1=Daniel|last2=Blake|first2=Elly|date=14 March 2022|title=What is the Homes for Ukraine refugees scheme and how do you apply?|website=[[Evening Standard]]|url=https://www.standard.co.uk/news/uk/host-ukraine-refugee-scheme-uk-london-russia-war-apply-b987910.html|url-status=live|url-access=subscription|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314151733/https://www.standard.co.uk/news/uk/host-ukraine-refugee-scheme-uk-london-russia-war-apply-b987910.html|archive-date=14 March 2022|issn=2041-4404}}</ref><ref name=":3">{{cite news|last1=Pita|first1=Antonio|last2=Costa|first2=Raúl Sánchez|date=3 March 2022|title=Ukrainian exodus could be Europe's biggest refugee crisis since World War II|newspaper=[[El País]]|url=https://english.elpais.com/international/2022-03-03/ukrainian-exodus-could-be-europes-biggest-refugee-crisis-since-world-war-ii.html|url-status=live|access-date=9 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220405100721/https://english.elpais.com/international/2022-03-03/ukrainian-exodus-could-be-europes-biggest-refugee-crisis-since-world-war-ii.html|archive-date=5 April 2022|issn=0213-4608}}</ref> 6.4 მილიონზე მეტმა უკრაინელმა დატოვა ქვეყანა<ref name="UNHCR-Ukraine">{{cite web|title=Situation Ukraine Refugee Situation|date=<!--kept up-to-date-->|website=[[United Nations High Commissioner for Refugees]]|url=https://data2.unhcr.org/en/situations/ukraine|access-date=23 July 2022}}</ref><ref name="Liz Truss">{{cite web|date=3 July 2022|title=Liz Truss mulls seizure of Russian assets in UK to give to Ukraine|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jul/03/liz-truss-mulls-seizure-of-russian-assets-in-uk-to-give-to-ukraine|access-date=4 July 2022|website=the Guardian|language=en}}</ref> და ქვეყნის მოსახლეობის მესამედი იძულებით გადაადგილებული პირი გახდა.<ref name=":43">{{cite news|last1=Ratcliffe|first1=Rebecca|last2=Clayton|first2=Abené|last3=Gabbatt|first3=Adam|last4=Chao-Fong|first4=Léonie|last5=Lock|first5=Samantha|last6=Ambrose|first6=Tom|date=19 March 2022|title=Biden outlines 'consequences' if China aids Russia – as it happened|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/mar/18/russia-ukraine-war-latest-news-biden-to-warn-xi-against-backing-putin-as-russian-military-offensives-falter-live|url-status=live|access-date=28 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220329020321/https://www.theguardian.com/world/live/2022/mar/18/russia-ukraine-war-latest-news-biden-to-warn-xi-against-backing-putin-as-russian-military-offensives-falter-live|archive-date=29 March 2022|issn=1756-3224|oclc=60623878}}</ref><ref>{{cite news|date=31 March 2022|title=Ukraine war: Putin being misled by fearful advisers, US says|work=[[BBC News]]|publisher=BBC|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60936117|url-status=live|access-date=31 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220331020115/https://www.bbc.com/news/world-europe-60936117|archive-date=31 March 2022}}</ref> შეჭრამ ასევე გამოიწვია გლობალური საკვების ნაკლებობა.<ref>{{cite news|last1=Barbaro|first1=Michael|last2=Chaturvedi|first2=Asthaa|last3=Szypko|first3=Rob|last4=Quester|first4=Rachel|last5=Johnson|first5=Michael|last6=Baylen|first6=Liz O.|last7=Daniel|first7=Chelsea|last8=Powell|first8=Dan|last9=Lozano|first9=Marion|date=5 April 2022|title=How the War in Ukraine is Creating a Global Food Crisis|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2022/04/05/podcasts/the-daily/ukraine-russia-food-supply.html|access-date=15 June 2022|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news|title=The coming food catastrophe|newspaper=The Economist|url=https://www.economist.com/leaders/2022/05/19/the-coming-food-catastrophe|access-date=15 June 2022|issn=0013-0613}}</ref> 2014 წელს რუსეთი შეიჭრა [[ყირიმი|ყირიმში]] და [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|მიიერთა]] ის, ასევე რუსეთის მიერ მხარდაჭერილმა სეპარატისტებმა დაიკავეს [[დონბასი|დონბასის]] ნაწილი სამხრეთ-აღმოსავლეთ უკრაინაში, კერძედ ლუჰანსკისა და დონეცკის ოლქები, რამაც ადგილობრივ რეგიონში [[დონბასის ომი|ომი]] გამოიწვია.<ref>{{cite news |last1=Kirby |first1=Jen |last2=Guyer |first2=Jonathan |date=24 February 2022 |title=Russia's war in Ukraine, explained |work=[[Vox (website)|Vox]] |url=https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions-invasion-explained |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174928/https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions-invasion-explained |archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |date=28 February 2022 |title=Conflict in Ukraine |url=https://cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/conflict-ukraine |access-date=28 February 2022 |website=Global Conflict Tracker |publisher=[[Council on Foreign Relations]]}}</ref> 2021 წელს რუსეთმა დაიწყო ფართო სამხედრო ძალის თავმოყრა უკრაინის საზღვართან, თავი მოიყარა 190 000-ზე მეტმა სამხედრომ და მათმა აღჭურვილობამ. სატელევიზიო მიმართვაში [[ვლადიმერ პუტინი|ვლადიმერ პუტინმა]] გამოაჩინა ირიდენტისტული ხედვები,<ref>{{cite news |date=26 February 2022 |title=Russia's invasion of Ukraine |newspaper=[[The Economist]] |url=https://www.economist.com/briefing/2022/02/26/russias-invasion-of-ukraine |url-status=live |url-access=subscription |access-date=26 February 2022 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.economist.com/briefing/2022/02/26/russias-invasion-of-ukraine |archive-date=26 February 2022 |issn=0013-0613 |quote=Though the target of Mr. Putin's tirade on February 21st was Ukraine, the former Soviet republics now in NATO, Estonia, Latvia and Lithuania, have cause for alarm over his irredentism.}}</ref> შეერკინა უკრაინის უფლებას, იყოს სახელმწიფო,<ref name="Putin Ukraine statehood">{{cite magazine |last=Perrigo |first=Billy |date=22 February 2022 |title=How Putin's Denial of Ukraine's Statehood Rewrites History |url=https://time.com/6150046/ukraine-statehood-russia-history-putin/ |url-status=live |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |issn=0040-781X |oclc=1311479 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222200708/https://time.com/6150046/ukraine-statehood-russia-history-putin/ |archive-date=22 February 2022 |access-date=28 February 2022 |url-access=registration}}</ref><ref>{{cite news |date=22 February 2022 |title=Putin Says He Does Not Plan to 'Restore Empire' |work=[[Moscow Times]] |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/22/putin-says-he-does-not-plan-to-restore-empire-a76519 |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222050649/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/22/putin-says-he-does-not-plan-to-restore-empire-a76519 |archive-date=22 February 2022 |oclc=1097137921}}</ref> და მცდარად<ref>{{cite news |last1=Tabarovsky |first1=Izabella |last2=Finkel |first2=Eugene |author-link2=Evgeny Finkel |date=27 February 2022 |title=Statement on the War in Ukraine by Scholars of Genocide, Nazism and World War II |work=[[The Jewish Journal of Greater Los Angeles]] |url=https://jewishjournal.com/news/worldwide/345515/statement-on-the-war-in-ukraine-by-scholars-of-genocide-nazism-and-world-war-ii/ |access-date=31 May 2022}}</ref> განაცხადა, რომ უკრაინას მართავდნენ [[ნეონაციზმი|ნეონაცისტები]], რომლებიც ეთნიკური ნიშნით ავიწროებდნენ და სჯიდნენ რუსებს.<ref name="Abbruzzese 2022">{{cite news |last=Abbruzzese |first=Jason |date=24 February 2022 |title=Putin says he is fighting a resurgence of Nazism. That's not true. |publisher=[[NBC News]] |url=https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112830/https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |archive-date=24 February 2022}}</ref> 2022 წლის 21 თებერვალს რუსეთმა აღიარა [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰასნკის სახალხო რესპუბლიკა]], ორი თვითაღიარებული კვაზისახელმწიფო დონბასში.<ref>{{cite news |last=Hernandez |first=Joe |date=22 February 2022 |title=Why Luhansk and Donetsk are key to understanding the latest escalation in Ukraine |publisher=[[NPR]] |url=https://www.npr.org/2022/02/22/1082345068/why-luhansk-and-donetsk-are-key-to-understanding-the-latest-escalation-in-ukrain |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222231626/https://www.npr.org/2022/02/22/1082345068/why-luhansk-and-donetsk-are-key-to-understanding-the-latest-escalation-in-ukrain |archive-date=22 February 2022}}</ref> შემდეგ დღეს რუსეთის ფედერაციულმა საბჭომ ნება დართო პრეზიდენტს სამხედრო ძალის გამოყენებაზე და რუსული ძალები შევიდნენ დონბასში.<ref>{{cite news |last=Hodge |first=Nathan |date=22 February 2022 |title=Russia's Federation Council gives consent to Putin on use of armed forces abroad, Russian agencies report |work=[[CNN International]] |publication-place=Moscow |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-22-22/h_59a413ce984eda5954ce5b9c4655bcc5 |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222170424/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-22-22/h_59a413ce984eda5954ce5b9c4655bcc5 |archive-date=22 February 2022}}</ref> შეჭრა დაიწყო 24 თებერვალს,<ref>{{cite news |last1=Nikolskaya |first1=Polina |last2=Osborn |first2=Andrew |date=24 February 2022 |title=Russia's Putin authorises 'special military operation' against Ukraine |work=[[Reuters]] |publication-place=Moscow |url=https://www.reuters.com/world/europe/russias-putin-authorises-military-operations-donbass-domestic-media-2022-02-24/ |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224032217/https://www.reuters.com/world/europe/russias-putin-authorises-military-operations-donbass-domestic-media-2022-02-24/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> როდესაც პუტინმა გამოაცხადა „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“ უკრაინის „დემილიტარიზაციასა და დენაციფიკაციისთვის“.<ref>{{cite news |last1=Grunau |first1=Andrea |last2=von Hein |first2=Matthias |last3=Theise |first3=Eugen |last4=Weber |first4=Joscha |date=25 February 2022 |title=Fact check: Do Vladimir Putin's justifications for going to war against Ukraine add up? |publisher=[[Deutsche Welle]] |url=https://www.dw.com/en/fact-check-do-vladimir-putins-justifications-for-going-to-war-against-ukraine-add-up/a-60917168 |url-status=live |access-date=1 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225162831/https://www.dw.com/en/fact-check-do-vladimir-putins-justifications-for-going-to-war-against-ukraine-add-up/a-60917168 |archive-date=25 February 2022}}</ref><ref name="Waxman 2022">{{cite magazine |last=Waxman |first=Olivia B. |date=3 March 2022 |title=Historians on What Putin Gets Wrong About 'Denazification' in Ukraine |url=https://time.com/6154493/denazification-putin-ukraine-history-context/ |url-status=live |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |issn=0040-781X |oclc=1311479 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220303211420/https://time.com/6154493/denazification-putin-ukraine-history-context/ |archive-date=3 March 2022 |access-date=1 June 2022}}</ref> რამდენიმე წუთში საჰაერო და სარაკეტო იერიშები დაიწყო უკრაინის ყველა რეგიონში, მათ შორის დედაქალაქ [[კიევი|კიევშიც]]. ამას მოჰყვა სახმელეთო შეჭრა რამდენიმე მიმართულებით.<ref>{{cite web |date=24 February 2022 |title=Russia attacks Ukraine |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073725/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN International]]}}</ref><ref name="kirbyBBC">{{cite news |last=Kirby |first=Paul |date=9 March 2022 |title=Why is Russia invading Ukraine and what does Putin want? |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-56720589 |access-date=9 March 2022}}</ref> უკრაინის პრეზიდენტ [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკიმ]] გამოაცხადა [[საომარი მდგომარეობა უკრაინაში|საომარი მდგომარეობა]] და საყოველთაო მობილიზაცია 18-იდან 60-მდე ასაკის ყველა მამაკაცისთვის, რომლებსაც აეკრძალათ ქვეყნის დატოვება.<ref>{{cite news |date=24 February 2022 |title=Ukrainian president signs decree on general mobilisation of population -Interfax |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |url-status=live |access-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025205/https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |archive-date=25 February 2022}}</ref><ref name="Interfax 2022">{{cite web |date=25 February 2022 |title=Zelensky signs decree declaring general mobilization |url=https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |access-date=25 February 2022 |website=[[Interfax-Ukraine]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113724/https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |url-status=live}}</ref> რუსეთის შეტევა თავდაპირველად დაიწყო [[კიევისათვის ბრძოლა|ჩრდილოეთის ფრონტზე]] ბელარუსიდან კიევის მიმართულებით, [[სამხრეთ უკრაინის კამპანია|სამხეთის ფრონტზე]] ყირიმიდან, [[ჩრდილო-აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია|ჩრდილო-აღმოსავლეთის ფრონტსა]] და [[აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია|აღმოსავლეთის ფრონტზე]] დონეცკისა და ლუჰანსკიდან.<ref name="CBS-2022-03-20">{{cite news |title=Ukraine rejects Russian demand to surrender port city of Mariupol in exchange for safe passage |date=20 March 2022 |publisher=[[CBS News]] |url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-mariupol-russia-surrender-reject/ |access-date=21 March 2022}}</ref><ref name="CBC-2022-03-21">{{cite news |title=Ukraine refuses to surrender Mariupol as scope of human toll remains unclear |date=21 March 2022 |publisher=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |url=https://www.cbc.ca/news/world/ukraine-russia-war-march21-1.6391709 |access-date=21 March 2022}}</ref> მარტის განმავლობაში რუსეთის წინსვლა კიევის მიმართულებით უშედეგო იყო. მძიმე დანაკარგებისა და ძლიერი წინააღმდეგობის შედეგად რუსეთის ძალებმა [[კიევის ოლქი]] დატოვეს 3 აპრილს. 19 აპრილს დაიწყო განახლებული თავდასხმა დონბასიდან, რომელიც ნელა გაგრძელდა, [[ლუჰანსკის ოლქი]] მთლიანად აიღეს 3 ივლისს,<ref>{{Cite news |last=Balmforth |first=Tom |date=4 July 2022 |title=Analysis: Russia hails capture of Luhansk region, but big Ukraine battles lie ahead |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-hails-capture-luhansk-region-big-ukraine-battles-lie-ahead-2022-07-04/ |access-date=7 July 2022}}</ref> როდესაც სხვა ფრონტები უძრავი იყო ამავე დროს რუსეთი აგრძელებდა სამოქალაქო და სამხედრო სამიზნეების დაბომბვას ფრონტის ხაზიდან შორს, მათ შორის კიევში,<ref>{{Cite news |last=Myre |first=Greg |date=26 June 2022 |title=Russia bombs Kyiv in a weekend missile barrage across Ukraine |language=en |work=NPR |url=https://www.npr.org/2022/06/26/1107688656/russia-strikes-kyiv |access-date=7 July 2022}}</ref> [[ლვივი|ლვივში]],<ref>{{cite web |title=Russia hits Lviv again as Putin's campaign of terror focuses on Ukraine's shell-shocked east |url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-news-russia-war-lviv-attack-mariupol-evacuations-putin-offensive-in-east/ |access-date=7 July 2022 |website=www.cbsnews.com |language=en-US}}</ref> [[ოდესა|ოდესასა]] და [[კრემენჩუკი|კრემენჩუკში]], სხვებთან ერთად.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/live/2022/07/20/world/ukraine-russia-war#russia-ukraine-territory-expansion-lavrov |title=Ukraine News: Kyiv Intensifies Attacks on Russian Positions in South |work=[[The New York Times]] |date=20 July 2022}}</ref> შეჭრა ფართომაშტაობიანად დაიგმო საერთაშორისო დონეზე. [[გაეროს გენერალური ასამბლეა|გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ]] მიიღო რეზოლუცია, რომელიც გმობდა შეჭრას და რუსეთისგან ითხოვდა ჯარების სრულიად გაყვანას უკრაინის ტერიტორიიდან.<ref name="auto3">{{cite news|date=2 March 2022|title=UN resolution against Ukraine invasion: Full text|publisher=[[Al Jazeera]]|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/3/unga-resolution-against-ukraine-invasion-full-text|access-date=25 March 2022|quote=The General Assembly{{nbsp}}... [d]eplores in the strongest terms the aggression by the Russian Federation against Ukraine in violation of Article 2 (4) of the Charter}}</ref> [[გაეროს საერთაშორისო სასამართლო|საერთაშორისო სასამართლომ]] უბრძანა რუსეთს შეეჩერებინა სამხედრო ოპერაციები და [[ევროპის საბჭო|ევროპის საბჭომ]] გააძევა რუსეთი. ბევრმა ქვეყანამ დააწესა სანქციები რუსეთზე, რომლებმაც იმოქმედეს რუსეთისა და მსოფლიოს ეკონომიკებზე,<ref name="Sanctions slams Russian economy">{{cite news |last1=Chernova |first1=Anna |last2=Cotovio |first2=Vasco |last3=Thompson |first3=Mark |date=28 February 2022 |title=Sanctions slams Russian economy |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2022/02/28/business/russia-ruble-banks-sanctions/index.html |url-status=live |access-date=28 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220228085645/https://edition.cnn.com/2022/02/28/business/russia-ruble-banks-sanctions/index.html |archive-date=28 February 2022}}</ref> და სამხედრო და ჰუმანიტარული მხარდაჭერა აღმოუჩინეს უკრაინას.<ref name="Al-Jazeera-2022-02-28" /> პროტესტები დაიწყო მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში; რუსეთში დემონსტრანტები დააკავეს და გაზარდეს ცენზურა,<ref>{{cite news |last1=Morin |first1=Rebecca |last2=Subramanian |first2=Courtney |last3=Collins |first3=Michael |last4=Garrison |first4=Joey |last5=Groppe |first5=Maureen |date=24 February 2022 |title=World leaders condemn Russian invasion of Ukraine; EU promises 'harshest' sanctions – live updates |work=[[USA Today]] |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224110055/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/ |archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last1=Stewart |first1=Briar |last2=Seminoff |first2=Corinne |last3=Kozlov |first3=Dmitry |date=24 February 2022 |title=More than 1,700 people detained in widespread Russian protests against Ukraine invasion |url=https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224193201/https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |publisher=[[CBC News]] |agency=[[Associated Press]]}}</ref> აიკრძალა სიტყვები: „ომი“ და „შეჭრა“.<ref name="kirbyBBC"/><ref>{{cite web |url=https://www.npr.org/2022/03/05/1084729579/russian-law-bans-journalists-from-calling-ukraine-conflict-a-war-or-an-invasion |title=Russian law bans journalists from calling Ukraine conflict a 'war' or an 'invasion' |last=Simon |first=Scott |date=5 March 2022 |publisher=NPR |access-date=20 June 2022}}</ref> [[სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო|სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლომ]] დაიწყო გამოძიება [[კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულები|კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულების]] შესახებ უკრაინაში, 2013 წლიდან მოყოლებული, და ასევე იძიებენ [[რუსეთის უკრაინაში შეჭრისას ჩადენილი ომის დანაშაულები (2022)|2022 წლის შეჭრისას ჩადენილ ომის დანაშაულებს]].<ref name="auto5">{{cite news |last=Corder |first=Mike |date=3 March 2022 |title=ICC prosecutor launches Ukraine war crimes investigation |work=Associated Press |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-genocides-crime-war-crimes-europe-499d7b6a9e955f659284b2edc6f1c508 |url-status=live |access-date=9 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220416220634/https://apnews.com/article/russia-ukraine-genocides-crime-war-crimes-europe-499d7b6a9e955f659284b2edc6f1c508 |archive-date=16 April 2022}}</ref> == ფონი == {{მთავარი|ევრომაიდანი|ომი დონბასში}} [[File:Morning first day of Orange Revolution.jpg|thumb|დემონსტრანტები [[მაიდან ნეზალეჟნოსტი|დამოუკიდებლობის მოედანზე]] [[კიევი|კიევში]] [[ნარინჯისფერი რევოლუცია|ნარინჯისფერი რევოლუციისას]] 2004 წლის ნოემბერში]] [[File:Map of Ukraine with Cities.png|thumb|უკრაინა ყირიმითა და ორი თვითგამოცხადებული სეპარატისტული რესპუბლიკით დონბასში, დასავლეთში]] 1991 [[სსრკ-ის დაშლა|წელს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ]], უკრაინა და რუსეთი განაგრძობდნენ მჭიდრო კავშირებს. 1994 წელს უკრაინა დათანხმდა უარი ეთქვა ბირთვულ არსენალზე და ხელი მოაწერა ბუდაპეშტის მემორანდუმს უსაფრთხოების გარანტიების შესახებ იმ პირობით, რომ რუსეთი, დიდი ბრიტანეთი და შეერთებული შტატები გასცემდნენ უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობისა და პოლიტიკური დამოუკიდებლობისა დაცვის გარანტიას. ხუთი წლის შემდეგ, რუსეთი იყო ევროპული უსაფრთხოების ქარტიის ერთ-ერთი ხელმომწერი, სადაც მან „დაადასტურა თითოეული მონაწილე სახელმწიფოს თანდაყოლილი უფლება, იყოს თავისუფალი აირჩიოს ან შეცვალოს თავისი უსაფრთხოების ზომები, მათ შორის ალიანსის ხელშეკრულებები, როგორც ისინი განვითარდებიან“.<ref>{{Cite web|title=Istanbul Document 1999|url=http://www.osce.org/node/39569|publisher=Organization for Security and Co-operation in Europe|date=19 November 1999|access-date=21 July 2015}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ 1991 წლიდან იყო აღიარებული დამოუკიდებელი ქვეყანა, როგორც ყოფილი სსრკ-ს დამფუძნებელი რესპუბლიკა, უკრაინა რუსეთის ხელმძღვანელობის მიერ აღიქმებოდა, როგორც მისი გავლენის სფეროს ნაწილად. 2008 წელს რუსეთის პრეზიდენტმა [[ვლადიმერ პუტინი|ვლადიმერ პუტინმა]] ისაუბრა [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|ჩრდილო ატლანტიკურ ხელშეკრულებაში]] უკრაინის პოტენციური გაწევრიანების წინააღმდეგ.<ref>{{Cite news|last=Harding|first=Luke|last2=Borger|first2=Julian|last3=Chrisafis|first3=Angelique|date=2 April 2008|title=Bush-Putin row grows as pact pushes east|work=[[The Guardian]]|location=[[Moscow]]; [[Bucharest]]; [[Paris]]|url=https://www.theguardian.com/world/2008/apr/02/nato.georgia|url-status=live|url-access=subscription|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220208091130/https://www.theguardian.com/world/2008/apr/02/nato.georgia|archive-date=8 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Dawar|first=Anil|date=4 April 2008|title=Putin warns Nato over expansion|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/2008/apr/04/nato.russia|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220213213527/https://www.theguardian.com/world/2008/apr/04/nato.russia|archive-date=13 February 2022|quote=The Russian president, Vladimir Putin, today repeated his warning that Moscow would view any attempt to expand NATO to its borders as a 'direct threat'.}}</ref> 2009 წელს რუმინელმა ანალიტიკოსმა იულიან ჩიფუმ და მისმა თანაავტორებმა განაცხადეს, რომ უკრაინასთან დაკავშირებით რუსეთმა გამოიყენა [[ბრეჟნევის დოქტრინა|ბრეჟნევის დოქტრინის]] განახლებული ვერსია, რომელიც კარნახობს, რომ უკრაინის სუვერენიტეტი არ შეიძლება იყოს უფრო დიდი ვიდრე [[ვარშავის პაქტი|ვარშავის პაქტის]] წევრი ქვეყნები. საბჭოთა გავლენის სფეროს [[1989 წლის რევოლუციები|დაშლამდე]], 1980-იანი წლების ბოლოს და 1990-იანი წლების დასაწყისში. ეს თვალსაზრისი ეფუძნება წინაპირობას, რომ რუსეთის ქმედებები დასავლეთის დასამშვიდებლად 1990-იანი წლების დასაწყისში უნდა შეხვედროდა დასავლეთის ურთიერთშეთანხმებით, რუსეთის საზღვრის გასწვრივ ნატოს გაფართოების გარეშე. [[File:Euromaidan Kyiv 1-12-13 by Gnatoush 005.jpg|thumb|left|[[ევრომაიდანი]]ს პროტესტი კიევში.]] 2014 წლის 21 თებერვალს პრორუსულმა უკრაინის პრეზიდენტმა [[ვიქტორ იანუკოვიჩი|ვიქტორ იანუკოვიჩმა]] და უკრაინის საპარლამენტო ოპოზიციის ლიდერებმა ხელი მოაწერეს მორიგების შეთანხმებას [[ევრომაიდანი|ევრომაიდანის]] მოძრაობის ფარგლებში (2013–2014) ფარგლებში. მეორე დღეს იანუკოვიჩი [[კიევი|კიევიდან]] გაიქცა იმპიჩმენტის კენჭისყრამდე, რომელმაც მას პრეზიდენტის უფლებამოსილება ჩამოართვა.<ref name="interfax1">{{Cite news|date=24 February 2014|title=Rada removes Yanukovych from office, schedules new elections for May 25|agency=[[Interfax-Ukraine]]|url=http://en.interfax.com.ua/news/general/192030.html|url-status=live|access-date=15 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20200210094859/https://en.interfax.com.ua/news/general/192030.html|archive-date=10 February 2020}}</ref><ref name="RadioFreeEurope">{{Cite news|last=Sindelar|first=Daisy|date=23 February 2014|title=Was Yanukovych's Ouster Constitutional?|work=Radiofreeeurope/Radioliberty|publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty|url=http://www.rferl.org/content/was-yanukovychs-ouster-constitutional/25274346.html|url-status=live|access-date=25 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20200729143204/https://www.rferl.org/a/was-yanukovychs-ouster-constitutional/25274346.html|archive-date=29 July 2020}}</ref><ref name="huffingtonpost1">{{Cite news|last=Feffer|first=John|date=14 March 2014|title=Who Are These 'People,' Anyway?|work=[[HuffPost]]|publisher=[[Buzzfeed]]|url=https://www.huffingtonpost.com/john-feffer/who-are-these-people-anyw_b_4964526.html|url-status=live|access-date=17 March 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140318044043/http://www.huffingtonpost.com/john-feffer/who-are-these-people-anyw_b_4964526.html|archive-date=18 March 2014|quote=At that point, his own party abandoned him and called for a vote to take place. Parliament then voted to remove Yanukovych from office by a margin of 328 to 0.}}</ref> რუსულენოვანი აღმოსავლეთ უკრაინის რეგიონების ლიდერებმა განაცხადეს იანუკოვიჩისადმი ერთგულებას განაგრძობდნენ,<ref>{{Cite news|last=Polityuk|first=Pavel|last2=Robinson|first2=Matt|last3=Baczynska|first3=Gabriela|last4=Goettig|first4=Marcin|last5=Graff|first5=Peter|last6=Elgood|first6=Giles|date=22 February 2014|title=Ukraine parliament removes Yanukovich, who flees Kiev in "coup"|work=Reuters|publisher=Thomson Corporation|location=Kyiv|editor-last=Roche|editor-first=Andrew|url=https://in.reuters.com/article/ukraine-crisis-parliament-idINDEEA1L04L20140222|url-status=live|access-date=18 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20160609181723/http://in.reuters.com/article/ukraine-crisis-parliament-idINDEEA1L04L20140222|archive-date=9 June 2016|quote=Underscoring Ukraine's regional divisions, leaders of Russian-speaking eastern provinces loyal to Yanukovich voted to challenge anti-Yanukovich steps by the central parliament.}}</ref> რამაც გამოიწვია პრორუსული არეულობა უკრაინაში.<ref>{{Cite web|date=3 September 2014|title=Everything you need to know about the Ukraine crisis|url=https://www.vox.com/2014/9/3/18088560/ukraine-everything-you-need-to-know|access-date=24 January 2022|publisher=[[Vox Media]]}}</ref> არეულობას მოჰყვა [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსია]] 2014 წლის მარტში და [[ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში|ომი დონბასში]], რომელიც დაიწყო 2014 წლის აპრილში, [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკების]] რუსეთის მიერ მხარდაჭერილი კვაზისახელმწიფოების შექმნით.<ref>{{Cite news|last=Grytsenko|first=Oksana|last2=Vlasova|first2=Anastasia|date=12 April 2014|title=Armed pro-Russian insurgents in Luhansk say they are ready for police raid|work=[[Kyiv Post]]|publisher=Businessgroup LLC|location=Luhansk|url=http://www.kyivpost.com/content/ukraine/armed-pro-russian-insurgents-in-luhansk-say-they-are-ready-for-police-raid-343167.html|access-date=1 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20140412131249/http://www.kyivpost.com/content/ukraine/armed-pro-russian-insurgents-in-luhansk-say-they-are-ready-for-police-raid-343167.html|archive-date=12 April 2014|quote=... their top aim is federalization of the country through all-Ukrainian referendum, one step from secession from the nation. 'It should be a federation in the borders of Ukraine, but with the right to separate if people demand this,' Kariakin said, confident that 85 percent of people in Luhansk Oblast, Ukraine's seventh most populous with 2.2 million people, support him.}}</ref><ref>{{Cite web|date=16 March 2019|title=Annexation of Crimea: A masterclass in political manipulation|url=https://www.aljazeera.com/opinions/2019/3/16/annexation-of-crimea-a-masterclass-in-political-manipulation|access-date=24 January 2022|publisher=[[Al Jazeera]]}}</ref> 2020 წლის 14 სექტემბერს უკრაინის პრეზიდენტმა [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკიმ]] დაამტკიცა უკრაინის ახალი ეროვნული უსაფრთხოების სტრატეგია, „რომელიც ითვალისწინებს ნატო-სთან გამორჩეული პარტნიორობის განვითარებას, ნატოში გაწევრიანების მიზნით“.<ref>{{Cite news|last=Duggal|first=Hanna|date=25 January 2022|title=Infographic: Military capabilities of Russia and Ukraine|work=aljazeera.com|publisher=[[Al Jazeera]]|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/1/25/infographic-military-capabilities-of-russia-and-ukraine-interactive|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220215002641/https://www.aljazeera.com/news/2022/1/25/infographic-military-capabilities-of-russia-and-ukraine-interactive|archive-date=15 February 2022}}</ref><ref name="ua-nato-relations">{{Cite news|date=11 January 2020|title=Relations with Ukraine|work=[[NATO]]|publisher=NATO|url=https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_37750.htm|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220215011708/https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_37750.htm|archive-date=15 February 2022|quote=In September 2020, President Volodymyr Zelenskyy approved Ukraine's new National Security Strategy, which provides for the development of the distinctive partnership with NATO with the aim of membership in NATO.}}</ref><ref>{{Cite news|last=Getmanchuk|first=Alyona|date=30 September 2020|title=Russia as aggressor, NATO as objective: Ukraine's new National Security Strategy|work=atlanticcouncil.org|publisher=[[Atlantic Council]]|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/russia-as-aggressor-nato-as-objective-ukraines-new-national-security-strategy/|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220216000921/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/russia-as-aggressor-nato-as-objective-ukraines-new-national-security-strategy/|archive-date=16 February 2022}}</ref> 2021 წლის 24 მარტს ზელენსკიმ ხელი მოაწერა ''ბრძანება No117/2021''-ს, რომელიც ამტკიცებს „[[ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკა|ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკის]] დროებით ოკუპირებული ტერიტორიის და ქალაქ [[სევასტოპოლი|სევასტოპოლის]] დეოკუპაციისა და რეინტეგრაციის სტრატეგიას“.<ref>{{Cite news|date=24 March 2021|title=Zelensky enacts strategy for de-occupation and reintegration of Crimea|work=[[Ukrinform]]|publisher=[[Government of Ukraine]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3214479-zelensky-enacts-strategy-for-deoccupation-and-reintegration-of-crimea.html|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211212130511/https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3214479-zelensky-enacts-strategy-for-deoccupation-and-reintegration-of-crimea.html|archive-date=12 December 2021|quote=''Decree No. 117/2021'' of March 24 on enactment of the relevant decision of the National Security and Defense Council was published on the website of the Head of State.}}</ref> 2021 წლის ივლისში პუტინმა გამოაქვეყნა ესე, სახელწოდებით: ''რუსებისა და უკრაინელების ისტორიული ერთიანობის შესახებ'', რომელშიც მან კიდევ ერთხელ დაადასტურა თავისი შეხედულება, რომ რუსები და უკრაინელები „[[სრულიად რუსი ერი|ერთი ხალხია]]“.<ref>{{Cite web|last=Putin|first=Vladimir|date=12 July 2021|title=Article by Vladimir Putin 'On the Historical Unity of Russians and Ukrainians'|url=http://en.kremlin.ru/events/president/news/66181|access-date=1 February 2022|work=The Kremlin|publisher=[[Government of Russia]]}}</ref> ამერიკელმა ისტორიკოსმა ტიმოთი სნაიდერმა პუტინის იდეები [[იმპერიალიზმი|იმპერიალიზმად შეაფასა]].<ref>{{Cite web|last=Snyder|first=Timothy D.|date=18 January 2022|title=How to think about war in Ukraine|url=https://snyder.substack.com/p/how-to-think-about-war-in-ukraine|access-date=25 January 2021|work=Thinking about... (newsletter)|publisher=[[Substack]]}}</ref> ბრიტანელმა ჟურნალისტმა ედუარდ ლუკასმა მას ისტორიული რევიზიონიზმი უწოდა.<ref>{{Cite web|last=Lucas|first=Edward|date=15 September 2020|title=Why Putin's history essay requires a rewrite|url=https://www.thetimes.co.uk/article/why-putins-history-essay-requires-a-rewrite-6nzjzbqjb|access-date=25 January 2022|work=[[The Times]]|publisher=Times Newspapers}}</ref> სხვა დამკვირვებლებმა აღნიშნეს, რომ რუსეთის ხელმძღვანელობას აქვს დამახინჯებული შეხედულება თანამედროვე უკრაინასა და მის ისტორიაზე.<ref>{{Cite web|last=Roth|first=Andrew|date=7 December 2021|title=Putin's Ukraine rhetoric driven by distorted view of neighbour|url=https://www.theguardian.com/world/2021/dec/07/putins-ukraine-rhetoric-driven-by-distorted-view-of-neighbour|access-date=25 January 2021|work=The Guardian}}</ref><ref>{{Cite web|last=Dickinson|first=Peter|date=15 July 2021|title=Putin's new Ukraine essay reveals imperial ambitions|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/putins-new-ukraine-essay-reflects-imperial-ambitions/|access-date=25 January 2021|publisher=[[Atlantic Council]]}}</ref><ref>{{Cite web|last=Wilson|first=Andrew|date=23 December 2021|title=Russia and Ukraine: 'One People' as Putin Claims?|url=https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/russia-and-ukraine-one-people-putin-claims|access-date=25 January 2022|publisher=[[Royal United Services Institute]]}}</ref> რუსეთმა განაცხადა, რომ უკრაინის შესაძლო გაწევრიანება ნატოში და ზოგადად ნატოს გაფართოება საფრთხეს უქმნის ეროვნულ უსაფრთხოებას.<ref>{{Cite news|last=Taylor|first=Paul|date=23 November 2021|title=Ukraine: NATO's original sin|work=[[Politico]]|publisher=[[Axel Springer SE]]|url=https://www.politico.eu/article/ukraine-nato-georgia-europe-european-union-united-states/|url-status=live|access-date=1 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220129135805/https://www.politico.eu/article/ukraine-nato-georgia-europe-european-union-united-states/|archive-date=29 January 2022|quote=The result heightened Kremlin's fears of encirclement and of losing the strategic depth that enabled Russia to prevail over Western invaders twice ... no amount of assurances that NATO is not a threat to Russia, that its purpose is purely defensive or that none of its weapons would ever be used except in response to an attack could assuage Moscow.}}</ref><ref>{{Cite news|last=Guyer|first=Jonathan|date=27 January 2022|title=How America's NATO expansion obsession plays into the Ukraine crisis|work=Vox|publisher=Vox Media|url=https://www.vox.com/22900113/nato-ukraine-russia-crisis-clinton-expansion|url-status=live|access-date=20 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218060139/https://www.vox.com/22900113/nato-ukraine-russia-crisis-clinton-expansion|archive-date=18 February 2022|quote=To the West, it's a statement of autonomy; to Russia, it's a threat.}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lee|first=Matthew|last2=Cook|first2=Lorne|date=7 January 2022|title=US, NATO rule out halt to expansion, reject Russian demands|language=en|work=AP News|agency=[[Associated Press]]|url=https://apnews.com/article/europe-russia-ukraine-vladimir-putin-emmanuel-macron-4b0815a24bb98ca7e3b81aa0dc6b1838|url-status=live|access-date=24 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220124151428/https://apnews.com/article/europe-russia-ukraine-vladimir-putin-emmanuel-macron-4b0815a24bb98ca7e3b81aa0dc6b1838|archive-date=24 January 2022}}</ref> თავის მხრივ, უკრაინა და რუსეთის მეზობელი ევროპის სხვა ქვეყნები ადანაშაულებენ პუტინს [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] ან [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა კავშირის]] აღდგენის მცდელობაში და აგრესიული მილიტარისტული პოლიტიკის გატარებაში.<ref>{{Cite web|date=13 September 2014|title=Putin wants to destroy Ukraine and restore Soviet Union, says Yatseniuk|url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/13/putin-destroy-restore-soviet-union-ukraine-pm|access-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=28 March 2014|title=Vladimir Putin: The rebuilding of 'Soviet' Russia|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-26769481|access-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=11 January 2022|title=Putin wants to reestablish the Russian empire. Can NATO stop him without war?|url=https://www.inquirer.com/opinion/ukraine-putin-russia-nato-20220111.html|access-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite news|others=Photograph by Office of the Lithuanian President|date=20 December 2021|title=Lithuanian president: Russia's attempts to create 'zones of influence' will not be tolerated|work=LRT English|publisher=[[Lithuanian National Radio and Television]]|agency=[[Baltic News Service]]|url=https://www.lrt.lt/en/news-in-english/19/1568409/lithuanian-president-russia-s-attempts-to-create-zones-of-influence-will-not-be-tolerated|url-status=live|access-date=25 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125154846/https://www.lrt.lt/en/news-in-english/19/1568409/lithuanian-president-russia-s-attempts-to-create-zones-of-influence-will-not-be-tolerated|archive-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=20 June 2016|title=In push for equal NATO status, Poland asks for flashpoint troops|url=https://www.reuters.com/article/us-nato-poland-suwalki-idUSKCN0Z61XH|access-date=25 January 2022}}</ref> [[File:World map showing CSTO and NATO member states with disputed regions.svg|centre|thumb|700px| {{Legend|#d40000|[[კუხო]]}} {{Legend|#000080|[[ნატო]]}} {{Legend|#ffd900|სამხელმწიფოები ტერიტორიული დავებით რუსეთთან ([[იაპონია]], [[საქართველო]] და [[უკრაინა]])}} {{Legend|#008000|სეპარატისტული რეგიონები და სადავო ტერიტორიები ([[აფხაზეთის რესპუბლიკა|აფხაზეთი]], [[ყირიმი]], [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკი]], [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკი]], [[სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა|სამხრეთი ოსეთი]] და [[კურილის კუნძულები]])}} ]] == შეჭრამდელი სიტუაცია == === რუსული სამხედრო ძალის თავმოყრა === [[File:2nd Battalion, 503rd Infantry Regiment, 173rd Airborne Brigade depart Aviano Air Base, Italy, Feb. 24, 2022.jpg|thumb|[[აშშ-ის მეორე ბატალეონი, 503-ე ქვეითი პოლკი|აშშ-ის მეორე ბატალეონის, 503-ე ქვეითი პოლკის]] პარაშუტისტები იტლიიდან მიემართებიან [[ლატვია|ლატვიაში]] 24 თებერვალს. რუსეთის საპასუხოდ ათასობით ამერიკელი ჯარიკაცი გადაისროლეს აღმოსავლეთ ევროპაში.<ref>{{cite news|url=https://www.stripes.com/theaters/europe/2022-02-24/173rd-Airborne-Brigade-Ukraine-Latvia-Russia-5128627.html |work=Stars and Stripes |title=173rd Airborne Brigade battalion heads to Latvia as Ukraine comes under Russian attack |date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022}}</ref>]] კონფლიქტი დაიწყო ძირითადი სამხედრო ძალის თავმოყრით, თავდაპირველად 2021 წლის მარტიდან აპრილამდე, შემდეგ კი 2021 წლის ოქტომბრიდან 2022 წლის თებერვლამდე. მეორე ეტაპზე, რუსეთმა წამოაყენა მოთხოვნები შეერთებულ შტატებსა და ნატო-ს მიმართ, წარუდგინა ორი ხელშეკრულების პროექტი, რომელიც შეიცავდა მოთხოვნებს, რომლებსაც მოიხსენიებს, როგორც „უსაფრთხოების გარანტიებს“, მათ შორის იურიდიულად სავალდებულო დაპირებას, რომ უკრაინა ნატოში არ გაწევრიანდებოდა და ნატო შეამცირებდა სამხედრო წარმომადგენლობას აღმოსავლეთ ევროპაში<ref>{{Cite news|last=Tétrault-Farber|first=Gabrielle|last2=Balmforth|first2=Tom|date=2021-12-17|title=Russia demands NATO roll back from East Europe and stay out of Ukraine|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/russia-unveils-security-guarantees-says-western-response-not-encouraging-2021-12-17/|url-status=live|access-date=2022-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222081106/https://www.reuters.com/world/russia-unveils-security-guarantees-says-western-response-not-encouraging-2021-12-17/|archive-date=22 February 2022}}</ref> და დაემუქრა დაუზუსტებელი სამხედრო პასუხით, თუ ნატო გააგრძელებდა „აგრესიულობის ხაზს“.<ref>{{Cite news|last=MacKinnon|first=Mark|date=2021-12-21|title=Putin warns of unspecified military response if U.S. and NATO continue 'aggressive line'|language=en-CA|work=The Globe and Mail|url=https://www.theglobeandmail.com/world/article-putin-warns-of-unspecified-military-response-if-us-and-nato-continue/|url-status=live|access-date=2022-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220115165246/https://www.theglobeandmail.com/world/article-putin-warns-of-unspecified-military-response-if-us-and-nato-continue/|archive-date=15 January 2022}}</ref> === რუსული ბრალდებები === ==== რუსეთის ბრალდება გენოციდში ==== 2021 წლის 9 დეკემბერს რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა ისაუბრა რუსეთის ფარგლებს გარეთ რუსულენოვანთა დისკრიმინაციაზე და თქვა: „უნდა ვთქვა, რომ [[რუსოფობია]] პირველი ნაბიჯია [[გენოციდი|გენოციდისკენ]]. მე და შენ ვიცით რა ხდება დონბასში. ეს, რა თქმა უნდა, ძალიან ჰგავს გენოციდს.“<ref>{{Cite news|date=10 December 2021|title=Putin Says Conflict in Eastern Ukraine 'Looks Like Genocide'|work=AFP|publisher=[[The Moscow Times]]|url=https://www.themoscowtimes.com/2021/12/10/putin-says-conflict-in-eastern-ukraine-looks-like-genocide-a75780|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221082440/https://www.themoscowtimes.com/2021/12/10/putin-says-conflict-in-eastern-ukraine-looks-like-genocide-a75780|archive-date=21 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=9 December 2021|title=Путин заявил о геноциде на Донбассе|work=[[Rossiyskaya Gazeta]]|url=https://rg.ru/2021/12/09/putin-zaiavil-o-genocide-na-donbasse.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222212644/https://rg.ru/2021/12/09/putin-zaiavil-o-genocide-na-donbasse.html|archive-date=22 February 2022}}</ref> რუსეთმა ასევე დაგმო უკრაინული ენის კანონი.<ref>{{Cite news|date=1 April 2021|title=New law stokes Ukraine language tensions|work=France 24|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210401-new-law-stokes-ukraine-language-tensions|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224032739/https://www.france24.com/en/live-news/20210401-new-law-stokes-ukraine-language-tensions|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=8 February 2022|title=The Ukrainian language is having a moment. To Putin's ears, it's a shot against Russian speakers|work=The Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/08/ukraine-russia-language-putin/|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220208194442/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/08/ukraine-russia-language-putin/|archive-date=8 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=13 February 2022|title=Ukraine's star author Kurkov says his native Russian should be curbed|work=France 24|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220213-ukraine-s-star-author-kurkov-says-his-native-russian-should-be-curbed|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218203248/https://www.france24.com/en/live-news/20220213-ukraine-s-star-author-kurkov-says-his-native-russian-should-be-curbed|archive-date=18 February 2022}}</ref> 2022 წლის 15 თებერვალს პუტინმა პრესას განუცხადა: „ის, რაც დონბასში ხდება, ზუსტად გენოციდია“.<ref name="france24genocide">{{Cite news|date=15 February 2021|title=US accuses Moscow of creating Ukraine invasion pretext with 'genocide' claims|work=AFP|publisher=[[France 24]]|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224034042/https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|archive-date=24 February 2022}}</ref> საინფორმაციო გამოშვებებმა აღნიშნეს, რომ მიუხედავად პუტინის მიერ მშობლიური რუსულენოვანი მოსახლების გენოციდში ბრალდებებისა, უკრაინის პრეზიდენტი [[ვოლოდიმირ ზელენსკი]] თავად არის მშობლიური ენით რუსულის მოლაპარაკე.<ref>{{Cite news|last=Vasilyeva|first=Nataliya|date=19 February 2022|title=Russians accuse Ukrainians of genocide as they pave way for potential invasion|work=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/19/russians-accuse-ukrainians-genocide-propaganda-blitz/|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223103730/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/19/russians-accuse-ukrainians-genocide-propaganda-blitz/|archive-date=23 February 2022}}</ref> რამდენიმე საერთაშორისო ორგანიზაციამ, მათ შორის [[გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისარი]], ეუთოს სპეციალური სადამკვირვებლო მისია უკრაინაში და [[ევროპის საბჭო]], ვერ იპოვეს რუსეთის ბრალდებების დამადასტურებელი მტკიცებულებები.<ref>{{Cite web|date=15 June 2014|title=Report on the human rights situation in Ukraine|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/HRMMUReport15June2014.pdf|publisher=OHCHR|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=Civic Space and Fundamental Freedoms in Ukraine|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/UkraineCivicSpace2021-EN.pdf|publisher=OHCHR|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=Daily and spot reports from the Special Monitoring Mission to Ukraine|url=https://www.osce.org/ukraine-smm/reports|publisher=OSCE|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=2 April 2014|title=Ad hoc Report on the situation of national minorities in Ukraine adopted on 1 April 2014|url=https://rm.coe.int/16800c5d6f|publisher=Council of Europe}}</ref> გენოციდის ბრალდებები [[ევროკომისია|ევროკომისიამ]] უარყო, როგორც რუსული დეზინფორმაცია. უკრაინაში აშშ-ს საელჩომ რუსეთის გენოციდზე ბრალდება შეაფასა, როგორც სიცრუე,<ref>{{Cite news|date=17 February 2022|title=United States: Russia's claim of 'genocide in Ukraine' is reprehensible falsehood|work=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3406104-united-states-russias-claim-of-genocide-in-ukraine-is-reprehensible-falsehood.html|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218120707/https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3406104-united-states-russias-claim-of-genocide-in-ukraine-is-reprehensible-falsehood.html|archive-date=18 February 2022|quote=The Embassy of the United States of America in Ukraine called Russia's claim of "genocide in Ukraine" reprehensible falsehood.}}</ref> ხოლო აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის სპიკერმა ნედ პრაისმა თქვა, რომ მოსკოვი ამგვარ პრეტენზიებს უკრაინაში შეჭრის საბაბად თხზავს.<ref name="france24genocide1">{{Cite news|date=15 February 2021|title=US accuses Moscow of creating Ukraine invasion pretext with 'genocide' claims|work=AFP|publisher=[[France 24]]|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224034042/https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|archive-date=24 February 2022}}</ref> 18 თებერვალს, რუსეთის ელჩმა შეერთებულ შტატებში, ანატოლი ანტონოვმა, უპასუხა შეკითხვას აშშ-ის ოფიციალური პირების შესახებ, რომლებიც ეჭვქვეშ აყენებენ დონბასში რუსების გენოციდის ფაქტს, საელჩოს ფეისბუქის გვერდზე განცხადების გამოქვეყნებით, რომელშიც ნათქვამია: „ამერიკელებს ურჩევნიათ არა მხოლოდ იგნორირება გაუკეთონ უკრაინაში რუსების იძულებითი ასიმილაციის მცდელობებს, არამედ ასევე კატეგორიულად ემხრობიან პოლიტიკური და სამხედრო მხარდაჭერით“.<ref>{{Cite news|date=18 February 2021|title=US condones forceful assimilation of Russians in Ukraine – Russian ambassador to US|work=[[TASS]]|url=https://tass.com/russia/1405599|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218033744/https://tass.com/russia/1405599|archive-date=18 February 2022|quote=}}</ref> 21 თებერვალს, სიტყვით გამოსვლისას, პუტინმა უკრაინულ საზოგადოებას ბრალი [[ნეონაციზმი|ნეონაციზმში]] დასდო და განაცხადა, რომ რუსეთის მიზანი უკრაინის „დენაციფიკაცია“ იყო.<ref>{{cite news |author-last1=Fisher |author-first1=Max |date=23 February 2022 |title=Word by Word and Between the Lines: A Close Look at Putin's Speech |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2022/02/23/world/europe/putin-speech-russia-ukraine.html |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://archive.today/20220223115611/https://www.nytimes.com/2022/02/23/world/europe/putin-speech-russia-ukraine.html |archive-date=23 თებერვალი 2022 }}</ref><ref>{{cite news |author-last1=Seddon |author-first1=Max |title=Putin justifies war in menacing speech as Zelensky appeals for peace |url=https://www.ft.com/content/0783ea10-b493-4889-8da8-5a5ea75cb977 |access-date=24 February 2022 |work=[[Financial Times]] |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112202/https://www.ft.com/content/0783ea10-b493-4889-8da8-5a5ea75cb977 |url-status=live }}</ref><ref name=":02">{{cite news|author-last1=Abbruzzese |author-first1=Jason |date=24 February 2022 |title=Putin says he is fighting a resurgence of Nazism. That's not true. |work=[[NBC News]] |url=https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112830/https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |archive-date=24 February 2022}}</ref> პრესაზე დაყრდნობით, პუტინი ამ „მცდარ ნაციზმს“ იყენებდა უკრაინაში შეჭრის საბაბად, მიუხედავად იმისა, რომ უკრაინაში მემარჯვენე რადიკალიზმს ფართო მხარდაჭერა არ აქვს მთავრობაში, [[უკრაინის შეიარაღებული ძალები|არმიასა]] და [[უკრაინის უმაღლესი რადა|რადაში]].<ref>{{cite news |author-last1=Li |author-first1=David K. |author-last2=Allen |author-first2=Jonathan |author-last3=Siemaszko |author-first3=Corky |title=Putin using false 'Nazi' narrative to justify Russia's attack on Ukraine, experts say |url=https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |access-date=24 February 2022 |work=[[NBC News]] |date=24 February 2022 |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025147/https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |url-status=live }}</ref><ref name=":02"/> პრეზიდნეტი ზელენსკი და პრემიერ მინისტრი შმიგალი [[აშქენაზები|აშქენაზი]] ებრაელები არიან. უკრაინა არის მეორე ქვეყანა, რომლის სათავეშიც ებრაელები არიან, პირველია ისრაელი.<ref>{{cite news |title=Ukraine's Newly Elected President Is Jewish. So Is Its Prime Minister. Not All Jews There Are Pleased |url=https://www.nytimes.com/2019/04/24/world/europe/volodomyr-zelensky-ukraine-jewish-president.html |website=[[The New York Times]] |date=24 April 2019 |access-date=25 February 2022 |author-last1=Higgins |author-first1=Andrew }}</ref><ref name=":6">{{cite web|author-last=Snyder |author-first=Timothy |title=Putin's Hitler-like tricks and tactics in Ukraine |url=https://www.bostonglobe.com/2022/02/24/opinion/putins-hitler-like-tricks-tactics-ukraine/ |access-date=25 February 2022 |website=BostonGlobe.com |publisher=[[The Boston Globe]] |language=en-US}}</ref> ბრალდებას თავად ზელენსკიმ უპასუხა, მან განაცხადა, რომ ბაბუამისი საბჭოთა არმიაში იბრძოდა ნაცისტების წინააღმდეგ<ref>{{cite web|author-last2=Basu |author-first1=Dave |author-last1=Lawler |author-first2=Zachary |date=24 February 2022 |title=Ukrainian President Zelensky says Putin has ordered invasion as country prepares for war |url=https://www.axios.com/ukraine-russia-putin-zelensky-invasion-3e5b8783-c4b6-41e9-b6d5-b0706bfedfdf.html |access-date=24 February 2022 |website=Axios |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224031305/https://www.axios.com/ukraine-russia-putin-zelensky-invasion-3e5b8783-c4b6-41e9-b6d5-b0706bfedfdf.html |url-status=live}}</ref> და ჰოლოკოსტში სამი ოჯახის წევრი დაკარგა.<ref>{{cite news|author-last1=Li |author-first1=David K. |author-last2=Allen |author-first2=Jonathan |author-last3=Siemaszko |author-first3=Corky |date=24 February 2022|title=Putin using false 'Nazi' narrative to justify Russia's attack on Ukraine, experts say |work=[[NBC News]] |url=https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025147/https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |archive-date=25 February 2022}}</ref> პუტინის მიერ ჰოლოკოსტით მანიპულირება დაგმო აშშ-ის ჰოლოკოსტის მემორიალურმა მუზეუმმა.<ref>{{cite web|title=Museum concerned about loss of life |url=https://www.ushmm.org/information/press/press-releases/museum-condemns-russias-invasion-of-ukraine |access-date=25 February 2022 |website=www.ushmm.org |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225015426/https://www.ushmm.org/information/press/press-releases/museum-condemns-russias-invasion-of-ukraine |url-status=live}}</ref><ref name=":6"/> ==== სავარაუდო შეტაკებები ==== [[ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში|დონბასში ბრძოლები]] მნიშვნელოვნად გამწვავდა 2022 წლის 17 თებერვალს. მიუხედავად იმისა, რომ 2022 წლის პირველ ექვს კვირაში თავდასხმების ყოველდღიური რაოდენობა მერყეობდა ორიდან ხუთამდე,<ref name="Globe22">{{Cite news|last=Mark MacKinnon and Adrian Morrow|title=Putin orders snap nuclear drill|page=A3|work=[[The Globe and Mail]]}}</ref> უკრაინის სამხედროებმა 17 თებერვალს 60 თავდასხმა განაცხადეს. რუსეთის სახელმწიფო მედია ასევე იტყობინება იმავე დღეს 20-ზე მეტი საარტილერიო თავდასხმის სეპარატისტთა პოზიციებზე.<ref name="Globe22" /> მაგალითად, უკრაინის მთავრობამ რუსი სეპარატისტებს დაადანაშაულა სტანიცია ლუჰანსკას საბავშვო ბაღის დაბომბვაში არტილერიის გამოყენებით, რის შედეგადაც სამი მშვიდობიანი მოქალაქე დაშავდა. ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკამ განაცხადა, რომ მის ძალებს უკრაინის მთავრობა თავს დაესხა ნაღმტყორცნებით, ყუმბარმტყორცნებით და ტყვიამფრქვევით.<ref>{{Cite web|date=17 February 2022|title=Ukraine: How big is Russia's military build-up?|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60158694|work=BBC News|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/west-accuses-russia-of-trying-to-create-pretext-for-invasion-after-shelling-in-east-ukraine/ar-AATZcQu?ocid=uxbndlbing|title=Ukraine, West accuse Russia of trying to create pretext for invasion after shelling in east|work=MSN|date=17 February 2022|access-date=23 February 2022}}</ref> მეორე დღეს სეპარატისტულმა დონეცკის სახალხო რესპუბლიკამ და ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკამ გასცეს ბრძანება მშვიდობიანი მოსახლეობის სავალდებულო ევაკუაციის შესახებ მათი შესაბამისი დედაქალაქებიდან, თუმცა აღინიშნა, რომ სრული ევაკუაციის განხორციელებას თვეები დასჭირდებოდა.<ref name="MTRefugeesRostov">{{Cite web|last1=Light|first1=Felix|title=In the Closest Russian City to Ukraine's Separatist Region, There Are Few Signs of Refugees|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/20/in-the-closest-russian-city-to-ukraines-separatist-region-there-are-few-signs-of-refugees-a76473|date=20 February 2022|access-date=20 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/east-ukraine-shelling-russian-invasion-fears-putin-pretext-rcna16773|title=Russian-backed separatists announce civilian evacuation from eastern Ukraine as escalation stokes Russian invasion fears|date=18 February 2022|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/warning-siren-sounds-in-rebel-held-capital-in-east-ukraine-reuters-witness/ar-AAU29BV?ocid=entnewsntp|title=Warning siren sounds in rebel-held capital in east Ukraine -Reuters witness|date=18 February 2022|first1=Alexander|last1=Smith|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=19 February 2022|title=Ukraine conflict: Rebels declare general mobilisation as fighting grows|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60443504|url-status=live|access-date=19 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220219100114/https://www.bbc.com/news/world-europe-60443504|archive-date=19 February 2022}}</ref> უკრაინული მედია იტყობინება, რომ დონბასში რუსეთის მეთაურობით საარტილერიო დაბომბვის მკვეთრი ზრდა, როგორც უკრაინის არმიის პროვოცირების მცდელობა.<ref>{{Cite web|title=47 shelling incidents leave 5 injured in Donbas|url=https://kyivindependent.com/national/over-40-shelling-incidents-leave-5-injured-in-donbas/|date=18 February 2022|access-date=18 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=How Russian proxy forces are attempting to provoke the Ukrainian army and are lying about a new Ukrainian offensive|url=https://english.nv.ua/nation/how-russian-proxies-are-attempting-to-provoke-the-ukrainian-army-lying-about-a-ukrainian-offensive-50218033.html|date=18 February 2022|access-date=18 February 2022}}</ref> 21 თებერვალს, რუსეთის [[რუსეთის ფედერალური უსაფრთხოების სამსახური|უშიშროების ფედერალურმა სამსახურმა]] (FSB) გამოაცხადა, რომ უკრაინის დაბომბვამ გაანადგურა FSB-ის სასაზღვრო ობიექტი [[როსტოვის ოლქი|როსტოვის ოლქში]], რუსეთ-უკრაინის საზღვრიდან 150 მეტრში.<ref>{{Cite news|last=<!--Staff writer(s)/no by-line.-->|date=21 February 2022|title=|script-title=ru:ФСБ сообщила о попадании снаряда в погранпункт на границе с ДНР|language=ru|trans-title=The FSB reported that a shell hit the border checkpoint on the border with the DPR|work=[[RBK Daily]]|publisher=[[RBK Group]]|url=https://www.rbc.ru/politics/21/02/2022/621360d79a79470fcd422edd|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222023632/https://www.rbc.ru/politics/21/02/2022/621360d79a79470fcd422edd|archive-date=22 February 2022|issn=1991-0703|oclc=849495462}}</ref> ცალკე, [[სამხრეთის სამხედრო ოლქი|სამხრეთ სამხედრო ოლქის]] პრესსამსახურმა გამოაცხადა, რომ იმ დღეს დილით რუსულმა ძალებმა სოფელ მიტიაკინსკაიას მახლობლად ხუთი დივერსანტი მოკლეს, რომელებმაც საზღვარი გადაკვეთეს [[ქვეითთა საბრძოლო მანქანა|ქვეითთა ორი საბრძოლო მანქანით]].<ref>{{Cite news|date=21 February 2022|title=Российские военнослужащие уничтожили пять диверсантов с Украины при нарушении границы|publisher=[[TASS]]|url=https://tass.ru/proisshestviya/13784397?from=feed|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221163322/https://tass.ru/proisshestviya/13784397?from=feed|archive-date=21 February 2022}}</ref> უკრაინამ ორივე ინციდენტში მონაწილეობა უარყო და მათ სიყალბე უწოდა.<ref>{{Cite news|date=21 February 2022|title=Russia Says Border Facility Near Ukraine Destroyed in Shell Attack|publisher=The Moscow Times|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/21/russia-says-border-facility-near-ukraine-destroyed-in-shell-attack-a76487|url-status=live|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221123839/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/21/russia-says-border-facility-near-ukraine-destroyed-in-shell-attack-a76487|archive-date=21 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=21 February 2022|title=Russia says it prevented border breach from Ukraine, Kyiv calls it fake news|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-prevented-border-breach-ukraine-kyiv-calls-it-fake-news-2022-02-21/|url-status=live|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221131855/https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-prevented-border-breach-ukraine-kyiv-calls-it-fake-news-2022-02-21/|archive-date=21 February 2022}}</ref> გარდა ამისა, ორი უკრაინელი ჯარისკაცი და ერთი მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა დაბომბვის შედეგად სოფელ ზაიცევეში, დონეცკიდან 30 კმ-ს მოშორებით ჩრდილოეთით.<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/world/2022/02/21/Two-Ukraine-soldiers-killed-in-shelling-Police|title=Two Ukraine soldiers, civilian killed in shelling|work=Al-Arabiyah|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022}}</ref> რამდენიმე ანალიტიკოსმა, მათ შორის საგამოძიებო ვებსაიტმა Bellingcat-მა გამოაქვეყნა მტკიცებულება იმისა, რომ დონბასში თავდასხმების, აფეთქებებისა და ევაკუაციის უმეტესობა, მათ შორის დივერსანტების როსტოვის ოლქში შეჭრა, რუსეთის მიერ იყო დადგმული.<ref>{{Cite web|title='Dumb and lazy': the flawed films of Ukrainian 'attacks' made by Russia's 'fake factory'|url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/21/dumb-and-lazy-the-flawed-films-of-ukrainian-attacks-made-by-russias-fake-factory|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022|work=The Guardian}}</ref><ref>{{Cite web|title=Four Russian false flags that are comically easy to debunk|url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/21/five-russian-false-flags-comically-easy-debunk/|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022|publisher=The Telegraph}}</ref><ref>{{Cite web|title=Russia's 'Idiotic' Disinformation Campaign Could Still Lead to War in Ukraine|url=https://www.vice.com/en/article/88gdj3/russia-disinformation-campaign-bombing-ukraine|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022|publisher=Vice Media}}</ref> 21 თებერვალს, [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკაში]] მდებარე ლუჰანსკის თბოელექტროსადგური უცნობი ძალებისგან დაიბომბა. უკრაინული ამბები აცხადებდა, რომ ამის შედეგად ის დახურეს. === ინტერვენცია დონბასში === ==== 21 თებერვალი ==== 2022 წლის 21 თებერვალს, დონეცკისა და ლუჰანსკის რესპუბლიკების აღიარების შემდეგ, პუტინმა ბრძანა რუსული ჯარების (ტანკების ჩათვლით) გაგზავნა დონბასში, რასაც რუსეთი „სამშვიდობო მისიას“ უწოდებდა.<ref name="ru-troops-donbas">{{Cite news|date=21 February 2022|title=Putin orders troops into separatist-held parts of Ukraine|publisher=CNN|url=https://cnn.com/2022/02/21/europe/russia-ukraine-tensions-monday-intl/index.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223102720/https://www.cnn.com/2022/02/21/europe/russia-ukraine-tensions-monday-intl/index.html|archive-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Philp|first=Catherine|last2=Wright|first2=Oliver|last3=Brown|first3=Larissa|date=22 February 2022|title=Putin sends Russian tanks into Ukraine|language=en|work=The Times|url=https://www.thetimes.co.uk/article/putin-sends-tanks-into-ukraine-75dj973v8|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223032437/https://www.thetimes.co.uk/article/putin-sends-tanks-into-ukraine-75dj973v8|archive-date=23 February 2022}}</ref> რუსეთის სამხედროებმა განაცხადეს, რომ მათ მოკლეს 5 უკრაინელი დივერსანტი, რომლებმაც საზღვარი გადაკვეთეს, კიევმა ეს უარყო.<ref>{{Cite news|title=Russia claims to kill 5 Ukrainian 'saboteurs' who crossed border|work=THE TIMES OF ISRAEL|url=https://www.timesofisrael.com/russia-claims-to-kill-5-ukrainian-saboteurs-who-crossed-border/|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221232442/https://www.timesofisrael.com/russia-claims-to-kill-5-ukrainian-saboteurs-who-crossed-border/|archive-date=21 February 2022}}</ref> იმავე დღეს, რამდენიმე დამოუკიდებელმა მედიასაშუალებამ დაადასტურა, რომ რუსული ძალები დონბასში შედიოდნენ. ==== 22 თებერვალი ==== 2022 წლის 22 თებერვალს აშშ-ის პრეზიდენტმა [[ჯო ბაიდენი|ჯო ბაიდენმა]] განაცხადა, რომ „უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დასაწყისი“ მოხდა. [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|ნატოს]] გენერალურმა მდივანმა [[იენს სტოლტენბერგი|იენს სტოლტენბერგმა]] და კანადის პრემიერ მინისტრმა [[ჯასტინ ტრიუდო|ჯასტინ ტრუდომ]] განაცხადეს, რომ მოხდა „შემდგომი შეჭრა“. უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, [[დმიტრო კულება|დმიტრო კულებამ]], განაცხადა: „არ არსებობს მცირე, საშუალო ან დიდი შეჭრა. შეჭრა შეჭრაა“.<ref>{{Cite web|title=Russian troops in east Ukraine an 'invasion,' White House declares - National|url=https://globalnews.ca/news/8636852/russian-troops-in-east-ukraine-an-invasion-white-house-declares/|access-date=22 February 2022}}</ref> [[File:Обращение Президента Российской Федерации 2022-02-21.webm|thumb|thumbtime=00:03|პუტინის მიმართვა<br><small>(ხელმისაწვდომია ინგლისური და რუსული სუბტიტრები)</small>]] იმავე დღეს ფედერაციის საბჭომ ერთხმად მისცა პუტინს უფლება გამოეყენებინა სამხედრო ძალა რუსეთის ფარგლებს გარეთ. თავის მხრივ, პრეზიდენტმა ზელენსკიმ გასცა ბრძანება უკრაინის რეზერვისტების გაწვევის შესახებ, თუმცა ჯერ არ მიუღია საერთო მობილიზაცია.<ref>{{Cite news|last=Zinets|first=Natalia|last2=Williams|first2=Matthias|date=22 February 2022|title=Ukrainian president drafts reservists but rules out general mobilisation for now|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-calls-up-reservists-launches-programme-economic-patriotism-2022-02-22/|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222235612/https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-calls-up-reservists-launches-programme-economic-patriotism-2022-02-22/|archive-date=22 February 2022}}</ref> 23 თებერვალს უკრაინამ გამოაცხადა ქვეყნის მასშტაბით [[საგანგებო მდგომარეობა]] დონბასში ოკუპირებული ტერიტორიების გამოკლებით, რომელიც ძალაში შუაღამისას ამოქმედდა.<ref>{{Cite news|last=Kingsley|first=Thomas|date=23 February 2022|title=Ukraine to introduce a state of emergency and tells its citizens to leave Russia immediately|work=The Independent|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-sanctions-ukraine-reservists-west-b2021165.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224032730/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-sanctions-ukraine-reservists-west-b2021165.html|archive-date=24 February 2022}}</ref> იმავე დღეს რუსეთმა დაიწყო კიევში საელჩოს ევაკუაცია და ასევე შენობის ზემოდან ჩამოხსნა რუსეთის დროშა.<ref>{{Cite news|last=Litvinova|first=Dasha|date=23 February 2022|title=Russia evacuates embassy in Ukraine as crisis escalates|work=Associated Press|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223102040/https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|archive-date=23 February 2022}}</ref> უკრაინის პარლამენტისა და მთავრობის ვებსაიტებზე, საბანკო ვებგვერდებთან ერთად, [[Denial-of-service attack|DDoS]] თავდასხმები მოხვდა.<ref>{{Cite news|date=23 February 2022|title=Ukraine hit by more cyberattacks, destructive malware|language=en|work=Associated Press|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-technology-business-europe-russia-9e9f9e9b52eaf53cf9d8ade0588b661b|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064547/https://apnews.com/article/russia-ukraine-technology-business-europe-russia-9e9f9e9b52eaf53cf9d8ade0588b661b|archive-date=24 February 2022}}</ref> 24 თებერვალს, გამთენიისას, ზელენსკი გამოვიდა ტელევიზიით, რომელშიც მან რუსეთის მოქალაქეებს რუსულად მიმართა და სთხოვა, თავიდან აიცილონ ომი. ==== გაეროს უშიშროების საბჭო ==== 21 თებერვლის ინტერვენცია დონბასში ფართოდ დაგმო [[გაეროს უშიშროების საბჭო|გაეროს უშიშროების საბჭომ]].<ref>{{Cite web|last=News|first=A. B. C.|title=Putin gets no support from UN Security Council over Ukraine|url=https://abcnews.go.com/US/wireStory/putin-support-security-council-ukraine-83037165|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> კენიის ელჩმა, მარტინ კიმანიმ, პუტინის ნაბიჯი კოლონიალიზმს შეადარა და თქვა: „ჩვენ უნდა დავასრულოთ გამოჯანმრთელება მკვდარი იმპერიებისგან ისე, რომ არ დაგვაბრუნოს ბატონობისა და ჩაგვრის ახალ ფორმებში“.<ref>{{Cite web|last=CNN|first=Amy Woodyatt|title=Kenya's UN ambassador slams Russia and compares Ukraine crisis to Africa's colonial past|url=https://www.cnn.com/2022/02/23/europe/kenya-ukraine-russia-colonialism-intl/index.html|access-date=2022-02-24}}</ref> გაეროს უშიშროების საბჭოს მორიგი სხდომა მოიწვიეს 2022 წლის 23-24 თებერვალს. რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა გაეროს უშიშროების საბჭოს საგანგებო სხდომაზე, რომელიც მიზნად ისახავდა კრიზისის განმუხტვას. გენერალურმა მდივანმა [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიო გუტერეშმა]] განაცხადა: „მიეცით მშვიდობას შანსი“.<ref name=":0">{{Cite web|date=2022-02-23|title='It's too late': Russian move roils UN meeting on Ukraine|url=https://apnews.com/article/united-nations-general-assembly-russia-ukraine-europe-russia-united-nations-31c5af31d2a72163676459d317269b35|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> რუსეთი შეიჭრა გაეროს უშიშროების საბჭოს თავმჯდომარეობის დროს 2022 წლის თებერვალში და აქვს ვეტოს უფლება, როგორც მუდმივ წევრს.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cite web|title=U.S. Says Russia Will Face U.N. Security Council Resolution|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> == შეჭრის პირველი კვირის ქრონოლოგია == === 24 თებერვალი === უკრაინის დროით 05:00 საათამდე (UTC+2) (06:00 მოსკოვის დროით, UTC+3) 24 თებერვალს, პუტინმა გამოაცხადა, რომ მიიღო გადაწყვეტილება სამხედრო ოპერაციის დაწყების შესახებ აღმოსავლეთ უკრაინაში.<ref>{{Cite web|title=Russian President Vladimir Putin announces military assault against Ukraine in surprise speech|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/russian-president-vladimir-putin-announces-military-assault-against-ukraine-in-surprise-speech/ar-AAUebpI|access-date=24 February 2022|language=en-US}}</ref> თავის მიმართვაში პუტინმა განაცხადა, რომ არ აპირებს უკრაინის ტერიტორიის ოკუპაციას და განაცხადა, რომ იგი მხარს უჭერს უკრაინის ხალხების [[ერთა თვითგამორკვევა|თვითგამორკვევის]] უფლებას.<ref>{{Cite news|date=24 February 2022|title=Путин принял решение о проведении операции по денацификации и демилитаризации Украины|language=ru|work=[[TASS]]|url=https://tass.ru/politika/13825671|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224045055/https://tass.ru/politika/13825671|archive-date=24 February 2022}}</ref> პუტინმა ასევე განაცხადა, რომ რუსეთი უკრაინის „დემილიტარიზაციას და დენაციფიკაციას“ ესწრაფვის და მან უკრაინელ სამხედროებს იარაღის დაყრისკენ მოუწოდა.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-60503037|title=Ukraine conflict: Russia announces special military operation in Donbas|access-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/russias-putin-announces-military-operation-in-ukraine-a76549|title=Russia's Putin Announces Military Operation in Ukraine|access-date=24 February 2022}}</ref> პუტინის განცხადებიდან რამდენიმე წუთში აფეთქებები დაფიქსირდა [[კიევი|კიევში]], [[ხარკივი|ხარკივში]], [[ოდესა|ოდესასა]] და დონბასში.<ref>{{Cite web|date=24 February 2022|title=Putin announces 'special military operation' in Ukraine|url=https://www.politico.eu/article/putin-announces-special-military-operation-in-ukraine/|access-date=24 February 2022|language=en-US}}</ref> უკრაინის ოფიციალურმა პირებმა განაცხადეს, რომ რუსეთმა ჯარები ჩამოიყვანა ოდესასა და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]] და გაუშვა საკრუიზო და ბალისტიკური რაკეტები აეროდრომებზე, სამხედრო შტაბებსა და სამხედრო საცავებზე კიევში, ხარკივსა და [[დნეპრი (ქალაქი)|დნიპროში]].<ref>{{Cite news|last=Osborn|first=Andrew|last2=Zinets|first2=Natalia|date=February 23, 2022|title=Russian forces invade Ukraine with strikes on major cities|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/|url-status=live|access-date=February 23, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224033456/https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Keith|first=Collins|last2=Lazaro|first2=Gamio|last3=Scott|first3=Reinhard|date=23 February 2022|title=Maps: Tracking the Russian Invasion of Ukraine|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/interactive/2022/world/europe/ukraine-maps.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222221302/https://www.nytimes.com/interactive/2022/world/europe/ukraine-maps.html|archive-date=22 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Isachenkov|first=Vladimir|last2=Litvinova|first2=Dasha|last3=Karmanau|first3=Yuras|last4=Heintz|first4=Jim|date=February 23, 2022|title=Russia attacks Ukraine as defiant Putin warns US, NATO|work=AP News|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|url-status=live|access-date=February 23, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223102040/https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|archive-date=23 February 2022}}</ref> მოგვიანებით უკრაინელმა სამხედროებმა უარყვეს ინფორმაცია რუსული არმიის ოდესაში დაშვების შესახებ.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5229859|title=Генштаб ВС Украины отрицает информацию о высадке российской армии в Одессе|language=Russian|date=24 February 2022|access-date=24 February 2022}}</ref> სამხედრო მანქანები უკრაინაში შევიდა სენკოვკას გავლით იმ ადგილას, სადაც უკრაინის, ბელარუსისა და რუსეთის საზღვრები იკვეთება ადგილობრივი დროით დილის 6:48 საათზე.<ref>{{Cite news|last=Hodge|first=Nathan|last2=Lister|first2=Tim|last3=Kottasová|first3=Ivana|last4=Regan|first4=Helen|date=February 24, 2022|title=Russia launches military attack on Ukraine with reports of explosions and troops crossing border|work=CNN|url=https://www.cnn.com/2022/02/23/europe/russia-ukraine-putin-military-operation-donbas-intl-hnk/index.html|url-status=live|access-date=February 24, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224060424/https://www.cnn.com/2022/02/23/europe/russia-ukraine-putin-military-operation-donbas-intl-hnk/index.html|archive-date=24 February 2022}}</ref> უკრაინის სახელმწიფო მინისტრის ანტონ ჰერაშჩენკოს თქმით, მხოლოდ 06:30 UTC+2-ის შემდეგ, რუსული ძალები ხმელეთიდან შემოიჭრნენ ქალაქ ხარკივთან<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/index.html|title=Ukraine-Russia crisis: Live updates|access-date=2022-02-24}}</ref> და დაფიქსირდა ფართომასშტაბიანი ამფიბიური დესანტი ქალაქებში მარიუპოლსა და ოდესაში; ჰერაშენკომ დაადასტურა დაშვება ოდესასთან.<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions|title=Russia has launched its war in Ukraine|access-date=2022-02-24}}</ref><ref>{{Cite news|title=Russia takes military action in Ukraine as UN meets|language=en|work=www.aljazeera.com|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224053027/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Troianovski|first=Anton|last2=MacFarquhar|first2=Neil|date=2022-02-23|title=Ukraine Live Updates: Russia Begins Invasion From Land and Sea|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin|url-status=live|access-date=2022-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224061947/https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin|archive-date=24 February 2022|issn=0362-4331}}</ref> 07:40 საათზე BBC-მ სხვა წყაროებზე დაყრდნობით განაცხადა, რომ ჯარები ქვეყანაში ბელარუსიდანაც შედიოდნენ.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621718cc000e9e34d25a795c%26Ukraine%3A%20Troops%20moving%20in%20from%20Belarus%262022-02-24T05%3A40%3A57.391Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:eab86d34-aa8d-4b91-874a-b71a45f3e7ad&pinned_post_asset_id=621718cc000e9e34d25a795c&pinned_post_type=share|title=Ukraine: Troops moving in from Belarus|access-date=2022-02-24}}</ref> უკრაინის სასაზღვრო ძალებმა განაცხადეს თავდასხმების ობიექტებზე [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკში]], [[სუმის ოლქი|სუმიში]], [[ხარკივის ოლქი|ხარკივში]], [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივსა]] და [[ჟიტომირის ოლქი|ჟიტომირში]], ასევე ყირიმში.<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824058|title=Украинские пограничники сообщили об атаке границы со стороны России и Белоруссии|access-date=24 February 2022}}</ref> ერთი საათის შემდეგ უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს ვებგვერდი აღდგა. სამინისტრომ განაცხადა, რომ ლუჰანსკში ხუთი თვითმფრინავი და ერთი ვერტმფრენი ჩამოაგდეს.<ref>{{Cite web|title=https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274|url=https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> 07:00 საათამდე (UTC+2) პრეზიდენტმა ზელენსკიმ უკრაინაში საომარი მდგომარეობის შემოღება გამოაცხადა.<ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/23/ukraine-russia-news-crisis-latest-live-updates-putin-biden-europe-sanctions-russian-invasion-border-troops|title=Russia-Ukraine crisis live news: Putin has launched 'full-scale invasion', says Ukrainian foreign minister – latest updates &#124; World news|work=The Guardian|date=2018-07-16|accessdate=2022-02-24}}</ref> რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს მოთხოვნის ფონზე უკრაინის საჰაერო მოძრაობის კონტროლის ქვედანაყოფებს ფრენების შეჩერების თხოვნით, აღმოსავლეთ უკრაინის საჰაერო სივრცეს აქვს შეზღუდვები სამოქალაქო საჰაერო მიმოსვლაზე, მთელი ტერიტორია ევროკავშირის საავიაციო უსაფრთხოების სააგენტოს მიერ მიჩნეულია აქტიურ კონფლიქტის ზონად (EASA).<ref>{{Cite web|title=Operations in Flight Information Regions: FIR LVIV (UKLV), FIR KYIV (UKBV), FIR DNIPROPETROVSK (UKDV), FIR SIMFEROPOL (UKFV), FIR ODESA (UKOV)|url=https://www.easa.europa.eu/domains/air-operations/czibs/czib-2022-01|work=EASA|accessdate=24 February 2022}}</ref> უკრაინის სახელმწიფო მინისტრ [[ანტონ გერაშენკო|ანტონ გერაშენკოზე]] დარყრდნობით, 06:30 საათზე რუსები ხმელეთიდან უტევდნენ [[ხარკივი|ხარკივის]] მიმართულებით<ref>{{cite web |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/index.html |title=Ukraine-Russia crisis: Live updates |publisher=Cnn.com |date=1 January 2000 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224044234/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/index.html |url-status=live }}</ref> და ფართო ამფიბიური დესანტი გაიგზავნა [[მარიუპოლი|მარიუპოლის]] მიმართულებით.<ref>{{cite web |url=https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions |title=Russia has launched its war in Ukraine |publisher=[[Vox (website)|Vox]] |date=23 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224055715/https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=Russia takes military action in Ukraine as UN meets |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets |access-date=24 February 2022 |work=www.aljazeera.com |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224053027/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets |url-status=live }}</ref><ref name="TroianovskiNYT">{{cite news|author-last1=Troianovski |author-first1=Anton |author-last2=MacFarquhar |author-first2=Neil |date=23 February 2022 |title=Ukraine Live Updates: Russia Begins Invasion From Land and Sea |language=en-US |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin|access-date=24 February 2022 |issn=0362-4331 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224061947/https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin |url-status=live}}</ref> 07:40-ზე [[BBC]]-მ გამოაცხადა უკრინაში [[ბელარუსი|ბელორუსიის]] საღვრიდან შეჭრის შესახებ.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621718cc000e9e34d25a795c%26Ukraine%3A%20Troops%20moving%20in%20from%20Belarus%262022-02-24T05%3A40%3A57.391Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:eab86d34-aa8d-4b91-874a-b71a45f3e7ad&pinned_post_asset_id=621718cc000e9e34d25a795c&pinned_post_type=share |title=Ukraine: Troops moving in from Belarus |author=<!--Not stated--> |date=24 February 2022 |website=bbc.com |publisher=BBC |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064605/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621718cc000e9e34d25a795c%26Ukraine%3A+Troops+moving+in+from+Belarus%262022-02-24T05%3A40%3A57.391Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn%3Aasset%3Aeab86d34-aa8d-4b91-874a-b71a45f3e7ad&pinned_post_asset_id=621718cc000e9e34d25a795c&pinned_post_type=share |url-status=live }}</ref> უკარინული სასაზღვრო გვარდია აცხადებდა შეტაკებებზე [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკში]], [[სუმის ოლქი|სუმიში]], [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივში]], [[ჟიტომირის ოლქი|ჟიტომირსა]] და [[ყირიმი|ყირიმში]].<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824058 |title=Украинские пограничники сообщили об атаке границы со стороны России и Белоруссии |language=ru |trans-title=Ukrainian border guards reported an attack on the border from Russia and Belarus |website=[[Interfax]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073734/https://www.interfax.ru/world/824058 |url-status=live}}</ref> რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ საზღვარზე უკრაინელებმა წინააღმდეგობა არ გაუწიეს.<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/824062 |title=Военные РФ заявили, что погранслужба Украины не оказывает сопротивления |website=[[Interfax]] |lang=ru |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224075406/https://www.interfax.ru/russia/824062 |url-status=live}}</ref> უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ განაცხადა რუსების მიერ [[გოროდიშჩე|გოროდიშჩესა]] და [[მილოვე|მილოვეს]] აღების შესახებ [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკის ოლქში]].<ref name="TroianovskiNYT"/> უკრაინის სტრატეგიული კომუნიკაციის ცენტრმა განაცხადა [[სჩასტიე|სჩასტიას]] აღებისა და 50 რუსი სამხედროს ლიკვიდაციის შესახებ.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/vsu-otvoevali-schaste-unichtozheny-okolo-50-vragov-novosti-donbassa-11715445.html |title=ВСУ отвоевали Счастье: уничтожено около 50 врагов |language=ru |trans-title=Armed Forces of Ukraine won back Happiness: about 50 enemies were destroyed |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092127/https://www.unian.net/war/vsu-otvoevali-schaste-unichtozheny-okolo-50-vragov-novosti-donbassa-11715445.html |url-status=live }}</ref> ერთი საათით გათისვის შემდეგ აღდგა უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს ვებსაიტი. მინისტრმა განაცხადა, რომ ლუჰანსკში ჩამოაგდეს 5 თვითმფრინავი და 1 ვერტმფრენი.<ref>{{cite web|url=https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274 |access-date=24 February 2022 |title=KyivPost, Twitter |website=Twitter |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073842/https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274|url-status=live}}</ref> 07:00 საათამდე [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკიმ]] განაცხადა საომარი მდგომარეობა<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/23/ukraine-russia-news-crisis-latest-live-updates-putin-biden-europe-sanctions-russian-invasion-border-troops |title=Russia-Ukraine crisis live news: Putin has launched 'full-scale invasion', says Ukrainian foreign minister – latest updates &#124; World news |work=[[The Guardian]] |date=16 July 2018 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224054309/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/23/ukraine-russia-news-crisis-latest-live-updates-putin-biden-europe-sanctions-russian-invasion-border-troops |url-status=live }}</ref> და შემდეგ უკრაინულ არმიას უბრძანა „მაქსიმალური ზარალის მიყენება“ მტრისთვის.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/society/zelenskiy-otdal-prikaz-vsu-nanosit-maksimalnye-poteri-okkupantam-novosti-ukrainy-11715478.html |title=Зеленский отдал приказ ВСУ наносить максимальные потери оккупантам |language=ru |trans-title=Zelensky ordered the Armed Forces of Ukraine to inflict maximum losses on the invaders |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224082802/https://www.unian.net/society/zelenskiy-otdal-prikaz-vsu-nanosit-maksimalnye-poteri-okkupantam-novosti-ukrainy-11715478.html |url-status=live }}</ref> ზელენსკიმ ასევე განაცხადა რუსეთთან დიპლომატიური ურთიერთობების გაწყვეტის შესახებ.<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824153 |title=Украина разорвала дипломатические отношения с Россией |website=[[Interfax]] |lang=ru |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224095330/https://www.interfax.ru/world/824153 |url-status=live}}</ref> მოგვიანებით გამოაცხადა საერთო მობილიზაციის შესახებ.<ref>{{cite news |title=Ukrainian president signs decree on general mobilisation of population -Interfax |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |access-date=25 February 2022 |work=Reuters |date=24 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025205/https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |url-status=live }}</ref> რუსეთმა რაკეთების სამიზნედ ამოიღო უკრაინული ინფრასტრუქტურა, მათ შორის უკრაინაში უდიდესი ბორისპილის აეროპორტი, კიევის აღმოსავლეთით, 29 კმ-ს მოშორებით.<ref>{{cite web |author-last=Charpentreau |author-first=Clement |title=Ukraine closes airspace, Kyiv airport under attack |url=https://www.aerotime.aero/articles/30312-ukraine-closes-airspace-russia-attacks?_fb_noscript=1 |access-date=25 February 2022 |website=AeroTime Hub |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151542/https://www.aerotime.aero/articles/30312-ukraine-closes-airspace-russia-attacks?_fb_noscript=1 |url-status=live }}</ref> უკრაინამ ჩაკეტა საჰაერო სივრცე.<ref>{{cite news |author-last=Eccles |author-first=Mari |date=24 February 2022 |title=Ukraine closes airspace as Putin orders military operation |url=https://www.politico.eu/article/ukraine-closes-airspace-as-putin-orders-military-operation/ |work=[[Politico]] |location= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224102433/https://www.politico.eu/article/ukraine-closes-airspace-as-putin-orders-military-operation/ |url-status=live }}</ref> [[პოდილსკი (უკრაინა)|პოდილსკში]] უკრაინულ სამხედრო შენაერთს თავს დაესხა რუსული ძალები, ექვი დაიღუპა, შვიდი დაიჭრა და 19 დაკარგულად გამოცხადდა.<ref name="auto2">{{cite web|title=Ukraine-Russia invasion: Russia launches attack on Ukraine from several fronts |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60454795 |access-date=24 February 2022 |website=[[BBC News]] |language=en-gb |archive-date=21 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220221183326/https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60454795 |url-status=live}}</ref> კიდევ ერთი ადამიანი დაიღუპა [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]]. [[ჩუგუევი|ჩუგუივში]] სახლი სააზიანა რუსულმა არტილაერიამ, მოსახლეები დაშავდნენ და ერთი ბიჭი დაიღუპა.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.currenttime.tv/a/31720261.html |title=Россия обстреляла жилой дом в Чугуеве Харьковской области: видео последствий |language=ru |website=[[Current Time TV]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092902/https://www.currenttime.tv/a/31720261.html |url-status=live }}</ref><ref name=hromadske.online /> 18 ადამიანი დაიღუპა [[ოდესის ოლქი|ოდესას ოლქში]] სოფელ [[ლიპეცკე|ლიპეცკეს]] დაბომბვისას.<ref name=hromadske.online>{{cite web |author= |url=https://hromadske.ua/posts/rosijsko-ukrayinska-vijna-tekstovij-onlajn |title=Російсько-українська війна (текстовий онлайн) |language=uk |website=[[Hromadske]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224060243/https://hromadske.ua/posts/rosijsko-ukrayinska-vijna-tekstovij-onlajn |url-status=live }}</ref> 10:00 საათზე (UTC+2) უკრაინის პრეზიდენტის ბრიფინგზე განაცხადეს, რომ რუსული შენაერთები უკრაინაში ჩრდილოეთიდან, [[ბელარუსი|ბელორუსის]] საზღვრის გადმოკვეთით, შევიდნენ უკრაინაში, 5 კილომეტრის სიღრმეზე. რუსი სამხედროები აქტიურები იყვნენ [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქში]], [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქსა]] და [[სუმი|სუმისთან]] ახლოს.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/voyska-rossii-na-severe-ukrainy-prodvinulis-vglub-do-pyati-kilometrov-arestovich-novosti-donbassa-11715571.html |title=Войска России на севере Украины продвинулись вглубь до пяти километров – Арестович |language=ru |website=Unian |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224091205/https://www.unian.net/war/voyska-rossii-na-severe-ukrainy-prodvinulis-vglub-do-pyati-kilometrov-arestovich-novosti-donbassa-11715571.html |url-status=live }}</ref> ზელენსკის პრესსამხასურმა განაცხადა, რომ უკრაინელებმა მოიგერიეს შეტევა [[ვოლინის ოლქი|ვოლინის ოლქში]].<ref>{{cite web |author= |url=https://www.president.gov.ua/en/news/prezident-uhvaliv-usi-neobhidni-rishennya-dlya-zahistu-krayi-73117 |title=President has made all necessary decisions to defend the country, the Armed Forces are actively resisting Russian troops – Adviser to the Head of the Office of the President |language=en |website=president.gov.ua |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224102445/https://www.president.gov.ua/en/news/prezident-uhvaliv-usi-neobhidni-rishennya-dlya-zahistu-krayi-73117 |url-status=live }}</ref> 10:30 საათზე (UTC+2) უკრაინის თავდაცვლის სამინისტრომ განაცხადა ჩერნიჰივის ოლქში რუსების შეჩერების, [[ხარკივის ოლქი|ხარკივში]] დიდი ბრძოლისა და [[მარიუპოლი|მარიუპოლსა]] და [[სჩასტიე|სჩასტიეს]] დაბრუნების შესახებ.<ref name=mil.2402.1030>{{cite web |author= |url=https://www.mil.gov.ua/en/news/2022/02/24/general-staff-of-the-armed-forces-of-ukraine-operative-information-as-of-10-30/ |title=General Staff of the Armed Forces of Ukraine: Operative information as of 10.30 |language=en |website=[[Ministry of Defence (Ukraine)|mil.gov.ua]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224103548/https://www.mil.gov.ua/en/news/2022/02/24/general-staff-of-the-armed-forces-of-ukraine-operative-information-as-of-10-30/ |url-status=live }}</ref> უკრაინის არმიამ განაცხადა 6 თვითმფრინავის, 2 ვერტმფრენისა და ათობით ჯავშანტექნიკის განადგურების შესახებ.<ref>{{cite news |author= |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-says-50-russian-troops-killed-four-tanks-destroyed-2022-02-24/ |title=Ukraine says 50 Russian troops killed, four tanks destroyed |language=en |website=[[Reuters]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224101222/https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-says-50-russian-troops-killed-four-tanks-destroyed-2022-02-24/ }}</ref> უკრაინის არმიის მთავარსარდალმა, [[ვალერი ზალუჟნი|ვალერი ზალუჟნიმ]], განაცხადა [[რუსეთის 423-ე მოტორიზირებული გვარდია|რუსეთის 423-ე მოტორიზებული გვარდიის]] ორი სამხედროს დატყვევების შესახებ.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/voennye-vzyali-v-plen-pervyh-rossiyskih-okkupantov-kotorye-segodnya-vtorglis-v-ukrainu-foto-novosti-donbassa-11715970.html |title=Военные взяли в плен первых российских оккупантов, которые сегодня вторглись в Украину (фото) |lang=ru |trans-title=The military takes prisoner the first Russian occupiers who invaded Ukraine today (photos) |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 }}</ref> [[რუსეთის 74-ე მოტორიზებული ბრიგადა|რუსეთის 74-ე მოტორიზებული ბრიგადის]] დაზვერვის დანაყოფი<ref name=OZ>{{cite news |author-last1=Osborn |author-first1=Andrew |author-last2=Zinets |author-first2=Natalia |title=Russian forces invade Ukraine with strikes on major cities |url=https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/ |access-date=23 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=23 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224033456/https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/ |url-status=live }}</ref> [[ჩერნიჰივი|ჩერნიჰივთან]] ახლოს დანებდა.<ref>{{cite web |title=Russia's 74th Motorised Rifle Brigade recon platoon surrenders to Ukraine's army |url=https://112.international/ukraine-top-news/russias-74th-motorized-rifle-brigade-recon-platoon-surrenders-to-ukraines-army-70097.html |access-date=25 February 2022 |website=112.international |language=en-US |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224204234/https://112.international/ukraine-top-news/russias-74th-motorized-rifle-brigade-recon-platoon-surrenders-to-ukraines-army-70097.html |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220224204234/https://112.international/ukraine-top-news/russias-74th-motorized-rifle-brigade-recon-platoon-surrenders-to-ukraines-army-70097.html |archivedate=24 თებერვალი 2022 }}</ref> ანტონოვის აეროპორტის ბრძოლაში რუსმა პარაშუტისტებმა აიღეს აეროპორტი [[ჰოსტომელი|ჰოსტომელში]], კიევის გარეუბანში. უკრაინული [[ჰოსტომელის აეროპორტისათვის ბრძოლა|კონტრშეტევა]] აეროპორტის დასაბრუნებლად დაიწყო იმავე დღეს.<ref>{{cite web|author=[[The Moscow Times]] |date=24 February 2022 |title=Russia Attacks Ukraine: As It's Happening |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/russia-attacks-ukraine-as-its-happening-a76553 |access-date=24 February 2022 |website=[[The Moscow Times]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224122327/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/russia-attacks-ukraine-as-its-happening-a76553 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |author-first1=Matthew |author-last1=Chance |author-first2=Aditi |author-last2=Sangal |date=24 February 2022 |title=On the ground: Russian forces take control of an air base near Kyiv, Ukraine |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_ab6cab437dff1920a9fcec2857593b70 |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224145330/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_ab6cab437dff1920a9fcec2857593b70 |url-status=live }}</ref> უკრაინის ეროვნული გვარდიის სწრაფი რეაგირების ბატალეონმა ჩამოაგდო 3 რუსული ვერტმფრენი.<ref>{{cite news |title=Video shows helicopters flying toward Gomostel airfield in Ukraine |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-UMHNSQEUGZHETM37AQDV3MLYMA |newspaper=Washington Post |access-date=24 February 2022 |language=en |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073822/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-UMHNSQEUGZHETM37AQDV3MLYMA |url-status=live }}</ref> [[File:VOA video of Eastern Ukraine during 2022 Russian invasion.webm|thumb|აღმოსავლეთი უკრაინა შეჭრისას]] ბელარუსმა რუს სამხედროებს უკრაინაში ჩრდილოეთიდან შეჭრის უფლება მისცა. 11:00 საათზე (UTC+2) [[ვილჩა|ვილჩაში]] ([[კიევის ოლქი]]) სასაზღვრო გვარდიამ განაცხადა საზღვრის გარღვევისა და სასაზღვრო გვარდელების [[ჟიტომირის ოლქი|ჟიტომირის ოლქში]] დაბომბვის შესახებ (დიდი ალბათობით [[BM-21 Grad]]-ით).<ref name=hromadske.online /> უნიშნო ვერტმფრენმა ბელარუსიიდან დაბომბა [[სლავუტიჩი|სლავუტუჩის]] მესასზღვრეების პოზიციები.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/society/so-storony-belarusi-vertolet-bez-opoznavatelnyh-znakov-obstrelyal-rayon-pered-kpp-slavutich-novosti-ukrainy-11715628.html |title=Со стороны Беларуси вертолет без опознавательных знаков обстрелял район перед КПП "Славутич" |trans-title=From the side of Belarus, an unmarked helicopter fired at the area in front of the checkpoint "Slavutich" |language=ru |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112325/https://www.unian.net/society/so-storony-belarusi-vertolet-bez-opoznavatelnyh-znakov-obstrelyal-rayon-pered-kpp-slavutich-novosti-ukrainy-11715628.html |url-status=live }}</ref> 11:30 საათზე (UTC+2) რუსული რაკეტების მეორე ტალღა გამოჩნდა [[კიევი|კიევში]], [[ოდესა|ოდესაში]], [[ხარკივი|ხარკივსა]] და [[ლვივი|ლვივში]]. მძიმე სახმელეთო ბრძოლები გაიმართა დონეცკისა და ლუჰანსკის ოლექბში.<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Ukraine hit by second wave of missile strikes – official |language=en |work=[[National Post]] |url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraine-hit-by-second-wave-of-missile-strikes-official |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224135835/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraine-hit-by-second-wave-of-missile-strikes-official |url-status=live}}</ref> სამოქალქო უფლებების აქტივისტებმა განაცხადეს ბელარუსიდან პოლონეთში მიგრაციის გაზრდის შესახებ.<ref>{{cite news |author-last=Nielsen |author-first=Nikolaj |date=24 February 2022 |title=Belarus seen stepping-up use of migrants as a weapon |url=https://euobserver.com/migration/154425 |work=[[EUobserver]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224124429/https://euobserver.com/migration/154425 |url-status=live }}</ref> ბელარუსი ითვლება რუსეთის ქვეშემდგომად და რუსეთის დავალებების მიხედვით ბელარუსის საზღვართან მიგრანტებს იარაღად იყინებს.<ref>{{cite news |author-last=Mirovalev |author-first=Mansur |date=15 November 2021 |title=What's Putin's gain in the Belarus migrant crisis? |url=https://www.aljazeera.com/news/2021/11/15/whats-putins-gain-in-the-belarus-migrant-crisis |work=[[Al Jazeera]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=15 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220115174702/https://www.aljazeera.com/news/2021/11/15/whats-putins-gain-in-the-belarus-migrant-crisis |url-status=live }}</ref> 12:04 საათისთვის (UTC+2) რუსი სამხედროები ყირიმიდან [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქში]], [[ნოვაია-კახოვკა|ნოვაია-კახოვკაში]] შევიდნენ.<ref>{{Cite web |url=https://kyivindependent.com/uncategorized/russian-troops-moving-towards-town-of-nova-kakhovka-in-kherson-oblast/ |title=Russian troops moving towards town of Nova Kakhovka in Kherson Oblast. |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224213221/https://kyivindependent.com/uncategorized/russian-troops-moving-towards-town-of-nova-kakhovka-in-kherson-oblast/ |url-status=live }}</ref> მოგივანებით, იმავე დღეს, რუსმა სამხედროებმა დაიკავეს [[ჩრდილოეთ ყირიმის არხი]].<ref>{{Cite web |url=https://www.aa.com.tr/en/europe/russian-troops-enter-ukraines-kherson-oblast-defense-ministry/2513722 |title=Russian troops enter Ukraine's Kherson Oblast: Defense Ministry |access-date=24 February 2022|publisher=[[Anadolu Agency]] |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224213215/https://www.aa.com.tr/en/europe/russian-troops-enter-ukraines-kherson-oblast-defense-ministry/2513722 |url-status=live }}</ref><ref name="riacanal24">{{cite news |title=Российские войска вышли к Херсону и восстановили подачу воды в Крым |trans-title=Russian troops reached Kherson and restored water supply to Crimea |url=https://ria.ru/20220224/kanal-1774876399.html |access-date=24 February 2022 |agency=[[RIA Novosti]] |date=24 February 2022 |lang=ru |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224214657/https://ria.ru/20220224/kanal-1774876399.html |url-status=live }}</ref> 13:00 და 13:19 საათებზე (UTC+2) უკრაინის სასაზღვრო გვარდიამ და შეიარაებულმა ძალებმა განაცხადეს ორი ახალი შეტაკების შესახებ, სუმისთან და სტარობილსკთან.<ref name=hromadske.online /> 13:32 საათზე (UTC+2) [[ვალერი ზალუჟნი|ვალერი ზალუჟნიმ]] განაცხადა ბელარუსის ტერიტორიიდან გაშვებული ბალისტიკური რაკეტების შესახებ.<ref name=hromadske.online /> კიევისა და ხარკივის მეტროები გამოიყენებოდა დაბომბვებისაგან სამოქალაქო პირების დასაცავად.<ref name=hromadske.online /> უკრაინის სასაზღვრო გვარდიამ განაცხადა, რომ ორი რუსული სამხედრო ხომალდი, ''ვასილი ბიკოვი'' და ''მოსკვა'', თავს დაესხნენ და აიღეს [[ზმეინი|ზმეინის კუნძლი]], დანუბის დელტასთან ახლოს.<ref name=hromadske.online /> 16:00 საათზე (UTC+2) ზელენსკიმ განაცხადა ბრძოლების შესახებ [[ჩერნობილი|ჩერნობილისა]] და [[პრიპიატი|პრიპიატის]] „მოჩვენება ქალაქებში“.<ref>{{cite web|author-last=Sullivan |author-first=Rory |date=24 February 2022 |title=Fighting breaks out near Chernobyl, says Ukrainian president |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |access-date= |website=[[The Independent]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151418/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |url-status=live}}</ref> 18:20 საათისათვის (UTC+2) [[ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგური|ჩერნობილის ბირთვული ელეტროსადგური]] რუსულ კონტროლში გადავიდა,<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=В Офисе президента подтвердили захват россиянами Чернобыльской АЭС |trans-title=The Office of the President confirmed the capture of the Chernobyl nuclear power plant by the Russians |url=https://www.unian.net/war/rossiyskie-voyska-zahvatili-chernobylskuyu-aes-ofis-prezidenta-novosti-donbassa-11716741.html |access-date=24 February 2022 |website=[[UNIAN]] |language=ru |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224172911/https://www.unian.net/war/rossiyskie-voyska-zahvatili-chernobylskuyu-aes-ofis-prezidenta-novosti-donbassa-11716741.html |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|agency=[[Reuters]] |access-date=24 February 2022 |title=Chernobyl power plant captured by Russian forces – Ukrainian official |url=https://www.reuters.com/world/europe/chernobyl-power-plant-captured-by-russian-forces-ukrainian-official-2022-02-24/ |newspaper=[[Reuters]] |date=24 February 2022|via=www.reuters.com |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174356/https://www.reuters.com/world/europe/chernobyl-power-plant-captured-by-russian-forces-ukrainian-official-2022-02-24/ |url-status=live}}</ref> გარშემო რეგიონთან ერთად.<ref>{{cite web|author-last1=Najjar |author-first1=Farah |author-last2=Child |author-first2=David |author-last3=Gadzo |author-first3=Mersiha |title=Russian forces seize Chernobyl site as Ukraine battles rage |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/23/ukraine-declares-state-of-emergency-amid-fears-of-invasion-liveblog |access-date=24 February 2022 |website=www.aljazeera.com |publisher=[[Al Jazeera]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224091527/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/23/ukraine-declares-state-of-emergency-amid-fears-of-invasion-liveblog |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Zelenskiy Says Russian Forces Trying To Take Over Chernobyl Nuclear Power Plant |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-invasion-russian-forces-chernobyl-/31721240.html |access-date=24 February 2022 |website=RadioFreeEurope/RadioLiberty |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224182943/https://www.rferl.org/a/ukraine-invasion-russian-forces-chernobyl-/31721240.html |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Fighting breaks out near Chernobyl, says Ukrainian president |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |access-date=24 February 2022 |website=[[The Independent]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151418/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|author-first1=Aditi |author-last1=Sangal |author-first2=Meg |author-last2=Wagner |author-first3=Adrienne |author-last3=Vogt |author-first4=Melissa |author-last4=Macaya |author-first5=Rob |author-last5=Picheta |author-first6=Lauren |author-last6=Said-Moorhouse |author-first7=Ed |author-last7=Upright |author-first8=Maureen |author-last8=Chowdhury |date=24 February 2022 |title=Russian troops seize Chernobyl nuclear power plant, Ukrainian official says |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_438d63764e04c5907533d2c095e73cfd |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224182927/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_438d63764e04c5907533d2c095e73cfd |url-status=live}}</ref> უკრაინის რადის დეპუტატ მარიანა ბეზუგლაზე დაყრდნობით, რუსები [[ზაპოროჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპიროჟიის ბრითვულ ელექტროსადგურზე]] თავდასხმით იმუქრებოდნენ.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/rossiyskie-zahvatchiki-ugrozhayut-obstrelyat-zaporozhskuyu-aes-nardep-novosti-donbassa-11716903.html |title=Российские захватчики угрожают обстрелять Запорожскую АЭС – нардеп |trans-title=Russian invaders threaten to shell Zaporizhia nuclear power plant – people's deputy |lang=ru |website=[[Unian]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224194437/https://www.unian.net/war/rossiyskie-zahvatchiki-ugrozhayut-obstrelyat-zaporozhskuyu-aes-nardep-novosti-donbassa-11716903.html |url-status=live }}</ref> 16:18 საათზე (UTC+2), კიევის მერმა, [[ვიტალი კლიტსჩკო|ვიტალი კლიტსჩკომ]] განაცხადა კომენდანტის საათი, 22:00 საათიდან 07:00 საათამდე.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Kyiv imposes curfew from 22:00 to 07:00, transport not to work at this time – Klitschko |url=https://ua.interfax.com.ua/news/general/801462.html |access-date=24 February 2022 |website=[[Interfax-Ukraine]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224160553/https://ua.interfax.com.ua/news/general/801462.html |url-status=live}}</ref> [[გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი|გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესმა კომისარმა]], [[ფილიპო გრანდი|ფილიპო გრანდიმ]] განაცხადა, რომ დაახლოებით 100 000-მა უკრაინელმა დატოვა სახლი.<ref name=":4">{{cite web |title=Ukraine-Russia invasion: Russia launches attack on Ukraine from several fronts |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s%20the%20latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:becba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |website=[[BBC News]] |access-date=24 February 2022 |language=en-gb |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224192206/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s+the+latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn%3Aasset%3Abecba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |url-status=live }}</ref> 22:00 საათზე (UTC+2) უკრაინამ განაცხადა, რომ რუსებმა აიღეს ზმეინის კუნძული, [[კუნძულ ზმეინისთვის ბრძოლა|საჰაერო და საზღვაო დაბომბვის შემდეგ]].<ref>{{cite news |title=Острів Зміїний захопили російські окупанти – ДПСУ |language=uk |trans-title=Snake Island was captured by the Russian occupiers – SBGS |url=https://gazeta.ua/articles/donbas/_ostriv-zmiyinij-zahopili-rosijski-okupanti-dpsu/1072429 |access-date=24 February 2022 |publisher=Gazeta UA |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224202628/https://gazeta.ua/articles/donbas/_ostriv-zmiyinij-zahopili-rosijski-okupanti-dpsu/1072429 |url-status=live }}</ref> კუნძულზე მყოფი ცამეტივე უკრაინელი სამხედრო დაიღუპა, მას შემდეგ რაც [[რუსული სამხედრო ხომალდი, იდი ნახუი|რუსულ გემს დანებებაზე უარი უთხრეს]]. პრეზიდენტმა ზელენკიმ განაცხადა, რომ [[უკრაინის გმირი|უკრაინის გმირის]] წოდება მიენიჭებოდათ ზმეინზე დაღუპულებს,<ref name="DailyThanthi">{{cite web |date=24 February 2022 |title=ரஷ்ய தாக்குதல்: தெற்கு உக்ரைன் பகுதியில் 22 பேர் கொல்லப்பட்டதாக தகவல் |trans-title=Russian offensive: 22 killed in southern Ukraine |language=Tamil |url=http://www.dailythanthi.com/News/TopNews/2022/02/24231956/South-Ukraine-region-says-13-civilians-9-troops-killed.vpf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224181739/https://www.dailythanthi.com/News/TopNews/2022/02/24231956/South-Ukraine-region-says-13-civilians-9-troops-killed.vpf |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=Dailythanthi.com}}</ref> სამ დაღუპულს [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]] და ერთს [[ხარკივი|ხარკივში]].<ref>{{cite web |title=Ukraine death toll: What we know so far |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/russia-ukraine-invasion-casualties-death-toll |access-date=24 February 2022 |website=www.aljazeera.com |publisher=[[Al Jazeera]] |language=en}}</ref> ზელენსკიმ განაცხადა, რომ 137 უკრაინელი (სამოქალქო და სამხედრო პირები) დაიღუპა შეჭრის პირველ დღეს.<ref name=":41">{{cite web |title=Ukraine-Russia invasion: Russia launches attack on Ukraine from several fronts |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s%20the%20latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:becba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |website=[[BBC News]] |access-date=24 February 2022 |language=en-gb |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224192206/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s+the+latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn%3Aasset%3Abecba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |url-status=live }}</ref> 23:00-ზე (UTC+2) ზელენსკიმ [[საყოველთაო მობილიზაცია|საყოველთაო მობილიზაციის]] ბრძნაება გასცა და 18-60 წლების მამაკაცებს უკრაინის დატოვება აეკრძალათ.<ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Zelensky signs decree declaring general mobilization |url=https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |access-date=25 February 2022 |website=[[Interfax-Ukraine]] |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113724/https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |url-status=live}}</ref> === 25 თებერვალი === [[File:Kyiv Tense as Russian Forces Advance.webm|thumb|„რუსეთის წინსვლასთან ერთად კიევი იძაბება“&nbsp;– [[ამერიკის ხმა]]<br><small>(ხელმისაწვდომია ინგლისური სუბტიტრები)</small>]] 01:24 საათისათვის (UTC+2) ზელენსკიმ ბრძანა სრული მობილიზაცია უკრაინის არმიაში, 90 დღით.<ref>{{cite news |author-last1=Loc |author-first1=Samantha |author-last2=Singh |author-first2=Maanvi |author-last3=Oladipo |author-first3=Gloria |author-last4=Chao-Fong |author-first4=Léonie |author-last5=Rankin |author-first5=Jennifer |author-last6=Holmes |author-first6=Oliver |author-last7=Harding |author-first7=Luke |author-last8=Baloch |author-first8=Shah Meer |date=25 February 2022 |title=Russia-Ukraine latest news: Zelenskiy bans Ukrainian men aged 18–60 from leaving the country after invasion – live updates |language=en-GB |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |access-date=25 February 2022 |issn=0261-3077 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224075414/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |url-status=live }}</ref> დაახლოებით 04:00 საათზე (UTC+2) კიევში მოხდა ორი აფეთქება. უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტოს წარმომადგენელმა, [[ანტონ გერაშენკო|ანტონ გერაშენკომ]], ტექსტური შეტყობინებით განაცხადა, რომ ეს აფეთქებები ფრთოსანი და ბალისტიკური რაკეტები იყო.<ref>{{cite web|author-first1=Helen |author-last1=Regan |author-first2=Jonny |author-last2=Hallam |title=Ukrainian capital Kyiv targeted with missile fire, official says|url=https://www.cnn.com/2022/02/24/europe/ukraine-russia-invasion-friday-intl-hnk/index.html |access-date=25 February 2022 |website=[[CNN]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225040530/https://www.cnn.com/2022/02/24/europe/ukraine-russia-invasion-friday-intl-hnk/index.html |url-status=live}}</ref> უკრაინამ განაცხადა, რომ კიევში ჩამოაგდეს რუსული [[სუ-27]], რომელიც სახლას დაეცა და სახლი დაიწვა.<ref>{{cite news |title=Explosions heard in Kyiv, official says enemy aircraft downed |url=https://www.reuters.com/world/europe/explosions-heard-kyiv-official-says-enemy-aircraft-downed-2022-02-25/ |access-date=25 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225050231/https://www.reuters.com/world/europe/explosions-heard-kyiv-official-says-enemy-aircraft-downed-2022-02-25/ |url-status=live }}</ref><ref name="auto6">{{cite web |author-last1=Chance |author-first1=Matthew |author-last2=Lister |author-first2=Tim |author-last3=Smith-Spark |author-first3=Laura |author-last4=Regan |author-first4=Helen |title=Battle for Ukrainian capital underway as Russian troops seek to encircle Kyiv |url=https://www.cnn.com/2022/02/24/europe/ukraine-russia-invasion-friday-intl-hnk/index.html |website=[[CNN]] |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022 }}</ref> დამოუკიდებელი სამხედრო ანალიტიკოსები საუბრობდნენ, რომ რუსული ძალები ჩრდილოეთში მძიმე ბერძოლაში ჩაებნენ უკრაინელებთან. რუსული დანაყოფების მიზანი [[კიევზე თავდასხმა (2022)|კიევის ალყაში მოქცევა]] და [[ხარკივის ბრძოლა (2022)|ხარკივის აღება]] იყო, მაგრამ მათ ხელს უშლიდა უკრაინელი მცველების მძიმე წინააღმდეგობა. სოციალურ მედიებში გავრცელებულ კადრებში ჩანს განადგურებული რუსული სამხედრო კოლონები. რუსული დანაყოფები სამხრეთში მეტი წარმატებით მიიწევდნენ. საუკეთესო რუსულის დანაყოფები განალაგეს დონბასში. როგორც ჩანს, მათ მანევრით გვერდი აუარეს და ზუგრში დაარტყეს უკრაინულ პოზიციებს. ამ დროს, რუსული სამხედროები [[ყირიმი|ყირიმიდან]] ორ კოლონად გაიყო, ანალიტიკოსების აზრით, მათ [[დონბასის ფრონტი|დონბასის ფრონტის]] იზოლირება და უკრაინელების ალყაში მოქცევა სურდათ, რათა უკრაინელებს გამაგრებული პოზიციების უპირატესობა დაეკარგათ.<ref>{{cite web |author-last1=Barnes |author-first1=Julian E. |title=Russian forces are meeting more resistance near Kyiv and Kharkiv than farther south, analysts say. |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-attacks-ukraine/russian-forces-are-meeting-more-resistance-near-kyiv-and-kharkiv-than-farther-south-analysts-say |website=[[The New York Times]] |access-date=25 February 2022 |date=25 February 2022 |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225045412/https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-attacks-ukraine/russian-forces-are-meeting-more-resistance-near-kyiv-and-kharkiv-than-farther-south-analysts-say |url-status=live }}</ref> 25 თებერვლის დილას, ზელენსკიმ რუსეთი სამოქალქო პირების მიმართ მიზანმიმართულ თავდასხმაში დაადანაშაულა.<ref>{{cite news |author-last1=Graham-Harrison |author-first1=Emma |author-last2=Harding |author-first2=Luke |author-last3=Boffey |author-first3=Daniel |author-last4=Elias |author-first4=Visontay |title=Ukraine invasion: Zelenskiy strikes defiant tone as explosions ring out in Kyiv |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-invasion-explosions-in-kyiv-as-uk-reports-fierce-resistance-across-the-nation |access-date=25 February 2022 |work=[[The Guardian]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225052024/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-invasion-explosions-in-kyiv-as-uk-reports-fierce-resistance-across-the-nation |url-status=live }}</ref> უკრაინის მთავრობის სპიკერმა განაცხადა, რომ ბოლო 24 საათში შეტევა განხორცილედა 33 სამოქალქო წერტილზე.<ref>{{cite news |author-last1=Polityuk |author-first1=Pavel |author-last2=Baczynska |author-first2=Gabriela |author-last3=Lawson |author-first3=Hugh |title=Ukraine ministry says Russia hit 33 civilian sites in last 24 hrs -Interfax |url=https://finance.yahoo.com/news/ukraine-ministry-says-russia-hit-075824163.html |access-date=25 February 2022 |work=[[Yahoo Finance]] |agency=[[Reuters]]/[[Interfax]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113721/https://finance.yahoo.com/news/ukraine-ministry-says-russia-hit-075824163.html |url-status=live }}</ref> უკრაინის თავდაცვის მინისტრმა განაცხადა, რომ რუსები შევდნენ [[ობოლონი|ობოლონში]], [[კიევის ოლქი|კიევის ოლქში]] და [[უკრაინის უმაღლესი რადა|რადას]] შენობიდან დაახლოებით 9 კილომეტრის მოშრებით იყვნენ.<ref name=":31">{{cite web|title=Ukraine-Russia invasion: Ukraine says Russian rockets hit Kyiv overnight|url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60517447|access-date=25 February 2022|website=[[BBC News]]|language=en-gb|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225085334/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447|url-status=live}}</ref> ასევე თავდაცვის მინისტრმა განაცხადა, რომ მოხალისედ მიიღებდნენ ნებისმიერი ასაკის მსურველს.<ref name="OZ" /> უკრაინელებმა რადაიციის დონის ზრდა შეამჩნიეს [[ჩერნობილი|ჩერნობილში]], რაც მძიმე ტექნიკის გადაადგილებამ გამოიწვია.<ref>{{cite news |author-last1=Mathers |author-first1=Matt |title=Chernobyl radiation 'exceeds control levels' in multiple areas being seized by Russia |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-update-nuclear-radiation-ukraine-b2023062.html |access-date=25 February 2022 |work=[[The Independent]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225105519/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-update-nuclear-radiation-ukraine-b2023062.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |author-last1=Polityuk |author-first1=Pavel |title=Ukraine reports higher but "not critical" Chernobyl radiation |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-nuclear-agency-reports-higher-chernobyl-radiation-levels-due-heavy-2022-02-25/ |access-date=25 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113725/https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-nuclear-agency-reports-higher-chernobyl-radiation-levels-due-heavy-2022-02-25/ |url-status=live }}</ref> ზელენსკიმ ანიშნა, რომ უკრაინის მთავრობა მოსალაქარაკებლად მზად იყო.<ref>{{cite news |url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/U1YDTnzZnlMsI6A2uzcb |title=Zelensky Says Russia Is Striking Military and Civilian Targets |work=www.wsj.com |publisher=[[Wall Street Journal]] |author-first=James |author-last=Marson |access-date=25 February 2022}}</ref> იმავე დღეს, პუტინმა [[სი ძინპინი|სი ძინპინს]] აცნობა უკრაინასთან მოლაპარაკების სურვილი.<ref>{{cite web|url=https://financialpost.com/pmn/business-pmn/putin-tells-xi-that-russia-willing-to-hold-high-level-talks-with-ukraine-chinas-cctv |title=Putin tells Xi that Russia willing to hold high-level talks with Ukraine -China's CCTV |work=financialpost.com |access-date=25 February 2022}}</ref> რუსეთის ჯარების კიევისკენ სვლასთან ერთად ზელენსკიმ მოსახლეობას [[მოლოტოვის კოქტეილი|მოლოტოვის კოქტეილების]] მომზადება სთოვა. პუტინმა გამოთქვა უკრაინის მთავრობის გადაყენების სურვილი.<ref>{{cite web|date=25 February 2022 |title=Putin tells Ukrainian military to overthrow Zelensky – follow live |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/ukraine-russia-putin-war-kyiv-invasion-latest-b2022971.html |access-date=25 February 2022 |website=[[The Independent]] |language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine-Russia news live: Troops enter Kyiv as Putin makes offer of Minsk peace talks |url=https://news.sky.com/story/ukraine-russia-war-live-latest-news-putin-kyiv-invasion-12541713 |access-date=25 February 2022 |website=[[Sky News]] |language=en}}</ref> უკრაინამ კიევის მოქალაქეებს 18 000 იარაღი გადასცა და განალაგა [[უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალები|ტერიტორიული თავდაცვის ძალები]], კიევის დასაცავად.<ref>{{cite web |title=Kyiv residents take up arms as Russia advances |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=62190cb4980bea49f4b79f6f%26In%20pictures%3A%20Kyiv%20residents%20take%20up%20arms%20as%20Russia%20advances%262022-02-25T17%3A11%3A54.597Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:7f199aa7-37f7-4fc3-9fa1-16208268415c&pinned_post_asset_id=62190cb4980bea49f4b79f6f |website=[[BBC News]] |access-date=25 February 2022 |language=en-gb |date=25 February 2022}}</ref> ზოგი რუსული ნაწილები კიევს ჩრდილოეთიდან მიუახლოვდნენ, თუმცა შემდეგ შეფერხდნენ.<ref>{{cite news|author-last=Bengali |author-first=Shashank |author-last2=Bigg |author-first2=Matthew Mpoke |date=25 February 2022 |title=Live Updates: Kyiv Rocked by Explosions for Second Night |language=en-US |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war |access-date=26 February 2022 |issn=0362-4331}}</ref> [[პენტაგონი (აშშ)|პენტაგონმა]] განაცხადა, რომ რუსეთმა ვერ აიღო საჰაერო უპირატოსება, რაც მოსალოდნელი არ იყო. უკრაინული საჰაერო თავდაცვა, დიდი ზიანის მიუხედავად, ეფექტურად მუშაობს.<ref>{{cite news |author-last1=Lamothe |author-first1=Daniel |title=Airspace over Ukraine remains contested, with no one in control, Pentagon says |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-RCVQQO7CNFC33LEDYG2O3Q3JAE |newspaper=[[The Washington Post]] |access-date=25 February 2022 |language=en |date=25 February 2022}}</ref> პენტაგონმა ასევე განაცხადა, რომ რუსული ძალები მოლოდინთან შედარებით ბევრად ნელა მიდიოდნენ წინ და უკრანული სამმართველო მყარად იდგა.<ref>{{cite news |author-last1=Cooper |author-first1=Helene |title=Russian forces have lost some momentum, Pentagon official says. |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war/russian-forces-have-lost-some-momentum-pentagon-official-says |access-date=25 February 2022 |work=[[The New York Times]] |date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225191901/https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war/russian-forces-have-lost-some-momentum-pentagon-official-says |archive-date=25 February 2022}}</ref> უკრაინული რაკეტები თავს დასხა მილერევოს აივაბაზას [[როსტოვის ოლქი|როსტოვში]], რუსეთში.<ref>{{cite news|date=25 February 2022 |title=Вооруженные силы Украины атаковали Миллерово «Точкой-У» |trans-title=Ukrainian Armed Forces attacked Millerovo with Tochka-U |language=ru |work=RostovGazeta |url=https://rostovgazeta.ru/news/politics/25-02-2022/vooruzhennye-sily-ukrainy-atakovali-millerovo-tochkoy-u |access-date=25 February 2022}}</ref> === 26 თებერვალი === 00:00 საათზე მძიმე ბრძოლები გაიმართა კიევის სამხრეთით, [[ვასილკივი|ვასილკივთან]] და მის ავიაბაზასთან.<ref>{{cite web|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-25-22/index.html |title=Heavy fighting reported to the south of Kyiv |work=[[CNN]] |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022}}</ref> [[უკრაინის გენერალური შტაბი|უკრაინის გენერალურმა შტაბმა]] განაცხადა, რომ უკრაინულმა [[სუ-27]]-მა ჩამოაგდო რუსული [[Ilyushin Il-76|Il-76]], რომელსაც პარაშუტისტები გადაჰყავდა.<ref>{{cite news |author-last1=Давыгора |author-first1=Олег |title=Месть за Луганск 2014: возле Василькова сбили Ил-76 с вражескими десантниками |trans-title=Revenge for Luhansk 2014: Il-76 with enemy paratroopers was shot down near Vasilkov |url=https://www.unian.net/war/mest-za-lugansk-2014-vozle-vasilkova-sbili-il-76-s-vrazheskimi-desantnikami-novosti-donbassa-11718622.html |access-date=26 February 2022 |work=Unian |date=26 February 2022 |language=ru}}</ref> დაახლოებით 03:00 საათზე 30 წუთის ინტერვალში 48 აფეთქებაზე მეტი გაისმა კიევის შემოგარენში, როდესაც უკრაინის არმიამ განაცხადა ბრძოლების შესახებ [[ტროიეშჩინა|ტროიეშჩინას]] სამეზობლოში, ელექტროსადგურთან ახლოს.<ref>{{cite web |last1=Grady |first1=Siobhán |last2=Kornfield |first2=Meryl |title=Multiple explosions rock Kyiv as Russian forces target city |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-TAIGHCFPGRBUVBQRFBISDQJSL4 |website=Washington Post |access-date=26 February 2022 |language=en |date=25 February 2022}}</ref> [[BBC]]-მ განაცხადა, რომ ეს შეიძლება ყოფილიყო ქალაქში ელექტროენერგიის გათიშვლის მცდელობა. მძიმე ბრძოლები გაიმართა [[კიევის ზოოპარკი|კიევის ზოოპარკთან]] და [[შულიავკა|შულიავკას]] სამეზობლოში. 26 თებერვალს უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ [[პერემოგის განზირი|პერემოგის განზირზე]], კიევის მთავარ გზაზე, მოიგერიეს რუსული თავდასხმა,<ref>{{cite news |title=Ukraine military says it repels Russian troops' attack on Kyiv base |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-attack-kyiv-military-base-are-repelled-ukraine-military-2022-02-26/ |access-date=26 February 2022 |work=Reuters |date=26 February 2022 |language=en}}</ref> ასევე მათ განაცხაეს, რომ მოიგერიეს შეტევა [[მიკოლაივი|მიკოლაივზე]].<ref>{{cite web |title=Heavy fighting reported around Kyiv |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6219818e0ce87e491a0ed0eb%26Battle%20for%20Kyiv%20under%20way%262022-02-26T01%3A32%3A51.226Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:e339c122-dc88-4e8b-a964-67b828e1e1b2&pinned_post_asset_id=6219818e0ce87e491a0ed0eb |website=BBC News |access-date=26 February 2022 |language=en-gb |date=25 February 2022}}</ref> ამერიკელებმა განაცხადეს მეორე რუსული II-76-ის ჩამოგდების შესახებ, [[ბილა-ცერკვა|ბილა-ცერკვასთან]] ახლოს.<ref name="AP_stand_firm" /> ასობით ადამიანი დაიღუპა კიევითან ბრძოლაში და დაბომბვებმა გაანადგურა საცხოვრებელი შენობებიმ ხიდები და სკოლები, [[Associated Press]]-ის მიხედვით. რუსეთმა განაცხადა მელიტოპოლის აღების შესახებ,<ref name="AP_stand_firm" /> თუმცა ეს ბრიტანეთმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukrainian city of Melitopol not in Russian hands, British minister says|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/europe/uk-believes-russians-have-not-taken-melitopol-minister-heappey-says-2022-02-26/|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.reuters.com/world/europe/uk-believes-russians-have-not-taken-melitopol-minister-heappey-says-2022-02-26/|archive-date=26 February 2022}}</ref> 11:00 საათზე უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ მათმა თვითმფრინავებმა განახორციელა 34 ფრენა ბოლო 24 საათში, რაც ნიშნავს იმას, რომ რუსეთმა ვერ დაამყარა საჰაერო უპირატესობა.<ref name="ISW Feb26">{{cite web|last1=Clark|first1=Mason|last2=Barros|first2=George|last3=Stepanenko|first3=Katya|title=Russia-Ukraine Warning Update: Russian Offensive Campaign Assessment, February 26|url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/russia-ukraine-warning-update-russian-offensive-campaign-assessment-february-26|website=Institute for the Study of War|access-date=27 February 2022|language=en|date=26 February 2022}}</ref> შუადღისათვის რუსეთის მიერ უკრაინის საზღვართან განლაგებული ყველა დანაყოფი ჩართული იყო ბრძოლაში. კიევის მერმა [[ვიტალი კლიჩკო|კლიჩკომ]] კომენდანტის საათი გამოაცხადა შაბათს 17:00-დან ორშაბათს 20:00-მდე და განაცხადა, რომ ამ დროს გარეთ გასვლა საბოტაჟად და ჯაშუშობად ჩაითვლებოდა.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukrainian forces slow Russian advance on three cities.|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/26/world/ukraine-russia-war/ukrainian-forces-fight-back-as-russia-pushes-on-three-cities|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226122313/https://www.nytimes.com/live/2022/02/26/world/ukraine-russia-war/ukrainian-forces-fight-back-as-russia-pushes-on-three-cities|archive-date=26 February 2022}}</ref> [[Reuters]]-მა განაცხადა, რომ უკრაინის ნაწილებში გაითშა ინტენრეტი, განსაკუთრებით სამხრეთში და აღმოსალვეთში.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Internet in Ukraine disrupted as Russian troops advance|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/europe/internet-ukraine-disrupted-russian-troops-advance-2022-02-26/|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226105525/https://www.reuters.com/world/europe/internet-ukraine-disrupted-russian-troops-advance-2022-02-26/|archive-date=26 February 2022|author-last1=Pearson|author-first1=James|author-last2=Satter|author-first2=Raphael}}</ref> უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტორს წარმომადგენლემა, ვადიმ დენისენკომ განაცხადა, რომ რუსები მიემართებოდნენ [[ენერგოდარი|ენერგოდარისა]] და [[ზაპოროჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიას ატომუერ ელექტროსადგურისკენ]]. მან განაცხადა, რომ Grad რაკეტებით შეიძლება სადგურისათვის შეეტიათ.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Wojna na Ukrainie. Rosjanie blisko elektrowni atomowej. Jest ryzyko, że zostanie ostrzelana|language=pl|trans-title=The war in Ukraine. Russians close to the nuclear power plant. There is a risk that it will be shot at|publisher=[[Polsat News]]|url=https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2022-02-26/wojna-na-ukrainie-rosjanie-blisko-elektrowni-atomowej-jest-ryzyko-ze-zostanie-ostrzelana/|access-date=26 February 2022}}</ref> [[შავი ზღვა|შავ ზღვაში]] იაპონურ სავაჭრო ხომალდს მოხვდა რუსული რაკეტა. მოლდოვურ გემსაც დაეცა რაკეტა, რომელამც სერიოზული დაშავებები დამოიწვია.<ref>{{cite web|website=[[CNN]]|author-first1=Adrienne|author-last1=Vogt|author-first2=Lauren|author-last2=Said-Moorhouse|author-first3=Brad|author-last3=Lendon|author-first4=Steve|author-last4=George|author-first5=Meg|author-last5=Wagner|date=26 February 2022|title=Japanese-owned cargo ship hit by a missile off Ukrainian coast|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_d79d1d542a90f15d7c38c6e3b03d73ab|access-date=26 February 2022|language=en}}</ref> [[რამზან კადიროვი|რამზან კადიროვმა]], [[ჩეჩნეთი|ჩეჩნეთის რესპუბლიკის]] მეთაურმა, განაცხადა უკრაინაში [[კადიროვსკი|კადიროვსკის]], ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ერთგული მებრძოლების, გადასროლის შესახებ უკრაინაში, რუსეთის მხარდასაჭერად.<ref>{{cite web|date=26 February 2022|title=Chechen leader, a Putin ally, says his forces deployed to Ukraine|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/26/putins-chechen-ally-says-forces-deployed-ukraine-to-back-russia|access-date=26 February 2022|website=[[Al Jazeera]]|language=en}}</ref> [[CNN]]-მა გაასაჯაროვა უკრაინის საზღვართან [[TOS-1]] სისტემის განლაგების კადრები, რომელიც თერმობალური იარაღებითაა შეიარაღებული.<ref>{{cite news|last1=Zitser|first1=Joshua|date=26 February 2022|title=Russian army deploys its TOS-1 heavy flamethrower capable of vaporizing human bodies near Ukrainian border, footage shows|language=en|work=Business Insider Africa|url=https://africa.businessinsider.com/news/russian-army-deploys-its-tos-1-heavy-flamethrower-capable-of-vaporizing-human-bodies/e8sgz30|access-date=26 February 2022}}</ref> [[The Telegraph|Telegraph]]-მა განაცხადა, რომ ასეთი იარაღის გამოყენება მასობრივ განადგურებას გამოიწვევდა.<ref>{{cite web|title=Vladimir Putin poised to unleash terrifying new weapon in battle for Kyiv|url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/25/vladimir-putin-poised-unleash-terrifying-new-weapon-battle-kyiv/|first1=Robert|last1=Mendick|first2=James|last2=Rothwell|date=26 February 2022|access-date=26 February 2022|publisher=[[The Daily Telegraph]]}}</ref> ექვსი წლის ბიჭი დაიღუპა ოხმატდიტის ბავშვთა საავადმყოფოში, კიევში, საარტილერიო ცეცხლის შედეგად.<ref>{{Cite web|last1=Vogt|last7=Wagner|website=CNN|access-date=2022-02-27|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_60a7db10bfe4a64fb7fc9c2232fca43d|title=Six-year-old boy killed in Kyiv clashes, several more Ukrainian civilians wounded|date=2022-02-26|first8=Vera|last8=Amir|first7=Meg|first6=Steve|first1=Adrienne|last6=George|first5=Brad|last5=Lendon|first4=Jessie|last4=Yeung|first3=Jeevan|last3=Ravindran|first2=Lauren|last2=Moorhouse|language=en}}</ref> უკრანის არმიამ განაცხადა, რომ [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქში]] გაანადგურეს 56 რუსული საწვავის გადამზიდი.<ref>{{cite news|date=February 26, 2022|title=Ukrainian troops defending Chernihiv blow up 56 tanks of diesel fuel|work=Pravda|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/02/26/7326282/|accessdate=February 26, 2022}}</ref> დღის დასასრულს რუსებმა ვერ შეასრულეს მიზნები.<ref name="CT Update 9">{{cite web|date=26 February 2022|title=Ukraine Conflict Update 9: February 26, 2022|url=https://www.criticalthreats.org/analysis/ukraine-conflict-update-9|access-date=27 February 2022|website=Critical Threats|publisher=Institute for the Study of War}}</ref> უკრაინის გენერალურმა შტაბმა განაცხადა ბრძოლაში რუსეთის რეზერვის 17 [[ბატალიონის ტაქტიკური ჯგუფი|ბატალიონის ტაქტიკური ჯგუფის]] (BTG) ჩართვის შესაებ მას შემდე, რაც უკრაინელებმა 14 BTG შეაჩერეს კიევის ჩრდილოეთში.<ref name="ISW Feb26" /> რუსეთმა დროებით შეაჩერა [[ჩერნიჰივი|ჩერნიჰივისა]] და [[ხარკივი|ხარკივის]] აღების მცდელობები მძიმე წინააღმდეგბის გამო.<ref name="CT Update 9" /> [[ომის შესაწავლის ინსტიტუტი|ომის შესაწავლის ინსტიტუტმა]] (ISW) განაცხადა, რომ უკრაინელებს შეიძლება მალე აღმოსალვეთ უკრაინის მიტოვება ან დონბასიდან ჯარების გამოყვანა დასჭირვებოდა ალყაში მოხედრის თავიდან ასარიდებლად. სამხრეთში რუსეთმა ბერდიაანსკი აიღო და მარიუპოლს დაემუქრა.<ref name="ISW Feb26" /> ISW-მ აღნიშნა რუსეთის ცუდი სამოქმედო გეგმა და აღსრულება, რომელიც ლოჯისტიკურ და მორალურ პრობლემებს იწვევდა ჩრდილოეთ უკრაინაში.<ref name="CT Update 9" /> აშშ-მ და ბრიტანეთმა განაცხადეს, რომ რუსულ ნაწილებს გამოელიათ საწვავი და შეაჩერეს წინსვლა.<ref>{{cite news|date=27 February 2022|title=UK says Russian advance has slowed, likely caused by logistical problems, resistance|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/uk/uk-says-russian-advance-has-slowed-likely-caused-by-logistical-problems-2022-02-26/|access-date=27 February 2022}}</ref> გავრცელდა მიოტვებული რუსული ჯავშანტექნიკის ვიდეოები.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=U.S., British Officials Say Russia Slowed By Logistics, 'Viable Ukrainian Resistance'|work=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]]|url=https://www.rferl.org/a/31724528.html|access-date=26 February 2022}}</ref> ასევე ISW-ის განცხადებით რუსეთი არ იყენებდა სრულ არსენალს მასობრივი სამოქალაქო დანაკრაგების შემთხვევაში დიპლომატიური და სამოქალაქო ზეწოლის თავიდან ასარიდებლად.<ref name="ISW Feb26" /> === 27 თებერვალი === [[File:Equipment of the sabotage and reconnaissance group captured in Odessa Oblast, 2022 (2) (cropped).jpg|thumb|[[ოდესის ოლქი|ოდესის ოლქში]] დაკავებული საბოტაჟისა და დაზვერვის რუსული ჯგუფის აქჭურვილობა]] ღამე [[ხარკივი|ხარკივში]] რუსებმა ბუნებრივი აირის სადენი ააფეთქეს<ref>{{cite news|title=What's happening in the Ukraine crisis now |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877 |archive-date=27 February 2022 |publisher=[[BBC News]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> და რაკეტებით შეუტიეს [[კრიაჩკი|კრიაჩკის]] სოფლელში განლადეგულ ნავთობის საცავს.<ref>{{cite news |title=Update on Russian invasion: Vasylkiv hit with Russian missiles, oil depot nearby on fire |url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3414231-russia-hits-kyiv-regions-vasylkiv-with-cruise-or-ballistic-missiles.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3414231-russia-hits-kyiv-regions-vasylkiv-with-cruise-or-ballistic-missiles.html |archive-date=27 February 2022 |publisher=UkrInform |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> [[ვასილკივის ავიაბაზა|ვასილკივის ავიაბაზაზე]] ბრძოლამ მეხანძრეებს ცეცხლის ჩაქრობის საშუალება არ მისცა.<ref>{{cite news |last1=Орлова |first1=Віолетта |title=Під Васильковом продовжується бій за аеропорт |trans-title=The battle for the airport continues near Vasylkiv |url=https://www.unian.ua/war/pid-vasilkovom-prodovzhuyetsya-biy-za-aeroport-novini-donbasu-11720173.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.unian.ua/war/pid-vasilkovom-prodovzhuyetsya-biy-za-aeroport-novini-donbasu-11720173.html |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |publisher=[[Unian]] |date=27 February 2022 |language=uk}}</ref> ასევე ღამე უკრაინელმა [[ბოშები|ბოშებმა]] ხელში ჩაიგდეს რუსული ტანკი [[ლიუბიმივკა|ლიუბიმივკაში]], [[კახოვკა|კახოვკასთან]] ახლოს, [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოქლში]].<ref>{{cite news|url=https://www.unian.ua/war/pid-kahovkoyu-ukrajinski-romi-vkrali-u-rosiyskih-okupantiv-tank-novini-donbasu-11720335.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.unian.ua/war/pid-kahovkoyu-ukrajinski-romi-vkrali-u-rosiyskih-okupantiv-tank-novini-donbasu-11720335.html |archive-date=1 March 2022 |title=Під Каховкою українські роми вкрали у російських окупантів танк – місцеві |trans-title=Near Kakhovka, Ukrainian Roma stole a local tank from the Russian occupiers |language=uk |first=Violetta |last=Orlova |newspaper=Ukrainian Independent Information Agency |date=27 February 2022 }}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.diglogs.com/cesko/the-ukrainian-roma-achieved-success-seizing-the-russian-tank/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.diglogs.com/cesko/the-ukrainian-roma-achieved-success-seizing-the-russian-tank/ |archive-date=1 March 2022 |title=The Ukrainian Roma achieved success, seizing the Russian tank |newspaper=DigLogs |date=27 February 2022}}</ref> შემდეგ პრეზენტის ადმინისტრაციამ განაცხადა [[ჟულიანის აეროპორტი|ჟულიანის აეროპორტის]] დაბომბვის შესახებ.<ref name="AP-2022-02-27">{{cite web|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-volodymyr-zelenskyy-kyiv-europe-united-nations-edc6df79755195b29473cfd6d38b1ebb |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://apnews.com/article/russia-ukraine-volodymyr-zelenskyy-kyiv-europe-united-nations-edc6df79755195b29473cfd6d38b1ebb |archive-date=27 February 2022 |title=Russia hits Ukraine fuel supplies, airfields in new attacks |publisher=[[Associated Press]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> რუსეთის მიერ მხარდაჭერილმა სეტარატისტებმა განაცხადეს, რომ უკრაინული რაკეტა დაეცა ნავთობის საცავს [[როვენკი|როვენკიში]].<ref>{{cite news |title=Town near Ukraine's Kyiv hit by missiles, oil terminal on fire |url=https://www.reuters.com/world/europe/town-near-ukraines-kyiv-hit-by-missiles-oil-terminal-fire-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/town-near-ukraines-kyiv-hit-by-missiles-oil-terminal-fire-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> [[უკრაინის საგანგებო მდგომარეობის სამსახური|უკრაინის საგანგებო მდგომარეობის სამსახურმა]] გადაარჩინა 80 ადამიანი 9-სართულიანი შენობიდან [[ხარკივი|ხარკივში]], რომელსაც არტილერიის ჭურვები მოხვდა, მძიმედ დაზიანდა და შეიწირა ერთი ქალის სიცოცხლე.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |first9=Amir |last9=Vera |date=26 February 2022 |title=Russian aircraft banned from German airspace |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b166502aee8fd3e6916eed56d4c443f5 |access-date=27 February 2022 |website=[[CNN]] }}</ref> [[ნოვაია-კახოვკა|ნოვაია-კახოვკას]] მერმა, [[ვლადიმირ კოვალენკო|ვლადიმირ კოვალენკომ]], დაადასტურა, რომ ქალაქი აიღეს რუსებმა და ისინი დაადანაშაულა [[კოზაცკე|კოზაცკესა]] და [[ვესელე (ხერსონის ოლქი)|ვესელეს]] დასახლებების განადგურებაში.<ref>{{cite news |last=Vinogradova |first=Ulyana |title=Новая Каховка полностью под контролем российских оккупантов – мэр |trans-title=New Kakhovka is completely under the control of Russian invaders – the mayor |url=https://korrespondent.net/ukraine/4452018-novaia-kakhovka-polnostui-pod-kontrolem-rossyiskykh-okkupantov-mer1 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://korrespondent.net/ukraine/4452018-novaia-kakhovka-polnostui-pod-kontrolem-rossyiskykh-okkupantov-mer1 |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=[[Korrespondent]] |language=uk}}</ref> რუსი სამხედროები შევიდნენ [[ხარკივი|ხარკივში]], [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ბრძოლები]] გაიმართა ქალაქის ქუჩებსა და ცენტრში.<ref>{{cite news |title=Russian troops enter Ukraine's Kharkiv -Ukrainian official |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-enter-ukraines-kharkiv-ukrainian-official-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-enter-ukraines-kharkiv-ukrainian-official-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> ამავე დროს, რუსული ტანკები დაიძრნენ [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმის]] მიმართულებით.<ref>{{cite web |date=27 February 2022 |title=A large column of Russian vehicles is pushing into the city of Sumy from the side of Khimprom |url=https://kyivindependent.com/uncategorized/a-large-column-of-russian-vehicles-is-pushing-into-the-city-of-sumy-from-the-side-of-khimprom/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://kyivindependent.com/uncategorized/a-large-column-of-russian-vehicles-is-pushing-into-the-city-of-sumy-from-the-side-of-khimprom/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=The Kyiv Independent}}</ref> რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა [[ხერსონი|ხერსონისა]] და [[ბერდიანსკისათვის ბრძოლა|ბერდიანსკის]] ალყაში მოქცევის შესახებ, დამატებით განაცხადეს [[გენიჩესკი|გენიჩესკისა]] და [[ხერსონის საერთაშორისო აეროპორტი|ხერსონის საერთაშორისო აეროპორტის]] აღების შესაცებ [[ჩერნობაევკა|ჩერნობაევკაში]].<ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-blocks-ukraines-kherson-berdyansk-ria-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-blocks-ukraines-kherson-berdyansk-ria-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |title=Russia says it "blocks" Ukraine's Kherson, Berdyansk – RIA |first1=Olzhas |last1=Auyezov |first2=William |last2=Mallard |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.pnp.ru/politics/v-minoborony-soobshhili-ob-unichtozhenii-975-voennykh-obektov-ukrainy.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.pnp.ru/politics/v-minoborony-soobshhili-ob-unichtozhenii-975-voennykh-obektov-ukrainy.html |archive-date=27 February 2022 |title=В Минобороны сообщили об уничтожении 975 военных объектов Украины |trans-title=The Ministry of Defense announced the destruction of 975 military facilities of Ukraine |language=ru |date=27 February 2022}}</ref> შუადღისათვის [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქის]] გამგებელმა, [[ოლეგ სინიეგუბოვი|ოლეგ სინიეგუბოვმა]], განაცხადა, რომ უკრაინელებმა დაიბრუნეს სრული კონტროლი ხარკივზე<ref>{{cite web |title=Ukraine restores full control over Kharkiv: City governor |url=https://www.dailysabah.com/world/ukraine-restores-full-control-over-kharkiv-city-governor/news |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.dailysabah.com/world/ukraine-restores-full-control-over-kharkiv-city-governor/news |archive-date=27 February 2022 |website=[[Daily Sabah]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> და ტყვედ აიყვანეს ათობით რუსი.<ref>{{cite web|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/index.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/index.html |archive-date=27 February 2022 |title=Ukrainian commander in Kharkiv says dozens of Russians surrendered |publisher=[[CNN]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> [[კუპიანსკი|კუპიანსკის]] მერი დანებდა და ქალაქი რუსულ ჯარებს ჩააბარა.<ref>{{Cite web|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/02/27/7326623/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/02/27/7326623/ |archive-date=1 March 2022 |title=In Kharkiv region, mayor admits to handing over city to occupiers |work=[[Pravda]] |date=27 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> პუტინმა გასცა ბირთვული ძალების მაღარ მზადყოფნაზე დაყენების ბრძანება, [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წევრების „აგრესიული განცხადებების“ საპასუხოდ.<ref>{{cite news |last1=Karmanau |first1=Yuras |last2=Heintz |first2=Jim |last3=Isachenkov |first3=Vladimir |title=Putin puts Russia's nuclear forces on alert, cites sanctions |newspaper=The Washington Post |publisher=Associated Press |url=https://www.washingtonpost.com/politics/russia-hits-ukraine-fuel-supplies-airfields-in-new-attacks/2022/02/27/761e5432-9791-11ec-bb31-74fc06c0a3a5_story.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.washingtonpost.com/politics/russia-hits-ukraine-fuel-supplies-airfields-in-new-attacks/2022/02/27/761e5432-9791-11ec-bb31-74fc06c0a3a5_story.html |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Colton |first=Emma |date=27 February 2022 |title=Putin orders nuclear deterrent forces be put on high alert |url=https://www.foxnews.com/world/putin-orders-nuclear-deterrent-forces-be-put-on-high-alert |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.foxnews.com/world/putin-orders-nuclear-deterrent-forces-be-put-on-high-alert |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=[[Fox News]] }}</ref><ref>{{cite news |last1=Roth |first1=Andrew |title=Vladimir Putin puts Russia's nuclear deterrence forces on high alert |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/vladimir-putin-puts-russia-nuclear-deterrence-forces-on-high-alert-ukraine |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/vladimir-putin-puts-russia-nuclear-deterrence-forces-on-high-alert-ukraine |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=The Guardian |date=27 February 2022}}</ref> ამ ბრძანებას მოჰყვა მძიმე კრიტიკა NATO-ს, [[ევროკავშირი|ევროკავშირისა]] და [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაეროს]] მხრიდან. [[იენს სტოლტენბერგი|იენს სტოლტენბერგმა]] ამას „საშიში და უპასუხისმგებლო უწოდა“, ხოლო სტეფან დუიარიკმა განაცხადა, რომ ბირთვული ომი „წარმოუდგენელია“.<ref>{{cite web |date=27 February 2022 |title=NATO chief calls Putin's alert irresponsible, dangerous rhetoric |url=http://tribune.com.pk/story/2345548/nato-chief-calls-putin-alert-order-irresponsible-cites-dangerous-rhetoric |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/http://tribune.com.pk/story/2345548/nato-chief-calls-putin-alert-order-irresponsible-cites-dangerous-rhetoric |archive-date=1 March 2022 |access-date= |website=[[The Express Tribune]]}}</ref><ref>{{cite web |author= |date=27 February 2022 |title=UN spokesman says idea of nuclear conflict 'inconceivable' |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-spokesman-says-idea-of-nuclear-conflict-inconceivable/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-spokesman-says-idea-of-nuclear-conflict-inconceivable/ |archive-date=1 March 2022 |access-date= |website=[[Times of Israel]]}}</ref> უკრაინამ განაცხადა, რომ მოლაპარაკებებზე [[გომელი|გომელში]] გაგზავნიდა დელეგაციას. ზელენსკის ადმინისტრაციამ განაცხადა, რომ შეხვედრა წინაპირობების გარეშე გაიმართებოდა.<ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/27/ukraine-says-will-meet-russia-as-putin-puts-nuclear-defenses-on-alert-a76629 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/27/ukraine-says-will-meet-russia-as-putin-puts-nuclear-defenses-on-alert-a76629 |archive-date=27 February 2022 |title=Ukraine Says Will Meet Russia as Putin Puts Nuclear Defenses on Alert |website=[[The Moscow Times]] |date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824950 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.interfax.ru/world/824950 |archive-date=27 February 2022 |title=Российская и украинская делегации выехали в Гомель на переговоры |trans-title=Russian and Ukrainian delegations left for Gomel for negotiations |language=ru |website=[[Interfax]] |date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2022/02/27/rossiya-snova-anonsirovala-peregovory-s-ukrainoy-istochniki-ukrainskih-smi-eto-podtverzhdayut |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://meduza.io/news/2022/02/27/rossiya-snova-anonsirovala-peregovory-s-ukrainoy-istochniki-ukrainskih-smi-eto-podtverzhdayut |archive-date=27 February 2022 |title=Делегации России и Украины встретятся на белорусско-украинской границе |trans-title=Delegations of Russia and Ukraine will meet at the Belarusian-Ukrainian border |language=ru |website=Meduza |date=27 February 2022}}</ref> [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკიმ]] ასევე თქვა, რომ ესაუბრა [[ალექსანდრე ლუკაშენკო|ალექსანდრე ლუკაშენკოს]] და მიიღო დაპირება, რომ ბელარუსი სამხედროები უკრაინაში არ შევიდოდნენ.<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824987 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.interfax.ru/world/824987 |archive-date=27 February 2022 |title=Зеленский сообщил об обещании Лукашенко не посылать войска на Украину |trans-title=Zelensky announced Lukashenka's promise not to send troops to Ukraine |language=ru |website=[[Interfax]] |date=27 February 2022}}</ref> დაზევრვის ანალიტიკოზებზე დაყრდნობით, რუსეთმა მოახერხა [[ყირიმი|ყირიმისა]] და [[დონბასი|დონბასის]] დაკავშირება, [[მარიუპოლი|მარიუპოლისა]] და [[ბერდიანსკი|ბერდიანსკის]] ალყაში მოქცევით.<ref>{{cite web|url=https://www.ft.com/content/dd28dd4c-ab02-4f06-a56a-e930d1ce0ffd |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.ft.com/content/dd28dd4c-ab02-4f06-a56a-e930d1ce0ffd |archive-date=1 March 2022 |title=Russia homes in on Kyiv and Kharkiv and pushes across Black Sea coast |work=[[Financial Times]] |first1=Henry |last1=Foy |first2=John Paul |last2=Rathbone |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> [[ოლექსი არესტოვიჩი|ოლექსი არესტოვიჩმა]], ზელენსკის მრჩეველმა განაცხადა, რომ ბერდიანსკი დაეცა.<ref>{{Cite web |url=https://fakty.com.ua/ua/ukraine/suspilstvo/20220228-melitopol-zahopyly-bojovyky-u-harkovi-ta-sumah-tysha-arestovych-pro-sytuacziyu-v-ukrayini/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://fakty.com.ua/ua/ukraine/suspilstvo/20220228-melitopol-zahopyly-bojovyky-u-harkovi-ta-sumah-tysha-arestovych-pro-sytuacziyu-v-ukrayini/ |archive-date=1 March 2022 |title=Бердянськ захопили бойовики, у Харкові та Сумах – тиша: Арестович про ситуацію в Україні |trans-title=Berdyansk captured by militants, silence in Kharkiv and Sumy: Arestovych on the situation in Ukraine |work=Fakty i Kommentarii |first=Yulia |last=Zakharchenko |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=Ukrainian |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220228033140/https://fakty.com.ua/ua/ukraine/suspilstvo/20220228-melitopol-zahopyly-bojovyky-u-harkovi-ta-sumah-tysha-arestovych-pro-sytuacziyu-v-ukrayini/ |archivedate=28 თებერვალი 2022 }}</ref> ყირიმიდან მთავარმა რუსულმა ძალამ [[ზაპორიჟიისათვის ბრძოლა|ზაპორიჟიისკენ]] დაიწყო სვლა, ხოლო აღმოსავლეთ ძალები დაემუქრნენ [[მიკოლაივი|მიკოლაივს]].<ref name="ISW_update_10" >{{cite web |title=Ukraine Conflict Update 10 |url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/ukraine-conflict-update-10 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.understandingwar.org/backgrounder/ukraine-conflict-update-10 |archive-date=1 March 2022 |website=Institute for the Study of War |access-date=28 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> რუსულმა ძალებმა უკან დაიხიეს [[ბუჩისათვის ბრძოლა|ბუჩასა]] და [[ირპინისათვის ბრძოლა|ირპინთან]], კიევის ჩრდილოეთ-დასავლეთით. დიდი ბრიტანეთის სამმხედრო დაზვერვის ცნობით, რუსული მოტორიზირებული ძალები აცდნენ [[ჩერნიჰივი|ჩერნიჰივს]] და კიევისკენ დაიძრნენ.<ref>{{cite news |last1=Sabbagh |first1=Dan |title=Russian forces advance on Kyiv: fighting on fourth day of invasion |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/kyiv-surrounded-says-mayor-fighting-on-fourth-day-of-russian-invasion-of-ukraine |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/kyiv-surrounded-says-mayor-fighting-on-fourth-day-of-russian-invasion-of-ukraine |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[The Guardian]] |date=27 February 2022}}</ref> [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკის ოლქის]] გამგებელმა, სერგეი გაიდაიმ, რუსულ ძალებს [[სტანცია ლუჰანსკა|სტანცია ლუჰანსკას]] და [[სჩასტიე|სჩასტიეს]] განადგურებაში დაადანაშაულა, ხოლო [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის ოლქის]] გამგებელმა განაცხადა [[ვოლნოვახა|ვოლნოვახას]] განადგურების შესაცებ.<ref>{{cite news|url=https://www.rbc.ua/ukr/news/stanitsa-luganskaya-schaste-volnovaha-okazalis-1645985725.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.rbc.ua/ukr/news/stanitsa-luganskaya-schaste-volnovaha-okazalis-1645985725.html |archive-date=1 March 2022 |title=Станиця Луганська, Щастя і Волноваха опинилися на межі гуманітарної катастрофи |publisher=RBC Ukraine |date=27 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=uk}}</ref> [[ომის კვლევის ინსტიტუტი|ომის კვლევის ინსტიტუტმა]] განაცხადა, რომ რუსული ჯარები ჩრდილოეთში „ოპერაციულ პაუზაზე“ იყვნენ და ემზადებოდნენ შეტევის განსახორციელებლად მეორე დღეს, ისინი ელოდებოდნენ დამატებით ძალებსა და მომარაგებას, რუსეთის დამატებით სამხედრო რესურსები გაიგზავნა უკრაინაში.<ref name="ISW_update_10"/> === 28 თებერვალი === ბრძოლა გაიმართა [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის]] ირგვლივ მთელი ღამის განმავლობაში.<ref>{{cite news |title=Fighting around Ukraine's Mariupol throughout the night – regional governor |url=https://www.reuters.com/world/europe/fighting-around-ukraines-mariupol-throughout-night-regional-governor-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/fighting-around-ukraines-mariupol-throughout-night-regional-governor-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> 28 თებერვლის დილას დიდი ბრიტანეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ რუსული ძალები კიევიდან 30 კმ-ს მოშორებით, ჩრდილოეთით, რჩებოდნენ, ისინი უკრაინელებმა [[მეორე ბრძოლა ჰოსტომელის აეროპორტისათვის|ჰოსტომელის აეროპორტთან]] შეაჩერეს. ასევე თქვა, რომ ბრძოლები გრძელდებოდა [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ხარკივთან]] და [[ჩერნიჰივის ალყა|ჩერნიჰივთან]] ახლოს და ორივე ქალაქი უკრაინელების ხელში რჩებოდა.<ref>{{cite news |title=UK says Russian advance on Kyiv slowed by staunch Ukrainian resistance |url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-britain-intelligence/uk-says-russian-advance-on-kyiv-slowed-by-staunch-ukrainian-resistance-idUSKBN2KX0LJ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-britain-intelligence/uk-says-russian-advance-on-kyiv-slowed-by-staunch-ukrainian-resistance-idUSKBN2KX0LJ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> [[Maxar Technologies]]-მა გაავრცელა სატელიტის ფოტო, სადაც ჩანს რუსული კოლონა, ტანკებითა და თვითმავალი არტილერიით, რომელიც კიევისკენ მიემართებოდა ჩრდილოეთიდან.<ref name=":2">{{Cite news |last=Beech |first=Eric |date=28 February 2022 |title=Russian military convoy north of Kyiv stretches for 40 miles -Maxar |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> თავიდან ფირმამ განაცხადა, რომ კოლონა 27 კილომეტრის სიგრძის იყო, თუმცა მეორე დღეს გაირჯვა, რომ კოლონის სიგრძე 64 კილომეტრი იყო.<ref name=":22">{{Cite news |last=Beech |first=Eric |date=28 February 2022 |title=Russian military convoy north of Kyiv stretches for 40 miles -Maxar |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> რუსეთის თავდაცვის მინისტრმა [[ენერჰოდარი|ენერჰოდარის]] აღებისა და [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური]]<nowiki/>ს ალყაში მოქცევის შესახებ განაცხადა. უკრაინამ უარყო ელექტროსადგურის დაკარგვა.<ref>{{cite news |title=Russian forces seize two cities in Ukraine, Interfax says, with ceasefire talks about to begin |url=https://www.reuters.com/world/europe/russias-isolation-deepens-ukraine-resists-invasion-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russias-isolation-deepens-ukraine-resists-invasion-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> ენერჰოდარის მერმა უარყო ქალაქისა და ელექტროსადგურის აღების ცნობები.<ref>{{cite news |title=Енергодар і Запорізька АЕС під контролем ЗСУ: мер міста просить не вірити фейкам |trans-title=Energodar and Zaporizhzhya NPP under the control of the Armed Forces: the mayor asks not to believe the fakes |url=https://fakty.com.ua/ua/ukraine/20220228-energodar-i-zaporizka-aes-pid-kontrolem-zsu-mer-mista-prosyt-ne-viryty-fejkam/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://fakty.com.ua/ua/ukraine/20220228-energodar-i-zaporizka-aes-pid-kontrolem-zsu-mer-mista-prosyt-ne-viryty-fejkam/ |archive-date=1 March 2022 |first=Valentina |last=Letyak |work=[[Fakty i Kommentarii]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=uk}}</ref> ''[[The Times]]-მა'' განაცხადა, რომ [[ვაგნერის ჯგუფი]] აფრიკიდან კიევისაკენ დაბრუნდა, ზელენსკის მკვლელობის დავალებით შეჭრის პირველ დღეებში.<ref>{{cite news |first=Manveen |last=Rana |url=https://www.thetimes.co.uk/article/volodymyr-zelensky-russian-mercenaries-ordered-to-kill-ukraine-president-cvcksh79d |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.thetimes.co.uk/article/volodymyr-zelensky-russian-mercenaries-ordered-to-kill-ukraine-president-cvcksh79d |archive-date=1 March 2022 |title=Volodymyr Zelensky: Russian mercenaries ordered to kill Ukraine's president |work=[[The Times]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> ორივე მხარე ერთმანეთს ''„<nowiki/>[[საზარბაზნე ხორცი|საზარბაზნე ხორცის]]<nowiki/>“'' გამოყენებაში ადანაშაულებს.<ref>{{cite web|url=https://ua.interfax.com.ua/news/general/803678.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://ua.interfax.com.ua/news/general/803678.html |archive-date=1 March 2022 |title=Denysenko: Column of Russian military equipment near Makariv, Kyiv region destroyed |work=[[Interfax Ukraine]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.com/world/1412987 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://tass.com/world/1412987 |archive-date=1 March 2022 |title=Kiev regime uses local civilians as human shields, says Russia's top brass |work=[[TASS]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> ოლექსი არესტოვჩმა განაცხადა, რომ 200-ზე მეტი რუსული სამხედრო ტექნიკა და ტრანპორტი განადგურდა გზატკეცილზე [[ირპინი|ირპინსა]] და [[ჟიტომირი|ჟიტომირს]] შორის 14:00 საათისთვის.<ref>{{cite web|url=https://espreso.tv/do-1400-bulo-znishcheno-ponad-200-odinits-tekhniki-okupantiv-na-napryamkakh-trasi-irpin-zhitomir-arestovich |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://espreso.tv/do-1400-bulo-znishcheno-ponad-200-odinits-tekhniki-okupantiv-na-napryamkakh-trasi-irpin-zhitomir-arestovich |archive-date=1 March 2022 |title=До 14:00 було знищено понад 200 одиниць техніки окупантів на напрямках траси Ірпінь-Житомир, – Арестович |trans-title=By 14:00 more than 200 units of equipment of occupiers on the directions of the route Irpin-Zhytomyr were destroyed, – Arestovich |work=Espreso TV |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=uk}}</ref> იგორ ტერეხოვმა, ხარკივის მერმა, განაცხადა, რომ რუსულმა დაბომბვამ მოკლა 9 და დაჭრა 37 სამოქალაქო პირი.<ref name=":12">{{cite web |title=Ukraine invasion: Three children among nine dead as footage shows Kharkiv apartment block being rocked by series of blasts |url=https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-cluster-munition-strikes-buildings-in-kharkiv-as-dozens-killed-in-mass-shelling-12554056 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-cluster-munition-strikes-buildings-in-kharkiv-as-dozens-killed-in-mass-shelling-12554056 |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[Sky News]]}}</ref> ოქსანა მარკაროვმამ, უკრაინის ელჩმა აშშ-ში, რუსეთი [[ვაკუუმის ბომბი|ვაკუუმის ბომბების]] გამოყენებაში დაადანაშაულა.<ref>{{cite news |last1=Sabin |first1=Lamiat |title=Russia used vacuum bomb during invasion, Ukrainian ambassador claims |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-ukraine-war-vaccuum-bomb-thermobaric-b2025344.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-ukraine-war-vaccuum-bomb-thermobaric-b2025344.html |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[The Independent]] |date=1 March 2022}}</ref> მოლაპარაკებები გომელში უშედეგოდ დასრულდა.<ref>{{cite news |last1=Harrison |first1=Virginia |title=Ukraine: what we know on day six of Russia's invasion |url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/01/ukraine-what-we-know-day-six-russia-invasion |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/01/ukraine-what-we-know-day-six-russia-invasion |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=The Guardian |date=1 March 2022}}</ref> შეჭრის შეჩერების სანაცვლოდ პუტინმა უკრაინას [[ნეიტრალიტეტი]], „დენაციფიკაცია“, „დემილიტარიზაცია“ და [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსიის]] აღიარება მოთხოვა.<ref>{{cite news |title=Putin says Ukrainian neutrality key to any settlement |url=https://www.reuters.com/world/putin-says-ukrainian-neutrality-key-any-settlement-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/putin-says-ukrainian-neutrality-key-any-settlement-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> რუსეთმა გაზარდა თავდასხმები უკრაინის აეროდრომებსა და ლოჯისტიკურ ცენტრებზე, განსაკუთრებით დასავლეთში, რათა [[უკრაინის სამხედრო-საჰაერო ძალები]] შეეჩერებინათ. ომის კვლევის ინსტიტუტმა ხარკივის მძიმე საარტილერიო დაბომბვას საშიში უწოდა. დამატებითი რუსული ძალები და ლოჯისტიკური კოლონები გამოჩნდა სამხრეთ ბეალრუსში.<ref>{{cite web |title=Russian Offensive Campaign Assessment, February 28 2022 |url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-february-28-2022 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-february-28-2022 |archive-date=1 March 2022 |website=Institute for the Study of War |access-date=1 March 2022 |date=28 February 2022}}</ref> სამეფო გაერთიანების სერვისების ინსტიტუტმა განაცხადა, რომ უკრაინის არმია აღარ იბრძოდა ფორმაციებში და დაიკავეს უძრავი ტავდაცვითი პოზიციები, [[უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალები|ტერიტორიული თავდაცვის ძალებთან]] და შეარაღებულ მოხალისეებთან გაერთიანებასთან ერთად.<ref>{{cite web |title='Russia has 75% of forces inside Ukraine' |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877?ns_linkname=621dcac6ec502b53cd480359%26%27Russia%20has%2075%25%20of%20forces%20inside%20Ukraine%27%262022-03-01T07%3A37%3A57.818Z&pinned_post_locator=urn:asset:341d7815-541d-4473-8a09-55b19f660556&pinned_post_asset_id=621dcac6ec502b53cd480359 |website=[[BBC News]] |access-date=1 March 2022 |date=1 March 2022}}</ref> === 1 მარტი === [[File:Kharkiv downtown street destroyed by Russian bombardment.jpg|thumb|ხარკივის ცენტრი დაბომბვის შემდეგ]] დიმიტრო ჟივიტცზე ([[სუმის ოლქი|სუმის ოლქის]] გამგებელი) დაყრდნობით, 70-ზე მეტი უკრაინელი სამხედრო დაიღუპა [[ოხტირკა|ოხტირკას]] სამხედრო ბაზის [[ოხტირკისათვის ბრძოლა|დაბომბვის]] შედმეგ.<ref>{{cite web |title=More than 70 Ukrainian soldiers killed after Russian artillery hit Okhtyrka base |url=https://www.washingtontimes.com/news/2022/feb/28/ukrainian-soldiers-killed-after-russian-artillery-/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtontimes.com/news/2022/feb/28/ukrainian-soldiers-killed-after-russian-artillery-/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Associated Press]] |publisher=[[The Washington Times]] |date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022}}</ref> რუსებმა რაკეტებით დაბომბეს რეგიონული ადმინისტრაციის შენობა თავისუფლების მოედანზე [[ხარკივი|ხარკივში]], დაიღუპა სულ მცირე 10 სამოქალქო პირი და დაიჭრა 35.<ref>{{cite news |last1=Zinets |first1=Natalia |title=Kharkiv official says Russian missiles hit administration building, residential areas |url=https://www.reuters.com/world/europe/kharkiv-official-russian-missiles-hit-city-administration-residential-areas-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/kharkiv-official-russian-missiles-hit-city-administration-residential-areas-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=1 March 2022}}</ref><ref name=":42">{{cite web |title=Footage appears to show strike on Kharkiv local government building |url=https://www.reuters.com/world/least-10-killed-latest-rocket-strikes-ukraines-kharkiv-says-ukrainian-official-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/least-10-killed-latest-rocket-strikes-ukraines-kharkiv-says-ukrainian-official-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |date=1 March 2022 |access-date=2 March 2022 |work=Reuters}}</ref> სამხერთი რუსეთი თავს დაესხნენ [[ხერსონი|ხერსონს]].<ref name="BBC_1march">{{cite news |title=Ukraine: Kharkiv attack was a war crime, says President Zelensky |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-60567162 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-60567162 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[BBC News]] |date=1 March 2022}}</ref> უკრაინის მთავრობამ განაცხადა, რომ ინისი გაყიდიდნენ [[საომარი ვალდებულებები|საომარ ვალდებულებებს]], შეარეღებული ძალების დასაფინანსებლად.<ref>{{cite news |title=Ukraine to sell 'war bonds' to fund armed forces |url=https://www.bbc.co.uk/news/business-60566776 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/business-60566776 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[BBC News]] |date=1 March 2022}}</ref> უკრაინის [[უკრაინის უმაღლესი რადა|უმაღლესმა რადამ]] განაცხადა, რომ [[ბელარუსის შეარაღებული ძალები]] ჩაებნენ ბრძოლაში [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქში]], კიევის ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთით. [[UNIAN]]-მა განაცხადა, რომ 33 სამხედრო ტექნიკისა და ტრანსპორტისგან შემდგარი კოლონა შევიდა რეგიონში. [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ განაცხადა, რომ შეჭრაში ბელარუსის ჩართვის მტკიცებულება არ არსებობს.<ref>{{cite news |title=US sees 'no indication' to back Ukrainian claim Belarus has joined Russia's invasion |url=https://www.politico.eu/article/belarus-russia-war-ukraine/amp/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.politico.eu/article/belarus-russia-war-ukraine/amp/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |first=Camille |last=Gijs |work=[[Politico]] |date=1 March 2022}}</ref> რამდენიმე საათით ადრე [[ალექსანდრე ლუკაშენკო|ლუკაშენკომ]] განაცხადა, რომ ბელარუსი ომში არ ჩაერთვებოდა.<ref>{{cite web |title=Belarus leader says Minsk won't join Russian operation in Ukraine, Belta reports |url=https://www.reuters.com/world/europe/belarus-leader-says-minsk-wont-join-russian-operation-ukraine-belta-reports-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/belarus-leader-says-minsk-wont-join-russian-operation-ukraine-belta-reports-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |website=[[Reuters]] |date=1 March 2022}}</ref> რუსეთის დავდაცვის სამინიტრომ დაანონსა, რომ შეაღერებდნენ „ინფორმაციულ შეტევებს“, ამის შემდეგ რაკეტა მოხვდა კიევის მთავარ სატელევიზიო ანძას და გაითიშა ტელეარხები.<ref>{{cite news |last1=Triebert |first1=Christiaan |last2=Willis |first2=Haley |last3=Tiefenthäler |first3=Ainara |last4=Koroleva |first4=Aleksandra |date=1 March 2022 |title=Kyiv’s main radio and TV tower is hit by projectile, with other explosions nearby. |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/03/01/world/ukraine-russia-war |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.nytimes.com/live/2022/03/01/world/ukraine-russia-war |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |issn=0362-4331}}</ref> უკრაინამ განაცხადა, რომ შეტევამ შეიწირა 5 ადამიანი და დააზიანა [[ბაბინ იარის ჰოლოკოსტის მემორიალური ცენტრი]].<ref>{{cite web |date=1 March 2022 |title=Live updates: Russia kills 5 in attack on Kyiv TV tower |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-spacex-kyiv-business-europe-6bcdf50c08dd62a4c5305aa34d045cce |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://apnews.com/article/russia-ukraine-spacex-kyiv-business-europe-6bcdf50c08dd62a4c5305aa34d045cce |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[AP News]]}}</ref><ref>{{cite web |first1=Zachary |last1=Basu |first2=Dave |last2=Lawler |date=1 March 2022 |title=Russian strike on Kyiv TV tower kills 5 and damages Holocaust memorial: Zelensky |url=https://www.axios.com/ukraine-russia-peace-talks-zelensky-72a5de75-6cad-4780-9686-d28cec86edd8.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.axios.com/ukraine-russia-peace-talks-zelensky-72a5de75-6cad-4780-9686-d28cec86edd8.html |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[Axios (website)|Axios]]}}</ref> [[აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტი|აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტმა]] განაცხადა, რომ რუსეთმა აიღო [[ბერდიანსკი]] და [[მელიტოპოლი]].<ref name=":32">{{cite web |title=Ukraine live updates: Deadly blast at Kyiv TV tower after Russia warns capital |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60542877 |access-date=1 March 2022 |website=[[BBC News]]}}</ref> === 2 მარტი === უკრაინის არმიამ განაცხადა რუსული საჰაერო დესანტის შესახებ, [[ხარკივი|ხარკივის]] ჩრდილოეთ-დასავლეთში, სადაც თავს დაესხნენ სამხედრო საავადმყოფოს.<ref>{{cite web|url=https://www.skynews.com.au/world-news/russian-paratroopers-launch-fresh-attack-on-embattled-kharkiv-with-battle-underway-at-military-hospital/news-story/4cbd5625944ddf500545c11291e46302 |title=Russian paratroopers launch fresh attack on embattled Kharkiv with battle underway at military hospital |work=[[Sky News]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022}}</ref> ჟივიტსკიმ განაცხადა, რომ რუსებმა აიღეს [[ტროსტიანეცი (სუმის ოლქი)|ტროსტიანეცი]], ქალაში შესვლის შემდეგ, 01:03 საათზე.<ref>{{cite web|url=https://interfax.com.ua/news/general/805132.html |title=Тростянець захоплено агресором – голова ОВА |trans-title=Trostyanets was captured by the aggressor - the head of the OVA |work=[[Interfax Ukraine]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022 |language=Ukrainian}}</ref> ოლექსი არესტოვიჩმა განაცხადა, რომ უკრაინული ძალები გადაიდნენ შეტებაზე [[ჰორლივკა|ჰორლივკასთან]] ახლოს.<ref>{{cite web|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/805456.html |title=First in 7 days of war Ukrainian units go on offensive advancing to Horlivka – Arestovych |work=[[Interfax Ukraine]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022 }}</ref> რუსებმა განაცხადეს [[ხერსონი|ხერსონის]] აღების შესახებ, თუმცა ეს განცხადება უარსო არესტოვიჩმა.<ref>{{Cite web |date=2022-03-02 |title=Ukrainians say they are fighting on in southern city of Kherson |url=https://www.reuters.com/world/europe/top-wrap-1-ukraines-besieged-cities-brace-more-russian-attacks-2022-03-02/|access-date=2022-03-02 |website=Reuters}}</ref> [[მარიუპოლი|მარიუპოლის]] მერმა, ვადიმ ბოიჩენკომ, განაცხადა, რომ რუსები ქალქს დაუნდობლად ბომბავდნენ და უამრავი მშვიდობიანი მოქალაქე იყო დაიღუპული.<ref>{{cite news |title=Ukraine live updates: Russia attacks key Ukraine cities as invasion intensifies |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60582327?ns_linkname=621f86de0ce87e491a0edc9f%26Mariupol%20mayor%20says%20Russia%20relentlessly%20shelling%20residential%20areas%262022-03-02T15%3A31%3A10.604Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:323d29a2-6958-45c8-ae84-68375d2326bc&pinned_post_asset_id=621f86de0ce87e491a0edc9f&pinned_post_type=share |access-date=2 March 2022 |agency=BBC News |date=2 March 2022}}</ref> == შეჭრის ფრონტები და წინააღმდეგობა == [[File:2022 Russian Invasion of Ukraine animated.gif|thumb|upright=2.1|შეჭრის ანიმაციური რუკა]] === პირველი ფაზა (24 თებერვალი – 7 აპრილი) === ====ჩრდილოეთის ფრონტი==== {{main|კიევისათვის ბრძოლა}} [[ფაილი:Battle_of_Kyiv_(2022).svg|მარცხნივ|მინი|300x300პქ|სამხედრო კონტროლი კიევის ირგვლივ 5 მარტის მონაცემებით]] [[File:An-225 Mriya after Russian invasion of Ukraine (3to4).jpg|thumb|ანტონოვის აეროპორტში განადგურებული [[An-225 Mriya]]]] [[კიევისათვის ბრძოლა|კიევის აღების მცდელობა]] ითვალისწინებდა მთავარი ძალის ბელარუსიდან [[დნეპრი|დნეპრის]] დასავლეთ ნაპირზე სვლას და კიევის ალყაში მოქცევას დასავლეთიდან. ამას მხარს უჭერდა ორი რუსული თავდასხმა დნეპრის აღმოსავლეთისაკენ: [[ჩერნიჰივის ალყა|ჩერნიჰივიდან]] და [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმიდან]]. აღმოსვლეთიდან თავდასხმების მიზანიც კიევის ალყაში მოქცევა იყო.<ref name="ISW 4MAR">{{cite web|title=Russian Offensive Campaign Assessment, March 4|url=https://understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-march-4|last1=Kagan|first1=Frederick|last2=Barros|first2=George|last3=Stepanenko|first3=Kateryna|website=[[Institute for the Study of War]]|access-date=5 March 2022|date=4 March 2022}}</ref><ref name="CriticalThreats">{{cite news|last1=Kagan|first1=Frederick|last2=Barros|first2=George|last3=Stepanenko|first3=Kateryna|date=5 March 2022|title=Russian Offensive Campaign Assessment, March 4|work=CriticalThreats|url=https://www.criticalthreats.org/analysis/russian-offensive-campaign-assessment-march-4|access-date=5 March 2022}}</ref> [[ჩერნობილისათვის ბრძოლა|ჩერნობილის ბრძოლაში]] რუსებმა აიღეს [[ჩერნობილი]] და [[პრიპიატი]].<ref>{{cite news|date=24 February 2022|title=Ukraine loses control of Chernobyl nuclear site, amid battles in Kyiv outskirts|work=[[The Times of Israel]]|url=https://www.timesofisrael.com/ukraine-troops-battle-invading-russian-army-in-kyiv-outskirts/|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225030412/https://www.timesofisrael.com/ukraine-troops-battle-invading-russian-army-in-kyiv-outskirts/|archive-date=25 February 2022}}</ref> მათ წინსვა შეაჩერა ძლიერმა უკრაინულმა წინააღმდეგობამ.<ref>{{cite web|url=https://gazeta.ua/articles/np/_ukrayinski-vijskovi-pid-kiyevom-zupinili-kolonu-rosijskih-tankiv/1072503|date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|work=Gazeta|language=uk|title=Українські військові під Києвом зупинили колону російських танків|trans-title=The Ukrainian military stopped a column of Russian tanks near Kyiv|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225100628/https://gazeta.ua/articles/np/_ukrayinski-vijskovi-pid-kiyevom-zupinili-kolonu-rosijskih-tankiv/1072503|url-status=live}}</ref> ჩერნობილის შემდეგ რუსების წინსვლა შეჩერდა [[ივანკივისათვის ბრძოლა|ივანკივის ბრძოლაში]]. რუსეთის პარაშუტისტებმა სცადეს კიევის ოლქის ორი აეროდრომის აღება [[ჰოსტომელის აეროპორტისათვის ბრძოლა|ჰოსტომელის აეროპორტის ბრძოლაში]]<ref>{{cite news|date=24 February 2022|title=Battle Underway for Airbase on Kyiv Outskirts|work=[[The Moscow Times]]|agency=[[AFP (news agency)|AFP]]|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/battle-underway-for-airbase-on-kyiv-outskirts-a76573|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225043724/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/battle-underway-for-airbase-on-kyiv-outskirts-a76573|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|agency=AP|title=Russia claims to take control of Hostomel airport just outside Kyiv|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/russia-claims-to-take-control-of-hostomel-airport-just-outside-kyiv/|access-date=25 February 2022|work=[[The Times of Israel]]|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225143618/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/russia-claims-to-take-control-of-hostomel-airport-just-outside-kyiv/|url-status=live}}</ref> და შემდეგ [[ვასილკივისათვის ბრძოლა|ვასილკივის ბრძოლაში]] 26 თებერვალს.<ref>{{cite news|title=Окупанти намагаються висадити десант у Василькові, йдуть бої|language=uk|agency=Ukrinform|url=https://www.ukrinform.ua/rubric-ato/3413199-okupanti-namagautsa-visaditi-desant-u-vasilkovi-jdut-boi.html|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226004532/https://www.ukrinform.ua/rubric-ato/3413199-okupanti-namagautsa-visaditi-desant-u-vasilkovi-jdut-boi.html|archive-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|title=У Василькові збили винищувач та два гвинтокрили окупантів|language=uk|agency=Unian|url=https://www.unian.ua/war/u-vasilkovi-zbili-vinishchuvach-ta-dva-gvintokrili-okupantiv-trivayut-vazhki-boji-novini-donbasu-11718652.html|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226003258/https://www.unian.ua/war/u-vasilkovi-zbili-vinishchuvach-ta-dva-gvintokrili-okupantiv-trivayut-vazhki-boji-novini-donbasu-11718652.html|archive-date=26 February 2022}}</ref> ეს თავდასხმები, როგორც ჩანს, მიზნად ისახავდა [[კიევის ბრძოლა (2022)|კიევის]] სწრაფად აღებას, [[სპეცნაზი|სპეცნაზის]] ქალაქში ფარულად შესვლასთან ერთად, თუმცა წარუმატებელი აღმოჩნდა.<ref>{{cite web|last=Roblin|first=Sebastien|title=At Vasylkiv, Ukrainians Repel Russia's Paratroopers and Commandos in Frantic Night Battle|url=https://www.19fortyfive.com/2022/02/at-vasylkiv-ukrainians-repel-russias-paratroopers-and-commandos-in-frantic-night-battle/|website=19FortyFive|access-date=5 March 2022|date=27 February 2022}}</ref> მარტის დასაწყისისთვის რუსეთის წინსვლა დნეპრთან შეზღუდული იყო და ძლიერ უკრაინულ თავდაცვას უპირისპირდებოდა.<ref name="ISW 4MAR" /><ref name="CriticalThreats" /> 5 მარტისთვის რუსეთის 64 კილომეტრიანი კოლონა ნელ-ნელა უახლოვდებოდა კიევს.<ref>{{cite news|last=Stern|first=David L.|date=5 March 2022|title=After temporary cease-fires break down, Putin threatens Ukraine's government|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/05/ukraine-military-battlefield-kyiv-mariupol/|access-date=6 March 2022|issn=0190-8286}}</ref> სამეფო გაერთიანებული სერვისების ინსტიტუტმა განაცხადა, რომ რუსეთის წინსვლა ნელი იყო.<ref>{{cite web|last=Arnold|first=Edward|others=Interviewed by [[Rebecca Ritters]]|date=6 March 2022|at=3:26|title=How is the war in Ukraine going for Russia?|publisher=Deutsche Welle|via=YouTube|url=https://www.youtube.com/watch?v=f1po2OdNnIc|access-date=8 March 2022}}</ref> კიევის ჩრდილოეთ-დასავლეთით რუსებმა აიღეს [[ბუჩა (ქალაქი)|ბუჩა]], [[ჰოსტომელი]] და [[ვორზელი]]<ref>{{cite news|last1=Lister|first1=Tim|last2=Pennington|first2=Josh|last3=McGee|first3=Luke|last4=Gigova|first4=Radina|date=7 March 2022|title='A family died... in front of my eyes': Civilians killed as Russian military strike hits evacuation route in Kyiv suburb|website=[[CNN]]|url=https://edition.cnn.com/2022/03/06/europe/ukraine-russia-invasion-sunday-intl-hnk/index.html|access-date=9 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=7 March 2022|title=Bucha, Vorzel, Hostomel under enemy's control, situation remains critical|website=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3422872-bucha-vorzel-hostomel-under-enemys-control-situation-remains-critical.html|access-date=9 March 2022}}</ref> და [[ირპინი]] გახდა ბრძოლის ველი 9 მარტისთვის.<ref>{{cite news|date=8 March 2022|title="Irpin can't be bought, Irpin fights": Mayor refuses Russian demand to surrender|agency=CNN|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-08-22/h_e09d49888fcb2a07b8f1a95d6f2b0faa|access-date=8 March 2022}}</ref> 11 მარტისთვის გრძელი კოლონა უმეტესად დაშილილი იყო და დაიკავეს დაფარული პოზიციები, შემჩნეული იყო რაკეტების გამშვები სისტემები.<ref>{{cite news|last1=Murphy|first1=Paul|date=11 March 2022|title=Stalled 40-mile-long Russian convoy near Kyiv now largely dispersed, satellite images show|agency=CNN|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-11-22/h_1b9599f9b4bf3b17110242404180ffec|access-date=11 March 2022}}</ref> 16 მარტს უკრაინულმა ძლაებმა დაიწყეს კონტრშეტევა რუსეთის კიევიდან და სხვა გარშემო ქალაქებიდან განდევნის მიზნით.<ref>{{cite news |first1=Alan |last1=Cullison |first2=Isabel |last2=Coles |first3=Yaroslav |last3=Trofimov |date=16 March 2022 |title=Ukraine Mounts Counteroffensive to Drive Russians Back From Kyiv, Key Cities |work=[[The Wall Street Journal]] |url=https://www.wsj.com/articles/ukraine-mounts-counteroffensive-to-drive-russians-back-from-kyiv-key-cities-11647428858 |access-date=16 March 2022 |archive-date=16 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220316111106/https://www.wsj.com/articles/ukraine-mounts-counteroffensive-to-drive-russians-back-from-kyiv-key-cities-11647428858 |url-status=live}}</ref> 20 მარტისათვის რუსული ძალები ცდილობდნენ [[კიევისათვის ბრძოლა|კიევის]] აღებას, აღმოსავლეთ უკრაინის ოკუპაციასა და უკრაინის მთავრობის ჩამოგდებას. რუსული ძალების შეფერხება და გაჩერება გამოიწვია რამდენიმე ფაქტორმა: მორალისა და ხარისხის განსხვავება რუსულ და უკრაინულ ძალებს შორის, უკრაინის მიერ დასავლეთის მიერ მიწოდებული ტანკსაწინააღდეგო ჭკვიანი შეიარაღებისა და თურქეთის [[Bayraktar TB2|Bayraktar TB2-ის]] გამოყენება, რუსების ცუდი ლოჯისტიკა და აღჭურვილობა, [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების]] წარუმატებლობა და რუსული არმიის გამოფიტვა დიდი ქალაქების აღების მცდელობისას.<ref name="wapo20220320">{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/20/russia-ukraine-military-offensive/ |title=Russia's war for Ukraine could be headed toward stalemate |first1=Liz |last1=Sly |first2=Dan |last2=Lamothe |newspaper=[[The Washington Post]] |date=20 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2022/03/21/ukraine-is-winning-war-russia-offensive-putin/ |title=Opinion: Against all odds, Ukrainians are winning. Russia's initial offensive has failed. |first=Max |last=Boot |newspaper=[[The Washington Post]] |date=21 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.telegraph.co.uk/opinion/2022/03/22/russian-army-has-run-time/ |title=The Russian army has run out of time |first=Richard |last=Kemp |work=[[The Daily Telegraph]] |date=22 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref> სწრაფი გამარჯვების გარეშე რუსულმა ძალებმა შეცვალეს სტრატეგია, დაიწყეს განურჩეველი დაბომბვები და საალყო ომი.<ref name="wapo20220320" /><ref>{{cite news |first1=Michael R. |last1=Gordon |first2=Alex |last2=Leary |title=WSJ News Exclusive {{!}} Russia, Failing to Achieve Early Victory in Ukraine, Is Seen Shifting to 'Plan B' |url=https://www.wsj.com/articles/russia-failing-to-achieve-early-victory-in-ukraine-is-seen-shifting-to-plan-b-11647824374 |work=[[The Wall Street Journal]] |date=21 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/world/europe/putins-nuclear-move-could-make-situation-much-much-more-dangerous-us-official-2022-02-27/ |title=Russian forces appear to shift to siege warfare in Ukraine- U.S. official |first1=Idrees |last1=Ali |first2=Phil |last2=Stewart |work=[[Reuters]] |date=27 February 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref> 25 მარტს უკრაინის კონტრშეტევისას კიევის დასავლეთსა და აღმოსავლეთში გათავისუფლდა რამდენიმე ქალაქი და დაბა, მათ შორის [[მაკარივის რაიონი (კიევის ოლქი)|მაკარივი]].<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60847188 |title=Ukraine war: Ukrainian fightback gains ground west of Kyiv |work=[[BBC News]] |date=23 March 2022 |access-date=29 March 2022}}</ref><ref name="Guardian220325">{{cite news |first1=Joanna |last1=Walters |first2=Jem |last2=Bartholomew |first3=Martin |last3=Belam |first4=Samantha |last4=Lock |date=25 March 2022 |title=Russia-Ukraine war latest: Ukraine takes back towns east of Kyiv; hopes of Mariupol humanitarian corridor grow – live |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/mar/25/ukraine-war-latest-news-sanctions-a-little-late-zelenskiy-tells-european-council-biden-to-visit-poland-live |access-date=25 March 2022}}</ref> რუსულმა ძალებმა უკან დახევა დაიწყეს მარტის ბოლოს, ამ პერიოდში რუსები გავიდნენ [[ბუჩა (ქალაქი)|ბუჩადან]], სადაც უკრაინელები 1 აპრილს შევიდნენ.<ref>{{cite web |last=Rudenko |first=Olga |date=2 April 2022 |title=Hundreds of murdered civilians discovered as Russians withdraw from towns near Kyiv (GRAPHIC IMAGES) |url=https://kyivindependent.com/national/hundreds-of-murdered-civilians-discovered-as-russians-withdraw-from-towns-near-kyiv-graphic-images/ |access-date=3 April 2022 |website=[[The Kyiv Independent]] |archive-date=3 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220403022637/https://kyivindependent.com/national/hundreds-of-murdered-civilians-discovered-as-russians-withdraw-from-towns-near-kyiv-graphic-images/ |url-status=live}}</ref> უკრაინამ განაცხადა [[ირპინი|ირპინის]], [[ბუჩა (ქალაქი)|ბუჩასა]] და [[ჰოსტომელი|ჰოსტომელის]] დაბრუნების შესახებ და გამოჩნდა [[ბუჩის ხოცვა-ჟლეტა|ომის დანაშაულების სამხილები ბუჩაში]] 2 აპრილისათვის.<ref>{{cite web |title=Ukraine war latest: Ukraine says it has retaken entire Kyiv region |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60949706 |access-date=2 April 2022 |website=[[BBC News]]}}</ref> 6 აპრილს [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს გენერალურმა მდივანმა [[იენს სტოლტენბერგი|იენს სტოლტენბერგმა]] განაცხადა, რომ რუსეთის „გასვლა, ხელახლა მომარაგების აღება და გადაჯგუფება“ კიევის ოლქში უნდა აღითქვას, როგორც პუტინის გეგმების გაფართოევა [[აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია|უკრაინის აღმოსავლეთსა]] და [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლში]] შემდეგი ორი კვირის განმავლობაში.<ref name="news.yahoo.com">{{cite news |url=https://news.yahoo.com/nato-chief-says-putin-still-144125043.html |title=NATO chief says Putin still wants to control all of Ukraine, despite repositioning forces to the eastern Donbas region |first1=Jake |last1=Epstein |first2=John |last2=Haltiwanger |date=6 April 2022 |access-date=7 April 2022}}</ref> ==== ჩრდილო-აღმოსავლეთის ფრონტი==== {{main|ჩრდილო-აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია}} ჩრდლო-აღმოსავლეთის კამპანიაში რუსული ძალები ცდილობენ [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივისა]] და [[სუმის ოლქი|სუმის ოლქების]] და მათი დედაქალაქების აღებას სცდილობენ. [[ჩერნიჰივის ალყა|ჩერნიჰივი მოექცა ალყაში]] და რუსებმა აიღეს ოლქის მეორე უდიდესი ქალაქი, [[კონოტოპი]], საზღვრიდან 90 კილომეტრის მოშორებით, 25 თებერვალს.<ref name="pol25feb">{{cite news|last=Ward|first=Alexander|title='Almost not possible' for Ukraine to win without West's help, Ukraine official says|work=[[Politico]]|url=https://politi.co/3LWSyC5|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226175146/https://www.politico.com/newsletters/national-security-daily/2022/02/25/almost-not-possible-for-ukraine-to-win-00011969|archive-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukraine war news from February 25: Kyiv suburbs breached, Russian forces face resistance, Zelensky warns Russia will 'storm' capital|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/93554a7e-f974-49fc-85ba-c111d253b002|url-status=live|url-access=subscription|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226151541/https://www.ft.com/content/93554a7e-f974-49fc-85ba-c111d253b002|archive-date=26 February 2022}}</ref> სუმის ოლქში რუსულმა ძალებმა ვერ იაღეს ქალაქი [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმი]], საზღვრიდან 35 კილომეტრში და დაიწყო [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმის ბრძოლა]]. უკრაინელებმა ქალაქი შეინარჩუნეს მძიმე ურბანულ ბრძოლებში. უკრაინულ წყაროებზე დაყრდნობით, 100 მეტი რუსული ჯავშანტექნიკა განადგურდა და ათობით რუსი სამხედრო ჩავარდა ტყვედ.<ref>{{Cite web|url=https://apostrophe.ua/news/society/2022-02-28/boi-pod-sumami-artilleriya-i-bayraktaryi-unichtojili-100-tankov-i-20-gradov-okkupantov/260916|title=Бои под Сумами: артиллерия и "Байрактары" уничтожили 100 танков и 20 "Градов" оккупантов|access-date=28 February 2022|archive-date=28 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228222555/https://apostrophe.ua/news/society/2022-02-28/boi-pod-sumami-artilleriya-i-bayraktaryi-unichtojili-100-tankov-i-20-gradov-okkupantov/260916|url-status=live}}</ref> ბრძოლები გაიმართა [[ოხტირკისათვის ბრძოლა|ოხტირკაში]].<ref name="unianberdyansk">{{cite news|last=Polyakovskaya|first=Tanya|date=26 February 2022|script-title=ru:Российская военная техника заняла территорию бывшего аэропорта "Бердянск" – горсовет|language=ru|trans-title=Russian military equipment occupied the territory of the former airport "Berdyansk" – city council|publisher=Berdyansk city council|agency=[[Unian]]|url=https://www.unian.net/war/rossiyskaya-voennaya-tehnika-zanyala-territoriyu-byvshego-aeroporta-berdyansk-gorsovet-novosti-donbassa-11719648.html|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226195413/https://www.unian.net/war/rossiyskaya-voennaya-tehnika-zanyala-territoriyu-byvshego-aeroporta-berdyansk-gorsovet-novosti-donbassa-11719648.html|archive-date=26 February 2022}}</ref> 4 მარტს [[ფრედერიკ კიგანი|ფრედერიკ კიგანმა]] განაცხადა, რომ „სუმის ღერძი იყო რუსეთის ყველაზე წარმატებული და საშიში წინ გაჭრა კიევისკენ“ და ასევე თქვა, რომ რელიეფი ხელს უწყობდა მექანიზირებულ ტექიკას, „რელიეფი ბრტყელია, იძლევა ცოტა კარგ თავდაცვით პოზიციას.<ref name="CriticalThreats" /> რუსებმა გაიმარჯვეს [[კონოტოპისათვის ბრძოლა|კონოტოპის ბრძოლაში]] და მიაღწიეს [[ბროვარი|ბროვარიმდე]] (კიევის აღმოსალეთ გარეუბანი) 4 მარტს.<ref name="ISW 4MAR"/><ref name="CriticalThreats"/> 6 აპრილს [[პენტაგონი (აშშ)|პენტაგონმა]] დაადასტურა რუსული ძალების [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქიდან]] გასვლა, თუმცა [[სუმის ოლქი|სუმის ოლქში]] გრძელდებოდა ბრძოლები.<ref>{{Cite news |date=6 April 2022 |title=Pentagon: Russia has fully withdrawn from Kyiv, Chernihiv |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/04/06/pentagon-russia-withdraws-kyiv-chernihiv/ |access-date=7 April 2022}}</ref> 7 აპრილს [[დმიტრო ჟივიცკი|დმიტრო ჟივიცკიმ]], სუმის ოლქის გამგებლმა, განაცხადა, რომ რუსულმა ძალებმა დატოვეს რეგიონი და დაამატა, რომ ტერიტორიაზე შესვლა საფრთხისშემცვლელი იყო ნაღმების, მახეებისა და დატოვებული შეიარაღების გამო.<ref>{{cite news |url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/04/8/7338013/ |title=Sumy region liberated from Russian troops |first=Anastasiya |last=Kalatur |work=[[Ukrayinska Pravda]] |date=8 April 2022 |access-date=15 April 2022}}</ref> ==== აღმოსავლეთის ფრონტი ==== {{main|აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია}} [[ფაილი:Russian_bombardment_on_the_outskirts_of_Kharkiv.jpg|მინი|ხარკივის გარეუბანი რუსული დაბომბვის შემდეგ, 1 მარტს]] აღმოსავლეთში რუსებმა სცადეს [[ხარკივი|ხაკივის]] აღება საზღვრიდან 35 კილომეტრში.<ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=Kharkiv's Resistance to Russia's War Has Already Begun|url=https://foreignpolicy.com/2022/02/24/russia-ukraine-war-resistance-kharkiv/|access-date=27 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225044904/https://foreignpolicy.com/2022/02/24/russia-ukraine-war-resistance-kharkiv/|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Росія атакувала українські міста: де відбулися бої|trans-title=Russia attacked Ukrainian cities: where the fighting took place|url=https://24tv.ua/rosiya-atakuvala-ukrayinski-mista-de-vidbulisya-boyi_n1877474|access-date=27 February 2022|website=[[Channel 24 (Ukraine)|Channel 24]]|language=uk|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025620/https://24tv.ua/rosiya-atakuvala-ukrayinski-mista-de-vidbulisya-boyi_n1877474|url-status=live}}</ref> [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ხარკივის ბრძოლაში]] რუსულ ტანკებს მძიმე წინააღმდეგობა დახვდა. 28 თებერვალს ქალაქი დაბომბეს სხვადასხვა სარაკეტო დანადგარებით, რომლებმაც დაუდასტურებელი რამოდენობის ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. [[ოლექსი არესტოვიჩი|ოლექსეი არესტოვიჩმა]] ბრძოლა აღწერა, როგორც „XXI საუკინის [[სტალინგრადის ბრძოლა|სტალინგრადი]]<nowiki/>“.<ref>{{Cite web|date=2 March 2022|title=Russia-Ukraine War: What to know on Day 7 of Russian assault|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-united-nations-general-assembly-state-of-the-union-address-kyiv-business-1fc732f01985f1b57e8dc5e7e411805f|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302184211/https://apnews.com/article/russia-ukraine-united-nations-general-assembly-state-of-the-union-address-kyiv-business-1fc732f01985f1b57e8dc5e7e411805f|archive-date=2 March 2022|access-date=2 March 2022|website=[[AP News]]}}</ref> 25 თებერვლის დილას რუსეთის შეიარაღებული ძალები დაიძრნენ [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის]] ტერიტორიიდან [[მარიუპოლი|მარიუპოლისკენ]] და უკრაინულ ძალებს შეხვდნენ [[პავლოპილი|პავლოპილში]], სადაც დამარცხდნენ.<ref>{{cite web|title=Fierce battles raging in all directions near Mariupol – mayor|url=https://ua.interfax.com.ua/news/general/801883.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226011040/https://ua.interfax.com.ua/news/general/801883.html|archive-date=26 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[Interfax-Ukraine]]}}</ref><ref>{{cite web|last=Richárd|first=Jabronka|date=25 February 2022|title=Így áll most a háború Ukrajnában: több nagyvárosban harcok dúlnak, megtámadtak egy orosz repülőteret|trans-title=This is how the war in Ukraine is now: fighting is raging in several big cities, a Russian airport has been attacked|url=https://ellenszel.hu/2022/02/25/igy-all-most-a-haboru-ukrajnaban-tobb-nagyvarosban-harcok-dulnak-megtamadtak-egy-orosz-repuloteret/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226011052/https://ellenszel.hu/2022/02/25/igy-all-most-a-haboru-ukrajnaban-tobb-nagyvarosban-harcok-dulnak-megtamadtak-egy-orosz-repuloteret/|archive-date=26 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[Ellenszél]]|language=hu}}</ref><ref>{{cite news|title=Battle ongoing near Mariupol – mayor|agency=Ukrinform|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412585-battle-ongoing-near-mariupol-mayor.html|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225110919/https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412585-battle-ongoing-near-mariupol-mayor.html|archive-date=25 February 2022}}</ref> რუსულმა ფლოტმა დაიწყო ამფიბიური შეტევა [[აზოვის ზღვა|აზოვის ზღვის]] 70 კილომეტრიან სანაპირო მონაკვეთზე. [[აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტი|აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტმა]] განაცხადა, რომ რუსები ათასობით საზღვაო ქვეითის გადასროლას აპირებდნენ.<ref>{{cite web|date=25 February 2022|title="Amphibious assault" underway west of Mariupol on the Sea of Azov, senior US defense official says|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-25-22/h_622a8b21dd1cf52845090a96c9c6513b|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225220827/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-25-22/h_622a8b21dd1cf52845090a96c9c6513b|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Russian Navy Carries Out Amphibious Assault Near Mariupol|url=https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-carries-out-amphibious-assault-near-mariupol|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225220846/https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-carries-out-amphibious-assault-near-mariupol|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=The Maritime Executive}}</ref><ref>{{cite web|date=27 February 2022|title=Russian forces are about 31 miles outside southeastern Ukrainian city of Mariupol, US defense official says|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/h_32a28d1a9ec40e68486a3526f035dc6f|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227223234/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/h_32a28d1a9ec40e68486a3526f035dc6f|archive-date=27 February 2022|access-date=27 February 2022|website=[[CNN]]}}</ref> 1 მარტს [[დენის პუშილინი|დენის პუშილინმა]], დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის მეთაურმა, განაცხადა, რომ დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის ძალებმა [[ვოლნოვახა|ვალნოვახა]] ალყაში მოაქციეს.<ref>{{cite web|date=1 March 2022|title=Russian-backed separatist leader expects his forces to surround Mariupol on Tuesday|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-01-22/h_0e3d20b474aa007bb1e4acc0d0fba984|access-date=1 March 2022|website=[[CNN]]}}</ref> 2 მარტს რუსული ძალები დამარხდნენ [[სევეროდონეცკისათვის ბრძოლა (2022)|სევეროდონეცკის ბრძოლაში]].<ref>{{Cite web|title=Новини України: Російське вторгнення: поточна ситуація на Луганщині|url=https://galinfo.com.ua/news/rosiyske_vtorgnennya_potochna_sytuatsiya_na_luganshchyni_381541.html|access-date=3 March 2022|website=Гал-інфо}}</ref> ==== სამხრეთის ფრონტი ==== {{main|სამხრეთ უკრაინის კამპანია}} [[ფაილი:Destruction_of_Russian_tanks_by_Ukrainian_troops_in_Mariupol_(4).jpg|მარცხნივ|მინი|განადგურებული რუსული [[BMP-3]] [[მარიუპოლი|მარიუპოლთან]], 7 მარტს]] 24 თებერვალს რუსებმა აიღეს [[ჩრდილოეთ ყირიმის არხი]] და ნახევარკუნძულს აღუდგინა წყლის მიწოდება [[დნეპრი|დნეპრიდან]], რომელიც 2014 წლისდან არ მიეწოდებოდა [[ყირიმი|ყირიმს]].<ref name=":5">{{cite news|date=24 February 2022|title=Russian forces unblock water flow for canal to annexed Crimea, Moscow says|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-forces-unblock-water-flow-canal-annexed-crimea-moscow-says-2022-02-24/|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russian-forces-unblock-water-flow-canal-annexed-crimea-moscow-says-2022-02-24/|archive-date=1 March 2022}}</ref> [[მარიუპოლის ალყა]] დაიწყო მარიუპოლზე სწრაფი თავდასხმით და დონბასის სეპარატისტული რეგიონების სამხრეთთან დაკავშირებით.<ref name="unianberdyansk" /><ref>{{cite tweet|user=nexta_tv|number=1497605510887100420|title=The tanks of the occupiers have circled #Berdyansk and are heading towards|date=26 თებერვალი 2022}}</ref> </ref> 1 მარტს რუსებმა განაახლეს თავდასხმა [[მელიტოპოლისათვის ბრძოლა|მელიტოპოლზე]].<ref>{{cite web|first=Anastasia|last=Zadorozhnaya|date=1 March 2022|title=Войска оккупанта готовят наступление на Мелитополь|trans-title=Invader's troops are preparing an attack on Melitopol|url=https://ria-m.tv/news/279120/voyska_okkupanta_gotovyat_nastuplenie_na_melitopol.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302054411/https://ria-m.tv/news/279120/voyska_okkupanta_gotovyat_nastuplenie_na_melitopol.html|archive-date=2 March 2022|access-date=2 March 2022|work=[[RIA Melitopol]]|language=ru}}</ref> მელიტოპოლის მერმა მოგვიანებით განაცხადა, რომ რუსებმა დაიკაცეს ქალაქი.<ref>{{cite web|first=Marina|last=Korobova|date=1 March 2022|title="Мелитополь не сдался, Мелитополь – временно оккупирован" – городской голова о ситуации на 1 марта|trans-title="Melitopol did not surrender, Melitopol is temporarily occupied" – the mayor on the situation on March 1|url=https://www.mv.org.ua/news/264014-melitopol_ne_sdalsja_melitopol_-_vremenno_okkupirovan_-_gorodskoi_golova_o_situacii_na_1_marta.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302054418/https://www.mv.org.ua/news/264014-melitopol_ne_sdalsja_melitopol_-_vremenno_okkupirovan_-_gorodskoi_golova_o_situacii_na_1_marta.html|archive-date=2 March 2022|access-date=2 March 2022|website=[[Mestnyye Vesti]]|language=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220302054418/https://www.mv.org.ua/news/264014-melitopol_ne_sdalsja_melitopol_-_vremenno_okkupirovan_-_gorodskoi_golova_o_situacii_na_1_marta.html|archivedate=2 მარტი 2022}}</ref> რუსები ყირიმიდან ჩრდილოეთით წავიდნენ 26 თებერვალს, [[რუსეთის არმიის 22-ე კორპუსი]] მიუახლოვდა [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიის ატომურ ელექტროსადგურს]].<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukraine official says Russian troops approaching Zaporizhzhia nuclear plant|work=[[National Post]]|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraine-official-says-russian-troops-approaching-zaporizhzhia-nuclear-plant|access-date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|date=28 February 2022|title=The Russians paused the invasion, but aren't losing|url=https://www.afr.com/policy/foreign-affairs/the-russians-have-paused-the-invasion-but-aren-t-losing-20220228-p5a09f|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228023541/https://www.afr.com/policy/foreign-affairs/the-russians-have-paused-the-invasion-but-aren-t-losing-20220228-p5a09f|archive-date=28 February 2022|access-date=28 February 2022|website=[[Australian Financial Review]]}}</ref> 28 თებერვალს დაიწყო [[ენერჰოდარის ალყა]].<ref>{{cite news|date=4 March 2022|title=Ukraine nuclear plant on fire after Russia shelling|newspaper=News.com.au — Australia's Leading News Site|url=https://www.news.com.au/breaking-news/ukraine-pounded-and-exodus-mounts-as-russia-seizes-key-city/news-story/4c2bd269029008ba09ab2cab3a5a32b7|access-date=4 March 2022}}</ref> ატომური სადგურის ტერიტორიაზე გაჩნდა ცეცხლი.<ref>{{cite web|date=3 March 2022|title=Russian forces attacking Zaporizhzhia nuclear power plant in Ukraine, per multiple reports|url=https://www.businessinsider.com.au/russian-forces-attacking-zaporizhzhia-nuclear-power-plant-ukraine-ap-2022-3|access-date=4 March 2022|website=[[Business Insider]] Australia}}</ref> [[ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო|ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტომ]] განაცხადა, რომ აუცილებელი აღჭურვილობა არ დაზიანებულა.<ref>{{cite news|date=3 March 2022|title=Russian forces strike Ukraine from multiple fronts, including at power plant|work=[[ABC News (Australia)|ABC News]]|url=https://www.abc.net.au/news/2022-03-04/latest-on-where-fighting-is-happening-in-ukraine/100881052|access-date=4 March 2022}}</ref> 4 მარტს ატომური ელექტროსადგური აიღეს რუსებმა.<ref>{{cite news|date=4 March 2022|title=Russian troops take Zaporizhzhia nuclear plant|work=[[ABC News]]|url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/russia-attacks-ukraine-nuclear-plant-invasion-advances-83245801|access-date=4 March 2022}}</ref> ყირიმიდან შეტევის მესამე მიმართულება ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთი იყო, სადაც რუსებმა აიღეს ხიდები დნეპრზე.<ref>{{cite news|title=Ukraine loses control over crossing to Kherson|agency=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412906-ukraine-loses-control-over-crossing-to-kherson.html|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225155031/https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412906-ukraine-loses-control-over-crossing-to-kherson.html|archive-date=25 February 2022}}</ref> 2 მარტს რუსებმა აიღეს [[ხერსონისათვის ბრძოლა|ხერსონი]], პირველი დიდი ქალაქი, რომელიც დაეცა.<ref name="falls">{{cite news|last1=Schwirtz|first1=Michael|last2=Pérez-Peña|first2=Richard|date=2 March 2022|title=First Ukraine City Falls as Russia Strikes More Civilian Targets|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2022/03/02/world/europe/kherson-ukraine-russia.html|url-status=live|access-date=3 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220303000108/https://www.nytimes.com/2022/03/02/world/europe/kherson-ukraine-russia.html|archive-date=3 March 2022|issn=0362-4331}}</ref> რუსები დაიძრნენ [[მიკოლაივი|მიკოლაივისაკენ]], რომელიც ხერსონსა და [[ოდესა|ოდესას]] შრის მდებარეობს. 4 მარტს უკრაინელებმა რუსები დაამარცხეს [[მიკოლაივისათვის ბრძოლა|მიკოლაივის ბრძოლაში]] და დაიბრუნეს [[კულბაკინოს ავიაბაზა]].<ref name=":8">{{cite news|date=4 March 2022|title=Ukrainian defenders repelled attack on Mykolaiv city, fighting continues on outskirts|agency=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3420336-ukrainian-defenders-repelled-attack-on-mykolaiv-city-fighting-continues-on-outskirts.html|access-date=4 March 2022}}</ref> 2 მარტს უკრაინელებმა შეუტიეს [[ჰორლივკისათვის ბრძოლა|ჰორლივკას]].<ref>{{Cite web|date=2 March 2022|title=First in 7 days of war Ukrainian units go on offensive advancing to Horlivka – Arestovych|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/805456.html|access-date=2 March 2022|website=[[Interfax Ukraine]]}}</ref> [[ჰორლივკა|ჰორლივკას]] სეპარატისტები აკონტროლებენ 2014 წლიდან.<ref>{{cite news|last=Huijboom|first=Stefan|date=22 June 2015|title=Resident of Russian-held Horlivka: 'We have nothing'|newspaper=[[Kyiv Post]]|url=http://www.kyivpost.com/content/kyiv-post-plus/resident-of-russian-held-horlivka-we-have-nothing-391727.html|access-date=11 March 2022}}</ref> === მეორე ფაზა (8 აპრილი — დღემდე) === ==== სამხრეთ-აღმოსავლეთი ==== [[File:2022 Russian Invasion of Ukraine Phase 2 animated.gif|thumb|upright=2.1|რუსეთის უკრაინაში შეჭრის მეორე ფაზა 2022 წლის 7 აპრილიდან 7 აგვისტომდე]] 8 აპრილს რუსეთის შეაირაღებულმა ძალებმა დააანონსა, რომ ყველა სამხედრო და ყველა დივიზია სამხრეთ-აღმოსავლეთ უკრაინაში გაერთიანდებოდა გენერალ [[ალექსანდრე დვორნიკოვი|ალექსანდრე დვორნიკოვის]] მმეთაურობის ქვეშ, რომელსაც ჩააბარეს ერთიანი სამხედრო ოპერაციები, იმ დანაყოფებთან ერთად, რომლებმაც 7 აპრილს დატოვეს უკრაინის ჩრდილოეთი და ჩრდილო-აღმოსავლეთი.<ref name="hindustannewshub.com">{{cite web |date=8 April 2022 |title=Trending news: BBC: Putin replaces military commander in Ukraine – The Moscow Times |url=https://hindustannewshub.com/russia-ukraine-news/bbc-putin-replaces-military-commander-in-ukraine-the-moscow-times/ |access-date=9 April 2022 |website=Hindustan News Hub}}</ref> 17 აპრილს რუსეთის პროგრესს სამხრეთ-აღმოსავლეთში აფერხებდა უკრაინული წინააღმდეგობა, განსაკუთრებით [[აზოვსტალი|აზოვსტალის]] ფოლადის ქარხანასა და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]] გამაგრებული ძალები.<ref>{{cite news |title=Ukraine war: Mariupol defenders will fight to the end |date=17 April 2022 |access-date=20 April 2022 |work=[[Radio New Zealand]] |url=https://www.rnz.co.nz/news/world/465439/ukraine-war-mariupol-defenders-will-fight-to-the-end-pm}}</ref> 19 აპრილს ''[[ნიუ-იორკ ტაიმზი (გაზეთი)|The New York Times]]''-მა დაადასტურა, რომ რუსეთმა განაახლა თავდასხმა, რასაც „აღმოსავლეთის შეტევას“ უწოდებდნენ, რომელიც დაიწყო 480 კმ-ის სიგრძის ფრონტზე, რომელიც გადაჭიმული იყო [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქიდან]] [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკისა]] და [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის ოლქებამდე]], ამავდროულად სარაკეტო თავდასხმები დაიწყო [[კიევი|კიევსა]] და [[ლვივი|ლვივში]].<ref name="nytimes.com">{{cite news |last1=Arraf |first1=Jane |last2=Nechepurenko |first2=Ivan |last3=Landler |first3=Mark |date=19 April 2022 |title=Ukraine Says Russia Begins Assault in the East After Raining Missiles Nationwide |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2022/04/18/world/europe/ukraine-russia-missiles-lviv-donbas.html |access-date=20 April 2022}}</ref> 30 აპრილისთვის [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წარმომადგენელმა რუსეთის წინსვლას უთანასწორო და მცირე უწოდა.<ref>{{cite news|title=Russia bombards Kharkiv but Ukrainians having 'tactical successes', says Zelenskiy |date=30 April 2022 |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/2022/apr/30/russia-bombards-kharkiv-but-ukrainians-having-tactical-successes-says-zelenskiy}}</ref> ანონიმურმა პირმა [[აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტი|აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტიდან]] რუსეთის შეტევა დაახასიათა, როგორც „ძალიან ნელთბილი“, „საუკეთესო შემთხვევაში მინიმალური“ და „ანემიური“.<ref>{{cite news|title=US official briefs on Russia's war effort |publisher=BBC |date=2 May 2022 |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-61295448}}</ref> 2022 წლის 26 მაისს კონფლიქტის სადაზვერვო ჯგუფმა, რუს სამხედროებზე დაყრდნობით, განაცხადა, რომ რუსულ ძალებს სათავეში ჩაუყენეს [[გენერალ-პოლკოვნიკი]] [[გენადი ჟიდკო]], მან ჩაანაცვლა [[არმიის გენერალი]] დვორნიკოვი.<ref name="ცვლილება">{{Cite tweet|number=1529780946509209603|user=CITeam_en|title=Also reportedly, Russia's command in the battle for Donbas has undergone another shakeup — the overall commander is now said to be Colonel General Gennady Zhidko. Like Dvornikov, he once commanded operations in Syria and also headed the Eastern Military District.|author=Conflict Intelligence Team|date=2022 may}}</ref><ref name="ცვლილება2">{{cite web |date=3 June 2022 |title=General Dvornikov 'no longer in command' of Russian Army in Ukraine |url=https://english.nv.ua/nation/general-dvornikov-dismissed-from-command-of-russian-army-in-ukraine-russia-news-russia-invasion-50247453.html |access-date= |website=The New Voice of Ukraine |language=en}}</ref> 2022 წლის ივნისში რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის სამინისტროს სპიკერმა, იგორ კონაშენკომ, გაამხილა, რომ რუსი ძალები გაყოფილია არმიის ჯგუფებს შორის. „ცენტრს“ მეთაურობს გენერალ-პოლკოვნიკი [[ალექსანდრე ლაპინი]] და სამხრეთს არმიის გენერალი [[სერგეი სუროვიკინი]].<ref name="Novaya">{{cite news |last1=Cherkasov |first1=Alexander |title=Люди, стрелявшие в наших отцов |url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/06/26/liudi-streliavshie-v-nashikh-ottsov |agency=[[Novaya Gazeta]] |date=26 June 2022}}</ref> 20 ივლისს [[სერგეი ლავროვი|ლავროვმა]] განაცხადა, რომ რუსეთი პასუხს გასცემდა მზარდ სამხედრო მხარდაჭერას, რომელსაც უკრაინა იღებდა, განცხადება გამოიყენეს, როგორც [[ხერსონის ოლქი|ხერსონისა]] და [[ზაპორიჟიის ოლქი|ზაპორიჟიის ოლქებში]] შეჭრის საბაბი.<ref>{{cite news|title=Ukraine News: Kyiv Intensifies Attacks on Russian Positions in South |work=[[The New York Times]] |date=20 July 2022 |url=https://www.nytimes.com/live/2022/07/20/world/ukraine-russia-war#russia-ukraine-territory-expansion-lavrov}}</ref> ==== დონბასის ფრონტი: ლიჩანსკისა და სევეროდონეცკის დაცემა ==== {{Further|ხარკივის ბრძოლა (2022)|კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე თავდასხმა|სევეროდონეცკის ბრძოლა (2022)}} [[File:Map of the war in Donbass.svg|thumb|სამხედრო კონტროლი დონბასის ირგვლივ 2022 წლის 31 მაისისთვის]] 8 აპრილს რუსეთის ძალებმა საკეტო თავდასხმა განახორციელეს [[კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე თავდასხმა|კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე]], თავდასხმამ შეიწირა 60 ადამიანის სიცოცხლე, მათ შორის 7 ბავშვი,<ref name="OHCHR_June_Cluster_Munitions">{{Cite news |url=https://www.ohchr.org/en/documents/country-reports/situation-human-rights-ukraine-context-armed-attack-russian-federation |title=The situation of human rights in Ukraine in the context of the armed attack by the Russian Federation, 24 February to 15 May 2022 |date=29 June 2022 |publisher=[[OHCHR]] |access-date=9 August 2022 |at=para. 32}}</ref><ref>{{cite news |last1=Laizans |first1=Janis |last2=Piper |first2=Elizabeth |date=8 April 2022 |title=Ukraine and allies blame Russia for strike on station that killed over 50 |work=[[Reuters]] |publication-place=Kyiv |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-laments-tragedy-troop-deaths-ukraine-braces-major-offensive-2022-04-07/ |url-status=live |url-access=limited |access-date=8 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407234619/https://www.reuters.com/world/europe/russia-laments-tragedy-troop-deaths-ukraine-braces-major-offensive-2022-04-07/ |archive-date=7 April 2022}}</ref> დაიჭრა 110-ზე მეტი ადამიანი.<ref>{{cite web |last1=Tebor |first1=Celina |last2=Lee |first2=Ella |title='An evil without limits': Dozens killed, injured in rocket strike on train station in eastern Ukraine: Live updates |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/04/08/kraine-russia-invasion-live-updates/9507961002/ |website=[[USA Today]] |access-date=8 April 2022 |date=8 April 2022}}</ref> 11 აპრილს პრეზიდენტმა [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკიმ]] განაცხადა, რომ აღმოსავლეთში რუსეთმა დაიწყო ახალი თავდასხმა.<ref>{{cite news |url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-war-live-updates-zelenskyy-warns-offensive-east-rcna23809 |title=Live Updates / Tens of thousands feared dead in Mariupol |publisher=[[NBC News]] |date=11 April 2022 |access-date=15 April 2022}}</ref> ამერიკელი ოფიციალური პირები ამბობდნენ, რომ რუსეთმა უკან დაიხია ყველა სხვა რეგიონიდან და ამზადებდნენ ტანკებისა და ქვეითი ჯარის ხელახლა მომარაგებასა და გადაჯგუფებას უკრაინის სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ.<ref>{{cite news |last1=Bacon |first1=John |last2=Mansfield |first2=Erin |last3=Wadington |first3=Katie |last4=Santucci |first4=Jeanine |last5=Vanden Brook |first5=Tom |last6=Tebor |first6=Celina |date=10 April 2022 |title=EU to consider Ukraine membership in weeks; Russia warns of 'direct military confrontation' with US: April 10 recap |work=[[USA Today]] |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/04/10/ukraine-russia-invasion-live-updates/9528799002/ |url-status=live |access-date=28 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220410073616/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/04/10/ukraine-russia-invasion-live-updates/9528799002/ |archive-date=10 April 2022}}</ref><ref>{{cite news |last1=Telford |first1=Taylor |last2=Timsit |first2=Annabelle |last3=Pietsch |first3=Bryan |last4=Duplain |first4=Julian |date=10 April 2022 |title=As war enters bloody new phase, Ukraine again calls for more weapons |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/04/10/ukraine-russia-war-zelensky/ |url-status=live |url-access=limited |access-date=23 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220411003557/https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/04/10/ukraine-russia-war-zelensky/ |archive-date=11 April 2022}}</ref> 11 აპრილს სამხედრო სატელიტებმა დააფიქსირეს რუსი ქვეითებისა და რუსული მექანიზებული დანაყოფების კოლონები, რომლებიც მიემართებოდნენ [[ხარკივი|ხარკივიდან]] [[იზიუმი|იზიუმში]], ეს, სავარაუდოდ, იყო რუსეთის ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთში გადაჯგუფების ნაწილი.<ref>{{cite news |date=10 April 2022 |title=Satellite images: Russian military convoy heads south toward Donbas region |first=Ivana |last=Saric |work=[[Axios (website)|Axios]] |url=https://www.axios.com/photos-russia-convoy-donbas-3af345c4-c292-4181-abe5-80abbc303b8b.html}}</ref> 14 აპრილს უკრაინელმა სამხედროებმა ააფეთქეს ხიდი, რომლებსაც რუსები ხარკივიდან იზიუმში გადასასვლელად იყენებდნენ, შედეგად რუსული კოლონის წინსვლა შეფერხდა.<ref>{{cite news |title=Ukraine Military Claims It Blew Up A Bridge Destroying Russian Convoy |editor-first=Amit |editor-last=Chaturvedi |date=14 April 2022 |access-date=20 April 2022 |publisher=[[NDTV]] |url=https://www.ndtv.com/world-news/ukraine-military-claims-it-blew-up-a-bridge-destroying-russian-convoy-2888420}}</ref> 18 აპრილს [[მარიუპოლი]] თითქმის მთლიანად რუსული ძალების კონტროლის ქვეშ იყო, უკრაინის მთავრობამ განაცხადა, რომ [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის]], [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკისა]] და [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქებში]] შეჭრის მეორე ფაზა გამწვავდა დონბასის ოკუპაციის გაფართოებასთან ერთად.<ref>{{Cite news |date=18 April 2022 |title=Ukraine says 'Battle of Donbas' has begun, Russia pushing in east |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/ukraine-says-battle-donbas-has-begun-russia-pushing-east-2022-04-18/ |url-status=live |url-access=limited |access-date=23 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220418205729/https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/ukraine-says-battle-donbas-has-begun-russia-pushing-east-2022-04-18/ |archive-date=18 April 2022}}</ref> 5 მაისს დეივიდ აქსმა ფორბსისთვის დაწერა, რომ უკრაინის არმიამ თავი მოუყარა თავის მე-4 და მე-17 სატანკო ბრიგადებსა და 95-ე საჰაერო მოიერიშე ბრიგადას [[იზიუმი|იზიუმთან]], როგორც შესაძლო შემაკავებელი ძალა იზიუმთან დისლოცირებული რუსული ქვედანაყოფების წინააღმდეგ; აქსმა დაამატა, რომ ხარკივთან თავმოყრის უკრაინის 92-ე და 93-ე მექანიზირებულ ბრიგადებსაც შესაძლოა მსგავსი დავალება ჰქონდეთ ხარკივთან მიმართებით ან ისინი შეიძლება შეუერთდნენ იზიუმთან თავმოყრის ძალებს.<ref>{{Cite news |last=Axe |first=David |date=5 May 2022 |title=The Ukrainian Army Is On The Attack. This Is How The War With Russia Could End. |work=[[Forbes]] |url=https://www.forbes.com/sites/davidaxe/2022/05/05/an-advancing-ukrainian-army-just-showed-us-how-the-war-with-russia-could-end/?sh=587eee4e43c5 |access-date=26 May 2022}}</ref> 13 მაისს [[BBC]]-მ განაცხადა, რომ რუსი სამხედროები ხარკივიდან სხვა ფრონტებზე გადაიყვანეს მას შემდეგ, რაც უკრაინელები წინ წაიწივნენ ხარკივსა და მიმდებარე ქალაქებში და ააფეთქეს რუსული ძალების მიერ მდინარე [[ჩრდილოეთის დონეცი|სევერსკიი დონეცზე]] აშენებული ხიდი.<ref>{{Cite news |last=Sommerville |first=Quentin |date=11 May 2022 |title=Ukraine war: Russia pushed back from Kharkiv — report from front line |publisher=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61378196 |url-status=live |access-date=27 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220511122005/https://www.bbc.com/news/world-europe-61378196 |archive-date=11 May 2022}}</ref> 22 მაისს BBC-მ განაცხადა, რომ მარიუპოლის დაცემის შემდეგ რუსეთმა გაამძაფრა თავდასხმები ლუჰანსკსა და დონეცკის ოლქებში და სარაკეტო ცეცხლს თავი მოუყარეს [[სევეროდონეცკი|სევეროდონეცკში]], ლუჰანსკის ოლქის ყველაზე დიდი ქალაქი, რომელსაც უკრაინა აკონტროლებდა.<ref>{{Cite news |last=Murphy |first=Matt |date=23 May 2022 |title=Ukraine war: Russian assault on key Donbas city intensifies |publisher=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61547756 |url-status=live |access-date=26 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220523080849/https://www.bbc.com/news/world-europe-61547756 |archive-date=23 May 2022}}</ref> 23 მაისს რუსები შევიდნენ ქალაქ [[ლიმანი (ქალაქი)|ლიმანში]] და სრულიად აიღეს იგი 26 მაისს.<ref>{{Cite news |date=25 May 2022 |title=Russia seeking to capture Ukraine's Lyman: separatist leader |work=[[The Australian]] |publisher=[[News Corp Australia]] |url=https://www.theaustralian.com.au/world/russia-seeking-to-capture-ukraines-lyman-separatist-leader/news-story/501ab08e54c87aeb68daa4e4dbe6e4ef |url-status=live |url-access=subscription |access-date=15 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526032910/https://www.theaustralian.com.au/world/russia-seeking-to-capture-ukraines-lyman-separatist-leader/news-story/501ab08e54c87aeb68daa4e4dbe6e4ef |archive-date=26 May 2022 |issn=1038-8761}}</ref><ref>{{cite web |date=26 May 2022 |title=Russian forces have 'upper hand' in Donbas fighting, Ukrainian officials say |url=https://www.theguardian.com/world/2022/may/26/ukraine-burying-civilians-mass-graves-russia-advances |website=[[The Guardian]]}}</ref> უკრაინულმა ძალებმა დატოვეს [[სვიატოჰირსკი|სვიატოჰისრსკი]].<ref name="RID Rivista Italiana Difesa">{{cite web |first=Igor |last=Markic |title=Ucraina, Belgorod sotto attacco, ma i Russi stringono la morsa su Severodonetsk |url=https://www.rid.it/shownews/4938 |access-date=22 May 2022 |website=[[Rivista Italiana Difesa]] |publisher=[[Coop Giornalistica La Riviera]] |language=it}}</ref> 24 მაისისთვის რუსულმა ძალებმა აიღეს ქალაქი [[სვიტლოდარსკი|სვიატლოდარსკი]].<ref name="Svitlodarsk24522">{{cite web |title=Donetsk region: occupying forces capture Svitlodarsk |url=https://news.yahoo.com/donetsk-region-occupying-forces-capture-133430234.html |access-date=24 May 2022 |work=[[Yahoo News]] |language=en}}</ref> 30 მაისს [[Reuters]]-მა განაცხადა, რომ რუსმა სამხედროებმა გაარღვიეს უკრაინის თავდაცვითი პოზიციები სევეროდონეცკის გარეუბნებში.<ref>{{cite news |url=https://www.nbcnews.com/news/world/ukraine-russia-battle-east-zelenskyy-visits-front-rcna31076 |title=Russian troops enter outskirts of key city in eastern Ukraine's Donbas |publisher=[[NBC News]] |date=30 May 2022 |access-date=2 June 2022}}</ref> 2 ივნისს ''The Washington Post''-მა განაცხადა, რომ სევეროდონეცკის 80%-ზე მეტს რუსი სამხედროები აკონტროლებდნენ.<ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/06/01/russia-ukraine-war-news-live-updates/ |title=Russia, U.S. trade barbs over weapons pledge; Severodonetsk on the brink |newspaper=[[The Washington Post]] |first1=Reis |last1=Thebault |first2=Marisa |last2=Iati |first3=Annabelle |last3=Timsit |first4=Adela |last4=Suliman |first5=Bryan |last5=Pietsch |first6=Rachel |last6=Pannett |date=2 June 2022 |access-date=5 June 2022}}</ref> 3 ივნისს უკრაინის ძალებმა დაიწყეს [[სევეროდონეცკის ბრძოლა (2022)|კონტრშეტევა]] და გაათავისუფლეს ქალაქის 20%-ზე მეტი 4 ივნისისთვის.<ref>{{Cite news |date=4 June 2022|title=Russia 'suffering huge casualties' as troops retreat: Ukraine |publisher=[[Al Jazeera]] |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/6/4/fighting-rages-in-two-key-eastern-ukrainian-cities |access-date=5 June 2022 |language=en}}</ref> თუმცა 5 ივნისს ლუჰანსკის უკრაინელმა გუბერნატორმა, სერჰეი ჰაიდაიმ განაცხადა, რომ დვორნიკოვი კვლავ სათავეში იყო და 10 ივნისამდე ჰქონდა სევეროდონცეცკის აღების დრო.<ref name="ordersev">{{cite news |title=Kremlin orders army commander Dvornikov to take Severodonetsk by June 10 — regional governor |url=https://finance.yahoo.com/news/kremlin-orders-army-commander-dvornikov-165600423.html |agency=The New Voice of Ukraine |publisher=Yahoo! |date=5 June 2022}}</ref> 12 ივნისს, უკრაინული მონაცემებით 800 უკრაინელი სამოქალაქო პირი და, რუსეთის მიხედვით, 300–400 სამხედრო აფარებდა თავს [[აზოტის ქიმიურ ქარხანა|აზოტის ქიმიურ ქარხანას]] სევეროდონეცკში.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61773356|title=Ukraine war: Chemical plant hit as fighting rages in Severodonetsk|work=[[BBC News]]|date=12 June 2022|access-date=9 August 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jun/12/fighting-eastern-ukraine-rages-sievierodonetsk-chemical-plant-hit|title=Fighting in eastern Ukraine rages as Sievierodonetsk chemical plant hit|first=Pjotr|last=Sauer|work=[[The Guardian]]|date=12 June 2022|access-date=9 August 2022}}</ref> სევეროდონეცკის შემდეგ რუსებმა იერიში მიიტანეს მეზობელ ქალაქ [[ლისიჩანსკი|ლისიჩანსკზე]].<ref>{{cite news|title=Ukraine Allies Ponder Options As Cities Falter |first=Thomas |last=Gibbons-Neff |work=[[The New York Times]] |date=13 June 2022 |page=1}}</ref>20 ივნისს რუსმა სამხედროებმა განაგრძეს სევეროდონეცკში პოზიციების გამყარება ახლოსმდებარე სოფლების აღებით.<ref>{{cite news|work=UPI |date=20 June 2022 |title=Russian troops capture key suburb near Severodonetsk after months of battle |first=Clyde |last=Hughes |url=https://www.upi.com/Top_News/World-News/2022/06/20/Ukraine-Severdonetsk-suburb-capture-Kharkiv/6931655722874/}}</ref> 24 ივნისს [[CNN]]-მა განაცხადა, რომ რუსების მიერ „გადამწვარი მიწის“ ტაქტიკების გამოყენების გამო უკრაინულ შეიარაღებულ ძალებს ქალაქის ევაკუაციის ბრძანება მოუვიდა. ასობით მშვიდობიანმა მოქალაქემ თავი აზოტის ქიმიურ ქარხანას შეაფარა, რომელსაც ადრებენ აზოვსტალის ფოლადის ქარხანას მარიუპოლში.<ref>{{cite news|title=Ukraine to withdraw from key city of Severodonetsk as Russia's advance grinds on |first1=Joshua |last1=Berlinger |first2=Tim |last2=Lister |work=[[CNN]] |date=24 June 2022 |url=https://www.cnn.com/2022/06/24/europe/severodonetsk-luhansk-russia-ukraine-intl/index.html}}</ref> 3 ივლისს [[CBS]]-მა განაცხადა, რომ რუსულმა ძალებმა აიღეს [[ლისიჩანსკი]].<ref>{{cite news|title=Russia claims capture of pivotal city in eastern Ukraine |work=[[CBS News]] |date=3 July 2022 |url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-russia-war-lysychansk-luhansk-province-donbas/}}</ref> 4 ივლისს ''[[The Guardian]]''-მა განაახლა, რომ ლუჰანსკის ოლქის დაცემის შემდეგ რუსი სამხედროები გადავიდნენ [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის ოლქზე]] და თავს დაესხნენ ქალაქებს: [[სლოვიანსკი (ქალაქი)|სლოვიანსკი]] და [[ბახმუტი (დონეცკის ოლქი)|ბახმუტი]].<ref>{{cite news|first=Sam |last=Jones |title=Putin declares victory in Luhansk after fall of Lysychansk |work=[[The Guardian]] |date=4 July 2022 |url=https://www.theguardian.com/world/2022/jul/04/ukraine-donetsk-next-russian-target-after-capture-of-luhansk-says-governor}}</ref> ==== მიკოლაივი–ოდესის ფრონტი ==== {{Further|მიკოლაივის ბრძოლა}} [[ოდესის ოლქი|ოდესისა]] და [[მიკოლაივის ოლქი|მიკოლაივის]] ოლქების მნიშვნელოვანი ქალაქების სარაკეტო დაბომბვები დაიწყო შეჭრის მეორე ფაზასთან ერთად.<ref name="nytimes.com"/> 22 აპრილს რუსეთის ბრიგადის გენერალმა, რუსტამ მინეკაიევმა, თავდაცვის სამინისტროს შეხვედრაზე განაცხადა, რომ რუსეთი გეგმავდა მიკოლაივი–ოდესის ფრონტის გაფართოებას [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყის]] შემდეგ, რათა მოეცვა [[დნესტრისპირეთი|დნესტრისპირეთის]] სეპარატისტული რეგიონი [[მოლდოვა]]–<nowiki/>[[უკრაინა|უკრაინის]] საზღვარზე.<ref name="dw">{{cite news|url=https://www.dw.com/en/russia-eyes-route-to-trans-dniester-what-do-we-know/a-61559127 |title=Russia eyes route to Trans-Dniester: What do we know? |first=Dmytro |last=Hubenko |publisher=[[Deutsche Welle]] |date=22 April 2022}}</ref><ref name=aljr>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/4/22/russia-says-it-plans-to-seize-donbas-southern-ukraine |title=Russia plans to seize Donbas, southern Ukraine: Military official |publisher=[[Al Jazeera]] |date=22 April 2022}}</ref> უკრაინის თავდაცვის სამინისტრომ ეს გეგმა [[იმპერიალიზმი|იმპერიალიზმად]] შეაფასა და განაცხადეს, რომ ეს ეწინააღმდეგებოდა რუსეთის განცხადებას, რომლის მიხედვითაც რუსეთს უკრაინაში არ ჰქონდა ტერიტორიული ამბიციები; უკრაინის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა: „ომის მეორე ფაზის მიზანი არ არის მითურ ნაცისტებზე გამარჯვება, არამედ უბრალოდ უკრაინის სამხრეთ და აღმოსავლეთ რეგიონების ოკუპაცია.“<ref name="dw" /> გეორგი გოტევმა [[Reuters]]-ისთვის 22 აპრილს დაწერა, რომ უკრაინის ოკუპაცია ოდესიდან დნესტრისპირეთამდე უკრაინას [[შავი ზღვა|შავ ზღვაზე]] გასასვლელის გარეშე დატოვებდა.<ref>{{cite news|title=Russian general says Moscow aim is to leave Ukraine as a landlocked country |first=Georgi |last=Gotev |work=EURACTIV.com |agency=[[Reuters]] |date=22 April 2022 |url=https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/russian-general-says-moscow-aim-is-to-leave-ukraine-as-a-landlocked-country/}}</ref> 24 აპრილს რუსეთმა განაახლა სარაკეტო იერიშები ოდესაზე, გაანადგურეს სამხედრო დაწესებულებები და მოკლეს 20-ზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე.<ref>{{cite news|title=Russia renews Mariupol attack, missiles hit Odesa |work=[[The Jerusalem Post]] |agency=[[Reuters]] |date=24 April 2022 |url=https://www.jpost.com/international/article-704872}}</ref> 27 აპრილს უკრაინულმა წყაროებმა გაავრცელეს ინფორმაცია, რომ [[დნესტრისპირეთი|დნესტრისპირეთში]] ორი რუსული სამაუწყებლო კოშკი განადგურდა აფეთქებების შედეგად.<ref>{{cite news|title=New explosions in Transnistria: antennas broadcasting Russian radio channel destroyed |date=26 April 2022 |first=Roman |last=Petrenko |work=[[Ukrainian Pravda]] |url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/04/26/7342125/}}</ref> აპრილის ბოლოს რუსეთის სარაკეტო თავდასხმების სამიზნე ოდესის ასაფრენი ბილიკები გახდა.<ref>{{cite news|title=A Russian missile strike damaged the runway of an airport in Odesa, rendering it unusable, Ukraine says |first=Sarah |last=Al-Arshani |date=30 April 2022 |work=[[Yahoo News]] |url=https://news.yahoo.com/russian-missile-strike-damaged-runway-185425783.html?fr=yhssrp_catchall}}</ref> 10 მაისის კვირას უკრაინულმა ძალებმა დაიწყეს კუნძულ [[ზმეინი|ზმეინის]] გათავისუფლების ოპერაცია.<ref>{{cite news |title=Ukraine and Russia fight intense battles for Snake Island |publisher=[[Deutsche Welle]] |date=14 May 2022 |access-date=2 June 2022 |first=Thomas |last=Latschan |url=https://www.dw.com/en/ukraine-and-russia-fight-intense-battles-for-snake-island/a-61800180}}</ref> 30 ივნისს რუსმა სამხედროებმა დატოვეს კუნძული.<ref name="RBC 30 June">{{cite web |title=Минобороны объявило о выводе войск с острова Змеиный |trans-title=The Ministry of Defense announced the withdrawal of troops from Snake Island |url=https://www.rbc.ru/politics/30/06/2022/62bd60f99a794772a54cb7a8 |access-date=30 June 2022 |website=РБК |language=ru}}</ref><ref>30 June 2022. By Yuliya Talmazan. NBS News. "All eyes are on the battle for the east. But the south might hold the key to Ukraine's fate." [https://www.nbcnews.com/news/world/russia-withdraws-snake-island-ukraine-counteroffensive-south-kherson-rcna35874]</ref> 23 ივნისს [[CNBC]]-მ განაცხადა, რომ რუსეთი თავს დაესხა ოდესის პორტს, რაც სწრაფად დაგმეს მსოფლიოს ლიდერებმა, ეს ხელს უშლიდა გაეროსა და თურქეთის მიერ მოწყობილ [[შავი ზღვის მარცვლეულის ინიციატივა|შავი ზღვის მარცვლეულის ინიციატივას]], რომელიც უზრუნველყოფდა საზღვაო დერეფანს უკრაინიდან მარცვლეულისა და სხვა საკვები პროდუქტის ექსპორტისთვის.<ref>{{cite news |title=Russia, Ukraine seal grain deal in Istanbul |url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/07/22/russia-ukraine-seal-grain-deal-in-istanbul_5991090_4.html |access-date=2 August 2022 |work=Le Monde |date=22 July 2022 |language=en}}</ref><ref>"‘He simply cannot be trusted:’ World leaders slam Putin’s attack on Odesa following sea corridor deal". 23 July 2022. By Amanda Macias. CNBC. [https://www.cnbc.com/2022/07/23/world-leaders-slam-putins-attack-on-odesa-following-sea-corridor-deal.html]</ref> 31 ივლისს CNN-მა განაცხადა მნიშვნელოვანი გამწვავების შესახებ მიკოლაივის სარაკეტო თავდასხმებსა და დაბომბვაში რუსების მიერ, რამაც შეიწირა უკრაინელი მარცვლეულის ბიზნესმენი [[ოლექსი ვადატურსკი]].<ref>{{cite news|url=https://www.cnn.com/2022/07/31/europe/ukraine-russia-war-putin-intl/index.html|title=Ukrainian grain tycoon killed in Mykolaiv shelling as Putin threatens 'lightning speed' response to interference|first1=Ivana|last1=Kottasová|first2=Olga|last2=Voitovych|first3=Darya|last3=Tarasova|first4=Manveena|last4=Suri|first5=Kareem|last5=Khadder|first6=Josh|last6=Pennington|first7=Nic|last7=Robertson|work=[[CNN News]]|date=31 July 2022|access-date=9 August 2022}}</ref> ==== დნიპრო–ზაპორიჟიის ფრონტი ==== [[File:Shopping center in Kremenchuk after Russian shelling, 2022-06-27 (01).jpg|thumb|რუსული [[კრემენჩუკის სავაჭრო ცენტრზე თავდასხმა|სარაკეტო თავდასხმა]] საჯარო სავაჭრო ცენტრზე [[კრემენჩუკი|კრემენჩუკში]], რომელსაც [[საფრანგეთის პრეზიდენტი|საფრანგეთის პრეზიდენტ]] [[ემანუელ მაკრონი|ემანუელ მაკრონმა]] „[[ომის დანაშაულები|ომის დანაშაული]]“ უწოდა.]] რუსეთმა განაგრძო რაკეტების სროლა და ბომბების ჩამოყრა [[დნიპროპეტროვსკის ოლქი|დნიპროსა]] და [[ზაპორიჟიის ოლქი|ზაპორიჟიის ოლქების]] მნიშვნელოვან ქალაქებში.<ref name="nytimes.com"/> 10 აპრილს რუსულმა რაკეტებმა გაანადგურა [[დნიპროს საერთაშორისო აეროპორტი]].<ref>{{cite news |title=Dnipro airport in eastern Ukraine "completely destroyed" by new Russian military bombing: "And missiles continue to fly" |date=10 April 2022 |access-date=15 April 2022 |editor-first=Liviu |editor-last=Cojan |url=https://www.tylaz.net/2022/04/10/dnipro-airport-in-eastern-ukraine-completely-destroyed-by-new-russian-military-bombing-and-missiles-continue-to-fly/ |work=Tylaz}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/4/10/russian-rockets-destroy-airport-in-ukrainian-city-of-dnipro |title=Russian rockets destroy airport in Ukrainian city of Dnipro |publisher=[[Al Jazeera]] |date=10 April 2022 |access-date=15 April 2022}}</ref> 2 მაისს გაერომ რუსული ძალების თანამშრომლობის მეშვეობით მარიუპოლიდან გადაარჩინა 100 ადამიანი, რომლებიც დონეცკთან ახლოს სოფელ ბეზიმენში გადაიყვანეს, საიდანაც გადარჩენილები ზაპორიჟიაში გაგზავნეს.<ref>{{cite news |title=Mariupol steelworks shelling resumes as doctors describe dire bunker conditions |first1=Arpan |last1=Rai |first2=Holly |last2=Bancroft |date=2 May 2022 |access-date=2 June 2022 |publisher=[[Yahoo! News]] |url=https://news.yahoo.com/ukraine-news-live-un-conducting-025522315.html}}</ref> 28 ივნისს Reuters-მა განაცხადა, რომ რუსეთი რაკეტით თავს დაესხა [[კრემენჩუკი|კრემენჩუკს]], ზაპოროჟიის ჩრდილო-დასავლეთით, რაკეტა აფეთქდა სავაჭრო ცენტრში და შეიწირა სულ მცირე 18 ადამიანის სიცოცხლე, [[ემანუელ მაკრონი|ემანუელს მაკრონმა]] ამ შემთხვევას „ომის დანაშაული“ უწოდა.<ref>{{cite news|title=Dozens missing after Russian missile strike on mall kills 18 |first=Simon |last=Lewis |work=[[Reuters]] |date=28 June 2022 |url=https://www.reuters.com/world/europe/rescuers-dig-survivors-russian-missile-strike-ukrainian-shopping-mall-2022-06-28/}}</ref> 7 ივლისს რუსეთმა ადრე დაკავებულ [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგურის]] ტერიტორიაზე მძიმე არტილერია და მობილური სარაკეტო გამშვები სისტემები განალაგეს და იყენებდნენ ელექტროსადგურს უკრაინული კონტრშეტევის თავიდან ასაცილებლად.<ref>{{cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20220716-live-russia-accused-of-shelling-from-zaporizhzhia-nuclear-plant|title=Russia accused of shelling from Zaporizhzhia nuclear plant in Ukraine|work=[[France 24]]|date=7 July 2022|access-date=13 August 2022}}</ref> ===დასავლეთი უკრაინა=== {{მთავარი|ოდესის დაბომბვები (2022)}} 14 მარტს რუსეთმა სარაკეტო თავდასხმა განახორციელა სამხედრო საწვრთნელ ბაზაზე [[ოავორივი|ოავორივში]], [[ლვივის ოლქი|ლვივის ოქლში]], [[პოლონეთი|პოლონეთის]] საზღვართან. ლვივის გუბერნატორმა განაცხადა, რომ თავდასხმამ 35 ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა.<ref>{{cite news|title=Russia strikes Ukraine army base near Poland as it widens attacks |date=14 March 2022 |access-date=19 March 2022 |publisher=[[Al Jazeera]] |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/13/russia-air-strikes-hit-ukraine-military-base-near-poland}}</ref><ref>{{cite news|title=Dozens killed as Russian forces strike targets in western Ukraine |first1=Tim |last1=Lister |first2=Mohammed |last2=Tawfeeq |first3=Olga |last3=Voitovych |first4=Simone |last4=McCarthy |first5=Tara |last5=John |publisher=[[CNN]] |date=13 March 2022 |access-date=19 March 2022 |url=https://www.cnn.com/2022/03/13/europe/russia-invasion-ukraine-03-13-intl-hnk/index.html}}</ref> 18 მარტს რუსეთითავს დაესხა თავად [[ლვივი|ლვივს]], უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ რუსეთმა შეტევა განხორციელდა თვითმფრინავების მიერ, ფრთოსანი რაკეტებით.<ref>{{cite news|url=https://www.cnn.com/2022/03/18/europe/lviv-ukraine-attack-russia-importance-intl/index.html |title=Russia has attacked Lviv. Here's why the western city is so important to Ukraine's defense |first1=Petro |last1=Zadorozhnyy |first2=Yulia |last2=Kesaieva |first3=Mohammed |last3=Tawfeeq |first4=Seán |last4=Federico-O'Murchú |first5=Adam |last5=Renton |first6=Tamara |last6=Qiblawi |publisher=[[CNN]] |date=18 March 2022 |access-date=19 March 2022}}</ref> === საჰაერო და საზღვაო ბრძოლები === 24 თებერვალს, ადგილობრივი დროით 18:00 საათზე, უკრაინის სასაზღვრო გვარდიამ განაცხადა, რომ რუსები თავს დაესხნენ [[ზმეინი|ზმეინის]] კუნძულს.<ref>{{cite tweet|user=PokiRae_|number=1497003710349824007|title=Ukrainian soldier deployed on Snake Island live streamed the moment a Russian warship opened fire on the Island. All 13 soldiers lost their lives.|date=25 თებერვალი 2022}}</ref> კრუისერ ''მოსკვამ'' და საპატრულო ხომალდ ''ვასილი ბიკოვმა'' დაბომბეს კუნძული.<ref>{{cite news|date=24 February 2022|title=Russian Navy Captures Ukraine's Outpost on Snake Island|work=The Maritime Executive|url=https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-captures-ukraine-s-outpost-on-snake-island|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225100645/https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-captures-ukraine-s-outpost-on-snake-island|archive-date=25 February 2022}}</ref> როცა რუსებმა კუნძულის მცველებს დანებება მოთოხვეს, უკრაინელების პასუხი იყო: „<nowiki/>[[რუსული სამხედრო ხომალდი, იდი ნახუი]]<nowiki/>“<ref>{{cite web|last1=Lister|first1=Tim|last2=Pennington|first2=Josh|date=24 February 2022|title=February 24, 2022 Russia-Ukraine news|website=[[CNN]]|at=Entry: Audio emerges appearing to be of Ukrainian fighters defending island from Russian warship|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_2e17e59214679efefede60d5fb481432|access-date=25 February 2022|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225020216/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_2e17e59214679efefede60d5fb481432|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title="Русский корабль, иди на х.й!": захисники Зміїного відповіли ворогові|trans-title='Russian ship, go on f.y!': Defenders of the Serpent responded to the enemy|url=https://www.pravda.com.ua/news/2022/02/25/7325592/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225021042/https://www.pravda.com.ua/news/2022/02/25/7325592/|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[Ukrayinska Pravda]]|language=uk}}</ref> დაბომბვის შედმეგ კუნძული რუსებმა აიღეს.<ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=Ukraine soldiers told Russian officer 'go fuck yourself' before they died on island|url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-soldiers-told-russians-to-go-fuck-yourself-before-black-sea-island-death|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225102114/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-soldiers-told-russians-to-go-fuck-yourself-before-black-sea-island-death|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[The Guardian]]}}</ref> 24 თებერვალს რუსები თავს დაესხნენ [[ჩუჰუივი|ჩუჰუივის]] ავიაბაზას,<ref>{{cite web|title=Ukraine: Video appears to show aftermath of missile strike on air base in Chuhuiv|work=Sky News|date=24 February 2022|url=https://news.sky.com/video/ukraine-video-appears-to-show-aftermath-of-missile-strike-on-air-base-in-chuhuiv-12550242}}</ref> რომელშიც ინახებოდა [[Bayraktar TB2]] დრონები. შეტევამ დააზიანა საწვავის მარაგები და ინფრასტრუქტურა.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/02/24/satellite-imagery-shows-russian-attack-on-ukraine-from-space.html|title=Satellite imagery shows Russian attack on Ukraine from space|work=CNBC|first=Michael|last=Sheetz|date=24 February 2022|access-date=8 March 2022}}</ref> 25 თებერვალს მილეროვოს ავიაბაზას შეუტია უკრაინის არმიამ, [[OTR-21 Tochka]] რაკეტებით. უკრაინაზე დაყრდნობით, ამით გაანადგურეს რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების თვითმფრინავები და დაწვეს ავიაბაზა.<ref name=":021">{{cite news|last=Dutton|first=Jack|date=25 February 2022|title=Russian Military Base Blown Up as Ukraine Fights Back|work=[[Newsweek]]|url=https://www.newsweek.com/russian-military-base-blown-ukraine-fights-back-1682558|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225075915/https://www.newsweek.com/russian-military-base-blown-ukraine-fights-back-1682558|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=25 February 2022|title=Ukrainian Armed Forces attacked Millerovo with Tochka-U|work=[[Rostov Gazeta]]|url=https://rostovgazeta.ru/news/politics/25-02-2022/vooruzhennye-sily-ukrainy-atakovali-millerovo-tochkoy-u|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225073113/https://rostovgazeta.ru/news/politics/25-02-2022/vooruzhennye-sily-ukrainy-atakovali-millerovo-tochkoy-u|archive-date=25 February 2022}}</ref> 27 თებერვალს რუსები ჟიტომირის აეროპორტს თავს დაესხნენ [[9K720 Iskander]]-ის სარაკეტო გამშვები სისტემით ბეალრუსიის ტერიტორიიდან.<ref>{{cite web|title=Airport in central Ukraine reportedly targeted by missile fired from Belarus|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/airport-in-central-ukraine-reportedly-targeted-by-missile-fired-from-belarus/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227183646/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/airport-in-central-ukraine-reportedly-targeted-by-missile-fired-from-belarus/|archive-date=27 February 2022|access-date=28 February 2022|publisher=[[The Times of Israel]]}}</ref><ref>{{cite tweet|user=KyivIndependent|number=1498178611916034054|title='Шановні українці!...'|trans-title=Russia used Iskander missile systems to attack Zhytomyr Airport. The air strikes were conducted from Belarus, using Russian ballistic missile launchers. Earlier, Belarus said it wouldn't allow air strikes from its territory amid Ukraine's upcoming peace talks with Russia.|date=5 March 2022}}</ref> რუსებმა 5 მარტს რამდენინე თვითმფრინავი დაკარგა, [[სუ-30SM]]-ის, ორი [[სუ-34]]-ის, ორი [[სუ-25]]-ის, ორი [[მი-24]]/[[მი-35]]-ის, ორი [[მი-8]]-სა და ორლანის უპილოტო საფრენი აპარატის ჩათვლით.<ref>{{cite news|last=Trevithick|first=Joseph|title=The Russian Air Force Just Had A Terrible Day Over Ukraine|work=The Drive|url=https://www.thedrive.com/the-war-zone/44602/the-russian-air-force-just-had-a-terrible-day-over-ukraine|access-date=5 March 2022}}</ref> 6 მარტს [[უკრიანის შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბი|უკრაინის შეიარაღებული ძალების გენერალურმა შტაბმა]] განაცხადა, რომ შეჭრის განმავლობაში ჩამოაგდეს 88 რუსული საფრენი აპარატი.<ref>{{cite web|title=Enemy loses 88 aircraft, helicopters in Ukraine – General Staff|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/808029.html|access-date=9 March 2022|website=[[Interfax-Ukraine]]}}</ref> თუმცა, ანონიმურმა ამერიკულმა წყარომ [[Reuters]]-ს 7 მარტს უთხრა, რომ რუსული თვითმფრინავებისა და ვერტმფრენების „დიდი უმეტესობა“ მზად იყო საბრძოლველად.<ref>{{Cite news|date=7 March 2022|title=Putin has deployed nearly 100% of pre-staged forces into Ukraine- U.S. Official|newspaper=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/putin-has-deployed-nearly-100-pct-pre-staged-forces-into-ukraine-us-official-2022-03-07/}}</ref> 26 თებერვალს რუსეთმა განაცხადა, რომ აშშ-ის დრონები უკრაინას აწვდიდა ინფორმაციას რუსულ გემებზე [[შავი ზღვა|შავ ზღვაში]], ეს აშშ-მ უარყო.<ref>{{cite web|first1=Nathan|last1=Hodge|first2=Vasco|last2=Cotovio|first3=Oren|last3=Lieberman|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac|archive-date=27 February 2022|date=26 February 2022|title=Pentagon denies Russia's claim that it's "highly likely" US used surveillance drones to help Ukrainian navy|website=[[CNN]]}}</ref> 3 მარტს უკრაინული ფრიგატი ''ჰელტმან საჰაიდაჩნი'' სწრაფად გადაიყვანეს [[მიკოლაივი|მიკოლაივში]], რათა ის ხელში არ ჩაეგდოთ რუსებს.<ref name="Interfax_scuttle">{{cite news|title=Hetman Sahaidachny frigate, being under repair, flooded not to get to enemy – Reznikov|publisher=Interfax Ukraine|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/806837.html|access-date=4 March 2022}}</ref><ref name="Times_Scuttles_Flagship">{{cite news|last=Evans|first=Michael|date=4 March 2022|title=Ukraine scuttles its flagship frigate as Russians close in|newspaper=[[The Times]]|agency=[[The Times]]|url=https://www.thetimes.co.uk/article/ukraine-scuttles-its-flagship-frigate-as-the-russians-close-in-wtd07bbqp|access-date=4 March 2022|issn=0140-0460}}</ref><ref>{{cite news|last=Evans|first=Michael|title=Ukraine scuttles its flagship frigate as the Russians close in|work=[[The Times]]|url=https://www.thetimes.co.uk/article/ukraine-scuttles-its-flagship-frigate-as-the-russians-close-in-wtd07bbqp|access-date=4 March 2022|issn=0140-0460}}</ref> რუსულ სამხედრო-საჰაერო ძალებს ბრძოლაში უფრო პატარა როლი ითამაშეს, იდრე ანალიტიკოსები ელოდნენ. მათი აზრით რუსული ავიაცია სწრაფად გაანადგურებდა უკრაინულ ანტისაჰაერო თავდაცვებს და მოიპოვებდა საჰაერო უპირატესობას. პირველ ორ კვირაში ავიაციამ მინიმალური როლი ითამაშა და რუსული ანტისაჰაერო თავდაცვები, ავიციასთან ერთად ფუნქციონირებადი დარჩა, რუსეთმა ვერ მოიპოვა უპირატესობა. ''[[ეკონომისტი (ჟურნალი)|ეკონომისტმა]]'' რუსეთის ავიაციის წარუმატებლობა ახსნა უკრაინის საშუალო დისტანციაზე მოქმედი ანტისაჰაერო რაკეტებით, რუსეთის სიზუსტით მართვადი ბომბების ნაკლებობითა და სტინეგრების ეფექტურობით და პილოტების გამოუცდელობით ახსნა.<ref>{{cite news|date=3 March 2022|title=The curious case of Russia's missing air force|newspaper=The Economist|url=https://www.economist.com/interactive/2022/03/08/curious-case-russias-missing-air-force|url-access=subscription|access-date=9 March 2022}}</ref> [[File:Russian cruiser Moskva.jpg|thumb|რუსეთის შავი ზღვის ფლოტის ფლაგმანი სარაკეტო კრეისერი „[[მოსკვა (სარაკეტო კრეისერი)|მოსკვა]]“ ჩაძირა ორმა უკრაინულმა [[ნეპტუნი (ფრთოსანი რაკეტა)|ნეპტუნის ფრთოსანმა ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტამ]] 2022 წლის 14 აპრილს]] 14 მარტს რუსულმა RT-მ განაცხადა, რომ რუსებმა ვერდიასკში ხელში ჩაიგდეს ათობით უკრაინული გემი, მათ შორის სადესანტო გემი „იური ოლეფირენკო“.<ref>{{cite web|url=https://www.navyrecognition.com/index.php/focus-analysis/11502-analysis-russian-armed-forces-capture-dozen-ukrainian-ships-in-berdyansk.html |title=Analysis: Russian Armed Forces capture dozen Ukrainian ships in Berdyansk |date=14 March 2022 |access-date=18 March 2022 |website=Navy Recognition}}</ref> 24 მარტს უკრაინამ განაცხადა ბერდიანსკში რუსული გემის „ორსკის“ განადგურების შესახებ, თუმცა განადგურებული გემი „ორსკის“ და „სარატოვი“ აღმოჩნდა.<ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-says-it-has-destroyed-large-russian-landing-ship-2022-03-24/ |title=Ukraine says it has destroyed a large Russian landing ship |first1=Pavel |last1=Polityuk |first2=Timothy |last2=Heritage |editor-first=Andrew |editor-last=Heavens |work=[[Reuters]] |date=24 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref name="Guardian220325" /><ref name="CNN-Berdyansk">{{cite news |url=https://www.cnn.com/2022/03/24/europe/ukraine-russian-warship-berdyansk-intl/index.html |title=Ukrainians claim to have destroyed large Russian warship in Berdyansk |first1=Tim |last1=Lister |first2=Celine |last2=Alkhaldi |first3=Olga |last3=Voitovych |first4=Gianluca |last4=Mezzofiore |publisher=CNN |date=24 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref> 13 აპრილს რუსული [[მოსკვა (სარაკეტო კრეისერი)|სარაკეტო კრეისერი „მოსკვას“]], რუსეთის შავი ზღვის ფლოტის ფლაგმანს, უკრაინული წყაროებისა და აშშ-ის დაზვერვის ინფორაციით,<ref>{{Cite news|last=|first=|date=2022-04-16|title=Russia-Ukraine war latest: Ukraine PM to head to Washington; Russian warship sunk by Ukraine missile strike, say US officials – live|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/apr/16/russia-ukraine-war-latest-ukraine-pm-to-head-to-washington-russian-warship-sunk-by-ukraine-missile-strike-say-us-officials-live|access-date=2022-04-16|issn=0261-3077}}</ref> მოხვდა ორი უკრაინული [[ნეპტუნი (ფრთოსანი რაკეტა)|ნეპტუნის ფრთოსანი ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტა]] და ბორტზე გაჩნდა ხანძარი.<ref>{{cite web |title=Russia confirms severe damage to Black Sea Fleet Flagship Moskva, Crew Abandoned Ship |url=https://www.freepressjournal.in/world/russia-confirms-severe-damage-to-black-sea-fleet-flagship-moskva-crew-abandoned-ship |date=14 April 2022 |access-date=14 April 2022 |website=Free Press Journal }}</ref> [[პენტაგონი (აშშ)|პენტაგონის]] სპიკერმა, [[ჯონ კირბი|ჯონ კირბიმ]], განაცხადა, რომ სატელიტებით გადაღებულ ფოტოებში ჩანს ხომადზე შეიარაღების საცავის აფეთქება და განაცხადა, რომ რუსებს ხომალდი [[სევასტოპოლი|სევასტოპოლის]] პორტში მიჰყავდათ ბუქსირებით.<ref>{{cite web |last=Forgey |first=Quint |title=Pentagon confirms explosion aboard Russian warship |url=https://www.politico.com/news/2022/04/14/pentagon-explosion-russian-warship-00025243 |access-date=14 April 2022 |website=[[POLITICO]] |language=en}}</ref> იმავე დღეს რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ „მოსკვა“ ბუქსირით გადაყვანისას შტორმში ჩაიძირა.<ref>{{cite news |title=Russian warship Moskva has sunk - state media |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61114843 |access-date=14 April 2022 |work=BBC News |date=14 April 2022}}</ref> 15 აპრილს რუსები რაკეტებით თავს დაეხსნენ [[ლუჩის დიზაინის ბიურო|ლუჩის დიზაინის ბიუროს]] [[კიევი|კიევში]], სადაც [[ნეპტუნი (ფრთოსანი რაკეტა)|ნეპტუნის]] ტიპის რაკეტებს ქმდინდნენ.<ref>April 15, 2022. "Ukraine says fighting rages in Mariupol, blasts rattle Kyiv". By Pavel Polityuk and Elizabeth Piper. Reuters. [https://www.reuters.com/world/europe/powerful-explosions-heard-kyiv-after-russian-warship-sinks-2022-04-15/]</ref> ===მსუბუქი ბირთვული იარაღი=== [[უილიამ ჯოზეფ ბარნსი|უილიამ ჯოზეფ ბარნსმა]], აშშ-ის [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს]] დირექტორმა, 14 აპრილს განაცხადა, რომ [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინმა]] შესაძლოა გამოიყენოს [[ტაქტიკური ბირთვული იარაღი]] [[უკრაინა|უკრაინის]] წინააღმდეგ.<ref> "C.I.A. Director Airs Concern That Putin Might Turn to Nuclear Weapons". The New York Times. By David E. Sanger and Julian E. Barnes. April 14, 2022. [https://www.nytimes.com/2022/04/14/us/politics/putin-nuclear-weapons.html]</ref> === სახალხო წინააღმდეგობა === უკრაინელი ხალხი რუსულ შეჭრა რამდენიმე გზით ეწინააღმდეგება, როგორებიცაა: მოხალისედ გაწევრიანება ადგილობრივ ტერიტორიული თავდაცვის ნაწილებში, მოლოტოვის კოქტეილების დამზადება, საჭმლის მომზადებამ ბარიერების აგება<ref name="wp-2022-02-28-ukraine-russia-kyiv-defense">{{cite news|last1=Raghavan|first1=Sudarsan|last2=O'Grady|first2=Siobhán|last3=Shefte|first3=Whitney|last4=Khudov|first4=Kostiantyn|date=28 February 2022|title=In a Kyiv under siege, neighbors dig trenches and raise barriers to brace for Russian assault|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/ukraine-russia-kyiv-defense/|access-date=10 March 2022}}</ref> და ლტოლვილების დამხმარება.<ref name="vox-2022-ukraine-resistance-volunteers">{{cite web|first=Jen|last=Kirby|access-date=10 March 2022|title=The other members of Ukraine's resistance|url=https://www.vox.com/22956752/ukraine-resistance-volunteers-russia-invasion|date=3 March 2022|website=[[Vox (media)|Vox]]}}</ref> შეჭრის შემდეგ ბევრი უკრაინელი მოხალისე შეუერთდა [[უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალები|ტერიტორიული თავდაცვის ძალებს]] და დანარჩენმა გადაწყვიტა რუსეთისთვის ხელის შეშლა უიარაღოდ, სამოქალაქო წინააღმდეგობით, სამოქლაქო პირებმა მოხსნეს საგზაო ნიშნები და შექმნეს ბარიერები გზებზე. გავრცელდა ვიდეოები, რომლებშიც ჩანს, რომ ოკუპირებულ დასახლებულ პუნქტებში ადგილობრივები ფიზიკურად და ვერბალურად უპირისპირდებიან რუს სამხედროებს, წინ უდგებიან სამხედრო ტექნიკასა და ტრანსპორტს.<ref name="yes!2">{{cite news|last=Hunter|first=Daniel|date=1 March 2022|title=How Ukrainian Civilians Are Resisting Military Force|work=YES! Magazine|url=https://www.yesmagazine.org/democracy/2022/03/01/ukraine-civilian-resistance|access-date=8 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Ukrainian Civilians Take On Russian Invaders With Words And Deeds|agency=Radio Free Europe/Radio Liberty|url=https://www.rferl.org/a/ukraine-civil-resistance-russian-aggression/31728966.html|access-date=8 March 2022}}</ref> ოკუპირებული [[ხერსონი|ხერსონიდან]] გავცელდა ვიდეო, სადაც მმოძრავ რუსულ ჯავშანტექნიკაზე დგას კაცი და უკრაინის ეროვნულ დროშას აფრიალებს.<ref>{{cite news|last1=Schwirtz|first1=Michael|last2=Santora|first2=Marc|last3=Hill|first3=Evan|last4=Cardia|first4=Alexander|date=5 March 2022|title=Ukrainian protesters take to the streets in occupied Kherson.|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2022/03/05/world/europe/kherson-protests-ukraine.html|access-date=8 March 2022}}</ref> რუსი სამხედროების პასუხი მერყეობს დაპიისპირებებსა და უკანდახევებს შორის.<ref name="yes!2" /> ზოგი რუსი სამხედრო პირპაირ ესრპდა ხალხთა ჯგუფებს, ან ჰაერში ესროდნენ გაფრთხილებისა და ხალხის დაშინების მიზნით.<ref>{{cite news|date=5 March 2022|title=Ukrainian authorities accuse Russians of opening fire on civilian protest|agency=CNN|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-05-22/h_c9644300c3986a3e19e31dcb6188abdf|access-date=8 March 2022}}</ref><ref name="yes!">{{cite news|last=Hunter|first=Daniel|date=1 March 2022|title=How Ukrainian Civilians Are Resisting Military Force|work=YES! Magazine|url=https://www.yesmagazine.org/democracy/2022/03/01/ukraine-civilian-resistance|access-date=8 March 2022}}</ref> 9 მარტს უკრაინის შეიარაღებულმა ძალებმა უკრაინელებს სთხოვა განეცხადათ რუსული ტექნიკის შემჩნევის შესახებ. გადაღებულ ფოტოებში ვხედავთ: Krasukha-4-ს, Infauna (RB-531B)-ს, a Tigr-M MKTK REI PP Leer-2 VPK-233114-ს, Diabazol-ს, R-378A(B)-ს, an RB-341V Leer-3-ს, R-934B-ს, და Borisoglebsk-2-ს.<ref>{{cite tweet|user=armedforcesukr|number=1501607499748855816|title='Шановні українці!...'|trans-title='Dear Ukrainians!...'|date=9 March 2022}}</ref> არსებობს უკრაინელი დემონსტრანტების მასობრივი დაკავებების შემთხვევები. ადგილობრივი მედიები ასევე ავრცელებენ ინფორმაციებს რუსული ძალების მიერ გაუჩინარებების, სიკვდილით დასჯების, მძევლებად აყვანის, სახალხო მკვლელობებისა და სექსუალური ძალადობების შესახებ, უკრაინული წინააღმდეგობის გასატეხად.<ref>{{cite web|title=Ordinary Ukrainians are resisting Vladimir Putin's occupying force in Kherson and elsewhere|url=https://www.economist.com/europe/ordinary-ukrainians-are-resisting-vladimir-putins-occupying-force-in-kherson-and-elsewhere/21808101|publisher=[[The Economist]]|date=9 March 2022|access-date=10 March 2022|url-access=subscription}}</ref> == სამხედრო მხარდაჭერა უკრაინას == [[File:Countries supplying military equipment to Ukraine during the 2022 Russian invasion.svg|thumb|upright=1.36|right| {{legend|#800000|რუსეთი}} {{legend|#ffff00|უკრაინა}} {{legend|#000080|ქვეყნები, რომლებმაც სამხედრო აღჭურვილობა მიაწოდეს უკრაინას}}]] [[ვიქტორ იანუკოვიჩი|ვიქტორ იანუკოვიჩის]] პრეზიდენტობისას უკრაინის არმიის მდგომარეობა სავალალო იყო. ცვილებისა და ქვეყნის სათავეშე პროდასავლური ძალების მოსვლის შემდეგ უკრაინის მომარაგება დაიწყეს დასავლელმა მოკავშირეებმა. უკრაინის არმია გაუმჯობესდა და გარკვეულ წარმატებებსაც მიაღწიეს [[დონბასის ომი|დონბასის ომში]]. უკრაინამ თურქული [[Bayraktar TB2]]-ების მიღება დაიწყო 2019 წლიდან,<ref>{{cite web |last=Axe |first=David |date=9 April 2021 |title=Ukraine Might Field A Drone Strike Force—And It Could Knock Out Russian Tanks |url=https://www.forbes.com/sites/davidaxe/2021/04/09/ukraine-might-field-a-drone-strike-force-and-it-could-knock-out-russian-tanks/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.forbes.com/sites/davidaxe/2021/04/09/ukraine-might-field-a-drone-strike-force-and-it-could-knock-out-russian-tanks/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=19 April 2021 |website=[[Forbes]]}}</ref> იგი გამოიყენეს 2021 წელს სეპარატისტების საარტილერიო პოზიციების წინააღმდეგ დონბასში.<ref>{{cite web|title=Ukrainian Military Deploys Turkish-made Bayraktar Drone in Donbas |url=https://www.defenseworld.net/news/30666/Ukrainian_Military_Deploys_Turkish_made_Bayraktar_Drone_in_Donbas#.YXlXmZ5ByUk |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.defenseworld.net/news/30666/Ukrainian_Military_Deploys_Turkish_made_Bayraktar_Drone_in_Donbas#.YXlXmZ5ByUk |archive-date=1 March 2022 |date=26 October 2021 |access-date=26 October 2021 |website=Defense World Net}}</ref> რუსეთის ძალების თავმოყრასთან ერთად [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წევრებმა გაზადრეს იარაღის მიწოდება.<ref>{{cite news |last1=Brennan |first1=Margaret |last2=Watson |first2=Eleanor |url=https://www.cbsnews.com/news/u-s-nato-ukraine-weapons-defense-russia/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cbsnews.com/news/u-s-nato-ukraine-weapons-defense-russia/ |archive-date=27 February 2022 |title=U.S. and NATO to surge lethal weaponry to Ukraine to help shore up defenses against Russia |publisher=[[CBS News]] |date=20 January 2022}}</ref> აშშ-ის პრეზიდენტ [[ჯო ბაიდენი|ჯო ბაიდენმა]] აგვისტოსა და დეკემბერში უკრაინას 260 მილიონი დოლარის ღირებულების სამხედრო დახმარება გაუგზავნა. ამ დახმარებაში შედიოდა [[FGM-148 Javelin]]s და სხვა ჯავშანსაწინააღმდეგო აირაღები, ცეცხლსასროლი იარაღები, სხვადასხვა კალიბრის ტყვიები და სხვა აღჭურბილობა.<ref>{{cite web |title=U.S. Security Assistance to Ukraine |url=https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF12040 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF12040 |archive-date=27 February 2022 |website=Congressional Research Service |access-date=26 February 2022 |date=9 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Mitchell |first1=Ellen |title=Pentagon mulling ways to get more lethal aid to Ukraine |url=https://www.msn.com/en-us/news/world/pentagon-mulling-ways-to-get-more-lethal-aid-to-ukraine/ar-AAUjH92|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.msn.com/en-us/news/world/pentagon-mulling-ways-to-get-more-lethal-aid-to-ukraine/ar-AAUjH92|archive-date=27 February 2022 |website=[[The Hill (newspaper)|The Hill]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Gould |first1=Joe |last2=Altman |first2=Howard |title=Pentagon reveals info on $200M military aid to Ukraine, including more Javelins |url=https://www.defensenews.com/congress/2022/01/25/200m-in-javelins-other-anti-armor-systems-grenade-launchers-and-more-to-ukraine-dod/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.defensenews.com/congress/2022/01/25/200m-in-javelins-other-anti-armor-systems-grenade-launchers-and-more-to-ukraine-dod/ |archive-date=27 February 2022 |website=Defense News |access-date=26 February 2022 |date=25 January 2022}}</ref> შეჭრის შემდეგ უკრაინაში იარაღი გააგზავნეს [[ბელგია|ბელგიამ]],<ref name=clapsonbe>{{cite news |last=Clapson |first=Colin |date=26 February 2022 |title=Belgium sends weapons to Ukraine |url=https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/26/belgium-sends-weapons-to-ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/26/belgium-sends-weapons-to-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |website=[[VRT (broadcaster)]] |location=Brussels |access-date=26 February 2022}}</ref> [[ჩეხეთი|ჩეხეთმა]],<ref name=cznlweapons>{{cite news |author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |date=26 February 2022 |title=Czech Republic, Netherlands To Ship More Military Aid To Ukraine |url=https://www.rferl.org/a/czech-netherlands-military-aid-ukraine/31724987.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rferl.org/a/czech-netherlands-military-aid-ukraine/31724987.html |archive-date=27 February 2022 |website=[[Eesti Rahvusringhääling]] |location=Washington |access-date=26 February 2022}}</ref> [[ესტონეთი|ესტონეთმა]],<ref name=errweapons>{{cite news |author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |date=25 February 2022 |title=Estonia sending additional weapons, aid to Ukraine |url=https://news.err.ee/1608512402/estonia-sending-additional-weapons-aid-to-ukraine |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://news.err.ee/1608512402/estonia-sending-additional-weapons-aid-to-ukraine |archive-date=27 February 2022 |website=[[Eesti Rahvusringhääling]] |location=Tallinn |access-date=26 February 2022}}</ref> [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]], [[საბერძნეთი|საბერძნეთმა]],<ref name="GreekMilitaryAid">{{cite web|url=https://www.ekathimerini.com/news/1178530/greece-to-send-defensive-military-equipment-to-ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ekathimerini.com/news/1178530/greece-to-send-defensive-military-equipment-to-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |title=Greece to send defensive military equipment to Ukraine |website=[[Kathimerini]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებმა]], [[პორტუგალია|პორტუგალიამ]]<ref name=":01">{{cite web |title=Portugal vai enviar armas para a Ucrânia |trans-title=Portugal will send weapons to Ukraine |url=https://www.publico.pt/2022/02/27/mundo/noticia/portugal-vai-enviar-armas-ucrania-1996989 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.publico.pt/2022/02/27/mundo/noticia/portugal-vai-enviar-armas-ucrania-1996989 |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=[[Público (Portugal)|Público]] |language=pt}}</ref> და [[გაერთიანებული სამეფო|დიდმა ბრიტანეთმა]].<ref name="Reuters_jensNatoSupport2502">{{cite news |title=NATO allies to provide more weapons to Ukraine, Stoltenberg says|url=https://www.reuters.com/world/europe/nato-allies-provide-more-weapons-ukraine-stoltenberg-says-2022-02-25/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.reuters.com/world/europe/nato-allies-provide-more-weapons-ukraine-stoltenberg-says-2022-02-25/ |archive-date=26 February 2022 |access-date=25 February 2022 |publisher=[[Reuters]]}}</ref> 24 თებერვალს პოლონეთის მიერ გაგზავნილ დახმარებაში შედიოდა 100 ნაღმტყორცნი, სხვადასხვა ტყვია-წამალი და 40 000-ზე მეტი მუზარადი.<ref>{{cite web |title=Polska broń dla Ukrainy. Pierwsze transporty dotarły, kolejne w drodze |trans-title=Polish weapons for Ukraine. The first shipments have arrived, others are on their way |url=https://www.rp.pl/biznes/art35754421-polska-bron-dla-ukrainy-pierwsze-transporty-dotarly-kolejne-w-drodze |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rp.pl/biznes/art35754421-polska-bron-dla-ukrainy-pierwsze-transporty-dotarly-kolejne-w-drodze |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[Rzeczpospolita (newspaper)|Rzeczpospolita]] |language=pl}}</ref><ref>{{cite web |last=Imielski |first=Roman |date=25 February 2022 |title=Ukraińcy ujawnili, jaką broń przekazała im w piątek Polska |trans-title=The Ukrainians revealed what weapons Poland gave them on Friday |language=pl |url=https://wyborcza.pl/7,75398,28158274,ukraincy-ujawnili-jaka-bron-przekazala-im-dzis-polska.html?disableRedirects=true |access-date=26 February 2022 |website=wyborcza.pl}}</ref> NATO-ს წევრების უმეტესობამ გააგზავნა იარაღი, თუმცა NATO-მ, როგორც ორგანიზაიამ არა.<ref name="Al-Jazeera-2022-02-28">{{cite news|title=NATO to deploy thousands of commandos to nations near Ukraine |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/25/nato-allies-to-provide-more-weapons-to-ukraine-stoltenberg-says |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/25/nato-allies-to-provide-more-weapons-to-ukraine-stoltenberg-says |archive-date=27 February 2022 |publisher=[[Al Jazeera]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> 2022 წლის იანვარში გერმანიამ ესტონეთს აუკრძალა გერმანული იარაღის უკრაინაში გაგზავნა.<ref>{{cite web |url=https://www.baltictimes.com/germany_blocks_estonia_from_transferring_weapons_to_ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.baltictimes.com/germany_blocks_estonia_from_transferring_weapons_to_ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |title=Germany blocks Estonia from transferring weapons to Ukraine |author=<!--Not stated--> |date=23 January 2022 |website=[[The Baltic Times]] |access-date=27 February 2022 }}</ref> გერმანიამ გააგზავნა 5 000 მუზარადი და საველე საავადმყოფო, რაზეც კიევის მერმა, ვიტალი კლიჩკომ, განაცხადა: „შემდეგს რას გამოგზავნით? ბალიშებს?“<ref name="Telegraph 20220226">{{cite news |first=Justin |last=Huggler |title=What will they send next? Pillows? |work=[[The Daily Telegraph]] |date=26 February 2022 |url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/01/26/will-send-next-pillows-kyiv-mayor-vitali-klitschko-hits-back/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/01/26/will-send-next-pillows-kyiv-mayor-vitali-klitschko-hits-back/ |archive-date=27 February 2022}}}</ref> 26 თებერვალს გერმანიამ შეცვალა პოლიტიკა და ნიდერლანდებს ნება დართო გაეგზავნა 400 რაკეტიანი ყუმბარა,<ref>{{cite news |title=In policy shift, Berlin approves export of RPGs from Netherlands to Ukraine |url=https://www.reuters.com/world/europe/policy-shift-berlin-approve-export-rpgs-kyiv-by-third-country-2022-02-26/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/policy-shift-berlin-approve-export-rpgs-kyiv-by-third-country-2022-02-26/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=26 February 2022}}</ref> 500 სტინგერის რაკეტა და 1000 ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი.<ref>{{cite news |title=Russia-Ukraine latest news: gunfights continue in Kyiv as capital goes under curfew – live |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/26/russia-ukraine-latest-news-fighting-kyiv-zelenskiy-assault-putin-capital |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/26/russia-ukraine-latest-news-fighting-kyiv-zelenskiy-assault-putin-capital |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |work=[[The Guardian]] |date=26 February 2022}}</ref> 27 თებერვალს [[ევროკავშირი]] კოლექტიურად გათანხმდა უკრაინისათვის იარაღის შეძენას. [[იოზეფ ბორელი|იოზეფ ბორელმა]] განაცხადა, რომ უკრაინისთვის იყიდდნენ 450 მილიონი ევროს (502 მილიონი აშშ დოლარი) ღირებულების ლეტალურ აღჭურვილობას და 50 მილიონი ევროს (56 მილიონი აშშ დოლარი) არალეტალურ აღჭურვილობას. ასევე ბორელმა თქვა, რომ ევროკავშირის თავდაცვის მინისტრები გადაწყვეტდნენ დეტალებს და [[პოლონეთი]] იქნებოდა დისტრიბუციის საწყისი წერტილი.<ref>{{cite web |title=EU shuts airspace to Russian airlines, will buy Ukraine arms |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-europe-olaf-scholz-nato-91c93ef0dc7e759d202c0eee9c070ea5 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-europe-olaf-scholz-nato-91c93ef0dc7e759d202c0eee9c070ea5 |archive-date=1 March 2022 |website=[[AP News]] |publisher=[[Associated Press]] |access-date=28 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |date=27 February 2022 |title=Ukraine war: EU to buy and deliver weapons to Kyiv, says Ursula von der Leyen |website=[[Euronews]] |url=https://www.euronews.com/2022/02/27/eu-to-buy-and-deliver-weapons-to-ukraine-the-first-time-the-bloc-has-financed-military-sup |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=EU tightens Russian sanctions and buys weapons for Ukraine |url=https://www.reuters.com/world/europe/eu-close-airspace-russia-curb-media-target-belarus-2022-02-27/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/eu-close-airspace-russia-curb-media-target-belarus-2022-02-27/ |archive-date=1 March 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> ბორელმა კიდევ თქვა, რომ ისინი უკრაინას მიაწვდიდნენ იმ თვითმფრინავებს, რომლებისთვისაც გაწვრთნილი პილოტები უკვე ჰყავდა უკრაინას. ეს თვითმფრინავები ([[მიგ-29]]-ები და [[სუ-25]]-ები) მხოლოდ პოლონეთს, [[ბულგარეთი|ბულგარეთს]] და [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთს]] ჰყავდათ.<ref>{{cite web |last1=Weber |first1=Peter |title=EU nations intend to supply Ukraine with fighter jets, foreign policy chief says |url=https://news.yahoo.com/eu-nations-intend-supply-ukraine-053017275.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://news.yahoo.com/eu-nations-intend-supply-ukraine-053017275.html |archive-date=1 March 2022 |website=[[The Week]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> 1 მარტს ამ ქვეყნებმა თვითმფრინავების გადახემაზე უარი განაცხადეს.<ref>{{cite web |last1=Brennan |first1=David |title=EU's Ukraine Fighter Jet Promise Falling Apart as Russia Advances |url=https://www.newsweek.com/eu-ukraine-fighter-jet-promise-falling-apart-russia-advances-slovakia-poland-bulgaria-1683588 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.newsweek.com/eu-ukraine-fighter-jet-promise-falling-apart-russia-advances-slovakia-poland-bulgaria-1683588 |archive-date=1 March 2022 |publisher=[[Newsweek]] |access-date=1 March 2022}}</ref> 26 მარტს აშშ-ს სახელმწიფო მდივანმა, [[ანტონი ბლინკენი|ანტონი ბლინკენმა]] 350 მილიონი აშშ დოლარის ლეტალური დახმარება, ჯავშანსაწინააღმდეგო იარაღის, ჰაერსაწინააღმდეგო იარაღის, სხვადასხვა კალიბრის იარაღისა და ამუნიცის, ბრონიჟილეტისა და სხვა აღჭურვილობის ჩათვლით.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |date=26 February 2022 |title=Blinken authorizes $350 million more in US military assistance to Ukraine |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_a84870443012615e6811285f23d9c6fb |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_a84870443012615e6811285f23d9c6fb |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |date=26 February 2022 |title=$350 million in US military assistance will include "anti-armor and anti-aircraft systems," official says |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_92d1e845587a41545188ed1394c640ff |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_92d1e845587a41545188ed1394c640ff |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{cite web |first1=Nathan |last1=Hodge |first2=Vasco |last2=Cotovio |first3=Oren |last3=Lieberman |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac |archive-date=27 February 2022 |date=26 February 2022 |title=Pentagon denies Russia's claim that it's "highly likely" US used surveillance drones to help Ukrainian navy |website=[[CNN]]}}</ref> 27 თებერვალს [[პორტუგალია|პორტუგალიამ]] დაანონსა, რომ უკრაინაში გააგზავნიდნენ [[H&K G3]] ავტომატურ ცეცხლსასროლ იარაღსა და სხვა სამხედრო აღჭურვილობას.<ref name=":01"/> [[შვედეთი|შვედეთმა]] და [[დანია|დანიამ]] გააგზავნეს 5 000 და 2 700 ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი.<ref>{{cite news|url=https://www.svt.se/nyheter/utrikes/uppgift-sverige-kommer-bista-ukraina-med-forsvarsmateriel |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.svt.se/nyheter/utrikes/uppgift-sverige-kommer-bista-ukraina-med-forsvarsmateriel |archive-date=1 March 2022 |title=Sverige ger 5 000 pansarskott till Ukrainas militär |language=sv |trans-title=Sweden gives 5,000 armored shots to the Ukrainian military |publisher=[[Sveriges Television|SVT]]}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/sweden-send-military-aid-ukraine-pm-andersson-2022-02-27/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/sweden-send-military-aid-ukraine-pm-andersson-2022-02-27/ |archive-date=1 March 2022 |title=Sweden to send military aid to Ukraine – PM Andersson |publisher=[[Reuters]]}}</ref> დანიამ ასევე გააგზავნა 300 გაფუჭებული სტინგერის ნაწილები, რომლებსაც [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]] შეაკეთებდა.<ref name="denmark-stinger">{{cite news |last=Hansen |first=Louise Bolvig |date=27 February 2020 |title=Danmark sender panserværnsvåben til Ukraine – alle spilleregler er ændret, siger Mette Frederiksen |language=da |trans-title=Denmark sends anti-tank weapon to Ukraine – the game has changed, says Mette Frederiksen |website=[[TV 2 (Denmark)|TV 2]] |url=https://nyheder.tv2.dk/samfund/2022-02-27-danmark-sender-panservaernsvaaben-til-ukraine-alle-spilleregler-er-aendret-siger |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://nyheder.tv2.dk/samfund/2022-02-27-danmark-sender-panservaernsvaaben-til-ukraine-alle-spilleregler-er-aendret-siger |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] მთავრობამ თავდაპირველად განაცხადა, რომ არ გააგზავნიდნენ იარაღს, მაგრამ გააგზავნიდნენ დამცავ აღჭურვილობასა და მუზარადებს,<ref>{{cite web|url=https://www.nrk.no/norge/store-holder-pressekonferanse-om-situasjonen-i-ukraina-1.15872013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.nrk.no/norge/store-holder-pressekonferanse-om-situasjonen-i-ukraina-1.15872013 |archive-date=27 February 2022 |title=Støre holder pressekonferanse om situasjonen i Ukraina |trans-title=Støre holds a press conference on the situation in Ukraine |language=no |first=Martin H. W. |last=Zondag |date=27 February 2022 |website=[[NRK]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vg.no/i/7dg0mW |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.vg.no/i/7dg0mW |archive-date=27 February 2022 |title=Norge trekker oljefondet ut av Russland |language=no |trans-title=Norway withdraws oil fund from Russia |website=www.vg.no}}</ref><ref name="dagbladet02-27">{{cite web|url=https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-date=27 February 2022 |title=Norge sender militært utstyr |language=no |trans-title=Norway sends military equipment |first1=Kaja |last1=Storrøsten |first2=Madeleine |last2=Hatlo |date=27 February 2022 |website=dagbladet.no |publisher=[[Dagbladet]]}}</ref> 28 თებერვალს ნორვეგიამ განაცხადა 2 000-მდე [[M72 LAW]] ტანკსაწინააღდმეგო იარაღის გაგზავნის შესახებ.<ref>{{cite news |author= |date=28 February 2022 |title=Norway to send weapons to Ukraine, in change of policy |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/markets/europe/norway-send-weapons-ukraine-change-policy-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/markets/europe/norway-send-weapons-ukraine-change-policy-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Jarstad |first=Lena |date=28 February 2022 |title=Norge sender våpen til Ukraina |trans-title=Norway sends weapons to Ukraine |url=https://www.nrk.no/norge/norge-sender-vapen-til-ukraina-1.15872918 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.nrk.no/norge/norge-sender-vapen-til-ukraina-1.15872918 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[NRK]] |language=nb-NO}}</ref><ref>{{cite web |date=28 February 2022 |title=Norge sender våpen til Ukraina |trans-title=Norway sends weapons to Ukraine |url=https://www.vg.no/i/RrBrJ2 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.vg.no/i/RrBrJ2 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=Vg.no |language=nb}}</ref> მსგავსი პოლიტიკით [[ფინეთი|ფინეთმა]] გააგზავნა 2 500 იარაღი, 150 000 ტყვია, 1 500 ტანკსაწინააღმდეგო აიარაღი და 70 000 საბრძოლო საჭმლის რაციონის შეკვრა, ბრომიჟილეტთან და სამედიცინო აღჭურვილობასთან ერთად..<ref>{{cite news|title=Finland will send lethal weapons into Ukraine, bucking trend of nonintervention |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/russia-ukraine-war-putin-news/#link-3OC2ZCUSOJGCDGAKC4BGXYYY2Y |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/russia-ukraine-war-putin-news/#link-3OC2ZCUSOJGCDGAKC4BGXYYY2Y |archive-date=1 March 2022 |work=[[The Washington Post]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> ===უცხოელი მოხალისეები=== {{see also|ქართული ლეგიონი (უკრაინა)}} უკრაინელები აქტიურად ეძებდნენ მოხალისეებს სხვა ქვეყნებიდან. 1 მარტს უკრაინამ დროებით მოხსნა ვიზის ვალდებულება უცხოელი მოხალისეებისათვის. ზელენსკიმ შექმნა უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალების საერთაშორისო ლეგიონი.<ref>{{cite news|last1=Timsit|first1=Annabelle|last2=Taylor|first2=Adam|last3=Cheng|first3=Amy|date=1 March 2022|title=Ukraine is asking foreigners to help fight Russia. Some are heeding the call, despite enormous risks.|newspaper=[[Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/01/ukraine-visa-volunteer-fighters-russia/|access-date=12 March 2022}}</ref> [[დმიტრო კულება|დმიტრო კულებამ]] 6 მარტს განაცხადა, რომ უკრაინაში 52 ქვეყნიდან 20 000 მოხალისე ჩავიდა უკრაინაში<ref name=":61">{{cite magazine|last=Abend|first=Lisa|date=7 March 2022|title=Meet the Foreign Fighters Risking Their Lives in Ukraine|url=https://time.com/6155670/foreign-fighters-ukraine-europe/|access-date=9 March 2022|magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref> და მათი უმეტესობა გაწევრიანდა უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალების საერთაშორისო ლეგიონს.<ref name=":6" /> 3 მარტს რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ ტყვედ ჩავარდნილ მოხალისეებს არ მისცემდნენ [[ჟენევის კონვენციები|ჟენევის კონვენვციით]] გათვალისიწნებულ უფლებებსა და ომის პატიმრის სტატუსს, მათ კრიმინალებად გაასამართლებდნენ.<ref>{{cite web|last=Lemon|first=Jason|url=https://www.newsweek.com/russia-vows-prosecution-foreign-fighters-after-16k-join-ukraine-1684671|title=Russia Vows Prosecution of Foreign Fighters After 16K Join Ukraine|publisher=[[Newsweek]]|date=3 March 2022|access-date=4 March 2022}}</ref> 11 მარტს მოსკოვმა განაცხადა 16 000 ახლო აღმოსავლელის რუსეთის მხარეს ომში ჩაბმის შესახებ.<ref>{{cite web|title=Ukraine war: Putin seeks foreign volunteers to fight in Ukraine|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60705486|work=[[BBC News]]|date=11 March 2022|access-date=13 March 2022}}</ref> ასევე გავრცელდა უკრაინის წინააღმდეგ საბრძოლველად განწყობილი [[ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა|ცენტრალურ აფრიკელი]] მებრძოლების ვიდეო.<ref>{{cite web|last=Ball|first=Tom|title=African fighters prepare to join Russian troops|url=https://www.thetimes.co.uk/article/african-fighters-prepare-to-join-russian-troops-in-ukraine-jmhqlxrtv|website=[[The Times]]|date=11 March 2022|access-date=14 March 2022}}</ref> == შედეგები == === ეკონომიკური შედეგები === [[File:Boris Johnson's visit to Ukraine in occasion of the possible Russian invasion (20).jpg|thumb|[[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკისა]] და [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონის]] შეხვედრა 2022 წლის 1 თებერვალს]] შეჭრამ გამოიწვია სწრაფი სანქციები საერთაშორისო ძალებისგან. რუსული საფონდო ბირჟა დაეცა 39%-ით, [[RTS Index]]-ის მიხედვით,<ref>{{cite web |author-last1=Thompson |author-first1=Mark |title=Russian stocks crash 33% and ruble plunges to record low |url=https://edition.cnn.com/2022/02/24/investing/ruble-russian-stocks-crash/index.html |website=[[CNN]] |publisher=[[CNN]] |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224230229/https://edition.cnn.com/2022/02/24/investing/ruble-russian-stocks-crash/index.html |url-status=live }}</ref> მოსკოვის ბირჟის ორსაათიანი შეჩერების მიუხედავად.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Moscow Exchange has suspended trading on all of its markets until further notice |url=https://www.moex.com/n41370 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092135/https://www.moex.com/n41370 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |work=[[Moscow Exchange]]}}</ref><ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Moscow Exchange suspends trading on all markets |newspaper=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/business/moscow-exchange-suspends-trading-all-markets-2022-02-24/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224060330/https://www.reuters.com/business/moscow-exchange-suspends-trading-all-markets-2022-02-24/ |archive-date=24 February 2022 |author-first1=Anastasia |author-last1=Teterevleva |author-first2=Maxim |author-last2=Rodionov}}</ref><ref>{{cite web|date=24 February 2022|title=Moscow Exchange resumes trading on its markets at 10:00am|url=https://www.moex.com/n41373|url-status=live|access-date=24 February 2022|work=[[Moscow Exchange]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220224092209/https://www.moex.com/n41373|archivedate=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Russian stocks nosedive 20% as trading resumes on Moscow Exchange |newspaper=[[The Economic Times]] |url=https://economictimes.indiatimes.com/markets/stocks/news/russian-stocks-nosedive-20-as-trading-resumes-on-moscow-exchange/articleshow/89794446.cms |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073740/https://economictimes.indiatimes.com/markets/stocks/news/russian-stocks-nosedive-20-as-trading-resumes-on-moscow-exchange/articleshow/89794446.cms |archive-date=24 February 2022 |author-last=Mudgill |author-first=Amit}}</ref> სანქტ-პეტერბურგის საფონდო ბირჟაც შეჩერდა.<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Moscow, Saint Petersburg Exchanges Say Trading Suspended |work=[[Agence France-Presse]] |publisher=[[Barron's (newspaper)|Barron's]] |url=https://www.barrons.com/news/moscow-stock-exchange-says-trading-suspended-01645679707?refsec=afp-news |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220224073804/https://www.barrons.com/news/moscow-stock-exchange-says-trading-suspended-01645679707?refsec=afp-news}}</ref> [[რუსული რუბლი|რუბლი]] [[ამერიკული დოლარი|აშშ დოლართან]] მიმართებით რეკორდულად გაუფასურდა 24 თებერვალს. [[რუსეთის ცენტრალური ბანკი|რუსეთის ცენტრალურმა ბანკმა]] დაანონსა [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსიის]] შემდეგ პირველი ინტერვენცია ბაზრის დასაბალანსებლად. ანალიტიკოსები ელოდნენ რუბლის სწრაფ გაუფასურებას და ცენტრალური ბანკის ქმედებებს.<ref>{{cite web|author-last1=Fabrichnaya |author-first1=Elena |date=24 February 2022 |title=Russian cenbank to start FX intervention as rouble skids to record low |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-cenbank-says-will-start-fx-interventions-rouble-tanks-2022-02-24/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224133154/https://www.reuters.com/world/europe/russian-cenbank-says-will-start-fx-interventions-rouble-tanks-2022-02-24/ |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Reuters]] |author-last2=Ostroukh |author-first2=Andrey}}</ref> [[უკრაინის ეროვნული ბანკი|უკრაინის ეროვნულმა ბანკმა]] შეაჩერა ვალუტების გაცვლა ცენტრალურმა ბანკმა ერთ დღეში მხოლოდ 100 000 გრივნიას გმაოტანა გახადა დასაშვები უცხოურ ვალუტებში. PFTS საფონდო ბირჟამ განაცხადა, რომ 24 თებერვალს ვაჭრობას წყვეტდა.<ref>{{cite web|author-last1=Ostroff |author-first1=Caitlin |date=24 February 2022 |title=Ukraine Central Bank Halts Currency Market, Limits Cash Withdrawals |url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/0FHSuPNxXCqIn8zfYptK |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224133156/https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/0FHSuPNxXCqIn8zfYptK |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Wall Street Journal]]}}</ref> შეჭრის შედეგად ერთი კასრი [[ნედლი ნავთობი]] 100 დოლარს 2014 წლის შემდეგ პირველად აცდა.<ref>{{cite web|author-last=Lockett |author-first=Hudson |date=24 February 2022 |title=Oil rises above $100 a barrel for the first time since 2014 |url=https://www.ft.com/content/d67df525-94b2-4462-903f-0dae153d63b0 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092137/https://www.ft.com/content/d67df525-94b2-4462-903f-0dae153d63b0 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |publisher=[[The Financial Times]] }}</ref> ხორბლის ფანი 2008 წლის შემდეგ უმაღლესზე ავიდა, რადგან მსოფლო ხორბლის 30% უკრაინიდან და რუსეთიდან მარაგდება.<ref>{{cite web |author-last1=Swanson |author-first1=Anna |title=Invasion threatens global wheat supply |url=https://www.nytimes.com/2022/02/24/business/ukraine-russia-wheat-prices.html |website=[[The New York Times]] |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224194252/https://www.nytimes.com/2022/02/24/business/ukraine-russia-wheat-prices.html |url-status=live }}</ref> გაზრდილი ფასები უკვე ტვირთად დააწვა [[ეგვიპტე|ეგვიპტეს]] და სოციალური უკმაყოფილების მიზეზი გახდა.<ref>{{cite news |title=How tensions in Ukraine could rile Egypt |url=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/02/03/how-tensions-in-ukraine-could-rile-egypt |newspaper=[[The Economist]] |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224074626/https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/02/03/how-tensions-in-ukraine-could-rile-egypt |url-status=live }}</ref> მსოფლიო ხორბლის ფასები წინა წელთან შედარებით უკვე 37%-ით იყო გაზრდილი. [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკასა]] და [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთში]] ბოლო 20 წლის განმავლობაში უმძიმესი [[გვალვა|გვალვის]] შედეგად.<ref>{{cite web |author-last1=Yee |author-first1=Vivian |title=In North Africa, the Ukraine war strains economies already hurt by the pandemic. |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war/in-north-africa-the-ukraine-war-strains-economies-already-hurt-by-the-pandemic |website=[[The New York Times]] |access-date=25 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> [[გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრი|ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრმა]] [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონმა]] დაანონსა ყველა მსხვილი რუსული ბანკის აქტივების გაყინვა და ბრიტანეთის ფინანსური სისტემიდან გარიცხვა, ასევე შეაჩერა რუსული ექსპორტის ლიცენზიები.<ref name="auto1" /> ბრიტანეთმა საკუთარ საჰაერო სივრცეში ფრენა აუკრძალა რუსულ სახელმწიფო ავიაკომფანია [[Aeroflot]]-სა და რუსულ კერძო თვითმფრინავებს.<ref name="auto1" /> [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირა ქვეყნების]] საგარეო საქმეთა მინისტრებმა რუსეთის [[SWIFT]]-იდან (მსოფლიო ბანკების ფინანსური გადარიცხვების პლათფორმა) გათიშვა მოითხოვეს. თუმცა, ევროკავშირის სხვა ქვეყნები ყოყმანობდნენ.<ref>{{cite news |title=The hidden costs of cutting Russia off from SWIFT |url=https://www.economist.com/finance-and-economics/2021/12/18/the-hidden-costs-of-cutting-russia-off-from-swift |newspaper=[[The Economist]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224074616/https://www.economist.com/finance-and-economics/2021/12/18/the-hidden-costs-of-cutting-russia-off-from-swift |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=EU unlikely to cut Russia off SWIFT for now, sources say |url=https://www.msn.com/en-gb/news/world/eu-unlikely-to-cut-russia-off-swift-for-now-sources-say/ar-AAUf89H |website=[[Reuters]] |access-date=24 February 2022 |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174222/https://www.msn.com/en-gb/news/world/eu-unlikely-to-cut-russia-off-swift-for-now-sources-say/ar-AAUf89H |url-status=live }}</ref> [[ჩეხეთის პრეზიდენტი|ჩეხეთის პრეზოდენტი]] [[მილოშ ზემანი|მილოშ ზერმანი]]<ref>{{cite web|title=Czech president: Russia should be cut off from SWIFT|url=https://finance.yahoo.com/news/czech-president-russia-cut-off-102059014.html|website=[[Reuters]]|access-date=24 February 2022|date=24 February 2022|archive-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224124430/https://finance.yahoo.com/news/czech-president-russia-cut-off-102059014.html|url-status=live}}</ref> და ბორის ჯონსონი დაეთანხმნენ რუსეთის SWIFT-იდან გათიშვას.<ref>{{cite web |title=UK politics live: Boris Johnson making statement on sanctions; PM 'trying to persuade G7 to remove Russia from Swift payments system' |url=https://www.msn.com/en-gb/news/world/uk-politics-live-boris-johnson-e2-80-98trying-to-persuade-g7-to-remove-russia-from-swift-payments-system-e2-80-99/ar-AAUeLPE |website=[[The Guardian]] |access-date=24 February 2022 |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174211/https://www.msn.com/en-gb/news/world/uk-politics-live-boris-johnson-e2-80-98trying-to-persuade-g7-to-remove-russia-from-swift-payments-system-e2-80-99/ar-AAUeLPE |url-status=live }}</ref> რუსული ბუნებრივი აირისა და ნავთობის გამო [[გერმანია]] ეწინააღმდოგებოდა ამ სვლას.<ref>{{cite news|author-last=Pop |author-first=Valentina |date=25 February 2022 |title=EU leaders agree more Russia sanctions, but save some for later |work=[[Financial Times]] |url=https://www.ft.com/content/8b99b33b-92b0-42f4-ac02-ecbc9fae4c4c |access-date=25 February 2022 }}</ref> საერთაშორისო დაფინანსების ფონდის დირექტორმა, კრისტინა გეორგიევამ, გაფრთხილება გასცა კონფლიქტის დიდი ეკონომიკური შედეგის შესახებ და განაცხადა 2.2 მილიარდი აშშ დოლარის უკრაინისათვის იჯარის სახლით გადაცემაზე. მსოფლიო ბანკების ჯგუფის პრეზიდენტმა განაცხადა კონფლიქტის დიდი ეკონომიკური და სოციალური შედეგების შესახებ უკრაინისა და რეგიონისთვის..<ref>{{cite web |url=https://www.barrons.com/news/imf-chief-warns-of-significant-economic-risk-from-ukraine-conflict-01645718108?tesla=y |title=IMF, World Bank Chiefs Warn Of Global Impacts From Ukraine War |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224201323/https://dowjones-d.openx.net/w/1.0/arj?ju=https%3A%2F%2Fwww.barrons.com%2Farticles%2Frussia-ukraine-tensions-commodity-markets-51645219778&ch=UTF-8&res=1600x1000x24&ifr=false&tz=0&tws=2560x32290&be=1&bc=hb_pb_3.0.3&dddid=fc2cb432-6939-43f2-a30d-bd3a06de1af7&nocache=1645733602998&gdpr=0&aus=300x250&divids=AD_RAIL_2&aucs=%252F2%252Fbarrons.com%252FCommodities%2523AD_RAIL_2&auid=540797992 |url-status=live }}</ref> ==== სანქციები ==== [[File:President Biden on 2022 Russia invasion.webm|thumb|პრეზიდენტი [[ჯო ბაიდენი|ბაიდენის]] გამოსვლა 24 თებერვალს<br><small>(ხელმისაწვდომია ინგლისური სუბტიტრები)</small>]] დასავლეთის ქვეყნებმა და სხვებმა დაიწყეს ლიმიტირრებული სანქციების დაყენება რუსეთზე, როდესაც მან ლუჰანსკისა და დონეცკის დამოუკიდებლობა აღიარა. შეჭრის დაწყებისთანავე გაიზარდა ქვეყნების რაოდენობა, რომლებიც რუსეთ უწესებდნენ სანქციებს. სანქციების მიზანი რუსეთის ეკონომიკის ჩამოშლა იყო. სანქიციები მრავლისმომცველი იყო, ისინი უმიზნებდნენ ინდივიდებს, ბანკებს, ბიზნესებს, ვალუტების გაცვლას, საბანკო გადარიცხვებს, იმპორტებსა და ექსპორტებს.<ref>{{cite web|last1=Melander|first1=Ingrid|last2=Gabriela|first2=Baczynska|date=24 February 2022|title=EU targets Russian economy after 'deluded autocrat' Putin invades Ukraine|url=https://www.reuters.com/world/europe/eu-launch-new-sanctions-against-russia-over-barbaric-attack-ukraine-2022-02-24/|access-date=26 February 2022|website=[[Reuters]]|archive-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226002323/https://www.reuters.com/world/europe/eu-launch-new-sanctions-against-russia-over-barbaric-attack-ukraine-2022-02-24/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=Western Countries Agree To Add Putin, Lavrov To Sanctions List|url=https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-putin-lavrov/31723682.html|access-date=26 February 2022|archive-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226005425/https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-putin-lavrov/31723682.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=China State Banks Restrict Financing for Russian Commodities|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-02-25/chinese-state-banks-restrict-financing-for-russian-commodities|access-date=26 February 2022|website=[[Bloomberg News]]|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225234148/https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-02-25/chinese-state-banks-restrict-financing-for-russian-commodities|url-status=live}}</ref> [[BBC News]]-მა განაცხადა, რომ მიღებული ზომები ნომალურისაგან შორს და „ეკონომიკური ომის ფორმა“ იყო. სანქციების მიზანი რუსეთის ღრმა რეცესიაში ჩაშვება იყო, ბანკების ჩამოშლასა და [[ჰიპერინფლაცია|ჰიპერინფლაციასთან]] ერთად. ასევე BBC-მ განაცხადა, რომ მსგავსი ტიპის ეკონომიკური ზომები არასდროს ყოფილა მიღებული.<ref>{{cite web|last1=Islam|first1=Faisal|title=Why the world is waging economic war on Russia|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-60550610|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/business-60550610|archive-date=1 March 2022|publisher=[[BBC News]]|access-date=28 February 2022|date=27 February 2022}}</ref> [[ფაილი:Nordstream.png|მინი|[[ჩრდილოეთის ნაკადი]], ბინებრივი აირის სადენი ბალტიის ზღვის გავლით, უკრაინის აცილებით, გერმანიას ბუნებრივი აირის 50-75%-ს აწვდის რუსეთიდან.<ref>{{cite news|date=11 July 2018|title=Trump: How much of Germany's gas comes from Russia?|publisher=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/business-44794688|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.bbc.com/news/business-44794688|archive-date=27 February 2022}}</ref> [[ჩრდილოეთის ნაკადი 2]]-ის მიწოდება პირველთან შედარებით ორჯერ დიდი იქნებოდა.]] სანქციებში შედიოდა რუსული განკების [[SWIFT]]-იდან გათიშვაც. თუმცა სანქციების კვალვ ლიმიტირებული იყო რუსული [[ბუნებრივი აირი|ბუნებრივი აირისა]] და [[ნავთობი|ნავთობის]] გამო.<ref>{{cite web|title=Western allies will remove Russian banks from Swift|url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447|publisher=[[BBC News]]|access-date=26 February 2022}}</ref> სანქციებში ასევე შედიოდა [[რუსეთის ცენტრალური ბანკი|რუსეთის ცენტრალური ბანკის]] 630 მილიარდი აშშ დოლარის ღირებულების აქციების გაყინვა, რათა ცენტრალურ ბანკს არ შესძლებოდა სანქციების წინააღმდეგ ბრძოლა.<ref>{{cite news|last1=Fleming|first1=Sam|last2=Solomon|first2=Erika|last3=Borrelli|first3=Silvia Sciorilli|date=26 February 2022|title=Italy move adds to EU momentum for cutting Russian banks from Swift|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/073a37d5-4daf-49ed-b5bc-a4682ef1aa88|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ft.com/content/073a37d5-4daf-49ed-b5bc-a4682ef1aa88|archive-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|last=Pop|first=Valentina|date=25 February 2022|title=EU leaders agree more Russia sanctions, but save some for later|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/8b99b33b-92b0-42f4-ac02-ecbc9fae4c4c|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.ft.com/content/8b99b33b-92b0-42f4-ac02-ecbc9fae4c4c|archive-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Germany Backs 'Targeted' Russian SWIFT Removal: Ukraine Update|url=https://www.yahoo.com/now/kyiv-fighting-ongoing-no-word-072739163.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.yahoo.com/now/kyiv-fighting-ongoing-no-word-072739163.html|archive-date=27 February 2022|website=Yahoo|publisher=[[Yahoo News]]|access-date=26 February 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220226175647/https://www.yahoo.com/now/kyiv-fighting-ongoing-no-word-072739163.html|archivedate=26 თებერვალი 2022}}</ref> ისტორიულად ნეიტრალური ქვეყნები, როგორებიცაა [[შვეიცარია]] და [[სინგაპური]], სანქციებზე დათანხმდნენ.<ref>{{cite web|last=Cumming-Bruce|first=Nick|date=28 February 2022|title=Switzerland says it will freeze Russian assets, setting aside a tradition of neutrality.|url=https://ww.nytimes.com/2022/02/28/world/europe/switzerland-russian-assets-freeze.html|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://ww.nytimes.com/2022/02/28/world/europe/switzerland-russian-assets-freeze.html|archive-date=1 March 2022|access-date=1 March 2022|website=[[New York Times]]|archiveurl=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://ww.nytimes.com/2022/02/28/world/europe/switzerland-russian-assets-freeze.html|archivedate=1 მარტი 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Monaco clamps down on Russian assets after Ukraine invasion|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/wealth-hub-monaco-also-clamping-down-russian-assets-following-ukraine-invasion-2022-02-28/|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/business/wealth-hub-monaco-also-clamping-down-russian-assets-following-ukraine-invasion-2022-02-28/|archive-date=1 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Singapore to impose banking, trade restrictions on Russia|work=[[Nikkei Asia]]|location=|url=https://asia.nikkei.com/Politics/Ukraine-conflict/Singapore-to-impose-banking-trade-restrictions-on-Russia|url-status=live|access-date=28 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://asia.nikkei.com/Politics/Ukraine-conflict/Singapore-to-impose-banking-trade-restrictions-on-Russia|archive-date=1 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|last1=Jaipragas|first1=Bhavan|date=28 February 2022|title=Singapore to slap unilateral sanctions on Russia in 'almost unprecedented' move|work=[[South China Morning Post]]|url=https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3168648/ukraine-invasion-singapore-impose-unilateral-sanctions-russia|url-status=live|access-date=28 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228145838/https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3168648/ukraine-invasion-singapore-impose-unilateral-sanctions-russia|archive-date=28 February 2022}}</ref> [[ფაილი:Informal_meeting_of_economic_and_financial_affairs_ministers_(ECOFIN)._Arrivals_Bruno_Le_Maire_(36441297923).jpg|მინი|საფრანგეთის ფინანსთა მინისტრმა, ბრუნო ლე მეირემ განაცხადა, რომ ევროკავშირი რუსეთის ეკონომიკას „ჩამოშლისაკენ მიიყვანს“.<ref>{{cite web|date=1 March 2022|title=French finance minister: We will bring about collapse of the Russian economy|url=https://www.thelocal.fr/20220301/french-finance-minister-we-will-bring-about-collapse-of-the-russian-economy/|access-date=3 March 2022|website=[[The Local France]]}}</ref>]] ზოგი ქვეყნის სანქციები გავრცელდა ბელურზე, ბელარუს ორგანიზაციებსა და ბელარუს ინდივიდებზე, [[ალექსანდრე ლუკაშენკო|ალექსანდერ ლუკაშენკოს]] ჩათვლით, შეჭრაში მონაწილეობის გამო.<ref>{{cite news|last1=Kajimoto|first1=Tetsushi|last2=Komiya|first2=Kantaro|date=28 February 2022|title=Japan joins sanctions on Russian central bank, says 'Japan is with Ukraine'|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/japan-govt-cbank-executives-meet-ukraine-crisis-jolts-markets-2022-02-28/|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/business/japan-govt-cbank-executives-meet-ukraine-crisis-jolts-markets-2022-02-28/|archive-date=1 March 2022}}</ref> სანქციებისა და მოთხოვნების შემდეგ ბევრმა კომპანიამ დატოვა რუსული და ბელარუსული ბაზრები.<ref>{{cite news|date=1 March 2022|title=Sanctions on Russia: asset managers are making a disorderly retreat|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/c2464320-27cf-4072-9ba6-f62834025e45|access-date=2 March 2022}}</ref> 2 მარტისათვის [[Visa]]-მ, [[Mastercard]]-მა და [[American Express]]-მა დამოუკიდებლად დატოვეს რუსული ბანკები.<ref>{{cite web|date=2 March 2022|title=Visa, Mastercard, Amex block Russian banks after sanctions|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220302-visa-mastercard-amex-block-russian-banks-after-sanctions|access-date=2 March 2022|website=[[France 24]]}}</ref> ===== ექსპორტი ===== [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ დააწესა კონროლი ექსპორტებზე, ექსპორტის სანქციები ფოკუსირდებოდა მაღალტექნოლოგიურ კომპონენტებზე, რომელბიც აშშ-ში მზადდებოდა. სანქცია ყველა ფიზიკურ და იურიდიულ პირს, რომელსაც ტექნოლოგიების ([[ლაზერი|ლაზერები]], [[სენსორი|სენსორები]], [[ნახევარგამტარები]], [[დაშიფრვის პროგრამა|დაშიფრვის პროგრამები]] და სხვა აპარატურები) რუსეთში გაყიდვა სურს, ლიცენზიის აღებას ავალდებულებს. სანქციები დაწესდა გემთმშენებელ, ავია და თავდაცვის ინდუსტრიების კომპანიებსა და ფიზიკურ პირებზე.<ref>{{cite news|date=25 February 2022|title=America has targeted Russia's technological fabric|newspaper=[[The Economist]]|url=https://www.economist.com/business/2022/02/25/america-has-targeted-russias-technological-fabric|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.economist.com/business/2022/02/25/america-has-targeted-russias-technological-fabric|archive-date=26 February 2022}}</ref> ===== საჰაერო სივრცე ===== [[ფაილი:Mutually_closed_airspace_20220301.svg|მინი|{{legend|#ff0000|რუსეთი}}{{legend|#ffcc00|უკრიანა}}{{legend|#000080|ქვეყნები, რომლებმაც რუსეთს საჰაერო სივრცე დაუკეტეს}}]] 25 თებერვალს ყველა რუსული თვითმფრინავისთვის ცა დაკეტეს [[პოლონეთი|პოლონეთმა]], [[ბულგარეთი|ბულგარეთმა]] და [[ჩეხეთი|ჩეხეთმა]];<ref>{{cite news|date=25 February 2022|title=Poland says is preparing to close its airspace for Russian airlines|work=[[National Post]]|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/poland-says-is-preparing-to-close-its-airspace-for-russian-airlines|access-date=25 February 2022}}</ref><ref name="BBC air traffic ban">{{cite web|title=Russian air traffic ban widens|url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621958630ce87e491a0ed0d1%26Russian%20air%20traffic%20ban%20widens%262022-02-25T22%3A52%3A46.225Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:240420d9-5cca-4e9a-85aa-db90eac24f9f&pinned_post_asset_id=621958630ce87e491a0ed0d1|website=[[BBC News]]|access-date=25 February 2022|date=25 February 2022}}</ref> [[ესტონეთი|ესტონეთმა]] იგივე 26 თებერვალს გაიმეორა.<ref>{{Cite web|last=ERR|first=ERR {{!}}|date=2022-02-26|title=Estonia to close airspace to Russian planes|url=https://news.err.ee/1608513518/estonia-to-close-airspace-to-russian-planes|access-date=2022-02-26|website=ERR|language=en}}</ref> საპასუხოდ, რუსეთმა ფრენა აუკრძალა ბრიტანულ თვითმფრინავებს. რუსეთის უდიდესმა ავიაკომპანია [[S7 Airlines]]-მა დაანონსა ევროპაში ყველა ფრენის გაუქმების შესახებ.<ref name="BBC air traffic ban" /> ამერიკულმა [[Delta Air Lines]]-მა დაანონსა Aeroflot-თან ურთიერთობების გაწყვეტა.<ref>{{cite web|author-last1=Josephs|author-first1=Leslie|title=Delta cuts Aeroflot ties as fallout from Russia's invasion of Ukraine spreads in air travel|url=https://www.cnbc.com/2022/02/25/delta-air-lines-cuts-ties-with-aeroflot-after-russia-attacks-ukraine.html|website=[[CNBC]]|access-date=25 February 2022|date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|last1=Josephs|first1=Leslie|title=Delta cuts Aeroflot ties as fallout from Russia's invasion of Ukraine spreads in air travel|url=https://www.cnbc.com/2022/02/25/delta-air-lines-cuts-ties-with-aeroflot-after-russia-attacks-ukraine.html|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.cnbc.com/2022/02/25/delta-air-lines-cuts-ties-with-aeroflot-after-russia-attacks-ukraine.html|archive-date=26 February 2022|website=[[CNBC]]|access-date=25 February 2022|date=25 February 2022}}</ref> რუსეთმა ფრენა აუკრძალა ფრენა ბულგარეთის, პოლონეთისა და ჩეხეთის თვითმფრინავებს.<ref>{{cite web|date=26 February 2022|title=Russia bans flights from Bulgarian, Polish and Czech carriers|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_7ac43a5ce5d059b743346d896388bc3e|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_7ac43a5ce5d059b743346d896388bc3e|archive-date=27 February 2022|access-date=26 February 2022|url-status=live|website=[[CNN]]}}</ref> რუსეთს ფრენა აუკრძალა რუმინეთმა, ლიეტუვამ და ლატვიამაც.<ref>{{cite web|first1=Adrienne|first7=Steve|access-date=27 February 2022|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b166502aee8fd3e6916eed56d4c443f5|title=Russian aircraft banned from German airspace|date=26 February 2022|last9=Vera|first9=Amir|last8=Wagner|first8=Meg|last7=George|last6=Lendon|last1=Vogt|first6=Brad|last5=Yeung|first5=Jessie|last4=Wilkinson|first4=Peter|last3=Ravindran|first3=Jeevan|last2=Said-Moorhouse|first2=Lauren|website=[[CNN]]}}</ref> 27 თებერვალს პორტუგალიის საგარეო საქმეთა სამინისტრომაც განაცხადა რუსეთისათვის საჰაერო სივრცის დაკეტვის შესახებ.<ref>{{cite web|author=SAPO|title=Portugal fecha espaço aéreo a companhias aéreas russas|trans-title=Portugal closes airspace to Russian airlines|url=https://www.sapo.pt/noticias/economia/portugal-fecha-espaco-aereo-a-companhias_621b9bfd5bb46e5ef0f933d9|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.sapo.pt/noticias/economia/portugal-fecha-espaco-aereo-a-companhias_621b9bfd5bb46e5ef0f933d9|archive-date=27 February 2022|access-date=27 February 2022|website=[[SAPO (company)|SAPO]]|language=pt}}</ref> იმავე დღეს ცა რუსეთისათვის დაკეტა ევროკავშრმა.<ref name="dagbladet02-27">{{cite web|url=https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-date=27 February 2022 |title=Norge sender militært utstyr |language=no |trans-title=Norway sends military equipment |first1=Kaja |last1=Storrøsten |first2=Madeleine |last2=Hatlo |date=27 February 2022 |website=dagbladet.no |publisher=[[Dagbladet]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/business/824988|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.interfax.ru/business/824988|archive-date=27 February 2022|title=Евросоюз полностью закроет свое небо для российских самолетов|trans-title=The European Union will completely close its skies to Russian aircraft|language=ru|website=[[Interfax]]|date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|last=Raskin|first=Sam|date=27 February 2022|title=EU boxing Russia in by barring from airspace, sending weapons, resources to Ukraine|url=https://nypost.com/2022/02/27/eu-barring-russia-from-airspace-sending-resources-to-ukraine/|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://nypost.com/2022/02/27/eu-barring-russia-from-airspace-sending-resources-to-ukraine/|archive-date=1 March 2022|access-date=27 February 2022|website=[[New York Post]]}}</ref> ===== ჩრდილოეთის ნაკადი 2 ===== [[გერმანიის კანცლერი|გერმანიის კანცლერმა]] [[ოლაფ შოლცი|ოლაფ შოლცმა]] გაურკვეველი ვადით დაბლოკა ჩრდილოეთის ნაკადი 2.<ref>{{cite news|last=Chazan|first=Guy|date=22 February 2022|title=Scholz takes heat off Germany with decision to freeze Nord Stream 2 project|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/60e42ac2-03d8-4faf-ad88-9f92982420f5|access-date=26 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ft.com/content/60e42ac2-03d8-4faf-ad88-9f92982420f5|archive-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=1 March 2022|title=Ukraine war latest: Nord Stream 2 files for insolvency after sanctions target pipeline, Swiss official says|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/c61aaf81-5716-494d-9a6c-9047620f4aed|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.ft.com/content/c61aaf81-5716-494d-9a6c-9047620f4aed|archive-date=1 March 2022}}</ref> ===== შავი ზღვა ===== 28 თებერვალს [[რეჯეფ თაიფ ერდოღანი|რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა]] განაცხადა, რომ [[თურქეთი]] რუსეთს [[შავი ზღვა|შავ ზღვასთან]] წვდომას შეუმცირებდა.<ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Turkey to implement pact limiting Russian warships to Black Sea|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/turkey-implement-international-pact-access-shipping-straits-due-ukraine-war-2022-02-27/|access-date=3 March 2022}}</ref> 2 მარტს, რუსულ ფრიგატ ''ადმირალ კასატონოვს'' უარი ეთქვა შავ ზღვაში შესვლაზე.<ref>{{cite news|last1=Pitel|first1=Laura|date=2 March 2022|title=Turkey's stance on Russian warships raises hope of reset in relations with west|publisher=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/433eb7e7-0c32-4c00-863a-9f1f9f294e9b|access-date=3 March 2022}}</ref> === ჰუმანიტარული შედეგები === [[File:Countries supplying aid to Ukraine during the 2022 Russian invasion.svg|thumb|300px|right| {{legend|#d50000|რუსეთი}} {{legend|#ffff61|უკრაინა}} {{legend|#00afff|ქვეყნები, რომლებმაც უკრაინას ნებისმიერი სახის დახმარება გაუწიეს, მათ შორის ჰუმანიტარული დახმარება}}]] ==== დევნილები და ლტოლვილები ==== [[ფაილი:Refugee_children_and_babies_in_a_basement_in_Kiev.jpg|მინი|ბავშვები კიევის სარდაფში 1 მარტს]] [[ფაილი:Non-stop_information_and_coordination_point_in_Bucharest_North_Railway_Station_designed_to_provide_aid_to_arriving_Ukrainian_refugees.jpg|მინი|უწყვეტი საინფორმაციო და საკოორდინაციო ცენტრი ბუქარესტში, რომელიც უკრაინელ დევნილებს ეხმარება.]] [[ფაილი:Refugees_from_Ukraine_at_border_posts_in_the_west_of_the_country.jpg|მინი|დევნილები სასაზღვრო გამშვებ პუნქტში, უკრაინის დასავლეთში]] [[ფაილი:Refugee_from_Ukrainian_in_the_train_20220228.jpg|მინი|უკრაინიდან დევნილები მატარებელში]] [[ფაილი:Refugee care near Poland border train station 20220228.jpg|მინი|უკრაინელი დევნილები პოლონეთში]] სახედრო ძალის თავმოყრის შედეგად ბევრი მეზობელი მთავრობა და ორგანიზაცია ელოდა მასობრივ იძულებით გადაადგილებებს, შეჭრამდე კვირებით ადრე. უკრაინის თავდაცვის მინისტრმა 2021 წლის დეკემბერში ივარაუდა, რომ შეჭრის შემთხვევაში 3-5 მილიონ უკრაინელს მოუწევდა სახლების დატოვება..<ref>{{cite magazine|author-last=Aguilera |author-first=Jasmine |date=25 February 2022 |title=Russia's Invasion of Ukraine May Trigger a Refugee Crisis. Here's How the World Is Preparing |url=https://time.com/6150856/ukraine-refugees-russia-invasion-preparation/ |access-date=25 February 2022 |magazine=[[Time Magazine]]}}</ref> 24 თებერვალს ლატვიის მთავრობამ დაადასტურა უკრაინიდან 10 000 დევნილის მიღების გეგმა<ref>{{cite news |date=24 February 2022 |title=Latvia ready to take in Ukrainian refugees, visas for Russians to be suspended |publisher=[[Public Broadcasting of Latvia]] |url=https://eng.lsm.lv/article/politics/politics/latvia-ready-to-take-in-ukrainian-refugees-visas-for-russians-to-be-suspended.a445142/ |access-date=24 February 2022}}</ref> და 26 თებერვალს მიიღო პირველი დევნილები.<ref>{{cite news |author-first=Iveta |author-last=Čigāne |date=26 February 2022 |title=First Ukrainian refugees arrive in Latvia |publisher=[[Public Broadcasting of Latvia]] |url=https://eng.lsm.lv/article/society/society/first-ukrainian-refugees-arrive-in-latvia.a445412/ |access-date=26 February 2022}}</ref> მოლდოვის პრეზიდენტმა, მაია სანდუმ, განაცხადა, რომ 24 თებერვალს მოლდოვაში შევიდა უკრაინის 4 000 მოქალაქე.<ref>{{cite web |author-last=Epstein |author-first=Jake |title=Thousands of Ukrainian refugees have fled to Moldova, where the government has set up tents and vowed to keep its borders open to help |url=https://www.businessinsider.com/ukrainian-refugees-flee-moldova-borders-open-after-russia-attack-2022-2 |access-date=25 February 2022 |website=[[Business Insider]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113725/https://www.businessinsider.com/ukrainian-refugees-flee-moldova-borders-open-after-russia-attack-2022-2 |url-status=live }}</ref> პოლონეთი ემზადება დევნილების მისაღებად, მიუხედავად იმისა, რომ შეჭრის პირველ დღეს პოლონეთში მნიშვნელოვანი რაოდენობის უკრაინელები არ გადასულან.<ref>{{cite web |title=Poland prepares for flood of Ukrainian refugees |url=https://www.politico.eu/article/poland-prepares-refugees-ukraine-war-russia/ |website=[[POLITICO]] |date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224124138/https://www.politico.eu/article/poland-prepares-refugees-ukraine-war-russia/ |url-status=live }}</ref> საზღვრის გადაკვეთის გასაადვილებლად პოლონეთმა მოხსნა ქვეყანაში შესვლის COVID-19-ის კანონები.<ref>{{cite web |author-last1=Charlish |author-first1=Alan |author-last2=Ilie |author-first2=Luiza |title='I don't know what to do': fleeing Ukrainians start arriving in central Europe |url=https://www.reuters.com/world/europe/central-european-countries-prepare-receive-ukrainian-refugees-2022-02-24/ |website=[[Reuters]] |date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022 |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225015837/https://www.reuters.com/world/europe/central-european-countries-prepare-receive-ukrainian-refugees-2022-02-24/ |url-status=live }}</ref> შეჭრის დაწყებამდე<ref>{{cite news |url=https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/romania-prepared-to-receive-refugees-from-ukraine/ |title=Romania prepared to receive refugees from Ukraine |author-first=Bogdan |author-last=Neagu |newspaper=[[Euractiv]] |date=22 February 2022 |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224202933/https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/romania-prepared-to-receive-refugees-from-ukraine/ |url-status=live }}</ref> უკრაინელმა ლტოლვილებმა გადაკვეთეს რუმინეთის საზღვარიც.<ref>{{cite news|url=https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/mii-de-ucraineni-au-fugit-de-razboi-si-au-venit-in-romania-barbatii-si-au-adus-familiile-pana-la-granita-si-apoi-s-au-intors-sa-lupte-1850285 |title=Mii de ucraineni au fugit de război și au venit în România. Bărbații și-au adus familiile până la graniță și apoi s-au întors să lupte |trans-title=Thousands of Ukrainians fled the war and came to Romania. The men brought their families to the border and then returned to fight |newspaper=[[Digi24]] |date=25 February 2022 |language=ro}}</ref> რუმინეთმა უკრაინელებისათვის მოხსნა სავალდებულო კარანტინი.<ref>{{cite web |url=https://www.mediafax.ro/social/persoanele-care-sosesc-din-ucraina-in-romania-sunt-exceptate-de-carantina-20550876 |title=Persoanele care sosesc din Ucraina în România sunt exceptate de carantină. Anunțul CNSU |trans-title=People arriving from Ukraine to Romania are exempt from quarantine. CNSU announcement |language=ro |work=Mediafax |author-last=Buciu |author-first=Laura |date=25 February 2022}}</ref> 26 თებერვალს, პოლონეთის მინისტრ პაველ შეფერნაკერზე დაყრდნობით, პოლონეთში 100 000 უკრაინელი წავიდა შეჭრის დაწყებიდან.<ref>{{cite news |title=Some 100,000 Ukrainians have entered Poland since war began-interior minister |url=https://www.reuters.com/world/europe/some-100000-ukrainians-have-entered-poland-since-war-began-interior-minister-2022-02-26/ |access-date=26 February 2022 |work=Reuters |date=26 February 2022}}</ref> ====დანაკარგები==== {| class="wikitable plainrowheaders" ! scope="col" |დანაკარგების მხარე ! scope="col" |დანაკარგები ! scope="col" |დროის პერიოდი ! scope="col" |წყარო |- ! rowspan="2" scope="row" |'''მშივიდობიანი მოსახლეობა''' |'''2 734–3 000''' მოკლული (მხოლოდ [[ხარკივი|ხარკივსა]] და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]]) |24 თებერვალი – 16 მარტი 2022 |უკრაინის მთავრობა<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-war-mariupol-descends-into-despair-708cb8f4a171ce3f1c1b0b8d090e38e3|title='Why? Why? Why?' Ukraine's Mariupol descends into despair|website=AP News|date=16 March 2022|access-date=16 March 2022|archive-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220315123735/https://apnews.com/article/russia-ukraine-war-mariupol-descends-into-despair-708cb8f4a171ce3f1c1b0b8d090e38e3|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|date=17 March 2022|title=Shells rain down on Kharkiv as Ukraine's army stands firm|publisher=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60785679|access-date=18 March 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=16 March 2022|title=At least 500 Kharkiv city residents killed so far in war with Russia – emergency service|newspaper=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/least-500-kharkiv-city-residents-killed-so-far-war-with-russia-emergency-service-2022-03-16/|url-status=live|access-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220316120538/https://www.reuters.com/world/europe/least-500-kharkiv-city-residents-killed-so-far-war-with-russia-emergency-service-2022-03-16/|archive-date=16 March 2022}}</ref> |- |'''816''' მოკლული |24 თებერვალი – 17 მარტი 2022 |გაერო<ref>{{Cite web|date=18 March 2022|title=At least 816 civilians killed in Ukraine since conflict began, UN says|url=https://www.reuters.com/world/least-816-civilians-killed-ukraine-since-conflict-began-un-says-2022-03-18/|access-date=18 March 2022|website=Reuters|language=en}}</ref> |- ! rowspan="3" scope="row" |მოხალისეები |'''2 870''' მოკლული |24 თებერვალი – 2 მარტი 2022 |რუსეთის მთავრობა<ref name="500troops">{{cite web|url=https://whdh.com/news/moscow-nearly-500-of-its-troops-have-been-killed-in-ukraine/|title=Moscow: Nearly 500 of its troops have been killed in Ukraine|website=[[WHDH (TV)|WHDH]]|access-date=3 March 2022|archive-date=2 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302202227/https://whdh.com/news/moscow-nearly-500-of-its-troops-have-been-killed-in-ukraine/|url-status=live}}</ref> |- |'''2 000–4 000''' მოკლული |24 თებერვალი – 9 მარტი 2022 |აშშ<ref>{{cite news|date=9 March 2022|title=Up to 6,000 Russians may have been killed in Ukraine so far, U.S. official estimates|publisher=CBS News|url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-russia-death-toll-invasion/|access-date=9 March 2022}}</ref> |- |'''1,300''' მოკლული |24 თებერვალი – 12 მარტი 2022 |უკრაინის მთავრობა<ref name="1300troops">{{cite news|date=12 March 2022|title=Around 1,300 Ukrainian troops killed since start of Russian invasion|publisher=The Jerusalem Post|url=https://www.jpost.com/international/article-701069|access-date=12 March 2022}}</ref> |- ! rowspan="3" scope="row" |რუსეთის ძალები |'''498''' მოკლული |24 თებერვალი – 2 მარტი 2022 |რუსეთის მთავრობა<ref>{{cite news|date=2 March 2022|title=Russia says 498 of its soldiers killed, 1,597 wounded in Ukraine – RIA|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/russia-says-498-its-soldiers-killed-1597-wounded-ukraine-ria-2022-03-02/|url-status=live|access-date=3 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302202155/https://www.reuters.com/world/russia-says-498-its-soldiers-killed-1597-wounded-ukraine-ria-2022-03-02/|archive-date=2 March 2022}}</ref> |- |'''3 000–10 000''' მოკლული |24 თებერვალი – 18 მარტი 2022 |აშშ<ref>{{cite news|date=18 March 2022|title=Mounting Russian casualties in Ukraine lead to more questions about its military readiness|work=[[CNN]]|url=https://edition.cnn.com/2022/03/17/europe/russian-casualties-ukraine-military-readiness/index.html|url-status=live|access-date=18 March 2022}}</ref> |- |'''14 200''' დანაკარგი |24 თებერვალი – 18 მარტი 2022 |უკრაინის მთავრობა<ref>{{cite news|date=18 March 2022|title=РФ уже втратила в Україні 14,2 тис. особового складу, 450 танків, 93 літаки та 72 РСЗВ – Генштаб ЗСУ|publisher=[[Interfax-Ukraine]]|url=https://interfax.com.ua/news/general/815252.html}}</ref> |- ! scope="row" |დონეცკის სრ-ს ძალები |'''199''' მოკლული |25 თებერვალი – 10 მარტი 2022 |დონეცკის სრ<ref>The DPR stated 212 of its servicemen were killed and 1,049 wounded between 1 Jan. and 10 March 2022,[https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-in-the-period-from-05-to-11-march-2022/] of which 13 died and 50 were wounded between 1 Jan. and 25 Feb. 2022,[https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-in-the-period-from-19-and-25-february-2022/] leaving a total of 199 killed and 1,044 wounded in the period of the Russian invasion.</ref> |} უკრაინის განაცხადი, რუსების დანაკარგის შესახებ მაღალია, ხოლო თავად რუსების განაცხადი დაბალი. დანაკარგები დასტურდება სატალიტების გადაღებული სურათებით და სამხედრო მოქმედებების ვიდეოებით.<ref name="MoraleIssue">{{cite news|date=17 March 2022|title=As Russian Troop Deaths Climb, Morale Becomes an Issue, Officials Say|work=[[New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2022/03/16/us/politics/russia-troop-deaths.html|url-status=live|access-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220316225152/https://www.nytimes.com/2022/03/16/us/politics/russia-troop-deaths.html|archive-date=16 მარტი 2022}}</ref> უკრაინა იშვითად აცხადებდა საკუთარი დანაკარგების შესახებ.<ref>[https://fortune.com/2022/03/14/ukraine-russia-death-tolls-misinformation-find-your-own/ Why is it so hard to get accurate death tolls in the Russia-Ukraine war?]</ref> დანაკარგების ზუსტი რიცხივის დადგენა შეუძლებელია [[ომის ბინდი|ომის ბინდის]] გამო.<ref>Isabelle Khurshudyan and Griff Witte, [https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/26/ukraine-deaths-casualties/ Civilians are dying in Ukraine. But exactly how many remains a mystery.], ''Washington Post'' (26 February 2022).</ref><ref name="MoraleIssue" /> [[გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი|გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისია]] თვლის, რომ სამოქალაქო დანაკარგები დადასტურებულზე ბევრად მარალი იქნება.<ref>{{Cite web|title=Ukraine: Civilian casualties as of 24.00 15 March 2022 [EN/RU/UK] – Ukraine|url=https://reliefweb.int/report/ukraine/ukraine-civilian-casualties-2400-15-march-2022-enruuk-0|access-date=17 March 2022|website=ReliefWeb}}</ref> {| class="wikitable sortable" |+{{nowrap|2022 წლის შეჭრაში დაღუპული უცხოელი სამოქალაქო პირები}} !ქვეყანა !დაღუპულები !წყარო(ები) |- |საბერძნეთი |12 |<ref>{{cite web|date=27 February 2022|title=Greece says 10 expats killed in Ukraine, summons Russian ambassador|url=https://www.indiatoday.in/world/russia-ukraine-war/story/greece-expats-killed-ukraine-summons-russian-ambassador-1918377-2022-02-27|access-date=4 March 2022|archive-date=27 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227092428/https://www.indiatoday.in/world/russia-ukraine-war/story/greece-expats-killed-ukraine-summons-russian-ambassador-1918377-2022-02-27|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Two more Greek expats killed in strikes in Ukraine|newspaper=[[Proto Thema]]|url=https://en.protothema.gr/breaking-two-more-greek-expats-killed-in-strikes-in-ukraine/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220305174112/https://en.protothema.gr/breaking-two-more-greek-expats-killed-in-strikes-in-ukraine/|archive-date=5 March 2022}}</ref> |- |აზერბაიჯანი |4 |<ref>{{cite news|date=27 February 2022|title=Səfirlik: Ukraynada həlak olan 4 azərbaycanlının nəşlərinin ölkəyə göndərilməsi planlaşdırılır – YENİLƏNİB|language=az|trans-title=Embassy: It is planned to send the remains of 4 Azerbaijanis killed in Ukraine to the country|url=https://apa.az/az/avropa/sefirlik-ukraynada-helak-olan-4-azerbaycanlinin-neslerinin-olkeye-gonderilmesi-planlasdirilir-yenilenib-689343|url-status=live|access-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227104219/https://apa.az/az/avropa/sefirlik-ukraynada-helak-olan-4-azerbaycanlinin-neslerinin-olkeye-gonderilmesi-planlasdirilir-yenilenib-689343|archive-date=27 February 2022}}</ref> |- |ბელარუსი |3 |<ref>{{cite web|date=10 March 2022|title=Two Belarusians were killed in Korosten, which was shelled from Belarus|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/10/7330115/|access-date=|website=[[Ukrainska Pravda]]}}</ref><ref>{{cite tweet|author=Visegrád 24|user=visegrad24|number=1503151077897785350|date=13 March 2022|title=The Belarusian volunteer fighting for Ukraine, Aliaksej Skoblia, was killed in battle near Kyiv today. He died while covering the retreat of his brothers-in-arms after an ambush on his squad. One day, a free Belarus with its white-red-white flag will return. R.I.P. https://t.co/dTETeyhVhv|language=en|access-date=18 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314180324/https://twitter.com/visegrad24/status/1503151077897785350|archive-date=14 March 2022|url-status=live}}</ref><ref>{{cite tweet|last=Viačorka|first=Franak|author-link=Franak Viačorka|user=franakviacorka|number=1503134196763668481|date=13 March 2022|title=R.I.P. Belarusian soldier in the Armed Forces of Ukraine Aliaksej Skoblia "Tur" died today near Kyiv. Tur was the group's deputy commander when his squad was ambushed. He perished, covering the retreat of his brothers. https://t.co/hQLlM2O37k|language=en|access-date=18 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314181141/https://twitter.com/franakviacorka/status/1503134196763668481|archive-date=14 March 2022|url-status=live}}</ref> |- |აშშ |2 |<ref>{{cite news|last=Schwirtz|first=Michael|date=13 March 2022|title=Brent Renaud, an American journalist, is killed in Ukraine.|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2022/03/13/world/europe/brent-renaud-irpin.html|access-date=13 March 2022|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite web|title=US citizen among people killed by Russian shelling in Chernihiv, Ukrainian police say|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-17-22/h_9dcabda5547a067dd8be47f4a01fb077|website=CNN|date=17 March 2022}}</ref> |- |ავღანეთი |1 |<ref>{{cite web|date=26 February 2022|title=Afghan student Mumtaz killed in Ukraine in Russian invasion|url=https://thenamal.com/featured/afghan-student-mumtaz-killed-in-ukraine-in-russian-invasion/|access-date=9 March 2022|website=The Namal}}</ref> |- |ალჟირი |1 |<ref name="WP, students killed2">{{cite news|last1=Hassan|first1=Jennifer|last2=Masih|first2=Niha|date=1 March 2022|title=Indian, Algerian students killed in Ukraine; others stranded during Russia's invasion beg for help|newspaper=[[Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/01/ukraine-students-killed-stranded-russia-war/|url-status=live|url-access=subscription|access-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301121312/https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/01/ukraine-students-killed-stranded-russia-war/|archive-date=1 March 2022}}</ref> |- |სომხეთი |1 |<ref>{{Cite web|title=Armenian civilian killed in Ukraine|url=https://en.armradio.am/2022/03/03/armenian-civilian-killed-in-ukraine/|access-date=14 March 2022|website=Public Radio of Armenia}}</ref> |- |ბანგლადეში |1 |<ref>{{cite web|date=3 March 2022|title=Ukraine: Bangladeshi Sailor Killed in Missile Attack Was His Family's Sole Breadwinner|url=https://thewire.in/south-asia/ukraine-bangladeshi-sailor-killed-in-missile-attack-was-his-familys-sole-breadwinner|website=The Wire|access-date=4 March 2022|archive-date=4 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304221842/https://thewire.in/south-asia/ukraine-bangladeshi-sailor-killed-in-missile-attack-was-his-familys-sole-breadwinner|url-status=live}}</ref> |- |ინდოეთი |1 |<ref name="WP, students killed2" /><ref>{{cite web|last=Razdan|first=Nidhi|date=1 March 2022|editor-last=Ghosh|editor-first=Deepshikha|title=Indian Student, Killed In Ukraine, Was Standing In A Grocery Store Queue|url=https://www.ndtv.com/india-news/indian-student-killed-in-ukraine-was-standing-in-a-grocery-store-queue-2796821|access-date=4 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301161955/https://www.ndtv.com/india-news/indian-student-killed-in-ukraine-was-standing-in-a-grocery-store-queue-2796821|url-status=live}}</ref> |- |ერაყი |1 |<ref>{{cite news|last=Shakir|first=Layal|date=25 February 2022|title=Kurdish student reportedly killed in Ukraine-Russia conflict|newspaper=[[Rudaw]]|url=https://www.rudaw.net/english/world/25022022-amp|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rudaw.net/english/world/25022022-amp|archive-date=27 February 2022}}</ref> |- |ირლანდია |1 |<ref>{{cite web|date=15 March 2022|title=Fox News cameraman Pierre Zakrzewski killed in Ukraine: network|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220315-fox-news-cameraman-pierre-zakrzewski-killed-in-ukraine-network|access-date=15 March 2022|website=[[France 24]]}}</ref> |- |ისრაელი |1 |<ref>{{cite news|last=Yegorov|first=Ilya|date=3 March 2022|title=Friends of Israeli killed in Ukraine raising funds to bring him to burial in Israel|work=[[Israel Hayom]]|url=https://www.israelhayom.com/2022/03/03/friends-of-israeli-killed-in-ukraine-raising-funds-to-bring-him-to-burial-in-israel/|url-status=live|access-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308093140/https://www.israelhayom.com/2022/03/03/friends-of-israeli-killed-in-ukraine-raising-funds-to-bring-him-to-burial-in-israel/|archive-date=8 March 2022}}</ref> |} =====ქართველი მებრძოლები===== {{მთავარი|რუსეთის უკრაინაში შეჭრისას დაღუპული ქართველი მებრძოლები}} [[ირპინისათვის ბრძოლა|ირპინის ბრძოლაში]] დაიღუპნენ ქართველი მოხალისეები, [[გია ბერიაშვილი]] და [[დავით რატიანი]] დაიღუპნენ.<ref name="voa1">[https://www.amerikiskhma.com/a/bodies-of-georgian-fighters-who-died-in-ukraine-arrives-in-tbilisi/6499280.html უკრაინაში დაღუპული ქართველი მებრძოლები საქართველოში გადაასვენეს]</ref> მათ გადმოსვენებას ესწრებოდნენ საქართველოს პრეზიდენტი [[სალომე ზურაბიშვილი]] და ოპოზიციური პარტიების წარმომადგენლები.<ref name="voa1"/> [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყისას]], 19 მარტს, დაიღუპა [[ბახვა ჩიქობავა]].<ref name="voa1"/> 26 მარტს [[ირპინისათვის ბრძოლა|ირპინისათვის ბრძოლაში]] დაიღუპა [[დავით გობეჯიშვილი (სამხედრო)|დავით გობეჯიშვილი]].<ref>[https://www.interpressnews.ge/ka/article/702741-ukrainashi-kidev-erti-kartveli-mebrzoli-daigupa/ უკრაინაში კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა]</ref> 9 აპრილს დაიღუპნენ [[დავით მენაბდიშვილი|დავით მენაბდიშვილისა]] და [[ზურა შანავა|ზურა შანავას]]. დავით მენაბდიშვილი უკრაინაში 2014 წლიდან იმყოფებოდა.<ref>[https://www.interpressnews.ge/ka/article/705252-ukrainashi-kidev-ori-kartveli-mebrzoli-daigupa/ უკრაინაში კიდევ ორი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა]</ref> ქალაქ [[რუბეჟნოე|რუბიჟნეში]] 16 აპრილს დაიღუპა [[არკადი კასრაძე]] და დაიჭრა [[ზურა მუშუქია]].<ref>{{Cite news |title=უკრაინაში კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა |language=ka |work=interpressnews.ge |url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/706419-ukrainashi-kidev-erti-kartveli-mebrzoli-daigupa/ |access-date=2022-04-16}}</ref> იმავე დღეს გავრცელდა ინფორმაცია [[ზაზა ბიწაძე|ზაზა ბიწაძისა]] და [[ალიკა ცაავა|ალიკა ცაავას]] დაღუპვის შესახებ.<ref>{{Cite news |title=უკრაინაში დღეს 3 ქართველი მებრძოლი დაიღუპა |language=ka |work=interpressnews.ge |url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/706436-ukrainashi-dges-3-kartveli-mebrzoli-daigupa |access-date=2022-04-16}}</ref> 23 აპრილს [[იზიუმის ბრძოლა|იზიუმთან ბრძოლაში]] დაიღუპა 46 წლის [[ვიტალი ორბელაძე]].<ref>{{Cite news |title=უკრაინაში დაღუპული კიდევ ერთი ქართველის ვინაობა ცნობილია |language=ka |work=interpressnews.ge |url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/708366-ukrainashi-dagupuli-kidev-erti-kartvelis-vinaoba-cnobilia |access-date=2022-04-30}}</ref> 12 მაისს [[მარიუპოლის ალყა|აზოვსტალში]] 27 წლის ქართველი მებრძოლი [[ტატო ბიგვავა]] დაიღუპა.<ref>{{Cite web|url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/710205-ukrainashi-azovstalshi-27-clis-kartveli-mebrzoli-daigupa|title=უკრაინაში, „აზოვსტალში“ 27 წლის ქართველი მებრძოლი დაიღუპა|language=ka|publisher=ipn.ge}}</ref> 15 მაისს ქალაქ იზიუმთან შეტაკების დროს დაიღუპა 38 წლის [[რატი შურღაია]].<ref>{{Cite web|url=https://publika.ge/qalaq-iziumtan-kidev-erti-qartveli-mebrdzoli-daighupa/|title=ქალაქ იზიუმთან კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა}}</ref> ====ომის პატიმრები==== 2022 წლის მარტსათვის ბევრი სამხედრო დააკავეს როგორც უკრაინელებმა, ისე რუსებმა. 8 მარტს უკრაინის თავდაცვის სამინისტრომ ''[[The Kyiv Independent]]-''სთან განაცხადა, რომ რუსი პატიმრები იმუშავებდნენ უკრაინის აღდგენისთვის, საერთაშორისო კანონების დაცვით.<ref>{{cite web|last=Villarreal|first=Daniel|date=8 March 2022|title=Ukraine government says Russian POWs will "work to revive" economy|url=https://www.newsweek.com/ukraine-government-says-russian-pows-will-work-revive-economy-1686157|access-date=9 March 2022|website=[[Newsweek]]}}</ref> ოქსანა მარკაროვამ განაცხადამ რომ რუსეთის 74-ე მოტომსროლელთა ბრიგადის გვარდიელები დანებდნენ კემეროვოს ოლქში „არ იცოდნენ, რომ აქ უკრაინელების დასახოცად წამოიყვანეს“.<ref>{{cite news|last=Choi|first=Joseph|date=24 February 2022|title=Ukrainian ambassador says Russian platoon surrendered to Ukrainian forces|work=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|url=https://thehill.com/policy/international/595728-ukrainian-ambassador-says-russian-platoon-surrendered-to-ukrainian}}</ref> უკრაინამ გაავრცელა დახოცილი რუსების ვიდეოები და ფოტოები.<ref>{{cite news|last=Harwell|first=Drew|date=3 March 2022|title=The gory online campaign Ukraine hopes will sow anti-Putin dissent probably violates the Geneva Conventions|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/technology/2022/03/03/telegram-russian-war-dead-ukraine-pows/}}</ref> [[Amnesty International]]-ი თვლის, რომ [[ჟენევის კონვენციები|ჟენევის მესამე კონვენცია]] კრძალავს ჯარისკაცების ვიდეოების გადაღებასა და გავრცელებას.<ref>{{cite news|date=7 March 2022|title=Russia/Ukraine: Prisoners of war must be protected from public curiosity under Geneva Convention|work=[[Amnesty International]]|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/russia-ukraine-prisoners-of-war-must-be-protected-from-public-curiosity-under-geneva-convention/}}</ref> ==ომის დანაშაულები== [[File:Місто Буча після звільнення від російських окупантів 01.jpg|thumb|ბუჩაში რუსი სამხედროების მიერ დახოცილი სამოქალაქო პირები, 3 აპრილი, 2022 წელი]] უკრაინაში შეჭრამ დაარღვია გაეროს წესდების აკრძალვა აგრესიაზე და გამოიწვია [[აგრესიის დანაშაული]], სისხლის საერთაშორისო სამართალზე დაყრდნობით.<ref>{{cite news |author-last1=Guilfoyle |author-first1=Douglas |author-last2=McIntyre |author-first2=Juliette |author-last3=Paige |author-first3=Tamsin Phillipa |title=Is international law powerless against Russian aggression in Ukraine? No, but it's complicated |url=https://theconversation.com/is-international-law-powerless-against-russian-aggression-in-ukraine-no-but-its-complicated-177905 |access-date=26 February 2022 |work=[[The Conversation]] |date=24 February 2020}}</ref> 25 თებერვალს, [[Amnesty International]]-მა განაცხადა, რომ მოიძიეს უტყუარი სამხილი რუსეთის მიერ საერთაშრისო ჰუმანიტარული კანონის დარღვევის და რუსეთის ზოგი თავდასხმის ომის დანაშაულად ქცევის შესახებ.<ref>{{cite news |author-last1=Churchman |author-first1=Laurie |title=Russia carrying out 'indiscriminate attacks' on civilian areas, says Amnesty |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-attacks-civilian-amnesty-ukraine-b2023362.html |access-date=25 February 2022 |work=[[The Independent]] |date=25 February 2022}}</ref> Amnesty-მ და [[Human Rights Watch]]-მა განაცხადეს, რომ რუსეთი განურჩევლად უტუვდა სამოქალაქო ზონებსა და საავადმყოფოებს, მათ შორის ვუჰლედარის საავადმყოფოზე სარაკეტო თავდასხმა, რომელმაც 4 სამოქალაქო პირი შეიწირა და 10 დაჭრა, სამედიცინო პერსონალის ჩათვლით.<ref>{{cite news |title=Ukraine: Russian military have carried out indiscriminate attacks – new expert analysis |url=https://www.amnesty.org.uk/press-releases/ukraine-russian-military-have-carried-out-indiscriminate-attacks-new-expert-analysis |work=[[Amnesty International]] |date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=Ukraine: Russian Cluster Munition Hits Hospital |url=https://www.hrw.org/news/2022/02/25/ukraine-russian-cluster-munition-hits-hospital |access-date=26 February 2022 |work=[[Human Rights Watch]] |date=25 February 2022}}</ref> ===აგრესიის დანაშაული=== ექსპერტებსა და ადამიანის უფლებათა ორგანიზაციებზე დაყრდნობით, უკრანიაში შეჭრამ დაარღვია [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაეროს]] წესდების აკრძალვა აგრესიაზე და შეიძლებოდა ჩათვლილიყო აგრესიის დანაშაულად სისხლის საერთაშორისო სამართლის მიხედვით.<ref name="OpinioJuris_aggression2">{{cite news|date=4 February 2022|title=A Reminder of the Importance of the Crime of Aggression: Considering the Situation of Russia and Ukraine|work=Opinio Juris|url=http://opiniojuris.org/2022/02/04/a-reminder-of-the-importance-of-the-crime-of-aggression-considering-the-situation-of-russia-and-ukraine/|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225114043/http://opiniojuris.org/2022/02/04/a-reminder-of-the-importance-of-the-crime-of-aggression-considering-the-situation-of-russia-and-ukraine|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref name="Conversation_intl_law_powerless2">{{cite news|last1=Guilfoyle|first1=Douglas|last2=McIntyre|first2=Juliette|last3=Paige|first3=Tamsin Phillipa|date=24 February 2020|title=Is international law powerless against Russian aggression in Ukraine? No, but it's complicated|work=[[The Conversation (website)|The Conversation]]|url=https://theconversation.com/is-international-law-powerless-against-russian-aggression-in-ukraine-no-but-its-complicated-177905|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225123605/https://theconversation.com/is-international-law-powerless-against-russian-aggression-in-ukraine-no-but-its-complicated-177905|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=Can Russia Be Held Accountable for War Crimes in Ukraine?|url=https://www.cfr.org/article/can-russia-be-held-accountable-war-crimes-ukraine|access-date=2022-03-22|website=Council on Foreign Relations|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-03-01|title=Ukraine: Russia's invasion is 'crime of aggression' under international law|url=https://www.amnesty.org.uk/press-releases/ukraine-russias-invasion-crime-aggression-under-international-law|access-date=2022-03-22|website=www.amnesty.org.uk|publisher=Amnesty International}}</ref> თუმცა არსებობს დიდი დაბრკოლებები, რომლებიც ხელს უშლის რუსეთის ლიდერების გასამართლებას [[სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო|სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოში]], არც უკრაინა და არც რუსეთი არ არის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს [[ომის დანაშაულები#%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%20%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90|რომის წესდების]] ხელმომწერი ქვეყანა.<ref>{{Cite web|date=2022-02-28|title=Statement of ICC Prosecutor, Karim A.A. Khan QC, on the Situation in Ukraine|url=https://www.icc-cpi.int/Pages/item.aspx?name=20220225-prosecutor-statement-ukraine|access-date=2022-03-22|website=International Criminal Court|language=en-GB}}</ref> [[გაეროს უშიშროების საბჭო|გაეროს უშიშროების საბჭოს]] მიერ სისხლის სამართლის საერთაშრისო სასამართლოსათვის მიმართვა ნაკლებად სავარაუდოა, რუსეთის ვეტოსა და ჩინეთის გავლენის გამო.<ref>{{cite web|date=|title=Mechanisms for Criminal Prosecution of Russia’s Aggression Against Ukraine|url=https://www.justsecurity.org/80626/mechanisms-for-criminal-prosecution-of-russias-aggression-against-ukraine/|publisher=[[Just Security]]|accessdate=14 March 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-03-02|title=Could the international criminal court bring Putin to justice over Ukraine?|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/02/could-international-criminal-court-bring-putin-to-justice-over-ukraine|access-date=2022-03-22|website=the Guardian|language=en}}</ref> თუმცა, აგრესიის დანაშაული შეიძლება გასამართლდეს სახელმწიფოს დონეზე, რუსეთში, უკრაინასა ან სხვა ქვეყნებში, რომლებშიც დაშვებულია [[ომის დანაშაულები|ომის დანაშაულებზე]] საერთო იურისდიქცია.<ref name="OpinioJuris_aggression2" /><ref name="Conversation_intl_law_powerless2" /><ref name="Courthousenews_UA_legal_options2">{{cite news|date=24 February 2022|title=Ukraine has few legal options to hold Russia accountable for invasion|work=Courthouse News Service|url=https://www.courthousenews.com/ukraine-has-few-legal-options-to-hold-russia-accountable-for-invasion|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://archive.today/20220226121559/https://www.courthousenews.com/ukraine-has-few-legal-options-to-hold-russia-accountable-for-invasion/|archive-date=26 თებერვალი 2022}}</ref> ===სამოქალაქო ზონებზე თავდასხმა=== [[ფაილი:Shelling_of_Kharkiv_regional_state_administration,_01_March_2022.webm|მინი|ხარკივის რეგიონული ადმინისტრაციის შენობის დაბომბვა ]] [[ფაილი:Kharkiv_Oblast_after_shelling_(6).jpg|მინი|300x300პქ|ხარკივის ოლქის საცხოვრებელი შენობების დაბომბვა]] 25 თებერვალს [[Amnesty International]]-მა განაცხადა, რომ რუსეთის ძალებმა „გამოიჩინეს მშვიდობიანი მოსახლეობის სიცოცხლეების უგულველყოფა ბალისტიკური რაკეტების და სხვა ფეთქებადი იარაღის გამოყენებით მჭიდროდ დასახლებულ არეებში“. დამატებით, რუსეთმა სიცრუით განაცხადა, რომ მხოლოდ მართვად იარაღს იღენებდნენ. [[ვუჰლედარი|ვუჰლედარის]], [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ხარკივისა]] და [[უმანი|უმანის]] ბრძოლებში, [[Amnesty International]]-მა განაცხადა,რომ რუსები ცეცხლს განურჩევლად ხსნიდნენ და ეს იყო ომის დანაშაული.<ref name="AI_RU_military_indiscriminate_attacks2" /> უმანზე თავდასხმა დაიწყო 07:00 საათზე (UTC), 24 თებერვალს, დაიღუპა ერთი მშვიდობიანი და დაზიანდა რესტორანი, ხარკივს შეუტიეს 08:00-ზე, რაკეტა საცხოვრებელი შენობებს შორის დაეცა და ერთი მშვიდობიანი პირი შეიწირა.<ref name="AI_RU_military_indiscriminate_attacks2">{{cite web |title=Russian military commits indiscriminate attacks during the invasion of Ukraine |website=[[Amnesty International]] |date=25 February 2022 |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |access-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225151333/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |archive-date=25 February 2022 |url-status=live }}</ref> 1 და 2 მარტს რუსულმა არტილერიამ შეუტია [[მარიუპოლი|მარიუპოლის]] მჭიდროდ დასახლებულ სამეზობლოებს, დაბომბვა თითქმის 15 საათი გაგრძლედა. სამეზობლოს მნიშვნელოვანი ნაწილი დაინგრა და, მერის რწმუნებულის განცახადებით, „სულ მცირე ასობით ადამიანი დაიღუპა.“<ref name="gunter2">{{cite news|last1=Gunter|first1=Joel|date=2 March 2022|title=Ukrainian city of Mariupol 'near to humanitarian catastrophe' after bombardment|agency=bbc.com|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60585603|url-status=live|access-date=2 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302202213/https://www.bbc.com/news/world-europe-60585603|archive-date=2 March 2022}}</ref><ref>{{cite web|last=|first=|date=2 March 2022|title=Hundreds feared dead from 15-hour Russian attack on Mariupol, Ukraine|url=https://nypost.com/2022/03/02/hundreds-feared-dead-in-mariupol-ukraine-from-russian-shelling/|access-date=2 March 2022|website=[[New York Post]]|archive-date=2 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302184258/https://nypost.com/2022/03/02/hundreds-feared-dead-in-mariupol-ukraine-from-russian-shelling/|url-status=live}}</ref> 3 მარტს [[გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი|გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა]] განაცხადა, რომ შეჭრის პირველ კვირაში სულ მცირე 1006 სამოქალაქო პირი დაიღუპა, თუმცა ასევე ითქვა, რომ „ნამდვილი მონაცემები ბევრად მაღალი იქნებოდა.“<ref>{{cite web|url=https://ukraine.un.org/en/173923-ukraine-civilian-casualties-2400-3-march-2022|title=Ukraine: Civilian casualties as of 24:00 3 March 2022|work=[[Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights]]|date=3 March 2022|access-date=4 March 2022|archive-date=5 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220305093826/https://ukraine.un.org/en/173923-ukraine-civilian-casualties-2400-3-march-2022|url-status=live}}</ref> 6 მარტს [[ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია|WHO]]-მ განაცხადა, რომ უკრაინაში რუსები თავს დაეხსნენ სამედიცინო დაწესებულებებს. [[ტედროს ადანომ გებრეისუსი|ტედროს ადანომ გებრეისუსმა]] თქვა, რომ „სამედიცინო ცენტრებზე თავდასხმა ან სამედიცინო პირების ნეიტრაილიტეტის უგულველყოფა საერთაშორისო ჰუმანიტარული კანონის დარღვევაა“.<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-health-centres-have-been-attacked-who-chief-says-2022-03-06/|title=Ukraine health centres have been attacked, WHO chief says|work=[[Reuters]]|date=6 March 2022|access-date=6 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308195922/https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-health-centres-have-been-attacked-who-chief-says-2022-03-06/|url-status=live}}</ref> ====კლასტერული შეიარაღების გამოყენება==== 24 თებერვალს 10:30 საათზე, რუსეთი თავს დაესხა [[ვუჰლედარი|ვუჰლედარს]] 9M79 რაკეტით, რაკეთა დაეცა საავადმყოფოს გვერდით და მოკლა სამი მშვიდობიანი მოქალაქე. [[Amnesty International]]-მა ეს დაახასიათა, როგორც „საეთაშორისო ჰუმანიტარული კანონისა და საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა კანონის დარღვევის უტყუარი მტკიცებულება“ რუსული ძალების მიერ.<ref name="AI_RU_military_indiscriminate_attacks">{{cite web |title=Russian military commits indiscriminate attacks during the invasion of Ukraine |website=[[Amnesty International]] |date=25 February 2022 |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |access-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225151333/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |archive-date=25 February 2022 |url-status=live }}</ref> [[Human Rights Watch]] (HRW)-მ დაადგინამ რომ ვულჰედარის საავადმყოფოს თავს დაესხნენ 9N123 კლასტერული შეიარაღებით, რომელიც აკრძალული იარაღია, [[კონვენცია კლასტერული იარაღის შესახებ|კლასტერული იარაღის კონვენციის]] მიხედით, მისი გრძელვადიანი ხიფათის გამო სამოქალაქო პირების მიმართ. 9N123 შეიცავს ორმოცდაათ 9N24 ინდივიდუალურ სუბამუნიციას, რომელებიც იშლება 316 პატარა ბომბად. HRW-მ ეს ანალიზი დაამყარა საავადმყოფოსა და [[დონეცკის ოლქი|საოლქო]] ადმინისტრაციებთან კონტაქტის შემდეგ, ასევე ფოტოგრაფიული სამხილებით. HRW-მ რუსეთს მოთხოვა შეეჩერებინათ „შეტევების განხორციელება, რომელიც განურჩევლად კლავს და აზიანებს“.<ref name="HRW_UA_RU_cluster_munition2">{{cite web |title=Ukraine: Russian Cluster Munition Hits Hospital – 4 Civilians Killed, 10 Wounded |website=[[Human Rights Watch]] |date=25 February 2022 |url=https://www.hrw.org/news/2022/02/25/ukraine-russian-cluster-munition-hits-hospital |access-date=26 February 2022 |archive-url=https://archive.today/20220226170208/https://www.hrw.org/news/2022/02/25/ukraine-russian-cluster-munition-hits-hospital |archive-date=26 February 2022 |url-status=live }}</ref> რუსეთის ფედერაციის პრესმდივანმა, [[დიმიტრი პესკოვი|დიმიტრი პესკოვმა]] უარყო ეს ინფორმაცია და თქვა, რომ ასეთი შეიარაღება [[უკრაინის შეიარაღებული ძალები|უკრაინის შეიარაღებულ ძალებს]] აქვს.<ref>{{cite web|language=ru|url=https://ria.ru/20220301/bomby-1775810964.html|title=В Кремле опровергли сведения об использовании на Украине кассетных бомб|trans-title=The Kremlin denied reports of the use of cluster bombs in Ukraine|website=РИА Новости|date=4 March 2022|access-date=6 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301114351/https://ria.ru/20220301/bomby-1775810964.html|url-status=live}}</ref> 27 თებერვალს [[Amnesty International]]-მა დაიწყო რუსეთის მიერ კლასტერული შეიარაღების გამოყენების სამხილების ანალიზი, 220 მილიმეტრიანი [[BM-27 ურაგანი|BM-27 ურაგანის]] რაკეტიდან, რომელიც დაეცა საბავშვო ბაღს [[ოხტირკა|ოხტირკაში]], სადაც მშვიდობიანი პირები თავს აფარებდნენ 25 თებერვლიდან. დაიღუპა 3 ადამიანი, მათ შორის ბავშვი. უპილოტო საფრენი აპარატებით გადაღებები აჩვენებს ოთხი რაკეტის კვალს ბაღის სახურავზე და სამი კატეტის კვალს ბაღთან, მიწაზე, ორ დაშავებულ ან დახოცილ მშვიდობიან პირს და სისხლის გუბეებს. Amnesty International-მა გაანალიზა 65 ფოტო და ვიდეო ამ შემთვევიდან და ინტერვიუები ჩამოართვეს ადგილობრივებს.<ref name="Amnesty_UA_cluster_munitions_kill_child2">{{cite web |title=Ukraine: Cluster munitions kill child and two other civilians taking shelter at a preschool |website=[[Amnesty International]] |date=27 February 2022 |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/ukraine-cluster-munitions-kill-child-and-two-other-civilians-taking-shelter-at-a-preschool |access-date=27 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220227214717/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/ukraine-cluster-munitions-kill-child-and-two-other-civilians-taking-shelter-at-a-preschool |archive-date=27 February 2022 |url-status=live }}</ref> ''[[Bellingcat]]-''მა განაცხადა, რომ [[9M27K]] რაკეტის ნარჩენები იპოვეს საბავშვო ბაღიდან 200 მეტრის მოშორებით, აღმოსავლეთით. რუსული ძლაები განლაგებული იყვნენ ოხტირკას დასავლეთით. Amnesty-იმ რაკეტის ტიპი დაახასიათა, როგორც „არამართული და საყოვეთაოდ ცნობილი, როგორც არაზუსტი“, და თავდასხმას პოტენციური ომის დანაშაული უწოდა, რომელიც უნდა გამოიძიონ.<ref name="Amnesty_UA_cluster_munitions_kill_child2" /> 4 მარტს [[Human Rights Watch]]-მა განაცხადა: „რუსეთის ძალებმა კლასტერული შეიარაღება ხარკივში სულ მცირე სამ საცხოვრებელ ზონას ესროლეს“ 28 თებერვალს, დაიღუპა სულ მცირე 3 მშვიდობიანი პირი.<ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/news/2022/03/04/ukraine-cluster-munitions-launched-kharkiv-neighborhoods|title=Ukraine: Cluster Munitions Launched Into Kharkiv Neighborhoods|work=[[Human Rights Watch]]|date=4 March 2022|access-date=4 March 2022|archive-date=13 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220313140732/https://www.hrw.org/news/2022/03/04/ukraine-cluster-munitions-launched-kharkiv-neighborhoods|url-status=live}}</ref> ====ჰუმანიტარულ დერეფნებზე თავდასხმა==== [[ფაილი:Victim_of_a_Russian_attack_in_Mariupol.jpg|მარჯვნივ|მინი|267x267პქ|უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ გავრცელებული ფოტო, რომელიც რუსული დაბომბვის მსხვერპს გვიჩვენებს მარიუპოლში, მარტში]] [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყისას]] განცოხრციელდა ჰუმანიტარული ევაკუაციის დერეფნის შექმნის მცდელობები, თუმცა ისინი წარუმატებელი აღმოჩნდა, რადგან მათ მიზანში იღებდა და თავს ესხმოდა რუსეთი. 5 მარტს გამოცხადდა ხუთსაათიანი ცეცლის შეწყვეტა, თუმცა ევაკუაცია მალევე შეწყდა, რადგან არტილერია კვლავ ისროდა, ცეცხლის შეწყვეტის გამოცხადებოს მიუხედავად.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60629851|title=Siege of Mariupol: Fresh Russian attacks throw evacuation into chaos|work=[[BBC News]]|first=Joel|last=Gunter|date=5 March 2022|access-date=5 March 2022|archive-date=6 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220306024228/https://www.bbc.com/news/world-europe-60629851|url-status=live}}</ref> მეორე დღეს [[წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტი|წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტმა]] (ICRC) გამოაცხადა ევაკუაციის მეორე მცდელობის წარუმატებლობის შესახებ.<ref>{{cite news|date=6 March 2022|title=Ukraine: Second attempt to evacuate civilians from Mariupol fails — live updates {{!}} DW {{!}} 6 March 2022|work=[[Deutsche Welle]]|url=https://www.dw.com/en/ukraine-second-attempt-to-evacuate-civilians-from-mariupol-fails-live-updates/a-61030032|url-status=live|access-date=6 March 2022|archive-url=https://archive.today/20220306161124/https://www.dw.com/en/ukraine-second-attempt-to-evacuate-civilians-from-mariupol-fails-live-updates/a-61030032|archive-date=6 მარტი 2022}}</ref> 7 მარტს ICRC-მა განაცხადა, რომ ევაკუაციის ერთ-ერთი მარშრუტი რუსულმა ძალებმა დანაღმეს.<ref>{{cite news|last=Rahman|first=Khaleda|date=7 March 2022|title=Evacuation Route Offered to Fleeing Ukrainians Was Mined—Red Cross|work=[[Newsweek]]|url=https://www.newsweek.com/evacuation-route-offered-fleeing-ukrainians-mined-1685418|url-status=live|access-date=7 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309083754/https://www.newsweek.com/evacuation-route-offered-fleeing-ukrainians-mined-1685418|archive-date=9 March 2022}}</ref> 7 მარტს, მარიუპოლის ალყისას, აშშ-ის ელჩმა [[ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია|ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციაში]], [[მაიკლ კარპენტერი|მაიკლ კარპენტერმა]], აღწერა ორი ინციდენტი, რომლებსაც ომის დანაშაულები უწოდა, მან განაცხადა, რომ ორივე შემთხვევაში რუსებმა დაბომბეს წინასწარ შეთანხმებული და დაწესებული დერეფნები მაშინ, როდესაც მათ გამოყენებას სამოქალაქო პირები ცდილობდნენ.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/03/07/russia-ukraine-war-us-collecting-evidence-of-possible-war-crimes-nbc-reports.html|title=U.S. is collecting evidence of possible Russian war crimes in Ukraine|last=Mangan|first=Dan|date=7 March 2022|website=cnbc.com|publisher=[[CNBC]]|access-date=7 March 2022|quote=|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309131213/https://www.cnbc.com/2022/03/07/russia-ukraine-war-us-collecting-evidence-of-possible-war-crimes-nbc-reports.html|url-status=live}}</ref> ====თერმობარული (ვაკუუმის) ბომბები==== 28 თებერვალს [[ოქსანა მარკაროვა|ოქსანა მარკაროვამ]] განაცხადა, რომ რუსეთმა გამოიყენა [[თერმობარული ბომბი]] [[ოხტირკა|ოხტირკაში]].<ref name="Reuters2">{{cite web|title=Ukraine's ambassador to U.S. says Russia used a vacuum bomb on Monday|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraines-ambassador-us-says-russia-used-vacuum-bomb-monday-2022-02-28/|publisher=[[Reuters]]|last=Zengerle|first=Patricia|access-date=28 February 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301002014/https://www.reuters.com/world/europe/ukraines-ambassador-us-says-russia-used-vacuum-bomb-monday-2022-02-28/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Oil depot burns after artillery shelling in Okhtyrka, Sumy Oblast. Mayor Pavlo Kuzmenko reported that Russian occupiers dropped a vacuum bomb. This type of weapon is known as the most deadly non-nuclear bomb, producing high-temperature explosions.|url=https://twitter.com/KyivIndependent/status/1498282971412979713|website=[[Twitter]]|publisher=[[The Kyiv Independent]]|access-date=28 February 2022|archive-date=28 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228130512/https://twitter.com/KyivIndependent/status/1498282971412979713|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|date=28 February 2022|title=Ukraine's ambassador to U.S. says Russia used a vacuum bomb on Monday|work=National Post|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://archive.today/20220228235439/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|archive-date=28 February 2022}}</ref> საერთაშორისო სამართალი არ კრძალავს თერბობარულ შეიარაღების, საწვავ-საჰაერო ფეთქებად მოწყობილებების ან ვაკუუმის ბომბების სამხედრო სამიზნეების წინააღმდეგ გამოყენებას.<ref name="ABC_Thermobafic2">{{cite news|date=1 March 2022|title=Ukraine's ambassador to US says Russia used a vacuum bomb, international groups say banned cluster munitions used to strike shelter|publisher=Australian Broadcasting Corporation|url=https://www.abc.net.au/news/2022-03-01/ukraine-ambassador-us-russia-used-vacuum-bomb-cluster-munitions/100870638|url-status=live|access-date=4 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312172218/https://www.abc.net.au/news/2022-03-01/ukraine-ambassador-us-russia-used-vacuum-bomb-cluster-munitions/100870638|archive-date=12 March 2022}}</ref><ref name="Hanson2">{{cite web|last1=Hanson|first1=Marianne|title=What are thermobaric weapons? And why should they be banned?|url=https://theconversation.com/what-are-thermobaric-weapons-and-why-should-they-be-banned-178289|website=The Conversation|access-date=4 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308160414/https://theconversation.com/what-are-thermobaric-weapons-and-why-should-they-be-banned-178289|url-status=live}}</ref> მათი გამოყენება აკრძალულია მშვიდობიანი მოქალაქეების წინააღმდეგ [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაეროს]] (UN) კონვენციით ზოგიერთ კონვენციურ იარაღზე (CCW).<ref name="Lawfire2">{{cite journal|last1=Dunlap|first1=Charlie|title=The Ukraine crisis and the international law of armed conflict (LOAC): some Q & A|journal=Lawfire|date=27 February 2022|url=https://sites.duke.edu/lawfire/2022/02/27/the-ukraine-crisis-and-the-international-law-of-armed-conflict-loac-some-q-a/|access-date=4 March 2022|archive-date=4 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304042652/https://sites.duke.edu/lawfire/2022/02/27/the-ukraine-crisis-and-the-international-law-of-armed-conflict-loac-some-q-a/|url-status=live}}</ref> მარკაროვამ განაცხადა, რომ თერმობარული იარაღის გამოყენება [[ჟენევის კონვენციები|ჟენევის კონვენციების]] დარღვევაა.<ref>{{cite web|title=Live Updates / Russia-Ukraine war live updates: Russia investigated for war crimes as peace talks stall|url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-war-live-updates-n1290293|publisher=[[NBC News]]|access-date=1 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301001232/https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-war-live-updates-n1290293|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Ukraine's ambassador to U.S. says Russia used a vacuum bomb on Monday|newspaper=[[National Post]]|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://archive.today/20220228235439/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|archive-date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine's ambassador to the US accused Moscow of using a vacuum bomb in its invasion * Ukrainian President Volodymyr Zelensky said states that commit war crimes shouldn't get a permanent UNSC seat.|url=https://www.jpost.com/international/article-698953|publisher=[[The Jerusalem Post]]|last=Reich|first=Aaron|date=1 March 2022|access-date=1 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301000615/https://www.jpost.com/international/article-698953|url-status=live}}</ref> [[თეთრი სახლი|თეთრი სახლის]] პრესის მდივანმა, [[ჯენ ფსაკი|ჯენ ფსაკიმ]], განაცხადა, რომ მას არ ჰქონდა რუსების მიერ მსგავსი იარაღის გამოყენების დამადასტურებელი ცნობები და თქვა: „თუ ეს სიმართლეა, ეს პოტენვიურად იქნება ომის დანაშაული“.<ref name="Reuters2" /> თავდასხმამ გაანადგურა უკრაინული სამხედრო ბაზა დამოკლა 70 სამხედრო.<ref name=":1b2">{{cite web|title=Russia used powerful vacuum bomb on Ukraine, envoy says|url=https://www.politico.eu/article/russia-vacuum-bomb-ukraine-invasion/|author1=Camille Gijs|author2=Douglas Busvine|publisher=[[Politico]]|date=1 March 2022|access-date=2 March 2022|archive-date=3 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220303231910/https://www.politico.eu/article/russia-vacuum-bomb-ukraine-invasion/|url-status=live}}</ref> ===ატომურ ელექტროსადგურებზე თავდასხმა=== 3 მარტს რუსული ძალები [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიის ატომურ ელექტროსადგურს]], ევროპის უდიდეს ელქტროსადგურს, არტილერიით დაესხნენ თავს.<ref>{{cite news|date=March 4, 2022|title=Security Council debates Russian strike on Ukraine nuclear power plant|work=UN News|url=https://news.un.org/en/story/2022/03/1113302|access-date=March 6, 2022}}</ref> დაბომბვამ დააზიანა რამდენიმე შენობა, მათ შორის პირველი ბლოკი. გაჩნდა ხანძარი, რომელიც მალევე ჩააქრეს.<ref>{{cite news|date=4 March 2022|title=IAEA puts its Incident and Emergency Centre in full 24/7 response mode|work=[[Ukrayinska Pravda]]|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328050/|url-status=live|access-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304061909/https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328050/|archive-date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|last=Kalatur|first=Anastasiya|date=4 March 2022|title=Ministry of the Ecology: The events at Zaporizhzhya nuclear power plant may trigger a disaster not only in Europe, but all over the world|work=[[Ukrayinska Pravda]]|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328016/|url-status=live|access-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304063928/https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328016/|archive-date=4 March 2022}}</ref> იმავე დღეს, [[აშშ-ის საელჩო უკრაინაში|აშშ-ის საელჩომ უკრაინაში]] ატომური ელექტროსადგურის დაბომბვას ომის დანაშაული უწოდა.<ref name="CBS_US_calls2">CBS NEWS app,CBS News Live, World section (3 March 2022) "US calls Russian attack on Ukraine nuclear power plant a "War Crime"</ref> იმავე დღეს [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკიმ]] [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინი]] დაადანაშაულა „ბირთვული ტერორის“ წამოწყებაში.<ref name="CBS_US_calls2" /> საერთაშორისო სამართალზე დაყრდნობით, თავდასხმამ დაარღვია საერთაშორისო სამართლის ნორმები, თუმცა, სავარაუდოდ, არ არის ომის დანაშაული.<ref>{{cite web|last1=Dannenbaum|first1=Tom|title=The Attack at the Zaporizhzhia Nuclear Plant and Additional Protocol I|url=https://lieber.westpoint.edu/attack-zaporizhzhia-nuclear-plant/|website=Lieber Institute West Point|access-date=16 March 2022|date=13 March 2022|archive-date=13 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220313184942/https://lieber.westpoint.edu/attack-zaporizhzhia-nuclear-plant/|url-status=live}}</ref> === ომის პატიმრებთან მოპყრობა === რუსი ტყვეების რამდენიმე ვიდეო გავრცელდა სოციალურ მედიაში.<ref>{{cite web|title=Demoralised Russian soldiers tell of anger at being 'duped' into war|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/04/russian-soldiers-ukraine-anger-duped-into-war|first=Luke|last=Harding|work=[[The Guardian]]|date=4 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309010713/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/04/russian-soldiers-ukraine-anger-duped-into-war|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine parades Russian troops captured during invasion before cameras|url=https://www.timesofisrael.com/ukraine-parades-russian-troops-captured-during-invasion-before-cameras/|first=Daphne|last=Rousseau|publisher=[[The Times of Israel]]|date=7 March 2022|access-date=8 March 2022|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309142445/https://www.timesofisrael.com/ukraine-parades-russian-troops-captured-during-invasion-before-cameras/|url-status=live}}</ref> ეს ვიდეოები შესაძლოა არღვევენ [[ჟენევის მესამე კონვენცია|ჟენევის მესამე კონვენციის]] მეცამეტე მუხლს, რომელიც აცხადებს, რომ ომის პატიმრები დაცული უნდა იყვნენ „შეურაწყოფებისა და საჯარო ცნობისმოყვარეობის წინააღმდეგ“.<ref>{{cite web|title=Russian Prisoners and Ukrainian Soldiers Describe Two Sides of the Conflict|url=https://www.nytimes.com/2022/03/05/world/europe/ukraine-russia-soldiers-war.html|first=Andrew E.|last=Kramer|work=[[The New York Times]]|date=5 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309095053/https://www.nytimes.com/2022/03/05/world/europe/ukraine-russia-soldiers-war.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Prisoners of war: What the Geneva convention rules are on how they should be treated and their rights|url=https://www.walesonline.co.uk/news/world-news/prisoners-war-what-geneva-convention-23274468|first=Tom|last=Blackburn|publisher=[[Wales Online]]|date=3 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308005230/https://www.walesonline.co.uk/news/world-news/prisoners-war-what-geneva-convention-23274468|url-status=live}}</ref> 7 მარტს [[Amnesty International]]-მა განაცხადა, რომ „აუცილებელია ყველა მხარემ დაიცვას ომის პატიმართა უფლებები“ და თქვეს, რომ ამ ვიდოებმა შესაძლოა რუსეთისაგან შურისძიება გამოიწვიოს.<ref>{{cite web|title=Russia/Ukraine: Prisoners of war must be protected from public curiosity under Geneva Convention|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/russia-ukraine-prisoners-of-war-must-be-protected-from-public-curiosity-under-geneva-convention/|publisher=[[Amnesty International]]|date=7 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308224159/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/russia-ukraine-prisoners-of-war-must-be-protected-from-public-curiosity-under-geneva-convention/|url-status=live}}</ref> [[Human Rights Watch]]-მა გააკრიტიკა უკრაინის მიერ ომის ტყვეების მოპყრობა.<ref>{{Cite web|date=2022-03-16|title=Ukraine: Respect the Rights of Prisoners of War|url=https://www.hrw.org/news/2022/03/16/ukraine-respect-rights-prisoners-war|access-date=2022-03-19|website=Human Rights Watch|language=en}}</ref> === ძარცვა === რუსი სამხედროები ძარცვავენ სახლებს, ბანკებსა და მაღაზიებს [[ხერსონი|ხერსონში]], უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ მოისმინეს რუსების სატელეფონო საუნბარი, რომელშიც რუსი სამხედროები ამაყობდნენ ქალაქის სახლებისა და მაღაზიების გაძარცვით.<ref>{{cite news|author=Liza Rozovsky|date=March 3, 2022|title=Panic in First Captured Ukrainian City: 'Russians Are Entering Houses, There's Looting'|work=Haaretz|url=https://www.haaretz.com/world-news/europe/.premium-panic-in-captured-ukrainian-city-russians-are-entering-houses-there-s-looting-1.10651066|access-date=March 6, 2022}}</ref> === დეპორტაციები === რუსულმა ძალებმა ძალის გამოყენებით დაადეპორტირეს ათასობით მშვიდობიანი მოქალქე [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყისას]].<ref>{{Cite web|date=2022-03-20|title=US decries ‘disturbing’ accounts of Ukrainians deported to Russia|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/20/us-decries-disturbing-accounts-of-ukrainians-deported-to-russia|access-date=2022-03-22|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref> უკარინის საგარეო საქმეთა სამინისტროზე დაყრდნობით, რუსებმა არალეგალურად გაყარეს 2 389 უკრაინის მოქალაქე ბავშვი [[დონეცკის ოლქი|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკის]] ოლქებიდან.<ref>{{Cite web|date=2022-03-22|title=Ukraine war: Kyiv claims Moscow forcefully deporting thousands of Ukrainian children to Russia|url=https://news.sky.com/story/ukraine-war-kyiv-claims-moscow-forcefully-deporting-thousands-of-ukrainian-children-to-russia-12572666|access-date=2022-03-22|website=Sky News|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-03-23|title=Russia is kidnapping children in Ukraine, says US embassy|url=https://www.scmp.com/news/world/russia-central-asia/article/3171461/russia-kidnapping-children-ukraine-says-us-embassy|access-date=2022-03-22|website=South China Morning Post|language=en}}</ref> სამოქალაქო პირების დეპორტაციას კრძალავს [[ჟენევის მეოთხე კონვენცია|ჟენევის მეოთხე კონვენციის]] 49-ე მუხლი. === სამოქალაქო პირებზე თავდასხმა === ==== საავადმყოფოებსა და სხვა სამედიცინო დაწესებულებებზე თავდასხმა ==== 17 მარტს [[World Health Organization|მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ]] (WHO) განაცხადა 43 დადასტურებული შემთხვევის შესახებ, რომლებშიც რუსები თავს დაესხნენ ჯანდაცვის სისტემას, სამედიცინო დაწესებულებების, პაციენტებისა და ჯანდაცვის მუშაკების ჩათვლით, 24 თებერვლის შემდეგ.<ref>{{Cite news|title=At least 43 attacks on health-care facilities and patients in Ukraine, WHO says|language=en-US|newspaper=Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/17/ukraine-attacks-hospitals-clinics-health-care-russia/|access-date=2022-03-19|issn=0190-8286}}</ref><ref>{{cite web|last=Gonzalez|first=Oriana|date=11 March 2022|title=WHO: At least 41 Ukraine health facilities attacked since Russian invasion began|url=https://www.axios.com/russia-attack-ukraine-hospitals-who-0a2746e5-4502-4984-a385-944960c62a0e.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314042455/https://www.axios.com/russia-attack-ukraine-hospitals-who-0a2746e5-4502-4984-a385-944960c62a0e.html|archive-date=14 March 2022|access-date=14 March 2022|website=Axios}}</ref> ===== მარიუპოლის საავადმყოფოზე თავდასხმა ===== 9 მარტს რუსულმა ძალებმა დაბომბეს სამშობიარო და ბავშვთა საავადმყოფო [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]].<ref>{{Cite news|date=9 March 2022|title=Ukraine war: Maternity hospital hit by Russian air strike|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60675599|url-status=live|access-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309204706/https://www.bbc.com/news/world-europe-60675599|archive-date=9 March 2022}}</ref> საავადმყოფო განადგურდა.<ref>{{cite web|title=Ukraine war: Aftermath of Mariupol hospital shelling|url=https://news.sky.com/video/ukraine-war-aftermath-of-mariupol-hospital-shelling-12561770|access-date=9 March 2022|website=[[Sky News]]|archive-date=10 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220310014831/https://news.sky.com/video/ukraine-war-aftermath-of-mariupol-hospital-shelling-12561770|url-status=live}}</ref> სამი ადამიანი დაიღუპა, მათ შორის ახალგაზრდა გოგო, და 16 ადამიანი დაშავდა. ოფიციალურმა პირებმა განაცხადეს, რომ მეტი პაციენტი და სამედიცინო პერსონალი იყო ნანგრევებში მოყოლილი.<ref>{{cite news|author=AFP|date=March 10, 2022|title=EU condemns Russian bombing of Mariupol maternity hospital as a ‘war crime’|work=Times of Israel|url=https://www.timesofisrael.com/eu-condemns-russian-bombing-of-mariupol-maternity-hospital-as-a-war-crime/|access-date=March 11, 2022}}</ref> [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონმა]] დაბომბვას „უზნეო“ უწოდა.<ref>{{cite web|date=9 March 2022|title=UK's Johnson condemns reported Mariupol hospital attack|url=https://www.euronews.com/2022/03/09/uk-ukraine-crisis-johnson-mariupol|access-date=9 March 2022|website=[[euronews]]|archive-date=10 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220310014818/https://www.euronews.com/2022/03/09/uk-ukraine-crisis-johnson-mariupol|url-status=live}}</ref> [[დმიტრო კულება|დმიტრო კულებამ]] დაბომბვას „უეჭველი ომის დანაშაული“ უწოდა.<ref>{{Cite web|title=Dmytro Kuleba twitter|url=https://twitter.com/dmytrokuleba/status/1501597722171875331|access-date=10 March 2022|website=Twitter|archive-date=10 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220310012827/https://twitter.com/DmytroKuleba/status/1501597722171875331|url-status=live}}</ref> რუსეთმა განაცხადა, რომ დაშავებული ფეხმძიმე ქალი „დაქირავებული მსახიობი“ იყო.<ref name="Sky12">{{cite news|last1=Hayes|first1=Andy|date=16 March 2022|title=Ukraine war: People buried under rubble after Mariupol theatre sheltering hundreds is hit by Russian bomb, officials say|work=Sky News|url=https://news.sky.com/story/ukraine-war-mariupol-theatre-where-hundreds-of-people-sheltering-bombed-by-russian-forces-officials-claim-12567393|url-status=live|access-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220316195527/https://news.sky.com/story/ukraine-war-mariupol-theatre-where-hundreds-of-people-sheltering-bombed-by-russian-forces-officials-claim-12567393|archive-date=16 March 2022}}</ref> ამ ცრუ ინფორმაციის გავრცელება დაიწყო რუსულ ტელეგრამ არხებზე, რომლებსაც ასობით ათასი გამომწერი ჰყავთ.<ref>{{cite web|last1=Macaluso|first1=Nora|title=Social Media Posts Misrepresent Victims of Hospital Bombed in Mariupol|url=https://www.factcheck.org/2022/03/social-media-posts-misrepresent-victims-of-hospital-bombed-in-mariupol/|website=FactCheck.org|publisher=Annenberg Public Policy Center of the University of Pennsylvania|access-date=20 March 2022|date=16 March 2022}}</ref> [[რუსეთის საელჩო დიდ ბრიტანეთში|რუსეთის საელჩომ დიდ ბრიტანეთში]] [[Twitter|ტვიტერზე]] გააზიარა ტელეგრამის ეს ინფრომაცია და დაამატა, რომ ქალს „კარგი მაკიაჟი ჰქონდა“. ტვიტერმა წაშალა საელჩოს პოსტები.<ref>{{cite web|last1=Macaluso|first1=Nora|title=Social Media Posts Misrepresent Victims of Hospital Bombed in Mariupol|url=https://www.factcheck.org/2022/03/social-media-posts-misrepresent-victims-of-hospital-bombed-in-mariupol/|website=FactCheck.org|publisher=Annenberg Public Policy Center of the University of Pennsylvania|access-date=20 March 2022|date=16 March 2022}}</ref> სხვა ფეფმძიმე ქალი, რომელსაც ვიდეოში საკაცით გადაჰყავდათ, 13 მარტს დაიღუპა.<ref>{{cite news|date=14 March 2022|title=Ukraine war: Pregnant woman and baby die after hospital shelled|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|url-status=live|access-date=14 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314143240/https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|archive-date=14 March 2022}}</ref> == საერთაშორისო რეაქციები == ორი სეპარატისტული რესპუბლიკის აღიარების საპასუხოდ, დასავლეთის ქვეყნებმა დაიწყეს რუსეთის წინააღმდეგ სანქციების დაწესება. 22 თებერვალს, გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრმა [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონმა]] სანქციები გავრცელდა ბანკებზე, Rossiya Bank, Industrialny Sberegatelny Bank, General Bank, Promsvyazbank და Black Sea Bank, და პუტინის სამი მილიარდერი პარტნიორზე, კერძოდ: გენადი ტიმჩენკო, ბორის როტენბერგი და იგორ როტენბერგი.<ref>{{Cite news|date=22 February 2022|title=Ukraine: What sanctions are being imposed on Russia?|publisher=BBC|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60125659|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223145030/https://www.bbc.com/news/world-europe-60125659|archive-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=22 February 2022|title=Британия ввела санкции против 5 российских банков, Ротенберга и Тимченко|publisher=[[RBK Daily]]|url=https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/6214d9bf9a7947b1554f8abb?from=from_main_1|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222170654/https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/6214d9bf9a7947b1554f8abb?from=from_main_1|archive-date=22 February 2022}}</ref> გერმანიის კანცლერმა შოლცმა გამოაცხადა Nord Stream 2 მილსადენის სერტიფიცირების პროცესის შეჩერება.<ref>{{Cite web|title=Germany shelves Nord Stream 2 pipeline|url=https://www.politico.eu/article/germany-to-stop-nord-stream-2/|access-date=23 February 2022|language=en-US}}</ref> ევროკავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრებმა დუმის ყველა წევრი შეიტანეს შავ სიაში, რომლებმაც ხმა მისცეს სეპარატისტული რეგიონების აღიარებას, აუკრძალეს ევროკავშირის ინვესტორებს ვაჭრობა სეპარატისტულ სუბიექტებთან.<ref>{{Cite news|last=Chalmers|first=John|last2=Siebold|first2=Sabine|last3=Emmott|first3=Robin|date=22 February 2022|title=EU agrees sanctions 'to hurt Russia' over Ukraine crisis|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/eu-envoys-discuss-scope-sanctions-after-russian-move-ukraine-regions-2022-02-22/|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224033754/https://www.reuters.com/world/europe/eu-envoys-discuss-scope-sanctions-after-russian-move-ukraine-regions-2022-02-22/|archive-date=24 February 2022}}</ref> შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა [[ჯო ბაიდენი|ჯო ბაიდენმა]] VEB.RF-ზე, Promsvyazbank-სა და რუსეთის სუვერენულ ვალზე დააწესა ყოვლისმომცველი სანქციები.<ref>{{Cite web|title=What to know about new U.S. sanctions targeting Russia over Ukraine|url=https://www.cbsnews.com/news/russia-sanctions-ukraine-us-biden/|access-date=23 February 2022|language=en-US}}</ref> 24 თებერვალს ავსტრალიის პრემიერ მინისტრმა, [[სკოტ მორისონი|სკოტ მორისონმა]], გამოაცხადა მიზანმიმართული მოგზაურობის აკრძალვა და ფინანსური სანქციები რუსეთის ეროვნული უშიშროების საბჭოს რვა წევრის წინააღმდეგ.<ref>{{Cite news|last=Cave|first=Damien|date=24 February 2022|title=Live Updates: Ukraine Says Russia Has Begun Its Invasion - The New York Times|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/23/world/russia-ukraine-putin|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224051512/https://www.nytimes.com/live/2022/02/23/world/russia-ukraine-putin|archive-date=24 February 2022|issn=0362-4331}}</ref> გაეროს გენერალურმა მდივანმა [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიო გუტერეშმა]] მოუწოდა რუსეთს შეწყვიტოს აგრესია უკრაინაში, ხოლო საფრანგეთისა და აშშ-ის ელჩებმა განაცხადეს, რომ წარუდგენდნენ რეზოლუციას გაეროს უშიშროების საბჭოს 2022 წლის 25 თებერვალს,<ref>{{Cite news|last=MacNamee|first=Garreth|title='We will hold the Kremlin accountable': International anger as Russia attacks Ukraine|language=en|work=TheJournal.ie|url=https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224052048/https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref name=":23">{{Cite web|title=U.S. Says Russia Will Face U.N. Security Council Resolution|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> და გაერთიანებულმა სამეფომ დაგმო რუსეთის „არაპროვოცირებული თავდასხმა“ და დაპირდა, რომ ბრიტანეთი და მისი მოკავშირეები გადამწყვეტად უპასუხებდნენ.<ref>{{Cite news|last=Demianyk|first=Graeme|date=24 February 2022|title=Boris Johnson Condemns Russia's 'Unprovoked Attack' On Ukraine|language=en|work=HuffPost UK|url=https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29?d_id=3199306|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064549/https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29?d_id=3199306|archive-date=24 February 2022}}</ref> ბაიდენმა უწოდა თავდასხმას „არაპროვოცირებული და გაუმართლებელი“ და აღნიშნა, რომ მისი ადმინისტრაცია განიხილავს შემდგომ შესაძლო ქმედებებს.<ref>{{Cite web|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/biden-calls-putin-s-ukraine-actions-an-unprovoked-and-unjustified-attack-CGTFzK7GobHRwkC103AB|title=Biden Calls Putin's Ukraine Actions an 'Unprovoked and Unjustified' Attack|date=24 February 2022|access-date=24 February 2022}}</ref> მოსკოვის ბირჟამ დროებით შეაჩერა ყველა ვაჭრობა თავის ბაზრებზე 08:05 UTC+3 საათზე<ref>{{Cite news|last=Teterevleva|first=Anastasia|last2=Rodionov|first2=Maxim|date=February 24, 2022|title=Moscow Exchange suspends trading on all markets|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/moscow-exchange-suspends-trading-all-markets-2022-02-24/}}</ref> და განაახლა 10:00 საათზე.<ref>{{Cite news|last=Mudgill|first=Amit|date=2022-02-24|title=Russian stocks nosedive 20% as trading resumes on Moscow Exchange|work=[[The_Economic_Times]]|url=https://economictimes.indiatimes.com/markets/stocks/news/russian-stocks-nosedive-20-as-trading-resumes-on-moscow-exchange/articleshow/89794446.cms}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.moex.com/n41373/?nt=201|title=Moscow Exchange resumes trading on its markets at 10:00am|date=24 February 2022|accessdate=24 February 2022|work=[[Moscow Exchange]]}}</ref> სანქტ-პეტერბურგის საფონდო ბირჟამ ასევე შეაჩერა ვაჭრობა.<ref>{{Cite news|date=24 February 2022|title=Moscow, Saint Petersburg Exchanges Say Trading Suspended|work=[[Agence France-Presse]]|publisher=[[Barron's]]|url=https://www.barrons.com/news/moscow-stock-exchange-says-trading-suspended-01645679707?refsec=afp-news|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://archive.is/wip/SBE5A|archive-date=24 February 2022}}</ref> === საერთაშორისო ორგანიზაციები === ==== NATO ==== [[File:RAK Lakenheath U.S. F-35s land in Estonia.webm|thumb|აშშ-ის [[F-35|F-35-ები]] ამარის საჰაერო ბაზაზე ესტონეთში 27 თებერვალს.<ref>{{cite news |date=24 February 2022 |title=U.S. sending F-35s jets to Baltics, extends stay of its troops |publisher=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/us-sending-f-35s-jets-baltics-extends-stay-its-troops-2022-02-24/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/us-sending-f-35s-jets-baltics-extends-stay-its-troops-2022-02-24/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref>]] [[ბულგარეთი|ბულგარეთმა]], [[ჩეხეთი|ჩეხეთმა]], [[ესტონეთი|ესტონეთმა]], [[ლატვია|ლატვიამ]], [[ლიეტუვა|ლიეტუვამ]], [[პოლონეთი|პოლონეთმა]], [[რუმინეთი|რუმინეთმა]] და [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთმა]] გააქტიურეს NATO-ს უსაფრთხოების კონსულტაციები ჩრდილოეთ ატლანტიკური ხელშეკრულების მე-4 მუხლის მიხედვით.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=NATO vows to defend its entire territory after Russia attack |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-europe-russia-vladimir-putin-71bf9d3687e1a04f11dfb895639a13ca |access-date=25 February 2022 |website=[[AP News]]}}</ref> ესპონეთის პრემიერ მინისტრმა, [[კაია კალასი|კაია კალასმა]], განაცხადა: „რუსეთის ფართო აგრეასია საფრთხეს წარმოადგენს მთლიანი სამყაროსა და NATO-სთვის და NATO-ს კონსულტაციები მოკავშირეების უსაფრთხოების გაძლიერების შესახებ უნდა დაიწყოს NATO-ს მოკავშირეების დასაცავად. რუსეთის აგრესიის წინააღმდეგ საუკეთესო პასუხი ერთობაა.“<ref>{{cite web |date=23 February 2022 |title=Poland and Baltic countries trigger consultations under NATO article 4 |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_e828bdb524147e7b3ca4a611b767d7b4 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092134/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_e828bdb524147e7b3ca4a611b767d7b4 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref> 24 თებერვალს [[იენს სტოლტენბერგი|სტოტლენბერგმა]] განაცხადა ახალი გეგმის შესახებ, რომელიც „მოგვცემს ძალების განლაგების შესაძლებლობას, მათ შორის NATO-ს რეაგირების ძალები, სადაც საჭირო იქნებოდა.“<ref name="moreunited">{{cite news |date=24 February 2022 |title=NATO 'more united and determined than ever' after Russia's 'brutal act of war' on Ukraine |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/nato-response-russia-attack-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/nato-response-russia-attack-ukraine/ |archive-date=26 February 2022 |first1=Annabelle |last1=Timsit |first2=Emily |last2=Rauhala}}</ref> შეჭრის შემდეგ, NATO-მ დაანონსა სამხედრო განლაგეგების გაზდა<ref>{{cite web |url=https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_192404.htm |title=Statement by the North Atlantic Council on Russia's attack on Ukraine |date=24 February 2022 |access-date=1 March 2022 |quote=Today, we have held consultations under Article 4 of the Washington Treaty. We have decided, in line with our defensive planning to protect all Allies, to take additional steps to further strengthen deterrence and defence across the Alliance.}}</ref> [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთში]], რუმინეთში და პოლონეთში.<ref>{{cite web |title=NATO puts warplanes on alert, to increase troop presence on eastern flank |url=https://www.thestar.com.my/news/world/2022/02/24/nato-to-step-up-deterrence-measures-after-russian-attack-calls-summit |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.thestar.com.my/news/world/2022/02/24/nato-to-step-up-deterrence-measures-after-russian-attack-calls-summit |archive-date=26 February 2022 |website=[[The Star (Malaysia)|The Star]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Cook |first=Lorne |title=NATO leaders agree to bolster eastern forces after invasion |url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/nato-leaders-meet-reassure-allies-russia-ukraine-83105473 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://abcnews.go.com/International/wireStory/nato-leaders-meet-reassure-allies-russia-ukraine-83105473 |archive-date=26 February 2022 |website=[[ABC News]]}}</ref> გაეროს უშიშროების საბჭოს შეხვედრის შემდეგ სტოტლენბერგმა განაცხადა, რომ ისტორიაში პირველად NATO-ს რეაგირების ძალები გაიგზავნებოდა აღმოსავლეთ საზღვარზე. ძალებში შედიოდა [[უმაღლესი მომზადების გაერთიანებული დავალებათა ჯგუფი]] (VJTF), რომელსაც ამჟამად [[საფრანგეთი|საფრნგეთი]] მეთაურობს.<ref name="NATO 20220225">{{cite web |date=25 February 2022 |title=NATO Agrees To Partial Deployment Of Response Force To Eastern Member Countries |url=https://www.rferl.org/a/nato-combat-ready-force-eastern-states-russia/31723732.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.rferl.org/a/nato-combat-ready-force-eastern-states-russia/31723732.html |archive-date=26 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[RadioFreeEurope]]/RadioLiberty}}</ref> ასევე განაცხადეს, რომ NATO-ს ქვეყნები უკრაინაში გაგზავნიდნენ იარაღებს, მათ შორის საჰაერო თავდაცვის მოწყობილობებს. [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ 24 თებერვალს განაცხადა, რომ ევროპაში განლაგებულ 5 000 ამერიკელ სამხედროს შეუერთდებოდა კიდევ დამატებით 7 000 სამხედრო.<ref name="NATO 20220225" /> NATO-ს ძალებში შედის [[USS Harry S. Truman|USS ''Harry S. Truman'']]-ის [[ავიამზიდის დამრტყმელი ჯგუფი 8]], რომელიც [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვაში]] შევიდა ერთი კვირით ადრე. ავიამზიდის დამრტყმელი ჯგუფი გადავიდა NATO-ს მმართველობის ქვეშ [[ცივი ომი|ცივი ომის]] შემდეგ პირველად.<ref>{{cite web |last1=Coleman |first1=Julie |date=25 February 2022 |title=NATO takes command of US carrier strike group as allies send more jets and warships to deter Russia's threat against Ukraine |url=https://news.yahoo.com/nato-takes-command-us-carrier-190427482.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://news.yahoo.com/nato-takes-command-us-carrier-190427482.html |archive-date=26 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[Business Insider]]}}</ref> 27 თებერვალს [[ოლაფ შოლცი|ოლაფ შოლცმა]] განაცხადა, რომ გერმანიის თავდაცვის ბიუჯეტი გაიზრდებოდა 100 მილიარდი ევროთი (113 მილიარდი აშშ დოლარი)<ref>{{cite web |title=Germany commits 100 billion euros to new armed forces fund |url=https://www.msn.com/en-us/news/world/germany-commits-100-billion-euros-to-new-armed-forces-fund/ar-AAUmRRo|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.msn.com/en-us/news/world/germany-commits-100-billion-euros-to-new-armed-forces-fund/ar-AAUmRRo|archive-date=27 February 2022 |website=[[MSN]] |publisher=[[Associated Press]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> და განაცხადა: „უკრაინაში შეჭრით ჩვენ ახალ ერაში ვართ.“ თავდაცვის ბიუჯეტის გაზრდით გერმანიის თავდაცვის ბიუჯეტი მშპ-ს 2% გახდა და დააკმაყოფილა NATO-ს მოთხოვნა, რომელიც 2024 წლამდე უნდა შეასრულოს ყველა წევრმა.<ref>{{cite web |title=Germany to Boost Military Spending in Latest Historic Shift |url=https://finance.yahoo.com/news/germany-lift-defense-spending-latest-113940829.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://finance.yahoo.com/news/germany-lift-defense-spending-latest-113940829.html |archive-date=27 February 2022 |website=[[Bloomberg News]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> ==== ევროპის კავშირი ==== [[File:European Union member states and candidates v2.svg|thumb|[[ევროკავშირი]]: {{Legend|#3F48CC|ამჟამინდელი წევრები}} {{Legend|#48cc3f|მოლაპარაკებები გაწევრიანებაზე}} {{legend|#71f268|წევრობის კანდიდანტები}} {{Legend|#FFD833|აპლიკანტი ქვეყნები}} {{Legend|#FF9130|პოტენციური კანდიდანტები}} {{Legend|#808080|ყოფილი წევრები}}]] 27 თებერვალს ევროპის კომისიის პრეზიდენტმა ურსულა ფონ დერ ლეიენმა განააცხადა, რომ ევროკავშირი აკრძალაბდა სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებად მედიებს, [[RT (TV Network)|RT]]-სა და [[Sputnik (news agency)|Sputnik]]-ს, დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის საპასუხოდ.<ref>{{cite news |last1=Kayali |first1=Laura |title=EU to ban Russia's RT, Sputnik media outlets, von der Leyen says |url=https://www.politico.eu/article/ursula-von-der-leyen-announces-rt-sputnik-ban/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.politico.eu/article/ursula-von-der-leyen-announces-rt-sputnik-ban/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=[[Politico]] |date=27 February 2022}}</ref> მან ასევე განაცდა, რომ ევროკავშირი უკრაინისთვის იყიდიდა სამხედრო აღჭურვილობასა და იარაღს.<ref>{{cite news |title='Watershed moment': EU to buy and deliver weapons to Ukraine |url=https://www.euronews.com/2022/02/27/eu-to-buy-and-deliver-weapons-to-ukraine-the-first-time-the-bloc-has-financed-military-sup |access-date=27 February 2022 |work=[[Euronews]] |date=27 February 2022}}</ref> 28 თებერვალს [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენკიმ]] [[ევროკავშირი|ევროკავშირში]] გაწევირანება სწრაფი წესით მოითხოვა. მალე გავრცელდა დოკუმენტის ხელისმოწერის ფოტოებიც.<ref>{{cite news |title=Zelensky asks to join the European Union |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/russia-ukraine-war-putin-news/ |newspaper=[[The Washington Post]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> მალევე, 2 მარტს, [[საქართველო|საქართველომაც]] შეიტანა განაცხადი დაჩქარებული წესით ევროკავშირში გაწევრიანების შესახებ.<ref>[https://1tv.ge/news/irakli-kobakhidze-qartuli-ocnebis-politikurma-gundma-miigho-gadawyvetileba-evrokavshiris-wevrobis-kandidatis-statusis-misaghebad-ganackhadi-dauyovnebliv-waradginos/ ირაკლი კობახიძე - „ქართული ოცნების“ პოლიტიკურმა გუნდმა მიიღო გადაწყვეტილება, ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსის მისაღებად განაცხადი დაუყოვნებლივ წარადგინოს]</ref> 3 მარტს განაცხადს ხელი მოაწერა საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა [[ირაკლი ღარიბაშვილი|ირაკლი ღარიბაშვილმა]].<ref>[https://1tv.ge/news/irakli-gharibashvilma-saqartvelos-evrokavshirshi-wevrobis-ganackhads-kheli-moawera-video/ ირაკლი ღარიბაშვილმა საქართველოს ევროკავშირში წევრობის განაცხადს ხელი მოაწერა]</ref> ევროკავშირის წევრობაზე განაცხადი შეიტანა [[მოლდოვა|მოლდოვამაც]]. ==== ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია (OSCE) ==== 23 თებერვალს, [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის]] აღიარების შემდეგმ [[ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია|OSCE]]-ს პოლონელმა თავმჯდომარემ სასწრაფოდ მოიწვია ორგანიზაციის მუდმივი საბჭო სიტუაციის განსახილად. პოლონეთის მინისტრებმა განაცხადეს, რომ პუტინის ქცევებმა დაარღვია [[მინსკის ხელშეკრულება|მინსკის შეთანხმება]].<ref name=":44">{{cite web|title=Special OSCE Permanent Council meeting held following Russian decision to recognize parts of Donetsk and Luhansk regions of Ukraine as independent|url=https://www.osce.org/chairmanship/512857|access-date=4 March 2022|website=www.osce.org}}</ref> 24 თებერვალს OSCE-ს გენერალურმა მდივანმა და თავმჯდომარემ, რომელიც ამავდროულად პოლონეთის საგარეო საქმეთა მინისტრია, [[ზბიგნიევ რაუ|ზბიგნიევ რაუმ]], განაცხადა, რომ რუსეთმა დაიწყო სამხედრო ოპერაციები უკრაინაში, რომელსაც მკაცრად გმობდნენ.<ref>{{cite web |title=Joint statement by OSCE Chairman-in-Office Rau and Secretary General Schmid on Russia's launch of a military operation in Ukraine |url=https://www.osce.org/chairmanship/512890 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref> იმავე დღეს OSCE-ის პარლამენტარებმაც დაგმეს რუსეთის ქცევები და მოითხოვეს დეესკალაცია ვენის საზამთრო შეხვედრაზე, 24-25 თებერვალს, და სამხედრო ოპერაციების დაუყოვნებლივი შეჩერება.<ref>{{cite web |title=OSCE parliamentarians condemn Russian military action in Ukraine, call for de-escalation at Vienna Winter Meeting |url=https://www.osce.org/parliamentary-assembly/512938 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref><ref>{{cite web |title=The Reinforced Meeting of the OSCE Permanent Council at the Ministerial Level |url=https://www.osce.org/chairmanship/512974 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Statement of the Secretary General on the temporary evacuation of OSCE staff from Ukraine |url=https://www.osce.org/secretary-general/512953 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref> ==== გაერო ==== [[File:United Nations General Assembly resolution ES-11 L.1 vote.svg|thumb|ხმისმიცემის შედეგები გაეროს რეზოლუციაზე, რომელიც რუსეთის ავალდებულებს ჯარების უკრაინიდან გამოყვანას<br />{{Legend|#74C365|ეთანხმება}}{{Legend|#ab4e52|ეწინააღმდეგება}}{{Legend|#FADA5E|თავი შეიკავა}}{{Legend|#89CFF0|არ ესწრებოდა}}{{legend|#C0C0C0|არაა წევრი}} ]] 23 თებერვალს [[გაერო|გაეროს]] გენერალურმა მდივანმა, [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიუ გუტერეშმა]], რუსეთს სასწრაფოდ მოთხოვა აგრესიის შეჩერება სიტყვებით: „თუ საჭირო ოპერაცია (სამხედრო) მართლაც მზადდება, გულის სიღრმიდან ერთი სათქმელი მაქვს: პრეზიდნეტო პუტინო, შეაჩერე შენი სამხედროები. [[Give Peace a Chance|Give peace a chance]]. უკვე ზედმეტად ბევრი ადამიანი დაიღუპა.“<ref>{{cite web |title='Give Peace a Chance', Secretary-General Urges Russian Federation at Security Council Meeting on Ukraine, Saying too Many People Have Died {{!}} Meetings Coverage and Press Releases |url=https://www.un.org/press/en/2022/sgsm21155.doc.htm |access-date=4 March 2022 |website=www.un.org |publisher=[[United Nations]]}}</ref> საფრანგეთისა და აშშ-ის ელჩებმა განაცხადეს, რომ 25 თებერვალს [[გაეროს უშიშროების საბჭო|უშიშროების საბჭოს]] წარუდგენდნენ ახალ რეზოლუციას.<ref name="WSJ-2022-02-23">{{cite web|title=U.S. Says Russia Will Face U.N. Security Council Resolution |url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064610/https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Wall Street Journal]]}}</ref><ref>{{cite news |last1=MacNamee |first1=Garreth |title='We will hold the Kremlin accountable': International anger as Russia attacks Ukraine |url=https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/ |access-date=24 February 2022 |work=[[TheJournal.ie]] |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224052048/https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/ |url-status=live }}</ref> [[დიდმა ბრიტანეთ|დიდმა ბრიტანეთმა]],<ref>{{cite news |last1=Demianyk |first1=Graeme |title=Boris Johnson Condemns Russia's 'Unprovoked Attack' On Ukraine |url=https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29 |access-date=24 February 2022 |work=[[HuffPost UK]] |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064549/https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29 |url-status=live }}</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ,<ref>{{cite web|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/biden-calls-putin-s-ukraine-actions-an-unprovoked-and-unjustified-attack-CGTFzK7GobHRwkC103AB |title=Biden Calls Putin's Ukraine Actions an 'Unprovoked and Unjustified' Attack |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |work=[[Wall Street Journal]] |first=Tarini |last=Parti |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064548/https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/biden-calls-putin-s-ukraine-actions-an-unprovoked-and-unjustified-attack-CGTFzK7GobHRwkC103AB |url-status=live}}</ref> [[კანადა|კანადამ]]<ref>{{cite web |last1=Blanchfield |first1=Mike |last2=Berthiaume |first2=Lee |title=Trudeau condemns Russia's attack on Ukraine, says Russia will suffer consequences |url=https://www.cp24.com/world/trudeau-condemns-russia-s-attack-on-ukraine-says-russia-will-suffer-consequences-1.5793901 |website=[[CP24]] |date=24 February 2022 |agency=The Canadian Press |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151318/https://www.cp24.com/world/trudeau-condemns-russia-s-attack-on-ukraine-says-russia-will-suffer-consequences-1.5793901 |url-status=live }}</ref> და [[ევროკავშირი|ევროპის კავშირმა]] თავდასხმას არაპროვოცირებული და გაუმართლებელი უწოდეს<ref>{{cite web|url=https://townhall.com/tipsheet/madelineleesman/2022/02/24/eu-to-hit-russia-with-new-sanctions-over-its-barbaric-invasion-of-ukraine-n2603729 |title=EU to hit Russia With New Sanctions Over Its 'Barbaric' Invasion of Ukraine |date=24 February 2022 |website=Townhall |last=Leesman |first=Madeline |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224164649/https://townhall.com/tipsheet/madelineleesman/2022/02/24/eu-to-hit-russia-with-new-sanctions-over-its-barbaric-invasion-of-ukraine-n2603729 |url-status=live}}</ref> და მკაცრი სანქციების დაწესების პირობა დადეს რუსი ინდივიდების, რუსული ბიზნესებისა და აქტივების წინაათმდეგ.<ref>{{cite news |last1=Rankin |first1=Jennifer |last2=Holmes |first2=and Oliver |last3=Lock |first3=Samantha |last4=Harding |first4=Luke |last5=Boffey |first5=Daniel |last6=Boffey |first6=Daniel |last7=Chrisafis |first7=Angelique |last8=O'Carroll |first8=Lisa |last9=Roth |first9=Andrew |date=24 February 2022 |title=Ukraine crisis latest news: Russia invading on multiple fronts, former Ukrainian defence minister says |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |access-date=24 February 2022 |issn=0261-3077 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224075414/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv|url-status=live}}</ref> 25 თებერვალს რუსეთმა ვეტო დაადო ახალ რეზოლუციას, როგორც მოსალოდნელი იყო, 11 ქვეყანა დაეთანხმა რეზოლუციას, ხოლო [[ჩინეთი|ჩინეთმა]], [[ინდოეთი|ინდოეთმა]] და [[არაბთა გაერთიანებული საამიროები|არაბთა გაერთიანებულმა საემიროებმა]] თავი შეიკავეს.<ref>{{cite news |title=At U.N., Russia vetoes U.S. resolution condemning Ukraine invasion |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-VAD5RAA4NFBYDBHCHBNAHAKFCE |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-VAD5RAA4NFBYDBHCHBNAHAKFCE |archive-date=26 February 2022 |newspaper=[[The Washington Post]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> 27 თებერვალს გაეროს უშიშროების საბჭომ კენჭი უყარა გაეროს [[გაეროს გენერალური ასამბლეა|გენერალური ასამბლეის]] სასწრაფო სესიას, იმავე შედეგებით.<ref>{{cite web |last1=Nichols |first1=Michelle |title=U.N. Security Council calls rare General Assembly session on Ukraine |url=https://www.reuters.com/world/un-security-council-calls-rare-general-assembly-session-ukraine-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/un-security-council-calls-rare-general-assembly-session-ukraine-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |website=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> ისტორიაში მე-11 სპეციალური სესია ჩატარდა 28 თებერვალს და სიტყვით გამოსვლებმა რამდენიმე დღეს გასტანა.<ref>{{cite web |last1=Tawfik |first1=Nada |title=Rare UN meeting gets under way |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877?ns_linkname=621ce500ec502b53cd480244%26Rare%20UN%20meeting%20gets%20under%20way%262022-02-28T15%3A27%3A22.255Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:94c61eaf-858f-42a5-a9e9-2bd5e2698f49&pinned_post_asset_id=621ce500ec502b53cd480244 |publisher=[[BBC News]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> [[გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭო|გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოს]] შეხვედრისას, 1 მარტს, პროტესტის ნიშნად 100-ზე მეტმა დიპლომატმა დატოვა დარბაზი [[სერგეი ლავროვი|სერგეი ლავროვის]], რომელიც შეხვედრას ონლაინ ჩაერთო, იგი სანქციების გამო ფიზიკურად ვერ ჩავიდა გაეროს შტაბ-ბინაში, [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]], გამოსვლისას.<ref>{{cite news |last=Nebehay |first=Stephanie |date=1 March 2022 |title=Western envoys, allies walk out on Lavrov speech to UN rights forum |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/eu-us-british-envoys-boycott-lavrov-speech-un-rights-forum-2022-03-01/ |url-status=live |access-date=1 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220301161517/https://www.reuters.com/world/eu-us-british-envoys-boycott-lavrov-speech-un-rights-forum-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |quote=More than 100 diplomats from some 40 Western countries and allies including Japan walked out of a speech by Russian Foreign Minister Sergei Lavrov to the top U.N. human rights forum on Tuesday in protest over Russia's invasion of Ukraine.}}</ref><ref>{{cite news |last=Cumming-Bruce |first=Nick |date=1 March 2022 |title=Diplomats walk out of Lavrov's speech at the U.N. in Geneva. |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2022/03/01/world/europe/lavrov-speech-un.html |url-status=live |access-date=1 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220301162010/https://www.nytimes.com/2022/03/01/world/europe/lavrov-speech-un.html |archive-date=1 March 2022 |quote=Ukraine's ambassador to the United Nations in Geneva led the walkout, which left a largely empty conference hall to hear the remarks by Foreign Minister Sergey V. Lavrov at a conference on disarmament.}}</ref><ref>{{cite news |last=Shah |first=Furvah |date=1 March 2022 |title=UN diplomats walk out on Russian minister's speech in protest at Ukraine invasion |work=[[The Independent]] |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/un-walkout-ukraine-russia-minister-sergei-lavrov-b2025921.html |url-status=live |access-date=1 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220301181252/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/un-walkout-ukraine-russia-minister-sergei-lavrov-b2025921.html |archive-date=1 March 2022 |quote=Dozens of officials, including those from Britain, the US and the European Union, left the UN Human Rights Council meeting in Geneva, Switzerland on Tuesday as a video message from Vladimir Putin's ally played.}}</ref> ადამიანთა უფლებებისთვის გაეროს უმაღლესმა კომისიონერმა, [[მიშელ ბაჩელეტი|მიშელ ბაჩელეტმა]], მოითოხვა უკრაინაში რუსეთის სამხედრო მოქმედებების დაუყოვნებლივი შეჩერება.<ref>{{cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=28153&LangID=E |title=OHCHR &#124; UN Human Rights Chief urges an immediate halt to the Russian Federation's military action against Ukraine |website=www.ohchr.org}}</ref> 2 მარტს გაერომ კენჭი უყარა რეზოლუციას, რომელიც რუსეთს უკრაინის დატოვებას ავალდებულებდა. 141 ქვეყანა მხარს უჭერდა რეზოლუციას, 35-მა თავი შეიკავა ხოლო ბელარუსი, ჩრდილოეთი კორეა, სირია და ერიტრეა რუსეთის ერთადერთი მხარდამჭერები იყვნენ.<ref>{{cite news |last1=Pamuk |first1=Humeyra |last2=Landay |first2=Jonathan |title=U.N. General Assembly in historic vote denounces Russia over Ukraine invasion |url=https://www.reuters.com/world/un-general-assembly-set-censure-russia-over-ukraine-invasion-2022-03-02/ |work=[[Reuters]] |date=2 March 2022}}</ref> ==== ქვეყნების რეაქცია ==== [[File:International reactions to the 2022 Russian invasion of Ukraine.svg|thumb|upright=1.36|right|საერთაშორისო რეაქციების რუსეთის უკრანაში შეჭრაზე. ---- {{legend|#0099FF|დაგმეს შეჭრა}} {{legend|#666666|შეინარჩუნეს ნეიტრალიტეტი}} {{legend|#FF6600|შეჭრა დააბრალეს NATO-ს „პროვოკაციებს“}} {{legend|#C0C0C0|უცნობია}} ---- {{legend|#FF0000|რუსეთი}} {{legend|#0000FF|უკრიანა}}]] [[File:20220302 Ambasada RP w Sarajewie, flagi PL i UA.jpg|thumb|უკრაინის დროშა პოლონეთის საერჩოზე [[სარაევო|სარაევოში]]]] * {{flag|ჩინეთი}} – ჩინეთის პროპაგანდამ უკრაინაში მიმდინარე სიტუაცია აშშ-სა და NATO-ს დააბრალა,<ref>{{cite news |title=China’s Propaganda Machine Gears Up for Putin — and Blames America for the Invasion |url=https://www.rollingstone.com/politics/politics-features/russia-china-ukraine-propaganda-invasion-ccp-1315024/ |work=Rolling Stone |date=2 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=How China embraces Russian propaganda and its version of the war |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/03/05/asia-pacific/russia-china-information-war/ |work=Japan Times |date=5 March 2022}}</ref> თუმცა ჩინეთმა ოფიციალურად ნეიტრალიტეტი აირჩია.<ref>{{cite web |last1=Wen Liu |first1=Tracy |title=China’s Propaganda Over Ukraine Is Shifting and Uncertain |url=https://foreignpolicy.com/2022/03/01/china-propaganda-ukraine-russia/ |publisher=FP |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=China asked Russia to delay Ukraine invasion until after Olympics -NYT |url=https://www.reuters.com/world/us-officials-say-china-asked-russia-delay-ukraine-war-until-after-beijing-2022-03-02/ |work=Reuters |date=3 March 2022}}</ref> 2 მარტს [[ნიუ-იორკ ტაიმზი (გაზეთი)|''ნიუ-იორკ ტაიმზმა'']] განაცხადა, რომ, ბაიდენის ადმინისტრაციაზე და ევროპელ თანამდებობის პირებზე დაყრდნობით, ჩინეთმა პუტინს უკრაინაში შეჭრის გადატანა და [[ზამთრის ოლიმპიური თამაშები 2022|პეკინის ზამთრის ოლიმპიადის]] დასრულებამდე მოეცადა.<ref>{{cite web |last1=Wong |first1=Edward |last2=Barnes |first2=Julian |title=China Asked Russia to Delay Ukraine War Until After Olympics, U.S. Officials Say |url=https://www.nytimes.com/2022/03/02/us/politics/russia-ukraine-china.html |publisher=The New York Times |access-date=5 March 2022}}</ref> * {{flag|საფრანგეთი}} – [[ემანუელ მაკრონი]] ინარჩინებს კომუნიკაციას პუტინთან და მოქმედებს, როგორც დიპლომატიის ცენტრი ევროპაში. მაკრონი ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ევროკავშირისა და NATO-ს საპასუხო ზომებში.<ref>{{cite news |title=Emmanuel Macron's Ukraine mission buys time, but works no miracles |url=https://www.economist.com/europe/emmanuel-macrons-ukraine-mission-buys-time-but-works-no-miracles/21807598 |newspaper=The Economist |date=8 February 2022 |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Troianovski |first1=Anton |title=A Putin-Macron call leaves France persuaded that Russia wants ‘control of all of Ukraine.’ |url=https://www.nytimes.com/2022/03/03/world/europe/putin-macron-call.html |publisher=The New York Times |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Bisserbe |first1=Noemie |title=French President Emmanuel Macron Declares Run for Re-Election |url=https://www.wsj.com/articles/french-president-emmanuel-macron-declares-run-for-re-election-11646335861 |publisher=The Wall Street Journal |access-date=5 March 2022}}</ref> * {{flag|გერმანია}} – გერმანიამ შეჭრამდე შეიანრჩინა პოლიტიკა ლეტალური იარაღის არგადაცემისა და საშუალო კლასის მხარდაჭერის შესახებ, რომელიც [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომის]] შემდეგ მიიღეს. შეჭრის შემდეგ გერმანიამ შეაჩერა [[ჩრდილოეთის ნაკადი 2]], რამაც შესაძლოა საშუალო კლასისთვის სირთულეები გამოიწვიოს, და უკრაიას გაუგზავნა საბრძოლო მასალა და იარაღი. ''[[ეკონომისტი (ჟურნალი)|ეკონომისტმა]]'' პოლიტიკის ცვლას ახალი ეპოქა უწოდა. გერმანიამ თავდაცვის ბიუჯეტი 100 მილიარდი ევროთი გაზარდა.<ref>{{cite news |title=With war at its doors, Europe discovers a capacity for action |url=https://www.economist.com/europe/with-war-at-its-doors-europe-discovers-a-capacity-for-action/21807967 |newspaper=[[The Economist]] |date=5 March 2022 |access-date=5 March 2022}}</ref> * {{flag|ინდოეთი}} – [[ინდოეთის პრემიერ-მინისტრი|ინდოეთის პრემიერ-მინისტრმა]], [[ნარენდრა მოდი|ნარენდრა მოდიმ]], შეიკავა თავი და არ დაგმო რუსეთის შეჭრა.<ref>{{cite web |title=Modi Appeals for 'Cessation of Violence' in Call With Putin, First Indian Reaction to Russian Attack |url=https://thewire.in/diplomacy/modi-appeals-for-cessation-of-violence-in-call-with-putin-first-indian-reaction-to-russian-attack |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://thewire.in/diplomacy/modi-appeals-for-cessation-of-violence-in-call-with-putin-first-indian-reaction-to-russian-attack |archive-date=26 February 2022 |website=[[The Wire (India)|The Wire]]}}</ref> ინდოეთი ამზადებდა ახალ ეკონომიკურ მექანიზმს, რომლითაც რუსეთთან [[ინდური რუპია|რუპიებით]] ივაჭრებდა და თავს აარიდებდა დასავლურ სანქციებს.<ref>{{cite web |last1=Jadhav |first1=Rajendra |last2=Anand |first2=Nupur |last3=Ahmed |first3=Aftab |title=India explores setting up rupee trade accounts with Russia to soften sanctions blow – sources |url=https://www.reuters.com/world/india/india-explores-setting-up-rupee-trade-accounts-with-russia-soften-sanctions-blow-2022-02-25/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.reuters.com/world/india/india-explores-setting-up-rupee-trade-accounts-with-russia-soften-sanctions-blow-2022-02-25/ |archive-date=26 February 2022 |website=[[Reuters]] |date=25 February 2022}}</ref> * {{Flag|ყაზახეთი}} – რუსეთმა ყაზახეთს ჯარის გაგზავნა მოთხოვა უკრაინაში, შეჭრის მხარდასაჭერად, თუმცა ყაზახეთმა უარი თქვა და განაცხადა, რომ ის არ აღიარებდა [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის]] დამოუკიდებლობას და ამიტომ შეჭრაში მონაწილეობას ვერ მიიღებდა.<ref>{{cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-live-updates-n1289976/ncrd1289985 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-live-updates-n1289976/ncrd1289985 |archive-date=26 February 2022 |agency=[[NBC News]] |title=One of Russia's closest allies denies request for troops |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022 |last=Alexander |first=Peter |author-link=Peter Alexander (journalist)}}</ref> === სხვები === ==== რელიგიური ლიდერები ==== *[[რომის პაპი|რომის პაპმა]] [[ფრანცისკე|ფრანცისკემ]] [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკისთან]] სატელეფონოზარში „ღრმა მწუხარება“ გამოხატა და ზელენსკიმ მადლობა გადაუხადა მხარდაჭერისთვის.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |first9=Amir |last9=Vera |date=26 February 2022 |title=Pope expresses "his deepest sorrow" in phone call with Zelensky |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_8ce86aec7efbf5b3b607258cf1eb49f1 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_8ce86aec7efbf5b3b607258cf1eb49f1 |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref> *[[მსოფლიო პატრიარქი|მსოფლიო პატრიარქმა]] [[ბართლომე I (კონსტანტინოპოლის პატრიარქი)|ბართლომე I]]-მა ომის დასრულება მოითოხვა, ომს საშინელი უწოდა და [[უკრაინის მართლმადიდებლური ეკლესია|უკრაინის მართლმადიდებლურ ეკლესიას]] მხარდაჭერა გამოუცხადა.<ref>{{cite news |title=Christian Orthodox spiritual leader calls for end of Ukraine war |url=https://www.reuters.com/world/europe/christian-orthodox-spiritual-leader-calls-end-ukraine-war-2022-02-27/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/christian-orthodox-spiritual-leader-calls-end-ukraine-war-2022-02-27/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> *[[მიტროპოლიტი|მიტროპოლიტმა]] [[ონოფრე (ბერეზოვსკი)|ონოფრემ]], უკრაინის მართლმადიდებლური ეკლესიის ლიდერმა, ომს გაუმართლებელი უწოდა.<ref>{{cite news |title=Moscow Patriarch Kirill, Ukrainian Orthodox leaders issue calls for peace |url=https://religionnews.com/2022/02/24/orthodox-patriarch-of-moscow-kirill-calls-on-all-parties-to-avoid-civilian-casualties-in-ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://religionnews.com/2022/02/24/orthodox-patriarch-of-moscow-kirill-calls-on-all-parties-to-avoid-civilian-casualties-in-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |work=[[Religion News Service]] |date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Moscow patriarch prays for unity of 'single space' of Russia and Ukraine |url=https://www.pillarcatholic.com/p/moscow-patriarch-prays-for-unity |access-date=3 March 2022 |website=www.pillarcatholic.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Слово Святейшего Патриарха Кирилла в Неделю о Страшном Суде после Литургии в Храме Христа Спасителя / Патриарх / Патриархия.ru |trans-title=Word of His Holiness Patriarch Kirill on the Week of the Last Judgment after the Liturgy at the Cathedral of Christ the Savior / Patriarch / Patriarchy.ru |url=http://www.patriarchia.ru/db/text/5904390.html |access-date=3 March 2022 |website=Патриархия.ru |language=ru}}</ref> *[[ჯასტინ უელბი|ჯასტინ უელბიმ]], კანტერბურის [[ანგლიკანიზმი|ანგლიკანმა]] მთავარეპისკოპოსმა, თქვა: „რაც ახლა უკრაინაში ხდება თქვენს სულს წვავს“. მან განაცხადა, რომ ხალხი „მხარდამხარ“ უნდა დადგეს და შეეწინააღმდეგოს იმას, „რაც არასწორია“ უკრაინის კრიზისში.<ref>{{cite web|website=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-60619831 |title=Ukraine: Archbishop of Canterbury asks people to stand 'shoulder to shoulder' |date=4 March 2022 |access-date=5 March 2022}}</ref> ==== გართობისა და სპორტის ორგანიზაციები ==== [[საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტი|საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა]] მოითხოვა საერთაშორისო სპორტულ ფედერაციებს გადაეტანათ ან გაეუქმებინათ ბელარუსსა და რუსეთში დაგეგმილი ყველა სპორტული ღნისძიება.<ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=International Olympic Committee urges sports bodies to cancel events in Russia, Belarus |url=https://www.espn.com/olympics/story/_/id/33368931/international-olympic-committee-urges-sports-bodies-cancel-events-russia-belarus |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.espn.com/olympics/story/_/id/33368931/international-olympic-committee-urges-sports-bodies-cancel-events-russia-belarus |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[ESPN]]}}</ref><ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Russia stripped of major events as invasion of Ukraine intensifies |url=https://www.reuters.com/lifestyle/sports/russia-stripped-major-events-invasion-ukraine-intensifies-2022-02-25/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/lifestyle/sports/russia-stripped-major-events-invasion-ukraine-intensifies-2022-02-25/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[Reuters]]}}</ref> ბელარუს და რუს სპორტსმენებს გამოსვლის უფლება მხოლოდ ნეიტრალიტეტის დაცვით შეეძლებოდათ, მათ არ უნდა წარმოედგინათ რუსეთი და ბელარუსი.<ref name="WaPO IOC">{{cite news |date=28 February 2022 |title=IOC, FIFA clamp down on Russian and Belarussian athletes and teams |url=https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/sports-russia-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/sports-russia-ukraine/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |newspaper=[[The Washington Post]]}}</ref> [[ველოსიპედისტების საერთაშორისო კავშირი|ველოსიპედის საერთაშორისო კავშირმა]] და [[ტანვარჯიშის საერთაშორისო ფედერაცია|ტანვარჯიშის საერთაშორისო ფედერაციამ]] იმოქმედეს მსგავსად.<ref>{{cite press release |url=https://www.uci.org/pressrelease/uci-statement-concerning-the-situation-in-ukraine/5g1BfHYJ85VKaLl7o0U7rI |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.uci.org/pressrelease/uci-statement-concerning-the-situation-in-ukraine/5g1BfHYJ85VKaLl7o0U7rI |archive-date=27 February 2022 |title=UCI statement concerning the situation in Ukraine |publisher=[[Union Cycliste Internationale|UCI]] |date=26 February 2022 |access-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite press release |title=FIG decision regarding the conflict in Europe |url=https://www.gymnastics.sport/site/news/displaynews.php?idNews=3439 |access-date=26 February 2022 |publisher=[[International Gymnastics Federation]] |date=26 February 2022}}</ref> 2 მარტს [[საერთაშორისო პარაოლიმპიური კომიტეტი|საერთაშორისო პარაოლიმპიურმა კომიტეტმა]] განაცხადა, რომ რუს და ბალარუს ათლეტებს [[ზამთრის პარაოლიმპიადა 2022]]-ში გამოსვლა მხოლოდ ნეიტრალური დროშით შეეძლებოდათ.<ref>{{cite press release|title=IPC makes decisions regarding RPC and NPC Belarus|url=https://www.paralympic.org/press-release/ipc-makes-decisions-regarding-rpc-and-npc-belarus|publisher=International Paralympic Committe|date=2 March 2022}}</ref> 3 მარტს, კრიტიკის შემდეგ, გადაწყვეტილება შეიცვალა და რუს და ბელარუს ათლეტებს პარაოლიმპიადაში მონაწილეობა აეკრძალათ.<ref>{{cite news|url=https://www.paralympic.org/news/ipc-decline-athlete-entries-rpc-and-npc-belarus-beijing-2022|title=IPC to decline athlete entries from RPC and NPC Belarus for Beijing 2022|website=paralympic.org|date=3 March 2022|access-date=3 March 2022}}</ref> [[ძიუდოს საერთაშორისო ფედერაცია|ძიუდოს საერთაშორისო ფედერაციამ]] პუტინს ჩამოართვა „საპატიო პრეზიდენტისა და ელჩის“ წოდება.<ref>{{cite web |author=[[International Judo Federation]] |date=27 February 2022 |title=International Judo Federation – statement suspending Putin |url=https://www.ijf.org/news/show/official-announcement-of-the-international-judo-federation |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ijf.org/news/show/official-announcement-of-the-international-judo-federation |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> 1 მარტს [[ციგაობის საერთაშორისო კავშირი|ციგაობის საერთაშორისო კავშირმა]] დაანონსა, რომ რუსეთი და ბელარუსი გაირიცხებოდა ყველა შეჯიბრებიდა.<ref>{{cite news |last1=Boren |first1=Cindy |last2=Bonesteel |first2=Matt |date=1 March 2022 |title=Russia, Belarus barred from competition by International Skating Union |url=https://www.washingtonpost.com/sports/2022/03/01/russia-belarus-barred-competition-by-international-skating-union/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/sports/2022/03/01/russia-belarus-barred-competition-by-international-skating-union/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |newspaper=[[The Washington Post]] |ref=skating_russia}}</ref> [[UEFA]]-,მ, ევროპული ფეხბურთის ასოციაციამ, გადაწყვიტა 20222 წლის ჩემპიონთა ლიგის ფინალის [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგიდან]] [[საინტ-ლუისი|საინტ-ლუისში]] გადატანა.<ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Champions League Final Will Be Played in Paris, Not Russia |url-status=live |url=https://www.nytimes.com/2022/02/25/sports/soccer/champions-league-final-paris-russia.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.nytimes.com/2022/02/25/sports/soccer/champions-league-final-paris-russia.html |archive-date=27 February 2022 |url-access=limited |access-date=25 February 2022 |website=[[The New York Times]]}}</ref><ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=UEFA Champions League final moved from St. Petersburg to Paris |url=https://soccer.nbcsports.com/2022/02/25/uefa-champions-league-final-moved-from-st-petersburg-to-paris/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://soccer.nbcsports.com/2022/02/25/uefa-champions-league-final-moved-from-st-petersburg-to-paris/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[NBC Sports]]}}</ref> [[პოლონეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|პოლონეთის]], [[ჩეხეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ჩეხეთისა]] და [[შვედეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|შვედეთის]] ეროვნულმა ნაკრებებმა უარი განაცხადეს [[რუსეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|რუსეთთან]] თამაშზე.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |date=26 February 2022 |title=Poland refuses to play Russia in next month's 2022 World Cup qualifier over Ukraine |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_d09e904fff4e101b023b5870b982b80a |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_d09e904fff4e101b023b5870b982b80a |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]] |url-status=live}}</ref> 28 თებერვალს [[FIFA]]-მ და UEFA-მ რუსეთს საეთაშირისო ფეხბურთის თამაში აუკრძალა, [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 2002|2022 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის]] საკვალიფიკაციო ეტაპის ჩათვლით.<ref>{{cite news |date=28 February 2022 |title=FIFA suspends Russia from playing international soccer indefinitely |url=https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/fifa-suspends-russian-teams/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/fifa-suspends-russian-teams/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |newspaper=[[The Washington Post]]}}</ref> [[ჰოკეის ეროვნული ლიგა|ჰოკეის ეროვნულმა ლიგამ]] შეაჩერა ყველა რუსული ბიზნეს ურთიერთობა, შეაჩერა რუსულენოვანი საიტი და განაცხადა, რომ რუსეთში არ ჩაატარებდნენ შეჯიბრებებს. [[ყინულის ჰოკეის საერთაშორისო ფედერაცია|ყინულის ჰოკეის საერთაშორისო ფედერაციამ]] შეაჩერა რუსეთისა და ბელარუსის ყველა გუნდის მონაწილეობა შეჯიბრებაში და რუსეთს აუკრძალა 2023 წლის ჰოკეის ახალგაზრდული ჩემპიონათის მასპინძლობა.<ref name="WaPO IOC" /> ფინურმა ''კოკერიტმა'' და ლატვიურმა ''დინამო რიგამ'' დატოვეს რუსეთის ჰოკეის უმაღლესი საკლუბო ლიგა.<ref>{{cite web |author=[[ESPN]] |date=25 February 2022 |title=Finnish hockey team leaves KHL playoffs over Ukraine invasion |url=https://www.espn.com/nhl/story/_/id/33369502/finnish-team-leaves-khl-playoffs-ukraine-invasion |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.espn.com/nhl/story/_/id/33369502/finnish-team-leaves-khl-playoffs-ukraine-invasion |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |date=27 February 2022 |title=Dinamo Riga withdraws from KHL following Russian invasion into Ukraine |url=https://nypost.com/2022/02/27/dinamo-riga-withdraws-from-khl-after-russia-invades-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://nypost.com/2022/02/27/dinamo-riga-withdraws-from-khl-after-russia-invades-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=[[New York Post]]}}</ref><ref>{{cite news |date=28 February 2022 |title=Dinamo Rīga pulls out of KHL |publisher=[[Public Broadcasting of Latvia]] |url=https://eng.lsm.lv/article/culture/sport/dinamo-riga-pulls-out-of-khl.a445632/ |url-status=live |access-date=28 February 2022 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://eng.lsm.lv/article/culture/sport/dinamo-riga-pulls-out-of-khl.a445632/ |archive-date=1 March 2022 }}</ref> [[ფორმულა ერთი|ფორმულა ერთმა]] გააუქმა რუსული გრან პრი, [[სებასტიან ფეტელი|სებასტიან ფეტელმა]] და [[მაქს ვერსტაპენი|მაქს ვერსტაპენმა]] რუსეთში რბოლის ჩატარებას „არასწორი“ უწოდეს.<ref>{{cite web|date=25 February 2022 |title=Sebastian Vettel and Max Verstappen call for Russian GP boycott |url=https://www.telegraph.co.uk/football/2022/02/23/premier-league-clubs-urged-boycott-champions-league-final-uefa/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.telegraph.co.uk/football/2022/02/23/premier-league-clubs-urged-boycott-champions-league-final-uefa/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[The Daily Telegraph]]}}</ref><ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Formula 1 statement on the Russian Grand Prix |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-statement-on-the-russian-grand-prix.4S39V28GpAH5ESb8LksW0J.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-statement-on-the-russian-grand-prix.4S39V28GpAH5ESb8LksW0J.html |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=F1}}</ref> [[EA Sports]]-მა დაანონსა რუსული და ბალრუსული გინდების ამოღება როგორც ''[[FIFA 22]]-''იდან, ისე ''[[NHL 22]]-''იდან. კომპანიამ ასევე განაცხადა, რომ ეს შეეხებოდა ახალ ''[[F1 2022]]-''ს, რომელშიც იქნებოდნენ რუსი მრობლელი ნიკიდა მაზეპინი, მისი სპონსორი [[Uralkali]] და რუსული გრან პრი.<ref>{{cite web|title=EA Sports removes Russian teams from NHL, FIFA video games |url=https://www.polygon.com/22958515/fifa-nhl-russian-teams-banned-ea-sports-statement |author-first=Owen S. |author-last=Good |website=[[Polygon (website)|Polygon]] |publisher=[[Vox Media]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022}}</ref> 5 მარტს მაზეპინისა და Uralkali-ის კონტრაქტები გაწყვიტა Haas-ის გუნდმა.<ref>{{cite web |title=Haas F1 team splits with Mazepin, Uralkali after Ukraine invasion |url=https://www.autosport.com/f1/news/haas-f1-team-splits-with-mazepin-uralkali-after-ukraine-invasion/8717996/ |access-date=5 March 2022 |website=www.autosport.com |language=en}}</ref> რუსეთი მოხსნეს ევროვიზია 2022-იდანაც.<ref>{{cite web |last=Thomas |first=Tobi |date=25 February 2022 |title=Russia is banned from Eurovision after invasion of Ukraine |url=https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2022/feb/25/russia-banned-from-eurovision-after-invasion-of-ukraine |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2022/feb/25/russia-banned-from-eurovision-after-invasion-of-ukraine |archive-date=26 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[The Guardian]]}}</ref><ref>{{cite press release |url=https://eurovision.tv/mediacentre/release/ebu-statement-russia-2022 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://eurovision.tv/mediacentre/release/ebu-statement-russia-2022 |archive-date=26 February 2022 |title=EBU statement regarding the participation of Russia in the Eurovision Song Contest 2022 |work=[[Eurovision Song Contest]] |publisher=[[European Broadcasting Union]] |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022}}</ref> მის სუპერნაციონალმა სოციალურ მედიაზე განაცხადა, რომ ისინი არ მიიღებდნენ რუს მონაწილეებმს.<ref>{{cite web |last=Requintina |first=Robert |date=1 March 2022 |title=Miss Supranational bans Russia from joining in solidarity with Ukraine |url=https://mb.com.ph/2022/03/01/miss-supranational-bans-russia-from-joining-in-solidarity-with-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://mb.com.ph/2022/03/01/miss-supranational-bans-russia-from-joining-in-solidarity-with-ukraine/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=Manila Bulletin}}</ref> [[The Walt Disney Company|Disney]]-მ, [[Warner Bros.|Warner Bros]]-მა და [[Sony Pictures]]-მა განაცხადეს, რომ რუსეთში შეაჩერებდნენ ფილების გაშვებას.<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/film/2022/mar/01/disney-and-warner-bros-pause-film-releases-in-russia-over-ukraine-invasion |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.theguardian.com/film/2022/mar/01/disney-and-warner-bros-pause-film-releases-in-russia-over-ukraine-invasion |archive-date=1 March 2022 |title=Disney, Sony and Warner Bros pause film releases in Russia over Ukraine invasion |date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[The Guardian]]}}</ref> == სამშვიდობო მცდელობები == [[File:Volodymyr Zelenskyy met with the heads of governments of Poland, the Czech Republic and Slovenia in Kyiv. (51941194944).jpg|thumb|პოლონეთის მთვარობების პრემიერ-მინისტრები, ჩეხეთისა და სლოვაკეთის პრეზიდნეტები კიევში 15 მარტს (შეჭრის მე-20 დღე). პირველი სამთავრობო დელეგაცია უკრაინაში რუსეთის მიერ დაწყებული შეჭრის შემდეგ.<ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/polands-kaczynski-calls-peacekeeping-mission-ukraine-2022-03-15/|title = Poland's Kaczynski calls for peacekeeping mission in Ukraine|newspaper = Reuters|date = 15 March 2022}}</ref>]] 28 თებერვალს უკრაინამ და რუსეთმა [[გომელი|გომელში]] ცეცხლის შეწყვეტისა და სამოქალაქო პირების ევაკუაციის მოლაპარაკებები დაიწყეს. სამი მცდელობის შემდეგ შედეგს ვერ მიაღწიეს.<ref>{{cite web|date=7 March 2022|title=Ukraine and Russia hold third round of talks|url=https://www.dw.com/en/ukraine-and-russia-hold-third-round-of-talks/a-61039008|access-date=8 March 2022|website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> 5 მარტს რუსეთმა ხუთ საათ-ნახაევრიანი ცეცხლის შეწყვეტა გამოაცხადა [[ვოლნოვახა|ვოლნოვახასა]] და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]], ჰუმანიტარული დერეფნების გასახსნელად და სამოქალაქო პირების ევაკუაციისათვის.<ref>{{cite web |date=5 March 2022 |title=Russia declares brief ceasefire to allow civilians to leave 2 cities in Ukraine |url=https://www.indiatoday.in/world/russia-ukraine-war/story/russia-ukraine-war-news-updates-ceasefire-open-civilian-corridors-1921003-2022-03-05 |access-date=7 March 2022 |website=[[India Today]]}}</ref><ref>{{cite news |date=5 March 2022 |agency=[[Reuters]] |title=Russia declares partial ceasefire in two Ukrainian cities |url=https://www.thehindubusinessline.com/news/world/russia-declares-partial-ceasefire-in-two-ukrainian-cities/article65192853.ece |access-date=7 March 2022 |via=The Hindu BusinessLine}}</ref> რუსულმა ძალებმა ცეცხლის შეწყვეტა დაარღვიეს ორი ქალაქის დაბომბვით.<ref>{{cite news|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-united-nations-europe-singapore-42fc449b3e3336d09660c273aa0d9f19 |title=Live updates: Ukrainian paramedic remembered for bravery |website=AP Press |publisher=[[Associated Press]] |date=6 March 2022 |access-date=8 March 2022 |quote=Russia promised to stop the shelling of Mariupol, a port city of 430,000, and Volnovakha, a city in the east, but violated the cease-fire.}}</ref><ref name="ABC_Ceasfire" /> რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ უკრაინელები თავს დაესხნენ რუსეთის ძალებს.<ref name="ABC_Ceasfire">{{cite news |title=Fleeing civilians face Russian bombardment as evacuation ceasefire breaks down in Ukraine and humanitarian crisis worsens |url=https://www.abc.net.au/news/2022-03-06/russia-not-observing-ceasefire-in-ukraine-say-city-leaders/100885872 |access-date=8 March 2022 |publisher=Australian Broadcasting Commission |date=6 March 2022}}</ref> [[წითელი ჯვრისა და წითელი ნახევარმთვარის საერთაშორისო მოძრაობა|წითელმა ჯვარმა]] გამოაცხადა ევაკუაციის მცდელობის წარუმატებლობა.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-ukraine-blame-each-other-mariupol-evacuation-fails-again-2022-03-06/ |title=Evacuation of Mariupol fails again, stranding civilians under siege |first1=Edmund |last1=Blair |first2=Alessandra |last2=Prentice |work=[[Reuters]] |date=6 March 2022 |access-date=8 March 2022}}</ref> 7 მარტს კრემლმა მშვიდობის სანაცვლოდ მოითხოვა უკრაინის [[ნეიტრალიტეტი]], [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსიის]] აღიარება და [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანკის სახალხო რესპუბლიკების]] აღიარება.<ref>{{cite news |title=Russia will stop 'in a moment' if Ukraine meets terms – Kremlin |url=https://www.reuters.com/world/kremlin-says-russian-military-action-will-stop-moment-if-ukraine-meets-2022-03-07/ |work=[[Reuters]] |date=7 March 2022 |access-date=8 March 2022}}</ref> იმავე დღეს რუსეთმა დროებითი ცეცხლის შეწყვეტა გამოაცხადა [[კიევი|კიევში]], [[სუმი|სუმში]] და ორ სხვა ქალაქში 10:30 საათზე, მოსკოვის დროით.<ref>{{cite web |date=7 March 2022 |title=Russia announces ceasefire in Kyiv, 3 other cities for humanitarian corridors |url=https://www.hindustantimes.com/world-news/russia-announces-ceasefire-in-kyiv-3-other-cities-for-humanitarian-corridors-101646633888107.html |access-date=7 March 2022 |website=[[Hindustan Times]]}}</ref> 8 მარტს ზელენსკიმ წინ წამოწია [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინთან]] პირდაპირ შეხვედრისა და პუტინის მოთხოვნების განხილვის სურვილი.<ref>{{cite news |title=Ukraine's Zelenskiy Says Open to 'Compromise' with Russia on Crimea, Separatist Territories |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/08/ukraines-zelenskiy-says-open-to-compromise-with-russia-on-crimea-separatist-territories-a76821 |work=[[The Moscow Times]] |date=8 March 2022 |access-date=10 March 2022}}</ref> ზელენსკიმ თქვა, რომ ის იყო მზად დიალოგისათვის და „არა კაპიტულაციისთვის“.<ref>{{cite news |title=Israel's Bennett plays peacemaker in Ukraine-Russia war |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-60679175 |work=[[BBC News]] |date=10 March 2022}}</ref> ზელენსკიმ [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-ს, [[რუსეთი|რუსეთს]], [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთს]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]], [[გერმანია|გერმანიასა]] და თურქეთს წარუდგინა ახალი კოლექტიური თავდაცვის ხელშეკრულება, [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ში შესვლის ალტერნატივად.<ref>{{cite news |title=Analysis: Two weeks into Ukraine war, analysts detect faint glimmers of compromise emerge |url=https://www.reuters.com/world/europe/two-weeks-into-ukraine-war-faint-glimmers-compromise-emerge-2022-03-10/ |work=[[Reuters]] |date=11 March 2022}}</ref> [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკის]] პარტიამ, [[ხალხის მსახური (პარტია)|ხალხის მსახურმა]], განაცხადა, რომ უკრაინა არ დათმობდა [[ყირიმის ოლქი|ყირიმს]], [[დონეცკის ოლქი|დონეცკსა]] და [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკს]].<ref>{{cite news |title=Alternative to NATO proposed by Zelensky's party |url=https://www.jpost.com/international/article-700683 |work=[[The Jerusalem Post]] |date=8 March 2022}}</ref> 10 მარტს [[ანთალია|ანთალიაში]] შეხვდნენ [[დმიტრო კულება]] და [[სერგეი ლავროვი]], თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი [[მევლუთ ჩავუშოღლუ|მევლუთ ჩავოშოღლუ]] შეხვედრისას იყო მედიატორი. ეს იყო პირველი მაღალი დონის კონტაქტი ორ მხარეს შორის, შეჭრის დაწყების შემდეგ.<ref>{{cite web |title='No progress' as top Russia, Ukraine diplomats talk in Turkey |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/10/top-russia-ukraine-diplomats-arrive-in-turkey-for-talks |date=10 March 2022 |access-date=11 March 2022 |publisher=[[Al Jazeera]]}}</ref> 15 მარტს გაიმართა მოლაპარაკების მეოთხე რაუნდი, ზელენსკიმ განაცხადა, რომ დათანხმდებოდა [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წევრობისკენ სვლის შეჩერებას.<ref>{{cite news|url=https://www.timesofisrael.com/russia-said-to-ease-stance-at-talks-zelensky-says-ukraine-accepts-not-joining-nato/|title=Russia said to ease stance at talks, Zelensky says Ukraine accepts not joining NATO|newspaper=[[The Times of Israel]]|date=15 March 2022|access-date=15 March 2022}}</ref> 17 მაერს ''[[Financial Times]]''-მა განაცხადა, რომ 15 პუნქტიანი მოლაპარაკებული გეგმა ზელენსკიმ შეაფასა, როგორც ომის დასრულების მეტად „რეალისტური“ შესაძლებლობა.<ref>{{cite news |last1=Reed |first1=John |last2=Olearchyk |first2=Roman |last3=Shotter |first3=James |last4=Schwartz |first4=Felicia |title=Zelensky says Ukrainian and Russian positions becoming more 'realistic' |url=https://www.ft.com/content/7b341e46-d375-4817-be67-802b7fa77ef1 |access-date=17 March 2022 |work=Financial Times |date=16 March 2022}}</ref> [[მიხაილო პოდოლიაკი|მიხაილო პოდოლიაკმა]], უკრაინის მხრიდან მთავარმა დიპლომატმა მოლაპარაკებებზე, განაცხადა, რომ 15 პუნქტიან გეგმაში შედიოდა რუსეთის ძალების უკრაინიდან გასვლა, საერთაშორისო სამხედრო დახმარების გარანტია კონფლიქტის განახლების შემთხვევაში და უკრაინის NATO-სკენ სვლის შეჩერება.<ref>"What could a Ukraine-Russia peace agreement look like?" TRT World News. March 18, 2022. [https://www.trtworld.com/magazine/what-could-a-ukraine-russia-peace-agreement-look-like-55615/amp]</ref> 17 მარტს მევლუთ ჩავოშოღლუ გახდა პირველი საგაერო საქმეთა მინისტრი, რომელიც უკრაინაში ჩავიდა შეჭრის დაწყების შემდეგ, იგი შეხვდა დმიტრო კულებას და განიხილა ახალი კოლექტიური თავდაცვის ხელშეკრულების გეგმა, მან განაცხადა, რომ „ცეცხლის შეწყვეტის იმედი გაიზარდა“.<ref>"Çavuşoğlu: İki ülkeye ziyaretin neticesinde ateşkes umudumuz biraz daha arttı", March 17, 2022. [https://tr.euronews.com/2022/03/17/cavusoglu-iki-ulkeye-ziyaretin-neticesinde-ateskes-umudumuz-biraz-daha-artt Euronews]</ref> == მედია == შეჭრის განმოვლაბაში მესოჯები, ვიდეოები, ფოტოები და ხმოვანი ჩანაწერები აქტიურად ვრცელდებოდა სოციალურ მედიებსა და ახალი ამბების ვებგვერდებზე, უკრაინისა და რუსეთის მებრძოლების, მათი მეგობრებისა და ოჯახისწევრების მეშვეობით. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ასეთი კარდი ნამდვილი იყო, ზოგი ვიდეო და ფოტო იყო წარსული კონფლიკტების ან სხვა მხრივ შემცდომაში შემყვანი. ზოგი მათგანი შექმნილი იყო დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის გასავრცელებლად.<ref>{{cite web |last1=Seitz |first1=Amanda |last2=Klepper |first2=David |date=25 February 2022 |title=Propaganda, fake videos of Ukraine invasion bombard users |url=https://abcnews.go.com/Politics/wireStory/propaganda-fake-videos-ukraine-invasion-bombard-users-83102027 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://abcnews.go.com/Politics/wireStory/propaganda-fake-videos-ukraine-invasion-bombard-users-83102027 |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=[[ABC News]]}}</ref><ref>{{cite news |last1=Coleman |first1=Alistair |last2=Sardarizadeh |first2=Shayan |title=Ukraine conflict: Many misleading images have been shared online |url=https://www.bbc.co.uk/news/60513452 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/60513452 |archive-date=1 March 2022 |publisher=[[BBC News]] |date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Kern |first1=Rebecca |last2=Scott |first2=Mark |last3=Goujard |first3=Clothilde |date=24 February 2022 |title=Social media platforms on the defensive as Russian-based disinformation about Ukraine spreads |url=https://www.politico.com/news/2022/02/24/social-media-platforms-russia-ukraine-disinformation-00011559 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.politico.com/news/2022/02/24/social-media-platforms-russia-ukraine-disinformation-00011559 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[Politico]]}}</ref> ზოგმა დასავლური მედია გააკრიტიკა უკრაინის ომის [[ავღანეთის ომი (2001–2021)|ავღანეთის]], [[ერაყის ომი|ერაყის]], [[სირიის სამოქალაქო ომი|სირიის]], [[ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი|პალესტინა-ისრაელის]], [[ეთიოპიის სამოქალაქო ომი (2018-დღემდე)|ეთიოპიის]], [[ლიბიის სამოქალაქო ომი|ლიბიისა]] და [[იემენის სამოქალაქო ომი (2015-დღემდე)|იემენის]] ომებისგან განსხვავებულად წარმოჩენისთვის.<ref>{{cite news |title='Double standards': Western coverage of Ukraine war criticised |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/27/western-media-coverage-ukraine-russia-invasion-criticism |work=[[Al Jazeera]] |date=27 February 2022|access-date=7 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=White |first=Nadine |title=The racial bias in western media's Ukraine coverage is shameful |url=https://www.independent.co.uk/voices/ukraine-refugees-racial-bias-western-media-b2024864.html |work=[[The Independent]] |date=1 March 2022 |access-date=7 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=Fatir Tahir |first=Ataul |title=Selective empathy: Western media's horrific double standards amid Russia-Ukraine War |url=https://www.alhakam.org/selective-empathy-western-medias-horrific-double-standards-amid-russia-ukraine-war/ |work=[[Al Hakam (newspaper)|Al Hakam]] |date=2 March 2022|access-date=7 March 2022}}</ref> ზოგმა ხელი შეუწყო რუსული ნარატივების გავრცელებას, როგორც [[ცინიზმი|ცინიზმს]] [[ამერიკის შეერთებული შტატების საგაერო პოლიტიკა|აშშ-ის საგაერო პოლიტიკის]] მიმართ.<ref>{{Cite web |date=9 March 2022 |title=Why Are Indonesian Netizens Expressing Support for Russia's Invasion of Ukraine? |url=https://thediplomat.com/2022/03/why-are-indonesian-netizens-expressing-support-for-russias-invasion-of-ukraine/ |website=[[The Diplomat]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=11 March 2022 |title=Why Do Many Indonesians Support Putin's Invasion of Ukraine? – Page 2 |url=https://www.cnnindonesia.com/internasional/20220311071348-106-769708/mengapa-banyak-warga-indonesia-dukung-putin-invasi-ukraina/2 |website=[[CNN Indonesia]] |language=id-ID}}</ref><ref>{{cite news |last=Nugroho |first=Johannes |title=Chinese internet or US foreign policy? Why some Indonesians support Russia's invasion of Ukraine |url=https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3169708/chinese-internet-or-us-foreign-policy-why-some-indonesians |work=[[South China Morning Post]] |date=8 March 2022 |access-date=16 March 2022}}</ref> === ცენზურა === რუსეთის ცენზურის აპარატმა, [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]], ქვეყნის მედიებს ინფორმაციისათვის მხოლოდ რუსული სახემწიფო წყაროების გამოყენება უბრძანა, წინააღმდეგ შემთხვევაში იქნებოდა ჯარიმები და დაბლოკვები.<ref>{{cite web |date=24 February 2022 |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/use-only-official-sources-about-ukraine-war-russian-media-watchdog-tells-journalists-a76567 |title=Use Only Official Sources About Ukraine War, Russian Media Watchdog Tells Journalists |website=[[The Moscow Times]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224123216/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/use-only-official-sources-about-ukraine-war-russian-media-watchdog-tells-journalists-a76567 |url-status=live }}</ref> ასევე აიკრძალა სიტყვა „ომის“ გამოყენება, სანაცვლოდ უნდა ეთქვათ „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“,<ref>{{cite web |date=26 February 2022 |title=Специальная военная операция по защите ДНР и ЛНР. День третий. Онлайн |trans-title=Special military operation to protect the DNR and LNR. Day three. Online |url=https://rg.ru/2022/02/26/specialnaia-voennaia-operaciia-po-zashchite-dnr-i-lnr-den-tretij-onlajn.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://rg.ru/2022/02/26/specialnaia-voennaia-operaciia-po-zashchite-dnr-i-lnr-den-tretij-onlajn.html |archive-date=27 February 2022 |language=ru}}</ref> პუტინის 24 თებერვლის სიტყვით გამოსვლის თანახმად. სტატიები და ისტორიები, რომლებშიც რუსეთის უკრაინაში შეჭრა მოხსენიებული იყო, როგორც „თავდასხმა“, „შეჭრა“ და „ომის გამოცხადება“, წაშალეს.<ref>{{cite web|url=https://www.rferl.org/a/ukraine-russia-crisis-crosshairs-live-briefing/31668477.html|title=Live Briefing: Ukraine Under Attack|publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty|date=3 March 2022|access-date=3 March 2022|quote=Russia's national media watchdog Roskomnadzor has warned news outlets across the country that Russia's actions in Ukraine cannot be called a 'war' or an 'invasion' and should instead be referred to as a "special military operation in Ukraine.}}</ref><ref>{{cite news |date=26 February 2022 |last=Landen |first=Xander |title=Russia Tells Media to Delete Stories Mentioning Ukraine 'Invasion' |work=[[Newsweek]] |url=https://www.newsweek.com/russia-tells-media-delete-stories-mentioning-ukraine-invasion-1682973 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.newsweek.com/russia-tells-media-delete-stories-mentioning-ukraine-invasion-1682973 |archive-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |title=Russia Bans Media Outlets From Using Words 'War,' 'Invasion' |date=26 February 2022 |magazine=[[The Moscow Times]] |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/26/russia-bans-media-outlets-from-using-words-war-invasion-a76605 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/26/russia-bans-media-outlets-from-using-words-war-invasion-a76605 |archive-date=27 February 2022}}</ref> [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]] დაიწყო გამოძიება რუსული დამოუკიდებელი მედიების წინააღმდეგ, ომში დანაკარგების გაშუქების გამო.<ref name="rferl-petition">{{cite news |title=Russian Government Orders Media Outlets To Delete Stories Referring To 'Invasion' Or 'Assault' On Ukraine |url=https://www.rferl.org/a/roskomnadzor-russia-delete-stories-invasion/31724838.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rferl.org/a/roskomnadzor-russia-delete-stories-invasion/31724838.html|archive-date=27 February 2022 |work=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]], RFE/RL |date=26 February 2022}}</ref> [[როსკომნადზორი]] ასევე დაიმუქრა რუსული ვიკიპედიის დაბლოკვით, რუსეთის უკრაინაში შეჭრის სტატიაში რუსული დანაკარგებისა და დაღუპული უკრაინელი სამოქალაქო პირების შესახებ დაწერის გამო.<ref>{{cite news |date=1 March 2022 |title=Moscow threatens to block Russian-language Wikipedia over invasion article |work=[[National Post]] |url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/crime-pmn/moscow-threatens-to-block-russian-language-wikipedia-over-invasion-article |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/crime-pmn/moscow-threatens-to-block-russian-language-wikipedia-over-invasion-article |archive-date=1 March 2022 |access-date=2 March 2022 }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vice.com/en/article/bvnpq5/russia-threatens-to-block-wikipedia-for-stating-facts-about-its-war-casualties-editors-say |title=Russia Threatens to Block Wikipedia for Stating Facts About Its War Casualties, Editors Say |date=2 March 2022 |first=Samantha |last=Cole |website=[[Vice Media|Vice]]}}</ref> [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]] ნაწილობრივ შეზღუდა [[Facebook]]-ი 25 თებერვალს,<ref>{{cite web|title=Russia Puts 'Partial Restriction' on Facebook Access Citing Censorship on State Media |website=India.com |date=25 February 2022 |url=https://www.india.com/news/world/russia-puts-partial-restriction-on-facebook-access-citing-censorship-on-state-media-5258636/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.india.com/news/world/russia-puts-partial-restriction-on-facebook-access-citing-censorship-on-state-media-5258636/ |archive-date=26 February 2022 }}</ref> რადგან Facebook-მა უარყო რუსეთის მოთხოვნა, რუსული სახელმწიფო მედიების (ზვეზდა, რია ნოვოსტი, ლენტა.რუ და გაზეტა.რუ) პოსტების ფაქტობრივობის შემოწმების შესახებ.<ref>{{cite web |title=Russia is limiting access to Facebook. The company says it was ordered to stop fact-checking |url=https://www.npr.org/live-updates/russia-invades-ukraine-news-friday#russia-is-limiting-access-to-facebook-the-company-says-it-was-ordered-to-stop-fact-checking |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.npr.org/live-updates/russia-invades-ukraine-news-friday#russia-is-limiting-access-to-facebook-the-company-says-it-was-ordered-to-stop-fact-checking |first=Shannon |last=Bond |archive-date=26 February 2022 |website=[[NPR]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> 26 თებერვალს Facebook-მა რუსულ სახელმწიფო მედიებს აუკრძალა თავის პლათფორმაზე რეკლამირება.<ref>{{cite web |last=Sabes |first=Adam |date=26 February 2022 |title=Facebook bans Russian state media from advertising and monetizing content on its platform |url=https://www.foxbusiness.com/technology/facebook-bans-russian-state-media-from-advertising-on-their-platform |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.foxbusiness.com/technology/facebook-bans-russian-state-media-from-advertising-on-their-platform |archive-date=26 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[Fox Business]]}}</ref> Facebook-მა გამოაშკარავა რუსული დეზინფრომაციის კამპანიები, ყალბი აკაუნტები და უკრაინელი მაღალჩინოსნების აკაუნტების დაჰაკვის მცდელობები.<ref>{{cite news |title=Facebook and TikTok ban Russian state media in Europe |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/technology/2022/02/28/facebook-ukraine-russian-disinformation/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/technology/2022/02/28/facebook-ukraine-russian-disinformation/ |archive-date=1 March 2022 |first1=Elizabeth |last1=Dwoskin |first2=Cat |last2=Zakrzewski |date=28 February 2022}}</ref> 4 მარტს [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]] დაბლოკა უცხოული მედიები, რუსული [[BBC News]]-ის, ამერიკის ხმის, [[RFE/RL]]-ის, [[Deutsche Welle]]-ისა and ''[[Meduza]]-''ის ჩათვლით, ასევე Facebook-ი და [[Twitter]]-ი.<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/business/media-telecom/russia-restricts-access-bbc-russian-service-radio-liberty-ria-2022-03-04/ |title=Russia blocks access to BBC and Voice of America websites |website=[[Reuters]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/04/facebook-multiple-media-sites-partially-down-in-russia-afp-ngo-a76750 |title=Facebook, Multiple Media Sites Partially Down in Russia – AFP, NGO |website=[[The Moscow Times]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/04/russia-completely-blocks-access-to-facebook-and-twitter |title=Russia blocks access to Facebook and Twitter |date=4 March 2022 |access-date=4 March 2022 |website=[[The Guardian]] |last=Milmo |first=Dan}}</ref> ასევე დაბლოკეს [[ეხო მასკვი]], რუსეთის დამოუკიდებელი ტელევიზია და დოჟდია,<ref>{{cite news |last=Lott-Lavigna |first=Ruby |title=Russia's Only Independent TV Station Won't Censor the Ukraine War |url=https://www.vice.com/en/article/jgmakx/russia-ukraine-invasion-dozhd-tv |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.vice.com/en/article/jgmakx/russia-ukraine-invasion-dozhd-tv |archive-date=1 March 2022 |work=[[Vice (media)|Vice]] |date=28 February 2022}}</ref> რუსული არმიის წინააღმდეგ „ყალბი ინფორმაციის“ გავრცელებისა და „ძალადობისკენ“ მოწოდების გამო.<ref>{{cite news|last=Troianovski |first=Anton |title=Echo of Moscow, a liberal Russian radio station, is shut down |date=3 March 2022 |magazine=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/03/02/world/ukraine-russia-war?smtyp=cur&smid=tw-nytimes#echo-of-moscow-a-liberal-russian-radio-station-is-shut-down}}</ref> 4 მარტს პუტინმა დააკანონა 15 წლით თავისუფლების აღკვეთა მათთვის, ვინც „ცრუ და ყალბ ინფრომაციას“ გაავრცელებდა რუსეთისა არმიისა და მისი მოქმედებების შესახებ,<ref>{{cite news |title=Even Russia's Kremlin-backed media is going off message and beginning to question Putin's war on Ukraine |url=https://fortune.com/2022/03/11/russia-kremlin-backed-media-off-message-question-putin-war-ukraine-invasion/ |work=Fortune |date=11 March 2022}}</ref> შედეგად ზოგდა მედიამ შეწყვიტა უკრაინის თემების გაშუქება, პუტინმა ასევე დააკანონა სამი წლით თავისუფლების აღკვეთა სანქციების მომხრეებისათვის.<ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/04/putin-signs-law-introducing-jail-terms-for-fake-news-on-army-a76768 |title=Putin Signs Law Introducing Jail Terms for 'Fake News' on Army |website=[[The Moscow Times]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=Ukraine invasion: Russia passes law threatening 15 years in jail for spreading 'fake' information about the military |url=https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-russia-passes-law-threatening-15-years-in-jail-for-spreading-fake-information-about-the-military-12557176 |work=[[Sky News]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/04/russia-duma-passes-law-on-fake-news-a76754 |title=Russia Duma Passes Law on 'Fake News' |website=[[The Moscow Times]] |date=4 March 2022}}</ref> 11 მარტს, მარკ ბარნსტეინი, წამვანი ედიტორი რუსულ ვიკიპედიაში, დააკავა ბელარუსის უსაფრთხოების სამსახუმა „ყალბი ინფორმაციის გავრცელების“ გავრცელების გამო.<ref>{{cite news |last=Song |first=Victoria |title=A top Wikipedia editor has been arrested in Belarus |url=https://www.theverge.com/2022/3/11/22973293/wikipedia-editor-russia-belarus-ukraine |access-date=13 March 2022 |work=[[The Verge]] |date=11 March 2022}}</ref> 18 მარტს ბრიტანულმა რეგულატორმა, [[Ofcom]]-მა გაწყვიტა რუსული ტელეარხების ლიცენზიები.<ref>{{cite news |title=Ofcom revokes UK broadcasting licence of Kremlin-backed RT TV channel |url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/18/rt-uk-broadcasting-licence-kremlin-backed-tv-channel-ofcom |access-date=18 March 2022 |work=the Guardian |date=18 March 2022 |language=en}}</ref> === პროპაგანდა === ==== რუსული სამხედრო პროპაგანდა ==== [[File:Vladimir Putin and Konstantin Ernst 24 March 2014.jpeg|thumb|[[ვლადიმერ პუტინი|პუტინი]] და [[კონსტანტინ ერნეტი]], [[რუსეთის პირველი არხი|რუსეთის პირველი არხის]] პრეზიდენტი.]] რუსულმა სახელმწიფო მედია, როგორებიცაა რუსეთი-24,<ref>{{cite magazine |last=Gessen |title=The War That Russians Do Not See |first=Masha |url=https://www.newyorker.com/news/dispatch/03/14/the-war-that-russians-do-not-see |magazine=[[The New Yorker]] |date=4 March 2022}}</ref> რუსეთი-1 და პირველი არხი მიყვებოდნენ მთავრობის ნარატივს ომზე საუბრისას.<ref>{{cite news |last=Vorobyov |first=Niko |title=How is the Ukraine invasion being viewed in Russia? |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/no-choice-but-to-invade-ukraine-kremlin |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/no-choice-but-to-invade-ukraine-kremlin |archive-date=27 February 2022 |work=[[Al Jazeera]] |date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=Simmons |first=Ann |title=Russian State Media Bolster Putin's Narrative for Ukraine Invasion |url=https://www.wsj.com/articles/russian-state-media-bolster-putins-narrative-for-ukraine-invasion-11645874643 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.wsj.com/articles/russian-state-media-bolster-putins-narrative-for-ukraine-invasion-11645874643 |archive-date=27 February 2022 |work=[[The Wall Street Journal]] |date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last1=Korenyuk |first1=Maria |last2=Goodman |first2=Jack |title=Ukraine war: 'My city's being shelled, but mum won't believe me' |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60600487 |work=[[BBC News]] |date=4 March 2022}}</ref> 28 თებერვალს RIA ნოვოსტმა გააცრცელა და შემდეგ წაშალა სტატია, სადაც ეწერა, რომ რუსეთმა მოიგო ომი და „უკრაინა დაუბრინდა რუსეთს“.<ref>{{cite web |last=Coleman |first=Alistair |title=Ukraine crisis: Russian news agency deletes victory editorial |url=https://www.bbc.com/news/technology-60562240 |website=[[BBC News]] |access-date=7 March 2022 |date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Bradley |first=Jane |title=Ukraine-Russia conflict: Russian state news agency appears to accidentally publish article claiming war victory |url=https://www.scotsman.com/news/world/russian-news-agency-appears-to-accidentally-publish-article-claiming-victory-3590253 |website=[[The Scotsman]] |access-date=7 March 2022 |date=28 February 2022}}</ref> 14 მარტს [[მარინა ოვსიანიკოვა]] შეიჭრა სახლემწიფო ტელევიზიის პირდაპირ გადაცემაში და შეიტანა ბანერი წარწერით: „შეაჩერეთ ომი, არ დაიჯეროთ პროპაგანდა, აქ თქვენ გატყუებენ.“<ref>{{cite news |title=Russia-Ukraine war: Marina Ovsyannikova interrupts Russian show |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/15/anti-war-protester-interrupts-russian-tv-news-show |work=[[Al Jazeera]] |date=15 March 2022}}</ref> RT დაიბლოკა [[პოლონეთი|პოლონეთში]], [[ავსტრალია|ავსტრალიასა]]<ref>{{cite web|url=https://www.theaustralian.com.au/business/media/foxtel-strips-russia-today-from-its-platforms-over-concern-of-its-content-on-the-ukraine-invasion/news-story/4050256fefef93681b240314893fac8c |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.theaustralian.com.au/business/media/foxtel-strips-russia-today-from-its-platforms-over-concern-of-its-content-on-the-ukraine-invasion/news-story/4050256fefef93681b240314893fac8c |archive-date=27 February 2022 |title=Foxtel strips Russia Today from its platforms over concern of its content on the Ukraine invasion |date=26 February 2022 |website=[[The Australian]] |first=Sophie |last=Elsworth |access-date=27 February 2022}}</ref> და [[კანადა|კანადაში]].<ref>{{cite web |last=Vlessing |first=Etan |date=28 February 2022 |title=Canada's Cable TV Giants Pull Russian State-Backed RT Channel |url=https://www.hollywoodreporter.com/business/business-news/canada-cable-giants-pull-russia-rt-channel-1235101010/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.hollywoodreporter.com/business/business-news/canada-cable-giants-pull-russia-rt-channel-1235101010/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[The Hollywood Reporter]]}}</ref> რუსული სახელმწიფო არხები RT და [[Sputnik]] დაიბლოკა [[YouTube]]-ზე, რუსული დეზინფრომაციის გავრცელების შესაჩერებლად.<ref>{{cite web|url=https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-youtube-to-block-access-to-rt-and-sputnik-across-europe-immediately-12554678 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-youtube-to-block-access-to-rt-and-sputnik-across-europe-immediately-12554678 |archive-date=1 March 2022 |title=Ukraine invasion: YouTube to block access to RT and Sputnik across Europe 'immediately' |access-date=1 March 2022 |website=[[Sky News]]}}</ref> ბევრმა ჟურნალისტმა დატოვეს რუსული სახელმწიფო ტელევიზიები შეჭრის შემდეგ.<ref>{{cite news |last=Gilbody-Dickerson |first=Claire |title=Russia Today hit by resignation of several UK-based journalists within hours of Putin's invasion of Ukraine |url=https://inews.co.uk/news/world/russia-today-resignation-several-uk-journalists-within-hours-putins-invasion-of-ukraine-1486142 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://inews.co.uk/news/world/russia-today-resignation-several-uk-journalists-within-hours-putins-invasion-of-ukraine-1486142 |archive-date=1 March 2022 |work=[[i (newspaper)|inews.co.uk]] |date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=Escritt |first=Thomas |title=Exclusive: Russian news agency in Berlin faces staff exodus over Ukraine invasion |url=https://www.reuters.com/world/europe/exclusive-russian-news-agency-berlin-faces-staff-exodus-over-ukraine-invasion-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/exclusive-russian-news-agency-berlin-faces-staff-exodus-over-ukraine-invasion-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> რუსმა მასწავლებლებმა მიიღეს დეტალური ინსტრუქცია, თუ როგორ ესაუბრონ მოსწავლეებს უკრაინაში შეჭრასა და ომზე.<ref name="coda-propaganda">{{cite news |last=Tyan |first=Alexandra |title=The Kremlin forces schools and theaters to uphold Putin's invasion propaganda |url=https://www.codastory.com/disinformation/kremlin-schools-propaganda/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.codastory.com/disinformation/kremlin-schools-propaganda/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Coda Media]] |date=1 March 2022}}</ref> მოსკოვის მაიაკოვსკის თეატრმა მიიღო მთავრობის მეილი, რომელშიც ეწერა: „თავი შეიკავეთ უკრაინაში სამხედრო ქმედებებზე მებისმიერი კომენტარისგან“ და ნებისმიერი უარყოფითი კომენტარი „ჩაითვლებოდა ღალატად სამშობლოს წინააღმდეგ“.<ref name="coda-propaganda" /> ''„Z“'' სიმბოლოს რუსეთის მთავრობა და რუსი მოქალაქეები ომის მხარდამჭერი პროპაგადის ხელსაწყოდ იყენებენ.<ref>{{cite web |last=Butterfield |first=Michelle |title=How the letter 'Z' became a powerful Russian propaganda tool |url=https://globalnews.ca/news/8667536/z-symbol-russia-what-does-it-mean/ |website=[[Global News]] |access-date=11 March 2022 |date=8 March 2022 |archive-date=9 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220309153821/https://globalnews.ca/news/8667536/z-symbol-russia-what-does-it-mean/ |url-status=live }}</ref> კრემის [[პროპაგანდა]] და დეზინფორმაციის გავრცელება მთავარი მიზეზია შეჭრის მხარდაჭერისა რუსული საზოგადოების მიერ.<ref>{{cite news |title='Pure Orwell': how Russian state media spins invasion as liberation |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/pure-orwell-how-russian-state-media-spins-ukraine-invasion-as-liberation |work=The Guardian |date=25 February 2022}}</ref> 28 თებერვლიდან 1 მარტამდე ჩატარებულ დამოუკიდებულ კვლევაში გამოჩნდა, რომ რუსი რესპონდენდების 58% მხარს უჭერდა „სპეციალურ სამხედრო ოპერაციას“.<ref>{{cite news |date=8 March 2022 |title=58 percent of Russians support the invasion of Ukraine, and 23 percent oppose it, new poll shows |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/08/russia-public-opinion-ukraine-invasion/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20220314102356/https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/08/russia-public-opinion-ukraine-invasion/ |archive-date=14 მარტი 2022 |access-date=12 აპრილი 2022 }}</ref><ref>{{cite news |title=Putin rebuilds the Iron Curtain |url=https://www.axios.com/russia-ukraine-iron-curtain-4e03e4dd-cdaf-4029-97a7-e15a8cd2f4d1.html |work=Axios |date=11 March 2022}}</ref> 25 თებერვლიდან 3 მარტამდე [[ალექსეი ნავალნი|ალექსეი ნავალნის]] [[ანტიკორუფციული ფონდი|ანტიკორუფციული ფონდის]] მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ რესპოდენტების რიცხვი, რომლებიც რუსეთს აგრესორად თვლიდნენ 29%-იდან 53%-მდე გაიზარდა, ხოლო მათი რიცხვი, ვინც რუსეთს „სამშვიდობო ძალად“ თვლიდა 25%-იდან 12%-მდე დაეცა.<ref>{{cite web |date=8 March 2022 |title=Russian people increasingly against Ukraine war—opposition poll |url=https://www.newsweek.com/navalny-russia-ukraine-kyiv-putin-conflict-war-poll-1685898 |access-date=15 March 2022 |website=Newsweek}}</ref><ref>{{cite news |last=Bancroft |first=Holly |title=Anti-war momentum growing in Russia, poll from opposition leader Navalny claims |newspaper=[[The Independent]] |date=8 March 2022 |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-ukraine-war-alexey-navalny-putin-b2030915.html }}</ref> ზოგიერთი დამკვირვებელი საუბრობს „თაობათა ჭიდილზე“ რუსებს შორის, წამოწყებული ომის აღთქმის შესახებ. ახალგაზრდების უმეტესობა ეწინააღმდეგება ომს, ხოლო ასაკოვანი რუსები მეტად იჯერებენ რუსეთის სახელმწიფო პროპაგანდასა და დეზინფორმაციას.<ref name="aljazeera-media">{{cite news |last=Jack |first=Victor |title=How do young Ukrainians and Russians feel about another war? |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/7/not-worth-fighting-for-young-ukrainians-and-russians-shun-war |work=[[Al Jazeera]] |date=7 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Hooper |first=Cynthia |date=2 March 2022 |title=Russia's invasion of Ukraine has Kremlin battling for hearts and minds at home |url=https://theconversation.com/russias-invasion-of-ukraine-has-kremlin-battling-for-hearts-and-minds-at-home-177991 |access-date=3 March 2022 |website=[[The Conversation (website)|The Conversation]]}}</ref> კატარინა ვოლჩუკმა, [[ჩეთემ ჰაუსი|ჩეთემ ჰაუსითან]] ასოცირებულმა პირმა, განაცხადა, რომ „[ასაკოვანი] რუსები იჯერებენ რუსეთის ოფიციალურ ნარატივს, რომ რუსეთი იცავს რუსულად მოლაქარაკე ხალხს უკრაინაში, ანუ მათთვის ეს უფრო დაცვაა, ვიდრე აგრესია.“<ref name="aljazeera-media" /> ==== პროპაგანდა სხვა ქვეყნებში ==== ჩინელი დიპლომატები, მთავრობის სააგენტოები და სამთავრობო მედიები ომს ანტიამერიკული პროპაგანდის წამოწყებისათვის იყენებენ<ref>{{cite magazine |date=2 March 2022 |last=Kroll |first=Andy |title=China's Propaganda Machine Gears Up for Putin — and Blames America for the Invasion |url=https://www.rollingstone.com/politics/politics-features/russia-china-ukraine-propaganda-invasion-ccp-1315024/ |magazine=[[Rolling Stone]]}}</ref> და ავრცელებენ შეთქმულების თეორიას უკრაინაში განლაგებული ამერიკული ბიოლოგიური იარაღების ლაბორატორიის შესახებ.<ref>{{cite news |last=Wong |first=Edward |title=U.S. Fights Bioweapons Disinformation Pushed by Russia and China |url=https://www.nytimes.com/2022/03/10/us/politics/russia-ukraine-china-bioweapons.html |work=[[The New York Times]] |date=11 March 2022 |access-date=12 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |date=5 March 2022 |title=How China embraces Russian propaganda and its version of the war |work=[[Japan Times]] |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/03/05/asia-pacific/russia-china-information-war/}}</ref> ჩინეთის [[iQIYI|iQiyi Sports]]-მა განაცხადა, რომ ისინი არ გაუშვებდნენ [[ინგლისის პრემიერლიგა|პრემიერლიგის]] მატჩებს, რადგან პრემიერლიგა მხარს უჭერს უკრაინას.<ref>{{cite news |date=4 March 2022 |last=Roan |first=Dan |title=China Premier League coverage pulled |work=[[BBC Sport]] |url=https://www.bbc.com/sport/football/60524865 |access-date=4 March 2022}}</ref> სხვა ქვეყნების სამთავრობო მედიები, როგორიც [[ირანი]] და [[სერბეთი|სერბეთია]], იმეორებენ რუსეთის პროპაგანდას.<ref>{{cite web |last=Ziabari |first=Kourosh |date=9 March 2022 |title=In Backing Russia on Ukraine, Iran Is on the Wrong Side of History |url=https://foreignpolicy.com/2022/03/09/iran-support-russia-war-ukraine/ |website=[[Foreign Policy]] |language=en-US}}</ref><ref>{{cite news |date=14 March 2022 |title=Putin supporters demonstrate in Belgrade backing Ukrainian invasion |work=[[Business Standard India]], [[Associated Press]] |url=https://www.business-standard.com/article/international/putin-supporters-demonstrate-in-belgrade-backing-ukrainian-invasion-122031300819_1.html}}</ref> ირანში სახელმწიფო მედიამ გააკრიტიკა ბრიტანეთის საელჩო თეირანში მას შემდეგ, რაც მათ აღმართეს უკრაინის დროშა. რუსეთის სახელპიფო მედია სპუტნიკი პროპაგანდის საკითხებში აქტიურად თანამშრომლობს ირანულ სამხელწიფო მედიასთან.<ref>{{cite web |date=5 March 2022 |title=In Iran, Sputnik Persian, the British Embassy and Ahmadinejad Clash Over Ukraine |url=https://iranwire.com/en/features/11420 |website=[[IranWire]] |access-date=17 March 2022 |first=Ehsan |last=Mehrabi }}</ref> == პროტესტები და დემონსტრაციები == 1 800-ზე მეტი რუსი დააკავეს 51 ქალაქში, შეჭრის წინააღმდეგ პროტესტში მონაწილეობისათვის, [[OVD-Info]]-ზე დაყრდნობით.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Russian police have detained almost 1,400 people at anti-war protests across Russia after President Vladimir Putin sent troops to invade Ukraine, an independent monitor said Thursday. |url=https://www.msn.com/en-us/news/world/russian-police-have-detained-almost-1400-people-at-anti-war-protests-across-russia-after-president-vladimir-putin-sent-troops-to-invade-ukraine-an-independent-monitor-said-thursday/ar-AAUgfKI |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224192858/https://www.msn.com/en-us/news/world/russian-police-have-detained-almost-1400-people-at-anti-war-protests-across-russia-after-president-vladimir-putin-sent-troops-to-invade-ukraine-an-independent-monitor-said-thursday/ar-AAUgfKI |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=AFP}}</ref><ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Dozens of Russian Anti-War Picketers Detained – Reports |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/dozens-of-russian-anti-war-picketers-detained-reports-a76559 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224142927/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/dozens-of-russian-anti-war-picketers-detained-reports-a76559 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[The Moscow Times]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine crisis latest news: Kyiv urges EU to provide air defences as Russia invades on multiple fronts |url=https://amp.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224175723/https://amp.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[The Guardian]]}}</ref><ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Ukraine invasion latest: Russia looking to mass 'overwhelming forces' around Kyiv |language=en-GB |work=[[The Daily Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/24/russia-ukraine-news-invasion-war-nato-putin-sanctions-latest2/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025201/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/24/russia-ukraine-news-invasion-war-nato-putin-sanctions-latest2/ |archive-date=25 February 2022 |issn=0307-1235 |author-last=Johnson |author-first=Jamie}}</ref> რუსეთის შინაგან საქმეთა მინისტრმა დაკავებები კორონავირუსის შეზღუდვებით გაამართლა.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Alec Luhn |url=https://twitter.com/asluhn/status/1496869020372398080?s=21}}</ref> რუსმა ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეანტმა, ტიმიტრი მურატოვმა, განაცხადა, რომ გაზეთი ''[[Novaya Gazeta]]'' დაიბეჭდებოდა რუსულთან ერთად უკრაინულ ენაზეც. მურატოვმა, მიხეილ ზიგარმა და ვლადიმერ მირზოიევმა ხელი მოაწერეს დოკუმენტს, რომელიც აცხადებს, რომ უკრაინა არ არ წარმოადგენს საფრთხეს რუსეთისათვის და რუს მოქალაქეებს ომის დაგმობისაკენ მოუწოდებს.<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Nobel Peace Prize winner, other prominent Russian figures condemn country's attack on Ukraine |language=en |agency=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-ZFYLGJKGEZDDNFHUIFI2V4LDG4 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073822/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-ZFYLGJKGEZDDNFHUIFI2V4LDG4 |archive-date=24 February 2022}}</ref> ელენა ჩერნეკომ, ''[[Kommersant]]''-ის შურნალისტმა, გაავრცელა წერული, რომელსაც ხელი 170-მა ჟურნალისტმა და აკადემიკოსმა მოაწერა.<ref>{{cite web|author-last1=Allsop |author-first1=Jon |date=24 February 2022 |title=Propaganda, confusion, and an assault on press freedom as Russia attacks Ukraine |url=https://www.cjr.org/the_media_today/propaganda-confusion-and-an-assault-on-press-freedom-as-russia-attacks-ukraine.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224181721/https://www.cjr.org/the_media_today/propaganda-confusion-and-an-assault-on-press-freedom-as-russia-attacks-ukraine.php |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Columbia Journalism Review]] |language=en}}</ref> უკრაინის მხარდამჭერი აქციები გაიმართა [[სომხეთი|სომხეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title="There are people in Armenia who are against the war, Russia's imperialist policy." Protest in front of the Russian Embassy |website=aysor.am |url=https://www.aysor.am/am/news/2022/02/24/%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%A1-%D5%8C%D4%B4-%D5%A4%D5%A5%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6/1932562 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224203649/https://www.aysor.am/am/news/2022/02/24/%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%A1-%D5%8C%D4%B4-%D5%A4%D5%A5%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6/1932562 |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ავსტრალია]]ში,<ref>{{Cite news|last=Earl|first=Carly|last2=Australia|first2=Source: Guardian|date=2022-02-25|title=Ukraine supporters gather in Sydney to protest Russian invasion – video|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/video/2022/feb/25/ukraine-supporters-gather-in-sydney-after-russian-invasion-video|access-date=2022-02-26|issn=0261-3077}}</ref> [[ბულგარეთი|ბულგარეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=На протеста пред руското посолство: Киев покръсти Русия, Киев ще я опее |language=bg |trans-title=At the protest in front of the Russian embassy: Kiev baptised Russia, Kiev will sing it |work=Dnevnik (news) |url=https://www.dnevnik.bg/bulgaria/2022/02/24/4316397_na_protesta_pred_ruskoto_posolstvo_kiev_pokrusti/?ref=home_layer2 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224201304/https://www.dnevnik.bg/bulgaria/2022/02/24/4316397_na_protesta_pred_ruskoto_posolstvo_kiev_pokrusti/?ref=home_layer2 |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ბელგია]]ში,<ref name="brusselsembassy2">{{cite news|author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |date=24 February 2022 |title=Russian embassy target of Ukrainian anger |work=[[VRT (broadcaster)]] |location=Brussels |url=https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/24/russian-embassy-target-of-ukrainian-anger/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224164704/https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/24/russian-embassy-target-of-ukrainian-anger/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[კანადა]]ში,<ref>{{cite web|author-last=Perez |author-first=Jackie |date=24 February 2022 |title=Ukrainian-Canadians rally outside embassy in Ottawa ahead of Russian invasion |url=https://ottawa.ctvnews.ca/ukrainian-canadians-rally-outside-embassy-in-ottawa-ahead-of-russian-invasion-1.5794015 |access-date=25 February 2022 |website=[[CTV News]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224135625/https://ottawa.ctvnews.ca/ukrainian-canadians-rally-outside-embassy-in-ottawa-ahead-of-russian-invasion-1.5794015 |url-status=live}}</ref> [[საქართველო]]ში,<ref>{{cite news |title=In Photos: Georgians March for Ukraine |url=https://civil.ge/archives/474945 |access-date=25 February 2022 |work=[[Civil Georgia]] |date=24 February 2022}}</ref> [[გერმანია]]ში,<ref>{{cite web|author=[[Deutsche Welle]] |title=Ukraine-Russia conflict: Protests in Berlin {{!}} DW {{!}} 23.02.2022 |url=https://www.dw.com/en/ukraine-russia-conflict-protests-in-berlin/g-60885890 |access-date=25 February 2022 |website=[[Deutsche Welle|DW.com]] |language=en-GB |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224031252/https://www.dw.com/en/ukraine-russia-conflict-protests-in-berlin/g-60885890 |url-status=live}}</ref> [[უნგრეთი|უნგრეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title="Ruszkik haza, ruszkik haza!" – tüntetés a budapesti orosz nagykövetségnél |language=hu |trans-title="Rusks home, Russians home!" – demonstration in front of the Russian Embassy in Budapest |website=Telex.hu |url=https://telex.hu/belfold/2022/02/24/ellenzeki-tuntetes-orosz-ukran-haboru |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224191517/https://telex.hu/belfold/2022/02/24/ellenzeki-tuntetes-orosz-ukran-haboru|archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ისლანდია]]ში,<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Mótmæli við sendiráðið: "Erfitt að lýsa þessu með orðum" |trans-title=Protest at the embassy: "It is difficult to put it into words" |website=[[Vísir.is]] |url=https://www.visir.is/g/20222227209d/motmaeli-vid-sendiradid-erfitt-ad-lysa-thessu-med-ordum- |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163146/https://www.visir.is/g/20222227209d/motmaeli-vid-sendiradid-erfitt-ad-lysa-thessu-med-ordum- |archive-date=24 February 2022 |author-first=Snorri |author-last=Másson |language=is}}</ref> [[ირლანდია]]ში,<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title='This is a tragedy' – Ukrainians protest outside Dáil, Russian embassy |website=[[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]] |url=https://www.rte.ie/news/2022/0224/1282754-ukrainians-protests/|url-status=live|access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224172356/https://www.rte.ie/news/2022/0224/1282754-ukrainians-protests/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[იაპონია]]ში,<ref>{{Cite web|title=Ukrainians vent ire at Russian moves with rally outside embassy {{!}} The Asahi Shimbun: Breaking News, Japan News and Analysis|url=https://www.asahi.com/ajw/articles/14556520|access-date=2022-02-26|website=The Asahi Shimbun|language=en}}</ref> [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]],<ref>{{cite web|author-last=ОМАР |author-first=Заңғар |date=24 February 2022 |title=Ресей консулдығының алдында пикет өткізгендерді полиция ұстап әкетті |trans-title=Picket passed by the police before the Russian consulate |url=https://www.azattyq.org/a/31720090.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224145553/https://www.azattyq.org/a/31720090.html |archive-date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=Азаттық радиосы |language=kk}}</ref> [[მოლდოვა]]ში,<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Protest la Ambasada Federației Ruse din Chișinău: "Kremlin, oprește-te!" |language=ro |trans-title=Protest at the Embassy of the Russian Federation in Chișinău: "Kremlin, stop!" |newspaper=Jurnal.md |url=https://www.jurnal.md/ro/news/ef290524822b5b15/protest-la-ambasada-federatiei-ruse-din-chisinau-kremlin-opreste-te.html |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224230533/https://www.jurnal.md/ro/news/ef290524822b5b15/protest-la-ambasada-federatiei-ruse-din-chisinau-kremlin-opreste-te.html |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Tientallen demonstranten voor Russische ambassade en op Plein |language=nl |trans-title=Dozens of demonstrators in front of Russian embassy and in Square |work=NU.nl |url=https://www.nu.nl/den-haag/6186109/tientallen-demonstranten-voor-russische-ambassade-en-op-plein.html |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163206/https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent/?siteKey=ucf98legs1caotgh&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.nu.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept%3FredirectUri%3Dhttps%253A%252F%252Fwww.nu.nl%252Fden-haag%252F6186109%252Ftientallen-demonstranten-voor-russische-ambassade-en-op-plein.html |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[პორტუგალია]]ში,<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Manifestação em Lisboa, frente à embaixada da Federação Russa: "Queremos armas!" |trans-title=Demonstration in Lisbon, in front of the Russian Federation embassy: "We want weapons!" |url=https://expresso.pt/sociedade/manifestacao-em-lisboa-frente-a-embaixada-da-federacao-russa-queremos-armas/ |access-date=25 February 2022 |website=Expresso |language=pt-PT}}</ref> [[რუმინეთი|რუმინეთში]],<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Profesorul de istorie Marcel Bartic protestează în fața Ambasadei Rusiei din București în semn de solidaritate cu Ucraina/ A fost amendat de jandarmerie pentru protest neautorizat |trans-title=History professor Marcel Bartic protests in front of the Russian Embassy in Bucharest in solidarity with Ukraine / Was fined by the gendarmerie for unauthorised protest |url=https://www.g4media.ro/profesorul-de-istorie-marcel-bartic-a-protestat-in-fata-ambasadei-rusiei-din-bucurstii-in-semn-de-solidaritate-cu-ucraina-a-fost-amendat-de-jandarmerie-pentru-protest-neautorizat.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224214315/https://www.g4media.ro/profesorul-de-istorie-marcel-bartic-a-protestat-in-fata-ambasadei-rusiei-din-bucurstii-in-semn-de-solidaritate-cu-ucraina-a-fost-amendat-de-jandarmerie-pentru-protest-neautorizat.html |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=G4Media |language=ro}}</ref> [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთში]],<ref>{{Cite web|date=24 February 2022 |title=Nesúhlas s útokom na Ukrajinu vyjadrili v Bratislave, v Prievidzi i v Košiciach |trans-title=They expressed their disapproval of the attack on Ukraine in Bratislava, Prievidza and Košice |url=https://spravy.pravda.sk/domace/clanok/618060-v-bratislave-sa-dnes-uskutocni-svieckovy-pochod-za-mier-na-ukrajine/ |access-date=26 February 2022 |website=Pravda.sk |language=sk-SK}}</ref> [[შვედეთი|შვედეთში]],<ref>{{cite web|title=Sweden: Hundreds protest in Stockholm against Russian military offensive in Ukraine {{!}} Video Ruptly |url=https://www.ruptly.tv/en/videos/20220225-062-Sweden-Hundreds-protest-in-Stockholm-against-Russian-military-offensive-in-Ukraine |access-date=25 February 2022 |website=www.ruptly.tv |publisher=[[Ruptly]] |language=en}}</ref> [[ტაივანი|ტაივანში]],<ref>{{Cite web|last=Thomas|first=Cat|date=2022-02-25|title=We’re All Ukrainians Today: Rally Held in Taipei to Protest the Invasion of Ukraine|url=https://ketagalanmedia.com/2022/02/25/were-all-ukrainians-today-rally-held-in-taipei-to-protest-the-invasion-of-ukraine/|access-date=2022-02-26|website=Ketagalan Media|language=en-US}}</ref> [[თურქეთი|თურქეთში]]<ref>{{Cite web|last=Hacaloğlu|first=Hilmi|last2=Çolak|first2=Umut|date=2022-02-25|title=İstanbul’daki Rusya Karşıtı Protestolar İkinci Gününde|url=https://www.amerikaninsesi.com/a/istanbul-daki-rusya-karsiti-protestolar-ikinci-gununde/6458872.html/|access-date=2022-02-25|website=Voice of America|language=tr-TR}}</ref>, [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Hundreds protest outside Downing Street to demand tougher sanctions on Russia after invasion of Ukraine |work=[[The Big Issue]] |url=https://www.bigissue.com/news/activism/protesters-to-gather-outside-downing-street-to-demand-tougher-russia-sanctions/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163156/https://www.bigissue.com/news/activism/protesters-to-gather-outside-downing-street-to-demand-tougher-russia-sanctions/ |archive-date=24 February 2022 |author-first=Greg |author-last=Barradale}}</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-სა<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Demonstrators protest outside Russian Embassy in Washington after Russia invades Ukraine |work=[[CBS News]] |url=https://www.cbsnews.com/amp/news/demonstrators-russian-embassy-washington-after-russia-ukraine-invasion/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163145/https://www.cbsnews.com/amp/news/demonstrators-russian-embassy-washington-after-russia-ukraine-invasion/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> და [[ჩეხეთი|ჩეხეთში]].<ref>{{cite web |date=24 February 2022 |title=Thousands gather to support Ukraine in central Prague |url=https://english.radio.cz/thousands-gather-support-ukraine-central-prague-8743026 |access-date=25 February 2022 |website=[[Radio Prague International]] |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225112835/https://english.radio.cz/thousands-gather-support-ukraine-central-prague-8743026 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=V centru Prahy se sešly tisíce lidí, protestovaly proti invazi na Ukrajinu |trans-title=Thousands of people gathered in the center of Prague to protest the invasion of Ukraine |url=https://www.ceskenoviny.cz/zpravy/na-vaclavskem-namesti-lide-demonstruji-proti-ruske-invazi/2166759 |access-date=25 February 2022 |website=ČeskéNoviny.cz |language=cs |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113739/https://www.ceskenoviny.cz/zpravy/na-vaclavskem-namesti-lide-demonstruji-proti-ruske-invazi/2166759 |url-status=live }}</ref> უკრაინის მხარდამჭერი აქციები: <gallery mode="packed" heights="200"> File:Georgians Protest Invasion Of Ukraine 2.jpg|thumb|[[თბილისი|თბილისში]] File:White-blue-white flag in Tbilisi.jpg|thumb|[[თეთრ-ლურჯი-თეთრი დროშა]], თბილისში, პარლამენტის შენობის წინ File:Ukraine solidarity protest Berlin Pariser Platz with lighted Brandenburg Gate 2022-02-24 07.jpg|thumb|[[ბრანდენბურგის კარიბჭე]] [[ბერლინი|ბერლინში]] File:27 Feb 2022 in Stockholm. Demonstration against the Russian invasion of Ukraine. 34.jpg|thumb|[[სტოკჰოლმი|სტოკჰოლმში]] File:Ukraine protest Amsterdam 27 february 2022.jpg|thumb|[[ამსტერდამი|ამსტერდამში]] File:Candlelight vigil for Ukraine, UNU Plaza, Tokyo 3.jpg|[[ტოკიო|ტოკიოში]] File:Pro-Ukraine Demonstration at LaFayette Square.jpg|thumb|[[ვაშინგტონი|ვაშინგტონში]] File:No to War - Protesting in London, 4 March 2022.jpg|thumb|[[ლონდონი|ლონდონში]] File:Glasgow, George Square, protest against war in Ukraine (27 February 2022).jpg|thumb|[[გლაზგო|გლაზგოში]] File:Latvia Stand with Ukraine United with Ukraine.jpg|thumb|[[ლატვია|ლატვიაში]] File:Tallinn Ukraina toetusmeeleavaldus 2.jpg|thumb|[[ტალინი|ტალინში]] File:Protest against the Russian invasion of Ukraine in 2022 in Helsinki, Finland.jpg|thumb|[[ჰელსინკი|ჰელსინკში]] </gallery> == ჰაკერული თავდასხმები რუსეთზე == 25 თებერვალს, ჰაკერულმა და ჯგუფება [[ანონიმუსი (დაჯგუფება)|Anonymus]]-მა ომი გამოუცხადა რუსეთის მთავრობას.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65202|title=ჰაკერული დაჯგუფება Anonymous რუსეთის ხელისუფლებასთან კიბერ ომში ჩაერთო|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 25, 2022}}</ref> 26 თებერვალს Anonymus-მა პირადად პუტინს მიმართა გადადგომის მოთხოვნით, მიმართვაში ვიგებთ:<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65202|title=Anonymous პუტინს: მოვითხოვთ, აღადგინოთ უკრაინელი ხალხის უფლებები და გადადგეთ|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 26, 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://georgiatoday.ge/anonymous-hackers-to-putin-were-forced-to-take-measures-especially-for-you/|title=‘Anonymous’ Hackers to Putin: We’re Forced to Take Measures Especially for You|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=Georgia Today|date= feburuary 26, 2022}}</ref> {{ციტატა|ჩვენ მოთმინებით ველოდებოდით თქვენს პასუხს ჩვენს ბოლო მოთხოვნაზე. მაგრამ, მოთმინება არ გვყოფნის, თქვენ აყოვნებთ. სამწუხაროდ, როგორც ჩანს, თქვენ აირჩიეთ უგულებელყოთ ჩვენი არსებობა. ჩვენ იძუებულნი ვართ უდრეკად ვიმოქმედოთ, სპეციალურად შენთვის. ალბათ გახსოვს, 2018 წელს ჩვენ გავთიშეთ roscommodz-ის ვებგვერდი. ბატონო პუტინ, გახსოვთ, როცა ავღანეთის ხელში აღმოჩნდა თავდაცვის სამინისტროს მონაცემები, რომელიც მეილების მისამართებს და პაროლებს მოიცავდა. ეს მონაცემები ტვიტერზე გამოქვეყნდა და ახლა საჯარო ინფორმაციაა. თქვენი ბოლო მცდელობა, დაემუქროთ შვედეთს და ფინეთს, სამარცხვინოა. თქვენ დაემუქრეთ ამ ქვეყნებს შეჭრით იმ შემთხვევაში, თუ ისინი NATO-ს შეუერთდებიან. ჩვენ გავთიშეთ ფედერალური ანტიმონოპოლიური სამსახურის, კრემლის, Russia Today-ის ვებ გვერდები და რუსეთის მთავრობასთან დაკავშირებული ბევრი სხვა საიტი. ვლადიმირ პუტინი ფიქრობს, რომ ეს დამთხვევაა, Anonymous ფიქრობს, რომ არა. ჩვენ ვცდილობთ, გამოვააშკარაოთ ის, რაც წლებია დამალულია, Anonymous-ის ძალით, რომელიც გიმკლავდებათ თქვენ და თქვენს ახლობლებს. მხოლოდ დროის ამბავია, გამოვააშკარავოთ ის სიბინძურე, რასაც თქვენ საზოგადოებას უმალავთ. ახლა მოვითხოვთ, აღადგინოთ უკრაინელი ხალხის უფლებები და გადადგეთ თანამდებობიდან. თქვენ ვერ შეძელით ადამიანების დაცვა, თქვენ, როგორც საჯარო მოხელემ, ვერ შეძელით თქვენი მორალური და სამოქალაქო მოვალეობების შესრულება, რადგან მოინდომეთ მუდმივი მმართველობა და ჩამოიშორეთ პატივისცემა.}} კიბერომში ჩაერთო ქართველ ჰაკერთა საზოგადოება [[GNG]], რომელიც საქართველოს სახელით მხარს უჭერს უკრაინას, და, რომელმაც გათიშა ჩეჩნეთის მთავრობის, ალტ-ინფოს, Alfa-ს, Sber-ის, VTB-ის ვებსაიტები.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65339|title=პრორუსული მედია ალტ-ინფოს ვებგვერდი გათიშულია|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 26, 2022}}</ref> 26 თებერვალს, მოგვიანებიით [[ანონიმუსი (დაჯგუფება)|ანონიმუსმა]] გათიშა რუსეთის პრეზიდენტის ოფიციალური ვებსაიტი, ასევე მთავრობის, დუმის, ფედერაციის საბჭოს და როსკომნადზორის (კომუნიკაციების, საინფორმაციო ტექნოლოგიებისა და მასობრივი კომუნიკაციების ზედამხედველობის ფედერალური სამსახური) ვებსაიტები.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65378|title=Anonymus-მა რუსეთის სამთავრობო საიტები გათიშა|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 26, 2022}}</ref> 27 თებერვალს ანონიმუსმა გათიშა ჩეჩნეთის სამთავრობო ვებსაიტი, რომლის ლიდერმაც, [[რამზან კადიროვი|რამზან კადიროვმა]], უკრაინაში სამხედროების გაგზავნის შესახებ განაცხადა.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65412|title=Anonymous-ის თქმით, მათ ჩეჩნეთის მთავრობის ვებსაიტი დაბლოკეს|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 27, 2022}}</ref> == იხილეთ აგრეთვე == {{პორტალი|რუსეთი}} {{პორტალი|უკრაინა}} {{პორტალი|ომი}} * [[ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში]] * [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსია]] * [[ევრომაიდანი]] * [[მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტი]] * [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|რუსეთ-საქართველოს ომი]] * [[მეორე ცივი ომი]] * [[კიევისათვის ბრძოლა]] * [[კიევის ბრძოლა (2022)|კიევის ბრძოლა]] * [[კუნძულ ზმეინისთვის ბრძოლა]] * [[რუსული სამხედრო ხომალდი, იდი ნახუი]] * [[ჩერნიჰივის ალყა]] * [[ვასილკივისათვის ბრძოლა]] * [[ივანკივისათვის ბრძოლა]] * [[ჩერნობილისათვის ბრძოლა]] * [[ქართული ლეგიონი (უკრაინა)|ქართული ლეგიონი]] * [[კონოტოპისათვის ბრძოლა]] * [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)]] * [[აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია]] * [[სტარობილსკისათვის ბრძოლა]] * [[ოხტირკისათვის ბრძოლა]] ==ლიტერატურა== * {{cite book |last1=Wood |first1=Elizabeth A. |last2=Pomeranz |first2=William E. |last3=Merry |first3=E. Wayne |last4=Trudolyubov |first4=Maxim |date=15 December 2015 |title=Roots of Russia's War in Ukraine |publisher=[[Columbia University Press]] |isbn=978-0-231-80138-6 |oclc=1008637056 |url=https://books.google.com/books?id=JyDyCgAAQBAJ&pg=PP1}} * {{cite book |last=D'Anieri |first=Paul |date=31 October 2019 |title=Ukraine and Russia: From Civilized Divorce to Uncivil War |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-1-108-48609-5 |url=https://books.google.com/books?id=Gs6vDwAAQBAJ&pg=PP1}} * {{cite book |last=Smith |first=Christopher M. |date=15 March 2022 |title=Ukraine's Revolt, Russia's Revenge |publisher=[[Brookings Institution Press]] |isbn=978-0-8157-3925-8 |oclc=1287616684 |url=https://books.google.com/books?id=HxUWEAAAQBAJ&pg=PP1}} * {{cite book |last1=Menon |first1=Rajan |last2=Rumer |first2=Eugene B. |date=6 February 2015 |title=Conflict in Ukraine: The Unwinding of the Post-Cold War Order |publisher=[[MIT Press]] |isbn=978-0-262-53629-5 |oclc=1029335958 |url=https://books.google.com/books?id=3L34DwAAQBAJ&pg=PP1}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons}} * [https://www.youtube.com/watch?v=_5YeX8eCLgA პუტინის მიმართვის ნაწყვეტი შეჭრამდე]. კომენტარებული დაარქივებულია [https://archive.today/2022.02.26-013443/https://www.youtube.com/watch?v=_5YeX8eCLgA archive.today]-ში. ვიდეო დაარქივებულია [https://ghostarchive.org/varchive/_5YeX8eCLgA ghostarchive.org]-ში. ** [https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-02-24/full-transcript-vladimir-putin-s-televised-address-to-russia-on-ukraine-feb-24 პუტინის მიმართვის სრული ვერსია] * [https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-21-22/index.html რუსეთის შეჭრა უკრაინაში]. CNN. * [https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60890199 უკრაინის სიახლეები]. BBC News. * [https://graphics.reuters.com/UKRAINE-CRISIS/zdpxokdxzvx/ რუსეთის შეჭრა უკრაინაში]. Reuters, 10 მარტი, 2022 * [https://www.rferl.org/Videos ვიდეო არქივი]. [[RFE/RL]] * [https://mediamanipulation.org/research/tracking-social-media-takedowns-and-content-moderation-during-2022-russian-invasion სოციალური მედიის დაბლოკვები და კონტენტის მოდერატორები რუსეთის უკაინაში შეჭრისას, 2022 წელს] (ახლდება ყოველკვირეულად) * [https://gijn.org/2022/03/02/15-tips-for-investigating-war-crimes ომის დანაშაულების გამოძიების გზამკვლევი] ჟურნალიზმის გლობალური გამოძიების ქსელში, გამომძიებელ ჟურნალისტ მანიშა განგულის მიერ * ვებვერდები, რომლებშიც წარმოდგენილია სამხილები ომის დანაშაულებზე: ** სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს [https://otppathway.icc-cpi.int/link/registerapplication?name=otpcontactpathway&lang=en_UK პროკურირის ოფისი] ** [https://warcrimes.gov.ua უკრაინის სამტავრობო ვებგვერდი] რუსული ძალების მიერ ჩადენილ ომის დანაშაულებზე სამხილების შესაგროვებლად * [https://ukraine.bellingcat.com ომის დანაშაულების რუკა] [[Bellingcat]]-ის მიერ * ვიდეოები: ** [https://www.youtube.com/watch?v=CwfyJGdFpSA მარიუპოლის დაბომბილი საცხოვრებელი შენობები. News.com.au, The News Room, მარტი 15 2022] ** [https://www.youtube.com/embed/Z1kG24ndMS4 მარიუპოლში ტანკი შეუჩერებლად ესვრის საცხოვრებელ შენობას, მშვიდობიანი პირები საავადმყოფოში, ქალი ტირის დახოცილი ბავშვების გამო. AP News, 12 მარტი 2022.] ** [https://news.sky.com/story/ukraine-war-children-buried-under-rubble-after-russian-airstrike-hit-hospital-in-mariupol-president-zelenskyy-says-12561747 მარიუპოლში სამშობიაროს დაბომბვის შედეგი, დაშავებული ფეხმძიმე ქალი. Sky News, მარტი 9, 2022] 13 მარტს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ეს ქალი და მისი შვილი დაიღუპნენ მძიმე დაზიანებების შედეგად.<ref>{{Cite news|date=2022-03-14|title=Ukraine war: Pregnant woman and baby die after hospital shelled|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|url-status=live|access-date=2022-03-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314143240/https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|archive-date=14 March 2022}}</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შენიშვნების სია}} {{რუსეთ-უკრაინის ომი}} {{პოსტსაბჭოთა ქვეყნები}} {{უკრაინის თემები}} [[კატეგორია:რუსეთ-უკრაინის ომი]] [[კატეგორია:რუსეთის ომები]] [[კატეგორია:ბელარუსის ომები]] [[კატეგორია:უკრაინის ომები]] [[კატეგორია:2020-იანი წლების კონფლიქტები]] [[კატეგორია:რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)|*]] s62a5xhkpg1mn5frrzw3s1r5s33z8v6 4409323 4409292 2022-08-20T18:36:23Z ზურა6446 102258 /* მეორე ფაზა (8 აპრილი — დღემდე) */ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)}} '''რუსეთის შეჭრა უკრაინაში''' — დაიწყო 2022 წლის 24 თებერვალს. შეჭრამ გამოიწვია ევროპის უდიდესი დევნილთა კრიზისი [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომის]] შემდეგ<ref name="Blake-2022-03-15">{{cite news|last1=Keane|first1=Daniel|last2=Blake|first2=Elly|date=14 March 2022|title=What is the Homes for Ukraine refugees scheme and how do you apply?|website=[[Evening Standard]]|url=https://www.standard.co.uk/news/uk/host-ukraine-refugee-scheme-uk-london-russia-war-apply-b987910.html|url-status=live|url-access=subscription|access-date=15 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314151733/https://www.standard.co.uk/news/uk/host-ukraine-refugee-scheme-uk-london-russia-war-apply-b987910.html|archive-date=14 March 2022|issn=2041-4404}}</ref><ref name=":3">{{cite news|last1=Pita|first1=Antonio|last2=Costa|first2=Raúl Sánchez|date=3 March 2022|title=Ukrainian exodus could be Europe's biggest refugee crisis since World War II|newspaper=[[El País]]|url=https://english.elpais.com/international/2022-03-03/ukrainian-exodus-could-be-europes-biggest-refugee-crisis-since-world-war-ii.html|url-status=live|access-date=9 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220405100721/https://english.elpais.com/international/2022-03-03/ukrainian-exodus-could-be-europes-biggest-refugee-crisis-since-world-war-ii.html|archive-date=5 April 2022|issn=0213-4608}}</ref> 6.4 მილიონზე მეტმა უკრაინელმა დატოვა ქვეყანა<ref name="UNHCR-Ukraine">{{cite web|title=Situation Ukraine Refugee Situation|date=<!--kept up-to-date-->|website=[[United Nations High Commissioner for Refugees]]|url=https://data2.unhcr.org/en/situations/ukraine|access-date=23 July 2022}}</ref><ref name="Liz Truss">{{cite web|date=3 July 2022|title=Liz Truss mulls seizure of Russian assets in UK to give to Ukraine|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jul/03/liz-truss-mulls-seizure-of-russian-assets-in-uk-to-give-to-ukraine|access-date=4 July 2022|website=the Guardian|language=en}}</ref> და ქვეყნის მოსახლეობის მესამედი იძულებით გადაადგილებული პირი გახდა.<ref name=":43">{{cite news|last1=Ratcliffe|first1=Rebecca|last2=Clayton|first2=Abené|last3=Gabbatt|first3=Adam|last4=Chao-Fong|first4=Léonie|last5=Lock|first5=Samantha|last6=Ambrose|first6=Tom|date=19 March 2022|title=Biden outlines 'consequences' if China aids Russia – as it happened|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/mar/18/russia-ukraine-war-latest-news-biden-to-warn-xi-against-backing-putin-as-russian-military-offensives-falter-live|url-status=live|access-date=28 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220329020321/https://www.theguardian.com/world/live/2022/mar/18/russia-ukraine-war-latest-news-biden-to-warn-xi-against-backing-putin-as-russian-military-offensives-falter-live|archive-date=29 March 2022|issn=1756-3224|oclc=60623878}}</ref><ref>{{cite news|date=31 March 2022|title=Ukraine war: Putin being misled by fearful advisers, US says|work=[[BBC News]]|publisher=BBC|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60936117|url-status=live|access-date=31 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220331020115/https://www.bbc.com/news/world-europe-60936117|archive-date=31 March 2022}}</ref> შეჭრამ ასევე გამოიწვია გლობალური საკვების ნაკლებობა.<ref>{{cite news|last1=Barbaro|first1=Michael|last2=Chaturvedi|first2=Asthaa|last3=Szypko|first3=Rob|last4=Quester|first4=Rachel|last5=Johnson|first5=Michael|last6=Baylen|first6=Liz O.|last7=Daniel|first7=Chelsea|last8=Powell|first8=Dan|last9=Lozano|first9=Marion|date=5 April 2022|title=How the War in Ukraine is Creating a Global Food Crisis|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2022/04/05/podcasts/the-daily/ukraine-russia-food-supply.html|access-date=15 June 2022|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news|title=The coming food catastrophe|newspaper=The Economist|url=https://www.economist.com/leaders/2022/05/19/the-coming-food-catastrophe|access-date=15 June 2022|issn=0013-0613}}</ref> 2014 წელს რუსეთი შეიჭრა [[ყირიმი|ყირიმში]] და [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|მიიერთა]] ის, ასევე რუსეთის მიერ მხარდაჭერილმა სეპარატისტებმა დაიკავეს [[დონბასი|დონბასის]] ნაწილი სამხრეთ-აღმოსავლეთ უკრაინაში, კერძედ ლუჰანსკისა და დონეცკის ოლქები, რამაც ადგილობრივ რეგიონში [[დონბასის ომი|ომი]] გამოიწვია.<ref>{{cite news |last1=Kirby |first1=Jen |last2=Guyer |first2=Jonathan |date=24 February 2022 |title=Russia's war in Ukraine, explained |work=[[Vox (website)|Vox]] |url=https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions-invasion-explained |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174928/https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions-invasion-explained |archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |date=28 February 2022 |title=Conflict in Ukraine |url=https://cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/conflict-ukraine |access-date=28 February 2022 |website=Global Conflict Tracker |publisher=[[Council on Foreign Relations]]}}</ref> 2021 წელს რუსეთმა დაიწყო ფართო სამხედრო ძალის თავმოყრა უკრაინის საზღვართან, თავი მოიყარა 190 000-ზე მეტმა სამხედრომ და მათმა აღჭურვილობამ. სატელევიზიო მიმართვაში [[ვლადიმერ პუტინი|ვლადიმერ პუტინმა]] გამოაჩინა ირიდენტისტული ხედვები,<ref>{{cite news |date=26 February 2022 |title=Russia's invasion of Ukraine |newspaper=[[The Economist]] |url=https://www.economist.com/briefing/2022/02/26/russias-invasion-of-ukraine |url-status=live |url-access=subscription |access-date=26 February 2022 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.economist.com/briefing/2022/02/26/russias-invasion-of-ukraine |archive-date=26 February 2022 |issn=0013-0613 |quote=Though the target of Mr. Putin's tirade on February 21st was Ukraine, the former Soviet republics now in NATO, Estonia, Latvia and Lithuania, have cause for alarm over his irredentism.}}</ref> შეერკინა უკრაინის უფლებას, იყოს სახელმწიფო,<ref name="Putin Ukraine statehood">{{cite magazine |last=Perrigo |first=Billy |date=22 February 2022 |title=How Putin's Denial of Ukraine's Statehood Rewrites History |url=https://time.com/6150046/ukraine-statehood-russia-history-putin/ |url-status=live |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |issn=0040-781X |oclc=1311479 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222200708/https://time.com/6150046/ukraine-statehood-russia-history-putin/ |archive-date=22 February 2022 |access-date=28 February 2022 |url-access=registration}}</ref><ref>{{cite news |date=22 February 2022 |title=Putin Says He Does Not Plan to 'Restore Empire' |work=[[Moscow Times]] |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/22/putin-says-he-does-not-plan-to-restore-empire-a76519 |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222050649/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/22/putin-says-he-does-not-plan-to-restore-empire-a76519 |archive-date=22 February 2022 |oclc=1097137921}}</ref> და მცდარად<ref>{{cite news |last1=Tabarovsky |first1=Izabella |last2=Finkel |first2=Eugene |author-link2=Evgeny Finkel |date=27 February 2022 |title=Statement on the War in Ukraine by Scholars of Genocide, Nazism and World War II |work=[[The Jewish Journal of Greater Los Angeles]] |url=https://jewishjournal.com/news/worldwide/345515/statement-on-the-war-in-ukraine-by-scholars-of-genocide-nazism-and-world-war-ii/ |access-date=31 May 2022}}</ref> განაცხადა, რომ უკრაინას მართავდნენ [[ნეონაციზმი|ნეონაცისტები]], რომლებიც ეთნიკური ნიშნით ავიწროებდნენ და სჯიდნენ რუსებს.<ref name="Abbruzzese 2022">{{cite news |last=Abbruzzese |first=Jason |date=24 February 2022 |title=Putin says he is fighting a resurgence of Nazism. That's not true. |publisher=[[NBC News]] |url=https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112830/https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |archive-date=24 February 2022}}</ref> 2022 წლის 21 თებერვალს რუსეთმა აღიარა [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰასნკის სახალხო რესპუბლიკა]], ორი თვითაღიარებული კვაზისახელმწიფო დონბასში.<ref>{{cite news |last=Hernandez |first=Joe |date=22 February 2022 |title=Why Luhansk and Donetsk are key to understanding the latest escalation in Ukraine |publisher=[[NPR]] |url=https://www.npr.org/2022/02/22/1082345068/why-luhansk-and-donetsk-are-key-to-understanding-the-latest-escalation-in-ukrain |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222231626/https://www.npr.org/2022/02/22/1082345068/why-luhansk-and-donetsk-are-key-to-understanding-the-latest-escalation-in-ukrain |archive-date=22 February 2022}}</ref> შემდეგ დღეს რუსეთის ფედერაციულმა საბჭომ ნება დართო პრეზიდენტს სამხედრო ძალის გამოყენებაზე და რუსული ძალები შევიდნენ დონბასში.<ref>{{cite news |last=Hodge |first=Nathan |date=22 February 2022 |title=Russia's Federation Council gives consent to Putin on use of armed forces abroad, Russian agencies report |work=[[CNN International]] |publication-place=Moscow |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-22-22/h_59a413ce984eda5954ce5b9c4655bcc5 |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222170424/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-22-22/h_59a413ce984eda5954ce5b9c4655bcc5 |archive-date=22 February 2022}}</ref> შეჭრა დაიწყო 24 თებერვალს,<ref>{{cite news |last1=Nikolskaya |first1=Polina |last2=Osborn |first2=Andrew |date=24 February 2022 |title=Russia's Putin authorises 'special military operation' against Ukraine |work=[[Reuters]] |publication-place=Moscow |url=https://www.reuters.com/world/europe/russias-putin-authorises-military-operations-donbass-domestic-media-2022-02-24/ |url-status=live |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224032217/https://www.reuters.com/world/europe/russias-putin-authorises-military-operations-donbass-domestic-media-2022-02-24/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> როდესაც პუტინმა გამოაცხადა „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“ უკრაინის „დემილიტარიზაციასა და დენაციფიკაციისთვის“.<ref>{{cite news |last1=Grunau |first1=Andrea |last2=von Hein |first2=Matthias |last3=Theise |first3=Eugen |last4=Weber |first4=Joscha |date=25 February 2022 |title=Fact check: Do Vladimir Putin's justifications for going to war against Ukraine add up? |publisher=[[Deutsche Welle]] |url=https://www.dw.com/en/fact-check-do-vladimir-putins-justifications-for-going-to-war-against-ukraine-add-up/a-60917168 |url-status=live |access-date=1 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225162831/https://www.dw.com/en/fact-check-do-vladimir-putins-justifications-for-going-to-war-against-ukraine-add-up/a-60917168 |archive-date=25 February 2022}}</ref><ref name="Waxman 2022">{{cite magazine |last=Waxman |first=Olivia B. |date=3 March 2022 |title=Historians on What Putin Gets Wrong About 'Denazification' in Ukraine |url=https://time.com/6154493/denazification-putin-ukraine-history-context/ |url-status=live |magazine=[[Time (magazine)|Time]] |issn=0040-781X |oclc=1311479 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220303211420/https://time.com/6154493/denazification-putin-ukraine-history-context/ |archive-date=3 March 2022 |access-date=1 June 2022}}</ref> რამდენიმე წუთში საჰაერო და სარაკეტო იერიშები დაიწყო უკრაინის ყველა რეგიონში, მათ შორის დედაქალაქ [[კიევი|კიევშიც]]. ამას მოჰყვა სახმელეთო შეჭრა რამდენიმე მიმართულებით.<ref>{{cite web |date=24 February 2022 |title=Russia attacks Ukraine |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073725/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN International]]}}</ref><ref name="kirbyBBC">{{cite news |last=Kirby |first=Paul |date=9 March 2022 |title=Why is Russia invading Ukraine and what does Putin want? |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-56720589 |access-date=9 March 2022}}</ref> უკრაინის პრეზიდენტ [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკიმ]] გამოაცხადა [[საომარი მდგომარეობა უკრაინაში|საომარი მდგომარეობა]] და საყოველთაო მობილიზაცია 18-იდან 60-მდე ასაკის ყველა მამაკაცისთვის, რომლებსაც აეკრძალათ ქვეყნის დატოვება.<ref>{{cite news |date=24 February 2022 |title=Ukrainian president signs decree on general mobilisation of population -Interfax |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |url-status=live |access-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025205/https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |archive-date=25 February 2022}}</ref><ref name="Interfax 2022">{{cite web |date=25 February 2022 |title=Zelensky signs decree declaring general mobilization |url=https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |access-date=25 February 2022 |website=[[Interfax-Ukraine]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113724/https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |url-status=live}}</ref> რუსეთის შეტევა თავდაპირველად დაიწყო [[კიევისათვის ბრძოლა|ჩრდილოეთის ფრონტზე]] ბელარუსიდან კიევის მიმართულებით, [[სამხრეთ უკრაინის კამპანია|სამხეთის ფრონტზე]] ყირიმიდან, [[ჩრდილო-აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია|ჩრდილო-აღმოსავლეთის ფრონტსა]] და [[აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია|აღმოსავლეთის ფრონტზე]] დონეცკისა და ლუჰანსკიდან.<ref name="CBS-2022-03-20">{{cite news |title=Ukraine rejects Russian demand to surrender port city of Mariupol in exchange for safe passage |date=20 March 2022 |publisher=[[CBS News]] |url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-mariupol-russia-surrender-reject/ |access-date=21 March 2022}}</ref><ref name="CBC-2022-03-21">{{cite news |title=Ukraine refuses to surrender Mariupol as scope of human toll remains unclear |date=21 March 2022 |publisher=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |url=https://www.cbc.ca/news/world/ukraine-russia-war-march21-1.6391709 |access-date=21 March 2022}}</ref> მარტის განმავლობაში რუსეთის წინსვლა კიევის მიმართულებით უშედეგო იყო. მძიმე დანაკარგებისა და ძლიერი წინააღმდეგობის შედეგად რუსეთის ძალებმა [[კიევის ოლქი]] დატოვეს 3 აპრილს. 19 აპრილს დაიწყო განახლებული თავდასხმა დონბასიდან, რომელიც ნელა გაგრძელდა, [[ლუჰანსკის ოლქი]] მთლიანად აიღეს 3 ივლისს,<ref>{{Cite news |last=Balmforth |first=Tom |date=4 July 2022 |title=Analysis: Russia hails capture of Luhansk region, but big Ukraine battles lie ahead |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-hails-capture-luhansk-region-big-ukraine-battles-lie-ahead-2022-07-04/ |access-date=7 July 2022}}</ref> როდესაც სხვა ფრონტები უძრავი იყო ამავე დროს რუსეთი აგრძელებდა სამოქალაქო და სამხედრო სამიზნეების დაბომბვას ფრონტის ხაზიდან შორს, მათ შორის კიევში,<ref>{{Cite news |last=Myre |first=Greg |date=26 June 2022 |title=Russia bombs Kyiv in a weekend missile barrage across Ukraine |language=en |work=NPR |url=https://www.npr.org/2022/06/26/1107688656/russia-strikes-kyiv |access-date=7 July 2022}}</ref> [[ლვივი|ლვივში]],<ref>{{cite web |title=Russia hits Lviv again as Putin's campaign of terror focuses on Ukraine's shell-shocked east |url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-news-russia-war-lviv-attack-mariupol-evacuations-putin-offensive-in-east/ |access-date=7 July 2022 |website=www.cbsnews.com |language=en-US}}</ref> [[ოდესა|ოდესასა]] და [[კრემენჩუკი|კრემენჩუკში]], სხვებთან ერთად.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/live/2022/07/20/world/ukraine-russia-war#russia-ukraine-territory-expansion-lavrov |title=Ukraine News: Kyiv Intensifies Attacks on Russian Positions in South |work=[[The New York Times]] |date=20 July 2022}}</ref> შეჭრა ფართომაშტაობიანად დაიგმო საერთაშორისო დონეზე. [[გაეროს გენერალური ასამბლეა|გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ]] მიიღო რეზოლუცია, რომელიც გმობდა შეჭრას და რუსეთისგან ითხოვდა ჯარების სრულიად გაყვანას უკრაინის ტერიტორიიდან.<ref name="auto3">{{cite news|date=2 March 2022|title=UN resolution against Ukraine invasion: Full text|publisher=[[Al Jazeera]]|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/3/unga-resolution-against-ukraine-invasion-full-text|access-date=25 March 2022|quote=The General Assembly{{nbsp}}... [d]eplores in the strongest terms the aggression by the Russian Federation against Ukraine in violation of Article 2 (4) of the Charter}}</ref> [[გაეროს საერთაშორისო სასამართლო|საერთაშორისო სასამართლომ]] უბრძანა რუსეთს შეეჩერებინა სამხედრო ოპერაციები და [[ევროპის საბჭო|ევროპის საბჭომ]] გააძევა რუსეთი. ბევრმა ქვეყანამ დააწესა სანქციები რუსეთზე, რომლებმაც იმოქმედეს რუსეთისა და მსოფლიოს ეკონომიკებზე,<ref name="Sanctions slams Russian economy">{{cite news |last1=Chernova |first1=Anna |last2=Cotovio |first2=Vasco |last3=Thompson |first3=Mark |date=28 February 2022 |title=Sanctions slams Russian economy |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2022/02/28/business/russia-ruble-banks-sanctions/index.html |url-status=live |access-date=28 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220228085645/https://edition.cnn.com/2022/02/28/business/russia-ruble-banks-sanctions/index.html |archive-date=28 February 2022}}</ref> და სამხედრო და ჰუმანიტარული მხარდაჭერა აღმოუჩინეს უკრაინას.<ref name="Al-Jazeera-2022-02-28" /> პროტესტები დაიწყო მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში; რუსეთში დემონსტრანტები დააკავეს და გაზარდეს ცენზურა,<ref>{{cite news |last1=Morin |first1=Rebecca |last2=Subramanian |first2=Courtney |last3=Collins |first3=Michael |last4=Garrison |first4=Joey |last5=Groppe |first5=Maureen |date=24 February 2022 |title=World leaders condemn Russian invasion of Ukraine; EU promises 'harshest' sanctions – live updates |work=[[USA Today]] |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224110055/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/ |archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last1=Stewart |first1=Briar |last2=Seminoff |first2=Corinne |last3=Kozlov |first3=Dmitry |date=24 February 2022 |title=More than 1,700 people detained in widespread Russian protests against Ukraine invasion |url=https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224193201/https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |publisher=[[CBC News]] |agency=[[Associated Press]]}}</ref> აიკრძალა სიტყვები: „ომი“ და „შეჭრა“.<ref name="kirbyBBC"/><ref>{{cite web |url=https://www.npr.org/2022/03/05/1084729579/russian-law-bans-journalists-from-calling-ukraine-conflict-a-war-or-an-invasion |title=Russian law bans journalists from calling Ukraine conflict a 'war' or an 'invasion' |last=Simon |first=Scott |date=5 March 2022 |publisher=NPR |access-date=20 June 2022}}</ref> [[სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო|სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლომ]] დაიწყო გამოძიება [[კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულები|კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულების]] შესახებ უკრაინაში, 2013 წლიდან მოყოლებული, და ასევე იძიებენ [[რუსეთის უკრაინაში შეჭრისას ჩადენილი ომის დანაშაულები (2022)|2022 წლის შეჭრისას ჩადენილ ომის დანაშაულებს]].<ref name="auto5">{{cite news |last=Corder |first=Mike |date=3 March 2022 |title=ICC prosecutor launches Ukraine war crimes investigation |work=Associated Press |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-genocides-crime-war-crimes-europe-499d7b6a9e955f659284b2edc6f1c508 |url-status=live |access-date=9 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220416220634/https://apnews.com/article/russia-ukraine-genocides-crime-war-crimes-europe-499d7b6a9e955f659284b2edc6f1c508 |archive-date=16 April 2022}}</ref> == ფონი == {{მთავარი|ევრომაიდანი|ომი დონბასში}} [[File:Morning first day of Orange Revolution.jpg|thumb|დემონსტრანტები [[მაიდან ნეზალეჟნოსტი|დამოუკიდებლობის მოედანზე]] [[კიევი|კიევში]] [[ნარინჯისფერი რევოლუცია|ნარინჯისფერი რევოლუციისას]] 2004 წლის ნოემბერში]] [[File:Map of Ukraine with Cities.png|thumb|უკრაინა ყირიმითა და ორი თვითგამოცხადებული სეპარატისტული რესპუბლიკით დონბასში, დასავლეთში]] 1991 [[სსრკ-ის დაშლა|წელს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ]], უკრაინა და რუსეთი განაგრძობდნენ მჭიდრო კავშირებს. 1994 წელს უკრაინა დათანხმდა უარი ეთქვა ბირთვულ არსენალზე და ხელი მოაწერა ბუდაპეშტის მემორანდუმს უსაფრთხოების გარანტიების შესახებ იმ პირობით, რომ რუსეთი, დიდი ბრიტანეთი და შეერთებული შტატები გასცემდნენ უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობისა და პოლიტიკური დამოუკიდებლობისა დაცვის გარანტიას. ხუთი წლის შემდეგ, რუსეთი იყო ევროპული უსაფრთხოების ქარტიის ერთ-ერთი ხელმომწერი, სადაც მან „დაადასტურა თითოეული მონაწილე სახელმწიფოს თანდაყოლილი უფლება, იყოს თავისუფალი აირჩიოს ან შეცვალოს თავისი უსაფრთხოების ზომები, მათ შორის ალიანსის ხელშეკრულებები, როგორც ისინი განვითარდებიან“.<ref>{{Cite web|title=Istanbul Document 1999|url=http://www.osce.org/node/39569|publisher=Organization for Security and Co-operation in Europe|date=19 November 1999|access-date=21 July 2015}}</ref> მიუხედავად იმისა, რომ 1991 წლიდან იყო აღიარებული დამოუკიდებელი ქვეყანა, როგორც ყოფილი სსრკ-ს დამფუძნებელი რესპუბლიკა, უკრაინა რუსეთის ხელმძღვანელობის მიერ აღიქმებოდა, როგორც მისი გავლენის სფეროს ნაწილად. 2008 წელს რუსეთის პრეზიდენტმა [[ვლადიმერ პუტინი|ვლადიმერ პუტინმა]] ისაუბრა [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|ჩრდილო ატლანტიკურ ხელშეკრულებაში]] უკრაინის პოტენციური გაწევრიანების წინააღმდეგ.<ref>{{Cite news|last=Harding|first=Luke|last2=Borger|first2=Julian|last3=Chrisafis|first3=Angelique|date=2 April 2008|title=Bush-Putin row grows as pact pushes east|work=[[The Guardian]]|location=[[Moscow]]; [[Bucharest]]; [[Paris]]|url=https://www.theguardian.com/world/2008/apr/02/nato.georgia|url-status=live|url-access=subscription|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220208091130/https://www.theguardian.com/world/2008/apr/02/nato.georgia|archive-date=8 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Dawar|first=Anil|date=4 April 2008|title=Putin warns Nato over expansion|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/2008/apr/04/nato.russia|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220213213527/https://www.theguardian.com/world/2008/apr/04/nato.russia|archive-date=13 February 2022|quote=The Russian president, Vladimir Putin, today repeated his warning that Moscow would view any attempt to expand NATO to its borders as a 'direct threat'.}}</ref> 2009 წელს რუმინელმა ანალიტიკოსმა იულიან ჩიფუმ და მისმა თანაავტორებმა განაცხადეს, რომ უკრაინასთან დაკავშირებით რუსეთმა გამოიყენა [[ბრეჟნევის დოქტრინა|ბრეჟნევის დოქტრინის]] განახლებული ვერსია, რომელიც კარნახობს, რომ უკრაინის სუვერენიტეტი არ შეიძლება იყოს უფრო დიდი ვიდრე [[ვარშავის პაქტი|ვარშავის პაქტის]] წევრი ქვეყნები. საბჭოთა გავლენის სფეროს [[1989 წლის რევოლუციები|დაშლამდე]], 1980-იანი წლების ბოლოს და 1990-იანი წლების დასაწყისში. ეს თვალსაზრისი ეფუძნება წინაპირობას, რომ რუსეთის ქმედებები დასავლეთის დასამშვიდებლად 1990-იანი წლების დასაწყისში უნდა შეხვედროდა დასავლეთის ურთიერთშეთანხმებით, რუსეთის საზღვრის გასწვრივ ნატოს გაფართოების გარეშე. [[File:Euromaidan Kyiv 1-12-13 by Gnatoush 005.jpg|thumb|left|[[ევრომაიდანი]]ს პროტესტი კიევში.]] 2014 წლის 21 თებერვალს პრორუსულმა უკრაინის პრეზიდენტმა [[ვიქტორ იანუკოვიჩი|ვიქტორ იანუკოვიჩმა]] და უკრაინის საპარლამენტო ოპოზიციის ლიდერებმა ხელი მოაწერეს მორიგების შეთანხმებას [[ევრომაიდანი|ევრომაიდანის]] მოძრაობის ფარგლებში (2013–2014) ფარგლებში. მეორე დღეს იანუკოვიჩი [[კიევი|კიევიდან]] გაიქცა იმპიჩმენტის კენჭისყრამდე, რომელმაც მას პრეზიდენტის უფლებამოსილება ჩამოართვა.<ref name="interfax1">{{Cite news|date=24 February 2014|title=Rada removes Yanukovych from office, schedules new elections for May 25|agency=[[Interfax-Ukraine]]|url=http://en.interfax.com.ua/news/general/192030.html|url-status=live|access-date=15 February 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20200210094859/https://en.interfax.com.ua/news/general/192030.html|archive-date=10 February 2020}}</ref><ref name="RadioFreeEurope">{{Cite news|last=Sindelar|first=Daisy|date=23 February 2014|title=Was Yanukovych's Ouster Constitutional?|work=Radiofreeeurope/Radioliberty|publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty|url=http://www.rferl.org/content/was-yanukovychs-ouster-constitutional/25274346.html|url-status=live|access-date=25 February 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20200729143204/https://www.rferl.org/a/was-yanukovychs-ouster-constitutional/25274346.html|archive-date=29 July 2020}}</ref><ref name="huffingtonpost1">{{Cite news|last=Feffer|first=John|date=14 March 2014|title=Who Are These 'People,' Anyway?|work=[[HuffPost]]|publisher=[[Buzzfeed]]|url=https://www.huffingtonpost.com/john-feffer/who-are-these-people-anyw_b_4964526.html|url-status=live|access-date=17 March 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140318044043/http://www.huffingtonpost.com/john-feffer/who-are-these-people-anyw_b_4964526.html|archive-date=18 March 2014|quote=At that point, his own party abandoned him and called for a vote to take place. Parliament then voted to remove Yanukovych from office by a margin of 328 to 0.}}</ref> რუსულენოვანი აღმოსავლეთ უკრაინის რეგიონების ლიდერებმა განაცხადეს იანუკოვიჩისადმი ერთგულებას განაგრძობდნენ,<ref>{{Cite news|last=Polityuk|first=Pavel|last2=Robinson|first2=Matt|last3=Baczynska|first3=Gabriela|last4=Goettig|first4=Marcin|last5=Graff|first5=Peter|last6=Elgood|first6=Giles|date=22 February 2014|title=Ukraine parliament removes Yanukovich, who flees Kiev in "coup"|work=Reuters|publisher=Thomson Corporation|location=Kyiv|editor-last=Roche|editor-first=Andrew|url=https://in.reuters.com/article/ukraine-crisis-parliament-idINDEEA1L04L20140222|url-status=live|access-date=18 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20160609181723/http://in.reuters.com/article/ukraine-crisis-parliament-idINDEEA1L04L20140222|archive-date=9 June 2016|quote=Underscoring Ukraine's regional divisions, leaders of Russian-speaking eastern provinces loyal to Yanukovich voted to challenge anti-Yanukovich steps by the central parliament.}}</ref> რამაც გამოიწვია პრორუსული არეულობა უკრაინაში.<ref>{{Cite web|date=3 September 2014|title=Everything you need to know about the Ukraine crisis|url=https://www.vox.com/2014/9/3/18088560/ukraine-everything-you-need-to-know|access-date=24 January 2022|publisher=[[Vox Media]]}}</ref> არეულობას მოჰყვა [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსია]] 2014 წლის მარტში და [[ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში|ომი დონბასში]], რომელიც დაიწყო 2014 წლის აპრილში, [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკების]] რუსეთის მიერ მხარდაჭერილი კვაზისახელმწიფოების შექმნით.<ref>{{Cite news|last=Grytsenko|first=Oksana|last2=Vlasova|first2=Anastasia|date=12 April 2014|title=Armed pro-Russian insurgents in Luhansk say they are ready for police raid|work=[[Kyiv Post]]|publisher=Businessgroup LLC|location=Luhansk|url=http://www.kyivpost.com/content/ukraine/armed-pro-russian-insurgents-in-luhansk-say-they-are-ready-for-police-raid-343167.html|access-date=1 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20140412131249/http://www.kyivpost.com/content/ukraine/armed-pro-russian-insurgents-in-luhansk-say-they-are-ready-for-police-raid-343167.html|archive-date=12 April 2014|quote=... their top aim is federalization of the country through all-Ukrainian referendum, one step from secession from the nation. 'It should be a federation in the borders of Ukraine, but with the right to separate if people demand this,' Kariakin said, confident that 85 percent of people in Luhansk Oblast, Ukraine's seventh most populous with 2.2 million people, support him.}}</ref><ref>{{Cite web|date=16 March 2019|title=Annexation of Crimea: A masterclass in political manipulation|url=https://www.aljazeera.com/opinions/2019/3/16/annexation-of-crimea-a-masterclass-in-political-manipulation|access-date=24 January 2022|publisher=[[Al Jazeera]]}}</ref> 2020 წლის 14 სექტემბერს უკრაინის პრეზიდენტმა [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკიმ]] დაამტკიცა უკრაინის ახალი ეროვნული უსაფრთხოების სტრატეგია, „რომელიც ითვალისწინებს ნატო-სთან გამორჩეული პარტნიორობის განვითარებას, ნატოში გაწევრიანების მიზნით“.<ref>{{Cite news|last=Duggal|first=Hanna|date=25 January 2022|title=Infographic: Military capabilities of Russia and Ukraine|work=aljazeera.com|publisher=[[Al Jazeera]]|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/1/25/infographic-military-capabilities-of-russia-and-ukraine-interactive|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220215002641/https://www.aljazeera.com/news/2022/1/25/infographic-military-capabilities-of-russia-and-ukraine-interactive|archive-date=15 February 2022}}</ref><ref name="ua-nato-relations">{{Cite news|date=11 January 2020|title=Relations with Ukraine|work=[[NATO]]|publisher=NATO|url=https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_37750.htm|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220215011708/https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_37750.htm|archive-date=15 February 2022|quote=In September 2020, President Volodymyr Zelenskyy approved Ukraine's new National Security Strategy, which provides for the development of the distinctive partnership with NATO with the aim of membership in NATO.}}</ref><ref>{{Cite news|last=Getmanchuk|first=Alyona|date=30 September 2020|title=Russia as aggressor, NATO as objective: Ukraine's new National Security Strategy|work=atlanticcouncil.org|publisher=[[Atlantic Council]]|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/russia-as-aggressor-nato-as-objective-ukraines-new-national-security-strategy/|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220216000921/https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/russia-as-aggressor-nato-as-objective-ukraines-new-national-security-strategy/|archive-date=16 February 2022}}</ref> 2021 წლის 24 მარტს ზელენსკიმ ხელი მოაწერა ''ბრძანება No117/2021''-ს, რომელიც ამტკიცებს „[[ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკა|ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკის]] დროებით ოკუპირებული ტერიტორიის და ქალაქ [[სევასტოპოლი|სევასტოპოლის]] დეოკუპაციისა და რეინტეგრაციის სტრატეგიას“.<ref>{{Cite news|date=24 March 2021|title=Zelensky enacts strategy for de-occupation and reintegration of Crimea|work=[[Ukrinform]]|publisher=[[Government of Ukraine]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3214479-zelensky-enacts-strategy-for-deoccupation-and-reintegration-of-crimea.html|url-status=live|access-date=15 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211212130511/https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3214479-zelensky-enacts-strategy-for-deoccupation-and-reintegration-of-crimea.html|archive-date=12 December 2021|quote=''Decree No. 117/2021'' of March 24 on enactment of the relevant decision of the National Security and Defense Council was published on the website of the Head of State.}}</ref> 2021 წლის ივლისში პუტინმა გამოაქვეყნა ესე, სახელწოდებით: ''რუსებისა და უკრაინელების ისტორიული ერთიანობის შესახებ'', რომელშიც მან კიდევ ერთხელ დაადასტურა თავისი შეხედულება, რომ რუსები და უკრაინელები „[[სრულიად რუსი ერი|ერთი ხალხია]]“.<ref>{{Cite web|last=Putin|first=Vladimir|date=12 July 2021|title=Article by Vladimir Putin 'On the Historical Unity of Russians and Ukrainians'|url=http://en.kremlin.ru/events/president/news/66181|access-date=1 February 2022|work=The Kremlin|publisher=[[Government of Russia]]}}</ref> ამერიკელმა ისტორიკოსმა ტიმოთი სნაიდერმა პუტინის იდეები [[იმპერიალიზმი|იმპერიალიზმად შეაფასა]].<ref>{{Cite web|last=Snyder|first=Timothy D.|date=18 January 2022|title=How to think about war in Ukraine|url=https://snyder.substack.com/p/how-to-think-about-war-in-ukraine|access-date=25 January 2021|work=Thinking about... (newsletter)|publisher=[[Substack]]}}</ref> ბრიტანელმა ჟურნალისტმა ედუარდ ლუკასმა მას ისტორიული რევიზიონიზმი უწოდა.<ref>{{Cite web|last=Lucas|first=Edward|date=15 September 2020|title=Why Putin's history essay requires a rewrite|url=https://www.thetimes.co.uk/article/why-putins-history-essay-requires-a-rewrite-6nzjzbqjb|access-date=25 January 2022|work=[[The Times]]|publisher=Times Newspapers}}</ref> სხვა დამკვირვებლებმა აღნიშნეს, რომ რუსეთის ხელმძღვანელობას აქვს დამახინჯებული შეხედულება თანამედროვე უკრაინასა და მის ისტორიაზე.<ref>{{Cite web|last=Roth|first=Andrew|date=7 December 2021|title=Putin's Ukraine rhetoric driven by distorted view of neighbour|url=https://www.theguardian.com/world/2021/dec/07/putins-ukraine-rhetoric-driven-by-distorted-view-of-neighbour|access-date=25 January 2021|work=The Guardian}}</ref><ref>{{Cite web|last=Dickinson|first=Peter|date=15 July 2021|title=Putin's new Ukraine essay reveals imperial ambitions|url=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/putins-new-ukraine-essay-reflects-imperial-ambitions/|access-date=25 January 2021|publisher=[[Atlantic Council]]}}</ref><ref>{{Cite web|last=Wilson|first=Andrew|date=23 December 2021|title=Russia and Ukraine: 'One People' as Putin Claims?|url=https://rusi.org/explore-our-research/publications/commentary/russia-and-ukraine-one-people-putin-claims|access-date=25 January 2022|publisher=[[Royal United Services Institute]]}}</ref> რუსეთმა განაცხადა, რომ უკრაინის შესაძლო გაწევრიანება ნატოში და ზოგადად ნატოს გაფართოება საფრთხეს უქმნის ეროვნულ უსაფრთხოებას.<ref>{{Cite news|last=Taylor|first=Paul|date=23 November 2021|title=Ukraine: NATO's original sin|work=[[Politico]]|publisher=[[Axel Springer SE]]|url=https://www.politico.eu/article/ukraine-nato-georgia-europe-european-union-united-states/|url-status=live|access-date=1 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220129135805/https://www.politico.eu/article/ukraine-nato-georgia-europe-european-union-united-states/|archive-date=29 January 2022|quote=The result heightened Kremlin's fears of encirclement and of losing the strategic depth that enabled Russia to prevail over Western invaders twice ... no amount of assurances that NATO is not a threat to Russia, that its purpose is purely defensive or that none of its weapons would ever be used except in response to an attack could assuage Moscow.}}</ref><ref>{{Cite news|last=Guyer|first=Jonathan|date=27 January 2022|title=How America's NATO expansion obsession plays into the Ukraine crisis|work=Vox|publisher=Vox Media|url=https://www.vox.com/22900113/nato-ukraine-russia-crisis-clinton-expansion|url-status=live|access-date=20 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218060139/https://www.vox.com/22900113/nato-ukraine-russia-crisis-clinton-expansion|archive-date=18 February 2022|quote=To the West, it's a statement of autonomy; to Russia, it's a threat.}}</ref><ref>{{Cite news|last=Lee|first=Matthew|last2=Cook|first2=Lorne|date=7 January 2022|title=US, NATO rule out halt to expansion, reject Russian demands|language=en|work=AP News|agency=[[Associated Press]]|url=https://apnews.com/article/europe-russia-ukraine-vladimir-putin-emmanuel-macron-4b0815a24bb98ca7e3b81aa0dc6b1838|url-status=live|access-date=24 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220124151428/https://apnews.com/article/europe-russia-ukraine-vladimir-putin-emmanuel-macron-4b0815a24bb98ca7e3b81aa0dc6b1838|archive-date=24 January 2022}}</ref> თავის მხრივ, უკრაინა და რუსეთის მეზობელი ევროპის სხვა ქვეყნები ადანაშაულებენ პუტინს [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] ან [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა კავშირის]] აღდგენის მცდელობაში და აგრესიული მილიტარისტული პოლიტიკის გატარებაში.<ref>{{Cite web|date=13 September 2014|title=Putin wants to destroy Ukraine and restore Soviet Union, says Yatseniuk|url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/13/putin-destroy-restore-soviet-union-ukraine-pm|access-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=28 March 2014|title=Vladimir Putin: The rebuilding of 'Soviet' Russia|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-26769481|access-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=11 January 2022|title=Putin wants to reestablish the Russian empire. Can NATO stop him without war?|url=https://www.inquirer.com/opinion/ukraine-putin-russia-nato-20220111.html|access-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite news|others=Photograph by Office of the Lithuanian President|date=20 December 2021|title=Lithuanian president: Russia's attempts to create 'zones of influence' will not be tolerated|work=LRT English|publisher=[[Lithuanian National Radio and Television]]|agency=[[Baltic News Service]]|url=https://www.lrt.lt/en/news-in-english/19/1568409/lithuanian-president-russia-s-attempts-to-create-zones-of-influence-will-not-be-tolerated|url-status=live|access-date=25 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220125154846/https://www.lrt.lt/en/news-in-english/19/1568409/lithuanian-president-russia-s-attempts-to-create-zones-of-influence-will-not-be-tolerated|archive-date=25 January 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=20 June 2016|title=In push for equal NATO status, Poland asks for flashpoint troops|url=https://www.reuters.com/article/us-nato-poland-suwalki-idUSKCN0Z61XH|access-date=25 January 2022}}</ref> [[File:World map showing CSTO and NATO member states with disputed regions.svg|centre|thumb|700px| {{Legend|#d40000|[[კუხო]]}} {{Legend|#000080|[[ნატო]]}} {{Legend|#ffd900|სამხელმწიფოები ტერიტორიული დავებით რუსეთთან ([[იაპონია]], [[საქართველო]] და [[უკრაინა]])}} {{Legend|#008000|სეპარატისტული რეგიონები და სადავო ტერიტორიები ([[აფხაზეთის რესპუბლიკა|აფხაზეთი]], [[ყირიმი]], [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკი]], [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკი]], [[სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკა|სამხრეთი ოსეთი]] და [[კურილის კუნძულები]])}} ]] == შეჭრამდელი სიტუაცია == === რუსული სამხედრო ძალის თავმოყრა === [[File:2nd Battalion, 503rd Infantry Regiment, 173rd Airborne Brigade depart Aviano Air Base, Italy, Feb. 24, 2022.jpg|thumb|[[აშშ-ის მეორე ბატალეონი, 503-ე ქვეითი პოლკი|აშშ-ის მეორე ბატალეონის, 503-ე ქვეითი პოლკის]] პარაშუტისტები იტლიიდან მიემართებიან [[ლატვია|ლატვიაში]] 24 თებერვალს. რუსეთის საპასუხოდ ათასობით ამერიკელი ჯარიკაცი გადაისროლეს აღმოსავლეთ ევროპაში.<ref>{{cite news|url=https://www.stripes.com/theaters/europe/2022-02-24/173rd-Airborne-Brigade-Ukraine-Latvia-Russia-5128627.html |work=Stars and Stripes |title=173rd Airborne Brigade battalion heads to Latvia as Ukraine comes under Russian attack |date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022}}</ref>]] კონფლიქტი დაიწყო ძირითადი სამხედრო ძალის თავმოყრით, თავდაპირველად 2021 წლის მარტიდან აპრილამდე, შემდეგ კი 2021 წლის ოქტომბრიდან 2022 წლის თებერვლამდე. მეორე ეტაპზე, რუსეთმა წამოაყენა მოთხოვნები შეერთებულ შტატებსა და ნატო-ს მიმართ, წარუდგინა ორი ხელშეკრულების პროექტი, რომელიც შეიცავდა მოთხოვნებს, რომლებსაც მოიხსენიებს, როგორც „უსაფრთხოების გარანტიებს“, მათ შორის იურიდიულად სავალდებულო დაპირებას, რომ უკრაინა ნატოში არ გაწევრიანდებოდა და ნატო შეამცირებდა სამხედრო წარმომადგენლობას აღმოსავლეთ ევროპაში<ref>{{Cite news|last=Tétrault-Farber|first=Gabrielle|last2=Balmforth|first2=Tom|date=2021-12-17|title=Russia demands NATO roll back from East Europe and stay out of Ukraine|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/russia-unveils-security-guarantees-says-western-response-not-encouraging-2021-12-17/|url-status=live|access-date=2022-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222081106/https://www.reuters.com/world/russia-unveils-security-guarantees-says-western-response-not-encouraging-2021-12-17/|archive-date=22 February 2022}}</ref> და დაემუქრა დაუზუსტებელი სამხედრო პასუხით, თუ ნატო გააგრძელებდა „აგრესიულობის ხაზს“.<ref>{{Cite news|last=MacKinnon|first=Mark|date=2021-12-21|title=Putin warns of unspecified military response if U.S. and NATO continue 'aggressive line'|language=en-CA|work=The Globe and Mail|url=https://www.theglobeandmail.com/world/article-putin-warns-of-unspecified-military-response-if-us-and-nato-continue/|url-status=live|access-date=2022-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220115165246/https://www.theglobeandmail.com/world/article-putin-warns-of-unspecified-military-response-if-us-and-nato-continue/|archive-date=15 January 2022}}</ref> === რუსული ბრალდებები === ==== რუსეთის ბრალდება გენოციდში ==== 2021 წლის 9 დეკემბერს რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა ისაუბრა რუსეთის ფარგლებს გარეთ რუსულენოვანთა დისკრიმინაციაზე და თქვა: „უნდა ვთქვა, რომ [[რუსოფობია]] პირველი ნაბიჯია [[გენოციდი|გენოციდისკენ]]. მე და შენ ვიცით რა ხდება დონბასში. ეს, რა თქმა უნდა, ძალიან ჰგავს გენოციდს.“<ref>{{Cite news|date=10 December 2021|title=Putin Says Conflict in Eastern Ukraine 'Looks Like Genocide'|work=AFP|publisher=[[The Moscow Times]]|url=https://www.themoscowtimes.com/2021/12/10/putin-says-conflict-in-eastern-ukraine-looks-like-genocide-a75780|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221082440/https://www.themoscowtimes.com/2021/12/10/putin-says-conflict-in-eastern-ukraine-looks-like-genocide-a75780|archive-date=21 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=9 December 2021|title=Путин заявил о геноциде на Донбассе|work=[[Rossiyskaya Gazeta]]|url=https://rg.ru/2021/12/09/putin-zaiavil-o-genocide-na-donbasse.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222212644/https://rg.ru/2021/12/09/putin-zaiavil-o-genocide-na-donbasse.html|archive-date=22 February 2022}}</ref> რუსეთმა ასევე დაგმო უკრაინული ენის კანონი.<ref>{{Cite news|date=1 April 2021|title=New law stokes Ukraine language tensions|work=France 24|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210401-new-law-stokes-ukraine-language-tensions|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224032739/https://www.france24.com/en/live-news/20210401-new-law-stokes-ukraine-language-tensions|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=8 February 2022|title=The Ukrainian language is having a moment. To Putin's ears, it's a shot against Russian speakers|work=The Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/08/ukraine-russia-language-putin/|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220208194442/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/08/ukraine-russia-language-putin/|archive-date=8 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=13 February 2022|title=Ukraine's star author Kurkov says his native Russian should be curbed|work=France 24|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220213-ukraine-s-star-author-kurkov-says-his-native-russian-should-be-curbed|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218203248/https://www.france24.com/en/live-news/20220213-ukraine-s-star-author-kurkov-says-his-native-russian-should-be-curbed|archive-date=18 February 2022}}</ref> 2022 წლის 15 თებერვალს პუტინმა პრესას განუცხადა: „ის, რაც დონბასში ხდება, ზუსტად გენოციდია“.<ref name="france24genocide">{{Cite news|date=15 February 2021|title=US accuses Moscow of creating Ukraine invasion pretext with 'genocide' claims|work=AFP|publisher=[[France 24]]|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224034042/https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|archive-date=24 February 2022}}</ref> საინფორმაციო გამოშვებებმა აღნიშნეს, რომ მიუხედავად პუტინის მიერ მშობლიური რუსულენოვანი მოსახლების გენოციდში ბრალდებებისა, უკრაინის პრეზიდენტი [[ვოლოდიმირ ზელენსკი]] თავად არის მშობლიური ენით რუსულის მოლაპარაკე.<ref>{{Cite news|last=Vasilyeva|first=Nataliya|date=19 February 2022|title=Russians accuse Ukrainians of genocide as they pave way for potential invasion|work=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/19/russians-accuse-ukrainians-genocide-propaganda-blitz/|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223103730/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/19/russians-accuse-ukrainians-genocide-propaganda-blitz/|archive-date=23 February 2022}}</ref> რამდენიმე საერთაშორისო ორგანიზაციამ, მათ შორის [[გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისარი]], ეუთოს სპეციალური სადამკვირვებლო მისია უკრაინაში და [[ევროპის საბჭო]], ვერ იპოვეს რუსეთის ბრალდებების დამადასტურებელი მტკიცებულებები.<ref>{{Cite web|date=15 June 2014|title=Report on the human rights situation in Ukraine|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/HRMMUReport15June2014.pdf|publisher=OHCHR|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=Civic Space and Fundamental Freedoms in Ukraine|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/UA/UkraineCivicSpace2021-EN.pdf|publisher=OHCHR|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=Daily and spot reports from the Special Monitoring Mission to Ukraine|url=https://www.osce.org/ukraine-smm/reports|publisher=OSCE|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=2 April 2014|title=Ad hoc Report on the situation of national minorities in Ukraine adopted on 1 April 2014|url=https://rm.coe.int/16800c5d6f|publisher=Council of Europe}}</ref> გენოციდის ბრალდებები [[ევროკომისია|ევროკომისიამ]] უარყო, როგორც რუსული დეზინფორმაცია. უკრაინაში აშშ-ს საელჩომ რუსეთის გენოციდზე ბრალდება შეაფასა, როგორც სიცრუე,<ref>{{Cite news|date=17 February 2022|title=United States: Russia's claim of 'genocide in Ukraine' is reprehensible falsehood|work=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3406104-united-states-russias-claim-of-genocide-in-ukraine-is-reprehensible-falsehood.html|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218120707/https://www.ukrinform.net/rubric-polytics/3406104-united-states-russias-claim-of-genocide-in-ukraine-is-reprehensible-falsehood.html|archive-date=18 February 2022|quote=The Embassy of the United States of America in Ukraine called Russia's claim of "genocide in Ukraine" reprehensible falsehood.}}</ref> ხოლო აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის სპიკერმა ნედ პრაისმა თქვა, რომ მოსკოვი ამგვარ პრეტენზიებს უკრაინაში შეჭრის საბაბად თხზავს.<ref name="france24genocide1">{{Cite news|date=15 February 2021|title=US accuses Moscow of creating Ukraine invasion pretext with 'genocide' claims|work=AFP|publisher=[[France 24]]|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224034042/https://www.france24.com/en/live-news/20220216-us-accuses-moscow-of-creating-ukraine-invasion-pretext-with-genocide-claims|archive-date=24 February 2022}}</ref> 18 თებერვალს, რუსეთის ელჩმა შეერთებულ შტატებში, ანატოლი ანტონოვმა, უპასუხა შეკითხვას აშშ-ის ოფიციალური პირების შესახებ, რომლებიც ეჭვქვეშ აყენებენ დონბასში რუსების გენოციდის ფაქტს, საელჩოს ფეისბუქის გვერდზე განცხადების გამოქვეყნებით, რომელშიც ნათქვამია: „ამერიკელებს ურჩევნიათ არა მხოლოდ იგნორირება გაუკეთონ უკრაინაში რუსების იძულებითი ასიმილაციის მცდელობებს, არამედ ასევე კატეგორიულად ემხრობიან პოლიტიკური და სამხედრო მხარდაჭერით“.<ref>{{Cite news|date=18 February 2021|title=US condones forceful assimilation of Russians in Ukraine – Russian ambassador to US|work=[[TASS]]|url=https://tass.com/russia/1405599|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218033744/https://tass.com/russia/1405599|archive-date=18 February 2022|quote=}}</ref> 21 თებერვალს, სიტყვით გამოსვლისას, პუტინმა უკრაინულ საზოგადოებას ბრალი [[ნეონაციზმი|ნეონაციზმში]] დასდო და განაცხადა, რომ რუსეთის მიზანი უკრაინის „დენაციფიკაცია“ იყო.<ref>{{cite news |author-last1=Fisher |author-first1=Max |date=23 February 2022 |title=Word by Word and Between the Lines: A Close Look at Putin's Speech |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2022/02/23/world/europe/putin-speech-russia-ukraine.html |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://archive.today/20220223115611/https://www.nytimes.com/2022/02/23/world/europe/putin-speech-russia-ukraine.html |archive-date=23 თებერვალი 2022 }}</ref><ref>{{cite news |author-last1=Seddon |author-first1=Max |title=Putin justifies war in menacing speech as Zelensky appeals for peace |url=https://www.ft.com/content/0783ea10-b493-4889-8da8-5a5ea75cb977 |access-date=24 February 2022 |work=[[Financial Times]] |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112202/https://www.ft.com/content/0783ea10-b493-4889-8da8-5a5ea75cb977 |url-status=live }}</ref><ref name=":02">{{cite news|author-last1=Abbruzzese |author-first1=Jason |date=24 February 2022 |title=Putin says he is fighting a resurgence of Nazism. That's not true. |work=[[NBC News]] |url=https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112830/https://www.nbcnews.com/politics/politics-news/live-blog/russia-ukraine-conflict-live-updates-n1289655/ncrd1289673 |archive-date=24 February 2022}}</ref> პრესაზე დაყრდნობით, პუტინი ამ „მცდარ ნაციზმს“ იყენებდა უკრაინაში შეჭრის საბაბად, მიუხედავად იმისა, რომ უკრაინაში მემარჯვენე რადიკალიზმს ფართო მხარდაჭერა არ აქვს მთავრობაში, [[უკრაინის შეიარაღებული ძალები|არმიასა]] და [[უკრაინის უმაღლესი რადა|რადაში]].<ref>{{cite news |author-last1=Li |author-first1=David K. |author-last2=Allen |author-first2=Jonathan |author-last3=Siemaszko |author-first3=Corky |title=Putin using false 'Nazi' narrative to justify Russia's attack on Ukraine, experts say |url=https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |access-date=24 February 2022 |work=[[NBC News]] |date=24 February 2022 |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025147/https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |url-status=live }}</ref><ref name=":02"/> პრეზიდნეტი ზელენსკი და პრემიერ მინისტრი შმიგალი [[აშქენაზები|აშქენაზი]] ებრაელები არიან. უკრაინა არის მეორე ქვეყანა, რომლის სათავეშიც ებრაელები არიან, პირველია ისრაელი.<ref>{{cite news |title=Ukraine's Newly Elected President Is Jewish. So Is Its Prime Minister. Not All Jews There Are Pleased |url=https://www.nytimes.com/2019/04/24/world/europe/volodomyr-zelensky-ukraine-jewish-president.html |website=[[The New York Times]] |date=24 April 2019 |access-date=25 February 2022 |author-last1=Higgins |author-first1=Andrew }}</ref><ref name=":6">{{cite web|author-last=Snyder |author-first=Timothy |title=Putin's Hitler-like tricks and tactics in Ukraine |url=https://www.bostonglobe.com/2022/02/24/opinion/putins-hitler-like-tricks-tactics-ukraine/ |access-date=25 February 2022 |website=BostonGlobe.com |publisher=[[The Boston Globe]] |language=en-US}}</ref> ბრალდებას თავად ზელენსკიმ უპასუხა, მან განაცხადა, რომ ბაბუამისი საბჭოთა არმიაში იბრძოდა ნაცისტების წინააღმდეგ<ref>{{cite web|author-last2=Basu |author-first1=Dave |author-last1=Lawler |author-first2=Zachary |date=24 February 2022 |title=Ukrainian President Zelensky says Putin has ordered invasion as country prepares for war |url=https://www.axios.com/ukraine-russia-putin-zelensky-invasion-3e5b8783-c4b6-41e9-b6d5-b0706bfedfdf.html |access-date=24 February 2022 |website=Axios |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224031305/https://www.axios.com/ukraine-russia-putin-zelensky-invasion-3e5b8783-c4b6-41e9-b6d5-b0706bfedfdf.html |url-status=live}}</ref> და ჰოლოკოსტში სამი ოჯახის წევრი დაკარგა.<ref>{{cite news|author-last1=Li |author-first1=David K. |author-last2=Allen |author-first2=Jonathan |author-last3=Siemaszko |author-first3=Corky |date=24 February 2022|title=Putin using false 'Nazi' narrative to justify Russia's attack on Ukraine, experts say |work=[[NBC News]] |url=https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025147/https://www.nbcnews.com/news/world/putin-claims-denazification-justify-russias-attack-ukraine-experts-say-rcna17537 |archive-date=25 February 2022}}</ref> პუტინის მიერ ჰოლოკოსტით მანიპულირება დაგმო აშშ-ის ჰოლოკოსტის მემორიალურმა მუზეუმმა.<ref>{{cite web|title=Museum concerned about loss of life |url=https://www.ushmm.org/information/press/press-releases/museum-condemns-russias-invasion-of-ukraine |access-date=25 February 2022 |website=www.ushmm.org |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225015426/https://www.ushmm.org/information/press/press-releases/museum-condemns-russias-invasion-of-ukraine |url-status=live}}</ref><ref name=":6"/> ==== სავარაუდო შეტაკებები ==== [[ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში|დონბასში ბრძოლები]] მნიშვნელოვნად გამწვავდა 2022 წლის 17 თებერვალს. მიუხედავად იმისა, რომ 2022 წლის პირველ ექვს კვირაში თავდასხმების ყოველდღიური რაოდენობა მერყეობდა ორიდან ხუთამდე,<ref name="Globe22">{{Cite news|last=Mark MacKinnon and Adrian Morrow|title=Putin orders snap nuclear drill|page=A3|work=[[The Globe and Mail]]}}</ref> უკრაინის სამხედროებმა 17 თებერვალს 60 თავდასხმა განაცხადეს. რუსეთის სახელმწიფო მედია ასევე იტყობინება იმავე დღეს 20-ზე მეტი საარტილერიო თავდასხმის სეპარატისტთა პოზიციებზე.<ref name="Globe22" /> მაგალითად, უკრაინის მთავრობამ რუსი სეპარატისტებს დაადანაშაულა სტანიცია ლუჰანსკას საბავშვო ბაღის დაბომბვაში არტილერიის გამოყენებით, რის შედეგადაც სამი მშვიდობიანი მოქალაქე დაშავდა. ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკამ განაცხადა, რომ მის ძალებს უკრაინის მთავრობა თავს დაესხა ნაღმტყორცნებით, ყუმბარმტყორცნებით და ტყვიამფრქვევით.<ref>{{Cite web|date=17 February 2022|title=Ukraine: How big is Russia's military build-up?|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60158694|work=BBC News|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/west-accuses-russia-of-trying-to-create-pretext-for-invasion-after-shelling-in-east-ukraine/ar-AATZcQu?ocid=uxbndlbing|title=Ukraine, West accuse Russia of trying to create pretext for invasion after shelling in east|work=MSN|date=17 February 2022|access-date=23 February 2022}}</ref> მეორე დღეს სეპარატისტულმა დონეცკის სახალხო რესპუბლიკამ და ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკამ გასცეს ბრძანება მშვიდობიანი მოსახლეობის სავალდებულო ევაკუაციის შესახებ მათი შესაბამისი დედაქალაქებიდან, თუმცა აღინიშნა, რომ სრული ევაკუაციის განხორციელებას თვეები დასჭირდებოდა.<ref name="MTRefugeesRostov">{{Cite web|last1=Light|first1=Felix|title=In the Closest Russian City to Ukraine's Separatist Region, There Are Few Signs of Refugees|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/20/in-the-closest-russian-city-to-ukraines-separatist-region-there-are-few-signs-of-refugees-a76473|date=20 February 2022|access-date=20 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/world/east-ukraine-shelling-russian-invasion-fears-putin-pretext-rcna16773|title=Russian-backed separatists announce civilian evacuation from eastern Ukraine as escalation stokes Russian invasion fears|date=18 February 2022|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/warning-siren-sounds-in-rebel-held-capital-in-east-ukraine-reuters-witness/ar-AAU29BV?ocid=entnewsntp|title=Warning siren sounds in rebel-held capital in east Ukraine -Reuters witness|date=18 February 2022|first1=Alexander|last1=Smith|access-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=19 February 2022|title=Ukraine conflict: Rebels declare general mobilisation as fighting grows|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60443504|url-status=live|access-date=19 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220219100114/https://www.bbc.com/news/world-europe-60443504|archive-date=19 February 2022}}</ref> უკრაინული მედია იტყობინება, რომ დონბასში რუსეთის მეთაურობით საარტილერიო დაბომბვის მკვეთრი ზრდა, როგორც უკრაინის არმიის პროვოცირების მცდელობა.<ref>{{Cite web|title=47 shelling incidents leave 5 injured in Donbas|url=https://kyivindependent.com/national/over-40-shelling-incidents-leave-5-injured-in-donbas/|date=18 February 2022|access-date=18 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=How Russian proxy forces are attempting to provoke the Ukrainian army and are lying about a new Ukrainian offensive|url=https://english.nv.ua/nation/how-russian-proxies-are-attempting-to-provoke-the-ukrainian-army-lying-about-a-ukrainian-offensive-50218033.html|date=18 February 2022|access-date=18 February 2022}}</ref> 21 თებერვალს, რუსეთის [[რუსეთის ფედერალური უსაფრთხოების სამსახური|უშიშროების ფედერალურმა სამსახურმა]] (FSB) გამოაცხადა, რომ უკრაინის დაბომბვამ გაანადგურა FSB-ის სასაზღვრო ობიექტი [[როსტოვის ოლქი|როსტოვის ოლქში]], რუსეთ-უკრაინის საზღვრიდან 150 მეტრში.<ref>{{Cite news|last=<!--Staff writer(s)/no by-line.-->|date=21 February 2022|title=|script-title=ru:ФСБ сообщила о попадании снаряда в погранпункт на границе с ДНР|language=ru|trans-title=The FSB reported that a shell hit the border checkpoint on the border with the DPR|work=[[RBK Daily]]|publisher=[[RBK Group]]|url=https://www.rbc.ru/politics/21/02/2022/621360d79a79470fcd422edd|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222023632/https://www.rbc.ru/politics/21/02/2022/621360d79a79470fcd422edd|archive-date=22 February 2022|issn=1991-0703|oclc=849495462}}</ref> ცალკე, [[სამხრეთის სამხედრო ოლქი|სამხრეთ სამხედრო ოლქის]] პრესსამსახურმა გამოაცხადა, რომ იმ დღეს დილით რუსულმა ძალებმა სოფელ მიტიაკინსკაიას მახლობლად ხუთი დივერსანტი მოკლეს, რომელებმაც საზღვარი გადაკვეთეს [[ქვეითთა საბრძოლო მანქანა|ქვეითთა ორი საბრძოლო მანქანით]].<ref>{{Cite news|date=21 February 2022|title=Российские военнослужащие уничтожили пять диверсантов с Украины при нарушении границы|publisher=[[TASS]]|url=https://tass.ru/proisshestviya/13784397?from=feed|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221163322/https://tass.ru/proisshestviya/13784397?from=feed|archive-date=21 February 2022}}</ref> უკრაინამ ორივე ინციდენტში მონაწილეობა უარყო და მათ სიყალბე უწოდა.<ref>{{Cite news|date=21 February 2022|title=Russia Says Border Facility Near Ukraine Destroyed in Shell Attack|publisher=The Moscow Times|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/21/russia-says-border-facility-near-ukraine-destroyed-in-shell-attack-a76487|url-status=live|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221123839/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/21/russia-says-border-facility-near-ukraine-destroyed-in-shell-attack-a76487|archive-date=21 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=21 February 2022|title=Russia says it prevented border breach from Ukraine, Kyiv calls it fake news|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-prevented-border-breach-ukraine-kyiv-calls-it-fake-news-2022-02-21/|url-status=live|access-date=21 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221131855/https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-prevented-border-breach-ukraine-kyiv-calls-it-fake-news-2022-02-21/|archive-date=21 February 2022}}</ref> გარდა ამისა, ორი უკრაინელი ჯარისკაცი და ერთი მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა დაბომბვის შედეგად სოფელ ზაიცევეში, დონეცკიდან 30 კმ-ს მოშორებით ჩრდილოეთით.<ref>{{Cite web|url=https://english.alarabiya.net/News/world/2022/02/21/Two-Ukraine-soldiers-killed-in-shelling-Police|title=Two Ukraine soldiers, civilian killed in shelling|work=Al-Arabiyah|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022}}</ref> რამდენიმე ანალიტიკოსმა, მათ შორის საგამოძიებო ვებსაიტმა Bellingcat-მა გამოაქვეყნა მტკიცებულება იმისა, რომ დონბასში თავდასხმების, აფეთქებებისა და ევაკუაციის უმეტესობა, მათ შორის დივერსანტების როსტოვის ოლქში შეჭრა, რუსეთის მიერ იყო დადგმული.<ref>{{Cite web|title='Dumb and lazy': the flawed films of Ukrainian 'attacks' made by Russia's 'fake factory'|url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/21/dumb-and-lazy-the-flawed-films-of-ukrainian-attacks-made-by-russias-fake-factory|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022|work=The Guardian}}</ref><ref>{{Cite web|title=Four Russian false flags that are comically easy to debunk|url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/21/five-russian-false-flags-comically-easy-debunk/|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022|publisher=The Telegraph}}</ref><ref>{{Cite web|title=Russia's 'Idiotic' Disinformation Campaign Could Still Lead to War in Ukraine|url=https://www.vice.com/en/article/88gdj3/russia-disinformation-campaign-bombing-ukraine|date=21 February 2022|access-date=22 February 2022|publisher=Vice Media}}</ref> 21 თებერვალს, [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკაში]] მდებარე ლუჰანსკის თბოელექტროსადგური უცნობი ძალებისგან დაიბომბა. უკრაინული ამბები აცხადებდა, რომ ამის შედეგად ის დახურეს. === ინტერვენცია დონბასში === ==== 21 თებერვალი ==== 2022 წლის 21 თებერვალს, დონეცკისა და ლუჰანსკის რესპუბლიკების აღიარების შემდეგ, პუტინმა ბრძანა რუსული ჯარების (ტანკების ჩათვლით) გაგზავნა დონბასში, რასაც რუსეთი „სამშვიდობო მისიას“ უწოდებდა.<ref name="ru-troops-donbas">{{Cite news|date=21 February 2022|title=Putin orders troops into separatist-held parts of Ukraine|publisher=CNN|url=https://cnn.com/2022/02/21/europe/russia-ukraine-tensions-monday-intl/index.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223102720/https://www.cnn.com/2022/02/21/europe/russia-ukraine-tensions-monday-intl/index.html|archive-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Philp|first=Catherine|last2=Wright|first2=Oliver|last3=Brown|first3=Larissa|date=22 February 2022|title=Putin sends Russian tanks into Ukraine|language=en|work=The Times|url=https://www.thetimes.co.uk/article/putin-sends-tanks-into-ukraine-75dj973v8|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223032437/https://www.thetimes.co.uk/article/putin-sends-tanks-into-ukraine-75dj973v8|archive-date=23 February 2022}}</ref> რუსეთის სამხედროებმა განაცხადეს, რომ მათ მოკლეს 5 უკრაინელი დივერსანტი, რომლებმაც საზღვარი გადაკვეთეს, კიევმა ეს უარყო.<ref>{{Cite news|title=Russia claims to kill 5 Ukrainian 'saboteurs' who crossed border|work=THE TIMES OF ISRAEL|url=https://www.timesofisrael.com/russia-claims-to-kill-5-ukrainian-saboteurs-who-crossed-border/|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220221232442/https://www.timesofisrael.com/russia-claims-to-kill-5-ukrainian-saboteurs-who-crossed-border/|archive-date=21 February 2022}}</ref> იმავე დღეს, რამდენიმე დამოუკიდებელმა მედიასაშუალებამ დაადასტურა, რომ რუსული ძალები დონბასში შედიოდნენ. ==== 22 თებერვალი ==== 2022 წლის 22 თებერვალს აშშ-ის პრეზიდენტმა [[ჯო ბაიდენი|ჯო ბაიდენმა]] განაცხადა, რომ „უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დასაწყისი“ მოხდა. [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|ნატოს]] გენერალურმა მდივანმა [[იენს სტოლტენბერგი|იენს სტოლტენბერგმა]] და კანადის პრემიერ მინისტრმა [[ჯასტინ ტრიუდო|ჯასტინ ტრუდომ]] განაცხადეს, რომ მოხდა „შემდგომი შეჭრა“. უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, [[დმიტრო კულება|დმიტრო კულებამ]], განაცხადა: „არ არსებობს მცირე, საშუალო ან დიდი შეჭრა. შეჭრა შეჭრაა“.<ref>{{Cite web|title=Russian troops in east Ukraine an 'invasion,' White House declares - National|url=https://globalnews.ca/news/8636852/russian-troops-in-east-ukraine-an-invasion-white-house-declares/|access-date=22 February 2022}}</ref> [[File:Обращение Президента Российской Федерации 2022-02-21.webm|thumb|thumbtime=00:03|პუტინის მიმართვა<br><small>(ხელმისაწვდომია ინგლისური და რუსული სუბტიტრები)</small>]] იმავე დღეს ფედერაციის საბჭომ ერთხმად მისცა პუტინს უფლება გამოეყენებინა სამხედრო ძალა რუსეთის ფარგლებს გარეთ. თავის მხრივ, პრეზიდენტმა ზელენსკიმ გასცა ბრძანება უკრაინის რეზერვისტების გაწვევის შესახებ, თუმცა ჯერ არ მიუღია საერთო მობილიზაცია.<ref>{{Cite news|last=Zinets|first=Natalia|last2=Williams|first2=Matthias|date=22 February 2022|title=Ukrainian president drafts reservists but rules out general mobilisation for now|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-calls-up-reservists-launches-programme-economic-patriotism-2022-02-22/|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222235612/https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-calls-up-reservists-launches-programme-economic-patriotism-2022-02-22/|archive-date=22 February 2022}}</ref> 23 თებერვალს უკრაინამ გამოაცხადა ქვეყნის მასშტაბით [[საგანგებო მდგომარეობა]] დონბასში ოკუპირებული ტერიტორიების გამოკლებით, რომელიც ძალაში შუაღამისას ამოქმედდა.<ref>{{Cite news|last=Kingsley|first=Thomas|date=23 February 2022|title=Ukraine to introduce a state of emergency and tells its citizens to leave Russia immediately|work=The Independent|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-sanctions-ukraine-reservists-west-b2021165.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224032730/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-sanctions-ukraine-reservists-west-b2021165.html|archive-date=24 February 2022}}</ref> იმავე დღეს რუსეთმა დაიწყო კიევში საელჩოს ევაკუაცია და ასევე შენობის ზემოდან ჩამოხსნა რუსეთის დროშა.<ref>{{Cite news|last=Litvinova|first=Dasha|date=23 February 2022|title=Russia evacuates embassy in Ukraine as crisis escalates|work=Associated Press|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223102040/https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|archive-date=23 February 2022}}</ref> უკრაინის პარლამენტისა და მთავრობის ვებსაიტებზე, საბანკო ვებგვერდებთან ერთად, [[Denial-of-service attack|DDoS]] თავდასხმები მოხვდა.<ref>{{Cite news|date=23 February 2022|title=Ukraine hit by more cyberattacks, destructive malware|language=en|work=Associated Press|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-technology-business-europe-russia-9e9f9e9b52eaf53cf9d8ade0588b661b|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064547/https://apnews.com/article/russia-ukraine-technology-business-europe-russia-9e9f9e9b52eaf53cf9d8ade0588b661b|archive-date=24 February 2022}}</ref> 24 თებერვალს, გამთენიისას, ზელენსკი გამოვიდა ტელევიზიით, რომელშიც მან რუსეთის მოქალაქეებს რუსულად მიმართა და სთხოვა, თავიდან აიცილონ ომი. ==== გაეროს უშიშროების საბჭო ==== 21 თებერვლის ინტერვენცია დონბასში ფართოდ დაგმო [[გაეროს უშიშროების საბჭო|გაეროს უშიშროების საბჭომ]].<ref>{{Cite web|last=News|first=A. B. C.|title=Putin gets no support from UN Security Council over Ukraine|url=https://abcnews.go.com/US/wireStory/putin-support-security-council-ukraine-83037165|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> კენიის ელჩმა, მარტინ კიმანიმ, პუტინის ნაბიჯი კოლონიალიზმს შეადარა და თქვა: „ჩვენ უნდა დავასრულოთ გამოჯანმრთელება მკვდარი იმპერიებისგან ისე, რომ არ დაგვაბრუნოს ბატონობისა და ჩაგვრის ახალ ფორმებში“.<ref>{{Cite web|last=CNN|first=Amy Woodyatt|title=Kenya's UN ambassador slams Russia and compares Ukraine crisis to Africa's colonial past|url=https://www.cnn.com/2022/02/23/europe/kenya-ukraine-russia-colonialism-intl/index.html|access-date=2022-02-24}}</ref> გაეროს უშიშროების საბჭოს მორიგი სხდომა მოიწვიეს 2022 წლის 23-24 თებერვალს. რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა გაეროს უშიშროების საბჭოს საგანგებო სხდომაზე, რომელიც მიზნად ისახავდა კრიზისის განმუხტვას. გენერალურმა მდივანმა [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიო გუტერეშმა]] განაცხადა: „მიეცით მშვიდობას შანსი“.<ref name=":0">{{Cite web|date=2022-02-23|title='It's too late': Russian move roils UN meeting on Ukraine|url=https://apnews.com/article/united-nations-general-assembly-russia-ukraine-europe-russia-united-nations-31c5af31d2a72163676459d317269b35|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> რუსეთი შეიჭრა გაეროს უშიშროების საბჭოს თავმჯდომარეობის დროს 2022 წლის თებერვალში და აქვს ვეტოს უფლება, როგორც მუდმივ წევრს.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cite web|title=U.S. Says Russia Will Face U.N. Security Council Resolution|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> == შეჭრის პირველი კვირის ქრონოლოგია == === 24 თებერვალი === უკრაინის დროით 05:00 საათამდე (UTC+2) (06:00 მოსკოვის დროით, UTC+3) 24 თებერვალს, პუტინმა გამოაცხადა, რომ მიიღო გადაწყვეტილება სამხედრო ოპერაციის დაწყების შესახებ აღმოსავლეთ უკრაინაში.<ref>{{Cite web|title=Russian President Vladimir Putin announces military assault against Ukraine in surprise speech|url=https://www.msn.com/en-us/news/world/russian-president-vladimir-putin-announces-military-assault-against-ukraine-in-surprise-speech/ar-AAUebpI|access-date=24 February 2022|language=en-US}}</ref> თავის მიმართვაში პუტინმა განაცხადა, რომ არ აპირებს უკრაინის ტერიტორიის ოკუპაციას და განაცხადა, რომ იგი მხარს უჭერს უკრაინის ხალხების [[ერთა თვითგამორკვევა|თვითგამორკვევის]] უფლებას.<ref>{{Cite news|date=24 February 2022|title=Путин принял решение о проведении операции по денацификации и демилитаризации Украины|language=ru|work=[[TASS]]|url=https://tass.ru/politika/13825671|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224045055/https://tass.ru/politika/13825671|archive-date=24 February 2022}}</ref> პუტინმა ასევე განაცხადა, რომ რუსეთი უკრაინის „დემილიტარიზაციას და დენაციფიკაციას“ ესწრაფვის და მან უკრაინელ სამხედროებს იარაღის დაყრისკენ მოუწოდა.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-60503037|title=Ukraine conflict: Russia announces special military operation in Donbas|access-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/russias-putin-announces-military-operation-in-ukraine-a76549|title=Russia's Putin Announces Military Operation in Ukraine|access-date=24 February 2022}}</ref> პუტინის განცხადებიდან რამდენიმე წუთში აფეთქებები დაფიქსირდა [[კიევი|კიევში]], [[ხარკივი|ხარკივში]], [[ოდესა|ოდესასა]] და დონბასში.<ref>{{Cite web|date=24 February 2022|title=Putin announces 'special military operation' in Ukraine|url=https://www.politico.eu/article/putin-announces-special-military-operation-in-ukraine/|access-date=24 February 2022|language=en-US}}</ref> უკრაინის ოფიციალურმა პირებმა განაცხადეს, რომ რუსეთმა ჯარები ჩამოიყვანა ოდესასა და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]] და გაუშვა საკრუიზო და ბალისტიკური რაკეტები აეროდრომებზე, სამხედრო შტაბებსა და სამხედრო საცავებზე კიევში, ხარკივსა და [[დნეპრი (ქალაქი)|დნიპროში]].<ref>{{Cite news|last=Osborn|first=Andrew|last2=Zinets|first2=Natalia|date=February 23, 2022|title=Russian forces invade Ukraine with strikes on major cities|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/|url-status=live|access-date=February 23, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224033456/https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Keith|first=Collins|last2=Lazaro|first2=Gamio|last3=Scott|first3=Reinhard|date=23 February 2022|title=Maps: Tracking the Russian Invasion of Ukraine|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/interactive/2022/world/europe/ukraine-maps.html|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222221302/https://www.nytimes.com/interactive/2022/world/europe/ukraine-maps.html|archive-date=22 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Isachenkov|first=Vladimir|last2=Litvinova|first2=Dasha|last3=Karmanau|first3=Yuras|last4=Heintz|first4=Jim|date=February 23, 2022|title=Russia attacks Ukraine as defiant Putin warns US, NATO|work=AP News|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|url-status=live|access-date=February 23, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223102040/https://apnews.com/article/russia-ukraine-europe-russia-moscow-kyiv-626a8c5ec22217bacb24ece60fac4fe1|archive-date=23 February 2022}}</ref> მოგვიანებით უკრაინელმა სამხედროებმა უარყვეს ინფორმაცია რუსული არმიის ოდესაში დაშვების შესახებ.<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/5229859|title=Генштаб ВС Украины отрицает информацию о высадке российской армии в Одессе|language=Russian|date=24 February 2022|access-date=24 February 2022}}</ref> სამხედრო მანქანები უკრაინაში შევიდა სენკოვკას გავლით იმ ადგილას, სადაც უკრაინის, ბელარუსისა და რუსეთის საზღვრები იკვეთება ადგილობრივი დროით დილის 6:48 საათზე.<ref>{{Cite news|last=Hodge|first=Nathan|last2=Lister|first2=Tim|last3=Kottasová|first3=Ivana|last4=Regan|first4=Helen|date=February 24, 2022|title=Russia launches military attack on Ukraine with reports of explosions and troops crossing border|work=CNN|url=https://www.cnn.com/2022/02/23/europe/russia-ukraine-putin-military-operation-donbas-intl-hnk/index.html|url-status=live|access-date=February 24, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224060424/https://www.cnn.com/2022/02/23/europe/russia-ukraine-putin-military-operation-donbas-intl-hnk/index.html|archive-date=24 February 2022}}</ref> უკრაინის სახელმწიფო მინისტრის ანტონ ჰერაშჩენკოს თქმით, მხოლოდ 06:30 UTC+2-ის შემდეგ, რუსული ძალები ხმელეთიდან შემოიჭრნენ ქალაქ ხარკივთან<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/index.html|title=Ukraine-Russia crisis: Live updates|access-date=2022-02-24}}</ref> და დაფიქსირდა ფართომასშტაბიანი ამფიბიური დესანტი ქალაქებში მარიუპოლსა და ოდესაში; ჰერაშენკომ დაადასტურა დაშვება ოდესასთან.<ref>{{Cite web|url=https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions|title=Russia has launched its war in Ukraine|access-date=2022-02-24}}</ref><ref>{{Cite news|title=Russia takes military action in Ukraine as UN meets|language=en|work=www.aljazeera.com|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224053027/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|last=Troianovski|first=Anton|last2=MacFarquhar|first2=Neil|date=2022-02-23|title=Ukraine Live Updates: Russia Begins Invasion From Land and Sea|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin|url-status=live|access-date=2022-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224061947/https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin|archive-date=24 February 2022|issn=0362-4331}}</ref> 07:40 საათზე BBC-მ სხვა წყაროებზე დაყრდნობით განაცხადა, რომ ჯარები ქვეყანაში ბელარუსიდანაც შედიოდნენ.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621718cc000e9e34d25a795c%26Ukraine%3A%20Troops%20moving%20in%20from%20Belarus%262022-02-24T05%3A40%3A57.391Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:eab86d34-aa8d-4b91-874a-b71a45f3e7ad&pinned_post_asset_id=621718cc000e9e34d25a795c&pinned_post_type=share|title=Ukraine: Troops moving in from Belarus|access-date=2022-02-24}}</ref> უკრაინის სასაზღვრო ძალებმა განაცხადეს თავდასხმების ობიექტებზე [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკში]], [[სუმის ოლქი|სუმიში]], [[ხარკივის ოლქი|ხარკივში]], [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივსა]] და [[ჟიტომირის ოლქი|ჟიტომირში]], ასევე ყირიმში.<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824058|title=Украинские пограничники сообщили об атаке границы со стороны России и Белоруссии|access-date=24 February 2022}}</ref> ერთი საათის შემდეგ უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს ვებგვერდი აღდგა. სამინისტრომ განაცხადა, რომ ლუჰანსკში ხუთი თვითმფრინავი და ერთი ვერტმფრენი ჩამოაგდეს.<ref>{{Cite web|title=https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274|url=https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> 07:00 საათამდე (UTC+2) პრეზიდენტმა ზელენსკიმ უკრაინაში საომარი მდგომარეობის შემოღება გამოაცხადა.<ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/23/ukraine-russia-news-crisis-latest-live-updates-putin-biden-europe-sanctions-russian-invasion-border-troops|title=Russia-Ukraine crisis live news: Putin has launched 'full-scale invasion', says Ukrainian foreign minister – latest updates &#124; World news|work=The Guardian|date=2018-07-16|accessdate=2022-02-24}}</ref> რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს მოთხოვნის ფონზე უკრაინის საჰაერო მოძრაობის კონტროლის ქვედანაყოფებს ფრენების შეჩერების თხოვნით, აღმოსავლეთ უკრაინის საჰაერო სივრცეს აქვს შეზღუდვები სამოქალაქო საჰაერო მიმოსვლაზე, მთელი ტერიტორია ევროკავშირის საავიაციო უსაფრთხოების სააგენტოს მიერ მიჩნეულია აქტიურ კონფლიქტის ზონად (EASA).<ref>{{Cite web|title=Operations in Flight Information Regions: FIR LVIV (UKLV), FIR KYIV (UKBV), FIR DNIPROPETROVSK (UKDV), FIR SIMFEROPOL (UKFV), FIR ODESA (UKOV)|url=https://www.easa.europa.eu/domains/air-operations/czibs/czib-2022-01|work=EASA|accessdate=24 February 2022}}</ref> უკრაინის სახელმწიფო მინისტრ [[ანტონ გერაშენკო|ანტონ გერაშენკოზე]] დარყრდნობით, 06:30 საათზე რუსები ხმელეთიდან უტევდნენ [[ხარკივი|ხარკივის]] მიმართულებით<ref>{{cite web |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/index.html |title=Ukraine-Russia crisis: Live updates |publisher=Cnn.com |date=1 January 2000 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224044234/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/index.html |url-status=live }}</ref> და ფართო ამფიბიური დესანტი გაიგზავნა [[მარიუპოლი|მარიუპოლის]] მიმართულებით.<ref>{{cite web |url=https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions |title=Russia has launched its war in Ukraine |publisher=[[Vox (website)|Vox]] |date=23 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224055715/https://www.vox.com/2022/2/23/22948534/russia-ukraine-war-putin-explosions |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |title=Russia takes military action in Ukraine as UN meets |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets |access-date=24 February 2022 |work=www.aljazeera.com |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224053027/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/putin-orders-military-operations-in-eastern-ukraine-as-un-meets |url-status=live }}</ref><ref name="TroianovskiNYT">{{cite news|author-last1=Troianovski |author-first1=Anton |author-last2=MacFarquhar |author-first2=Neil |date=23 February 2022 |title=Ukraine Live Updates: Russia Begins Invasion From Land and Sea |language=en-US |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin|access-date=24 February 2022 |issn=0362-4331 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224061947/https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-ukraine-putin |url-status=live}}</ref> 07:40-ზე [[BBC]]-მ გამოაცხადა უკრინაში [[ბელარუსი|ბელორუსიის]] საღვრიდან შეჭრის შესახებ.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621718cc000e9e34d25a795c%26Ukraine%3A%20Troops%20moving%20in%20from%20Belarus%262022-02-24T05%3A40%3A57.391Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:eab86d34-aa8d-4b91-874a-b71a45f3e7ad&pinned_post_asset_id=621718cc000e9e34d25a795c&pinned_post_type=share |title=Ukraine: Troops moving in from Belarus |author=<!--Not stated--> |date=24 February 2022 |website=bbc.com |publisher=BBC |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064605/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621718cc000e9e34d25a795c%26Ukraine%3A+Troops+moving+in+from+Belarus%262022-02-24T05%3A40%3A57.391Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn%3Aasset%3Aeab86d34-aa8d-4b91-874a-b71a45f3e7ad&pinned_post_asset_id=621718cc000e9e34d25a795c&pinned_post_type=share |url-status=live }}</ref> უკარინული სასაზღვრო გვარდია აცხადებდა შეტაკებებზე [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკში]], [[სუმის ოლქი|სუმიში]], [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივში]], [[ჟიტომირის ოლქი|ჟიტომირსა]] და [[ყირიმი|ყირიმში]].<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824058 |title=Украинские пограничники сообщили об атаке границы со стороны России и Белоруссии |language=ru |trans-title=Ukrainian border guards reported an attack on the border from Russia and Belarus |website=[[Interfax]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073734/https://www.interfax.ru/world/824058 |url-status=live}}</ref> რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ საზღვარზე უკრაინელებმა წინააღმდეგობა არ გაუწიეს.<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/russia/824062 |title=Военные РФ заявили, что погранслужба Украины не оказывает сопротивления |website=[[Interfax]] |lang=ru |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224075406/https://www.interfax.ru/russia/824062 |url-status=live}}</ref> უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ განაცხადა რუსების მიერ [[გოროდიშჩე|გოროდიშჩესა]] და [[მილოვე|მილოვეს]] აღების შესახებ [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკის ოლქში]].<ref name="TroianovskiNYT"/> უკრაინის სტრატეგიული კომუნიკაციის ცენტრმა განაცხადა [[სჩასტიე|სჩასტიას]] აღებისა და 50 რუსი სამხედროს ლიკვიდაციის შესახებ.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/vsu-otvoevali-schaste-unichtozheny-okolo-50-vragov-novosti-donbassa-11715445.html |title=ВСУ отвоевали Счастье: уничтожено около 50 врагов |language=ru |trans-title=Armed Forces of Ukraine won back Happiness: about 50 enemies were destroyed |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092127/https://www.unian.net/war/vsu-otvoevali-schaste-unichtozheny-okolo-50-vragov-novosti-donbassa-11715445.html |url-status=live }}</ref> ერთი საათით გათისვის შემდეგ აღდგა უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს ვებსაიტი. მინისტრმა განაცხადა, რომ ლუჰანსკში ჩამოაგდეს 5 თვითმფრინავი და 1 ვერტმფრენი.<ref>{{cite web|url=https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274 |access-date=24 February 2022 |title=KyivPost, Twitter |website=Twitter |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073842/https://twitter.com/kyivpost/status/1496743183644086274|url-status=live}}</ref> 07:00 საათამდე [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკიმ]] განაცხადა საომარი მდგომარეობა<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/23/ukraine-russia-news-crisis-latest-live-updates-putin-biden-europe-sanctions-russian-invasion-border-troops |title=Russia-Ukraine crisis live news: Putin has launched 'full-scale invasion', says Ukrainian foreign minister – latest updates &#124; World news |work=[[The Guardian]] |date=16 July 2018 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224054309/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/23/ukraine-russia-news-crisis-latest-live-updates-putin-biden-europe-sanctions-russian-invasion-border-troops |url-status=live }}</ref> და შემდეგ უკრაინულ არმიას უბრძანა „მაქსიმალური ზარალის მიყენება“ მტრისთვის.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/society/zelenskiy-otdal-prikaz-vsu-nanosit-maksimalnye-poteri-okkupantam-novosti-ukrainy-11715478.html |title=Зеленский отдал приказ ВСУ наносить максимальные потери оккупантам |language=ru |trans-title=Zelensky ordered the Armed Forces of Ukraine to inflict maximum losses on the invaders |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224082802/https://www.unian.net/society/zelenskiy-otdal-prikaz-vsu-nanosit-maksimalnye-poteri-okkupantam-novosti-ukrainy-11715478.html |url-status=live }}</ref> ზელენსკიმ ასევე განაცხადა რუსეთთან დიპლომატიური ურთიერთობების გაწყვეტის შესახებ.<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824153 |title=Украина разорвала дипломатические отношения с Россией |website=[[Interfax]] |lang=ru |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224095330/https://www.interfax.ru/world/824153 |url-status=live}}</ref> მოგვიანებით გამოაცხადა საერთო მობილიზაციის შესახებ.<ref>{{cite news |title=Ukrainian president signs decree on general mobilisation of population -Interfax |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |access-date=25 February 2022 |work=Reuters |date=24 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025205/https://www.reuters.com/world/europe/ukrainian-president-signs-decree-general-mobilisation-population-interfax-2022-02-24/ |url-status=live }}</ref> რუსეთმა რაკეთების სამიზნედ ამოიღო უკრაინული ინფრასტრუქტურა, მათ შორის უკრაინაში უდიდესი ბორისპილის აეროპორტი, კიევის აღმოსავლეთით, 29 კმ-ს მოშორებით.<ref>{{cite web |author-last=Charpentreau |author-first=Clement |title=Ukraine closes airspace, Kyiv airport under attack |url=https://www.aerotime.aero/articles/30312-ukraine-closes-airspace-russia-attacks?_fb_noscript=1 |access-date=25 February 2022 |website=AeroTime Hub |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151542/https://www.aerotime.aero/articles/30312-ukraine-closes-airspace-russia-attacks?_fb_noscript=1 |url-status=live }}</ref> უკრაინამ ჩაკეტა საჰაერო სივრცე.<ref>{{cite news |author-last=Eccles |author-first=Mari |date=24 February 2022 |title=Ukraine closes airspace as Putin orders military operation |url=https://www.politico.eu/article/ukraine-closes-airspace-as-putin-orders-military-operation/ |work=[[Politico]] |location= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224102433/https://www.politico.eu/article/ukraine-closes-airspace-as-putin-orders-military-operation/ |url-status=live }}</ref> [[პოდილსკი (უკრაინა)|პოდილსკში]] უკრაინულ სამხედრო შენაერთს თავს დაესხა რუსული ძალები, ექვი დაიღუპა, შვიდი დაიჭრა და 19 დაკარგულად გამოცხადდა.<ref name="auto2">{{cite web|title=Ukraine-Russia invasion: Russia launches attack on Ukraine from several fronts |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60454795 |access-date=24 February 2022 |website=[[BBC News]] |language=en-gb |archive-date=21 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220221183326/https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60454795 |url-status=live}}</ref> კიდევ ერთი ადამიანი დაიღუპა [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]]. [[ჩუგუევი|ჩუგუივში]] სახლი სააზიანა რუსულმა არტილაერიამ, მოსახლეები დაშავდნენ და ერთი ბიჭი დაიღუპა.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.currenttime.tv/a/31720261.html |title=Россия обстреляла жилой дом в Чугуеве Харьковской области: видео последствий |language=ru |website=[[Current Time TV]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092902/https://www.currenttime.tv/a/31720261.html |url-status=live }}</ref><ref name=hromadske.online /> 18 ადამიანი დაიღუპა [[ოდესის ოლქი|ოდესას ოლქში]] სოფელ [[ლიპეცკე|ლიპეცკეს]] დაბომბვისას.<ref name=hromadske.online>{{cite web |author= |url=https://hromadske.ua/posts/rosijsko-ukrayinska-vijna-tekstovij-onlajn |title=Російсько-українська війна (текстовий онлайн) |language=uk |website=[[Hromadske]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224060243/https://hromadske.ua/posts/rosijsko-ukrayinska-vijna-tekstovij-onlajn |url-status=live }}</ref> 10:00 საათზე (UTC+2) უკრაინის პრეზიდენტის ბრიფინგზე განაცხადეს, რომ რუსული შენაერთები უკრაინაში ჩრდილოეთიდან, [[ბელარუსი|ბელორუსის]] საზღვრის გადმოკვეთით, შევიდნენ უკრაინაში, 5 კილომეტრის სიღრმეზე. რუსი სამხედროები აქტიურები იყვნენ [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქში]], [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქსა]] და [[სუმი|სუმისთან]] ახლოს.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/voyska-rossii-na-severe-ukrainy-prodvinulis-vglub-do-pyati-kilometrov-arestovich-novosti-donbassa-11715571.html |title=Войска России на севере Украины продвинулись вглубь до пяти километров – Арестович |language=ru |website=Unian |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224091205/https://www.unian.net/war/voyska-rossii-na-severe-ukrainy-prodvinulis-vglub-do-pyati-kilometrov-arestovich-novosti-donbassa-11715571.html |url-status=live }}</ref> ზელენსკის პრესსამხასურმა განაცხადა, რომ უკრაინელებმა მოიგერიეს შეტევა [[ვოლინის ოლქი|ვოლინის ოლქში]].<ref>{{cite web |author= |url=https://www.president.gov.ua/en/news/prezident-uhvaliv-usi-neobhidni-rishennya-dlya-zahistu-krayi-73117 |title=President has made all necessary decisions to defend the country, the Armed Forces are actively resisting Russian troops – Adviser to the Head of the Office of the President |language=en |website=president.gov.ua |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224102445/https://www.president.gov.ua/en/news/prezident-uhvaliv-usi-neobhidni-rishennya-dlya-zahistu-krayi-73117 |url-status=live }}</ref> 10:30 საათზე (UTC+2) უკრაინის თავდაცვლის სამინისტრომ განაცხადა ჩერნიჰივის ოლქში რუსების შეჩერების, [[ხარკივის ოლქი|ხარკივში]] დიდი ბრძოლისა და [[მარიუპოლი|მარიუპოლსა]] და [[სჩასტიე|სჩასტიეს]] დაბრუნების შესახებ.<ref name=mil.2402.1030>{{cite web |author= |url=https://www.mil.gov.ua/en/news/2022/02/24/general-staff-of-the-armed-forces-of-ukraine-operative-information-as-of-10-30/ |title=General Staff of the Armed Forces of Ukraine: Operative information as of 10.30 |language=en |website=[[Ministry of Defence (Ukraine)|mil.gov.ua]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224103548/https://www.mil.gov.ua/en/news/2022/02/24/general-staff-of-the-armed-forces-of-ukraine-operative-information-as-of-10-30/ |url-status=live }}</ref> უკრაინის არმიამ განაცხადა 6 თვითმფრინავის, 2 ვერტმფრენისა და ათობით ჯავშანტექნიკის განადგურების შესახებ.<ref>{{cite news |author= |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-says-50-russian-troops-killed-four-tanks-destroyed-2022-02-24/ |title=Ukraine says 50 Russian troops killed, four tanks destroyed |language=en |website=[[Reuters]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224101222/https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-says-50-russian-troops-killed-four-tanks-destroyed-2022-02-24/ }}</ref> უკრაინის არმიის მთავარსარდალმა, [[ვალერი ზალუჟნი|ვალერი ზალუჟნიმ]], განაცხადა [[რუსეთის 423-ე მოტორიზირებული გვარდია|რუსეთის 423-ე მოტორიზებული გვარდიის]] ორი სამხედროს დატყვევების შესახებ.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/voennye-vzyali-v-plen-pervyh-rossiyskih-okkupantov-kotorye-segodnya-vtorglis-v-ukrainu-foto-novosti-donbassa-11715970.html |title=Военные взяли в плен первых российских оккупантов, которые сегодня вторглись в Украину (фото) |lang=ru |trans-title=The military takes prisoner the first Russian occupiers who invaded Ukraine today (photos) |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 }}</ref> [[რუსეთის 74-ე მოტორიზებული ბრიგადა|რუსეთის 74-ე მოტორიზებული ბრიგადის]] დაზვერვის დანაყოფი<ref name=OZ>{{cite news |author-last1=Osborn |author-first1=Andrew |author-last2=Zinets |author-first2=Natalia |title=Russian forces invade Ukraine with strikes on major cities |url=https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/ |access-date=23 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=23 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224033456/https://www.reuters.com/world/europe/putin-orders-military-operations-ukraine-demands-kyiv-forces-surrender-2022-02-24/ |url-status=live }}</ref> [[ჩერნიჰივი|ჩერნიჰივთან]] ახლოს დანებდა.<ref>{{cite web |title=Russia's 74th Motorised Rifle Brigade recon platoon surrenders to Ukraine's army |url=https://112.international/ukraine-top-news/russias-74th-motorized-rifle-brigade-recon-platoon-surrenders-to-ukraines-army-70097.html |access-date=25 February 2022 |website=112.international |language=en-US |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224204234/https://112.international/ukraine-top-news/russias-74th-motorized-rifle-brigade-recon-platoon-surrenders-to-ukraines-army-70097.html |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220224204234/https://112.international/ukraine-top-news/russias-74th-motorized-rifle-brigade-recon-platoon-surrenders-to-ukraines-army-70097.html |archivedate=24 თებერვალი 2022 }}</ref> ანტონოვის აეროპორტის ბრძოლაში რუსმა პარაშუტისტებმა აიღეს აეროპორტი [[ჰოსტომელი|ჰოსტომელში]], კიევის გარეუბანში. უკრაინული [[ჰოსტომელის აეროპორტისათვის ბრძოლა|კონტრშეტევა]] აეროპორტის დასაბრუნებლად დაიწყო იმავე დღეს.<ref>{{cite web|author=[[The Moscow Times]] |date=24 February 2022 |title=Russia Attacks Ukraine: As It's Happening |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/russia-attacks-ukraine-as-its-happening-a76553 |access-date=24 February 2022 |website=[[The Moscow Times]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224122327/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/russia-attacks-ukraine-as-its-happening-a76553 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |author-first1=Matthew |author-last1=Chance |author-first2=Aditi |author-last2=Sangal |date=24 February 2022 |title=On the ground: Russian forces take control of an air base near Kyiv, Ukraine |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_ab6cab437dff1920a9fcec2857593b70 |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224145330/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_ab6cab437dff1920a9fcec2857593b70 |url-status=live }}</ref> უკრაინის ეროვნული გვარდიის სწრაფი რეაგირების ბატალეონმა ჩამოაგდო 3 რუსული ვერტმფრენი.<ref>{{cite news |title=Video shows helicopters flying toward Gomostel airfield in Ukraine |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-UMHNSQEUGZHETM37AQDV3MLYMA |newspaper=Washington Post |access-date=24 February 2022 |language=en |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073822/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-UMHNSQEUGZHETM37AQDV3MLYMA |url-status=live }}</ref> [[File:VOA video of Eastern Ukraine during 2022 Russian invasion.webm|thumb|აღმოსავლეთი უკრაინა შეჭრისას]] ბელარუსმა რუს სამხედროებს უკრაინაში ჩრდილოეთიდან შეჭრის უფლება მისცა. 11:00 საათზე (UTC+2) [[ვილჩა|ვილჩაში]] ([[კიევის ოლქი]]) სასაზღვრო გვარდიამ განაცხადა საზღვრის გარღვევისა და სასაზღვრო გვარდელების [[ჟიტომირის ოლქი|ჟიტომირის ოლქში]] დაბომბვის შესახებ (დიდი ალბათობით [[BM-21 Grad]]-ით).<ref name=hromadske.online /> უნიშნო ვერტმფრენმა ბელარუსიიდან დაბომბა [[სლავუტიჩი|სლავუტუჩის]] მესასზღვრეების პოზიციები.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/society/so-storony-belarusi-vertolet-bez-opoznavatelnyh-znakov-obstrelyal-rayon-pered-kpp-slavutich-novosti-ukrainy-11715628.html |title=Со стороны Беларуси вертолет без опознавательных знаков обстрелял район перед КПП "Славутич" |trans-title=From the side of Belarus, an unmarked helicopter fired at the area in front of the checkpoint "Slavutich" |language=ru |website=[[Unian]] |date= |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224112325/https://www.unian.net/society/so-storony-belarusi-vertolet-bez-opoznavatelnyh-znakov-obstrelyal-rayon-pered-kpp-slavutich-novosti-ukrainy-11715628.html |url-status=live }}</ref> 11:30 საათზე (UTC+2) რუსული რაკეტების მეორე ტალღა გამოჩნდა [[კიევი|კიევში]], [[ოდესა|ოდესაში]], [[ხარკივი|ხარკივსა]] და [[ლვივი|ლვივში]]. მძიმე სახმელეთო ბრძოლები გაიმართა დონეცკისა და ლუჰანსკის ოლექბში.<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Ukraine hit by second wave of missile strikes – official |language=en |work=[[National Post]] |url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraine-hit-by-second-wave-of-missile-strikes-official |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224135835/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraine-hit-by-second-wave-of-missile-strikes-official |url-status=live}}</ref> სამოქალქო უფლებების აქტივისტებმა განაცხადეს ბელარუსიდან პოლონეთში მიგრაციის გაზრდის შესახებ.<ref>{{cite news |author-last=Nielsen |author-first=Nikolaj |date=24 February 2022 |title=Belarus seen stepping-up use of migrants as a weapon |url=https://euobserver.com/migration/154425 |work=[[EUobserver]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224124429/https://euobserver.com/migration/154425 |url-status=live }}</ref> ბელარუსი ითვლება რუსეთის ქვეშემდგომად და რუსეთის დავალებების მიხედვით ბელარუსის საზღვართან მიგრანტებს იარაღად იყინებს.<ref>{{cite news |author-last=Mirovalev |author-first=Mansur |date=15 November 2021 |title=What's Putin's gain in the Belarus migrant crisis? |url=https://www.aljazeera.com/news/2021/11/15/whats-putins-gain-in-the-belarus-migrant-crisis |work=[[Al Jazeera]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=15 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220115174702/https://www.aljazeera.com/news/2021/11/15/whats-putins-gain-in-the-belarus-migrant-crisis |url-status=live }}</ref> 12:04 საათისთვის (UTC+2) რუსი სამხედროები ყირიმიდან [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქში]], [[ნოვაია-კახოვკა|ნოვაია-კახოვკაში]] შევიდნენ.<ref>{{Cite web |url=https://kyivindependent.com/uncategorized/russian-troops-moving-towards-town-of-nova-kakhovka-in-kherson-oblast/ |title=Russian troops moving towards town of Nova Kakhovka in Kherson Oblast. |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224213221/https://kyivindependent.com/uncategorized/russian-troops-moving-towards-town-of-nova-kakhovka-in-kherson-oblast/ |url-status=live }}</ref> მოგივანებით, იმავე დღეს, რუსმა სამხედროებმა დაიკავეს [[ჩრდილოეთ ყირიმის არხი]].<ref>{{Cite web |url=https://www.aa.com.tr/en/europe/russian-troops-enter-ukraines-kherson-oblast-defense-ministry/2513722 |title=Russian troops enter Ukraine's Kherson Oblast: Defense Ministry |access-date=24 February 2022|publisher=[[Anadolu Agency]] |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224213215/https://www.aa.com.tr/en/europe/russian-troops-enter-ukraines-kherson-oblast-defense-ministry/2513722 |url-status=live }}</ref><ref name="riacanal24">{{cite news |title=Российские войска вышли к Херсону и восстановили подачу воды в Крым |trans-title=Russian troops reached Kherson and restored water supply to Crimea |url=https://ria.ru/20220224/kanal-1774876399.html |access-date=24 February 2022 |agency=[[RIA Novosti]] |date=24 February 2022 |lang=ru |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224214657/https://ria.ru/20220224/kanal-1774876399.html |url-status=live }}</ref> 13:00 და 13:19 საათებზე (UTC+2) უკრაინის სასაზღვრო გვარდიამ და შეიარაებულმა ძალებმა განაცხადეს ორი ახალი შეტაკების შესახებ, სუმისთან და სტარობილსკთან.<ref name=hromadske.online /> 13:32 საათზე (UTC+2) [[ვალერი ზალუჟნი|ვალერი ზალუჟნიმ]] განაცხადა ბელარუსის ტერიტორიიდან გაშვებული ბალისტიკური რაკეტების შესახებ.<ref name=hromadske.online /> კიევისა და ხარკივის მეტროები გამოიყენებოდა დაბომბვებისაგან სამოქალაქო პირების დასაცავად.<ref name=hromadske.online /> უკრაინის სასაზღვრო გვარდიამ განაცხადა, რომ ორი რუსული სამხედრო ხომალდი, ''ვასილი ბიკოვი'' და ''მოსკვა'', თავს დაესხნენ და აიღეს [[ზმეინი|ზმეინის კუნძლი]], დანუბის დელტასთან ახლოს.<ref name=hromadske.online /> 16:00 საათზე (UTC+2) ზელენსკიმ განაცხადა ბრძოლების შესახებ [[ჩერნობილი|ჩერნობილისა]] და [[პრიპიატი|პრიპიატის]] „მოჩვენება ქალაქებში“.<ref>{{cite web|author-last=Sullivan |author-first=Rory |date=24 February 2022 |title=Fighting breaks out near Chernobyl, says Ukrainian president |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |access-date= |website=[[The Independent]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151418/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |url-status=live}}</ref> 18:20 საათისათვის (UTC+2) [[ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგური|ჩერნობილის ბირთვული ელეტროსადგური]] რუსულ კონტროლში გადავიდა,<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=В Офисе президента подтвердили захват россиянами Чернобыльской АЭС |trans-title=The Office of the President confirmed the capture of the Chernobyl nuclear power plant by the Russians |url=https://www.unian.net/war/rossiyskie-voyska-zahvatili-chernobylskuyu-aes-ofis-prezidenta-novosti-donbassa-11716741.html |access-date=24 February 2022 |website=[[UNIAN]] |language=ru |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224172911/https://www.unian.net/war/rossiyskie-voyska-zahvatili-chernobylskuyu-aes-ofis-prezidenta-novosti-donbassa-11716741.html |url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|agency=[[Reuters]] |access-date=24 February 2022 |title=Chernobyl power plant captured by Russian forces – Ukrainian official |url=https://www.reuters.com/world/europe/chernobyl-power-plant-captured-by-russian-forces-ukrainian-official-2022-02-24/ |newspaper=[[Reuters]] |date=24 February 2022|via=www.reuters.com |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174356/https://www.reuters.com/world/europe/chernobyl-power-plant-captured-by-russian-forces-ukrainian-official-2022-02-24/ |url-status=live}}</ref> გარშემო რეგიონთან ერთად.<ref>{{cite web|author-last1=Najjar |author-first1=Farah |author-last2=Child |author-first2=David |author-last3=Gadzo |author-first3=Mersiha |title=Russian forces seize Chernobyl site as Ukraine battles rage |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/23/ukraine-declares-state-of-emergency-amid-fears-of-invasion-liveblog |access-date=24 February 2022 |website=www.aljazeera.com |publisher=[[Al Jazeera]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224091527/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/23/ukraine-declares-state-of-emergency-amid-fears-of-invasion-liveblog |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Zelenskiy Says Russian Forces Trying To Take Over Chernobyl Nuclear Power Plant |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-invasion-russian-forces-chernobyl-/31721240.html |access-date=24 February 2022 |website=RadioFreeEurope/RadioLiberty |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224182943/https://www.rferl.org/a/ukraine-invasion-russian-forces-chernobyl-/31721240.html |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Fighting breaks out near Chernobyl, says Ukrainian president |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |access-date=24 February 2022 |website=[[The Independent]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151418/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-nuclear-russia-attack-ukraine-b2022444.html |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|author-first1=Aditi |author-last1=Sangal |author-first2=Meg |author-last2=Wagner |author-first3=Adrienne |author-last3=Vogt |author-first4=Melissa |author-last4=Macaya |author-first5=Rob |author-last5=Picheta |author-first6=Lauren |author-last6=Said-Moorhouse |author-first7=Ed |author-last7=Upright |author-first8=Maureen |author-last8=Chowdhury |date=24 February 2022 |title=Russian troops seize Chernobyl nuclear power plant, Ukrainian official says |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_438d63764e04c5907533d2c095e73cfd |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224182927/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_438d63764e04c5907533d2c095e73cfd |url-status=live}}</ref> უკრაინის რადის დეპუტატ მარიანა ბეზუგლაზე დაყრდნობით, რუსები [[ზაპოროჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპიროჟიის ბრითვულ ელექტროსადგურზე]] თავდასხმით იმუქრებოდნენ.<ref>{{cite web |author= |url=https://www.unian.net/war/rossiyskie-zahvatchiki-ugrozhayut-obstrelyat-zaporozhskuyu-aes-nardep-novosti-donbassa-11716903.html |title=Российские захватчики угрожают обстрелять Запорожскую АЭС – нардеп |trans-title=Russian invaders threaten to shell Zaporizhia nuclear power plant – people's deputy |lang=ru |website=[[Unian]] |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224194437/https://www.unian.net/war/rossiyskie-zahvatchiki-ugrozhayut-obstrelyat-zaporozhskuyu-aes-nardep-novosti-donbassa-11716903.html |url-status=live }}</ref> 16:18 საათზე (UTC+2), კიევის მერმა, [[ვიტალი კლიტსჩკო|ვიტალი კლიტსჩკომ]] განაცხადა კომენდანტის საათი, 22:00 საათიდან 07:00 საათამდე.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Kyiv imposes curfew from 22:00 to 07:00, transport not to work at this time – Klitschko |url=https://ua.interfax.com.ua/news/general/801462.html |access-date=24 February 2022 |website=[[Interfax-Ukraine]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224160553/https://ua.interfax.com.ua/news/general/801462.html |url-status=live}}</ref> [[გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი|გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესმა კომისარმა]], [[ფილიპო გრანდი|ფილიპო გრანდიმ]] განაცხადა, რომ დაახლოებით 100 000-მა უკრაინელმა დატოვა სახლი.<ref name=":4">{{cite web |title=Ukraine-Russia invasion: Russia launches attack on Ukraine from several fronts |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s%20the%20latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:becba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |website=[[BBC News]] |access-date=24 February 2022 |language=en-gb |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224192206/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s+the+latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn%3Aasset%3Abecba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |url-status=live }}</ref> 22:00 საათზე (UTC+2) უკრაინამ განაცხადა, რომ რუსებმა აიღეს ზმეინის კუნძული, [[კუნძულ ზმეინისთვის ბრძოლა|საჰაერო და საზღვაო დაბომბვის შემდეგ]].<ref>{{cite news |title=Острів Зміїний захопили російські окупанти – ДПСУ |language=uk |trans-title=Snake Island was captured by the Russian occupiers – SBGS |url=https://gazeta.ua/articles/donbas/_ostriv-zmiyinij-zahopili-rosijski-okupanti-dpsu/1072429 |access-date=24 February 2022 |publisher=Gazeta UA |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224202628/https://gazeta.ua/articles/donbas/_ostriv-zmiyinij-zahopili-rosijski-okupanti-dpsu/1072429 |url-status=live }}</ref> კუნძულზე მყოფი ცამეტივე უკრაინელი სამხედრო დაიღუპა, მას შემდეგ რაც [[რუსული სამხედრო ხომალდი, იდი ნახუი|რუსულ გემს დანებებაზე უარი უთხრეს]]. პრეზიდენტმა ზელენკიმ განაცხადა, რომ [[უკრაინის გმირი|უკრაინის გმირის]] წოდება მიენიჭებოდათ ზმეინზე დაღუპულებს,<ref name="DailyThanthi">{{cite web |date=24 February 2022 |title=ரஷ்ய தாக்குதல்: தெற்கு உக்ரைன் பகுதியில் 22 பேர் கொல்லப்பட்டதாக தகவல் |trans-title=Russian offensive: 22 killed in southern Ukraine |language=Tamil |url=http://www.dailythanthi.com/News/TopNews/2022/02/24231956/South-Ukraine-region-says-13-civilians-9-troops-killed.vpf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224181739/https://www.dailythanthi.com/News/TopNews/2022/02/24231956/South-Ukraine-region-says-13-civilians-9-troops-killed.vpf |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=Dailythanthi.com}}</ref> სამ დაღუპულს [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]] და ერთს [[ხარკივი|ხარკივში]].<ref>{{cite web |title=Ukraine death toll: What we know so far |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/russia-ukraine-invasion-casualties-death-toll |access-date=24 February 2022 |website=www.aljazeera.com |publisher=[[Al Jazeera]] |language=en}}</ref> ზელენსკიმ განაცხადა, რომ 137 უკრაინელი (სამოქალქო და სამხედრო პირები) დაიღუპა შეჭრის პირველ დღეს.<ref name=":41">{{cite web |title=Ukraine-Russia invasion: Russia launches attack on Ukraine from several fronts |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s%20the%20latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:becba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |website=[[BBC News]] |access-date=24 February 2022 |language=en-gb |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224192206/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60454795?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6217ca57000e9e34d25a7ba4%26What%27s+the+latest%3F%262022-02-24T18%3A33%3A13.709Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn%3Aasset%3Abecba973-98df-4728-bcce-9f0e082111d9&pinned_post_asset_id=6217ca57000e9e34d25a7ba4 |url-status=live }}</ref> 23:00-ზე (UTC+2) ზელენსკიმ [[საყოველთაო მობილიზაცია|საყოველთაო მობილიზაციის]] ბრძნაება გასცა და 18-60 წლების მამაკაცებს უკრაინის დატოვება აეკრძალათ.<ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Zelensky signs decree declaring general mobilization |url=https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |access-date=25 February 2022 |website=[[Interfax-Ukraine]] |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113724/https://en.interfax.com.ua/news/general/801769.html |url-status=live}}</ref> === 25 თებერვალი === [[File:Kyiv Tense as Russian Forces Advance.webm|thumb|„რუსეთის წინსვლასთან ერთად კიევი იძაბება“&nbsp;– [[ამერიკის ხმა]]<br><small>(ხელმისაწვდომია ინგლისური სუბტიტრები)</small>]] 01:24 საათისათვის (UTC+2) ზელენსკიმ ბრძანა სრული მობილიზაცია უკრაინის არმიაში, 90 დღით.<ref>{{cite news |author-last1=Loc |author-first1=Samantha |author-last2=Singh |author-first2=Maanvi |author-last3=Oladipo |author-first3=Gloria |author-last4=Chao-Fong |author-first4=Léonie |author-last5=Rankin |author-first5=Jennifer |author-last6=Holmes |author-first6=Oliver |author-last7=Harding |author-first7=Luke |author-last8=Baloch |author-first8=Shah Meer |date=25 February 2022 |title=Russia-Ukraine latest news: Zelenskiy bans Ukrainian men aged 18–60 from leaving the country after invasion – live updates |language=en-GB |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |access-date=25 February 2022 |issn=0261-3077 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224075414/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |url-status=live }}</ref> დაახლოებით 04:00 საათზე (UTC+2) კიევში მოხდა ორი აფეთქება. უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტოს წარმომადგენელმა, [[ანტონ გერაშენკო|ანტონ გერაშენკომ]], ტექსტური შეტყობინებით განაცხადა, რომ ეს აფეთქებები ფრთოსანი და ბალისტიკური რაკეტები იყო.<ref>{{cite web|author-first1=Helen |author-last1=Regan |author-first2=Jonny |author-last2=Hallam |title=Ukrainian capital Kyiv targeted with missile fire, official says|url=https://www.cnn.com/2022/02/24/europe/ukraine-russia-invasion-friday-intl-hnk/index.html |access-date=25 February 2022 |website=[[CNN]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225040530/https://www.cnn.com/2022/02/24/europe/ukraine-russia-invasion-friday-intl-hnk/index.html |url-status=live}}</ref> უკრაინამ განაცხადა, რომ კიევში ჩამოაგდეს რუსული [[სუ-27]], რომელიც სახლას დაეცა და სახლი დაიწვა.<ref>{{cite news |title=Explosions heard in Kyiv, official says enemy aircraft downed |url=https://www.reuters.com/world/europe/explosions-heard-kyiv-official-says-enemy-aircraft-downed-2022-02-25/ |access-date=25 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225050231/https://www.reuters.com/world/europe/explosions-heard-kyiv-official-says-enemy-aircraft-downed-2022-02-25/ |url-status=live }}</ref><ref name="auto6">{{cite web |author-last1=Chance |author-first1=Matthew |author-last2=Lister |author-first2=Tim |author-last3=Smith-Spark |author-first3=Laura |author-last4=Regan |author-first4=Helen |title=Battle for Ukrainian capital underway as Russian troops seek to encircle Kyiv |url=https://www.cnn.com/2022/02/24/europe/ukraine-russia-invasion-friday-intl-hnk/index.html |website=[[CNN]] |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022 }}</ref> დამოუკიდებელი სამხედრო ანალიტიკოსები საუბრობდნენ, რომ რუსული ძალები ჩრდილოეთში მძიმე ბერძოლაში ჩაებნენ უკრაინელებთან. რუსული დანაყოფების მიზანი [[კიევზე თავდასხმა (2022)|კიევის ალყაში მოქცევა]] და [[ხარკივის ბრძოლა (2022)|ხარკივის აღება]] იყო, მაგრამ მათ ხელს უშლიდა უკრაინელი მცველების მძიმე წინააღმდეგობა. სოციალურ მედიებში გავრცელებულ კადრებში ჩანს განადგურებული რუსული სამხედრო კოლონები. რუსული დანაყოფები სამხრეთში მეტი წარმატებით მიიწევდნენ. საუკეთესო რუსულის დანაყოფები განალაგეს დონბასში. როგორც ჩანს, მათ მანევრით გვერდი აუარეს და ზუგრში დაარტყეს უკრაინულ პოზიციებს. ამ დროს, რუსული სამხედროები [[ყირიმი|ყირიმიდან]] ორ კოლონად გაიყო, ანალიტიკოსების აზრით, მათ [[დონბასის ფრონტი|დონბასის ფრონტის]] იზოლირება და უკრაინელების ალყაში მოქცევა სურდათ, რათა უკრაინელებს გამაგრებული პოზიციების უპირატესობა დაეკარგათ.<ref>{{cite web |author-last1=Barnes |author-first1=Julian E. |title=Russian forces are meeting more resistance near Kyiv and Kharkiv than farther south, analysts say. |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-attacks-ukraine/russian-forces-are-meeting-more-resistance-near-kyiv-and-kharkiv-than-farther-south-analysts-say |website=[[The New York Times]] |access-date=25 February 2022 |date=25 February 2022 |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225045412/https://www.nytimes.com/live/2022/02/24/world/russia-attacks-ukraine/russian-forces-are-meeting-more-resistance-near-kyiv-and-kharkiv-than-farther-south-analysts-say |url-status=live }}</ref> 25 თებერვლის დილას, ზელენსკიმ რუსეთი სამოქალქო პირების მიმართ მიზანმიმართულ თავდასხმაში დაადანაშაულა.<ref>{{cite news |author-last1=Graham-Harrison |author-first1=Emma |author-last2=Harding |author-first2=Luke |author-last3=Boffey |author-first3=Daniel |author-last4=Elias |author-first4=Visontay |title=Ukraine invasion: Zelenskiy strikes defiant tone as explosions ring out in Kyiv |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-invasion-explosions-in-kyiv-as-uk-reports-fierce-resistance-across-the-nation |access-date=25 February 2022 |work=[[The Guardian]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225052024/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-invasion-explosions-in-kyiv-as-uk-reports-fierce-resistance-across-the-nation |url-status=live }}</ref> უკრაინის მთავრობის სპიკერმა განაცხადა, რომ ბოლო 24 საათში შეტევა განხორცილედა 33 სამოქალქო წერტილზე.<ref>{{cite news |author-last1=Polityuk |author-first1=Pavel |author-last2=Baczynska |author-first2=Gabriela |author-last3=Lawson |author-first3=Hugh |title=Ukraine ministry says Russia hit 33 civilian sites in last 24 hrs -Interfax |url=https://finance.yahoo.com/news/ukraine-ministry-says-russia-hit-075824163.html |access-date=25 February 2022 |work=[[Yahoo Finance]] |agency=[[Reuters]]/[[Interfax]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113721/https://finance.yahoo.com/news/ukraine-ministry-says-russia-hit-075824163.html |url-status=live }}</ref> უკრაინის თავდაცვის მინისტრმა განაცხადა, რომ რუსები შევდნენ [[ობოლონი|ობოლონში]], [[კიევის ოლქი|კიევის ოლქში]] და [[უკრაინის უმაღლესი რადა|რადას]] შენობიდან დაახლოებით 9 კილომეტრის მოშრებით იყვნენ.<ref name=":31">{{cite web|title=Ukraine-Russia invasion: Ukraine says Russian rockets hit Kyiv overnight|url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60517447|access-date=25 February 2022|website=[[BBC News]]|language=en-gb|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225085334/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447|url-status=live}}</ref> ასევე თავდაცვის მინისტრმა განაცხადა, რომ მოხალისედ მიიღებდნენ ნებისმიერი ასაკის მსურველს.<ref name="OZ" /> უკრაინელებმა რადაიციის დონის ზრდა შეამჩნიეს [[ჩერნობილი|ჩერნობილში]], რაც მძიმე ტექნიკის გადაადგილებამ გამოიწვია.<ref>{{cite news |author-last1=Mathers |author-first1=Matt |title=Chernobyl radiation 'exceeds control levels' in multiple areas being seized by Russia |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-update-nuclear-radiation-ukraine-b2023062.html |access-date=25 February 2022 |work=[[The Independent]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225105519/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/chernobyl-update-nuclear-radiation-ukraine-b2023062.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |author-last1=Polityuk |author-first1=Pavel |title=Ukraine reports higher but "not critical" Chernobyl radiation |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-nuclear-agency-reports-higher-chernobyl-radiation-levels-due-heavy-2022-02-25/ |access-date=25 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=25 February 2022 |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113725/https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-nuclear-agency-reports-higher-chernobyl-radiation-levels-due-heavy-2022-02-25/ |url-status=live }}</ref> ზელენსკიმ ანიშნა, რომ უკრაინის მთავრობა მოსალაქარაკებლად მზად იყო.<ref>{{cite news |url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/U1YDTnzZnlMsI6A2uzcb |title=Zelensky Says Russia Is Striking Military and Civilian Targets |work=www.wsj.com |publisher=[[Wall Street Journal]] |author-first=James |author-last=Marson |access-date=25 February 2022}}</ref> იმავე დღეს, პუტინმა [[სი ძინპინი|სი ძინპინს]] აცნობა უკრაინასთან მოლაპარაკების სურვილი.<ref>{{cite web|url=https://financialpost.com/pmn/business-pmn/putin-tells-xi-that-russia-willing-to-hold-high-level-talks-with-ukraine-chinas-cctv |title=Putin tells Xi that Russia willing to hold high-level talks with Ukraine -China's CCTV |work=financialpost.com |access-date=25 February 2022}}</ref> რუსეთის ჯარების კიევისკენ სვლასთან ერთად ზელენსკიმ მოსახლეობას [[მოლოტოვის კოქტეილი|მოლოტოვის კოქტეილების]] მომზადება სთოვა. პუტინმა გამოთქვა უკრაინის მთავრობის გადაყენების სურვილი.<ref>{{cite web|date=25 February 2022 |title=Putin tells Ukrainian military to overthrow Zelensky – follow live |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/ukraine-russia-putin-war-kyiv-invasion-latest-b2022971.html |access-date=25 February 2022 |website=[[The Independent]] |language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine-Russia news live: Troops enter Kyiv as Putin makes offer of Minsk peace talks |url=https://news.sky.com/story/ukraine-russia-war-live-latest-news-putin-kyiv-invasion-12541713 |access-date=25 February 2022 |website=[[Sky News]] |language=en}}</ref> უკრაინამ კიევის მოქალაქეებს 18 000 იარაღი გადასცა და განალაგა [[უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალები|ტერიტორიული თავდაცვის ძალები]], კიევის დასაცავად.<ref>{{cite web |title=Kyiv residents take up arms as Russia advances |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=62190cb4980bea49f4b79f6f%26In%20pictures%3A%20Kyiv%20residents%20take%20up%20arms%20as%20Russia%20advances%262022-02-25T17%3A11%3A54.597Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:7f199aa7-37f7-4fc3-9fa1-16208268415c&pinned_post_asset_id=62190cb4980bea49f4b79f6f |website=[[BBC News]] |access-date=25 February 2022 |language=en-gb |date=25 February 2022}}</ref> ზოგი რუსული ნაწილები კიევს ჩრდილოეთიდან მიუახლოვდნენ, თუმცა შემდეგ შეფერხდნენ.<ref>{{cite news|author-last=Bengali |author-first=Shashank |author-last2=Bigg |author-first2=Matthew Mpoke |date=25 February 2022 |title=Live Updates: Kyiv Rocked by Explosions for Second Night |language=en-US |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war |access-date=26 February 2022 |issn=0362-4331}}</ref> [[პენტაგონი (აშშ)|პენტაგონმა]] განაცხადა, რომ რუსეთმა ვერ აიღო საჰაერო უპირატოსება, რაც მოსალოდნელი არ იყო. უკრაინული საჰაერო თავდაცვა, დიდი ზიანის მიუხედავად, ეფექტურად მუშაობს.<ref>{{cite news |author-last1=Lamothe |author-first1=Daniel |title=Airspace over Ukraine remains contested, with no one in control, Pentagon says |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-RCVQQO7CNFC33LEDYG2O3Q3JAE |newspaper=[[The Washington Post]] |access-date=25 February 2022 |language=en |date=25 February 2022}}</ref> პენტაგონმა ასევე განაცხადა, რომ რუსული ძალები მოლოდინთან შედარებით ბევრად ნელა მიდიოდნენ წინ და უკრანული სამმართველო მყარად იდგა.<ref>{{cite news |author-last1=Cooper |author-first1=Helene |title=Russian forces have lost some momentum, Pentagon official says. |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war/russian-forces-have-lost-some-momentum-pentagon-official-says |access-date=25 February 2022 |work=[[The New York Times]] |date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225191901/https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war/russian-forces-have-lost-some-momentum-pentagon-official-says |archive-date=25 February 2022}}</ref> უკრაინული რაკეტები თავს დასხა მილერევოს აივაბაზას [[როსტოვის ოლქი|როსტოვში]], რუსეთში.<ref>{{cite news|date=25 February 2022 |title=Вооруженные силы Украины атаковали Миллерово «Точкой-У» |trans-title=Ukrainian Armed Forces attacked Millerovo with Tochka-U |language=ru |work=RostovGazeta |url=https://rostovgazeta.ru/news/politics/25-02-2022/vooruzhennye-sily-ukrainy-atakovali-millerovo-tochkoy-u |access-date=25 February 2022}}</ref> === 26 თებერვალი === 00:00 საათზე მძიმე ბრძოლები გაიმართა კიევის სამხრეთით, [[ვასილკივი|ვასილკივთან]] და მის ავიაბაზასთან.<ref>{{cite web|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-25-22/index.html |title=Heavy fighting reported to the south of Kyiv |work=[[CNN]] |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022}}</ref> [[უკრაინის გენერალური შტაბი|უკრაინის გენერალურმა შტაბმა]] განაცხადა, რომ უკრაინულმა [[სუ-27]]-მა ჩამოაგდო რუსული [[Ilyushin Il-76|Il-76]], რომელსაც პარაშუტისტები გადაჰყავდა.<ref>{{cite news |author-last1=Давыгора |author-first1=Олег |title=Месть за Луганск 2014: возле Василькова сбили Ил-76 с вражескими десантниками |trans-title=Revenge for Luhansk 2014: Il-76 with enemy paratroopers was shot down near Vasilkov |url=https://www.unian.net/war/mest-za-lugansk-2014-vozle-vasilkova-sbili-il-76-s-vrazheskimi-desantnikami-novosti-donbassa-11718622.html |access-date=26 February 2022 |work=Unian |date=26 February 2022 |language=ru}}</ref> დაახლოებით 03:00 საათზე 30 წუთის ინტერვალში 48 აფეთქებაზე მეტი გაისმა კიევის შემოგარენში, როდესაც უკრაინის არმიამ განაცხადა ბრძოლების შესახებ [[ტროიეშჩინა|ტროიეშჩინას]] სამეზობლოში, ელექტროსადგურთან ახლოს.<ref>{{cite web |last1=Grady |first1=Siobhán |last2=Kornfield |first2=Meryl |title=Multiple explosions rock Kyiv as Russian forces target city |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-TAIGHCFPGRBUVBQRFBISDQJSL4 |website=Washington Post |access-date=26 February 2022 |language=en |date=25 February 2022}}</ref> [[BBC]]-მ განაცხადა, რომ ეს შეიძლება ყოფილიყო ქალაქში ელექტროენერგიის გათიშვლის მცდელობა. მძიმე ბრძოლები გაიმართა [[კიევის ზოოპარკი|კიევის ზოოპარკთან]] და [[შულიავკა|შულიავკას]] სამეზობლოში. 26 თებერვალს უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ [[პერემოგის განზირი|პერემოგის განზირზე]], კიევის მთავარ გზაზე, მოიგერიეს რუსული თავდასხმა,<ref>{{cite news |title=Ukraine military says it repels Russian troops' attack on Kyiv base |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-attack-kyiv-military-base-are-repelled-ukraine-military-2022-02-26/ |access-date=26 February 2022 |work=Reuters |date=26 February 2022 |language=en}}</ref> ასევე მათ განაცხაეს, რომ მოიგერიეს შეტევა [[მიკოლაივი|მიკოლაივზე]].<ref>{{cite web |title=Heavy fighting reported around Kyiv |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=6219818e0ce87e491a0ed0eb%26Battle%20for%20Kyiv%20under%20way%262022-02-26T01%3A32%3A51.226Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:e339c122-dc88-4e8b-a964-67b828e1e1b2&pinned_post_asset_id=6219818e0ce87e491a0ed0eb |website=BBC News |access-date=26 February 2022 |language=en-gb |date=25 February 2022}}</ref> ამერიკელებმა განაცხადეს მეორე რუსული II-76-ის ჩამოგდების შესახებ, [[ბილა-ცერკვა|ბილა-ცერკვასთან]] ახლოს.<ref name="AP_stand_firm" /> ასობით ადამიანი დაიღუპა კიევითან ბრძოლაში და დაბომბვებმა გაანადგურა საცხოვრებელი შენობებიმ ხიდები და სკოლები, [[Associated Press]]-ის მიხედვით. რუსეთმა განაცხადა მელიტოპოლის აღების შესახებ,<ref name="AP_stand_firm" /> თუმცა ეს ბრიტანეთმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukrainian city of Melitopol not in Russian hands, British minister says|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/europe/uk-believes-russians-have-not-taken-melitopol-minister-heappey-says-2022-02-26/|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.reuters.com/world/europe/uk-believes-russians-have-not-taken-melitopol-minister-heappey-says-2022-02-26/|archive-date=26 February 2022}}</ref> 11:00 საათზე უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ მათმა თვითმფრინავებმა განახორციელა 34 ფრენა ბოლო 24 საათში, რაც ნიშნავს იმას, რომ რუსეთმა ვერ დაამყარა საჰაერო უპირატესობა.<ref name="ISW Feb26">{{cite web|last1=Clark|first1=Mason|last2=Barros|first2=George|last3=Stepanenko|first3=Katya|title=Russia-Ukraine Warning Update: Russian Offensive Campaign Assessment, February 26|url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/russia-ukraine-warning-update-russian-offensive-campaign-assessment-february-26|website=Institute for the Study of War|access-date=27 February 2022|language=en|date=26 February 2022}}</ref> შუადღისათვის რუსეთის მიერ უკრაინის საზღვართან განლაგებული ყველა დანაყოფი ჩართული იყო ბრძოლაში. კიევის მერმა [[ვიტალი კლიჩკო|კლიჩკომ]] კომენდანტის საათი გამოაცხადა შაბათს 17:00-დან ორშაბათს 20:00-მდე და განაცხადა, რომ ამ დროს გარეთ გასვლა საბოტაჟად და ჯაშუშობად ჩაითვლებოდა.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukrainian forces slow Russian advance on three cities.|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/26/world/ukraine-russia-war/ukrainian-forces-fight-back-as-russia-pushes-on-three-cities|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226122313/https://www.nytimes.com/live/2022/02/26/world/ukraine-russia-war/ukrainian-forces-fight-back-as-russia-pushes-on-three-cities|archive-date=26 February 2022}}</ref> [[Reuters]]-მა განაცხადა, რომ უკრაინის ნაწილებში გაითშა ინტენრეტი, განსაკუთრებით სამხრეთში და აღმოსალვეთში.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Internet in Ukraine disrupted as Russian troops advance|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/europe/internet-ukraine-disrupted-russian-troops-advance-2022-02-26/|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226105525/https://www.reuters.com/world/europe/internet-ukraine-disrupted-russian-troops-advance-2022-02-26/|archive-date=26 February 2022|author-last1=Pearson|author-first1=James|author-last2=Satter|author-first2=Raphael}}</ref> უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტორს წარმომადგენლემა, ვადიმ დენისენკომ განაცხადა, რომ რუსები მიემართებოდნენ [[ენერგოდარი|ენერგოდარისა]] და [[ზაპოროჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიას ატომუერ ელექტროსადგურისკენ]]. მან განაცხადა, რომ Grad რაკეტებით შეიძლება სადგურისათვის შეეტიათ.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Wojna na Ukrainie. Rosjanie blisko elektrowni atomowej. Jest ryzyko, że zostanie ostrzelana|language=pl|trans-title=The war in Ukraine. Russians close to the nuclear power plant. There is a risk that it will be shot at|publisher=[[Polsat News]]|url=https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2022-02-26/wojna-na-ukrainie-rosjanie-blisko-elektrowni-atomowej-jest-ryzyko-ze-zostanie-ostrzelana/|access-date=26 February 2022}}</ref> [[შავი ზღვა|შავ ზღვაში]] იაპონურ სავაჭრო ხომალდს მოხვდა რუსული რაკეტა. მოლდოვურ გემსაც დაეცა რაკეტა, რომელამც სერიოზული დაშავებები დამოიწვია.<ref>{{cite web|website=[[CNN]]|author-first1=Adrienne|author-last1=Vogt|author-first2=Lauren|author-last2=Said-Moorhouse|author-first3=Brad|author-last3=Lendon|author-first4=Steve|author-last4=George|author-first5=Meg|author-last5=Wagner|date=26 February 2022|title=Japanese-owned cargo ship hit by a missile off Ukrainian coast|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_d79d1d542a90f15d7c38c6e3b03d73ab|access-date=26 February 2022|language=en}}</ref> [[რამზან კადიროვი|რამზან კადიროვმა]], [[ჩეჩნეთი|ჩეჩნეთის რესპუბლიკის]] მეთაურმა, განაცხადა უკრაინაში [[კადიროვსკი|კადიროვსკის]], ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ერთგული მებრძოლების, გადასროლის შესახებ უკრაინაში, რუსეთის მხარდასაჭერად.<ref>{{cite web|date=26 February 2022|title=Chechen leader, a Putin ally, says his forces deployed to Ukraine|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/26/putins-chechen-ally-says-forces-deployed-ukraine-to-back-russia|access-date=26 February 2022|website=[[Al Jazeera]]|language=en}}</ref> [[CNN]]-მა გაასაჯაროვა უკრაინის საზღვართან [[TOS-1]] სისტემის განლაგების კადრები, რომელიც თერმობალური იარაღებითაა შეიარაღებული.<ref>{{cite news|last1=Zitser|first1=Joshua|date=26 February 2022|title=Russian army deploys its TOS-1 heavy flamethrower capable of vaporizing human bodies near Ukrainian border, footage shows|language=en|work=Business Insider Africa|url=https://africa.businessinsider.com/news/russian-army-deploys-its-tos-1-heavy-flamethrower-capable-of-vaporizing-human-bodies/e8sgz30|access-date=26 February 2022}}</ref> [[The Telegraph|Telegraph]]-მა განაცხადა, რომ ასეთი იარაღის გამოყენება მასობრივ განადგურებას გამოიწვევდა.<ref>{{cite web|title=Vladimir Putin poised to unleash terrifying new weapon in battle for Kyiv|url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/25/vladimir-putin-poised-unleash-terrifying-new-weapon-battle-kyiv/|first1=Robert|last1=Mendick|first2=James|last2=Rothwell|date=26 February 2022|access-date=26 February 2022|publisher=[[The Daily Telegraph]]}}</ref> ექვსი წლის ბიჭი დაიღუპა ოხმატდიტის ბავშვთა საავადმყოფოში, კიევში, საარტილერიო ცეცხლის შედეგად.<ref>{{Cite web|last1=Vogt|last7=Wagner|website=CNN|access-date=2022-02-27|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_60a7db10bfe4a64fb7fc9c2232fca43d|title=Six-year-old boy killed in Kyiv clashes, several more Ukrainian civilians wounded|date=2022-02-26|first8=Vera|last8=Amir|first7=Meg|first6=Steve|first1=Adrienne|last6=George|first5=Brad|last5=Lendon|first4=Jessie|last4=Yeung|first3=Jeevan|last3=Ravindran|first2=Lauren|last2=Moorhouse|language=en}}</ref> უკრანის არმიამ განაცხადა, რომ [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქში]] გაანადგურეს 56 რუსული საწვავის გადამზიდი.<ref>{{cite news|date=February 26, 2022|title=Ukrainian troops defending Chernihiv blow up 56 tanks of diesel fuel|work=Pravda|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/02/26/7326282/|accessdate=February 26, 2022}}</ref> დღის დასასრულს რუსებმა ვერ შეასრულეს მიზნები.<ref name="CT Update 9">{{cite web|date=26 February 2022|title=Ukraine Conflict Update 9: February 26, 2022|url=https://www.criticalthreats.org/analysis/ukraine-conflict-update-9|access-date=27 February 2022|website=Critical Threats|publisher=Institute for the Study of War}}</ref> უკრაინის გენერალურმა შტაბმა განაცხადა ბრძოლაში რუსეთის რეზერვის 17 [[ბატალიონის ტაქტიკური ჯგუფი|ბატალიონის ტაქტიკური ჯგუფის]] (BTG) ჩართვის შესაებ მას შემდე, რაც უკრაინელებმა 14 BTG შეაჩერეს კიევის ჩრდილოეთში.<ref name="ISW Feb26" /> რუსეთმა დროებით შეაჩერა [[ჩერნიჰივი|ჩერნიჰივისა]] და [[ხარკივი|ხარკივის]] აღების მცდელობები მძიმე წინააღმდეგბის გამო.<ref name="CT Update 9" /> [[ომის შესაწავლის ინსტიტუტი|ომის შესაწავლის ინსტიტუტმა]] (ISW) განაცხადა, რომ უკრაინელებს შეიძლება მალე აღმოსალვეთ უკრაინის მიტოვება ან დონბასიდან ჯარების გამოყვანა დასჭირვებოდა ალყაში მოხედრის თავიდან ასარიდებლად. სამხრეთში რუსეთმა ბერდიაანსკი აიღო და მარიუპოლს დაემუქრა.<ref name="ISW Feb26" /> ISW-მ აღნიშნა რუსეთის ცუდი სამოქმედო გეგმა და აღსრულება, რომელიც ლოჯისტიკურ და მორალურ პრობლემებს იწვევდა ჩრდილოეთ უკრაინაში.<ref name="CT Update 9" /> აშშ-მ და ბრიტანეთმა განაცხადეს, რომ რუსულ ნაწილებს გამოელიათ საწვავი და შეაჩერეს წინსვლა.<ref>{{cite news|date=27 February 2022|title=UK says Russian advance has slowed, likely caused by logistical problems, resistance|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/uk/uk-says-russian-advance-has-slowed-likely-caused-by-logistical-problems-2022-02-26/|access-date=27 February 2022}}</ref> გავრცელდა მიოტვებული რუსული ჯავშანტექნიკის ვიდეოები.<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=U.S., British Officials Say Russia Slowed By Logistics, 'Viable Ukrainian Resistance'|work=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]]|url=https://www.rferl.org/a/31724528.html|access-date=26 February 2022}}</ref> ასევე ISW-ის განცხადებით რუსეთი არ იყენებდა სრულ არსენალს მასობრივი სამოქალაქო დანაკრაგების შემთხვევაში დიპლომატიური და სამოქალაქო ზეწოლის თავიდან ასარიდებლად.<ref name="ISW Feb26" /> === 27 თებერვალი === [[File:Equipment of the sabotage and reconnaissance group captured in Odessa Oblast, 2022 (2) (cropped).jpg|thumb|[[ოდესის ოლქი|ოდესის ოლქში]] დაკავებული საბოტაჟისა და დაზვერვის რუსული ჯგუფის აქჭურვილობა]] ღამე [[ხარკივი|ხარკივში]] რუსებმა ბუნებრივი აირის სადენი ააფეთქეს<ref>{{cite news|title=What's happening in the Ukraine crisis now |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877 |archive-date=27 February 2022 |publisher=[[BBC News]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> და რაკეტებით შეუტიეს [[კრიაჩკი|კრიაჩკის]] სოფლელში განლადეგულ ნავთობის საცავს.<ref>{{cite news |title=Update on Russian invasion: Vasylkiv hit with Russian missiles, oil depot nearby on fire |url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3414231-russia-hits-kyiv-regions-vasylkiv-with-cruise-or-ballistic-missiles.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3414231-russia-hits-kyiv-regions-vasylkiv-with-cruise-or-ballistic-missiles.html |archive-date=27 February 2022 |publisher=UkrInform |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> [[ვასილკივის ავიაბაზა|ვასილკივის ავიაბაზაზე]] ბრძოლამ მეხანძრეებს ცეცხლის ჩაქრობის საშუალება არ მისცა.<ref>{{cite news |last1=Орлова |first1=Віолетта |title=Під Васильковом продовжується бій за аеропорт |trans-title=The battle for the airport continues near Vasylkiv |url=https://www.unian.ua/war/pid-vasilkovom-prodovzhuyetsya-biy-za-aeroport-novini-donbasu-11720173.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.unian.ua/war/pid-vasilkovom-prodovzhuyetsya-biy-za-aeroport-novini-donbasu-11720173.html |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |publisher=[[Unian]] |date=27 February 2022 |language=uk}}</ref> ასევე ღამე უკრაინელმა [[ბოშები|ბოშებმა]] ხელში ჩაიგდეს რუსული ტანკი [[ლიუბიმივკა|ლიუბიმივკაში]], [[კახოვკა|კახოვკასთან]] ახლოს, [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოქლში]].<ref>{{cite news|url=https://www.unian.ua/war/pid-kahovkoyu-ukrajinski-romi-vkrali-u-rosiyskih-okupantiv-tank-novini-donbasu-11720335.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.unian.ua/war/pid-kahovkoyu-ukrajinski-romi-vkrali-u-rosiyskih-okupantiv-tank-novini-donbasu-11720335.html |archive-date=1 March 2022 |title=Під Каховкою українські роми вкрали у російських окупантів танк – місцеві |trans-title=Near Kakhovka, Ukrainian Roma stole a local tank from the Russian occupiers |language=uk |first=Violetta |last=Orlova |newspaper=Ukrainian Independent Information Agency |date=27 February 2022 }}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.diglogs.com/cesko/the-ukrainian-roma-achieved-success-seizing-the-russian-tank/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.diglogs.com/cesko/the-ukrainian-roma-achieved-success-seizing-the-russian-tank/ |archive-date=1 March 2022 |title=The Ukrainian Roma achieved success, seizing the Russian tank |newspaper=DigLogs |date=27 February 2022}}</ref> შემდეგ პრეზენტის ადმინისტრაციამ განაცხადა [[ჟულიანის აეროპორტი|ჟულიანის აეროპორტის]] დაბომბვის შესახებ.<ref name="AP-2022-02-27">{{cite web|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-volodymyr-zelenskyy-kyiv-europe-united-nations-edc6df79755195b29473cfd6d38b1ebb |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://apnews.com/article/russia-ukraine-volodymyr-zelenskyy-kyiv-europe-united-nations-edc6df79755195b29473cfd6d38b1ebb |archive-date=27 February 2022 |title=Russia hits Ukraine fuel supplies, airfields in new attacks |publisher=[[Associated Press]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> რუსეთის მიერ მხარდაჭერილმა სეტარატისტებმა განაცხადეს, რომ უკრაინული რაკეტა დაეცა ნავთობის საცავს [[როვენკი|როვენკიში]].<ref>{{cite news |title=Town near Ukraine's Kyiv hit by missiles, oil terminal on fire |url=https://www.reuters.com/world/europe/town-near-ukraines-kyiv-hit-by-missiles-oil-terminal-fire-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/town-near-ukraines-kyiv-hit-by-missiles-oil-terminal-fire-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> [[უკრაინის საგანგებო მდგომარეობის სამსახური|უკრაინის საგანგებო მდგომარეობის სამსახურმა]] გადაარჩინა 80 ადამიანი 9-სართულიანი შენობიდან [[ხარკივი|ხარკივში]], რომელსაც არტილერიის ჭურვები მოხვდა, მძიმედ დაზიანდა და შეიწირა ერთი ქალის სიცოცხლე.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |first9=Amir |last9=Vera |date=26 February 2022 |title=Russian aircraft banned from German airspace |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b166502aee8fd3e6916eed56d4c443f5 |access-date=27 February 2022 |website=[[CNN]] }}</ref> [[ნოვაია-კახოვკა|ნოვაია-კახოვკას]] მერმა, [[ვლადიმირ კოვალენკო|ვლადიმირ კოვალენკომ]], დაადასტურა, რომ ქალაქი აიღეს რუსებმა და ისინი დაადანაშაულა [[კოზაცკე|კოზაცკესა]] და [[ვესელე (ხერსონის ოლქი)|ვესელეს]] დასახლებების განადგურებაში.<ref>{{cite news |last=Vinogradova |first=Ulyana |title=Новая Каховка полностью под контролем российских оккупантов – мэр |trans-title=New Kakhovka is completely under the control of Russian invaders – the mayor |url=https://korrespondent.net/ukraine/4452018-novaia-kakhovka-polnostui-pod-kontrolem-rossyiskykh-okkupantov-mer1 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://korrespondent.net/ukraine/4452018-novaia-kakhovka-polnostui-pod-kontrolem-rossyiskykh-okkupantov-mer1 |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=[[Korrespondent]] |language=uk}}</ref> რუსი სამხედროები შევიდნენ [[ხარკივი|ხარკივში]], [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ბრძოლები]] გაიმართა ქალაქის ქუჩებსა და ცენტრში.<ref>{{cite news |title=Russian troops enter Ukraine's Kharkiv -Ukrainian official |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-enter-ukraines-kharkiv-ukrainian-official-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-enter-ukraines-kharkiv-ukrainian-official-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> ამავე დროს, რუსული ტანკები დაიძრნენ [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმის]] მიმართულებით.<ref>{{cite web |date=27 February 2022 |title=A large column of Russian vehicles is pushing into the city of Sumy from the side of Khimprom |url=https://kyivindependent.com/uncategorized/a-large-column-of-russian-vehicles-is-pushing-into-the-city-of-sumy-from-the-side-of-khimprom/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://kyivindependent.com/uncategorized/a-large-column-of-russian-vehicles-is-pushing-into-the-city-of-sumy-from-the-side-of-khimprom/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=The Kyiv Independent}}</ref> რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა [[ხერსონი|ხერსონისა]] და [[ბერდიანსკისათვის ბრძოლა|ბერდიანსკის]] ალყაში მოქცევის შესახებ, დამატებით განაცხადეს [[გენიჩესკი|გენიჩესკისა]] და [[ხერსონის საერთაშორისო აეროპორტი|ხერსონის საერთაშორისო აეროპორტის]] აღების შესაცებ [[ჩერნობაევკა|ჩერნობაევკაში]].<ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-blocks-ukraines-kherson-berdyansk-ria-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-blocks-ukraines-kherson-berdyansk-ria-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |title=Russia says it "blocks" Ukraine's Kherson, Berdyansk – RIA |first1=Olzhas |last1=Auyezov |first2=William |last2=Mallard |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.pnp.ru/politics/v-minoborony-soobshhili-ob-unichtozhenii-975-voennykh-obektov-ukrainy.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.pnp.ru/politics/v-minoborony-soobshhili-ob-unichtozhenii-975-voennykh-obektov-ukrainy.html |archive-date=27 February 2022 |title=В Минобороны сообщили об уничтожении 975 военных объектов Украины |trans-title=The Ministry of Defense announced the destruction of 975 military facilities of Ukraine |language=ru |date=27 February 2022}}</ref> შუადღისათვის [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქის]] გამგებელმა, [[ოლეგ სინიეგუბოვი|ოლეგ სინიეგუბოვმა]], განაცხადა, რომ უკრაინელებმა დაიბრუნეს სრული კონტროლი ხარკივზე<ref>{{cite web |title=Ukraine restores full control over Kharkiv: City governor |url=https://www.dailysabah.com/world/ukraine-restores-full-control-over-kharkiv-city-governor/news |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.dailysabah.com/world/ukraine-restores-full-control-over-kharkiv-city-governor/news |archive-date=27 February 2022 |website=[[Daily Sabah]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> და ტყვედ აიყვანეს ათობით რუსი.<ref>{{cite web|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/index.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/index.html |archive-date=27 February 2022 |title=Ukrainian commander in Kharkiv says dozens of Russians surrendered |publisher=[[CNN]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> [[კუპიანსკი|კუპიანსკის]] მერი დანებდა და ქალაქი რუსულ ჯარებს ჩააბარა.<ref>{{Cite web|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/02/27/7326623/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/02/27/7326623/ |archive-date=1 March 2022 |title=In Kharkiv region, mayor admits to handing over city to occupiers |work=[[Pravda]] |date=27 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> პუტინმა გასცა ბირთვული ძალების მაღარ მზადყოფნაზე დაყენების ბრძანება, [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წევრების „აგრესიული განცხადებების“ საპასუხოდ.<ref>{{cite news |last1=Karmanau |first1=Yuras |last2=Heintz |first2=Jim |last3=Isachenkov |first3=Vladimir |title=Putin puts Russia's nuclear forces on alert, cites sanctions |newspaper=The Washington Post |publisher=Associated Press |url=https://www.washingtonpost.com/politics/russia-hits-ukraine-fuel-supplies-airfields-in-new-attacks/2022/02/27/761e5432-9791-11ec-bb31-74fc06c0a3a5_story.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.washingtonpost.com/politics/russia-hits-ukraine-fuel-supplies-airfields-in-new-attacks/2022/02/27/761e5432-9791-11ec-bb31-74fc06c0a3a5_story.html |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Colton |first=Emma |date=27 February 2022 |title=Putin orders nuclear deterrent forces be put on high alert |url=https://www.foxnews.com/world/putin-orders-nuclear-deterrent-forces-be-put-on-high-alert |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.foxnews.com/world/putin-orders-nuclear-deterrent-forces-be-put-on-high-alert |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=[[Fox News]] }}</ref><ref>{{cite news |last1=Roth |first1=Andrew |title=Vladimir Putin puts Russia's nuclear deterrence forces on high alert |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/vladimir-putin-puts-russia-nuclear-deterrence-forces-on-high-alert-ukraine |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/vladimir-putin-puts-russia-nuclear-deterrence-forces-on-high-alert-ukraine |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=The Guardian |date=27 February 2022}}</ref> ამ ბრძანებას მოჰყვა მძიმე კრიტიკა NATO-ს, [[ევროკავშირი|ევროკავშირისა]] და [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაეროს]] მხრიდან. [[იენს სტოლტენბერგი|იენს სტოლტენბერგმა]] ამას „საშიში და უპასუხისმგებლო უწოდა“, ხოლო სტეფან დუიარიკმა განაცხადა, რომ ბირთვული ომი „წარმოუდგენელია“.<ref>{{cite web |date=27 February 2022 |title=NATO chief calls Putin's alert irresponsible, dangerous rhetoric |url=http://tribune.com.pk/story/2345548/nato-chief-calls-putin-alert-order-irresponsible-cites-dangerous-rhetoric |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/http://tribune.com.pk/story/2345548/nato-chief-calls-putin-alert-order-irresponsible-cites-dangerous-rhetoric |archive-date=1 March 2022 |access-date= |website=[[The Express Tribune]]}}</ref><ref>{{cite web |author= |date=27 February 2022 |title=UN spokesman says idea of nuclear conflict 'inconceivable' |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-spokesman-says-idea-of-nuclear-conflict-inconceivable/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-spokesman-says-idea-of-nuclear-conflict-inconceivable/ |archive-date=1 March 2022 |access-date= |website=[[Times of Israel]]}}</ref> უკრაინამ განაცხადა, რომ მოლაპარაკებებზე [[გომელი|გომელში]] გაგზავნიდა დელეგაციას. ზელენსკის ადმინისტრაციამ განაცხადა, რომ შეხვედრა წინაპირობების გარეშე გაიმართებოდა.<ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/27/ukraine-says-will-meet-russia-as-putin-puts-nuclear-defenses-on-alert-a76629 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/27/ukraine-says-will-meet-russia-as-putin-puts-nuclear-defenses-on-alert-a76629 |archive-date=27 February 2022 |title=Ukraine Says Will Meet Russia as Putin Puts Nuclear Defenses on Alert |website=[[The Moscow Times]] |date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824950 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.interfax.ru/world/824950 |archive-date=27 February 2022 |title=Российская и украинская делегации выехали в Гомель на переговоры |trans-title=Russian and Ukrainian delegations left for Gomel for negotiations |language=ru |website=[[Interfax]] |date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://meduza.io/news/2022/02/27/rossiya-snova-anonsirovala-peregovory-s-ukrainoy-istochniki-ukrainskih-smi-eto-podtverzhdayut |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://meduza.io/news/2022/02/27/rossiya-snova-anonsirovala-peregovory-s-ukrainoy-istochniki-ukrainskih-smi-eto-podtverzhdayut |archive-date=27 February 2022 |title=Делегации России и Украины встретятся на белорусско-украинской границе |trans-title=Delegations of Russia and Ukraine will meet at the Belarusian-Ukrainian border |language=ru |website=Meduza |date=27 February 2022}}</ref> [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკიმ]] ასევე თქვა, რომ ესაუბრა [[ალექსანდრე ლუკაშენკო|ალექსანდრე ლუკაშენკოს]] და მიიღო დაპირება, რომ ბელარუსი სამხედროები უკრაინაში არ შევიდოდნენ.<ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824987 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.interfax.ru/world/824987 |archive-date=27 February 2022 |title=Зеленский сообщил об обещании Лукашенко не посылать войска на Украину |trans-title=Zelensky announced Lukashenka's promise not to send troops to Ukraine |language=ru |website=[[Interfax]] |date=27 February 2022}}</ref> დაზევრვის ანალიტიკოზებზე დაყრდნობით, რუსეთმა მოახერხა [[ყირიმი|ყირიმისა]] და [[დონბასი|დონბასის]] დაკავშირება, [[მარიუპოლი|მარიუპოლისა]] და [[ბერდიანსკი|ბერდიანსკის]] ალყაში მოქცევით.<ref>{{cite web|url=https://www.ft.com/content/dd28dd4c-ab02-4f06-a56a-e930d1ce0ffd |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.ft.com/content/dd28dd4c-ab02-4f06-a56a-e930d1ce0ffd |archive-date=1 March 2022 |title=Russia homes in on Kyiv and Kharkiv and pushes across Black Sea coast |work=[[Financial Times]] |first1=Henry |last1=Foy |first2=John Paul |last2=Rathbone |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> [[ოლექსი არესტოვიჩი|ოლექსი არესტოვიჩმა]], ზელენსკის მრჩეველმა განაცხადა, რომ ბერდიანსკი დაეცა.<ref>{{Cite web |url=https://fakty.com.ua/ua/ukraine/suspilstvo/20220228-melitopol-zahopyly-bojovyky-u-harkovi-ta-sumah-tysha-arestovych-pro-sytuacziyu-v-ukrayini/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://fakty.com.ua/ua/ukraine/suspilstvo/20220228-melitopol-zahopyly-bojovyky-u-harkovi-ta-sumah-tysha-arestovych-pro-sytuacziyu-v-ukrayini/ |archive-date=1 March 2022 |title=Бердянськ захопили бойовики, у Харкові та Сумах – тиша: Арестович про ситуацію в Україні |trans-title=Berdyansk captured by militants, silence in Kharkiv and Sumy: Arestovych on the situation in Ukraine |work=Fakty i Kommentarii |first=Yulia |last=Zakharchenko |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=Ukrainian |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220228033140/https://fakty.com.ua/ua/ukraine/suspilstvo/20220228-melitopol-zahopyly-bojovyky-u-harkovi-ta-sumah-tysha-arestovych-pro-sytuacziyu-v-ukrayini/ |archivedate=28 თებერვალი 2022 }}</ref> ყირიმიდან მთავარმა რუსულმა ძალამ [[ზაპორიჟიისათვის ბრძოლა|ზაპორიჟიისკენ]] დაიწყო სვლა, ხოლო აღმოსავლეთ ძალები დაემუქრნენ [[მიკოლაივი|მიკოლაივს]].<ref name="ISW_update_10" >{{cite web |title=Ukraine Conflict Update 10 |url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/ukraine-conflict-update-10 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.understandingwar.org/backgrounder/ukraine-conflict-update-10 |archive-date=1 March 2022 |website=Institute for the Study of War |access-date=28 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> რუსულმა ძალებმა უკან დაიხიეს [[ბუჩისათვის ბრძოლა|ბუჩასა]] და [[ირპინისათვის ბრძოლა|ირპინთან]], კიევის ჩრდილოეთ-დასავლეთით. დიდი ბრიტანეთის სამმხედრო დაზვერვის ცნობით, რუსული მოტორიზირებული ძალები აცდნენ [[ჩერნიჰივი|ჩერნიჰივს]] და კიევისკენ დაიძრნენ.<ref>{{cite news |last1=Sabbagh |first1=Dan |title=Russian forces advance on Kyiv: fighting on fourth day of invasion |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/kyiv-surrounded-says-mayor-fighting-on-fourth-day-of-russian-invasion-of-ukraine |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/27/kyiv-surrounded-says-mayor-fighting-on-fourth-day-of-russian-invasion-of-ukraine |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[The Guardian]] |date=27 February 2022}}</ref> [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკის ოლქის]] გამგებელმა, სერგეი გაიდაიმ, რუსულ ძალებს [[სტანცია ლუჰანსკა|სტანცია ლუჰანსკას]] და [[სჩასტიე|სჩასტიეს]] განადგურებაში დაადანაშაულა, ხოლო [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის ოლქის]] გამგებელმა განაცხადა [[ვოლნოვახა|ვოლნოვახას]] განადგურების შესაცებ.<ref>{{cite news|url=https://www.rbc.ua/ukr/news/stanitsa-luganskaya-schaste-volnovaha-okazalis-1645985725.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.rbc.ua/ukr/news/stanitsa-luganskaya-schaste-volnovaha-okazalis-1645985725.html |archive-date=1 March 2022 |title=Станиця Луганська, Щастя і Волноваха опинилися на межі гуманітарної катастрофи |publisher=RBC Ukraine |date=27 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=uk}}</ref> [[ომის კვლევის ინსტიტუტი|ომის კვლევის ინსტიტუტმა]] განაცხადა, რომ რუსული ჯარები ჩრდილოეთში „ოპერაციულ პაუზაზე“ იყვნენ და ემზადებოდნენ შეტევის განსახორციელებლად მეორე დღეს, ისინი ელოდებოდნენ დამატებით ძალებსა და მომარაგებას, რუსეთის დამატებით სამხედრო რესურსები გაიგზავნა უკრაინაში.<ref name="ISW_update_10"/> === 28 თებერვალი === ბრძოლა გაიმართა [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის]] ირგვლივ მთელი ღამის განმავლობაში.<ref>{{cite news |title=Fighting around Ukraine's Mariupol throughout the night – regional governor |url=https://www.reuters.com/world/europe/fighting-around-ukraines-mariupol-throughout-night-regional-governor-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/fighting-around-ukraines-mariupol-throughout-night-regional-governor-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> 28 თებერვლის დილას დიდი ბრიტანეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ რუსული ძალები კიევიდან 30 კმ-ს მოშორებით, ჩრდილოეთით, რჩებოდნენ, ისინი უკრაინელებმა [[მეორე ბრძოლა ჰოსტომელის აეროპორტისათვის|ჰოსტომელის აეროპორტთან]] შეაჩერეს. ასევე თქვა, რომ ბრძოლები გრძელდებოდა [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ხარკივთან]] და [[ჩერნიჰივის ალყა|ჩერნიჰივთან]] ახლოს და ორივე ქალაქი უკრაინელების ხელში რჩებოდა.<ref>{{cite news |title=UK says Russian advance on Kyiv slowed by staunch Ukrainian resistance |url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-britain-intelligence/uk-says-russian-advance-on-kyiv-slowed-by-staunch-ukrainian-resistance-idUSKBN2KX0LJ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-britain-intelligence/uk-says-russian-advance-on-kyiv-slowed-by-staunch-ukrainian-resistance-idUSKBN2KX0LJ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> [[Maxar Technologies]]-მა გაავრცელა სატელიტის ფოტო, სადაც ჩანს რუსული კოლონა, ტანკებითა და თვითმავალი არტილერიით, რომელიც კიევისკენ მიემართებოდა ჩრდილოეთიდან.<ref name=":2">{{Cite news |last=Beech |first=Eric |date=28 February 2022 |title=Russian military convoy north of Kyiv stretches for 40 miles -Maxar |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> თავიდან ფირმამ განაცხადა, რომ კოლონა 27 კილომეტრის სიგრძის იყო, თუმცა მეორე დღეს გაირჯვა, რომ კოლონის სიგრძე 64 კილომეტრი იყო.<ref name=":22">{{Cite news |last=Beech |first=Eric |date=28 February 2022 |title=Russian military convoy north of Kyiv stretches for 40 miles -Maxar |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russian-military-convoy-north-kyiv-stretches-40-miles-maxar-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> რუსეთის თავდაცვის მინისტრმა [[ენერჰოდარი|ენერჰოდარის]] აღებისა და [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური]]<nowiki/>ს ალყაში მოქცევის შესახებ განაცხადა. უკრაინამ უარყო ელექტროსადგურის დაკარგვა.<ref>{{cite news |title=Russian forces seize two cities in Ukraine, Interfax says, with ceasefire talks about to begin |url=https://www.reuters.com/world/europe/russias-isolation-deepens-ukraine-resists-invasion-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russias-isolation-deepens-ukraine-resists-invasion-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> ენერჰოდარის მერმა უარყო ქალაქისა და ელექტროსადგურის აღების ცნობები.<ref>{{cite news |title=Енергодар і Запорізька АЕС під контролем ЗСУ: мер міста просить не вірити фейкам |trans-title=Energodar and Zaporizhzhya NPP under the control of the Armed Forces: the mayor asks not to believe the fakes |url=https://fakty.com.ua/ua/ukraine/20220228-energodar-i-zaporizka-aes-pid-kontrolem-zsu-mer-mista-prosyt-ne-viryty-fejkam/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://fakty.com.ua/ua/ukraine/20220228-energodar-i-zaporizka-aes-pid-kontrolem-zsu-mer-mista-prosyt-ne-viryty-fejkam/ |archive-date=1 March 2022 |first=Valentina |last=Letyak |work=[[Fakty i Kommentarii]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=uk}}</ref> ''[[The Times]]-მა'' განაცხადა, რომ [[ვაგნერის ჯგუფი]] აფრიკიდან კიევისაკენ დაბრუნდა, ზელენსკის მკვლელობის დავალებით შეჭრის პირველ დღეებში.<ref>{{cite news |first=Manveen |last=Rana |url=https://www.thetimes.co.uk/article/volodymyr-zelensky-russian-mercenaries-ordered-to-kill-ukraine-president-cvcksh79d |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.thetimes.co.uk/article/volodymyr-zelensky-russian-mercenaries-ordered-to-kill-ukraine-president-cvcksh79d |archive-date=1 March 2022 |title=Volodymyr Zelensky: Russian mercenaries ordered to kill Ukraine's president |work=[[The Times]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> ორივე მხარე ერთმანეთს ''„<nowiki/>[[საზარბაზნე ხორცი|საზარბაზნე ხორცის]]<nowiki/>“'' გამოყენებაში ადანაშაულებს.<ref>{{cite web|url=https://ua.interfax.com.ua/news/general/803678.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://ua.interfax.com.ua/news/general/803678.html |archive-date=1 March 2022 |title=Denysenko: Column of Russian military equipment near Makariv, Kyiv region destroyed |work=[[Interfax Ukraine]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.com/world/1412987 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://tass.com/world/1412987 |archive-date=1 March 2022 |title=Kiev regime uses local civilians as human shields, says Russia's top brass |work=[[TASS]] |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref> ოლექსი არესტოვჩმა განაცხადა, რომ 200-ზე მეტი რუსული სამხედრო ტექნიკა და ტრანპორტი განადგურდა გზატკეცილზე [[ირპინი|ირპინსა]] და [[ჟიტომირი|ჟიტომირს]] შორის 14:00 საათისთვის.<ref>{{cite web|url=https://espreso.tv/do-1400-bulo-znishcheno-ponad-200-odinits-tekhniki-okupantiv-na-napryamkakh-trasi-irpin-zhitomir-arestovich |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://espreso.tv/do-1400-bulo-znishcheno-ponad-200-odinits-tekhniki-okupantiv-na-napryamkakh-trasi-irpin-zhitomir-arestovich |archive-date=1 March 2022 |title=До 14:00 було знищено понад 200 одиниць техніки окупантів на напрямках траси Ірпінь-Житомир, – Арестович |trans-title=By 14:00 more than 200 units of equipment of occupiers on the directions of the route Irpin-Zhytomyr were destroyed, – Arestovich |work=Espreso TV |date=28 February 2022 |access-date=28 February 2022 |language=uk}}</ref> იგორ ტერეხოვმა, ხარკივის მერმა, განაცხადა, რომ რუსულმა დაბომბვამ მოკლა 9 და დაჭრა 37 სამოქალაქო პირი.<ref name=":12">{{cite web |title=Ukraine invasion: Three children among nine dead as footage shows Kharkiv apartment block being rocked by series of blasts |url=https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-cluster-munition-strikes-buildings-in-kharkiv-as-dozens-killed-in-mass-shelling-12554056 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-cluster-munition-strikes-buildings-in-kharkiv-as-dozens-killed-in-mass-shelling-12554056 |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[Sky News]]}}</ref> ოქსანა მარკაროვმამ, უკრაინის ელჩმა აშშ-ში, რუსეთი [[ვაკუუმის ბომბი|ვაკუუმის ბომბების]] გამოყენებაში დაადანაშაულა.<ref>{{cite news |last1=Sabin |first1=Lamiat |title=Russia used vacuum bomb during invasion, Ukrainian ambassador claims |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-ukraine-war-vaccuum-bomb-thermobaric-b2025344.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-ukraine-war-vaccuum-bomb-thermobaric-b2025344.html |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[The Independent]] |date=1 March 2022}}</ref> მოლაპარაკებები გომელში უშედეგოდ დასრულდა.<ref>{{cite news |last1=Harrison |first1=Virginia |title=Ukraine: what we know on day six of Russia's invasion |url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/01/ukraine-what-we-know-day-six-russia-invasion |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/01/ukraine-what-we-know-day-six-russia-invasion |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=The Guardian |date=1 March 2022}}</ref> შეჭრის შეჩერების სანაცვლოდ პუტინმა უკრაინას [[ნეიტრალიტეტი]], „დენაციფიკაცია“, „დემილიტარიზაცია“ და [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსიის]] აღიარება მოთხოვა.<ref>{{cite news |title=Putin says Ukrainian neutrality key to any settlement |url=https://www.reuters.com/world/putin-says-ukrainian-neutrality-key-any-settlement-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/putin-says-ukrainian-neutrality-key-any-settlement-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> რუსეთმა გაზარდა თავდასხმები უკრაინის აეროდრომებსა და ლოჯისტიკურ ცენტრებზე, განსაკუთრებით დასავლეთში, რათა [[უკრაინის სამხედრო-საჰაერო ძალები]] შეეჩერებინათ. ომის კვლევის ინსტიტუტმა ხარკივის მძიმე საარტილერიო დაბომბვას საშიში უწოდა. დამატებითი რუსული ძალები და ლოჯისტიკური კოლონები გამოჩნდა სამხრეთ ბეალრუსში.<ref>{{cite web |title=Russian Offensive Campaign Assessment, February 28 2022 |url=https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-february-28-2022 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-february-28-2022 |archive-date=1 March 2022 |website=Institute for the Study of War |access-date=1 March 2022 |date=28 February 2022}}</ref> სამეფო გაერთიანების სერვისების ინსტიტუტმა განაცხადა, რომ უკრაინის არმია აღარ იბრძოდა ფორმაციებში და დაიკავეს უძრავი ტავდაცვითი პოზიციები, [[უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალები|ტერიტორიული თავდაცვის ძალებთან]] და შეარაღებულ მოხალისეებთან გაერთიანებასთან ერთად.<ref>{{cite web |title='Russia has 75% of forces inside Ukraine' |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877?ns_linkname=621dcac6ec502b53cd480359%26%27Russia%20has%2075%25%20of%20forces%20inside%20Ukraine%27%262022-03-01T07%3A37%3A57.818Z&pinned_post_locator=urn:asset:341d7815-541d-4473-8a09-55b19f660556&pinned_post_asset_id=621dcac6ec502b53cd480359 |website=[[BBC News]] |access-date=1 March 2022 |date=1 March 2022}}</ref> === 1 მარტი === [[File:Kharkiv downtown street destroyed by Russian bombardment.jpg|thumb|ხარკივის ცენტრი დაბომბვის შემდეგ]] დიმიტრო ჟივიტცზე ([[სუმის ოლქი|სუმის ოლქის]] გამგებელი) დაყრდნობით, 70-ზე მეტი უკრაინელი სამხედრო დაიღუპა [[ოხტირკა|ოხტირკას]] სამხედრო ბაზის [[ოხტირკისათვის ბრძოლა|დაბომბვის]] შედმეგ.<ref>{{cite web |title=More than 70 Ukrainian soldiers killed after Russian artillery hit Okhtyrka base |url=https://www.washingtontimes.com/news/2022/feb/28/ukrainian-soldiers-killed-after-russian-artillery-/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtontimes.com/news/2022/feb/28/ukrainian-soldiers-killed-after-russian-artillery-/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Associated Press]] |publisher=[[The Washington Times]] |date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022}}</ref> რუსებმა რაკეტებით დაბომბეს რეგიონული ადმინისტრაციის შენობა თავისუფლების მოედანზე [[ხარკივი|ხარკივში]], დაიღუპა სულ მცირე 10 სამოქალქო პირი და დაიჭრა 35.<ref>{{cite news |last1=Zinets |first1=Natalia |title=Kharkiv official says Russian missiles hit administration building, residential areas |url=https://www.reuters.com/world/europe/kharkiv-official-russian-missiles-hit-city-administration-residential-areas-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/kharkiv-official-russian-missiles-hit-city-administration-residential-areas-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=1 March 2022}}</ref><ref name=":42">{{cite web |title=Footage appears to show strike on Kharkiv local government building |url=https://www.reuters.com/world/least-10-killed-latest-rocket-strikes-ukraines-kharkiv-says-ukrainian-official-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/least-10-killed-latest-rocket-strikes-ukraines-kharkiv-says-ukrainian-official-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |date=1 March 2022 |access-date=2 March 2022 |work=Reuters}}</ref> სამხერთი რუსეთი თავს დაესხნენ [[ხერსონი|ხერსონს]].<ref name="BBC_1march">{{cite news |title=Ukraine: Kharkiv attack was a war crime, says President Zelensky |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-60567162 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-60567162 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[BBC News]] |date=1 March 2022}}</ref> უკრაინის მთავრობამ განაცხადა, რომ ინისი გაყიდიდნენ [[საომარი ვალდებულებები|საომარ ვალდებულებებს]], შეარეღებული ძალების დასაფინანსებლად.<ref>{{cite news |title=Ukraine to sell 'war bonds' to fund armed forces |url=https://www.bbc.co.uk/news/business-60566776 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/business-60566776 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |work=[[BBC News]] |date=1 March 2022}}</ref> უკრაინის [[უკრაინის უმაღლესი რადა|უმაღლესმა რადამ]] განაცხადა, რომ [[ბელარუსის შეარაღებული ძალები]] ჩაებნენ ბრძოლაში [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქში]], კიევის ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთით. [[UNIAN]]-მა განაცხადა, რომ 33 სამხედრო ტექნიკისა და ტრანსპორტისგან შემდგარი კოლონა შევიდა რეგიონში. [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ განაცხადა, რომ შეჭრაში ბელარუსის ჩართვის მტკიცებულება არ არსებობს.<ref>{{cite news |title=US sees 'no indication' to back Ukrainian claim Belarus has joined Russia's invasion |url=https://www.politico.eu/article/belarus-russia-war-ukraine/amp/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.politico.eu/article/belarus-russia-war-ukraine/amp/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |first=Camille |last=Gijs |work=[[Politico]] |date=1 March 2022}}</ref> რამდენიმე საათით ადრე [[ალექსანდრე ლუკაშენკო|ლუკაშენკომ]] განაცხადა, რომ ბელარუსი ომში არ ჩაერთვებოდა.<ref>{{cite web |title=Belarus leader says Minsk won't join Russian operation in Ukraine, Belta reports |url=https://www.reuters.com/world/europe/belarus-leader-says-minsk-wont-join-russian-operation-ukraine-belta-reports-2022-03-01/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/belarus-leader-says-minsk-wont-join-russian-operation-ukraine-belta-reports-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |website=[[Reuters]] |date=1 March 2022}}</ref> რუსეთის დავდაცვის სამინიტრომ დაანონსა, რომ შეაღერებდნენ „ინფორმაციულ შეტევებს“, ამის შემდეგ რაკეტა მოხვდა კიევის მთავარ სატელევიზიო ანძას და გაითიშა ტელეარხები.<ref>{{cite news |last1=Triebert |first1=Christiaan |last2=Willis |first2=Haley |last3=Tiefenthäler |first3=Ainara |last4=Koroleva |first4=Aleksandra |date=1 March 2022 |title=Kyiv’s main radio and TV tower is hit by projectile, with other explosions nearby. |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/03/01/world/ukraine-russia-war |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.nytimes.com/live/2022/03/01/world/ukraine-russia-war |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |issn=0362-4331}}</ref> უკრაინამ განაცხადა, რომ შეტევამ შეიწირა 5 ადამიანი და დააზიანა [[ბაბინ იარის ჰოლოკოსტის მემორიალური ცენტრი]].<ref>{{cite web |date=1 March 2022 |title=Live updates: Russia kills 5 in attack on Kyiv TV tower |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-spacex-kyiv-business-europe-6bcdf50c08dd62a4c5305aa34d045cce |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://apnews.com/article/russia-ukraine-spacex-kyiv-business-europe-6bcdf50c08dd62a4c5305aa34d045cce |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[AP News]]}}</ref><ref>{{cite web |first1=Zachary |last1=Basu |first2=Dave |last2=Lawler |date=1 March 2022 |title=Russian strike on Kyiv TV tower kills 5 and damages Holocaust memorial: Zelensky |url=https://www.axios.com/ukraine-russia-peace-talks-zelensky-72a5de75-6cad-4780-9686-d28cec86edd8.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.axios.com/ukraine-russia-peace-talks-zelensky-72a5de75-6cad-4780-9686-d28cec86edd8.html |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[Axios (website)|Axios]]}}</ref> [[აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტი|აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტმა]] განაცხადა, რომ რუსეთმა აიღო [[ბერდიანსკი]] და [[მელიტოპოლი]].<ref name=":32">{{cite web |title=Ukraine live updates: Deadly blast at Kyiv TV tower after Russia warns capital |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60542877 |access-date=1 March 2022 |website=[[BBC News]]}}</ref> === 2 მარტი === უკრაინის არმიამ განაცხადა რუსული საჰაერო დესანტის შესახებ, [[ხარკივი|ხარკივის]] ჩრდილოეთ-დასავლეთში, სადაც თავს დაესხნენ სამხედრო საავადმყოფოს.<ref>{{cite web|url=https://www.skynews.com.au/world-news/russian-paratroopers-launch-fresh-attack-on-embattled-kharkiv-with-battle-underway-at-military-hospital/news-story/4cbd5625944ddf500545c11291e46302 |title=Russian paratroopers launch fresh attack on embattled Kharkiv with battle underway at military hospital |work=[[Sky News]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022}}</ref> ჟივიტსკიმ განაცხადა, რომ რუსებმა აიღეს [[ტროსტიანეცი (სუმის ოლქი)|ტროსტიანეცი]], ქალაში შესვლის შემდეგ, 01:03 საათზე.<ref>{{cite web|url=https://interfax.com.ua/news/general/805132.html |title=Тростянець захоплено агресором – голова ОВА |trans-title=Trostyanets was captured by the aggressor - the head of the OVA |work=[[Interfax Ukraine]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022 |language=Ukrainian}}</ref> ოლექსი არესტოვიჩმა განაცხადა, რომ უკრაინული ძალები გადაიდნენ შეტებაზე [[ჰორლივკა|ჰორლივკასთან]] ახლოს.<ref>{{cite web|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/805456.html |title=First in 7 days of war Ukrainian units go on offensive advancing to Horlivka – Arestovych |work=[[Interfax Ukraine]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022 }}</ref> რუსებმა განაცხადეს [[ხერსონი|ხერსონის]] აღების შესახებ, თუმცა ეს განცხადება უარსო არესტოვიჩმა.<ref>{{Cite web |date=2022-03-02 |title=Ukrainians say they are fighting on in southern city of Kherson |url=https://www.reuters.com/world/europe/top-wrap-1-ukraines-besieged-cities-brace-more-russian-attacks-2022-03-02/|access-date=2022-03-02 |website=Reuters}}</ref> [[მარიუპოლი|მარიუპოლის]] მერმა, ვადიმ ბოიჩენკომ, განაცხადა, რომ რუსები ქალქს დაუნდობლად ბომბავდნენ და უამრავი მშვიდობიანი მოქალაქე იყო დაიღუპული.<ref>{{cite news |title=Ukraine live updates: Russia attacks key Ukraine cities as invasion intensifies |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60582327?ns_linkname=621f86de0ce87e491a0edc9f%26Mariupol%20mayor%20says%20Russia%20relentlessly%20shelling%20residential%20areas%262022-03-02T15%3A31%3A10.604Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:323d29a2-6958-45c8-ae84-68375d2326bc&pinned_post_asset_id=621f86de0ce87e491a0edc9f&pinned_post_type=share |access-date=2 March 2022 |agency=BBC News |date=2 March 2022}}</ref> == შეჭრის ფრონტები და წინააღმდეგობა == [[File:2022 Russian Invasion of Ukraine animated.gif|thumb|upright=2.1|შეჭრის ანიმაციური რუკა]] === პირველი ფაზა (24 თებერვალი – 7 აპრილი) === ====ჩრდილოეთის ფრონტი==== {{main|კიევისათვის ბრძოლა}} [[ფაილი:Battle_of_Kyiv_(2022).svg|მარცხნივ|მინი|300x300პქ|სამხედრო კონტროლი კიევის ირგვლივ 5 მარტის მონაცემებით]] [[File:An-225 Mriya after Russian invasion of Ukraine (3to4).jpg|thumb|ანტონოვის აეროპორტში განადგურებული [[An-225 Mriya]]]] [[კიევისათვის ბრძოლა|კიევის აღების მცდელობა]] ითვალისწინებდა მთავარი ძალის ბელარუსიდან [[დნეპრი|დნეპრის]] დასავლეთ ნაპირზე სვლას და კიევის ალყაში მოქცევას დასავლეთიდან. ამას მხარს უჭერდა ორი რუსული თავდასხმა დნეპრის აღმოსავლეთისაკენ: [[ჩერნიჰივის ალყა|ჩერნიჰივიდან]] და [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმიდან]]. აღმოსვლეთიდან თავდასხმების მიზანიც კიევის ალყაში მოქცევა იყო.<ref name="ISW 4MAR">{{cite web|title=Russian Offensive Campaign Assessment, March 4|url=https://understandingwar.org/backgrounder/russian-offensive-campaign-assessment-march-4|last1=Kagan|first1=Frederick|last2=Barros|first2=George|last3=Stepanenko|first3=Kateryna|website=[[Institute for the Study of War]]|access-date=5 March 2022|date=4 March 2022}}</ref><ref name="CriticalThreats">{{cite news|last1=Kagan|first1=Frederick|last2=Barros|first2=George|last3=Stepanenko|first3=Kateryna|date=5 March 2022|title=Russian Offensive Campaign Assessment, March 4|work=CriticalThreats|url=https://www.criticalthreats.org/analysis/russian-offensive-campaign-assessment-march-4|access-date=5 March 2022}}</ref> [[ჩერნობილისათვის ბრძოლა|ჩერნობილის ბრძოლაში]] რუსებმა აიღეს [[ჩერნობილი]] და [[პრიპიატი]].<ref>{{cite news|date=24 February 2022|title=Ukraine loses control of Chernobyl nuclear site, amid battles in Kyiv outskirts|work=[[The Times of Israel]]|url=https://www.timesofisrael.com/ukraine-troops-battle-invading-russian-army-in-kyiv-outskirts/|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225030412/https://www.timesofisrael.com/ukraine-troops-battle-invading-russian-army-in-kyiv-outskirts/|archive-date=25 February 2022}}</ref> მათ წინსვა შეაჩერა ძლიერმა უკრაინულმა წინააღმდეგობამ.<ref>{{cite web|url=https://gazeta.ua/articles/np/_ukrayinski-vijskovi-pid-kiyevom-zupinili-kolonu-rosijskih-tankiv/1072503|date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|work=Gazeta|language=uk|title=Українські військові під Києвом зупинили колону російських танків|trans-title=The Ukrainian military stopped a column of Russian tanks near Kyiv|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225100628/https://gazeta.ua/articles/np/_ukrayinski-vijskovi-pid-kiyevom-zupinili-kolonu-rosijskih-tankiv/1072503|url-status=live}}</ref> ჩერნობილის შემდეგ რუსების წინსვლა შეჩერდა [[ივანკივისათვის ბრძოლა|ივანკივის ბრძოლაში]]. რუსეთის პარაშუტისტებმა სცადეს კიევის ოლქის ორი აეროდრომის აღება [[ჰოსტომელის აეროპორტისათვის ბრძოლა|ჰოსტომელის აეროპორტის ბრძოლაში]]<ref>{{cite news|date=24 February 2022|title=Battle Underway for Airbase on Kyiv Outskirts|work=[[The Moscow Times]]|agency=[[AFP (news agency)|AFP]]|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/battle-underway-for-airbase-on-kyiv-outskirts-a76573|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225043724/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/battle-underway-for-airbase-on-kyiv-outskirts-a76573|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|agency=AP|title=Russia claims to take control of Hostomel airport just outside Kyiv|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/russia-claims-to-take-control-of-hostomel-airport-just-outside-kyiv/|access-date=25 February 2022|work=[[The Times of Israel]]|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225143618/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/russia-claims-to-take-control-of-hostomel-airport-just-outside-kyiv/|url-status=live}}</ref> და შემდეგ [[ვასილკივისათვის ბრძოლა|ვასილკივის ბრძოლაში]] 26 თებერვალს.<ref>{{cite news|title=Окупанти намагаються висадити десант у Василькові, йдуть бої|language=uk|agency=Ukrinform|url=https://www.ukrinform.ua/rubric-ato/3413199-okupanti-namagautsa-visaditi-desant-u-vasilkovi-jdut-boi.html|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226004532/https://www.ukrinform.ua/rubric-ato/3413199-okupanti-namagautsa-visaditi-desant-u-vasilkovi-jdut-boi.html|archive-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|title=У Василькові збили винищувач та два гвинтокрили окупантів|language=uk|agency=Unian|url=https://www.unian.ua/war/u-vasilkovi-zbili-vinishchuvach-ta-dva-gvintokrili-okupantiv-trivayut-vazhki-boji-novini-donbasu-11718652.html|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226003258/https://www.unian.ua/war/u-vasilkovi-zbili-vinishchuvach-ta-dva-gvintokrili-okupantiv-trivayut-vazhki-boji-novini-donbasu-11718652.html|archive-date=26 February 2022}}</ref> ეს თავდასხმები, როგორც ჩანს, მიზნად ისახავდა [[კიევის ბრძოლა (2022)|კიევის]] სწრაფად აღებას, [[სპეცნაზი|სპეცნაზის]] ქალაქში ფარულად შესვლასთან ერთად, თუმცა წარუმატებელი აღმოჩნდა.<ref>{{cite web|last=Roblin|first=Sebastien|title=At Vasylkiv, Ukrainians Repel Russia's Paratroopers and Commandos in Frantic Night Battle|url=https://www.19fortyfive.com/2022/02/at-vasylkiv-ukrainians-repel-russias-paratroopers-and-commandos-in-frantic-night-battle/|website=19FortyFive|access-date=5 March 2022|date=27 February 2022}}</ref> მარტის დასაწყისისთვის რუსეთის წინსვლა დნეპრთან შეზღუდული იყო და ძლიერ უკრაინულ თავდაცვას უპირისპირდებოდა.<ref name="ISW 4MAR" /><ref name="CriticalThreats" /> 5 მარტისთვის რუსეთის 64 კილომეტრიანი კოლონა ნელ-ნელა უახლოვდებოდა კიევს.<ref>{{cite news|last=Stern|first=David L.|date=5 March 2022|title=After temporary cease-fires break down, Putin threatens Ukraine's government|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/05/ukraine-military-battlefield-kyiv-mariupol/|access-date=6 March 2022|issn=0190-8286}}</ref> სამეფო გაერთიანებული სერვისების ინსტიტუტმა განაცხადა, რომ რუსეთის წინსვლა ნელი იყო.<ref>{{cite web|last=Arnold|first=Edward|others=Interviewed by [[Rebecca Ritters]]|date=6 March 2022|at=3:26|title=How is the war in Ukraine going for Russia?|publisher=Deutsche Welle|via=YouTube|url=https://www.youtube.com/watch?v=f1po2OdNnIc|access-date=8 March 2022}}</ref> კიევის ჩრდილოეთ-დასავლეთით რუსებმა აიღეს [[ბუჩა (ქალაქი)|ბუჩა]], [[ჰოსტომელი]] და [[ვორზელი]]<ref>{{cite news|last1=Lister|first1=Tim|last2=Pennington|first2=Josh|last3=McGee|first3=Luke|last4=Gigova|first4=Radina|date=7 March 2022|title='A family died... in front of my eyes': Civilians killed as Russian military strike hits evacuation route in Kyiv suburb|website=[[CNN]]|url=https://edition.cnn.com/2022/03/06/europe/ukraine-russia-invasion-sunday-intl-hnk/index.html|access-date=9 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=7 March 2022|title=Bucha, Vorzel, Hostomel under enemy's control, situation remains critical|website=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3422872-bucha-vorzel-hostomel-under-enemys-control-situation-remains-critical.html|access-date=9 March 2022}}</ref> და [[ირპინი]] გახდა ბრძოლის ველი 9 მარტისთვის.<ref>{{cite news|date=8 March 2022|title="Irpin can't be bought, Irpin fights": Mayor refuses Russian demand to surrender|agency=CNN|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-08-22/h_e09d49888fcb2a07b8f1a95d6f2b0faa|access-date=8 March 2022}}</ref> 11 მარტისთვის გრძელი კოლონა უმეტესად დაშილილი იყო და დაიკავეს დაფარული პოზიციები, შემჩნეული იყო რაკეტების გამშვები სისტემები.<ref>{{cite news|last1=Murphy|first1=Paul|date=11 March 2022|title=Stalled 40-mile-long Russian convoy near Kyiv now largely dispersed, satellite images show|agency=CNN|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-11-22/h_1b9599f9b4bf3b17110242404180ffec|access-date=11 March 2022}}</ref> 16 მარტს უკრაინულმა ძლაებმა დაიწყეს კონტრშეტევა რუსეთის კიევიდან და სხვა გარშემო ქალაქებიდან განდევნის მიზნით.<ref>{{cite news |first1=Alan |last1=Cullison |first2=Isabel |last2=Coles |first3=Yaroslav |last3=Trofimov |date=16 March 2022 |title=Ukraine Mounts Counteroffensive to Drive Russians Back From Kyiv, Key Cities |work=[[The Wall Street Journal]] |url=https://www.wsj.com/articles/ukraine-mounts-counteroffensive-to-drive-russians-back-from-kyiv-key-cities-11647428858 |access-date=16 March 2022 |archive-date=16 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220316111106/https://www.wsj.com/articles/ukraine-mounts-counteroffensive-to-drive-russians-back-from-kyiv-key-cities-11647428858 |url-status=live}}</ref> 20 მარტისათვის რუსული ძალები ცდილობდნენ [[კიევისათვის ბრძოლა|კიევის]] აღებას, აღმოსავლეთ უკრაინის ოკუპაციასა და უკრაინის მთავრობის ჩამოგდებას. რუსული ძალების შეფერხება და გაჩერება გამოიწვია რამდენიმე ფაქტორმა: მორალისა და ხარისხის განსხვავება რუსულ და უკრაინულ ძალებს შორის, უკრაინის მიერ დასავლეთის მიერ მიწოდებული ტანკსაწინააღდეგო ჭკვიანი შეიარაღებისა და თურქეთის [[Bayraktar TB2|Bayraktar TB2-ის]] გამოყენება, რუსების ცუდი ლოჯისტიკა და აღჭურვილობა, [[რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალები|რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების]] წარუმატებლობა და რუსული არმიის გამოფიტვა დიდი ქალაქების აღების მცდელობისას.<ref name="wapo20220320">{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/20/russia-ukraine-military-offensive/ |title=Russia's war for Ukraine could be headed toward stalemate |first1=Liz |last1=Sly |first2=Dan |last2=Lamothe |newspaper=[[The Washington Post]] |date=20 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2022/03/21/ukraine-is-winning-war-russia-offensive-putin/ |title=Opinion: Against all odds, Ukrainians are winning. Russia's initial offensive has failed. |first=Max |last=Boot |newspaper=[[The Washington Post]] |date=21 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.telegraph.co.uk/opinion/2022/03/22/russian-army-has-run-time/ |title=The Russian army has run out of time |first=Richard |last=Kemp |work=[[The Daily Telegraph]] |date=22 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref> სწრაფი გამარჯვების გარეშე რუსულმა ძალებმა შეცვალეს სტრატეგია, დაიწყეს განურჩეველი დაბომბვები და საალყო ომი.<ref name="wapo20220320" /><ref>{{cite news |first1=Michael R. |last1=Gordon |first2=Alex |last2=Leary |title=WSJ News Exclusive {{!}} Russia, Failing to Achieve Early Victory in Ukraine, Is Seen Shifting to 'Plan B' |url=https://www.wsj.com/articles/russia-failing-to-achieve-early-victory-in-ukraine-is-seen-shifting-to-plan-b-11647824374 |work=[[The Wall Street Journal]] |date=21 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/world/europe/putins-nuclear-move-could-make-situation-much-much-more-dangerous-us-official-2022-02-27/ |title=Russian forces appear to shift to siege warfare in Ukraine- U.S. official |first1=Idrees |last1=Ali |first2=Phil |last2=Stewart |work=[[Reuters]] |date=27 February 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref> 25 მარტს უკრაინის კონტრშეტევისას კიევის დასავლეთსა და აღმოსავლეთში გათავისუფლდა რამდენიმე ქალაქი და დაბა, მათ შორის [[მაკარივის რაიონი (კიევის ოლქი)|მაკარივი]].<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60847188 |title=Ukraine war: Ukrainian fightback gains ground west of Kyiv |work=[[BBC News]] |date=23 March 2022 |access-date=29 March 2022}}</ref><ref name="Guardian220325">{{cite news |first1=Joanna |last1=Walters |first2=Jem |last2=Bartholomew |first3=Martin |last3=Belam |first4=Samantha |last4=Lock |date=25 March 2022 |title=Russia-Ukraine war latest: Ukraine takes back towns east of Kyiv; hopes of Mariupol humanitarian corridor grow – live |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/mar/25/ukraine-war-latest-news-sanctions-a-little-late-zelenskiy-tells-european-council-biden-to-visit-poland-live |access-date=25 March 2022}}</ref> რუსულმა ძალებმა უკან დახევა დაიწყეს მარტის ბოლოს, ამ პერიოდში რუსები გავიდნენ [[ბუჩა (ქალაქი)|ბუჩადან]], სადაც უკრაინელები 1 აპრილს შევიდნენ.<ref>{{cite web |last=Rudenko |first=Olga |date=2 April 2022 |title=Hundreds of murdered civilians discovered as Russians withdraw from towns near Kyiv (GRAPHIC IMAGES) |url=https://kyivindependent.com/national/hundreds-of-murdered-civilians-discovered-as-russians-withdraw-from-towns-near-kyiv-graphic-images/ |access-date=3 April 2022 |website=[[The Kyiv Independent]] |archive-date=3 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220403022637/https://kyivindependent.com/national/hundreds-of-murdered-civilians-discovered-as-russians-withdraw-from-towns-near-kyiv-graphic-images/ |url-status=live}}</ref> უკრაინამ განაცხადა [[ირპინი|ირპინის]], [[ბუჩა (ქალაქი)|ბუჩასა]] და [[ჰოსტომელი|ჰოსტომელის]] დაბრუნების შესახებ და გამოჩნდა [[ბუჩის ხოცვა-ჟლეტა|ომის დანაშაულების სამხილები ბუჩაში]] 2 აპრილისათვის.<ref>{{cite web |title=Ukraine war latest: Ukraine says it has retaken entire Kyiv region |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-60949706 |access-date=2 April 2022 |website=[[BBC News]]}}</ref> 6 აპრილს [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს გენერალურმა მდივანმა [[იენს სტოლტენბერგი|იენს სტოლტენბერგმა]] განაცხადა, რომ რუსეთის „გასვლა, ხელახლა მომარაგების აღება და გადაჯგუფება“ კიევის ოლქში უნდა აღითქვას, როგორც პუტინის გეგმების გაფართოევა [[აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია|უკრაინის აღმოსავლეთსა]] და [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლში]] შემდეგი ორი კვირის განმავლობაში.<ref name="news.yahoo.com">{{cite news |url=https://news.yahoo.com/nato-chief-says-putin-still-144125043.html |title=NATO chief says Putin still wants to control all of Ukraine, despite repositioning forces to the eastern Donbas region |first1=Jake |last1=Epstein |first2=John |last2=Haltiwanger |date=6 April 2022 |access-date=7 April 2022}}</ref> ==== ჩრდილო-აღმოსავლეთის ფრონტი==== {{main|ჩრდილო-აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია}} ჩრდლო-აღმოსავლეთის კამპანიაში რუსული ძალები ცდილობენ [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივისა]] და [[სუმის ოლქი|სუმის ოლქების]] და მათი დედაქალაქების აღებას სცდილობენ. [[ჩერნიჰივის ალყა|ჩერნიჰივი მოექცა ალყაში]] და რუსებმა აიღეს ოლქის მეორე უდიდესი ქალაქი, [[კონოტოპი]], საზღვრიდან 90 კილომეტრის მოშორებით, 25 თებერვალს.<ref name="pol25feb">{{cite news|last=Ward|first=Alexander|title='Almost not possible' for Ukraine to win without West's help, Ukraine official says|work=[[Politico]]|url=https://politi.co/3LWSyC5|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226175146/https://www.politico.com/newsletters/national-security-daily/2022/02/25/almost-not-possible-for-ukraine-to-win-00011969|archive-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukraine war news from February 25: Kyiv suburbs breached, Russian forces face resistance, Zelensky warns Russia will 'storm' capital|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/93554a7e-f974-49fc-85ba-c111d253b002|url-status=live|url-access=subscription|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226151541/https://www.ft.com/content/93554a7e-f974-49fc-85ba-c111d253b002|archive-date=26 February 2022}}</ref> სუმის ოლქში რუსულმა ძალებმა ვერ იაღეს ქალაქი [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმი]], საზღვრიდან 35 კილომეტრში და დაიწყო [[სუმისათვის ბრძოლა|სუმის ბრძოლა]]. უკრაინელებმა ქალაქი შეინარჩუნეს მძიმე ურბანულ ბრძოლებში. უკრაინულ წყაროებზე დაყრდნობით, 100 მეტი რუსული ჯავშანტექნიკა განადგურდა და ათობით რუსი სამხედრო ჩავარდა ტყვედ.<ref>{{Cite web|url=https://apostrophe.ua/news/society/2022-02-28/boi-pod-sumami-artilleriya-i-bayraktaryi-unichtojili-100-tankov-i-20-gradov-okkupantov/260916|title=Бои под Сумами: артиллерия и "Байрактары" уничтожили 100 танков и 20 "Градов" оккупантов|access-date=28 February 2022|archive-date=28 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228222555/https://apostrophe.ua/news/society/2022-02-28/boi-pod-sumami-artilleriya-i-bayraktaryi-unichtojili-100-tankov-i-20-gradov-okkupantov/260916|url-status=live}}</ref> ბრძოლები გაიმართა [[ოხტირკისათვის ბრძოლა|ოხტირკაში]].<ref name="unianberdyansk">{{cite news|last=Polyakovskaya|first=Tanya|date=26 February 2022|script-title=ru:Российская военная техника заняла территорию бывшего аэропорта "Бердянск" – горсовет|language=ru|trans-title=Russian military equipment occupied the territory of the former airport "Berdyansk" – city council|publisher=Berdyansk city council|agency=[[Unian]]|url=https://www.unian.net/war/rossiyskaya-voennaya-tehnika-zanyala-territoriyu-byvshego-aeroporta-berdyansk-gorsovet-novosti-donbassa-11719648.html|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226195413/https://www.unian.net/war/rossiyskaya-voennaya-tehnika-zanyala-territoriyu-byvshego-aeroporta-berdyansk-gorsovet-novosti-donbassa-11719648.html|archive-date=26 February 2022}}</ref> 4 მარტს [[ფრედერიკ კიგანი|ფრედერიკ კიგანმა]] განაცხადა, რომ „სუმის ღერძი იყო რუსეთის ყველაზე წარმატებული და საშიში წინ გაჭრა კიევისკენ“ და ასევე თქვა, რომ რელიეფი ხელს უწყობდა მექანიზირებულ ტექიკას, „რელიეფი ბრტყელია, იძლევა ცოტა კარგ თავდაცვით პოზიციას.<ref name="CriticalThreats" /> რუსებმა გაიმარჯვეს [[კონოტოპისათვის ბრძოლა|კონოტოპის ბრძოლაში]] და მიაღწიეს [[ბროვარი|ბროვარიმდე]] (კიევის აღმოსალეთ გარეუბანი) 4 მარტს.<ref name="ISW 4MAR"/><ref name="CriticalThreats"/> 6 აპრილს [[პენტაგონი (აშშ)|პენტაგონმა]] დაადასტურა რუსული ძალების [[ჩერნიჰივის ოლქი|ჩერნიჰივის ოლქიდან]] გასვლა, თუმცა [[სუმის ოლქი|სუმის ოლქში]] გრძელდებოდა ბრძოლები.<ref>{{Cite news |date=6 April 2022 |title=Pentagon: Russia has fully withdrawn from Kyiv, Chernihiv |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/04/06/pentagon-russia-withdraws-kyiv-chernihiv/ |access-date=7 April 2022}}</ref> 7 აპრილს [[დმიტრო ჟივიცკი|დმიტრო ჟივიცკიმ]], სუმის ოლქის გამგებლმა, განაცხადა, რომ რუსულმა ძალებმა დატოვეს რეგიონი და დაამატა, რომ ტერიტორიაზე შესვლა საფრთხისშემცვლელი იყო ნაღმების, მახეებისა და დატოვებული შეიარაღების გამო.<ref>{{cite news |url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/04/8/7338013/ |title=Sumy region liberated from Russian troops |first=Anastasiya |last=Kalatur |work=[[Ukrayinska Pravda]] |date=8 April 2022 |access-date=15 April 2022}}</ref> ==== აღმოსავლეთის ფრონტი ==== {{main|აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია}} [[ფაილი:Russian_bombardment_on_the_outskirts_of_Kharkiv.jpg|მინი|ხარკივის გარეუბანი რუსული დაბომბვის შემდეგ, 1 მარტს]] აღმოსავლეთში რუსებმა სცადეს [[ხარკივი|ხაკივის]] აღება საზღვრიდან 35 კილომეტრში.<ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=Kharkiv's Resistance to Russia's War Has Already Begun|url=https://foreignpolicy.com/2022/02/24/russia-ukraine-war-resistance-kharkiv/|access-date=27 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225044904/https://foreignpolicy.com/2022/02/24/russia-ukraine-war-resistance-kharkiv/|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Росія атакувала українські міста: де відбулися бої|trans-title=Russia attacked Ukrainian cities: where the fighting took place|url=https://24tv.ua/rosiya-atakuvala-ukrayinski-mista-de-vidbulisya-boyi_n1877474|access-date=27 February 2022|website=[[Channel 24 (Ukraine)|Channel 24]]|language=uk|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025620/https://24tv.ua/rosiya-atakuvala-ukrayinski-mista-de-vidbulisya-boyi_n1877474|url-status=live}}</ref> [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ხარკივის ბრძოლაში]] რუსულ ტანკებს მძიმე წინააღმდეგობა დახვდა. 28 თებერვალს ქალაქი დაბომბეს სხვადასხვა სარაკეტო დანადგარებით, რომლებმაც დაუდასტურებელი რამოდენობის ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. [[ოლექსი არესტოვიჩი|ოლექსეი არესტოვიჩმა]] ბრძოლა აღწერა, როგორც „XXI საუკინის [[სტალინგრადის ბრძოლა|სტალინგრადი]]<nowiki/>“.<ref>{{Cite web|date=2 March 2022|title=Russia-Ukraine War: What to know on Day 7 of Russian assault|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-united-nations-general-assembly-state-of-the-union-address-kyiv-business-1fc732f01985f1b57e8dc5e7e411805f|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302184211/https://apnews.com/article/russia-ukraine-united-nations-general-assembly-state-of-the-union-address-kyiv-business-1fc732f01985f1b57e8dc5e7e411805f|archive-date=2 March 2022|access-date=2 March 2022|website=[[AP News]]}}</ref> 25 თებერვლის დილას რუსეთის შეიარაღებული ძალები დაიძრნენ [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის]] ტერიტორიიდან [[მარიუპოლი|მარიუპოლისკენ]] და უკრაინულ ძალებს შეხვდნენ [[პავლოპილი|პავლოპილში]], სადაც დამარცხდნენ.<ref>{{cite web|title=Fierce battles raging in all directions near Mariupol – mayor|url=https://ua.interfax.com.ua/news/general/801883.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226011040/https://ua.interfax.com.ua/news/general/801883.html|archive-date=26 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[Interfax-Ukraine]]}}</ref><ref>{{cite web|last=Richárd|first=Jabronka|date=25 February 2022|title=Így áll most a háború Ukrajnában: több nagyvárosban harcok dúlnak, megtámadtak egy orosz repülőteret|trans-title=This is how the war in Ukraine is now: fighting is raging in several big cities, a Russian airport has been attacked|url=https://ellenszel.hu/2022/02/25/igy-all-most-a-haboru-ukrajnaban-tobb-nagyvarosban-harcok-dulnak-megtamadtak-egy-orosz-repuloteret/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226011052/https://ellenszel.hu/2022/02/25/igy-all-most-a-haboru-ukrajnaban-tobb-nagyvarosban-harcok-dulnak-megtamadtak-egy-orosz-repuloteret/|archive-date=26 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[Ellenszél]]|language=hu}}</ref><ref>{{cite news|title=Battle ongoing near Mariupol – mayor|agency=Ukrinform|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412585-battle-ongoing-near-mariupol-mayor.html|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225110919/https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412585-battle-ongoing-near-mariupol-mayor.html|archive-date=25 February 2022}}</ref> რუსულმა ფლოტმა დაიწყო ამფიბიური შეტევა [[აზოვის ზღვა|აზოვის ზღვის]] 70 კილომეტრიან სანაპირო მონაკვეთზე. [[აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტი|აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტმა]] განაცხადა, რომ რუსები ათასობით საზღვაო ქვეითის გადასროლას აპირებდნენ.<ref>{{cite web|date=25 February 2022|title="Amphibious assault" underway west of Mariupol on the Sea of Azov, senior US defense official says|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-25-22/h_622a8b21dd1cf52845090a96c9c6513b|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225220827/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-25-22/h_622a8b21dd1cf52845090a96c9c6513b|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Russian Navy Carries Out Amphibious Assault Near Mariupol|url=https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-carries-out-amphibious-assault-near-mariupol|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225220846/https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-carries-out-amphibious-assault-near-mariupol|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=The Maritime Executive}}</ref><ref>{{cite web|date=27 February 2022|title=Russian forces are about 31 miles outside southeastern Ukrainian city of Mariupol, US defense official says|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/h_32a28d1a9ec40e68486a3526f035dc6f|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227223234/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/h_32a28d1a9ec40e68486a3526f035dc6f|archive-date=27 February 2022|access-date=27 February 2022|website=[[CNN]]}}</ref> 1 მარტს [[დენის პუშილინი|დენის პუშილინმა]], დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის მეთაურმა, განაცხადა, რომ დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის ძალებმა [[ვოლნოვახა|ვალნოვახა]] ალყაში მოაქციეს.<ref>{{cite web|date=1 March 2022|title=Russian-backed separatist leader expects his forces to surround Mariupol on Tuesday|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-01-22/h_0e3d20b474aa007bb1e4acc0d0fba984|access-date=1 March 2022|website=[[CNN]]}}</ref> 2 მარტს რუსული ძალები დამარხდნენ [[სევეროდონეცკისათვის ბრძოლა (2022)|სევეროდონეცკის ბრძოლაში]].<ref>{{Cite web|title=Новини України: Російське вторгнення: поточна ситуація на Луганщині|url=https://galinfo.com.ua/news/rosiyske_vtorgnennya_potochna_sytuatsiya_na_luganshchyni_381541.html|access-date=3 March 2022|website=Гал-інфо}}</ref> ==== სამხრეთის ფრონტი ==== {{main|სამხრეთ უკრაინის კამპანია}} [[ფაილი:Destruction_of_Russian_tanks_by_Ukrainian_troops_in_Mariupol_(4).jpg|მარცხნივ|მინი|განადგურებული რუსული [[BMP-3]] [[მარიუპოლი|მარიუპოლთან]], 7 მარტს]] 24 თებერვალს რუსებმა აიღეს [[ჩრდილოეთ ყირიმის არხი]] და ნახევარკუნძულს აღუდგინა წყლის მიწოდება [[დნეპრი|დნეპრიდან]], რომელიც 2014 წლისდან არ მიეწოდებოდა [[ყირიმი|ყირიმს]].<ref name=":5">{{cite news|date=24 February 2022|title=Russian forces unblock water flow for canal to annexed Crimea, Moscow says|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-forces-unblock-water-flow-canal-annexed-crimea-moscow-says-2022-02-24/|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/russian-forces-unblock-water-flow-canal-annexed-crimea-moscow-says-2022-02-24/|archive-date=1 March 2022}}</ref> [[მარიუპოლის ალყა]] დაიწყო მარიუპოლზე სწრაფი თავდასხმით და დონბასის სეპარატისტული რეგიონების სამხრეთთან დაკავშირებით.<ref name="unianberdyansk" /><ref>{{cite tweet|user=nexta_tv|number=1497605510887100420|title=The tanks of the occupiers have circled #Berdyansk and are heading towards|date=26 თებერვალი 2022}}</ref> </ref> 1 მარტს რუსებმა განაახლეს თავდასხმა [[მელიტოპოლისათვის ბრძოლა|მელიტოპოლზე]].<ref>{{cite web|first=Anastasia|last=Zadorozhnaya|date=1 March 2022|title=Войска оккупанта готовят наступление на Мелитополь|trans-title=Invader's troops are preparing an attack on Melitopol|url=https://ria-m.tv/news/279120/voyska_okkupanta_gotovyat_nastuplenie_na_melitopol.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302054411/https://ria-m.tv/news/279120/voyska_okkupanta_gotovyat_nastuplenie_na_melitopol.html|archive-date=2 March 2022|access-date=2 March 2022|work=[[RIA Melitopol]]|language=ru}}</ref> მელიტოპოლის მერმა მოგვიანებით განაცხადა, რომ რუსებმა დაიკაცეს ქალაქი.<ref>{{cite web|first=Marina|last=Korobova|date=1 March 2022|title="Мелитополь не сдался, Мелитополь – временно оккупирован" – городской голова о ситуации на 1 марта|trans-title="Melitopol did not surrender, Melitopol is temporarily occupied" – the mayor on the situation on March 1|url=https://www.mv.org.ua/news/264014-melitopol_ne_sdalsja_melitopol_-_vremenno_okkupirovan_-_gorodskoi_golova_o_situacii_na_1_marta.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302054418/https://www.mv.org.ua/news/264014-melitopol_ne_sdalsja_melitopol_-_vremenno_okkupirovan_-_gorodskoi_golova_o_situacii_na_1_marta.html|archive-date=2 March 2022|access-date=2 March 2022|website=[[Mestnyye Vesti]]|language=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220302054418/https://www.mv.org.ua/news/264014-melitopol_ne_sdalsja_melitopol_-_vremenno_okkupirovan_-_gorodskoi_golova_o_situacii_na_1_marta.html|archivedate=2 მარტი 2022}}</ref> რუსები ყირიმიდან ჩრდილოეთით წავიდნენ 26 თებერვალს, [[რუსეთის არმიის 22-ე კორპუსი]] მიუახლოვდა [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიის ატომურ ელექტროსადგურს]].<ref>{{cite news|date=26 February 2022|title=Ukraine official says Russian troops approaching Zaporizhzhia nuclear plant|work=[[National Post]]|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraine-official-says-russian-troops-approaching-zaporizhzhia-nuclear-plant|access-date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|date=28 February 2022|title=The Russians paused the invasion, but aren't losing|url=https://www.afr.com/policy/foreign-affairs/the-russians-have-paused-the-invasion-but-aren-t-losing-20220228-p5a09f|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228023541/https://www.afr.com/policy/foreign-affairs/the-russians-have-paused-the-invasion-but-aren-t-losing-20220228-p5a09f|archive-date=28 February 2022|access-date=28 February 2022|website=[[Australian Financial Review]]}}</ref> 28 თებერვალს დაიწყო [[ენერჰოდარის ალყა]].<ref>{{cite news|date=4 March 2022|title=Ukraine nuclear plant on fire after Russia shelling|newspaper=News.com.au — Australia's Leading News Site|url=https://www.news.com.au/breaking-news/ukraine-pounded-and-exodus-mounts-as-russia-seizes-key-city/news-story/4c2bd269029008ba09ab2cab3a5a32b7|access-date=4 March 2022}}</ref> ატომური სადგურის ტერიტორიაზე გაჩნდა ცეცხლი.<ref>{{cite web|date=3 March 2022|title=Russian forces attacking Zaporizhzhia nuclear power plant in Ukraine, per multiple reports|url=https://www.businessinsider.com.au/russian-forces-attacking-zaporizhzhia-nuclear-power-plant-ukraine-ap-2022-3|access-date=4 March 2022|website=[[Business Insider]] Australia}}</ref> [[ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო|ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტომ]] განაცხადა, რომ აუცილებელი აღჭურვილობა არ დაზიანებულა.<ref>{{cite news|date=3 March 2022|title=Russian forces strike Ukraine from multiple fronts, including at power plant|work=[[ABC News (Australia)|ABC News]]|url=https://www.abc.net.au/news/2022-03-04/latest-on-where-fighting-is-happening-in-ukraine/100881052|access-date=4 March 2022}}</ref> 4 მარტს ატომური ელექტროსადგური აიღეს რუსებმა.<ref>{{cite news|date=4 March 2022|title=Russian troops take Zaporizhzhia nuclear plant|work=[[ABC News]]|url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/russia-attacks-ukraine-nuclear-plant-invasion-advances-83245801|access-date=4 March 2022}}</ref> ყირიმიდან შეტევის მესამე მიმართულება ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთი იყო, სადაც რუსებმა აიღეს ხიდები დნეპრზე.<ref>{{cite news|title=Ukraine loses control over crossing to Kherson|agency=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412906-ukraine-loses-control-over-crossing-to-kherson.html|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225155031/https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3412906-ukraine-loses-control-over-crossing-to-kherson.html|archive-date=25 February 2022}}</ref> 2 მარტს რუსებმა აიღეს [[ხერსონისათვის ბრძოლა|ხერსონი]], პირველი დიდი ქალაქი, რომელიც დაეცა.<ref name="falls">{{cite news|last1=Schwirtz|first1=Michael|last2=Pérez-Peña|first2=Richard|date=2 March 2022|title=First Ukraine City Falls as Russia Strikes More Civilian Targets|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2022/03/02/world/europe/kherson-ukraine-russia.html|url-status=live|access-date=3 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220303000108/https://www.nytimes.com/2022/03/02/world/europe/kherson-ukraine-russia.html|archive-date=3 March 2022|issn=0362-4331}}</ref> რუსები დაიძრნენ [[მიკოლაივი|მიკოლაივისაკენ]], რომელიც ხერსონსა და [[ოდესა|ოდესას]] შრის მდებარეობს. 4 მარტს უკრაინელებმა რუსები დაამარცხეს [[მიკოლაივისათვის ბრძოლა|მიკოლაივის ბრძოლაში]] და დაიბრუნეს [[კულბაკინოს ავიაბაზა]].<ref name=":8">{{cite news|date=4 March 2022|title=Ukrainian defenders repelled attack on Mykolaiv city, fighting continues on outskirts|agency=[[Ukrinform]]|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3420336-ukrainian-defenders-repelled-attack-on-mykolaiv-city-fighting-continues-on-outskirts.html|access-date=4 March 2022}}</ref> 2 მარტს უკრაინელებმა შეუტიეს [[ჰორლივკისათვის ბრძოლა|ჰორლივკას]].<ref>{{Cite web|date=2 March 2022|title=First in 7 days of war Ukrainian units go on offensive advancing to Horlivka – Arestovych|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/805456.html|access-date=2 March 2022|website=[[Interfax Ukraine]]}}</ref> [[ჰორლივკა|ჰორლივკას]] სეპარატისტები აკონტროლებენ 2014 წლიდან.<ref>{{cite news|last=Huijboom|first=Stefan|date=22 June 2015|title=Resident of Russian-held Horlivka: 'We have nothing'|newspaper=[[Kyiv Post]]|url=http://www.kyivpost.com/content/kyiv-post-plus/resident-of-russian-held-horlivka-we-have-nothing-391727.html|access-date=11 March 2022}}</ref> === მეორე ფაზა (8 აპრილი — დღემდე) === ==== სამხრეთ-აღმოსავლეთი ==== [[File:2022 Russian Invasion of Ukraine Phase 2 animated.gif|thumb|upright=2.1|რუსეთის უკრაინაში შეჭრის მეორე ფაზა 2022 წლის 7 აპრილიდან 7 აგვისტომდე]] 8 აპრილს რუსეთის შეაირაღებულმა ძალებმა დააანონსა, რომ ყველა სამხედრო და ყველა დივიზია სამხრეთ-აღმოსავლეთ უკრაინაში გაერთიანდებოდა გენერალ [[ალექსანდრე დვორნიკოვი|ალექსანდრე დვორნიკოვის]] მმეთაურობის ქვეშ, რომელსაც ჩააბარეს ერთიანი სამხედრო ოპერაციები, იმ დანაყოფებთან ერთად, რომლებმაც 7 აპრილს დატოვეს უკრაინის ჩრდილოეთი და ჩრდილო-აღმოსავლეთი.<ref name="hindustannewshub.com">{{cite web |date=8 April 2022 |title=Trending news: BBC: Putin replaces military commander in Ukraine – The Moscow Times |url=https://hindustannewshub.com/russia-ukraine-news/bbc-putin-replaces-military-commander-in-ukraine-the-moscow-times/ |access-date=9 April 2022 |website=Hindustan News Hub}}</ref> 17 აპრილს რუსეთის პროგრესს სამხრეთ-აღმოსავლეთში აფერხებდა უკრაინული წინააღმდეგობა, განსაკუთრებით [[აზოვსტალი|აზოვსტალის]] ფოლადის ქარხანასა და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]] გამაგრებული ძალები.<ref>{{cite news |title=Ukraine war: Mariupol defenders will fight to the end |date=17 April 2022 |access-date=20 April 2022 |work=[[Radio New Zealand]] |url=https://www.rnz.co.nz/news/world/465439/ukraine-war-mariupol-defenders-will-fight-to-the-end-pm}}</ref> 19 აპრილს ''[[ნიუ-იორკ ტაიმზი (გაზეთი)|The New York Times]]''-მა დაადასტურა, რომ რუსეთმა განაახლა თავდასხმა, რასაც „აღმოსავლეთის შეტევას“ უწოდებდნენ, რომელიც დაიწყო 480 კმ-ის სიგრძის ფრონტზე, რომელიც გადაჭიმული იყო [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქიდან]] [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკისა]] და [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის ოლქებამდე]], ამავდროულად სარაკეტო თავდასხმები დაიწყო [[კიევი|კიევსა]] და [[ლვივი|ლვივში]].<ref name="nytimes.com">{{cite news |last1=Arraf |first1=Jane |last2=Nechepurenko |first2=Ivan |last3=Landler |first3=Mark |date=19 April 2022 |title=Ukraine Says Russia Begins Assault in the East After Raining Missiles Nationwide |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2022/04/18/world/europe/ukraine-russia-missiles-lviv-donbas.html |access-date=20 April 2022}}</ref> 30 აპრილისთვის [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წარმომადგენელმა რუსეთის წინსვლას უთანასწორო და მცირე უწოდა.<ref>{{cite news|title=Russia bombards Kharkiv but Ukrainians having 'tactical successes', says Zelenskiy |date=30 April 2022 |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/2022/apr/30/russia-bombards-kharkiv-but-ukrainians-having-tactical-successes-says-zelenskiy}}</ref> ანონიმურმა პირმა [[აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტი|აშშ-ის თავდაცვის დეპარტამენტიდან]] რუსეთის შეტევა დაახასიათა, როგორც „ძალიან ნელთბილი“, „საუკეთესო შემთხვევაში მინიმალური“ და „ანემიური“.<ref>{{cite news|title=US official briefs on Russia's war effort |publisher=BBC |date=2 May 2022 |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-61295448}}</ref> 2022 წლის 26 მაისს კონფლიქტის სადაზვერვო ჯგუფმა, რუს სამხედროებზე დაყრდნობით, განაცხადა, რომ რუსულ ძალებს სათავეში ჩაუყენეს [[გენერალ-პოლკოვნიკი]] [[გენადი ჟიდკო]], მან ჩაანაცვლა [[არმიის გენერალი]] დვორნიკოვი.<ref name="ცვლილება">{{Cite tweet|number=1529780946509209603|user=CITeam_en|title=Also reportedly, Russia's command in the battle for Donbas has undergone another shakeup — the overall commander is now said to be Colonel General Gennady Zhidko. Like Dvornikov, he once commanded operations in Syria and also headed the Eastern Military District.|author=Conflict Intelligence Team|date=2022 may}}</ref><ref name="ცვლილება2">{{cite web |date=3 June 2022 |title=General Dvornikov 'no longer in command' of Russian Army in Ukraine |url=https://english.nv.ua/nation/general-dvornikov-dismissed-from-command-of-russian-army-in-ukraine-russia-news-russia-invasion-50247453.html |access-date= |website=The New Voice of Ukraine |language=en}}</ref> 2022 წლის ივნისში რუსეთის ფედერაციის თავდაცვის სამინისტროს სპიკერმა, იგორ კონაშენკომ, გაამხილა, რომ რუსი ძალები გაყოფილია არმიის ჯგუფებს შორის. „ცენტრს“ მეთაურობს გენერალ-პოლკოვნიკი [[ალექსანდრე ლაპინი]] და სამხრეთს არმიის გენერალი [[სერგეი სუროვიკინი]].<ref name="Novaya">{{cite news |last1=Cherkasov |first1=Alexander |title=Люди, стрелявшие в наших отцов |url=https://novayagazeta.eu/articles/2022/06/26/liudi-streliavshie-v-nashikh-ottsov |agency=[[Novaya Gazeta]] |date=26 June 2022}}</ref> 20 ივლისს [[სერგეი ლავროვი|ლავროვმა]] განაცხადა, რომ რუსეთი პასუხს გასცემდა მზარდ სამხედრო მხარდაჭერას, რომელსაც უკრაინა იღებდა, განცხადება გამოიყენეს, როგორც [[ხერსონის ოლქი|ხერსონისა]] და [[ზაპორიჟიის ოლქი|ზაპორიჟიის ოლქებში]] შეჭრის საბაბი.<ref>{{cite news|title=Ukraine News: Kyiv Intensifies Attacks on Russian Positions in South |work=[[The New York Times]] |date=20 July 2022 |url=https://www.nytimes.com/live/2022/07/20/world/ukraine-russia-war#russia-ukraine-territory-expansion-lavrov}}</ref> ==== დონბასის ფრონტი: ლიჩანსკისა და სევეროდონეცკის დაცემა ==== {{Further|ხარკივის ბრძოლა (2022)|კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე თავდასხმა|სევეროდონეცკის ბრძოლა (2022)}} [[File:Map of the war in Donbass.svg|thumb|სამხედრო კონტროლი დონბასის ირგვლივ 2022 წლის 31 მაისისთვის]] 8 აპრილს რუსეთის ძალებმა საკეტო თავდასხმა განახორციელეს [[კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე თავდასხმა|კრამატორსკის რკინიგზის სადგურზე]], თავდასხმამ შეიწირა 60 ადამიანის სიცოცხლე, მათ შორის 7 ბავშვი,<ref name="OHCHR_June_Cluster_Munitions">{{Cite news |url=https://www.ohchr.org/en/documents/country-reports/situation-human-rights-ukraine-context-armed-attack-russian-federation |title=The situation of human rights in Ukraine in the context of the armed attack by the Russian Federation, 24 February to 15 May 2022 |date=29 June 2022 |publisher=[[OHCHR]] |access-date=9 August 2022 |at=para. 32}}</ref><ref>{{cite news |last1=Laizans |first1=Janis |last2=Piper |first2=Elizabeth |date=8 April 2022 |title=Ukraine and allies blame Russia for strike on station that killed over 50 |work=[[Reuters]] |publication-place=Kyiv |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-laments-tragedy-troop-deaths-ukraine-braces-major-offensive-2022-04-07/ |url-status=live |url-access=limited |access-date=8 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407234619/https://www.reuters.com/world/europe/russia-laments-tragedy-troop-deaths-ukraine-braces-major-offensive-2022-04-07/ |archive-date=7 April 2022}}</ref> დაიჭრა 110-ზე მეტი ადამიანი.<ref>{{cite web |last1=Tebor |first1=Celina |last2=Lee |first2=Ella |title='An evil without limits': Dozens killed, injured in rocket strike on train station in eastern Ukraine: Live updates |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/04/08/kraine-russia-invasion-live-updates/9507961002/ |website=[[USA Today]] |access-date=8 April 2022 |date=8 April 2022}}</ref> 11 აპრილს პრეზიდენტმა [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკიმ]] განაცხადა, რომ აღმოსავლეთში რუსეთმა დაიწყო ახალი თავდასხმა.<ref>{{cite news |url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-war-live-updates-zelenskyy-warns-offensive-east-rcna23809 |title=Live Updates / Tens of thousands feared dead in Mariupol |publisher=[[NBC News]] |date=11 April 2022 |access-date=15 April 2022}}</ref> ამერიკელი ოფიციალური პირები ამბობდნენ, რომ რუსეთმა უკან დაიხია ყველა სხვა რეგიონიდან და ამზადებდნენ ტანკებისა და ქვეითი ჯარის ხელახლა მომარაგებასა და გადაჯგუფებას უკრაინის სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ.<ref>{{cite news |last1=Bacon |first1=John |last2=Mansfield |first2=Erin |last3=Wadington |first3=Katie |last4=Santucci |first4=Jeanine |last5=Vanden Brook |first5=Tom |last6=Tebor |first6=Celina |date=10 April 2022 |title=EU to consider Ukraine membership in weeks; Russia warns of 'direct military confrontation' with US: April 10 recap |work=[[USA Today]] |url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/04/10/ukraine-russia-invasion-live-updates/9528799002/ |url-status=live |access-date=28 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220410073616/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/04/10/ukraine-russia-invasion-live-updates/9528799002/ |archive-date=10 April 2022}}</ref><ref>{{cite news |last1=Telford |first1=Taylor |last2=Timsit |first2=Annabelle |last3=Pietsch |first3=Bryan |last4=Duplain |first4=Julian |date=10 April 2022 |title=As war enters bloody new phase, Ukraine again calls for more weapons |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/04/10/ukraine-russia-war-zelensky/ |url-status=live |url-access=limited |access-date=23 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220411003557/https://www.washingtonpost.com/national-security/2022/04/10/ukraine-russia-war-zelensky/ |archive-date=11 April 2022}}</ref> 11 აპრილს სამხედრო სატელიტებმა დააფიქსირეს რუსი ქვეითებისა და რუსული მექანიზებული დანაყოფების კოლონები, რომლებიც მიემართებოდნენ [[ხარკივი|ხარკივიდან]] [[იზიუმი|იზიუმში]], ეს, სავარაუდოდ, იყო რუსეთის ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთში გადაჯგუფების ნაწილი.<ref>{{cite news |date=10 April 2022 |title=Satellite images: Russian military convoy heads south toward Donbas region |first=Ivana |last=Saric |work=[[Axios (website)|Axios]] |url=https://www.axios.com/photos-russia-convoy-donbas-3af345c4-c292-4181-abe5-80abbc303b8b.html}}</ref> 14 აპრილს უკრაინელმა სამხედროებმა ააფეთქეს ხიდი, რომლებსაც რუსები ხარკივიდან იზიუმში გადასასვლელად იყენებდნენ, შედეგად რუსული კოლონის წინსვლა შეფერხდა.<ref>{{cite news |title=Ukraine Military Claims It Blew Up A Bridge Destroying Russian Convoy |editor-first=Amit |editor-last=Chaturvedi |date=14 April 2022 |access-date=20 April 2022 |publisher=[[NDTV]] |url=https://www.ndtv.com/world-news/ukraine-military-claims-it-blew-up-a-bridge-destroying-russian-convoy-2888420}}</ref> 18 აპრილს [[მარიუპოლი]] თითქმის მთლიანად რუსული ძალების კონტროლის ქვეშ იყო, უკრაინის მთავრობამ განაცხადა, რომ [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის]], [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკისა]] და [[ხარკივის ოლქი|ხარკივის ოლქებში]] შეჭრის მეორე ფაზა გამწვავდა დონბასის ოკუპაციის გაფართოებასთან ერთად.<ref>{{Cite news |date=18 April 2022 |title=Ukraine says 'Battle of Donbas' has begun, Russia pushing in east |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/ukraine-says-battle-donbas-has-begun-russia-pushing-east-2022-04-18/ |url-status=live |url-access=limited |access-date=23 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220418205729/https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/ukraine-says-battle-donbas-has-begun-russia-pushing-east-2022-04-18/ |archive-date=18 April 2022}}</ref> 5 მაისს დეივიდ აქსმა ფორბსისთვის დაწერა, რომ უკრაინის არმიამ თავი მოუყარა თავის მე-4 და მე-17 სატანკო ბრიგადებსა და 95-ე საჰაერო მოიერიშე ბრიგადას [[იზიუმი|იზიუმთან]], როგორც შესაძლო შემაკავებელი ძალა იზიუმთან დისლოცირებული რუსული ქვედანაყოფების წინააღმდეგ; აქსმა დაამატა, რომ ხარკივთან თავმოყრის უკრაინის 92-ე და 93-ე მექანიზირებულ ბრიგადებსაც შესაძლოა მსგავსი დავალება ჰქონდეთ ხარკივთან მიმართებით ან ისინი შეიძლება შეუერთდნენ იზიუმთან თავმოყრის ძალებს.<ref>{{Cite news |last=Axe |first=David |date=5 May 2022 |title=The Ukrainian Army Is On The Attack. This Is How The War With Russia Could End. |work=[[Forbes]] |url=https://www.forbes.com/sites/davidaxe/2022/05/05/an-advancing-ukrainian-army-just-showed-us-how-the-war-with-russia-could-end/?sh=587eee4e43c5 |access-date=26 May 2022}}</ref> 13 მაისს [[BBC]]-მ განაცხადა, რომ რუსი სამხედროები ხარკივიდან სხვა ფრონტებზე გადაიყვანეს მას შემდეგ, რაც უკრაინელები წინ წაიწივნენ ხარკივსა და მიმდებარე ქალაქებში და ააფეთქეს რუსული ძალების მიერ მდინარე [[ჩრდილოეთის დონეცი|სევერსკიი დონეცზე]] აშენებული ხიდი.<ref>{{Cite news |last=Sommerville |first=Quentin |date=11 May 2022 |title=Ukraine war: Russia pushed back from Kharkiv — report from front line |publisher=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61378196 |url-status=live |access-date=27 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220511122005/https://www.bbc.com/news/world-europe-61378196 |archive-date=11 May 2022}}</ref> 22 მაისს BBC-მ განაცხადა, რომ მარიუპოლის დაცემის შემდეგ რუსეთმა გაამძაფრა თავდასხმები ლუჰანსკსა და დონეცკის ოლქებში და სარაკეტო ცეცხლს თავი მოუყარეს [[სევეროდონეცკი|სევეროდონეცკში]], ლუჰანსკის ოლქის ყველაზე დიდი ქალაქი, რომელსაც უკრაინა აკონტროლებდა.<ref>{{Cite news |last=Murphy |first=Matt |date=23 May 2022 |title=Ukraine war: Russian assault on key Donbas city intensifies |publisher=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61547756 |url-status=live |access-date=26 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220523080849/https://www.bbc.com/news/world-europe-61547756 |archive-date=23 May 2022}}</ref> 23 მაისს რუსები შევიდნენ ქალაქ [[ლიმანი (ქალაქი)|ლიმანში]] და სრულიად აიღეს იგი 26 მაისს.<ref>{{Cite news |date=25 May 2022 |title=Russia seeking to capture Ukraine's Lyman: separatist leader |work=[[The Australian]] |publisher=[[News Corp Australia]] |url=https://www.theaustralian.com.au/world/russia-seeking-to-capture-ukraines-lyman-separatist-leader/news-story/501ab08e54c87aeb68daa4e4dbe6e4ef |url-status=live |url-access=subscription |access-date=15 June 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220526032910/https://www.theaustralian.com.au/world/russia-seeking-to-capture-ukraines-lyman-separatist-leader/news-story/501ab08e54c87aeb68daa4e4dbe6e4ef |archive-date=26 May 2022 |issn=1038-8761}}</ref><ref>{{cite web |date=26 May 2022 |title=Russian forces have 'upper hand' in Donbas fighting, Ukrainian officials say |url=https://www.theguardian.com/world/2022/may/26/ukraine-burying-civilians-mass-graves-russia-advances |website=[[The Guardian]]}}</ref> უკრაინულმა ძალებმა დატოვეს [[სვიატოჰირსკი|სვიატოჰისრსკი]].<ref name="RID Rivista Italiana Difesa">{{cite web |first=Igor |last=Markic |title=Ucraina, Belgorod sotto attacco, ma i Russi stringono la morsa su Severodonetsk |url=https://www.rid.it/shownews/4938 |access-date=22 May 2022 |website=[[Rivista Italiana Difesa]] |publisher=[[Coop Giornalistica La Riviera]] |language=it}}</ref> 24 მაისისთვის რუსულმა ძალებმა აიღეს ქალაქი [[სვიტლოდარსკი|სვიატლოდარსკი]].<ref name="Svitlodarsk24522">{{cite web |title=Donetsk region: occupying forces capture Svitlodarsk |url=https://news.yahoo.com/donetsk-region-occupying-forces-capture-133430234.html |access-date=24 May 2022 |work=[[Yahoo News]] |language=en}}</ref> 30 მაისს [[Reuters]]-მა განაცხადა, რომ რუსმა სამხედროებმა გაარღვიეს უკრაინის თავდაცვითი პოზიციები სევეროდონეცკის გარეუბნებში.<ref>{{cite news |url=https://www.nbcnews.com/news/world/ukraine-russia-battle-east-zelenskyy-visits-front-rcna31076 |title=Russian troops enter outskirts of key city in eastern Ukraine's Donbas |publisher=[[NBC News]] |date=30 May 2022 |access-date=2 June 2022}}</ref> 2 ივნისს ''The Washington Post''-მა განაცხადა, რომ სევეროდონეცკის 80%-ზე მეტს რუსი სამხედროები აკონტროლებდნენ.<ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/06/01/russia-ukraine-war-news-live-updates/ |title=Russia, U.S. trade barbs over weapons pledge; Severodonetsk on the brink |newspaper=[[The Washington Post]] |first1=Reis |last1=Thebault |first2=Marisa |last2=Iati |first3=Annabelle |last3=Timsit |first4=Adela |last4=Suliman |first5=Bryan |last5=Pietsch |first6=Rachel |last6=Pannett |date=2 June 2022 |access-date=5 June 2022}}</ref> 3 ივნისს უკრაინის ძალებმა დაიწყეს [[სევეროდონეცკის ბრძოლა (2022)|კონტრშეტევა]] და გაათავისუფლეს ქალაქის 20%-ზე მეტი 4 ივნისისთვის.<ref>{{Cite news |date=4 June 2022|title=Russia 'suffering huge casualties' as troops retreat: Ukraine |publisher=[[Al Jazeera]] |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/6/4/fighting-rages-in-two-key-eastern-ukrainian-cities |access-date=5 June 2022 |language=en}}</ref> თუმცა 5 ივნისს ლუჰანსკის უკრაინელმა გუბერნატორმა, სერგეი ჰაიდაიმ განაცხადა, რომ დვორნიკოვი კვლავ სათავეში იყო და 10 ივნისამდე ჰქონდა სევეროდონცეცკის აღების დრო.<ref name="ordersev">{{cite news |title=Kremlin orders army commander Dvornikov to take Severodonetsk by June 10 — regional governor |url=https://finance.yahoo.com/news/kremlin-orders-army-commander-dvornikov-165600423.html |agency=The New Voice of Ukraine |publisher=Yahoo! |date=5 June 2022}}</ref> 12 ივნისს, უკრაინული მონაცემებით 800 უკრაინელი სამოქალაქო პირი და, რუსეთის მიხედვით, 300–400 სამხედრო აფარებდა თავს [[აზოტის ქიმიურ ქარხანა|აზოტის ქიმიურ ქარხანას]] სევეროდონეცკში.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61773356|title=Ukraine war: Chemical plant hit as fighting rages in Severodonetsk|work=[[BBC News]]|date=12 June 2022|access-date=9 August 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2022/jun/12/fighting-eastern-ukraine-rages-sievierodonetsk-chemical-plant-hit|title=Fighting in eastern Ukraine rages as Sievierodonetsk chemical plant hit|first=Pjotr|last=Sauer|work=[[The Guardian]]|date=12 June 2022|access-date=9 August 2022}}</ref> სევეროდონეცკის შემდეგ რუსებმა იერიში მიიტანეს მეზობელ ქალაქ [[ლისიჩანსკი|ლისიჩანსკზე]].<ref>{{cite news|title=Ukraine Allies Ponder Options As Cities Falter |first=Thomas |last=Gibbons-Neff |work=[[The New York Times]] |date=13 June 2022 |page=1}}</ref>20 ივნისს რუსმა სამხედროებმა განაგრძეს სევეროდონეცკში პოზიციების გამყარება ახლოსმდებარე სოფლების აღებით.<ref>{{cite news|work=UPI |date=20 June 2022 |title=Russian troops capture key suburb near Severodonetsk after months of battle |first=Clyde |last=Hughes |url=https://www.upi.com/Top_News/World-News/2022/06/20/Ukraine-Severdonetsk-suburb-capture-Kharkiv/6931655722874/}}</ref> 24 ივნისს [[CNN]]-მა განაცხადა, რომ რუსების მიერ „გადამწვარი მიწის“ ტაქტიკების გამოყენების გამო უკრაინულ შეიარაღებულ ძალებს ქალაქის ევაკუაციის ბრძანება მოუვიდა. ასობით მშვიდობიანმა მოქალაქემ თავი აზოტის ქიმიურ ქარხანას შეაფარა, რომელსაც ადრებენ აზოვსტალის ფოლადის ქარხანას მარიუპოლში.<ref>{{cite news|title=Ukraine to withdraw from key city of Severodonetsk as Russia's advance grinds on |first1=Joshua |last1=Berlinger |first2=Tim |last2=Lister |work=[[CNN]] |date=24 June 2022 |url=https://www.cnn.com/2022/06/24/europe/severodonetsk-luhansk-russia-ukraine-intl/index.html}}</ref> 3 ივლისს [[CBS]]-მა განაცხადა, რომ რუსულმა ძალებმა აიღეს [[ლისიჩანსკი]].<ref>{{cite news|title=Russia claims capture of pivotal city in eastern Ukraine |work=[[CBS News]] |date=3 July 2022 |url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-russia-war-lysychansk-luhansk-province-donbas/}}</ref> 4 ივლისს ''[[The Guardian]]''-მა განაახლა, რომ ლუჰანსკის ოლქის დაცემის შემდეგ რუსი სამხედროები გადავიდნენ [[დონეცკის ოლქი|დონეცკის ოლქზე]] და თავს დაესხნენ ქალაქებს: [[სლოვიანსკი (ქალაქი)|სლოვიანსკი]] და [[ბახმუტი (დონეცკის ოლქი)|ბახმუტი]].<ref>{{cite news|first=Sam |last=Jones |title=Putin declares victory in Luhansk after fall of Lysychansk |work=[[The Guardian]] |date=4 July 2022 |url=https://www.theguardian.com/world/2022/jul/04/ukraine-donetsk-next-russian-target-after-capture-of-luhansk-says-governor}}</ref> ==== მიკოლაივი–ოდესის ფრონტი ==== {{Further|მიკოლაივის ბრძოლა}} [[ოდესის ოლქი|ოდესისა]] და [[მიკოლაივის ოლქი|მიკოლაივის]] ოლქების მნიშვნელოვანი ქალაქების სარაკეტო დაბომბვები დაიწყო შეჭრის მეორე ფაზასთან ერთად.<ref name="nytimes.com"/> 22 აპრილს რუსეთის ბრიგადის გენერალმა, რუსტამ მინეკაიევმა, თავდაცვის სამინისტროს შეხვედრაზე განაცხადა, რომ რუსეთი გეგმავდა მიკოლაივი–ოდესის ფრონტის გაფართოებას [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყის]] შემდეგ, რათა მოეცვა [[დნესტრისპირეთი|დნესტრისპირეთის]] სეპარატისტული რეგიონი [[მოლდოვა]]–<nowiki/>[[უკრაინა|უკრაინის]] საზღვარზე.<ref name="dw">{{cite news|url=https://www.dw.com/en/russia-eyes-route-to-trans-dniester-what-do-we-know/a-61559127 |title=Russia eyes route to Trans-Dniester: What do we know? |first=Dmytro |last=Hubenko |publisher=[[Deutsche Welle]] |date=22 April 2022}}</ref><ref name=aljr>{{cite news|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/4/22/russia-says-it-plans-to-seize-donbas-southern-ukraine |title=Russia plans to seize Donbas, southern Ukraine: Military official |publisher=[[Al Jazeera]] |date=22 April 2022}}</ref> უკრაინის თავდაცვის სამინისტრომ ეს გეგმა [[იმპერიალიზმი|იმპერიალიზმად]] შეაფასა და განაცხადეს, რომ ეს ეწინააღმდეგებოდა რუსეთის განცხადებას, რომლის მიხედვითაც რუსეთს უკრაინაში არ ჰქონდა ტერიტორიული ამბიციები; უკრაინის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა: „ომის მეორე ფაზის მიზანი არ არის მითურ ნაცისტებზე გამარჯვება, არამედ უბრალოდ უკრაინის სამხრეთ და აღმოსავლეთ რეგიონების ოკუპაცია.“<ref name="dw" /> გეორგი გოტევმა [[Reuters]]-ისთვის 22 აპრილს დაწერა, რომ უკრაინის ოკუპაცია ოდესიდან დნესტრისპირეთამდე უკრაინას [[შავი ზღვა|შავ ზღვაზე]] გასასვლელის გარეშე დატოვებდა.<ref>{{cite news|title=Russian general says Moscow aim is to leave Ukraine as a landlocked country |first=Georgi |last=Gotev |work=EURACTIV.com |agency=[[Reuters]] |date=22 April 2022 |url=https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/russian-general-says-moscow-aim-is-to-leave-ukraine-as-a-landlocked-country/}}</ref> 24 აპრილს რუსეთმა განაახლა სარაკეტო იერიშები ოდესაზე, გაანადგურეს სამხედრო დაწესებულებები და მოკლეს 20-ზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე.<ref>{{cite news|title=Russia renews Mariupol attack, missiles hit Odesa |work=[[The Jerusalem Post]] |agency=[[Reuters]] |date=24 April 2022 |url=https://www.jpost.com/international/article-704872}}</ref> 27 აპრილს უკრაინულმა წყაროებმა გაავრცელეს ინფორმაცია, რომ [[დნესტრისპირეთი|დნესტრისპირეთში]] ორი რუსული სამაუწყებლო კოშკი განადგურდა აფეთქებების შედეგად.<ref>{{cite news|title=New explosions in Transnistria: antennas broadcasting Russian radio channel destroyed |date=26 April 2022 |first=Roman |last=Petrenko |work=[[Ukrainian Pravda]] |url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/04/26/7342125/}}</ref> აპრილის ბოლოს რუსეთის სარაკეტო თავდასხმების სამიზნე ოდესის ასაფრენი ბილიკები გახდა.<ref>{{cite news|title=A Russian missile strike damaged the runway of an airport in Odesa, rendering it unusable, Ukraine says |first=Sarah |last=Al-Arshani |date=30 April 2022 |work=[[Yahoo News]] |url=https://news.yahoo.com/russian-missile-strike-damaged-runway-185425783.html?fr=yhssrp_catchall}}</ref> 10 მაისის კვირას უკრაინულმა ძალებმა დაიწყეს კუნძულ [[ზმეინი|ზმეინის]] გათავისუფლების ოპერაცია.<ref>{{cite news |title=Ukraine and Russia fight intense battles for Snake Island |publisher=[[Deutsche Welle]] |date=14 May 2022 |access-date=2 June 2022 |first=Thomas |last=Latschan |url=https://www.dw.com/en/ukraine-and-russia-fight-intense-battles-for-snake-island/a-61800180}}</ref> 30 ივნისს რუსმა სამხედროებმა დატოვეს კუნძული.<ref name="RBC 30 June">{{cite web |title=Минобороны объявило о выводе войск с острова Змеиный |trans-title=The Ministry of Defense announced the withdrawal of troops from Snake Island |url=https://www.rbc.ru/politics/30/06/2022/62bd60f99a794772a54cb7a8 |access-date=30 June 2022 |website=РБК |language=ru}}</ref><ref>30 June 2022. By Yuliya Talmazan. NBS News. "All eyes are on the battle for the east. But the south might hold the key to Ukraine's fate." [https://www.nbcnews.com/news/world/russia-withdraws-snake-island-ukraine-counteroffensive-south-kherson-rcna35874]</ref> 23 ივნისს [[CNBC]]-მ განაცხადა, რომ რუსეთი თავს დაესხა ოდესის პორტს, რაც სწრაფად დაგმეს მსოფლიოს ლიდერებმა, ეს ხელს უშლიდა გაეროსა და თურქეთის მიერ მოწყობილ [[შავი ზღვის მარცვლეულის ინიციატივა|შავი ზღვის მარცვლეულის ინიციატივას]], რომელიც უზრუნველყოფდა საზღვაო დერეფანს უკრაინიდან მარცვლეულისა და სხვა საკვები პროდუქტის ექსპორტისთვის.<ref>{{cite news |title=Russia, Ukraine seal grain deal in Istanbul |url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/07/22/russia-ukraine-seal-grain-deal-in-istanbul_5991090_4.html |access-date=2 August 2022 |work=Le Monde |date=22 July 2022 |language=en}}</ref><ref>"‘He simply cannot be trusted:’ World leaders slam Putin’s attack on Odesa following sea corridor deal". 23 July 2022. By Amanda Macias. CNBC. [https://www.cnbc.com/2022/07/23/world-leaders-slam-putins-attack-on-odesa-following-sea-corridor-deal.html]</ref> 31 ივლისს CNN-მა განაცხადა მნიშვნელოვანი გამწვავების შესახებ მიკოლაივის სარაკეტო თავდასხმებსა და დაბომბვაში რუსების მიერ, რამაც შეიწირა უკრაინელი მარცვლეულის ბიზნესმენი [[ოლექსი ვადატურსკი]].<ref>{{cite news|url=https://www.cnn.com/2022/07/31/europe/ukraine-russia-war-putin-intl/index.html|title=Ukrainian grain tycoon killed in Mykolaiv shelling as Putin threatens 'lightning speed' response to interference|first1=Ivana|last1=Kottasová|first2=Olga|last2=Voitovych|first3=Darya|last3=Tarasova|first4=Manveena|last4=Suri|first5=Kareem|last5=Khadder|first6=Josh|last6=Pennington|first7=Nic|last7=Robertson|work=[[CNN News]]|date=31 July 2022|access-date=9 August 2022}}</ref> ==== დნიპრო–ზაპორიჟიის ფრონტი ==== [[File:Shopping center in Kremenchuk after Russian shelling, 2022-06-27 (01).jpg|thumb|რუსული [[კრემენჩუკის სავაჭრო ცენტრზე თავდასხმა|სარაკეტო თავდასხმა]] საჯარო სავაჭრო ცენტრზე [[კრემენჩუკი|კრემენჩუკში]], რომელსაც [[საფრანგეთის პრეზიდენტი|საფრანგეთის პრეზიდენტ]] [[ემანუელ მაკრონი|ემანუელ მაკრონმა]] „[[ომის დანაშაულები|ომის დანაშაული]]“ უწოდა.]] რუსეთმა განაგრძო რაკეტების სროლა და ბომბების ჩამოყრა [[დნიპროპეტროვსკის ოლქი|დნიპროსა]] და [[ზაპორიჟიის ოლქი|ზაპორიჟიის ოლქების]] მნიშვნელოვან ქალაქებში.<ref name="nytimes.com"/> 10 აპრილს რუსულმა რაკეტებმა გაანადგურა [[დნიპროს საერთაშორისო აეროპორტი]].<ref>{{cite news |title=Dnipro airport in eastern Ukraine "completely destroyed" by new Russian military bombing: "And missiles continue to fly" |date=10 April 2022 |access-date=15 April 2022 |editor-first=Liviu |editor-last=Cojan |url=https://www.tylaz.net/2022/04/10/dnipro-airport-in-eastern-ukraine-completely-destroyed-by-new-russian-military-bombing-and-missiles-continue-to-fly/ |work=Tylaz}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/4/10/russian-rockets-destroy-airport-in-ukrainian-city-of-dnipro |title=Russian rockets destroy airport in Ukrainian city of Dnipro |publisher=[[Al Jazeera]] |date=10 April 2022 |access-date=15 April 2022}}</ref> 2 მაისს გაერომ რუსული ძალების თანამშრომლობის მეშვეობით მარიუპოლიდან გადაარჩინა 100 ადამიანი, რომლებიც დონეცკთან ახლოს სოფელ ბეზიმენში გადაიყვანეს, საიდანაც გადარჩენილები ზაპორიჟიაში გაგზავნეს.<ref>{{cite news |title=Mariupol steelworks shelling resumes as doctors describe dire bunker conditions |first1=Arpan |last1=Rai |first2=Holly |last2=Bancroft |date=2 May 2022 |access-date=2 June 2022 |publisher=[[Yahoo! News]] |url=https://news.yahoo.com/ukraine-news-live-un-conducting-025522315.html}}</ref> 28 ივნისს Reuters-მა განაცხადა, რომ რუსეთი რაკეტით თავს დაესხა [[კრემენჩუკი|კრემენჩუკს]], ზაპოროჟიის ჩრდილო-დასავლეთით, რაკეტა აფეთქდა სავაჭრო ცენტრში და შეიწირა სულ მცირე 18 ადამიანის სიცოცხლე, [[ემანუელ მაკრონი|ემანუელს მაკრონმა]] ამ შემთხვევას „ომის დანაშაული“ უწოდა.<ref>{{cite news|title=Dozens missing after Russian missile strike on mall kills 18 |first=Simon |last=Lewis |work=[[Reuters]] |date=28 June 2022 |url=https://www.reuters.com/world/europe/rescuers-dig-survivors-russian-missile-strike-ukrainian-shopping-mall-2022-06-28/}}</ref> 7 ივლისს რუსეთმა ადრე დაკავებულ [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგურის]] ტერიტორიაზე მძიმე არტილერია და მობილური სარაკეტო გამშვები სისტემები განალაგეს და იყენებდნენ ელექტროსადგურს უკრაინული კონტრშეტევის თავიდან ასაცილებლად.<ref>{{cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20220716-live-russia-accused-of-shelling-from-zaporizhzhia-nuclear-plant|title=Russia accused of shelling from Zaporizhzhia nuclear plant in Ukraine|work=[[France 24]]|date=7 July 2022|access-date=13 August 2022}}</ref> ==== მარიუპოლის დაცემა ==== {{Further|მარიუპოლის ალყა}} 13 აპრილს რუსულმა ძალებმა გაამძაფრეს [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]] [[აზოვსტალი|აზოვსტალის]] ფოლადის ქარხნის ტერიტორიაზე გამაგრებულ უკრაინის თავდაცვის ძალებზე თავდასხმები.<ref>{{cite news |title=Last marines defending Mariupol 'running out of ammunition' |first1=Luke |last1=Harding |first2=Isobel |last2=Koshiw |first3=Bethan |last3=McKernan |work=[[The Guardian]] |date=13 April 2022 |access-date=15 April 2022 |url=https://www.theguardian.com/world/2022/apr/11/ukraine-last-marines-defending-mariupol-running-out-of-ammunition}}</ref> 17 აპრილისთვის რუსებმა ალყაში მოაქციეს ქარხანა. [[დენის შმიგალი|დენის შმიგალმა]] განაცხადა, რომ უკრაინელმა სამხედროებმა პირობა დადეს, რომ უარყოფდნენ რუსების ულტიმატუმს დანებების შესახებ და იბრძოლებდნენ სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე.<ref>{{cite news|title=Ukraine war: Mariupol defenders will fight to the end |date=17 April 2022 |work=[[Radio New Zealand]] News |url=https://www.rnz.co.nz/news/world/465439/ukraine-war-mariupol-defenders-will-fight-to-the-end-pm}}</ref> 20 აპრილს [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინმა]] განაცხადა, რომ მარიუპოლის ალყა ტაქტიკურად დასრულებული იყო, რადგან 500 უკრაინელი სამხედრო და 1000 მშვიდობიანი პირი გამაგრებული იყვნენ აზოვსტალის ქარხნის ბუნკერებში და მოწყვეტილნი იყვნენ მხარდამჭერი ძალებისგან.<ref>{{cite news|title=Putin claims victory in Mariupol despite steel-mill holdouts |first=Adam |last=Schreck |work=Associated Press |date=21 April 2022 |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-putin-kyiv-business-europe-f0e1cd893715eda1e6bef696d9c47db3}}</ref> პუტინთან და ზელენსკისთან შეხვედრების შემდეგ, 28 აპრილს, გაეროს გენერალურმა მდივანმა, [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიუ გუტერეშმა]], განაცხადა, რომ ეცდებოდა [[მარიუპოლი|მარიუპოლის]] გადარჩენილი მოსახლეობის სასწრაფო ევაკუაციის ორგანიზებას, [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინის]] დაპირებების შესაბამისად.<ref>{{Cite news |last=Prentice |first=Alessandra |date=28 April 2022 |title=U.N. chief Guterres calls for escape route from Mariupol 'apocalypse' |work=[[Reuters]] |publication-place=Kyiv |url=https://www.reuters.com/world/europe/un-doing-all-it-can-make-evacuation-ukrainian-steel-plant-possible-guterres-2022-04-28/ |url-status=live |access-date=24 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220429105525/https://www.reuters.com/world/europe/un-doing-all-it-can-make-evacuation-ukrainian-steel-plant-possible-guterres-2022-04-28/ |archive-date=29 April 2022}}</ref> 30 აპრილს რუსმა სამხედროებმა სამოქალაქო პირებს მარიუპოლის დატოვების უფლება [[გაერო|გაეროს]] დაცვით მისცეს.<ref>{{cite news|title=Civilians flee Azovstal bunkers in evacuation led by U.N. |agency=[[Reuters]] |date=1 May 2022 |url=https://news.yahoo.com/more-civilians-evacuated-around-azovstal-111331097.html?fr=yhssrp_catchall}}</ref> 3 მაისს, მას შემდეგ, რაც აზოვსტალი 100-მა მშვიდობიანმა პირმა დატოვა, რუსულმა ძალებმა განაახლეს ქარხნის შეუჩერებელი დაბომბვა.<ref>{{Cite news |date=3 May 2022 |title=Russia shells Mariupol plant with civilians still reported trapped |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-started-shelling-azovstal-plant-after-ukraine-took-advantage-2022-05-03/ |url-status=live |access-date=9 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220506145656/https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-started-shelling-azovstal-plant-after-ukraine-took-advantage-2022-05-03/ |archive-date=6 May 2022}}</ref> 6 მაისს ''[[The Telegraph]]''-მა განაცხადა, რომ რუსეთმა [[თერმობარული ბომბები]] გამოიყენა უკრაინელი სამხედროების წინააღმდეგ, რომლებმაც დაკარგეს კიევის მთავრობასთან კონტაქტი. უკანასკნელ კომუნიკაციაში [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკიმ]] ალყაშემორტყმული ქარხნის მეთაურს დანებების უფლება მისცა, რადგან სამხედროები მზარდი რუსული ზეწოლისა და განადგურების საფრთხის წინაშე იყვნენ.<ref>{{cite news|title=Ukraine loses contact with Azovstal defenders as Russian troops storm steelworks |first=Nataliya |last=Vasilyeva |work=[[The Daily Telegraph]] |date=5 May 2022 |url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/05/04/besieged-azovstal-steelwork-bunker-survivors-stave-hunger-frying/}}</ref> 7 მაისს, 3-დღიანი ცეცხლის შეწყვეტის დასრულების შემდეგ, ყველა მშვიდობიანმა პირმა დატოვა აზოვსტალი.<ref>{{cite news |title='All' civilians have been evacuated from a besieged steel plant in Mariupol |date=7 May 2022 |access-date=2 June 2022 |publisher=[[NPR]] |url=https://www.npr.org/2022/05/07/1097413091/steel-plant-mariupol-azovstal-civilians-evacuated}}</ref> [[File:Наслідки обстрілу дитячої лікарні та пологового будинку в Маріуполі, 9 березня 2022 року.jpg|thumb|left|ბავშვთა საავადმყოფო მარიუპოლში [[საჰაერო იერიში მარიუპოლის ბავშვთა საავადმყოფოზე|საჰაერო იერიშის]] შემდეგ]] აზოვსტალიდან უკანასკნელი სამოქალაქო პირების ევაკუაციის შემდეგ ქარხანაში დარჩა დაახლოებით 2 ათასი უკრაინელი სამხედრო და 700 დაჭრილი; მათ შეძლეს სამხედრო დერეფნის მოთხოვნა, რადგან რუსებთან დანებების შემთხვევაში სიკვდილით დასჯას ელოდნენ.<ref>{{cite news|title='Surrender is not an option': Azov battalion commander in plea for help to escape Mariupol |first=Isobel |last=Koshiw |work=[[The Guardian]] |date=8 May 2022 |url=https://www.theguardian.com/world/2022/may/08/surrender-is-not-an-option-azov-battalion-commander-in-plea-for-help-to-escape-mariupol}}</ref> ''უკრაინსკაია პრავდამ'' აზოვსტალში უკრაინელ სამხედროებს შორის შეუთანხმებლობის შესახებ გაავრცელა ინფორმაცია, 8 მაისს უკრაინელი საზღვაო ქვეითების მეთაურმა, რომელსაც აზოვსტალის ბუნკერების დაცვა ევალებოდა, ტანკები, შეიარაღება და პერსონალი ნებართვის გარეშე აიღო, გაარღვია პოზიცია და გაიქცა. დარჩენილი სამხედროები საუბრობდნენ აზოვსტალის დასუსტებული დაცვის შესახებ, რამაც რუსებს წინსვლის საშუალება მისცა.<ref>{{cite news |title=Mariupol defenders tell how the commander of marines fled the city |date=8 May 2022 |first=Roman |last=Petrenko |access-date=2 June 2022 |url=https://news.yahoo.com/mariupol-defenders-tell-commander-marines-120905296.html}}</ref> ილია სომოლიენკომ, აზოვსტალში დარჩენილი უკრაინელი მებრძოლების მეთაურის მოადგილემ, განაცხადა: „ჩვენ აქ მკვდარი კაცები ვართ. ჩვენმა უმეტესობამ ეს ვიცით და ამიტომ ვიბრძვით შეუპოვრად.“<ref>{{cite news|title=Mariupol Steel Plant's 'Dead Men' Defenders Call for Rescue Plan |first1=Daryna |last1=Krasnolutska |first2=Marc |last2=Champion |work=[[Bloomberg News]] |date=8 May 2022 |access-date=2 June 2022 |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-05-08/mariupol-steel-plant-s-dead-men-defenders-call-for-rescue-plan}}</ref> 16 მაისს უკრაინის გენერალურმა შტაბმა განაცხადა, რომ მარიუპოლის გარნიზონმა „შეასრულა თავისი საბრძოლო დავალება“ და საბოლოო ევაკუაციები აზოვსტალის ქარხნიდან დაწყებული იყო. უკრაინის შეიარაღებულმა ძალებმა განაცხადა, რომ 264 უკრაინის სამხედრო მოსამსახურე აზოვსტალის ქარხნიდან გადაიყვანეს რუსეთის კონტროლის ქვეშ მყოფ [[ოლენივკა|ოლენივკაში]], ხოლო 53, რომლებიც „სერიოზულად იყვნენ დაშავებული“, გადაიყვანეს საავადმყოფოში, [[ნოვოაზოვსკი|ნოვოაზოვსკში]], ასევე რუსეთის კონტროლის ქვეშ.<ref name="nytimes16">{{cite news |last1=Hopkins |first1=Valerie |last2=Nechepurenko |first2=Ivan |last3=Santora |first3=Marc |date=16 May 2022 |title=Ukrainian authorities declare an end to the combat mission in Mariupol after weeks of Russian siege. |language=en-US |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2022/05/16/world/europe/azovstal-mariupol.html |access-date=16 May 2022 |archive-url=https://archive.today/20220516233043/https://www.nytimes.com/2022/05/16/world/europe/azovstal-mariupol.html |archive-date=16 May 2022 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2022/may/16/hundreds-of-ukrainian-troops-evacuated-from-azovstal-steelworks-after-82-day-assault |work=[[The Guardian]] |title=Hundreds of Ukrainian troops evacuated from Mariupol steelworks after 82-day assault: Blow for Ukraine as removal of soldiers, many wounded, suggests city that became symbol of resistance has fallen into Russian hands |author=Virginia Harrison and agencies |date=17 May 2022 |access-date=17 May 2022}}</ref> ევაკუაციების შემდეგ რუსულმა და [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკის სახალხო რესპუბლიკის]] ძალებმა სრულიად გააკონტროლეს მარიუპოლი. ბრძოლის დასრულებას მოჰყვა [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყის]] დასრულებაც. რუსეთის პრეზიდენტის პრესმდივანმა, [[დიმიტრი პესკოვი|დიმიტრი პესკოვმა]], განაცხადა, რომ პუტინმა დანებებულ მებრძოლებს „საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამის“ მოპყრობას დაჰპირდა, ხოლო ვოლოდიმირ ზელენსკიმ განაცხადა, რომ „ბიჭების სახლში დაბრუნებაზე მუშაობა გრძელდება და ამ საქმეს სიფრთხილე და დრო სჭირდება“. რუსეთის დუმის ზოგიერთმა წევრმა მოითხოვა, რომ აზოვის პოლკის წევრები არ გაეცვალათ რუს ტყვეებში.<ref name="reutersmay17">{{cite news |date=17 May 2022 |title=Azovstal siege ends as hundreds of Ukrainian fighters surrender |work=[[Reuters]] |publication-place=Mariupol |url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-backed-separatists-say-256-ukrainian-fighters-surrendered-azovstal-2022-05-17/ |url-status=live |url-access=limited |access-date=17 May 2022 |archive-url=https://archive.today/20220517160354/https://www.reuters.com/world/europe/russia-backed-separatists-say-256-ukrainian-fighters-surrendered-azovstal-2022-05-17/ |archive-date=17 May 2022}}</ref> ==== ყირიმზე თავდასხმები ==== 2022 წლის 9 აგვისტოს ინფორმაცია გავრცელდა დიდი აფეთქების შესახებ [[საკის საჰაერო ბაზა|საკის საჰაერო ბაზაზე]], დასავლეთ ყირიმში. ეს იყო პირველი თავდასხმა [[ყირიმის ნახევარკუნძული|ყირიმის ნახევარკუნძულზე]]. ბაზა მდებარეობს [[ნოვოფედოროვკა|ნოვოფედოროვკასთან]] ახლოს, რომელიც პოპულარული ტურისტული რეგიონია. აფეთქების შემდეგ [[ქერჩის ხიდი|ქერჩის ხიდზე]] საცობები გაჩნდა, რუსი ტურისტები ყირიმის დატოვებას ცდილობდნენ.<ref>{{cite web |last1=Galeotti |first1=Mark |title=Ukraine’s Crimean strike marks a new stage of the war |url=https://www.spectator.co.uk/article/ukraine-s-crimean-strike-marks-a-new-stage-of-the-war |website=www.spectator.co.uk |publisher=The Spectator Ltd. |access-date=19 August 2022}}</ref> შემდეგ კვირას აფეთქება და ხანძარი დაფიქსირდა იარაღის საცავში [[დჟანკოი|დჟანკოისთან]] ახლოს, ჩრდილო-აღმოსავლეთ ყირიმში, რუსეთმა აფეთქება „საბოტაჟს“ დააბრალა. რუსეთის მიერ ანექსირებული [[ყირიმის რესპუბლიკა|ყირიმის რესპუბლიკის]] მეთაურმა, [[სერგეი აქსეონოვი|სერგეი აქსეონოვმა]], განაცხადა, რომ 2 000 ადამიანი გაიყვანეს რეგიონიდან.<ref>{{cite web |last1=KIrby |first1=Paul |title=Ukraine war: Russia blames sabotage for new Crimea blasts |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-62560041 |website=www.bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=19 August 2022}}</ref> 18 აგვისტოს აფეთქებები დაფიქსირდა [[ბელბეკის საჰაერო ბაზა|ბელბეკის საჰაერო ბაზაზე]], [[სევასტოპოლი|სევასტოპოლის]] ჩრდილოეთით.<ref>{{cite web |last1=Graham-Harrison |first1=Emma |title=Fires and explosions reported at military targets in Russia and Crimea |url=https://www.theguardian.com/world/2022/aug/18/fires-and-explosions-reported-at-military-targets-in-russia-and-crimea |website=www.theguardian.com |access-date=19 August 2022}}</ref> ===დასავლეთი უკრაინა=== {{მთავარი|ოდესის დაბომბვები (2022)}} 14 მარტს რუსეთმა სარაკეტო თავდასხმა განახორციელა სამხედრო საწვრთნელ ბაზაზე [[ოავორივი|ოავორივში]], [[ლვივის ოლქი|ლვივის ოქლში]], [[პოლონეთი|პოლონეთის]] საზღვართან. ლვივის გუბერნატორმა განაცხადა, რომ თავდასხმამ 35 ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა.<ref>{{cite news|title=Russia strikes Ukraine army base near Poland as it widens attacks |date=14 March 2022 |access-date=19 March 2022 |publisher=[[Al Jazeera]] |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/13/russia-air-strikes-hit-ukraine-military-base-near-poland}}</ref><ref>{{cite news|title=Dozens killed as Russian forces strike targets in western Ukraine |first1=Tim |last1=Lister |first2=Mohammed |last2=Tawfeeq |first3=Olga |last3=Voitovych |first4=Simone |last4=McCarthy |first5=Tara |last5=John |publisher=[[CNN]] |date=13 March 2022 |access-date=19 March 2022 |url=https://www.cnn.com/2022/03/13/europe/russia-invasion-ukraine-03-13-intl-hnk/index.html}}</ref> 18 მარტს რუსეთითავს დაესხა თავად [[ლვივი|ლვივს]], უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ რუსეთმა შეტევა განხორციელდა თვითმფრინავების მიერ, ფრთოსანი რაკეტებით.<ref>{{cite news|url=https://www.cnn.com/2022/03/18/europe/lviv-ukraine-attack-russia-importance-intl/index.html |title=Russia has attacked Lviv. Here's why the western city is so important to Ukraine's defense |first1=Petro |last1=Zadorozhnyy |first2=Yulia |last2=Kesaieva |first3=Mohammed |last3=Tawfeeq |first4=Seán |last4=Federico-O'Murchú |first5=Adam |last5=Renton |first6=Tamara |last6=Qiblawi |publisher=[[CNN]] |date=18 March 2022 |access-date=19 March 2022}}</ref> === საჰაერო და საზღვაო ბრძოლები === 24 თებერვალს, ადგილობრივი დროით 18:00 საათზე, უკრაინის სასაზღვრო გვარდიამ განაცხადა, რომ რუსები თავს დაესხნენ [[ზმეინი|ზმეინის]] კუნძულს.<ref>{{cite tweet|user=PokiRae_|number=1497003710349824007|title=Ukrainian soldier deployed on Snake Island live streamed the moment a Russian warship opened fire on the Island. All 13 soldiers lost their lives.|date=25 თებერვალი 2022}}</ref> კრუისერ ''მოსკვამ'' და საპატრულო ხომალდ ''ვასილი ბიკოვმა'' დაბომბეს კუნძული.<ref>{{cite news|date=24 February 2022|title=Russian Navy Captures Ukraine's Outpost on Snake Island|work=The Maritime Executive|url=https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-captures-ukraine-s-outpost-on-snake-island|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225100645/https://www.maritime-executive.com/article/russian-navy-captures-ukraine-s-outpost-on-snake-island|archive-date=25 February 2022}}</ref> როცა რუსებმა კუნძულის მცველებს დანებება მოთოხვეს, უკრაინელების პასუხი იყო: „<nowiki/>[[რუსული სამხედრო ხომალდი, იდი ნახუი]]<nowiki/>“<ref>{{cite web|last1=Lister|first1=Tim|last2=Pennington|first2=Josh|date=24 February 2022|title=February 24, 2022 Russia-Ukraine news|website=[[CNN]]|at=Entry: Audio emerges appearing to be of Ukrainian fighters defending island from Russian warship|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_2e17e59214679efefede60d5fb481432|access-date=25 February 2022|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225020216/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-24-22-intl/h_2e17e59214679efefede60d5fb481432|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title="Русский корабль, иди на х.й!": захисники Зміїного відповіли ворогові|trans-title='Russian ship, go on f.y!': Defenders of the Serpent responded to the enemy|url=https://www.pravda.com.ua/news/2022/02/25/7325592/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225021042/https://www.pravda.com.ua/news/2022/02/25/7325592/|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[Ukrayinska Pravda]]|language=uk}}</ref> დაბომბვის შედმეგ კუნძული რუსებმა აიღეს.<ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=Ukraine soldiers told Russian officer 'go fuck yourself' before they died on island|url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-soldiers-told-russians-to-go-fuck-yourself-before-black-sea-island-death|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225102114/https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/ukraine-soldiers-told-russians-to-go-fuck-yourself-before-black-sea-island-death|archive-date=25 February 2022|access-date=25 February 2022|website=[[The Guardian]]}}</ref> 24 თებერვალს რუსები თავს დაესხნენ [[ჩუჰუივი|ჩუჰუივის]] ავიაბაზას,<ref>{{cite web|title=Ukraine: Video appears to show aftermath of missile strike on air base in Chuhuiv|work=Sky News|date=24 February 2022|url=https://news.sky.com/video/ukraine-video-appears-to-show-aftermath-of-missile-strike-on-air-base-in-chuhuiv-12550242}}</ref> რომელშიც ინახებოდა [[Bayraktar TB2]] დრონები. შეტევამ დააზიანა საწვავის მარაგები და ინფრასტრუქტურა.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/02/24/satellite-imagery-shows-russian-attack-on-ukraine-from-space.html|title=Satellite imagery shows Russian attack on Ukraine from space|work=CNBC|first=Michael|last=Sheetz|date=24 February 2022|access-date=8 March 2022}}</ref> 25 თებერვალს მილეროვოს ავიაბაზას შეუტია უკრაინის არმიამ, [[OTR-21 Tochka]] რაკეტებით. უკრაინაზე დაყრდნობით, ამით გაანადგურეს რუსეთის სამხედრო-საჰაერო ძალების თვითმფრინავები და დაწვეს ავიაბაზა.<ref name=":021">{{cite news|last=Dutton|first=Jack|date=25 February 2022|title=Russian Military Base Blown Up as Ukraine Fights Back|work=[[Newsweek]]|url=https://www.newsweek.com/russian-military-base-blown-ukraine-fights-back-1682558|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225075915/https://www.newsweek.com/russian-military-base-blown-ukraine-fights-back-1682558|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=25 February 2022|title=Ukrainian Armed Forces attacked Millerovo with Tochka-U|work=[[Rostov Gazeta]]|url=https://rostovgazeta.ru/news/politics/25-02-2022/vooruzhennye-sily-ukrainy-atakovali-millerovo-tochkoy-u|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225073113/https://rostovgazeta.ru/news/politics/25-02-2022/vooruzhennye-sily-ukrainy-atakovali-millerovo-tochkoy-u|archive-date=25 February 2022}}</ref> 27 თებერვალს რუსები ჟიტომირის აეროპორტს თავს დაესხნენ [[9K720 Iskander]]-ის სარაკეტო გამშვები სისტემით ბეალრუსიის ტერიტორიიდან.<ref>{{cite web|title=Airport in central Ukraine reportedly targeted by missile fired from Belarus|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/airport-in-central-ukraine-reportedly-targeted-by-missile-fired-from-belarus/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227183646/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/airport-in-central-ukraine-reportedly-targeted-by-missile-fired-from-belarus/|archive-date=27 February 2022|access-date=28 February 2022|publisher=[[The Times of Israel]]}}</ref><ref>{{cite tweet|user=KyivIndependent|number=1498178611916034054|title='Шановні українці!...'|trans-title=Russia used Iskander missile systems to attack Zhytomyr Airport. The air strikes were conducted from Belarus, using Russian ballistic missile launchers. Earlier, Belarus said it wouldn't allow air strikes from its territory amid Ukraine's upcoming peace talks with Russia.|date=5 March 2022}}</ref> რუსებმა 5 მარტს რამდენინე თვითმფრინავი დაკარგა, [[სუ-30SM]]-ის, ორი [[სუ-34]]-ის, ორი [[სუ-25]]-ის, ორი [[მი-24]]/[[მი-35]]-ის, ორი [[მი-8]]-სა და ორლანის უპილოტო საფრენი აპარატის ჩათვლით.<ref>{{cite news|last=Trevithick|first=Joseph|title=The Russian Air Force Just Had A Terrible Day Over Ukraine|work=The Drive|url=https://www.thedrive.com/the-war-zone/44602/the-russian-air-force-just-had-a-terrible-day-over-ukraine|access-date=5 March 2022}}</ref> 6 მარტს [[უკრიანის შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბი|უკრაინის შეიარაღებული ძალების გენერალურმა შტაბმა]] განაცხადა, რომ შეჭრის განმავლობაში ჩამოაგდეს 88 რუსული საფრენი აპარატი.<ref>{{cite web|title=Enemy loses 88 aircraft, helicopters in Ukraine – General Staff|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/808029.html|access-date=9 March 2022|website=[[Interfax-Ukraine]]}}</ref> თუმცა, ანონიმურმა ამერიკულმა წყარომ [[Reuters]]-ს 7 მარტს უთხრა, რომ რუსული თვითმფრინავებისა და ვერტმფრენების „დიდი უმეტესობა“ მზად იყო საბრძოლველად.<ref>{{Cite news|date=7 March 2022|title=Putin has deployed nearly 100% of pre-staged forces into Ukraine- U.S. Official|newspaper=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/putin-has-deployed-nearly-100-pct-pre-staged-forces-into-ukraine-us-official-2022-03-07/}}</ref> 26 თებერვალს რუსეთმა განაცხადა, რომ აშშ-ის დრონები უკრაინას აწვდიდა ინფორმაციას რუსულ გემებზე [[შავი ზღვა|შავ ზღვაში]], ეს აშშ-მ უარყო.<ref>{{cite web|first1=Nathan|last1=Hodge|first2=Vasco|last2=Cotovio|first3=Oren|last3=Lieberman|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac|archive-date=27 February 2022|date=26 February 2022|title=Pentagon denies Russia's claim that it's "highly likely" US used surveillance drones to help Ukrainian navy|website=[[CNN]]}}</ref> 3 მარტს უკრაინული ფრიგატი ''ჰელტმან საჰაიდაჩნი'' სწრაფად გადაიყვანეს [[მიკოლაივი|მიკოლაივში]], რათა ის ხელში არ ჩაეგდოთ რუსებს.<ref name="Interfax_scuttle">{{cite news|title=Hetman Sahaidachny frigate, being under repair, flooded not to get to enemy – Reznikov|publisher=Interfax Ukraine|url=https://en.interfax.com.ua/news/general/806837.html|access-date=4 March 2022}}</ref><ref name="Times_Scuttles_Flagship">{{cite news|last=Evans|first=Michael|date=4 March 2022|title=Ukraine scuttles its flagship frigate as Russians close in|newspaper=[[The Times]]|agency=[[The Times]]|url=https://www.thetimes.co.uk/article/ukraine-scuttles-its-flagship-frigate-as-the-russians-close-in-wtd07bbqp|access-date=4 March 2022|issn=0140-0460}}</ref><ref>{{cite news|last=Evans|first=Michael|title=Ukraine scuttles its flagship frigate as the Russians close in|work=[[The Times]]|url=https://www.thetimes.co.uk/article/ukraine-scuttles-its-flagship-frigate-as-the-russians-close-in-wtd07bbqp|access-date=4 March 2022|issn=0140-0460}}</ref> რუსულ სამხედრო-საჰაერო ძალებს ბრძოლაში უფრო პატარა როლი ითამაშეს, იდრე ანალიტიკოსები ელოდნენ. მათი აზრით რუსული ავიაცია სწრაფად გაანადგურებდა უკრაინულ ანტისაჰაერო თავდაცვებს და მოიპოვებდა საჰაერო უპირატესობას. პირველ ორ კვირაში ავიაციამ მინიმალური როლი ითამაშა და რუსული ანტისაჰაერო თავდაცვები, ავიციასთან ერთად ფუნქციონირებადი დარჩა, რუსეთმა ვერ მოიპოვა უპირატესობა. ''[[ეკონომისტი (ჟურნალი)|ეკონომისტმა]]'' რუსეთის ავიაციის წარუმატებლობა ახსნა უკრაინის საშუალო დისტანციაზე მოქმედი ანტისაჰაერო რაკეტებით, რუსეთის სიზუსტით მართვადი ბომბების ნაკლებობითა და სტინეგრების ეფექტურობით და პილოტების გამოუცდელობით ახსნა.<ref>{{cite news|date=3 March 2022|title=The curious case of Russia's missing air force|newspaper=The Economist|url=https://www.economist.com/interactive/2022/03/08/curious-case-russias-missing-air-force|url-access=subscription|access-date=9 March 2022}}</ref> [[File:Russian cruiser Moskva.jpg|thumb|რუსეთის შავი ზღვის ფლოტის ფლაგმანი სარაკეტო კრეისერი „[[მოსკვა (სარაკეტო კრეისერი)|მოსკვა]]“ ჩაძირა ორმა უკრაინულმა [[ნეპტუნი (ფრთოსანი რაკეტა)|ნეპტუნის ფრთოსანმა ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტამ]] 2022 წლის 14 აპრილს]] 14 მარტს რუსულმა RT-მ განაცხადა, რომ რუსებმა ვერდიასკში ხელში ჩაიგდეს ათობით უკრაინული გემი, მათ შორის სადესანტო გემი „იური ოლეფირენკო“.<ref>{{cite web|url=https://www.navyrecognition.com/index.php/focus-analysis/11502-analysis-russian-armed-forces-capture-dozen-ukrainian-ships-in-berdyansk.html |title=Analysis: Russian Armed Forces capture dozen Ukrainian ships in Berdyansk |date=14 March 2022 |access-date=18 March 2022 |website=Navy Recognition}}</ref> 24 მარტს უკრაინამ განაცხადა ბერდიანსკში რუსული გემის „ორსკის“ განადგურების შესახებ, თუმცა განადგურებული გემი „ორსკის“ და „სარატოვი“ აღმოჩნდა.<ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-says-it-has-destroyed-large-russian-landing-ship-2022-03-24/ |title=Ukraine says it has destroyed a large Russian landing ship |first1=Pavel |last1=Polityuk |first2=Timothy |last2=Heritage |editor-first=Andrew |editor-last=Heavens |work=[[Reuters]] |date=24 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref><ref name="Guardian220325" /><ref name="CNN-Berdyansk">{{cite news |url=https://www.cnn.com/2022/03/24/europe/ukraine-russian-warship-berdyansk-intl/index.html |title=Ukrainians claim to have destroyed large Russian warship in Berdyansk |first1=Tim |last1=Lister |first2=Celine |last2=Alkhaldi |first3=Olga |last3=Voitovych |first4=Gianluca |last4=Mezzofiore |publisher=CNN |date=24 March 2022 |access-date=24 March 2022}}</ref> 13 აპრილს რუსული [[მოსკვა (სარაკეტო კრეისერი)|სარაკეტო კრეისერი „მოსკვას“]], რუსეთის შავი ზღვის ფლოტის ფლაგმანს, უკრაინული წყაროებისა და აშშ-ის დაზვერვის ინფორაციით,<ref>{{Cite news|last=|first=|date=2022-04-16|title=Russia-Ukraine war latest: Ukraine PM to head to Washington; Russian warship sunk by Ukraine missile strike, say US officials – live|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/apr/16/russia-ukraine-war-latest-ukraine-pm-to-head-to-washington-russian-warship-sunk-by-ukraine-missile-strike-say-us-officials-live|access-date=2022-04-16|issn=0261-3077}}</ref> მოხვდა ორი უკრაინული [[ნეპტუნი (ფრთოსანი რაკეტა)|ნეპტუნის ფრთოსანი ხომალდსაწინააღმდეგო რაკეტა]] და ბორტზე გაჩნდა ხანძარი.<ref>{{cite web |title=Russia confirms severe damage to Black Sea Fleet Flagship Moskva, Crew Abandoned Ship |url=https://www.freepressjournal.in/world/russia-confirms-severe-damage-to-black-sea-fleet-flagship-moskva-crew-abandoned-ship |date=14 April 2022 |access-date=14 April 2022 |website=Free Press Journal }}</ref> [[პენტაგონი (აშშ)|პენტაგონის]] სპიკერმა, [[ჯონ კირბი|ჯონ კირბიმ]], განაცხადა, რომ სატელიტებით გადაღებულ ფოტოებში ჩანს ხომადზე შეიარაღების საცავის აფეთქება და განაცხადა, რომ რუსებს ხომალდი [[სევასტოპოლი|სევასტოპოლის]] პორტში მიჰყავდათ ბუქსირებით.<ref>{{cite web |last=Forgey |first=Quint |title=Pentagon confirms explosion aboard Russian warship |url=https://www.politico.com/news/2022/04/14/pentagon-explosion-russian-warship-00025243 |access-date=14 April 2022 |website=[[POLITICO]] |language=en}}</ref> იმავე დღეს რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ „მოსკვა“ ბუქსირით გადაყვანისას შტორმში ჩაიძირა.<ref>{{cite news |title=Russian warship Moskva has sunk - state media |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-61114843 |access-date=14 April 2022 |work=BBC News |date=14 April 2022}}</ref> 15 აპრილს რუსები რაკეტებით თავს დაეხსნენ [[ლუჩის დიზაინის ბიურო|ლუჩის დიზაინის ბიუროს]] [[კიევი|კიევში]], სადაც [[ნეპტუნი (ფრთოსანი რაკეტა)|ნეპტუნის]] ტიპის რაკეტებს ქმდინდნენ.<ref>April 15, 2022. "Ukraine says fighting rages in Mariupol, blasts rattle Kyiv". By Pavel Polityuk and Elizabeth Piper. Reuters. [https://www.reuters.com/world/europe/powerful-explosions-heard-kyiv-after-russian-warship-sinks-2022-04-15/]</ref> ===მსუბუქი ბირთვული იარაღი=== [[უილიამ ჯოზეფ ბარნსი|უილიამ ჯოზეფ ბარნსმა]], აშშ-ის [[ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო|ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს]] დირექტორმა, 14 აპრილს განაცხადა, რომ [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინმა]] შესაძლოა გამოიყენოს [[ტაქტიკური ბირთვული იარაღი]] [[უკრაინა|უკრაინის]] წინააღმდეგ.<ref> "C.I.A. Director Airs Concern That Putin Might Turn to Nuclear Weapons". The New York Times. By David E. Sanger and Julian E. Barnes. April 14, 2022. [https://www.nytimes.com/2022/04/14/us/politics/putin-nuclear-weapons.html]</ref> === სახალხო წინააღმდეგობა === უკრაინელი ხალხი რუსულ შეჭრა რამდენიმე გზით ეწინააღმდეგება, როგორებიცაა: მოხალისედ გაწევრიანება ადგილობრივ ტერიტორიული თავდაცვის ნაწილებში, მოლოტოვის კოქტეილების დამზადება, საჭმლის მომზადებამ ბარიერების აგება<ref name="wp-2022-02-28-ukraine-russia-kyiv-defense">{{cite news|last1=Raghavan|first1=Sudarsan|last2=O'Grady|first2=Siobhán|last3=Shefte|first3=Whitney|last4=Khudov|first4=Kostiantyn|date=28 February 2022|title=In a Kyiv under siege, neighbors dig trenches and raise barriers to brace for Russian assault|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/ukraine-russia-kyiv-defense/|access-date=10 March 2022}}</ref> და ლტოლვილების დამხმარება.<ref name="vox-2022-ukraine-resistance-volunteers">{{cite web|first=Jen|last=Kirby|access-date=10 March 2022|title=The other members of Ukraine's resistance|url=https://www.vox.com/22956752/ukraine-resistance-volunteers-russia-invasion|date=3 March 2022|website=[[Vox (media)|Vox]]}}</ref> შეჭრის შემდეგ ბევრი უკრაინელი მოხალისე შეუერთდა [[უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალები|ტერიტორიული თავდაცვის ძალებს]] და დანარჩენმა გადაწყვიტა რუსეთისთვის ხელის შეშლა უიარაღოდ, სამოქალაქო წინააღმდეგობით, სამოქლაქო პირებმა მოხსნეს საგზაო ნიშნები და შექმნეს ბარიერები გზებზე. გავრცელდა ვიდეოები, რომლებშიც ჩანს, რომ ოკუპირებულ დასახლებულ პუნქტებში ადგილობრივები ფიზიკურად და ვერბალურად უპირისპირდებიან რუს სამხედროებს, წინ უდგებიან სამხედრო ტექნიკასა და ტრანსპორტს.<ref name="yes!2">{{cite news|last=Hunter|first=Daniel|date=1 March 2022|title=How Ukrainian Civilians Are Resisting Military Force|work=YES! Magazine|url=https://www.yesmagazine.org/democracy/2022/03/01/ukraine-civilian-resistance|access-date=8 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Ukrainian Civilians Take On Russian Invaders With Words And Deeds|agency=Radio Free Europe/Radio Liberty|url=https://www.rferl.org/a/ukraine-civil-resistance-russian-aggression/31728966.html|access-date=8 March 2022}}</ref> ოკუპირებული [[ხერსონი|ხერსონიდან]] გავცელდა ვიდეო, სადაც მმოძრავ რუსულ ჯავშანტექნიკაზე დგას კაცი და უკრაინის ეროვნულ დროშას აფრიალებს.<ref>{{cite news|last1=Schwirtz|first1=Michael|last2=Santora|first2=Marc|last3=Hill|first3=Evan|last4=Cardia|first4=Alexander|date=5 March 2022|title=Ukrainian protesters take to the streets in occupied Kherson.|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2022/03/05/world/europe/kherson-protests-ukraine.html|access-date=8 March 2022}}</ref> რუსი სამხედროების პასუხი მერყეობს დაპიისპირებებსა და უკანდახევებს შორის.<ref name="yes!2" /> ზოგი რუსი სამხედრო პირპაირ ესრპდა ხალხთა ჯგუფებს, ან ჰაერში ესროდნენ გაფრთხილებისა და ხალხის დაშინების მიზნით.<ref>{{cite news|date=5 March 2022|title=Ukrainian authorities accuse Russians of opening fire on civilian protest|agency=CNN|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-05-22/h_c9644300c3986a3e19e31dcb6188abdf|access-date=8 March 2022}}</ref><ref name="yes!">{{cite news|last=Hunter|first=Daniel|date=1 March 2022|title=How Ukrainian Civilians Are Resisting Military Force|work=YES! Magazine|url=https://www.yesmagazine.org/democracy/2022/03/01/ukraine-civilian-resistance|access-date=8 March 2022}}</ref> 9 მარტს უკრაინის შეიარაღებულმა ძალებმა უკრაინელებს სთხოვა განეცხადათ რუსული ტექნიკის შემჩნევის შესახებ. გადაღებულ ფოტოებში ვხედავთ: Krasukha-4-ს, Infauna (RB-531B)-ს, a Tigr-M MKTK REI PP Leer-2 VPK-233114-ს, Diabazol-ს, R-378A(B)-ს, an RB-341V Leer-3-ს, R-934B-ს, და Borisoglebsk-2-ს.<ref>{{cite tweet|user=armedforcesukr|number=1501607499748855816|title='Шановні українці!...'|trans-title='Dear Ukrainians!...'|date=9 March 2022}}</ref> არსებობს უკრაინელი დემონსტრანტების მასობრივი დაკავებების შემთხვევები. ადგილობრივი მედიები ასევე ავრცელებენ ინფორმაციებს რუსული ძალების მიერ გაუჩინარებების, სიკვდილით დასჯების, მძევლებად აყვანის, სახალხო მკვლელობებისა და სექსუალური ძალადობების შესახებ, უკრაინული წინააღმდეგობის გასატეხად.<ref>{{cite web|title=Ordinary Ukrainians are resisting Vladimir Putin's occupying force in Kherson and elsewhere|url=https://www.economist.com/europe/ordinary-ukrainians-are-resisting-vladimir-putins-occupying-force-in-kherson-and-elsewhere/21808101|publisher=[[The Economist]]|date=9 March 2022|access-date=10 March 2022|url-access=subscription}}</ref> == სამხედრო მხარდაჭერა უკრაინას == [[File:Countries supplying military equipment to Ukraine during the 2022 Russian invasion.svg|thumb|upright=1.36|right| {{legend|#800000|რუსეთი}} {{legend|#ffff00|უკრაინა}} {{legend|#000080|ქვეყნები, რომლებმაც სამხედრო აღჭურვილობა მიაწოდეს უკრაინას}}]] [[ვიქტორ იანუკოვიჩი|ვიქტორ იანუკოვიჩის]] პრეზიდენტობისას უკრაინის არმიის მდგომარეობა სავალალო იყო. ცვილებისა და ქვეყნის სათავეშე პროდასავლური ძალების მოსვლის შემდეგ უკრაინის მომარაგება დაიწყეს დასავლელმა მოკავშირეებმა. უკრაინის არმია გაუმჯობესდა და გარკვეულ წარმატებებსაც მიაღწიეს [[დონბასის ომი|დონბასის ომში]]. უკრაინამ თურქული [[Bayraktar TB2]]-ების მიღება დაიწყო 2019 წლიდან,<ref>{{cite web |last=Axe |first=David |date=9 April 2021 |title=Ukraine Might Field A Drone Strike Force—And It Could Knock Out Russian Tanks |url=https://www.forbes.com/sites/davidaxe/2021/04/09/ukraine-might-field-a-drone-strike-force-and-it-could-knock-out-russian-tanks/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.forbes.com/sites/davidaxe/2021/04/09/ukraine-might-field-a-drone-strike-force-and-it-could-knock-out-russian-tanks/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=19 April 2021 |website=[[Forbes]]}}</ref> იგი გამოიყენეს 2021 წელს სეპარატისტების საარტილერიო პოზიციების წინააღმდეგ დონბასში.<ref>{{cite web|title=Ukrainian Military Deploys Turkish-made Bayraktar Drone in Donbas |url=https://www.defenseworld.net/news/30666/Ukrainian_Military_Deploys_Turkish_made_Bayraktar_Drone_in_Donbas#.YXlXmZ5ByUk |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.defenseworld.net/news/30666/Ukrainian_Military_Deploys_Turkish_made_Bayraktar_Drone_in_Donbas#.YXlXmZ5ByUk |archive-date=1 March 2022 |date=26 October 2021 |access-date=26 October 2021 |website=Defense World Net}}</ref> რუსეთის ძალების თავმოყრასთან ერთად [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წევრებმა გაზადრეს იარაღის მიწოდება.<ref>{{cite news |last1=Brennan |first1=Margaret |last2=Watson |first2=Eleanor |url=https://www.cbsnews.com/news/u-s-nato-ukraine-weapons-defense-russia/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cbsnews.com/news/u-s-nato-ukraine-weapons-defense-russia/ |archive-date=27 February 2022 |title=U.S. and NATO to surge lethal weaponry to Ukraine to help shore up defenses against Russia |publisher=[[CBS News]] |date=20 January 2022}}</ref> აშშ-ის პრეზიდენტ [[ჯო ბაიდენი|ჯო ბაიდენმა]] აგვისტოსა და დეკემბერში უკრაინას 260 მილიონი დოლარის ღირებულების სამხედრო დახმარება გაუგზავნა. ამ დახმარებაში შედიოდა [[FGM-148 Javelin]]s და სხვა ჯავშანსაწინააღმდეგო აირაღები, ცეცხლსასროლი იარაღები, სხვადასხვა კალიბრის ტყვიები და სხვა აღჭურბილობა.<ref>{{cite web |title=U.S. Security Assistance to Ukraine |url=https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF12040 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF12040 |archive-date=27 February 2022 |website=Congressional Research Service |access-date=26 February 2022 |date=9 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Mitchell |first1=Ellen |title=Pentagon mulling ways to get more lethal aid to Ukraine |url=https://www.msn.com/en-us/news/world/pentagon-mulling-ways-to-get-more-lethal-aid-to-ukraine/ar-AAUjH92|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.msn.com/en-us/news/world/pentagon-mulling-ways-to-get-more-lethal-aid-to-ukraine/ar-AAUjH92|archive-date=27 February 2022 |website=[[The Hill (newspaper)|The Hill]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Gould |first1=Joe |last2=Altman |first2=Howard |title=Pentagon reveals info on $200M military aid to Ukraine, including more Javelins |url=https://www.defensenews.com/congress/2022/01/25/200m-in-javelins-other-anti-armor-systems-grenade-launchers-and-more-to-ukraine-dod/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.defensenews.com/congress/2022/01/25/200m-in-javelins-other-anti-armor-systems-grenade-launchers-and-more-to-ukraine-dod/ |archive-date=27 February 2022 |website=Defense News |access-date=26 February 2022 |date=25 January 2022}}</ref> შეჭრის შემდეგ უკრაინაში იარაღი გააგზავნეს [[ბელგია|ბელგიამ]],<ref name=clapsonbe>{{cite news |last=Clapson |first=Colin |date=26 February 2022 |title=Belgium sends weapons to Ukraine |url=https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/26/belgium-sends-weapons-to-ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/26/belgium-sends-weapons-to-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |website=[[VRT (broadcaster)]] |location=Brussels |access-date=26 February 2022}}</ref> [[ჩეხეთი|ჩეხეთმა]],<ref name=cznlweapons>{{cite news |author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |date=26 February 2022 |title=Czech Republic, Netherlands To Ship More Military Aid To Ukraine |url=https://www.rferl.org/a/czech-netherlands-military-aid-ukraine/31724987.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rferl.org/a/czech-netherlands-military-aid-ukraine/31724987.html |archive-date=27 February 2022 |website=[[Eesti Rahvusringhääling]] |location=Washington |access-date=26 February 2022}}</ref> [[ესტონეთი|ესტონეთმა]],<ref name=errweapons>{{cite news |author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |date=25 February 2022 |title=Estonia sending additional weapons, aid to Ukraine |url=https://news.err.ee/1608512402/estonia-sending-additional-weapons-aid-to-ukraine |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://news.err.ee/1608512402/estonia-sending-additional-weapons-aid-to-ukraine |archive-date=27 February 2022 |website=[[Eesti Rahvusringhääling]] |location=Tallinn |access-date=26 February 2022}}</ref> [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]], [[საბერძნეთი|საბერძნეთმა]],<ref name="GreekMilitaryAid">{{cite web|url=https://www.ekathimerini.com/news/1178530/greece-to-send-defensive-military-equipment-to-ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ekathimerini.com/news/1178530/greece-to-send-defensive-military-equipment-to-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |title=Greece to send defensive military equipment to Ukraine |website=[[Kathimerini]] |date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებმა]], [[პორტუგალია|პორტუგალიამ]]<ref name=":01">{{cite web |title=Portugal vai enviar armas para a Ucrânia |trans-title=Portugal will send weapons to Ukraine |url=https://www.publico.pt/2022/02/27/mundo/noticia/portugal-vai-enviar-armas-ucrania-1996989 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.publico.pt/2022/02/27/mundo/noticia/portugal-vai-enviar-armas-ucrania-1996989 |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=[[Público (Portugal)|Público]] |language=pt}}</ref> და [[გაერთიანებული სამეფო|დიდმა ბრიტანეთმა]].<ref name="Reuters_jensNatoSupport2502">{{cite news |title=NATO allies to provide more weapons to Ukraine, Stoltenberg says|url=https://www.reuters.com/world/europe/nato-allies-provide-more-weapons-ukraine-stoltenberg-says-2022-02-25/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.reuters.com/world/europe/nato-allies-provide-more-weapons-ukraine-stoltenberg-says-2022-02-25/ |archive-date=26 February 2022 |access-date=25 February 2022 |publisher=[[Reuters]]}}</ref> 24 თებერვალს პოლონეთის მიერ გაგზავნილ დახმარებაში შედიოდა 100 ნაღმტყორცნი, სხვადასხვა ტყვია-წამალი და 40 000-ზე მეტი მუზარადი.<ref>{{cite web |title=Polska broń dla Ukrainy. Pierwsze transporty dotarły, kolejne w drodze |trans-title=Polish weapons for Ukraine. The first shipments have arrived, others are on their way |url=https://www.rp.pl/biznes/art35754421-polska-bron-dla-ukrainy-pierwsze-transporty-dotarly-kolejne-w-drodze |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rp.pl/biznes/art35754421-polska-bron-dla-ukrainy-pierwsze-transporty-dotarly-kolejne-w-drodze |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[Rzeczpospolita (newspaper)|Rzeczpospolita]] |language=pl}}</ref><ref>{{cite web |last=Imielski |first=Roman |date=25 February 2022 |title=Ukraińcy ujawnili, jaką broń przekazała im w piątek Polska |trans-title=The Ukrainians revealed what weapons Poland gave them on Friday |language=pl |url=https://wyborcza.pl/7,75398,28158274,ukraincy-ujawnili-jaka-bron-przekazala-im-dzis-polska.html?disableRedirects=true |access-date=26 February 2022 |website=wyborcza.pl}}</ref> NATO-ს წევრების უმეტესობამ გააგზავნა იარაღი, თუმცა NATO-მ, როგორც ორგანიზაიამ არა.<ref name="Al-Jazeera-2022-02-28">{{cite news|title=NATO to deploy thousands of commandos to nations near Ukraine |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/25/nato-allies-to-provide-more-weapons-to-ukraine-stoltenberg-says |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/25/nato-allies-to-provide-more-weapons-to-ukraine-stoltenberg-says |archive-date=27 February 2022 |publisher=[[Al Jazeera]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> 2022 წლის იანვარში გერმანიამ ესტონეთს აუკრძალა გერმანული იარაღის უკრაინაში გაგზავნა.<ref>{{cite web |url=https://www.baltictimes.com/germany_blocks_estonia_from_transferring_weapons_to_ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.baltictimes.com/germany_blocks_estonia_from_transferring_weapons_to_ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |title=Germany blocks Estonia from transferring weapons to Ukraine |author=<!--Not stated--> |date=23 January 2022 |website=[[The Baltic Times]] |access-date=27 February 2022 }}</ref> გერმანიამ გააგზავნა 5 000 მუზარადი და საველე საავადმყოფო, რაზეც კიევის მერმა, ვიტალი კლიჩკომ, განაცხადა: „შემდეგს რას გამოგზავნით? ბალიშებს?“<ref name="Telegraph 20220226">{{cite news |first=Justin |last=Huggler |title=What will they send next? Pillows? |work=[[The Daily Telegraph]] |date=26 February 2022 |url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/01/26/will-send-next-pillows-kyiv-mayor-vitali-klitschko-hits-back/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/01/26/will-send-next-pillows-kyiv-mayor-vitali-klitschko-hits-back/ |archive-date=27 February 2022}}}</ref> 26 თებერვალს გერმანიამ შეცვალა პოლიტიკა და ნიდერლანდებს ნება დართო გაეგზავნა 400 რაკეტიანი ყუმბარა,<ref>{{cite news |title=In policy shift, Berlin approves export of RPGs from Netherlands to Ukraine |url=https://www.reuters.com/world/europe/policy-shift-berlin-approve-export-rpgs-kyiv-by-third-country-2022-02-26/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/europe/policy-shift-berlin-approve-export-rpgs-kyiv-by-third-country-2022-02-26/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=26 February 2022}}</ref> 500 სტინგერის რაკეტა და 1000 ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი.<ref>{{cite news |title=Russia-Ukraine latest news: gunfights continue in Kyiv as capital goes under curfew – live |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/26/russia-ukraine-latest-news-fighting-kyiv-zelenskiy-assault-putin-capital |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/26/russia-ukraine-latest-news-fighting-kyiv-zelenskiy-assault-putin-capital |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |work=[[The Guardian]] |date=26 February 2022}}</ref> 27 თებერვალს [[ევროკავშირი]] კოლექტიურად გათანხმდა უკრაინისათვის იარაღის შეძენას. [[იოზეფ ბორელი|იოზეფ ბორელმა]] განაცხადა, რომ უკრაინისთვის იყიდდნენ 450 მილიონი ევროს (502 მილიონი აშშ დოლარი) ღირებულების ლეტალურ აღჭურვილობას და 50 მილიონი ევროს (56 მილიონი აშშ დოლარი) არალეტალურ აღჭურვილობას. ასევე ბორელმა თქვა, რომ ევროკავშირის თავდაცვის მინისტრები გადაწყვეტდნენ დეტალებს და [[პოლონეთი]] იქნებოდა დისტრიბუციის საწყისი წერტილი.<ref>{{cite web |title=EU shuts airspace to Russian airlines, will buy Ukraine arms |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-europe-olaf-scholz-nato-91c93ef0dc7e759d202c0eee9c070ea5 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-europe-olaf-scholz-nato-91c93ef0dc7e759d202c0eee9c070ea5 |archive-date=1 March 2022 |website=[[AP News]] |publisher=[[Associated Press]] |access-date=28 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |date=27 February 2022 |title=Ukraine war: EU to buy and deliver weapons to Kyiv, says Ursula von der Leyen |website=[[Euronews]] |url=https://www.euronews.com/2022/02/27/eu-to-buy-and-deliver-weapons-to-ukraine-the-first-time-the-bloc-has-financed-military-sup |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=EU tightens Russian sanctions and buys weapons for Ukraine |url=https://www.reuters.com/world/europe/eu-close-airspace-russia-curb-media-target-belarus-2022-02-27/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/eu-close-airspace-russia-curb-media-target-belarus-2022-02-27/ |archive-date=1 March 2022 |publisher=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> ბორელმა კიდევ თქვა, რომ ისინი უკრაინას მიაწვდიდნენ იმ თვითმფრინავებს, რომლებისთვისაც გაწვრთნილი პილოტები უკვე ჰყავდა უკრაინას. ეს თვითმფრინავები ([[მიგ-29]]-ები და [[სუ-25]]-ები) მხოლოდ პოლონეთს, [[ბულგარეთი|ბულგარეთს]] და [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთს]] ჰყავდათ.<ref>{{cite web |last1=Weber |first1=Peter |title=EU nations intend to supply Ukraine with fighter jets, foreign policy chief says |url=https://news.yahoo.com/eu-nations-intend-supply-ukraine-053017275.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://news.yahoo.com/eu-nations-intend-supply-ukraine-053017275.html |archive-date=1 March 2022 |website=[[The Week]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> 1 მარტს ამ ქვეყნებმა თვითმფრინავების გადახემაზე უარი განაცხადეს.<ref>{{cite web |last1=Brennan |first1=David |title=EU's Ukraine Fighter Jet Promise Falling Apart as Russia Advances |url=https://www.newsweek.com/eu-ukraine-fighter-jet-promise-falling-apart-russia-advances-slovakia-poland-bulgaria-1683588 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.newsweek.com/eu-ukraine-fighter-jet-promise-falling-apart-russia-advances-slovakia-poland-bulgaria-1683588 |archive-date=1 March 2022 |publisher=[[Newsweek]] |access-date=1 March 2022}}</ref> 26 მარტს აშშ-ს სახელმწიფო მდივანმა, [[ანტონი ბლინკენი|ანტონი ბლინკენმა]] 350 მილიონი აშშ დოლარის ლეტალური დახმარება, ჯავშანსაწინააღმდეგო იარაღის, ჰაერსაწინააღმდეგო იარაღის, სხვადასხვა კალიბრის იარაღისა და ამუნიცის, ბრონიჟილეტისა და სხვა აღჭურვილობის ჩათვლით.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |date=26 February 2022 |title=Blinken authorizes $350 million more in US military assistance to Ukraine |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_a84870443012615e6811285f23d9c6fb |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_a84870443012615e6811285f23d9c6fb |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |date=26 February 2022 |title=$350 million in US military assistance will include "anti-armor and anti-aircraft systems," official says |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_92d1e845587a41545188ed1394c640ff |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_92d1e845587a41545188ed1394c640ff |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{cite web |first1=Nathan |last1=Hodge |first2=Vasco |last2=Cotovio |first3=Oren |last3=Lieberman |url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b669a7b9f3668b9579d3cb72c52647ac |archive-date=27 February 2022 |date=26 February 2022 |title=Pentagon denies Russia's claim that it's "highly likely" US used surveillance drones to help Ukrainian navy |website=[[CNN]]}}</ref> 27 თებერვალს [[პორტუგალია|პორტუგალიამ]] დაანონსა, რომ უკრაინაში გააგზავნიდნენ [[H&K G3]] ავტომატურ ცეცხლსასროლ იარაღსა და სხვა სამხედრო აღჭურვილობას.<ref name=":01"/> [[შვედეთი|შვედეთმა]] და [[დანია|დანიამ]] გააგზავნეს 5 000 და 2 700 ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი.<ref>{{cite news|url=https://www.svt.se/nyheter/utrikes/uppgift-sverige-kommer-bista-ukraina-med-forsvarsmateriel |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.svt.se/nyheter/utrikes/uppgift-sverige-kommer-bista-ukraina-med-forsvarsmateriel |archive-date=1 March 2022 |title=Sverige ger 5 000 pansarskott till Ukrainas militär |language=sv |trans-title=Sweden gives 5,000 armored shots to the Ukrainian military |publisher=[[Sveriges Television|SVT]]}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/sweden-send-military-aid-ukraine-pm-andersson-2022-02-27/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/sweden-send-military-aid-ukraine-pm-andersson-2022-02-27/ |archive-date=1 March 2022 |title=Sweden to send military aid to Ukraine – PM Andersson |publisher=[[Reuters]]}}</ref> დანიამ ასევე გააგზავნა 300 გაფუჭებული სტინგერის ნაწილები, რომლებსაც [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]] შეაკეთებდა.<ref name="denmark-stinger">{{cite news |last=Hansen |first=Louise Bolvig |date=27 February 2020 |title=Danmark sender panserværnsvåben til Ukraine – alle spilleregler er ændret, siger Mette Frederiksen |language=da |trans-title=Denmark sends anti-tank weapon to Ukraine – the game has changed, says Mette Frederiksen |website=[[TV 2 (Denmark)|TV 2]] |url=https://nyheder.tv2.dk/samfund/2022-02-27-danmark-sender-panservaernsvaaben-til-ukraine-alle-spilleregler-er-aendret-siger |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://nyheder.tv2.dk/samfund/2022-02-27-danmark-sender-panservaernsvaaben-til-ukraine-alle-spilleregler-er-aendret-siger |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> [[ნორვეგია|ნორვეგიის]] მთავრობამ თავდაპირველად განაცხადა, რომ არ გააგზავნიდნენ იარაღს, მაგრამ გააგზავნიდნენ დამცავ აღჭურვილობასა და მუზარადებს,<ref>{{cite web|url=https://www.nrk.no/norge/store-holder-pressekonferanse-om-situasjonen-i-ukraina-1.15872013 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.nrk.no/norge/store-holder-pressekonferanse-om-situasjonen-i-ukraina-1.15872013 |archive-date=27 February 2022 |title=Støre holder pressekonferanse om situasjonen i Ukraina |trans-title=Støre holds a press conference on the situation in Ukraine |language=no |first=Martin H. W. |last=Zondag |date=27 February 2022 |website=[[NRK]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vg.no/i/7dg0mW |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.vg.no/i/7dg0mW |archive-date=27 February 2022 |title=Norge trekker oljefondet ut av Russland |language=no |trans-title=Norway withdraws oil fund from Russia |website=www.vg.no}}</ref><ref name="dagbladet02-27">{{cite web|url=https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-date=27 February 2022 |title=Norge sender militært utstyr |language=no |trans-title=Norway sends military equipment |first1=Kaja |last1=Storrøsten |first2=Madeleine |last2=Hatlo |date=27 February 2022 |website=dagbladet.no |publisher=[[Dagbladet]]}}</ref> 28 თებერვალს ნორვეგიამ განაცხადა 2 000-მდე [[M72 LAW]] ტანკსაწინააღდმეგო იარაღის გაგზავნის შესახებ.<ref>{{cite news |author= |date=28 February 2022 |title=Norway to send weapons to Ukraine, in change of policy |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/markets/europe/norway-send-weapons-ukraine-change-policy-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/markets/europe/norway-send-weapons-ukraine-change-policy-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Jarstad |first=Lena |date=28 February 2022 |title=Norge sender våpen til Ukraina |trans-title=Norway sends weapons to Ukraine |url=https://www.nrk.no/norge/norge-sender-vapen-til-ukraina-1.15872918 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.nrk.no/norge/norge-sender-vapen-til-ukraina-1.15872918 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[NRK]] |language=nb-NO}}</ref><ref>{{cite web |date=28 February 2022 |title=Norge sender våpen til Ukraina |trans-title=Norway sends weapons to Ukraine |url=https://www.vg.no/i/RrBrJ2 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.vg.no/i/RrBrJ2 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=Vg.no |language=nb}}</ref> მსგავსი პოლიტიკით [[ფინეთი|ფინეთმა]] გააგზავნა 2 500 იარაღი, 150 000 ტყვია, 1 500 ტანკსაწინააღმდეგო აიარაღი და 70 000 საბრძოლო საჭმლის რაციონის შეკვრა, ბრომიჟილეტთან და სამედიცინო აღჭურვილობასთან ერთად..<ref>{{cite news|title=Finland will send lethal weapons into Ukraine, bucking trend of nonintervention |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/russia-ukraine-war-putin-news/#link-3OC2ZCUSOJGCDGAKC4BGXYYY2Y |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/russia-ukraine-war-putin-news/#link-3OC2ZCUSOJGCDGAKC4BGXYYY2Y |archive-date=1 March 2022 |work=[[The Washington Post]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> ===უცხოელი მოხალისეები=== {{see also|ქართული ლეგიონი (უკრაინა)}} უკრაინელები აქტიურად ეძებდნენ მოხალისეებს სხვა ქვეყნებიდან. 1 მარტს უკრაინამ დროებით მოხსნა ვიზის ვალდებულება უცხოელი მოხალისეებისათვის. ზელენსკიმ შექმნა უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალების საერთაშორისო ლეგიონი.<ref>{{cite news|last1=Timsit|first1=Annabelle|last2=Taylor|first2=Adam|last3=Cheng|first3=Amy|date=1 March 2022|title=Ukraine is asking foreigners to help fight Russia. Some are heeding the call, despite enormous risks.|newspaper=[[Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/01/ukraine-visa-volunteer-fighters-russia/|access-date=12 March 2022}}</ref> [[დმიტრო კულება|დმიტრო კულებამ]] 6 მარტს განაცხადა, რომ უკრაინაში 52 ქვეყნიდან 20 000 მოხალისე ჩავიდა უკრაინაში<ref name=":61">{{cite magazine|last=Abend|first=Lisa|date=7 March 2022|title=Meet the Foreign Fighters Risking Their Lives in Ukraine|url=https://time.com/6155670/foreign-fighters-ukraine-europe/|access-date=9 March 2022|magazine=[[Time (magazine)|Time]]}}</ref> და მათი უმეტესობა გაწევრიანდა უკრაინის ტერიტორიული თავდაცვის ძალების საერთაშორისო ლეგიონს.<ref name=":6" /> 3 მარტს რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ ტყვედ ჩავარდნილ მოხალისეებს არ მისცემდნენ [[ჟენევის კონვენციები|ჟენევის კონვენვციით]] გათვალისიწნებულ უფლებებსა და ომის პატიმრის სტატუსს, მათ კრიმინალებად გაასამართლებდნენ.<ref>{{cite web|last=Lemon|first=Jason|url=https://www.newsweek.com/russia-vows-prosecution-foreign-fighters-after-16k-join-ukraine-1684671|title=Russia Vows Prosecution of Foreign Fighters After 16K Join Ukraine|publisher=[[Newsweek]]|date=3 March 2022|access-date=4 March 2022}}</ref> 11 მარტს მოსკოვმა განაცხადა 16 000 ახლო აღმოსავლელის რუსეთის მხარეს ომში ჩაბმის შესახებ.<ref>{{cite web|title=Ukraine war: Putin seeks foreign volunteers to fight in Ukraine|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60705486|work=[[BBC News]]|date=11 March 2022|access-date=13 March 2022}}</ref> ასევე გავრცელდა უკრაინის წინააღმდეგ საბრძოლველად განწყობილი [[ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა|ცენტრალურ აფრიკელი]] მებრძოლების ვიდეო.<ref>{{cite web|last=Ball|first=Tom|title=African fighters prepare to join Russian troops|url=https://www.thetimes.co.uk/article/african-fighters-prepare-to-join-russian-troops-in-ukraine-jmhqlxrtv|website=[[The Times]]|date=11 March 2022|access-date=14 March 2022}}</ref> == შედეგები == === ეკონომიკური შედეგები === [[File:Boris Johnson's visit to Ukraine in occasion of the possible Russian invasion (20).jpg|thumb|[[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკისა]] და [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონის]] შეხვედრა 2022 წლის 1 თებერვალს]] შეჭრამ გამოიწვია სწრაფი სანქციები საერთაშორისო ძალებისგან. რუსული საფონდო ბირჟა დაეცა 39%-ით, [[RTS Index]]-ის მიხედვით,<ref>{{cite web |author-last1=Thompson |author-first1=Mark |title=Russian stocks crash 33% and ruble plunges to record low |url=https://edition.cnn.com/2022/02/24/investing/ruble-russian-stocks-crash/index.html |website=[[CNN]] |publisher=[[CNN]] |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224230229/https://edition.cnn.com/2022/02/24/investing/ruble-russian-stocks-crash/index.html |url-status=live }}</ref> მოსკოვის ბირჟის ორსაათიანი შეჩერების მიუხედავად.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Moscow Exchange has suspended trading on all of its markets until further notice |url=https://www.moex.com/n41370 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092135/https://www.moex.com/n41370 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |work=[[Moscow Exchange]]}}</ref><ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Moscow Exchange suspends trading on all markets |newspaper=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/business/moscow-exchange-suspends-trading-all-markets-2022-02-24/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224060330/https://www.reuters.com/business/moscow-exchange-suspends-trading-all-markets-2022-02-24/ |archive-date=24 February 2022 |author-first1=Anastasia |author-last1=Teterevleva |author-first2=Maxim |author-last2=Rodionov}}</ref><ref>{{cite web|date=24 February 2022|title=Moscow Exchange resumes trading on its markets at 10:00am|url=https://www.moex.com/n41373|url-status=live|access-date=24 February 2022|work=[[Moscow Exchange]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220224092209/https://www.moex.com/n41373|archivedate=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Russian stocks nosedive 20% as trading resumes on Moscow Exchange |newspaper=[[The Economic Times]] |url=https://economictimes.indiatimes.com/markets/stocks/news/russian-stocks-nosedive-20-as-trading-resumes-on-moscow-exchange/articleshow/89794446.cms |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073740/https://economictimes.indiatimes.com/markets/stocks/news/russian-stocks-nosedive-20-as-trading-resumes-on-moscow-exchange/articleshow/89794446.cms |archive-date=24 February 2022 |author-last=Mudgill |author-first=Amit}}</ref> სანქტ-პეტერბურგის საფონდო ბირჟაც შეჩერდა.<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Moscow, Saint Petersburg Exchanges Say Trading Suspended |work=[[Agence France-Presse]] |publisher=[[Barron's (newspaper)|Barron's]] |url=https://www.barrons.com/news/moscow-stock-exchange-says-trading-suspended-01645679707?refsec=afp-news |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220224073804/https://www.barrons.com/news/moscow-stock-exchange-says-trading-suspended-01645679707?refsec=afp-news}}</ref> [[რუსული რუბლი|რუბლი]] [[ამერიკული დოლარი|აშშ დოლართან]] მიმართებით რეკორდულად გაუფასურდა 24 თებერვალს. [[რუსეთის ცენტრალური ბანკი|რუსეთის ცენტრალურმა ბანკმა]] დაანონსა [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსიის]] შემდეგ პირველი ინტერვენცია ბაზრის დასაბალანსებლად. ანალიტიკოსები ელოდნენ რუბლის სწრაფ გაუფასურებას და ცენტრალური ბანკის ქმედებებს.<ref>{{cite web|author-last1=Fabrichnaya |author-first1=Elena |date=24 February 2022 |title=Russian cenbank to start FX intervention as rouble skids to record low |url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-cenbank-says-will-start-fx-interventions-rouble-tanks-2022-02-24/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224133154/https://www.reuters.com/world/europe/russian-cenbank-says-will-start-fx-interventions-rouble-tanks-2022-02-24/ |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Reuters]] |author-last2=Ostroukh |author-first2=Andrey}}</ref> [[უკრაინის ეროვნული ბანკი|უკრაინის ეროვნულმა ბანკმა]] შეაჩერა ვალუტების გაცვლა ცენტრალურმა ბანკმა ერთ დღეში მხოლოდ 100 000 გრივნიას გმაოტანა გახადა დასაშვები უცხოურ ვალუტებში. PFTS საფონდო ბირჟამ განაცხადა, რომ 24 თებერვალს ვაჭრობას წყვეტდა.<ref>{{cite web|author-last1=Ostroff |author-first1=Caitlin |date=24 February 2022 |title=Ukraine Central Bank Halts Currency Market, Limits Cash Withdrawals |url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/0FHSuPNxXCqIn8zfYptK |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224133156/https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/0FHSuPNxXCqIn8zfYptK |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Wall Street Journal]]}}</ref> შეჭრის შედეგად ერთი კასრი [[ნედლი ნავთობი]] 100 დოლარს 2014 წლის შემდეგ პირველად აცდა.<ref>{{cite web|author-last=Lockett |author-first=Hudson |date=24 February 2022 |title=Oil rises above $100 a barrel for the first time since 2014 |url=https://www.ft.com/content/d67df525-94b2-4462-903f-0dae153d63b0 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092137/https://www.ft.com/content/d67df525-94b2-4462-903f-0dae153d63b0 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |publisher=[[The Financial Times]] }}</ref> ხორბლის ფანი 2008 წლის შემდეგ უმაღლესზე ავიდა, რადგან მსოფლო ხორბლის 30% უკრაინიდან და რუსეთიდან მარაგდება.<ref>{{cite web |author-last1=Swanson |author-first1=Anna |title=Invasion threatens global wheat supply |url=https://www.nytimes.com/2022/02/24/business/ukraine-russia-wheat-prices.html |website=[[The New York Times]] |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224194252/https://www.nytimes.com/2022/02/24/business/ukraine-russia-wheat-prices.html |url-status=live }}</ref> გაზრდილი ფასები უკვე ტვირთად დააწვა [[ეგვიპტე|ეგვიპტეს]] და სოციალური უკმაყოფილების მიზეზი გახდა.<ref>{{cite news |title=How tensions in Ukraine could rile Egypt |url=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/02/03/how-tensions-in-ukraine-could-rile-egypt |newspaper=[[The Economist]] |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224074626/https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/02/03/how-tensions-in-ukraine-could-rile-egypt |url-status=live }}</ref> მსოფლიო ხორბლის ფასები წინა წელთან შედარებით უკვე 37%-ით იყო გაზრდილი. [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკასა]] და [[ახლო აღმოსავლეთი|ახლო აღმოსავლეთში]] ბოლო 20 წლის განმავლობაში უმძიმესი [[გვალვა|გვალვის]] შედეგად.<ref>{{cite web |author-last1=Yee |author-first1=Vivian |title=In North Africa, the Ukraine war strains economies already hurt by the pandemic. |url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/25/world/russia-ukraine-war/in-north-africa-the-ukraine-war-strains-economies-already-hurt-by-the-pandemic |website=[[The New York Times]] |access-date=25 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> [[გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრი|ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრმა]] [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონმა]] დაანონსა ყველა მსხვილი რუსული ბანკის აქტივების გაყინვა და ბრიტანეთის ფინანსური სისტემიდან გარიცხვა, ასევე შეაჩერა რუსული ექსპორტის ლიცენზიები.<ref name="auto1" /> ბრიტანეთმა საკუთარ საჰაერო სივრცეში ფრენა აუკრძალა რუსულ სახელმწიფო ავიაკომფანია [[Aeroflot]]-სა და რუსულ კერძო თვითმფრინავებს.<ref name="auto1" /> [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირა ქვეყნების]] საგარეო საქმეთა მინისტრებმა რუსეთის [[SWIFT]]-იდან (მსოფლიო ბანკების ფინანსური გადარიცხვების პლათფორმა) გათიშვა მოითხოვეს. თუმცა, ევროკავშირის სხვა ქვეყნები ყოყმანობდნენ.<ref>{{cite news |title=The hidden costs of cutting Russia off from SWIFT |url=https://www.economist.com/finance-and-economics/2021/12/18/the-hidden-costs-of-cutting-russia-off-from-swift |newspaper=[[The Economist]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224074616/https://www.economist.com/finance-and-economics/2021/12/18/the-hidden-costs-of-cutting-russia-off-from-swift |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=EU unlikely to cut Russia off SWIFT for now, sources say |url=https://www.msn.com/en-gb/news/world/eu-unlikely-to-cut-russia-off-swift-for-now-sources-say/ar-AAUf89H |website=[[Reuters]] |access-date=24 February 2022 |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174222/https://www.msn.com/en-gb/news/world/eu-unlikely-to-cut-russia-off-swift-for-now-sources-say/ar-AAUf89H |url-status=live }}</ref> [[ჩეხეთის პრეზიდენტი|ჩეხეთის პრეზოდენტი]] [[მილოშ ზემანი|მილოშ ზერმანი]]<ref>{{cite web|title=Czech president: Russia should be cut off from SWIFT|url=https://finance.yahoo.com/news/czech-president-russia-cut-off-102059014.html|website=[[Reuters]]|access-date=24 February 2022|date=24 February 2022|archive-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224124430/https://finance.yahoo.com/news/czech-president-russia-cut-off-102059014.html|url-status=live}}</ref> და ბორის ჯონსონი დაეთანხმნენ რუსეთის SWIFT-იდან გათიშვას.<ref>{{cite web |title=UK politics live: Boris Johnson making statement on sanctions; PM 'trying to persuade G7 to remove Russia from Swift payments system' |url=https://www.msn.com/en-gb/news/world/uk-politics-live-boris-johnson-e2-80-98trying-to-persuade-g7-to-remove-russia-from-swift-payments-system-e2-80-99/ar-AAUeLPE |website=[[The Guardian]] |access-date=24 February 2022 |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224174211/https://www.msn.com/en-gb/news/world/uk-politics-live-boris-johnson-e2-80-98trying-to-persuade-g7-to-remove-russia-from-swift-payments-system-e2-80-99/ar-AAUeLPE |url-status=live }}</ref> რუსული ბუნებრივი აირისა და ნავთობის გამო [[გერმანია]] ეწინააღმდოგებოდა ამ სვლას.<ref>{{cite news|author-last=Pop |author-first=Valentina |date=25 February 2022 |title=EU leaders agree more Russia sanctions, but save some for later |work=[[Financial Times]] |url=https://www.ft.com/content/8b99b33b-92b0-42f4-ac02-ecbc9fae4c4c |access-date=25 February 2022 }}</ref> საერთაშორისო დაფინანსების ფონდის დირექტორმა, კრისტინა გეორგიევამ, გაფრთხილება გასცა კონფლიქტის დიდი ეკონომიკური შედეგის შესახებ და განაცხადა 2.2 მილიარდი აშშ დოლარის უკრაინისათვის იჯარის სახლით გადაცემაზე. მსოფლიო ბანკების ჯგუფის პრეზიდენტმა განაცხადა კონფლიქტის დიდი ეკონომიკური და სოციალური შედეგების შესახებ უკრაინისა და რეგიონისთვის..<ref>{{cite web |url=https://www.barrons.com/news/imf-chief-warns-of-significant-economic-risk-from-ukraine-conflict-01645718108?tesla=y |title=IMF, World Bank Chiefs Warn Of Global Impacts From Ukraine War |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224201323/https://dowjones-d.openx.net/w/1.0/arj?ju=https%3A%2F%2Fwww.barrons.com%2Farticles%2Frussia-ukraine-tensions-commodity-markets-51645219778&ch=UTF-8&res=1600x1000x24&ifr=false&tz=0&tws=2560x32290&be=1&bc=hb_pb_3.0.3&dddid=fc2cb432-6939-43f2-a30d-bd3a06de1af7&nocache=1645733602998&gdpr=0&aus=300x250&divids=AD_RAIL_2&aucs=%252F2%252Fbarrons.com%252FCommodities%2523AD_RAIL_2&auid=540797992 |url-status=live }}</ref> ==== სანქციები ==== [[File:President Biden on 2022 Russia invasion.webm|thumb|პრეზიდენტი [[ჯო ბაიდენი|ბაიდენის]] გამოსვლა 24 თებერვალს<br><small>(ხელმისაწვდომია ინგლისური სუბტიტრები)</small>]] დასავლეთის ქვეყნებმა და სხვებმა დაიწყეს ლიმიტირრებული სანქციების დაყენება რუსეთზე, როდესაც მან ლუჰანსკისა და დონეცკის დამოუკიდებლობა აღიარა. შეჭრის დაწყებისთანავე გაიზარდა ქვეყნების რაოდენობა, რომლებიც რუსეთ უწესებდნენ სანქციებს. სანქციების მიზანი რუსეთის ეკონომიკის ჩამოშლა იყო. სანქიციები მრავლისმომცველი იყო, ისინი უმიზნებდნენ ინდივიდებს, ბანკებს, ბიზნესებს, ვალუტების გაცვლას, საბანკო გადარიცხვებს, იმპორტებსა და ექსპორტებს.<ref>{{cite web|last1=Melander|first1=Ingrid|last2=Gabriela|first2=Baczynska|date=24 February 2022|title=EU targets Russian economy after 'deluded autocrat' Putin invades Ukraine|url=https://www.reuters.com/world/europe/eu-launch-new-sanctions-against-russia-over-barbaric-attack-ukraine-2022-02-24/|access-date=26 February 2022|website=[[Reuters]]|archive-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226002323/https://www.reuters.com/world/europe/eu-launch-new-sanctions-against-russia-over-barbaric-attack-ukraine-2022-02-24/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=Western Countries Agree To Add Putin, Lavrov To Sanctions List|url=https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-putin-lavrov/31723682.html|access-date=26 February 2022|archive-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220226005425/https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-putin-lavrov/31723682.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|date=25 February 2022|title=China State Banks Restrict Financing for Russian Commodities|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-02-25/chinese-state-banks-restrict-financing-for-russian-commodities|access-date=26 February 2022|website=[[Bloomberg News]]|archive-date=25 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225234148/https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-02-25/chinese-state-banks-restrict-financing-for-russian-commodities|url-status=live}}</ref> [[BBC News]]-მა განაცხადა, რომ მიღებული ზომები ნომალურისაგან შორს და „ეკონომიკური ომის ფორმა“ იყო. სანქციების მიზანი რუსეთის ღრმა რეცესიაში ჩაშვება იყო, ბანკების ჩამოშლასა და [[ჰიპერინფლაცია|ჰიპერინფლაციასთან]] ერთად. ასევე BBC-მ განაცხადა, რომ მსგავსი ტიპის ეკონომიკური ზომები არასდროს ყოფილა მიღებული.<ref>{{cite web|last1=Islam|first1=Faisal|title=Why the world is waging economic war on Russia|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-60550610|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/business-60550610|archive-date=1 March 2022|publisher=[[BBC News]]|access-date=28 February 2022|date=27 February 2022}}</ref> [[ფაილი:Nordstream.png|მინი|[[ჩრდილოეთის ნაკადი]], ბინებრივი აირის სადენი ბალტიის ზღვის გავლით, უკრაინის აცილებით, გერმანიას ბუნებრივი აირის 50-75%-ს აწვდის რუსეთიდან.<ref>{{cite news|date=11 July 2018|title=Trump: How much of Germany's gas comes from Russia?|publisher=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/business-44794688|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.bbc.com/news/business-44794688|archive-date=27 February 2022}}</ref> [[ჩრდილოეთის ნაკადი 2]]-ის მიწოდება პირველთან შედარებით ორჯერ დიდი იქნებოდა.]] სანქციებში შედიოდა რუსული განკების [[SWIFT]]-იდან გათიშვაც. თუმცა სანქციების კვალვ ლიმიტირებული იყო რუსული [[ბუნებრივი აირი|ბუნებრივი აირისა]] და [[ნავთობი|ნავთობის]] გამო.<ref>{{cite web|title=Western allies will remove Russian banks from Swift|url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447|publisher=[[BBC News]]|access-date=26 February 2022}}</ref> სანქციებში ასევე შედიოდა [[რუსეთის ცენტრალური ბანკი|რუსეთის ცენტრალური ბანკის]] 630 მილიარდი აშშ დოლარის ღირებულების აქციების გაყინვა, რათა ცენტრალურ ბანკს არ შესძლებოდა სანქციების წინააღმდეგ ბრძოლა.<ref>{{cite news|last1=Fleming|first1=Sam|last2=Solomon|first2=Erika|last3=Borrelli|first3=Silvia Sciorilli|date=26 February 2022|title=Italy move adds to EU momentum for cutting Russian banks from Swift|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/073a37d5-4daf-49ed-b5bc-a4682ef1aa88|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ft.com/content/073a37d5-4daf-49ed-b5bc-a4682ef1aa88|archive-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|last=Pop|first=Valentina|date=25 February 2022|title=EU leaders agree more Russia sanctions, but save some for later|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/8b99b33b-92b0-42f4-ac02-ecbc9fae4c4c|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.ft.com/content/8b99b33b-92b0-42f4-ac02-ecbc9fae4c4c|archive-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Germany Backs 'Targeted' Russian SWIFT Removal: Ukraine Update|url=https://www.yahoo.com/now/kyiv-fighting-ongoing-no-word-072739163.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.yahoo.com/now/kyiv-fighting-ongoing-no-word-072739163.html|archive-date=27 February 2022|website=Yahoo|publisher=[[Yahoo News]]|access-date=26 February 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220226175647/https://www.yahoo.com/now/kyiv-fighting-ongoing-no-word-072739163.html|archivedate=26 თებერვალი 2022}}</ref> ისტორიულად ნეიტრალური ქვეყნები, როგორებიცაა [[შვეიცარია]] და [[სინგაპური]], სანქციებზე დათანხმდნენ.<ref>{{cite web|last=Cumming-Bruce|first=Nick|date=28 February 2022|title=Switzerland says it will freeze Russian assets, setting aside a tradition of neutrality.|url=https://ww.nytimes.com/2022/02/28/world/europe/switzerland-russian-assets-freeze.html|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://ww.nytimes.com/2022/02/28/world/europe/switzerland-russian-assets-freeze.html|archive-date=1 March 2022|access-date=1 March 2022|website=[[New York Times]]|archiveurl=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://ww.nytimes.com/2022/02/28/world/europe/switzerland-russian-assets-freeze.html|archivedate=1 მარტი 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Monaco clamps down on Russian assets after Ukraine invasion|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/wealth-hub-monaco-also-clamping-down-russian-assets-following-ukraine-invasion-2022-02-28/|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/business/wealth-hub-monaco-also-clamping-down-russian-assets-following-ukraine-invasion-2022-02-28/|archive-date=1 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Singapore to impose banking, trade restrictions on Russia|work=[[Nikkei Asia]]|location=|url=https://asia.nikkei.com/Politics/Ukraine-conflict/Singapore-to-impose-banking-trade-restrictions-on-Russia|url-status=live|access-date=28 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://asia.nikkei.com/Politics/Ukraine-conflict/Singapore-to-impose-banking-trade-restrictions-on-Russia|archive-date=1 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|last1=Jaipragas|first1=Bhavan|date=28 February 2022|title=Singapore to slap unilateral sanctions on Russia in 'almost unprecedented' move|work=[[South China Morning Post]]|url=https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3168648/ukraine-invasion-singapore-impose-unilateral-sanctions-russia|url-status=live|access-date=28 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228145838/https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3168648/ukraine-invasion-singapore-impose-unilateral-sanctions-russia|archive-date=28 February 2022}}</ref> [[ფაილი:Informal_meeting_of_economic_and_financial_affairs_ministers_(ECOFIN)._Arrivals_Bruno_Le_Maire_(36441297923).jpg|მინი|საფრანგეთის ფინანსთა მინისტრმა, ბრუნო ლე მეირემ განაცხადა, რომ ევროკავშირი რუსეთის ეკონომიკას „ჩამოშლისაკენ მიიყვანს“.<ref>{{cite web|date=1 March 2022|title=French finance minister: We will bring about collapse of the Russian economy|url=https://www.thelocal.fr/20220301/french-finance-minister-we-will-bring-about-collapse-of-the-russian-economy/|access-date=3 March 2022|website=[[The Local France]]}}</ref>]] ზოგი ქვეყნის სანქციები გავრცელდა ბელურზე, ბელარუს ორგანიზაციებსა და ბელარუს ინდივიდებზე, [[ალექსანდრე ლუკაშენკო|ალექსანდერ ლუკაშენკოს]] ჩათვლით, შეჭრაში მონაწილეობის გამო.<ref>{{cite news|last1=Kajimoto|first1=Tetsushi|last2=Komiya|first2=Kantaro|date=28 February 2022|title=Japan joins sanctions on Russian central bank, says 'Japan is with Ukraine'|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/japan-govt-cbank-executives-meet-ukraine-crisis-jolts-markets-2022-02-28/|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/business/japan-govt-cbank-executives-meet-ukraine-crisis-jolts-markets-2022-02-28/|archive-date=1 March 2022}}</ref> სანქციებისა და მოთხოვნების შემდეგ ბევრმა კომპანიამ დატოვა რუსული და ბელარუსული ბაზრები.<ref>{{cite news|date=1 March 2022|title=Sanctions on Russia: asset managers are making a disorderly retreat|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/c2464320-27cf-4072-9ba6-f62834025e45|access-date=2 March 2022}}</ref> 2 მარტისათვის [[Visa]]-მ, [[Mastercard]]-მა და [[American Express]]-მა დამოუკიდებლად დატოვეს რუსული ბანკები.<ref>{{cite web|date=2 March 2022|title=Visa, Mastercard, Amex block Russian banks after sanctions|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220302-visa-mastercard-amex-block-russian-banks-after-sanctions|access-date=2 March 2022|website=[[France 24]]}}</ref> ===== ექსპორტი ===== [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ დააწესა კონროლი ექსპორტებზე, ექსპორტის სანქციები ფოკუსირდებოდა მაღალტექნოლოგიურ კომპონენტებზე, რომელბიც აშშ-ში მზადდებოდა. სანქცია ყველა ფიზიკურ და იურიდიულ პირს, რომელსაც ტექნოლოგიების ([[ლაზერი|ლაზერები]], [[სენსორი|სენსორები]], [[ნახევარგამტარები]], [[დაშიფრვის პროგრამა|დაშიფრვის პროგრამები]] და სხვა აპარატურები) რუსეთში გაყიდვა სურს, ლიცენზიის აღებას ავალდებულებს. სანქციები დაწესდა გემთმშენებელ, ავია და თავდაცვის ინდუსტრიების კომპანიებსა და ფიზიკურ პირებზე.<ref>{{cite news|date=25 February 2022|title=America has targeted Russia's technological fabric|newspaper=[[The Economist]]|url=https://www.economist.com/business/2022/02/25/america-has-targeted-russias-technological-fabric|url-status=live|access-date=25 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.economist.com/business/2022/02/25/america-has-targeted-russias-technological-fabric|archive-date=26 February 2022}}</ref> ===== საჰაერო სივრცე ===== [[ფაილი:Mutually_closed_airspace_20220301.svg|მინი|{{legend|#ff0000|რუსეთი}}{{legend|#ffcc00|უკრიანა}}{{legend|#000080|ქვეყნები, რომლებმაც რუსეთს საჰაერო სივრცე დაუკეტეს}}]] 25 თებერვალს ყველა რუსული თვითმფრინავისთვის ცა დაკეტეს [[პოლონეთი|პოლონეთმა]], [[ბულგარეთი|ბულგარეთმა]] და [[ჩეხეთი|ჩეხეთმა]];<ref>{{cite news|date=25 February 2022|title=Poland says is preparing to close its airspace for Russian airlines|work=[[National Post]]|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/poland-says-is-preparing-to-close-its-airspace-for-russian-airlines|access-date=25 February 2022}}</ref><ref name="BBC air traffic ban">{{cite web|title=Russian air traffic ban widens|url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60517447?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=621958630ce87e491a0ed0d1%26Russian%20air%20traffic%20ban%20widens%262022-02-25T22%3A52%3A46.225Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:240420d9-5cca-4e9a-85aa-db90eac24f9f&pinned_post_asset_id=621958630ce87e491a0ed0d1|website=[[BBC News]]|access-date=25 February 2022|date=25 February 2022}}</ref> [[ესტონეთი|ესტონეთმა]] იგივე 26 თებერვალს გაიმეორა.<ref>{{Cite web|last=ERR|first=ERR {{!}}|date=2022-02-26|title=Estonia to close airspace to Russian planes|url=https://news.err.ee/1608513518/estonia-to-close-airspace-to-russian-planes|access-date=2022-02-26|website=ERR|language=en}}</ref> საპასუხოდ, რუსეთმა ფრენა აუკრძალა ბრიტანულ თვითმფრინავებს. რუსეთის უდიდესმა ავიაკომპანია [[S7 Airlines]]-მა დაანონსა ევროპაში ყველა ფრენის გაუქმების შესახებ.<ref name="BBC air traffic ban" /> ამერიკულმა [[Delta Air Lines]]-მა დაანონსა Aeroflot-თან ურთიერთობების გაწყვეტა.<ref>{{cite web|author-last1=Josephs|author-first1=Leslie|title=Delta cuts Aeroflot ties as fallout from Russia's invasion of Ukraine spreads in air travel|url=https://www.cnbc.com/2022/02/25/delta-air-lines-cuts-ties-with-aeroflot-after-russia-attacks-ukraine.html|website=[[CNBC]]|access-date=25 February 2022|date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|last1=Josephs|first1=Leslie|title=Delta cuts Aeroflot ties as fallout from Russia's invasion of Ukraine spreads in air travel|url=https://www.cnbc.com/2022/02/25/delta-air-lines-cuts-ties-with-aeroflot-after-russia-attacks-ukraine.html|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.cnbc.com/2022/02/25/delta-air-lines-cuts-ties-with-aeroflot-after-russia-attacks-ukraine.html|archive-date=26 February 2022|website=[[CNBC]]|access-date=25 February 2022|date=25 February 2022}}</ref> რუსეთმა ფრენა აუკრძალა ფრენა ბულგარეთის, პოლონეთისა და ჩეხეთის თვითმფრინავებს.<ref>{{cite web|date=26 February 2022|title=Russia bans flights from Bulgarian, Polish and Czech carriers|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_7ac43a5ce5d059b743346d896388bc3e|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_7ac43a5ce5d059b743346d896388bc3e|archive-date=27 February 2022|access-date=26 February 2022|url-status=live|website=[[CNN]]}}</ref> რუსეთს ფრენა აუკრძალა რუმინეთმა, ლიეტუვამ და ლატვიამაც.<ref>{{cite web|first1=Adrienne|first7=Steve|access-date=27 February 2022|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b166502aee8fd3e6916eed56d4c443f5|title=Russian aircraft banned from German airspace|date=26 February 2022|last9=Vera|first9=Amir|last8=Wagner|first8=Meg|last7=George|last6=Lendon|last1=Vogt|first6=Brad|last5=Yeung|first5=Jessie|last4=Wilkinson|first4=Peter|last3=Ravindran|first3=Jeevan|last2=Said-Moorhouse|first2=Lauren|website=[[CNN]]}}</ref> 27 თებერვალს პორტუგალიის საგარეო საქმეთა სამინისტრომაც განაცხადა რუსეთისათვის საჰაერო სივრცის დაკეტვის შესახებ.<ref>{{cite web|author=SAPO|title=Portugal fecha espaço aéreo a companhias aéreas russas|trans-title=Portugal closes airspace to Russian airlines|url=https://www.sapo.pt/noticias/economia/portugal-fecha-espaco-aereo-a-companhias_621b9bfd5bb46e5ef0f933d9|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.sapo.pt/noticias/economia/portugal-fecha-espaco-aereo-a-companhias_621b9bfd5bb46e5ef0f933d9|archive-date=27 February 2022|access-date=27 February 2022|website=[[SAPO (company)|SAPO]]|language=pt}}</ref> იმავე დღეს ცა რუსეთისათვის დაკეტა ევროკავშრმა.<ref name="dagbladet02-27">{{cite web|url=https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.dagbladet.no/nyheter/norge-sender-militaert-utstyr/75482193 |archive-date=27 February 2022 |title=Norge sender militært utstyr |language=no |trans-title=Norway sends military equipment |first1=Kaja |last1=Storrøsten |first2=Madeleine |last2=Hatlo |date=27 February 2022 |website=dagbladet.no |publisher=[[Dagbladet]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.interfax.ru/business/824988|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.interfax.ru/business/824988|archive-date=27 February 2022|title=Евросоюз полностью закроет свое небо для российских самолетов|trans-title=The European Union will completely close its skies to Russian aircraft|language=ru|website=[[Interfax]]|date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|last=Raskin|first=Sam|date=27 February 2022|title=EU boxing Russia in by barring from airspace, sending weapons, resources to Ukraine|url=https://nypost.com/2022/02/27/eu-barring-russia-from-airspace-sending-resources-to-ukraine/|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://nypost.com/2022/02/27/eu-barring-russia-from-airspace-sending-resources-to-ukraine/|archive-date=1 March 2022|access-date=27 February 2022|website=[[New York Post]]}}</ref> ===== ჩრდილოეთის ნაკადი 2 ===== [[გერმანიის კანცლერი|გერმანიის კანცლერმა]] [[ოლაფ შოლცი|ოლაფ შოლცმა]] გაურკვეველი ვადით დაბლოკა ჩრდილოეთის ნაკადი 2.<ref>{{cite news|last=Chazan|first=Guy|date=22 February 2022|title=Scholz takes heat off Germany with decision to freeze Nord Stream 2 project|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/60e42ac2-03d8-4faf-ad88-9f92982420f5|access-date=26 February 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ft.com/content/60e42ac2-03d8-4faf-ad88-9f92982420f5|archive-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news|date=1 March 2022|title=Ukraine war latest: Nord Stream 2 files for insolvency after sanctions target pipeline, Swiss official says|work=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/c61aaf81-5716-494d-9a6c-9047620f4aed|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.ft.com/content/c61aaf81-5716-494d-9a6c-9047620f4aed|archive-date=1 March 2022}}</ref> ===== შავი ზღვა ===== 28 თებერვალს [[რეჯეფ თაიფ ერდოღანი|რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა]] განაცხადა, რომ [[თურქეთი]] რუსეთს [[შავი ზღვა|შავ ზღვასთან]] წვდომას შეუმცირებდა.<ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Turkey to implement pact limiting Russian warships to Black Sea|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/turkey-implement-international-pact-access-shipping-straits-due-ukraine-war-2022-02-27/|access-date=3 March 2022}}</ref> 2 მარტს, რუსულ ფრიგატ ''ადმირალ კასატონოვს'' უარი ეთქვა შავ ზღვაში შესვლაზე.<ref>{{cite news|last1=Pitel|first1=Laura|date=2 March 2022|title=Turkey's stance on Russian warships raises hope of reset in relations with west|publisher=[[Financial Times]]|url=https://www.ft.com/content/433eb7e7-0c32-4c00-863a-9f1f9f294e9b|access-date=3 March 2022}}</ref> === ჰუმანიტარული შედეგები === [[File:Countries supplying aid to Ukraine during the 2022 Russian invasion.svg|thumb|300px|right| {{legend|#d50000|რუსეთი}} {{legend|#ffff61|უკრაინა}} {{legend|#00afff|ქვეყნები, რომლებმაც უკრაინას ნებისმიერი სახის დახმარება გაუწიეს, მათ შორის ჰუმანიტარული დახმარება}}]] ==== დევნილები და ლტოლვილები ==== [[ფაილი:Refugee_children_and_babies_in_a_basement_in_Kiev.jpg|მინი|ბავშვები კიევის სარდაფში 1 მარტს]] [[ფაილი:Non-stop_information_and_coordination_point_in_Bucharest_North_Railway_Station_designed_to_provide_aid_to_arriving_Ukrainian_refugees.jpg|მინი|უწყვეტი საინფორმაციო და საკოორდინაციო ცენტრი ბუქარესტში, რომელიც უკრაინელ დევნილებს ეხმარება.]] [[ფაილი:Refugees_from_Ukraine_at_border_posts_in_the_west_of_the_country.jpg|მინი|დევნილები სასაზღვრო გამშვებ პუნქტში, უკრაინის დასავლეთში]] [[ფაილი:Refugee_from_Ukrainian_in_the_train_20220228.jpg|მინი|უკრაინიდან დევნილები მატარებელში]] [[ფაილი:Refugee care near Poland border train station 20220228.jpg|მინი|უკრაინელი დევნილები პოლონეთში]] სახედრო ძალის თავმოყრის შედეგად ბევრი მეზობელი მთავრობა და ორგანიზაცია ელოდა მასობრივ იძულებით გადაადგილებებს, შეჭრამდე კვირებით ადრე. უკრაინის თავდაცვის მინისტრმა 2021 წლის დეკემბერში ივარაუდა, რომ შეჭრის შემთხვევაში 3-5 მილიონ უკრაინელს მოუწევდა სახლების დატოვება..<ref>{{cite magazine|author-last=Aguilera |author-first=Jasmine |date=25 February 2022 |title=Russia's Invasion of Ukraine May Trigger a Refugee Crisis. Here's How the World Is Preparing |url=https://time.com/6150856/ukraine-refugees-russia-invasion-preparation/ |access-date=25 February 2022 |magazine=[[Time Magazine]]}}</ref> 24 თებერვალს ლატვიის მთავრობამ დაადასტურა უკრაინიდან 10 000 დევნილის მიღების გეგმა<ref>{{cite news |date=24 February 2022 |title=Latvia ready to take in Ukrainian refugees, visas for Russians to be suspended |publisher=[[Public Broadcasting of Latvia]] |url=https://eng.lsm.lv/article/politics/politics/latvia-ready-to-take-in-ukrainian-refugees-visas-for-russians-to-be-suspended.a445142/ |access-date=24 February 2022}}</ref> და 26 თებერვალს მიიღო პირველი დევნილები.<ref>{{cite news |author-first=Iveta |author-last=Čigāne |date=26 February 2022 |title=First Ukrainian refugees arrive in Latvia |publisher=[[Public Broadcasting of Latvia]] |url=https://eng.lsm.lv/article/society/society/first-ukrainian-refugees-arrive-in-latvia.a445412/ |access-date=26 February 2022}}</ref> მოლდოვის პრეზიდენტმა, მაია სანდუმ, განაცხადა, რომ 24 თებერვალს მოლდოვაში შევიდა უკრაინის 4 000 მოქალაქე.<ref>{{cite web |author-last=Epstein |author-first=Jake |title=Thousands of Ukrainian refugees have fled to Moldova, where the government has set up tents and vowed to keep its borders open to help |url=https://www.businessinsider.com/ukrainian-refugees-flee-moldova-borders-open-after-russia-attack-2022-2 |access-date=25 February 2022 |website=[[Business Insider]] |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113725/https://www.businessinsider.com/ukrainian-refugees-flee-moldova-borders-open-after-russia-attack-2022-2 |url-status=live }}</ref> პოლონეთი ემზადება დევნილების მისაღებად, მიუხედავად იმისა, რომ შეჭრის პირველ დღეს პოლონეთში მნიშვნელოვანი რაოდენობის უკრაინელები არ გადასულან.<ref>{{cite web |title=Poland prepares for flood of Ukrainian refugees |url=https://www.politico.eu/article/poland-prepares-refugees-ukraine-war-russia/ |website=[[POLITICO]] |date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224124138/https://www.politico.eu/article/poland-prepares-refugees-ukraine-war-russia/ |url-status=live }}</ref> საზღვრის გადაკვეთის გასაადვილებლად პოლონეთმა მოხსნა ქვეყანაში შესვლის COVID-19-ის კანონები.<ref>{{cite web |author-last1=Charlish |author-first1=Alan |author-last2=Ilie |author-first2=Luiza |title='I don't know what to do': fleeing Ukrainians start arriving in central Europe |url=https://www.reuters.com/world/europe/central-european-countries-prepare-receive-ukrainian-refugees-2022-02-24/ |website=[[Reuters]] |date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022 |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225015837/https://www.reuters.com/world/europe/central-european-countries-prepare-receive-ukrainian-refugees-2022-02-24/ |url-status=live }}</ref> შეჭრის დაწყებამდე<ref>{{cite news |url=https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/romania-prepared-to-receive-refugees-from-ukraine/ |title=Romania prepared to receive refugees from Ukraine |author-first=Bogdan |author-last=Neagu |newspaper=[[Euractiv]] |date=22 February 2022 |access-date=25 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224202933/https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/romania-prepared-to-receive-refugees-from-ukraine/ |url-status=live }}</ref> უკრაინელმა ლტოლვილებმა გადაკვეთეს რუმინეთის საზღვარიც.<ref>{{cite news|url=https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/mii-de-ucraineni-au-fugit-de-razboi-si-au-venit-in-romania-barbatii-si-au-adus-familiile-pana-la-granita-si-apoi-s-au-intors-sa-lupte-1850285 |title=Mii de ucraineni au fugit de război și au venit în România. Bărbații și-au adus familiile până la graniță și apoi s-au întors să lupte |trans-title=Thousands of Ukrainians fled the war and came to Romania. The men brought their families to the border and then returned to fight |newspaper=[[Digi24]] |date=25 February 2022 |language=ro}}</ref> რუმინეთმა უკრაინელებისათვის მოხსნა სავალდებულო კარანტინი.<ref>{{cite web |url=https://www.mediafax.ro/social/persoanele-care-sosesc-din-ucraina-in-romania-sunt-exceptate-de-carantina-20550876 |title=Persoanele care sosesc din Ucraina în România sunt exceptate de carantină. Anunțul CNSU |trans-title=People arriving from Ukraine to Romania are exempt from quarantine. CNSU announcement |language=ro |work=Mediafax |author-last=Buciu |author-first=Laura |date=25 February 2022}}</ref> 26 თებერვალს, პოლონეთის მინისტრ პაველ შეფერნაკერზე დაყრდნობით, პოლონეთში 100 000 უკრაინელი წავიდა შეჭრის დაწყებიდან.<ref>{{cite news |title=Some 100,000 Ukrainians have entered Poland since war began-interior minister |url=https://www.reuters.com/world/europe/some-100000-ukrainians-have-entered-poland-since-war-began-interior-minister-2022-02-26/ |access-date=26 February 2022 |work=Reuters |date=26 February 2022}}</ref> ====დანაკარგები==== {| class="wikitable plainrowheaders" ! scope="col" |დანაკარგების მხარე ! scope="col" |დანაკარგები ! scope="col" |დროის პერიოდი ! scope="col" |წყარო |- ! rowspan="2" scope="row" |'''მშივიდობიანი მოსახლეობა''' |'''2 734–3 000''' მოკლული (მხოლოდ [[ხარკივი|ხარკივსა]] და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]]) |24 თებერვალი – 16 მარტი 2022 |უკრაინის მთავრობა<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-war-mariupol-descends-into-despair-708cb8f4a171ce3f1c1b0b8d090e38e3|title='Why? Why? Why?' Ukraine's Mariupol descends into despair|website=AP News|date=16 March 2022|access-date=16 March 2022|archive-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220315123735/https://apnews.com/article/russia-ukraine-war-mariupol-descends-into-despair-708cb8f4a171ce3f1c1b0b8d090e38e3|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|date=17 March 2022|title=Shells rain down on Kharkiv as Ukraine's army stands firm|publisher=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60785679|access-date=18 March 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=16 March 2022|title=At least 500 Kharkiv city residents killed so far in war with Russia – emergency service|newspaper=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/least-500-kharkiv-city-residents-killed-so-far-war-with-russia-emergency-service-2022-03-16/|url-status=live|access-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220316120538/https://www.reuters.com/world/europe/least-500-kharkiv-city-residents-killed-so-far-war-with-russia-emergency-service-2022-03-16/|archive-date=16 March 2022}}</ref> |- |'''816''' მოკლული |24 თებერვალი – 17 მარტი 2022 |გაერო<ref>{{Cite web|date=18 March 2022|title=At least 816 civilians killed in Ukraine since conflict began, UN says|url=https://www.reuters.com/world/least-816-civilians-killed-ukraine-since-conflict-began-un-says-2022-03-18/|access-date=18 March 2022|website=Reuters|language=en}}</ref> |- ! rowspan="3" scope="row" |მოხალისეები |'''2 870''' მოკლული |24 თებერვალი – 2 მარტი 2022 |რუსეთის მთავრობა<ref name="500troops">{{cite web|url=https://whdh.com/news/moscow-nearly-500-of-its-troops-have-been-killed-in-ukraine/|title=Moscow: Nearly 500 of its troops have been killed in Ukraine|website=[[WHDH (TV)|WHDH]]|access-date=3 March 2022|archive-date=2 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302202227/https://whdh.com/news/moscow-nearly-500-of-its-troops-have-been-killed-in-ukraine/|url-status=live}}</ref> |- |'''2 000–4 000''' მოკლული |24 თებერვალი – 9 მარტი 2022 |აშშ<ref>{{cite news|date=9 March 2022|title=Up to 6,000 Russians may have been killed in Ukraine so far, U.S. official estimates|publisher=CBS News|url=https://www.cbsnews.com/news/ukraine-russia-death-toll-invasion/|access-date=9 March 2022}}</ref> |- |'''1,300''' მოკლული |24 თებერვალი – 12 მარტი 2022 |უკრაინის მთავრობა<ref name="1300troops">{{cite news|date=12 March 2022|title=Around 1,300 Ukrainian troops killed since start of Russian invasion|publisher=The Jerusalem Post|url=https://www.jpost.com/international/article-701069|access-date=12 March 2022}}</ref> |- ! rowspan="3" scope="row" |რუსეთის ძალები |'''498''' მოკლული |24 თებერვალი – 2 მარტი 2022 |რუსეთის მთავრობა<ref>{{cite news|date=2 March 2022|title=Russia says 498 of its soldiers killed, 1,597 wounded in Ukraine – RIA|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/world/russia-says-498-its-soldiers-killed-1597-wounded-ukraine-ria-2022-03-02/|url-status=live|access-date=3 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302202155/https://www.reuters.com/world/russia-says-498-its-soldiers-killed-1597-wounded-ukraine-ria-2022-03-02/|archive-date=2 March 2022}}</ref> |- |'''3 000–10 000''' მოკლული |24 თებერვალი – 18 მარტი 2022 |აშშ<ref>{{cite news|date=18 March 2022|title=Mounting Russian casualties in Ukraine lead to more questions about its military readiness|work=[[CNN]]|url=https://edition.cnn.com/2022/03/17/europe/russian-casualties-ukraine-military-readiness/index.html|url-status=live|access-date=18 March 2022}}</ref> |- |'''14 200''' დანაკარგი |24 თებერვალი – 18 მარტი 2022 |უკრაინის მთავრობა<ref>{{cite news|date=18 March 2022|title=РФ уже втратила в Україні 14,2 тис. особового складу, 450 танків, 93 літаки та 72 РСЗВ – Генштаб ЗСУ|publisher=[[Interfax-Ukraine]]|url=https://interfax.com.ua/news/general/815252.html}}</ref> |- ! scope="row" |დონეცკის სრ-ს ძალები |'''199''' მოკლული |25 თებერვალი – 10 მარტი 2022 |დონეცკის სრ<ref>The DPR stated 212 of its servicemen were killed and 1,049 wounded between 1 Jan. and 10 March 2022,[https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-in-the-period-from-05-to-11-march-2022/] of which 13 died and 50 were wounded between 1 Jan. and 25 Feb. 2022,[https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-in-the-period-from-19-and-25-february-2022/] leaving a total of 199 killed and 1,044 wounded in the period of the Russian invasion.</ref> |} უკრაინის განაცხადი, რუსების დანაკარგის შესახებ მაღალია, ხოლო თავად რუსების განაცხადი დაბალი. დანაკარგები დასტურდება სატალიტების გადაღებული სურათებით და სამხედრო მოქმედებების ვიდეოებით.<ref name="MoraleIssue">{{cite news|date=17 March 2022|title=As Russian Troop Deaths Climb, Morale Becomes an Issue, Officials Say|work=[[New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2022/03/16/us/politics/russia-troop-deaths.html|url-status=live|access-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220316225152/https://www.nytimes.com/2022/03/16/us/politics/russia-troop-deaths.html|archive-date=16 მარტი 2022}}</ref> უკრაინა იშვითად აცხადებდა საკუთარი დანაკარგების შესახებ.<ref>[https://fortune.com/2022/03/14/ukraine-russia-death-tolls-misinformation-find-your-own/ Why is it so hard to get accurate death tolls in the Russia-Ukraine war?]</ref> დანაკარგების ზუსტი რიცხივის დადგენა შეუძლებელია [[ომის ბინდი|ომის ბინდის]] გამო.<ref>Isabelle Khurshudyan and Griff Witte, [https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/26/ukraine-deaths-casualties/ Civilians are dying in Ukraine. But exactly how many remains a mystery.], ''Washington Post'' (26 February 2022).</ref><ref name="MoraleIssue" /> [[გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი|გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისია]] თვლის, რომ სამოქალაქო დანაკარგები დადასტურებულზე ბევრად მარალი იქნება.<ref>{{Cite web|title=Ukraine: Civilian casualties as of 24.00 15 March 2022 [EN/RU/UK] – Ukraine|url=https://reliefweb.int/report/ukraine/ukraine-civilian-casualties-2400-15-march-2022-enruuk-0|access-date=17 March 2022|website=ReliefWeb}}</ref> {| class="wikitable sortable" |+{{nowrap|2022 წლის შეჭრაში დაღუპული უცხოელი სამოქალაქო პირები}} !ქვეყანა !დაღუპულები !წყარო(ები) |- |საბერძნეთი |12 |<ref>{{cite web|date=27 February 2022|title=Greece says 10 expats killed in Ukraine, summons Russian ambassador|url=https://www.indiatoday.in/world/russia-ukraine-war/story/greece-expats-killed-ukraine-summons-russian-ambassador-1918377-2022-02-27|access-date=4 March 2022|archive-date=27 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227092428/https://www.indiatoday.in/world/russia-ukraine-war/story/greece-expats-killed-ukraine-summons-russian-ambassador-1918377-2022-02-27|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Two more Greek expats killed in strikes in Ukraine|newspaper=[[Proto Thema]]|url=https://en.protothema.gr/breaking-two-more-greek-expats-killed-in-strikes-in-ukraine/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220305174112/https://en.protothema.gr/breaking-two-more-greek-expats-killed-in-strikes-in-ukraine/|archive-date=5 March 2022}}</ref> |- |აზერბაიჯანი |4 |<ref>{{cite news|date=27 February 2022|title=Səfirlik: Ukraynada həlak olan 4 azərbaycanlının nəşlərinin ölkəyə göndərilməsi planlaşdırılır – YENİLƏNİB|language=az|trans-title=Embassy: It is planned to send the remains of 4 Azerbaijanis killed in Ukraine to the country|url=https://apa.az/az/avropa/sefirlik-ukraynada-helak-olan-4-azerbaycanlinin-neslerinin-olkeye-gonderilmesi-planlasdirilir-yenilenib-689343|url-status=live|access-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220227104219/https://apa.az/az/avropa/sefirlik-ukraynada-helak-olan-4-azerbaycanlinin-neslerinin-olkeye-gonderilmesi-planlasdirilir-yenilenib-689343|archive-date=27 February 2022}}</ref> |- |ბელარუსი |3 |<ref>{{cite web|date=10 March 2022|title=Two Belarusians were killed in Korosten, which was shelled from Belarus|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/10/7330115/|access-date=|website=[[Ukrainska Pravda]]}}</ref><ref>{{cite tweet|author=Visegrád 24|user=visegrad24|number=1503151077897785350|date=13 March 2022|title=The Belarusian volunteer fighting for Ukraine, Aliaksej Skoblia, was killed in battle near Kyiv today. He died while covering the retreat of his brothers-in-arms after an ambush on his squad. One day, a free Belarus with its white-red-white flag will return. R.I.P. https://t.co/dTETeyhVhv|language=en|access-date=18 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314180324/https://twitter.com/visegrad24/status/1503151077897785350|archive-date=14 March 2022|url-status=live}}</ref><ref>{{cite tweet|last=Viačorka|first=Franak|author-link=Franak Viačorka|user=franakviacorka|number=1503134196763668481|date=13 March 2022|title=R.I.P. Belarusian soldier in the Armed Forces of Ukraine Aliaksej Skoblia "Tur" died today near Kyiv. Tur was the group's deputy commander when his squad was ambushed. He perished, covering the retreat of his brothers. https://t.co/hQLlM2O37k|language=en|access-date=18 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314181141/https://twitter.com/franakviacorka/status/1503134196763668481|archive-date=14 March 2022|url-status=live}}</ref> |- |აშშ |2 |<ref>{{cite news|last=Schwirtz|first=Michael|date=13 March 2022|title=Brent Renaud, an American journalist, is killed in Ukraine.|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2022/03/13/world/europe/brent-renaud-irpin.html|access-date=13 March 2022|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite web|title=US citizen among people killed by Russian shelling in Chernihiv, Ukrainian police say|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-17-22/h_9dcabda5547a067dd8be47f4a01fb077|website=CNN|date=17 March 2022}}</ref> |- |ავღანეთი |1 |<ref>{{cite web|date=26 February 2022|title=Afghan student Mumtaz killed in Ukraine in Russian invasion|url=https://thenamal.com/featured/afghan-student-mumtaz-killed-in-ukraine-in-russian-invasion/|access-date=9 March 2022|website=The Namal}}</ref> |- |ალჟირი |1 |<ref name="WP, students killed2">{{cite news|last1=Hassan|first1=Jennifer|last2=Masih|first2=Niha|date=1 March 2022|title=Indian, Algerian students killed in Ukraine; others stranded during Russia's invasion beg for help|newspaper=[[Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/01/ukraine-students-killed-stranded-russia-war/|url-status=live|url-access=subscription|access-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301121312/https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/01/ukraine-students-killed-stranded-russia-war/|archive-date=1 March 2022}}</ref> |- |სომხეთი |1 |<ref>{{Cite web|title=Armenian civilian killed in Ukraine|url=https://en.armradio.am/2022/03/03/armenian-civilian-killed-in-ukraine/|access-date=14 March 2022|website=Public Radio of Armenia}}</ref> |- |ბანგლადეში |1 |<ref>{{cite web|date=3 March 2022|title=Ukraine: Bangladeshi Sailor Killed in Missile Attack Was His Family's Sole Breadwinner|url=https://thewire.in/south-asia/ukraine-bangladeshi-sailor-killed-in-missile-attack-was-his-familys-sole-breadwinner|website=The Wire|access-date=4 March 2022|archive-date=4 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304221842/https://thewire.in/south-asia/ukraine-bangladeshi-sailor-killed-in-missile-attack-was-his-familys-sole-breadwinner|url-status=live}}</ref> |- |ინდოეთი |1 |<ref name="WP, students killed2" /><ref>{{cite web|last=Razdan|first=Nidhi|date=1 March 2022|editor-last=Ghosh|editor-first=Deepshikha|title=Indian Student, Killed In Ukraine, Was Standing In A Grocery Store Queue|url=https://www.ndtv.com/india-news/indian-student-killed-in-ukraine-was-standing-in-a-grocery-store-queue-2796821|access-date=4 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301161955/https://www.ndtv.com/india-news/indian-student-killed-in-ukraine-was-standing-in-a-grocery-store-queue-2796821|url-status=live}}</ref> |- |ერაყი |1 |<ref>{{cite news|last=Shakir|first=Layal|date=25 February 2022|title=Kurdish student reportedly killed in Ukraine-Russia conflict|newspaper=[[Rudaw]]|url=https://www.rudaw.net/english/world/25022022-amp|url-status=live|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rudaw.net/english/world/25022022-amp|archive-date=27 February 2022}}</ref> |- |ირლანდია |1 |<ref>{{cite web|date=15 March 2022|title=Fox News cameraman Pierre Zakrzewski killed in Ukraine: network|url=https://www.france24.com/en/live-news/20220315-fox-news-cameraman-pierre-zakrzewski-killed-in-ukraine-network|access-date=15 March 2022|website=[[France 24]]}}</ref> |- |ისრაელი |1 |<ref>{{cite news|last=Yegorov|first=Ilya|date=3 March 2022|title=Friends of Israeli killed in Ukraine raising funds to bring him to burial in Israel|work=[[Israel Hayom]]|url=https://www.israelhayom.com/2022/03/03/friends-of-israeli-killed-in-ukraine-raising-funds-to-bring-him-to-burial-in-israel/|url-status=live|access-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308093140/https://www.israelhayom.com/2022/03/03/friends-of-israeli-killed-in-ukraine-raising-funds-to-bring-him-to-burial-in-israel/|archive-date=8 March 2022}}</ref> |} =====ქართველი მებრძოლები===== {{მთავარი|რუსეთის უკრაინაში შეჭრისას დაღუპული ქართველი მებრძოლები}} [[ირპინისათვის ბრძოლა|ირპინის ბრძოლაში]] დაიღუპნენ ქართველი მოხალისეები, [[გია ბერიაშვილი]] და [[დავით რატიანი]] დაიღუპნენ.<ref name="voa1">[https://www.amerikiskhma.com/a/bodies-of-georgian-fighters-who-died-in-ukraine-arrives-in-tbilisi/6499280.html უკრაინაში დაღუპული ქართველი მებრძოლები საქართველოში გადაასვენეს]</ref> მათ გადმოსვენებას ესწრებოდნენ საქართველოს პრეზიდენტი [[სალომე ზურაბიშვილი]] და ოპოზიციური პარტიების წარმომადგენლები.<ref name="voa1"/> [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყისას]], 19 მარტს, დაიღუპა [[ბახვა ჩიქობავა]].<ref name="voa1"/> 26 მარტს [[ირპინისათვის ბრძოლა|ირპინისათვის ბრძოლაში]] დაიღუპა [[დავით გობეჯიშვილი (სამხედრო)|დავით გობეჯიშვილი]].<ref>[https://www.interpressnews.ge/ka/article/702741-ukrainashi-kidev-erti-kartveli-mebrzoli-daigupa/ უკრაინაში კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა]</ref> 9 აპრილს დაიღუპნენ [[დავით მენაბდიშვილი|დავით მენაბდიშვილისა]] და [[ზურა შანავა|ზურა შანავას]]. დავით მენაბდიშვილი უკრაინაში 2014 წლიდან იმყოფებოდა.<ref>[https://www.interpressnews.ge/ka/article/705252-ukrainashi-kidev-ori-kartveli-mebrzoli-daigupa/ უკრაინაში კიდევ ორი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა]</ref> ქალაქ [[რუბეჟნოე|რუბიჟნეში]] 16 აპრილს დაიღუპა [[არკადი კასრაძე]] და დაიჭრა [[ზურა მუშუქია]].<ref>{{Cite news |title=უკრაინაში კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა |language=ka |work=interpressnews.ge |url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/706419-ukrainashi-kidev-erti-kartveli-mebrzoli-daigupa/ |access-date=2022-04-16}}</ref> იმავე დღეს გავრცელდა ინფორმაცია [[ზაზა ბიწაძე|ზაზა ბიწაძისა]] და [[ალიკა ცაავა|ალიკა ცაავას]] დაღუპვის შესახებ.<ref>{{Cite news |title=უკრაინაში დღეს 3 ქართველი მებრძოლი დაიღუპა |language=ka |work=interpressnews.ge |url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/706436-ukrainashi-dges-3-kartveli-mebrzoli-daigupa |access-date=2022-04-16}}</ref> 23 აპრილს [[იზიუმის ბრძოლა|იზიუმთან ბრძოლაში]] დაიღუპა 46 წლის [[ვიტალი ორბელაძე]].<ref>{{Cite news |title=უკრაინაში დაღუპული კიდევ ერთი ქართველის ვინაობა ცნობილია |language=ka |work=interpressnews.ge |url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/708366-ukrainashi-dagupuli-kidev-erti-kartvelis-vinaoba-cnobilia |access-date=2022-04-30}}</ref> 12 მაისს [[მარიუპოლის ალყა|აზოვსტალში]] 27 წლის ქართველი მებრძოლი [[ტატო ბიგვავა]] დაიღუპა.<ref>{{Cite web|url=https://www.interpressnews.ge/ka/article/710205-ukrainashi-azovstalshi-27-clis-kartveli-mebrzoli-daigupa|title=უკრაინაში, „აზოვსტალში“ 27 წლის ქართველი მებრძოლი დაიღუპა|language=ka|publisher=ipn.ge}}</ref> 15 მაისს ქალაქ იზიუმთან შეტაკების დროს დაიღუპა 38 წლის [[რატი შურღაია]].<ref>{{Cite web|url=https://publika.ge/qalaq-iziumtan-kidev-erti-qartveli-mebrdzoli-daighupa/|title=ქალაქ იზიუმთან კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი დაიღუპა}}</ref> ====ომის პატიმრები==== 2022 წლის მარტსათვის ბევრი სამხედრო დააკავეს როგორც უკრაინელებმა, ისე რუსებმა. 8 მარტს უკრაინის თავდაცვის სამინისტრომ ''[[The Kyiv Independent]]-''სთან განაცხადა, რომ რუსი პატიმრები იმუშავებდნენ უკრაინის აღდგენისთვის, საერთაშორისო კანონების დაცვით.<ref>{{cite web|last=Villarreal|first=Daniel|date=8 March 2022|title=Ukraine government says Russian POWs will "work to revive" economy|url=https://www.newsweek.com/ukraine-government-says-russian-pows-will-work-revive-economy-1686157|access-date=9 March 2022|website=[[Newsweek]]}}</ref> ოქსანა მარკაროვამ განაცხადამ რომ რუსეთის 74-ე მოტომსროლელთა ბრიგადის გვარდიელები დანებდნენ კემეროვოს ოლქში „არ იცოდნენ, რომ აქ უკრაინელების დასახოცად წამოიყვანეს“.<ref>{{cite news|last=Choi|first=Joseph|date=24 February 2022|title=Ukrainian ambassador says Russian platoon surrendered to Ukrainian forces|work=[[The Hill (newspaper)|The Hill]]|url=https://thehill.com/policy/international/595728-ukrainian-ambassador-says-russian-platoon-surrendered-to-ukrainian}}</ref> უკრაინამ გაავრცელა დახოცილი რუსების ვიდეოები და ფოტოები.<ref>{{cite news|last=Harwell|first=Drew|date=3 March 2022|title=The gory online campaign Ukraine hopes will sow anti-Putin dissent probably violates the Geneva Conventions|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/technology/2022/03/03/telegram-russian-war-dead-ukraine-pows/}}</ref> [[Amnesty International]]-ი თვლის, რომ [[ჟენევის კონვენციები|ჟენევის მესამე კონვენცია]] კრძალავს ჯარისკაცების ვიდეოების გადაღებასა და გავრცელებას.<ref>{{cite news|date=7 March 2022|title=Russia/Ukraine: Prisoners of war must be protected from public curiosity under Geneva Convention|work=[[Amnesty International]]|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/russia-ukraine-prisoners-of-war-must-be-protected-from-public-curiosity-under-geneva-convention/}}</ref> ==ომის დანაშაულები== [[File:Місто Буча після звільнення від російських окупантів 01.jpg|thumb|ბუჩაში რუსი სამხედროების მიერ დახოცილი სამოქალაქო პირები, 3 აპრილი, 2022 წელი]] უკრაინაში შეჭრამ დაარღვია გაეროს წესდების აკრძალვა აგრესიაზე და გამოიწვია [[აგრესიის დანაშაული]], სისხლის საერთაშორისო სამართალზე დაყრდნობით.<ref>{{cite news |author-last1=Guilfoyle |author-first1=Douglas |author-last2=McIntyre |author-first2=Juliette |author-last3=Paige |author-first3=Tamsin Phillipa |title=Is international law powerless against Russian aggression in Ukraine? No, but it's complicated |url=https://theconversation.com/is-international-law-powerless-against-russian-aggression-in-ukraine-no-but-its-complicated-177905 |access-date=26 February 2022 |work=[[The Conversation]] |date=24 February 2020}}</ref> 25 თებერვალს, [[Amnesty International]]-მა განაცხადა, რომ მოიძიეს უტყუარი სამხილი რუსეთის მიერ საერთაშრისო ჰუმანიტარული კანონის დარღვევის და რუსეთის ზოგი თავდასხმის ომის დანაშაულად ქცევის შესახებ.<ref>{{cite news |author-last1=Churchman |author-first1=Laurie |title=Russia carrying out 'indiscriminate attacks' on civilian areas, says Amnesty |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-attacks-civilian-amnesty-ukraine-b2023362.html |access-date=25 February 2022 |work=[[The Independent]] |date=25 February 2022}}</ref> Amnesty-მ და [[Human Rights Watch]]-მა განაცხადეს, რომ რუსეთი განურჩევლად უტუვდა სამოქალაქო ზონებსა და საავადმყოფოებს, მათ შორის ვუჰლედარის საავადმყოფოზე სარაკეტო თავდასხმა, რომელმაც 4 სამოქალაქო პირი შეიწირა და 10 დაჭრა, სამედიცინო პერსონალის ჩათვლით.<ref>{{cite news |title=Ukraine: Russian military have carried out indiscriminate attacks – new expert analysis |url=https://www.amnesty.org.uk/press-releases/ukraine-russian-military-have-carried-out-indiscriminate-attacks-new-expert-analysis |work=[[Amnesty International]] |date=25 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=Ukraine: Russian Cluster Munition Hits Hospital |url=https://www.hrw.org/news/2022/02/25/ukraine-russian-cluster-munition-hits-hospital |access-date=26 February 2022 |work=[[Human Rights Watch]] |date=25 February 2022}}</ref> ===აგრესიის დანაშაული=== ექსპერტებსა და ადამიანის უფლებათა ორგანიზაციებზე დაყრდნობით, უკრანიაში შეჭრამ დაარღვია [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაეროს]] წესდების აკრძალვა აგრესიაზე და შეიძლებოდა ჩათვლილიყო აგრესიის დანაშაულად სისხლის საერთაშორისო სამართლის მიხედვით.<ref name="OpinioJuris_aggression2">{{cite news|date=4 February 2022|title=A Reminder of the Importance of the Crime of Aggression: Considering the Situation of Russia and Ukraine|work=Opinio Juris|url=http://opiniojuris.org/2022/02/04/a-reminder-of-the-importance-of-the-crime-of-aggression-considering-the-situation-of-russia-and-ukraine/|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225114043/http://opiniojuris.org/2022/02/04/a-reminder-of-the-importance-of-the-crime-of-aggression-considering-the-situation-of-russia-and-ukraine|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref name="Conversation_intl_law_powerless2">{{cite news|last1=Guilfoyle|first1=Douglas|last2=McIntyre|first2=Juliette|last3=Paige|first3=Tamsin Phillipa|date=24 February 2020|title=Is international law powerless against Russian aggression in Ukraine? No, but it's complicated|work=[[The Conversation (website)|The Conversation]]|url=https://theconversation.com/is-international-law-powerless-against-russian-aggression-in-ukraine-no-but-its-complicated-177905|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220225123605/https://theconversation.com/is-international-law-powerless-against-russian-aggression-in-ukraine-no-but-its-complicated-177905|archive-date=25 February 2022}}</ref><ref>{{Cite web|title=Can Russia Be Held Accountable for War Crimes in Ukraine?|url=https://www.cfr.org/article/can-russia-be-held-accountable-war-crimes-ukraine|access-date=2022-03-22|website=Council on Foreign Relations|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-03-01|title=Ukraine: Russia's invasion is 'crime of aggression' under international law|url=https://www.amnesty.org.uk/press-releases/ukraine-russias-invasion-crime-aggression-under-international-law|access-date=2022-03-22|website=www.amnesty.org.uk|publisher=Amnesty International}}</ref> თუმცა არსებობს დიდი დაბრკოლებები, რომლებიც ხელს უშლის რუსეთის ლიდერების გასამართლებას [[სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო|სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოში]], არც უკრაინა და არც რუსეთი არ არის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს [[ომის დანაშაულები#%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%20%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90|რომის წესდების]] ხელმომწერი ქვეყანა.<ref>{{Cite web|date=2022-02-28|title=Statement of ICC Prosecutor, Karim A.A. Khan QC, on the Situation in Ukraine|url=https://www.icc-cpi.int/Pages/item.aspx?name=20220225-prosecutor-statement-ukraine|access-date=2022-03-22|website=International Criminal Court|language=en-GB}}</ref> [[გაეროს უშიშროების საბჭო|გაეროს უშიშროების საბჭოს]] მიერ სისხლის სამართლის საერთაშრისო სასამართლოსათვის მიმართვა ნაკლებად სავარაუდოა, რუსეთის ვეტოსა და ჩინეთის გავლენის გამო.<ref>{{cite web|date=|title=Mechanisms for Criminal Prosecution of Russia’s Aggression Against Ukraine|url=https://www.justsecurity.org/80626/mechanisms-for-criminal-prosecution-of-russias-aggression-against-ukraine/|publisher=[[Just Security]]|accessdate=14 March 2022}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-03-02|title=Could the international criminal court bring Putin to justice over Ukraine?|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/02/could-international-criminal-court-bring-putin-to-justice-over-ukraine|access-date=2022-03-22|website=the Guardian|language=en}}</ref> თუმცა, აგრესიის დანაშაული შეიძლება გასამართლდეს სახელმწიფოს დონეზე, რუსეთში, უკრაინასა ან სხვა ქვეყნებში, რომლებშიც დაშვებულია [[ომის დანაშაულები|ომის დანაშაულებზე]] საერთო იურისდიქცია.<ref name="OpinioJuris_aggression2" /><ref name="Conversation_intl_law_powerless2" /><ref name="Courthousenews_UA_legal_options2">{{cite news|date=24 February 2022|title=Ukraine has few legal options to hold Russia accountable for invasion|work=Courthouse News Service|url=https://www.courthousenews.com/ukraine-has-few-legal-options-to-hold-russia-accountable-for-invasion|url-status=live|access-date=26 February 2022|archive-url=https://archive.today/20220226121559/https://www.courthousenews.com/ukraine-has-few-legal-options-to-hold-russia-accountable-for-invasion/|archive-date=26 თებერვალი 2022}}</ref> ===სამოქალაქო ზონებზე თავდასხმა=== [[ფაილი:Shelling_of_Kharkiv_regional_state_administration,_01_March_2022.webm|მინი|ხარკივის რეგიონული ადმინისტრაციის შენობის დაბომბვა ]] [[ფაილი:Kharkiv_Oblast_after_shelling_(6).jpg|მინი|300x300პქ|ხარკივის ოლქის საცხოვრებელი შენობების დაბომბვა]] 25 თებერვალს [[Amnesty International]]-მა განაცხადა, რომ რუსეთის ძალებმა „გამოიჩინეს მშვიდობიანი მოსახლეობის სიცოცხლეების უგულველყოფა ბალისტიკური რაკეტების და სხვა ფეთქებადი იარაღის გამოყენებით მჭიდროდ დასახლებულ არეებში“. დამატებით, რუსეთმა სიცრუით განაცხადა, რომ მხოლოდ მართვად იარაღს იღენებდნენ. [[ვუჰლედარი|ვუჰლედარის]], [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)|ხარკივისა]] და [[უმანი|უმანის]] ბრძოლებში, [[Amnesty International]]-მა განაცხადა,რომ რუსები ცეცხლს განურჩევლად ხსნიდნენ და ეს იყო ომის დანაშაული.<ref name="AI_RU_military_indiscriminate_attacks2" /> უმანზე თავდასხმა დაიწყო 07:00 საათზე (UTC), 24 თებერვალს, დაიღუპა ერთი მშვიდობიანი და დაზიანდა რესტორანი, ხარკივს შეუტიეს 08:00-ზე, რაკეტა საცხოვრებელი შენობებს შორის დაეცა და ერთი მშვიდობიანი პირი შეიწირა.<ref name="AI_RU_military_indiscriminate_attacks2">{{cite web |title=Russian military commits indiscriminate attacks during the invasion of Ukraine |website=[[Amnesty International]] |date=25 February 2022 |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |access-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225151333/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |archive-date=25 February 2022 |url-status=live }}</ref> 1 და 2 მარტს რუსულმა არტილერიამ შეუტია [[მარიუპოლი|მარიუპოლის]] მჭიდროდ დასახლებულ სამეზობლოებს, დაბომბვა თითქმის 15 საათი გაგრძლედა. სამეზობლოს მნიშვნელოვანი ნაწილი დაინგრა და, მერის რწმუნებულის განცახადებით, „სულ მცირე ასობით ადამიანი დაიღუპა.“<ref name="gunter2">{{cite news|last1=Gunter|first1=Joel|date=2 March 2022|title=Ukrainian city of Mariupol 'near to humanitarian catastrophe' after bombardment|agency=bbc.com|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60585603|url-status=live|access-date=2 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302202213/https://www.bbc.com/news/world-europe-60585603|archive-date=2 March 2022}}</ref><ref>{{cite web|last=|first=|date=2 March 2022|title=Hundreds feared dead from 15-hour Russian attack on Mariupol, Ukraine|url=https://nypost.com/2022/03/02/hundreds-feared-dead-in-mariupol-ukraine-from-russian-shelling/|access-date=2 March 2022|website=[[New York Post]]|archive-date=2 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220302184258/https://nypost.com/2022/03/02/hundreds-feared-dead-in-mariupol-ukraine-from-russian-shelling/|url-status=live}}</ref> 3 მარტს [[გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი|გაეროს ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისმა]] განაცხადა, რომ შეჭრის პირველ კვირაში სულ მცირე 1006 სამოქალაქო პირი დაიღუპა, თუმცა ასევე ითქვა, რომ „ნამდვილი მონაცემები ბევრად მაღალი იქნებოდა.“<ref>{{cite web|url=https://ukraine.un.org/en/173923-ukraine-civilian-casualties-2400-3-march-2022|title=Ukraine: Civilian casualties as of 24:00 3 March 2022|work=[[Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights]]|date=3 March 2022|access-date=4 March 2022|archive-date=5 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220305093826/https://ukraine.un.org/en/173923-ukraine-civilian-casualties-2400-3-march-2022|url-status=live}}</ref> 6 მარტს [[ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია|WHO]]-მ განაცხადა, რომ უკრაინაში რუსები თავს დაეხსნენ სამედიცინო დაწესებულებებს. [[ტედროს ადანომ გებრეისუსი|ტედროს ადანომ გებრეისუსმა]] თქვა, რომ „სამედიცინო ცენტრებზე თავდასხმა ან სამედიცინო პირების ნეიტრაილიტეტის უგულველყოფა საერთაშორისო ჰუმანიტარული კანონის დარღვევაა“.<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-health-centres-have-been-attacked-who-chief-says-2022-03-06/|title=Ukraine health centres have been attacked, WHO chief says|work=[[Reuters]]|date=6 March 2022|access-date=6 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308195922/https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-health-centres-have-been-attacked-who-chief-says-2022-03-06/|url-status=live}}</ref> ====კლასტერული შეიარაღების გამოყენება==== 24 თებერვალს 10:30 საათზე, რუსეთი თავს დაესხა [[ვუჰლედარი|ვუჰლედარს]] 9M79 რაკეტით, რაკეთა დაეცა საავადმყოფოს გვერდით და მოკლა სამი მშვიდობიანი მოქალაქე. [[Amnesty International]]-მა ეს დაახასიათა, როგორც „საეთაშორისო ჰუმანიტარული კანონისა და საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა კანონის დარღვევის უტყუარი მტკიცებულება“ რუსული ძალების მიერ.<ref name="AI_RU_military_indiscriminate_attacks">{{cite web |title=Russian military commits indiscriminate attacks during the invasion of Ukraine |website=[[Amnesty International]] |date=25 February 2022 |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |access-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225151333/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russian-military-commits-indiscriminate-attacks-during-the-invasion-of-ukraine |archive-date=25 February 2022 |url-status=live }}</ref> [[Human Rights Watch]] (HRW)-მ დაადგინამ რომ ვულჰედარის საავადმყოფოს თავს დაესხნენ 9N123 კლასტერული შეიარაღებით, რომელიც აკრძალული იარაღია, [[კონვენცია კლასტერული იარაღის შესახებ|კლასტერული იარაღის კონვენციის]] მიხედით, მისი გრძელვადიანი ხიფათის გამო სამოქალაქო პირების მიმართ. 9N123 შეიცავს ორმოცდაათ 9N24 ინდივიდუალურ სუბამუნიციას, რომელებიც იშლება 316 პატარა ბომბად. HRW-მ ეს ანალიზი დაამყარა საავადმყოფოსა და [[დონეცკის ოლქი|საოლქო]] ადმინისტრაციებთან კონტაქტის შემდეგ, ასევე ფოტოგრაფიული სამხილებით. HRW-მ რუსეთს მოთხოვა შეეჩერებინათ „შეტევების განხორციელება, რომელიც განურჩევლად კლავს და აზიანებს“.<ref name="HRW_UA_RU_cluster_munition2">{{cite web |title=Ukraine: Russian Cluster Munition Hits Hospital – 4 Civilians Killed, 10 Wounded |website=[[Human Rights Watch]] |date=25 February 2022 |url=https://www.hrw.org/news/2022/02/25/ukraine-russian-cluster-munition-hits-hospital |access-date=26 February 2022 |archive-url=https://archive.today/20220226170208/https://www.hrw.org/news/2022/02/25/ukraine-russian-cluster-munition-hits-hospital |archive-date=26 February 2022 |url-status=live }}</ref> რუსეთის ფედერაციის პრესმდივანმა, [[დიმიტრი პესკოვი|დიმიტრი პესკოვმა]] უარყო ეს ინფორმაცია და თქვა, რომ ასეთი შეიარაღება [[უკრაინის შეიარაღებული ძალები|უკრაინის შეიარაღებულ ძალებს]] აქვს.<ref>{{cite web|language=ru|url=https://ria.ru/20220301/bomby-1775810964.html|title=В Кремле опровергли сведения об использовании на Украине кассетных бомб|trans-title=The Kremlin denied reports of the use of cluster bombs in Ukraine|website=РИА Новости|date=4 March 2022|access-date=6 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301114351/https://ria.ru/20220301/bomby-1775810964.html|url-status=live}}</ref> 27 თებერვალს [[Amnesty International]]-მა დაიწყო რუსეთის მიერ კლასტერული შეიარაღების გამოყენების სამხილების ანალიზი, 220 მილიმეტრიანი [[BM-27 ურაგანი|BM-27 ურაგანის]] რაკეტიდან, რომელიც დაეცა საბავშვო ბაღს [[ოხტირკა|ოხტირკაში]], სადაც მშვიდობიანი პირები თავს აფარებდნენ 25 თებერვლიდან. დაიღუპა 3 ადამიანი, მათ შორის ბავშვი. უპილოტო საფრენი აპარატებით გადაღებები აჩვენებს ოთხი რაკეტის კვალს ბაღის სახურავზე და სამი კატეტის კვალს ბაღთან, მიწაზე, ორ დაშავებულ ან დახოცილ მშვიდობიან პირს და სისხლის გუბეებს. Amnesty International-მა გაანალიზა 65 ფოტო და ვიდეო ამ შემთვევიდან და ინტერვიუები ჩამოართვეს ადგილობრივებს.<ref name="Amnesty_UA_cluster_munitions_kill_child2">{{cite web |title=Ukraine: Cluster munitions kill child and two other civilians taking shelter at a preschool |website=[[Amnesty International]] |date=27 February 2022 |url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/ukraine-cluster-munitions-kill-child-and-two-other-civilians-taking-shelter-at-a-preschool |access-date=27 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220227214717/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/ukraine-cluster-munitions-kill-child-and-two-other-civilians-taking-shelter-at-a-preschool |archive-date=27 February 2022 |url-status=live }}</ref> ''[[Bellingcat]]-''მა განაცხადა, რომ [[9M27K]] რაკეტის ნარჩენები იპოვეს საბავშვო ბაღიდან 200 მეტრის მოშორებით, აღმოსავლეთით. რუსული ძლაები განლაგებული იყვნენ ოხტირკას დასავლეთით. Amnesty-იმ რაკეტის ტიპი დაახასიათა, როგორც „არამართული და საყოვეთაოდ ცნობილი, როგორც არაზუსტი“, და თავდასხმას პოტენციური ომის დანაშაული უწოდა, რომელიც უნდა გამოიძიონ.<ref name="Amnesty_UA_cluster_munitions_kill_child2" /> 4 მარტს [[Human Rights Watch]]-მა განაცხადა: „რუსეთის ძალებმა კლასტერული შეიარაღება ხარკივში სულ მცირე სამ საცხოვრებელ ზონას ესროლეს“ 28 თებერვალს, დაიღუპა სულ მცირე 3 მშვიდობიანი პირი.<ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/news/2022/03/04/ukraine-cluster-munitions-launched-kharkiv-neighborhoods|title=Ukraine: Cluster Munitions Launched Into Kharkiv Neighborhoods|work=[[Human Rights Watch]]|date=4 March 2022|access-date=4 March 2022|archive-date=13 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220313140732/https://www.hrw.org/news/2022/03/04/ukraine-cluster-munitions-launched-kharkiv-neighborhoods|url-status=live}}</ref> ====ჰუმანიტარულ დერეფნებზე თავდასხმა==== [[ფაილი:Victim_of_a_Russian_attack_in_Mariupol.jpg|მარჯვნივ|მინი|267x267პქ|უკრაინის შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ გავრცელებული ფოტო, რომელიც რუსული დაბომბვის მსხვერპს გვიჩვენებს მარიუპოლში, მარტში]] [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყისას]] განცოხრციელდა ჰუმანიტარული ევაკუაციის დერეფნის შექმნის მცდელობები, თუმცა ისინი წარუმატებელი აღმოჩნდა, რადგან მათ მიზანში იღებდა და თავს ესხმოდა რუსეთი. 5 მარტს გამოცხადდა ხუთსაათიანი ცეცლის შეწყვეტა, თუმცა ევაკუაცია მალევე შეწყდა, რადგან არტილერია კვლავ ისროდა, ცეცხლის შეწყვეტის გამოცხადებოს მიუხედავად.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60629851|title=Siege of Mariupol: Fresh Russian attacks throw evacuation into chaos|work=[[BBC News]]|first=Joel|last=Gunter|date=5 March 2022|access-date=5 March 2022|archive-date=6 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220306024228/https://www.bbc.com/news/world-europe-60629851|url-status=live}}</ref> მეორე დღეს [[წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტი|წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტმა]] (ICRC) გამოაცხადა ევაკუაციის მეორე მცდელობის წარუმატებლობის შესახებ.<ref>{{cite news|date=6 March 2022|title=Ukraine: Second attempt to evacuate civilians from Mariupol fails — live updates {{!}} DW {{!}} 6 March 2022|work=[[Deutsche Welle]]|url=https://www.dw.com/en/ukraine-second-attempt-to-evacuate-civilians-from-mariupol-fails-live-updates/a-61030032|url-status=live|access-date=6 March 2022|archive-url=https://archive.today/20220306161124/https://www.dw.com/en/ukraine-second-attempt-to-evacuate-civilians-from-mariupol-fails-live-updates/a-61030032|archive-date=6 მარტი 2022}}</ref> 7 მარტს ICRC-მა განაცხადა, რომ ევაკუაციის ერთ-ერთი მარშრუტი რუსულმა ძალებმა დანაღმეს.<ref>{{cite news|last=Rahman|first=Khaleda|date=7 March 2022|title=Evacuation Route Offered to Fleeing Ukrainians Was Mined—Red Cross|work=[[Newsweek]]|url=https://www.newsweek.com/evacuation-route-offered-fleeing-ukrainians-mined-1685418|url-status=live|access-date=7 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309083754/https://www.newsweek.com/evacuation-route-offered-fleeing-ukrainians-mined-1685418|archive-date=9 March 2022}}</ref> 7 მარტს, მარიუპოლის ალყისას, აშშ-ის ელჩმა [[ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია|ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციაში]], [[მაიკლ კარპენტერი|მაიკლ კარპენტერმა]], აღწერა ორი ინციდენტი, რომლებსაც ომის დანაშაულები უწოდა, მან განაცხადა, რომ ორივე შემთხვევაში რუსებმა დაბომბეს წინასწარ შეთანხმებული და დაწესებული დერეფნები მაშინ, როდესაც მათ გამოყენებას სამოქალაქო პირები ცდილობდნენ.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/03/07/russia-ukraine-war-us-collecting-evidence-of-possible-war-crimes-nbc-reports.html|title=U.S. is collecting evidence of possible Russian war crimes in Ukraine|last=Mangan|first=Dan|date=7 March 2022|website=cnbc.com|publisher=[[CNBC]]|access-date=7 March 2022|quote=|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309131213/https://www.cnbc.com/2022/03/07/russia-ukraine-war-us-collecting-evidence-of-possible-war-crimes-nbc-reports.html|url-status=live}}</ref> ====თერმობარული (ვაკუუმის) ბომბები==== 28 თებერვალს [[ოქსანა მარკაროვა|ოქსანა მარკაროვამ]] განაცხადა, რომ რუსეთმა გამოიყენა [[თერმობარული ბომბი]] [[ოხტირკა|ოხტირკაში]].<ref name="Reuters2">{{cite web|title=Ukraine's ambassador to U.S. says Russia used a vacuum bomb on Monday|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraines-ambassador-us-says-russia-used-vacuum-bomb-monday-2022-02-28/|publisher=[[Reuters]]|last=Zengerle|first=Patricia|access-date=28 February 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301002014/https://www.reuters.com/world/europe/ukraines-ambassador-us-says-russia-used-vacuum-bomb-monday-2022-02-28/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Oil depot burns after artillery shelling in Okhtyrka, Sumy Oblast. Mayor Pavlo Kuzmenko reported that Russian occupiers dropped a vacuum bomb. This type of weapon is known as the most deadly non-nuclear bomb, producing high-temperature explosions.|url=https://twitter.com/KyivIndependent/status/1498282971412979713|website=[[Twitter]]|publisher=[[The Kyiv Independent]]|access-date=28 February 2022|archive-date=28 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220228130512/https://twitter.com/KyivIndependent/status/1498282971412979713|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|date=28 February 2022|title=Ukraine's ambassador to U.S. says Russia used a vacuum bomb on Monday|work=National Post|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://archive.today/20220228235439/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|archive-date=28 February 2022}}</ref> საერთაშორისო სამართალი არ კრძალავს თერბობარულ შეიარაღების, საწვავ-საჰაერო ფეთქებად მოწყობილებების ან ვაკუუმის ბომბების სამხედრო სამიზნეების წინააღმდეგ გამოყენებას.<ref name="ABC_Thermobafic2">{{cite news|date=1 March 2022|title=Ukraine's ambassador to US says Russia used a vacuum bomb, international groups say banned cluster munitions used to strike shelter|publisher=Australian Broadcasting Corporation|url=https://www.abc.net.au/news/2022-03-01/ukraine-ambassador-us-russia-used-vacuum-bomb-cluster-munitions/100870638|url-status=live|access-date=4 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220312172218/https://www.abc.net.au/news/2022-03-01/ukraine-ambassador-us-russia-used-vacuum-bomb-cluster-munitions/100870638|archive-date=12 March 2022}}</ref><ref name="Hanson2">{{cite web|last1=Hanson|first1=Marianne|title=What are thermobaric weapons? And why should they be banned?|url=https://theconversation.com/what-are-thermobaric-weapons-and-why-should-they-be-banned-178289|website=The Conversation|access-date=4 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308160414/https://theconversation.com/what-are-thermobaric-weapons-and-why-should-they-be-banned-178289|url-status=live}}</ref> მათი გამოყენება აკრძალულია მშვიდობიანი მოქალაქეების წინააღმდეგ [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაეროს]] (UN) კონვენციით ზოგიერთ კონვენციურ იარაღზე (CCW).<ref name="Lawfire2">{{cite journal|last1=Dunlap|first1=Charlie|title=The Ukraine crisis and the international law of armed conflict (LOAC): some Q & A|journal=Lawfire|date=27 February 2022|url=https://sites.duke.edu/lawfire/2022/02/27/the-ukraine-crisis-and-the-international-law-of-armed-conflict-loac-some-q-a/|access-date=4 March 2022|archive-date=4 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304042652/https://sites.duke.edu/lawfire/2022/02/27/the-ukraine-crisis-and-the-international-law-of-armed-conflict-loac-some-q-a/|url-status=live}}</ref> მარკაროვამ განაცხადა, რომ თერმობარული იარაღის გამოყენება [[ჟენევის კონვენციები|ჟენევის კონვენციების]] დარღვევაა.<ref>{{cite web|title=Live Updates / Russia-Ukraine war live updates: Russia investigated for war crimes as peace talks stall|url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-war-live-updates-n1290293|publisher=[[NBC News]]|access-date=1 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301001232/https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-war-live-updates-n1290293|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|date=28 February 2022|title=Ukraine's ambassador to U.S. says Russia used a vacuum bomb on Monday|newspaper=[[National Post]]|url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|url-status=live|access-date=1 March 2022|archive-url=https://archive.today/20220228235439/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/ukraines-ambassador-to-u-s-says-russia-used-a-vacuum-bomb-on-monday|archive-date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine's ambassador to the US accused Moscow of using a vacuum bomb in its invasion * Ukrainian President Volodymyr Zelensky said states that commit war crimes shouldn't get a permanent UNSC seat.|url=https://www.jpost.com/international/article-698953|publisher=[[The Jerusalem Post]]|last=Reich|first=Aaron|date=1 March 2022|access-date=1 March 2022|archive-date=1 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220301000615/https://www.jpost.com/international/article-698953|url-status=live}}</ref> [[თეთრი სახლი|თეთრი სახლის]] პრესის მდივანმა, [[ჯენ ფსაკი|ჯენ ფსაკიმ]], განაცხადა, რომ მას არ ჰქონდა რუსების მიერ მსგავსი იარაღის გამოყენების დამადასტურებელი ცნობები და თქვა: „თუ ეს სიმართლეა, ეს პოტენვიურად იქნება ომის დანაშაული“.<ref name="Reuters2" /> თავდასხმამ გაანადგურა უკრაინული სამხედრო ბაზა დამოკლა 70 სამხედრო.<ref name=":1b2">{{cite web|title=Russia used powerful vacuum bomb on Ukraine, envoy says|url=https://www.politico.eu/article/russia-vacuum-bomb-ukraine-invasion/|author1=Camille Gijs|author2=Douglas Busvine|publisher=[[Politico]]|date=1 March 2022|access-date=2 March 2022|archive-date=3 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220303231910/https://www.politico.eu/article/russia-vacuum-bomb-ukraine-invasion/|url-status=live}}</ref> ===ატომურ ელექტროსადგურებზე თავდასხმა=== 3 მარტს რუსული ძალები [[ზაპორიჟიის ატომური ელექტროსადგური|ზაპორიჟიის ატომურ ელექტროსადგურს]], ევროპის უდიდეს ელქტროსადგურს, არტილერიით დაესხნენ თავს.<ref>{{cite news|date=March 4, 2022|title=Security Council debates Russian strike on Ukraine nuclear power plant|work=UN News|url=https://news.un.org/en/story/2022/03/1113302|access-date=March 6, 2022}}</ref> დაბომბვამ დააზიანა რამდენიმე შენობა, მათ შორის პირველი ბლოკი. გაჩნდა ხანძარი, რომელიც მალევე ჩააქრეს.<ref>{{cite news|date=4 March 2022|title=IAEA puts its Incident and Emergency Centre in full 24/7 response mode|work=[[Ukrayinska Pravda]]|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328050/|url-status=live|access-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304061909/https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328050/|archive-date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite news|last=Kalatur|first=Anastasiya|date=4 March 2022|title=Ministry of the Ecology: The events at Zaporizhzhya nuclear power plant may trigger a disaster not only in Europe, but all over the world|work=[[Ukrayinska Pravda]]|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328016/|url-status=live|access-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220304063928/https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/03/4/7328016/|archive-date=4 March 2022}}</ref> იმავე დღეს, [[აშშ-ის საელჩო უკრაინაში|აშშ-ის საელჩომ უკრაინაში]] ატომური ელექტროსადგურის დაბომბვას ომის დანაშაული უწოდა.<ref name="CBS_US_calls2">CBS NEWS app,CBS News Live, World section (3 March 2022) "US calls Russian attack on Ukraine nuclear power plant a "War Crime"</ref> იმავე დღეს [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ვოლოდიმირ ზელენსკიმ]] [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინი]] დაადანაშაულა „ბირთვული ტერორის“ წამოწყებაში.<ref name="CBS_US_calls2" /> საერთაშორისო სამართალზე დაყრდნობით, თავდასხმამ დაარღვია საერთაშორისო სამართლის ნორმები, თუმცა, სავარაუდოდ, არ არის ომის დანაშაული.<ref>{{cite web|last1=Dannenbaum|first1=Tom|title=The Attack at the Zaporizhzhia Nuclear Plant and Additional Protocol I|url=https://lieber.westpoint.edu/attack-zaporizhzhia-nuclear-plant/|website=Lieber Institute West Point|access-date=16 March 2022|date=13 March 2022|archive-date=13 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220313184942/https://lieber.westpoint.edu/attack-zaporizhzhia-nuclear-plant/|url-status=live}}</ref> === ომის პატიმრებთან მოპყრობა === რუსი ტყვეების რამდენიმე ვიდეო გავრცელდა სოციალურ მედიაში.<ref>{{cite web|title=Demoralised Russian soldiers tell of anger at being 'duped' into war|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/04/russian-soldiers-ukraine-anger-duped-into-war|first=Luke|last=Harding|work=[[The Guardian]]|date=4 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309010713/https://www.theguardian.com/world/2022/mar/04/russian-soldiers-ukraine-anger-duped-into-war|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine parades Russian troops captured during invasion before cameras|url=https://www.timesofisrael.com/ukraine-parades-russian-troops-captured-during-invasion-before-cameras/|first=Daphne|last=Rousseau|publisher=[[The Times of Israel]]|date=7 March 2022|access-date=8 March 2022|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309142445/https://www.timesofisrael.com/ukraine-parades-russian-troops-captured-during-invasion-before-cameras/|url-status=live}}</ref> ეს ვიდეოები შესაძლოა არღვევენ [[ჟენევის მესამე კონვენცია|ჟენევის მესამე კონვენციის]] მეცამეტე მუხლს, რომელიც აცხადებს, რომ ომის პატიმრები დაცული უნდა იყვნენ „შეურაწყოფებისა და საჯარო ცნობისმოყვარეობის წინააღმდეგ“.<ref>{{cite web|title=Russian Prisoners and Ukrainian Soldiers Describe Two Sides of the Conflict|url=https://www.nytimes.com/2022/03/05/world/europe/ukraine-russia-soldiers-war.html|first=Andrew E.|last=Kramer|work=[[The New York Times]]|date=5 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309095053/https://www.nytimes.com/2022/03/05/world/europe/ukraine-russia-soldiers-war.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Prisoners of war: What the Geneva convention rules are on how they should be treated and their rights|url=https://www.walesonline.co.uk/news/world-news/prisoners-war-what-geneva-convention-23274468|first=Tom|last=Blackburn|publisher=[[Wales Online]]|date=3 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308005230/https://www.walesonline.co.uk/news/world-news/prisoners-war-what-geneva-convention-23274468|url-status=live}}</ref> 7 მარტს [[Amnesty International]]-მა განაცხადა, რომ „აუცილებელია ყველა მხარემ დაიცვას ომის პატიმართა უფლებები“ და თქვეს, რომ ამ ვიდოებმა შესაძლოა რუსეთისაგან შურისძიება გამოიწვიოს.<ref>{{cite web|title=Russia/Ukraine: Prisoners of war must be protected from public curiosity under Geneva Convention|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/russia-ukraine-prisoners-of-war-must-be-protected-from-public-curiosity-under-geneva-convention/|publisher=[[Amnesty International]]|date=7 March 2022|access-date=7 March 2022|archive-date=8 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220308224159/https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/03/russia-ukraine-prisoners-of-war-must-be-protected-from-public-curiosity-under-geneva-convention/|url-status=live}}</ref> [[Human Rights Watch]]-მა გააკრიტიკა უკრაინის მიერ ომის ტყვეების მოპყრობა.<ref>{{Cite web|date=2022-03-16|title=Ukraine: Respect the Rights of Prisoners of War|url=https://www.hrw.org/news/2022/03/16/ukraine-respect-rights-prisoners-war|access-date=2022-03-19|website=Human Rights Watch|language=en}}</ref> === ძარცვა === რუსი სამხედროები ძარცვავენ სახლებს, ბანკებსა და მაღაზიებს [[ხერსონი|ხერსონში]], უკრაინის არმიამ განაცხადა, რომ მოისმინეს რუსების სატელეფონო საუნბარი, რომელშიც რუსი სამხედროები ამაყობდნენ ქალაქის სახლებისა და მაღაზიების გაძარცვით.<ref>{{cite news|author=Liza Rozovsky|date=March 3, 2022|title=Panic in First Captured Ukrainian City: 'Russians Are Entering Houses, There's Looting'|work=Haaretz|url=https://www.haaretz.com/world-news/europe/.premium-panic-in-captured-ukrainian-city-russians-are-entering-houses-there-s-looting-1.10651066|access-date=March 6, 2022}}</ref> === დეპორტაციები === რუსულმა ძალებმა ძალის გამოყენებით დაადეპორტირეს ათასობით მშვიდობიანი მოქალქე [[მარიუპოლის ალყა|მარიუპოლის ალყისას]].<ref>{{Cite web|date=2022-03-20|title=US decries ‘disturbing’ accounts of Ukrainians deported to Russia|url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/20/us-decries-disturbing-accounts-of-ukrainians-deported-to-russia|access-date=2022-03-22|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref> უკარინის საგარეო საქმეთა სამინისტროზე დაყრდნობით, რუსებმა არალეგალურად გაყარეს 2 389 უკრაინის მოქალაქე ბავშვი [[დონეცკის ოლქი|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკის]] ოლქებიდან.<ref>{{Cite web|date=2022-03-22|title=Ukraine war: Kyiv claims Moscow forcefully deporting thousands of Ukrainian children to Russia|url=https://news.sky.com/story/ukraine-war-kyiv-claims-moscow-forcefully-deporting-thousands-of-ukrainian-children-to-russia-12572666|access-date=2022-03-22|website=Sky News|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-03-23|title=Russia is kidnapping children in Ukraine, says US embassy|url=https://www.scmp.com/news/world/russia-central-asia/article/3171461/russia-kidnapping-children-ukraine-says-us-embassy|access-date=2022-03-22|website=South China Morning Post|language=en}}</ref> სამოქალაქო პირების დეპორტაციას კრძალავს [[ჟენევის მეოთხე კონვენცია|ჟენევის მეოთხე კონვენციის]] 49-ე მუხლი. === სამოქალაქო პირებზე თავდასხმა === ==== საავადმყოფოებსა და სხვა სამედიცინო დაწესებულებებზე თავდასხმა ==== 17 მარტს [[World Health Organization|მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ]] (WHO) განაცხადა 43 დადასტურებული შემთხვევის შესახებ, რომლებშიც რუსები თავს დაესხნენ ჯანდაცვის სისტემას, სამედიცინო დაწესებულებების, პაციენტებისა და ჯანდაცვის მუშაკების ჩათვლით, 24 თებერვლის შემდეგ.<ref>{{Cite news|title=At least 43 attacks on health-care facilities and patients in Ukraine, WHO says|language=en-US|newspaper=Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/17/ukraine-attacks-hospitals-clinics-health-care-russia/|access-date=2022-03-19|issn=0190-8286}}</ref><ref>{{cite web|last=Gonzalez|first=Oriana|date=11 March 2022|title=WHO: At least 41 Ukraine health facilities attacked since Russian invasion began|url=https://www.axios.com/russia-attack-ukraine-hospitals-who-0a2746e5-4502-4984-a385-944960c62a0e.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314042455/https://www.axios.com/russia-attack-ukraine-hospitals-who-0a2746e5-4502-4984-a385-944960c62a0e.html|archive-date=14 March 2022|access-date=14 March 2022|website=Axios}}</ref> ===== მარიუპოლის საავადმყოფოზე თავდასხმა ===== 9 მარტს რუსულმა ძალებმა დაბომბეს სამშობიარო და ბავშვთა საავადმყოფო [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]].<ref>{{Cite news|date=9 March 2022|title=Ukraine war: Maternity hospital hit by Russian air strike|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60675599|url-status=live|access-date=9 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309204706/https://www.bbc.com/news/world-europe-60675599|archive-date=9 March 2022}}</ref> საავადმყოფო განადგურდა.<ref>{{cite web|title=Ukraine war: Aftermath of Mariupol hospital shelling|url=https://news.sky.com/video/ukraine-war-aftermath-of-mariupol-hospital-shelling-12561770|access-date=9 March 2022|website=[[Sky News]]|archive-date=10 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220310014831/https://news.sky.com/video/ukraine-war-aftermath-of-mariupol-hospital-shelling-12561770|url-status=live}}</ref> სამი ადამიანი დაიღუპა, მათ შორის ახალგაზრდა გოგო, და 16 ადამიანი დაშავდა. ოფიციალურმა პირებმა განაცხადეს, რომ მეტი პაციენტი და სამედიცინო პერსონალი იყო ნანგრევებში მოყოლილი.<ref>{{cite news|author=AFP|date=March 10, 2022|title=EU condemns Russian bombing of Mariupol maternity hospital as a ‘war crime’|work=Times of Israel|url=https://www.timesofisrael.com/eu-condemns-russian-bombing-of-mariupol-maternity-hospital-as-a-war-crime/|access-date=March 11, 2022}}</ref> [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონმა]] დაბომბვას „უზნეო“ უწოდა.<ref>{{cite web|date=9 March 2022|title=UK's Johnson condemns reported Mariupol hospital attack|url=https://www.euronews.com/2022/03/09/uk-ukraine-crisis-johnson-mariupol|access-date=9 March 2022|website=[[euronews]]|archive-date=10 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220310014818/https://www.euronews.com/2022/03/09/uk-ukraine-crisis-johnson-mariupol|url-status=live}}</ref> [[დმიტრო კულება|დმიტრო კულებამ]] დაბომბვას „უეჭველი ომის დანაშაული“ უწოდა.<ref>{{Cite web|title=Dmytro Kuleba twitter|url=https://twitter.com/dmytrokuleba/status/1501597722171875331|access-date=10 March 2022|website=Twitter|archive-date=10 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220310012827/https://twitter.com/DmytroKuleba/status/1501597722171875331|url-status=live}}</ref> რუსეთმა განაცხადა, რომ დაშავებული ფეხმძიმე ქალი „დაქირავებული მსახიობი“ იყო.<ref name="Sky12">{{cite news|last1=Hayes|first1=Andy|date=16 March 2022|title=Ukraine war: People buried under rubble after Mariupol theatre sheltering hundreds is hit by Russian bomb, officials say|work=Sky News|url=https://news.sky.com/story/ukraine-war-mariupol-theatre-where-hundreds-of-people-sheltering-bombed-by-russian-forces-officials-claim-12567393|url-status=live|access-date=16 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220316195527/https://news.sky.com/story/ukraine-war-mariupol-theatre-where-hundreds-of-people-sheltering-bombed-by-russian-forces-officials-claim-12567393|archive-date=16 March 2022}}</ref> ამ ცრუ ინფორმაციის გავრცელება დაიწყო რუსულ ტელეგრამ არხებზე, რომლებსაც ასობით ათასი გამომწერი ჰყავთ.<ref>{{cite web|last1=Macaluso|first1=Nora|title=Social Media Posts Misrepresent Victims of Hospital Bombed in Mariupol|url=https://www.factcheck.org/2022/03/social-media-posts-misrepresent-victims-of-hospital-bombed-in-mariupol/|website=FactCheck.org|publisher=Annenberg Public Policy Center of the University of Pennsylvania|access-date=20 March 2022|date=16 March 2022}}</ref> [[რუსეთის საელჩო დიდ ბრიტანეთში|რუსეთის საელჩომ დიდ ბრიტანეთში]] [[Twitter|ტვიტერზე]] გააზიარა ტელეგრამის ეს ინფრომაცია და დაამატა, რომ ქალს „კარგი მაკიაჟი ჰქონდა“. ტვიტერმა წაშალა საელჩოს პოსტები.<ref>{{cite web|last1=Macaluso|first1=Nora|title=Social Media Posts Misrepresent Victims of Hospital Bombed in Mariupol|url=https://www.factcheck.org/2022/03/social-media-posts-misrepresent-victims-of-hospital-bombed-in-mariupol/|website=FactCheck.org|publisher=Annenberg Public Policy Center of the University of Pennsylvania|access-date=20 March 2022|date=16 March 2022}}</ref> სხვა ფეფმძიმე ქალი, რომელსაც ვიდეოში საკაცით გადაჰყავდათ, 13 მარტს დაიღუპა.<ref>{{cite news|date=14 March 2022|title=Ukraine war: Pregnant woman and baby die after hospital shelled|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|url-status=live|access-date=14 March 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314143240/https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|archive-date=14 March 2022}}</ref> == საერთაშორისო რეაქციები == ორი სეპარატისტული რესპუბლიკის აღიარების საპასუხოდ, დასავლეთის ქვეყნებმა დაიწყეს რუსეთის წინააღმდეგ სანქციების დაწესება. 22 თებერვალს, გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრმა [[ბორის ჯონსონი|ბორის ჯონსონმა]] სანქციები გავრცელდა ბანკებზე, Rossiya Bank, Industrialny Sberegatelny Bank, General Bank, Promsvyazbank და Black Sea Bank, და პუტინის სამი მილიარდერი პარტნიორზე, კერძოდ: გენადი ტიმჩენკო, ბორის როტენბერგი და იგორ როტენბერგი.<ref>{{Cite news|date=22 February 2022|title=Ukraine: What sanctions are being imposed on Russia?|publisher=BBC|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60125659|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223145030/https://www.bbc.com/news/world-europe-60125659|archive-date=23 February 2022}}</ref><ref>{{Cite news|date=22 February 2022|title=Британия ввела санкции против 5 российских банков, Ротенберга и Тимченко|publisher=[[RBK Daily]]|url=https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/6214d9bf9a7947b1554f8abb?from=from_main_1|url-status=live|access-date=22 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220222170654/https://www.rbc.ru/politics/22/02/2022/6214d9bf9a7947b1554f8abb?from=from_main_1|archive-date=22 February 2022}}</ref> გერმანიის კანცლერმა შოლცმა გამოაცხადა Nord Stream 2 მილსადენის სერტიფიცირების პროცესის შეჩერება.<ref>{{Cite web|title=Germany shelves Nord Stream 2 pipeline|url=https://www.politico.eu/article/germany-to-stop-nord-stream-2/|access-date=23 February 2022|language=en-US}}</ref> ევროკავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრებმა დუმის ყველა წევრი შეიტანეს შავ სიაში, რომლებმაც ხმა მისცეს სეპარატისტული რეგიონების აღიარებას, აუკრძალეს ევროკავშირის ინვესტორებს ვაჭრობა სეპარატისტულ სუბიექტებთან.<ref>{{Cite news|last=Chalmers|first=John|last2=Siebold|first2=Sabine|last3=Emmott|first3=Robin|date=22 February 2022|title=EU agrees sanctions 'to hurt Russia' over Ukraine crisis|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/eu-envoys-discuss-scope-sanctions-after-russian-move-ukraine-regions-2022-02-22/|url-status=live|access-date=23 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224033754/https://www.reuters.com/world/europe/eu-envoys-discuss-scope-sanctions-after-russian-move-ukraine-regions-2022-02-22/|archive-date=24 February 2022}}</ref> შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა [[ჯო ბაიდენი|ჯო ბაიდენმა]] VEB.RF-ზე, Promsvyazbank-სა და რუსეთის სუვერენულ ვალზე დააწესა ყოვლისმომცველი სანქციები.<ref>{{Cite web|title=What to know about new U.S. sanctions targeting Russia over Ukraine|url=https://www.cbsnews.com/news/russia-sanctions-ukraine-us-biden/|access-date=23 February 2022|language=en-US}}</ref> 24 თებერვალს ავსტრალიის პრემიერ მინისტრმა, [[სკოტ მორისონი|სკოტ მორისონმა]], გამოაცხადა მიზანმიმართული მოგზაურობის აკრძალვა და ფინანსური სანქციები რუსეთის ეროვნული უშიშროების საბჭოს რვა წევრის წინააღმდეგ.<ref>{{Cite news|last=Cave|first=Damien|date=24 February 2022|title=Live Updates: Ukraine Says Russia Has Begun Its Invasion - The New York Times|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/live/2022/02/23/world/russia-ukraine-putin|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224051512/https://www.nytimes.com/live/2022/02/23/world/russia-ukraine-putin|archive-date=24 February 2022|issn=0362-4331}}</ref> გაეროს გენერალურმა მდივანმა [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიო გუტერეშმა]] მოუწოდა რუსეთს შეწყვიტოს აგრესია უკრაინაში, ხოლო საფრანგეთისა და აშშ-ის ელჩებმა განაცხადეს, რომ წარუდგენდნენ რეზოლუციას გაეროს უშიშროების საბჭოს 2022 წლის 25 თებერვალს,<ref>{{Cite news|last=MacNamee|first=Garreth|title='We will hold the Kremlin accountable': International anger as Russia attacks Ukraine|language=en|work=TheJournal.ie|url=https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224052048/https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/|archive-date=24 February 2022}}</ref><ref name=":23">{{Cite web|title=U.S. Says Russia Will Face U.N. Security Council Resolution|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX|access-date=2022-02-24|language=en}}</ref> და გაერთიანებულმა სამეფომ დაგმო რუსეთის „არაპროვოცირებული თავდასხმა“ და დაპირდა, რომ ბრიტანეთი და მისი მოკავშირეები გადამწყვეტად უპასუხებდნენ.<ref>{{Cite news|last=Demianyk|first=Graeme|date=24 February 2022|title=Boris Johnson Condemns Russia's 'Unprovoked Attack' On Ukraine|language=en|work=HuffPost UK|url=https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29?d_id=3199306|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064549/https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29?d_id=3199306|archive-date=24 February 2022}}</ref> ბაიდენმა უწოდა თავდასხმას „არაპროვოცირებული და გაუმართლებელი“ და აღნიშნა, რომ მისი ადმინისტრაცია განიხილავს შემდგომ შესაძლო ქმედებებს.<ref>{{Cite web|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/biden-calls-putin-s-ukraine-actions-an-unprovoked-and-unjustified-attack-CGTFzK7GobHRwkC103AB|title=Biden Calls Putin's Ukraine Actions an 'Unprovoked and Unjustified' Attack|date=24 February 2022|access-date=24 February 2022}}</ref> მოსკოვის ბირჟამ დროებით შეაჩერა ყველა ვაჭრობა თავის ბაზრებზე 08:05 UTC+3 საათზე<ref>{{Cite news|last=Teterevleva|first=Anastasia|last2=Rodionov|first2=Maxim|date=February 24, 2022|title=Moscow Exchange suspends trading on all markets|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/business/moscow-exchange-suspends-trading-all-markets-2022-02-24/}}</ref> და განაახლა 10:00 საათზე.<ref>{{Cite news|last=Mudgill|first=Amit|date=2022-02-24|title=Russian stocks nosedive 20% as trading resumes on Moscow Exchange|work=[[The_Economic_Times]]|url=https://economictimes.indiatimes.com/markets/stocks/news/russian-stocks-nosedive-20-as-trading-resumes-on-moscow-exchange/articleshow/89794446.cms}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.moex.com/n41373/?nt=201|title=Moscow Exchange resumes trading on its markets at 10:00am|date=24 February 2022|accessdate=24 February 2022|work=[[Moscow Exchange]]}}</ref> სანქტ-პეტერბურგის საფონდო ბირჟამ ასევე შეაჩერა ვაჭრობა.<ref>{{Cite news|date=24 February 2022|title=Moscow, Saint Petersburg Exchanges Say Trading Suspended|work=[[Agence France-Presse]]|publisher=[[Barron's]]|url=https://www.barrons.com/news/moscow-stock-exchange-says-trading-suspended-01645679707?refsec=afp-news|url-status=live|access-date=24 February 2022|archive-url=https://archive.is/wip/SBE5A|archive-date=24 February 2022}}</ref> === საერთაშორისო ორგანიზაციები === ==== NATO ==== [[File:RAK Lakenheath U.S. F-35s land in Estonia.webm|thumb|აშშ-ის [[F-35|F-35-ები]] ამარის საჰაერო ბაზაზე ესტონეთში 27 თებერვალს.<ref>{{cite news |date=24 February 2022 |title=U.S. sending F-35s jets to Baltics, extends stay of its troops |publisher=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/us-sending-f-35s-jets-baltics-extends-stay-its-troops-2022-02-24/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/us-sending-f-35s-jets-baltics-extends-stay-its-troops-2022-02-24/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022}}</ref>]] [[ბულგარეთი|ბულგარეთმა]], [[ჩეხეთი|ჩეხეთმა]], [[ესტონეთი|ესტონეთმა]], [[ლატვია|ლატვიამ]], [[ლიეტუვა|ლიეტუვამ]], [[პოლონეთი|პოლონეთმა]], [[რუმინეთი|რუმინეთმა]] და [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთმა]] გააქტიურეს NATO-ს უსაფრთხოების კონსულტაციები ჩრდილოეთ ატლანტიკური ხელშეკრულების მე-4 მუხლის მიხედვით.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=NATO vows to defend its entire territory after Russia attack |url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-europe-russia-vladimir-putin-71bf9d3687e1a04f11dfb895639a13ca |access-date=25 February 2022 |website=[[AP News]]}}</ref> ესპონეთის პრემიერ მინისტრმა, [[კაია კალასი|კაია კალასმა]], განაცხადა: „რუსეთის ფართო აგრეასია საფრთხეს წარმოადგენს მთლიანი სამყაროსა და NATO-სთვის და NATO-ს კონსულტაციები მოკავშირეების უსაფრთხოების გაძლიერების შესახებ უნდა დაიწყოს NATO-ს მოკავშირეების დასაცავად. რუსეთის აგრესიის წინააღმდეგ საუკეთესო პასუხი ერთობაა.“<ref>{{cite web |date=23 February 2022 |title=Poland and Baltic countries trigger consultations under NATO article 4 |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_e828bdb524147e7b3ca4a611b767d7b4 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224092134/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_e828bdb524147e7b3ca4a611b767d7b4 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref> 24 თებერვალს [[იენს სტოლტენბერგი|სტოტლენბერგმა]] განაცხადა ახალი გეგმის შესახებ, რომელიც „მოგვცემს ძალების განლაგების შესაძლებლობას, მათ შორის NATO-ს რეაგირების ძალები, სადაც საჭირო იქნებოდა.“<ref name="moreunited">{{cite news |date=24 February 2022 |title=NATO 'more united and determined than ever' after Russia's 'brutal act of war' on Ukraine |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/nato-response-russia-attack-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/nato-response-russia-attack-ukraine/ |archive-date=26 February 2022 |first1=Annabelle |last1=Timsit |first2=Emily |last2=Rauhala}}</ref> შეჭრის შემდეგ, NATO-მ დაანონსა სამხედრო განლაგეგების გაზდა<ref>{{cite web |url=https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_192404.htm |title=Statement by the North Atlantic Council on Russia's attack on Ukraine |date=24 February 2022 |access-date=1 March 2022 |quote=Today, we have held consultations under Article 4 of the Washington Treaty. We have decided, in line with our defensive planning to protect all Allies, to take additional steps to further strengthen deterrence and defence across the Alliance.}}</ref> [[ბალტიისპირეთი|ბალტიისპირეთში]], რუმინეთში და პოლონეთში.<ref>{{cite web |title=NATO puts warplanes on alert, to increase troop presence on eastern flank |url=https://www.thestar.com.my/news/world/2022/02/24/nato-to-step-up-deterrence-measures-after-russian-attack-calls-summit |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.thestar.com.my/news/world/2022/02/24/nato-to-step-up-deterrence-measures-after-russian-attack-calls-summit |archive-date=26 February 2022 |website=[[The Star (Malaysia)|The Star]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Cook |first=Lorne |title=NATO leaders agree to bolster eastern forces after invasion |url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/nato-leaders-meet-reassure-allies-russia-ukraine-83105473 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://abcnews.go.com/International/wireStory/nato-leaders-meet-reassure-allies-russia-ukraine-83105473 |archive-date=26 February 2022 |website=[[ABC News]]}}</ref> გაეროს უშიშროების საბჭოს შეხვედრის შემდეგ სტოტლენბერგმა განაცხადა, რომ ისტორიაში პირველად NATO-ს რეაგირების ძალები გაიგზავნებოდა აღმოსავლეთ საზღვარზე. ძალებში შედიოდა [[უმაღლესი მომზადების გაერთიანებული დავალებათა ჯგუფი]] (VJTF), რომელსაც ამჟამად [[საფრანგეთი|საფრნგეთი]] მეთაურობს.<ref name="NATO 20220225">{{cite web |date=25 February 2022 |title=NATO Agrees To Partial Deployment Of Response Force To Eastern Member Countries |url=https://www.rferl.org/a/nato-combat-ready-force-eastern-states-russia/31723732.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.rferl.org/a/nato-combat-ready-force-eastern-states-russia/31723732.html |archive-date=26 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[RadioFreeEurope]]/RadioLiberty}}</ref> ასევე განაცხადეს, რომ NATO-ს ქვეყნები უკრაინაში გაგზავნიდნენ იარაღებს, მათ შორის საჰაერო თავდაცვის მოწყობილობებს. [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ 24 თებერვალს განაცხადა, რომ ევროპაში განლაგებულ 5 000 ამერიკელ სამხედროს შეუერთდებოდა კიდევ დამატებით 7 000 სამხედრო.<ref name="NATO 20220225" /> NATO-ს ძალებში შედის [[USS Harry S. Truman|USS ''Harry S. Truman'']]-ის [[ავიამზიდის დამრტყმელი ჯგუფი 8]], რომელიც [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვაში]] შევიდა ერთი კვირით ადრე. ავიამზიდის დამრტყმელი ჯგუფი გადავიდა NATO-ს მმართველობის ქვეშ [[ცივი ომი|ცივი ომის]] შემდეგ პირველად.<ref>{{cite web |last1=Coleman |first1=Julie |date=25 February 2022 |title=NATO takes command of US carrier strike group as allies send more jets and warships to deter Russia's threat against Ukraine |url=https://news.yahoo.com/nato-takes-command-us-carrier-190427482.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://news.yahoo.com/nato-takes-command-us-carrier-190427482.html |archive-date=26 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[Business Insider]]}}</ref> 27 თებერვალს [[ოლაფ შოლცი|ოლაფ შოლცმა]] განაცხადა, რომ გერმანიის თავდაცვის ბიუჯეტი გაიზრდებოდა 100 მილიარდი ევროთი (113 მილიარდი აშშ დოლარი)<ref>{{cite web |title=Germany commits 100 billion euros to new armed forces fund |url=https://www.msn.com/en-us/news/world/germany-commits-100-billion-euros-to-new-armed-forces-fund/ar-AAUmRRo|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.msn.com/en-us/news/world/germany-commits-100-billion-euros-to-new-armed-forces-fund/ar-AAUmRRo|archive-date=27 February 2022 |website=[[MSN]] |publisher=[[Associated Press]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> და განაცხადა: „უკრაინაში შეჭრით ჩვენ ახალ ერაში ვართ.“ თავდაცვის ბიუჯეტის გაზრდით გერმანიის თავდაცვის ბიუჯეტი მშპ-ს 2% გახდა და დააკმაყოფილა NATO-ს მოთხოვნა, რომელიც 2024 წლამდე უნდა შეასრულოს ყველა წევრმა.<ref>{{cite web |title=Germany to Boost Military Spending in Latest Historic Shift |url=https://finance.yahoo.com/news/germany-lift-defense-spending-latest-113940829.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://finance.yahoo.com/news/germany-lift-defense-spending-latest-113940829.html |archive-date=27 February 2022 |website=[[Bloomberg News]] |access-date=27 February 2022 |date=27 February 2022}}</ref> ==== ევროპის კავშირი ==== [[File:European Union member states and candidates v2.svg|thumb|[[ევროკავშირი]]: {{Legend|#3F48CC|ამჟამინდელი წევრები}} {{Legend|#48cc3f|მოლაპარაკებები გაწევრიანებაზე}} {{legend|#71f268|წევრობის კანდიდანტები}} {{Legend|#FFD833|აპლიკანტი ქვეყნები}} {{Legend|#FF9130|პოტენციური კანდიდანტები}} {{Legend|#808080|ყოფილი წევრები}}]] 27 თებერვალს ევროპის კომისიის პრეზიდენტმა ურსულა ფონ დერ ლეიენმა განააცხადა, რომ ევროკავშირი აკრძალაბდა სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებად მედიებს, [[RT (TV Network)|RT]]-სა და [[Sputnik (news agency)|Sputnik]]-ს, დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის საპასუხოდ.<ref>{{cite news |last1=Kayali |first1=Laura |title=EU to ban Russia's RT, Sputnik media outlets, von der Leyen says |url=https://www.politico.eu/article/ursula-von-der-leyen-announces-rt-sputnik-ban/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.politico.eu/article/ursula-von-der-leyen-announces-rt-sputnik-ban/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=[[Politico]] |date=27 February 2022}}</ref> მან ასევე განაცდა, რომ ევროკავშირი უკრაინისთვის იყიდიდა სამხედრო აღჭურვილობასა და იარაღს.<ref>{{cite news |title='Watershed moment': EU to buy and deliver weapons to Ukraine |url=https://www.euronews.com/2022/02/27/eu-to-buy-and-deliver-weapons-to-ukraine-the-first-time-the-bloc-has-financed-military-sup |access-date=27 February 2022 |work=[[Euronews]] |date=27 February 2022}}</ref> 28 თებერვალს [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენკიმ]] [[ევროკავშირი|ევროკავშირში]] გაწევირანება სწრაფი წესით მოითხოვა. მალე გავრცელდა დოკუმენტის ხელისმოწერის ფოტოებიც.<ref>{{cite news |title=Zelensky asks to join the European Union |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/28/russia-ukraine-war-putin-news/ |newspaper=[[The Washington Post]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> მალევე, 2 მარტს, [[საქართველო|საქართველომაც]] შეიტანა განაცხადი დაჩქარებული წესით ევროკავშირში გაწევრიანების შესახებ.<ref>[https://1tv.ge/news/irakli-kobakhidze-qartuli-ocnebis-politikurma-gundma-miigho-gadawyvetileba-evrokavshiris-wevrobis-kandidatis-statusis-misaghebad-ganackhadi-dauyovnebliv-waradginos/ ირაკლი კობახიძე - „ქართული ოცნების“ პოლიტიკურმა გუნდმა მიიღო გადაწყვეტილება, ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსის მისაღებად განაცხადი დაუყოვნებლივ წარადგინოს]</ref> 3 მარტს განაცხადს ხელი მოაწერა საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა [[ირაკლი ღარიბაშვილი|ირაკლი ღარიბაშვილმა]].<ref>[https://1tv.ge/news/irakli-gharibashvilma-saqartvelos-evrokavshirshi-wevrobis-ganackhads-kheli-moawera-video/ ირაკლი ღარიბაშვილმა საქართველოს ევროკავშირში წევრობის განაცხადს ხელი მოაწერა]</ref> ევროკავშირის წევრობაზე განაცხადი შეიტანა [[მოლდოვა|მოლდოვამაც]]. ==== ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია (OSCE) ==== 23 თებერვალს, [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის]] აღიარების შემდეგმ [[ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია|OSCE]]-ს პოლონელმა თავმჯდომარემ სასწრაფოდ მოიწვია ორგანიზაციის მუდმივი საბჭო სიტუაციის განსახილად. პოლონეთის მინისტრებმა განაცხადეს, რომ პუტინის ქცევებმა დაარღვია [[მინსკის ხელშეკრულება|მინსკის შეთანხმება]].<ref name=":44">{{cite web|title=Special OSCE Permanent Council meeting held following Russian decision to recognize parts of Donetsk and Luhansk regions of Ukraine as independent|url=https://www.osce.org/chairmanship/512857|access-date=4 March 2022|website=www.osce.org}}</ref> 24 თებერვალს OSCE-ს გენერალურმა მდივანმა და თავმჯდომარემ, რომელიც ამავდროულად პოლონეთის საგარეო საქმეთა მინისტრია, [[ზბიგნიევ რაუ|ზბიგნიევ რაუმ]], განაცხადა, რომ რუსეთმა დაიწყო სამხედრო ოპერაციები უკრაინაში, რომელსაც მკაცრად გმობდნენ.<ref>{{cite web |title=Joint statement by OSCE Chairman-in-Office Rau and Secretary General Schmid on Russia's launch of a military operation in Ukraine |url=https://www.osce.org/chairmanship/512890 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref> იმავე დღეს OSCE-ის პარლამენტარებმაც დაგმეს რუსეთის ქცევები და მოითხოვეს დეესკალაცია ვენის საზამთრო შეხვედრაზე, 24-25 თებერვალს, და სამხედრო ოპერაციების დაუყოვნებლივი შეჩერება.<ref>{{cite web |title=OSCE parliamentarians condemn Russian military action in Ukraine, call for de-escalation at Vienna Winter Meeting |url=https://www.osce.org/parliamentary-assembly/512938 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref><ref>{{cite web |title=The Reinforced Meeting of the OSCE Permanent Council at the Ministerial Level |url=https://www.osce.org/chairmanship/512974 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref><ref>{{cite web |title=Statement of the Secretary General on the temporary evacuation of OSCE staff from Ukraine |url=https://www.osce.org/secretary-general/512953 |access-date=4 March 2022 |website=www.osce.org}}</ref> ==== გაერო ==== [[File:United Nations General Assembly resolution ES-11 L.1 vote.svg|thumb|ხმისმიცემის შედეგები გაეროს რეზოლუციაზე, რომელიც რუსეთის ავალდებულებს ჯარების უკრაინიდან გამოყვანას<br />{{Legend|#74C365|ეთანხმება}}{{Legend|#ab4e52|ეწინააღმდეგება}}{{Legend|#FADA5E|თავი შეიკავა}}{{Legend|#89CFF0|არ ესწრებოდა}}{{legend|#C0C0C0|არაა წევრი}} ]] 23 თებერვალს [[გაერო|გაეროს]] გენერალურმა მდივანმა, [[ანტონიუ გუტერეში|ანტონიუ გუტერეშმა]], რუსეთს სასწრაფოდ მოთხოვა აგრესიის შეჩერება სიტყვებით: „თუ საჭირო ოპერაცია (სამხედრო) მართლაც მზადდება, გულის სიღრმიდან ერთი სათქმელი მაქვს: პრეზიდნეტო პუტინო, შეაჩერე შენი სამხედროები. [[Give Peace a Chance|Give peace a chance]]. უკვე ზედმეტად ბევრი ადამიანი დაიღუპა.“<ref>{{cite web |title='Give Peace a Chance', Secretary-General Urges Russian Federation at Security Council Meeting on Ukraine, Saying too Many People Have Died {{!}} Meetings Coverage and Press Releases |url=https://www.un.org/press/en/2022/sgsm21155.doc.htm |access-date=4 March 2022 |website=www.un.org |publisher=[[United Nations]]}}</ref> საფრანგეთისა და აშშ-ის ელჩებმა განაცხადეს, რომ 25 თებერვალს [[გაეროს უშიშროების საბჭო|უშიშროების საბჭოს]] წარუდგენდნენ ახალ რეზოლუციას.<ref name="WSJ-2022-02-23">{{cite web|title=U.S. Says Russia Will Face U.N. Security Council Resolution |url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064610/https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/pUrIX20rUPrwgE9WQPoX |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Wall Street Journal]]}}</ref><ref>{{cite news |last1=MacNamee |first1=Garreth |title='We will hold the Kremlin accountable': International anger as Russia attacks Ukraine |url=https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/ |access-date=24 February 2022 |work=[[TheJournal.ie]] |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224052048/https://www.thejournal.ie/ukraine-reaction-invasion-5691713-Feb2022/ |url-status=live }}</ref> [[დიდმა ბრიტანეთ|დიდმა ბრიტანეთმა]],<ref>{{cite news |last1=Demianyk |first1=Graeme |title=Boris Johnson Condemns Russia's 'Unprovoked Attack' On Ukraine |url=https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29 |access-date=24 February 2022 |work=[[HuffPost UK]] |date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064549/https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/boris-johnson-response-attack-russia-ukraine-putin_uk_621713afe4b0afc668baee29 |url-status=live }}</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-მ,<ref>{{cite web|url=https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/biden-calls-putin-s-ukraine-actions-an-unprovoked-and-unjustified-attack-CGTFzK7GobHRwkC103AB |title=Biden Calls Putin's Ukraine Actions an 'Unprovoked and Unjustified' Attack |date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |work=[[Wall Street Journal]] |first=Tarini |last=Parti |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224064548/https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news/card/biden-calls-putin-s-ukraine-actions-an-unprovoked-and-unjustified-attack-CGTFzK7GobHRwkC103AB |url-status=live}}</ref> [[კანადა|კანადამ]]<ref>{{cite web |last1=Blanchfield |first1=Mike |last2=Berthiaume |first2=Lee |title=Trudeau condemns Russia's attack on Ukraine, says Russia will suffer consequences |url=https://www.cp24.com/world/trudeau-condemns-russia-s-attack-on-ukraine-says-russia-will-suffer-consequences-1.5793901 |website=[[CP24]] |date=24 February 2022 |agency=The Canadian Press |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224151318/https://www.cp24.com/world/trudeau-condemns-russia-s-attack-on-ukraine-says-russia-will-suffer-consequences-1.5793901 |url-status=live }}</ref> და [[ევროკავშირი|ევროპის კავშირმა]] თავდასხმას არაპროვოცირებული და გაუმართლებელი უწოდეს<ref>{{cite web|url=https://townhall.com/tipsheet/madelineleesman/2022/02/24/eu-to-hit-russia-with-new-sanctions-over-its-barbaric-invasion-of-ukraine-n2603729 |title=EU to hit Russia With New Sanctions Over Its 'Barbaric' Invasion of Ukraine |date=24 February 2022 |website=Townhall |last=Leesman |first=Madeline |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224164649/https://townhall.com/tipsheet/madelineleesman/2022/02/24/eu-to-hit-russia-with-new-sanctions-over-its-barbaric-invasion-of-ukraine-n2603729 |url-status=live}}</ref> და მკაცრი სანქციების დაწესების პირობა დადეს რუსი ინდივიდების, რუსული ბიზნესებისა და აქტივების წინაათმდეგ.<ref>{{cite news |last1=Rankin |first1=Jennifer |last2=Holmes |first2=and Oliver |last3=Lock |first3=Samantha |last4=Harding |first4=Luke |last5=Boffey |first5=Daniel |last6=Boffey |first6=Daniel |last7=Chrisafis |first7=Angelique |last8=O'Carroll |first8=Lisa |last9=Roth |first9=Andrew |date=24 February 2022 |title=Ukraine crisis latest news: Russia invading on multiple fronts, former Ukrainian defence minister says |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |access-date=24 February 2022 |issn=0261-3077 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224075414/https://www.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv|url-status=live}}</ref> 25 თებერვალს რუსეთმა ვეტო დაადო ახალ რეზოლუციას, როგორც მოსალოდნელი იყო, 11 ქვეყანა დაეთანხმა რეზოლუციას, ხოლო [[ჩინეთი|ჩინეთმა]], [[ინდოეთი|ინდოეთმა]] და [[არაბთა გაერთიანებული საამიროები|არაბთა გაერთიანებულმა საემიროებმა]] თავი შეიკავეს.<ref>{{cite news |title=At U.N., Russia vetoes U.S. resolution condemning Ukraine invasion |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-VAD5RAA4NFBYDBHCHBNAHAKFCE |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/25/ukraine-invasion-russia-news/#link-VAD5RAA4NFBYDBHCHBNAHAKFCE |archive-date=26 February 2022 |newspaper=[[The Washington Post]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> 27 თებერვალს გაეროს უშიშროების საბჭომ კენჭი უყარა გაეროს [[გაეროს გენერალური ასამბლეა|გენერალური ასამბლეის]] სასწრაფო სესიას, იმავე შედეგებით.<ref>{{cite web |last1=Nichols |first1=Michelle |title=U.N. Security Council calls rare General Assembly session on Ukraine |url=https://www.reuters.com/world/un-security-council-calls-rare-general-assembly-session-ukraine-2022-02-27/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/world/un-security-council-calls-rare-general-assembly-session-ukraine-2022-02-27/ |archive-date=27 February 2022 |website=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> ისტორიაში მე-11 სპეციალური სესია ჩატარდა 28 თებერვალს და სიტყვით გამოსვლებმა რამდენიმე დღეს გასტანა.<ref>{{cite web |last1=Tawfik |first1=Nada |title=Rare UN meeting gets under way |url=https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60542877?ns_linkname=621ce500ec502b53cd480244%26Rare%20UN%20meeting%20gets%20under%20way%262022-02-28T15%3A27%3A22.255Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:94c61eaf-858f-42a5-a9e9-2bd5e2698f49&pinned_post_asset_id=621ce500ec502b53cd480244 |publisher=[[BBC News]] |access-date=28 February 2022 |date=28 February 2022}}</ref> [[გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭო|გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოს]] შეხვედრისას, 1 მარტს, პროტესტის ნიშნად 100-ზე მეტმა დიპლომატმა დატოვა დარბაზი [[სერგეი ლავროვი|სერგეი ლავროვის]], რომელიც შეხვედრას ონლაინ ჩაერთო, იგი სანქციების გამო ფიზიკურად ვერ ჩავიდა გაეროს შტაბ-ბინაში, [[ნიუ-იორკი|ნიუ-იორკში]], გამოსვლისას.<ref>{{cite news |last=Nebehay |first=Stephanie |date=1 March 2022 |title=Western envoys, allies walk out on Lavrov speech to UN rights forum |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/eu-us-british-envoys-boycott-lavrov-speech-un-rights-forum-2022-03-01/ |url-status=live |access-date=1 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220301161517/https://www.reuters.com/world/eu-us-british-envoys-boycott-lavrov-speech-un-rights-forum-2022-03-01/ |archive-date=1 March 2022 |quote=More than 100 diplomats from some 40 Western countries and allies including Japan walked out of a speech by Russian Foreign Minister Sergei Lavrov to the top U.N. human rights forum on Tuesday in protest over Russia's invasion of Ukraine.}}</ref><ref>{{cite news |last=Cumming-Bruce |first=Nick |date=1 March 2022 |title=Diplomats walk out of Lavrov's speech at the U.N. in Geneva. |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2022/03/01/world/europe/lavrov-speech-un.html |url-status=live |access-date=1 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220301162010/https://www.nytimes.com/2022/03/01/world/europe/lavrov-speech-un.html |archive-date=1 March 2022 |quote=Ukraine's ambassador to the United Nations in Geneva led the walkout, which left a largely empty conference hall to hear the remarks by Foreign Minister Sergey V. Lavrov at a conference on disarmament.}}</ref><ref>{{cite news |last=Shah |first=Furvah |date=1 March 2022 |title=UN diplomats walk out on Russian minister's speech in protest at Ukraine invasion |work=[[The Independent]] |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/un-walkout-ukraine-russia-minister-sergei-lavrov-b2025921.html |url-status=live |access-date=1 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220301181252/https://www.independent.co.uk/news/world/europe/un-walkout-ukraine-russia-minister-sergei-lavrov-b2025921.html |archive-date=1 March 2022 |quote=Dozens of officials, including those from Britain, the US and the European Union, left the UN Human Rights Council meeting in Geneva, Switzerland on Tuesday as a video message from Vladimir Putin's ally played.}}</ref> ადამიანთა უფლებებისთვის გაეროს უმაღლესმა კომისიონერმა, [[მიშელ ბაჩელეტი|მიშელ ბაჩელეტმა]], მოითოხვა უკრაინაში რუსეთის სამხედრო მოქმედებების დაუყოვნებლივი შეჩერება.<ref>{{cite web|url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=28153&LangID=E |title=OHCHR &#124; UN Human Rights Chief urges an immediate halt to the Russian Federation's military action against Ukraine |website=www.ohchr.org}}</ref> 2 მარტს გაერომ კენჭი უყარა რეზოლუციას, რომელიც რუსეთს უკრაინის დატოვებას ავალდებულებდა. 141 ქვეყანა მხარს უჭერდა რეზოლუციას, 35-მა თავი შეიკავა ხოლო ბელარუსი, ჩრდილოეთი კორეა, სირია და ერიტრეა რუსეთის ერთადერთი მხარდამჭერები იყვნენ.<ref>{{cite news |last1=Pamuk |first1=Humeyra |last2=Landay |first2=Jonathan |title=U.N. General Assembly in historic vote denounces Russia over Ukraine invasion |url=https://www.reuters.com/world/un-general-assembly-set-censure-russia-over-ukraine-invasion-2022-03-02/ |work=[[Reuters]] |date=2 March 2022}}</ref> ==== ქვეყნების რეაქცია ==== [[File:International reactions to the 2022 Russian invasion of Ukraine.svg|thumb|upright=1.36|right|საერთაშორისო რეაქციების რუსეთის უკრანაში შეჭრაზე. ---- {{legend|#0099FF|დაგმეს შეჭრა}} {{legend|#666666|შეინარჩუნეს ნეიტრალიტეტი}} {{legend|#FF6600|შეჭრა დააბრალეს NATO-ს „პროვოკაციებს“}} {{legend|#C0C0C0|უცნობია}} ---- {{legend|#FF0000|რუსეთი}} {{legend|#0000FF|უკრიანა}}]] [[File:20220302 Ambasada RP w Sarajewie, flagi PL i UA.jpg|thumb|უკრაინის დროშა პოლონეთის საერჩოზე [[სარაევო|სარაევოში]]]] * {{flag|ჩინეთი}} – ჩინეთის პროპაგანდამ უკრაინაში მიმდინარე სიტუაცია აშშ-სა და NATO-ს დააბრალა,<ref>{{cite news |title=China’s Propaganda Machine Gears Up for Putin — and Blames America for the Invasion |url=https://www.rollingstone.com/politics/politics-features/russia-china-ukraine-propaganda-invasion-ccp-1315024/ |work=Rolling Stone |date=2 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=How China embraces Russian propaganda and its version of the war |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/03/05/asia-pacific/russia-china-information-war/ |work=Japan Times |date=5 March 2022}}</ref> თუმცა ჩინეთმა ოფიციალურად ნეიტრალიტეტი აირჩია.<ref>{{cite web |last1=Wen Liu |first1=Tracy |title=China’s Propaganda Over Ukraine Is Shifting and Uncertain |url=https://foreignpolicy.com/2022/03/01/china-propaganda-ukraine-russia/ |publisher=FP |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=China asked Russia to delay Ukraine invasion until after Olympics -NYT |url=https://www.reuters.com/world/us-officials-say-china-asked-russia-delay-ukraine-war-until-after-beijing-2022-03-02/ |work=Reuters |date=3 March 2022}}</ref> 2 მარტს [[ნიუ-იორკ ტაიმზი (გაზეთი)|''ნიუ-იორკ ტაიმზმა'']] განაცხადა, რომ, ბაიდენის ადმინისტრაციაზე და ევროპელ თანამდებობის პირებზე დაყრდნობით, ჩინეთმა პუტინს უკრაინაში შეჭრის გადატანა და [[ზამთრის ოლიმპიური თამაშები 2022|პეკინის ზამთრის ოლიმპიადის]] დასრულებამდე მოეცადა.<ref>{{cite web |last1=Wong |first1=Edward |last2=Barnes |first2=Julian |title=China Asked Russia to Delay Ukraine War Until After Olympics, U.S. Officials Say |url=https://www.nytimes.com/2022/03/02/us/politics/russia-ukraine-china.html |publisher=The New York Times |access-date=5 March 2022}}</ref> * {{flag|საფრანგეთი}} – [[ემანუელ მაკრონი]] ინარჩინებს კომუნიკაციას პუტინთან და მოქმედებს, როგორც დიპლომატიის ცენტრი ევროპაში. მაკრონი ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ევროკავშირისა და NATO-ს საპასუხო ზომებში.<ref>{{cite news |title=Emmanuel Macron's Ukraine mission buys time, but works no miracles |url=https://www.economist.com/europe/emmanuel-macrons-ukraine-mission-buys-time-but-works-no-miracles/21807598 |newspaper=The Economist |date=8 February 2022 |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Troianovski |first1=Anton |title=A Putin-Macron call leaves France persuaded that Russia wants ‘control of all of Ukraine.’ |url=https://www.nytimes.com/2022/03/03/world/europe/putin-macron-call.html |publisher=The New York Times |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Bisserbe |first1=Noemie |title=French President Emmanuel Macron Declares Run for Re-Election |url=https://www.wsj.com/articles/french-president-emmanuel-macron-declares-run-for-re-election-11646335861 |publisher=The Wall Street Journal |access-date=5 March 2022}}</ref> * {{flag|გერმანია}} – გერმანიამ შეჭრამდე შეიანრჩინა პოლიტიკა ლეტალური იარაღის არგადაცემისა და საშუალო კლასის მხარდაჭერის შესახებ, რომელიც [[მეორე მსოფლიო ომი|მეორე მსოფლიო ომის]] შემდეგ მიიღეს. შეჭრის შემდეგ გერმანიამ შეაჩერა [[ჩრდილოეთის ნაკადი 2]], რამაც შესაძლოა საშუალო კლასისთვის სირთულეები გამოიწვიოს, და უკრაიას გაუგზავნა საბრძოლო მასალა და იარაღი. ''[[ეკონომისტი (ჟურნალი)|ეკონომისტმა]]'' პოლიტიკის ცვლას ახალი ეპოქა უწოდა. გერმანიამ თავდაცვის ბიუჯეტი 100 მილიარდი ევროთი გაზარდა.<ref>{{cite news |title=With war at its doors, Europe discovers a capacity for action |url=https://www.economist.com/europe/with-war-at-its-doors-europe-discovers-a-capacity-for-action/21807967 |newspaper=[[The Economist]] |date=5 March 2022 |access-date=5 March 2022}}</ref> * {{flag|ინდოეთი}} – [[ინდოეთის პრემიერ-მინისტრი|ინდოეთის პრემიერ-მინისტრმა]], [[ნარენდრა მოდი|ნარენდრა მოდიმ]], შეიკავა თავი და არ დაგმო რუსეთის შეჭრა.<ref>{{cite web |title=Modi Appeals for 'Cessation of Violence' in Call With Putin, First Indian Reaction to Russian Attack |url=https://thewire.in/diplomacy/modi-appeals-for-cessation-of-violence-in-call-with-putin-first-indian-reaction-to-russian-attack |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://thewire.in/diplomacy/modi-appeals-for-cessation-of-violence-in-call-with-putin-first-indian-reaction-to-russian-attack |archive-date=26 February 2022 |website=[[The Wire (India)|The Wire]]}}</ref> ინდოეთი ამზადებდა ახალ ეკონომიკურ მექანიზმს, რომლითაც რუსეთთან [[ინდური რუპია|რუპიებით]] ივაჭრებდა და თავს აარიდებდა დასავლურ სანქციებს.<ref>{{cite web |last1=Jadhav |first1=Rajendra |last2=Anand |first2=Nupur |last3=Ahmed |first3=Aftab |title=India explores setting up rupee trade accounts with Russia to soften sanctions blow – sources |url=https://www.reuters.com/world/india/india-explores-setting-up-rupee-trade-accounts-with-russia-soften-sanctions-blow-2022-02-25/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.reuters.com/world/india/india-explores-setting-up-rupee-trade-accounts-with-russia-soften-sanctions-blow-2022-02-25/ |archive-date=26 February 2022 |website=[[Reuters]] |date=25 February 2022}}</ref> * {{Flag|ყაზახეთი}} – რუსეთმა ყაზახეთს ჯარის გაგზავნა მოთხოვა უკრაინაში, შეჭრის მხარდასაჭერად, თუმცა ყაზახეთმა უარი თქვა და განაცხადა, რომ ის არ აღიარებდა [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანსკის]] დამოუკიდებლობას და ამიტომ შეჭრაში მონაწილეობას ვერ მიიღებდა.<ref>{{cite news|url=https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-live-updates-n1289976/ncrd1289985 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/russia-ukraine-live-updates-n1289976/ncrd1289985 |archive-date=26 February 2022 |agency=[[NBC News]] |title=One of Russia's closest allies denies request for troops |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022 |last=Alexander |first=Peter |author-link=Peter Alexander (journalist)}}</ref> === სხვები === ==== რელიგიური ლიდერები ==== *[[რომის პაპი|რომის პაპმა]] [[ფრანცისკე|ფრანცისკემ]] [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკისთან]] სატელეფონოზარში „ღრმა მწუხარება“ გამოხატა და ზელენსკიმ მადლობა გადაუხადა მხარდაჭერისთვის.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |first9=Amir |last9=Vera |date=26 February 2022 |title=Pope expresses "his deepest sorrow" in phone call with Zelensky |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_8ce86aec7efbf5b3b607258cf1eb49f1 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_8ce86aec7efbf5b3b607258cf1eb49f1 |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]]}}</ref> *[[მსოფლიო პატრიარქი|მსოფლიო პატრიარქმა]] [[ბართლომე I (კონსტანტინოპოლის პატრიარქი)|ბართლომე I]]-მა ომის დასრულება მოითოხვა, ომს საშინელი უწოდა და [[უკრაინის მართლმადიდებლური ეკლესია|უკრაინის მართლმადიდებლურ ეკლესიას]] მხარდაჭერა გამოუცხადა.<ref>{{cite news |title=Christian Orthodox spiritual leader calls for end of Ukraine war |url=https://www.reuters.com/world/europe/christian-orthodox-spiritual-leader-calls-end-ukraine-war-2022-02-27/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/christian-orthodox-spiritual-leader-calls-end-ukraine-war-2022-02-27/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |work=[[Reuters]] |date=27 February 2022}}</ref> *[[მიტროპოლიტი|მიტროპოლიტმა]] [[ონოფრე (ბერეზოვსკი)|ონოფრემ]], უკრაინის მართლმადიდებლური ეკლესიის ლიდერმა, ომს გაუმართლებელი უწოდა.<ref>{{cite news |title=Moscow Patriarch Kirill, Ukrainian Orthodox leaders issue calls for peace |url=https://religionnews.com/2022/02/24/orthodox-patriarch-of-moscow-kirill-calls-on-all-parties-to-avoid-civilian-casualties-in-ukraine/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://religionnews.com/2022/02/24/orthodox-patriarch-of-moscow-kirill-calls-on-all-parties-to-avoid-civilian-casualties-in-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |work=[[Religion News Service]] |date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Moscow patriarch prays for unity of 'single space' of Russia and Ukraine |url=https://www.pillarcatholic.com/p/moscow-patriarch-prays-for-unity |access-date=3 March 2022 |website=www.pillarcatholic.com}}</ref><ref>{{cite web |title=Слово Святейшего Патриарха Кирилла в Неделю о Страшном Суде после Литургии в Храме Христа Спасителя / Патриарх / Патриархия.ru |trans-title=Word of His Holiness Patriarch Kirill on the Week of the Last Judgment after the Liturgy at the Cathedral of Christ the Savior / Patriarch / Patriarchy.ru |url=http://www.patriarchia.ru/db/text/5904390.html |access-date=3 March 2022 |website=Патриархия.ru |language=ru}}</ref> *[[ჯასტინ უელბი|ჯასტინ უელბიმ]], კანტერბურის [[ანგლიკანიზმი|ანგლიკანმა]] მთავარეპისკოპოსმა, თქვა: „რაც ახლა უკრაინაში ხდება თქვენს სულს წვავს“. მან განაცხადა, რომ ხალხი „მხარდამხარ“ უნდა დადგეს და შეეწინააღმდეგოს იმას, „რაც არასწორია“ უკრაინის კრიზისში.<ref>{{cite web|website=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-sussex-60619831 |title=Ukraine: Archbishop of Canterbury asks people to stand 'shoulder to shoulder' |date=4 March 2022 |access-date=5 March 2022}}</ref> ==== გართობისა და სპორტის ორგანიზაციები ==== [[საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტი|საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა]] მოითხოვა საერთაშორისო სპორტულ ფედერაციებს გადაეტანათ ან გაეუქმებინათ ბელარუსსა და რუსეთში დაგეგმილი ყველა სპორტული ღნისძიება.<ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=International Olympic Committee urges sports bodies to cancel events in Russia, Belarus |url=https://www.espn.com/olympics/story/_/id/33368931/international-olympic-committee-urges-sports-bodies-cancel-events-russia-belarus |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.espn.com/olympics/story/_/id/33368931/international-olympic-committee-urges-sports-bodies-cancel-events-russia-belarus |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[ESPN]]}}</ref><ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Russia stripped of major events as invasion of Ukraine intensifies |url=https://www.reuters.com/lifestyle/sports/russia-stripped-major-events-invasion-ukraine-intensifies-2022-02-25/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.reuters.com/lifestyle/sports/russia-stripped-major-events-invasion-ukraine-intensifies-2022-02-25/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[Reuters]]}}</ref> ბელარუს და რუს სპორტსმენებს გამოსვლის უფლება მხოლოდ ნეიტრალიტეტის დაცვით შეეძლებოდათ, მათ არ უნდა წარმოედგინათ რუსეთი და ბელარუსი.<ref name="WaPO IOC">{{cite news |date=28 February 2022 |title=IOC, FIFA clamp down on Russian and Belarussian athletes and teams |url=https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/sports-russia-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/sports-russia-ukraine/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |newspaper=[[The Washington Post]]}}</ref> [[ველოსიპედისტების საერთაშორისო კავშირი|ველოსიპედის საერთაშორისო კავშირმა]] და [[ტანვარჯიშის საერთაშორისო ფედერაცია|ტანვარჯიშის საერთაშორისო ფედერაციამ]] იმოქმედეს მსგავსად.<ref>{{cite press release |url=https://www.uci.org/pressrelease/uci-statement-concerning-the-situation-in-ukraine/5g1BfHYJ85VKaLl7o0U7rI |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.uci.org/pressrelease/uci-statement-concerning-the-situation-in-ukraine/5g1BfHYJ85VKaLl7o0U7rI |archive-date=27 February 2022 |title=UCI statement concerning the situation in Ukraine |publisher=[[Union Cycliste Internationale|UCI]] |date=26 February 2022 |access-date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite press release |title=FIG decision regarding the conflict in Europe |url=https://www.gymnastics.sport/site/news/displaynews.php?idNews=3439 |access-date=26 February 2022 |publisher=[[International Gymnastics Federation]] |date=26 February 2022}}</ref> 2 მარტს [[საერთაშორისო პარაოლიმპიური კომიტეტი|საერთაშორისო პარაოლიმპიურმა კომიტეტმა]] განაცხადა, რომ რუს და ბალარუს ათლეტებს [[ზამთრის პარაოლიმპიადა 2022]]-ში გამოსვლა მხოლოდ ნეიტრალური დროშით შეეძლებოდათ.<ref>{{cite press release|title=IPC makes decisions regarding RPC and NPC Belarus|url=https://www.paralympic.org/press-release/ipc-makes-decisions-regarding-rpc-and-npc-belarus|publisher=International Paralympic Committe|date=2 March 2022}}</ref> 3 მარტს, კრიტიკის შემდეგ, გადაწყვეტილება შეიცვალა და რუს და ბელარუს ათლეტებს პარაოლიმპიადაში მონაწილეობა აეკრძალათ.<ref>{{cite news|url=https://www.paralympic.org/news/ipc-decline-athlete-entries-rpc-and-npc-belarus-beijing-2022|title=IPC to decline athlete entries from RPC and NPC Belarus for Beijing 2022|website=paralympic.org|date=3 March 2022|access-date=3 March 2022}}</ref> [[ძიუდოს საერთაშორისო ფედერაცია|ძიუდოს საერთაშორისო ფედერაციამ]] პუტინს ჩამოართვა „საპატიო პრეზიდენტისა და ელჩის“ წოდება.<ref>{{cite web |author=[[International Judo Federation]] |date=27 February 2022 |title=International Judo Federation – statement suspending Putin |url=https://www.ijf.org/news/show/official-announcement-of-the-international-judo-federation |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.ijf.org/news/show/official-announcement-of-the-international-judo-federation |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref> 1 მარტს [[ციგაობის საერთაშორისო კავშირი|ციგაობის საერთაშორისო კავშირმა]] დაანონსა, რომ რუსეთი და ბელარუსი გაირიცხებოდა ყველა შეჯიბრებიდა.<ref>{{cite news |last1=Boren |first1=Cindy |last2=Bonesteel |first2=Matt |date=1 March 2022 |title=Russia, Belarus barred from competition by International Skating Union |url=https://www.washingtonpost.com/sports/2022/03/01/russia-belarus-barred-competition-by-international-skating-union/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/sports/2022/03/01/russia-belarus-barred-competition-by-international-skating-union/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |newspaper=[[The Washington Post]] |ref=skating_russia}}</ref> [[UEFA]]-,მ, ევროპული ფეხბურთის ასოციაციამ, გადაწყვიტა 20222 წლის ჩემპიონთა ლიგის ფინალის [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგიდან]] [[საინტ-ლუისი|საინტ-ლუისში]] გადატანა.<ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Champions League Final Will Be Played in Paris, Not Russia |url-status=live |url=https://www.nytimes.com/2022/02/25/sports/soccer/champions-league-final-paris-russia.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.nytimes.com/2022/02/25/sports/soccer/champions-league-final-paris-russia.html |archive-date=27 February 2022 |url-access=limited |access-date=25 February 2022 |website=[[The New York Times]]}}</ref><ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=UEFA Champions League final moved from St. Petersburg to Paris |url=https://soccer.nbcsports.com/2022/02/25/uefa-champions-league-final-moved-from-st-petersburg-to-paris/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://soccer.nbcsports.com/2022/02/25/uefa-champions-league-final-moved-from-st-petersburg-to-paris/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[NBC Sports]]}}</ref> [[პოლონეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|პოლონეთის]], [[ჩეხეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|ჩეხეთისა]] და [[შვედეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|შვედეთის]] ეროვნულმა ნაკრებებმა უარი განაცხადეს [[რუსეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები|რუსეთთან]] თამაშზე.<ref>{{cite web |first1=Adrienne |last1=Vogt |first2=Lauren |last2=Said-Moorhouse |first3=Jeevan |last3=Ravindran |first4=Peter |last4=Wilkinson |first5=Jessie |last5=Yeung |first6=Brad |last6=Lendon |first7=Steve |last7=George |first8=Meg |last8=Wagner |date=26 February 2022 |title=Poland refuses to play Russia in next month's 2022 World Cup qualifier over Ukraine |url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_d09e904fff4e101b023b5870b982b80a |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_d09e904fff4e101b023b5870b982b80a |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[CNN]] |url-status=live}}</ref> 28 თებერვალს [[FIFA]]-მ და UEFA-მ რუსეთს საეთაშირისო ფეხბურთის თამაში აუკრძალა, [[მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი 2002|2022 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის]] საკვალიფიკაციო ეტაპის ჩათვლით.<ref>{{cite news |date=28 February 2022 |title=FIFA suspends Russia from playing international soccer indefinitely |url=https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/fifa-suspends-russian-teams/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/sports/2022/02/28/fifa-suspends-russian-teams/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=28 February 2022 |newspaper=[[The Washington Post]]}}</ref> [[ჰოკეის ეროვნული ლიგა|ჰოკეის ეროვნულმა ლიგამ]] შეაჩერა ყველა რუსული ბიზნეს ურთიერთობა, შეაჩერა რუსულენოვანი საიტი და განაცხადა, რომ რუსეთში არ ჩაატარებდნენ შეჯიბრებებს. [[ყინულის ჰოკეის საერთაშორისო ფედერაცია|ყინულის ჰოკეის საერთაშორისო ფედერაციამ]] შეაჩერა რუსეთისა და ბელარუსის ყველა გუნდის მონაწილეობა შეჯიბრებაში და რუსეთს აუკრძალა 2023 წლის ჰოკეის ახალგაზრდული ჩემპიონათის მასპინძლობა.<ref name="WaPO IOC" /> ფინურმა ''კოკერიტმა'' და ლატვიურმა ''დინამო რიგამ'' დატოვეს რუსეთის ჰოკეის უმაღლესი საკლუბო ლიგა.<ref>{{cite web |author=[[ESPN]] |date=25 February 2022 |title=Finnish hockey team leaves KHL playoffs over Ukraine invasion |url=https://www.espn.com/nhl/story/_/id/33369502/finnish-team-leaves-khl-playoffs-ukraine-invasion |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.espn.com/nhl/story/_/id/33369502/finnish-team-leaves-khl-playoffs-ukraine-invasion |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |date=27 February 2022 |title=Dinamo Riga withdraws from KHL following Russian invasion into Ukraine |url=https://nypost.com/2022/02/27/dinamo-riga-withdraws-from-khl-after-russia-invades-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://nypost.com/2022/02/27/dinamo-riga-withdraws-from-khl-after-russia-invades-ukraine/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |work=[[New York Post]]}}</ref><ref>{{cite news |date=28 February 2022 |title=Dinamo Rīga pulls out of KHL |publisher=[[Public Broadcasting of Latvia]] |url=https://eng.lsm.lv/article/culture/sport/dinamo-riga-pulls-out-of-khl.a445632/ |url-status=live |access-date=28 February 2022 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://eng.lsm.lv/article/culture/sport/dinamo-riga-pulls-out-of-khl.a445632/ |archive-date=1 March 2022 }}</ref> [[ფორმულა ერთი|ფორმულა ერთმა]] გააუქმა რუსული გრან პრი, [[სებასტიან ფეტელი|სებასტიან ფეტელმა]] და [[მაქს ვერსტაპენი|მაქს ვერსტაპენმა]] რუსეთში რბოლის ჩატარებას „არასწორი“ უწოდეს.<ref>{{cite web|date=25 February 2022 |title=Sebastian Vettel and Max Verstappen call for Russian GP boycott |url=https://www.telegraph.co.uk/football/2022/02/23/premier-league-clubs-urged-boycott-champions-league-final-uefa/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.telegraph.co.uk/football/2022/02/23/premier-league-clubs-urged-boycott-champions-league-final-uefa/ |archive-date=27 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=[[The Daily Telegraph]]}}</ref><ref>{{cite web |date=25 February 2022 |title=Formula 1 statement on the Russian Grand Prix |url=https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-statement-on-the-russian-grand-prix.4S39V28GpAH5ESb8LksW0J.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.formula1.com/en/latest/article.formula-1-statement-on-the-russian-grand-prix.4S39V28GpAH5ESb8LksW0J.html |archive-date=27 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=F1}}</ref> [[EA Sports]]-მა დაანონსა რუსული და ბალრუსული გინდების ამოღება როგორც ''[[FIFA 22]]-''იდან, ისე ''[[NHL 22]]-''იდან. კომპანიამ ასევე განაცხადა, რომ ეს შეეხებოდა ახალ ''[[F1 2022]]-''ს, რომელშიც იქნებოდნენ რუსი მრობლელი ნიკიდა მაზეპინი, მისი სპონსორი [[Uralkali]] და რუსული გრან პრი.<ref>{{cite web|title=EA Sports removes Russian teams from NHL, FIFA video games |url=https://www.polygon.com/22958515/fifa-nhl-russian-teams-banned-ea-sports-statement |author-first=Owen S. |author-last=Good |website=[[Polygon (website)|Polygon]] |publisher=[[Vox Media]] |date=2 March 2022 |access-date=2 March 2022}}</ref> 5 მარტს მაზეპინისა და Uralkali-ის კონტრაქტები გაწყვიტა Haas-ის გუნდმა.<ref>{{cite web |title=Haas F1 team splits with Mazepin, Uralkali after Ukraine invasion |url=https://www.autosport.com/f1/news/haas-f1-team-splits-with-mazepin-uralkali-after-ukraine-invasion/8717996/ |access-date=5 March 2022 |website=www.autosport.com |language=en}}</ref> რუსეთი მოხსნეს ევროვიზია 2022-იდანაც.<ref>{{cite web |last=Thomas |first=Tobi |date=25 February 2022 |title=Russia is banned from Eurovision after invasion of Ukraine |url=https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2022/feb/25/russia-banned-from-eurovision-after-invasion-of-ukraine |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2022/feb/25/russia-banned-from-eurovision-after-invasion-of-ukraine |archive-date=26 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[The Guardian]]}}</ref><ref>{{cite press release |url=https://eurovision.tv/mediacentre/release/ebu-statement-russia-2022 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://eurovision.tv/mediacentre/release/ebu-statement-russia-2022 |archive-date=26 February 2022 |title=EBU statement regarding the participation of Russia in the Eurovision Song Contest 2022 |work=[[Eurovision Song Contest]] |publisher=[[European Broadcasting Union]] |date=25 February 2022 |access-date=25 February 2022}}</ref> მის სუპერნაციონალმა სოციალურ მედიაზე განაცხადა, რომ ისინი არ მიიღებდნენ რუს მონაწილეებმს.<ref>{{cite web |last=Requintina |first=Robert |date=1 March 2022 |title=Miss Supranational bans Russia from joining in solidarity with Ukraine |url=https://mb.com.ph/2022/03/01/miss-supranational-bans-russia-from-joining-in-solidarity-with-ukraine/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://mb.com.ph/2022/03/01/miss-supranational-bans-russia-from-joining-in-solidarity-with-ukraine/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=Manila Bulletin}}</ref> [[The Walt Disney Company|Disney]]-მ, [[Warner Bros.|Warner Bros]]-მა და [[Sony Pictures]]-მა განაცხადეს, რომ რუსეთში შეაჩერებდნენ ფილების გაშვებას.<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/film/2022/mar/01/disney-and-warner-bros-pause-film-releases-in-russia-over-ukraine-invasion |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.theguardian.com/film/2022/mar/01/disney-and-warner-bros-pause-film-releases-in-russia-over-ukraine-invasion |archive-date=1 March 2022 |title=Disney, Sony and Warner Bros pause film releases in Russia over Ukraine invasion |date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[The Guardian]]}}</ref> == სამშვიდობო მცდელობები == [[File:Volodymyr Zelenskyy met with the heads of governments of Poland, the Czech Republic and Slovenia in Kyiv. (51941194944).jpg|thumb|პოლონეთის მთვარობების პრემიერ-მინისტრები, ჩეხეთისა და სლოვაკეთის პრეზიდნეტები კიევში 15 მარტს (შეჭრის მე-20 დღე). პირველი სამთავრობო დელეგაცია უკრაინაში რუსეთის მიერ დაწყებული შეჭრის შემდეგ.<ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/polands-kaczynski-calls-peacekeeping-mission-ukraine-2022-03-15/|title = Poland's Kaczynski calls for peacekeeping mission in Ukraine|newspaper = Reuters|date = 15 March 2022}}</ref>]] 28 თებერვალს უკრაინამ და რუსეთმა [[გომელი|გომელში]] ცეცხლის შეწყვეტისა და სამოქალაქო პირების ევაკუაციის მოლაპარაკებები დაიწყეს. სამი მცდელობის შემდეგ შედეგს ვერ მიაღწიეს.<ref>{{cite web|date=7 March 2022|title=Ukraine and Russia hold third round of talks|url=https://www.dw.com/en/ukraine-and-russia-hold-third-round-of-talks/a-61039008|access-date=8 March 2022|website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> 5 მარტს რუსეთმა ხუთ საათ-ნახაევრიანი ცეცხლის შეწყვეტა გამოაცხადა [[ვოლნოვახა|ვოლნოვახასა]] და [[მარიუპოლი|მარიუპოლში]], ჰუმანიტარული დერეფნების გასახსნელად და სამოქალაქო პირების ევაკუაციისათვის.<ref>{{cite web |date=5 March 2022 |title=Russia declares brief ceasefire to allow civilians to leave 2 cities in Ukraine |url=https://www.indiatoday.in/world/russia-ukraine-war/story/russia-ukraine-war-news-updates-ceasefire-open-civilian-corridors-1921003-2022-03-05 |access-date=7 March 2022 |website=[[India Today]]}}</ref><ref>{{cite news |date=5 March 2022 |agency=[[Reuters]] |title=Russia declares partial ceasefire in two Ukrainian cities |url=https://www.thehindubusinessline.com/news/world/russia-declares-partial-ceasefire-in-two-ukrainian-cities/article65192853.ece |access-date=7 March 2022 |via=The Hindu BusinessLine}}</ref> რუსულმა ძალებმა ცეცხლის შეწყვეტა დაარღვიეს ორი ქალაქის დაბომბვით.<ref>{{cite news|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-united-nations-europe-singapore-42fc449b3e3336d09660c273aa0d9f19 |title=Live updates: Ukrainian paramedic remembered for bravery |website=AP Press |publisher=[[Associated Press]] |date=6 March 2022 |access-date=8 March 2022 |quote=Russia promised to stop the shelling of Mariupol, a port city of 430,000, and Volnovakha, a city in the east, but violated the cease-fire.}}</ref><ref name="ABC_Ceasfire" /> რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ განაცხადა, რომ უკრაინელები თავს დაესხნენ რუსეთის ძალებს.<ref name="ABC_Ceasfire">{{cite news |title=Fleeing civilians face Russian bombardment as evacuation ceasefire breaks down in Ukraine and humanitarian crisis worsens |url=https://www.abc.net.au/news/2022-03-06/russia-not-observing-ceasefire-in-ukraine-say-city-leaders/100885872 |access-date=8 March 2022 |publisher=Australian Broadcasting Commission |date=6 March 2022}}</ref> [[წითელი ჯვრისა და წითელი ნახევარმთვარის საერთაშორისო მოძრაობა|წითელმა ჯვარმა]] გამოაცხადა ევაკუაციის მცდელობის წარუმატებლობა.<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-ukraine-blame-each-other-mariupol-evacuation-fails-again-2022-03-06/ |title=Evacuation of Mariupol fails again, stranding civilians under siege |first1=Edmund |last1=Blair |first2=Alessandra |last2=Prentice |work=[[Reuters]] |date=6 March 2022 |access-date=8 March 2022}}</ref> 7 მარტს კრემლმა მშვიდობის სანაცვლოდ მოითხოვა უკრაინის [[ნეიტრალიტეტი]], [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსიის]] აღიარება და [[დონეცკის სახალხო რესპუბლიკა|დონეცკისა]] და [[ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკა|ლუჰანკის სახალხო რესპუბლიკების]] აღიარება.<ref>{{cite news |title=Russia will stop 'in a moment' if Ukraine meets terms – Kremlin |url=https://www.reuters.com/world/kremlin-says-russian-military-action-will-stop-moment-if-ukraine-meets-2022-03-07/ |work=[[Reuters]] |date=7 March 2022 |access-date=8 March 2022}}</ref> იმავე დღეს რუსეთმა დროებითი ცეცხლის შეწყვეტა გამოაცხადა [[კიევი|კიევში]], [[სუმი|სუმში]] და ორ სხვა ქალაქში 10:30 საათზე, მოსკოვის დროით.<ref>{{cite web |date=7 March 2022 |title=Russia announces ceasefire in Kyiv, 3 other cities for humanitarian corridors |url=https://www.hindustantimes.com/world-news/russia-announces-ceasefire-in-kyiv-3-other-cities-for-humanitarian-corridors-101646633888107.html |access-date=7 March 2022 |website=[[Hindustan Times]]}}</ref> 8 მარტს ზელენსკიმ წინ წამოწია [[ვლადიმერ პუტინი|პუტინთან]] პირდაპირ შეხვედრისა და პუტინის მოთხოვნების განხილვის სურვილი.<ref>{{cite news |title=Ukraine's Zelenskiy Says Open to 'Compromise' with Russia on Crimea, Separatist Territories |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/08/ukraines-zelenskiy-says-open-to-compromise-with-russia-on-crimea-separatist-territories-a76821 |work=[[The Moscow Times]] |date=8 March 2022 |access-date=10 March 2022}}</ref> ზელენსკიმ თქვა, რომ ის იყო მზად დიალოგისათვის და „არა კაპიტულაციისთვის“.<ref>{{cite news |title=Israel's Bennett plays peacemaker in Ukraine-Russia war |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-60679175 |work=[[BBC News]] |date=10 March 2022}}</ref> ზელენსკიმ [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-ს, [[რუსეთი|რუსეთს]], [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთს]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]], [[გერმანია|გერმანიასა]] და თურქეთს წარუდგინა ახალი კოლექტიური თავდაცვის ხელშეკრულება, [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ში შესვლის ალტერნატივად.<ref>{{cite news |title=Analysis: Two weeks into Ukraine war, analysts detect faint glimmers of compromise emerge |url=https://www.reuters.com/world/europe/two-weeks-into-ukraine-war-faint-glimmers-compromise-emerge-2022-03-10/ |work=[[Reuters]] |date=11 March 2022}}</ref> [[ვოლოდიმირ ზელენსკი|ზელენსკის]] პარტიამ, [[ხალხის მსახური (პარტია)|ხალხის მსახურმა]], განაცხადა, რომ უკრაინა არ დათმობდა [[ყირიმის ოლქი|ყირიმს]], [[დონეცკის ოლქი|დონეცკსა]] და [[ლუჰანსკის ოლქი|ლუჰანსკს]].<ref>{{cite news |title=Alternative to NATO proposed by Zelensky's party |url=https://www.jpost.com/international/article-700683 |work=[[The Jerusalem Post]] |date=8 March 2022}}</ref> 10 მარტს [[ანთალია|ანთალიაში]] შეხვდნენ [[დმიტრო კულება]] და [[სერგეი ლავროვი]], თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი [[მევლუთ ჩავუშოღლუ|მევლუთ ჩავოშოღლუ]] შეხვედრისას იყო მედიატორი. ეს იყო პირველი მაღალი დონის კონტაქტი ორ მხარეს შორის, შეჭრის დაწყების შემდეგ.<ref>{{cite web |title='No progress' as top Russia, Ukraine diplomats talk in Turkey |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/10/top-russia-ukraine-diplomats-arrive-in-turkey-for-talks |date=10 March 2022 |access-date=11 March 2022 |publisher=[[Al Jazeera]]}}</ref> 15 მარტს გაიმართა მოლაპარაკების მეოთხე რაუნდი, ზელენსკიმ განაცხადა, რომ დათანხმდებოდა [[ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია|NATO]]-ს წევრობისკენ სვლის შეჩერებას.<ref>{{cite news|url=https://www.timesofisrael.com/russia-said-to-ease-stance-at-talks-zelensky-says-ukraine-accepts-not-joining-nato/|title=Russia said to ease stance at talks, Zelensky says Ukraine accepts not joining NATO|newspaper=[[The Times of Israel]]|date=15 March 2022|access-date=15 March 2022}}</ref> 17 მაერს ''[[Financial Times]]''-მა განაცხადა, რომ 15 პუნქტიანი მოლაპარაკებული გეგმა ზელენსკიმ შეაფასა, როგორც ომის დასრულების მეტად „რეალისტური“ შესაძლებლობა.<ref>{{cite news |last1=Reed |first1=John |last2=Olearchyk |first2=Roman |last3=Shotter |first3=James |last4=Schwartz |first4=Felicia |title=Zelensky says Ukrainian and Russian positions becoming more 'realistic' |url=https://www.ft.com/content/7b341e46-d375-4817-be67-802b7fa77ef1 |access-date=17 March 2022 |work=Financial Times |date=16 March 2022}}</ref> [[მიხაილო პოდოლიაკი|მიხაილო პოდოლიაკმა]], უკრაინის მხრიდან მთავარმა დიპლომატმა მოლაპარაკებებზე, განაცხადა, რომ 15 პუნქტიან გეგმაში შედიოდა რუსეთის ძალების უკრაინიდან გასვლა, საერთაშორისო სამხედრო დახმარების გარანტია კონფლიქტის განახლების შემთხვევაში და უკრაინის NATO-სკენ სვლის შეჩერება.<ref>"What could a Ukraine-Russia peace agreement look like?" TRT World News. March 18, 2022. [https://www.trtworld.com/magazine/what-could-a-ukraine-russia-peace-agreement-look-like-55615/amp]</ref> 17 მარტს მევლუთ ჩავოშოღლუ გახდა პირველი საგაერო საქმეთა მინისტრი, რომელიც უკრაინაში ჩავიდა შეჭრის დაწყების შემდეგ, იგი შეხვდა დმიტრო კულებას და განიხილა ახალი კოლექტიური თავდაცვის ხელშეკრულების გეგმა, მან განაცხადა, რომ „ცეცხლის შეწყვეტის იმედი გაიზარდა“.<ref>"Çavuşoğlu: İki ülkeye ziyaretin neticesinde ateşkes umudumuz biraz daha arttı", March 17, 2022. [https://tr.euronews.com/2022/03/17/cavusoglu-iki-ulkeye-ziyaretin-neticesinde-ateskes-umudumuz-biraz-daha-artt Euronews]</ref> == მედია == შეჭრის განმოვლაბაში მესოჯები, ვიდეოები, ფოტოები და ხმოვანი ჩანაწერები აქტიურად ვრცელდებოდა სოციალურ მედიებსა და ახალი ამბების ვებგვერდებზე, უკრაინისა და რუსეთის მებრძოლების, მათი მეგობრებისა და ოჯახისწევრების მეშვეობით. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ასეთი კარდი ნამდვილი იყო, ზოგი ვიდეო და ფოტო იყო წარსული კონფლიკტების ან სხვა მხრივ შემცდომაში შემყვანი. ზოგი მათგანი შექმნილი იყო დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის გასავრცელებლად.<ref>{{cite web |last1=Seitz |first1=Amanda |last2=Klepper |first2=David |date=25 February 2022 |title=Propaganda, fake videos of Ukraine invasion bombard users |url=https://abcnews.go.com/Politics/wireStory/propaganda-fake-videos-ukraine-invasion-bombard-users-83102027 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://abcnews.go.com/Politics/wireStory/propaganda-fake-videos-ukraine-invasion-bombard-users-83102027 |archive-date=27 February 2022 |access-date=27 February 2022 |website=[[ABC News]]}}</ref><ref>{{cite news |last1=Coleman |first1=Alistair |last2=Sardarizadeh |first2=Shayan |title=Ukraine conflict: Many misleading images have been shared online |url=https://www.bbc.co.uk/news/60513452 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.bbc.co.uk/news/60513452 |archive-date=1 March 2022 |publisher=[[BBC News]] |date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last1=Kern |first1=Rebecca |last2=Scott |first2=Mark |last3=Goujard |first3=Clothilde |date=24 February 2022 |title=Social media platforms on the defensive as Russian-based disinformation about Ukraine spreads |url=https://www.politico.com/news/2022/02/24/social-media-platforms-russia-ukraine-disinformation-00011559 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.politico.com/news/2022/02/24/social-media-platforms-russia-ukraine-disinformation-00011559 |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[Politico]]}}</ref> ზოგმა დასავლური მედია გააკრიტიკა უკრაინის ომის [[ავღანეთის ომი (2001–2021)|ავღანეთის]], [[ერაყის ომი|ერაყის]], [[სირიის სამოქალაქო ომი|სირიის]], [[ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტი|პალესტინა-ისრაელის]], [[ეთიოპიის სამოქალაქო ომი (2018-დღემდე)|ეთიოპიის]], [[ლიბიის სამოქალაქო ომი|ლიბიისა]] და [[იემენის სამოქალაქო ომი (2015-დღემდე)|იემენის]] ომებისგან განსხვავებულად წარმოჩენისთვის.<ref>{{cite news |title='Double standards': Western coverage of Ukraine war criticised |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/27/western-media-coverage-ukraine-russia-invasion-criticism |work=[[Al Jazeera]] |date=27 February 2022|access-date=7 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=White |first=Nadine |title=The racial bias in western media's Ukraine coverage is shameful |url=https://www.independent.co.uk/voices/ukraine-refugees-racial-bias-western-media-b2024864.html |work=[[The Independent]] |date=1 March 2022 |access-date=7 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=Fatir Tahir |first=Ataul |title=Selective empathy: Western media's horrific double standards amid Russia-Ukraine War |url=https://www.alhakam.org/selective-empathy-western-medias-horrific-double-standards-amid-russia-ukraine-war/ |work=[[Al Hakam (newspaper)|Al Hakam]] |date=2 March 2022|access-date=7 March 2022}}</ref> ზოგმა ხელი შეუწყო რუსული ნარატივების გავრცელებას, როგორც [[ცინიზმი|ცინიზმს]] [[ამერიკის შეერთებული შტატების საგაერო პოლიტიკა|აშშ-ის საგაერო პოლიტიკის]] მიმართ.<ref>{{Cite web |date=9 March 2022 |title=Why Are Indonesian Netizens Expressing Support for Russia's Invasion of Ukraine? |url=https://thediplomat.com/2022/03/why-are-indonesian-netizens-expressing-support-for-russias-invasion-of-ukraine/ |website=[[The Diplomat]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=11 March 2022 |title=Why Do Many Indonesians Support Putin's Invasion of Ukraine? – Page 2 |url=https://www.cnnindonesia.com/internasional/20220311071348-106-769708/mengapa-banyak-warga-indonesia-dukung-putin-invasi-ukraina/2 |website=[[CNN Indonesia]] |language=id-ID}}</ref><ref>{{cite news |last=Nugroho |first=Johannes |title=Chinese internet or US foreign policy? Why some Indonesians support Russia's invasion of Ukraine |url=https://www.scmp.com/week-asia/politics/article/3169708/chinese-internet-or-us-foreign-policy-why-some-indonesians |work=[[South China Morning Post]] |date=8 March 2022 |access-date=16 March 2022}}</ref> === ცენზურა === რუსეთის ცენზურის აპარატმა, [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]], ქვეყნის მედიებს ინფორმაციისათვის მხოლოდ რუსული სახემწიფო წყაროების გამოყენება უბრძანა, წინააღმდეგ შემთხვევაში იქნებოდა ჯარიმები და დაბლოკვები.<ref>{{cite web |date=24 February 2022 |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/use-only-official-sources-about-ukraine-war-russian-media-watchdog-tells-journalists-a76567 |title=Use Only Official Sources About Ukraine War, Russian Media Watchdog Tells Journalists |website=[[The Moscow Times]] |access-date=24 February 2022 |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224123216/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/use-only-official-sources-about-ukraine-war-russian-media-watchdog-tells-journalists-a76567 |url-status=live }}</ref> ასევე აიკრძალა სიტყვა „ომის“ გამოყენება, სანაცვლოდ უნდა ეთქვათ „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“,<ref>{{cite web |date=26 February 2022 |title=Специальная военная операция по защите ДНР и ЛНР. День третий. Онлайн |trans-title=Special military operation to protect the DNR and LNR. Day three. Online |url=https://rg.ru/2022/02/26/specialnaia-voennaia-operaciia-po-zashchite-dnr-i-lnr-den-tretij-onlajn.html |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://rg.ru/2022/02/26/specialnaia-voennaia-operaciia-po-zashchite-dnr-i-lnr-den-tretij-onlajn.html |archive-date=27 February 2022 |language=ru}}</ref> პუტინის 24 თებერვლის სიტყვით გამოსვლის თანახმად. სტატიები და ისტორიები, რომლებშიც რუსეთის უკრაინაში შეჭრა მოხსენიებული იყო, როგორც „თავდასხმა“, „შეჭრა“ და „ომის გამოცხადება“, წაშალეს.<ref>{{cite web|url=https://www.rferl.org/a/ukraine-russia-crisis-crosshairs-live-briefing/31668477.html|title=Live Briefing: Ukraine Under Attack|publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty|date=3 March 2022|access-date=3 March 2022|quote=Russia's national media watchdog Roskomnadzor has warned news outlets across the country that Russia's actions in Ukraine cannot be called a 'war' or an 'invasion' and should instead be referred to as a "special military operation in Ukraine.}}</ref><ref>{{cite news |date=26 February 2022 |last=Landen |first=Xander |title=Russia Tells Media to Delete Stories Mentioning Ukraine 'Invasion' |work=[[Newsweek]] |url=https://www.newsweek.com/russia-tells-media-delete-stories-mentioning-ukraine-invasion-1682973 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.newsweek.com/russia-tells-media-delete-stories-mentioning-ukraine-invasion-1682973 |archive-date=27 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |title=Russia Bans Media Outlets From Using Words 'War,' 'Invasion' |date=26 February 2022 |magazine=[[The Moscow Times]] |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/26/russia-bans-media-outlets-from-using-words-war-invasion-a76605 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/26/russia-bans-media-outlets-from-using-words-war-invasion-a76605 |archive-date=27 February 2022}}</ref> [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]] დაიწყო გამოძიება რუსული დამოუკიდებელი მედიების წინააღმდეგ, ომში დანაკარგების გაშუქების გამო.<ref name="rferl-petition">{{cite news |title=Russian Government Orders Media Outlets To Delete Stories Referring To 'Invasion' Or 'Assault' On Ukraine |url=https://www.rferl.org/a/roskomnadzor-russia-delete-stories-invasion/31724838.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.rferl.org/a/roskomnadzor-russia-delete-stories-invasion/31724838.html|archive-date=27 February 2022 |work=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]], RFE/RL |date=26 February 2022}}</ref> [[როსკომნადზორი]] ასევე დაიმუქრა რუსული ვიკიპედიის დაბლოკვით, რუსეთის უკრაინაში შეჭრის სტატიაში რუსული დანაკარგებისა და დაღუპული უკრაინელი სამოქალაქო პირების შესახებ დაწერის გამო.<ref>{{cite news |date=1 March 2022 |title=Moscow threatens to block Russian-language Wikipedia over invasion article |work=[[National Post]] |url=https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/crime-pmn/moscow-threatens-to-block-russian-language-wikipedia-over-invasion-article |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://nationalpost.com/pmn/news-pmn/crime-pmn/moscow-threatens-to-block-russian-language-wikipedia-over-invasion-article |archive-date=1 March 2022 |access-date=2 March 2022 }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vice.com/en/article/bvnpq5/russia-threatens-to-block-wikipedia-for-stating-facts-about-its-war-casualties-editors-say |title=Russia Threatens to Block Wikipedia for Stating Facts About Its War Casualties, Editors Say |date=2 March 2022 |first=Samantha |last=Cole |website=[[Vice Media|Vice]]}}</ref> [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]] ნაწილობრივ შეზღუდა [[Facebook]]-ი 25 თებერვალს,<ref>{{cite web|title=Russia Puts 'Partial Restriction' on Facebook Access Citing Censorship on State Media |website=India.com |date=25 February 2022 |url=https://www.india.com/news/world/russia-puts-partial-restriction-on-facebook-access-citing-censorship-on-state-media-5258636/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.india.com/news/world/russia-puts-partial-restriction-on-facebook-access-citing-censorship-on-state-media-5258636/ |archive-date=26 February 2022 }}</ref> რადგან Facebook-მა უარყო რუსეთის მოთხოვნა, რუსული სახელმწიფო მედიების (ზვეზდა, რია ნოვოსტი, ლენტა.რუ და გაზეტა.რუ) პოსტების ფაქტობრივობის შემოწმების შესახებ.<ref>{{cite web |title=Russia is limiting access to Facebook. The company says it was ordered to stop fact-checking |url=https://www.npr.org/live-updates/russia-invades-ukraine-news-friday#russia-is-limiting-access-to-facebook-the-company-says-it-was-ordered-to-stop-fact-checking |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.npr.org/live-updates/russia-invades-ukraine-news-friday#russia-is-limiting-access-to-facebook-the-company-says-it-was-ordered-to-stop-fact-checking |first=Shannon |last=Bond |archive-date=26 February 2022 |website=[[NPR]] |access-date=26 February 2022 |date=25 February 2022}}</ref> 26 თებერვალს Facebook-მა რუსულ სახელმწიფო მედიებს აუკრძალა თავის პლათფორმაზე რეკლამირება.<ref>{{cite web |last=Sabes |first=Adam |date=26 February 2022 |title=Facebook bans Russian state media from advertising and monetizing content on its platform |url=https://www.foxbusiness.com/technology/facebook-bans-russian-state-media-from-advertising-on-their-platform |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220226/https://www.foxbusiness.com/technology/facebook-bans-russian-state-media-from-advertising-on-their-platform |archive-date=26 February 2022 |access-date=26 February 2022 |website=[[Fox Business]]}}</ref> Facebook-მა გამოაშკარავა რუსული დეზინფრომაციის კამპანიები, ყალბი აკაუნტები და უკრაინელი მაღალჩინოსნების აკაუნტების დაჰაკვის მცდელობები.<ref>{{cite news |title=Facebook and TikTok ban Russian state media in Europe |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/technology/2022/02/28/facebook-ukraine-russian-disinformation/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.washingtonpost.com/technology/2022/02/28/facebook-ukraine-russian-disinformation/ |archive-date=1 March 2022 |first1=Elizabeth |last1=Dwoskin |first2=Cat |last2=Zakrzewski |date=28 February 2022}}</ref> 4 მარტს [[როსკომნადზორი|როსკომნადზორმა]] დაბლოკა უცხოული მედიები, რუსული [[BBC News]]-ის, ამერიკის ხმის, [[RFE/RL]]-ის, [[Deutsche Welle]]-ისა and ''[[Meduza]]-''ის ჩათვლით, ასევე Facebook-ი და [[Twitter]]-ი.<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/business/media-telecom/russia-restricts-access-bbc-russian-service-radio-liberty-ria-2022-03-04/ |title=Russia blocks access to BBC and Voice of America websites |website=[[Reuters]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/04/facebook-multiple-media-sites-partially-down-in-russia-afp-ngo-a76750 |title=Facebook, Multiple Media Sites Partially Down in Russia – AFP, NGO |website=[[The Moscow Times]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/04/russia-completely-blocks-access-to-facebook-and-twitter |title=Russia blocks access to Facebook and Twitter |date=4 March 2022 |access-date=4 March 2022 |website=[[The Guardian]] |last=Milmo |first=Dan}}</ref> ასევე დაბლოკეს [[ეხო მასკვი]], რუსეთის დამოუკიდებელი ტელევიზია და დოჟდია,<ref>{{cite news |last=Lott-Lavigna |first=Ruby |title=Russia's Only Independent TV Station Won't Censor the Ukraine War |url=https://www.vice.com/en/article/jgmakx/russia-ukraine-invasion-dozhd-tv |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.vice.com/en/article/jgmakx/russia-ukraine-invasion-dozhd-tv |archive-date=1 March 2022 |work=[[Vice (media)|Vice]] |date=28 February 2022}}</ref> რუსული არმიის წინააღმდეგ „ყალბი ინფორმაციის“ გავრცელებისა და „ძალადობისკენ“ მოწოდების გამო.<ref>{{cite news|last=Troianovski |first=Anton |title=Echo of Moscow, a liberal Russian radio station, is shut down |date=3 March 2022 |magazine=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/live/2022/03/02/world/ukraine-russia-war?smtyp=cur&smid=tw-nytimes#echo-of-moscow-a-liberal-russian-radio-station-is-shut-down}}</ref> 4 მარტს პუტინმა დააკანონა 15 წლით თავისუფლების აღკვეთა მათთვის, ვინც „ცრუ და ყალბ ინფრომაციას“ გაავრცელებდა რუსეთისა არმიისა და მისი მოქმედებების შესახებ,<ref>{{cite news |title=Even Russia's Kremlin-backed media is going off message and beginning to question Putin's war on Ukraine |url=https://fortune.com/2022/03/11/russia-kremlin-backed-media-off-message-question-putin-war-ukraine-invasion/ |work=Fortune |date=11 March 2022}}</ref> შედეგად ზოგდა მედიამ შეწყვიტა უკრაინის თემების გაშუქება, პუტინმა ასევე დააკანონა სამი წლით თავისუფლების აღკვეთა სანქციების მომხრეებისათვის.<ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/04/putin-signs-law-introducing-jail-terms-for-fake-news-on-army-a76768 |title=Putin Signs Law Introducing Jail Terms for 'Fake News' on Army |website=[[The Moscow Times]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |title=Ukraine invasion: Russia passes law threatening 15 years in jail for spreading 'fake' information about the military |url=https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-russia-passes-law-threatening-15-years-in-jail-for-spreading-fake-information-about-the-military-12557176 |work=[[Sky News]] |date=4 March 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/03/04/russia-duma-passes-law-on-fake-news-a76754 |title=Russia Duma Passes Law on 'Fake News' |website=[[The Moscow Times]] |date=4 March 2022}}</ref> 11 მარტს, მარკ ბარნსტეინი, წამვანი ედიტორი რუსულ ვიკიპედიაში, დააკავა ბელარუსის უსაფრთხოების სამსახუმა „ყალბი ინფორმაციის გავრცელების“ გავრცელების გამო.<ref>{{cite news |last=Song |first=Victoria |title=A top Wikipedia editor has been arrested in Belarus |url=https://www.theverge.com/2022/3/11/22973293/wikipedia-editor-russia-belarus-ukraine |access-date=13 March 2022 |work=[[The Verge]] |date=11 March 2022}}</ref> 18 მარტს ბრიტანულმა რეგულატორმა, [[Ofcom]]-მა გაწყვიტა რუსული ტელეარხების ლიცენზიები.<ref>{{cite news |title=Ofcom revokes UK broadcasting licence of Kremlin-backed RT TV channel |url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/18/rt-uk-broadcasting-licence-kremlin-backed-tv-channel-ofcom |access-date=18 March 2022 |work=the Guardian |date=18 March 2022 |language=en}}</ref> === პროპაგანდა === ==== რუსული სამხედრო პროპაგანდა ==== [[File:Vladimir Putin and Konstantin Ernst 24 March 2014.jpeg|thumb|[[ვლადიმერ პუტინი|პუტინი]] და [[კონსტანტინ ერნეტი]], [[რუსეთის პირველი არხი|რუსეთის პირველი არხის]] პრეზიდენტი.]] რუსულმა სახელმწიფო მედია, როგორებიცაა რუსეთი-24,<ref>{{cite magazine |last=Gessen |title=The War That Russians Do Not See |first=Masha |url=https://www.newyorker.com/news/dispatch/03/14/the-war-that-russians-do-not-see |magazine=[[The New Yorker]] |date=4 March 2022}}</ref> რუსეთი-1 და პირველი არხი მიყვებოდნენ მთავრობის ნარატივს ომზე საუბრისას.<ref>{{cite news |last=Vorobyov |first=Niko |title=How is the Ukraine invasion being viewed in Russia? |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/no-choice-but-to-invade-ukraine-kremlin |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.aljazeera.com/news/2022/2/24/no-choice-but-to-invade-ukraine-kremlin |archive-date=27 February 2022 |work=[[Al Jazeera]] |date=24 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=Simmons |first=Ann |title=Russian State Media Bolster Putin's Narrative for Ukraine Invasion |url=https://www.wsj.com/articles/russian-state-media-bolster-putins-narrative-for-ukraine-invasion-11645874643 |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.wsj.com/articles/russian-state-media-bolster-putins-narrative-for-ukraine-invasion-11645874643 |archive-date=27 February 2022 |work=[[The Wall Street Journal]] |date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last1=Korenyuk |first1=Maria |last2=Goodman |first2=Jack |title=Ukraine war: 'My city's being shelled, but mum won't believe me' |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60600487 |work=[[BBC News]] |date=4 March 2022}}</ref> 28 თებერვალს RIA ნოვოსტმა გააცრცელა და შემდეგ წაშალა სტატია, სადაც ეწერა, რომ რუსეთმა მოიგო ომი და „უკრაინა დაუბრინდა რუსეთს“.<ref>{{cite web |last=Coleman |first=Alistair |title=Ukraine crisis: Russian news agency deletes victory editorial |url=https://www.bbc.com/news/technology-60562240 |website=[[BBC News]] |access-date=7 March 2022 |date=28 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Bradley |first=Jane |title=Ukraine-Russia conflict: Russian state news agency appears to accidentally publish article claiming war victory |url=https://www.scotsman.com/news/world/russian-news-agency-appears-to-accidentally-publish-article-claiming-victory-3590253 |website=[[The Scotsman]] |access-date=7 March 2022 |date=28 February 2022}}</ref> 14 მარტს [[მარინა ოვსიანიკოვა]] შეიჭრა სახლემწიფო ტელევიზიის პირდაპირ გადაცემაში და შეიტანა ბანერი წარწერით: „შეაჩერეთ ომი, არ დაიჯეროთ პროპაგანდა, აქ თქვენ გატყუებენ.“<ref>{{cite news |title=Russia-Ukraine war: Marina Ovsyannikova interrupts Russian show |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/3/15/anti-war-protester-interrupts-russian-tv-news-show |work=[[Al Jazeera]] |date=15 March 2022}}</ref> RT დაიბლოკა [[პოლონეთი|პოლონეთში]], [[ავსტრალია|ავსტრალიასა]]<ref>{{cite web|url=https://www.theaustralian.com.au/business/media/foxtel-strips-russia-today-from-its-platforms-over-concern-of-its-content-on-the-ukraine-invasion/news-story/4050256fefef93681b240314893fac8c |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220227/https://www.theaustralian.com.au/business/media/foxtel-strips-russia-today-from-its-platforms-over-concern-of-its-content-on-the-ukraine-invasion/news-story/4050256fefef93681b240314893fac8c |archive-date=27 February 2022 |title=Foxtel strips Russia Today from its platforms over concern of its content on the Ukraine invasion |date=26 February 2022 |website=[[The Australian]] |first=Sophie |last=Elsworth |access-date=27 February 2022}}</ref> და [[კანადა|კანადაში]].<ref>{{cite web |last=Vlessing |first=Etan |date=28 February 2022 |title=Canada's Cable TV Giants Pull Russian State-Backed RT Channel |url=https://www.hollywoodreporter.com/business/business-news/canada-cable-giants-pull-russia-rt-channel-1235101010/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.hollywoodreporter.com/business/business-news/canada-cable-giants-pull-russia-rt-channel-1235101010/ |archive-date=1 March 2022 |access-date=1 March 2022 |website=[[The Hollywood Reporter]]}}</ref> რუსული სახელმწიფო არხები RT და [[Sputnik]] დაიბლოკა [[YouTube]]-ზე, რუსული დეზინფრომაციის გავრცელების შესაჩერებლად.<ref>{{cite web|url=https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-youtube-to-block-access-to-rt-and-sputnik-across-europe-immediately-12554678 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://news.sky.com/story/ukraine-invasion-youtube-to-block-access-to-rt-and-sputnik-across-europe-immediately-12554678 |archive-date=1 March 2022 |title=Ukraine invasion: YouTube to block access to RT and Sputnik across Europe 'immediately' |access-date=1 March 2022 |website=[[Sky News]]}}</ref> ბევრმა ჟურნალისტმა დატოვეს რუსული სახელმწიფო ტელევიზიები შეჭრის შემდეგ.<ref>{{cite news |last=Gilbody-Dickerson |first=Claire |title=Russia Today hit by resignation of several UK-based journalists within hours of Putin's invasion of Ukraine |url=https://inews.co.uk/news/world/russia-today-resignation-several-uk-journalists-within-hours-putins-invasion-of-ukraine-1486142 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://inews.co.uk/news/world/russia-today-resignation-several-uk-journalists-within-hours-putins-invasion-of-ukraine-1486142 |archive-date=1 March 2022 |work=[[i (newspaper)|inews.co.uk]] |date=26 February 2022}}</ref><ref>{{cite news |last=Escritt |first=Thomas |title=Exclusive: Russian news agency in Berlin faces staff exodus over Ukraine invasion |url=https://www.reuters.com/world/europe/exclusive-russian-news-agency-berlin-faces-staff-exodus-over-ukraine-invasion-2022-02-28/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.reuters.com/world/europe/exclusive-russian-news-agency-berlin-faces-staff-exodus-over-ukraine-invasion-2022-02-28/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Reuters]] |date=28 February 2022}}</ref> რუსმა მასწავლებლებმა მიიღეს დეტალური ინსტრუქცია, თუ როგორ ესაუბრონ მოსწავლეებს უკრაინაში შეჭრასა და ომზე.<ref name="coda-propaganda">{{cite news |last=Tyan |first=Alexandra |title=The Kremlin forces schools and theaters to uphold Putin's invasion propaganda |url=https://www.codastory.com/disinformation/kremlin-schools-propaganda/ |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220301/https://www.codastory.com/disinformation/kremlin-schools-propaganda/ |archive-date=1 March 2022 |work=[[Coda Media]] |date=1 March 2022}}</ref> მოსკოვის მაიაკოვსკის თეატრმა მიიღო მთავრობის მეილი, რომელშიც ეწერა: „თავი შეიკავეთ უკრაინაში სამხედრო ქმედებებზე მებისმიერი კომენტარისგან“ და ნებისმიერი უარყოფითი კომენტარი „ჩაითვლებოდა ღალატად სამშობლოს წინააღმდეგ“.<ref name="coda-propaganda" /> ''„Z“'' სიმბოლოს რუსეთის მთავრობა და რუსი მოქალაქეები ომის მხარდამჭერი პროპაგადის ხელსაწყოდ იყენებენ.<ref>{{cite web |last=Butterfield |first=Michelle |title=How the letter 'Z' became a powerful Russian propaganda tool |url=https://globalnews.ca/news/8667536/z-symbol-russia-what-does-it-mean/ |website=[[Global News]] |access-date=11 March 2022 |date=8 March 2022 |archive-date=9 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220309153821/https://globalnews.ca/news/8667536/z-symbol-russia-what-does-it-mean/ |url-status=live }}</ref> კრემის [[პროპაგანდა]] და დეზინფორმაციის გავრცელება მთავარი მიზეზია შეჭრის მხარდაჭერისა რუსული საზოგადოების მიერ.<ref>{{cite news |title='Pure Orwell': how Russian state media spins invasion as liberation |url=https://www.theguardian.com/world/2022/feb/25/pure-orwell-how-russian-state-media-spins-ukraine-invasion-as-liberation |work=The Guardian |date=25 February 2022}}</ref> 28 თებერვლიდან 1 მარტამდე ჩატარებულ დამოუკიდებულ კვლევაში გამოჩნდა, რომ რუსი რესპონდენდების 58% მხარს უჭერდა „სპეციალურ სამხედრო ოპერაციას“.<ref>{{cite news |date=8 March 2022 |title=58 percent of Russians support the invasion of Ukraine, and 23 percent oppose it, new poll shows |newspaper=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/08/russia-public-opinion-ukraine-invasion/ |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20220314102356/https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/08/russia-public-opinion-ukraine-invasion/ |archive-date=14 მარტი 2022 |access-date=12 აპრილი 2022 }}</ref><ref>{{cite news |title=Putin rebuilds the Iron Curtain |url=https://www.axios.com/russia-ukraine-iron-curtain-4e03e4dd-cdaf-4029-97a7-e15a8cd2f4d1.html |work=Axios |date=11 March 2022}}</ref> 25 თებერვლიდან 3 მარტამდე [[ალექსეი ნავალნი|ალექსეი ნავალნის]] [[ანტიკორუფციული ფონდი|ანტიკორუფციული ფონდის]] მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ რესპოდენტების რიცხვი, რომლებიც რუსეთს აგრესორად თვლიდნენ 29%-იდან 53%-მდე გაიზარდა, ხოლო მათი რიცხვი, ვინც რუსეთს „სამშვიდობო ძალად“ თვლიდა 25%-იდან 12%-მდე დაეცა.<ref>{{cite web |date=8 March 2022 |title=Russian people increasingly against Ukraine war—opposition poll |url=https://www.newsweek.com/navalny-russia-ukraine-kyiv-putin-conflict-war-poll-1685898 |access-date=15 March 2022 |website=Newsweek}}</ref><ref>{{cite news |last=Bancroft |first=Holly |title=Anti-war momentum growing in Russia, poll from opposition leader Navalny claims |newspaper=[[The Independent]] |date=8 March 2022 |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-ukraine-war-alexey-navalny-putin-b2030915.html }}</ref> ზოგიერთი დამკვირვებელი საუბრობს „თაობათა ჭიდილზე“ რუსებს შორის, წამოწყებული ომის აღთქმის შესახებ. ახალგაზრდების უმეტესობა ეწინააღმდეგება ომს, ხოლო ასაკოვანი რუსები მეტად იჯერებენ რუსეთის სახელმწიფო პროპაგანდასა და დეზინფორმაციას.<ref name="aljazeera-media">{{cite news |last=Jack |first=Victor |title=How do young Ukrainians and Russians feel about another war? |url=https://www.aljazeera.com/news/2022/2/7/not-worth-fighting-for-young-ukrainians-and-russians-shun-war |work=[[Al Jazeera]] |date=7 February 2022}}</ref><ref>{{cite web |last=Hooper |first=Cynthia |date=2 March 2022 |title=Russia's invasion of Ukraine has Kremlin battling for hearts and minds at home |url=https://theconversation.com/russias-invasion-of-ukraine-has-kremlin-battling-for-hearts-and-minds-at-home-177991 |access-date=3 March 2022 |website=[[The Conversation (website)|The Conversation]]}}</ref> კატარინა ვოლჩუკმა, [[ჩეთემ ჰაუსი|ჩეთემ ჰაუსითან]] ასოცირებულმა პირმა, განაცხადა, რომ „[ასაკოვანი] რუსები იჯერებენ რუსეთის ოფიციალურ ნარატივს, რომ რუსეთი იცავს რუსულად მოლაქარაკე ხალხს უკრაინაში, ანუ მათთვის ეს უფრო დაცვაა, ვიდრე აგრესია.“<ref name="aljazeera-media" /> ==== პროპაგანდა სხვა ქვეყნებში ==== ჩინელი დიპლომატები, მთავრობის სააგენტოები და სამთავრობო მედიები ომს ანტიამერიკული პროპაგანდის წამოწყებისათვის იყენებენ<ref>{{cite magazine |date=2 March 2022 |last=Kroll |first=Andy |title=China's Propaganda Machine Gears Up for Putin — and Blames America for the Invasion |url=https://www.rollingstone.com/politics/politics-features/russia-china-ukraine-propaganda-invasion-ccp-1315024/ |magazine=[[Rolling Stone]]}}</ref> და ავრცელებენ შეთქმულების თეორიას უკრაინაში განლაგებული ამერიკული ბიოლოგიური იარაღების ლაბორატორიის შესახებ.<ref>{{cite news |last=Wong |first=Edward |title=U.S. Fights Bioweapons Disinformation Pushed by Russia and China |url=https://www.nytimes.com/2022/03/10/us/politics/russia-ukraine-china-bioweapons.html |work=[[The New York Times]] |date=11 March 2022 |access-date=12 March 2022}}</ref><ref>{{cite news |date=5 March 2022 |title=How China embraces Russian propaganda and its version of the war |work=[[Japan Times]] |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/03/05/asia-pacific/russia-china-information-war/}}</ref> ჩინეთის [[iQIYI|iQiyi Sports]]-მა განაცხადა, რომ ისინი არ გაუშვებდნენ [[ინგლისის პრემიერლიგა|პრემიერლიგის]] მატჩებს, რადგან პრემიერლიგა მხარს უჭერს უკრაინას.<ref>{{cite news |date=4 March 2022 |last=Roan |first=Dan |title=China Premier League coverage pulled |work=[[BBC Sport]] |url=https://www.bbc.com/sport/football/60524865 |access-date=4 March 2022}}</ref> სხვა ქვეყნების სამთავრობო მედიები, როგორიც [[ირანი]] და [[სერბეთი|სერბეთია]], იმეორებენ რუსეთის პროპაგანდას.<ref>{{cite web |last=Ziabari |first=Kourosh |date=9 March 2022 |title=In Backing Russia on Ukraine, Iran Is on the Wrong Side of History |url=https://foreignpolicy.com/2022/03/09/iran-support-russia-war-ukraine/ |website=[[Foreign Policy]] |language=en-US}}</ref><ref>{{cite news |date=14 March 2022 |title=Putin supporters demonstrate in Belgrade backing Ukrainian invasion |work=[[Business Standard India]], [[Associated Press]] |url=https://www.business-standard.com/article/international/putin-supporters-demonstrate-in-belgrade-backing-ukrainian-invasion-122031300819_1.html}}</ref> ირანში სახელმწიფო მედიამ გააკრიტიკა ბრიტანეთის საელჩო თეირანში მას შემდეგ, რაც მათ აღმართეს უკრაინის დროშა. რუსეთის სახელპიფო მედია სპუტნიკი პროპაგანდის საკითხებში აქტიურად თანამშრომლობს ირანულ სამხელწიფო მედიასთან.<ref>{{cite web |date=5 March 2022 |title=In Iran, Sputnik Persian, the British Embassy and Ahmadinejad Clash Over Ukraine |url=https://iranwire.com/en/features/11420 |website=[[IranWire]] |access-date=17 March 2022 |first=Ehsan |last=Mehrabi }}</ref> == პროტესტები და დემონსტრაციები == 1 800-ზე მეტი რუსი დააკავეს 51 ქალაქში, შეჭრის წინააღმდეგ პროტესტში მონაწილეობისათვის, [[OVD-Info]]-ზე დაყრდნობით.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Russian police have detained almost 1,400 people at anti-war protests across Russia after President Vladimir Putin sent troops to invade Ukraine, an independent monitor said Thursday. |url=https://www.msn.com/en-us/news/world/russian-police-have-detained-almost-1400-people-at-anti-war-protests-across-russia-after-president-vladimir-putin-sent-troops-to-invade-ukraine-an-independent-monitor-said-thursday/ar-AAUgfKI |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224192858/https://www.msn.com/en-us/news/world/russian-police-have-detained-almost-1400-people-at-anti-war-protests-across-russia-after-president-vladimir-putin-sent-troops-to-invade-ukraine-an-independent-monitor-said-thursday/ar-AAUgfKI |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=AFP}}</ref><ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Dozens of Russian Anti-War Picketers Detained – Reports |url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/dozens-of-russian-anti-war-picketers-detained-reports-a76559 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224142927/https://www.themoscowtimes.com/2022/02/24/dozens-of-russian-anti-war-picketers-detained-reports-a76559 |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[The Moscow Times]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Ukraine crisis latest news: Kyiv urges EU to provide air defences as Russia invades on multiple fronts |url=https://amp.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224175723/https://amp.theguardian.com/world/live/2022/feb/24/russia-invades-ukraine-declares-war-latest-news-live-updates-russian-invasion-vladimir-putin-explosions-bombing-kyiv-kharkiv |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[The Guardian]]}}</ref><ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Ukraine invasion latest: Russia looking to mass 'overwhelming forces' around Kyiv |language=en-GB |work=[[The Daily Telegraph]] |url=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/24/russia-ukraine-news-invasion-war-nato-putin-sanctions-latest2/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225025201/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2022/02/24/russia-ukraine-news-invasion-war-nato-putin-sanctions-latest2/ |archive-date=25 February 2022 |issn=0307-1235 |author-last=Johnson |author-first=Jamie}}</ref> რუსეთის შინაგან საქმეთა მინისტრმა დაკავებები კორონავირუსის შეზღუდვებით გაამართლა.<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Alec Luhn |url=https://twitter.com/asluhn/status/1496869020372398080?s=21}}</ref> რუსმა ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეანტმა, ტიმიტრი მურატოვმა, განაცხადა, რომ გაზეთი ''[[Novaya Gazeta]]'' დაიბეჭდებოდა რუსულთან ერთად უკრაინულ ენაზეც. მურატოვმა, მიხეილ ზიგარმა და ვლადიმერ მირზოიევმა ხელი მოაწერეს დოკუმენტს, რომელიც აცხადებს, რომ უკრაინა არ არ წარმოადგენს საფრთხეს რუსეთისათვის და რუს მოქალაქეებს ომის დაგმობისაკენ მოუწოდებს.<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Nobel Peace Prize winner, other prominent Russian figures condemn country's attack on Ukraine |language=en |agency=[[The Washington Post]] |url=https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-ZFYLGJKGEZDDNFHUIFI2V4LDG4 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073822/https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-attack-news/#link-ZFYLGJKGEZDDNFHUIFI2V4LDG4 |archive-date=24 February 2022}}</ref> ელენა ჩერნეკომ, ''[[Kommersant]]''-ის შურნალისტმა, გაავრცელა წერული, რომელსაც ხელი 170-მა ჟურნალისტმა და აკადემიკოსმა მოაწერა.<ref>{{cite web|author-last1=Allsop |author-first1=Jon |date=24 February 2022 |title=Propaganda, confusion, and an assault on press freedom as Russia attacks Ukraine |url=https://www.cjr.org/the_media_today/propaganda-confusion-and-an-assault-on-press-freedom-as-russia-attacks-ukraine.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224181721/https://www.cjr.org/the_media_today/propaganda-confusion-and-an-assault-on-press-freedom-as-russia-attacks-ukraine.php |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=[[Columbia Journalism Review]] |language=en}}</ref> უკრაინის მხარდამჭერი აქციები გაიმართა [[სომხეთი|სომხეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title="There are people in Armenia who are against the war, Russia's imperialist policy." Protest in front of the Russian Embassy |website=aysor.am |url=https://www.aysor.am/am/news/2022/02/24/%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%A1-%D5%8C%D4%B4-%D5%A4%D5%A5%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6/1932562 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224203649/https://www.aysor.am/am/news/2022/02/24/%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%A1-%D5%8C%D4%B4-%D5%A4%D5%A5%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6/1932562 |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ავსტრალია]]ში,<ref>{{Cite news|last=Earl|first=Carly|last2=Australia|first2=Source: Guardian|date=2022-02-25|title=Ukraine supporters gather in Sydney to protest Russian invasion – video|language=en-GB|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/video/2022/feb/25/ukraine-supporters-gather-in-sydney-after-russian-invasion-video|access-date=2022-02-26|issn=0261-3077}}</ref> [[ბულგარეთი|ბულგარეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=На протеста пред руското посолство: Киев покръсти Русия, Киев ще я опее |language=bg |trans-title=At the protest in front of the Russian embassy: Kiev baptised Russia, Kiev will sing it |work=Dnevnik (news) |url=https://www.dnevnik.bg/bulgaria/2022/02/24/4316397_na_protesta_pred_ruskoto_posolstvo_kiev_pokrusti/?ref=home_layer2 |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224201304/https://www.dnevnik.bg/bulgaria/2022/02/24/4316397_na_protesta_pred_ruskoto_posolstvo_kiev_pokrusti/?ref=home_layer2 |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ბელგია]]ში,<ref name="brusselsembassy2">{{cite news|author=<!--Staff writer(s)/no by-line.--> |date=24 February 2022 |title=Russian embassy target of Ukrainian anger |work=[[VRT (broadcaster)]] |location=Brussels |url=https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/24/russian-embassy-target-of-ukrainian-anger/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224164704/https://www.vrt.be/vrtnws/en/2022/02/24/russian-embassy-target-of-ukrainian-anger/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[კანადა]]ში,<ref>{{cite web|author-last=Perez |author-first=Jackie |date=24 February 2022 |title=Ukrainian-Canadians rally outside embassy in Ottawa ahead of Russian invasion |url=https://ottawa.ctvnews.ca/ukrainian-canadians-rally-outside-embassy-in-ottawa-ahead-of-russian-invasion-1.5794015 |access-date=25 February 2022 |website=[[CTV News]] |language=en |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224135625/https://ottawa.ctvnews.ca/ukrainian-canadians-rally-outside-embassy-in-ottawa-ahead-of-russian-invasion-1.5794015 |url-status=live}}</ref> [[საქართველო]]ში,<ref>{{cite news |title=In Photos: Georgians March for Ukraine |url=https://civil.ge/archives/474945 |access-date=25 February 2022 |work=[[Civil Georgia]] |date=24 February 2022}}</ref> [[გერმანია]]ში,<ref>{{cite web|author=[[Deutsche Welle]] |title=Ukraine-Russia conflict: Protests in Berlin {{!}} DW {{!}} 23.02.2022 |url=https://www.dw.com/en/ukraine-russia-conflict-protests-in-berlin/g-60885890 |access-date=25 February 2022 |website=[[Deutsche Welle|DW.com]] |language=en-GB |archive-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224031252/https://www.dw.com/en/ukraine-russia-conflict-protests-in-berlin/g-60885890 |url-status=live}}</ref> [[უნგრეთი|უნგრეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title="Ruszkik haza, ruszkik haza!" – tüntetés a budapesti orosz nagykövetségnél |language=hu |trans-title="Rusks home, Russians home!" – demonstration in front of the Russian Embassy in Budapest |website=Telex.hu |url=https://telex.hu/belfold/2022/02/24/ellenzeki-tuntetes-orosz-ukran-haboru |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224191517/https://telex.hu/belfold/2022/02/24/ellenzeki-tuntetes-orosz-ukran-haboru|archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ისლანდია]]ში,<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Mótmæli við sendiráðið: "Erfitt að lýsa þessu með orðum" |trans-title=Protest at the embassy: "It is difficult to put it into words" |website=[[Vísir.is]] |url=https://www.visir.is/g/20222227209d/motmaeli-vid-sendiradid-erfitt-ad-lysa-thessu-med-ordum- |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163146/https://www.visir.is/g/20222227209d/motmaeli-vid-sendiradid-erfitt-ad-lysa-thessu-med-ordum- |archive-date=24 February 2022 |author-first=Snorri |author-last=Másson |language=is}}</ref> [[ირლანდია]]ში,<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title='This is a tragedy' – Ukrainians protest outside Dáil, Russian embassy |website=[[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]] |url=https://www.rte.ie/news/2022/0224/1282754-ukrainians-protests/|url-status=live|access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224172356/https://www.rte.ie/news/2022/0224/1282754-ukrainians-protests/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[იაპონია]]ში,<ref>{{Cite web|title=Ukrainians vent ire at Russian moves with rally outside embassy {{!}} The Asahi Shimbun: Breaking News, Japan News and Analysis|url=https://www.asahi.com/ajw/articles/14556520|access-date=2022-02-26|website=The Asahi Shimbun|language=en}}</ref> [[ყაზახეთი|ყაზახეთში]],<ref>{{cite web|author-last=ОМАР |author-first=Заңғар |date=24 February 2022 |title=Ресей консулдығының алдында пикет өткізгендерді полиция ұстап әкетті |trans-title=Picket passed by the police before the Russian consulate |url=https://www.azattyq.org/a/31720090.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224145553/https://www.azattyq.org/a/31720090.html |archive-date=24 February 2022 |access-date=25 February 2022 |website=Азаттық радиосы |language=kk}}</ref> [[მოლდოვა]]ში,<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Protest la Ambasada Federației Ruse din Chișinău: "Kremlin, oprește-te!" |language=ro |trans-title=Protest at the Embassy of the Russian Federation in Chișinău: "Kremlin, stop!" |newspaper=Jurnal.md |url=https://www.jurnal.md/ro/news/ef290524822b5b15/protest-la-ambasada-federatiei-ruse-din-chisinau-kremlin-opreste-te.html |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224230533/https://www.jurnal.md/ro/news/ef290524822b5b15/protest-la-ambasada-federatiei-ruse-din-chisinau-kremlin-opreste-te.html |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Tientallen demonstranten voor Russische ambassade en op Plein |language=nl |trans-title=Dozens of demonstrators in front of Russian embassy and in Square |work=NU.nl |url=https://www.nu.nl/den-haag/6186109/tientallen-demonstranten-voor-russische-ambassade-en-op-plein.html |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163206/https://myprivacy.dpgmedia.nl/consent/?siteKey=ucf98legs1caotgh&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.nu.nl%2Fprivacy-gate%2Faccept%3FredirectUri%3Dhttps%253A%252F%252Fwww.nu.nl%252Fden-haag%252F6186109%252Ftientallen-demonstranten-voor-russische-ambassade-en-op-plein.html |archive-date=24 February 2022}}</ref> [[პორტუგალია]]ში,<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Manifestação em Lisboa, frente à embaixada da Federação Russa: "Queremos armas!" |trans-title=Demonstration in Lisbon, in front of the Russian Federation embassy: "We want weapons!" |url=https://expresso.pt/sociedade/manifestacao-em-lisboa-frente-a-embaixada-da-federacao-russa-queremos-armas/ |access-date=25 February 2022 |website=Expresso |language=pt-PT}}</ref> [[რუმინეთი|რუმინეთში]],<ref>{{cite web|date=24 February 2022 |title=Profesorul de istorie Marcel Bartic protestează în fața Ambasadei Rusiei din București în semn de solidaritate cu Ucraina/ A fost amendat de jandarmerie pentru protest neautorizat |trans-title=History professor Marcel Bartic protests in front of the Russian Embassy in Bucharest in solidarity with Ukraine / Was fined by the gendarmerie for unauthorised protest |url=https://www.g4media.ro/profesorul-de-istorie-marcel-bartic-a-protestat-in-fata-ambasadei-rusiei-din-bucurstii-in-semn-de-solidaritate-cu-ucraina-a-fost-amendat-de-jandarmerie-pentru-protest-neautorizat.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224214315/https://www.g4media.ro/profesorul-de-istorie-marcel-bartic-a-protestat-in-fata-ambasadei-rusiei-din-bucurstii-in-semn-de-solidaritate-cu-ucraina-a-fost-amendat-de-jandarmerie-pentru-protest-neautorizat.html |archive-date=24 February 2022 |access-date=24 February 2022 |website=G4Media |language=ro}}</ref> [[სლოვაკეთი|სლოვაკეთში]],<ref>{{Cite web|date=24 February 2022 |title=Nesúhlas s útokom na Ukrajinu vyjadrili v Bratislave, v Prievidzi i v Košiciach |trans-title=They expressed their disapproval of the attack on Ukraine in Bratislava, Prievidza and Košice |url=https://spravy.pravda.sk/domace/clanok/618060-v-bratislave-sa-dnes-uskutocni-svieckovy-pochod-za-mier-na-ukrajine/ |access-date=26 February 2022 |website=Pravda.sk |language=sk-SK}}</ref> [[შვედეთი|შვედეთში]],<ref>{{cite web|title=Sweden: Hundreds protest in Stockholm against Russian military offensive in Ukraine {{!}} Video Ruptly |url=https://www.ruptly.tv/en/videos/20220225-062-Sweden-Hundreds-protest-in-Stockholm-against-Russian-military-offensive-in-Ukraine |access-date=25 February 2022 |website=www.ruptly.tv |publisher=[[Ruptly]] |language=en}}</ref> [[ტაივანი|ტაივანში]],<ref>{{Cite web|last=Thomas|first=Cat|date=2022-02-25|title=We’re All Ukrainians Today: Rally Held in Taipei to Protest the Invasion of Ukraine|url=https://ketagalanmedia.com/2022/02/25/were-all-ukrainians-today-rally-held-in-taipei-to-protest-the-invasion-of-ukraine/|access-date=2022-02-26|website=Ketagalan Media|language=en-US}}</ref> [[თურქეთი|თურქეთში]]<ref>{{Cite web|last=Hacaloğlu|first=Hilmi|last2=Çolak|first2=Umut|date=2022-02-25|title=İstanbul’daki Rusya Karşıtı Protestolar İkinci Gününde|url=https://www.amerikaninsesi.com/a/istanbul-daki-rusya-karsiti-protestolar-ikinci-gununde/6458872.html/|access-date=2022-02-25|website=Voice of America|language=tr-TR}}</ref>, [[გაერთიანებული სამეფო|დიდ ბრიტანეთში]],<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Hundreds protest outside Downing Street to demand tougher sanctions on Russia after invasion of Ukraine |work=[[The Big Issue]] |url=https://www.bigissue.com/news/activism/protesters-to-gather-outside-downing-street-to-demand-tougher-russia-sanctions/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163156/https://www.bigissue.com/news/activism/protesters-to-gather-outside-downing-street-to-demand-tougher-russia-sanctions/ |archive-date=24 February 2022 |author-first=Greg |author-last=Barradale}}</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]-სა<ref>{{cite news|date=24 February 2022 |title=Demonstrators protest outside Russian Embassy in Washington after Russia invades Ukraine |work=[[CBS News]] |url=https://www.cbsnews.com/amp/news/demonstrators-russian-embassy-washington-after-russia-ukraine-invasion/ |url-status=live |access-date=24 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224163145/https://www.cbsnews.com/amp/news/demonstrators-russian-embassy-washington-after-russia-ukraine-invasion/ |archive-date=24 February 2022}}</ref> და [[ჩეხეთი|ჩეხეთში]].<ref>{{cite web |date=24 February 2022 |title=Thousands gather to support Ukraine in central Prague |url=https://english.radio.cz/thousands-gather-support-ukraine-central-prague-8743026 |access-date=25 February 2022 |website=[[Radio Prague International]] |language=en |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225112835/https://english.radio.cz/thousands-gather-support-ukraine-central-prague-8743026 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=V centru Prahy se sešly tisíce lidí, protestovaly proti invazi na Ukrajinu |trans-title=Thousands of people gathered in the center of Prague to protest the invasion of Ukraine |url=https://www.ceskenoviny.cz/zpravy/na-vaclavskem-namesti-lide-demonstruji-proti-ruske-invazi/2166759 |access-date=25 February 2022 |website=ČeskéNoviny.cz |language=cs |archive-date=25 February 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220225113739/https://www.ceskenoviny.cz/zpravy/na-vaclavskem-namesti-lide-demonstruji-proti-ruske-invazi/2166759 |url-status=live }}</ref> უკრაინის მხარდამჭერი აქციები: <gallery mode="packed" heights="200"> File:Georgians Protest Invasion Of Ukraine 2.jpg|thumb|[[თბილისი|თბილისში]] File:White-blue-white flag in Tbilisi.jpg|thumb|[[თეთრ-ლურჯი-თეთრი დროშა]], თბილისში, პარლამენტის შენობის წინ File:Ukraine solidarity protest Berlin Pariser Platz with lighted Brandenburg Gate 2022-02-24 07.jpg|thumb|[[ბრანდენბურგის კარიბჭე]] [[ბერლინი|ბერლინში]] File:27 Feb 2022 in Stockholm. Demonstration against the Russian invasion of Ukraine. 34.jpg|thumb|[[სტოკჰოლმი|სტოკჰოლმში]] File:Ukraine protest Amsterdam 27 february 2022.jpg|thumb|[[ამსტერდამი|ამსტერდამში]] File:Candlelight vigil for Ukraine, UNU Plaza, Tokyo 3.jpg|[[ტოკიო|ტოკიოში]] File:Pro-Ukraine Demonstration at LaFayette Square.jpg|thumb|[[ვაშინგტონი|ვაშინგტონში]] File:No to War - Protesting in London, 4 March 2022.jpg|thumb|[[ლონდონი|ლონდონში]] File:Glasgow, George Square, protest against war in Ukraine (27 February 2022).jpg|thumb|[[გლაზგო|გლაზგოში]] File:Latvia Stand with Ukraine United with Ukraine.jpg|thumb|[[ლატვია|ლატვიაში]] File:Tallinn Ukraina toetusmeeleavaldus 2.jpg|thumb|[[ტალინი|ტალინში]] File:Protest against the Russian invasion of Ukraine in 2022 in Helsinki, Finland.jpg|thumb|[[ჰელსინკი|ჰელსინკში]] </gallery> == ჰაკერული თავდასხმები რუსეთზე == 25 თებერვალს, ჰაკერულმა და ჯგუფება [[ანონიმუსი (დაჯგუფება)|Anonymus]]-მა ომი გამოუცხადა რუსეთის მთავრობას.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65202|title=ჰაკერული დაჯგუფება Anonymous რუსეთის ხელისუფლებასთან კიბერ ომში ჩაერთო|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 25, 2022}}</ref> 26 თებერვალს Anonymus-მა პირადად პუტინს მიმართა გადადგომის მოთხოვნით, მიმართვაში ვიგებთ:<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65202|title=Anonymous პუტინს: მოვითხოვთ, აღადგინოთ უკრაინელი ხალხის უფლებები და გადადგეთ|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 26, 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://georgiatoday.ge/anonymous-hackers-to-putin-were-forced-to-take-measures-especially-for-you/|title=‘Anonymous’ Hackers to Putin: We’re Forced to Take Measures Especially for You|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=Georgia Today|date= feburuary 26, 2022}}</ref> {{ციტატა|ჩვენ მოთმინებით ველოდებოდით თქვენს პასუხს ჩვენს ბოლო მოთხოვნაზე. მაგრამ, მოთმინება არ გვყოფნის, თქვენ აყოვნებთ. სამწუხაროდ, როგორც ჩანს, თქვენ აირჩიეთ უგულებელყოთ ჩვენი არსებობა. ჩვენ იძუებულნი ვართ უდრეკად ვიმოქმედოთ, სპეციალურად შენთვის. ალბათ გახსოვს, 2018 წელს ჩვენ გავთიშეთ roscommodz-ის ვებგვერდი. ბატონო პუტინ, გახსოვთ, როცა ავღანეთის ხელში აღმოჩნდა თავდაცვის სამინისტროს მონაცემები, რომელიც მეილების მისამართებს და პაროლებს მოიცავდა. ეს მონაცემები ტვიტერზე გამოქვეყნდა და ახლა საჯარო ინფორმაციაა. თქვენი ბოლო მცდელობა, დაემუქროთ შვედეთს და ფინეთს, სამარცხვინოა. თქვენ დაემუქრეთ ამ ქვეყნებს შეჭრით იმ შემთხვევაში, თუ ისინი NATO-ს შეუერთდებიან. ჩვენ გავთიშეთ ფედერალური ანტიმონოპოლიური სამსახურის, კრემლის, Russia Today-ის ვებ გვერდები და რუსეთის მთავრობასთან დაკავშირებული ბევრი სხვა საიტი. ვლადიმირ პუტინი ფიქრობს, რომ ეს დამთხვევაა, Anonymous ფიქრობს, რომ არა. ჩვენ ვცდილობთ, გამოვააშკარაოთ ის, რაც წლებია დამალულია, Anonymous-ის ძალით, რომელიც გიმკლავდებათ თქვენ და თქვენს ახლობლებს. მხოლოდ დროის ამბავია, გამოვააშკარავოთ ის სიბინძურე, რასაც თქვენ საზოგადოებას უმალავთ. ახლა მოვითხოვთ, აღადგინოთ უკრაინელი ხალხის უფლებები და გადადგეთ თანამდებობიდან. თქვენ ვერ შეძელით ადამიანების დაცვა, თქვენ, როგორც საჯარო მოხელემ, ვერ შეძელით თქვენი მორალური და სამოქალაქო მოვალეობების შესრულება, რადგან მოინდომეთ მუდმივი მმართველობა და ჩამოიშორეთ პატივისცემა.}} კიბერომში ჩაერთო ქართველ ჰაკერთა საზოგადოება [[GNG]], რომელიც საქართველოს სახელით მხარს უჭერს უკრაინას, და, რომელმაც გათიშა ჩეჩნეთის მთავრობის, ალტ-ინფოს, Alfa-ს, Sber-ის, VTB-ის ვებსაიტები.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65339|title=პრორუსული მედია ალტ-ინფოს ვებგვერდი გათიშულია|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 26, 2022}}</ref> 26 თებერვალს, მოგვიანებიით [[ანონიმუსი (დაჯგუფება)|ანონიმუსმა]] გათიშა რუსეთის პრეზიდენტის ოფიციალური ვებსაიტი, ასევე მთავრობის, დუმის, ფედერაციის საბჭოს და როსკომნადზორის (კომუნიკაციების, საინფორმაციო ტექნოლოგიებისა და მასობრივი კომუნიკაციების ზედამხედველობის ფედერალური სამსახური) ვებსაიტები.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65378|title=Anonymus-მა რუსეთის სამთავრობო საიტები გათიშა|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 26, 2022}}</ref> 27 თებერვალს ანონიმუსმა გათიშა ჩეჩნეთის სამთავრობო ვებსაიტი, რომლის ლიდერმაც, [[რამზან კადიროვი|რამზან კადიროვმა]], უკრაინაში სამხედროების გაგზავნის შესახებ განაცხადა.<ref>{{cite web |url=https://formulanews.ge/News/65412|title=Anonymous-ის თქმით, მათ ჩეჩნეთის მთავრობის ვებსაიტი დაბლოკეს|accessdate=2022-02-28|work= |publisher=ფორმულა|date= თებერვალი 27, 2022}}</ref> == იხილეთ აგრეთვე == {{პორტალი|რუსეთი}} {{პორტალი|უკრაინა}} {{პორტალი|ომი}} * [[ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში]] * [[ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ|ყირიმის ანექსია]] * [[ევრომაიდანი]] * [[მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტი]] * [[რუსეთ-საქართველოს ომი (2008)|რუსეთ-საქართველოს ომი]] * [[მეორე ცივი ომი]] * [[კიევისათვის ბრძოლა]] * [[კიევის ბრძოლა (2022)|კიევის ბრძოლა]] * [[კუნძულ ზმეინისთვის ბრძოლა]] * [[რუსული სამხედრო ხომალდი, იდი ნახუი]] * [[ჩერნიჰივის ალყა]] * [[ვასილკივისათვის ბრძოლა]] * [[ივანკივისათვის ბრძოლა]] * [[ჩერნობილისათვის ბრძოლა]] * [[ქართული ლეგიონი (უკრაინა)|ქართული ლეგიონი]] * [[კონოტოპისათვის ბრძოლა]] * [[ხარკივისათვის ბრძოლა (2022)]] * [[აღმოსავლეთ უკრაინის კამპანია]] * [[სტარობილსკისათვის ბრძოლა]] * [[ოხტირკისათვის ბრძოლა]] ==ლიტერატურა== * {{cite book |last1=Wood |first1=Elizabeth A. |last2=Pomeranz |first2=William E. |last3=Merry |first3=E. Wayne |last4=Trudolyubov |first4=Maxim |date=15 December 2015 |title=Roots of Russia's War in Ukraine |publisher=[[Columbia University Press]] |isbn=978-0-231-80138-6 |oclc=1008637056 |url=https://books.google.com/books?id=JyDyCgAAQBAJ&pg=PP1}} * {{cite book |last=D'Anieri |first=Paul |date=31 October 2019 |title=Ukraine and Russia: From Civilized Divorce to Uncivil War |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-1-108-48609-5 |url=https://books.google.com/books?id=Gs6vDwAAQBAJ&pg=PP1}} * {{cite book |last=Smith |first=Christopher M. |date=15 March 2022 |title=Ukraine's Revolt, Russia's Revenge |publisher=[[Brookings Institution Press]] |isbn=978-0-8157-3925-8 |oclc=1287616684 |url=https://books.google.com/books?id=HxUWEAAAQBAJ&pg=PP1}} * {{cite book |last1=Menon |first1=Rajan |last2=Rumer |first2=Eugene B. |date=6 February 2015 |title=Conflict in Ukraine: The Unwinding of the Post-Cold War Order |publisher=[[MIT Press]] |isbn=978-0-262-53629-5 |oclc=1029335958 |url=https://books.google.com/books?id=3L34DwAAQBAJ&pg=PP1}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{Commons}} * [https://www.youtube.com/watch?v=_5YeX8eCLgA პუტინის მიმართვის ნაწყვეტი შეჭრამდე]. კომენტარებული დაარქივებულია [https://archive.today/2022.02.26-013443/https://www.youtube.com/watch?v=_5YeX8eCLgA archive.today]-ში. ვიდეო დაარქივებულია [https://ghostarchive.org/varchive/_5YeX8eCLgA ghostarchive.org]-ში. ** [https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-02-24/full-transcript-vladimir-putin-s-televised-address-to-russia-on-ukraine-feb-24 პუტინის მიმართვის სრული ვერსია] * [https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-21-22/index.html რუსეთის შეჭრა უკრაინაში]. CNN. * [https://www.bbc.com/news/live/world-europe-60890199 უკრაინის სიახლეები]. BBC News. * [https://graphics.reuters.com/UKRAINE-CRISIS/zdpxokdxzvx/ რუსეთის შეჭრა უკრაინაში]. Reuters, 10 მარტი, 2022 * [https://www.rferl.org/Videos ვიდეო არქივი]. [[RFE/RL]] * [https://mediamanipulation.org/research/tracking-social-media-takedowns-and-content-moderation-during-2022-russian-invasion სოციალური მედიის დაბლოკვები და კონტენტის მოდერატორები რუსეთის უკაინაში შეჭრისას, 2022 წელს] (ახლდება ყოველკვირეულად) * [https://gijn.org/2022/03/02/15-tips-for-investigating-war-crimes ომის დანაშაულების გამოძიების გზამკვლევი] ჟურნალიზმის გლობალური გამოძიების ქსელში, გამომძიებელ ჟურნალისტ მანიშა განგულის მიერ * ვებვერდები, რომლებშიც წარმოდგენილია სამხილები ომის დანაშაულებზე: ** სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს [https://otppathway.icc-cpi.int/link/registerapplication?name=otpcontactpathway&lang=en_UK პროკურირის ოფისი] ** [https://warcrimes.gov.ua უკრაინის სამტავრობო ვებგვერდი] რუსული ძალების მიერ ჩადენილ ომის დანაშაულებზე სამხილების შესაგროვებლად * [https://ukraine.bellingcat.com ომის დანაშაულების რუკა] [[Bellingcat]]-ის მიერ * ვიდეოები: ** [https://www.youtube.com/watch?v=CwfyJGdFpSA მარიუპოლის დაბომბილი საცხოვრებელი შენობები. News.com.au, The News Room, მარტი 15 2022] ** [https://www.youtube.com/embed/Z1kG24ndMS4 მარიუპოლში ტანკი შეუჩერებლად ესვრის საცხოვრებელ შენობას, მშვიდობიანი პირები საავადმყოფოში, ქალი ტირის დახოცილი ბავშვების გამო. AP News, 12 მარტი 2022.] ** [https://news.sky.com/story/ukraine-war-children-buried-under-rubble-after-russian-airstrike-hit-hospital-in-mariupol-president-zelenskyy-says-12561747 მარიუპოლში სამშობიაროს დაბომბვის შედეგი, დაშავებული ფეხმძიმე ქალი. Sky News, მარტი 9, 2022] 13 მარტს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ეს ქალი და მისი შვილი დაიღუპნენ მძიმე დაზიანებების შედეგად.<ref>{{Cite news|date=2022-03-14|title=Ukraine war: Pregnant woman and baby die after hospital shelled|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|url-status=live|access-date=2022-03-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314143240/https://www.bbc.com/news/world-europe-60734706|archive-date=14 March 2022}}</ref> ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შენიშვნების სია}} {{რუსეთ-უკრაინის ომი}} {{პოსტსაბჭოთა ქვეყნები}} {{უკრაინის თემები}} [[კატეგორია:რუსეთ-უკრაინის ომი]] [[კატეგორია:რუსეთის ომები]] [[კატეგორია:ბელარუსის ომები]] [[კატეგორია:უკრაინის ომები]] [[კატეგორია:2020-იანი წლების კონფლიქტები]] [[კატეგორია:რუსეთის შეჭრა უკრაინაში (2022)|*]] 59gl6cmjowr2x8m36s7pwbffkj62qat 0 528890 4409367 4371909 2022-08-21T08:55:17Z Túrelio 5879 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:Duplicate|Duplicate]]: [[File:Valle de Ordesa - WLE Spain 2015 (12) version 2.jpg]] → [[File:Valle de Ordesa - WLE Spain 2015 (12) edited.jpg]] Exact or scaled-down duplicate: [[c::File:Valle de Ordesa - WLE Spain 2015 (12) edited.jpg]] wikitext text/x-wiki [[ფაილი:Localización_de_la_provincia_de_Huesca.svg|300px|მინი|უესკის მდებარეობა ესპანეთის რუკაზე]] [[უესკის პროვინცია]] ({{lang-es|Huesca}}, {{lang-an|Uesca}}) შედის [[არაგონი]]ს ავტონომიურ გაერთიანებაში და შედგება 202 მუნიციპალიტეტისაგან. ესპანეთის ადგილობრივი თვითმმართველობის კანონის ({{lang-es|Ley reguladora de las Bases del Régimen Local}}) თანახმად მუნიციპალიტეტი წარმოადგენს სახელმწიფოს ტერიტორიული მოწყობის ძირითად სუბიექტს, რომლის ძირითადი ელემენტებია ტერიტორია, მოსახლეობა და ადგილობრივი ადმინისტრაცია. თითოეულ მუნიციპალიტეტს აქვს საბჭო, კომისია (მინისტრთა კაბინეტის მსგავსი) და ყავს მერი (ალკალდი). მუნიციპალური საბჭოს წევრებს ირჩევენ პროპორციული არჩევნების გზით.<ref>[http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/l7-1985.html Ley 7/1985, de 2 de abril, Reguladora de las Bases del Régimen Local] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201029162123/http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/l7-1985.html |date=2020-10-29 }} art.11</ref><ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Spain/Government-and-society#ref70305|title=Spain. Local government|publisher=''britannica.com''|lang=en|accessdate=2020-11-17|archive-date=2020-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20200914224528/https://www.britannica.com/place/Spain/Government-and-society#ref70305|dead-url=no}}</ref> უესკის მუნიციპალიტეტები ერთიანდებიან 10 კომარკაში: [[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]], [[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]], [[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]], [[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]], [[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]], [[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]], [[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]], [[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]], [[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]], [[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]. უესკის პროვინციის ფართობია 15 636 კმ² და [[2020]] წლის მონაცემებით მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 222 687 მაცხოვრებელს.<ref name="ine.es"></ref> დედაქალაქია [[უესკა]], რომელიც ასევე მოსახლეობის მიხედვით ყველაზე დიდი მუნიციპალიტეტია. ფართობით ყველაზე დიდია [[საბინიანიგო]] (586,8 კმ²), ხოლო ყველაზე პატარაა — [[ბანასტასი]] (4,7 კმ²)<ref name="infolaso"></ref>. ==მუნიციპალიტეტების სია== {| class="sortable wikitable" style="text-align: center; font-size: 95%" |- !class="unsortable"|სახელწოდება !class="unsortable"|ფოტო !class="unsortable"|გერბი !ფართობი (კმ²)<ref name="infolaso">{{cite web|url=https://www.infolaso.com/geografia/114-geografia-de-espana/1159-extension-geografica-de-los-municipios-de-asturias.html|title=Extensión Geográfica de los Municipios de Asturias|author=|lang=es|date=|work=|publisher=infolaso.com|description=список муниципалитетов Астурии по площади|accessdate=2020-11-18|archive-date=2020-11-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20201118233218/https://www.infolaso.com/geografia/114-geografia-de-espana/1159-extension-geografica-de-los-municipios-de-asturias.html|dead-url=no}}</ref> !მოსახლეობა (2020)<ref name="ine.es">{{cite web|url=https://www.ine.es/jaxiT3/Datos.htm?t=2886#!tabs-tabla|title=Asturias: Población por municipios y sexo|publisher=''ine.es''|lang=es|accessdate=2020-11-18}}</ref> !class="unsortable"|კოორდინატები !კომარკა !class="unsortable"|რუკა !class="unsortable"|სქოლიო |-align="center" |[[აბიეგო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Abiego''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento de Abiego 02.jpg|170px|[[Абьего]]]]||[[ფაილი:Escudo de Abiego.svg|80px|Герб муниципалитета [[Абьего]]]]||38,20||258||{{coord|42.12000|-0.06806}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Abiego municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.abiego.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Абьего|publisher=''abiego.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=129|title=Abiego|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[აბისანდა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Abizanda'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''L’Abizanda''</small>||align=center|[[ფაილი:005.Abizanda 02b.JPG|170px|[[Абисанда]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Абисанда]]]]||44,80||139||{{coord|42.24389|0.19861}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Abizanda municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.abizanda.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Абисанда|publisher=''abizanda.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=137|title=Abizanda|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ადაუესკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Adahuesca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Adauesca''</small>||align=center|[[ფაილი:ErmitaDeNuestraSeñoraDeTreviñoAdahuesca20120420181142SAM 0145.jpg|170px|[[Адауэска]]]]||[[ფაილი:Escudo de Adahuesca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Адауэска]]]]||52,50||180||{{coord|42.14444|-0.00750}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Adahuesca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.adahuesca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Адауэска|publisher=''adahuesca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=227|title=Adahuesca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[აგუერო (უესკა)|აგუერო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Agüero''</small>||align=center|[[ფაილი:Agüero, Uesca, Aragón.jpg|170px|[[Агуэро (უესკა)|Агуэро]]]]||[[ფაილი:Escudo de Agüero.svg|80px|Герб муниципалитета [[Агуэро (უესკა)|Агуэро]]]]||94,20||125||{{coord|42.35639|-0.79306}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Agüero municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.aytoaguero.es|title=Официальный сайт муниципалитета Агуэро (უესკა)|publisher=''aytoaguero.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=317|title=Agüero|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[აინსა-სობრარბე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Aínsa-Sobrarbe'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''L’Aínsa-Sobrarbe''</small>||align=center|[[ფაილი:Ainsa m1.jpg|170px|[[Аинса-Собрарбе]]]]||[[ფაილი:Escudo de l'Aínsa.svg|80px|Герб муниципалитета [[Аинса-Собрарбе]]]]||284,80||2242||{{coord|42.41722|0.13750}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Aínsa-Sobrarbe municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.ainsasobrarbe.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Аинса-Собрарбе|publisher=''ainsasobrarbe.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2016-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831195151/http://www.ainsasobrarbe.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160831195151/http://www.ainsasobrarbe.com/|archivedate=2016-08-31}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=359|title=Aínsa-Sobrarbe|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[აისა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Aisa'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Aísa''</small>||align=center|[[ფაილი:Aísa, vista general.jpg|170px|[[Аиса]]]]||[[ფაილი:Escudo de Aísa.svg|80px|Герб муниципалитета [[Аиса]]]]||81,00||313||{{coord|42.68278|-0.61694}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Aísa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.aytoaisa.com|title=Официальный сайт муниципалитета Аиса|publisher=''aytoaisa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=369|title=Aisa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალბალატე-დე-სინკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Albalate de Cinca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Albalat de Cinca''</small>||align=center|[[ფაილი:Albalate de Cinca - Palacio ducal de Solferino 22.jpg|170px|[[Альбалате-დე-Синка]]]]||[[ფაილი:Escudo de Albalate de Cinca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альбалате-დე-Синка]]]]||44,20||1099||{{coord|41.72361|0.14639}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Albalate de Cinca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.albalatedecinca.es|title=Официальный сайт муниципалитета Альбалате-დე-Синка|publisher=''albalatedecinca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=449|title=Albalate de Cinca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალბალატილიო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Albalatillo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Albalatiello''</small>||align=center|[[ფაილი:Albalatillo 30.jpg|170px|[[Альбалатильо]]]]||[[ფაილი:Escudo de Albalatillo.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альбалатильо]]]]||9,10||163||{{coord|41.73778|-0.14944}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Albalatillo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=https://www.albalatillo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альбалатильо|publisher=''https://www.albalatillo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=451|title=Albalatillo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალბელდა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Albelda''</small>||align=center|[[ფაილი:Fiuesta del TOCI de Albelda (12190562424).jpg|170px|[[Альбельда]]]]||[[ფაილი:Escudo de Albelda.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альбельда]]]]||51,90||708||{{coord|41.86667|0.46194}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Albelda municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://albelda.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альбельда|publisher=''http://albelda.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=480|title=Albelda|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალბერო-ალტო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Albero Alto'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Albero d’Alto''</small>||align=center|[[ფაილი:Albero Alto ( Huesca ) . - panoramio.jpg|170px|[[Альберо-Альто]]]]||[[ფაილი:Escudo de Albero Alto (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Альберо-Альто]]]]||19,30||120||{{coord|42.05000|-0.33694}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Albero Alto municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.albero-alto.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альберо-Альто|publisher=''albero-alto.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=494|title=Albero Alto|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალბერო-ბახო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Albero Bajo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Albero Baixo''</small>||align=center|[[ფაილი:Pintoresca edificación en Albero Bajo. - panoramio.jpg|170px|[[Альберо-Бахо]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альберо-Бахо]]]]||22,20||132||{{coord|42.02500|-0.37778}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Albero Bajo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alberobajo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альберо-Бахо|publisher=''alberobajo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=495|title=Albero Bajo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალბერუელა-დე-ტუბო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Alberuela de Tubo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Abargüela de Tubo''</small>||align=center|[[ფაილი:Alberuela de Tubo Huesca -01.jpg|170px|[[Альберуэла-დე-Тубо]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альберуэла-დე-Тубо]]]]||20,80||290||{{coord|41.90944|-0.21306}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Alberuela de Tubo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alberueladetubo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альберуэла-დე-Тубо|publisher=''alberueladetubo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=502|title=Alberuela de Tubo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალკალა-დე-გურეა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alcalá de Gurrea''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia Tormos.JPG|170px|[[Алькала-დე-Гурреа]]]]||[[ფაილი:Escudo de Alcalá de Gurrea.svg|80px|Герб муниципалитета [[Алькала-დე-Гурреа]]]]||71,40||239||{{coord|42.06778|-0.68444}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Alcalá de Gurrea municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alcaladegurrea.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Алькала-დე-Гурреа|publisher=''alcaladegurrea.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=526|title=Alcalá de Gurrea|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალკალა-დელ-ობისპო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Alcalá del Obispo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alcalá d’o Bispe''</small>||align=center|[[ფაილი:Alcalá del Obispo - Casa (23).jpg|170px|[[Алькала-დელ-Обиспо]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Алькала-დელ-Обиспо]]]]||47,80||298||{{coord|42.07833|-0.29083}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Alcalá del Obispo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alcaladelobispo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Алькала-დელ-Обиспо|publisher=''alcaladelobispo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=530|title=Alcalá del Obispo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალკამპელი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alcampell''</small>||align=center|[[ფაილი:Alcampell, Huesca, Aragón.jpg|170px|[[Алькампель]]]]||[[ფაილი:Escut del Campell.svg|80px|Герб муниципалитета [[Алькампель]]]]||58,00||623||{{coord|41.90667|0.43472}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Alcampell municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=https://www.alcampell.net/|title=Официальный сайт муниципалитета Алькампель|publisher=''https://www.alcampell.net''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=536|title=Alcampell|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალკოლეა-დე-სინკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Alcolea de Cinca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alcoleya de Cinca''</small>||align=center|[[ფაილი:Alcolea de Cinca - Plaza Mosén Ramón Salas - Casa Junquera 04.jpg|170px|[[Альколеа-დე-Синка]]]]||[[ფაილი:Escudo de Alcolea del Cinca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альколеа-დე-Синка]]]]||83,20||1177||{{coord|41.72194|0.11750}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Alcolea de Cinca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alcoleadecinca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альколеа-დე-Синка|publisher=''alcoleadecinca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=563|title=Alcolea de Cinca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალკუბიერე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alcubierre''</small>||align=center|[[ფაილი:Alcubierre - Iglesia de Santa Ana 01.png|170px|[[Алькубьерре]]]]||[[ფაილი:Escudo de Alcubierre.svg|80px|Герб муниципалитета [[Алькубьерре]]]]||115,30||362||{{coord|41.80833|-0.45167}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Alcubierre municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alcubierre.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Алькубьерре|publisher=''alcubierre.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=579|title=Alcubierre|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალერე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alerre''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia Alerre.JPG|170px|[[Алерре]]]]||[[ფაილი:Escudo de Alerre.svg|80px|Герб муниципалитета [[Алерре]]]]||8,90||200||{{coord|42.16667|-0.46667}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Alerre municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alerre.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Алерре|publisher=''alerre.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=604|title=Alerre|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალფანტეგა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Alfántega'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alfantega''</small>||align=center|[[ფაილი:ALFANTEGA Huesca -01.jpg|170px|[[Альфантега]]]]||[[ფაილი:Escudo de Alfántega.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альфантега]]]]||8,80||130||{{coord|41.82972|0.14861}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Alfántega municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alfantega.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альфантега|publisher=''alfantega.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=617|title=Alfántega|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალმუდევარი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Almudévar''</small>||align=center|[[ფაილი:Ermita de La Virgen de la Corona.JPG|170px|[[Альмудевар]]]]||[[ფაილი:Escudo de Almudévar.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альмудевар]]]]||201,50||2377||{{coord|42.04417|-0.58056}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Almudévar municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.almudevar.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альмудевар|publisher=''almudevar.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=798|title=Almudévar|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალმუნია-დე-სან-ხუანი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Almunia de San Juan'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''L’Almunia de Sant Chuan''</small>||align=center|[[ფაილი:Almunia de San Juan (Huesca).jpg|170px|[[Альмуниа-დე-Сан-Хуан]]]]||[[ფაილი:Escudo de Almunia de San Juan.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альмуниа-დე-Сан-Хуан]]]]||35,70||666||{{coord|41.93722|0.24639}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Almunia de San Juan municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.geocities.com/ayuntamientoalmunia/|title=Официальный сайт муниципалитета Альмуниа-დე-Сан-Хуан|publisher=''geocities.com/ayuntamientoalmunia''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2007-01-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20070104085459/http://geocities.com/ayuntamientoalmunia/|deadlink=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=720|title=Almunia de San Juan|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალმუნიენტე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Almuniente'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Almunient''</small>||align=center|[[ფაილი:Frula.jpg|170px|[[Альмуньенте]]]]||[[ფაილი:Escudo de Almuniente (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Альмуньенте]]]]||37,60||457||{{coord|41.95083|-0.41028}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Almuniente municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.almuniente.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Альмуньенте|publisher=''almuniente.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=806|title=Almuniente|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალკესარი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Alquézar'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Alquezra''</small>||align=center|[[ფაილი:Alquezar m1.jpg|170px|[[Алькесар]]]]||[[ფაილი:Escudo de Alquézar.svg|80px|Герб муниципалитета [[Алькесар]]]]||32,40||312||{{coord|42.17389|0.02722}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Alquézar municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.alquezar.org|title=Официальный сайт муниципалитета Алькесар|publisher=''alquezar.org''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=819|title=Alquézar|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ალტორიკონი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Altorricón''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia altorricon.jpg|170px|[[Альторрикон]]]]||[[ფაილი:Escut del Torricó.svg|80px|Герб муниципалитета [[Альторрикон]]]]||32,40||1420||{{coord|41.80417|0.41472}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Altorricón municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.altorricon.org|title=Официальный сайт муниципалитета Альторрикон|publisher=''altorricon.org''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=755|title=Altorricón|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ანგუესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Angüés''</small>||align=center|[[ფაილი:Basa en Angüés.jpg|170px|[[Ангуэс]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ангуэс]]]]||56,50||353||{{coord|42.11667|-0.15000}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Angüés municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.angues.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ангуэс|publisher=''angues.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=759|title=Angüés|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ანსო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Ansó''</small>||align=center|[[ფაილი:Anso.jpg|170px|[[Ансо]]]]||[[ფაილი:Escudo de Ansó.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ансо]]]]||223,10||386||{{coord|42.75000|-0.81667}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Ansó municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.anso.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ансо|publisher=''anso.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=889|title=Ansó|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ანტილიონი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Antillón''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento de Antillón, Huesca 02.jpg|170px|[[Антильон]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Антильон]]]]||22,40||135||{{coord|42.03333|-0.16667}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Antillón municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.antillon.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Антильон|publisher=''antillon.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1018|title=Antillón|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[არაგუეს-დელ-პუერტო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Aragüés del Puerto'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Aragüés de lo Puerto''</small>||align=center|[[ფაილი:Aragüés del Puerto (cropped).jpeg|170px|[[Арагуэс-დელ-Пуэрто]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Арагуэс-დელ-Пуэрто]]]]||64,40||111||{{coord|42.70694|-0.66972}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Aragüés del Puerto municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.araguesdelpuerto.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Арагуэс-დელ-Пуэрто|publisher=''araguesdelpuerto.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1138|title=Aragüés del Puerto|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[არენი (უესკა)|არენი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Arén'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Arén de Noguera''</small>||align=center|[[ფაილი:Arén.jpg|170px|[[Арен (უესკა)|Арен]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Арен (უესკა)|Арен]]]]||119,30||308||{{coord|42.26000|0.72222}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Arén municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.aren.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Арен (უესკა)|publisher=''aren.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1250|title=Arén|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[არგავიესო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Argavieso''</small>||align=center|[[ფაილი:Argavieso - Iglesia parroquial de la Natividad - Torre.jpg|170px|[[Аргавьесо]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Аргавьесо]]]]||9,70||95||{{coord|42.05417|-0.27722}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Argavieso municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.argavieso.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Аргавьесо|publisher=''argavieso.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1256|title=Argavieso|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[არგისი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Arguis''</small>||align=center|[[ფაილი:ArguisPueblo.JPG|170px|[[Аргис]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Аргис]]]]||62,80||125||{{coord|42.31611|-0.43778}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Arguis municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.arguis.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Аргис|publisher=''arguis.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1273|title=Arguis|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[აერბე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Ayerbe''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayerbe.vistaaerea.jpg|170px|[[Аербе]]]]||[[ფაილი:Escudo de Ayerbe.svg|80px|Герб муниципалитета [[Аербе]]]]||63,90||1017||{{coord|42.27667|-0.68917}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Ayerbe municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.reinodelosmallos.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Аербе|publisher=''reinodelosmallos.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1648|title=Ayerbe|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ასანუი-ალინსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Azanuy-Alins'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Azanui-Alins''</small>||align=center|[[ფაილი:Azanuy, Huesca, España, 2015-12-23, DD 19.JPG|170px|[[Асануй-Алинс]]]]||[[ფაილი:Escudo de Azanuy-Alins.svg|80px|Герб муниципалитета [[Асануй-Алинс]]]]||51,20||170||{{coord|41.97417|0.31222}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Azanuy-Alins municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.azanuy.com|title=Официальный сайт муниципалитета Асануй-Алинс|publisher=''azanuy.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1677|title=Azanuy-Alins|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ასარა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Azara''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia de Azara.jpg|170px|[[Асара]]]]||[[ფაილი:Escudo de Azara (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Асара]]]]||14,50||157||{{coord|42.06667|-0.03333}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Azara municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.azara.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Асара|publisher=''azara.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1678|title=Azara|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ასლორი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Azlor''</small>||align=center|[[ფაილი:Azlor Huesca -01.jpg|170px|[[Аслор]]]]||[[ფაილი:Escudo de Azlor-Huesca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Аслор]]]]||15,90||138||{{coord|42.09722|-0.04361}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Azlor municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.azlor.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Аслор|publisher=''azlor.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1685|title=Azlor|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბაელისი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Baélls''</small>||align=center|[[ფაილი:El poble de la Baélls (cropped).jpeg|170px|[[Баэльс]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Баэльс]]]]||39,80||97||{{coord|41.9540389|0.4589111}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Baélls municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.baells.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Баэльс|publisher=''baells.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1746|title=Baélls|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბაილო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Bailo''</small>||align=center|[[ფაილი:Bailo 5369.JPG|170px|[[Байло]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Байло]]]]||164,40||261||{{coord|42.51083|-0.81000}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Bailo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.bailo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Байло|publisher=''bailo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1766|title=Bailo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბალდელიოუ]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Baldellou'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Valdellou''</small>||align=center|[[ფაილი:VALDELLOU. VISTA GENERAL.jpg|170px|[[Бальдельоу]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бальдельоу]]]]||30,40||64||{{coord|41.91889|0.54806}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Baldellou municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.baldellou.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бальдельоу|publisher=''baldellou.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1795|title=Baldellou|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბალიობარი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Ballobar'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Vallobar''</small>||align=center|[[ფაილი:Ballobar(Huesca).jpg|170px|[[Бальобар]]]]||[[ფაილი:Escudo de Ballobar.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бальобар]]]]||127,70||833||{{coord|41.62056|0.19194}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Ballobar municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.ballobar.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бальобар|publisher=''ballobar.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1818|title=Ballobar|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბანასტასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Banastás'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Banastars''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia de San Andrés y paseo en Banastás.jpg|170px|[[Банастас]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Банастас]]]]||4,70||310||{{coord|42.18333|-0.45000}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Banastás municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.banastas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Банастас|publisher=''banastas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1836|title=Banastás|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბარბასტრო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Barbastro'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Balbastro''</small>||align=center|[[ფაილი:Vista general de Barbastro (Huesca).JPG|170px|[[Барбастро]]]]||[[ფაილი:Blasón de Balbastro.svg|80px|Герб муниципалитета [[Барбастро]]]]||107,60||17174||{{coord|42.03333|0.11667}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Barbastro municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.barbastro.org/|title=Официальный сайт муниципалитета Барбастро|publisher=''barbastro.org''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1910|title=Barbastro|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბარბუესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Barbués''</small>||align=center|[[ფაილი:Barbués - Casa calle Alta nº 5 (01).jpg|170px|[[Барбуэс]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Барбуэс]]]]||19,60||86||{{coord|41.98333|-0.41667}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Barbués municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.barbues.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Барбуэс|publisher=''barbues.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1934|title=Barbués|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბარბუნიალესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Barbuñales'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Barbunyals''</small>||align=center|[[ფაილი:Barbuñales 14.jpg|170px|[[Барбуньялес]]]]||[[ფაილი:Escudo de Barbuñales (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Барбуньялес]]]]||18,70||96||{{coord|42.01667|-0.08333}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Barbuñales municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.barbunales.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Барбуньялес|publisher=''barbunales.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1935|title=Barbuñales|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბარკაბო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Bárcabo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Barcabo''</small>||align=center|[[ფაილი:271.Barcabo - ilesia en plano amplo.jpg|170px|[[Баркабо]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Баркабо]]]]||87,90||102||{{coord|42.24361|0.07111}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Bárcabo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.barcabo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Баркабо|publisher=''barcabo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=1936|title=Bárcabo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბელვერ-დე-სინკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Belver de Cinca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Belver d’a Cinca''</small>||align=center|[[ფაილი:Belver de Cinca Huesca (3)-01.jpg|170px|[[Бельвер-დე-Синка]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бельвер-დე-Синка]]]]||82,60||1301||{{coord|41.68333|0.21389}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Belver de Cinca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.belverdecinca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бельвер-დე-Синка|publisher=''belverdecinca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2134|title=Belver de Cinca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბენაბარე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Benabarre'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Benavarri''</small>||align=center|[[ფაილი:Benavarri.JPG|170px|[[Бенабарре]]]]||[[ფაილი:Escut de Benavarri.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бенабарре]]]]||157,10||1142||{{coord|42.1166694|0.4833306}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Benabarre municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.benabarre.es|title=Официальный сайт муниципалитета Бенабарре|publisher=''benabarre.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2136|title=Benabarre|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბენასკე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Benasque'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Benás''</small>||align=center|[[ფაილი:Benasque desde Los Tres Barrancos 01.jpg|170px|[[Бенаске]]]]||[[ფაილი:Escudo de Benás.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бенаске]]]]||233,60||2184||{{coord|42.60472|0.52333}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Benasque municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.benasque.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бенаске|publisher=''benasque.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2142|title=Benasque|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვერაკრუსი (უესკა)|ვერაკრუსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Beranuy'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Beranui''</small>||align=center|[[ფაილი:Beranui.JPG|170px|[[Веракрус (უესკა)|Веракрус]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Веракрус (უესკა)|Веракрус]]]]||63,80||75||{{coord|42.36833|0.59278}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Beranuy municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.beranuy.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Веракрус|publisher=''beranuy.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2170, 12769|title=Beranuy|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბერბეგალი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Berbegal''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia de Santa María La Mayor -Berbegal-.jpg|170px|[[Бербегаль]]]]||[[ფაილი:Escudo de Berbegal (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Бербегаль]]]]||49,00||327||{{coord|41.950|0.000}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Berbegal municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.berbegal.org|title=Официальный сайт муниципалитета Бербегаль|publisher=''berbegal.org''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2173|title=Berbegal|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბიელსა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Bielsa''</small>||align=center|[[ფაილი:Bielsa - Plaza Mayor.jpg|170px|[[Бьельса]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бьельса]]]]||202,40||448||{{coord|42.63361|0.21833}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Bielsa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.bielsa.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бьельса|publisher=''bielsa.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2298|title=Bielsa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბიარხე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Bierge'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Biarche''</small>||align=center|[[ფაილი:Bierge20120422110219P1150358Contraste.jpg|170px|[[Бьерхе]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бьерхе]]]]||145,00||252||{{coord|42.16667|-0.08333}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Bierge municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.bierge.net/|title=Официальный сайт муниципалитета Бьерхе|publisher=''bierge.net''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2017-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20170920060100/http://bierge.net/|deadlink=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2309|title=Bierge|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბიესკასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Biescas''</small>||align=center|[[ფაილი:Bista de Biescas, Uesca.jpg|170px|[[Бьескас]]]]||[[ფაილი:Escudo de Biescas.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бьескас]]]]||189,10||1474||{{coord|42.62833|-0.32111}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Biescas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.biescas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бьескас|publisher=''biescas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2311|title=Biescas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბინასედი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Binaced'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Binacet''</small>||align=center|[[ფაილი:Binaced Huesca (1)-01.jpg|170px|[[Бинасед]]]]||[[ფაილი:Escudo de Binaced.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бинасед]]]]||78,50||1605||{{coord|41.82564306|0.20230111}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Binaced municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.binaced.es|title=Официальный сайт муниципалитета Бинасед|publisher=''binaced.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2323|title=Binaced|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბინეფარი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Binéfar''</small>||align=center|[[ფაილი:Binefar. Torre de la iglesia y casas. (102205247).jpg|170px|[[Бинефар]]]]||[[ფაილი:Escudo de Binéfar.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бинефар]]]]||25,10||9742||{{coord|41.85000|0.28333}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Binéfar municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.binefar.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бинефар|publisher=''binefar.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2326|title=Binéfar|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბისაური]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Bisaurri'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Bisagorri''</small>||align=center|[[ფაილი:Bissaurri-Gavas-StJaume-3093sh.jpg|170px|[[Бисаурри]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бисаурри]]]]||62,90||171||{{coord|42.49667|0.50667}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Bisaurri municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.bisaurri.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бисаурри|publisher=''bisaurri.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2339|title=Bisaurri|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბისკარუესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Biscarrués''</small>||align=center|[[ფაილი:Piedramorrera, Huesca, España, 2015-01-06, DD 01.JPG|170px|[[Бискарруэс]]]]||[[ფაილი:Escudo de Biscarrués.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бискарруэс]]]]||30,20||182||{{coord|42.22722|-0.75111}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Biscarrués municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.biscarrues.es|title=Официальный сайт муниципалитета Бискарруэс|publisher=''biscarrues.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2342|title=Biscarrués|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბლეკუა-ი-ტორესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Blecua y Torres''</small>||align=center|[[ფაილი:Blecua Huesca -02.jpg|170px|[[Блекуа-и-Торрес]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Блекуа-и-Торрес]]]]||36,20||173||{{coord|42.06861|-0.19889}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Blecua y Torres municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.blecuaytorres.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Блекуа-и-Торрес|publisher=''blecuaytorres.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2382|title=Blecua y Torres|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბოლტანია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Boltaña'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Boltanya''</small>||align=center|[[ფაილი:Boltaña.JPG|170px|[[Больтания]]]]||[[ფაილი:Escudo de Boltaña.svg|80px|Герб муниципалитета [[Больтания]]]]||139,50||1045||{{coord|42.44611|0.06750}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Boltaña municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.boltana.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Больтания|publisher=''boltana.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2009-03-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20090309133012/http://www.boltana.es/|deadlink=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2433|title=Boltaña|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბონანსა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Bonansa''</small>||align=center|[[ფაილი:Bonansa vista hinvierno.jpg|170px|[[Бонанса]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Бонанса]]]]||37,30||87||{{coord|42.42722|0.66806}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Bonansa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.bonansa.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Бонанса|publisher=''bonansa.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2440|title=Bonansa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბორაუ]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Borau''</small>||align=center|[[ფაილი:Tejados en Borau.jpg|170px|[[Борау]]]]||[[ფაილი:Escudo de Borau.svg|80px|Герб муниципалитета [[Борау]]]]||41,70||70||{{coord|42.64167|-0.58722}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Borau municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=https://www.borau.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Борау|publisher=''https://www.borau.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2460|title=Borau|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ბროტო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Broto''</small>||align=center|[[ფაილი:25.Broto - Campanario edited.JPG|170px|[[Брото]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Брото]]]]||128,00||538||{{coord|42.60389|-0.11917}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Broto municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.broto.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Брото|publisher=''broto.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2577|title=Broto|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კალდეარენასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Caldearenas'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Candarenas''</small>||align=center|[[ფაილი:Farinera de Candarenas.jpg|170px|[[Кальдеаренас]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кальдеаренас]]]]||192,30||226||{{coord|42.39694|-0.49861}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Caldearenas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.caldearenas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кальдеаренас|publisher=''caldearenas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2848|title=Caldearenas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კამპო (უესკა)|კამპო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Campo''</small>||align=center|[[ფაილი:Villa de Campo.jpg|170px|[[Кампо (უესკა)|Кампо]]]]||[[ფაილი:Escudo de Campo.JPG|80px|Герб муниципалитета [[Кампо (უესკა)|Кампо]]]]||22,90||436||{{coord|42.40972|0.39722}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Campo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.ayuntamientocampo.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Кампо|publisher=''ayuntamientocampo.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2008-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20080409141226/http://www.ayuntamientocampo.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080409141226/http://www.ayuntamientocampo.com/|archivedate=2008-04-09}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=|title=Campo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კამპორელსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Camporrélls''</small>||align=center|[[ფაილი:Camporrells Huesca -01.jpg|170px|[[Кампоррельс]]]]||[[ფაილი:Escudo de Camporrells.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кампоррельс]]]]||26,70||127||{{coord|41.96000|0.52333}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Camporrélls municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2985|title=Camporrélls|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კანალ-დე-ბერდუნი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Canal de Berdún'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Canal de Berdún''</small>||align=center|[[ფაილი:Berdún, Aragon.jpg|170px|[[Каналь-დე-Бердун]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Каналь-დე-Бердун]]]]||133,30||323||{{coord|42.59861|-0.85417}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Canal de Berdún municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.canaldeberdun.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Каналь-დე-Бердун|publisher=''canaldeberdun.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=2997, 2186|title=Canal de Berdún|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კანდასნოსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Candasnos''</small>||align=center|[[ფაილი:Candasnos - Iglesia de la Asunción de Nuestra Señora - Vista lateral 03.jpg|170px|[[Кандаснос]]]]||[[ფაილი:Escudo de Candasnos.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кандаснос]]]]||122,40||419||{{coord|41.50222|0.06222}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Candasnos municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.candasnos.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кандаснос|publisher=''candasnos.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3028|title=Candasnos|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კანფრანკი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Canfranc'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Canfrán''</small>||align=center|[[ფაილი:Canfranc, vue générale.jpg|170px|[[Канфранк]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Канфранк]]]]||71,60||558||{{coord|42.71000|-0.52000}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Canfranc municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.canfranc.com|title=Официальный сайт муниципалитета Канфранк|publisher=''canfranc.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3037|title=Canfranc|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კაპდესასო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Capdesaso'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Cabosaso''</small>||align=center|[[ფაილი:Capdesaso 22.jpg|170px|[[Капдесасо]]]]||[[ფაილი:Escudo de Capdesaso-Huesca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Капдесасо]]]]||17,70||211||{{coord|41.84250|-0.18250}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Capdesaso municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.capdesaso.es|title=Официальный сайт муниципалитета Капдесасо|publisher=''capdesaso.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3118|title=Capdesaso|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კაპელია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Capella''</small>||align=center|[[ფაილი:Llaguarres.JPG|170px|[[Капелья]]]]||[[ფაილი:Escudo de Capella-Huesca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Капелья]]]]||60,70||360||{{coord|42.19778|0.39556}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Capella municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.capella.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Капелья|publisher=''capella.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3121|title=Capella|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასბას-დე-უესკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Casbas de Huesca''</small>||align=center|[[ფაილი:Monasterio de Casbas de Huesca.JPG|170px|[[Касбас-დე-Уэска]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Касбас-დე-Уэска]]]]||132,70||275||{{coord|42.15444|-0.14028}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Casbas de Huesca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.casbasdehuesca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Касбас-დე-Уэска|publisher=''casbasdehuesca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3116|title=Casbas de Huesca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტეხონ-დე-მონეგროსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Castejón de Monegros'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castillón de Monegros''</small>||align=center|[[ფაილი:VALDELASCERAS.jpg|170px|[[Кастехон-დე-Монегрос]]]]||[[ფაილი:Escudo de Castejón de Monegros.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастехон-დე-Монегрос]]]]||165,30||510||{{coord|41.61889|-0.23417}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Castejón de Monegros municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castejondemonegros.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кастехон-დე-Монегрос|publisher=''castejondemonegros.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3349|title=Castejón de Monegros|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტეხონ-დე-სოსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Castejón de Sos'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castillón de Sos''</small>||align=center|[[ფაილი:Castejon de Sos from Chia.jpg|170px|[[Кастехон-დე-Сос]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастехон-დე-Сос]]]]||31,80||764||{{coord|42.51250|0.49167}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Castejón de Sos municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castejondesos.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кастехон-დე-Сос|publisher=''castejondesos.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3353|title=Castejón de Sos|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტეხონ-დელ-პუენტე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Castejón del Puente'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castillón d’o Puent''</small>||align=center|[[ფაილი:Castejón del Puente, Uesca.jpg|170px|[[Кастехон-დელ-Пуэнте]]]]||[[ფაილი:Escudo de Castejón del Puente.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастехон-დელ-Пуэнте]]]]||25,40||312||{{coord|41.96361|0.15472}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Castejón del Puente municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castejondelpuente.com|title=Официальный сайт муниципалитета Кастехон-დელ-Пуэнте|publisher=''castejondelpuente.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2016-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160411184831/http://www.castejondelpuente.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411184831/http://www.castejondelpuente.com/|archivedate=2016-04-11}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3351|title=Castejón del Puente|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტელფლორიტე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Castelflorite'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castiflorit''</small>||align=center|[[ფაილი:Castelflorite Huesca (5)-01.jpg|170px|[[Кастельфлорите]]]]||[[ფაილი:Escudo de Castelflorite (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастельфлорите]]]]||34,80||103||{{coord|41.80361|-0.02222}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Castelflorite municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castelflorite.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кастельфлорите|publisher=''castelflorite.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3370|title=Castelflorite|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტიელიო-დე-ხაკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Castiello de Jaca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castiello de Chaca''</small>||align=center|[[ფაილი:Castiello de Jaca, la route principale.jpg|170px|[[Кастьельо-დე-Хака]]]]||[[ფაილი:Escudo de Castiello de Jaca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастьельо-დე-Хака]]]]||17,30||221||{{coord|42.63056|-0.55056}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Castiello de Jaca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castiellodejaca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кастьельо-დე-Хака|publisher=''castiellodejaca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3410|title=Castiello de Jaca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტიგალეუ]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castigaleu''</small>||align=center|[[ფაილი:El poble de Castigaleu amb l'església i un grup de persones (cropped).jpeg|170px|[[Кастигалеу]]]]||[[ფაილი:Escudo de Castigaleu.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастигалеу]]]]||26,50||79||{{coord|42.20500|0.58111}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Castigaleu municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castigaleu.com|title=Официальный сайт муниципалитета Кастигалеу|publisher=''castigaleu.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3411|title=Castigaleu|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტილიასუელო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castillazuelo''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento de Castillazuelo, Huesca 02.jpg|170px|[[Кастильясуэло]]]]||[[ფაილი:Escudo de Castillazuelo-Huesca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастильясуэло]]]]||15,30||153||{{coord|42.06833|0.06444}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Castillazuelo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castillazuelo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кастильясуэло|publisher=''castillazuelo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3416|title=Castillazuelo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კასტილიონროი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Castillonroy'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Castillón Roi''</small>||align=center|[[ფაილი:Castillonroy Huesca -03.jpg|170px|[[Кастильонрой]]]]||[[ფაილი:Escudo de Castillonroy.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кастильонрой]]]]||37,60||318||{{coord|41.88500|0.51361}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Castillonroy municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.castillonroy.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кастильонрой|publisher=''castillonroy.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3435|title=Castillonroy|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ჩალამერა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Chalamera''</small>||align=center|[[ფაილი:Chalamera - Ermita de Santa María - Vista general.jpg|170px|[[Чаламера]]]]||[[ფაილი:Escudo de Chalamera.svg|80px|Герб муниципалитета [[Чаламера]]]]||11,50||113||{{coord|41.66472|0.16306}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Chalamera municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.chalamera.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Чаламера|publisher=''chalamera.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3674|title=Chalamera|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ჩია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Chía''</small>||align=center|[[ფაილი:SANT VICENTE DE CHIA.jpg|170px|[[Чиа]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Чиа]]]]||26,10||83||{{coord|42.52083|0.46583}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Chía municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.chia.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Чиа|publisher=''chia.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3697|title=Chía|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ჩიმილიასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Chimillas'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Chimiellas''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia de Chimillas.jpg|170px|[[Чимильяс]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Чимильяс]]]]||10,00||402||{{coord|42.17056|-0.45222}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Chimillas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.chimillas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Чимильяс|publisher=''chimillas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3710|title=Chimillas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კოლუნგო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Colungo''</small>||align=center|[[ფაილი:Colungo20120422105425P1150027blanco.jpg|170px|[[Колунго]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Колунго]]]]||40,60||117||{{coord|42.17250|0.06417}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Colungo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.colungo.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Колунго|publisher=''colungo.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2008-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20080317204802/http://www.colungo.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080317204802/http://www.colungo.com/|archivedate=2008-03-17}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=3986|title=Colungo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ელ-გრადო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''El Grado'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Lo Grau''</small>||align=center|[[ფაილი:Presa de El Grado - B.JPG|170px|[[Эль-Градо]]]]||[[ფაილი:Escudo de El Grado.svg|80px|Герб муниципалитета [[Эль-Градо]]]]||63,80||395||{{coord|42.15139|0.22306}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:El Grado municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.elgrado.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Эль-Градо|publisher=''elgrado.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6487|title=El Grado|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ელ-პუეიო-დე-არაგვასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''El Pueyo de Araguás'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''O Pueyo d’Araguás''</small>||align=center|[[ფაილი:205.O Pueyo d'Araguás - Plan Cheneral.JPG|170px|[[Эль-Пуэйо-დე-Арагвас]]]]||[[ფაილი:Escudo de El Pueyo de Araguás (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Эль-Пуэйо-დე-Арагвас]]]]||62,10||161||{{coord|42.44139|0.16167}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:El Pueyo de Araguás municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.elpueyodearaguas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Эль-Пуэйо-დე-Арагвас|publisher=''elpueyodearaguas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10500|title=El Pueyo de Araguás|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ესპლუსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Esplús''</small>||align=center|[[ფაილი:Esplús (Huesca).jpg|170px|[[Эсплус]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Эсплус]]]]||73,00||632||{{coord|41.79833|0.27444}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Esplús municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.esplus.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Эсплус|publisher=''esplus.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5250|title=Esplús|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ესტადა (მუნიციპალიტეტი)|ესტადა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Estada''</small>||align=center|[[ფაილი:Estada 02.jpg|170px|[[Эстада (муниципалитет)|Эстада]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Эстада (муниципалитет)|Эстада]]]]||15,90||199||{{coord|42.07194|0.23389}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Estada municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.estada.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Эстада|publisher=''estada.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5288|title=Estada|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ესტადილია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Estadilla'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Estadiella''</small>||align=center|[[ფაილი:Estadilla 01.jpg|170px|[[Эстадилья]]]]||[[ფაილი:Escudo de Estadilla (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Эстадилья]]]]||46,80||796||{{coord|42.05750|0.24361}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Estadilla municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://estadilla.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Эстадилья|publisher=''http://estadilla.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5290|title=Estadilla|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ესტოპინიან-დელ-კასტილიო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Estopiñán del Castillo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Estupinyán''</small>||align=center|[[ფაილი:Església de Sant Salvador d'Estopanyà.jpg|170px|[[Эстопиньян-დელ-Кастильо]]]]||[[ფაილი:Escut d'Estopanyà.svg|80px|Герб муниципалитета [[Эстопиньян-დელ-Кастильо]]]]||88,70||121||{{coord|41.99583|0.54278}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Estopiñán del Castillo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.estopinandelcastillo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Эстопиньян-დელ-Кастильо|publisher=''estopinandelcastillo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5346|title=Estopiñán del Castillo, Estopiñán|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ფაგო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Fago''</small>||align=center|[[ფაილი:Fago , Huesca , España - panoramio.jpg|170px|[[Фаго]]]]||[[ფაილი:Escudo de Fago.svg|80px|Герб муниципалитета [[Фаго]]]]||28,80||20||{{coord|42.73528|-0.86556}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Fago municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.fago.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Фаго|publisher=''fago.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13599|title=Fago|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ფანლო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Fanlo''</small>||align=center|[[ფაილი:121.Fanlo, Ilesia.JPG|170px|[[Фанло]]]]||[[ფაილი:Escudo de Fanlo THV.svg|80px|Герб муниципалитета [[Фанло]]]]||187,10||100||{{coord|42.58694|-0.02194}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Fanlo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://aytofanlo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Фанло|publisher=''http://aytofanlo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5486|title=Fanlo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ფისკალი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Fiscal''</small>||align=center|[[ფაილი:040.Fiscal - Iglesia de Fiscal.JPG|170px|[[Фискаль]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Фискаль]]]]||170,10||331||{{coord|42.49667|-0.12056}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Fiscal municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.aytofiscal.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Фискаль|publisher=''aytofiscal.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5702|title=Fiscal|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ფონსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Fonz''</small>||align=center|[[ფაილი:"Porches" de la plaza de Fonz.jpg|170px|[[Фонс]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Фонс]]]]||55,50||851||{{coord|42.00972|0.25833}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Fonz municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.fonz.es|title=Официальный сайт муниципалитета Фонс|publisher=''fonz.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5760|title=Fonz|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ფორადადა-დე-ტოსკარი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Foradada del Toscar'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''La Foradada d’el Toscar''</small>||align=center|[[ფაილი:65.Foradada.JPG|170px|[[Форадада-დე-Тоскар]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Форадада-დე-Тоскар]]]]||106,40||162||{{coord|42.41028|0.35056}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Foradada del Toscar municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.foradada.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Форадада-დე-Тоскар|publisher=''foradada.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5766|title=Foradada del Toscar|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ფრაგა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Fraga''</small>||align=center|[[ფაილი:Fraga - Vista general con iglesia de San Pedro.JPG|170px|[[Фрага]]]]||[[ფაილი:Escudo de Fraga.svg|80px|Герб муниципалитета [[Фрага]]]]||437,60||15353||{{coord|41.52056|0.35167}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Fraga municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.fraga.org/|title=Официальный сайт муниципалитета Фрага|publisher=''fraga.org''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5839|title=Fraga|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ხისტაინი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Gistaín'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Chistén''</small>||align=center|[[ფაილი:065.Chistén - plano cheneral.jpg|170px|[[Хистаин]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Хистаин]]]]||75,90||147||{{coord|42.59111|0.33417}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Gistaín municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.gistain.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Хистаин|publisher=''gistain.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6364|title=Gistaín|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[გრანიენი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Grañén'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Granyén''</small>||align=center|[[ფაილი:Rellotge sol granen.jpeg|170px|[[Граньен]]]]||[[ფაილი:Escudo de Grañén.svg|80px|Герб муниципалитета [[Граньен]]]]||124,00||1738||{{coord|41.94167|-0.36972}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Grañén municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.granen.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Граньен|publisher=''granen.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6511|title=Grañén|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[გრაუსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Graus''</small>||align=center|[[ფაილი:Vista aerea Graus.JPG|170px|[[Граус]]]]||[[ფაილი:Escudo de Graus.svg|80px|Герб муниципалитета [[Граус]]]]||299,80||3365||{{coord|42.19056|0.33833}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Graus municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.graus.es|title=Официальный сайт муниципалитета Граус|publisher=''graus.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6522|title=Graus|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[გურეა-დე-გალიეგო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Gurrea de Gállego'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Gurrea de Galligo''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia de San Bartolome.jpg|170px|[[Гурреа-დე-Гальего]]]]||[[ფაილი:Escudo de Gurrea de Gállego.svg|80px|Герб муниципалитета [[Гурреа-დე-Гальего]]]]||192,00||1476||{{coord|42.01250|-0.76139}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Gurrea de Gállego municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.gurreadegallego.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Гурреа-დე-Гальего|publisher=''gurreadegallego.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6677|title=Gurrea de Gállego|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ოს-დე-ხაკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Hoz de Jaca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Oz de Tena''</small>||align=center|[[ფაილი:Ilesia Oze de Chaca.jpg|170px|[[Ос-დე-Хака]]]]||[[ფაილი:Escudo d'Oz de Tena.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ос-დე-Хака]]]]||12,50||73||{{coord|42.69111|-0.30611}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Hoz de Jaca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.hozdejaca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ос-დე-Хака|publisher=''hozdejaca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6902|title=Hoz de Jaca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ოს-ი-კოსტეანი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Hoz y Costean'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Oz y Costeán''</small>||align=center|[[ფაილი:Hoz de Barbastro.jpg|170px|[[Ос-и-Костеан]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ос-и-Костеан]]]]||57,50||221||{{coord|42.12778|0.11889}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Hoz y Costeán municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.hozycostean.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ос-и-Костеан|publisher=''hozycostean.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6901|title=Hoz y Costean|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[უერტო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Huerto''</small>||align=center|[[ფაილი:Huerto Huesca -01.jpg|170px|[[Уэрто]]]]||[[ფაილი:Escudo de Huerto.svg|80px|Герб муниципалитета [[Уэрто]]]]||86,70||213||{{coord|41.93250|-0.16611}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Huerto municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.huerto.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Уэрто|publisher=''huerto.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6924|title=Huerto|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[უესკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Huesca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Uesca''</small>||align=center|[[ფაილი:Catedral de Huesca.JPG|170px|[[Уэска]]]]||[[ფაილი:Blasón de Uesca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Уэска]]]]||161,00||53956||{{coord|42.1401000|-0.4088972}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Huesca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.huesca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Уэска|publisher=''huesca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13607|title=Huesca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[იბიეკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Ibieca''</small>||align=center|[[ფაილი:Torre-campanario Ibieca.JPG|170px|[[Ибьека]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ибьека]]]]||14,90||100||{{coord|42.16667|-0.20000}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Ibieca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.ibieca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ибьека|publisher=''ibieca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7013|title=Ibieca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[იგრიესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Igriés''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia Parroquial Igriés.JPG|170px|[[Игрьес]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Игрьес]]]]||19,20||695||{{coord|42.21444|-0.43028}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Igriés municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.igries.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Игрьес|publisher=''igries.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7039|title=Igriés|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ილჩე (ესპანეთი)|ილჩე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Ilche''</small>||align=center|[[ფაილი:Ilche Huesca -02.jpg|170px|[[Ильче (ესპანეთი)|Ильче]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ильче (ესპანეთი)|Ильче]]]]||63,70||197||{{coord|41.95722|0.05667}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Ilche municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.ilche.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ильче|publisher=''ilche.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7043|title=Ilche|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ისაბენა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Isábena'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Isabana''</small>||align=center|[[ფაილი:Roda de Isábena, Huesca Aragón España.jpg|170px|[[Исабена]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Исабена]]]]||118,50||231||{{coord|42.30278|0.53972}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Isábena municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.isabena.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Исабена|publisher=''isabena.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7212|title=Isábena|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ხაკა (ქალაქი)|ხაკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Jaca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Chaca''</small>||align=center|[[ფაილი:Jaca a los pies de la peña Oroel.JPG|170px|[[Хака (город)|Хака]]]]||[[ფაილი:Blasón de Chaca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Хака (город)|Хака]]]]||406,30||13 129||{{coord|42.550|-0.550}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Jaca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.jaca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Хака|publisher=''jaca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110116103505/http://www.jaca.es/|archivedate=2011-01-16}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7255|title=Jaca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ხასა (ესპანეთი)|ხასა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Jasa'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Chasa''</small>||align=center|[[ფაილი:Vista de Jasa (Huesca).jpg|170px|[[Хаса (ესპანეთი)|Хаса]]]]||[[ფაილი:Escudo de Jasa.svg|80px|Герб муниципалитета [[Хаса (ესპანეთი)|Хаса]]]]||8,90||96||{{coord|42.69333|-0.66667}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Jasa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=https://jasa.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Хаса|publisher=''https://jasa.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210120065137/https://jasa.es/|archivedate=2021-01-20}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7316|title=Jasa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლა-ფუევა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''La Fueva'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Fueva''</small>||align=center|[[ფაილი:136.A Fueva.jpg|170px|[[Ла-Фуэва]]]]||[[ფაილი:Escudo d'A Fueba.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ла-Фуэва]]]]||218,80||600||{{coord|42.36972|0.27222}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:La Fueva municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lafueva.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Ла-Фуэва|publisher=''lafueva.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5967|title=La Fueva|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლა-პუებლა-დე-კასტრო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''La Puebla de Castro''</small>||align=center|[[ფაილი:La Puebla de Castro - DSC 0337.JPG|170px|[[Ла-Пуэбла-დე-Кастро]]]]||[[ფაილი:Escudo de La Puebla de Castro (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Ла-Пуэбла-დე-Кастро]]]]||29,40||377||{{coord|42.14444|0.28750}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:La Puebla de Castro municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lapuebladecastro.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Ла-Пуэбла-დე-Кастро|publisher=''lapuebladecastro.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10456|title=La Puebla de Castro|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლა-სოტონერა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''La Sotonera'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Sotonera''</small>||align=center|[[ფაილი:Portalada d'Anzano.jpg|170px|[[Ла-Сотонера]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ла-Сотонера]]]]||165,50||859||{{coord|42.25944|-0.55278}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:La Sotonera municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lasotonera.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ла-Сотонера|publisher=''lasotonera.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11957|title=La Sotonera|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლაბუერდა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Labuerda'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Buerda''</small>||align=center|[[ფაილი:Labuerda.JPG|170px|[[Лабуэрда]]]]||[[ფაილი:Escudo de Labuerda.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лабуэрда]]]]||17,80||155||{{coord|42.45111|0.13556}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Labuerda municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.labuerda.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лабуэрда|publisher=''labuerda.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7568|title=Labuerda|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლალუენგა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Laluenga'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Luenga''</small>||align=center|[[ფაილი:Barranco de la Clamor.jpg|170px|[[Лалуэнга]]]]||[[ფაილი:Escudo de Laluenga.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лалуэнга]]]]||36,50||191||{{coord|42.00583|-0.04611}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Laluenga municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.laluenga.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лалуэнга|publisher=''laluenga.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7652|title=Laluenga|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლალუესა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Lalueza'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Lueza''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia Lalueza.jpg|170px|[[Лалуэса]]]]||[[ფაილი:Escudo de Lalueza.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лалуэса]]]]||88,20||892||{{coord|41.84194|-0.25556}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Lalueza municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lalueza.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лалуэса|publisher=''lalueza.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7654|title=Lalueza|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლანახა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Lanaja'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Lanacha''</small>||align=center|[[ფაილი:14-Lanaja.jpg|170px|[[Ланаха]]]]||[[ფაილი:Lanaja - Ayuntamiento - Escudo.jpg|80px|Герб муниципалитета [[Ланаха]]]]||183,70||1163||{{coord|41.77278|-0.32833}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Lanaja municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lanaja.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ланаха|publisher=''lanaja.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7671|title=Lanaja|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლაპერდიგუერა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Laperdiguera'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Perdiguera''</small>||align=center|[[ფაილი:Laperdiguera Somontano Huesca (1)-01.jpg|170px|[[Лапердигера]]]]||[[ფაილი:Escudo de Laperdiguera.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лапердигера]]]]||11,30||92||{{coord|41.99000|-0.04472}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Laperdiguera municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.laperdiguera.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лапердигера|publisher=''laperdiguera.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7709|title=Laperdiguera|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლას-პენიას-დე-რიგლოსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Las Peñas de Riglos'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''As Penyas de Riglos''</small>||align=center|[[ფაილი:2005.09.17 mallos de Riglos.jpg|170px|[[Лас-Пеньяс-დე-Риглос]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лас-Пеньяс-დე-Риглос]]]]||217,90||247||{{coord|42.34889|-0.72667}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Las Peñas de Riglos municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.laspenasderiglos.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лас-Пеньяс-დე-Риглос|publisher=''laspenasderiglos.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9992|title=Las Peñas de Riglos|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლასსელიას-პონსანო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Lascellas-Ponzano'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Ascellas-Ponzano''</small>||align=center|[[ფაილი:Ponzano plaza.jpg|170px|[[Лассельяс-Понсано]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лассельяс-Понсано]]]]||27,30||130||{{coord|42.06750|-0.07500}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Lascellas-Ponzano municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lascellas-ponzano.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лассельяс-Понсано|publisher=''lascellas-ponzano.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7777|title=Lascellas-Ponzano|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლასკუარე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Lascuarre'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Llascuarre''</small>||align=center|[[ფაილი:Lascuarre-StMartin-3379sh.jpg|170px|[[Ласкуарре]]]]||[[ფაილი:Escudo de Lascuarre.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ласкуарре]]]]||31,90||139||{{coord|42.19917|0.51694}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Lascuarre municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lascuarre.es|title=Официальный сайт муниципалитета Ласкуарре|publisher=''lascuarre.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7780|title=Lascuarre|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლასპაულესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Laspaúles'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Las Pauls''</small>||align=center|[[ფაილი:Pedanía de Suils.JPG|170px|[[Ласпаулес]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ласпаулес]]]]||81,60||205||{{coord|42.47167|0.59944}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Laspaúles municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.laspaules.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ласпаулес|publisher=''laspaules.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7791|title=Laspaúles|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლასპუნია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Laspuña'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''A Espunya''</small>||align=center|[[ფაილი:094.L'Espuña - Plan Cheneral.JPG|170px|[[Ласпуния]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ласпуния]]]]||45,30||297||{{coord|42.50417|0.15528}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Laspuña municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.laspuna.com|title=Официальный сайт муниципалитета Ласпуния|publisher=''laspuna.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2013-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20130608215052/http://laspuna.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130608215052/http://laspuna.com/|archivedate=2013-06-08}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7792|title=Laspuña|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლოარე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Loarre'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Lobarre''</small>||align=center|[[ფაილი:Loarre, Huesca, España, 2015-01-06, DD 08.JPG|170px|[[Лоарре]]]]||[[ფაილი:Escudo de Lobarre.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лоарре]]]]||74,40||323||{{coord|42.31556|-0.62417}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Loarre municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.loarre.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лоарре|publisher=''loarre.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=|title=Loarre|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლოპორსანო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Loporzano''</small>||align=center|[[ფაილი:Loporzano, Plana de Uesca.jpg|170px|[[Лопорсано]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лопорсано]]]]||169,30||514||{{coord|42.16250|-0.32222}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Loporzano municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.loporzano.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лопорсано|publisher=''loporzano.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=8176|title=Loporzano|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლოსკორალესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Loscorrales'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Os Corrals''</small>||align=center|[[ფაილი:Los Corrales iglesia Huesca 20170908.jpg|170px|[[Лоскорралес]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лоскорралес]]]]||40,20||93||{{coord|42.25528|-0.64111}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Loscorrales municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.aytoloscorrales.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лоскорралес|publisher=''aytoloscorrales.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=8203|title=Loscorrales|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ლუპინიენ-ორტილია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Lupiñén-Ortilla'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Lupinyén-Ortiella''</small>||align=center|[[ფაილი:Montmesa.JPG|170px|[[Лупиньен-Ортилья]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Лупиньен-Ортилья]]]]||110,10||335||{{coord|42.17611|-0.58111}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Lupiñén-Ortilla municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.lupinen-ortilla.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Лупиньен-Ортилья|publisher=''lupinen-ortilla.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=8293|title=Lupiñén-Ortilla|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[მონესმა-ი-კახიგარი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Monesma y Cajigar'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Monesma y Caixigar''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia de Santa María en Cajigar.jpg|170px|[[Монесма-и-Кахигар]]]]||[[ფაილი:Escudo de Monesma y Cajigar.svg|80px|Герб муниципалитета [[Монесма-и-Кахигар]]]]||62,60||72||{{coord|42.26139|0.59833}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Monesma y Cajigar municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.monesmaycajigar.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Монесма-и-Кахигар|publisher=''monesmaycajigar.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=8950|title=Monesma y Cajigar/Monesma i Caixigar|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[მონფლორიტე-ლასკასასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Monflorite-Lascasas'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Monflorit-Ascasas''</small>||align=center|[[ფაილი:Ermita de Nuestra Señora de los Dolores, Monflorite-Lascasas.jpg|170px|[[Монфлорите-Ласкасас]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Монфлорите-Ласкасас]]]]||29,20||405||{{coord|42.09556|-0.35500}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Monflorite-Lascasas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.monflorite-lascasas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Монфлорите-Ласкасас|publisher=''monflorite-lascasas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13355|title=Monflorite-Lascasas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[მონტანუი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Montanuy'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Montanui''</small>||align=center|[[ფაილი:Bordes de posinqueso.JPG|170px|[[Монтануй]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Монтануй]]]]||174,10||210||{{coord|42.46667|0.69583}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Montanuy municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.montanuy.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Монтануй|publisher=''montanuy.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=8995|title=Montanuy|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[მონსონი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Monzón''</small>||align=center|[[ფაილი:Monzón (13730896693) (cropped).jpg|170px|[[Монсон]]]]||[[ფაილი:Escudo de Monzón (ibérico).svg|80px|Герб муниципалитета [[Монсон]]]]||155,00||17 469||{{coord|41.90000|0.18333}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Monzón municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.monzon.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Монсон|publisher=''monzon.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9057|title=Monzón|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ნავალი (უესკა)|ნავალი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Naval''</small>||align=center|[[ფაილი:Naval 01.jpg|170px|[[Наваль (უესკა)|Наваль]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Наваль (უესკა)|Наваль]]]]||47,30||265||{{coord|42.19500|0.15278}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Naval municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.naval.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Наваль|publisher=''naval.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9332|title=Naval|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ნოვალესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Novales'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Novals''</small>||align=center|[[ფაილი:No image available rectangle alt 213 ru.svg|170px|[[Новалес]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Новалес]]]]||20,10||152||{{coord|42.03222|-0.28667}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Novales municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.novales.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Новалес|publisher=''novales.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9458|title=Novales|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ნუენო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Nueno''</small>||align=center|[[ფაილი:Ambista de Nueno (Uesca).jpg|170px|[[Нуэно]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Нуэно]]]]||147,20||546||{{coord|42.26778|-0.43806}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Nueno municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.nueno.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Нуэно|publisher=''nueno.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9471|title=Nueno|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ოლვენა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Olvena'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Olbena''</small>||align=center|[[ფაილი:Olvena 01.jpg|170px|[[Ольвена]]]]||[[ფაილი:Escudo de Olvena.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ольвена]]]]||15,90||56||{{coord|42.10861|0.26167}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Olvena municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.olvena.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ольвена|publisher=''olvena.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9581|title=Olvena|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ონტინიენა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Ontiñena'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Ontinyena''</small>||align=center|[[ფაილი:Ontiñena - Iglesia de Santa María la Mayor 06.jpg|170px|[[Онтиньена]]]]||[[ფაილი:Escudo de Ontiñena.svg|80px|Герб муниципалитета [[Онтиньена]]]]||137,00||508||{{coord|41.67611|0.08917}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Ontiñena municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.ontinena.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Онтиньена|publisher=''ontinena.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9603|title=Ontiñena|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ოსო-დე-სინკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Osso de Cinca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Osso d’a Cinca''</small>||align=center|[[ფაილი:Osso de Cinca - Calle Mayor - Iglesia de Santa Margarita.jpg|170px|[[Оссо-დე-Синка]]]]||[[ფაილი:Escudo de Osso de Cinca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Оссо-დე-Синка]]]]||27,70||678||{{coord|41.66500|0.19083}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Osso de Cinca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.ossodecinca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Оссо-დე-Синка|publisher=''ossodecinca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9731|title=Osso de Cinca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პალო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Palo''</small>||align=center|[[ფაილი:116.Palo vista general.jpg|170px|[[Пало]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пало]]]]||14,40||26||{{coord|42.32417|0.24472}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Palo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.palo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Пало|publisher=''palo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=|title=Palo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პანტიკოსა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Panticosa'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Pandicosa''</small>||align=center|[[ფაილი:Rio Bolatica y rincón de Berde (Panticosa) - WLE Spain 2015 (2).jpg|170px|[[Пантикоса]]]]||[[ფაილი:Blasón de Pandicosa.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пантикоса]]]]||95,90||800||{{coord|42.72417|-0.28444}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Panticosa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.panticosa.es|title=Официальный сайт муниципалитета Пантикоса|publisher=''panticosa.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=20433|title=Panticosa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პენიალბა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Peñalba'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Penyalba''</small>||align=center|[[ფაილი:Peñalba - Iglesia de la Santa Cruz y Ayuntamiento.jpg|170px|[[Пеньяльба]]]]||[[ფაილი:Escudo de Peñalba.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пеньяльба]]]]||156,70||644||{{coord|41.50083|-0.04028}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Peñalba municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.penalba.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Пеньяльба|publisher=''penalba.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=9983|title=Peñalba|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პერალტა-დე-ალკოფეა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Peralta de Alcofea'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Peralta d’Alcofea''</small>||align=center|[[ფაილი:Peralta de Alcofea -Iglesia parroquial-Huesca-01.jpg|170px|[[Перальта-დე-Алькофеа]]]]||[[ფაილი:Escudo de Peralta de Alcofea.svg|80px|Герб муниципалитета [[Перальта-დე-Алькофеа]]]]||116,10||563||{{coord|41.93139|-0.06722}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Peralta de Alcofea municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.peraltadealcofea.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Перальта-დე-Алькофеа|publisher=''peraltadealcofea.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10013|title=Peralta de Alcofea|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პერალტა-დე-კალასანსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Peralta de Calasanz'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Peralta y Calasanz''</small>||align=center|[[ფაილი:CALASANZ (Peralta de Calasanz).jpg|170px|[[Перальта-დე-Каласанс]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Перальта-დე-Каласанс]]]]||114,90||210||{{coord|41.99250|0.38556}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Peralta de Calasanz municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.peraltadelasal.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Перальта-დე-Каласанс|publisher=''peraltadelasal.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2008-02-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20080220201808/http://www.peraltadelasal.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080220201808/http://www.peraltadelasal.com/|archivedate=2008-02-20}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10014|title=Peralta de Calasanz|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პერალტილია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Peraltilla'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Peraltiella''</small>||align=center|[[ფაილი:Amanecer en la iglesia de Peraltilla.jpg|170px|[[Перальтилья]]]]||[[ფაილი:Escudo de Peraltilla.svg|80px|Герб муниципалитета [[Перальтилья]]]]||16,20||209||{{coord|42.05528|-0.01806}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Peraltilla municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.peraltilla.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Перальтилья|publisher=''peraltilla.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10018|title=Peraltilla|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პერარუა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Perarrúa'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Perarruga''</small>||align=center|[[ფაილი:Puebloperarrua.jpg|170px|[[Перарруа]]]]||[[ფაილი:Escudo Perarrúa.gif|80px|Герб муниципалитета [[Перарруа]]]]||30,10||106||{{coord|42.26722|0.35139}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Perarrúa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.perrarua.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Перарруа|publisher=''perrarua.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2022-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20220102201933/http://www.perrarua.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220102201933/http://www.perrarua.com/|archivedate=2022-01-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10022|title=Perarrúa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პერტუსა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Pertusa''</small>||align=center|[[ფაილი:Vista de Pertusa.jpg|170px|[[Пертуса]]]]||[[ფაილი:Escudo de Pertusa.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пертуса]]]]||29,40||120||{{coord|42.00194|-0.12750}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Pertusa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.pertusa.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Пертуса|publisher=''pertusa.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10135|title=Pertusa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პირასესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Piracés''</small>||align=center|[[ფაილი:Piracés1.jpg|170px|[[Пирасес]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пирасес]]]]||25,20||100||{{coord|42.00500|-0.31611}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Piracés municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.piraces.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Пирасес|publisher=''piraces.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10233|title=Piracés|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პლანი (უესკა)|პლანი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Plan''</small>||align=center|[[ფაილი:080.Plan 05.JPG|170px|[[План (უესკა)|План]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[План (უესკა)|План]]]]||92,50||273||{{coord|42.58139|0.33778}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Plan municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.plan.es/|title=Официальный сайт муниципалитета План|publisher=''plan.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10251|title=Plan|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პოლენინიო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Poleñino'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Polinyino''</small>||align=center|[[ფაილი:Poleñino - Ayuntamiento.jpg|170px|[[Поленьино]]]]||[[ფაილი:Escudo de Poleñino (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Поленьино]]]]||33,00||210||{{coord|41.86972|-0.30972}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Poleñino municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.polenino.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Поленьино|publisher=''polenino.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10305|title=Poleñino|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პოსან-დე-ვერო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Pozán de Vero''</small>||align=center|[[ფაილი:Pozan de Vero Huesca -02.jpg|170px|[[Посан-დე-Веро]]]]||[[ფაილი:Escudo de Pozán de Vero.svg|80px|Герб муниципалитета [[Посан-დე-Веро]]]]||14,80||214||{{coord|42.08139|0.03194}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Pozán de Vero municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.pozandevero.com|title=Официальный сайт муниципалитета Посан-დე-Веро|publisher=''pozandevero.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10375|title=Pozán de Vero|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პუენტე-დე-მონტანიანა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Puente de Montañana'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Puent de Montanyana''</small>||align=center|[[ფაილი:El Pont de Montanyana.JPG|170px|[[Пуэнте-დე-Монтаньяна]]]]||[[ფაილი:Escudo de Puente de Montañana.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пуэнте-დე-Монтаньяна]]]]||48,60||93||{{coord|42.15111|0.69472}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Puente de Montañana municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.puentedemontanana.es|title=Официальный сайт муниципалитета Пуэнте-დე-Монтаньяна|publisher=''puentedemontanana.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10473|title=Puente de Montañana|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პუენტე-ლა-რეინა-დე-ხაკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Puente la Reina de Jaca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Puent d’a Reina de Chaca''</small>||align=center|[[ფაილი:Puente de la Reina de Jaca.jpg|170px|[[Пуэнте-ла-Рейна-დე-Хака]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пуэнте-ла-Рейна-დე-Хака]]]]||48,10||245||{{coord|42.55694|-0.78639}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Puente la Reina de Jaca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.puentelareinadejaca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Пуэнте-ла-Рейна-დე-Хака|publisher=''puentelareinadejaca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10474|title=Puente la Reina de Jaca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პუერტოლასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Puértolas''</small>||align=center|[[ფაილი:116.Puértolas - plano cheneral.jpg|170px|[[Пуэртолас]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Пуэртолас]]]]||100,00||213||{{coord|42.54806|0.13250}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Puértolas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.vallepuertolas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Пуэртолас|publisher=''vallepuertolas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10485|title=Puértolas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[პუეიო-დე-სანტა-კრუსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Pueyo de Santa Cruz''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento de Pueyo de Santa Cruz 02.jpg|170px|[[Пуэйо-დე-Санта-Крус]]]]||[[ფაილი:Escudo de Pueyo de Santa Cruz (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Пуэйо-დე-Санта-Крус]]]]||9,30||331||{{coord|41.85778|0.15639}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:Pueyo de Santa Cruz municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.pueyodesantacruz.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Пуэйо-დე-Санта-Крус|publisher=''pueyodesantacruz.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10504|title=Pueyo de Santa Cruz|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[კისენა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Quicena''</small>||align=center|[[ფაილი:Quicena - 20150326 (1).JPG|170px|[[Кисена]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Кисена]]]]||9,70||282||{{coord|42.14750|-0.36000}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Quicena municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.quicena.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Кисена|publisher=''quicena.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10554|title=Quicena|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[რობრესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Robres''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia Parroquial de Nuestra Señora de La Asunción (Robres, Huesca).jpg|170px|[[Робрес]]]]||[[ფაილი:Escudo de Robres.svg|80px|Герб муниципалитета [[Робрес]]]]||64,30||514||{{coord|41.86639|-0.46083}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Robres municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.robres.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Робрес|publisher=''robres.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=10911|title=Robres|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[საბინიანიგო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Sabiñánigo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Samianigo''</small>||align=center|[[ფაილი:Samianigo plaza de España.jpg|170px|[[Сабиньяниго]]]]||[[ფაილი:Escudo de Sabiñanigo.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сабиньяниго]]]]||586,80||9185||{{coord|42.51861|-0.36444}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Sabiñánigo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sabinanigo.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сабиньяниго|publisher=''sabinanigo.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11108|title=Sabiñánigo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[საუნი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Sahún'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Saúnc''</small>||align=center|[[ფაილი:Sahún.jpg|170px|[[Саун]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Саун]]]]||72,90||303||{{coord|42.57667|0.46583}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Sahún municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sahun.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Саун|publisher=''sahun.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11136|title=Sahún|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სალას-ალტასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Salas Altas''</small>||align=center|[[ფაილი:SALAS ALTAS Huesca -04.jpg|170px|[[Салас-Альтас]]]]||[[ფაილი:Escudo de Salas Altas.svg|80px|Герб муниципалитета [[Салас-Альтас]]]]||20,70||306||{{coord|42.11528|0.07139}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Salas Altas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.salasaltas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Салас-Альтас|publisher=''salasaltas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11164|title=Salas Altas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სალას-ბახასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Salas Bajas'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Salas Baixas''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia San Vicente Mártir - panoramio.jpg|170px|[[Салас-Бахас]]]]||[[ფაილი:Escudo de Salas Bajas.svg|80px|Герб муниципалитета [[Салас-Бахас]]]]||12,90||185||{{coord|42.10028|0.08417}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Salas Bajas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.salasbajas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Салас-Бахас|publisher=''salasbajas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11166|title=Salas Bajas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სალილიასი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Salillas'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Saliellas''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento Salillas 07.jpg|170px|[[Салильяс]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Салильяс]]]]||28,30||91||{{coord|41.99389|-0.22389}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Salillas municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.salillas.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Салильяс|publisher=''salillas.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11185|title=Salillas|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სალიენტ-დე-გალიეგო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Sallent de Gállego'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sallent de Galligo''</small>||align=center|[[ფაილი:Dans les rues de Sallent de Gállego 6.jpg|170px|[[Сальент-დე-Гальего]]]]||[[ფაილი:Escudo Sallent de Gállego.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сальент-დე-Гальего]]]]||162,10||1477||{{coord|42.77194|-0.33278}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Sallent de Gállego municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sallent.info|title=Официальный сайт муниципалитета Сальент-დე-Гальего|publisher=''sallent.info''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2011-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20110219055453/http://www.sallent.info/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110219055453/http://www.sallent.info/|archivedate=2011-02-19}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11202|title=Sallent de Gállego|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სან-ესტებან-დე-ლიტერა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''San Esteban de Litera'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sant Isteban de Litera''</small>||align=center|[[ფაილი:San Esteban de Litera, Huesca, España, 2015-12-23, DD 17.JPG|170px|[[Сан-Эстебан-დე-Литера]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сан-Эстебан-დე-Литера]]]]||71,90||547||{{coord|41.90500|0.32694}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:San Esteban de Litera municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sanestebandelitera.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сан-Эстебан-დე-Литера|publisher=''sanestebandelitera.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11255|title=San Esteban de Litera|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სან-ხუან-დე-პლანი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''San Juan de Plan'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sant Chuan de Plan''</small>||align=center|[[ფაილი:073.Sant Chuan de Plan.jpg|170px|[[Сан-Хуан-დე-План]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сан-Хуан-დე-План]]]]||55,80||150||{{coord|42.58806|0.34500}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:San Juan de Plan municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sanjuandeplan.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сан-Хуан-დე-План|publisher=''sanjuandeplan.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11284|title=San Juan de Plan|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სან-მიგელ-დელ-სინკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''San Miguel del Cinca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sant Miguel d’a Cinca''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento de San Miguel del Cinca, en Pomar de Cinca 02.jpg|170px|[[Сан-Мигель-დელ-Синка]]]]||[[ფაილი:Escudo de San Miguel del Cinca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сан-Мигель-დელ-Синка]]]]||106,50||780||{{coord|41.81778|0.12417}}||[[სინკა-მედიოს კომარკა|სინკა-მედიო]]||[[ფაილი:San Miguel del Cinca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sanmigueldecinca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сан-Мигель-დელ-Синка|publisher=''sanmigueldecinca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11301|title=San Miguel del Cinca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სანგარენი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sangarrén''</small>||align=center|[[ფაილი:Sangarrén - Ayuntamiento (02).jpg|170px|[[Сангаррен]]]]||[[ფაილი:Escudo de Sangarrén.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сангаррен]]]]||32,20||221||{{coord|42.01750|-0.43167}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Sangarrén municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sangarren.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сангаррен|publisher=''sangarren.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11400|title=Sangarrén|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სანტა-სილია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Santa Cilia''</small>||align=center|[[ფაილი:Rio Aragon valley, Santa Cilia de Jaca, Aragon, airport, 28-Feb-20111.JPG|170px|[[Санта-Силиа]]]]||[[ფაილი:Escudo de Santa Cilia.svg|80px|Герб муниципалитета [[Санта-Силиа]]]]||28,10||243||{{coord|42.56056|-0.71444}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Santa Cilia municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.santacilia.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Санта-Силиа|publisher=''santacilia.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11425|title=Santa Cilia|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სანტა-კრუს-დე-ლა-სეროსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Santa Cruz de la Serós'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Santa Cruz d’as Serors''</small>||align=center|[[ფაილი:Santa Cruz de la Serós - Iglesia de Santa María.jpg|170px|[[Санта-Крус-დე-ла-Серос]]]]||[[ფაილი:Escudo de Santa Cruz d'as Serors.svg|80px|Герб муниципалитета [[Санта-Крус-დე-ла-Серос]]]]||27,00||188||{{coord|42.52306|-0.67444}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Santa Cruz de la Serós municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.santacruzdelaseros.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Санта-Крус-დე-ла-Серос|publisher=''santacruzdelaseros.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11433|title=Santa Cruz de la Serós|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სანტა-მარია-დე-დულსისი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Santa María de Dulcis''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento en Huerta de Vero 01.jpg|170px|[[Санта-Мария-დე-Дульсис]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Санта-Мария-დე-Дульсис]]]]||27,20||205||{{coord|42.11167|0.01611}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Santa María de Dulcis municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.santamariadedulcis.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Санта-Мария-დე-Дульсис|publisher=''santamariadedulcis.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11464|title=Santa María de Dulcis|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სანტა-ლიესტრა-ი-სან-კილესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Santaliestra y San Quílez'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Santa Liestra y Sant Quílez''</small>||align=center|[[ფაილი:StaLlestra-ermPietat-3207sh.jpg|170px|[[Санта-Льестра-и-Сан-Килес]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Санта-Льестра-и-Сан-Килес]]]]||23,30||80||{{coord|42.30694|0.36444}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Santaliestra y San Quílez municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.santaliestra.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Санта-Льестра-и-Сан-Килес|publisher=''santaliestra.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11457|title=Santaliestra y San Quílez|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სარინიენა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Sariñena'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sarinyena''</small>||align=center|[[ფაილი:Sariñena - Iglesia San Salvador 03.JPG|170px|[[Сариньена]]]]||[[ფაილი:Escudo de Sariñena.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сариньена]]]]||275,60||4184||{{coord|41.79333|-0.15750}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Sariñena municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.staragon.com/sarinena/default.html|title=Официальный сайт муниципалитета Сариньена|publisher=''staragon.com/sarinena/default.html''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2008-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20080302024953/http://www.staragon.com/sarinena/default.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080302024953/http://www.staragon.com/sarinena/default.html|archivedate=2008-03-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11536|title=Sariñena|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სეკასტილია]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Secastilla'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Secastiella''</small>||align=center|[[ფაილი:Torreciutat 2015 - 03.JPG|170px|[[Секастилья]]]]||[[ფაილი:Escudo de Secastilla.svg|80px|Герб муниципалитета [[Секастилья]]]]||47,40||140||{{coord|42.18111|0.26667}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Secastilla municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.secastilla.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Секастилья|publisher=''secastilla.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11620|title=Secastilla|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სეირა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Seira''</small>||align=center|[[ფაილი:Abi-StMiquel-3152sh.jpg|170px|[[Сейра]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сейра]]]]||69,20||145||{{coord|42.48028|0.43000}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Seira municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.seira.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сейра|publisher=''seira.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11638|title=Seira|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სენა (უესკა)|სენა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sena''</small>||align=center|[[ფაილი:Sena - Ayuntamiento 01.jpg|170px|[[Сена (უესკა)|Сена]]]]||[[ფაილი:Escudo de Sena (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Сена (უესკა)|Сена]]]]||104,70||501||{{coord|41.71556|-0.04361}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Sena municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sena.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сена|publisher=''sena.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11665|title=Sena|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სენეს-დე-ალკუბიერე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Senés de Alcubierre'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Senés d’Alcubierre''</small>||align=center|[[ფაილი:Senes de Alcubierre.JPG|170px|[[Сенес-დე-Алькубьерре]]]]||[[ფაილი:Escudo de Senés de Alcubierre.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сенес-დე-Алькубьерре]]]]||20,50||40||{{coord|41.90750|-0.49028}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Senés de Alcubierre municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.senesdealcubierre.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Сенес-დე-Алькубьерре|publisher=''senesdealcubierre.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11671|title=Senés de Alcubierre|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სესა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sesa''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia de San Juan (Sesa).jpg|170px|[[Сеса]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сеса]]]]||30,80||154||{{coord|41.99572694|-0.24404806}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Sesa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.villadesesa.es|title=Официальный сайт муниципалитета Сеса|publisher=''villadesesa.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11725|title=Sesa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სესუე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sesué''</small>||align=center|[[ფაილი:Sessue-Sos-StAndreu-3063sh.jpg|170px|[[Сесуэ]]]]||[[ფაილი:Escudo de Sesué.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сесуэ]]]]||5,20||122||{{coord|42.58472|0.47194}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Sesué municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sesue.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Сесуэ|publisher=''sesue.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11735|title=Sesué|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სიეტამო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Siétamo'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sietamo''</small>||align=center|[[ფაილი:Liesa.JPG|170px|[[Сьетамо]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сьетамо]]]]||49,00||689||{{coord|42.12444|-0.28250}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Siétamo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sietamo.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Сьетамо|publisher=''sietamo.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22|archive-date=2008-05-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20080525164633/http://www.sietamo.com/|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080525164633/http://www.sietamo.com/|archivedate=2008-05-25}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11758|title=Siétamo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[სოპეირა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Sopeira''</small>||align=center|[[ფაილი:Vista de Sopeira.jpg|170px|[[Сопейра]]]]||[[ფაილი:Escudo de Sopeira (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Сопейра]]]]||44,10||91||{{coord|42.31611|0.74556}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Sopeira municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.sopeira.com|title=Официальный сайт муниципалитета Сопейра|publisher=''sopeira.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=11916|title=Sopeira|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტამარიტე-დე-ლიტერა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Tamarite de Litera'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Tamarit de Litera''</small>||align=center|[[ფაილი:Tamarit de Llitera - panoramio.jpg|170px|[[Тамарите-დე-Литера]]]]||[[ფაილი:Escut de Tamarit de Llitera.svg|80px|Герб муниципалитета [[Тамарите-დე-Литера]]]]||110,60||3487||{{coord|41.86667|0.43333}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Tamarite de Litera municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.tamaritedelitera.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Тамарите-დე-Литера|publisher=''tamaritedelitera.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12027|title=Tamarite de Litera|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტარდიენტა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Tardienta''</small>||align=center|[[ფაილი:Iglesia Tardienta.JPG|170px|[[Тардьента]]]]||[[ფაილი:Escudo de Tardienta (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Тардьента]]]]||90,60||948||{{coord|41.97889|-0.53722}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Tardienta municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.tardienta.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Тардьента|publisher=''tardienta.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12052|title=Tardienta|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტელია-სინი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Tella-Sin''</small>||align=center|[[ფაილი:092.Sin 01.JPG|170px|[[Телья-Син]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Телья-Син]]]]||90,30||225||{{coord|42.54389|0.19722}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Tella-Sin municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=https://tellasin.com/|title=Официальный сайт муниципалитета Телья-Син|publisher=''https://tellasin.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12091|title=Tella-Sin|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტიერსი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Tierz''</small>||align=center|[[ფაილი:Tierz - Plaza Mayor - 20150326 (1).jpg|170px|[[Тьерс]]]]||[[ფაილი:Escudo de Tierz.svg|80px|Герб муниципалитета [[Тьерс]]]]||6,50||781||{{coord|42.13222|-0.35361}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Tierz municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.tierz.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Тьерс|publisher=''tierz.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12181|title=Tierz|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტოლვა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Tolva''</small>||align=center|[[ფაილი:Ermita de Santa Anastàsia de Tolba.jpg|170px|[[Тольва]]]]||[[ფაილი:Escudo de Tolva.svg|80px|Герб муниципалитета [[Тольва]]]]||59,00||122||{{coord|42.11472|0.56500}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Tolva municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.tolva.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Тольва|publisher=''tolva.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12211|title=Tolva|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტორლა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Torla-Ordesa'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Torla''</small>||align=center|[[ფაილი:Valle de Ordesa - WLE Spain 2015 (12) edited.jpg|170px|[[Торла]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Торла]]]]||185,20||298||{{coord|42.62778|-0.11222}}||[[სობრარბეს კომარკა|სობრარბე]]||[[ფაილი:Torla-Ordesa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.torla.es|title=Официальный сайт муниципалитета Торла|publisher=''torla.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13311|title=Torla-Ordesa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტორალბა-დე-არაგონი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Torralba de Aragón'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Torralba d’Aragón''</small>||align=center|[[ფაილი:Torre Iglesia Torralba Aragon.JPG|170px|[[Торральба-დე-Арагон]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Торральба-დე-Арагон]]]]||40,40||113||{{coord|41.93472|-0.51083}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Torralba de Aragón municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://aytotorralbadearagon.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Торральба-დე-Арагон|publisher=''http://aytotorralbadearagon.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12257|title=Torralba de Aragón|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტორე-ლა-რიბერა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Torre la Ribera'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Torlarribera''</small>||align=center|[[ფაილი:El Turbó..jpg|170px|[[Торре-ла-Рибера]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Торре-ла-Рибера]]]]||32,10||96||{{coord|42.35417|0.55028}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Torre la Ribera municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.torrelaribera.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Торре-ла-Рибера|publisher=''torrelaribera.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12288|title=Torre la Ribera|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტორენტე-დე-სინკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Torrente de Cinca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Torrent d’a Cinca''</small>||align=center|[[ფაილი:Torrente de Cinca - Vista 05.png|170px|[[Торренте-დე-Синка]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Торренте-დე-Синка]]]]||56,80||1327||{{coord|41.46667|0.33333}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Torrente de Cinca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.torrentedecinca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Торренте-დე-Синка|publisher=''torrentedecinca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12319|title=Torrente de Cinca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტორეს-დე-ალკანადრე]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Torres de Alcanadre'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Torres d’Alcanadre''</small>||align=center|[[ფაილი:Torres de Alcanadre Huesca 2016 04 06 (1)-01.jpg|170px|[[Торрес-დე-Альканадре]]]]||[[ფაილი:Escudo de Torres de Alcanadre.svg|80px|Герб муниципалитета [[Торрес-დე-Альканадре]]]]||17,60||82||{{coord|41.96756889|-0.11104000}}||[[სომონტანო-დე-ბარბასტროს კომარკა|სომონტანო-დე-ბარბასტრო]]||[[ფაილი:Torres de Alcanadre municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.torresdealcanadre.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Торрес-დე-Альканадре|publisher=''torresdealcanadre.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12331|title=Torres de Alcanadre|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტორეს-დე-ბარბუესი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Torres de Barbués''</small>||align=center|[[ფაილი:Torres de Barbués - Ayuntamiento (02).jpg|170px|[[Торрес-დე-Барбуэс]]]]||[[ფაილი:Escudo de Torres de Barbues.svg|80px|Герб муниципалитета [[Торрес-დე-Барбуэс]]]]||13,90||251||{{coord|41.96139|-0.43083}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Torres de Barbués municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.torresdebarbues.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Торрес-დე-Барбуэс|publisher=''torresdebarbues.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12332|title=Torres de Barbués|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ტრამასედი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Tramaced'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Tramacet''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento de Tramaced 03.jpg|170px|[[Трамасед]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Трамасед]]]]||15,40||98||{{coord|41.97389|-0.29583}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Tramaced municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.tramaced.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Трамасед|publisher=''tramaced.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12388|title=Tramaced|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვალფარტა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Valfarta''</small>||align=center|[[ფაილი:Valfarta 22.jpg|170px|[[Вальфарта]]]]||[[ფაილი:Escudo de Valfarta.svg|80px|Герб муниципалитета [[Вальфарта]]]]||33,20||63||{{coord|41.55889|-0.13194}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Valfarta municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.valfarta.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Вальфарта|publisher=''valfarta.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12679|title=Valfarta|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვალიე-დე-ბარდახი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Valle de Bardají'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Val de Bardaixí''</small>||align=center|[[ფაილი:BiescasBardaixi-StSadurni-3187sh.jpg|170px|[[Валье-დე-Бардахи]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Валье-დე-Бардахи]]]]||45,50||40||{{coord|42.43639|0.46583}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Valle de Bardají municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12689|title=Valle de Bardají|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვალიე-დე-ეჩო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Valle de Hecho'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Val d’Echo''</small>||align=center|[[ფაილი:Val d'Echo. Río Aragón Subordán.jpg|170px|[[Валье-დე-Эчо]]]]||[[ფაილი:Escudo de Valle de Hecho (Huesca).svg|80px|Герб муниципалитета [[Валье-დე-Эчо]]]]||234,40||817||{{coord|42.73889|-0.75028}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Valle de Echo municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.valledehecho.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Валье-დე-Эчо|publisher=''valledehecho.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=4849|title=Valle de Echo, Val d'Echo|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვალიე-დე-ლიერპი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Valle de Lierp'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Vall de Lierp''</small>||align=center|[[ფაილი:139.Egea (Valle de Lierp) - Iglesia de San Esteban + Turbón.jpg|170px|[[Валье-დე-Льерп]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Валье-დე-Льерп]]]]||32,80||51||{{coord|42.37972|0.47639}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Valle de Lierp municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.vallelierp.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Валье-დე-Льерп|publisher=''vallelierp.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12691|title=Valle de Lierp|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ველილია-დე-სინკა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Velilla de Cinca'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Viliella d’a Cinca''</small>||align=center|[[ფაილი:Velilla de Cinca - Ayuntamiento - Iglesia de San Lorenzo 01.jpg|170px|[[Велилья-დე-Синка]]]]||[[ფაილი:Escudo de Velilla de Cinca.svg|80px|Герб муниципалитета [[Велилья-დე-Синка]]]]||16,50||460||{{coord|41.58694|0.26194}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Velilla de Cinca municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.velilladecinca.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Велилья-დე-Синка|publisher=''velilladecinca.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12748|title=Velilla de Cinca|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვენსილიონი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Vencillón''</small>||align=center|[[ფაილი:Ayuntamiento de Vencillón 03.jpg|170px|[[Венсильон]]]]||[[ფაილი:Escudo de Vencillón.svg|80px|Герб муниципалитета [[Венсильон]]]]||10,40||390||{{coord|41.70500|0.32194}}||[[ლა-ლიტერის კომარკა|ლა-ლიტერა]]||[[ფაილი:Vencillón municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.vencillon.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Венсильон|publisher=''vencillon.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12755|title=Vencillón|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვიაკამპ-ი-ლიტერა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Viacamp y Litera'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Viacamp i Lliterà''</small>||align=center|[[ფაილი:Església de Sant Esteve de Viacamp.jpg|170px|[[Виакамп-и-Литера]]]]||[[ფაილი:Escudo de Viacamp y Litera.svg|80px|Герб муниципалитета [[Виакамп-и-Литера]]]]||107,70||37||{{coord|42.12833|0.61472}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Viacamp y Litera municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.viacampylitera.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Виакамп-и-Литера|publisher=''viacampylitera.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12791|title=Viacamp y Litera|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვისიენი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Vicién''</small>||align=center|[[ფაილი:Vicién - Casa (07).jpg|170px|[[Висьен]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Висьен]]]]||13,80||110||{{coord|42.05639|-0.44083}}||[[ოია-დე-უესკის კომარკა|ოია-დე-უესკა]]||[[ფაილი:Vicién municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.vicien.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Висьен|publisher=''vicien.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12805|title=Vicién|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვილიანოვა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Villanova'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Vilanova''</small>||align=center|[[ფაილი:El poble de Villanova a la vall de Benasc amb muntanyes al fons (cropped).jpeg|170px|[[Вильянова]]]]||[[ფაილი:Escudo de Villanova.svg|80px|Герб муниципалитета [[Вильянова]]]]||6,90||174||{{coord|42.54778|0.46111}}||[[რიბაგორსის კომარკა|რიბაგორსა]]||[[ფაილი:Villanova municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.villanova.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Вильянова|publisher=''villanova.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12893|title=Villanova|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვილიანუა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Villanúa'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Villanuga''</small>||align=center|[[ფაილი:Villanúa casco viejo.JPG|170px|[[Вильянуа]]]]||[[ფაილი:Escudo de Villanúa.svg|80px|Герб муниципалитета [[Вильянуа]]]]||58,20||451||{{coord|42.67444|-0.53056}}||[[ხასეტანიის კომარკა|ხასეტანია]]||[[ფაილი:Villanúa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.villanua.net|title=Официальный сайт муниципалитета Вильянуа|publisher=''villanua.net''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12896|title=Villanúa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ვილიანუევა-დე-სიხენა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Villanueva de Sigena'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Villanueva de Sixena''</small>||align=center|[[ფაილი:Monasterio de Sigena - Vista general 01.jpg|170px|[[Вильянуэва-დე-Сихена]]]]||[[ფაილი:Escudo de Villanueva de Sigena.svg|80px|Герб муниципалитета [[Вильянуэва-დე-Сихена]]]]||146,40||384||{{coord|41.71528|-0.00889}}||[[მონეგროსის კომარკა|მონეგროსი]]||[[ფაილი:Villanueva de Sigena municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.villanuevadesigena.com|title=Официальный сайт муниципалитета Вильянуэва-დე-Сихена|publisher=''villanuevadesigena.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12904|title=Villanueva de Sigena|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ებრა-დე-ბასა]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Yebra de Basa''</small>||align=center|[[ფაილი:Yebra de Basa (Uesca).jpg|170px|[[Ебра-დე-Баса]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Ебра-დე-Баса]]]]||90,90||142||{{coord|42.48750|-0.28083}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Yebra de Basa municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.yebradebasa.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Ебра-დე-Баса|publisher=''yebradebasa.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13104|title=Yebra de Basa|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[ესერო]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] ''Yésero'', [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Yesero''</small>||align=center|[[ფაილი:Yesero, Aragón.JPG|170px|[[Есеро]]]]||[[ფაილი:Coats of arms of None.svg|80px|Герб муниципалитета [[Есеро]]]]||30,20||57||{{coord|42.61889|-0.25000}}||[[ალტო-გალიეგოს კომარკა|ალტო-გალიეგო]]||[[ფაილი:Yésero municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.yesero.es/|title=Официальный сайт муниципалитета Есеро|publisher=''yesero.es''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13111|title=Yésero|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |-align="center" |[[საიდინი]]<br><small>[[ესპანური ენა|ესპ.]] და [[არაგონული ენა|არაგ.]] ''Zaidín''</small>||align=center|[[ფაილი:Zaidín - Calle Mayor.jpg|170px|[[Сайдин]]]]||[[ფაილი:Escudo de Zaidín.svg|80px|Герб муниципалитета [[Сайдин]]]]||92,60||1798||{{coord|41.60000|0.26667}}||[[ბახო-სინკის კომარკა|ბახო-სინკა]]||[[ფაილი:Zaidín municipality.png|140px|Расположение муниципалитета на карте провинции]]||<ref>{{cite web|url=http://www.zaidin.org|title=Официальный сайт муниципалитета Сайдин|publisher=''zaidin.org''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13146|title=Zaidín|publisher=''enciclopedia-aragonesa.com''|lang=es|accessdate=2021-01-22}}</ref> |} ==რუკა== {{პოზრუკა+|ესპანეთი არაგონი უესკა|width=1100|float=center|caption=უესკის მუნიციპალიტეტები|places= {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[აბიეგო|1]]|lat=42.12000|long=-0.06806|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[აბისანდა|2]]|lat=42.24389|long=0.19861|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ადაუესკა|3]]|lat=42.14444|long=-0.00750|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[აგუერო (უესკა)|4]]|lat=42.35639|long=-0.79306|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[აინსა-სობრარბე|5]]|lat=42.41722|long=0.13750|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[აისა|6]]|lat=42.68278|long=-0.61694|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალბალატე-დე-სინკა|7]]|lat=41.72361|long=0.14639|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალბალატილიო|8]]|lat=41.73778|long=-0.14944|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალბელდა|9]]|lat=41.86667|long=0.46194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალბერო-ალტო|10]]|lat=42.05000|long=-0.33694|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალბერო-ბახო|11]]|lat=42.02500|long=-0.37778|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალბერუელა-დე-ტუბო|12]]|lat=41.90944|long=-0.21306|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალბერუელა-დე-ტუბო|13]]|lat=42.06778|long=-0.68444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალკალა-დელ-ობისპო|14]]|lat=42.07833|long=-0.29083|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალკამპელი|15]]|lat=41.90667|long=0.43472|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალკოლეა-დე-სინკა|16]]|lat=41.72194|long=0.11750|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალკუბიერე|17]]|lat=41.80833|long=-0.45167|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალერე|18]]|lat=42.16667|long=-0.46667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალფანტეგა|19]]|lat=41.82972|long=0.14861|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალმუდევარი|20]]|lat=42.04417|long=-0.58056|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალმუნია-დე-სან-ხუანი|21]]|lat=41.93722|long=0.24639|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალმუნიენტე|22]]|lat=41.95083|long=-0.41028|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალკესარი|23]]|lat=42.17389|long=0.02722|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ალტორიკონი|24]]|lat=41.80417|long=0.41472|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ანგუესი|25]]|lat=42.11667|long=-0.15000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ანსო|26]]|lat=42.75000|long=-0.81667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ანტილიონი|27]]|lat=42.03333|long=-0.16667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[არაგუეს-დელ-პუერტო|28]]|lat=42.70694|long=-0.66972|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[არენი (უესკა)|29]]|lat=42.26000|long=0.72222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[არგავიესო|30]]|lat=42.05417|long=-0.27722|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[არგისი|31]]|lat=42.31611|long=-0.43778|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[აერბე|32]]|lat=42.27667|long=-0.68917|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ასანუი-ალინსი|33]]|lat=41.97417|long=0.31222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ასარა|34]]|lat=42.06667|long=-0.03333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ასლორი|35]]|lat=42.09722|long=-0.04361|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბაელისი|36]]|lat=41.9540389|long=0.4589111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბაილო|37]]|lat=42.51083|long=-0.81000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბალდელიოუ|38]]|lat=41.91889|long=0.54806|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბალიობარი|39]]|lat=41.62056|long=0.19194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბანასტასი|40]]|lat=42.18333|long=-0.45000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბარბასტრო|41]]|lat=42.03333|long=0.11667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბარბუესი|42]]|lat=41.98333|long=-0.41667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბარბუნიალესი|43]]|lat=42.01667|long=-0.08333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბარკაბო|44]]|lat=42.24361|long=0.07111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბელვერ-დე-სინკა|45]]|lat=41.68333|long=0.21389|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბენაბარე|46]]|lat=42.1166694|long=0.4833306|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბენასკე|47]]|lat=42.60472|long=0.52333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვერაკრუსი (უესკა)|48]]|lat=42.36833|long=0.59278|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბერბეგალი|49]]|lat=41.950|long=0.000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბიელსა|50]]|lat=42.63361|long=0.21833|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბიარხე|51]]|lat=42.16667|long=-0.08333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბიესკასი|52]]|lat=42.62833|long=-0.32111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბინასედი|53]]|lat=41.82564306|long=0.20230111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბინეფარი|54]]|lat=41.85000|long=0.28333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბისაური|55]]|lat=42.49667|long=0.50667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბისკარუესი|56]]|lat=42.22722|long=-0.75111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბლეკუა-ი-ტორესი|57]]|lat=42.06861|long=-0.19889|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბოლტანია|58]]|lat=42.44611|long=0.06750|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბონანსა|59]]|lat=42.42722|long=0.66806|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბორაუ|60]]|lat=42.64167|long=-0.58722|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ბროტო|61]]|lat=42.60389|long=-0.11917|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კალდეარენასი|62]]|lat=42.39694|long=-0.49861|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კამპო (უესკა)|63]]|lat=42.40972|long=0.39722|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კამპორელსი|64]]|lat=41.96000|long=0.52333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კანალ-დე-ბერდუნი|65]]|lat=42.59861|long=-0.85417|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კანდასნოსი|66]]|lat=41.50222|long=0.06222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კანფრანკი|67]]|lat=42.71000|long=-0.52000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კაპდესასო|68]]|lat=41.84250|long=-0.18250|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კაპელია|69]]|lat=42.19778|long=0.39556|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასბას-დე-უესკა|70]]|lat=42.15444|long=-0.14028|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტეხონ-დე-მონეგროსი|71]]|lat=41.61889|long=-0.23417|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტეხონ-დე-სოსი|72]]|lat=42.51250|long=0.49167|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტეხონ-დელ-პუენტე|73]]|lat=41.96361|long=0.15472|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტელფლორიტე|74]]|lat=41.80361|long=-0.02222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტიელიო-დე-ხაკა|75]]|lat=42.63056|long=-0.55056|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტიგალეუ|76]]|lat=42.20500|long=0.58111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტილიასუელო|77]]|lat=42.06833|long=0.06444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კასტილიონროი|78]]|lat=41.88500|long=0.51361|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ჩალამერა|79]]|lat=41.66472|long=0.16306|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ჩია|80]]|lat=42.52083|long=0.46583|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ჩიმილიასი|81]]|lat=42.17056|long=-0.45222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კოლუნგო|82]]|lat=42.17250|long=0.06417|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ელ-გრადო|83]]|lat=42.15139|long=0.22306|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ელ-პუეიო-დე-არაგვასი|84]]|lat=42.44139|long=0.16167|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ესპლუსი|85]]|lat=41.79833|long=0.27444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ესტადა (მუნიციპალიტეტი)|86]]|lat=42.07194|long=0.23389|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ესტადილია|87]]|lat=42.05750|long=0.24361|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ესტოპინიან-დელ-კასტილიო|88]]|lat=41.99583|long=0.54278|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ფაგო|89]]|lat=42.73528|long=-0.86556|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ფანლო|90]]|lat=42.58694|long=-0.02194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ფისკალი|91]]|lat=42.49667|long=-0.12056|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ფონსი|92]]|lat=42.00972|long=0.25833|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ფორადადა-დე-ტოსკარი|93]]|lat=42.41028|long=0.35056|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ფრაგა|94]]|lat=41.52056|long=0.35167|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ხისტაინი|95]]|lat=42.59111|long=0.33417|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[გრანიენი|96]]|lat=41.94167|long=-0.36972|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[გრაუსი|97]]|lat=42.19056|long=0.33833|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[გურეა-დე-გალიეგო|98]]|lat=42.01250|long=-0.76139|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ოს-დე-ხაკა|99]]|lat=42.69111|long=-0.30611|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ოს-ი-კოსტეანი|100]]|lat=42.12778|long=0.11889|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[უერტო|101]]|lat=41.93250|long=-0.16611|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[უესკა|102]]|lat=42.1401000|long=-0.4088972|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[იბიეკა|103]]|lat=42.16667|long=-0.20000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[იგრიესი|104]]|lat=42.21444|long=-0.43028|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ილჩე (ესპანეთი)|105]]|lat=41.95722|long=0.05667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ისაბენა|106]]|lat=42.30278|long=0.53972|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ხაკა (ქალაქი)|107]]|lat=42.550|long=-0.550|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ხასა (ესპანეთი)|108]]|lat=42.69333|long=-0.66667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლა-ფუევა|109]]|lat=42.36972|long=0.27222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლა-პუებლა-დე-კასტრო|110]]|lat=42.14444|long=0.28750|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლა-სოტონერა|111]]|lat=42.25944|long=-0.55278|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლაბუერდა|112]]|lat=42.45111|long=0.13556|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლალუენგა|113]]|lat=42.00583|long=-0.04611|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლალუესა|114]]|lat=41.84194|long=-0.25556|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლანახა|115]]|lat=41.77278|long=-0.32833|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლაპერდიგუერა|116]]|lat=41.99000|long=-0.04472|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლას-პენიას-დე-რიგლოსი|117]]|lat=42.34889|long=-0.72667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლასსელიას-პონსანო|118]]|lat=42.06750|long=-0.07500|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლასკუარე|119]]|lat=42.19917|long=0.51694|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლასპაულესი|120]]|lat=42.47167|long=0.59944|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლასპუნია|121]]|lat=42.50417|long=0.15528|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლოარე|122]]|lat=42.31556|long=-0.62417|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლოპორსანო|123]]|lat=42.16250|long=-0.32222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლოსკორალესი|124]]|lat=42.25528|long=-0.64111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ლუპინიენ-ორტილია|125]]|lat=42.17611|long=-0.58111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[მონესმა-ი-კახიგარი|126]]|lat=42.26139|long=0.59833|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[მონფლორიტე-ლასკასასი|127]]|lat=42.09556|long=-0.35500|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[მონტანუი|128]]|lat=42.46667|long=0.69583|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[მონსონი|129]]|lat=41.90000|long=0.18333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ნავალი (უესკა)|130]]|lat=42.19500|long=0.15278|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ნოვალესი|131]]|lat=42.03222|long=-0.28667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ნუენო|132]]|lat=42.26778|long=-0.43806|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ოლვენა|133]]|lat=42.10861|long=0.26167|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ონტინიენა|134]]|lat=41.67611|long=0.08917|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ოსო-დე-სინკა|135]]|lat=41.66500|long=0.19083|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პალო|136]]|lat=42.32417|long=0.24472|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პანტიკოსა|137]]|lat=42.72417|long=-0.28444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პენიალბა|138]]|lat=41.50083|long=-0.04028|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პერალტა-დე-ალკოფეა|139]]|lat=41.93139|long=-0.06722|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პერალტა-დე-კალასანსი|140]]|lat=41.99250|long=0.38556|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პერალტილია|141]]|lat=42.05528|long=-0.01806|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პერარუა|142]]|lat=42.26722|long=0.35139|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პერტუსა|143]]|lat=42.00194|long=-0.12750|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პირასესი|144]]|lat=42.00500|long=-0.31611|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პლანი (უესკა)|145]]|lat=42.58139|long=0.33778|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პოლენინიო|146]]|lat=41.86972|long=-0.30972|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პოსან-დე-ვერო|147]]|lat=42.08139|long=0.03194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პუენტე-დე-მონტანიანა|148]]|lat=42.15111|long=0.69472|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პუენტე-ლა-რეინა-დე-ხაკა|149]]|lat=42.55694|long=-0.78639|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პუერტოლასი|150]]|lat=42.54806|long=0.13250|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[პუეიო-დე-სანტა-კრუსი|151]]|lat=41.85778|long=0.15639|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[კისენა|152]]|lat=42.14750|long=-0.36000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[რობრესი|153]]|lat=41.86639|long=-0.46083|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[საბინიანიგო|154]]|lat=42.51861|long=-0.36444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[საუნი|155]]|lat=42.57667|long=0.46583|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სალას-ალტასი|156]]|lat=42.11528|long=0.07139|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სალას-ბახასი|157]]|lat=42.10028|long=0.08417|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სალილიასი|158]]|lat=41.99389|long=-0.22389|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სალიენტ-დე-გალიეგო|159]]|lat=42.77194|long=-0.33278|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სან-ესტებან-დე-ლიტერა|160]]|lat=41.90500|long=0.32694|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სან-ხუან-დე-პლანი|161]]|lat=42.58806|long=0.34500|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სან-მიგელ-დელ-სინკა|162]]|lat=41.81778|long=0.12417|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სანგარენი|163]]|lat=42.01750|long=-0.43167|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სანტა-სილია|164]]|lat=42.56056|long=-0.71444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სანტა-კრუს-დე-ლა-სეროსი|165]]|lat=42.52306|long=-0.67444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სანტა-მარია-დე-დულსისი|166]]|lat=42.11167|long=0.01611|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სანტა-ლიესტრა-ი-სან-კილესი|167]]|lat=42.30694|long=0.36444|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სარინიენა|168]]|lat=41.79333|long=-0.15750|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სეკასტილია|169]]|lat=42.18111|long=0.26667|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სეირა|170]]|lat=42.48028|long=0.43000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სენა (უესკა)|171]]|lat=41.71556|long=0.04361|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სენეს-დე-ალკუბიერე|172]]|lat=41.90750|long=-0.49028|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სესა|173]]|lat=41.99572694|long=-0.24404806|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სესუე|174]]|lat=42.58472|long=0.47194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სიეტამო|175]]|lat=42.12444|long=-0.28250|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[სოპეირა|176]]|lat=42.31611|long=0.74556|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტამარიტე-დე-ლიტერა|177]]|lat=41.86667|long=0.43333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტარდიენტა|178]]|lat=41.97889|long=-0.53722|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტელია-სინი|179]]|lat=42.54389|long=0.19722|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტიერსი|180]]|lat=42.13222|long=-0.35361|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტოლვა|181]]|lat=42.11472|long=0.56500|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტორლა|182]]|lat=42.62778|long=-0.11222|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტორალბა-დე-არაგონი|183]]|lat=41.93472|long=-0.51083|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტორე-ლა-რიბერა|184]]|lat=42.35417|long=0.55028|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტორენტე-დე-სინკა|185]]|lat=41.46667|long=0.33333|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტორეს-დე-ალკანადრე|186]]|lat=41.96756889|long=-0.11104000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტორეს-დე-ბარბუესი|187]]|lat=41.96139|long=-0.43083|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ტრამასედი|188]]|lat=41.97389|long=-0.29583|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვალფარტა|189]]|lat=41.55889|long=-0.13194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვალიე-დე-ბარდახი|190]]|lat=42.43639|long=0.46583|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვალიე-დე-ეჩო|191]]|lat=42.73889|long=-0.75028|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვალიე-დე-ლიერპი|192]]|lat=42.37972|long=0.47639|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ველილია-დე-სინკა|193]]|lat=41.58694|long=0.26194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვენსილიონი|194]]|lat=41.70500|long=0.32194|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვიაკამპ-ი-ლიტერა|195]]|lat=42.12833|long=0.61472|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვისიენი|196]]|lat=42.05639|long=-0.44083|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვილიანოვა|197]]|lat=42.54778|long=0.46111|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვილიანუა|198]]|lat=42.67444|long=-0.53056|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ვილიანუევა-დე-სიხენა|199]]|lat=41.71528|long=-0.00889|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ებრა-დე-ბასა|200]]|lat=42.48750|long=-0.28083|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[ესერო|201]]|lat=42.61889|long=-0.25000|background=#FEFEE9|position=top}} {{პოზრუკა~|ესპანეთი არაგონი უესკა|label=[[საიდინი|202]]|lat=41.60000|long=0.26667|background=#FEFEE9|position=top}} }} ==რესურსები ინტერნეტში== * {{cite web|url=https://www.infolaso.com/geografia/114-geografia-de-espana/1198-extension-geografica-de-los-municipios-de-teruel.html|title=Extensión Geográfica de los Municipios de Teruel|author= |lang=es|date= |work= |publisher=infolaso.com|description=список муниципалитетов провинции Теруэль по площади|accessdate=2021-02-02}} * {{cite web|url=https://www.ine.es/jaxiT3/Datos.htm?t=2899#!tabs-tabla|title=Teruel: Población por municipios y sexo|publisher=''ine.es''|lang=es|accessdate=2021-02-02}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{ესპანეთის მუნიციპალიტეტები}} [[კატეგორია:უესკის მუნიციპალიტეტები|*]] luiqviyqjqk6kg1rrsa4nnti26i9hy4 0 529386 4409299 4376878 2022-08-20T17:23:17Z ზურა6446 102258 wikitext text/x-wiki '''უკრაინის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი''' ({{Lang-uk|Акт проголошення незалежності України}}) — მიღებული იქნა [[უკრაინის უმაღლესი რადა|უკრაინის რადას]] მიერ 1991 წლის 24 აგვისტოს.<ref name="Magocsi2">[https://books.google.com/books?id=BNUtdVrw6lIC&pg=PA722&dq=16+July+1991+Ukrainian+state+sovereignty.&hl=nl&sa=X&ei=ejEVUc-7G-Xa0QX4-4HgBg&ved=0CEkQ6AEwBA#v=onepage&q=16%20July%201991%20Ukrainian%20state%20sovereignty.&f=false A History of Ukraine: The Land and Its Peoples] by [[Paul Robert Magocsi]], [[University of Toronto Press]], 2010, {{ISBN|1442610212}} (page 722/723)</ref> აქტი აღადგენდა [[უკრაინა|უკრაინის]] სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას.<ref>[[Volodymyr Vasylenko]]. [https://web.archive.org/web/20190620220422/https://i.tyzhden.ua/content/photoalbum/2018/05_2018/30/bild/specproject.pdf Non-nuclear status of Ukraine: past, present, and future (Без’ядерний статус України: минуле, сучасне, майбутнє)]. ''[[The Ukrainian Week]]''. 31 May 2018</ref><ref name="Magocsi">[https://books.google.com/books?id=BNUtdVrw6lIC&pg=PA722&dq=16+July+1991+Ukrainian+state+sovereignty.&hl=nl&sa=X&ei=ejEVUc-7G-Xa0QX4-4HgBg&ved=0CEkQ6AEwBA#v=onepage&q=16%20July%201991%20Ukrainian%20state%20sovereignty.&f=false A History of Ukraine: The Land and Its Peoples] by [[პოლ რობერტ მაგოცი|Paul Robert Magocsi]], [[ტორონტოს უნივერსიტეტის პრესა|University of Toronto Press]], 2010, {{ISBN|1442610212}} (page 722/723)</ref> == მიღება == აქტი მიღებულ იქნა საბჭოთა კავშირში 19 აგვისტოს გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, როდესაც მკაცრი [[საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტია|კომუნისტური]] ლიდერები ცდილობდნენ აღედგინათ [[სკკპ ცკ|ცენტრალური კომუნისტური პარტიის]] კონტროლი სსრკ-ზე. ამის საპასუხოდ (დაძაბული 11-საათიანი რიგგარეშე სესიის დროს)<ref name=UKrW191991>[http://www.ukrweekly.com/old/archive/1991/359102.shtml Historic vote for independence], ''[[The Ukrainian Weekly]]'' (1 September 1991)</ref> [[უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|უკრაინის სსრ]] [[უკრაინის უმაღლესი რადა|უზენაესმა საბჭომ]] (პარლამენტმა) საგანგებო შაბათის სესიაზე აბსოლუტური უმრავლესობა დაამტკიცა დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი.<ref name="Magocsi" /> კანონპროექტი მიღებისას 321 მომხრე და 2 მოწინააღმდეგე იყო, ხოლო 6-მა თავი შეიკავა (360 დამსწრე).<ref name="UKrW191991" /> ტექსტი ძირითადად შედგენილია 23-24 აგვისტოს ღამით, [[ლევკო ლუკიანენკო|ლევკო ლუკიანენკოს]], სერხი ჰოლოვატიის, მიხაილო ჰორინის, ივან ზაიეტსის და ვიაჩესლავ ჩორნოვილის მიერ. <ref name="ukrainianweek222470">[https://ukrainianweek.com/History/222470 A reform that ruined the Soviet Union], ''The Ukrainian Week'' (10 November 2018)</ref> უკრაინის კომუნისტური პარტია (უკპ), რომელიც კულისებში დაარწმუნა მისმა თანაპარტიელმა და უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარემ [[ლეონიდ კრავჩუკი|ლეონიდ კრავჩუკმა]],<ref name="ukrainianweek222470">[https://ukrainianweek.com/History/222470 A reform that ruined the Soviet Union], ''The Ukrainian Week'' (10 November 2018)</ref> იძულებული გახდა მხარი დაეჭირა აქტის გადატრიალებისგან დისტანცირების მიზნით.<ref name="UKrW191991" /> უკრაინის კომუნისტური პარტიის პირველი მდივანი სტანისლავ ჰურენკო ამტკიცებდა, რომ „კატასტროფა იქნება“ თუ ''უკპ'' ვერ დაუჭერს მხარს დამოუკიდებლობას.<ref name="UKrW191991" /> ''უკპ''-ს წევრები გააღიზიანა ყოფილი პარტიის ლიდერის, ვლადიმერ ივაშკოს, მოსკოვში დაპატიმრებამ, [[რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა|რუსეთის სფსრ]]-ს ლიდერების მიერ საბჭოთა არმიის ხელახალი დაქვემდებარებამ და [[სკკპ ცკ|კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის]] შენობების დალუქვამ.<ref name="ukrainianweek222470" /> [[ფაილი:Проголошення_незалежності_України.pdf|მარცხნივ|მინი| საპარლამენტო გაზეთის ''ჰოლოს უკრაინის'' პირველი გვერდი ქვედა ნახევარზე დაბეჭდილი დეკლარაციის ტექსტით (1991 წლის 27 აგვისტო)]] იმავე დღეს (24 აგვისტო) პარლამენტმა დამოუკიდებლობის დეკლარაციის მხარდაჭერის შესახებ [[რეფერენდუმი|რეფერენდუმის]] ჩატარება მოითხოვა.<ref name="UKrW191991" /> ეროვნული რეფერენდუმის მოწვევის წინადადება ოპოზიციის ლიდერებმა, იჰორ იუხნოვსკიმ და დმიტრო პავლიჩკომ ერთობლივად მოიტანეს.<ref name="UKrW191991" /> პარლამენტმა ასევე მხარი დაუჭირა უკრაინის ეროვნული გვარდიის შექმნას და უკრაინის ტერიტორიაზე მდებარე ყველა შეიარაღებული ძალის იურისდიქცია საკუთარ თავს გადასცა.<ref name="UKrW191991" /> პარლამენტის შენობასთან შეკრებილი ხმაურიანი ხალხის გარდა, იმ დღეს [[კიევი|კიევის]] ქუჩები მშვიდი იყო, ღია ზეიმის მცირე ნიშნებით.<ref name="UKrW191991"/> მომდევნო დღეებში მიღებულ იქნა არაერთი დადგენილება და დადგენილება: ''უკპ''-ს მთელი ქონების ნაციონალიზაცია და უზენაესი საბჭოსა და ადგილობრივი საბჭოებისთვის გადაცემა; ყველა პოლიტპატიმრის ამნისტიის გამოცხადება; ''უკპ''–ს ყველა საქმიანობის შეჩერება და ''უკპ''–ს აქტივების და საბანკო ანგარიშების გაყინვა მოსკოვის გადატრიალების შემსრულებლებთან შესაძლო თანამშრომლობის შესახებ ოფიციალური გამოძიების მოლოდინში; გადატრიალების დროს ოფიციალური ქცევის საგამოძიებო კომიტეტის შექმნა და უკრაინის თავდაცვის სამინისტროს შექმნასთან დაკავშირებული სამხედრო საკითხებზე კომიტეტის შექმნა.<ref name="UKrW191991"/> 1991 წლის 26 აგვისტოს [[უკრაინის სსრ]]-ის მუდმივმა წარმომადგენელმა [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაეროში]] (უკრაინის სსრ იყო გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დამფუძნებელი წევრი),<ref name="tellUN2">{{cite web|title=Activities of the Member States - Ukraine|url=https://www.un.org/depts/dhl/unms/ukraine.shtml|publisher=[[United Nations]]|access-date=17 January 2011}}</ref> ჰენადი უდოვენკომ, აცნობა გაეროს გენერალური მდივნის ოფისს, რომ მისი მუდმივი მისია ამ საერთაშორისო ასამბლეაში ოფიციალურად იქნება დანიშნული უკრაინის წარმომადგენლად.<ref>[http://www.ukrweekly.com/old/archive/1991/359104.shtml U.N. Mission stresses statehood of Ukraine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160502030643/http://www.ukrweekly.com/old/archive/1991/359104.shtml |date=2016-05-02 }}, ''The Ukrainian Weekly'' (1 September 1991)</ref> იმავე დღეს, კიევის აღმასრულებელმა კომიტეტმა ასევე მხარი დაუჭირა კომუნისტი გმირების ყველა ძეგლის საზოგადოებრივი ადგილებიდან ამოღებას, მათ შორის ლენინის ძეგლს ოქტომბრის რევოლუციის ცენტრალურ მოედანზე.<ref name="UKrW191991"/> კომიტეტმა გადაწყვიტა, რომ დიდ მოედანს დაერქვა [[მაიდან ნეზალეჟნოსტი]] (დამოუკიდებლობის მოედანი), ისევე როგორც ცენტრალური მეტროსადგური მის ქვემოთ.<ref name="UKrW191991" /> ორი დღის შემდეგ [[ლვივი|ლვივისა]] და [[ლვივის ოლქი|ლვივის ოლქის]] 200 000-ზე მეტმა მცხოვრებმა გამოაცხადა მზადყოფნა ემსახურათ ეროვნულ გვარდიაში . <ref>[http://www.ukrweekly.com/old/archive/1991/359106.shtml NEWSBRIEFS FROM UKRAINE] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160502030935/http://www.ukrweekly.com/old/archive/1991/359106.shtml |date=2016-05-02 }}, ''The Ukrainian Weekly'' (1 September 1991)</ref> 1991 წლის 1 დეკემბერს დამოუკიდებლობის რეფერენდუმზე უკრაინის ხალხმა გამოხატა ღრმა და ფართო მხარდაჭერა დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტის მიმართ, 90%-ზე მეტმა ხმა მისცა და ამომრჩეველთა 82%-მა მიიღო მონაწილეობა. რეფერენდუმი ჩატარდა უკრაინის პირველი პირდაპირი საპრეზიდენტო არჩევნების დღეს; საპრეზიდენტო ექვსივე კანდიდატმა მხარი დაუჭირა დამოუკიდებლობას და კამპანიას აწარმოებდა „კი“-სთვის. რეფერენდუმის მიღებამ დაასრულა საბჭოთა კავშირის შენარჩუნების ყოველგვარი რეალური შანსი, თუნდაც შეზღუდული მასშტაბით; უკრაინა დიდი ხანია მეორე იყო, მხოლოდ რუსეთის შემდეგ, ეკონომიკური და პოლიტიკური სიძლიერით. არჩევნებიდან ერთი კვირის შემდეგ, ახლადარჩეული პრეზიდენტი [[ლეონიდ კრავჩუკი]] შეუერთდა თავის რუს და ბელორუს კოლეგებს (შესაბამისად, [[ბორის ელცინი]] და სტანისლავ შუშკევიჩი) [[ბელოვეჟის შეთანხმება|ბელავეჟის შეთანხმების]] ხელმოწერაში, რომელიც აცხადებდა, რომ საბჭოთა კავშირმა არსებობა შეწყვიტა.<ref>[https://books.google.com/books?id=l_uAoNJiOMwC&pg=PA75 Historical Dictionary of the Russian Federation] by [[Robert A. Saunders]] & [[Vlad Strukov]], [[Scarecrow Press]], 2010, {{ISBN|0810854759}} (page 75)</ref> საბჭოთა კავშირი [[სსრკ-ის დაშლა|ოფიციალურად დაიშალა]] 26 დეკემბერს.<ref>[https://books.google.com/books?id=tMrEP4Y6whwC&pg=PA111 Turning Points – Actual and Alternate Histories: The Reagan Era from the Iran Crisis to Kosovo] by [[Rodney P. Carlisle]] and [[J. Geoffrey Golson]], [[ABC-CLIO]], 2007, {{ISBN|1851098852}} (page 111)</ref> 1992 წლიდან უკრაინაში 24 აგვისტოს [[უკრაინის დამოუკიდებლობის დღე|დამოუკიდებლობის დღე]] აღინიშნება.<ref>[https://books.google.com/books?id=AsQzDd41doAC&pg=PA268&dq=Independence+Day+Ukraine+Declaration+of+Independence&hl=nl&sa=X&ei=giwVUaWNCeTE0QWOv4DQDw&ved=0CC4Q6AEwADgU#v=onepage&q=Independence%20Day%20Ukraine%20Declaration%20of%20Independence&f=false Ukraine Intelligence & Security Activities and Operations Handbook], [[International Business Publications]], 2009, {{ISBN|0739716611}} (page 268)</ref> == საერთაშორისო აღიარება == [[პოლონეთი]] და [[კანადა]] იყვნენ პირველი ქვეყნები, რომლებმაც აღიარეს უკრაინის დამოუკიდებლობა, ორივემ 1991 წლის 2 დეკემბერს.<ref>[https://books.google.com/books?id=LNvTSDQXFXgC&pg=PA100&dq=recognize+first+Ukraine's+independence+Poland&hl=nl&sa=X&ei=PaoVUfvIH8LO0QXsnYCYDQ&ved=0CDQQ6AEwAQ#v=onepage&q=recognize%20first%20Ukraine's%20independence%20Poland&f=false Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition] by [[Roman Solchanyk]], [[Rowman & Littlefield]], 2000, {{ISBN|0742510182}} (page 100) [https://books.google.com/books?id=atpMYRcYBM4C&pg=PA371&dq=December+1991+recognize+Ukraine's+independence+Canada&hl=nl&sa=X&ei=KKgVUenPLpS00QXv-YGgBA&ved=0CD4Q6AEwAw#v=onepage&q=December%201991%20recognize%20Ukraine's%20independence%20Canada&f=false Canadian Yearbook of International Law, Vol 30, 1992], [[University of British Columbia Press]], 1993, {{ISBN|9780774804387}} (page 371) [https://books.google.com/books?id=oLWeUoWEAGgC&pg=PA355&dq=recognize+Ukraine's+independence+Poland&hl=nl&sa=X&ei=6KoVUbzLBuyW0QWl2IGYBw&ved=0CDoQ6AEwAg#v=onepage&q=recognize%20Ukraine's%20independence%20Poland&f=false Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union] by [[Roman Szporluk]], [[Hoover Institution Press]], 2000, {{ISBN|0817995420}} (page 355</ref> იმავე დღეს (2 დეკემბერს) სატელევიზიო საინფორმაციო გადაცემის „''ვესტის''“ გვიან საღამოს ეთერში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ რუსეთის სფსრ პრეზიდენტმა [[ბორის ელცინი|ბორის ელცინმა]] აღიარა უკრაინის დამოუკიდებლობა.<ref name="Yeltsin-RSFSR">{{Cite news|date=3 December 1991|title=Ex-Communist Wins in Ukraine; Yeltsin Recognizes Independence|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/1991/12/03/world/ex-communist-wins-in-ukraine-yeltsin-recognizes-independence.html|access-date=20 August 2017}}</ref> [[ამერიკის შეერთებული შტატები|შეერთებულმა შტატებმა]] უკრაინის დამოუკიდებლობა აღიარა 1991 წლის 25 დეკემბერს.<ref>[https://history.state.gov/countries/ukraine A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Ukraine], [[Office of the Historian]] [https://books.google.com/books?id=yW_Nu5iOE84C&pg=PA45&dq=recognize+Ukraine+independence+USA&hl=nl&sa=X&ei=cqwVUc_CIajK0QXpg4GYCQ&ved=0CDcQ6AEwAQ#v=onepage&q=recognize%20Ukraine%20independence%20USA&f=false The Limited Partnership: Building a Russian-US Security Community] by [[James E. Goodby]] and [[Benoit Morel]], [[Oxford University Press]], 1993, {{ISBN|0198291612}} (page 48)</ref> იმ თვეში უკრაინის დამოუკიდებლობა ცნო 68-მა სახელმწიფომ, ხოლო 1992 წელს - კიდევ 64-მა სახელმწიფომ.<ref>[http://wnu-ukraine.com/about-ukraine/history/ukrainian-independence/ Ukrainian Independence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130104221844/http://wnu-ukraine.com/about-ukraine/history/ukrainian-independence |date=2013-01-04 }}, [[Worldwide News Ukraine]]</ref> 1992 წლის იანვარში აშშ-ს პრეზიდენტმა [[ჯორჯ ჰერბერტ უოკერ ბუში|ჯორჯ ბუშმა]] დაამტკიცა აშშ-ს ჰუმანიტარული მხარდაჭერის პროგრამა სსრკ-სა და უკრაინისთვის, რომელსაც ხელმძღვანელობდა თავდაცვის მდივანი.<ref>{{Cite web|title=Remarks at the International Conference on Humanitarian Assistance to the Former U.S.S.R|url=https://www.presidency.ucsb.edu/documents/remarks-the-international-conference-humanitarian-assistance-the-former-ussr|date=January 22, 1992}}</ref> {| class="wikitable sortable" |+ უკრაინის დამოუკიდებლობის საერთაშორისო აღიარების ქრონოლოგია |- ! scope="col" data-sort-type="date" | თარიღი ! scope="col" | ქვეყანა |- | rowspan="3" | დეკემბერი 2, 1991 || პოლონეთი |- | კანადა |- | რსფსრ{{efn|group=შენიშვნა|name=Yeltsin-RSFSR|რსფსრ-ს მიერ უკრაინის დამოუკიდებლობის აღიარება დააანონსა ბორის იელცინმა 1991 წლის 2 დეკემბერს<ref name=Yeltsin-RSFSR/>}} |- | დეკემბერი 3, 1991 || უნგრეთი |- | rowspan="2" | დეკემბერი 4, 1991 || ლატვია |- | ლიეტუვა |- | rowspan="4" | დეკემბერი 5, 1991 || არგენტინა |- | ხორვატია{{efn|group=შენიშვნა|name=SFRY|''დე იურე'' იუგოსლავიაში შემავალი სახელმწიფო 1992 წლის 15 იანვრამდე. ''დე ფაქტო'' დამოუკიდებელი}} |- | კუბა |- | ჩეხოსლოვაკია |- | დეკემბერი 9, 1991 || ესტონეთი |- | დეკემბერი 11, 1991 || სლოვენია{{efn|group=შენიშვნა|name=SFRY}} |- | დეკემბერი 12, 1991 || საქართველო{{efn|group=შენიშვნა|name=SSR|''დე იურე'' სსრკ-ს რესპუბლიკა 1991 წლის 26 დეკემბრამდე. ''დე ფაქტო'' დამოუკიდებელი}} |- | rowspan="2" | დეკემბერი 16, 1991 || ბულგარეთი |- | თურქეთი |- | დეკემბერი 18, 1991 || სომხეთი{{efn|group=შენიშვნა|name=SSR}} |- | დეკემბერი 19, 1991 || შვედეთი |- | rowspan="2" | დეკემბერი 20, 1991 || ყირგიზეთი{{efn|group=შენიშვნა|name=SSR}} |- | თურქმენეთი{{efn|group=შენიშვნა|name=SSR}} |- | rowspan="2" | დეკემბერი 23, 1991 || ყაზახეთი{{efn|group=შენიშვნა|name=SSR}} |- | შვეიცარია |- | rowspan="2" | დეკემბერი 24, 1991 || ავღანეთი |- | ნორვეგია |- | rowspan="6" | დეკემბერი 25, 1991 || ირანი |- | ისრაელი |- | მექსიკა |- | ტაჯიკეთი{{efn|group=შენიშვნა|name=SSR}} |- | აშშ |- | იუგოსლავია |- | rowspan="10" | დეკემბერი 26, 1991 || ავსტრალია |- | ბრაზილია |- | გერმანია |- | ინდოეთი |- | ახალი ზელანდია |- | პერუ |- | სსრკ |- | სირია |- | ტაილანდი |- | ურუგვაი |- | rowspan="8" | დეკემბერი 27, 1991 || ალჟირი |- | ბელარუსი |- |კამბოჯა |- | ჩინეთი |- | კვიპროსი |- | საფრანგეთი |- | მოლდოვა |- | ვიეტნამი |- | rowspan="4" | დეკემბერი 28, 1991 || ინდონეზია |- | იტალია |- | იაპონია |- | იორდანია |- | დეკემბერი 29, 1991 || ბანგლადეში |- | rowspan="4" | დეკემბერი 30, 1991 || ფინეთი |- | სამხრეთი კორეა |- | ლიბანი |- | მაროკო |- | rowspan="8" | დეკემბერი 31, 1991 || ბელგია |- | დანია |- | საბერძნეთი |- | ლუქსემბურგი |- | ნიდერლანდები |- | პაკისტანი |- | ესპანეთი |- | დიდი ბრიტანეთი |- | იანვარი 1, 1992 || ერაყი |- | rowspan="3" | იანვარი 2, 1992 || ეთიოპია |- | ლაოსი |- | არაბთა გაერთიანებული საამიროები |- | rowspan="3" | იანვარი 3, 1992 || ეგვიპტე |- | ლიბია |- | პანამა |- | იანვარი 4, 1992 || უზბეკეთი |- | იანვარი 5, 1992 ||ბაჰრეინი |- | იანვარი 7, 1992 || პორტუგალია |- | იანვარი 8, 1992 || რუმინეთი |- | იანვარი 10, 1992 || გვინეა |- | იანვარი 17, 1992 || მონღოლეთი |- | იანვარი 19, 1992 || ისლანდია |- | იანვარი 22, 1992 || ფილიპინები |- | იანვარი 24, 1992 || ნეპალი |- | თებერვალი 6, 1992 || აზერბაიჯანი |- | თებერვალი 11, 1992 || ბოცვანა |- | თებერვალი 14, 1992 || სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა |- | მარტი 3, 1992 || მალაიზია |- | მარტი 4, 1992 || მადაგასკარი |- | მაისი 7, 1992 || რუანდა |- | ივნისი 2, 1992 || სენეგალი |- | ივნისი 8, 1992 || ტანზინია |- | ივლისი 23, 1993 || ჩრდილოეთი მაკედონია |} {{Notelist|group=შენიშვნა}} == დამოუკიდებლობის აქტის ტექსტი == {{Quote|'''უკრაინის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტი''' *უკრაინისადმი მომაკვდავი, 19 აგვისტოს სამხედრო გადატრიალებასთან დაკავშირებული საფრთხის ხედვით, *უკრაინაში ათასწლიანი სახელმწიფო განვითარების ტრადიციის გაგრძელებით, *გაეროს წესდების თვითგამორკვევის უფლებიდან და სხვა საერთაშორისო სამართლის დოკუმენტებიდან გამომდინარე და *უკრაინის სუვერენული სახელმწიფოს გამოცხადებით, უკრაინის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის უმაღლესი რადა აცხადებს <br />'''უკრაინის დამოუკიდებლობასა და უკრაინული დამოუკიდებელი სახელმწიფოს - უკრაინის - შექმნას'''. უკრაინის ტერიტორია არის განუყოფელი და ურღვევი. ამ დღიდან, მხოლოდ უკრაინის კონსტიტუცია და კანონები არის მოქმედი უკრაინის ტერიტორიაზე. აქტი ძალაში შედის დამტკიცებისთანავე.|უკრაინის უმაღლესი რადა აგვისტო 24, 1991}} == რესურსები ინტერნეტში == {{პორტალი|სსრკ}} * (უკრაინულად) [http://gska2.rada.gov.ua/site/postanova/akt_nz.htm Act of Declaration of Independence of Ukraine] – Official Verkhovna Rada website * (ინგლისურად) [https://web.archive.org/web/20070930203430/http://gska2.rada.gov.ua:7777/site/postanova_eng/Rres_Declaration_Independence_rev12.htm Act of Declaration of Independence of Ukraine] – Official Verkhovna Rada website * [https://web.archive.org/web/20070429103234/http://www.ukrweekly.com/Archive/1991/359101.shtml Act of Declaration of the Independence of Ukraine] – ''[[უკრაინული კვირა|The Ukrainian Weekly]]'', translation by ''The Ukrainian Weekly'' * [https://web.archive.org/web/20060927201626/http://www2.uwindsor.ca/~hlynka/twelve12.html Declaration of Independence of Ukraine] – ''The Windsor Viter'', Volume 12, Number 1, July, 2001 Part 2, translation by Andrew Gregorovich * [https://web.archive.org/web/20070927134841/http://www.gk-press.info/57/5.htm "Great Saturday"] – an interview with writer and parliament deputy Stepan Pushyk on the events of August 24, 1991. ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{უკრაინის თემები}} [[კატეგორია:სსრკ-ის დაშლა]] [[კატეგორია:უკრაინის მთავრობა]] [[კატეგორია:Category:დამოუკიდებლობის გამოცხადება]] [[კატეგორია:Category:XX საუკუნე ევროპაში]] rgpe2nj44w7y30ufty8q5oq4lo3chpa 3 530152 4409266 4378145 2022-08-20T16:07:23Z David1010 704 wikitext text/x-wiki {{ვანდალი}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 14:52, 8 აპრილი 2022 (UTC) ==განმეორებითი გაფრთხილება ვანდალიზმის შესახებ== {{ვანდალი 2/ძირი}}— [[მომხმარებელი:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[მომხმარებელი განხილვა:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 17:26, 26 მაისი 2022 (UTC) ==ბლოკი== {{ბლოკი/ძირი|დრო=2 კვირის|მიზეზი=გვერდებში უცენზურო სიტყვების ჩასმა}}— [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 16:07, 20 აგვისტო 2022 (UTC) nlb3hcw9lwwl0fhp18e1gcj7xvsanod 0 535841 4409235 4393812 2022-08-20T13:44:38Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კინოფილმი | სახელი = „შვიდი პატარა მოთხრობა პირველ სიყვარულზე“ | სურათი = Shvidi_patara_motkhroba_pirvel_sikvarulze.jpg | წარწერა = კადრები ფილმიდან | კინოსტუდია = სს „[[ქართული ფილმი]]“ | სცენარის ავტორი = [[ამირან ჭიჭინაძე]]<br>[[გიორგი მატარაძე]] | დამდგმელი რეჟისორი = [[გიორგი მატარაძე]] | როლებში = ბერდია ქაფიანიძე<br>გიო იოსელიანი<br>ნათია კორკოტაშვილი<br>ანა ნიჟარაძე და სხვები | ოპერატორი = [[ლერი მაჩაიძე]] | რეჟისორი = | მხატვარი = გიორგი მიქელაძე | კომპოზიტორი = [[ანზორ ერქომაიშვილი]],<br />[[ნოდარ მამისაშვილი]] | სიმღერის ტექსტის ავტორი = | ხმის ოპერატორი = გურამ შუბლაძე | პროდიუსერი = მურმან ცინცაძე,<br />ლეომერ გუგუშვილი | გამოსვლის თარიღი = [[1981]] | ხანგრძლივობა = 66 წუთი | ქვეყანა = {{დროშა|საქართველოს სსრ}} | ენა = [[ქართული ენა|ქართული]] | ბიუჯეტი = | საიტი = | imdb_id = 0826626 }} '''შვიდი პატარა მოთხრობა პირველ სიყვარულზე''' — [[1981]] წლის [[ქართული ენა|ქართული]] საბჭოთა ფილმი. რეჟისორი [[გიორგი მატარაძე]].<ref>[http://geocinema.ge//ka/movies/366 ეროვნული ფილმოგრაფია]</ref> ==სიუჟეტი== ფილმში გადმოცემულია შვიდი დამოუკიდებელი ამბავი მოზარდების პირველი გულუბრყვილო სიყვარულის, რაინდული თავგადასავლებისა და ზოგჯერ პირველი იმედგაცრუების შესახებ: „ოქროპირი“, „სუფლიორი“, „კახური ცარცის წრე“, „საზამთრო“, „მენუეტი“, „აქსელერაცია“ და „მხოლოდ შენ ერთს“. ფილმი გადაღებულია საქართველოს ტელევიზიისა და რადიოს სახელმწიფო კომიტეტის შეკვეთით. ==როლებში== * ბერდია ქაფიანიძე — <small>გელა</small> * დათო კუბლაშვილი — <small>ზურა</small> * გიო იოსელიანი — <small>მერაბი</small> * ალიკო გუკარევი — <small>ფიდო</small> * კახა ფარესიშვილი — <small>მიხო</small> * გია ბალარჯიშვილი — <small>გიორგი</small> * კახა გურგენიძე — <small>ჯონდო</small> * მიშიკო ლობჟანიძე — <small>ზახარიჩი</small> * ბესიკ ბაჩიაშვილი — <small>ნასოსი</small> * ნინო კობაიძე — <small>თამრიკო</small> * ია ვახტანგიშვილი — <small>მზია</small> * ნათია კორკოტაშვილი — <small>ქეთინო</small> * ანა ნიჟარაძე — <small>ეკა</small> * ლენა კლიკუნოვა — <small>მარინა</small> * მაია ბერაია — <small>დალი</small> * ნინო კალანდაძე — <small>ნათელა</small> * [[მარინა კახიანი]] — <small>ცეკვის მასწავლებელი</small> * ნათია მთვარელაშვილი — <small>მათემატიკის მასწავლებელი</small> * ვახტანგ მატარაძე-ჩელთისპირელი — <small>ზოოლოგიის მასწავლებელი</small> * ნანა ქემაშვილი — <small>ახალგაზრდა მასწავლებელი</small> * ნ. კულულაშვილი * [[ზაზა კოლელიშვილი]] * ალექსანდრა (საშა) მატარაძე * ხ. არაბული * [[ირაკლი ანდრონიკაშვილი]] * ა. ბაჩიაშვილი ==რესურსები ინტერნეტში== * {{geocinema|366}} * {{imdb title|0826626|„შვიდი პატარა მოთხრობა პირველ სიყვარულზე“}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ფილმები ანბანის მიხედვით]] [[კატეგორია:ქართული ფილმები]] [[კატეგორია:1981 წლის ფილმები]] [[კატეგორია:ქართულენოვანი ფილმები]] nikbtop6huucyf2o67zj0n36s1zr19s 0 536845 4409234 4405712 2022-08-20T13:34:27Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კინოფილმი | სახელი = ოტელო (ფილმი-ბალეტი) | სურათი = The_Ballet_of_Othello.jpg | წარწერა = ფილმის პოსტერი | კინოსტუდია = სს „[[ქართული ფილმი]]“ | სცენარის ავტორი = [[ირინა გელოვანი]]<br>ვახტანგ ჭაბუკიანი | დამდგმელი რეჟისორი = [[ვახტანგ ჭაბუკიანი]] | როლებში = [[ვახტანგ ჭაბუკიანი]]<br>[[ვერა წიგნაძე]] და სხვები. | ოპერატორი = ფელიქს ვისოცკი | რეჟისორი = | მხატვარი = [[სიმონ ვირსალაძე|სიმონ (სოლიკო) ვირსალაძე]]<br />[[სერაპიონ ვაწაძე]] | კომპოზიტორი = [[ალექსი მაჭავარიანი]] | სიმღერის ტექსტის ავტორი = | ხმის ოპერატორი = ა.შტეგელმანი | პროდიუსერი = | გამოსვლის თარიღი = [[1960]] | ხანგრძლივობა = 95 წუთი | ქვეყანა = {{დროშა|სსრკ}} | ენა = [[ქართული ენა|ქართული]] | ბიუჯეტი = | საიტი = | imdb_id = 0054438 }} '''ოტელო''' — [[1960]] წლის [[ქართული ენა|ქართული]] საბჭოთა ფილმი-ბალეტი [[უილიამ შექსპირი]]ს ტრაგედიის მიხედვით. რეჟისორი [[ვახტანგ ჭაბუკიანი]].<ref>[http://geocinema.ge//ka/movies/156 ეროვნული ფილმოგრაფია]</ref> ==სიუჟეტი== ასისთავი იაგო ვენეციელ სენატორ ბრაბანციოს შეატყობინებს, რომ მისი ქალიშვილი დეზდემონა ვენეციის ჯარების სარდალმა, მავრმა ოტელომ მოიტაცა. ბრაბანციო ოტელოს დასჯას მოითხოვს, მაგრამ დეზდემონა სენატის წინაშე განაცხადებს, რომ ოტელო მისი კანონიერი ქმარია. იაგო ინტრიგების ხლართვას განაგრძობს. იგი ოტელოს თანაშემწის, კასიოს ადგილის ხელში ჩაგდებას მოახერხებს. ოტელოს დაარწმუნებს, რომ ცოლი კასიოსთან ღალატობს. საბუთად დეზდემონას ცხვირსახოცი მოაქვს. ეჭვებით შეპყრობილი ოტელო დეზდემონას დაახრჩობს. იაგოს ცოლი ემილია ოტელოს მეუღლის უდანაშაულობაში დაარწმუნებს. ოტელო თავს მოიკლავს. ==როლებს ასრულებენ== * [[ვახტანგ ჭაბუკიანი]] — ოტელო * [[ვერა წიგნაძე]] — დეზდემონა * [[ზურაბ კიკალეიშვილი]] — იაგო * [[ლილიანა მითაიშვილი]] — ემილია * [[ეთერ ჭაბუკიანი]] — ბიანკა * [[ბექარ მონავარდისაშვილი]] — კასიო * რეზო წულუკიძე — როდრიგო * მიხეილ დუდკო — ბრაბანციო * მიხეილ გელიუსი — მონტანო * ვლადიმერ ივაშკინი — ვენეციის დოჟი * გიორგი ომიაძე ==რესურსები ინტერნეტში== * {{geocinema|156}} * {{imdb title|0054438|ოტელო}} ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:ფილმები ანბანის მიხედვით]] [[კატეგორია:ქართული ფილმები]] [[კატეგორია:1960 წლის ფილმები]] [[კატეგორია:ქართულენოვანი ფილმები]] [[კატეგორია:კინოსტუდია „ქართული ფილმის“ ფილმები]] [[კატეგორია:ფილმები ანბანის მიხედვით]] o183a7fd9rlwwi74lgtp2udajki3t4r 0 537190 4409277 4407407 2022-08-20T16:24:20Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ყვარლის ფერისცვალების ეკლესია''' — არქიტექტურული ძეგლი [[ყვარლის მუნიციპალიტეტი|ყვარლის მუნიციპალიტეტში]]. აგებულია [[1808]] წელს. ეკლესია დარბაზული ტიპისაა. ნაგებია რიყის ქვის სწორხაზოვანი წყობით. კუთხეებში, თაღების, ლავგარდნის და ფასადების შემკულობისათვის გამოყენებულია აგური. სულ სამი კარი აქვს: სამხრეთით, დასავლეთით და ჩრდილოეთით. სამხრეთის და დასავლეთის კარი გარედან თაღოვანია, შიგნიდან კი დასრულებულია თარაზულად. ჩრდილოეთის კარი არქიტრავულია ორივე მხრიდან. აღმოსავლეთის და დასავლეთის კედლებში თითო, ხოლო გრძივ კედლებში ორ-ორი სარკმელია, მათგან ჩრდილოეთის და სამხრეთის დასავლეთ ნაწილში გაჭრილი სარკმლები ვიწრო და შეისრულია, დანარჩენები კი ფართო და თაღოვანი. კედლები დასრულებულია აგურის ოთხმაგი ლავგარდნით ხოლო გადახურულია კრამიტით. დასავლეთის მხარეს დადგმულია ცემენტის სამრეკლო-ფანჩატური. აღმოსავლეთით ნალისებრი აბსიდია, მისი კონქი კი ეყრდნობა ფართო მხრებსა და შეისრულ თაღს. აბსიდის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კედელში კი სხვადასხვა ზომის ორი ნიშაა. საკურთხეველი ამაღლებულია ორი საფეხურით. იგი გადახურულია შეისრული კამარით, რომელიც ეყრდნობა ორ საბჯენ თაღს. აქედან ერთი კრონშტეინებზე დაბჯენილი თაღი დარბაზის შუაშია, ხოლო მეორე დასავლეთის კედლის კუთხეებში არსებულ პილასტრებზე გადადის. ეკლესიის ფასადები გაფორმებულია აგურით: აღმოსავლეთის ფრონტონში ერთი, ხოლო დასავლეთისაში კი გამოსახულია სამი ჩაღრმავებული, კვარცხლბეკზე აღმართული ჯვარი. სამხრეთის და ჩრდილოეთის კარის თავზეც ასეთივე ჯვრებია მოცემული. კარის სამივე გვერდზე მოცემულია აგურის წყობის ჩაღრმავებით სამ-სამი რომბი. დასავლეთის კედელში, კარის თავზე თეთრ მარმარილოში ამოკვეთილია მხედრული წარწერა: „1808 წელსა აგვისტოს 18 აღვაშენეთ ეკლესიას ფერისცველებისა ჩვენ იმერლიშვილმა დემეტრემ და ჭერაშვილმა ნადირამ საოხად სულისა ჩვენისა შვილთა და მომავალთა, სახლისა ჩვენისათა და დასაკვლელად ჩვენად და შთამომავალთა სახლისა ჩვენისათა რომელ ვყავთ სასაფლაოდ და მოსახსენებლად სულთა ჩვენთა აღმომკითხველნი ამის წერილისან შენდობას გვიბრძანებდეთ.“ ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|18257}} [[კატეგორია:ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] fcwrn50tu8gfvgj3so9xv9by25u5z8e 4409278 4409277 2022-08-20T16:24:36Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ყვარლის ფერისცვალების ეკლესია''' — არქიტექტურული ძეგლი [[ყვარლის მუნიციპალიტეტი|ყვარლის მუნიციპალიტეტში]]. აგებულია [[1808]] წელს. ეკლესია დარბაზული ტიპისაა. ნაგებია რიყის ქვის სწორხაზოვანი წყობით. კუთხეებში, თაღების, ლავგარდნის და ფასადების შემკულობისათვის გამოყენებულია აგური. სულ სამი კარი აქვს: სამხრეთით, დასავლეთით და ჩრდილოეთით. სამხრეთის და დასავლეთის კარი გარედან თაღოვანია, შიგნიდან კი დასრულებულია თარაზულად. ჩრდილოეთის კარი არქიტრავულია ორივე მხრიდან. აღმოსავლეთის და დასავლეთის კედლებში თითო, ხოლო გრძივ კედლებში ორ-ორი სარკმელია, მათგან ჩრდილოეთის და სამხრეთის დასავლეთ ნაწილში გაჭრილი სარკმლები ვიწრო და შეისრულია, დანარჩენები კი ფართო და თაღოვანი. კედლები დასრულებულია აგურის ოთხმაგი ლავგარდნით ხოლო გადახურულია კრამიტით. დასავლეთის მხარეს დადგმულია ცემენტის სამრეკლო-ფანჩატური. აღმოსავლეთით ნალისებრი აბსიდია, მისი კონქი კი ეყრდნობა ფართო მხრებსა და შეისრულ თაღს. აბსიდის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კედელში კი სხვადასხვა ზომის ორი ნიშაა. საკურთხეველი ამაღლებულია ორი საფეხურით. იგი გადახურულია შეისრული კამარით, რომელიც ეყრდნობა ორ საბჯენ თაღს. აქედან ერთი კრონშტეინებზე დაბჯენილი თაღი დარბაზის შუაშია, ხოლო მეორე დასავლეთის კედლის კუთხეებში არსებულ პილასტრებზე გადადის. ეკლესიის ფასადები გაფორმებულია აგურით: აღმოსავლეთის ფრონტონში ერთი, ხოლო დასავლეთისაში კი გამოსახულია სამი ჩაღრმავებული, კვარცხლბეკზე აღმართული ჯვარი. სამხრეთის და ჩრდილოეთის კარის თავზეც ასეთივე ჯვრებია მოცემული. კარის სამივე გვერდზე მოცემულია აგურის წყობის ჩაღრმავებით სამ-სამი რომბი. დასავლეთის კედელში, კარის თავზე თეთრ მარმარილოში ამოკვეთილია მხედრული წარწერა: „1808 წელსა აგვისტოს 18 აღვაშენეთ ეკლესიას ფერისცველებისა ჩვენ იმერლიშვილმა დემეტრემ და ჭერაშვილმა ნადირამ საოხად სულისა ჩვენისა შვილთა და მომავალთა, სახლისა ჩვენისათა და დასაკვლელად ჩვენად და შთამომავალთა სახლისა ჩვენისათა რომელ ვყავთ სასაფლაოდ და მოსახსენებლად სულთა ჩვენთა აღმომკითხველნი ამის წერილისან შენდობას გვიბრძანებდეთ.“ ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|18257}} [[კატეგორია:ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] srf3rarvio3exgy2kadqfza53s7fzu4 4409280 4409278 2022-08-20T16:24:54Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ყვარლის ფერისცვალების ეკლესია''' — არქიტექტურული ძეგლი [[ყვარლის მუნიციპალიტეტი|ყვარლის მუნიციპალიტეტში]]. აგებულია [[1808]] წელს. ეკლესია დარბაზული ტიპისაა. ნაგებია რიყის ქვის სწორხაზოვანი წყობით. კუთხეებში, თაღების, ლავგარდნის და ფასადების შემკულობისათვის გამოყენებულია აგური. სულ სამი კარი აქვს: სამხრეთით, დასავლეთით და ჩრდილოეთით. სამხრეთის და დასავლეთის კარი გარედან თაღოვანია, შიგნიდან კი დასრულებულია თარაზულად. ჩრდილოეთის კარი არქიტრავულია ორივე მხრიდან. აღმოსავლეთის და დასავლეთის კედლებში თითო, ხოლო გრძივ კედლებში ორ-ორი სარკმელია, მათგან ჩრდილოეთის და სამხრეთის დასავლეთ ნაწილში გაჭრილი სარკმლები ვიწრო და შეისრულია, დანარჩენები კი ფართო და თაღოვანი. კედლები დასრულებულია აგურის ოთხმაგი ლავგარდნით ხოლო გადახურულია კრამიტით. დასავლეთის მხარეს დადგმულია ცემენტის სამრეკლო-ფანჩატური. აღმოსავლეთით ნალისებრი აბსიდია, მისი კონქი კი ეყრდნობა ფართო მხრებსა და შეისრულ თაღს. აბსიდის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კედელში კი სხვადასხვა ზომის ორი ნიშაა. საკურთხეველი ამაღლებულია ორი საფეხურით. იგი გადახურულია შეისრული კამარით, რომელიც ეყრდნობა ორ საბჯენ თაღს. აქედან ერთი კრონშტეინებზე დაბჯენილი თაღი დარბაზის შუაშია, ხოლო მეორე დასავლეთის კედლის კუთხეებში არსებულ პილასტრებზე გადადის. ეკლესიის ფასადები გაფორმებულია აგურით: აღმოსავლეთის ფრონტონში ერთი, ხოლო დასავლეთისაში კი გამოსახულია სამი ჩაღრმავებული, კვარცხლბეკზე აღმართული ჯვარი. სამხრეთის და ჩრდილოეთის კარის თავზეც ასეთივე ჯვრებია მოცემული. კარის სამივე გვერდზე მოცემულია აგურის წყობის ჩაღრმავებით სამ-სამი რომბი. დასავლეთის კედელში, კარის თავზე თეთრ მარმარილოში ამოკვეთილია მხედრული წარწერა: „1808 წელსა აგვისტოს 18 აღვაშენეთ ეკლესიას ფერისცველებისა ჩვენ იმერლიშვილმა დემეტრემ და ჭერაშვილმა ნადირამ საოხად სულისა ჩვენისა შვილთა და მომავალთა, სახლისა ჩვენისათა და დასაკვლელად ჩვენად და შთამომავალთა სახლისა ჩვენისათა რომელ ვყავთ სასაფლაოდ და მოსახსენებლად სულთა ჩვენთა აღმომკითხველნი ამის წერილისან შენდობას გვიბრძანებდეთ.“ ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|18257}} [[კატეგორია:ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] r2ziedz70n35p81znkwn3p3fefw9vfk 4409286 4409280 2022-08-20T16:26:07Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ყვარლის ფერისცვალების ეკლესია''' — არქიტექტურული ძეგლი [[ყვარლის მუნიციპალიტეტი|ყვარლის მუნიციპალიტეტში]]. აგებულია [[1808]] წელს. ეკლესია დარბაზული ტიპისაა. ნაგებია რიყის ქვის სწორხაზოვანი წყობით. კუთხეებში, თაღების, ლავგარდნის და ფასადების შემკულობისათვის გამოყენებულია აგური. სულ სამი კარი აქვს: სამხრეთით, დასავლეთით და ჩრდილოეთით. სამხრეთის და დასავლეთის კარი გარედან თაღოვანია, შიგნიდან კი დასრულებულია თარაზულად. ჩრდილოეთის კარი არქიტრავულია ორივე მხრიდან. აღმოსავლეთის და დასავლეთის კედლებში თითო, ხოლო გრძივ კედლებში ორ-ორი სარკმელია, მათგან ჩრდილოეთის და სამხრეთის დასავლეთ ნაწილში გაჭრილი სარკმლები ვიწრო და შეისრულია, დანარჩენები კი ფართო და თაღოვანი. კედლები დასრულებულია აგურის ოთხმაგი ლავგარდნით ხოლო გადახურულია კრამიტით. დასავლეთის მხარეს დადგმულია ცემენტის სამრეკლო-ფანჩატური. აღმოსავლეთით ნალისებრი აბსიდია, მისი კონქი კი ეყრდნობა ფართო მხრებსა და შეისრულ თაღს. აბსიდის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კედელში კი სხვადასხვა ზომის ორი ნიშაა. საკურთხეველი ამაღლებულია ორი საფეხურით. იგი გადახურულია შეისრული კამარით, რომელიც ეყრდნობა ორ საბჯენ თაღს. აქედან ერთი კრონშტეინებზე დაბჯენილი თაღი დარბაზის შუაშია, ხოლო მეორე დასავლეთის კედლის კუთხეებში არსებულ პილასტრებზე გადადის. ეკლესიის ფასადები გაფორმებულია აგურით: აღმოსავლეთის ფრონტონში ერთი, ხოლო დასავლეთისაში კი გამოსახულია სამი ჩაღრმავებული, კვარცხლბეკზე აღმართული ჯვარი. სამხრეთის და ჩრდილოეთის კარის თავზეც ასეთივე ჯვრებია მოცემული. კარის სამივე გვერდზე მოცემულია აგურის წყობის ჩაღრმავებით სამ-სამი რომბი. დასავლეთის კედელში, კარის თავზე თეთრ მარმარილოში ამოკვეთილია მხედრული წარწერა: {{ციტატა|1808 წელსა აგვისტოს 18 აღვაშენეთ ეკლესიას ფერისცველებისა ჩვენ იმერლიშვილმა დემეტრემ და ჭერაშვილმა ნადირამ საოხად სულისა ჩვენისა შვილთა და მომავალთა, სახლისა ჩვენისათა და დასაკვლელად ჩვენად და შთამომავალთა სახლისა ჩვენისათა რომელ ვყავთ სასაფლაოდ და მოსახსენებლად სულთა ჩვენთა აღმომკითხველნი ამის წერილისან შენდობას გვიბრძანებდეთ.}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|18257}} [[კატეგორია:ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] 7i7lhzf11nwm41xdcemq66j2fwjw5bh 4409287 4409286 2022-08-20T16:26:41Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ყვარლის ფერისცვალების ეკლესია''' — არქიტექტურული ძეგლი [[ყვარლის მუნიციპალიტეტი|ყვარლის მუნიციპალიტეტში]]. აგებულია [[1808]] წელს. ეკლესია დარბაზული ტიპისაა. ნაგებია რიყის ქვის სწორხაზოვანი წყობით. კუთხეებში, თაღების, ლავგარდნის და ფასადების შემკულობისათვის გამოყენებულია აგური. სულ სამი კარი აქვს: სამხრეთით, დასავლეთით და ჩრდილოეთით. სამხრეთის და დასავლეთის კარი გარედან თაღოვანია, შიგნიდან კი დასრულებულია თარაზულად. ჩრდილოეთის კარი არქიტრავულია ორივე მხრიდან. აღმოსავლეთის და დასავლეთის კედლებში თითო, ხოლო გრძივ კედლებში ორ-ორი სარკმელია, მათგან ჩრდილოეთის და სამხრეთის დასავლეთ ნაწილში გაჭრილი სარკმლები ვიწრო და შეისრულია, დანარჩენები კი ფართო და თაღოვანი. კედლები დასრულებულია აგურის ოთხმაგი ლავგარდნით ხოლო გადახურულია კრამიტით. დასავლეთის მხარეს დადგმულია ცემენტის სამრეკლო-ფანჩატური. აღმოსავლეთით ნალისებრი [[აბსიდი]]ა, მისი კონქი კი ეყრდნობა ფართო მხრებსა და შეისრულ თაღს. აბსიდის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კედელში კი სხვადასხვა ზომის ორი ნიშაა. საკურთხეველი ამაღლებულია ორი საფეხურით. იგი გადახურულია შეისრული კამარით, რომელიც ეყრდნობა ორ საბჯენ თაღს. აქედან ერთი კრონშტეინებზე დაბჯენილი თაღი დარბაზის შუაშია, ხოლო მეორე დასავლეთის კედლის კუთხეებში არსებულ პილასტრებზე გადადის. ეკლესიის ფასადები გაფორმებულია აგურით: აღმოსავლეთის ფრონტონში ერთი, ხოლო დასავლეთისაში კი გამოსახულია სამი ჩაღრმავებული, კვარცხლბეკზე აღმართული ჯვარი. სამხრეთის და ჩრდილოეთის კარის თავზეც ასეთივე ჯვრებია მოცემული. კარის სამივე გვერდზე მოცემულია აგურის წყობის ჩაღრმავებით სამ-სამი რომბი. დასავლეთის კედელში, კარის თავზე თეთრ მარმარილოში ამოკვეთილია მხედრული წარწერა: {{ციტატა|1808 წელსა აგვისტოს 18 აღვაშენეთ ეკლესიას ფერისცველებისა ჩვენ იმერლიშვილმა დემეტრემ და ჭერაშვილმა ნადირამ საოხად სულისა ჩვენისა შვილთა და მომავალთა, სახლისა ჩვენისათა და დასაკვლელად ჩვენად და შთამომავალთა სახლისა ჩვენისათა რომელ ვყავთ სასაფლაოდ და მოსახსენებლად სულთა ჩვენთა აღმომკითხველნი ამის წერილისან შენდობას გვიბრძანებდეთ.}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|18257}} [[კატეგორია:ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] itj36s3pdgff8u4q3azsbl4tmajzov8 4409288 4409287 2022-08-20T16:27:14Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''ყვარლის ფერისცვალების ეკლესია''' — არქიტექტურული ძეგლი [[ყვარლის მუნიციპალიტეტი|ყვარლის მუნიციპალიტეტში]]. აგებულია [[1808]] წელს. ეკლესია დარბაზული ტიპისაა. ნაგებია რიყის ქვის სწორხაზოვანი წყობით. კუთხეებში, თაღების, ლავგარდნის და ფასადების შემკულობისათვის გამოყენებულია აგური. სულ სამი კარი აქვს: სამხრეთით, დასავლეთით და ჩრდილოეთით. სამხრეთის და დასავლეთის კარი გარედან თაღოვანია, შიგნიდან კი დასრულებულია თარაზულად. ჩრდილოეთის კარი არქიტრავულია ორივე მხრიდან. აღმოსავლეთის და დასავლეთის კედლებში თითო, ხოლო გრძივ კედლებში ორ-ორი სარკმელია, მათგან ჩრდილოეთის და სამხრეთის დასავლეთ ნაწილში გაჭრილი სარკმლები ვიწრო და შეისრულია, დანარჩენები კი ფართო და თაღოვანი. კედლები დასრულებულია აგურის ოთხმაგი ლავგარდნით ხოლო გადახურულია [[კრამიტი]]თ. დასავლეთის მხარეს დადგმულია ცემენტის სამრეკლო-ფანჩატური. აღმოსავლეთით ნალისებრი [[აბსიდი]]ა, მისი კონქი კი ეყრდნობა ფართო მხრებსა და შეისრულ თაღს. აბსიდის ჩრდილოეთ და სამხრეთ კედელში კი სხვადასხვა ზომის ორი ნიშაა. საკურთხეველი ამაღლებულია ორი საფეხურით. იგი გადახურულია შეისრული კამარით, რომელიც ეყრდნობა ორ საბჯენ თაღს. აქედან ერთი კრონშტეინებზე დაბჯენილი თაღი დარბაზის შუაშია, ხოლო მეორე დასავლეთის კედლის კუთხეებში არსებულ პილასტრებზე გადადის. ეკლესიის ფასადები გაფორმებულია აგურით: აღმოსავლეთის ფრონტონში ერთი, ხოლო დასავლეთისაში კი გამოსახულია სამი ჩაღრმავებული, კვარცხლბეკზე აღმართული ჯვარი. სამხრეთის და ჩრდილოეთის კარის თავზეც ასეთივე ჯვრებია მოცემული. კარის სამივე გვერდზე მოცემულია აგურის წყობის ჩაღრმავებით სამ-სამი რომბი. დასავლეთის კედელში, კარის თავზე თეთრ მარმარილოში ამოკვეთილია მხედრული წარწერა: {{ციტატა|1808 წელსა აგვისტოს 18 აღვაშენეთ ეკლესიას ფერისცველებისა ჩვენ იმერლიშვილმა დემეტრემ და ჭერაშვილმა ნადირამ საოხად სულისა ჩვენისა შვილთა და მომავალთა, სახლისა ჩვენისათა და დასაკვლელად ჩვენად და შთამომავალთა სახლისა ჩვენისათა რომელ ვყავთ სასაფლაოდ და მოსახსენებლად სულთა ჩვენთა აღმომკითხველნი ამის წერილისან შენდობას გვიბრძანებდეთ.}} ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|18257}} [[კატეგორია:ყვარლის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] n2ld023xh2qrs23xbfrvd0zjfw8bhh8 0 537250 4409289 4407854 2022-08-20T16:29:56Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''სიკო ბადურაშვილი''' — (დ. [[2 აგვისტო]], [[1889]] — გ. [[13 ივლისი]], [[1916]]) [[ქართველი]] [[პოეტი]], დაიბადა [[1889]] წლის [[2 აგვისტო]]ს სოფელ [[ჟებოტა|ჟებოტაში]], [[თიანეთი|თიანეთის]] რაიონში. დაამთავრა თიანეთის ორკლასიანი და [[თელავი|თელავის]] სასულიერო სასწავლებლები. სწავლობდა თბილისის სასულიერო სასწავლებელში. [[ვაჟა-ფშაველა|ვაჟა–ფშაველა]]ს დახმარებით შევიდა თბილისის [[ქართული ენა|ქართულ]] გიმნაზიაში. იყო "ქართველთა შორის წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" სტიპენდიანტი. [[1913]] წელს სწავლა გააგრძელა იურიევის(ტარტუს) [[უნივერსიტეტი|უნივერსიტეტის]] იურიდიულ ფაკულტეტზე. "თავისუფალის" ფსევდონიმით [[ტიციან ტაბიძე|ტიციან ტაბიძი]]ს ხელნაწერ ჟურნალ "შუქში" აქვეყნებდა ლექსებს. [[1910]] წლიდან მისი ნაწარმოებები იბეჭდებოდა ჟურნალ–გაზეთებში: "[[საქართველო]]", "ნაკადული", "თემი", "თეატრი და ცხოვრება", მ. გაჩეჩილაძის მიერ შედგენილ კრებულში "ჩანგი". მისი შემოქმედების მთავარი თემა იყო სამშობლო და სიცოცხლე. დაიღუპა ტრაგიკულად; მან 200 ლექსის, ექვსი პოემის, ათი მოთხრობისა და რამდენიმე სტატიის დაწერა მოასწრო. მწერლის ხელნაწერები და საოჯახო ბიბლიოთეკა დაკარგულია. ==ლიტერატურა== * საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.I, თბ., 1997, გვ.324; =რესურსები ინტერნეტში== {{Nplg ბიოგრაფია|00003872}} {{DEFAULTSORT: ბადურაშვილი სიკო}} [[კატეგორია:დაბადებული 1889]] [[კატეგორია:დაბადებული 2 აგვისტო]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1916]] [[კატეგორია:ქართველი პოეტები]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 13 ივლისი]] 6yiq3nsxuailwf2oaibgpg99nhfu6p4 4409290 4409289 2022-08-20T16:30:19Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''სიკო ბადურაშვილი''' (დ. [[2 აგვისტო]], [[1889]] — გ. [[13 ივლისი]], [[1916]]) — ქართველი [[პოეტი]]. დაიბადა [[1889]] წლის [[2 აგვისტო]]ს სოფელ [[ჟებოტა|ჟებოტაში]], [[თიანეთი|თიანეთის]] რაიონში. დაამთავრა თიანეთის ორკლასიანი და [[თელავი|თელავის]] სასულიერო სასწავლებლები. სწავლობდა თბილისის სასულიერო სასწავლებელში. [[ვაჟა-ფშაველა|ვაჟა–ფშაველა]]ს დახმარებით შევიდა თბილისის [[ქართული ენა|ქართულ]] გიმნაზიაში. იყო "ქართველთა შორის წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" სტიპენდიანტი. [[1913]] წელს სწავლა გააგრძელა იურიევის(ტარტუს) [[უნივერსიტეტი|უნივერსიტეტის]] იურიდიულ ფაკულტეტზე. "თავისუფალის" ფსევდონიმით [[ტიციან ტაბიძე|ტიციან ტაბიძი]]ს ხელნაწერ ჟურნალ "შუქში" აქვეყნებდა ლექსებს. [[1910]] წლიდან მისი ნაწარმოებები იბეჭდებოდა ჟურნალ–გაზეთებში: "[[საქართველო]]", "ნაკადული", "თემი", "თეატრი და ცხოვრება", მ. გაჩეჩილაძის მიერ შედგენილ კრებულში "ჩანგი". მისი შემოქმედების მთავარი თემა იყო სამშობლო და სიცოცხლე. დაიღუპა ტრაგიკულად; მან 200 ლექსის, ექვსი პოემის, ათი მოთხრობისა და რამდენიმე სტატიის დაწერა მოასწრო. მწერლის ხელნაწერები და საოჯახო ბიბლიოთეკა დაკარგულია. ==ლიტერატურა== * საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.I, თბ., 1997, გვ.324; =რესურსები ინტერნეტში== {{Nplg ბიოგრაფია|00003872}} {{DEFAULTSORT: ბადურაშვილი სიკო}} [[კატეგორია:დაბადებული 1889]] [[კატეგორია:დაბადებული 2 აგვისტო]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1916]] [[კატეგორია:ქართველი პოეტები]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 13 ივლისი]] q2atmr5als2edik4yoq7os779qqd2dx 4409293 4409290 2022-08-20T16:30:56Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''სიკო ბადურაშვილი''' (დ. [[2 აგვისტო]], [[1889]] — გ. [[13 ივლისი]], [[1916]]) — ქართველი [[პოეტი]]. სიკო ბადურაშვილი დაიბადა [[1889]] წლის [[2 აგვისტო]]ს სოფელ [[ჟებოტა]]ში, [[თიანეთის მუნიციპალიტეტი|თიანეთის რაიონში]]. დაამთავრა თიანეთის ორკლასიანი და [[თელავი|თელავის]] სასულიერო სასწავლებლები. სწავლობდა თბილისის სასულიერო სასწავლებელში. [[ვაჟა-ფშაველა|ვაჟა–ფშაველა]]ს დახმარებით შევიდა თბილისის [[ქართული ენა|ქართულ]] გიმნაზიაში. იყო "ქართველთა შორის წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" სტიპენდიანტი. [[1913]] წელს სწავლა გააგრძელა იურიევის(ტარტუს) [[უნივერსიტეტი|უნივერსიტეტის]] იურიდიულ ფაკულტეტზე. "თავისუფალის" ფსევდონიმით [[ტიციან ტაბიძე|ტიციან ტაბიძი]]ს ხელნაწერ ჟურნალ "შუქში" აქვეყნებდა ლექსებს. [[1910]] წლიდან მისი ნაწარმოებები იბეჭდებოდა ჟურნალ–გაზეთებში: "[[საქართველო]]", "ნაკადული", "თემი", "თეატრი და ცხოვრება", მ. გაჩეჩილაძის მიერ შედგენილ კრებულში "ჩანგი". მისი შემოქმედების მთავარი თემა იყო სამშობლო და სიცოცხლე. დაიღუპა ტრაგიკულად; მან 200 ლექსის, ექვსი პოემის, ათი მოთხრობისა და რამდენიმე სტატიის დაწერა მოასწრო. მწერლის ხელნაწერები და საოჯახო ბიბლიოთეკა დაკარგულია. ==ლიტერატურა== * საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.I, თბ., 1997, გვ.324; =რესურსები ინტერნეტში== {{Nplg ბიოგრაფია|00003872}} {{DEFAULTSORT: ბადურაშვილი სიკო}} [[კატეგორია:დაბადებული 1889]] [[კატეგორია:დაბადებული 2 აგვისტო]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1916]] [[კატეგორია:ქართველი პოეტები]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 13 ივლისი]] jslw0tjr9zicj9mjg5s5irr0z1z9zit 4409294 4409293 2022-08-20T16:31:45Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''სიკო ბადურაშვილი''' (დ. [[2 აგვისტო]], [[1889]] — გ. [[13 ივლისი]], [[1916]]) — ქართველი [[პოეტი]]. სიკო ბადურაშვილი დაიბადა [[1889]] წლის [[2 აგვისტო]]ს სოფელ [[ჟებოტა]]ში, [[თიანეთის მუნიციპალიტეტი|თიანეთის რაიონში]]. დაამთავრა თიანეთის ორკლასიანი და თელავის სასულიერო სასწავლებლები. სწავლობდა [[თბილისის სასულიერო სასწავლებელი|თბილისის სასულიერო სასწავლებელში]]. [[ვაჟა-ფშაველა|ვაჟა–ფშაველა]]ს დახმარებით შევიდა თბილისის [[ქართული ენა|ქართულ]] გიმნაზიაში. იყო "ქართველთა შორის წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" სტიპენდიანტი. [[1913]] წელს სწავლა გააგრძელა იურიევის(ტარტუს) [[უნივერსიტეტი|უნივერსიტეტის]] იურიდიულ ფაკულტეტზე. "თავისუფალის" ფსევდონიმით [[ტიციან ტაბიძე|ტიციან ტაბიძი]]ს ხელნაწერ ჟურნალ "შუქში" აქვეყნებდა ლექსებს. [[1910]] წლიდან მისი ნაწარმოებები იბეჭდებოდა ჟურნალ–გაზეთებში: "[[საქართველო]]", "ნაკადული", "თემი", "თეატრი და ცხოვრება", მ. გაჩეჩილაძის მიერ შედგენილ კრებულში "ჩანგი". მისი შემოქმედების მთავარი თემა იყო სამშობლო და სიცოცხლე. დაიღუპა ტრაგიკულად; მან 200 ლექსის, ექვსი პოემის, ათი მოთხრობისა და რამდენიმე სტატიის დაწერა მოასწრო. მწერლის ხელნაწერები და საოჯახო ბიბლიოთეკა დაკარგულია. ==ლიტერატურა== * საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.I, თბ., 1997, გვ.324; =რესურსები ინტერნეტში== {{Nplg ბიოგრაფია|00003872}} {{DEFAULTSORT: ბადურაშვილი სიკო}} [[კატეგორია:დაბადებული 1889]] [[კატეგორია:დაბადებული 2 აგვისტო]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1916]] [[კატეგორია:ქართველი პოეტები]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 13 ივლისი]] egwpq651jody8lx8kzgpb1kgdyrzvws 4409295 4409294 2022-08-20T16:43:43Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''სიკო ბადურაშვილი''' (დ. [[2 აგვისტო]], [[1889]] — გ. [[13 ივლისი]], [[1916]]) — ქართველი [[პოეტი]]. სიკო ბადურაშვილი დაიბადა [[1889]] წლის [[2 აგვისტო]]ს სოფელ [[ჟებოტა]]ში, [[თიანეთის მუნიციპალიტეტი|თიანეთის რაიონში]]. დაამთავრა თიანეთის ორკლასიანი და თელავის სასულიერო სასწავლებლები. სწავლობდა [[თბილისის სასულიერო სასწავლებელი|თბილისის სასულიერო სასწავლებელში]]. [[ვაჟა-ფშაველა|ვაჟა-ფშაველა]]ს დახმარებით შევიდა [[თბილისის ქართული გიმნაზია|თბილისის ქართულ გიმნაზიაში]]. იყო "ქართველთა შორის წერა–კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების" სტიპენდიანტი. [[1913]] წელს სწავლა გააგრძელა იურიევის(ტარტუს) [[უნივერსიტეტი|უნივერსიტეტის]] იურიდიულ ფაკულტეტზე. "თავისუფალის" ფსევდონიმით [[ტიციან ტაბიძე|ტიციან ტაბიძი]]ს ხელნაწერ ჟურნალ "შუქში" აქვეყნებდა ლექსებს. [[1910]] წლიდან მისი ნაწარმოებები იბეჭდებოდა ჟურნალ–გაზეთებში: "[[საქართველო]]", "ნაკადული", "თემი", "თეატრი და ცხოვრება", მ. გაჩეჩილაძის მიერ შედგენილ კრებულში "ჩანგი". მისი შემოქმედების მთავარი თემა იყო სამშობლო და სიცოცხლე. დაიღუპა ტრაგიკულად; მან 200 ლექსის, ექვსი პოემის, ათი მოთხრობისა და რამდენიმე სტატიის დაწერა მოასწრო. მწერლის ხელნაწერები და საოჯახო ბიბლიოთეკა დაკარგულია. ==ლიტერატურა== * საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.I, თბ., 1997, გვ.324; =რესურსები ინტერნეტში== {{Nplg ბიოგრაფია|00003872}} {{DEFAULTSORT: ბადურაშვილი სიკო}} [[კატეგორია:დაბადებული 1889]] [[კატეგორია:დაბადებული 2 აგვისტო]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1916]] [[კატეგორია:ქართველი პოეტები]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 13 ივლისი]] px4ikmwjeran4vk00usyi2pa8om0lrc 0 537253 4409224 4409056 2022-08-20T12:57:36Z Nikaparunashvili 143680 wikitext text/x-wiki {{ინტერვიკი აკლია}} '''სანსა სტარკი''' ({{lang-en|Sansa Stark}}) — [[ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინი|ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინის]] [[ფენტეზი|ფენტეზის]] ჟანრის რომანების სერიის, „[[ყინულისა და ცეცხლის სიმღერა|ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის]]“ პერსონაჟი და ასევე მისი ტელეადაპტაციის ერთ-ერთი მთავარი გმირი. ტელეადაპტაციისას მისი როლი შეასრულა [[ინგლისელები|ინგლისელმა]] [[მსახიობი|მსახიობმა]] [[სოფი ტერნერი (მსახიობი)|სოფი ტერნერმა]]. თავდაპირველად პერსონაჟი გამოჩნდა [[1996]] წელს გამოცემულ [[წიგნი|წიგნში]] „სატახტოთა თამაში“. სანსა არის ერთ-ერთი უმდიდრესი და ძლევამოსილი „სტარკების ოჯახის“ წევრი. ფიგურირებს წიგნებში: „[[სატახტოთა თამაში]]“ ([[1996]]), „[[მეფეთა ჯახი]]“ ([[1998]]), „[[ხმლების ქარიშხალი]]“ ([[2000]]) ხოლო ცენტრალური პესონაჟია „[[ნადიმი ყვავებისთვის]]“ ([[2005]]), და „[[ცეკვა დრაკონებთან]]“ ([[2011]]). სანსას პერსონაჟის განვითარებამ კრიტოკესებისგან უარყოფითი შეფასება მიიღო. ტერნერი და დანარჩენი მსახიობები ნომინირებულნი იყვნენ [[კინომსახიობთა გილდიის ჯილდო|კინომსახიობთა გილდიის ჯილდოზე]] დრამატულ სერიალში საუკეთესოდ შესრულებული როლებისთვის [[2012]], [[2014]], [[2015]] და [[2016]] წლებში. ტერნერმა ასევე მიიღო [[ემის ჯილდო]] დრამატულ სერიალში საუკეთესოდ შესრულებული მეორეხარისხოვანი როლისთვს [[2019]] წელს. == პერსონაჟის აღწერა == სანსა არის ლორდ [[ნედ სტარკი|ედარდ სტარკისა]] და ლედი [[კეტლინ სტარკი|კეტლინ სტარკის]] უფროსი ქალიშვილი. ის დაიბადა და აღიზარდა ვინტერფელში თავის უფროს ძმასთან [[რობ სტარკი|რობ სტარკთან]] და უმცროს და [[არია სტარკი|არიასთან]] ერთად, ასევე მას ყავდა ორი უმცროსი ძმა [[ბრან სტარკი|ბრანი]] და რიკონი ასევე უფროსი ნახევარძმა [[ჯონ სნოუ (პერსონაჟი)|ჯონ სნოუ]]. ის დანიშნული იყო მეფე [[ჯოფრი ბარათეონი|ჯოფრი ბარათეონზე]] თუმცა მოგვიანებით დაქორწინდა [[ტირიონ ლანისტერი|ტირიონ ლანისტერზე]] რომელთან ერთადაც დარჩა ოფიციალურ ქორწინებაში. == პერსონაჟის განვითარება == სანსა 11 წლის იყო [[სატახტოთა თამაში |სატახტოთა თამაშის]] დასაწყისში როდესაც ის დაინიშნა ჯოფრი ბარათეონის რკინის ტახტის მემკვიდრის მომავალ საცოლედ. როდესაც ის გაემგზავრა მეფის საბიჯელში რათა მომზადებულიყო ქორწილისთვის ის უეცრად გახდა [[ლანისტერები|ლანისტერების]] მძევალი მას შემდეგ რაც მამამისი ლორდი ედარდ სტარკი სიკვდილით დასაჯეს. სანსა იყო დედოფალი [[სერსეი ლანისტერი|სერსეი ლანისტერის]] [[მარჯერი ტაირელი|მარჯერი ტაირელისა]] და [[პიტერ ბეილიში|პიტერ ბეილიშის]] მეურვეობის ქვეშ რა პერიოდშიც ის გაერკვა პოლიტიკასა და სასამართლო ინტრიგეში. ამ ყველაფერმა კი ხელი შეუწყო მოგვიანებით გამხდარიყო ჩრდილოთის დედოფალი. ==ლიტერატურა== * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', სატახტო თამაში, აშშ., 1996 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', მეფეთა ჯახი, აშშ., 1998 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ხმლების ქარისხალი, აშშ., 2000 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ნადიმი ყვავებისათვის, აშშ., 2005 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ცეკვა დრაკონებთა, აშშ., 2011 ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gameofthrones.fandom.com/wiki/Sansa_Stark სანსა სტარკი] *[https://www.imdb.com/name/nm3849842/awards სოფი ტერნერის ჯილდოები] [[კატეგორია:სატახტოთა თამაში]] [[კატეგორია:ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის პერსონაჟები]] rxrr4n4dy3y3gdcylbm34f7x4xodiom 0 537299 4409233 4408973 2022-08-20T13:29:06Z Sosotedrd 142647 /* გალერეა */ wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს; ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == <gallery widths="260"> ფაილი:Magnolia Alley.jpg|'''მაგნოლიების ხეივანი. XIX საუკუნე''' ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|'''ბულვარის პლაჟი. XX საუკუნის დასაწყისი''' ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|'''ბულვარის პლაჟი. XIX საუკუნე''' ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|'''ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი XX საუკუნის დასაწყისში''' ფაილი:Batumi Seaside Alley 2.jpg|'''ბათუმის ბულვარის ზღვისპირა ხეივანები. XIX-XX საუკუნეების მიჯნა''' </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> f1m7fmtetcc3qigi6knji2824p2alvg 4409240 4409233 2022-08-20T14:03:27Z Sosotedrd 142647 /* გალერეა */ wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს; ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == <gallery widths="260"> ფაილი:Magnolia Alley.jpg|'''მაგნოლიების ხეივანი. XIX საუკუნე''' ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|'''ბულვარის პლაჟი. XX საუკუნის დასაწყისი''' ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|'''ბულვარის პლაჟი. XIX საუკუნე''' ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|'''ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი XX საუკუნის დასაწყისში''' ფაილი:Batumi Seaside Alley 2.jpg|'''ბათუმის ბულვარის ზღვისპირა ხეივანები. XIX-XX საუკუნეების მიჯნა''' </gallery> [[ფაილი:Batumi-Boulevard-VeloTrack.jpg|მინი|ბათუმის ბულვარის პირველი ველოტრეკი]] == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> 9zh4r69wg4xfoxes39b4jart75zrvmy 4409241 4409240 2022-08-20T14:04:35Z Sosotedrd 142647 გალერიის განახლება wikitext text/x-wiki {{ვიკი}} {{წყარო}} {{უკატეგორიო}} '''ბათუმის ბულვარი''' — ზღვისპირა პარკი ქალაქ [[ბათუმი|ბათუმში]]. პარკს ყოველწლიურად ორ მილიონამდე ვიზიტორი სტუმრობს. მისი სიგრძე 7 კილომეტრს შეადგენს; ამ მონაცემებით ის არის ყველაზე გრძელი ბულვარი [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სანაპიროზე. ბათუმის ბულვარი არის [[კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი]], რომელიც მოიცავს ბაღებს, ხეივნებსა და სკვერებს. == ისტორია == === წარმოშობა === 1878 წელს ქალაქ ბათუმს [[პორტო-ფრანკო ბათუმში|პორტო-ფრანკოს]] სტატუსი მიენიჭა და დაიწყო მისი ურბანული განვითარების ახალი ეტაპი. იმ პერიოდის ბათუმში მხოლოდ ორი პატარა ზომის ბაღი არსებობდა: კერძო საკუთრება - „გუბერნატორის ბაღი“ (დღესდღეობით ბათუმის საჯარო ბიბლიოთეკის მიმდებარე ტერიტორია) და "მელეთ-ბაღჩა", ბათუმისა და მისი შემოგარენის მოსახლეობის მიერ შეგროვებული სახსრებით გაშენებული ბაღი (დღესდღეობით სასტუმრო „<nowiki/>[[ინტურისტ-პალასი (სასტუმრო)|ინტურისტი]]<nowiki/>“-ს შემოგარენი).   ბათუმის ოლქის პოლიცმეისტერს თეოდორ ვოზნესენსკის გაუჩნდა იდეა ზღვის სანაპიროზე გაეკეთებინა სასეირნო ბულვარი, რის განხორციელებასაც მხარი დაუჭირა [[სამხედრო გუბერნატორი|სამხედრო გუბერნატორმა]] ა.მ სმეკილოვმა და გამოყო ბიუჯეტი 2000 მანეთის ოდენობით.<ref>{{Cite book|author=დავით კლდიაშვილი|year=1961|title=ჩემი ცხოვრების გზაზე|publisher=თბილისი : საბჭოთა საქართველო}}</ref> === ევროპელი მებაღეების ხანა === 1881 წელს ვოზნესენსკმა თავისი იდეის განსახორციელებლად მოიწვია [[გერმანელები|გერმანელი]] მებაღე-ინჟინრები [[რესლერი და რეიერი]], რომლებმაც იმავე წელს დაიწყეს ბაღის გაშენება. შავი ზღვის მსხვილქვიშიანი სანაპიროს - ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით ჩანაცვლება ძალიან ართულებდა საქმეს, თუმცა გერმანელ სპეციალისტებს ეს არ აბრკოლებდათ და ყველაფერთან ერთად ბულვარის მომავალი განაშენიანების პროექტზეც მუშაობდნენ. 1884 წლის ბოლოსთვის ბულვარში უკვე არსებობდა ორი ხეივანი, მაგრამ ა.მ სმეკილოვმა გადაწყვიტა მისი კიდევ უფრო განახლება, რისთვისაც შექმნა სპეცილაური კომისია, რომლის მუშაობაშიც ასევე ჩართულები იყვნენ [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]] და [[ბელგია|ბელგიის]] მაშინდელი [[კონსული|კონსულები]]. კომისიის დადგენილებით ბათუმის ბულვარის პირველ ხელმძღვანელად დაინიშნა დიდგვაროვანი ფრანგი მებაღე-დეკორატორი [[მიშელ დალფონსი]]. დალფონსი საკმაოდ დამოუკიდებელი და ინდივიდუალური მმართველი გამოდგა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული კლიმატური და ნიადაგური პირობების გამო ბულვარის მოწყობა მოითხოვდა დიდ ძალისხმევასის, ის არასდროს ერიდებოდა სიახლეებთან და სირთულეებთან შეჭიდებას. . ბათუმის [[ტენიანობა|ტენიანი ჰაერის]]<nowiki/>ა და თავსხმა წვიმების მიუხედავად, ზაფხულსა და შემოდგომაზე ხანდახან რამდენიმეკვირიანი ისეთი სიცხეები იყო, რომ აუცილებელი ხდებოდა ბულვარის ხელოვნური მორწყვა. ვინაიდან ბაღში საკუთარი ნიადაგი საერთოდ არ იყო და მთელი ტერიტორია წარმოადგენდა მსხვილი ქვიშის სქელ ფენას,  ნარგავებისთვის აკეთებდნენ ორმოებს, არხებს და ავსებდნენ გარეუბნებიდან ჩამოტანილი ხელოვნური ნიადაგით. სწორედ ეს იყო ბულვარის შენახვის ყველაზე მსხვილი ხარჯი.<ref>{{Cite book|title=Батумь и его окрестности|publisher=Батумь|pages=640-644|year=1906}}</ref> დალფონსმა დაიწყო მცენარეების ინტროდუქცია და ბათუმის კლიმატისთვის დამახაიათებელი ხე-მცენარეების უცხოეთიდან ჩამოტანა. 1895 წლიდან შავმა ზღვამ პარკის მიდამოებში უკან დახევა დაიწყო, რითაც გაიზარდა სანაპიროს ტერიტორია და შესაძლებელი გახდა იქ ახალი ხეივნების და პლაჟის მოწყობა. მიშელ დალფონსი საფრანგეთიდან ბათუმში გემებით ეზიდებოდა  ხეებს, რომელთა დიდი ნაწილიც მანამდე საქართველოში საერთოდ არ ხარობდა. 1888 წელს ბათუმს ეწვია რუსეთის იმპერატორი [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე III]] ოჯახთან ერთად. ბათუმში ყოფნის დროს ის ბათუმის ბულვარის ხშირი სტუმარი იყო და ერთერთ ხეივანში ხეებიც დარგო [[ნიკოლოზ II (რუსეთი)|უფლისწულ ნიკოლოზთან]] ერთად. ნიკოლოზის პატივსაცემად იმავე პერიოდში ეწოდა მშენებარე ბულვარს  „უფლისწულ ნიკოლოზის ბულვარი“. 1889 წლისთვის ბათუმის ბულვარის ფართობი უკვე 11790 კვ.მ-ს შეადგენდა. === 1890-1930 წლები === 1894 წელს, ბათუმის სათათბიროს პირველი არჩევნების  შედეგების მიხედვით, ქალაქის თავი გახდა [[ლუკა ასათიანი]], რომელიც თავისი ავტორიტეტისა და იმპერიის მაღალჩინოსნებთან კარგი ურთიერთობის საშუალებით, ახერხებდა სოლიდური თანხების მოზიდვას. ამ თანხების დიდი ნაწილი ხმარდებოდა ქალაქის გამწვანებას და მეტწილად ბათუმის ბულვარს. მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის მიჯნაზე პარკმა შეიძინა განათება და მუსიკალური მოედნები, სადაც იმართებოდა მეჯლისები. 1905 წელს, რეგიონში განვითარებული პოლიტიკური მოვლენების გამო,  პარკის შენება და განვითარება ორ ათეულზე მეტი წლით შეჩერდა. === იასონ გორდეზიანის ხანა === 1929 წელს ბათუმის ბულვარის გამგედ დაინიშნა ვერსალის ეროვნული სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის კურსდამთავრებული [[იასონ გორდეზიანი]]. საქართველოში დაბრუნებამდე გორდეზიანი  მუშაობდა [[საფრანგეთი|საფრანგეთის]], [[ბელგია|ბელგიის]], [[შვეიცარია|შვეიცარიის]] და [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდების]] სხვადასხვა საბაღო მეურნეობებში. ასევე, [[ლონდონი|ლონდონის]] სამეფო ბოტანიკურ ბაღში ეკავა აგრონომ–დეკორატორის თანამდებობდა. 1932 – 1933 წლებში ბულვარი გაფართოვდა 1 ჰექტარით. 1934 წელს ჩატარდა მისი მხატვრული გაფორმება. ამავე წლებში აშენდა  [[კოლონადა|კოლონადები]]: ერთი შუა ბულვარში და ერთიც ცენტრალურ შესასვლელში, მაგრამ 1952 წელს [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|სსრკ]] ხელისუფლებამ მეორე მათგანი მოანგრია და მის ნაცვლად [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]] ძეგლი აღმართა. ბათუმის ბულვარს მიენიჭა სტალინის სახელი. 1917 წლიდან დაწყებულ [[პოლიტიკური რეპრესიები საბჭოთა კავშირში|პოლიტიკურ რეპრესიებს]] იასონ გორდეზიანი სასწაულებრივად გადაურჩა. ბათუმის ბოტანიკური ბაღის დაარსების და გაშენების შემდეგ, მთელი ცხოვრება მთლიანად მიუძღვნა ბულვარის განვითარებას. იასონ გორდეზიანმა გადაახალისა ბულვარის მცენარეული საფარი, გააფართოვა ძველი და შექმნა ახალი სანერგეები სათანადო  სათბურებითა და ორანჟერიებით, სადაც გამოჰყავდათ [[დეკორატიული მცენარეები|დეკორატიული]] და [[სუბტროპიკული კულტურები|სუბტროპიკული]] მცენარეების ნერგები.<ref>{{Cite book|author=თეიმურაზ კომახიძე|publisher=გამომცემლობა აჭარა|title=ქ.ბათუმის დაგეგმარებისა და განაშენიანების ისტორია|year=2000|pages=635 – 638}}</ref> ბულვარს მიემატა  კიდევ ერთი 1200 მეტრიანი ხეივანი, რომლიც მთლიანად გაშენდა ახალი სახეობის ნარგავებით. ამ პერიოდშივე გაკეთდა პატარა შადრევნები. === 1960-2000 წლები === 1970-1980-იან წლებში ბულვარი წარმოადგენდა ქალაქის მთავარ სარეკრეაციო ზონას, სადაც ტარდებოდა კულტურული და სპორტული ღონისძიებები. === ბულვარი დღეს === 2004 წლიდან დაიწყო ბულვარის განახლება და გაფართოება. [[ესპანელები|ესპანელმა]] არქიტექტორმა [[ალბერტო დომინგო კაბომ]] დააპროექტა დამატებით 1200 მეტრზე გადაჭიმული ტერიტორია. ამ გაფართოების შემდეგ ბათუმის ბულვარის სიგრძემ 7 კილომეტრს მიაღწია, სადაც დაირგო  სხვადასხვა სახის სუბტროპიკული დეკორატიული მცენარეები და ბუჩქები; ასევე, პარკს დაემატა ახალი [[სკულპტურა|სკულპტურები]]. პარკის მთელ გაყოლებაზე გაკეთდა ველობილიკი. საკომუნიკაციო ქსელების გაყვანამ, კერძო სექტორს საშუალება მისცა გაეკეთებინა სხვადასხვა დანიშნულების კომერციული სივრცეები. ბათუმის ბულვარის განახლება ყოველდღიურად მიმდინარეობს და ნელნელა ექცევა განაშენიანების ახალ ჩარჩოებში, რადგან 2022 წელს შემუშავებულ იქნა მისი [[გენერალური გეგმა (მრავალმნიშვნელოვანი)|განაშენიანების გენერალური გეგმა]]. == ბუნება == === ფლორა და ფაუნა === ბათუმის ბულვარის ტერიტორიაზე არსებობს ასათი სახეობის - ასი ათასამდე ნარგავი, რომელთა განახლებაც ყოველწლიურად მიმდინარეობს. ყოველწლიურად ირგვება სხვადასხვა სახეობის  მილიონამდე ერთწლოვანი და მრავალწლოვანი ყვავილების რიგი. პარკში ძირითადად ჭარბობს ტროპიკული და სუბტროპიკული ხე-მცენარეები, მათ შორის ძალიან იშვიათი ჯიშებიც: სხვადასხვა სახეობის [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვი]], სხვადასხვა სახეობის [[მუხა]], სხვადასხვა სახეობის [[კვიპაროზი|კვიპაროსი]], [[ბამბუკისებრნი|ბამბუკი]], [[კედარი]], [[ტუია]], [[საკურა]], [[პალმები|პალმა]] და სხვა. ბულვარში ხშირად შეხვდებით [[ციყვი|ციყვებსა]] და [[ზღარბისებრნი|ზღარბებს]], თუმცა  ვიზიტორების განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს  სპეციალურად გამოყოფილი ზოოკუთხე, სადაც  150-ზე მეტი ბინადარია - აქედან მხოლოდ რამდენიმე არის [[კუები|კუ]], დანარჩენს კი წარმოადგენს შემდეგი სახეობის [[ფრინველები|ფრინველებს]]:  [[გედები]], [[ბატები|მთის ბატები]], [[ვარხვისნაირნი|ვარხვები]], [[იხვები]], [[ფარშავანგი|ფარშევანგები]], რამდენიმე ჯიშის [[თუთიყუშისნაირნი|თუთიყუში]] და სხვა.  === სკვერები, ხეივნები, ბაღები === 1020 კვ/მ-ზე გაშენებული „იაპონური ბაღი“ დაგეგმილია [[იაპონური კულტურა|იაპონური კულტურისთვის]] დამახასიათებელი ისეთი ლანდშაფტური დიზაინითა და ელემენტებით, როგორიც არის წყალსატევი, ბუნებრივი ქვის ბილიკები, ტორი, კასუგები და იაპონური ჯიშის ხე-მცენარეები. ბათუმის ბულვარში ასევე ფუნქციონირებს სამი სკვერი: ტროპიკული სკვერი, სადაც უამრავი სახეობის [[ტროპიკული ტყეები|ტროპიკული ჯიშის მცენარეს]] შეხვდებით; იასონ გორდეზიანის სახელობის სკვერი - 4000 ძირზე მეტი დეკორატიული ჯიშის ხე-მცენარით გაშენებული სკვერი და [[უკრაინა|უკრაინული]] სკვერი, რომელიც 1970-იან წლებში გაიხსნა, ბათუმელი მწერლის [[ამირან შერვაშიძე|ამირან შერვაშიძის]] ინიციატივით. [[ფიჭვისებრნი|ფიჭვების]], [[მაგნოლიასებრნი|მაგნოლიების]] და [[პალმები|პალმების]] ხეივნები ბულვარის „ფილტვების“ როლს ასრულებს. სწორედ ეს სამი ხეივანი წარმოადგენს ძირითად სასეირნო ადგილებს ბათუმის ბულვარში. ამ მცენარეების ნაწილი ას წელზე მეტს ითვლის და დღემდე მიმდინარეობს მათი ახალი ნარგავებით განახლება. == ღირსშესანიშნაობები == === შენობა-ნაგებობები === 1863 წელს აშენებული ბათუმის შუქურა არის ყველაზე ძველი შენობა-ნაგებობა, რომელიც ბულვარის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1882 წელს ფრანგი ინჟინრების მიერ გადაკეთებული ბათუმის შუქურა წარმოადგენს თავისი დროის ინჟინერიის უნიკალურ ნიმუშს,  რომელიც დღემდე ასრულებს თავის ფუნქციას. ბათუმის კოლონადების პროექტი იტალიის ქალაქ [[სორრენტო|სორრენტოდან]] 1930 წელს ჩამოიტანა ბათუმელმა ექიმმა [[ივანე მჭედლიძე|ივანე მჭედლიძემ]], [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]] დახმარებით. ანტიკური სტილის კოლონადების მშენებლობა  4 წელს მიმდინარეობდა და 1934 წელს დასრულდა, მის მშენებლობას ხელმძღვანელობდნენ [[პავლე ნადირაშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. ის ზღვის სანაპიროზე გასვლისას კარიბჭის როლის შესასრულებლად აშენდა, თუმცა დღესდღეობით სხვადასხვა გასართობი ღონისძიებების სცენადაც ხშირად გამოიყენება. საზაფხულო თეატრი, რომელიც აშენდა 1948-1949 წლებში, წარმოადგენდა ლურსმნის გარეშე აგებულ ხის შენობას. მისი პროექტის ავტორები იყვნენ არქიტექტორები [[კახა ჯავახიშვილი]] და [[ბოგდან კირაკოსიანი]]. 1998 წელს, ბულვარის საზაფხულო თეატრი გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა. თუმცა, 2013 წელს მოხდა საზაფხულო თეატრის აღდგენა და ახალი, ანალოგიური შენობის სახით. [[კაფე ფანტაზია]] ე.წ რვაფეხა არის მოზაიკური ხელოვნების ყველაზე ცნობილი ფუნქციური ნაგებობა ქალაქ ბათუმში, რომელიც დააპროექტა ცნობილმა ქართველმა მხატვარმა [[ზურაბ კაპანაძე|ზურაბ კაპანაძემ]] 1975 წელს.  "რვაფეხას თავისებურება იმაში გამოიხატება, რომ მისი სისქე მის სხვა განზომილებებთან შედარებით უმნიშვნელო სიდიდეს წარმოადგენს და ამიტომ არის შესაძლებელი საოცრად ელეგანტური, თხელკანიანი, რთული ფორმის კონსტრუქციების მშენებლობა. საქართველოში ასეთი კონსტრუქციების არსებობა იმაზე მიუთითებს, რომ ჩვენთანაც იგივე დროს, იგივე პროცესებს ჰქონდა ადგილი, მიუხედავად იმისა, რომ რკინის ფარდის უკან ვცხოვრობდით."<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/9059/|author=ბათუმელები|year=2015|title=ორმაგი სიმრუდე}}</ref> კაფეს 2019 წელს ჩაუტარდა რეკონსტრუქცია და დაიბრუნა პირვანდელი სახე. ვეტერანთა კლუბი არის ჭადრაკში მსოფლიოს ხუთგზის ჩემპიონის [[ნონა გაფრინდაშვილი|ნონა გაფრინდაშვილის]] სახელობის კლუბი, რომელიც ყოველწლიურად მასპინძლობს სხვადასხვა ტურნირს ჭადრაკსა თუ ნარდში. კლუბში წარმოადგენს ბათუმელი ვეტერანებისა და კოლორიტების საყვარელ ადგილს. [[ანბანის კოშკი]] - ესპანელი არქიტექტორის [[ალბერტო დომინგო კაბო|ალბერტო დომინგო კაბოს]] ესკიზით შექმნილი 130 მეტრი სიმაღლის რკინის ნაგებობაა. კოშკის დიზაინის შთაგონება გახლავთ [[გენეტიკური კოდი|გენეტიკური კოდის]] შემცველი  <nowiki/>[[დეზოქსირიბონუკლეინის მჟავა|დნმ-ის]] სტრუქტურის შერწყმა და [[ქართული ანბანი|ქართული ანბანთან]], როგორც [[ქართველები|ქართველი ხალხის]] უნიკალურობის გამოხატულებასთან. აშენდა 2011 წელს. === ქანდაკებები === ბათუმის ბულვარში ქანდაკებები მეოცე საუკუნის 30-იანი წლების დასაწყისში გამოჩნდა. იტალიიდან ჩამოტანილი, ანტიკური ხანის მარმარილოს 20-მდე სკულპტურა ბულვარის ცენტრალურ ნაწილში განთავსდა, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარისკაცები ქანდაკებებს  სამიზნედ იყენებდნენ და სროლაში ვარჯიშობდნენ, რის გამოც ქანდაკებების ნაწილი დაზიანდა, გადარჩენილი ნაწილი კი - უკვალოდ გაქრა. სკულპტურათა შემდგომი ბედი დღემდე გაურკვეველია. დღევანდელ ბულვარში ყველაზე გამორჩეული სკულპტურა გახლავთ [[თამარ კვესიტაძე|თამარ კვესიტაძის]] მიერ 2007 წელს შექმნილი, მოძრავი ქანდაკება - „<nowiki/>[[ალი და ნინო]]<nowiki/>“. ქანდაკება შექმნილია [[აზერბაიჯანელები|აზერბაიჯანელი]] მწერლის, [[ყურბან საიდი|ყურბან საიდის]] ამავე სახელწოდების რომანის მიხედვით, რომელიც მოგვითხრობს აზერბაიჯანელი მუსლიმი კაცისა და ქართველი ქრისტიანი ქალის სიყვარულზე. შვიდმეტრიანი კონსტრუქცია 8-10 წუთის ინტერვალით ასრულებს წრიულ მოძრაობას, რომლის ბოლოსაც, ქალისა და მამაკაცის სილუეტები გეომეტრიული სიზუსტით ერწყმიან ერთმანეთს. ის არის მუდმივი მოძრაობის, სიყვარულისა და კულტურათა შერწყმის სიმბოლო. „ქალი ველოსიპედზე“ არის კლასიკური სტილის, ბულვარის ერთ-ერთი შადრევნის აუზში ჩადგმული ქანდაკება. კლასიკური სტილის შესანიშნავ ნიმუშს წარმოადგენს ასევე  ბულვარის ცენტრალურ შესასვლელთან მდგომი „ფერია“ ე.წ „ქალი პეპელა“. 2012 წელს საზეიმოდ გაიხსნა ბათუმის ბულვარის ყველაზე დამსახურებული ხელმძღვანელების მიშელ დალფონსისა და იასონ გორდეზიანის ძეგლები. გორდეზიანის ქანდაკების ავტორია ცნობილი ქართველი მოქანდაკე [[ირაკლი წულაძე]], ისევე როგორც ბულვარში განთავსებული სხვა ქანდაკებებისა: „პირველი სიყვარული“ და "მე, შენ და ბათუმი". ბათუმის ბულვარში, განსაკუთრებით კი მის ახალ ნაწილში, შეხვდებით ასევე სხვადასხვა პერიოდში შექმნილ,. სხვა უამრავ თანამედროვე სკულპტურას. === შადრევნები === ბათუმის ბულვარში რამდენიმე შადრევანია თუმცა ორი მათგან განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. ბულვარის ცენტრალური შადრევნები გაკეთდა 1977 წელს. შადრევნები იყოფა სამ ნაწილად: ორი კვადრატული ფორმის და ერთიც წრიული. შადრევნები გარშემორტყმულია „სალამურიანი ბიჭის“ ცვილის ქანდაკებებით და ათასობით დამთვალიერებელს მასპინძლობს ყოველდღიურად. ძველი და ახალი ბულვარის გასაყარზე, არდაგანის ტბაში განთავსებული მოცეკვავე შადრევანი ღამით ფერადი ნათურებით ნათდება, ირთვება მუსიკა და იწყება სამგანზომილებიანი ლაზერული შოუ სპეციალური ჰოლოგრამით, რომელიც მოცეკვავე წყლის ილუზიას უქმნის მნახველებს. == აქტივობები == === რეკრეაცია === იახტკლუბი მდებარეობს ბულვარის დასაწყისში და იდეალურ ადგილს წარმოადგენს ექსტრემის მოყვარულთათვის; ვიზიტორებს შესაძლებლობა აქვთ [[პარაშუტი|პარაპლანით]] დაათვალიერონ შავი ზღვის ხედები, პატარა იახტებით და წლის სკუტერებით საშუალებითაც შეცურონ ზღვაში და ა.შ პარკის შუაგულში უკვე წლებია რაც არსებობს  საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი [[ჩოგბურთი|ჩოგბურთის]] [[კორტი (სპორტი)|ღია კორტები]], სადაც იმართება საერთაშორისო ტურნირები. კორტები ყოველდღიურად არის ხელმისაწვდომი პროფესიონალებისა და უბრალოდ მოყვარულებისთვის. ბულვარის ოთხ ლოკაციაზე განთავსებულია ღია ფიტნეს სივრცეები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია უსასყიდლოდ ივარჯიშოს მისთვის სასურველი ტრენაჟორით. ველომოყვარულებისთვის, ბათუმის ბულვარი მიმზიდველი ადგილია. 7 კილომეტრიანი ველობილიკი, რომლის მიმდებარე ტერიტორიებზე განთავსებულია ოცზე მეტი ველოტერმინალი, მსურველებს საშუალებას აძლევს იქირავონ და სეირნობა განაგრძონ [[ველოსიპედი|ველოსიპედით]]. აქ ფუქნციონირებს რამდენიმე [[სტადიონი]] და მცირე ზომის [[სკეიტპარკი]]. ასევე, [[მაგიდის ჩოგბურთი|მაგიდის ჩოგბურთისა]] და [[ბილიარდი|ბილიარდის]] მოყვარულებისთვის განკუთვნილი სპეციალური სათამაშო მაგიდები. === გართობა === ბათუმის ბულვარში ყოველწლიურად ბევრი კონცერტი და ფესტივალი იმართება. ყველაზე გამორჩეული ფესტივალი გახლავთ „შავი ზღვის ჯაზფესტივალი“, რომლის ფარგლებშიც ადგილობრივი მსმენელის წინაშე წარმსდგარან ისეთი მუსიკოსები, როგორებიც არიან: [[სნუპ დოგი]], [[ქულ ენდ ზე გენგი]], [[პროდიჯი]], [[ჯამიროქვაი|ჯემიროქვაი]], [[Earth, Wind & Fire|ერს ვინდ ენ ფაია]] და ა.შ საქართველოში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს საერთაშორისო კინოფესტივალი [[BIAFF,]] რომლის ღია ცის ქვეშ კინოჩვენებებიც ძირითადად მიმდინარეობს ბულვარში. ბათუმის პანორამული ბორბალი ([[სათვალთვალო ბორბალი|სათვალთვალო ბორბალი; ეშმაკის ბორბალი]]) არის 55 მეტრი სიმაღლის, 240 ადამიანზე გათვლილი ყველაზე დიდი ზომის ატრაქციონი ბათუმის ბულვარში. პანორამული ბორბალი ერთ-ერთი ყველაზე კარგი საშუალებაა ბათუმის ხედების დასათვალიერებლად და აღსაქმელად. მისი ერთი წრის გაკეთების ხანგრძლივობა 10 წუთია. სხვა ტიპის გართობისა და დასვენების სურვილის შემთხვევაში - არც ბარების, რესტორნების, და კლუბების  მოყვარულებს აქვთ არჩევანის სიმწირე. == გალერეა == <gallery widths="260"> ფაილი:Magnolia Alley.jpg|'''მაგნოლიების ხეივანი. XIX საუკუნე''' ფაილი:Boulevard Beach 3. XIX Century.jpg|'''ბულვარის პლაჟი. XX საუკუნის დასაწყისი''' ფაილი:Boulevard Beach 2. XIX Century.jpg|'''ბულვარის პლაჟი. XIX საუკუნე''' ფაილი:Batumi Seaside Alley.jpg|'''ბულვარის ზღვისპირა ხეივანი XX საუკუნის დასაწყისში''' ფაილი:Batumi Seaside Alley 2.jpg|'''ბათუმის ბულვარის ზღვისპირა ხეივანები. XIX-XX საუკუნეების მიჯნა''' ფაილი:Batumi-Boulevard-VeloTrack.jpg|'''ბათუმის ბულვარის პირველი ველოტრეკი''' </gallery> == რესურსები ინტერნეტში == [[კატეგორია:პარკები]] [[კატეგორია:ბულვარები]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში]] [[კატეგორია:კულტურული მემკვიდრეობა]] [[კატეგორია:რეკრეაცია გარეთ]] <references /> p22bcawerrxo8cmrj6ctas4dpmk32xv 0 537372 4409272 4408637 2022-08-20T16:22:46Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''თეთრიწყლების ღვთისმშობლის ეკლესია'''— არქეოლოგიური ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[თეთრი წყლები|თეთრწყლებში]]. ზღვის დონიდან 1150 მეტრზე. ეკლესია მცირე ზომისაა და მდებარეობს [[ფსიტის ციხე|ფსიტის ციხის]] დასავლეთით, [[ფსიტიანის ხევი|ფსიტიანის ხევის]] პირას, ბუნებრივად მოვაკებულ ადგილზე. ძეგლი შემორჩენილია ნანგრევებად. აგებულია რიყის ქვით, დუღაბზე.სამხრეთ ფასადის დასავლეთ მონაკვეთზე ჩანს შესასვლელის ღიობი. 3-3,5 მეტრ სიმაღლემდე სამხრეთის და აღმოსავლეთის ფასადებია შემორჩენილი, ხოლო ჩრდილოეთისა და დასავლეთის ფასადები მთლიანად ნანგრევითაა დაფარული. ეკლესიის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხესთან გუმბათის ყელია გადავარდნილი. რომელიც აგურითაა ნაგები. მისი გარე ზომებია 9,5X7 მეტრი. ეკლესიის გეგმა კვადრატია. მეტნაკლებად შემორჩენილია აღმოსავლეთის ფასადი. ეკლესიას უნდა ჰქონოდა გვერდითი სათავსები - სამკვეთლო და სადიაკვნე , რომლებიც ნათდებოდა მასში გაჭრილი მართკუთხა ვიწრო და მაღალი სარკმლებით. ეკლესიის საკურთხევლის გვერდებზე ნიშებია მოწყობილი, ისევე როგორც კუნტუსის XI-XIII და ძველი შუამთის VII საუკუნის დიდი გუმბათიანი ეკლესიების. ამ ეტაპზე ვერ ხერხდება ძეგლის უკეთ გარკვევა და შემორჩენილი დეტალების მიხედვით იგი დათარიღებული შეიძლება იქნეს VIII-IX საუკუნეებით, ეკლესიამ განიცადა აღდგენა-რესტავრაცია გვიან პერიოდში. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|24495}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] 6g6dwi2lul4xay7gj7bljikgrf7o7mm 4409273 4409272 2022-08-20T16:22:53Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''თეთრიწყლების ღვთისმშობლის ეკლესია''' — არქეოლოგიური ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[თეთრი წყლები|თეთრწყლებში]]. ზღვის დონიდან 1150 მეტრზე. ეკლესია მცირე ზომისაა და მდებარეობს [[ფსიტის ციხე|ფსიტის ციხის]] დასავლეთით, [[ფსიტიანის ხევი|ფსიტიანის ხევის]] პირას, ბუნებრივად მოვაკებულ ადგილზე. ძეგლი შემორჩენილია ნანგრევებად. აგებულია რიყის ქვით, დუღაბზე.სამხრეთ ფასადის დასავლეთ მონაკვეთზე ჩანს შესასვლელის ღიობი. 3-3,5 მეტრ სიმაღლემდე სამხრეთის და აღმოსავლეთის ფასადებია შემორჩენილი, ხოლო ჩრდილოეთისა და დასავლეთის ფასადები მთლიანად ნანგრევითაა დაფარული. ეკლესიის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხესთან გუმბათის ყელია გადავარდნილი. რომელიც აგურითაა ნაგები. მისი გარე ზომებია 9,5X7 მეტრი. ეკლესიის გეგმა კვადრატია. მეტნაკლებად შემორჩენილია აღმოსავლეთის ფასადი. ეკლესიას უნდა ჰქონოდა გვერდითი სათავსები - სამკვეთლო და სადიაკვნე , რომლებიც ნათდებოდა მასში გაჭრილი მართკუთხა ვიწრო და მაღალი სარკმლებით. ეკლესიის საკურთხევლის გვერდებზე ნიშებია მოწყობილი, ისევე როგორც კუნტუსის XI-XIII და ძველი შუამთის VII საუკუნის დიდი გუმბათიანი ეკლესიების. ამ ეტაპზე ვერ ხერხდება ძეგლის უკეთ გარკვევა და შემორჩენილი დეტალების მიხედვით იგი დათარიღებული შეიძლება იქნეს VIII-IX საუკუნეებით, ეკლესიამ განიცადა აღდგენა-რესტავრაცია გვიან პერიოდში. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|24495}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] 1x1wodk9pwngmg07o37o4uu2azv5n4w 4409274 4409273 2022-08-20T16:23:01Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''თეთრიწყლების ღვთისმშობლის ეკლესია''' — არქეოლოგიური ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[თეთრი წყლები|თეთრწყლებში]], ზღვის დონიდან 1150 მეტრზე. ეკლესია მცირე ზომისაა და მდებარეობს [[ფსიტის ციხე|ფსიტის ციხის]] დასავლეთით, [[ფსიტიანის ხევი|ფსიტიანის ხევის]] პირას, ბუნებრივად მოვაკებულ ადგილზე. ძეგლი შემორჩენილია ნანგრევებად. აგებულია რიყის ქვით, დუღაბზე.სამხრეთ ფასადის დასავლეთ მონაკვეთზე ჩანს შესასვლელის ღიობი. 3-3,5 მეტრ სიმაღლემდე სამხრეთის და აღმოსავლეთის ფასადებია შემორჩენილი, ხოლო ჩრდილოეთისა და დასავლეთის ფასადები მთლიანად ნანგრევითაა დაფარული. ეკლესიის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხესთან გუმბათის ყელია გადავარდნილი. რომელიც აგურითაა ნაგები. მისი გარე ზომებია 9,5X7 მეტრი. ეკლესიის გეგმა კვადრატია. მეტნაკლებად შემორჩენილია აღმოსავლეთის ფასადი. ეკლესიას უნდა ჰქონოდა გვერდითი სათავსები - სამკვეთლო და სადიაკვნე , რომლებიც ნათდებოდა მასში გაჭრილი მართკუთხა ვიწრო და მაღალი სარკმლებით. ეკლესიის საკურთხევლის გვერდებზე ნიშებია მოწყობილი, ისევე როგორც კუნტუსის XI-XIII და ძველი შუამთის VII საუკუნის დიდი გუმბათიანი ეკლესიების. ამ ეტაპზე ვერ ხერხდება ძეგლის უკეთ გარკვევა და შემორჩენილი დეტალების მიხედვით იგი დათარიღებული შეიძლება იქნეს VIII-IX საუკუნეებით, ეკლესიამ განიცადა აღდგენა-რესტავრაცია გვიან პერიოდში. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|24495}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] mjeovoqa8hewtvznfghii4tv4fosi30 4409275 4409274 2022-08-20T16:23:33Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''თეთრიწყლების ღვთისმშობლის ეკლესია''' — არქეოლოგიური ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[თეთრი წყლები|თეთრწყლებში]], ზღვის დონიდან 1150 მეტრზე. ეკლესია მცირე ზომისაა და მდებარეობს [[ფსიტის ციხე|ფსიტის ციხის]] დასავლეთით, [[ფსიტიანის ხევი|ფსიტიანის ხევის]] პირას, ბუნებრივად მოვაკებულ ადგილზე. ძეგლი შემორჩენილია ნანგრევებად. აგებულია რიყის ქვით, დუღაბზე.სამხრეთ ფასადის დასავლეთ მონაკვეთზე ჩანს შესასვლელის ღიობი. 3–3,5 მეტრ სიმაღლემდე სამხრეთის და აღმოსავლეთის ფასადებია შემორჩენილი, ხოლო ჩრდილოეთისა და დასავლეთის ფასადები მთლიანად ნანგრევითაა დაფარული. ეკლესიის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხესთან გუმბათის ყელია გადავარდნილი. რომელიც აგურითაა ნაგები. მისი გარე ზომებია 9,5X7 მეტრი. ეკლესიის გეგმა კვადრატია. მეტნაკლებად შემორჩენილია აღმოსავლეთის ფასადი. ეკლესიას უნდა ჰქონოდა გვერდითი სათავსები — სამკვეთლო და სადიაკვნე, რომლებიც ნათდებოდა მასში გაჭრილი მართკუთხა ვიწრო და მაღალი სარკმლებით. ეკლესიის საკურთხევლის გვერდებზე ნიშებია მოწყობილი, ისევე როგორც კუნტუსის XI-XIII და ძველი შუამთის VII საუკუნის დიდი გუმბათიანი ეკლესიების. ამ ეტაპზე ვერ ხერხდება ძეგლის უკეთ გარკვევა და შემორჩენილი დეტალების მიხედვით იგი დათარიღებული შეიძლება იქნეს VIII-IX საუკუნეებით, ეკლესიამ განიცადა აღდგენა-რესტავრაცია გვიან პერიოდში. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|24495}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] 51otsdvromeensmod67xdjjckkd358j 4409276 4409275 2022-08-20T16:23:47Z Otogi 27089 wikitext text/x-wiki '''თეთრიწყლების ღვთისმშობლის ეკლესია''' — არქეოლოგიური ძეგლი [[თელავის მუნიციპალიტეტი]]ს სოფელ [[თეთრი წყლები|თეთრწყლებში]], ზღვის დონიდან 1150 მეტრზე. ეკლესია მცირე ზომისაა და მდებარეობს [[ფსიტის ციხე|ფსიტის ციხის]] დასავლეთით, [[ფსიტიანის ხევი|ფსიტიანის ხევის]] პირას, ბუნებრივად მოვაკებულ ადგილზე. ძეგლი შემორჩენილია ნანგრევებად. აგებულია რიყის ქვით, დუღაბზე.სამხრეთ ფასადის დასავლეთ მონაკვეთზე ჩანს შესასვლელის ღიობი. 3–3,5 მეტრ სიმაღლემდე სამხრეთის და აღმოსავლეთის ფასადებია შემორჩენილი, ხოლო ჩრდილოეთისა და დასავლეთის ფასადები მთლიანად ნანგრევითაა დაფარული. ეკლესიის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხესთან გუმბათის ყელია გადავარდნილი. რომელიც აგურითაა ნაგები. მისი გარე ზომებია 9,5X7 მეტრი. ეკლესიის გეგმა კვადრატია. მეტნაკლებად შემორჩენილია აღმოსავლეთის ფასადი. ეკლესიას უნდა ჰქონოდა გვერდითი სათავსები — სამკვეთლო და სადიაკვნე, რომლებიც ნათდებოდა მასში გაჭრილი მართკუთხა ვიწრო და მაღალი სარკმლებით. ეკლესიის საკურთხევლის გვერდებზე ნიშებია მოწყობილი, ისევე როგორც კუნტუსის XI–XIII და ძველი შუამთის VII საუკუნის დიდი გუმბათიანი ეკლესიების. ამ ეტაპზე ვერ ხერხდება ძეგლის უკეთ გარკვევა და შემორჩენილი დეტალების მიხედვით იგი დათარიღებული შეიძლება იქნეს VIII–IX საუკუნეებით, ეკლესიამ განიცადა აღდგენა-რესტავრაცია გვიან პერიოდში. ==რესურსები ინტერნეტში== {{საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა|24495}} [[კატეგორია:თელავის მუნიციპალიტეტის ტაძრები]] a83q3hyv46babth9swa84pr9no804cx 0 537456 4409225 2022-08-20T12:59:27Z Nikaparunashvili 143680 ახალი გვერდი: '''ბრიანა ტართელი''' ({{lang-en|Brienne of Tarth}}) — ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინის ფენტეზის ჟანრის რომანების სერიის, „ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის“ პერსონაჟი და ასევე მისი ტელეადაპტაციის ერთ-ე... wikitext text/x-wiki '''ბრიანა ტართელი''' ({{lang-en|Brienne of Tarth}}) — ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინის ფენტეზის ჟანრის რომანების სერიის, „ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის“ პერსონაჟი და ასევე მისი ტელეადაპტაციის ერთ-ერთი გმირი. ტელეადაპტაციისას მისი როლი შეასრულა ინგლისელმა მსახიობმა გვენდოლინ კრისტი. პერსონაჟი პირველად გამოჩნდა 1998 წელს გამოცემულ წიგნში „მეფეთა ჯახი“ როგორც რენლი ბარათეონის პირად მცველთაგან ერთ-ერთი. მოგვიანებით მან ლედი კეტლინ სტარკს შეჰფიცა რომ მის ქალიშვილებს დაიცავდა და ვინტერფელში დააბრუნებდა. ის მოგვიანებით ჩნდება წიგნებში „[[ნადიმი ყვავებისთვის]]“ ([[2005]]), და „[[ცეკვა დრაკონებთან]]“ ([[2011]]). == პერსონაჟი == ბრიანა არის ლორდ სელვინ ტართის ერთადერთი შვილი. მას ჰყავდა 3 და-ძმა, როდესაც მისი ძმა გალადონი 8 წლის იყო ზღვაში დაიხრჩო ხოლო მისი ორი უმცროსი და ჩვილობისას გარდაეცვალა დედა კი მაშინ მოკვდა როდესაც ის ჯერ კიდევ ბავშვი იყო. ბრიენს აღწერენ, როგორც გარეგნულად არაქალურს და ითვლება არამიმზიდველად. ის არის ძალიან მაღალი, დაკუნთული, ბრტყელ-მკერდიანი და უსუსური, ჩალისფერი თმით და ფართო უხეში ნაკვთებით დაფარული. მისი კბილები გამოკვეთილი და კეხიანია, პირი ფართო, ტუჩები შეშუპებული და ცხვირი არაერთხელ გატეხილი აქვს. იმის გამო რომ ბრიანა ქალი იყო მისსადმი ხალხს მუდამ სტერეოტიპული დამოკიდებულება ჰქონდა, მიუხედავ იმისა რომ ის ვესტეროსში ერთ-ერთი საუკეთესო მოფარიკავე იყო. ვინტერფელის ბრძოლამდე სერ ჯეიმი ლანისტერმა მას რაინდის წოდება მიანიჭა და გახდა პირველი ქალი რაინდი ვესტეროსში. მოგვიანებით ის გახდა მეფე ბრან პირველად წოდებულის ანდალთა და პირველყოფილთა მეფის მცველებთა მეთაური. ==ლიტერატურა== * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', მეფეთა ჯახი, აშშ., 1998 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ხმლების ქარისხალი, აშშ., 2000 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ნადიმი ყვავებისათვის, აშშ., 2005 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ცეკვა დრაკონებთა, აშშ., 2011 ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gameofthrones.fandom.com/wiki/Brienne_of_Tarth ბრიანა ტართელი] [[კატეგორია:სატახტოთა თამაში]] [[კატეგორია:ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის პერსონაჟები]] cj9h0e6i97nv8exl8229squ5cdqhaay 4409226 4409225 2022-08-20T13:03:04Z Nikaparunashvili 143680 wikitext text/x-wiki '''ბრიანა ტართელი''' ({{lang-en|Brienne of Tarth}}) — [[ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინი|ჯორჯ რეიმონდ რიჩარდ მარტინის]] ფენტეზის ჟანრის რომანების სერიის, „[[ყინულისა და ცეცხლის სიმღერა|ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის]]“ პერსონაჟი და ასევე მისი ტელეადაპტაციის ერთ-ერთი გმირი. ტელეადაპტაციისას მისი როლი შეასრულა [[ინგლისელები|ინგლისელმა]] მსახიობმა [[გვენდოლინ კრისტი]]. პერსონაჟი პირველად გამოჩნდა [[1998]] წელს გამოცემულ წიგნში „[[მეფეთა ჯახი]]“ როგორც [[რენლი ბარათეონი|რენლი ბარათეონის]] პირად მცველთაგან ერთ-ერთი. მოგვიანებით მან ლედი [[კეტლინ სტარკი|კეტლინ სტარკს]] შეჰფიცა რომ მის ქალიშვილებს დაიცავდა და ვინტერფელში დააბრუნებდა. ის მოგვიანებით ჩნდება წიგნებში „[[ნადიმი ყვავებისთვის]]“ ([[2005]]), და „[[ცეკვა დრაკონებთან]]“ ([[2011]]). == პერსონაჟი == ბრიანა არის ლორდ სელვინ ტართის ერთადერთი შვილი. მას ჰყავდა 3 და-ძმა, როდესაც მისი ძმა გალადონი 8 წლის იყო ზღვაში დაიხრჩო ხოლო მისი ორი უმცროსი და ჩვილობისას გარდაეცვალა დედა კი მაშინ მოკვდა როდესაც ის ჯერ კიდევ ბავშვი იყო. ბრიენს აღწერენ, როგორც გარეგნულად არაქალურს და ითვლება არამიმზიდველად. ის არის ძალიან მაღალი, დაკუნთული, ბრტყელ-მკერდიანი და უსუსური, ჩალისფერი თმით და ფართო უხეში ნაკვთებით დაფარული. მისი [[კბილი|კბილები]] გამოკვეთილი და კეხიანია, პირი ფართო, ტუჩები შეშუპებული და ცხვირი არაერთხელ გატეხილი აქვს. იმის გამო რომ ბრიანა ქალი იყო მისსადმი ხალხს მუდამ სტერეოტიპული დამოკიდებულება ჰქონდა, მიუხედავ იმისა რომ ის [[ვესტეროსი|ვესტეროსში]] ერთ-ერთი საუკეთესო [[მოფარიკავე]] იყო. ვინტერფელის ბრძოლამდე სერ [[ჯეიმი ლანისტერი|ჯეიმი ლანისტერმა]] მას [[რაინდი|რაინდის]] წოდება მიანიჭა და გახდა პირველი ქალი რაინდი ვესტეროსში. მოგვიანებით ის გახდა მეფე [[ბრან სტარკი|ბრან]] პირველად წოდებულის ანდალთა და პირველყოფილთა მეფის მცველებთა მეთაური. ==ლიტერატურა== * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', მეფეთა ჯახი, აშშ., 1998 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ხმლების ქარისხალი, აშშ., 2000 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ნადიმი ყვავებისათვის, აშშ., 2005 * ''ჯ.რ.რ მარტინი'', ცეკვა დრაკონებთა, აშშ., 2011 ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gameofthrones.fandom.com/wiki/Brienne_of_Tarth ბრიანა ტართელი] [[კატეგორია:სატახტოთა თამაში]] [[კატეგორია:ყინულისა და ცეცხლის სიმღერის პერსონაჟები]] jfhjo8hv29o7h3wfbn39q7fbcpdl0c5 3 537461 4409244 2022-08-20T14:35:47Z Otogi 27089 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}}— [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:35, 20 აგვისტო 2022 (UTC) dpe7zi6dhp2knxoj3vl0sfgzsepd6pu 3 537462 4409245 2022-08-20T14:36:35Z Otogi 27089 ახალი გვერდი: {{subst:ტესტი}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki == გთხოვთ, ვარჯიშისთვის გამოიყენოთ [[ვიკიპედია:სავარჯიშო|„სავარჯიშო გვერდი“]] ! == {{ახალბედა/ტესტი}} — [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:36, 20 აგვისტო 2022 (UTC) qqzm11h7zfgbyg2xuz408l7rjx6ohoe 3 537463 4409248 2022-08-20T14:42:27Z Otogi 27089 ახალი გვერდი: {{subst:ტესტი}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki == გთხოვთ, ვარჯიშისთვის გამოიყენოთ [[ვიკიპედია:სავარჯიშო|„სავარჯიშო გვერდი“]] ! == {{ახალბედა/ტესტი}} — [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:42, 20 აგვისტო 2022 (UTC) 1mej5rvxr152tchg3gzzrqvc6hdkwes 3 537464 4409249 2022-08-20T14:42:43Z Otogi 27089 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}}— [[User:Otogi|<span style="color:#0018A8; font-family:Neuropol"><b>OTOGI</b></span>]] <small>^{[[User talk:Otogi|<span style="color:#0018A8">Messages</span>]]}</small> 14:42, 20 აგვისტო 2022 (UTC) fhzrhz1xus35tiqd3qardyobc9puik2 0 537465 4409269 2022-08-20T16:09:24Z Otogi 27089 გადამისამართება გვერდზე „[[ბერმუდის სამკუთხედი]]“ wikitext text/x-wiki #გადამისამართება [[ბერმუდის სამკუთხედი]] 41xznn41tc8la03ib6qfazak5a4o5uy 0 537466 4409279 2022-08-20T16:24:52Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ანტონივკა |მშობლიური სახელი = Антонівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სი... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ანტონივკა |მშობლიური სახელი = Антонівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = სკადოვსკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 1980 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ანტონივკა''' ({{lang-uk|Антонівка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[სკადოვსკის რაიონი|სკადოვსკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 1980 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:სკადოვსკის რაიონის სოფლები]] npe5hlblwlkm2gltndf1lds10al18if 0 537467 4409281 2022-08-20T16:24:55Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ბილენკე |მშობლიური სახელი = Біленьке |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგან... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ბილენკე |მშობლიური სახელი = Біленьке |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = სკადოვსკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 46 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ბილენკე''' ({{lang-uk|Біленьке}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[სკადოვსკის რაიონი|სკადოვსკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 46 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:სკადოვსკის რაიონის სოფლები]] 030dyn53izx2djl55bu0et4cuf3e16d 0 537468 4409282 2022-08-20T16:24:57Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ბლაჰოდატნე |მშობლიური სახელი = Благодатне |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ბლაჰოდატნე |მშობლიური სახელი = Благодатне |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = სკადოვსკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 1094 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ბლაჰოდატნე''' ({{lang-uk|Благодатн094349 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:სკადოვსკის რაიონის სოფლები]] 94phepv5mjj69lte13x7abf2fjme24x 0 537469 4409283 2022-08-20T16:25:00Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ველიკა-ანდრონივკა |მშობლიური სახელი = Велика Андронівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ველიკა-ანდრონივკა |მშობლიური სახელი = Велика Андронівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = სკადოვსკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 171 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ველიკა-ანდრონივკა''' ({{lang-uk|Велика Андронівка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[სკადოვსკის რაიონი|სკადოვსკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 171 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:სკადოვსკის რაიონის სოფლები]] 0u5nbk8r70e3kesonrs62fbateeeaj2 0 537470 4409284 2022-08-20T16:25:02Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ვიშნევე |მშობლიური სახელი = Вишневе |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგან... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ვიშნევე |მშობლიური სახელი = Вишневе |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = სკადოვსკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 377 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ვიშნევე''' ({{lang-uk|Вишневе}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[სკადოვსკის რაიონი|სკადოვსკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 377 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:სკადოვსკის რაიონის სოფლები]] m3uhe5ldenywil3d7dvta8mswc97g01 0 537471 4409285 2022-08-20T16:25:05Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ვოლოდიმირივკა |მშობლიური სახელი = Володимирівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გე... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი |ქართული სახელი = ვოლოდიმირივკა |მშობლიური სახელი = Володимирівка |ქვეყანა = უკრაინა |წარწერა = |დროშა = |გერბი = |გერბის სიგანე = |დროშის სიგანე = |რეგიონის ტიპი = ოლქი |რეგიონი = ხერსონის ოლქი |რეგიონი ცხრილში = |შიდა დაყოფა = |რაიონის ტიპი = რაიონი |რაიონი = სკადოვსკის რაიონი |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |დაარსების თარიღი = |პირველი ხსენება = |წინა სახელები = |სტატუსი-დან = |ფართობი = |ოფიციალური ენა= |მოსახლეობა = 881 |აღწერის წელი = 2013 |სიმჭიდროვე = |აგლომერაცია = |ეროვნული შემადგენლობა = |ეთნოქორონიმი = |დროის სარტყელი = +2 |DST = +3 |სატელეფონო კოდი = |საფოსტო ინდექსი = |საავტომობილო კოდი= |საიტი = |კატეგორია ვიკისაწყობში = }} '''ვოლოდიმირივკა''' ({{lang-uk|Володимирівка}}) — სოფელი [[უკრაინა]]ში. მდებარეობს [[ხერსონის ოლქი|ხერსონის ოლქის]] [[სკადოვსკის რაიონი|სკადოვსკის რაიონში]]. [[2013]] წელს სოფლის მოსახლეობა 881 კაცს შეადგენდა. ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://weather.in.ua/ua სოფლის ამინდი] [[კატეგორია:სკადოვსკის რაიონის სოფლები]] 7lfih0eoof1sjgp7m11pytb28k2kw6m 0 537472 4409297 2022-08-20T17:01:27Z Barbare13 143275 ახალი გვერდი: '''თეთრი ია'''—მრავალწლიანი ბალახოვანი [[მცენარეები|მცენარე]]ა, უღერო, ივითარებს გრძელ მიწისზედა ყლორტებს, ან ყლორტების გარეშეა. ფოთლები როზეტულია, მუქი მწვანე, ოვალურ – გულისე... wikitext text/x-wiki '''თეთრი ია'''—მრავალწლიანი ბალახოვანი [[მცენარეები|მცენარე]]ა, უღერო, ივითარებს გრძელ მიწისზედა ყლორტებს, ან ყლორტების გარეშეა. ფოთლები როზეტულია, მუქი მწვანე, ოვალურ – გულისებური, შებუსული, კიდეზე დაკბილული. თანაფოთლები ლანცეტაა, ფოჩებიან -წამწამებიანი. გვირგვინის ფურცლები იისფერია ან თეთრი, სურნელოვანი ან უსუნო. ყვ. ნაყ. III-IV. იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე – ტყეებში, ბუჩქნარებს შორის, ბალახოვან ფერდობებზე. გავრცელებულია მთელ საქართველოში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს [[კავკასია]]ს, ცენტრალურ და სამხრეთ [[ევროპა]]ს. ==ლიტერატურა== ''სუხიტაშვილი კ''., საქართველოს ყვავილოვანი მცენარეები, თბ., 2018, გვ. 804. 4xc0v5tp8cxe621s90vsu3pzhp3nf51 0 537473 4409298 2022-08-20T17:17:27Z Barbare13 143275 ახალი გვერდი: '''ყანის ია'''—20 სმ – მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი [[მცენარეები|მცენარე]]ა. ღერო დატოტვილია, სუსტად შებუსული. ქვედა ფოთლები პატარა ზომისაა, ნიჩბისებური. ფოთლების ქვედა მხარ... wikitext text/x-wiki '''ყანის ია'''—20 სმ – მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი [[მცენარეები|მცენარე]]ა. ღერო დატოტვილია, სუსტად შებუსული. ქვედა ფოთლები პატარა ზომისაა, ნიჩბისებური. ფოთლების ქვედა მხარე შებუსულია. ყუნწიანი შუა ფოთლები კვერცხის ფორმისაა ან ელიფსური. თანაყვავილები ფრთისებურად არის განკვეთილი. გვირგვინის სურნელოვანი ფურცლები მუქი მოყვითალოა ან თეთრი. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე [[ტყე]]ებში, ბუჩქნარებში ბალახოვან ფერდობებზე, რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია მთელ [[საქართველო]]ში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს [[კავკასია]]ს, [[ევროპა]]ს, მცირე [[აზია]]ს ''სუხიტაშვილი კ''., საქართველოს ყვავილოვანი მცენარეები, თბ., 2018, გვ. 806. ipsya7m9p97q2u9btd33y9moxpgfjns 4409301 4409298 2022-08-20T17:45:10Z Barbare13 143275 wikitext text/x-wiki '''ყანის ია'''—20 სმ – მდე სიმაღლის ერთწლიანი ბალახოვანი [[მცენარეები|მცენარე]]ა. ღერო დატოტვილია, სუსტად შებუსული. ქვედა ფოთლები პატარა ზომისაა, ნიჩბისებური. ფოთლების ქვედა მხარე შებუსულია. ყუნწიანი შუა ფოთლები კვერცხის ფორმისაა ან ელიფსური. თანაყვავილები ფრთისებურად არის განკვეთილი. გვირგვინის სურნელოვანი ფურცლები მუქი მოყვითალოა ან თეთრი. ყვ. ნაყ. IV-VII. იზრდება დაბლობიდან მთის ზედა სარტყლამდე [[ტყე]]ებში, ბუჩქნარებში ბალახოვან ფერდობებზე, რუდერალურ ადგილებში. გავრცელებულია მთელ [[საქართველო]]ში. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს [[კავკასია]]ს, [[ევროპა]]ს, მცირე [[აზია]]ს ==რესურსები ინტერნეტში== ''სუხიტაშვილი კ''., საქართველოს ყვავილოვანი მცენარეები, თბ., 2018, გვ. 806. 68ohb2tn6kzgfg1u26ikgt1va7t71uz 0 537474 4409300 2022-08-20T17:41:45Z Barbare13 143275 ახალი გვერდი: '''რცხილაფოთოლა ძელქვა'''—25-30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მორუხო-მწვანე, სქელი, მკვრივი ქერქით. ნორჩი ტოტები მუქი მურა ფერისაა. ფოთლები მოყვანილობით მოგრძო კვერცხისებურია ან ელიფსური, წ... wikitext text/x-wiki '''რცხილაფოთოლა ძელქვა'''—25-30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მორუხო-მწვანე, სქელი, მკვრივი ქერქით. ნორჩი ტოტები მუქი მურა ფერისაა. ფოთლები მოყვანილობით მოგრძო კვერცხისებურია ან ელიფსური, წაწვეტებული, თითქმის მჯდომარე ან მოკლეყუნწიანი, კიდეზე მახვილ ან მრგვლად ხერხკბილა. ყვავილსაფარი მომურო ფერისაა, ოდნავ შებუსული, კვერცხის ფორმის ნაკვთებით. ყვ. III, ნაყ. VIII-IX. იზრდება ზღვისპირა დაბლობებსა და მთის ქვედა სარტყელში – ტენიან ტყეებში, [[მდინარე]]თა ნაპირებზე და ხეობების გაყოლებით. [[საქართველო]]ში გავრცელებულია [[სამეგრელო|სამეგრელოში]], [[იმერეთი|იმერეთში]], [[გურია|გურიასა]] და [[კახეთი|კახეთში]]. მცენარე შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს [[სამხრეთ კავკასია|სამხრეთკავკასია]]ს, მცირე აზიას, ირანს ''სუხიტაშვილი კ''., საქართველოს ყვავილოვანი მცენარეები, თბ., 2018, გვ. 802. lpgcufy6whf3knpb8escpto91u4s16x 4409302 4409300 2022-08-20T17:46:04Z Barbare13 143275 wikitext text/x-wiki '''რცხილაფოთოლა ძელქვა'''—25-30 მ-მდე სიმაღლის ხეა, მორუხო-მწვანე, სქელი, მკვრივი ქერქით. ნორჩი ტოტები მუქი მურა ფერისაა. ფოთლები მოყვანილობით მოგრძო კვერცხისებურია ან ელიფსური, წაწვეტებული, თითქმის მჯდომარე ან მოკლეყუნწიანი, კიდეზე მახვილ ან მრგვლად ხერხკბილა. ყვავილსაფარი მომურო ფერისაა, ოდნავ შებუსული, კვერცხის ფორმის ნაკვთებით. ყვ. III, ნაყ. VIII-IX. იზრდება ზღვისპირა დაბლობებსა და მთის ქვედა სარტყელში – ტენიან ტყეებში, [[მდინარე]]თა ნაპირებზე და ხეობების გაყოლებით. [[საქართველო]]ში გავრცელებულია [[სამეგრელო|სამეგრელოში]], [[იმერეთი|იმერეთში]], [[გურია|გურიასა]] და [[კახეთი|კახეთში]]. მცენარე შესულია საქართველოს წითელ ნუსხაში, როგორც მოწყვლადი სახეობა. გავრცელების საერთო არეალი მოიცავს [[სამხრეთ კავკასია|სამხრეთკავკასია]]ს, მცირე აზიას, ირან ==რესურსები ინტერნეტში== ''სუხიტაშვილი კ''., საქართველოს ყვავილოვანი მცენარეები, თბ., 2018, გვ. 802. s171vlym3oba7hk2ul53nsfzh22zhbq 0 537475 4409303 2022-08-20T18:00:19Z ლიკუნა ჩილაშვილი 126225 ახალი გვერდი: '''მარინა გიგოლაშვილი''' (დ. [[8 დეკემბერი]], [[1943]], [[თბილისი]] — გ. [[27 ოქტომბერი]], [[2015]]) — [[ქართველი]] [[ასტრონომია|ასტრონომი]], [[მეცნიერი]]. ==ბიოგრაფია== [[1965]] წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო... wikitext text/x-wiki '''მარინა გიგოლაშვილი''' (დ. [[8 დეკემბერი]], [[1943]], [[თბილისი]] — გ. [[27 ოქტომბერი]], [[2015]]) — [[ქართველი]] [[ასტრონომია|ასტრონომი]], [[მეცნიერი]]. ==ბიოგრაფია== [[1965]] წელს დაამთავრა [[თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი]], ასტრონომიის სპეციალობით. 1965 წლიდან მუშაობა დაიწყო [[ევგენი ხარაძე|ევგენი ხარაძის]] [[აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია|აბასთუმნის ასტროფიზიკურ ობსერვატორიაში]] [[ლაბორატორია|ლაბორანტად]]. [[1966]]-[[1967]] წლებში — [[ყირიმი|ყირიმის]] ([[უკრაინა]]) ასტროფიზიკური ობსერვატორიის სტაჟიორ-მკვლევარი. [[1968]]-[[1972]] წლებში — საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის [[ასპირატი|ასპირანტი]]. 1972-[[2007]] წლებში — [[ევგენი ხარაძე|ევგენი ხარაძის]] აბასთუმნის ასტროფიზიკურ ობსერვატორიის უმცროსი მეცნიერ-თანამშრომელი, მეცნიერ-თანამშრომელი, უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი და წამყვანი მეცნიერ-თანამშრომელი. [[2003]]-2006 წლებში — ევგენი ხარაძის სახელობის საქართველოს ნაციონალური ასტროფიზიკური ობსერვატორიის [[მზე|მზის]], [[პლანეტა|პლანეტების]] და დედამიწის ზედა [[ატმოსფერო|ატმოსფეროს]] განყოფილების გამგე. [[2004]]-2006 წლებში — შემახის ([[აზერბაიჯანი]]) ასტროფიზიკური ობსერვატორიის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი. 2007 წლიდან — ხარაძის აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის მკვლევარი. [[2008]]-[[2010]] წლებში — [[ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი|ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის]] ასოცირებული პროფესორი, [[2011]] — ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მთავარი მკვლევარი. იყო საერთაშორისო და ადგილობრივი მნიშვნელობის მუშა ჯგუფების და ასტრონომიული გაერთიანებების წევრი: [[2005]] წლიდან — საერთაშორისო [[ჰელიოფიზიკა|ჰელიოფიზიკური]] წლის საქართველოს ნაციონალური წარმომადგენელი. საერთაშორისო ჰელიოფიზიკური წლის ბალკანეთის, [[შავი ზღვა|შავი ზღვისა]] და [[კასპიის ზღვა|კასპიის ზღვის]] ქვეყნების რეგიონიალურ გაერთიანებაში საქართველოს ნაციონალური წარმომადგენელი. საერთაშორისო ჟურანალის „SUN and GEOSPHERE“ რედაქციის წევრი. 2003 წლიდან — საერთაშორისო ჯგუფის BIOCOS წევრი. 2003-2006 წლებში — ბაქოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტის სამეცნიერო ხარისხების მიმნიჭებელი დაცვის საბჭოს წევრი. 2004 წლიდან — აკადემიკოს ევგენი ხარაძის სახელობის საქართველოს ნაციონალური ასტროფიზიკური ობსერვატორიის სამეცნიერო ხარისხების მიმნიჭებელი დაცვის საბჭოს წევრი. [[2000]] წლიდან — მზის გაერთიანებული დაკვირვებების (JOSO) საქართველოს ნაციონალური წარმომადგენელი. [[1996]]-2006 წლებში — საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიასთან არსებული მზე-დედამიწის საბჭოს ვიცე-პრეზიდენტი. [[ფიზიკა]]-[[მათემატიკა|მათემატიკის]] მეცნიერებათა [[დოქტორი]] (2003). ==ბიბლიოგრაფია== * ასტრონომიის, ასტროფიზიკისა და კოსმოლოგიის კვლევის საგანი და მეთოდები : დამხმ. სახელმძღვ. თბილისი, სტ. „ომეგა თეგი“, 2015, გვ. 216 ISBN 9789941073595 * ჩვენი გალაქტიკა, თბილისი, ელფი, 2006, გვ. 64 ISBN 999286141X * მზე და პლანეტები, თბილისი, საქართველოს მაცნე, 2006, გვ. 64 ISBN 9994043048 * ნოველები, ვენა, მხითარისტთა სტ., 1998, გვ. 56 ==ლიტერატურა== საქართველოს მეცნიერებათა დოქტორები, 1992-2006/შემდგ. და რედ.: ირინა ჯაფარიძე, თბ., 2012, გვ. 18 ==რესურსები ინტერნეტში== {{nplg ბიოგრაფია|00016809}} {{DEFAULTSORT:გიგოლაშვილი, მარინა}} [[კატეგორია:დაბადებული 8 დეკემბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 1943]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 27 ოქტომბერი]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2015]] [[კატეგორია:ქართველი ასტრონომები]] [[კატეგორია:ქართველი მეცნიერები]] ekupa96tdmti1f3ro266zjaajlanc1b 0 537476 4409304 2022-08-20T18:03:31Z MarMakhar 123295 ახალი გვერდი: {{subst:მუშავდება}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |... wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN"/> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} mldes81c647ro59lcuedzi5ir85qwnj 4409305 4409304 2022-08-20T18:04:28Z MarMakhar 123295 wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} 4ad8nszk4d0z0786ppy5d8570itrbat 4409306 4409305 2022-08-20T18:04:45Z MarMakhar 123295 /* ეროვნული ნაკრები */ wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} 9jmyh2jzdkzetlgm5gekzj87a06knz7 4409307 4409306 2022-08-20T18:05:46Z MarMakhar 123295 დაემატა [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] გაჯეტ [[ვპ:HC|HotCat]]-ით wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] f9bj3i6q03cvjq2gibxpy34d0kqbma4 4409308 4409307 2022-08-20T18:05:55Z MarMakhar 123295 დაემატა [[კატეგორია:ანდრონიკაშვილები]] გაჯეტ [[ვპ:HC|HotCat]]-ით wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] [[კატეგორია:ანდრონიკაშვილები]] seh81dzclppmicpusblcax2ofippvn9 4409309 4409308 2022-08-20T18:06:27Z MarMakhar 123295 დაემატა [[კატეგორია:დაბადებული 19 მარტი]] გაჯეტ [[ვპ:HC|HotCat]]-ით wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] [[კატეგორია:ანდრონიკაშვილები]] [[კატეგორია:დაბადებული 19 მარტი]] e35ocj0977fcfylo8h442y85amm6b5b 4409310 4409309 2022-08-20T18:06:39Z MarMakhar 123295 დაემატა [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] გაჯეტ [[ვპ:HC|HotCat]]-ით wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] [[კატეგორია:ანდრონიკაშვილები]] [[კატეგორია:დაბადებული 19 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] nehmiyzk8o73i33pa60tfsd0m5zkj1o 4409312 4409310 2022-08-20T18:15:52Z MarMakhar 123295 /* კარიერა */ wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> [[2022]] წლის აგვისტოში ცნობილი გახდა, რომ სანაკრებო შეკრების შემდეგ ქართველი კალათბურთელი კრეიტონში, [[აშშ|ამერიკის შეერთებულ შტატებში]] აღარ დაბრუნდება და კარიერას ევროპულ კლუბში გააგრძელებს. ამის შესახებ კალათბურთელმა კლუბს უკვე აცნობა.<ref>[https://1tv.ge/news/andronikashvili-kreitonidan-midis-da-karieras-evropashi-gaagrdzelebs-1tvsport/ ანდრონიკაშვილი „კრეიტონიდან“ მიდის და კარიერას ევროპაში გააგრძელებს] [[საქართველოს პირველი არხი]]</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] [[კატეგორია:ანდრონიკაშვილები]] [[კატეგორია:დაბადებული 19 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] a29hg5npke9ukd36ro9eb2hu3cff3u0 4409314 4409312 2022-08-20T18:27:12Z MarMakhar 123295 /* ეროვნული ნაკრები */ wikitext text/x-wiki {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/MarMakhar|MarMakhar]].|20|08|2022}} {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> [[2022]] წლის აგვისტოში ცნობილი გახდა, რომ სანაკრებო შეკრების შემდეგ ქართველი კალათბურთელი კრეიტონში, [[აშშ|ამერიკის შეერთებულ შტატებში]] აღარ დაბრუნდება და კარიერას ევროპულ კლუბში გააგრძელებს. ამის შესახებ კალათბურთელმა კლუბს უკვე აცნობა.<ref>[https://1tv.ge/news/andronikashvili-kreitonidan-midis-da-karieras-evropashi-gaagrdzelebs-1tvsport/ ანდრონიკაშვილი „კრეიტონიდან“ მიდის და კარიერას ევროპაში გააგრძელებს] [[საქართველოს პირველი არხი]]</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ქართველმა 2023 წლის [[ფიბა]]ს [[ფიბა-ს მსოფლიო ჩემპიონატი|მსოფლიო ჩემპიონატის]] შესარჩევ ეპატზე რამდენიმე თამაში ჩაატარა. ანდრონიკაშვილმა მონაწილეობა მიიღო „აკროპოლისის თასზე“ გამართულ შეხვედრებში [[საბერძნეთის ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს, [[პოლონეთის ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]სა და [[თურქეთის ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წინააღმდეგ. კალათბურთელი [[საქართველო]]ს სახელით მონაწილეობას მიიღებს [[ევრობასკეტი 2022|2022 წლის ევროპის საკალათბურთო ჩემპიონატზე]] (ევრობასკეტი), რომლის ჯგუფური ეტაპის თამაშების ნაწილი [[თბილისი|თბილისში]] ჩატარდება.<ref>[https://1tv.ge/news/taimauti-rati-andronikashvili-evrobasketistvis-chveni-shemarteba-isetia-rogoric-arasdros-yofila-1tvsport/ რატი ანდრონიკაშვილი - ევრობასკეტისთვის ჩვენი შემართება ისეთია, როგორიც არასდროს ყოფილა #1TVSPORT] [[საქართველოს პირველი არხი]]</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] [[კატეგორია:ანდრონიკაშვილები]] [[კატეგორია:დაბადებული 19 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] egnel0f0ao4hoxabz34ysy4jsualib3 4409315 4409314 2022-08-20T18:27:29Z MarMakhar 123295 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა კალათბურთელი |სურათი = |წარწერა= |სახელი =რატი ანდრონიკაშვილი |პოზიცია =[[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებელი]] / [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელი]] |კლუბი =კრეიტონი {{დროშა|აშშ}} |ლიგა = |სიმაღლე = 193 |წონა = 84.5 |მეტსახელი= |ეროვნება= [[ქართველები|ქართველი]] |ეროვნება1= |დაბადების თარიღი = {{დაბადების თარიღი და ასაკი|2001|3|19}} |დაბადების ადგილი = [[თბილისი]], {{დროშა|საქართველო}} |კარიერა = 2019 წლიდან |კარიერის დასასრული = |ყოფილი კლუბები = |ჯილდოები = }} '''რატი ანდრონიკაშვილი''' — [[ქართველები|ქართველი]] კალათბურთელი, რომელიც თამაშობს ამერიკის კოლეჯთა ლიგის კრეიტონ ბლუჯეისში, აღმოსავლეთის დიდი კონფერენცია. 1.93 მეტრის სიმაღლის კალათბურთელი [[გამთამაშებელი (კალათბურთი)|გამთამაშებლისა]] და [[მსროლელი (კალათბურთი)|მსროლელის]] პოზიციებზე თამაშობს. ==კარიერა== ანდრონიკაშვილი [[საქართველოს სუპერლიგა|საქართველოს სუპერლიგის]] გუნდ [[ენერჯი ინვესტი (საკალათბურთო კლუბი)|ენერჯი ინვესტს]] [[2020]] წელს შეუერთდა, სადაც საშუალოდ 7.0 ქულას, 1.0 მოხსნასა და 1.0 გადაცემას ასრულებდა.<ref>{{cite web |title=Rati Andronikashvili commits to Creighton |url=https://www.eurobasket.com/Georgia/news/627482/Rati-Andronikashvili-commits-to-Creighton |website=Eurobasket |accessdate=November 7, 2020 |date=May 8, 2020}}</ref> [[2020]] წლის მაისში ანდრონიკაშვილმა ხელშეკრულება გააფორმა [[ამერიკის შეერთებული შტატები]]ს კოლეჯთა ლიგის გუნდთან, კრეიტონ ბლუჯეისთან.<ref name="247sports">{{cite news|url=https://247sports.com/college/basketball/recruiting/Article/Rati-Andronikashvili-Creighton-247Sports-Rankings-147022432/ |title=Rati Andronikashvili debuts in rankings, Creighton's class rises|first=Evan |last=Daniels |work=247sports |date=11 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2020]] წლის [[6 ნოემბერი|6 ნოემბერს]] ანდრონიკაშვილმა წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანება მიიღო, რის გამოც იძულებული გახდა მთელი სეზონი გამოეტოვებინა.<ref>{{cite news |last1=Nyatawa |first1=Jon |title=Creighton freshman Rati Andronikashvili out for season with torn ACL |url=https://omaha.com/sports/college/creighton/creighton-freshman-rati-andronikashvili-out-for-season-with-torn-acl/article_60ff0efa-48c5-5558-827e-d0796ed56340.html |accessdate=November 7, 2020 |work=[[Omaha World-Herald]] |date=November 6, 2020}}</ref> [[2022]] წლის აგვისტოში ცნობილი გახდა, რომ სანაკრებო შეკრების შემდეგ ქართველი კალათბურთელი კრეიტონში, [[აშშ|ამერიკის შეერთებულ შტატებში]] აღარ დაბრუნდება და კარიერას ევროპულ კლუბში გააგრძელებს. ამის შესახებ კალათბურთელმა კლუბს უკვე აცნობა.<ref>[https://1tv.ge/news/andronikashvili-kreitonidan-midis-da-karieras-evropashi-gaagrdzelebs-1tvsport/ ანდრონიკაშვილი „კრეიტონიდან“ მიდის და კარიერას ევროპაში გააგრძელებს] [[საქართველოს პირველი არხი]]</ref> ==ეროვნული ნაკრები== რატი ანდრონიკაშვილი 2019 წლიდან [[საქართველოს ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წევრია. წარსულში ის ასევე წარმოადგენდა [[საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 19 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებსა]]<ref name="247sports"/> და [[საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრები|საქართველოს 17 წლამდე კალათბურთელთა ნაკრებებს]].<ref name="ESPN">{{cite news|url=https://www.espn.com/college-sports/recruiting/basketball/mens/story/_/id/29147139/creighton-lands-top-international-hoops-prospect-rati-andronikashvili |title=Creighton lands top international hoops prospect Rati Andronikashvili |first=Jonathan |last=Givony |work=[[ESPN]] |date=7 May 2020 |accessdate=6 August 2020}}</ref> [[2019]] წლის [[ფიბა]]ს 18 წლამდელთა ევროპის ჩემპიონატის B დივიზიონში ანდრონიკაშვილის საშუალო მაჩვენებელი იყო: 17.4 ქულა, 5.9 მოხსნა და 4.0 შედეგიანი გადაცემა.<ref name="247sports"/> ქართველმა 2023 წლის [[ფიბა]]ს [[ფიბა-ს მსოფლიო ჩემპიონატი|მსოფლიო ჩემპიონატის]] შესარჩევ ეპატზე რამდენიმე თამაში ჩაატარა. ანდრონიკაშვილმა მონაწილეობა მიიღო „აკროპოლისის თასზე“ გამართულ შეხვედრებში [[საბერძნეთის ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს, [[პოლონეთის ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]სა და [[თურქეთის ეროვნული საკალათბურთო ნაკრები]]ს წინააღმდეგ. კალათბურთელი [[საქართველო]]ს სახელით მონაწილეობას მიიღებს [[ევრობასკეტი 2022|2022 წლის ევროპის საკალათბურთო ჩემპიონატზე]] (ევრობასკეტი), რომლის ჯგუფური ეტაპის თამაშების ნაწილი [[თბილისი|თბილისში]] ჩატარდება.<ref>[https://1tv.ge/news/taimauti-rati-andronikashvili-evrobasketistvis-chveni-shemarteba-isetia-rogoric-arasdros-yofila-1tvsport/ რატი ანდრონიკაშვილი - ევრობასკეტისთვის ჩვენი შემართება ისეთია, როგორიც არასდროს ყოფილა #1TVSPORT] [[საქართველოს პირველი არხი]]</ref> ==რესურსები ინტერნეტში== *[https://gocreighton.com/sports/mens-basketball/roster/rati-andronikashvili/6839 ანდრონიკაშვილი კრეიტონ ბლუჯეის საიტზე] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{DEFAULTSORT:ანდრონიკაშვილი, რატი}} [[კატეგორია:ქართველი კალათბურთელები]] [[კატეგორია:ანდრონიკაშვილები]] [[კატეგორია:დაბადებული 19 მარტი]] [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] g5rdi4k0j4b0rkawq48o2m8icuir1n8 2 537477 4409311 2022-08-20T18:07:57Z Ananooo09 143976 გეგა ხაჩიძე არის წიგნების თაროს საუკეთესო მოთამაშე. Period. wikitext text/x-wiki გეგა ხაჩიძე 1uuf4apbh9ofs3eghaozp6x34b8lu81 4409313 4409311 2022-08-20T18:22:37Z Ananooo09 143976 😬😬 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 3 537478 4409327 2022-08-20T19:01:06Z გიო ოქრო 84301 ახალი გვერდი: {{subst:ვანდალი}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki ==გაფრთხილება ვანდალიზმის შესახებ== {{ვანდალი/ძირი}}— [[მომხმარებელი:გიო ოქრო|<span style="color:gold">'''''გიო'''''</span>]] [[მომხმარებლის განხილვა:გიო ოქრო|<span style="color:#66FF00">'''''ოქრო'''''</span>]] 19:01, 20 აგვისტო 2022 (UTC) apa65bd4efv143f7u9uclr5r51xdsb9 4409329 4409327 2022-08-20T19:07:32Z Punshu87 143977 /* გაფრთხილება ვანდალიზმის შესახებ */ პასუხი wikitext text/x-wiki ==გაფრთხილება ვანდალიზმის შესახებ== {{ვანდალი/ძირი}}— [[მომხმარებელი:გიო ოქრო|<span style="color:gold">'''''გიო'''''</span>]] [[მომხმარებლის განხილვა:გიო ოქრო|<span style="color:#66FF00">'''''ოქრო'''''</span>]] 19:01, 20 აგვისტო 2022 (UTC) :gamarjoba gio me var vine Aris articlze levan Jibladze... minda rom ertikli waishalos araswori informaciaa da ar minda rom ikon ... piradobis damagasturebeli shemidzlia mogawodot madloba.... [[მომხმარებელი:Punshu87|Punshu87]] ([[მომხმარებლის განხილვა:Punshu87|განხილვა]]/[[სპეციალური:Contributions/Punshu87|წვლილი]]) 19:07, 20 აგვისტო 2022 (UTC) pet0xs445e5loyxi43qipskn8g34t7t 10 537479 4409334 2022-08-20T22:14:05Z ზურა6446 102258 ახალი გვერდი: {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო | link alias-s = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს | flag alias = Flag of Independent State of Croatia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of the Independent State of Croatia.svg | link alias-naval = Navy of the Independent Stat... wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო | link alias-s = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს | flag alias = Flag of Independent State of Croatia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of the Independent State of Croatia.svg | link alias-naval = Navy of the Independent State of Croatia | flag alias-air force = Flag of the Air Force of the Independent State of Croatia.svg | link alias-air force = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საჰაერო ძალები | flag alias-navy = Naval Ensign of the Independent State of Croatia.svg | link alias-navy = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საზღვაო ძალები | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | cat = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო </noinclude> }} oigwhna0eq0qxkblhkfjuqljbtl8cba 4409335 4409334 2022-08-20T22:15:13Z ზურა6446 102258 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო | link alias-s = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს | flag alias = Flag of Independent State of Croatia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of the Independent State of Croatia.svg | link alias-naval = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საზღვაო ძალები | flag alias-air force = Flag of the Air Force of the Independent State of Croatia.svg | link alias-air force = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საჰაერო ძალები | flag alias-navy = Naval Ensign of the Independent State of Croatia.svg | link alias-navy = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საზღვაო ძალები | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | cat = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო </noinclude> }} kaqxnd62vsueaof8tahtaai4b2yx82j 4409336 4409335 2022-08-20T22:16:15Z ზურა6446 102258 მომხმარებელმა ზურა6446 გვერდი „[[თარგი:ქვეყნის მონაცემები ხორვატია დამოუკიდებელი სახელმწიფოა]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[თარგი:ქვეყნის მონაცემები ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო]]“ wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო | link alias-s = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს | flag alias = Flag of Independent State of Croatia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of the Independent State of Croatia.svg | link alias-naval = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საზღვაო ძალები | flag alias-air force = Flag of the Air Force of the Independent State of Croatia.svg | link alias-air force = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საჰაერო ძალები | flag alias-navy = Naval Ensign of the Independent State of Croatia.svg | link alias-navy = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სამხედრო-საზღვაო ძალები | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | cat = ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო </noinclude> }} kaqxnd62vsueaof8tahtaai4b2yx82j 10 537480 4409337 2022-08-20T22:16:15Z ზურა6446 102258 მომხმარებელმა ზურა6446 გვერდი „[[თარგი:ქვეყნის მონაცემები ხორვატია დამოუკიდებელი სახელმწიფოა]]“ გადაიტანა გვერდზე „[[თარგი:ქვეყნის მონაცემები ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო]]“ wikitext text/x-wiki #გადამისამართება [[თარგი:ქვეყნის მონაცემები ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო]] dglinoggzubq1ren8l6y1v8lkvooup6 0 537481 4409346 2022-08-21T05:49:13Z Lisztomaniac 116551 ახალი გვერდი: {{მოკლე აღწერა|ფერენც ლისტის კომპოზიცია ფორტეპიანოსთვის}} [[File:Chasse-Neige.png|thumb|400px|მეთორმეტე ტრანსცენდენტული ეტიუდის პირველი ტაქტი]] '''ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 სი{{music|flat}} მინორში''' — ფე... wikitext text/x-wiki {{მოკლე აღწერა|ფერენც ლისტის კომპოზიცია ფორტეპიანოსთვის}} [[File:Chasse-Neige.png|thumb|400px|მეთორმეტე ტრანსცენდენტული ეტიუდის პირველი ტაქტი]] '''ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 სი{{music|flat}} მინორში''' — [[ფერენც ლისტი]]ს [[ტრანსცენდენტული ეტიუდებიდან]] რიგით მე-12 საფორტეპიანო ეტიუდი. მისი საპროგრამო სახელწოდებაა '''„Chasse-neige“''' („თოვლის საწმენდი“). ეტიუდი დაფუძნებულია [[ტრემოლო]]ებზე, თუმცა შეიცავს მრავალ სხვა ტექნიკურ სირთულეს, როგორიცაა გრძელი ნახტომები და სწრაფი ქრომატული გამები, ხოლო დასაწყისი მოითხოვს ძალიან ნაზ და რბილ შესრულებას. ნაწარმოები თანდათან გადადის ძლიერ კულმინაციაში. იგი ერთ-ერთი ურთულესი ტრანსცენდენტული ეტიუდია, მისი სირთულე 9 ქულიდან 9-ით შეაფასა გამომცემლობა [[G. Henle Verlag]]-მა, რითაც სირთულის მიხედვით უმაღლესი ქულის მქონე ექვს ეტიუდს შორის მოხდა.<ref name="henle">[http://www.henle.de/en/detail/index.html?Title=Transcendental+Studies_717 ''Liszt: Transcendental Studies, Urtext Edition'']</ref> [[ფერუჩიო ბუზონი|ფერუჩიო ბუზონმა]] განაცხადა, რომ ეტიუდი „პოეტური ბუნების უმშვენიერესია მაგალითია, ალბათ, მუსიკის ყველა ჟანრში“. მან ნამუშევარი აღწერა, როგორც „ჩინებულად და მდგრადად მომავალი თოვლი, რომელიც პეიზაჟსა და ადამიანებს თანდათან ფარავს“.<ref>{{cite book|editor=ფერუჩია ბუზონი|title=Franz Liszt: Complete etudes for solo piano|date=იანვარი 1988|url=https://books.google.com/books?id=bD9wnM3qkDUC&pg=PR10|publisher=Courier Corporation|isbn=978-0-486-25815-7|page=10}}</ref><ref>{{cite book|author=ჯიმ სამსონი|title=Virtuosity and the Musical Work: The Transcendental Studies of Liszt|url=https://books.google.com/books?id=nnlMtICN3e8C&pg=PA185|year=2007|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-43621-2|page=185}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == * {{IMSLP|work=Transcendental_Etudes%2C_S.139_%28Liszt%2C_Franz%29|cname=ტრანსცენდენტული ეტიუდები}} ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია}} {{ლისტის ტრანსცენდენტული ეტიუდები}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 (ლისტი)}} [[კატეგორია:ფერენც ლისტის ეტიუდები|ტრანსცენდენტული 12]] [[კატეგორია:ნაწარმოებები სი ბემოლ მინორში]] [[კატეგორია:1852 წლის ნაწრამოებები]] 6fh77rs15jcdai1s877ckuko84olrow 4409348 4409346 2022-08-21T05:50:30Z Lisztomaniac 116551 wikitext text/x-wiki {{მოკლე აღწერა|ფერენც ლისტის კომპოზიცია ფორტეპიანოსთვის}} [[File:Chasse-Neige.png|thumb|400px|მეთორმეტე ტრანსცენდენტული ეტიუდის პირველი ტაქტი]] '''ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 სი{{music|flat}} მინორში''' — [[ფერენც ლისტი]]ს [[ტრანსცენდენტული ეტიუდებიდან]] რიგით მე-12 საფორტეპიანო ეტიუდი. მისი საპროგრამო სახელწოდებაა '''„Chasse-neige“''' („თოვლის საწმენდი“). ეტიუდი დაფუძნებულია [[ტრემოლო]]ებზე, თუმცა შეიცავს მრავალ სხვა ტექნიკურ სირთულეს, როგორიცაა გრძელი ნახტომები და სწრაფი ქრომატული გამები, ხოლო დასაწყისი მოითხოვს ძალიან ნაზ და რბილ შესრულებას. ნაწარმოები თანდათან გადადის ძლიერ კულმინაციაში. იგი ერთ-ერთი ურთულესი ტრანსცენდენტული ეტიუდია, მისი სირთულე 9 ქულიდან 9-ით შეაფასა გამომცემლობა [[G. Henle Verlag]]-მა, რითაც სირთულის მიხედვით უმაღლესი ქულის მქონე ექვს ეტიუდს შორის მოხდა.<ref name="henle">[http://www.henle.de/en/detail/index.html?Title=Transcendental+Studies_717 ''Liszt: Transcendental Studies, Urtext Edition'']</ref> [[ფერუჩიო ბუზონი|ფერუჩიო ბუზონმა]] განაცხადა, რომ ეტიუდი „პოეტური ბუნების უმშვენიერესია მაგალითია, ალბათ, მუსიკის ყველა ჟანრში“. მან ნამუშევარი აღწერა, როგორც „ჩინებულად და მდგრადად მომავალი თოვლი, რომელიც პეიზაჟსა და ადამიანებს თანდათან ფარავს“.<ref>{{cite book|editor=ფერუჩიო ბუზონი|title=Franz Liszt: Complete etudes for solo piano|date=იანვარი 1988|url=https://books.google.com/books?id=bD9wnM3qkDUC&pg=PR10|publisher=Courier Corporation|isbn=978-0-486-25815-7|page=10}}</ref><ref>{{cite book|author=ჯიმ სამსონი|title=Virtuosity and the Musical Work: The Transcendental Studies of Liszt|url=https://books.google.com/books?id=nnlMtICN3e8C&pg=PA185|year=2007|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-43621-2|page=185}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == * {{IMSLP|work=Transcendental_Etudes%2C_S.139_%28Liszt%2C_Franz%29|cname=ტრანსცენდენტული ეტიუდები}} ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია}} {{ლისტის ტრანსცენდენტული ეტიუდები}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 (ლისტი)}} [[კატეგორია:ფერენც ლისტის ეტიუდები|ტრანსცენდენტული 12]] [[კატეგორია:ნაწარმოებები სი ბემოლ მინორში]] [[კატეგორია:1852 წლის ნაწრამოებები]] hkvz92sixgu8nn2nursgigrbzg1amgx 4409349 4409348 2022-08-21T06:56:30Z Lisztomaniac 116551 wikitext text/x-wiki {{მოკლე აღწერა|ფერენც ლისტის კომპოზიცია ფორტეპიანოსთვის}} [[File:Chasse-Neige.png|thumb|400px|მეთორმეტე ტრანსცენდენტული ეტიუდის პირველი ტაქტი]] '''ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 სი{{music|flat}} მინორში''' — [[ფერენც ლისტი]]ს [[ტრანსცენდენტული ეტიუდებიდან]] რიგით მე-12 საფორტეპიანო ეტიუდი. მისი საპროგრამო სახელწოდებაა '''„Chasse-neige“''' („თოვლის საწმენდი“). ეტიუდი დაფუძნებულია [[ტრემოლო]]ებზე, თუმცა შეიცავს მრავალ სხვა ტექნიკურ სირთულეს, როგორიცაა გრძელი ნახტომები და სწრაფი ქრომატული გამები, ხოლო დასაწყისი მოითხოვს ძალიან ნაზ და რბილ შესრულებას. ნაწარმოები თანდათან გადადის ძლიერ კულმინაციაში. იგი ერთ-ერთი ურთულესი ტრანსცენდენტული ეტიუდია, მისი სირთულე 9 ქულიდან 9-ით შეაფასა გამომცემლობა [[G. Henle Verlag]]-მა, რითაც სირთულის მიხედვით უმაღლესი ქულის მქონე ექვს ეტიუდს შორის მოხვდა.<ref name="henle">[http://www.henle.de/en/detail/index.html?Title=Transcendental+Studies_717 ''Liszt: Transcendental Studies, Urtext Edition'']</ref> [[ფერუჩიო ბუზონი|ფერუჩიო ბუზონმა]] განაცხადა, რომ ეტიუდი „პოეტური ბუნების უმშვენიერესია მაგალითია, ალბათ, მუსიკის ყველა ჟანრში“. მან ნამუშევარი აღწერა, როგორც „ჩინებულად და მდგრადად მომავალი თოვლი, რომელიც პეიზაჟსა და ადამიანებს თანდათან ფარავს“.<ref>{{cite book|editor=ფერუჩიო ბუზონი|title=Franz Liszt: Complete etudes for solo piano|date=იანვარი 1988|url=https://books.google.com/books?id=bD9wnM3qkDUC&pg=PR10|publisher=Courier Corporation|isbn=978-0-486-25815-7|page=10}}</ref><ref>{{cite book|author=ჯიმ სამსონი|title=Virtuosity and the Musical Work: The Transcendental Studies of Liszt|url=https://books.google.com/books?id=nnlMtICN3e8C&pg=PA185|year=2007|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-43621-2|page=185}}</ref> == რესურსები ინტერნეტში == * {{IMSLP|work=Transcendental_Etudes%2C_S.139_%28Liszt%2C_Franz%29|cname=ტრანსცენდენტული ეტიუდები}} ==სქოლიო== {{სქოლიოს სია}} {{ლისტის ტრანსცენდენტული ეტიუდები}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:ტრანსცენდენტული ეტიუდი №12 (ლისტი)}} [[კატეგორია:ფერენც ლისტის ეტიუდები|ტრანსცენდენტული 12]] [[კატეგორია:ნაწარმოებები სი ბემოლ მინორში]] [[კატეგორია:1852 წლის ნაწრამოებები]] et8gx0zcs1traydq5d0ao0lt75r7d2h 0 537482 4409350 2022-08-21T07:42:09Z Tahir1434 143628 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:az:Special:Redirect/revision/6469169|Xan bağı (Qarabağ)]]“ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება}} '''ხანის ბაღი''' () - დასახლება [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], ქალაქ [[შუშა (ქალაქი)|შუშასთან]] ახლოს. ამჟამად ეს ტერიტორია [[ხანქენდი|ხანკენდის]] ნაწილად ითვლება. აშენდა წისქვილი და ყინულის სახლი ხან ბაღში, შუშიდან სამი-ოთხი კილომეტრში (მოგვიანებით იბრაჰიმ ხანის ვაჟმა მეჰდიგულუ ხანმა აქ ქარვასლა და რამდენიმე მაღაზია ააშენა).<ref>[http://www.folkloretnoqrafiya.com/index.php/m-zhal-l-r/15-k-rb-layi-s-fikhan-garabazhinin-memarl-g-m-kt-bi]</ref> [[1806]] წლის 12 ივნისში იბრაჰიმ ხანი და მისი ოჯახი, რუსი მაიორის ლისანევიჩის რაზმმა მოკლეს, შუშასთან ახლოს, სოფელ ხან-ბაყში. == აქ დაიბადა == * [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]] - აქ დაიბადა აზერბაიჯანელი მსოფლიო ცნობილი საოპერო მომღერალი [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]]. * [[ჩემო ძმაო, ბატონო|აყაბეიმ აყა]] == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == გარე ბმულები == * [http://www.azerinfo.eu/az/index.php?option=com_content&view=article&id=192&Itemid=190 Azerinfo] [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფელები]] cs4jie9h0o1eme33x3xv4pwokztwl4r 4409351 4409350 2022-08-21T07:47:02Z Tahir1434 143628 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სატუსი= სოფელი}} '''ხანის ბაღი''' ({{lang-az|Xan bağı}}) – სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], ქალაქ [[შუშა (ქალაქი)|შუშასთან]] ახლოს. ამჟამად ეს ტერიტორია [[ხანქენდი|ხანკენდის]] ნაწილად ითვლება. აშენდა წისქვილი და ყინულის სახლი ხან ბაღში, შუშიდან სამი-ოთხი კილომეტრში (მოგვიანებით იბრაჰიმ ხანის ვაჟმა მეჰდიგულუ ხანმა აქ ქარვასლა და რამდენიმე მაღაზია ააშენა).<ref>[http://www.folkloretnoqrafiya.com/index.php/m-zhal-l-r/15-k-rb-layi-s-fikhan-garabazhinin-memarl-g-m-kt-bi]</ref> [[1806]] წლის [[12 ივნისი|12 ივნისში]] იბრაჰიმ ხანი და მისი ოჯახი, რუსი მაიორის ლისანევიჩის რაზმმა მოკლეს, შუშასთან ახლოს, სოფელ ხან-ბაყში. == აქ დაიბადა == * [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]] - აქ დაიბადა აზერბაიჯანელი მსოფლიო ცნობილი საოპერო მომღერალი [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]]. * [[ჩემო ძმაო, ბატონო|აყაბეიმ აყა]] == გარე ბმულები == * [http://www.azerinfo.eu/az/index.php?option=com_content&view=article&id=192&Itemid=190 Azerinfo] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შუშის რაიონი}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფელები]] c8ru6iksba06mva8a80g4pcul5rq4cw 4409363 4409351 2022-08-21T08:24:46Z Tahir1434 143628 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სატუსი= სოფელი}} '''ხან ბაღი''' ({{lang-az|Xan bağı}}) – სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], ქალაქ [[შუშა (ქალაქი)|შუშასთან]] ახლოს. ამჟამად ეს ტერიტორია [[ხანქენდი|ხანკენდის]] ნაწილად ითვლება. აშენდა წისქვილი და ყინულის სახლი ხან ბაღში, შუშიდან სამი-ოთხი კილომეტრში (მოგვიანებით იბრაჰიმ ხანის ვაჟმა მეჰდიგულუ ხანმა აქ ქარვასლა და რამდენიმე მაღაზია ააშენა).<ref>[http://www.folkloretnoqrafiya.com/index.php/m-zhal-l-r/15-k-rb-layi-s-fikhan-garabazhinin-memarl-g-m-kt-bi]</ref> [[1806]] წლის [[12 ივნისი|12 ივნისში]] იბრაჰიმ ხანი და მისი ოჯახი, რუსი მაიორის ლისანევიჩის რაზმმა მოკლეს, შუშასთან ახლოს, სოფელ ხან-ბაყში. == აქ დაიბადა == * [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]] - აქ დაიბადა აზერბაიჯანელი მსოფლიო ცნობილი საოპერო მომღერალი [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]]. * [[ჩემო ძმაო, ბატონო|აყაბეიმ აყა]] == გარე ბმულები == * [http://www.azerinfo.eu/az/index.php?option=com_content&view=article&id=192&Itemid=190 Azerinfo] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შუშის რაიონი}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფელები]] j2yj37cjv4vdc6msirjmnbh9vubdiwi 4409364 4409363 2022-08-21T08:25:29Z Tahir1434 143628 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი}} '''ხან ბაღი''' ({{lang-az|Xan bağı}}) – სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], ქალაქ [[შუშა (ქალაქი)|შუშასთან]] ახლოს. ამჟამად ეს ტერიტორია [[ხანქენდი|ხანკენდის]] ნაწილად ითვლება. აშენდა წისქვილი და ყინულის სახლი ხან ბაღში, შუშიდან სამი-ოთხი კილომეტრში (მოგვიანებით იბრაჰიმ ხანის ვაჟმა მეჰდიგულუ ხანმა აქ ქარვასლა და რამდენიმე მაღაზია ააშენა).<ref>[http://www.folkloretnoqrafiya.com/index.php/m-zhal-l-r/15-k-rb-layi-s-fikhan-garabazhinin-memarl-g-m-kt-bi]</ref> [[1806]] წლის [[12 ივნისი|12 ივნისში]] იბრაჰიმ ხანი და მისი ოჯახი, რუსი მაიორის ლისანევიჩის რაზმმა მოკლეს, შუშასთან ახლოს, სოფელ ხან-ბაყში. == აქ დაიბადა == * [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]] - აქ დაიბადა აზერბაიჯანელი მსოფლიო ცნობილი საოპერო მომღერალი [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]]. * [[ჩემო ძმაო, ბატონო|აყაბეიმ აყა]] == გარე ბმულები == * [http://www.azerinfo.eu/az/index.php?option=com_content&view=article&id=192&Itemid=190 Azerinfo] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შუშის რაიონი}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფელები]] g7626uupbikou5fodqve5ago0r528x7 4409365 4409364 2022-08-21T08:26:09Z Tahir1434 143628 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = სოფელი}} '''ხან ბაღი''' ({{lang-az|Xan bağı}}) – სოფელი [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანში]], ქალაქ [[შუშა (ქალაქი)|შუშასთან]] ახლოს. ამჟამად ეს ტერიტორია [[ხანქენდი|ხანკენდის]] ნაწილად ითვლება. აშენდა წისქვილი და ყინულის სახლი ხან ბაღში, შუშიდან სამი-ოთხი კილომეტრში (მოგვიანებით იბრაჰიმ ხანის ვაჟმა მეჰდიგულუ ხანმა აქ ქარვასლა და რამდენიმე მაღაზია ააშენა).<ref>[http://www.folkloretnoqrafiya.com/index.php/m-zhal-l-r/15-k-rb-layi-s-fikhan-garabazhinin-memarl-g-m-kt-bi]</ref> [[1806]] წლის [[12 ივნისი|12 ივნისში]] იბრაჰიმ ხანი და მისი ოჯახი, რუსი მაიორის ლისანევიჩის რაზმმა მოკლეს, შუშასთან ახლოს, სოფელ ხან-ბაყში. == აქ დაიბადა == * [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]] - აქ დაიბადა აზერბაიჯანელი მსოფლიო ცნობილი საოპერო მომღერალი [[ბულბული (მომღერალი)|ბულბული]]. * [[ჩემო ძმაო, ბატონო|აყაბეიმ აყა]] == გარე ბმულები == * [http://www.azerinfo.eu/az/index.php?option=com_content&view=article&id=192&Itemid=190 Azerinfo] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} {{შუშის რაიონი}} [[კატეგორია:შუშის რაიონის სოფლები]] lk6myjetq3wn4jz9g9q61lj5tpo9wrv 0 537483 4409354 2022-08-21T07:58:29Z ნანუკა2005 108790 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ხისტაინი |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რე... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ხისტაინი |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = პროვინცია |რაიონი = უესკის პროვინცია |თემის ტიპი = კომარკა |თემი =სობრარბეს კომარკა |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''ხისტაინი''' ({{lang-es|Gistaín}}, {{lang-an|Chistén}}) — მუნიციპალიტეტი [[ესპანეთი|ესპანეთში]], შედის [[არაგონი]]ს ავტონომიური გაერთიანების [[უესკის პროვინცია|უესკის პროვინციის]] [[სობრარბეს კომარკა|სობრარბეს კომარკის]] შემადგენლობაში. ფართობი — 75,90 კმ². მოსახლეობა — 147 კაცი ([[2020]] წ.). ==იხილეთ აგრეთვე== * [[უესკის მუნიციპალიტეტები]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.gistaín.es/ ხისტაინის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი] * [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=6364 Gran Enciclopedia Aragonesa - ხისტაინი] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:უესკის მუნიციპალიტეტები]] htftk0t1hk7zhyt565y5eigwt8w38q5 0 537484 4409355 2022-08-21T07:59:06Z ნანუკა2005 108790 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ფისკალი |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რეგ... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ფისკალი |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = პროვინცია |რაიონი = უესკის პროვინცია |თემის ტიპი = კომარკა |თემი =სობრარბეს კომარკა |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''ფისკალი''' ({{lang2|es|an|Fiscal}}) — მუნიციპალიტეტი [[ესპანეთი|ესპანეთში]], შედის [[არაგონი]]ს ავტონომიური გაერთიანების [[უესკის პროვინცია|უესკის პროვინციის]] [[სობრარბეს კომარკა|სობრარბეს კომარკის]] შემადგენლობაში. ფართობი — 170,10 კმ². მოსახლეობა — 331 კაცი ([[2020]] წ.). ==იხილეთ აგრეთვე== * [[უესკის მუნიციპალიტეტები]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.aytofiscal.es/ ფისკალის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი] * [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5702 Gran Enciclopedia Aragonesa - ფისკალი] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:უესკის მუნიციპალიტეტები]] oeufm58i3v71o65dailf24dzgvejsgi 0 537485 4409356 2022-08-21T08:03:40Z ნანუკა2005 108790 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ლა-ფუევა |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რე... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ლა-ფუევა |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = პროვინცია |რაიონი = უესკის პროვინცია |თემის ტიპი = კომარკა |თემი =სობრარბეს კომარკა |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''ლა-ფუევა''' ({{lang-es|La Fueva}}, {{lang-an|A Fueva}}) — მუნიციპალიტეტი [[ესპანეთი|ესპანეთში]], შედის [[არაგონი]]ს ავტონომიური გაერთიანების [[უესკის პროვინცია|უესკის პროვინციის]] [[სობრარბეს კომარკა|სობრარბეს კომარკის]] შემადგენლობაში. ფართობი — 218,80 კმ². მოსახლეობა — 600 კაცი ([[2020]] წ.). ==იხილეთ აგრეთვე== * [[უესკის მუნიციპალიტეტები]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.lafueva.com/ ლა-ფუევის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი] * [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=5967 Gran Enciclopedia Aragonesa - ლა-ფუევა] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:უესკის მუნიციპალიტეტები]] pfly1dnuf4fprbtzjew4via5yerj4e4 0 537486 4409357 2022-08-21T08:04:32Z ნანუკა2005 108790 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ლაბუერდა |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რე... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ლაბუერდა |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = პროვინცია |რაიონი = უესკის პროვინცია |თემის ტიპი = კომარკა |თემი =სობრარბეს კომარკა |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''ლაბუერდა''' ({{lang-es|Labuerda}}, {{lang-an|A Buerda}}) — მუნიციპალიტეტი [[ესპანეთი|ესპანეთში]], შედის [[არაგონი]]ს ავტონომიური გაერთიანების [[უესკის პროვინცია|უესკის პროვინციის]] [[სობრარბეს კომარკა|სობრარბეს კომარკის]] შემადგენლობაში. ფართობი — 17,80 კმ². მოსახლეობა — 155 კაცი ([[2020]] წ.). ==იხილეთ აგრეთვე== * [[უესკის მუნიციპალიტეტები]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [https://www.labuerda.es/ ლაბუერდის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი] * [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7568 Gran Enciclopedia Aragonesa - ლაბუერდა] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:უესკის მუნიციპალიტეტები]] iivw5sxvx7swnce3bxsjp62ppor8c2v 0 537487 4409358 2022-08-21T08:08:56Z Emin binnatov 143273 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:az:Special:Redirect/revision/6528930|Cəbrayıl Dövlətzadə]]“ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა სამხედრო მოღვაწე}} '''ჯაბრაილ დოვლატ ოღლუ დოვლატზადე''' (დ {{ვმ-წყარო}} ) — [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სახელმწიფო სასაზღვრო სამსახურის]] [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სასაზღვრო ჯარების]] ჯარისკაცი [[მთიანი ყარაბაღის ომი (2020)|, სამამულო ომის]] მოწამე. == სასიცოცხლო == ჯაბრაილ დოვლათზადე დაიბადა [[2001]] [[11 სექტემბერი|წლის 11 სექტემბერს]] ქალაქ [[სუმგაითი|სუმგაიტში]] მალიკასა და დოვლათ დოვლათზადების ოჯახში. <ref name=":MN">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyi|date=22.01.2021|title=Vətən müharibəsində şəhid olan hərbi qulluqçuların siyahısı|language=Az|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin rəsmi saytı)|url=https://mod.gov.az//images/pdf/529dc1208d8d99ad06e046a0392ba41c.pdf|url-status=live|access-date=22.01.2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210118133357/https://mod.gov.az//images/pdf/529dc1208d8d99ad06e046a0392ba41c.pdf|archive-date=2021-01-22}}</ref> ის წარმოშობით სოფელ კორატიდან იყო. მარტოხელა იყო. == სამხედრო სამსახური == 2019 წლის ოქტომბრიდან ჯაბრაილ დოვლათზადე  სრულ აქტიურ სამხედრო სამსახურში იმყოფებოდა [[ჯალილაბადის რაიონი|ჯალილაბადის რაიონში]] [[სასაზღვრო ჯარების]]  "N" სამხედრო ნაწილში. === მონაწილეობა ყარაბაღის მეორე ომში === ჯაბრაილ დოვლათზადე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის არმიის]] ჯარისკაცი, მუროვდაგის მიმართულებით იბრძოდა [[მთიანი ყარაბაღის ომი (2020)|სამამულო ომის დროს]], რომელიც [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებულმა ძალებმა]] 2020 წლის 27 სექტემბერს დაიწყო [[სომხეთი|სომხეთის]] მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების გასათავისუფლებლად და [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის მიზნით. ჯაბრაილ დოვლათზადე 28 სექტემბერს ყალბაჯარის [[ქალბაჯარის რაიონი|რაიონის]] ტერიტორიაზე მუროვდაგის ბრძოლების დროს დაიღუპა. დაკრძალეს მეორე მოწამეთა ხეივანში . [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის 2020 წლის 15.12.2020 ბრძანებულებით, ჯაბრაილ დოვლათზადე სიკვდილის შემდეგ დაჯილდოვდა მედლით „სამშობლოსათვის“ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის სამხედრო ოპერაციებში მონაწილეობისა და აღსრულების დროს დაკისრებული მოვალეობების ღირსეულად შესრულებისთვის. <ref name=":VUM">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/49098|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20201215202354/https://president.az/articles/49098|archive-date=2020-12-15}}</ref> [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის დროს საბრძოლო მოქმედებების ლიდერი ჯაბრაილ დავლატზადემ გამოიჩინა გამბედაობა მოწინააღმდეგის ცოცხალი ძალის განადგურებაში და ღირსეულად და კეთილსინდისიერად შეასრულა თავისი მოვალეობა. [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის]] 15.12.2020 წლის ბრძანებულებით ჯაბრაილ დოვლათზადე მშობიარობის შემდგომ დაჯილდოვდა „<nowiki/>[[აზერბაიჯანის დროშის“ ორდენით.]] <ref name=":O">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/49099|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20201216053610/https://president.az/articles/49099|archive-date=2020-12-16}}</ref> აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის 2021 წლის 24.06.2021 ბრძანებულებით ჯაბრაილ დოვლათზადე სიკვდილის შემდეგ დაჯილდოვდა მედლით „ქალბაჯარის განთავისუფლებისთვის“ ქალბაჯარის განთავისუფლების მიმართულებით გაწეული სამხედრო ოპერაციებში გამოჩენილი პირადი გამბედაობისა და სიმამაცისთვის. <ref name=":KM">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=24.06.2021|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Kəlbəcərin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://static.president.az/media/W1siZiIsIjIwMjEvMDYvMjQvNWQ4eWVjYmJocl9TQVJBTkNBTV9BWl9SQkFZQ0FOX1JFU1BVQkxJS0FTSV9TSUxBSExJX1FfVlZfTF9SSU5JTl9IX1JCSV9RVUxMVVFfVUxBUklOSU5fS19MQl9DX1JJTl9BWkFEX09MVU5NQVNJTkFfR19SX01FREFMSV9JTF9UX0xUSUZfRURJTE1fU0kucGRmIl1d?sha=3f369ffbf7d97b37|url-status=live|access-date=24.06.2021|archive-url=https://archive.today/20210625174422/https://static.president.az/media/W1siZiIsIjIwMjEvMDYvMjQvNWQ4eWVjYmJocl9TQVJBTkNBTV9BWl9SQkFZQ0FOX1JFU1BVQkxJS0FTSV9TSUxBSExJX1FfVlZfTF9SSU5JTl9IX1JCSV9RVUxMVVFfVUxBUklOSU5fS19MQl9DX1JJTl9BWkFEX09MVU5NQVNJTkFfR19SX01FREFMSV9JTF9UX0xUSUZfRURJTE1fU0kucGRmIl1d?sha=3f369ffbf7d97b37|archive-date=2021-06-25}}</ref> == ჯილდოები == * [[ფაილი:AZ_For_The_Fatherland_medal_ribbon_(2nd_version).png|ბმული=Fayl:AZ_For_The_Fatherland_medal_ribbon_(2nd_version).png|50x50პქ]]</img> (15.12.2020) — მედალი „სამშობლოსათვის“ (მშობიარობის შემდგომი) <ref name=":VUMEQ">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46458|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20210116083924/http://e-qanun.az/framework/46458|archive-date=2021-01-16}}</ref> * [[ფაილი:Azerbaijani_Flag_order_ribbon_(2nd_version).png|ბმული=Fayl:Azerbaijani_Flag_order_ribbon_(2nd_version).png|50x50პქ]]</img> (15.12.2020) — ორდენი "აზერბაიჯანის დროშა" (მშობიარობის შემდგომ) <ref name=":OEQ">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46457|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20210201123248/http://e-qanun.az/framework/46457|archive-date=2021-02-01}}</ref> * [[ფაილი:AZ_For_liberation_medal_ribbon.png|ბმული=Fayl:AZ_For_liberation_medal_ribbon.png|class=ve-pasteProtect|50x50პქ]]</img> (24.06.2021) — მედალი „ქალბაჯარის გათავისუფლებისთვის“ (მშობიარობის შემდგომ) <ref name=":KMEQ">{{Cite news|last=Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi|date=24.06.2021|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Kəlbəcərin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1815657|url-status=live|access-date=24.06.2021|archive-url=https://archive.today/20210625174034/https://azertag.az/xeber/1815657|archive-date=2021-06-25}}</ref> {{სქოლიოს სია|2}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 28 სექტემბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] [[კატეგორია:დაბადებული 11 სექტემბერი]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] c0be2yornzgb1lp5skjnk2fge1xurp2 4409360 4409358 2022-08-21T08:16:35Z Emin binnatov 143273 wikitext text/x-wiki '''ჯაბრაილ დოვლათ ოღლუ დოვლათზადე''' (დ {{ვმ-წყარო}} ) — [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სახელმწიფო სასაზღვრო სამსახურის]] [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სასაზღვრო ჯარების]] ჯარისკაცი [[მთიანი ყარაბაღის ომი (2020)|, სამამულო ომის]] მოწამე. == სასიცოცხლო == ჯაბრაილ დოვლათზადე დაიბადა [[2001]] [[11 სექტემბერი|წლის 11 სექტემბერს]] ქალაქ [[სუმგაითი|სუმგაიტში]] მალეიკასა და დოვლათ დოვლათზადების ოჯახში. <ref name=":MN">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyi|date=22.01.2021|title=Vətən müharibəsində şəhid olan hərbi qulluqçuların siyahısı|language=Az|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin rəsmi saytı)|url=https://mod.gov.az//images/pdf/529dc1208d8d99ad06e046a0392ba41c.pdf|url-status=live|access-date=22.01.2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210118133357/https://mod.gov.az//images/pdf/529dc1208d8d99ad06e046a0392ba41c.pdf|archive-date=2021-01-22}}</ref> ის წარმოშობით სოფელ კორატიდან იყო. მარტოხელა იყო. == სამხედრო სამსახური == 2019 წლის ოქტომბრიდან ჯაბრაილ დოვლათზადე  სრულ აქტიურ სამხედრო სამსახურში იმყოფებოდა [[ჯალილაბადის რაიონი|ჯალილაბადის რაიონში]] [[სასაზღვრო ჯარების]]  "N" სამხედრო ნაწილში. === მონაწილეობა ყარაბაღის მეორე ომში === ჯაბრაილ დოვლათზადე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის არმიის]] ჯარისკაცი, მუროვდაგის მიმართულებით იბრძოდა [[მთიანი ყარაბაღის ომი (2020)|სამამულო ომის დროს]], რომელიც [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებულმა ძალებმა]] 2020 წლის 27 სექტემბერს დაიწყო [[სომხეთი|სომხეთის]] მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების გასათავისუფლებლად და [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის მიზნით. ჯაბრაილ დოვლათზადე 28 სექტემბერს ყალბაჯარის [[ქალბაჯარის რაიონი|რაიონის]] ტერიტორიაზე მუროვდაგის ბრძოლების დროს დაიღუპა. დაკრძალეს მეორე მოწამეთა ხეივანში . [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის 2020 წლის 15.12.2020 ბრძანებულებით, ჯაბრაილ დოვლათზადე სიკვდილის შემდეგ დაჯილდოვდა მედლით „სამშობლოსათვის“ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის სამხედრო ოპერაციებში მონაწილეობისა და აღსრულების დროს დაკისრებული მოვალეობების ღირსეულად შესრულებისთვის. <ref name=":VUM">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/49098|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20201215202354/https://president.az/articles/49098|archive-date=2020-12-15}}</ref> [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის დროს საბრძოლო მოქმედებების ლიდერი ჯაბრაილ დავლატზადემ გამოიჩინა გამბედაობა მოწინააღმდეგის ცოცხალი ძალის განადგურებაში და ღირსეულად და კეთილსინდისიერად შეასრულა თავისი მოვალეობა. [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის]] 15.12.2020 წლის ბრძანებულებით ჯაბრაილ დოვლათზადე მშობიარობის შემდგომ დაჯილდოვდა „<nowiki/>[[აზერბაიჯანის დროშის“ ორდენით.]] <ref name=":O">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/49099|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20201216053610/https://president.az/articles/49099|archive-date=2020-12-16}}</ref> აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის 2021 წლის 24.06.2021 ბრძანებულებით ჯაბრაილ დოვლათზადე სიკვდილის შემდეგ დაჯილდოვდა მედლით „ქალბაჯარის განთავისუფლებისთვის“ ქალბაჯარის განთავისუფლების მიმართულებით გაწეული სამხედრო ოპერაციებში გამოჩენილი პირადი გამბედაობისა და სიმამაცისთვის. <ref name=":KM">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=24.06.2021|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Kəlbəcərin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://static.president.az/media/W1siZiIsIjIwMjEvMDYvMjQvNWQ4eWVjYmJocl9TQVJBTkNBTV9BWl9SQkFZQ0FOX1JFU1BVQkxJS0FTSV9TSUxBSExJX1FfVlZfTF9SSU5JTl9IX1JCSV9RVUxMVVFfVUxBUklOSU5fS19MQl9DX1JJTl9BWkFEX09MVU5NQVNJTkFfR19SX01FREFMSV9JTF9UX0xUSUZfRURJTE1fU0kucGRmIl1d?sha=3f369ffbf7d97b37|url-status=live|access-date=24.06.2021|archive-url=https://archive.today/20210625174422/https://static.president.az/media/W1siZiIsIjIwMjEvMDYvMjQvNWQ4eWVjYmJocl9TQVJBTkNBTV9BWl9SQkFZQ0FOX1JFU1BVQkxJS0FTSV9TSUxBSExJX1FfVlZfTF9SSU5JTl9IX1JCSV9RVUxMVVFfVUxBUklOSU5fS19MQl9DX1JJTl9BWkFEX09MVU5NQVNJTkFfR19SX01FREFMSV9JTF9UX0xUSUZfRURJTE1fU0kucGRmIl1d?sha=3f369ffbf7d97b37|archive-date=2021-06-25}}</ref> == ჯილდოები == * [[ფაილი:AZ_For_The_Fatherland_medal_ribbon_(2nd_version).png|ბმული=Fayl:AZ_For_The_Fatherland_medal_ribbon_(2nd_version).png|50x50პქ]]</img> (15.12.2020) — მედალი „სამშობლოსათვის“ (მშობიარობის შემდგომი) <ref name=":VUMEQ">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46458|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20210116083924/http://e-qanun.az/framework/46458|archive-date=2021-01-16}}</ref> * [[ფაილი:Azerbaijani_Flag_order_ribbon_(2nd_version).png|ბმული=Fayl:Azerbaijani_Flag_order_ribbon_(2nd_version).png|50x50პქ]]</img> (15.12.2020) — ორდენი "აზერბაიჯანის დროშა" (მშობიარობის შემდგომ) <ref name=":OEQ">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46457|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20210201123248/http://e-qanun.az/framework/46457|archive-date=2021-02-01}}</ref> * [[ფაილი:AZ_For_liberation_medal_ribbon.png|ბმული=Fayl:AZ_For_liberation_medal_ribbon.png|class=ve-pasteProtect|50x50პქ]]</img> (24.06.2021) — მედალი „ქალბაჯარის გათავისუფლებისთვის“ (მშობიარობის შემდგომ) <ref name=":KMEQ">{{Cite news|last=Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi|date=24.06.2021|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Kəlbəcərin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1815657|url-status=live|access-date=24.06.2021|archive-url=https://archive.today/20210625174034/https://azertag.az/xeber/1815657|archive-date=2021-06-25}}</ref> {{სქოლიოს სია|2}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 28 სექტემბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] [[კატეგორია:დაბადებული 11 სექტემბერი]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] 4jzskibkqicoavsg8dfyz5m467ibkhw 4409385 4409360 2022-08-21T10:37:16Z Emin binnatov 143273 wikitext text/x-wiki '''ჯაბრაილ დოვლათ ოღლუ დოვლათზადე''' (დ {{ვმ-წყარო}} ) — [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სახელმწიფო სასაზღვრო სამსახურის]] [[აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვრის სამსახური|სასაზღვრო ჯარების]] ჯარისკაცი [[მთიანი ყარაბაღის ომი (2020)|, სამამულო ომის]] მოწამე. == სასიცოცხლო == ჯაბრაილ დოვლათზადე დაიბადა [[2001]] [[11 სექტემბერი|წლის 11 სექტემბერს]] ქალაქ [[სუმგაითი|სუმგაიტში]] მალეიკასა და დოვლათ დოვლათზადების ოჯახში. <ref name=":MN">{{Cite news|last=Müdafiə Nazirliyi|date=22.01.2021|title=Vətən müharibəsində şəhid olan hərbi qulluqçuların siyahısı|language=Az|work=www.mod.gov.az (Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin rəsmi saytı)|url=https://mod.gov.az//images/pdf/529dc1208d8d99ad06e046a0392ba41c.pdf|url-status=live|access-date=22.01.2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210118133357/https://mod.gov.az//images/pdf/529dc1208d8d99ad06e046a0392ba41c.pdf|archive-date=2021-01-22}}</ref> ის წარმოშობით სოფელ ჯორატიდან იყო. მარტოხელა იყო. == სამხედრო სამსახური == 2019 წლის ოქტომბრიდან ჯაბრაილ დოვლათზადე  სრულ აქტიურ სამხედრო სამსახურში იმყოფებოდა [[ჯალილაბადის რაიონი|ჯალილაბადის რაიონში]] [[სასაზღვრო ჯარების]]  "N" სამხედრო ნაწილში. === მონაწილეობა ყარაბაღის მეორე ომში === ჯაბრაილ დოვლათზადე, [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის არმიის]] ჯარისკაცი, მუროვდაგის მიმართულებით იბრძოდა [[მთიანი ყარაბაღის ომი (2020)|სამამულო ომის დროს]], რომელიც [[აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები|აზერბაიჯანის შეიარაღებულმა ძალებმა]] 2020 წლის 27 სექტემბერს დაიწყო [[სომხეთი|სომხეთის]] მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების გასათავისუფლებლად და [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის მიზნით. ჯაბრაილ დოვლათზადე 28 სექტემბერს ყალბაჯარის [[ქალბაჯარის რაიონი|რაიონის]] ტერიტორიაზე მუროვდაგის ბრძოლების დროს დაიღუპა. დაკრძალეს მეორე მოწამეთა ხეივანში . [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის 2020 წლის 15.12.2020 ბრძანებულებით, ჯაბრაილ დოვლათზადე სიკვდილის შემდეგ დაჯილდოვდა მედლით „სამშობლოსათვის“ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის სამხედრო ოპერაციებში მონაწილეობისა და აღსრულების დროს დაკისრებული მოვალეობების ღირსეულად შესრულებისთვის. <ref name=":VUM">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/49098|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20201215202354/https://president.az/articles/49098|archive-date=2020-12-15}}</ref> [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის დროს საბრძოლო მოქმედებების ლიდერი ჯაბრაილ დავლატზადემ გამოიჩინა გამბედაობა მოწინააღმდეგის ცოცხალი ძალის განადგურებაში და ღირსეულად და კეთილსინდისიერად შეასრულა თავისი მოვალეობა. [[აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევი|აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის]] 15.12.2020 წლის ბრძანებულებით ჯაბრაილ დოვლათზადე მშობიარობის შემდგომ დაჯილდოვდა „<nowiki/>[[აზერბაიჯანის დროშის“ ორდენით.]] <ref name=":O">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://president.az/articles/49099|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20201216053610/https://president.az/articles/49099|archive-date=2020-12-16}}</ref> აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის 2021 წლის 24.06.2021 ბრძანებულებით ჯაბრაილ დოვლათზადე სიკვდილის შემდეგ დაჯილდოვდა მედლით „ქალბაჯარის განთავისუფლებისთვის“ ქალბაჯარის განთავისუფლების მიმართულებით გაწეული სამხედრო ოპერაციებში გამოჩენილი პირადი გამბედაობისა და სიმამაცისთვის. <ref name=":KM">{{Cite news|last=Azərbaycan Prezidentinin saytı|date=24.06.2021|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Kəlbəcərin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.president.az|url=https://static.president.az/media/W1siZiIsIjIwMjEvMDYvMjQvNWQ4eWVjYmJocl9TQVJBTkNBTV9BWl9SQkFZQ0FOX1JFU1BVQkxJS0FTSV9TSUxBSExJX1FfVlZfTF9SSU5JTl9IX1JCSV9RVUxMVVFfVUxBUklOSU5fS19MQl9DX1JJTl9BWkFEX09MVU5NQVNJTkFfR19SX01FREFMSV9JTF9UX0xUSUZfRURJTE1fU0kucGRmIl1d?sha=3f369ffbf7d97b37|url-status=live|access-date=24.06.2021|archive-url=https://archive.today/20210625174422/https://static.president.az/media/W1siZiIsIjIwMjEvMDYvMjQvNWQ4eWVjYmJocl9TQVJBTkNBTV9BWl9SQkFZQ0FOX1JFU1BVQkxJS0FTSV9TSUxBSExJX1FfVlZfTF9SSU5JTl9IX1JCSV9RVUxMVVFfVUxBUklOSU5fS19MQl9DX1JJTl9BWkFEX09MVU5NQVNJTkFfR19SX01FREFMSV9JTF9UX0xUSUZfRURJTE1fU0kucGRmIl1d?sha=3f369ffbf7d97b37|archive-date=2021-06-25}}</ref> == ჯილდოები == * [[ფაილი:AZ_For_The_Fatherland_medal_ribbon_(2nd_version).png|ბმული=Fayl:AZ_For_The_Fatherland_medal_ribbon_(2nd_version).png|50x50პქ]]</img> (15.12.2020) — მედალი „სამშობლოსათვის“ (მშობიარობის შემდგომი) <ref name=":VUMEQ">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46458|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20210116083924/http://e-qanun.az/framework/46458|archive-date=2021-01-16}}</ref> * [[ფაილი:Azerbaijani_Flag_order_ribbon_(2nd_version).png|ბმული=Fayl:Azerbaijani_Flag_order_ribbon_(2nd_version).png|50x50პქ]]</img> (15.12.2020) — ორდენი "აზერბაიჯანის დროშა" (მშობიარობის შემდგომ) <ref name=":OEQ">{{Cite news|last=Normativ hüquqi sənədlərin vahid internet bazası|date=15.12.2020|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.e-qanun.az|url=http://e-qanun.az/framework/46457|url-status=live|access-date=15.12.2020|archive-url=https://archive.today/20210201123248/http://e-qanun.az/framework/46457|archive-date=2021-02-01}}</ref> * [[ფაილი:AZ_For_liberation_medal_ribbon.png|ბმული=Fayl:AZ_For_liberation_medal_ribbon.png|class=ve-pasteProtect|50x50პქ]]</img> (24.06.2021) — მედალი „ქალბაჯარის გათავისუფლებისთვის“ (მშობიარობის შემდგომ) <ref name=":KMEQ">{{Cite news|last=Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi|date=24.06.2021|title=Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının "Kəlbəcərin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Prezidentinin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamı|language=|work=www.azertag.az|url=https://azertag.az/xeber/1815657|url-status=live|access-date=24.06.2021|archive-url=https://archive.today/20210625174034/https://azertag.az/xeber/1815657|archive-date=2021-06-25}}</ref> {{სქოლიოს სია|2}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 2020]] [[კატეგორია:გარდაცვლილი 28 სექტემბერი]] [[კატეგორია:დაბადებული 2001]] [[კატეგორია:დაბადებული 11 სექტემბერი]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] stmp6rl6dlfu7mtp8c7xmvzpah5wpb7 0 537488 4409359 2022-08-21T08:15:30Z ნანუკა2005 108790 ახალი გვერდი: {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ლასპუნია |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რე... wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა დასახლება |სტატუსი = მუნიციპალიტეტი |ქართული სახელი = ლასპუნია |ქვეყანა = ესპანეთი |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური გაერთიანება |რეგიონი = არაგონი |რეგიონი2 = |რეგიონი ცხრილში = |რაიონის ტიპი = პროვინცია |რაიონი = უესკის პროვინცია |თემის ტიპი = კომარკა |თემი =სობრარბეს კომარკა |რაიონი2 = |მმართველის ტიპი = |მმართველი = |add1n= |add1= }} '''ლასპუნია''' ({{lang-es|Laspuña}}, {{lang-an|A Espunya}}) — მუნიციპალიტეტი [[ესპანეთი|ესპანეთში]], შედის [[არაგონი]]ს ავტონომიური გაერთიანების [[უესკის პროვინცია|უესკის პროვინციის]] [[სობრარბეს კომარკა|სობრარბეს კომარკის]] შემადგენლობაში. ფართობი — 45,30 კმ². მოსახლეობა — 297 კაცი ([[2020]] წ.). ==იხილეთ აგრეთვე== * [[უესკის მუნიციპალიტეტები]] ==რესურსები ინტერნეტში== * [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=7792 Gran Enciclopedia Aragonesa - ლასპუნია] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:უესკის მუნიციპალიტეტები]] tgy22fe6jnbrhq2w7n12hx2e1a1fpgs 0 537489 4409361 2022-08-21T08:20:38Z Irmaguru 118553 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:ru:Special:Redirect/revision/124406794|Некрополь у Кремлёвской стены]]“ wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მონუმენტი}} '''ნეკროპოლი კრემლის კედლის მახლობლად''' - მემორიალური [[სასაფლაო]] მოსკოვის [[წითელი მოედანი|წითელ მოედანზე]] კრემლის კედლის მახლობლად, რომელიც განკუთვნილია როგორც კოლუმბარიუმი ურნებისთვის ფერფლით. [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა სახელმწიფოს]] სახელმწიფო, პარტიული და სამხედრო ლიდერების<nowiki/>[[ოქტომბრის რევოლუცია|, 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის]] მონაწილეთა განსასვენებელი. 1920- [[1920-იანები|იან]] და [[1930-იანები|1930]] -იან წლებში აქ ასევე დაკრძალეს უცხოელი კომუნისტი რევოლუციონერები, მაგალითად, მწერალი და ჟურნალისტი ჯონ რიდი, იაპონიის კომუნისტური პარტიის დამფუძნებელი [[სენ კატაიამა]], რევოლუციონერი [[კლარა ცეტკინი]], გერმანელი პოლიტიკოსი ფრიც ჰეკერტი და სხვები . 1974 წლიდან ნეკროპოლი დაცულია სახელმწიფოს მიერ, როგორც კულტურის ძეგლი. ის მოსკოვის კრემლის კომენდანტის სამსახურის ობიექტია . == ნეკროპოლის აღწერა == ნიკოლსკაიასა და სპასკაიას კოშკებს შორის კედლის მახლობლად ტერიტორია, რომელიც გადაჰყურებს წითელი მოედნის ჩრდილოეთ ნაწილს, გამოიყენებოდა სამარხებისთვის და ემსახურება როგორც კოლუმბარიუმი ფერფლის მქონე ურნების . ხალხმა მას „კომუნარების კედელი" უწოდა. გრანიტის დაფების უკან ნიშებში არის 115 ურნა მიწისქვეშა რევოლუციონერების, პირველი სახალხო კომისრების, კომინტერნის წევრების, სამხედრო ლიდერების, ასტრონავტებისა და გამოჩენილი მეცნიერების ფერფლით. პირველი გრანიტის დაფა გამოჩნდა 1925 წლის 5 აპრილს: კედელში ჩასმული იყო ურნა რევოლუციის ვეტერანის, უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილის, მირონ ვლადიმროვის ფერფლით. დაფაზე წარწერა: „მებრძოლი მუშათა კლასის განთავისუფლებისთვის, სოციალისტური მშენებლობის ასკეტი მირონ კონსტანტინეს ძე ვლადიმიროვი (ამხანაგი ლიოვა)" . == სამარხების სახეები == * დაკრძალვა კრემაციის გარეშე კუბოში და საფლავში კრემლის კედლის მახლობლად [[ლენინის მავზოლეუმი|მავზოლეუმის]] მარჯვნივ. ასე დაკრძალეს: {| class="wikitable" !შემსრულებელი ! დაკავებული თანამდებობა <ref>Имеется в виду занимаемый пост перед смертью.</ref> ! დაკრძალვის თარიღი ! საფლავის ქვა |- | [[იაკობ სვერდლოვი|იაკოვ მიხაილოვიჩ სვერდლოვი]] | სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე | [[1919]] [[18 მარტი|წლის 18 მარტი]] |[[ფაილი:Свердлов_Я.М.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF.%D0%9C.jpg/150px-%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF.%D0%9C.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | [[მიხეილ ფრუნზე|მიხაილ ვასილიევიჩ ფრუნზე]] | სსრკ რევოლუციური სამხედრო საბჭოს თავმჯდომარე | [[1925]] [[3 ნოემბერი|წლის 3 ნოემბერი]] |[[ფაილი:Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg/177px-Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[ფელიქს ძერჟინსკი|ფელიქს ედმუნდოვიჩ ძერჟინსკი]] | სსრკ სახალხო კომისართა საბჭოსთან არსებული სსრკ OGPU-ს თავმჯდომარე. | rowspan="2" | [[1926]] [[22 ივლისი|წლის 22 ივლისი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Дзержинский_Ф.Э.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg/150px-%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარე |- | [[მიხეილ კალინინი|მიხაილ ივანოვიჩ კალინინი]] | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე | [[1946]] [[6 ივნისი|წლის 6 ივნისი]] |[[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG/150px-Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG|ცენტრი|frameless|200x200პქ]] |- | rowspan="2" | ანდრეი ალექსანდროვიჩ ჟდანოვი | [[სკკპ ცკ|სკკპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი (ბ)]] | rowspan="2" | [[1948]] [[5 სექტემბერი|წლის 5 სექტემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG/150px-Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG|ცენტრი|frameless|200x200პქ]] |- | CPSU ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი (ბ) |- | [[იოსებ სტალინი|იოსებ ვისარიონოვიჩ სტალინი]] | სსრკ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე | [[1961]] [[1 ნოემბერი|წლის 1 ნოემბერი]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> (საფლავში დაკრძალვამდე იგი მავზოლეუმში განისვენებს) |[[Файл:Сталин_И.В.JPG|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[კლიმენტ ვოროშილოვი|კლიმენტ ეფრემოვიჩ ვოროშილოვი]] | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე | rowspan="2" | [[1969]] [[6 დეკემბერი|წლის 6 დეკემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg/177px-Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | სსრკ თავდაცვის სახალხო კომისარი |- | [[სემიონ ბუდიონი|სემიონ მიხაილოვიჩ ბუდიონი]] | [[საბჭოთა კავშირის მარშალი]] | [[1973]] [[30 ოქტომბერი|წლის 30 ოქტომბერი]] |[[ფაილი:Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/177px-Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[მიხეილ სუსლოვი|მიხაილ ანდრეევიჩ სუსლოვი]] | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი | rowspan="2" | [[1982]] [[29 იანვარი|წლის 29 იანვარი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg/149px-DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი |- | rowspan="2" | [[ლეონიდ ბრეჟნევი|ლეონიდ ილიჩ ბრეჟნევი]] | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი | rowspan="2" | [[1982]] [[15 ნოემბერი|წლის 15 ნოემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | rowspan="2" | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე |- | rowspan="2" | [[იური ანდროპოვი|იური ვლადიმიროვიჩ ანდროპოვი]] | rowspan="2" | [[1984]] [[14 თებერვალი|წლის 14 თებერვალი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | rowspan="2" | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი |- | rowspan="3" | [[კონსტანტინე ჩერნენკო|კონსტანტინე უსტინოვიჩ ჩერნენკო]] | rowspan="3" | [[1985]] [[13 მარტი|წლის 13 მარტი]] | rowspan="3" |[[ფაილი:Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე |- | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი |} * „კრემლის კედელში ფერფლის ურნის ჩაღრმავება“ არის დაკრძალვის ტიპი, რომელიც გამოჩნდა 1925 წელს. თავიდან იყო სირთულეები წითელ მოედანზე ურნების მიტანის რიტუალთან დაკავშირებით. მაგალითად, სსრკ უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილის, მირონ ვლადიმიროვის დაკრძალვის დროს კედელთან კუბოს ფერფლით მიიტანეს. მომავალში დაკრძალვის ტრადიცია გამართულია <ref name="sidel">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2756763|title=«Сидел-сидел, утром проснулись, а он умер». Как в СССР хоронили высших должностных лиц|author=Евгений Жирнов|date=2015-06-26|accessdate=2019-11-06|archivedate=2019-11-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191106141847/https://www.kommersant.ru/doc/2756763}}</ref> . {| class="wikitable" align="left" !Левая сторона (справа налево) !Правая сторона (справа налево) |- | valign="top" | # [[სერგო ორჯონიკიძე|Орджоникидзе Григорий Константинович]] (1886—1937) # [[სერგეი კიროვი|Киров Сергей Миронович]] (1886—1934) # [[ვალერიან კუიბიშევი|Куйбышев Валериан Владимирович]] (1888—1935) # [[მაქსიმ გორკი|Горький Алексей Максимович]] (1868—1936) # [[მარია ულიანოვა|Ульянова Мария Ильинична]] (1878—1937) # Чкалов Валерий Павлович (1904—1938) # [[ნადეჟდა კრუპსკაია|Крупская Надежда Константиновна]] (1869—1939) # Серов Анатолий Константинович (1910—1939) # [[პოლინა ოსიპენკო|Осипенко Полина Денисовна]] (1907—1939) # Раскова Марина Михайловна (1912—1943) # Кравченко Григорий Пантелеевич (1912—1943) # Памфилов Константин Дмитриевич (1901—1943) # Ярославский Емельян Михайлович (1878—1943) # Николаева Клавдия Ивановна (1893—1944) # [[ბორის შაპოშნიკოვი|Шапошников Борис Михайлович]] (1882—1945) # Щербаков Александр Сергеевич (1901—1945) # Потёмкин Владимир Петрович (1878—1946) # Вахрушев Василий Васильевич (1902—1947) # Землячка Розалия Самойловна (1876—1947) # Толбухин Фёдор Иванович (1894—1949) # Владимирский Михаил Фёдорович (1874—1951) # Ефремов Александр Илларионович (1904—1951) # Мехлис Лев Захарович (1889—1953) # Шкирятов Матвей Фёдорович (1883—1954) # Кузьмин Анатолий Николаевич (1903—1954) # Вышинский Андрей Януарьевич (1883—1954) # [[ლეონიდ გოვოროვი|Говоров Леонид Александрович]] (1897—1955) # Юдин Павел Александрович (1902—1956) # Лихачёв Иван Алексеевич (1896—1956) # Носенко Иван Исидорович (1902—1956) # Завенягин Авраамий Павлович (1901—1956) # Малышев Вячеслав Александрович (1902—1957) # Жук Сергей Яковлевич (1892—1957) # Петровский Григорий Иванович (1878—1958) # Тевосян Иван Фёдорович (1902—1958) # Кржижановский Глеб Максимилианович (1872—1959) # [[იგორ კურჩატოვი|Курчатов Игорь Васильевич]] (1903—1960) # Неделин Митрофан Иванович (1902—1960) # Хруничев Михаил Васильевич (1901—1961) # Ванников Борис Львович (1897—1962) # Хрулёв Андрей Васильевич (1892—1962) # [[ალექსი ანტონოვი|Антонов Алексей Иннокентьевич]] (1896—1962) # Дыгай Николай Александрович (1908—1963) # Кучеренко Владимир Алексеевич (1909—1963) # Куусинен Отто Вильгельмович (1881—1964) # Бирюзов Сергей Семёнович (1904—1964) # Козлов Фрол Романович (1908—1965) # Курашов Сергей Владимирович (1910—1965) # [[სერგეი კოროლიოვი|Королёв Сергей Павлович]] (1907—1966) # Рудаков Александр Петрович (1910—1966) # Игнатов Николай Григорьевич (1901—1966) # [[ელენა სტასოვა|Стасова Елена Дмитриевна]] (1873—1966) # [[როდიონ მალინოვსკი|Малиновский Родион Яковлевич]] (1898—1967) # [[ვლადიმერ კომაროვი (კოსმონავტი)|Комаров Владимир Михайлович]] (1927—1967) # Воронов Николай Николаевич (1899—1968) # [[იური გაგარინი|Гагарин Юрий Алексеевич]] (1934—1968) # Серёгин Владимир Сергеевич (1922—1968) # Соколовский Василий Данилович (1897—1968) # [[კონსტანტინე როკოსოვსკი|Рокоссовский Константин Константинович]] (1896—1968) # [[კირილ მერეცკოვი|Мерецков Кирилл Афанасьевич]] (1897—1968) # [[სემიონ ტიმოშენკო|Тимошенко Семён Константинович]] (1895—1970) # [[ანდრია ერიომენკო|Ерёменко Андрей Иванович]] (1892—1970) # [[ნიკოლოზ შვერნიკი|Шверник Николай Михайлович]] (1888—1970) # Добровольский Георгий Тимофеевич (1928—1971) # Волков Владислав Николаевич (1935—1971) # Пацаев Виктор Иванович (1933—1971) # Захаров Матвей Васильевич (1898—1972) # Крылов Николай Иванович (1903—1972) # [[ივანე კონევი|Конев Иван Степанович]] (1897—1973) # Гречко Андрей Антонович (1903—1976) # Якубовский Иван Игнатьевич (1912—1976) | valign="top" | # Хейвуд, Уильям Дадли (1869—1928) # Ландлер Енё (1875—1928) # Макманус, Артур (1889—1927) # Рутенберг Чарльз Эмиль (1882—1927) # Владимиров Мирон Константинович (1879—1925) # [[დიმიტრი უსტინოვი|Устинов Дмитрий Фёдорович]] (1908—1984) # Костандов Леонид Аркадьевич (1915—1984) # Пельше Арвид Янович (1899—1983) # [[ივანე ბაგრამიანი|Баграмян Иван Христофорович]] (1897—1982) # [[ალექსი კოსიგინი|Косыгин Алексей Николаевич]] (1904—1980) # Кулаков Фёдор Давыдович (1918—1978) # [[მსტისლავ კელდიში|Келдыш Мстислав Всеволодович]] (1911—1978) # [[ალექსანდრე ვასილევსკი|Василевский Александр Михайлович]] (1895—1977) # [[გიორგი ჟუკოვი|Жуков Георгий Константинович]] (1896—1974) # [[სერგეი კამენევი|Каменев Сергей Сергеевич]] (1881—1936) # [[ალექსანდრე კარპინსკი|Карпинский Александр Петрович]] (1846—1936) # Геккерт Фриц (1884—1936) # Товстуха Иван Павлович (1889—1935) # Смидович Пётр Гермогенович (1874—1935) # Довгалевский Валериан Савельевич (1885—1934) # Менжинский Вячеслав Рудольфович (1874—1934) # Штейнгарт Александр Матвеевич (1887—1934) # Усыскин Илья Давыдович (1910—1934) # Васенко Андрей Богданович (1899—1934) # Федосеенко Павел Фёдорович (1898—1934) # [[ანატოლი ლუნაჩარსკი|Луначарский Анатолий Васильевич]] (1875—1933) # [[სენ კატაიამა|Катаяма Сэн]] (1859—1933) # Гольцман Абрам Зиновьевич (1894—1933) # Баранов Пётр Ионович (1892—1933) # Гусев Сергей Иванович (1874—1933) # Свидерский Алексей Иванович (1878—1933) # [[მიხეილ ოლმინსკი|Ольминский Михаил Степанович]] (1863—1933) # Стопани Александр Митрофанович (1871—1932) # Киркиж Куприян Осипович (1888—1932) # Покровский Михаил Николаевич (1868—1932) # Стучка Пётр Иванович (1865—1932) # Юрий Ларин (Михаил Залманович Лурье) (1882—1932) # [[ვლადიმერ ტრიანდაფილოვი|Триандафиллов Владимир Кириакович]] (1894—1931) # Михайлов-Иванов Михаил Сильверстович (1894—1931) # Лепсе Иван Иванович (1889—1929) # Скворцов-Степанов Иван Иванович (1870—1928) # Цюрупа Александр Дмитриевич (1870—1928) # [[ლეონიდ კრასინი|Красин Леонид Борисович]] (1870—1926) # [[კლარა ცეტკინი|Цеткин Клара]] (1857—1933) |} [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG|მინი|270x270პქ| კრემლის ნეკროპოლი, 2015 წ]] [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze,_Sergo_01.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze%2C_Sergo_01.jpg/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze%2C_Sergo_01.jpg|მინი|270x270პქ| გრიგორი კონსტანტინეს ძე ორჯონიკიძე, 2015 წ]] [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg,_Charles.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg%2C_Charles.jpg/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg%2C_Charles.jpg|მინი|360x360პქ| ჩარლზ ემილ რუტენბერგი, 2015 წელი]] [[ფაილი:Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg/270px-Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg|მინი|270x270პქ| სამანტა კრისტოფორეტი კრემლის კედელთან ყვავილებს დებს, 2014 წელი]] [[ფაილი:Дзержинский_Ф.Э.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg/270px-%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg|მინი|481x481პქ| ფელიქს ედმუნდის ძე ძერჟინსკის (1877-1926) საფლავი. 2015 წ.]] [[ფაილი:Караул_от_Школы_им_ВЦИК_по_охране_временного_мавзолея_В.И._Ленина_и_комендант_Кремля_Р.А._Петерсон.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%BB_%D0%BE%D1%82_%D0%A8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8B_%D0%B8%D0%BC_%D0%92%D0%A6%D0%98%D0%9A_%D0%BF%D0%BE_%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BC%D0%B0%D0%B2%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%8F_%D0%92.%D0%98._%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%B8_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F_%D0%A0.%D0%90._%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD.jpg/270px-thumbnail.jpg|მინი|270x270პქ| ლენინის დროებითი მავზოლეუმის დასაცავად, წითელი არმიის 1-ლი საბჭოთა გაერთიანებული სამხედრო სკოლის გვარდია, სახელწოდებით სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი, 1924 წ.]] [[ფაილი:Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg/270px-Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg|მინი|405x405პქ| საპატიო ყარაულის შეცვლა მარადიული ცეცხლის მახლობლად, 2005 წ]] ძმათა სასაფლაოები: '''1917''' : ანდრეევ პავლიკი, ბასკაკოვი თ. ა., ვალდოვსკი ია. M., Wever O., Virzemnek O. კ., ვოიტოვიჩ ვ. ე., ელაგინ გ. ლ., ზვეინეკ ია. ე., კირეევი ა. ა., ლისინოვა ლ. ა., მიხაილოვი ლ. ფ., მოროზოვი ვ. ე, სახაროვი, სნეგირევი ნ. მ., სტეპაჩევი ი. გ., სუხარევი ა. ა., შირიაევი ს. ა., შჩერბაკოვი პ. პ. ''„დვინცი“'': საპუნოვი ე. ნ., ვორონოვი ა. პ., სკვორცოვი გ. ა., ტიმოფეევი ა. თ., ზაპოროჟეც ა. პ., ნაზაროვი, ი. ა., უსოლცევი მ. თ <ref>погибшие в первом бою</ref>, ტრუნოვი ნ. რ., გავრიკოვი ია. ვ., ვლადიმიროვი ს. ვ., ინიუშევი ა. ა., ნედელკინ ტ. ფ., ტიმოფეევი გ. ''„კრემლის ხალხი“'': დუდინსკი ი. A., Agafoshin S., Goryunov S., Zvonov, Zimin I., Ivanov I., Kokorev S., Kosarev A., Kospyanik P., Krashenilnikov V., Leshchikov A., Lizenko F., Lysenkov F., Petukhov ი., რომანოვი ვ., რიჟევი მ., სმირნოვი ა., სოლოგუდინოვი ფ., სოპლიაკოვი, ფედოროვი ს., ხოხლოვი ს., წიფლაკოვი ს., შეფარევიჩ ვ. ''„სკუტერები"'': ტომსკი გ. ვ., დროზდოვი ფ., ესაულოვი დ. '''1918''' : ვანტორინ ა. ი., ტიაპკინი პ. გ., ეროვი ი. ს., ბარასევიჩ ფ. კ., გადომსკი ა. ვ., დრაუდინ მ., ზასუხინ პ. ა., კვარდაკოვი ა. ვ., კუჩუტენკოვი ა. ა., პეკალოვი ს. მ., პრიამიკოვი ნ. ნ., სმილგა, ი. ი ., ჰორაკ ა., შვირკოვი ე. პ. '''1919''' : ზვეინეკ გ. პ., ზაგორსკი ვ. მ., ვოლკოვა მ., იგნატოვა ი. მ., კვაშ ა. ლ., კოლბინი, კროპოტოვი ნ. ნ., ნიკოლაევა ა. ფ., რაზორენოვი-ნიკიტინ გ. ნ., საფონოვი ა. კ., ტიტოვ გ. ვ., ხალდინა ა. ნ., ტანკუს ს. ნ., მოკრიაკ მ. ი., სტანკევიჩ ა. AT. '''1920''' : პოდბელსკი ვ. ნ., ბოჩაროვი ია. ი., ხომიაკოვი ი. მ., იანიშევი მ. პ., ოსენ ა., არმანდ ი. ფ., ჯონ რიდი, კოვშოვი ვ. დ. '''1921''' : კარპოვ ლ. ი., რუსაკოვი ი. V. , ''ავიაკატასტროფა'' : აბაკოვსკი ვ. ი., არტიომი (სერგეევ ფ. მაგრამ. ) , გელბრიხ ო., კონსტანტინოვი ი., სტრუპატ ო., ფრიმენ დ., ჰიულეტ ვ. დ. '''1922''' : აფონინ ე. ლ., ჟილინი ი. ᲛᲔ. '''1923''' : ვოროვსკი ვ. ვ., ვოროვსკაია დ. M. <ref>первая урна с прахом</ref> '''1924''' : ნოგინ ვ. პ., ლიხაჩევი ვ. მ. '''1925''' : [[ნარიმან ნარიმანოვი|ნარიმანოვი ნ.]] '''1927''' : ვოიკოვი პ. ლ. == ისტორია == === მეფის დრო === მეფის ხანაში, კრემლის კედლის გასწვრივ, მხოლოდ სპასკისა და ნიკოლსკის კარიბჭეს შორის იყო თხუთმეტი პატარა სასაფლაო <ref name="st">{{Cite web|url=http://www.mk.ru/editions/daily/interview/2009/12/07/394971-stalin-i-brezhnev-v-horoshem-sostoyanii.html|date=2009-12-07}}</ref> - იმ დროს ჩვეულებრივი ხალხი კედელთან იყო დაკრძალული <ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ru/realty/city/tishe_tovarishchi_spite_perenesut_li_zahoroneniya_u_kremlevskoy_steny|date=2015-07-06}}</ref> . 1552 წელს მეფე [[ივანე IV|ივანე მრისხანე]] დაესწრო წმინდა სალოსი ბასილი ნეტარის დაკრძალვას კრემლის თხრილის ზემოთ სამების ეკლესიის ეზოში. 1554 წლიდან ამ ადგილზე დგას მისი [[ვასილი ნეტარის ტაძარი|სახელობის ეკლესია]] <ref name="st" /> . იმავე ადგილას, წმიდა სალოსის იოანე ვოლოგდას ნეშტი ბუშის ქვეშ დევს. სასაფლაოებზე სხვა ტაძრები არსებობდა [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] შუა პერიოდამდე {{Sfn|Вся Москва|2011}} . === მასობრივი საფლავები === ნეკროპოლი მისი თანამედროვე სახით დაარსდა [[1917]] წლის ნოემბერში{{Sfn|Вся Москва|2011}}: 1917 წლის 5-8 ნოემბერს გაზეთმა „სოციალ-დემოკრატმა“ გამოაქვეყნა მიმართვა ორგანიზაციებისა და ცალკეული პირებისადმი, რომ მიეწოდებინათ ინფორმაცია მათ შესახებ, ვინც იბრძოდა [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკების]] მხარეზე და ვინც იბრძოდა და დაიღუპა ოქტომბრის შეიარაღებული აჯანყების დროს. 7 ნოემბერს მოსკოვის სამხედრო რევოლუციურმა კომიტეტმა გადაწყვიტა წითელ მოედანზე მასობრივი საფლავი მოეწყო და დაღუპულთა დაკრძალვა 10 ნოემბერს დანიშნა{{Sfn|Абрамов|1988}}. [[რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეკლესიის წარმომადგენლები აპროტესტებდნენ]] სამოქალაქო დაკრძალვას „დიდი რუსული სალოცავების“ გვერდით წესის აგების გარეშე {{Sfn|Сердце Москвы|2013}} . 8 ნოემბერს კრემლის კედელსა და მის პარალელურად გამავალ ტრამვაის რელსებს შორის გათხარეს ორი 75 მეტრიანი მასობრივი საფლავი {{Sfn|Красная площадь|1980}} {{Sfn|Кремль и Красная площадь|2003}} . ერთი საფლავი გადაჭიმული იყო ნიკოლსკის კარიბჭედან სენატის კოშკამდე, მეორე - სენატის კოშკიდან სპასკის კარიბჭემდე. 9 ნოემბერს გაზეთებმა გამოაქვეყნეს დაკრძალვის პროცესის დეტალური მარშრუტები ქალაქის 11 რაიონში და წითელ მოედანზე მათი ჩასვლის საათები. ქალაქელების უკმაყოფილების შემთხვევაში, მოსკოვის სამხედრო რევოლუციურმა კომიტეტმა გადაწყვიტა დაკრძალვის მონაწილე ჯარისკაცების თოფებით შეიარაღება. 10 ნოემბერს 238 კუბო ჩამოასვენეს მასობრივ საფლავებში {{Sfn|Абрамов|1988}} . ნეკროპოლისის გახსნაზე, [[ვლადიმერ ლენინი|ვლადიმერ ლენინის]] გამოსვლის შემდეგ, გუნდმა შეასრულა [[კანტატა]] [[სერგეი ესენინი|სერგეი ესენინის]] ლექსებზე „დაიძინეთ, საყვარელო ძმებო, უხრწნელი სამარხების შუქზე“ {{Sfn|Красная площадь|1980}} . სულ 1917 წელს დაკრძალეს 240 გარდაცვლილი {{Sfn|Абрамов|1988}}, რომელთაგან ზუსტად ცნობილია 57 ადამიანის სახელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . მოგვიანებით, კრემლის კედელთან კიდევ 15 „რევოლუციის მებრძოლების მასობრივი საფლავი“ გამოჩნდა: ადამიანები, რომლებიც დაიღუპნენ ბუნებრივი სიკვდილით ან დაიღუპნენ კატასტროფებში. მაგალითად, არტიომ სერგეევი და რიგი სხვა ბოლშევიკები, რომლებიც დაიღუპნენ საჰაერო მანქანის ავარიაში {{Sfn|Абрамов|1988}} . მაგრამ 1928 წლიდან ეს პრაქტიკა შეწყდა <ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ru/realty/city/tishe_tovarishchi_spite_perenesut_li_zahoroneniya_u_kremlevskoy_steny|title=Власть нашла возможность убрать Сталина с глаз долой|author=Валентина Оберемко|date=2015-07-06|publisher=Аргументы и факты|accessdate=2017-10-27|format=}}</ref> . საბჭოთა ხელისუფლების პირველ წლებში, 7 ნოემბერს და 1 მაისს, მასობრივ საფლავებზე საპატიო სამხედრო გვარდია გამოავლინეს და პოლკებმა ფიცი დადეს. საერთო ჯამში, კედელთან მასობრივ საფლავებში დაკრძალეს 300-ზე მეტი ადამიანი, რომელთაგან ცნობილია 110 ადამიანის და სავარაუდოდ 122-ის სახელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . 1966 წლის 3 დეკემბერს, მოსკოვის მახლობლად გერმანული ჯარების დამარცხების 25 წლისთავის დღეს, პირველი [[უცნობი ჯარისკაცის საფლავი|მარადიული ცეცხლი]] კრემლის კედელთან გაჩნდა. იგი გახდა რუსეთის ცენტრალური მემორიალი. ამ ადგილას დაკრძალეს ლენინგრადის გზატკეცილის 41- ე კილომეტრზე აღმოჩენილი უცნობი ჯარისკაცის ფერფლი <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20091225/201477940.html|title=Вечный огонь на Могиле Неизвестного солдата в Москве. Справка|author=Владимир Федоренко|date=2009-12-25|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> . უცნობი ჯარისკაცის საფლავის გრანიტის ფილებზე წარწერა: „თქვენი სახელი უცნობია. შენი ბედი უკვდავია“ <ref name="stenii">{{Cite web|url=http://litresp.ru/chitat/ru/Г/goncharova-aleksandra-alekseevna/steni-i-bashni-kremlya|title=Стены и башни Кремля|author=Гончарова Александра Алексеевна, Хамцов Алексей Иванович|date=2014|publisher=litresp.ru|accessdate=2017-10-27}}</ref> . === პერსონალური სამარხები === 1919 წელს ბოლშევიკი და რევოლუციონერი [[იაკობ სვერდლოვი]] დაკრძალეს პირველად წითელ მოედანზე ცალკე საფლავში<ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|accessdate=2017-10-27|archivedate=2020-01-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200131171932/https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/}}</ref>. 1926 წლის ბოლოს კი [[ლონდონი|ლონდონში]] დაღუპული საბჭოთა ელჩის, [[ლეონიდ კრასინი|ლეონიდ კრასინის]] ფერფლი კედელში მოათავსეს. მასთან დამშვიდობებისას გაჩნდა საზეიმო დაკრძალვის ტრადიცია{{Sfn|Красная площадь|1980}}. 1927 წელს მოსკოვის პირველი კრემატორიუმის გახსნის შემდეგ, ნეკროპოლში დაკრძალულთა უმეტესობა დაკრძალეს კრემირებული<ref name="sidel">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2756763|title=«Сидел-сидел, утром проснулись, а он умер». Как в СССР хоронили высших должностных лиц|author=Евгений Жирнов|date=2015-06-26|publisher=Коммерсант.ru|accessdate=2019-11-06}}</ref>. ფერფლის ურნები კედელში იყო ჩასმული სენატის კოშკის ორივე მხარეს მემორიალური ფირფიტების ქვეშ: მარჯვნივ 1925-1936 წლებში ( [[სერგეი კიროვი|ს. მ. კიროვის]], [[ვალერიან კუიბიშევი|ვ. ვ. კუიბიშევისა]] და [[მაქსიმ გორკი|ა. მ. გორკის]] გარდა) და 1977 წლიდან და 1937 წლიდან 1976 წლამდე მარცხნივ. მხარეს. გამონაკლისი იყო მარშალ [[გიორგი ჟუკოვი|გიორგი ჟუკოვისთვის]] - მისი ფერფლი 1974 წელს მარჯვენა მხარეს სამხედრო ლიდერის [[სერგეი კამენევი|სერგეი კამენევის]] გვერდით დაკრძალეს{{Sfn|Язык власти|1991}}. პრესაში და ტელევიზიაში დაკრძალვის ტიპის მიუხედავად, გამოიყენებოდა ფორმულირება „დაკრძალულია წითელ მოედანზე კრემლის კედლის მახლობლად“ {{Sfn|Язык власти|1991}} . პოლიტიკოსებს, რომლებიც სიკვდილის დროს იყვნენ პენსიაზე გასული, კედელთან ადგილი არ ეძლეოდათ. ასე რომ, [[ნიკიტა ხრუშჩოვი]] და პარტიის ლიდერები [[ანასტას მიქოიანი]] და [[ნიკოლოზ პოდგორნი]] დაკრძალულნი არიან ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3075806|title=«К вопросу о памятнике Х.» Почему Никиту Хрущёва похоронили на Новодевичьем?|author=Леонид Максименков|date=2016-09-05|publisher=Коммерсант|accessdate=2017-10-27}}</ref>. მაგრამ აქაც იყო გამონაკლისები. მაგალითად, ნ.მ.შვერნიკი და კ.ე.ვოროშილოვი, რომლებიც სხვადასხვა დროს იყვნენ სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარეები, გარდაცვალების მომენტში პენსიაზე იმყოფებოდნენ, მაგრამ მაინც დაკრძალეს კრემლის კედელთან და ვოროშილოვმა ცალკე საფლავიც კი მიიღო. 1964-1980 წლებში სსრკ მინისტრთა საბჭოს ყოფილი თავმჯდომარე ა. ნ. კოსიგინი გარდაცვალების დროს ასევე პენსიაზე იმყოფებოდა, მაგრამ ის ასევე დაკრძალეს კრემლის კედლის მახლობლად. 1930 წელს კედელთან დამონტაჟდა ამავე ტიპის ძეგლები და საფლავის ქვები. სპასკაიასა და ნიკოლსკაიას კოშკებზე ცალკეული და კოლექტიური სამარხები გაერთიანდა ორ მასობრივ საფლავთან და აშენდა სტუმრების სტენდები <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1930-1940-იან წლებში ნეკროპოლში ასევე დაკრძალეს გამოჩენილი მფრინავები, 1960-1970-იან წლებში დაკრძალეს გარდაცვლილი ასტრონავტები და გამოჩენილი მეცნიერები. 1976 წლამდე საბჭოთა კავშირის გარდაცვლილი მარშლები დაკრძალეს კრემლის კედლის მახლობლად, მოგვიანებით მათი დაკრძალვა დაიწყეს მოსკოვის სხვა სასაფლაოებზე <ref>{{Cite web|url=http://www.newsru.com/russia/02jan2017/mihalkin.html|title=Скончался последний маршал артиллерии СССР Владимир Михалкин|author=|date=2017-01-02|publisher=newsru.com|accessdate=2017-10-27}}</ref> . რამდენიმე ადამიანის - [[ვლადიმერ ლენინი|ვლადიმერ ლენინის]], [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]], [[იური გაგარინი|იური გაგარინის]], [[მიხეილ სუსლოვი|მიხაილ სუსლოვის]], [[ლეონიდ ბრეჟნევი|ლეონიდ ბრეჟნევის]], [[იური ანდროპოვი|იური ანდროპოვის]], [[დიმიტრი უსტინოვი|დიმიტრი უსტინოვის]], [[კონსტანტინე ჩერნენკო|კონსტანტინე ჩერნენკოს]] გარდაცვალებასთან დაკავშირებით ქვეყანაში სახელმწიფო გლოვა გამოცხადდა. ამ დღეებში გაუქმდა გასართობი პროგრამები, დაიხურა კინოთეატრები, თეატრები და საკონცერტო დარბაზები. სკოლის მოსწავლეები შაბათ-კვირას გაათავისუფლეს (თუმცა თავად სკოლები მუშაობდნენ), სახელმწიფო საწარმოებმა 5 წუთით შეაჩერეს მუშაობა. განსაკუთრებით გამოჩენილი ადამიანების დაკრძალვები წითელ მოედანზე გადაიცემოდა რადიოთი და ტელევიზიით. პირველად [[სერგეი კოროლიოვი|ს.პ. კოროლევის]] დაკრძალვა რადიოთი გადაიცემოდა 1966 წელს, ხოლო [[როდიონ მალინოვსკი|რ.ი.მალინოვსკის]] დაკრძალვა 1967 წელს - ტელევიზიით . ბოლოს კრემლის კედელში მოათავსეს სსრკ თავდაცვის მინისტრის დიმიტრი უსტინოვის ფერფლი (1984 წ.) <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ბოლოს კი კედელთან ახლოს საფლავში დაკრძალეს კონსტანტინე ჩერნენკო, სკკპცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი. (1985){{Sfn|Вся Москва|2011}}. 1989 წელს განიხილეს დიპლომატი [[ანდრეი გრომიკო|ანდრეი გრომიკოს]] კრემლის კედელზე დაკრძალვა, მაგრამ იგი დაკრძალეს ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე ნათესავების ანდერძისა და თხოვნის შესაბამისად <ref>{{Cite web|url=https://books.google.ru/books?id=rST5RqlLNGwC&pg=PT149&lpg=PT149&dq=почему+громыко+не+похоронили+у+стены&source=bl&ots=J1RNgPyGd0&sig=lqlSCXsK6Oq2DJ35vbFhNelAO3w&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiiw8TA8-vWAhXnQJoKHetMCssQ6AEIMDAB#v=onepage&q&f=false|title=Сталинская гвардия. Наследники Вождя|author=Арсений Замостьянов|date=2010|publisher=Яуза, Эксмо|accessdate=2017-10-27}}</ref> . სულ ნეკროპოლში 400-ზე მეტი ადამიანი განისვენებს, მათგან 50 უცხოელია, ოცზე მეტი სხვცადასხვა ეროვნების წარმომადგენელი . === ნეკროპოლის დეკორაცია === 1918 წლის აპრილში მოსკოვის საქალაქო საბჭომ გამოაცხადა კონკურსი პროლეტარული რევოლუციისა და დაღუპული თანამებრძოლების ძეგლის შესაქმნელად წითელ მოედანზე. იმავე წლის ივნისში დამტკიცდა მასობრივი და ინდივიდუალური საფლავების დეკორაციის პროექტი: ნეკროპოლისი უნდა გადაქცეულიყო დანარჩენი მოედნის ზემოთ ამაღლებულ ტერასად. სენატის კოშკის კედელზე დაიდგა მემორიალური დაფა, საფლავებზე თიხის ბორცვები გაათანაბრეს, ტურფით დაამშვენეს ყვავილების საწოლები <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ხოლო [[სსრ კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი|პრეზიდიუმის]] სახელით საფლავებთან დარგეს სამი რიგი ცაცხვი და. ხეივანში დამონტაჟდა ელექტრო განათება {{Sfn|Абрамов|1988}} . მემორიალური დაფების კონკურსში გაიმარჯვა სერგეი კონენკოვის ბარელიეფმა - „ფრთიანი გენიოსი“ ცალ ხელში წითელი ბანერით, მეორეში პალმის ტოტით. ეპიტაფია ეწერა: " მათ, ვინც დაეცა მშვიდობისა და ხალხთა ძმობისთვის ბრძოლაში ". ძეგლის გახსნა შედგა 1918 წლის 7 ნოემბერს რევოლუციის პირველი წლისთავის აღსანიშნავად <ref>{{Cite web|url=http://mosjour.ru/2017062936/|title=Красный погост|date=2017-06-21|access-date=2017-10-27}}</ref> . 1918 წელს, ვლადიმერ ლენინის წინადადებით, [[ალექსანდრეს ბაღი (მოსკოვი)|ალექსანდრეს ბაღში]], კუთხის არსენალის კოშკთან ახლოს, რომანოვების დინასტიის 300 წლისთავის საპატივცემულოდ აღმართული [[ალექსანდრეს ბაღის ობელისკი|20 მეტრიანი ობელისკი]] გადაკეთდა რევოლუციისა და ლიდერების პირველ ძეგლად. სოციალიზმის. მასზე ამოკვეთილია [[კარლ მარქსი|კარლ მარქსისა]] და [[ფრიდრიხ ენგელსი|ფრიდრიხ ენგელსის]], [[გიორგი პლეხანოვი|გეორგი პლეხანოვის]] და სხვა რევოლუციონერი მოღვაწეების სახელები <ref name="stenii">{{Cite web|url=http://litresp.ru/chitat/ru/Г/goncharova-aleksandra-alekseevna/steni-i-bashni-kremlya|title=Стены и башни Кремля|date=2014|access-date=2017-10-27}}</ref> . 1924 წელს კედელთან დარგეს პირველი ბუჩქები და ხეები. მოგვიანებით, [[ნიკიტა ხრუშჩოვი|ნიკიტა ხრუშჩოვის]] დროს, მათ სცადეს ხეხილის ბაღის გაშენება, მაგრამ გადაიფიქრეს, რადგან ხეხილის ირგვლივ ხილის ჯიშები ინტენსიურად მრავლდება <ref name="elki">{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20070815/71751325.html|title=У стен Кремля впервые за 30 лет начали высаживать новые ели|author=|date=2007-08-15|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1931 წლის შემოდგომაზე ცაცხვები შეიცვალა ლურჯი ნაძვებით <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, პერიოდულად გამომშრალი ხეები ხელახლა დარგეს <ref name="elki" /> . 1946 წელს არქიტექტორი ისიდორ ფრანცუზი გახდა ნეკროპოლისის დიზაინის ავტორი. [[იაკობ სვერდლოვი|იაკოვ სვერდლოვის]], [[მიხეილ ფრუნზე|მიხაილ ფრუნზეს]], [[ფელიქს ძერჟინსკი|ფელიქს ძერჟინსკის]], [[მიხეილ კალინინი|მიხაილ კალინინის]] საფლავებზე აღმართული იყო ბიუსტები და საფლავის ქვები, რომლებიც ჩასმული იყო გრანიტის საზღვრებით ბრინჯაოს დაფნის ფოთლებით. დაკრძალულთა სახელები მასობრივი საფლავების სპეციალურ ფილებზე იყო ამოტვიფრული. რესტავრაციის შემდეგ საფლავები მნახველებისთვის გაიხსნა <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1973-1974 წლებში ჩატარდა ნეკროპოლისის ფართომასშტაბიანი რეკონსტრუქცია არქიტექტორების გრიგორი ვულფსონის, ვ.დანილუშკინისა და მოქანდაკე პაველ ბონდარენკოს პროექტის მიხედვით {{Sfn|Абрамов|1988}} . შემორჩენილია მასობრივი საფლავების ტრადიციული ფორმები, მაგრამ კომპოზიციას დაემატა ახალი არქიტექტურული და სკულპტურული ელემენტები: გრანიტისგან დამზადებული მოხრილი ბანერები, დაფნის გვირგვინები მარმარილოს ფილებზე, გრანიტის ყვავილების ვაზები. 1973 წლამდე ნეკროპოლისში იზრდებოდა მთის ფერფლი, იასამნისფერი და კუნელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . ისინი ასევე შეიცვალა ლურჯი ნაძვებით. ყოველი ბიუსტის უკან, ოთხი ნაძვის ნაცვლად, ერთი დარგეს <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . ასევე განახლდა მავზოლეუმის სადგამები და გრანიტი. მასობრივი საფლავების მონუმენტური დეკორაციები დამზადდა ქვის ჩუქურთმების მიერ მიტიშჩის ხელოვნების ჩამოსხმის ქარხნის {{Sfn|Красная площадь|1980}} . === მავზოლეუმის შექმნა === 1924 წლის ზამთარში აშენდა ლენინის დროებითი ხის სამარხი, ეს [[მავზოლეუმი]] გახდა ნეკროპოლისის ცენტრი {{Sfn|Сердце Родины|1996}} . ამ შენობის პროექტი დაევალა არქიტექტორ [[ალექსი შჩუსევი|ალექსეი შჩუსევს]], რომელმაც პროექტი რამდენიმე საათში 22 იანვრის ღამეს შექმნა და საფლავი ორნახევარ დღეში ააშენა {{Sfn|Зодчие Москвы|1988}} . იმავე წლის გაზაფხულზე აშენდა ხის მავზოლეუმის მეორე ვერსია, რომელიც გარეგნულად წააგავდა თანამედროვე გრანიტს და იდგა ხუთი წლის განმავლობაში {{Sfn|Красная площадь|1980}} . საფლავს აკრავდა კვადრატი დაბალი რკინის გალავნით {{Sfn|Красная площадь|1980}} . 1929 წელს [[სსრ კავშირის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი|სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის პრეზიდიუმმა]] მიიღო დადგენილება "მონუმენტის მშენებლობის პროექტების კონკურსის შესახებ - ვ.ი. ლენინის მუდმივი მავზოლეუმი მოსკოვის წითელ მოედანზე". მონაწილეებმა წარადგინეს მრავალი პროექტი ეროვნულ კონკურსზე <ref>{{Cite web|url=https://www.perm.kp.ru/daily/26368.3/3247999/|title=На проекте Мавзолея Ленина была надпись: «Кто следующий?»|author=Алексей Богомолов|date=2015-01-21|publisher=Комсомольская правда|accessdate=2017-10-27}}</ref> . იმავე წლის გაზაფხულზე აღმოჩნდა, რომ ახალი კონკურსი არ იყო საჭირო - ხის მავზოლეუმი მტკიცე იყო და სასწრაფო შეცვლას არ სჭირდებოდა {{Sfn|Мавзолей Ленина|1972}} . ქვის მავზოლეუმი, რომელიც ასევე შეიქმნა შჩუსევის მიერ, აშენდა 16 თვეში - 1930 წლის ოქტომბრისთვის. ამავდროულად გაიზარდა გარე და შიდა მოცულობები, რაც 3 მეტრით მაღლა დგას. საფლავის საერთო წონა იყო დაახლოებით 10 ათასი ტონა {{Sfn|Красная площадь|1980}} . მავზოლეუმი წითელ მოედანზე ყველაზე მაღალ წერტილს იკავებდა, ის 1 მეტრით იყო აწეული {{Sfn|Сердце Москвы|2013}} . === პოსტი #1 === 1970-იან წლებში რობერტ როჟდესტვენსკიმ დაწერა ლექსი „210 ნაბიჯი" - ეს არის იმ საფეხურების რაოდენობა, რომელიც უნდა გაიაროს N 1 პოსტის დაცვის ცვლამ კრემლის სპასკაიას კოშკის კარიბჭეებიდან მავზოლეუმის კიბეებამდე ქ. რათა დაიკავოს სადარაჯოს ადგილი პოსტზე. მესაზღვრეები მანძილს 2 წუთსა და 30 წამში გადიოდნენ, მათი დაცვის სახლი კი ახლა დემონტაჟირებულ, მე-14 კორპუსში მდებარეობდა. დილის 8:00 საათიდან მეორე დღის დილის 8:00 საათამდე სამსახურში დღე-ღამეში შედიოდა ორი განმრინებელი და ათი მცველი. თითოეულ განმრინებელზე თითქმის ხუთი კილომეტრის მარშრუტი მოდიოდა დასაცავად, თითოეულ ყარაულზე - სამი კილომეტრი და ხუთი საათის სამსახური პოსტზე. მავზოლეუმის მახლობლად N 1 პოსტმა არსებობა შეწყვიტა 1993 წლის 6 ოქტომბერს <ref>{{Cite web|url=https://rg.ru/2017/04/17/dveri-mavzoleia-lenina-otkroiutsia-18-aprelia-posle-dvuhmesiachnogo-pereryva.html|title=Ходоки у Ленина|author=Игорь Елков|date=2017-04-17|publisher=Российская газета|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ხოლო 1997 წლის 12 დეკემბერს ალექსანდრეს ბაღში, [[უცნობი ჯარისკაცის საფლავი|უცნობი ჯარისკაცის საფლავზე]] აღადგინეს No1 პოსტი <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/spravka/20150508/1062903418.html|title=Могила Неизвестного солдата у Кремлёвской стены|author=Денис Гришкин|date=2015-05-08|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> . == ნეკროპოლის გადატანა == პირველად, სამარხების გაუქმების თემა 1953 წელს წამოაყენა მინისტრთა საბჭომ და სკკპ ცენტრალურმა კომიტეტმა, რომლებმაც მიიღეს შესაბამისი დადგენილება - ლენინისა და სტალინის ცხედრები და კედელთან დასვენებულთა ფერფლი დაგეგმარებულ პანთეონში გადაეტანათ, მაგრამ პროექტი დაიხურა <ref>{{Cite web|url=http://www.oldgazette.ru/vm/07031953/text2.html|title=Постановление ЦК КПСС и СМ СССР "О месте установления саркофага с телом Иосифа Виссарионовича Сталина"|author=|date=1953-03-06|publisher=oldgazette.ru|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 2013 წელს მიტიშჩიში გაიხსნა ფედერალური ომის მემორიალი „სამშობლოს დამცველთა პანთეონი", განიხილეს კრემლის კედლის მახლობლად ნეკროპოლიდან ამ სასაფლაოზე ნაშთების გადატანის შესაძლებლობა და სპეციალური კოლუმბარიუმის შექმნა <ref>{{Cite web|url=http://www.ntv.ru/novosti/625826/|title=Сталина и Брежнева могут перезахоронить в Мытищах|author=|date=2013-06-27|publisher=НТВета|accessdate=2017-10-27}}</ref> . ნეშტების გადატანის მთავარი სირთულე ემყარება ფედერალურ კანონს, რომელიც კრძალავს ხელახლა დაკრძალვას ნათესავების თანხმობის გარეშე, ხოლო ნეკროპოლის კომპლექსი მოიცავს არაერთ იმ ადამიანთა მასობრივ საფლავს, რომლებიც არ არიან იდენტიფიცირებული. ასევე, კედელთან დამარხულთა ზოგიერთი შთამომავალი ეწინააღმდეგება გადასვენებას. ვარაუდობენ, რომ ეს გამოიწვევს საზოგადოების უკმაყოფილებას და ასევე მოითხოვენ, რომ ახალ სასაფლაოს ჰქონდეს ისტორია <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20130628/946447706.html|title=Перенос некрополя от Кремля расколет общество, считают потомки героев|author=|date=2013-06-28|publisher=РИА Новости|accessdate=2017-11-15}}</ref> . == შენიშვნები == {{სქოლიოს სია|2}} == ლიტერატურა == # {{წიგნი|isbn=978-5-4320-0001-9|ref=Вся Москва}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Красная площадь}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Язык власти}} # {{წიგნი|isbn=5-250-00071-1|ref=Абрамов}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Сердце Москвы}} # {{წიგნი|isbn=5-88010-160-0|ref=Кремль и Красная площадь}} # {{წიგნი|isbn=5-85200-036|ref=Сердце Родины}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Зодчие Москвы}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Мавзолей Ленина}} # ''Бабайцев А. В.'' Некрополь на Красной площади. Революционные воплощения традиционных символов // Человек. — 2010. — № 4. — С. 108—123. == ბმულები == {{ბმულები დობილ პროექტებში}} # [http://necropolis.tass.ru/ დამარხული გიგანტები. კრემლის კედლის მახლობლად ნეკროპოლისის 100 წელი.] [[TASS]] პროექტი. 2017 წელი # [https://www.webcitation.org/6F95a7URh?url=http://memorial.ppolk.ru/svedeniya-o-pokhoronennykh-na-krasnoj-ploshchadi-v-kremlevskoj-stene-ot-senatskoj-bashni-v-storonu-nikolskoj-bashni.html ინფორმაცია კრემლის კედელზე დაკრძალულთა შესახებ] [[კატეგორია:სოციალიზმი]] [[კატეგორია:ნაციონალური სასაფლაოები]] [[კატეგორია:მოსკოვის კულტურული მემკვიდრეობის ფედერალური ობიექტები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] 44bitb8fvyc3ffdli8qamo7vrtzy2rw 4409362 4409361 2022-08-21T08:22:18Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მონუმენტი}} '''ნეკროპოლი კრემლის კედლის მახლობლად''' - მემორიალური [[სასაფლაო]] მოსკოვის [[წითელი მოედანი|წითელ მოედანზე]] კრემლის კედლის მახლობლად, რომელიც განკუთვნილია როგორც კოლუმბარიუმი ურნებისთვის ფერფლით. [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა სახელმწიფოს]] სახელმწიფო, პარტიული და სამხედრო ლიდერების<nowiki/>[[ოქტომბრის რევოლუცია|, 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის]] მონაწილეთა განსასვენებელი. 1920- [[1920-იანები|იან]] და [[1930-იანები|1930]] -იან წლებში აქ ასევე დაკრძალეს უცხოელი კომუნისტი რევოლუციონერები, მაგალითად, მწერალი და ჟურნალისტი ჯონ რიდი, იაპონიის კომუნისტური პარტიის დამფუძნებელი [[სენ კატაიამა]], რევოლუციონერი [[კლარა ცეტკინი]], გერმანელი პოლიტიკოსი ფრიც ჰეკერტი და სხვები . {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Irmaguru|Irmaguru]].|21|08|2022}} 1974 წლიდან ნეკროპოლი დაცულია სახელმწიფოს მიერ, როგორც კულტურის ძეგლი. ის მოსკოვის კრემლის კომენდანტის სამსახურის ობიექტია . == ნეკროპოლის აღწერა == ნიკოლსკაიასა და სპასკაიას კოშკებს შორის კედლის მახლობლად ტერიტორია, რომელიც გადაჰყურებს წითელი მოედნის ჩრდილოეთ ნაწილს, გამოიყენებოდა სამარხებისთვის და ემსახურება როგორც კოლუმბარიუმი ფერფლის მქონე ურნების . ხალხმა მას „კომუნარების კედელი" უწოდა. გრანიტის დაფების უკან ნიშებში არის 115 ურნა მიწისქვეშა რევოლუციონერების, პირველი სახალხო კომისრების, კომინტერნის წევრების, სამხედრო ლიდერების, ასტრონავტებისა და გამოჩენილი მეცნიერების ფერფლით. პირველი გრანიტის დაფა გამოჩნდა 1925 წლის 5 აპრილს: კედელში ჩასმული იყო ურნა რევოლუციის ვეტერანის, უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილის, მირონ ვლადიმროვის ფერფლით. დაფაზე წარწერა: „მებრძოლი მუშათა კლასის განთავისუფლებისთვის, სოციალისტური მშენებლობის ასკეტი მირონ კონსტანტინეს ძე ვლადიმიროვი (ამხანაგი ლიოვა)" . ==სამარხებისსახეები == * დაკრძალვა კრემაციის გარეშე კუბოში და საფლავში კრემლის კედლის მახლობლად [[ლენინის მავზოლეუმი|მავზოლეუმის]] მარჯვნივ. ასე დაკრძალეს: {| class="wikitable" !შემსრულებელი ! დაკავებული თანამდებობა <ref>Имеется в виду занимаемый пост перед смертью.</ref> ! დაკრძალვის თარიღი ! საფლავის ქვა |- | [[იაკობ სვერდლოვი|იაკოვ მიხაილოვიჩ სვერდლოვი]] | სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე | [[1919]] [[18 მარტი|წლის 18 მარტი]] |[[ფაილი:Свердлов_Я.М.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF.%D0%9C.jpg/150px-%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF.%D0%9C.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | [[მიხეილ ფრუნზე|მიხაილ ვასილიევიჩ ფრუნზე]] | სსრკ რევოლუციური სამხედრო საბჭოს თავმჯდომარე | [[1925]] [[3 ნოემბერი|წლის 3 ნოემბერი]] |[[ფაილი:Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg/177px-Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[ფელიქს ძერჟინსკი|ფელიქს ედმუნდოვიჩ ძერჟინსკი]] | სსრკ სახალხო კომისართა საბჭოსთან არსებული სსრკ OGPU-ს თავმჯდომარე. | rowspan="2" | [[1926]] [[22 ივლისი|წლის 22 ივლისი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Дзержинский_Ф.Э.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg/150px-%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარე |- | [[მიხეილ კალინინი|მიხაილ ივანოვიჩ კალინინი]] | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე | [[1946]] [[6 ივნისი|წლის 6 ივნისი]] |[[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG/150px-Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG|ცენტრი|frameless|200x200პქ]] |- | rowspan="2" | ანდრეი ალექსანდროვიჩ ჟდანოვი | [[სკკპ ცკ|სკკპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი (ბ)]] | rowspan="2" | [[1948]] [[5 სექტემბერი|წლის 5 სექტემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG/150px-Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG|ცენტრი|frameless|200x200პქ]] |- | CPSU ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი (ბ) |- | [[იოსებ სტალინი|იოსებ ვისარიონოვიჩ სტალინი]] | სსრკ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე | [[1961]] [[1 ნოემბერი|წლის 1 ნოემბერი]]<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> (საფლავში დაკრძალვამდე იგი მავზოლეუმში განისვენებს) |[[Файл:Сталин_И.В.JPG|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[კლიმენტ ვოროშილოვი|კლიმენტ ეფრემოვიჩ ვოროშილოვი]] | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე | rowspan="2" | [[1969]] [[6 დეკემბერი|წლის 6 დეკემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg/177px-Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | სსრკ თავდაცვის სახალხო კომისარი |- | [[სემიონ ბუდიონი|სემიონ მიხაილოვიჩ ბუდიონი]] | [[საბჭოთა კავშირის მარშალი]] | [[1973]] [[30 ოქტომბერი|წლის 30 ოქტომბერი]] |[[ფაილი:Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/177px-Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[მიხეილ სუსლოვი|მიხაილ ანდრეევიჩ სუსლოვი]] | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი | rowspan="2" | [[1982]] [[29 იანვარი|წლის 29 იანვარი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg/149px-DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი |- | rowspan="2" | [[ლეონიდ ბრეჟნევი|ლეონიდ ილიჩ ბრეჟნევი]] | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი | rowspan="2" | [[1982]] [[15 ნოემბერი|წლის 15 ნოემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | rowspan="2" | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე |- | rowspan="2" | [[იური ანდროპოვი|იური ვლადიმიროვიჩ ანდროპოვი]] | rowspan="2" | [[1984]] [[14 თებერვალი|წლის 14 თებერვალი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | rowspan="2" | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი |- | rowspan="3" | [[კონსტანტინე ჩერნენკო|კონსტანტინე უსტინოვიჩ ჩერნენკო]] | rowspan="3" | [[1985]] [[13 მარტი|წლის 13 მარტი]] | rowspan="3" |[[ფაილი:Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე |- | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი |} * „კრემლის კედელში ფერფლის ურნის ჩაღრმავება“ არის დაკრძალვის ტიპი, რომელიც გამოჩნდა 1925 წელს. თავიდან იყო სირთულეები წითელ მოედანზე ურნების მიტანის რიტუალთან დაკავშირებით. მაგალითად, სსრკ უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილის, მირონ ვლადიმიროვის დაკრძალვის დროს კედელთან კუბოს ფერფლით მიიტანეს. მომავალში დაკრძალვის ტრადიცია გამართულია <ref name="sidel">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2756763|title=«Сидел-сидел, утром проснулись, а он умер». Как в СССР хоронили высших должностных лиц|author=Евгений Жирнов|date=2015-06-26|accessdate=2019-11-06|archivedate=2019-11-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191106141847/https://www.kommersant.ru/doc/2756763}}</ref> . {| class="wikitable" align="left" !Левая сторона (справа налево) !Правая сторона (справа налево) |- | valign="top" | # [[სერგო ორჯონიკიძე|Орджоникидзе Григорий Константинович]] (1886—1937) # [[სერგეი კიროვი|Киров Сергей Миронович]] (1886—1934) # [[ვალერიან კუიბიშევი|Куйбышев Валериан Владимирович]] (1888—1935) # [[მაქსიმ გორკი|Горький Алексей Максимович]] (1868—1936) # [[მარია ულიანოვა|Ульянова Мария Ильинична]] (1878—1937) # Чкалов Валерий Павлович (1904—1938) # [[ნადეჟდა კრუპსკაია|Крупская Надежда Константиновна]] (1869—1939) # Серов Анатолий Константинович (1910—1939) # [[პოლინა ოსიპენკო|Осипенко Полина Денисовна]] (1907—1939) # Раскова Марина Михайловна (1912—1943) # Кравченко Григорий Пантелеевич (1912—1943) # Памфилов Константин Дмитриевич (1901—1943) # Ярославский Емельян Михайлович (1878—1943) # Николаева Клавдия Ивановна (1893—1944) # [[ბორის შაპოშნიკოვი|Шапошников Борис Михайлович]] (1882—1945) # Щербаков Александр Сергеевич (1901—1945) # Потёмкин Владимир Петрович (1878—1946) # Вахрушев Василий Васильевич (1902—1947) # Землячка Розалия Самойловна (1876—1947) # Толбухин Фёдор Иванович (1894—1949) # Владимирский Михаил Фёдорович (1874—1951) # Ефремов Александр Илларионович (1904—1951) # Мехлис Лев Захарович (1889—1953) # Шкирятов Матвей Фёдорович (1883—1954) # Кузьмин Анатолий Николаевич (1903—1954) # Вышинский Андрей Януарьевич (1883—1954) # [[ლეონიდ გოვოროვი|Говоров Леонид Александрович]] (1897—1955) # Юдин Павел Александрович (1902—1956) # Лихачёв Иван Алексеевич (1896—1956) # Носенко Иван Исидорович (1902—1956) # Завенягин Авраамий Павлович (1901—1956) # Малышев Вячеслав Александрович (1902—1957) # Жук Сергей Яковлевич (1892—1957) # Петровский Григорий Иванович (1878—1958) # Тевосян Иван Фёдорович (1902—1958) # Кржижановский Глеб Максимилианович (1872—1959) # [[იგორ კურჩატოვი|Курчатов Игорь Васильевич]] (1903—1960) # Неделин Митрофан Иванович (1902—1960) # Хруничев Михаил Васильевич (1901—1961) # Ванников Борис Львович (1897—1962) # Хрулёв Андрей Васильевич (1892—1962) # [[ალექსი ანტონოვი|Антонов Алексей Иннокентьевич]] (1896—1962) # Дыгай Николай Александрович (1908—1963) # Кучеренко Владимир Алексеевич (1909—1963) # Куусинен Отто Вильгельмович (1881—1964) # Бирюзов Сергей Семёнович (1904—1964) # Козлов Фрол Романович (1908—1965) # Курашов Сергей Владимирович (1910—1965) # [[სერგეი კოროლიოვი|Королёв Сергей Павлович]] (1907—1966) # Рудаков Александр Петрович (1910—1966) # Игнатов Николай Григорьевич (1901—1966) # [[ელენა სტასოვა|Стасова Елена Дмитриевна]] (1873—1966) # [[როდიონ მალინოვსკი|Малиновский Родион Яковлевич]] (1898—1967) # [[ვლადიმერ კომაროვი (კოსმონავტი)|Комаров Владимир Михайлович]] (1927—1967) # Воронов Николай Николаевич (1899—1968) # [[იური გაგარინი|Гагарин Юрий Алексеевич]] (1934—1968) # Серёгин Владимир Сергеевич (1922—1968) # Соколовский Василий Данилович (1897—1968) # [[კონსტანტინე როკოსოვსკი|Рокоссовский Константин Константинович]] (1896—1968) # [[კირილ მერეცკოვი|Мерецков Кирилл Афанасьевич]] (1897—1968) # [[სემიონ ტიმოშენკო|Тимошенко Семён Константинович]] (1895—1970) # [[ანდრია ერიომენკო|Ерёменко Андрей Иванович]] (1892—1970) # [[ნიკოლოზ შვერნიკი|Шверник Николай Михайлович]] (1888—1970) # Добровольский Георгий Тимофеевич (1928—1971) # Волков Владислав Николаевич (1935—1971) # Пацаев Виктор Иванович (1933—1971) # Захаров Матвей Васильевич (1898—1972) # Крылов Николай Иванович (1903—1972) # [[ივანე კონევი|Конев Иван Степанович]] (1897—1973) # Гречко Андрей Антонович (1903—1976) # Якубовский Иван Игнатьевич (1912—1976) | valign="top" | # Хейвуд, Уильям Дадли (1869—1928) # Ландлер Енё (1875—1928) # Макманус, Артур (1889—1927) # Рутенберг Чарльз Эмиль (1882—1927) # Владимиров Мирон Константинович (1879—1925) # [[დიმიტრი უსტინოვი|Устинов Дмитрий Фёдорович]] (1908—1984) # Костандов Леонид Аркадьевич (1915—1984) # Пельше Арвид Янович (1899—1983) # [[ივანე ბაგრამიანი|Баграмян Иван Христофорович]] (1897—1982) # [[ალექსი კოსიგინი|Косыгин Алексей Николаевич]] (1904—1980) # Кулаков Фёдор Давыдович (1918—1978) # [[მსტისლავ კელდიში|Келдыш Мстислав Всеволодович]] (1911—1978) # [[ალექსანდრე ვასილევსკი|Василевский Александр Михайлович]] (1895—1977) # [[გიორგი ჟუკოვი|Жуков Георгий Константинович]] (1896—1974) # [[სერგეი კამენევი|Каменев Сергей Сергеевич]] (1881—1936) # [[ალექსანდრე კარპინსკი|Карпинский Александр Петрович]] (1846—1936) # Геккерт Фриц (1884—1936) # Товстуха Иван Павлович (1889—1935) # Смидович Пётр Гермогенович (1874—1935) # Довгалевский Валериан Савельевич (1885—1934) # Менжинский Вячеслав Рудольфович (1874—1934) # Штейнгарт Александр Матвеевич (1887—1934) # Усыскин Илья Давыдович (1910—1934) # Васенко Андрей Богданович (1899—1934) # Федосеенко Павел Фёдорович (1898—1934) # [[ანატოლი ლუნაჩარსკი|Луначарский Анатолий Васильевич]] (1875—1933) # [[სენ კატაიამა|Катаяма Сэн]] (1859—1933) # Гольцман Абрам Зиновьевич (1894—1933) # Баранов Пётр Ионович (1892—1933) # Гусев Сергей Иванович (1874—1933) # Свидерский Алексей Иванович (1878—1933) # [[მიხეილ ოლმინსკი|Ольминский Михаил Степанович]] (1863—1933) # Стопани Александр Митрофанович (1871—1932) # Киркиж Куприян Осипович (1888—1932) # Покровский Михаил Николаевич (1868—1932) # Стучка Пётр Иванович (1865—1932) # Юрий Ларин (Михаил Залманович Лурье) (1882—1932) # [[ვლადიმერ ტრიანდაფილოვი|Триандафиллов Владимир Кириакович]] (1894—1931) # Михайлов-Иванов Михаил Сильверстович (1894—1931) # Лепсе Иван Иванович (1889—1929) # Скворцов-Степанов Иван Иванович (1870—1928) # Цюрупа Александр Дмитриевич (1870—1928) # [[ლეონიდ კრასინი|Красин Леонид Борисович]] (1870—1926) # [[კლარა ცეტკინი|Цеткин Клара]] (1857—1933) |} [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG|მინი|270x270პქ| კრემლის ნეკროპოლი, 2015 წ]] [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze,_Sergo_01.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze%2C_Sergo_01.jpg/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze%2C_Sergo_01.jpg|მინი|270x270პქ| გრიგორი კონსტანტინეს ძე ორჯონიკიძე, 2015 წ]] [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg,_Charles.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg%2C_Charles.jpg/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg%2C_Charles.jpg|მინი|360x360პქ| ჩარლზ ემილ რუტენბერგი, 2015 წელი]] [[ფაილი:Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg/270px-Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg|მინი|270x270პქ| სამანტა კრისტოფორეტი კრემლის კედელთან ყვავილებს დებს, 2014 წელი]] [[ფაილი:Дзержинский_Ф.Э.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg/270px-%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg|მინი|481x481პქ| ფელიქს ედმუნდის ძე ძერჟინსკის (1877-1926) საფლავი. 2015 წ.]] [[ფაილი:Караул_от_Школы_им_ВЦИК_по_охране_временного_мавзолея_В.И._Ленина_и_комендант_Кремля_Р.А._Петерсон.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%BB_%D0%BE%D1%82_%D0%A8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8B_%D0%B8%D0%BC_%D0%92%D0%A6%D0%98%D0%9A_%D0%BF%D0%BE_%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BC%D0%B0%D0%B2%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%8F_%D0%92.%D0%98._%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%B8_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F_%D0%A0.%D0%90._%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD.jpg/270px-thumbnail.jpg|მინი|270x270პქ| ლენინის დროებითი მავზოლეუმის დასაცავად, წითელი არმიის 1-ლი საბჭოთა გაერთიანებული სამხედრო სკოლის გვარდია, სახელწოდებით სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი, 1924 წ.]] [[ფაილი:Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg/270px-Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg|მინი|405x405პქ| საპატიო ყარაულის შეცვლა მარადიული ცეცხლის მახლობლად, 2005 წ]] ძმათა სასაფლაოები: '''1917''' : ანდრეევ პავლიკი, ბასკაკოვი თ. ა., ვალდოვსკი ია. M., Wever O., Virzemnek O. კ., ვოიტოვიჩ ვ. ე., ელაგინ გ. ლ., ზვეინეკ ია. ე., კირეევი ა. ა., ლისინოვა ლ. ა., მიხაილოვი ლ. ფ., მოროზოვი ვ. ე, სახაროვი, სნეგირევი ნ. მ., სტეპაჩევი ი. გ., სუხარევი ა. ა., შირიაევი ს. ა., შჩერბაკოვი პ. პ. ''„დვინცი“'': საპუნოვი ე. ნ., ვორონოვი ა. პ., სკვორცოვი გ. ა., ტიმოფეევი ა. თ., ზაპოროჟეც ა. პ., ნაზაროვი, ი. ა., უსოლცევი მ. თ <ref>погибшие в первом бою</ref>, ტრუნოვი ნ. რ., გავრიკოვი ია. ვ., ვლადიმიროვი ს. ვ., ინიუშევი ა. ა., ნედელკინ ტ. ფ., ტიმოფეევი გ. ''„კრემლის ხალხი“'': დუდინსკი ი. A., Agafoshin S., Goryunov S., Zvonov, Zimin I., Ivanov I., Kokorev S., Kosarev A., Kospyanik P., Krashenilnikov V., Leshchikov A., Lizenko F., Lysenkov F., Petukhov ი., რომანოვი ვ., რიჟევი მ., სმირნოვი ა., სოლოგუდინოვი ფ., სოპლიაკოვი, ფედოროვი ს., ხოხლოვი ს., წიფლაკოვი ს., შეფარევიჩ ვ. ''„სკუტერები"'': ტომსკი გ. ვ., დროზდოვი ფ., ესაულოვი დ. '''1918''' : ვანტორინ ა. ი., ტიაპკინი პ. გ., ეროვი ი. ს., ბარასევიჩ ფ. კ., გადომსკი ა. ვ., დრაუდინ მ., ზასუხინ პ. ა., კვარდაკოვი ა. ვ., კუჩუტენკოვი ა. ა., პეკალოვი ს. მ., პრიამიკოვი ნ. ნ., სმილგა, ი. ი ., ჰორაკ ა., შვირკოვი ე. პ. '''1919''' : ზვეინეკ გ. პ., ზაგორსკი ვ. მ., ვოლკოვა მ., იგნატოვა ი. მ., კვაშ ა. ლ., კოლბინი, კროპოტოვი ნ. ნ., ნიკოლაევა ა. ფ., რაზორენოვი-ნიკიტინ გ. ნ., საფონოვი ა. კ., ტიტოვ გ. ვ., ხალდინა ა. ნ., ტანკუს ს. ნ., მოკრიაკ მ. ი., სტანკევიჩ ა. AT. '''1920''' : პოდბელსკი ვ. ნ., ბოჩაროვი ია. ი., ხომიაკოვი ი. მ., იანიშევი მ. პ., ოსენ ა., არმანდ ი. ფ., ჯონ რიდი, კოვშოვი ვ. დ. '''1921''' : კარპოვ ლ. ი., რუსაკოვი ი. V. , ''ავიაკატასტროფა'' : აბაკოვსკი ვ. ი., არტიომი (სერგეევ ფ. მაგრამ. ) , გელბრიხ ო., კონსტანტინოვი ი., სტრუპატ ო., ფრიმენ დ., ჰიულეტ ვ. დ. '''1922''' : აფონინ ე. ლ., ჟილინი ი. ᲛᲔ. '''1923''' : ვოროვსკი ვ. ვ., ვოროვსკაია დ. M. <ref>первая урна с прахом</ref> '''1924''' : ნოგინ ვ. პ., ლიხაჩევი ვ. მ. '''1925''' : [[ნარიმან ნარიმანოვი|ნარიმანოვი ნ.]] '''1927''' : ვოიკოვი პ. ლ. == ისტორია == === მეფის დრო === მეფის ხანაში, კრემლის კედლის გასწვრივ, მხოლოდ სპასკისა და ნიკოლსკის კარიბჭეს შორის იყო თხუთმეტი პატარა სასაფლაო <ref name="st">{{Cite web|url=http://www.mk.ru/editions/daily/interview/2009/12/07/394971-stalin-i-brezhnev-v-horoshem-sostoyanii.html|date=2009-12-07}}</ref> - იმ დროს ჩვეულებრივი ხალხი კედელთან იყო დაკრძალული <ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ru/realty/city/tishe_tovarishchi_spite_perenesut_li_zahoroneniya_u_kremlevskoy_steny|date=2015-07-06}}</ref> . 1552 წელს მეფე [[ივანე IV|ივანე მრისხანე]] დაესწრო წმინდა სალოსი ბასილი ნეტარის დაკრძალვას კრემლის თხრილის ზემოთ სამების ეკლესიის ეზოში. 1554 წლიდან ამ ადგილზე დგას მისი [[ვასილი ნეტარის ტაძარი|სახელობის ეკლესია]] <ref name="st" /> . იმავე ადგილას, წმიდა სალოსის იოანე ვოლოგდას ნეშტი ბუშის ქვეშ დევს. სასაფლაოებზე სხვა ტაძრები არსებობდა [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] შუა პერიოდამდე {{Sfn|Вся Москва|2011}} . === მასობრივი საფლავები === ნეკროპოლი მისი თანამედროვე სახით დაარსდა [[1917]] წლის ნოემბერში{{Sfn|Вся Москва|2011}}: 1917 წლის 5-8 ნოემბერს გაზეთმა „სოციალ-დემოკრატმა“ გამოაქვეყნა მიმართვა ორგანიზაციებისა და ცალკეული პირებისადმი, რომ მიეწოდებინათ ინფორმაცია მათ შესახებ, ვინც იბრძოდა [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკების]] მხარეზე და ვინც იბრძოდა და დაიღუპა ოქტომბრის შეიარაღებული აჯანყების დროს. 7 ნოემბერს მოსკოვის სამხედრო რევოლუციურმა კომიტეტმა გადაწყვიტა წითელ მოედანზე მასობრივი საფლავი მოეწყო და დაღუპულთა დაკრძალვა 10 ნოემბერს დანიშნა{{Sfn|Абрамов|1988}}. [[რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეკლესიის წარმომადგენლები აპროტესტებდნენ]] სამოქალაქო დაკრძალვას „დიდი რუსული სალოცავების“ გვერდით წესის აგების გარეშე {{Sfn|Сердце Москвы|2013}} . 8 ნოემბერს კრემლის კედელსა და მის პარალელურად გამავალ ტრამვაის რელსებს შორის გათხარეს ორი 75 მეტრიანი მასობრივი საფლავი {{Sfn|Красная площадь|1980}} {{Sfn|Кремль и Красная площадь|2003}} . ერთი საფლავი გადაჭიმული იყო ნიკოლსკის კარიბჭედან სენატის კოშკამდე, მეორე - სენატის კოშკიდან სპასკის კარიბჭემდე. 9 ნოემბერს გაზეთებმა გამოაქვეყნეს დაკრძალვის პროცესის დეტალური მარშრუტები ქალაქის 11 რაიონში და წითელ მოედანზე მათი ჩასვლის საათები. ქალაქელების უკმაყოფილების შემთხვევაში, მოსკოვის სამხედრო რევოლუციურმა კომიტეტმა გადაწყვიტა დაკრძალვის მონაწილე ჯარისკაცების თოფებით შეიარაღება. 10 ნოემბერს 238 კუბო ჩამოასვენეს მასობრივ საფლავებში {{Sfn|Абрамов|1988}} . ნეკროპოლისის გახსნაზე, [[ვლადიმერ ლენინი|ვლადიმერ ლენინის]] გამოსვლის შემდეგ, გუნდმა შეასრულა [[კანტატა]] [[სერგეი ესენინი|სერგეი ესენინის]] ლექსებზე „დაიძინეთ, საყვარელო ძმებო, უხრწნელი სამარხების შუქზე“ {{Sfn|Красная площадь|1980}} . სულ 1917 წელს დაკრძალეს 240 გარდაცვლილი {{Sfn|Абрамов|1988}}, რომელთაგან ზუსტად ცნობილია 57 ადამიანის სახელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . მოგვიანებით, კრემლის კედელთან კიდევ 15 „რევოლუციის მებრძოლების მასობრივი საფლავი“ გამოჩნდა: ადამიანები, რომლებიც დაიღუპნენ ბუნებრივი სიკვდილით ან დაიღუპნენ კატასტროფებში. მაგალითად, არტიომ სერგეევი და რიგი სხვა ბოლშევიკები, რომლებიც დაიღუპნენ საჰაერო მანქანის ავარიაში {{Sfn|Абрамов|1988}} . მაგრამ 1928 წლიდან ეს პრაქტიკა შეწყდა <ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ru/realty/city/tishe_tovarishchi_spite_perenesut_li_zahoroneniya_u_kremlevskoy_steny|title=Власть нашла возможность убрать Сталина с глаз долой|author=Валентина Оберемко|date=2015-07-06|publisher=Аргументы и факты|accessdate=2017-10-27|format=}}</ref> . საბჭოთა ხელისუფლების პირველ წლებში, 7 ნოემბერს და 1 მაისს, მასობრივ საფლავებზე საპატიო სამხედრო გვარდია გამოავლინეს და პოლკებმა ფიცი დადეს. საერთო ჯამში, კედელთან მასობრივ საფლავებში დაკრძალეს 300-ზე მეტი ადამიანი, რომელთაგან ცნობილია 110 ადამიანის და სავარაუდოდ 122-ის სახელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . 1966 წლის 3 დეკემბერს, მოსკოვის მახლობლად გერმანული ჯარების დამარცხების 25 წლისთავის დღეს, პირველი [[უცნობი ჯარისკაცის საფლავი|მარადიული ცეცხლი]] კრემლის კედელთან გაჩნდა. იგი გახდა რუსეთის ცენტრალური მემორიალი. ამ ადგილას დაკრძალეს ლენინგრადის გზატკეცილის 41- ე კილომეტრზე აღმოჩენილი უცნობი ჯარისკაცის ფერფლი <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20091225/201477940.html|title=Вечный огонь на Могиле Неизвестного солдата в Москве. Справка|author=Владимир Федоренко|date=2009-12-25|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> . უცნობი ჯარისკაცის საფლავის გრანიტის ფილებზე წარწერა: „თქვენი სახელი უცნობია. შენი ბედი უკვდავია“ <ref name="stenii">{{Cite web|url=http://litresp.ru/chitat/ru/Г/goncharova-aleksandra-alekseevna/steni-i-bashni-kremlya|title=Стены и башни Кремля|author=Гончарова Александра Алексеевна, Хамцов Алексей Иванович|date=2014|publisher=litresp.ru|accessdate=2017-10-27}}</ref> . === პერსონალური სამარხები === 1919 წელს ბოლშევიკი და რევოლუციონერი [[იაკობ სვერდლოვი]] დაკრძალეს პირველად წითელ მოედანზე ცალკე საფლავში<ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|accessdate=2017-10-27|archivedate=2020-01-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200131171932/https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/}}</ref>. 1926 წლის ბოლოს კი [[ლონდონი|ლონდონში]] დაღუპული საბჭოთა ელჩის, [[ლეონიდ კრასინი|ლეონიდ კრასინის]] ფერფლი კედელში მოათავსეს. მასთან დამშვიდობებისას გაჩნდა საზეიმო დაკრძალვის ტრადიცია{{Sfn|Красная площадь|1980}}. 1927 წელს მოსკოვის პირველი კრემატორიუმის გახსნის შემდეგ, ნეკროპოლში დაკრძალულთა უმეტესობა დაკრძალეს კრემირებული<ref name="sidel">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2756763|title=«Сидел-сидел, утром проснулись, а он умер». Как в СССР хоронили высших должностных лиц|author=Евгений Жирнов|date=2015-06-26|publisher=Коммерсант.ru|accessdate=2019-11-06}}</ref>. ფერფლის ურნები კედელში იყო ჩასმული სენატის კოშკის ორივე მხარეს მემორიალური ფირფიტების ქვეშ: მარჯვნივ 1925-1936 წლებში ( [[სერგეი კიროვი|ს. მ. კიროვის]], [[ვალერიან კუიბიშევი|ვ. ვ. კუიბიშევისა]] და [[მაქსიმ გორკი|ა. მ. გორკის]] გარდა) და 1977 წლიდან და 1937 წლიდან 1976 წლამდე მარცხნივ. მხარეს. გამონაკლისი იყო მარშალ [[გიორგი ჟუკოვი|გიორგი ჟუკოვისთვის]] - მისი ფერფლი 1974 წელს მარჯვენა მხარეს სამხედრო ლიდერის [[სერგეი კამენევი|სერგეი კამენევის]] გვერდით დაკრძალეს{{Sfn|Язык власти|1991}}. პრესაში და ტელევიზიაში დაკრძალვის ტიპის მიუხედავად, გამოიყენებოდა ფორმულირება „დაკრძალულია წითელ მოედანზე კრემლის კედლის მახლობლად“ {{Sfn|Язык власти|1991}} . პოლიტიკოსებს, რომლებიც სიკვდილის დროს იყვნენ პენსიაზე გასული, კედელთან ადგილი არ ეძლეოდათ. ასე რომ, [[ნიკიტა ხრუშჩოვი]] და პარტიის ლიდერები [[ანასტას მიქოიანი]] და [[ნიკოლოზ პოდგორნი]] დაკრძალულნი არიან ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3075806|title=«К вопросу о памятнике Х.» Почему Никиту Хрущёва похоронили на Новодевичьем?|author=Леонид Максименков|date=2016-09-05|publisher=Коммерсант|accessdate=2017-10-27}}</ref>. მაგრამ აქაც იყო გამონაკლისები. მაგალითად, ნ.მ.შვერნიკი და კ.ე.ვოროშილოვი, რომლებიც სხვადასხვა დროს იყვნენ სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარეები, გარდაცვალების მომენტში პენსიაზე იმყოფებოდნენ, მაგრამ მაინც დაკრძალეს კრემლის კედელთან და ვოროშილოვმა ცალკე საფლავიც კი მიიღო. 1964-1980 წლებში სსრკ მინისტრთა საბჭოს ყოფილი თავმჯდომარე ა. ნ. კოსიგინი გარდაცვალების დროს ასევე პენსიაზე იმყოფებოდა, მაგრამ ის ასევე დაკრძალეს კრემლის კედლის მახლობლად. 1930 წელს კედელთან დამონტაჟდა ამავე ტიპის ძეგლები და საფლავის ქვები. სპასკაიასა და ნიკოლსკაიას კოშკებზე ცალკეული და კოლექტიური სამარხები გაერთიანდა ორ მასობრივ საფლავთან და აშენდა სტუმრების სტენდები <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1930-1940-იან წლებში ნეკროპოლში ასევე დაკრძალეს გამოჩენილი მფრინავები, 1960-1970-იან წლებში დაკრძალეს გარდაცვლილი ასტრონავტები და გამოჩენილი მეცნიერები. 1976 წლამდე საბჭოთა კავშირის გარდაცვლილი მარშლები დაკრძალეს კრემლის კედლის მახლობლად, მოგვიანებით მათი დაკრძალვა დაიწყეს მოსკოვის სხვა სასაფლაოებზე <ref>{{Cite web|url=http://www.newsru.com/russia/02jan2017/mihalkin.html|title=Скончался последний маршал артиллерии СССР Владимир Михалкин|author=|date=2017-01-02|publisher=newsru.com|accessdate=2017-10-27}}</ref> . რამდენიმე ადამიანის - [[ვლადიმერ ლენინი|ვლადიმერ ლენინის]], [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]], [[იური გაგარინი|იური გაგარინის]], [[მიხეილ სუსლოვი|მიხაილ სუსლოვის]], [[ლეონიდ ბრეჟნევი|ლეონიდ ბრეჟნევის]], [[იური ანდროპოვი|იური ანდროპოვის]], [[დიმიტრი უსტინოვი|დიმიტრი უსტინოვის]], [[კონსტანტინე ჩერნენკო|კონსტანტინე ჩერნენკოს]] გარდაცვალებასთან დაკავშირებით ქვეყანაში სახელმწიფო გლოვა გამოცხადდა. ამ დღეებში გაუქმდა გასართობი პროგრამები, დაიხურა კინოთეატრები, თეატრები და საკონცერტო დარბაზები. სკოლის მოსწავლეები შაბათ-კვირას გაათავისუფლეს (თუმცა თავად სკოლები მუშაობდნენ), სახელმწიფო საწარმოებმა 5 წუთით შეაჩერეს მუშაობა. განსაკუთრებით გამოჩენილი ადამიანების დაკრძალვები წითელ მოედანზე გადაიცემოდა რადიოთი და ტელევიზიით. პირველად [[სერგეი კოროლიოვი|ს.პ. კოროლევის]] დაკრძალვა რადიოთი გადაიცემოდა 1966 წელს, ხოლო [[როდიონ მალინოვსკი|რ.ი.მალინოვსკის]] დაკრძალვა 1967 წელს - ტელევიზიით . ბოლოს კრემლის კედელში მოათავსეს სსრკ თავდაცვის მინისტრის დიმიტრი უსტინოვის ფერფლი (1984 წ.) <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ბოლოს კი კედელთან ახლოს საფლავში დაკრძალეს კონსტანტინე ჩერნენკო, სკკპცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი. (1985){{Sfn|Вся Москва|2011}}. 1989 წელს განიხილეს დიპლომატი [[ანდრეი გრომიკო|ანდრეი გრომიკოს]] კრემლის კედელზე დაკრძალვა, მაგრამ იგი დაკრძალეს ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე ნათესავების ანდერძისა და თხოვნის შესაბამისად <ref>{{Cite web|url=https://books.google.ru/books?id=rST5RqlLNGwC&pg=PT149&lpg=PT149&dq=почему+громыко+не+похоронили+у+стены&source=bl&ots=J1RNgPyGd0&sig=lqlSCXsK6Oq2DJ35vbFhNelAO3w&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiiw8TA8-vWAhXnQJoKHetMCssQ6AEIMDAB#v=onepage&q&f=false|title=Сталинская гвардия. Наследники Вождя|author=Арсений Замостьянов|date=2010|publisher=Яуза, Эксмо|accessdate=2017-10-27}}</ref> . სულ ნეკროპოლში 400-ზე მეტი ადამიანი განისვენებს, მათგან 50 უცხოელია, ოცზე მეტი სხვცადასხვა ეროვნების წარმომადგენელი . === ნეკროპოლის დეკორაცია === 1918 წლის აპრილში მოსკოვის საქალაქო საბჭომ გამოაცხადა კონკურსი პროლეტარული რევოლუციისა და დაღუპული თანამებრძოლების ძეგლის შესაქმნელად წითელ მოედანზე. იმავე წლის ივნისში დამტკიცდა მასობრივი და ინდივიდუალური საფლავების დეკორაციის პროექტი: ნეკროპოლისი უნდა გადაქცეულიყო დანარჩენი მოედნის ზემოთ ამაღლებულ ტერასად. სენატის კოშკის კედელზე დაიდგა მემორიალური დაფა, საფლავებზე თიხის ბორცვები გაათანაბრეს, ტურფით დაამშვენეს ყვავილების საწოლები <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ხოლო [[სსრ კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი|პრეზიდიუმის]] სახელით საფლავებთან დარგეს სამი რიგი ცაცხვი და. ხეივანში დამონტაჟდა ელექტრო განათება {{Sfn|Абрамов|1988}} . მემორიალური დაფების კონკურსში გაიმარჯვა სერგეი კონენკოვის ბარელიეფმა - „ფრთიანი გენიოსი“ ცალ ხელში წითელი ბანერით, მეორეში პალმის ტოტით. ეპიტაფია ეწერა: " მათ, ვინც დაეცა მშვიდობისა და ხალხთა ძმობისთვის ბრძოლაში ". ძეგლის გახსნა შედგა 1918 წლის 7 ნოემბერს რევოლუციის პირველი წლისთავის აღსანიშნავად <ref>{{Cite web|url=http://mosjour.ru/2017062936/|title=Красный погост|date=2017-06-21|access-date=2017-10-27}}</ref> . 1918 წელს, ვლადიმერ ლენინის წინადადებით, [[ალექსანდრეს ბაღი (მოსკოვი)|ალექსანდრეს ბაღში]], კუთხის არსენალის კოშკთან ახლოს, რომანოვების დინასტიის 300 წლისთავის საპატივცემულოდ აღმართული [[ალექსანდრეს ბაღის ობელისკი|20 მეტრიანი ობელისკი]] გადაკეთდა რევოლუციისა და ლიდერების პირველ ძეგლად. სოციალიზმის. მასზე ამოკვეთილია [[კარლ მარქსი|კარლ მარქსისა]] და [[ფრიდრიხ ენგელსი|ფრიდრიხ ენგელსის]], [[გიორგი პლეხანოვი|გეორგი პლეხანოვის]] და სხვა რევოლუციონერი მოღვაწეების სახელები <ref name="stenii">{{Cite web|url=http://litresp.ru/chitat/ru/Г/goncharova-aleksandra-alekseevna/steni-i-bashni-kremlya|title=Стены и башни Кремля|date=2014|access-date=2017-10-27}}</ref> . 1924 წელს კედელთან დარგეს პირველი ბუჩქები და ხეები. მოგვიანებით, [[ნიკიტა ხრუშჩოვი|ნიკიტა ხრუშჩოვის]] დროს, მათ სცადეს ხეხილის ბაღის გაშენება, მაგრამ გადაიფიქრეს, რადგან ხეხილის ირგვლივ ხილის ჯიშები ინტენსიურად მრავლდება <ref name="elki">{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20070815/71751325.html|title=У стен Кремля впервые за 30 лет начали высаживать новые ели|author=|date=2007-08-15|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1931 წლის შემოდგომაზე ცაცხვები შეიცვალა ლურჯი ნაძვებით <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, პერიოდულად გამომშრალი ხეები ხელახლა დარგეს <ref name="elki" /> . 1946 წელს არქიტექტორი ისიდორ ფრანცუზი გახდა ნეკროპოლისის დიზაინის ავტორი. [[იაკობ სვერდლოვი|იაკოვ სვერდლოვის]], [[მიხეილ ფრუნზე|მიხაილ ფრუნზეს]], [[ფელიქს ძერჟინსკი|ფელიქს ძერჟინსკის]], [[მიხეილ კალინინი|მიხაილ კალინინის]] საფლავებზე აღმართული იყო ბიუსტები და საფლავის ქვები, რომლებიც ჩასმული იყო გრანიტის საზღვრებით ბრინჯაოს დაფნის ფოთლებით. დაკრძალულთა სახელები მასობრივი საფლავების სპეციალურ ფილებზე იყო ამოტვიფრული. რესტავრაციის შემდეგ საფლავები მნახველებისთვის გაიხსნა <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1973-1974 წლებში ჩატარდა ნეკროპოლისის ფართომასშტაბიანი რეკონსტრუქცია არქიტექტორების გრიგორი ვულფსონის, ვ.დანილუშკინისა და მოქანდაკე პაველ ბონდარენკოს პროექტის მიხედვით {{Sfn|Абрамов|1988}} . შემორჩენილია მასობრივი საფლავების ტრადიციული ფორმები, მაგრამ კომპოზიციას დაემატა ახალი არქიტექტურული და სკულპტურული ელემენტები: გრანიტისგან დამზადებული მოხრილი ბანერები, დაფნის გვირგვინები მარმარილოს ფილებზე, გრანიტის ყვავილების ვაზები. 1973 წლამდე ნეკროპოლისში იზრდებოდა მთის ფერფლი, იასამნისფერი და კუნელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . ისინი ასევე შეიცვალა ლურჯი ნაძვებით. ყოველი ბიუსტის უკან, ოთხი ნაძვის ნაცვლად, ერთი დარგეს <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . ასევე განახლდა მავზოლეუმის სადგამები და გრანიტი. მასობრივი საფლავების მონუმენტური დეკორაციები დამზადდა ქვის ჩუქურთმების მიერ მიტიშჩის ხელოვნების ჩამოსხმის ქარხნის {{Sfn|Красная площадь|1980}} . === მავზოლეუმის შექმნა === 1924 წლის ზამთარში აშენდა ლენინის დროებითი ხის სამარხი, ეს [[მავზოლეუმი]] გახდა ნეკროპოლისის ცენტრი {{Sfn|Сердце Родины|1996}} . ამ შენობის პროექტი დაევალა არქიტექტორ [[ალექსი შჩუსევი|ალექსეი შჩუსევს]], რომელმაც პროექტი რამდენიმე საათში 22 იანვრის ღამეს შექმნა და საფლავი ორნახევარ დღეში ააშენა {{Sfn|Зодчие Москвы|1988}} . იმავე წლის გაზაფხულზე აშენდა ხის მავზოლეუმის მეორე ვერსია, რომელიც გარეგნულად წააგავდა თანამედროვე გრანიტს და იდგა ხუთი წლის განმავლობაში {{Sfn|Красная площадь|1980}} . საფლავს აკრავდა კვადრატი დაბალი რკინის გალავნით {{Sfn|Красная площадь|1980}} . 1929 წელს [[სსრ კავშირის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი|სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის პრეზიდიუმმა]] მიიღო დადგენილება "მონუმენტის მშენებლობის პროექტების კონკურსის შესახებ - ვ.ი. ლენინის მუდმივი მავზოლეუმი მოსკოვის წითელ მოედანზე". მონაწილეებმა წარადგინეს მრავალი პროექტი ეროვნულ კონკურსზე <ref>{{Cite web|url=https://www.perm.kp.ru/daily/26368.3/3247999/|title=На проекте Мавзолея Ленина была надпись: «Кто следующий?»|author=Алексей Богомолов|date=2015-01-21|publisher=Комсомольская правда|accessdate=2017-10-27}}</ref> . იმავე წლის გაზაფხულზე აღმოჩნდა, რომ ახალი კონკურსი არ იყო საჭირო - ხის მავზოლეუმი მტკიცე იყო და სასწრაფო შეცვლას არ სჭირდებოდა {{Sfn|Мавзолей Ленина|1972}} . ქვის მავზოლეუმი, რომელიც ასევე შეიქმნა შჩუსევის მიერ, აშენდა 16 თვეში - 1930 წლის ოქტომბრისთვის. ამავდროულად გაიზარდა გარე და შიდა მოცულობები, რაც 3 მეტრით მაღლა დგას. საფლავის საერთო წონა იყო დაახლოებით 10 ათასი ტონა {{Sfn|Красная площадь|1980}} . მავზოლეუმი წითელ მოედანზე ყველაზე მაღალ წერტილს იკავებდა, ის 1 მეტრით იყო აწეული {{Sfn|Сердце Москвы|2013}} . === პოსტი #1 === 1970-იან წლებში რობერტ როჟდესტვენსკიმ დაწერა ლექსი „210 ნაბიჯი" - ეს არის იმ საფეხურების რაოდენობა, რომელიც უნდა გაიაროს N 1 პოსტის დაცვის ცვლამ კრემლის სპასკაიას კოშკის კარიბჭეებიდან მავზოლეუმის კიბეებამდე ქ. რათა დაიკავოს სადარაჯოს ადგილი პოსტზე. მესაზღვრეები მანძილს 2 წუთსა და 30 წამში გადიოდნენ, მათი დაცვის სახლი კი ახლა დემონტაჟირებულ, მე-14 კორპუსში მდებარეობდა. დილის 8:00 საათიდან მეორე დღის დილის 8:00 საათამდე სამსახურში დღე-ღამეში შედიოდა ორი განმრინებელი და ათი მცველი. თითოეულ განმრინებელზე თითქმის ხუთი კილომეტრის მარშრუტი მოდიოდა დასაცავად, თითოეულ ყარაულზე - სამი კილომეტრი და ხუთი საათის სამსახური პოსტზე. მავზოლეუმის მახლობლად N 1 პოსტმა არსებობა შეწყვიტა 1993 წლის 6 ოქტომბერს <ref>{{Cite web|url=https://rg.ru/2017/04/17/dveri-mavzoleia-lenina-otkroiutsia-18-aprelia-posle-dvuhmesiachnogo-pereryva.html|title=Ходоки у Ленина|author=Игорь Елков|date=2017-04-17|publisher=Российская газета|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ხოლო 1997 წლის 12 დეკემბერს ალექსანდრეს ბაღში, [[უცნობი ჯარისკაცის საფლავი|უცნობი ჯარისკაცის საფლავზე]] აღადგინეს No1 პოსტი <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/spravka/20150508/1062903418.html|title=Могила Неизвестного солдата у Кремлёвской стены|author=Денис Гришкин|date=2015-05-08|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> . == ნეკროპოლის გადატანა == პირველად, სამარხების გაუქმების თემა 1953 წელს წამოაყენა მინისტრთა საბჭომ და სკკპ ცენტრალურმა კომიტეტმა, რომლებმაც მიიღეს შესაბამისი დადგენილება - ლენინისა და სტალინის ცხედრები და კედელთან დასვენებულთა ფერფლი დაგეგმარებულ პანთეონში გადაეტანათ, მაგრამ პროექტი დაიხურა <ref>{{Cite web|url=http://www.oldgazette.ru/vm/07031953/text2.html|title=Постановление ЦК КПСС и СМ СССР "О месте установления саркофага с телом Иосифа Виссарионовича Сталина"|author=|date=1953-03-06|publisher=oldgazette.ru|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 2013 წელს მიტიშჩიში გაიხსნა ფედერალური ომის მემორიალი „სამშობლოს დამცველთა პანთეონი", განიხილეს კრემლის კედლის მახლობლად ნეკროპოლიდან ამ სასაფლაოზე ნაშთების გადატანის შესაძლებლობა და სპეციალური კოლუმბარიუმის შექმნა <ref>{{Cite web|url=http://www.ntv.ru/novosti/625826/|title=Сталина и Брежнева могут перезахоронить в Мытищах|author=|date=2013-06-27|publisher=НТВета|accessdate=2017-10-27}}</ref> . ნეშტების გადატანის მთავარი სირთულე ემყარება ფედერალურ კანონს, რომელიც კრძალავს ხელახლა დაკრძალვას ნათესავების თანხმობის გარეშე, ხოლო ნეკროპოლის კომპლექსი მოიცავს არაერთ იმ ადამიანთა მასობრივ საფლავს, რომლებიც არ არიან იდენტიფიცირებული. ასევე, კედელთან დამარხულთა ზოგიერთი შთამომავალი ეწინააღმდეგება გადასვენებას. ვარაუდობენ, რომ ეს გამოიწვევს საზოგადოების უკმაყოფილებას და ასევე მოითხოვენ, რომ ახალ სასაფლაოს ჰქონდეს ისტორია <ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20130628/946447706.html|title=Перенос некрополя от Кремля расколет общество, считают потомки героев|author=|date=2013-06-28|publisher=РИА Новости|accessdate=2017-11-15}}</ref> . == ლიტერატურა == # {{წიგნი|isbn=978-5-4320-0001-9|ref=Вся Москва}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Красная площадь}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Язык власти}} # {{წიგნი|isbn=5-250-00071-1|ref=Абрамов}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Сердце Москвы}} # {{წიგნი|isbn=5-88010-160-0|ref=Кремль и Красная площадь}} # {{წიგნი|isbn=5-85200-036|ref=Сердце Родины}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Зодчие Москвы}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Мавзолей Ленина}} # ''Бабайцев А. В.'' Некрополь на Красной площади. Революционные воплощения традиционных символов // Человек. — 2010. — № 4. — С. 108—123. ==რესურსები ინტერნეტში== {{ბმულები დობილ პროექტებში}} # [http://necropolis.tass.ru/ დამარხული გიგანტები. კრემლის კედლის მახლობლად ნეკროპოლისის 100 წელი.] [[TASS]] პროექტი. 2017 წელი # [https://www.webcitation.org/6F95a7URh?url=http://memorial.ppolk.ru/svedeniya-o-pokhoronennykh-na-krasnoj-ploshchadi-v-kremlevskoj-stene-ot-senatskoj-bashni-v-storonu-nikolskoj-bashni.html ინფორმაცია კრემლის კედელზე დაკრძალულთა შესახებ] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:სოციალიზმი]] [[კატეგორია:ნაციონალური სასაფლაოები]] [[კატეგორია:მოსკოვის კულტურული მემკვიდრეობის ფედერალური ობიექტები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] eyqp2am2fffm807400s9hdsxdjxrh9p 4409381 4409362 2022-08-21T10:31:28Z Irmaguru 118553 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა მონუმენტი}} '''ნეკროპოლი კრემლის კედლის მახლობლად''' — მემორიალური [[სასაფლაო]] მოსკოვის [[წითელი მოედანი|წითელ მოედანზე]] კრემლის კედლის მახლობლად, რომელიც განკუთვნილია როგორც კოლუმბარიუმი ურნებისთვის ფერფლით. [[საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი|საბჭოთა სახელმწიფოს]] სახელმწიფო, პარტიული და სამხედრო ლიდერების<nowiki/>[[ოქტომბრის რევოლუცია|, 1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის]] მონაწილეთა განსასვენებელი. 1920- [[1920-იანები|იან]] და [[1930-იანები|1930]]-იან წლებში აქ ასევე დაკრძალეს უცხოელი კომუნისტი რევოლუციონერები, მაგალითად, მწერალი და ჟურნალისტი {{ან3|ჯონ რიდი|ჯონ რიდი|en|John Reed (journalist)}}, იაპონიის კომუნისტური პარტიის დამფუძნებელი [[სენ კატაიამა]], რევოლუციონერი [[კლარა ცეტკინი]], გერმანელი პოლიტიკოსი ფრიც ჰეკერტი და სხვები. {{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Irmaguru|Irmaguru]].|21|08|2022}} 1974 წლიდან ნეკროპოლი დაცულია სახელმწიფოს მიერ, როგორც კულტურის ძეგლი. ის [[მოსკოვის კრემლი]]ს კომენდანტის სამსახურის ობიექტია. ==ნეკროპოლის აღწერა== ნიკოლსკაიასა და სპასკაიას კოშკებს შორის კედლის მახლობლად ტერიტორია, რომელიც გადაჰყურებს წითელი მოედნის ჩრდილოეთ ნაწილს, გამოიყენებოდა სამარხებისთვის და ემსახურება როგორც კოლუმბარიუმი ურნებს ფერფლით. ხალხმა მას „კომუნარების კედელი" უწოდა. გრანიტის დაფების უკან ნიშებში არის 115 ურნა იატაკქვეშა რევოლუციონერების, პირველი სახალხო კომისრების, კომინტერნის წევრების, სამხედრო ლიდერების, ასტრონავტებისა და გამოჩენილი მეცნიერების ფერფლით. პირველი გრანიტის დაფა გამოჩნდა 1925 წლის 5 აპრილს: კედელში ჩასმული იყო ურნა რევოლუციის ვეტერანის, უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილის, მირონ ვლადიმიროვის ფერფლით. დაფაზე წარწერა: „მებრძოლი მუშათა კლასის განთავისუფლებისთვის, სოციალისტური მშენებლობის ასკეტი მირონ კონსტანტინეს ძე ვლადიმიროვი (ამხანაგი ლიოვა)". ==სამარხების სახეები== * დაკრძალვა კრემაციის გარეშე კუბოში და საფლავში კრემლის კედლის მახლობლად [[ლენინის მავზოლეუმი|მავზოლეუმის]] მარჯვნივ. ასე დაკრძალეს: {| class="wikitable" !შემსრულებელი ! დაკავებული თანამდებობა <ref>იგულისხმება თანამდებობა გრდაცვალების მომენტში.</ref> ! დაკრძალვის თარიღი ! საფლავის ქვა |- | [[იაკობ სვერდლოვი|იაკობ მიხეილის ძე სვერდლოვი]] | სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე | [[1919]] [[18 მარტი|წლის 18 მარტი]] |[[ფაილი:Свердлов_Я.М.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF.%D0%9C.jpg/150px-%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B2_%D0%AF.%D0%9C.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | [[მიხეილ ფრუნზე|მიხეილ ვასილის ძე ფრუნზე]] | სსრკ რევოლუციური სამხედრო საბჭოს თავმჯდომარე | [[1925]] [[3 ნოემბერი|წლის 3 ნოემბერი]] |[[ფაილი:Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg/177px-Frunze-grave-kremlin-wall-necropolis-july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[ფელიქს ძერჟინსკი|ფელიქს ედმუნდის ძე ძერჟინსკი]] | სსრკ სახალხო კომისართა საბჭოსთან არსებული სსრკ OGPU-ს თავმჯდომარე. | rowspan="2" | [[1926]] [[22 ივლისი|წლის 22 ივლისი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Дзержинский_Ф.Э.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg/150px-%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარე |- | [[მიხეილ კალინინი|მიხეილ ივანეს ძე კალინინი]] | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე | [[1946]] [[6 ივნისი|წლის 6 ივნისი]] |[[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG/150px-Kremlin_Wall_Necropolis_24.JPG|ცენტრი|frameless|200x200პქ]] |- | rowspan="2" | ანდრეი ალექსანდრეს ძე ჟდანოვი | [[სკკპ ცკ|სკკპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი (ბ)]] | rowspan="2" | [[1948]] [[5 სექტემბერი|წლის 5 სექტემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG/150px-Kremlin_Wall_Necropolis_05.JPG|ცენტრი|frameless|200x200პქ]] |- | CPSU ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი (ბ) |- | [[იოსებ სტალინი|იოსებ ბესარიონის ძე სტალინი]] | სსრკ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე | [[1961]] [[1 ნოემბერი|წლის 1 ნოემბერი]]<br />(საფლავში დაკრძალვამდე იგი მავზოლეუმში განისვენებდა) |[[Файл:Сталин_И.В.JPG|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[კლიმენტ ვოროშილოვი|კლიმენტ ეფრემის ძე ვოროშილოვი]] | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე | rowspan="2" | [[1969]] [[6 დეკემბერი|წლის 6 დეკემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg/177px-Voroshilov_grave_moscow_july_2016_kremlin_wall_necropolis.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | სსრკ თავდაცვის სახალხო კომისარი |- | [[სემიონ ბუდიონი|სემიონ მიხეილის ძე ბუდიონი]] | [[საბჭოთა კავშირის მარშალი]] | [[1973]] [[30 ოქტომბერი|წლის 30 ოქტომბერი]] |[[ფაილი:Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/177px-Semyon_Budyonny_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|267x267პქ]] |- | rowspan="2" | [[მიხეილ სუსლოვი|მიხეილ ანდრეის ძე სუსლოვი]] | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი | rowspan="2" | [[1982]] [[29 იანვარი|წლის 29 იანვარი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg/149px-DSC-0094-kremlin-wall-necropolis-suslov-tomb-july-2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი |- | rowspan="2" | [[ლეონიდ ბრეჟნევი|ლეონიდ ილიას ძე ბრეჟნევი]] | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი | rowspan="2" | [[1982]] [[15 ნოემბერი|წლის 15 ნოემბერი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Leonid_brezhnev_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | rowspan="2" | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე |- | rowspan="2" | [[იური ანდროპოვი|იური ვლადიმერის ძე ანდროპოვი]] | rowspan="2" | [[1984]] [[14 თებერვალი|წლის 14 თებერვალი]] | rowspan="2" |[[ფაილი:Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Yuri_andropov_grave_in_the_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | rowspan="2" | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი |- | rowspan="3" | [[კონსტანტინე ჩერნენკო|კონსტანტინე უსტინის ძე ჩერნენკო]] | rowspan="3" | [[1985]] [[13 მარტი|წლის 13 მარტი]] | rowspan="3" |[[ფაილი:Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg/149px-Konstantin_chernenko_grave_kremlin_wall_necropolis_july_2016.jpg|ცენტრი|frameless|225x225პქ]] |- | სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე |- | სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი |} * „კრემლის კედელში ფერფლის ურნის ჩაღრმავება“ არის დაკრძალვის ტიპი, რომელიც გამოჩნდა 1925 წელს. თავიდან იყო სირთულეები წითელ მოედანზე ურნების მიტანის რიტუალთან დაკავშირებით. მაგალითად, სსრკ უმაღლესი ეკონომიკური საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილის, მირონ ვლადიმიროვის დაკრძალვის დროს კედელთან მიიტანეს კუბო ფერფლით. მომავალში დაკრძალვის ტრადიციას ჩაეყარა საფუძველი.<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/2756763 Как в СССР хоронили высших должностных лиц ]</ref> {| class="wikitable" align="left" !Левая сторона (справа налево) !Правая сторона (справа налево) |- | valign="top" | # [[სერგო ორჯონიკიძე]] (1886—1937) # [[სერგეი კიროვი]] (1886—1934) # [[ვალერიან კუიბიშევი]] (1888—1935) # [[მაქსიმ გორკი]] (1868—1936) # [[მარია ულიანოვა]] (1878—1937) # [[ვალერი ჩკალოვი]] (1904—1938) # [[ნადეჟდა კრუპსკაია]] (1869—1939) # Серов Анатолий Константинович (1910—1939) # [[პოლინა ოსიპენკო]] (1907—1939) # Раскова Марина Михайловна (1912—1943) # Кравченко Григорий Пантелеевич (1912—1943) # Памфилов Константин Дмитриевич (1901—1943) # Ярославский Емельян Михайлович (1878—1943) # Николаева Клавдия Ивановна (1893—1944) # [[ბორის შაპოშნიკოვი]] (1882—1945) # Щербаков Александр Сергеевич (1901—1945) # Потёмкин Владимир Петрович (1878—1946) # Вахрушев Василий Васильевич (1902—1947) # Землячка Розалия Самойловна (1876—1947) # Толбухин Фёдор Иванович (1894—1949) # Владимирский Михаил Фёдорович (1874—1951) # Ефремов Александр Илларионович (1904—1951) # Мехлис Лев Захарович (1889—1953) # Шкирятов Матвей Фёдорович (1883—1954) # Кузьмин Анатолий Николаевич (1903—1954) # Вышинский Андрей Януарьевич (1883—1954) # [[ლეონიდ გოვოროვი]] (1897—1955) # Юдин Павел Александрович (1902—1956) # Лихачёв Иван Алексеевич (1896—1956) # Носенко Иван Исидорович (1902—1956) # Завенягин Авраамий Павлович (1901—1956) # Малышев Вячеслав Александрович (1902—1957) # Жук Сергей Яковлевич (1892—1957) # Петровский Григорий Иванович (1878—1958) # Тевосян Иван Фёдорович (1902—1958) # Кржижановский Глеб Максимилианович (1872—1959) # [[იგორ კურჩატოვი]] (1903—1960) # Неделин Митрофан Иванович (1902—1960) # Хруничев Михаил Васильевич (1901—1961) # Ванников Борис Львович (1897—1962) # Хрулёв Андрей Васильевич (1892—1962) # [[ალექსი ანტონოვი|Антонов Алексей Иннокентьевич]] (1896—1962) # Дыгай Николай Александрович (1908—1963) # Кучеренко Владимир Алексеевич (1909—1963) # Куусинен Отто Вильгельмович (1881—1964) # Бирюзов Сергей Семёнович (1904—1964) # Козлов Фрол Романович (1908—1965) # Курашов Сергей Владимирович (1910—1965) # [[სერგეი კოროლიოვი]] (1907—1966) # Рудаков Александр Петрович (1910—1966) # Игнатов Николай Григорьевич (1901—1966) # [[ელენა სტასოვა]] (1873—1966) # [[როდიონ მალინოვსკი]] (1898—1967) # [[ვლადიმერ კომაროვი (კოსმონავტი)]] (1927—1967) # Воронов Николай Николаевич (1899—1968) # [[იური გაგარინი]] (1934—1968) # Серёгин Владимир Сергеевич (1922—1968) # Соколовский Василий Данилович (1897—1968) # [[კონსტანტინე როკოსოვსკი]] (1896—1968) # [[კირილ მერეცკოვი]] (1897—1968) # [[სემიონ ტიმოშენკო]] (1895—1970) # [[ანდრია ერიომენკო]] (1892—1970) # [[ნიკოლოზ შვერნიკი]] (1888—1970) # Добровольский Георгий Тимофеевич (1928—1971) # Волков Владислав Николаевич (1935—1971) # Пацаев Виктор Иванович (1933—1971) # Захаров Матвей Васильевич (1898—1972) # Крылов Николай Иванович (1903—1972) # [[ივანე კონევი]] (1897—1973) # Гречко Андрей Антонович (1903—1976) # Якубовский Иван Игнатьевич (1912—1976) | valign="top" | # Хейвуд, Уильям Дадли (1869—1928) # Ландлер Енё (1875—1928) # Макманус, Артур (1889—1927) # Рутенберг Чарльз Эмиль (1882—1927) # Владимиров Мирон Константинович (1879—1925) # [[დიმიტრი უსტინოვი]] (1908—1984) # Костандов Леонид Аркадьевич (1915—1984) # Пельше Арвид Янович (1899—1983) # [[ივანე ბაგრამიანი]] (1897—1982) # [[ალექსი კოსიგინი]] (1904—1980) # Кулаков Фёдор Давыдович (1918—1978) # [[მსტისლავ კელდიში]] (1911—1978) # [[ალექსანდრე ვასილევსკი]] (1895—1977) # [[გიორგი ჟუკოვი]] (1896—1974) # [[სერგეი კამენევი]] (1881—1936) # [[ალექსანდრე კარპინსკი]] (1846—1936) # Геккерт Фриц (1884—1936) # Товстуха Иван Павлович (1889—1935) # Смидович Пётр Гермогенович (1874—1935) # Довгалевский Валериан Савельевич (1885—1934) # Менжинский Вячеслав Рудольфович (1874—1934) # Штейнгарт Александр Матвеевич (1887—1934) # Усыскин Илья Давыдович (1910—1934) # Васенко Андрей Богданович (1899—1934) # Федосеенко Павел Фёдорович (1898—1934) # [[ანატოლი ლუნაჩარსკი]] (1875—1933) # [[სენ კატაიამა]] (1859—1933) # Гольцман Абрам Зиновьевич (1894—1933) # Баранов Пётр Ионович (1892—1933) # Гусев Сергей Иванович (1874—1933) # Свидерский Алексей Иванович (1878—1933) # [[მიხეილ ოლმინსკი]] (1863—1933) # Стопани Александр Митрофанович (1871—1932) # Киркиж Куприян Осипович (1888—1932) # Покровский Михаил Николаевич (1868—1932) # Стучка Пётр Иванович (1865—1932) # Юрий Ларин (Михаил Залманович Лурье) (1882—1932) # [[ვლადიმერ ტრიანდაფილოვი]] (1894—1931) # Михайлов-Иванов Михаил Сильверстович (1894—1931) # Лепсе Иван Иванович (1889—1929) # Скворцов-Степанов Иван Иванович (1870—1928) # Цюрупа Александр Дмитриевич (1870—1928) # [[ლეონიდ კრასინი]] (1870—1926) # [[კლარა ცეტკინი]] (1857—1933) |} [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_04.JPG|მინი|270x270პქ| კრემლის ნეკროპოლი, 2015 წ]] [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze,_Sergo_01.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze%2C_Sergo_01.jpg/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ordzhonikidze%2C_Sergo_01.jpg|მინი|270x270პქ|[[სერგო ორჯონიკიძე|გრიგორი კონსტანტინეს ძე ორჯონიკიძე]], 2015 წ]] [[ფაილი:Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg,_Charles.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg%2C_Charles.jpg/270px-Kremlin_Wall_Necropolis_-_Ruthenberg%2C_Charles.jpg|მინი|360x360პქ| ჩარლზ ემილ რუტენბერგი, 2015 წელი]] [[ფაილი:Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg/270px-Soyuz_TMA-15M_crew_member_Samantha_Cristoforetti_lays_flowers_at_the_Kremlin_Wall.jpg|მინი|270x270პქ| სამანტა კრისტოფორეტი კრემლის კედელთან ყვავილებს დებს, 2014 წელი]] [[ფაილი:Дзержинский_Ф.Э.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg/270px-%D0%94%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%A4.%D0%AD.jpg|მინი|481x481პქ| ფელიქს ედმუნდის ძე ძერჟინსკის (1877-1926) საფლავი. 2015 წ.]] [[ფაილი:Караул_от_Школы_им_ВЦИК_по_охране_временного_мавзолея_В.И._Ленина_и_комендант_Кремля_Р.А._Петерсон.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%BB_%D0%BE%D1%82_%D0%A8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8B_%D0%B8%D0%BC_%D0%92%D0%A6%D0%98%D0%9A_%D0%BF%D0%BE_%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BC%D0%B0%D0%B2%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%8F_%D0%92.%D0%98._%D0%9B%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%B8_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D0%9A%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F_%D0%A0.%D0%90._%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%BE%D0%BD.jpg/270px-thumbnail.jpg|მინი|270x270პქ| ლენინის დროებითი მავზოლეუმის დასაცავად, წითელი არმიის 1-ლი საბჭოთა გაერთიანებული სამხედრო სკოლის გვარდია, სახელწოდებით სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი, 1924 წ.]] [[ფაილი:Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg/270px-Changing_Guard_Alexander_Garden_Moscow.hires.jpg|მინი|405x405პქ| საპატიო ყარაულის შეცვლა მარადიული ცეცხლის მახლობლად, 2005 წ]] ძმათა სასაფლაოები: '''1917''': ანდრეევ პავლიკი, ბასკაკოვი თ. ა., ვალდოვსკი ია. M., Wever O., Virzemnek O. კ., ვოიტოვიჩ ვ. ე., ელაგინ გ. ლ., ზვეინეკ ია. ე., კირეევი ა. ა., ლისინოვა ლ. ა., მიხაილოვი ლ. ფ., მოროზოვი ვ. ე, სახაროვი, სნეგირევი ნ. მ., სტეპაჩევი ი. გ., სუხარევი ა. ა., შირიაევი ს. ა., შჩერბაკოვი პ. პ. „დვინცი“: საპუნოვი ე. ნ., ვორონოვი ა. პ., სკვორცოვი გ. ა., ტიმოფეევი ა. თ., ზაპოროჟეც ა. პ., ნაზაროვი, ი. ა., უსოლცევი მ. თ <ref>погибшие в первом бою</ref>, ტრუნოვი ნ. რ., გავრიკოვი ია. ვ., ვლადიმიროვი ს. ვ., ინიუშევი ა. ა., ნედელკინ ტ. ფ., ტიმოფეევი გ. „კრემლის ხალხი“: დუდინსკი ი. A., Agafoshin S., Goryunov S., Zvonov, Zimin I., Ivanov I., Kokorev S., Kosarev A., Kospyanik P., Krashenilnikov V., Leshchikov A., Lizenko F., Lysenkov F., Petukhov ი., რომანოვი ვ., რიჟევი მ., სმირნოვი ა., სოლოგუდინოვი ფ., სოპლიაკოვი, ფედოროვი ს., ხოხლოვი ს., წიფლაკოვი ს., შეფარევიჩ ვ. „სკუტერები": ტომსკი გ. ვ., დროზდოვი ფ., ესაულოვი დ. '''1918''': ვანტორინ ა. ი., ტიაპკინი პ. გ., ეროვი ი. ს., ბარასევიჩ ფ. კ., გადომსკი ა. ვ., დრაუდინ მ., ზასუხინ პ. ა., კვარდაკოვი ა. ვ., კუჩუტენკოვი ა. ა., პეკალოვი ს. მ., პრიამიკოვი ნ. ნ., სმილგა, ი. ი ., ჰორაკ ა., შვირკოვი ე. პ. '''1919''': ზვეინეკ გ. პ., ზაგორსკი ვ. მ., ვოლკოვა მ., იგნატოვა ი. მ., კვაშ ა. ლ., კოლბინი, კროპოტოვი ნ. ნ., ნიკოლაევა ა. ფ., რაზორენოვი-ნიკიტინ გ. ნ., საფონოვი ა. კ., ტიტოვ გ. ვ., ხალდინა ა. ნ., ტანკუს ს. ნ., მოკრიაკ მ. ი., სტანკევიჩ ა. AT. '''1920''': პოდბელსკი ვ. ნ., ბოჩაროვი ია. ი., ხომიაკოვი ი. მ., იანიშევი მ. პ., ოსენ ა., არმანდ ი. ფ., ჯონ რიდი, კოვშოვი ვ. დ. '''1921''': კარპოვ ლ. ი., რუსაკოვი ი. V. , ''ავიაკატასტროფა'': აბაკოვსკი ვ. ი., არტიომი (სერგეევი ფ. ი.) , გელბრიხ ო., კონსტანტინოვი ი., სტრუპატ ო., ფრიმენ დ., ჰიულეტ ვ. დ. '''1922''': აფონინ ე. ლ., ჟილინი ი. ი. '''1923''': ვოროვსკი ვ. ვ., ვოროვსკაია დ. M. <ref>первая урна с прахом</ref> '''1924''': ნოგინ ვ. პ., ლიხაჩევი ვ. მ. '''1925''': [[ნარიმან ნარიმანოვი|ნარიმანოვი ნ.]] '''1927''': ვოიკოვი პ. ლ. ==ისტორია== ===იმპერიის პერიოდი=== მეფის ხანაში, კრემლის კედლის გასწვრივ, მხოლოდ სპასკისა და ნიკოლსკის კარიბჭეს შორის იყო თხუთმეტი პატარა სასაფლაო <ref name="st">{{Cite web|url=http://www.mk.ru/editions/daily/interview/2009/12/07/394971-stalin-i-brezhnev-v-horoshem-sostoyanii.html|date=2009-12-07}}</ref> — იმ დროს ჩვეულებრივი ხალხი იყო კედელთან დაკრძალული.<ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ru/realty/city/tishe_tovarishchi_spite_perenesut_li_zahoroneniya_u_kremlevskoy_steny|date=2015-07-06}}</ref> 1552 წელს მეფე [[ივანე IV|ივანე მრისხანე]] დაესწრო წმინდა სალოსი ბასილი ნეტარის დაკრძალვას კრემლის თხრილის ზემოთ სამების ეკლესიის ეზოში. 1554 წლიდან ამ ადგილზე დგას მისი [[ვასილი ნეტარის ტაძარი|სახელობის ეკლესია]].<ref name="st" /> იმავე ადგილას, წმიდა სალოსის იოანე ვოლოგდას უხრწნელი ნეშტი განისვენებს. სასაფლაოებზე სხვა ტაძრები არსებობდა [[XVII საუკუნე|XVII საუკუნის]] შუა პერიოდამდე.{{Sfn|Вся Москва|2011}} === მასობრივი საფლავები === ნეკროპოლი მისი თანამედროვე სახით დაარსდა [[1917]] წლის ნოემბერში{{Sfn|Вся Москва|2011}}: 1917 წლის 5-8 ნოემბერს გაზეთმა „სოციალ-დემოკრატმა“ გამოაქვეყნა მიმართვა ორგანიზაციებისა და ცალკეული პირებისადმი, რომ მიეწოდებინათ ინფორმაცია მათ შესახებ, ვინც იბრძოდა [[ბოლშევიკები|ბოლშევიკების]] მხარეზე და ვინც იბრძოდა და დაიღუპა ოქტომბრის შეიარაღებული აჯანყების დროს. 7 ნოემბერს მოსკოვის სამხედრო რევოლუციურმა კომიტეტმა გადაწყვიტა წითელ მოედანზე მასობრივი საფლავი მოეწყო და დაღუპულთა დაკრძალვა 10 ნოემბერს დანიშნა{{Sfn|Абрамов|1988}}. [[რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია|ეკლესიის წარმომადგენლები აპროტესტებდნენ]] სამოქალაქო დაკრძალვას „დიდი რუსული სალოცავების“ გვერდით წესის აგების გარეშე {{Sfn|Сердце Москвы|2013}} . 8 ნოემბერს კრემლის კედელსა და მის პარალელურად გამავალ ტრამვაის რელსებს შორის გათხარეს ორი 75 მეტრიანი მასობრივი საფლავი.{{Sfn|Красная площадь|1980}} {{Sfn|Кремль и Красная площадь|2003}} ერთი საფლავი გადაჭიმული იყო ნიკოლსკის კარიბჭედან სენატის კოშკამდე, მეორე — სენატის კოშკიდან სპასკის კარიბჭემდე. 9 ნოემბერს გაზეთებმა გამოაქვეყნეს დაკრძალვის პროცესის დეტალური მარშრუტები ქალაქის 11 რაიონში და წითელ მოედანზე მათი ჩასვლის საათები. ქალაქელების უკმაყოფილების შემთხვევაში, მოსკოვის სამხედრო რევოლუციურმა კომიტეტმა გადაწყვიტა დაკრძალვის მონაწილე ჯარისკაცების თოფებით შეიარაღება. 10 ნოემბერს 238 კუბო ჩამოასვენეს მასობრივ საფლავებში.{{Sfn|Абрамов|1988}} ნეკროპოლისის გახსნაზე, [[ვლადიმერ ლენინი|ვლადიმერ ლენინის]] გამოსვლის შემდეგ, გუნდმა შეასრულა [[კანტატა]] [[სერგეი ესენინი|სერგეი ესენინის]] ლექსებზე „დაიძინეთ, საყვარელო ძმებო, უხრწნელი სამარხების შუქზე“.{{Sfn|Красная площадь|1980}} სულ 1917 წელს დაკრძალეს 240 გარდაცვლილი {{Sfn|Абрамов|1988}}, რომელთაგან ზუსტად ცნობილია 57 ადამიანის სახელი.{{Sfn|Абрамов|1988}} მოგვიანებით, კრემლის კედელთან კიდევ 15 „რევოლუციის მებრძოლების მასობრივი საფლავი“ გამოჩნდა: ადამიანები, რომლებიც დაიღუპნენ ბუნებრივი სიკვდილით ან დაიღუპნენ კატასტროფებში. მაგალითად, არტიომ სერგეევი და რიგი სხვა ბოლშევიკები, რომლებიც დაიღუპნენ საჰაერო ავარიაში.{{Sfn|Абрамов|1988}} მაგრამ 1928 წლიდან ეს პრაქტიკა შეწყდა.<ref>{{Cite web|url=http://www.aif.ru/realty/city/tishe_tovarishchi_spite_perenesut_li_zahoroneniya_u_kremlevskoy_steny|title=Власть нашла возможность убрать Сталина с глаз долой|author=Валентина Оберемко|date=2015-07-06|publisher=Аргументы и факты|accessdate=2017-10-27|format=}}</ref> საბჭოთა ხელისუფლების პირველ წლებში, 7 ნოემბერს და 1 მაისს, მასობრივ საფლავებზე საპატიო სამხედრო გვარდია გამოავლინეს და პოლკებმა ფიცი დადეს. საერთო ჯამში, კედელთან მასობრივ საფლავებში დაკრძალეს 300-ზე მეტი ადამიანი, რომელთაგან ცნობილია 110 ადამიანის და სავარაუდოდ 122-ის სახელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . 1966 წლის 3 დეკემბერს, მოსკოვის მახლობლად გერმანული ჯარების დამარცხების 25 წლისთავის დღეს, პირველი [[უცნობი ჯარისკაცის საფლავი|მარადიული ცეცხლი]] კრემლის კედელთან გაჩნდა. იგი გახდა რუსეთის ცენტრალური მემორიალი. ამ ადგილას დაკრძალეს ლენინგრადის გზატკეცილის 41- ე კილომეტრზე აღმოჩენილი უცნობი ჯარისკაცის ფერფლი.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20091225/201477940.html|title=Вечный огонь на Могиле Неизвестного солдата в Москве. Справка|author=Владимир Федоренко|date=2009-12-25|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> უცნობი ჯარისკაცის საფლავის გრანიტის ფილებზე წარწერა: „თქვენი სახელი უცნობია. შენი ბედი უკვდავია“ <ref name="stenii">{{Cite web|url=http://litresp.ru/chitat/ru/Г/goncharova-aleksandra-alekseevna/steni-i-bashni-kremlya|title=Стены и башни Кремля|author=Гончарова Александра Алексеевна, Хамцов Алексей Иванович|date=2014|publisher=litresp.ru|accessdate=2017-10-27}}</ref> . === პერსონალური სამარხები === 1919 წელს ბოლშევიკი და რევოლუციონერი [[იაკობ სვერდლოვი]] დაკრძალეს პირველად წითელ მოედანზე ცალკე საფლავში.<ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|accessdate=2017-10-27|archivedate=2020-01-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200131171932/https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/}}</ref> 1926 წლის ბოლოს კი [[ლონდონი|ლონდონში]] დაღუპული საბჭოთა ელჩის, [[ლეონიდ კრასინი|ლეონიდ კრასინის]] ფერფლი კედელში მოათავსეს. მასთან დამშვიდობებისას გაჩნდა საზეიმო დაკრძალვის ტრადიცია.{{Sfn|Красная площадь|1980}} 1927 წელს მოსკოვის პირველი კრემატორიუმის გახსნის შემდეგ, ნეკროპოლში დაკრძალულთა უმეტესობა დაკრძალეს კრემირებული.<ref name="sidel">{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/2756763|title=«Сидел-сидел, утром проснулись, а он умер». Как в СССР хоронили высших должностных лиц|author=Евгений Жирнов|date=2015-06-26|publisher=Коммерсант.ru|accessdate=2019-11-06}}</ref> ფერფლის ურნები კედელში იყო ჩასმული სენატის კოშკის ორივე მხარეს მემორიალური ფირფიტების ქვეშ: მარჯვნივ 1925-1936 წლებში ( [[სერგეი კიროვი|ს. მ. კიროვის]], [[ვალერიან კუიბიშევი|ვ. ვ. კუიბიშევისა]] და [[მაქსიმ გორკი|ა. მ. გორკის]] გარდა) და 1977 წლიდან და 1937 წლიდან 1976 წლამდე მარცხნივ. მხარეს. გამონაკლისი იყო მარშალ [[გიორგი ჟუკოვი|გიორგი ჟუკოვისთვის]] — მისი ფერფლი 1974 წელს მარჯვენა მხარეს სამხედრო ლიდერის [[სერგეი კამენევი|სერგეი კამენევის]] გვერდით დაკრძალეს{{Sfn|Язык власти|1991}}. პრესაში და ტელევიზიაში დაკრძალვის ტიპის მიუხედავად, გამოიყენებოდა ფორმულირება „დაკრძალულია წითელ მოედანზე კრემლის კედლის მახლობლად“. {{Sfn|Язык власти|1991}} პოლიტიკოსებს, რომლებიც სიკვდილის დროს იყვნენ პენსიაზე გასული, კედელთან ადგილი არ ეძლეოდათ. ამის გამო, [[ნიკიტა ხრუშჩოვი]] და პარტიის ლიდერები [[ანასტას მიქოიანი]] და [[ნიკოლოზ პოდგორნი]] დაკრძალულნი არიან ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე<ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/3075806|title=«К вопросу о памятнике Х.» Почему Никиту Хрущёва похоронили на Новодевичьем?|author=Леонид Максименков|date=2016-09-05|publisher=Коммерсант|accessdate=2017-10-27}}</ref>. მაგრამ აქაც იყო გამონაკლისები. მაგალითად, ნ.მ.შვერნიკი და [[კლიმენტ ვოროშილოვი|კ.ე.ვოროშილოვი]], რომლებიც სხვადასხვა დროს იყვნენ სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარეები, გარდაცვალების მომენტში პენსიაზე იმყოფებოდნენ, მაგრამ მაინც დაკრძალეს კრემლის კედელთან და ვოროშილოვმა ცალკე საფლავიც კი მიიღო. 1964-1980 წლებში სსრკ მინისტრთა საბჭოს ყოფილი თავმჯდომარე ა. ნ. კოსიგინი გარდაცვალების დროს ასევე პენსიაზე იმყოფებოდა, მაგრამ ის ასევე დაკრძალეს კრემლის კედლის მახლობლად. 1930 წელს კედელთან დამონტაჟდა ამავე ტიპის ძეგლები და საფლავის ქვები. სპასკაიასა და ნიკოლსკაიას კოშკებზე ცალკეული და კოლექტიური სამარხები გაერთიანდა ორ მასობრივ საფლავთან და აშენდა სტუმრების სტენდები <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1930-1940-იან წლებში ნეკროპოლში ასევე დაკრძალეს გამოჩენილი მფრინავები, 1960-1970-იან წლებში დაკრძალეს გარდაცვლილი ასტრონავტები და გამოჩენილი მეცნიერები. 1976 წლამდე საბჭოთა კავშირის გარდაცვლილი მარშლები დაკრძალეს კრემლის კედლის მახლობლად, მოგვიანებით მათი დაკრძალვა დაიწყეს მოსკოვის სხვა სასაფლაოებზე <ref>{{Cite web|url=http://www.newsru.com/russia/02jan2017/mihalkin.html|title=Скончался последний маршал артиллерии СССР Владимир Михалкин|author=|date=2017-01-02|publisher=newsru.com|accessdate=2017-10-27}}</ref> . რამდენიმე ადამიანის - [[ვლადიმერ ლენინი|ვლადიმერ ლენინის]], [[იოსებ სტალინი|იოსებ სტალინის]], [[იური გაგარინი|იური გაგარინის]], [[მიხეილ სუსლოვი|მიხაილ სუსლოვის]], [[ლეონიდ ბრეჟნევი|ლეონიდ ბრეჟნევის]], [[იური ანდროპოვი|იური ანდროპოვის]], [[დიმიტრი უსტინოვი|დიმიტრი უსტინოვის]], [[კონსტანტინე ჩერნენკო|კონსტანტინე ჩერნენკოს]] გარდაცვალებასთან დაკავშირებით ქვეყანაში სახელმწიფო გლოვა გამოცხადდა. ამ დღეებში გაუქმდა გასართობი პროგრამები, დაიხურა კინოთეატრები, თეატრები და საკონცერტო დარბაზები. სკოლის მოსწავლეები შაბათ-კვირას გაათავისუფლეს (თუმცა თავად სკოლები მუშაობდნენ), სახელმწიფო საწარმოებმა 5 წუთით შეაჩერეს მუშაობა. განსაკუთრებით გამოჩენილი ადამიანების დაკრძალვები წითელ მოედანზე გადაიცემოდა რადიოთი და ტელევიზიით. პირველად [[სერგეი კოროლიოვი|ს.პ. კოროლევის]] დაკრძალვა რადიოთი გადაიცემოდა 1966 წელს, ხოლო [[როდიონ მალინოვსკი|რ.ი.მალინოვსკის]] დაკრძალვა 1967 წელს - ტელევიზიით . ბოლოს კრემლის კედელში მოათავსეს სსრკ თავდაცვის მინისტრის დიმიტრი უსტინოვის ფერფლი (1984 წ.) <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ბოლოს კი კედელთან ახლოს საფლავში დაკრძალეს კონსტანტინე ჩერნენკო, სკკპცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივანი. (1985){{Sfn|Вся Москва|2011}}. 1989 წელს განიხილეს დიპლომატი [[ანდრეი გრომიკო|ანდრეი გრომიკოს]] კრემლის კედელზე დაკრძალვა, მაგრამ იგი დაკრძალეს ნოვოდევიჩის სასაფლაოზე ნათესავების ანდერძისა და თხოვნის შესაბამისად <ref>{{Cite web|url=https://books.google.ru/books?id=rST5RqlLNGwC&pg=PT149&lpg=PT149&dq=почему+громыко+не+похоронили+у+стены&source=bl&ots=J1RNgPyGd0&sig=lqlSCXsK6Oq2DJ35vbFhNelAO3w&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiiw8TA8-vWAhXnQJoKHetMCssQ6AEIMDAB#v=onepage&q&f=false|title=Сталинская гвардия. Наследники Вождя|author=Арсений Замостьянов|date=2010|publisher=Яуза, Эксмо|accessdate=2017-10-27}}</ref> . სულ ნეკროპოლში 400-ზე მეტი ადამიანი განისვენებს, მათგან 50 უცხოელია, ოცზე მეტი სხვცადასხვა ეროვნების წარმომადგენელი . === ნეკროპოლის დეკორაცია === 1918 წლის აპრილში მოსკოვის საქალაქო საბჭომ გამოაცხადა კონკურსი პროლეტარული რევოლუციისა და დაღუპული თანამებრძოლების ძეგლის შესაქმნელად წითელ მოედანზე. იმავე წლის ივნისში დამტკიცდა მასობრივი და ინდივიდუალური საფლავების დეკორაციის პროექტი: ნეკროპოლისი უნდა გადაქცეულიყო დანარჩენი მოედნის ზემოთ ამაღლებულ ტერასად. სენატის კოშკის კედელზე დაიდგა მემორიალური დაფა, საფლავებზე თიხის ბორცვები გაათანაბრეს, ტურფით დაამშვენეს ყვავილების საწოლები <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ხოლო [[სსრ კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი|პრეზიდიუმის]] სახელით საფლავებთან დარგეს სამი რიგი ცაცხვი და. ხეივანში დამონტაჟდა ელექტრო განათება {{Sfn|Абрамов|1988}} . მემორიალური დაფების კონკურსში გაიმარჯვა სერგეი კონენკოვის ბარელიეფმა — „ფრთიანი გენიოსი“ ცალ ხელში წითელი ბანერით, მეორეში პალმის ტოტით. ეპიტაფია ეწერა: „მათ, ვინც დაეცა მშვიდობისა და ხალხთა ძმობისთვის ბრძოლაში“. ძეგლის გახსნა შედგა 1918 წლის 7 ნოემბერს რევოლუციის პირველი წლისთავის აღსანიშნავად.<ref>{{Cite web|url=http://mosjour.ru/2017062936/|title=Красный погост|date=2017-06-21|access-date=2017-10-27}}</ref> 1918 წელს, ვლადიმერ ლენინის წინადადებით, [[ალექსანდრეს ბაღი (მოსკოვი)|ალექსანდრეს ბაღში]], კუთხის არსენალის კოშკთან ახლოს, [[რომანოვები|რომანოვების დინასტიის]] 300 წლისთავის საპატივცემულოდ აღმართული [[ალექსანდრეს ბაღის ობელისკი|20 მეტრიანი ობელისკი]] გადაკეთდა რევოლუციისა და სოციალიზმის ლიდერების პირველ ძეგლად. მასზე ამოკვეთილია [[კარლ მარქსი|კარლ მარქსისა]] და [[ფრიდრიხ ენგელსი|ფრიდრიხ ენგელსის]], [[გიორგი პლეხანოვი|გეორგი პლეხანოვის]] და სხვა რევოლუციონერი მოღვაწეების სახელები.<ref name="stenii">{{Cite web|url=http://litresp.ru/chitat/ru/Г/goncharova-aleksandra-alekseevna/steni-i-bashni-kremlya|title=Стены и башни Кремля|date=2014|access-date=2017-10-27}}</ref> 1924 წელს კედელთან დარგეს პირველი ბუჩქები და ხეები. მოგვიანებით, [[ნიკიტა ხრუშჩოვი|ნიკიტა ხრუშჩოვის]] დროს, მათ სცადეს ხეხილის ბაღის გაშენება, მაგრამ გადაიფიქრეს, რადგან ხეხილის ირგვლივ ხილის ჯიშები ინტენსიურად მრავლდება <ref name="elki">{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20070815/71751325.html|title=У стен Кремля впервые за 30 лет начали высаживать новые ели|author=|date=2007-08-15|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1931 წლის შემოდგომაზე ცაცხვები შეიცვალა ლურჯი ნაძვებით <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref>, პერიოდულად გამომშრალი ხეები ხელახლა დარგეს <ref name="elki" /> . 1946 წელს არქიტექტორი ისიდორ ფრანცუზი გახდა ნეკროპოლისის დიზაინის ავტორი. [[იაკობ სვერდლოვი|იაკოვ სვერდლოვის]], [[მიხეილ ფრუნზე|მიხაილ ფრუნზეს]], [[ფელიქს ძერჟინსკი|ფელიქს ძერჟინსკის]], [[მიხეილ კალინინი|მიხაილ კალინინის]] საფლავებზე აღმართული იყო ბიუსტები და საფლავის ქვები, რომლებიც ჩასმული იყო გრანიტის საზღვრებით ბრინჯაოს დაფნის ფოთლებით. დაკრძალულთა სახელები მასობრივი საფლავების სპეციალურ ფილებზე იყო ამოტვიფრული. რესტავრაციის შემდეგ საფლავები მნახველებისთვის გაიხსნა <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . 1973-1974 წლებში ჩატარდა ნეკროპოლისის ფართომასშტაბიანი რეკონსტრუქცია არქიტექტორების გრიგორი ვულფსონის, ვ.დანილუშკინისა და მოქანდაკე პაველ ბონდარენკოს პროექტის მიხედვით {{Sfn|Абрамов|1988}} . შემორჩენილია მასობრივი საფლავების ტრადიციული ფორმები, მაგრამ კომპოზიციას დაემატა ახალი არქიტექტურული და სკულპტურული ელემენტები: გრანიტისგან დამზადებული მოხრილი ბანერები, დაფნის გვირგვინები მარმარილოს ფილებზე, გრანიტის ყვავილების ვაზები. 1973 წლამდე ნეკროპოლისში იზრდებოდა მთის ფერფლი, იასამნისფერი და კუნელი {{Sfn|Абрамов|1988}} . ისინი ასევე შეიცვალა ლურჯი ნაძვებით. ყოველი ბიუსტის უკან, ოთხი ნაძვის ნაცვლად, ერთი დარგეს <ref name="hrtnv">{{Cite web|url=https://www.mos.ru/mosarchiv/documents/trudy-i-publikatcii/view/39642220/|title=«Красный погост». История некрополя у Кремлёвской стены в фотографиях из собрания Центра хранения электронных и аудиовизуальных документов Москвы|author=Елена Харитонова|date=2013-12-24|publisher=Официальный сайт мэра Москвы|accessdate=2017-10-27}}</ref> . ასევე განახლდა მავზოლეუმის სადგამები და გრანიტი. მასობრივი საფლავების მონუმენტური დეკორაციები დამზადდა ქვის ჩუქურთმების მიერ მიტიშჩის ხელოვნების ჩამოსხმის ქარხნის {{Sfn|Красная площадь|1980}} . ===მავზოლეუმის შექმნა=== 1924 წლის ზამთარში აშენდა [[ლენინი]]ს დროებითი ხის სამარხი, ეს [[მავზოლეუმი]] გახდა ნეკროპოლის ცენტრი.{{Sfn|Сердце Родины|1996}} ამ შენობის პროექტი დაევალა არქიტექტორ [[ალექსი შჩუსევი|ალექსეი შჩუსევს]], რომელმაც პროექტი რამდენიმე საათში, 22 იანვრის ღამეს შექმნა და საფლავი ორნახევარ დღეში ააშენეს.{{Sfn|Зодчие Москвы|1988}} იმავე წლის გაზაფხულზე აშენდა ხის მავზოლეუმის მეორე ვერსია, რომელიც გარეგნულად წააგავდა თანამედროვე გრანიტს და იდგა ხუთი წლის განმავლობაში.{{Sfn|Красная площадь|1980}} საფლავს აკრავდა კვადრატი დაბალი რკინის გალავნით.{{Sfn|Красная площадь|1980}} 1929 წელს [[სსრ კავშირის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი|სსრკ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის პრეზიდიუმმა]] მიიღო დადგენილება „მონუმენტის მშენებლობის პროექტების კონკურსის შესახებ — ვ.ი. ლენინის მუდმივი მავზოლეუმი მოსკოვის წითელ მოედანზე". მონაწილეებმა წარადგინეს მრავალი პროექტი ეროვნულ კონკურსზე.<ref>{{Cite web|url=https://www.perm.kp.ru/daily/26368.3/3247999/|title=На проекте Мавзолея Ленина была надпись: «Кто следующий?»|author=Алексей Богомолов|date=2015-01-21|publisher=Комсомольская правда|accessdate=2017-10-27}}</ref> იმავე წლის გაზაფხულზე აღმოჩნდა, რომ ახალი კონკურსი არ იყო საჭირო — ხის მავზოლეუმი მტკიცე იყო და სასწრაფო შეცვლას არ საჭიროებდა.{{Sfn|Мавзолей Ленина|1972}} ქვის მავზოლეუმი, რომელიც ასევე შეიქმნა შჩუსევის მიერ, აშენდა 16 თვეში — 1930 წლის ოქტომბრისთვის. ამავდროულად გაიზარდა გარე და შიდა მოცულობები, რაც 3 მეტრით მაღლა დგას. საფლავის საერთო წონა იყო დაახლოებით 10 ათასი ტონა.{{Sfn|Красная площадь|1980}} მავზოლეუმი წითელ მოედანზე ყველაზე მაღალ წერტილს იკავებდა, ის 1 მეტრით იყო აწეული.{{Sfn|Сердце Москвы|2013}} === პოსტი #1 === 1970-იან წლებში რობერტ როჟდესტვენსკიმ დაწერა ლექსი „210 ნაბიჯი" — ეს არის იმ საფეხურების რაოდენობა, რომელიც უნდა გაიაროს №1 პოსტის დაცვის ცვლამ კრემლის სპასკაიას კოშკის კარიბჭეებიდან მავზოლეუმის კიბეებამდე ქ. რათა დაიკავოს სადარაჯოს ადგილი პოსტზე. მესაზღვრეები მანძილს 2 წუთსა და 30 წამში გადიოდნენ, მათი დაცვის სახლი კი ახლა დემონტაჟირებულ, მე-14 კორპუსში მდებარეობდა. დილის 8:00 საათიდან მეორე დღის დილის 8:00 საათამდე სამსახურში დღე-ღამეში შედიოდა ორი განმრინებელი და ათი მცველი. თითოეულ განმრინებელზე თითქმის ხუთი კილომეტრის მარშრუტი მოდიოდა დასაცავად, თითოეულ ყარაულზე — სამი კილომეტრი და ხუთი საათის სამსახური პოსტზე. მავზოლეუმის მახლობლად №1 პოსტმა არსებობა შეწყვიტა 1993 წლის 6 ოქტომბერს <ref>{{Cite web|url=https://rg.ru/2017/04/17/dveri-mavzoleia-lenina-otkroiutsia-18-aprelia-posle-dvuhmesiachnogo-pereryva.html|title=Ходоки у Ленина|author=Игорь Елков|date=2017-04-17|publisher=Российская газета|accessdate=2017-10-27}}</ref>, ხოლო 1997 წლის 12 დეკემბერს [[ალექსანდრეს ბაღი (მოსკოვი)|ალექსანდრეს ბაღში]], [[უცნობი ჯარისკაცის საფლავი|უცნობი ჯარისკაცის საფლავზე]] აღადგინეს №1 პოსტი.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/spravka/20150508/1062903418.html|title=Могила Неизвестного солдата у Кремлёвской стены|author=Денис Гришкин|date=2015-05-08|publisher=РИА новости|accessdate=2017-10-27}}</ref> ==ნეკროპოლის გადატანა== პირველად, სამარხების გაუქმების თემა 1953 წელს წამოაყენა მინისტრთა საბჭომ და სკკპ ცენტრალურმა კომიტეტმა, რომლებმაც მიიღეს შესაბამისი დადგენილება — ლენინისა და სტალინის ცხედრები და კედელთან დასვენებულთა ფერფლი დაგეგმარებულ პანთეონში გადაეტანათ, მაგრამ პროექტი დაიხურა. <ref>{{Cite web|url=http://www.oldgazette.ru/vm/07031953/text2.html|title=Постановление ЦК КПСС и СМ СССР "О месте установления саркофага с телом Иосифа Виссарионовича Сталина"|author=|date=1953-03-06|publisher=oldgazette.ru|accessdate=2017-10-27}}</ref> 2013 წელს მიტიშჩიში გაიხსნა ფედერალური ომის მემორიალი „სამშობლოს დამცველთა პანთეონი", განიხილეს კრემლის კედლის მახლობლად ნეკროპოლიდან ამ სასაფლაოზე ნაშთების გადატანის შესაძლებლობა და სპეციალური კოლუმბარიუმის შექმნა.<ref>{{Cite web|url=http://www.ntv.ru/novosti/625826/|title=Сталина и Брежнева могут перезахоронить в Мытищах|author=|date=2013-06-27|publisher=НТВета|accessdate=2017-10-27}}</ref> ნეშტების გადატანის მთავარი სირთულე ემყარება ფედერალურ კანონს, რომელიც კრძალავს ხელახლა დაკრძალვას ნათესავების თანხმობის გარეშე, ხოლო ნეკროპოლის კომპლექსი მოიცავს არაერთ იმ ადამიანთა მასობრივ საფლავს, რომლებიც არ არიან იდენტიფიცირებული. ასევე, კედელთან დამარხულთა ზოგიერთი შთამომავალი ეწინააღმდეგება გადასვენებას. ვარაუდობენ, რომ ეს გამოიწვევს საზოგადოების უკმაყოფილებას და ასევე მოითხოვენ, რომ ახალ სასაფლაოს ჰქონდეს ისტორია.<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/society/20130628/946447706.html|title=Перенос некрополя от Кремля расколет общество, считают потомки героев|author=|date=2013-06-28|publisher=РИА Новости|accessdate=2017-11-15}}</ref> ==ლიტერატურა== # {{წიგნი|isbn=978-5-4320-0001-9|ref=Вся Москва}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Красная площадь}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Язык власти}} # {{წიგნი|isbn=5-250-00071-1|ref=Абрамов}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Сердце Москвы}} # {{წიგნი|isbn=5-88010-160-0|ref=Кремль и Красная площадь}} # {{წიგნი|isbn=5-85200-036|ref=Сердце Родины}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Зодчие Москвы}} # {{წიგნი|isbn=|ref=Мавзолей Ленина}} # Бабайцев А. В. Некрополь на Красной площади. Революционные воплощения традиционных символов // Человек. — 2010. — № 4. — С. 108—123. ==რესურსები ინტერნეტში== {{ბმულები დობილ პროექტებში}} # [http://necropolis.tass.ru/ დამარხული გიგანტები. კრემლის კედლის მახლობლად ნეკროპოლისის 100 წელი.] [[TASS]] პროექტი. 2017 წელი # [https://www.webcitation.org/6F95a7URh?url=http://memorial.ppolk.ru/svedeniya-o-pokhoronennykh-na-krasnoj-ploshchadi-v-kremlevskoj-stene-ot-senatskoj-bashni-v-storonu-nikolskoj-bashni.html ინფორმაცია კრემლის კედელზე დაკრძალულთა შესახებ] ==სქოლიო== {{სქოლიო}} [[კატეგორია:სოციალიზმი]] [[კატეგორია:ნაციონალური სასაფლაოები]] [[კატეგორია:მოსკოვის კულტურული მემკვიდრეობის ფედერალური ობიექტები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] mehuushhw709ge6eloi8pzwzikt71s6 3 537490 4409371 2022-08-21T09:17:19Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 09:17, 21 აგვისტო 2022 (UTC) lnyevtjygpvypz91l97034jiowxvj3z 3 537491 4409372 2022-08-21T09:17:33Z David1010 704 ახალი გვერდი: {{გამარჯობა}} ~~~~ wikitext text/x-wiki {{გამარჯობა}} [[მომხმარებელი:David1010|<span style="background:#008000;color:#F0F8FF;padding:0 4px">'''''David'''''</span>]][[მომხმარებლის განხილვა:David1010|<span style="background:#F0F8FF;padding:0 4px;color:#008000;">'''''As'''''</span>]] 09:17, 21 აგვისტო 2022 (UTC) lnyevtjygpvypz91l97034jiowxvj3z 3 537492 4409383 2022-08-21T10:35:56Z MIKHEIL 18439 ახალი გვერდი: {{subst:ტესტი}}— ~~~~ wikitext text/x-wiki == გთხოვთ, ვარჯიშისთვის გამოიყენოთ [[ვიკიპედია:სავარჯიშო|„სავარჯიშო გვერდი“]] ! == {{ახალბედა/ტესტი}} — [[მომხმარებელი:MIKHEIL|<font color="#0000FF">Mikheil</font>]] <small>^{[[მომხმარებელი განხილვა:MIKHEIL|<span style="color:#00FF00">მიწერა</span>]]}</small> 10:35, 21 აგვისტო 2022 (UTC) 189fwkb0mc8xd4rugkwncgw2kk0wha8 4409384 4409383 2022-08-21T10:36:05Z MIKHEIL 18439 შინაარსი შეიცვალა ' {{subst:ტესტი}}— ~~~~'-ით wikitext text/x-wiki == გთხოვთ, ვარჯიშისთვის გამოიყენოთ [[ვიკიპედია:სავარჯიშო|„სავარჯიშო გვერდი“]] ! == {{ახალბედა/ტესტი}} — [[მომხმარებელი:MIKHEIL|<font color="#0000FF">Mikheil</font>]] <small>^{[[მომხმარებელი განხილვა:MIKHEIL|<span style="color:#00FF00">მიწერა</span>]]}</small> 10:36, 21 აგვისტო 2022 (UTC) f2sfy0me1vhb95zel0qicp6ddw7h9bh 0 537494 4409386 2022-08-21T10:51:19Z Khujadzeguka 143334 შექმნილია გვერდის თარგმნით „[[:en:Special:Redirect/revision/1080711552|Mary Windeyer]]“ wikitext text/x-wiki '''ლედი მერი ელიზაბეტ ვინდეიერი''' (დ. [[28 სექტემბერი]] [[1836]] - გ. [[3 დეკემბერი]] [[1912]]) -[[ავსტრალიელები|ავსტრალიელი]] [[ქალთა უფლებები|ქალთა უფლებების]] დამცველი, განსაკუთრებით [[ქალთა საარჩევნო უფლებები|ქალთა საარჩევნო უფლებებთან]] დაკავშირებით [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]]. იგი იყო [[ფილანთროპი]] და ქველმოქმედი.<ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> მერი დაიბადა 1836 წლის 28 სექტემბერს ჰოვში, [[სასექსი]], [[ინგლისი]]. ის იყო მეუფე რობერტ ტორლი ბოლტონისა და ჯეინ მართა ბოლის თერთმეტი შვილიდან ერთ-ერთი. [[1839|1839 წლის]] [[8 აპრილი|8 აპრილს]] რობერტ ბოლტონმა, მისმა მეუღლემ და ექვსმა შვილმა, მათ შორის მერიმ, დატოვეს [[პლიმუთი]] და 1839 წლის 25 ივლისს ჩავიდნენ [[სიდნეი|სიდნეიში]], ახალ სამხრეთ უელსში.<ref>{{Cite news|date=26 July 1839|title=Shipping intelligence|page=2|work=[[The Sydney Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article28653739|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> ოჯახი საცხოვრებლად გადავიდა ჰექსამში, სადაც მეუფე ბოლტონი გახდა წმინდა სტეფანეს ეკლესიის მსახური.<ref>{{Cite web|url=http://monumentaustralia.org.au/themes/culture/religion/display/94014-st-stephen%60s-church-of-england|title=St Stephen's Church of England|publisher=Monument Australia|accessdate=22 November 2017}}</ref> 1863 წელს რობერტ ბოლტონი გახდა უკანონო შვილის მამა. <ref>{{Cite news|date=25 April 1863|title=The extraordinary clerical affiliation case|page=4|work=[[Bell's Life In Sydney And Sporting Chronicle]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article59792951|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}; {{Cite news|date=2 May 1863|title=The extraordinary clerical affiliation case concluded|page=4|work=[[Bell's Life In Sydney And Sporting Chronicle]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-page6052282|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> 1857 წლის 31 დეკემბერს მერი დაქორწინდა [[უილიამ ჩარლზ ვინდეიერი|უილიამ ჩარლზ ვინდეიერზე]], <ref>{{Cite news|date=4 January 1858|title=Family Notices: Marriages|page=1|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13004666|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> რომელიც მაშინ იყო ჟურნალისტი გაზეთ ,,იმპერია"-ში, ადვოკატურისა და კანონის სფეროში. შემთხვევით, 1839 წელს, უილიამის ხელმძღვანელი, [[ჰენრი პარკესი]], ემიგრაციაში წავიდა ახალ სამხრეთ უელსში იმავე გემით, რომლითაც მერი. უილიამსა და მერის ცხრა შვილი შეეძინათ 1859-1876 წლებში, თუმცა ერთი შვილი, ვილჰელმინა, გარდაიცვალა ჩვილობაში, 1 წლის ასაკში. <ref>{{Cite news|date=19 April 1864|title=Family Notices: Deaths|page=1|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13086844|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref>მერი მძიმედ ავად იყო 1874 და 1876 წლებში და ამ ხნის განმავლობაში იმყოფებოდა დედამთილთან მარია ვინდეიერთან ტომაგო ჰაუსში, რომელიც მდებარეობდა ქალაქ ტომაგოში, ახალ სამხრეთ უელსში. 1874 წელს მერი იყო შეძლებული ქალების კლუბის წევრი, რომლებმაც დააარსეს საავადმყოფო დარლინგჰერსტში, თავდაპირველად ჩვილების სიკვდილიანობის შესამცირებლად, ჩვილებისათვის სახლის უზრუნველყოფის გზით, შემდეგ კი რეორგანიზაცია მოახდინეს უკანონო შვილების დედებზე ზრუნვის მიზნით. 1879 წელს მერი იყო პანსიონს გარე საზოგადოების დამფუძნებელი წევრი, ქალბატონ მარიან ჯეფერისთან, ლედი მარიან ალენთან და ქალბატონ მერი ისჩამ გარანთან ერთად. საზოგადოების მიზანი იყო დახმარებოდა ბავშვებს სახლების მოძებნაში სახელმწიფო ბავშვთა სახლებიდან. 1881 წელს ახალი სამხრეთ უელსის მთავრობამ დააარსა ბავშვთა დახმარების საბჭო და მერი გახლდათ საბჭოს ერთ-ერთი პირველი წევრი. <ref>{{Cite web|url=https://www.records.nsw.gov.au/agency/111|title=State Children's Relief Board|publisher=NSW State Archives and Records|accessdate=22 November 2017}}</ref> მერის და, ენ ჯეინ ბოლტონი, იყო ერთ-ერთი პირველი ქალი, რომელმაც გაიარა უმაღლესი საჯარო გამოცდა 1871 წელს, მოიგო ფეირტაქსის პრიზი საუკეთესო ქალი კანდიდატისთვის. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qfk4AAAAIAAJ&pg=PA61|title=Knowing Women: Origins of Women's Education in Nineteenth-Century Australia|publisher=Cambridge University Press}}</ref> მერი იყო [[ქალთა კოლეჯი, სიდნეის უნივერსიტეტი|ქალთა კოლეჯის]] დაარსების ფონდის მოზიდვის კომიტეტის წევრი. <ref>{{Cite news|date=30 June 1928|title=Sydney University. The Women's College|page=14|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article28052604|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> სერ უილიამი აქტიურად იყო ჩართული [[სიდნეის უნივერსიტეტი|სიდნეის უნივერსიტეტის]] ჩამოყალიბებაში, იყო ვიცე-კანცლერი 1883 წლიდან 1887 წლამდე, ქალთა კოლეჯის დამფუძნებელი თავმჯდომარე და კანცლერი 1895 წლიდან 1896 წლამდე. [[ფაილი:Exhibition_building,_Prince_Alfred_Park,_c._1870s_(5593315821).jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Exhibition_building%2C_Prince_Alfred_Park%2C_c._1870s_%285593315821%29.jpg/220px-Exhibition_building%2C_Prince_Alfred_Park%2C_c._1870s_%285593315821%29.jpg|მარცხნივ|მინი| საგამოფენო შენობა, პრინც ალფრედ პარკი, 1870 წელი.]] 1886 წელს მერი და უილიამი ეწვივნენ ინგლისს და დაბრუნებისას მერი დაეხმარა ქალთა მრეწველობის გამოფენის ორგანიზებას და 1888 წლის 100 წლის გამოფენას, , რომელიც იყო [[პირველი ფლოტი|პირველი ფლოტის]] ჩამოსვლის ასი წლისთავის აღნიშვნის ნაწილი.<ref>{{Cite news|date=4 October 1888|title=Exhibition of Women's industries|page=4|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13698535|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> მერი იყო [[ქალთა ქრისტიანული ზომიერების კავშირი|ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ქრისტიანული ზომიერების კავშირის]] წევრი. [[როუზ სკოტი|როუზ სკოტთან]] ერთად მერი იყო ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ლიტერატურული საზოგადოების დამფუძნებელი, რომელიც გადაიზარდა [[ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ხმის უფლება ლიგა|ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ხმის უფლებათა ლიგაში]], მერი კი გახდა ამ ფონდის პრეზიდენტი. <ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> 1891 წელს იგი გახდა ლედი მერი, როდესაც უილიამს რაინდის წოდება მიანიჭეს. <ref name="ADB William">{{Cite web}}</ref> მას შემდეგ, რაც უილიამი გარდაიცვალა 1897 წელს, მერი გადავიდა საცხოვრებლად ტამაგო ჰაუსში. მერი გარდაიცვალა ტომაგოში 1912 წლის 3 დეკემბერს 76 წლის ასაკში და მისი ქონება შეფასდა 11,408 გირვანქა სტერლინგად, <ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> რომელიც 2016 წლის შეფასებით 1,341,088 ავსტრალიური დოლარის ექვივალენტია. <ref>{{Cite web|url=https://www.rba.gov.au/calculator/annualPreDecimal.html|title=Pre-Decimal Inflation Calculator|publisher=Reserve Bank of Australia|accessdate=22 November 2017}}</ref> == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == ლიტერატურა == * {{Cite web|url=https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/4994/1/William%20and%20Mary%20Windeyer%20in%20Colonial%20NSW.pdf|title=William and Mary Windeyer in colonial New South Wales|publisher=University of Sydney|accessdate=22 November 2017}} * {{Cite book|title=William & Mary Windeyer: Law, politics and society in colonial New South Wales|publisher=Australian Scholarly Publishing}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1912]] [[კატეგორია:დაბადებული 1836]] [[კატეგორია:სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:ავსტრალიელი სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] a0v0gzldfet5o8u89n6ve6tewp9qz2h 4409387 4409386 2022-08-21T10:51:51Z Khujadzeguka 143334 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = მერი ელიზაბეთ ვინდეიერი | ფოტო = Lady Mary Elizabeth Windeyer 1890-crop.jpg | ფოტოს სიგანე = 250 px | წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = მერი ელიზაბეთ ბოლტონი | დაბთარიღი = [[28 სექტემბერი]], [[1836]] | დაბადგილი = [[ჰოვი]], [[სასექსი]], [[ინგლისი]] | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = [[3 დეკემბერი]], [[1912]] | გარდადგილი = [[ტომაგო]], [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალი სამხრეთ უელსი]] | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = ქალთა და ბავშვთა უფლებების დამცველი, ქველმოქმედი, კეთილდღეობის მუშაკი | აქტიურობის წლები = | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = 11,408 [[გირვანქა სტერლინგი]] | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = [[უილიამ ჩარლზ ვინდეიერი]] | პარტნიორები = | შვილები = მარია (1859-1931), მერი ემილი (1861-1950), ვილჰელმინა (1863-1864), ჯეინი (1865-1950), [[მარგარეტ ვინდეიერი|მარგარეტი]] (1866-1839), [[რიჩარდ ვინდეიერი|რიჩარდი]] (1868-1859), უილიამ არჩიბალდი (1871-1943) | მამა = რობერტ ტორლი ბოლტონი | დედა = ჯეინ მართა ბოლი | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | სახელი1 = | მოდული1 = | სახელი2 = | მოდული2 = | სახელი3 = | მოდული3 = | სახელი4 = | მოდული4 = | სახელი5 = | მოდული5 = | სახელი6 = | მოდული6 = | სახელი7 = | მოდული7 = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ლედი მერი ელიზაბეტ ვინდეიერი''' (დ. [[28 სექტემბერი]] [[1836]] - გ. [[3 დეკემბერი]] [[1912]])—[[ავსტრალიელები|ავსტრალიელი]] [[ქალთა უფლებები|ქალთა უფლებების]] დამცველი, განსაკუთრებით [[ქალთა საარჩევნო უფლებები|ქალთა საარჩევნო უფლებებთან]] დაკავშირებით [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]]. იგი იყო [[ფილანთროპი]] და ქველმოქმედი.<ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> მერი დაიბადა 1836 წლის 28 სექტემბერს ჰოვში, [[სასექსი]], [[ინგლისი]]. ის იყო მეუფე რობერტ ტორლი ბოლტონისა და ჯეინ მართა ბოლის თერთმეტი შვილიდან ერთ-ერთი. [[1839|1839 წლის]] [[8 აპრილი|8 აპრილს]] რობერტ ბოლტონმა, მისმა მეუღლემ და ექვსმა შვილმა, მათ შორის მერიმ, დატოვეს [[პლიმუთი]] და 1839 წლის 25 ივლისს ჩავიდნენ [[სიდნეი|სიდნეიში]], ახალ სამხრეთ უელსში.<ref>{{Cite news|date=26 July 1839|title=Shipping intelligence|page=2|work=[[The Sydney Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article28653739|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> ოჯახი საცხოვრებლად გადავიდა ჰექსამში, სადაც მეუფე ბოლტონი გახდა წმინდა სტეფანეს ეკლესიის მსახური.<ref>{{Cite web|url=http://monumentaustralia.org.au/themes/culture/religion/display/94014-st-stephen%60s-church-of-england|title=St Stephen's Church of England|publisher=Monument Australia|accessdate=22 November 2017}}</ref> 1863 წელს რობერტ ბოლტონი გახდა უკანონო შვილის მამა. <ref>{{Cite news|date=25 April 1863|title=The extraordinary clerical affiliation case|page=4|work=[[Bell's Life In Sydney And Sporting Chronicle]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article59792951|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}; {{Cite news|date=2 May 1863|title=The extraordinary clerical affiliation case concluded|page=4|work=[[Bell's Life In Sydney And Sporting Chronicle]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-page6052282|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> 1857 წლის 31 დეკემბერს მერი დაქორწინდა [[უილიამ ჩარლზ ვინდეიერი|უილიამ ჩარლზ ვინდეიერზე]], <ref>{{Cite news|date=4 January 1858|title=Family Notices: Marriages|page=1|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13004666|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> რომელიც მაშინ იყო ჟურნალისტი გაზეთ ,,იმპერია"-ში, ადვოკატურისა და კანონის სფეროში. შემთხვევით, 1839 წელს, უილიამის ხელმძღვანელი, [[ჰენრი პარკესი]], ემიგრაციაში წავიდა ახალ სამხრეთ უელსში იმავე გემით, რომლითაც მერი. უილიამსა და მერის ცხრა შვილი შეეძინათ 1859-1876 წლებში, თუმცა ერთი შვილი, ვილჰელმინა, გარდაიცვალა ჩვილობაში, 1 წლის ასაკში. <ref>{{Cite news|date=19 April 1864|title=Family Notices: Deaths|page=1|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13086844|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref>მერი მძიმედ ავად იყო 1874 და 1876 წლებში და ამ ხნის განმავლობაში იმყოფებოდა დედამთილთან მარია ვინდეიერთან ტომაგო ჰაუსში, რომელიც მდებარეობდა ქალაქ ტომაგოში, ახალ სამხრეთ უელსში. 1874 წელს მერი იყო შეძლებული ქალების კლუბის წევრი, რომლებმაც დააარსეს საავადმყოფო დარლინგჰერსტში, თავდაპირველად ჩვილების სიკვდილიანობის შესამცირებლად, ჩვილებისათვის სახლის უზრუნველყოფის გზით, შემდეგ კი რეორგანიზაცია მოახდინეს უკანონო შვილების დედებზე ზრუნვის მიზნით. 1879 წელს მერი იყო პანსიონს გარე საზოგადოების დამფუძნებელი წევრი, ქალბატონ მარიან ჯეფერისთან, ლედი მარიან ალენთან და ქალბატონ მერი ისჩამ გარანთან ერთად. საზოგადოების მიზანი იყო დახმარებოდა ბავშვებს სახლების მოძებნაში სახელმწიფო ბავშვთა სახლებიდან. 1881 წელს ახალი სამხრეთ უელსის მთავრობამ დააარსა ბავშვთა დახმარების საბჭო და მერი გახლდათ საბჭოს ერთ-ერთი პირველი წევრი. <ref>{{Cite web|url=https://www.records.nsw.gov.au/agency/111|title=State Children's Relief Board|publisher=NSW State Archives and Records|accessdate=22 November 2017}}</ref> მერის და, ენ ჯეინ ბოლტონი, იყო ერთ-ერთი პირველი ქალი, რომელმაც გაიარა უმაღლესი საჯარო გამოცდა 1871 წელს, მოიგო ფეირტაქსის პრიზი საუკეთესო ქალი კანდიდატისთვის. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qfk4AAAAIAAJ&pg=PA61|title=Knowing Women: Origins of Women's Education in Nineteenth-Century Australia|publisher=Cambridge University Press}}</ref> მერი იყო [[ქალთა კოლეჯი, სიდნეის უნივერსიტეტი|ქალთა კოლეჯის]] დაარსების ფონდის მოზიდვის კომიტეტის წევრი. <ref>{{Cite news|date=30 June 1928|title=Sydney University. The Women's College|page=14|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article28052604|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> სერ უილიამი აქტიურად იყო ჩართული [[სიდნეის უნივერსიტეტი|სიდნეის უნივერსიტეტის]] ჩამოყალიბებაში, იყო ვიცე-კანცლერი 1883 წლიდან 1887 წლამდე, ქალთა კოლეჯის დამფუძნებელი თავმჯდომარე და კანცლერი 1895 წლიდან 1896 წლამდე. [[ფაილი:Exhibition_building,_Prince_Alfred_Park,_c._1870s_(5593315821).jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Exhibition_building%2C_Prince_Alfred_Park%2C_c._1870s_%285593315821%29.jpg/220px-Exhibition_building%2C_Prince_Alfred_Park%2C_c._1870s_%285593315821%29.jpg|მარცხნივ|მინი| საგამოფენო შენობა, პრინც ალფრედ პარკი, 1870 წელი.]] 1886 წელს მერი და უილიამი ეწვივნენ ინგლისს და დაბრუნებისას მერი დაეხმარა ქალთა მრეწველობის გამოფენის ორგანიზებას და 1888 წლის 100 წლის გამოფენას, , რომელიც იყო [[პირველი ფლოტი|პირველი ფლოტის]] ჩამოსვლის ასი წლისთავის აღნიშვნის ნაწილი.<ref>{{Cite news|date=4 October 1888|title=Exhibition of Women's industries|page=4|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13698535|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> მერი იყო [[ქალთა ქრისტიანული ზომიერების კავშირი|ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ქრისტიანული ზომიერების კავშირის]] წევრი. [[როუზ სკოტი|როუზ სკოტთან]] ერთად მერი იყო ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ლიტერატურული საზოგადოების დამფუძნებელი, რომელიც გადაიზარდა [[ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ხმის უფლება ლიგა|ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ხმის უფლებათა ლიგაში]], მერი კი გახდა ამ ფონდის პრეზიდენტი. <ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> 1891 წელს იგი გახდა ლედი მერი, როდესაც უილიამს რაინდის წოდება მიანიჭეს. <ref name="ADB William">{{Cite web}}</ref> მას შემდეგ, რაც უილიამი გარდაიცვალა 1897 წელს, მერი გადავიდა საცხოვრებლად ტამაგო ჰაუსში. მერი გარდაიცვალა ტომაგოში 1912 წლის 3 დეკემბერს 76 წლის ასაკში და მისი ქონება შეფასდა 11,408 გირვანქა სტერლინგად, <ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> რომელიც 2016 წლის შეფასებით 1,341,088 ავსტრალიური დოლარის ექვივალენტია. <ref>{{Cite web|url=https://www.rba.gov.au/calculator/annualPreDecimal.html|title=Pre-Decimal Inflation Calculator|publisher=Reserve Bank of Australia|accessdate=22 November 2017}}</ref> == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == ლიტერატურა == * {{Cite web|url=https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/4994/1/William%20and%20Mary%20Windeyer%20in%20Colonial%20NSW.pdf|title=William and Mary Windeyer in colonial New South Wales|publisher=University of Sydney|accessdate=22 November 2017}} * {{Cite book|title=William & Mary Windeyer: Law, politics and society in colonial New South Wales|publisher=Australian Scholarly Publishing}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1912]] [[კატეგორია:დაბადებული 1836]] [[კატეგორია:სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:ავსტრალიელი სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] tqz1el5lc2nroqxflk8kvn553zvpl10 4409388 4409387 2022-08-21T10:53:14Z Khujadzeguka 143334 wikitext text/x-wiki {{ინფოდაფა პიროვნება | სიგანე = | სახელი = მერი ელიზაბეთ ვინდეიერი | ფოტო = Lady Mary Elizabeth Windeyer 1890-crop.jpg | ფოტოს სიგანე = 250 px | წარწერა = | ალტ = | მშობლსახელი = | ენის კოდი = | დაბსახელი = მერი ელიზაბეთ ბოლტონი | დაბთარიღი = [[28 სექტემბერი]], [[1836]] | დაბადგილი = [[ჰოვი]], [[სასექსი]], [[ინგლისი]] | მოინათლა = | გაუჩინარების თარიღი = | გაუჩინარების ადგილი = | გაუჩინარების სტატუსი = | გარდთარიღი = [[3 დეკემბერი]], [[1912]] | გარდადგილი = [[ტომაგო]], [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალი სამხრეთ უელსი]] | გარდაცვალების მიზეზი = | სხეულის პოვნის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილი = | დაკრძალვის ადგილის კოორდინატები = | ძეგლები = | რეზიდენცია = | სხვა სახელები = | ეროვნება = | მოქალაქეობა = | ეთნიკური წარმომავლობა = | ქვეშევრდომობა = | განათლება = | ალმა-მატერი = | მოღვაწეობა = | საქმიანობა = ქალთა და ბავშვთა უფლებების დამცველი, ქველმოქმედი, კეთილდღეობის მუშაკი | აქტიურობის წლები = | დამსაქმებელი = | ორგანიზაცია = | ხელფასი = | ქონება = 11,408 [[გირვანქა სტერლინგი]] | ცნობილია როგორც = | ცნობილი ნაშრომები = | სიმაღლე = | წონა = | წოდება = | წლები = | წინამორბედი = | მემკვიდრე = | პარტია = | მოძრაობა = | ოპონენტები = | რელიგია = | წაყენებული ბრალდება = | განაჩენი = | დანაშაულებრივი სტატუსი = | მეუღლეები = [[უილიამ ჩარლზ ვინდეიერი]] | პარტნიორები = | შვილები = მარია (1859-1931), მერი ემილი (1861-1950), ვილჰელმინა (1863-1864), ჯეინი (1865-1950), [[მარგარეტ ვინდეიერი|მარგარეტი]] (1866-1839), [[რიჩარდ ვინდეიერი|რიჩარდი]] (1868-1859), უილიამ არჩიბალდი (1871-1943) | მამა = რობერტ ტორლი ბოლტონი | დედა = ჯეინ მართა ბოლი | ნათესავები = | ჯილდოები = | მოსახმობი სიგნალი = | სუფთა მოგება = | სახელი1 = | მოდული1 = | სახელი2 = | მოდული2 = | სახელი3 = | მოდული3 = | სახელი4 = | მოდული4 = | სახელი5 = | მოდული5 = | სახელი6 = | მოდული6 = | სახელი7 = | მოდული7 = | საიტი = | ხელმოწერა = | ხელმოწერის ზომა = | ხელმოწერა ალტ = | შენიშვნები = }} '''ლედი მერი ელიზაბეტ ვინდეიერი''' (დ. [[28 სექტემბერი]] [[1836]] - გ. [[3 დეკემბერი]] [[1912]])—[[ავსტრალიელები|ავსტრალიელი]] [[ქალთა უფლებები|ქალთა უფლებების]] დამცველი, განსაკუთრებით [[ქალთა საარჩევნო უფლებები|ქალთა საარჩევნო უფლებებთან]] დაკავშირებით [[ახალი სამხრეთი უელსი|ახალ სამხრეთ უელსში]]. იგი იყო [[ფილანთროპი]] და ქველმოქმედი.<ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> მერი დაიბადა 1836 წლის 28 სექტემბერს ჰოვში, [[სასექსი]], [[ინგლისი]]. ის იყო მეუფე რობერტ ტორლი ბოლტონისა და ჯეინ მართა ბოლის თერთმეტი შვილიდან ერთ-ერთი. [[1839|1839 წლის]] [[8 აპრილი|8 აპრილს]] რობერტ ბოლტონმა, მისმა მეუღლემ და ექვსმა შვილმა, მათ შორის მერიმ, დატოვეს [[პლიმუთი]] და 1839 წლის 25 ივლისს ჩავიდნენ [[სიდნეი|სიდნეიში]], ახალ სამხრეთ უელსში.<ref>{{Cite news|date=26 July 1839|title=Shipping intelligence|page=2|work=[[The Sydney Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article28653739|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> ოჯახი საცხოვრებლად გადავიდა ჰექსამში, სადაც მეუფე ბოლტონი გახდა წმინდა სტეფანეს ეკლესიის მსახური.<ref>{{Cite web|url=http://monumentaustralia.org.au/themes/culture/religion/display/94014-st-stephen%60s-church-of-england|title=St Stephen's Church of England|publisher=Monument Australia|accessdate=22 November 2017}}</ref> 1863 წელს რობერტ ბოლტონი გახდა უკანონო შვილის მამა. <ref>{{Cite news|date=25 April 1863|title=The extraordinary clerical affiliation case|page=4|work=[[Bell's Life In Sydney And Sporting Chronicle]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article59792951|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}; {{Cite news|date=2 May 1863|title=The extraordinary clerical affiliation case concluded|page=4|work=[[Bell's Life In Sydney And Sporting Chronicle]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-page6052282|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> 1857 წლის 31 დეკემბერს მერი დაქორწინდა [[უილიამ ჩარლზ ვინდეიერი|უილიამ ჩარლზ ვინდეიერზე]], <ref>{{Cite news|date=4 January 1858|title=Family Notices: Marriages|page=1|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13004666|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> რომელიც მაშინ იყო ჟურნალისტი გაზეთ ,,იმპერია"-ში, ადვოკატურისა და კანონის სფეროში. შემთხვევით, 1839 წელს, უილიამის ხელმძღვანელი, [[ჰენრი პარკესი]], ემიგრაციაში წავიდა ახალ სამხრეთ უელსში იმავე გემით, რომლითაც მერი. უილიამსა და მერის ცხრა შვილი შეეძინათ 1859-1876 წლებში, თუმცა ერთი შვილი, ვილჰელმინა, გარდაიცვალა ჩვილობაში, 1 წლის ასაკში. <ref>{{Cite news|date=19 April 1864|title=Family Notices: Deaths|page=1|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13086844|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref>მერი მძიმედ ავად იყო 1874 და 1876 წლებში და ამ ხნის განმავლობაში იმყოფებოდა დედამთილთან მარია ვინდეიერთან ტომაგო ჰაუსში, რომელიც მდებარეობდა ქალაქ ტომაგოში, ახალ სამხრეთ უელსში. 1874 წელს მერი იყო შეძლებული ქალების კლუბის წევრი, რომლებმაც დააარსეს საავადმყოფო დარლინგჰერსტში, თავდაპირველად ჩვილების სიკვდილიანობის შესამცირებლად, ჩვილებისათვის სახლის უზრუნველყოფის გზით, შემდეგ კი რეორგანიზაცია მოახდინეს უკანონო შვილების დედებზე ზრუნვის მიზნით. 1879 წელს მერი იყო პანსიონს გარე საზოგადოების დამფუძნებელი წევრი, ქალბატონ მარიან ჯეფერისთან, ლედი მარიან ალენთან და ქალბატონ მერი ისჩამ გარანთან ერთად. საზოგადოების მიზანი იყო დახმარებოდა ბავშვებს სახლების მოძებნაში სახელმწიფო ბავშვთა სახლებიდან. 1881 წელს ახალი სამხრეთ უელსის მთავრობამ დააარსა ბავშვთა დახმარების საბჭო და მერი გახლდათ საბჭოს ერთ-ერთი პირველი წევრი. <ref>{{Cite web|url=https://www.records.nsw.gov.au/agency/111|title=State Children's Relief Board|publisher=NSW State Archives and Records|accessdate=22 November 2017}}</ref> მერის და, ენ ჯეინ ბოლტონი, იყო ერთ-ერთი პირველი ქალი, რომელმაც გაიარა უმაღლესი საჯარო გამოცდა 1871 წელს, მოიგო ფეირტაქსის პრიზი საუკეთესო ქალი კანდიდატისთვის. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qfk4AAAAIAAJ&pg=PA61|title=Knowing Women: Origins of Women's Education in Nineteenth-Century Australia|publisher=Cambridge University Press}}</ref> მერი იყო [[ქალთა კოლეჯი, სიდნეის უნივერსიტეტი|ქალთა კოლეჯის]] დაარსების ფონდის მოზიდვის კომიტეტის წევრი. <ref>{{Cite news|date=30 June 1928|title=Sydney University. The Women's College|page=14|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article28052604|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> სერ უილიამი აქტიურად იყო ჩართული [[სიდნეის უნივერსიტეტი|სიდნეის უნივერსიტეტის]] ჩამოყალიბებაში, იყო ვიცე-კანცლერი 1883 წლიდან 1887 წლამდე, ქალთა კოლეჯის დამფუძნებელი თავმჯდომარე და კანცლერი 1895 წლიდან 1896 წლამდე. [[ფაილი:Exhibition_building,_Prince_Alfred_Park,_c._1870s_(5593315821).jpg|ბმული=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Exhibition_building%2C_Prince_Alfred_Park%2C_c._1870s_%285593315821%29.jpg/220px-Exhibition_building%2C_Prince_Alfred_Park%2C_c._1870s_%285593315821%29.jpg|მარცხნივ|მინი| საგამოფენო შენობა, პრინც ალფრედ პარკი, 1870 წელი.]] 1886 წელს მერი და უილიამი ეწვივნენ ინგლისს და დაბრუნებისას მერი დაეხმარა ქალთა მრეწველობის გამოფენის ორგანიზებას და 1888 წლის 100 წლის გამოფენას, , რომელიც იყო [[პირველი ფლოტი|პირველი ფლოტის]] ჩამოსვლის ასი წლისთავის აღნიშვნის ნაწილი.<ref>{{Cite news|date=4 October 1888|title=Exhibition of Women's industries|page=4|work=[[The Sydney Morning Herald]]|url=http://nla.gov.au/nla.news-article13698535|access-date=22 November 2017|via=National Library of Australia}}</ref> მერი იყო [[ქალთა ქრისტიანული ზომიერების კავშირი|ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ქრისტიანული ზომიერების კავშირის]] წევრი. [[როუზ სკოტი|როუზ სკოტთან]] ერთად მერი იყო ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ლიტერატურული საზოგადოების დამფუძნებელი, რომელიც გადაიზარდა [[ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ხმის უფლება ლიგა|ახალი სამხრეთ უელსის ქალთა ხმის უფლებათა ლიგაში]], მერი კი გახდა ამ ფონდის პრეზიდენტი. <ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> 1891 წელს იგი გახდა ლედი მერი, როდესაც უილიამს რაინდის წოდება მიანიჭეს. მას შემდეგ, რაც უილიამი გარდაიცვალა 1897 წელს, მერი გადავიდა საცხოვრებლად ტამაგო ჰაუსში. მერი გარდაიცვალა ტომაგოში 1912 წლის 3 დეკემბერს 76 წლის ასაკში და მისი ქონება შეფასდა 11,408 გირვანქა სტერლინგად, <ref name="ADB Mary">{{Cite web|first=Heather|last=Radi|authorlink=|title=Windeyer, Lady Mary Elizabeth (1836–1912)|publisher=Australian National University|work=[[Australian Dictionary of Biography]]|url=http://adb.anu.edu.au/biography/windeyer-lady-mary-elizabeth-1059.html|accessdate=22 November 2017}}</ref> რომელიც 2016 წლის შეფასებით 1,341,088 ავსტრალიური დოლარის ექვივალენტია. <ref>{{Cite web|url=https://www.rba.gov.au/calculator/annualPreDecimal.html|title=Pre-Decimal Inflation Calculator|publisher=Reserve Bank of Australia|accessdate=22 November 2017}}</ref> == სქოლიო == {{სქოლიოს სია}} == ლიტერატურა == * {{Cite web|url=https://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/4994/1/William%20and%20Mary%20Windeyer%20in%20Colonial%20NSW.pdf|title=William and Mary Windeyer in colonial New South Wales|publisher=University of Sydney|accessdate=22 November 2017}} * {{Cite book|title=William & Mary Windeyer: Law, politics and society in colonial New South Wales|publisher=Australian Scholarly Publishing}} [[კატეგორია:გარდაცვლილი 1912]] [[კატეგორია:დაბადებული 1836]] [[კატეგორია:სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:ავსტრალიელი სუფრაჟისტები]] [[კატეგორია:Pages with unreviewed translations]] rqthzh2wodt58y25z1g4soonqehaaup